Professional Documents
Culture Documents
www.sindhsalamat.com 1
اڄ جي سنڌ _ هڪ مطالعو :رڪ سنڌي
اڄ جي شيڌ
٣ڪ ٝىا٥ُٚ
ٝك:ٓ١
رڏ ؼ١ڋي
ڊجيٽل ايڊيشن:
8102ع
www.sindhsalamat.com 2
رڪ سنڌي: اڄ جي سنڌ _ هڪ مطالعو
حق ۽ واسطا
www.sindhsalamat.com 3
اڄ جي سنڌ _ هڪ مطالعو :رڪ سنڌي
سٍڌ سالىث ڊجٔٽم ةّڪ آڊٓضً سهسهْ جّ ٌئّن ڪحاب ”اڄ جْ سٍڌ ُ :ڪ
ىعانعّ“ اوُان اڳٔان پٔش ڪجْ ٿّ ُْ .ڪحاب نٔکڪ ۽ صحافْ ُرڪ سٍڌيَء جّ
نکٔم آُْ.
ًُ ڪحاب ”اڄ جْ سٍڌُ ،ڪ ىطانعّ“ ۾ اُا ڳانَِ ثاةث ڪرڻ جْ ڪّصش ڪئْ
وئْ آُْ جَ پاڪسحان ٺِڻ کان وٺْ اڄ جائًٔ دُضحگردي ،ىذُتْ اٌحِا پسٍدي ۽
جٌٍّٔث سٍڌ جْ ڪک ىان جٍو ٌَ ورجّ آُْ .سٍڌ جا حلٔلْ وارت ٽارچر سٔهً جا
خانق ٌَ رُٔا آًُ ًٍُ ،ىائرن ۽ ڀٍٔرن کْ پٍٍِجً پٔارن جا الش ٻّرًٓ ۾ ةٍد ڪري
جحفْ طّر ٌَ ڏٌا آًُ .خاٌگْ نضڪر ۽ ىجاُدن جا ٽّال سٍڌ جْ سرزىًٔ ىان ڦٽْ ٌَ
ٌڪحا آًُ ،پر پٍجاب جّن ىخصّص آةادّٓن اًٌِ جْ ٌرسري رُّٔن آًُ.
ُْ ڪحاب 5002ع ۾ ساڻَِٔ اصاعث گِر ،حٔدر آةاد پاران ڇپآّ وّٓ .اسان ٿّرائحا
آُّٔن ُرڪ سٍڌي صاحب جا جًٍِ ڪحاب جْ ڪيپّز ڪاپْ ىّڪهْ سٍڌ سالىث
ڪحاب گِر ۾ پٔش ڪرڻ جْ اجازة ڏٌْ.
اوُان سڀٍْ دوسحً ،ڀائرن ،سڄڻً ،ةزرگً ۽ ساڃاَُ وٌدن جْ كٔيحْ ىضّرن،
رآً ،صالحً ۽ رٍُيائْ جّ ىٍحظر.
www.sindhsalamat.com 4
اڄ جي سنڌ _ هڪ مطالعو :رڪ سنڌي
ٔ٤عؼت
www.sindhsalamat.com 5
اڄ جي سنڌ _ هڪ مطالعو :رڪ سنڌي
پيٍيجي پاران
ؼ١ڋ ک ٧گظر ٙ٨ٻ ٟڋ٣اڪ ٟکاـ ڪ١٩ؽع د٤ڎق ٣ڪ صىع٠اڏ ٝعض ا٠طراـ ئ ٧ا٠طراـ کائ٧
ک٥ک ٥ٛڪعي ر .٧٣“ ٥٩٣ڪ٥ة ٢اـ ٝعض د ٧دقا ڳٚ٥ڻ ۽ اـ ک٠ ٧اس ڪعڻ الِء ؼ١ذ٩طف ڪ .٧٤٠٥ا٥٣
صىع٠اڏ ٝعض ٣ت ٧ڋ٥٤١٨ـ ڋ ٟ٤١٨قډ٠طڌ ة٩١اد پعؼت ٧۽ ٔعٗ٥٩ار٨ت “ .٧٣د٩ڪا “٣ؽت٣“ ٧ؽت٧
اؼاـ د ٧اٚڳ ٗ ٧ٝ٥قد٥دۿ قوٟۿ ٻ٧ٚ٥ۿ تار٨ض ٧رقا٨ت ٟ۽ ج٘أتٗ ٧طرـ ک٥٤٠ ٧ڌي ٠اس ڪعي ر٧٣
“ .٧٣اؼاـ د٥٠ ٥د٥اـ ٠ؽٙۿ د٩ڪ ٥تار٨ض ٧تؽٛؽ ٙ۽ ارت٘ا د ٧اق٥ٝ ٟٚ٥دب قډ٨ڪ ةاؿُ٥رۿ
َا ٧ٞٚا ٟٝد ٥پعچارڏۿ ٝظ٣ت ٧رقاداري ۽ ؼ٤پ دٝ ٥ذؽ ٥ٞةڻذڻ کپ٣ ٧اۿ ؼٝ ٥طي صارج ۽
دٗ٩ا٥٠ؼ ٧رقا٨تٟۿ ٝظ٣ت ٧۽ ٔعٗ٥٩ار د٥١ـ د ٧قر چڎ١٣طق پ ٥٩قڃ١٤١ٝ .٧ذ ٟ٣ ٧ڪتاب ‚اڄ د٧
ؼ١ڋۿ ٣ڪ ٝىا ‛٥ُٚدٝ ٧ضت٘ٝ ٓٛا ٟٚ۽ ٝن ٟ٠٥ٞ۾ ؼ١ڋ ۾ قډ٠طڌ ة٩١اد پعؼت ٧د ٧ؼتت ٟت٧
تٕك ٧ٛ٩ةسث ٿ.٧٣“ ٙ٩
ٟ٣ڪتاب ‚اڄ د ٧ؼ١ڋۿ ٣ڪ ٝىا ‛٥ُٚ۾ ا٣ا ڳا ٢٤ٚجاةت ڪعڻ د ٧ڪ٥ؿؾ ڪئ ٧قئ ٧٣“ ٧ت٢
پاڪؽتاـ ٺ٤ڻ کاـ قٺ ٧اڄ تائ ٟ٩د٣ـتگعديۿ ٝظ٣ت ٧ا٠ت٤ا پؽ١طي ۽ د٩٠٥١ت ؼ١ڋ د ٧ڪک ٝاـ
د ٢٠ ٜ١قرت .٧٣“ ٥ؼ١ڋ دا ز٘ ٧٘٩قارث ٽارچع ؼ ٟٛ٩دا صا ٢٠ ٖٚر٩٣ا “ٟ٣ۿ ٝ ٟ١٣ائعـ ۽ ڀ١٩عـ ک٧
پ١٤١ذ ٟپ٩ارـ دا الش ٻ٥ر ٟ٨۾ ة١ط ڪعي تسٕ ٧و٥ر ٢٠ڋ٠ا “ .ٟ٣صا٠گٚ ٧ـڪع ۽ ٝذا٣طـ دا ٽ٥ال
ؼ١ڋ د ٧ؼعزٝ ٟ٩ٝاـ ڦٽ٠ ٢٠ ٧ڪتا “ٟ٣ۿ پع پ١ذاب د٥ـ ٝضك٥ص “ةاد٥٨ـ ا ٟ٤٠د٠ ٧عؼعي ر٥٩٣ـ
“ .ٟ٣اڄ ة ٢د١گ ٧د ٟ٩٠٥١دا اڋا پ١ذاب د ٧ؿ٤عـ ۾ ٥ٝد٥د “.ٟ٣
ؼ١ڋ دٝ ٧اڻ٩ٞ٣ ٟ٤ـ ٢د١گ ٧ٽ ٟٚ٥۽ د٣ـتگعد گعقپ ٟد ٧ؼعقاڻ ٧۽ قاډ ق٨ذ ٢٤دٝ ٧ضإٚت
ڪئ٣ ٧ئ٧ۿ د ٟ٤١قٗت ٥ٝد٥د زڪٞعاـ اڳ٥ڻ ٧ؼ٥ق٨ت ٟ٩٠٥٨د ٧أْا٠ؽتاـ ۾ ٥ٝد٥دگ ٧صالؼ
‛ٌَ ٜ٩د٤اد‚ ۾ ٝكعقؼ ٣ئا .اـ قٗت ة ٢ؼ١ڋ دٝ ٧اڻ ٟ٤زڪٞعا ٟ٠د ٧اـ ؼ٥چ کّٛ ٧ه ۽ َ٥اؿ الِء
٣اڃ٩ڪار ٗعار ڋئ٧ۿ اـ دٝ ٧ضإٚت ڪئ٣ ٧ئ .٧ؼ١ڋ د٥َ ٧اؿ ٝظ٣ب د٠ ٧اـُء ت٥َ ٧اؿ ١ٝذ٢٤
قڈ٥ٽ٥٩ـ پ٩طا ڪعڻ قاري َ ٙٞک ٧ا٠ؽا٠ظات الِء ز٣ع ٗاتٗ ٙعار ڋ .٥٣ ٥٠پع زڪٞعا ٟ٠د٥َ ٧اؿ
دؿ ٟٞپا٩ٚؽ٘ٔ ٢٠ ٟ٩ه ؼچٛٝ ٧ڪ ک ٧ة٩١اد پعؼت ٧د ٧قر چاڌ ٧٣ڈڍ ٥٨پع ؼ١ڋ ة ٢اـ دٚ ٧پ٩ٽ ۾
اچ ٧قئ .٧ٻ ٟ٩ق٥ةٝ ٟاـ “ةادي د ٧ة ٧زؽاب ٚڍپالڻ ؼ١ڋ ۾ ة٩١اد پعؼت ٧د ٧قاډ ق٨ذ ٢٤د ٥ؼتب
ةڻ.٧
ٟ٣ڪتاب ۾ ؼ١ڋ ۾ ر١٣طڌ اردق ڳا٤ٚائ١٩طڌ دا٠ـ٥ر وت٘ ٧د ٧ؼ١ڋ دؿ َٟٛٞ ٟٞ۽ ؼ٥چ ک ٧دٟٛ٩ٚ
ؼاـ رد ڪعڻ د ٧ڪ٥ؿؾ ڪئ ٧قئ .٧٣“ ٧صاص ڪعي ٣ڪ اردق دا٠ـ٥ر ؿڪ ٙ٩ازٞط م٩اُء د٧
ڪتاب ‚ؼ١ط ٢٣ڪا ٘ٝط ‛٢ٝد ٧د٥اب ۾ ٚک٘ٝ ٙ٩ا ٧ٚ۾ ا٣ا ڳا ٢٤ٚجاةت ڪعڻ د ٧ڪ٥ؿؾ ڪئ٧
قئ ٧٣“ ٧ت ٢اردق ڳا٤ٚائ١٩طڌ ٽ ٥ٚ٥پاڪؽتاـ ٺ٤ڻ د ٧ق٥رت ۾ ٣تٝ ٧ؽ٩ٝ٥ٗ ٜٛت د ٧ؼ٤اري ٩٣ٺ
www.sindhsalamat.com 6
اڄ جي سنڌ _ هڪ مطالعو :رڪ سنڌي
اچ٧ۿ ٣تاـ د ٧اق ٟٝ٥ٗ ٙد ٧ٻ٧ٚ٥ۿ ڪٛچع ۽ اٗتكادي قؼ ٟٛ٩تٗ ٧اةل ة١ذ ٧ق .٥٨اـ ڪعي ٟ٣
پ١٤١ذ ٧اـ ٗتن ٧۽ ڦعٚٽ ک ٧دائغ ٗعار ڋ٨ڻ الِء د٩٠ا دٝ ٧ڎ ٧٠تؽ ٜ٩ٛڪ ٙ٩اق ٟٚ٥۽ ٌ٠ع ٟ٨ک٧
پٺ ٧پاڋق اڈالئ٧ۿ ا٣ڎا ٌ٠ع٨ا ۽ تض ٙ٩گ٤ڎي قرتاۿ د٩ڪ ٧ؼ١طـ ٠ادائغ ٗتن ٧د ٥ةچاُء ڪ ٟپ٩اٟ٣ .
٘ٝا ٧ٚ۾ اردقداـ وت٘ ٧دٝ ‚ ٧ؽ ٜٛت٤ظ٨ب‛ قاري تك٥ر ک ٧رد ڪ١طي ا٣ا ڳا ٢٤ٚد ٟٛ٩ٚؼاـ رک ٧قئ٧
“ ٧٣تٝ ٢ؽ٨ ٜٛا ١٣طق ٠ا ٧ٚڪاة ٢ت٤ظ٨ب ٢٠ٿ١٩طي “ ٧٣پع ٗ٥ٝ٥ـ پ١٤١ذ ٧داگعأ٩ائ ٧قو ٟ١ا٠طر
٣غار٣ا ؼا ٟٚد ٧دطقد٤ط د٠ ٧ت٩ذ ٧۾ ت٤ظ٨ت ٟد ٧تـڪ ٙ٩ڪ١ط٥٨ـ “ .ٟ٣اـ تـڪ ٧ٛ٩د”ر ۾
ا ٟٝ٥ٗ ٟ٤٠دا ٝظ٣تٌ٠ ٧ع٨ا ۽ ٔڪع تتط ٙ٨ٿ١٩طا ر١٣طا “.ٟ٣پاڪؽتاـ ۾ ر١٣طڌ ٣ع اردق ٩ٚکڪ پِ٥ء
چا ٧٣ا ٥٣ٺ٩ٺ ردُت پؽ١ط ٣ذ٨ ٧ا تعٗ ٧پؽ١طيَء د ٧ق٨ػ ۾ ق٨ڎ ٙ٩٣دط٨ط ردُت پؽ١ط ٣ذ٧ۿ اـ
د٣ ٧تاـ دٟٝ٥ٗ ٧ۿ ا ٟ٤٠د ٧ٝ٥ٗ ٧ٻ ٟ٩ٚ٥۽ ت٤ظ٨ت ٟڋا ٟ٤٠ا٣ڎق ئ ٧اڻ قڻ١طڌ ۽ ١ٝأ٘ت ت ٧ٻڋؾ رق٥٨
ر١٣طق “.٧٣“ ٥٨
دڍ ٟ٣ؼ١ڋ ۾ ا“ ٜ٨ر ڈي د ٧پ٩ٛٽ ٔارؿ تاـ د٥٤ٞري دطقد٤ط ؿعقع ٿ٣ ٧ئ ٧ت ٢ٻ ٟ٩ق٥ة ٟد٧
ڪ٩تعـ دا٠ـ٥رـۿ اؼتادـۿ قڪ ٟٛ٩۽ ؼ٩اؼتطا ٟ٠ک ٧ؼ١ڋ د ٧زاٚت ٟد ٧اڀ٩اس ڪعڻ د ٥ؿ٥ؽ
داڳ .٥٩ڪ ٧اـ الِء “٨ا ت ٢ڪٿ ٧ؼ١طـ ٕٝادـ ک٘٠ ٧كاـ رؼڻ د ٥ا٠ط٨ـ ٥ت٧٣“ ٢٠ ٢ۿ ٨ا ڪٿ٥ٌٛٝ ٧ؿ
ق٥ة )ٟٝ٥ٗ( ٟد٥َ ٧اؿ د ٧واٗت ا٨تعي قډي ت ٢٠ ٢قئ٧٣“ ٧ۿ د ٥اـ ت ٧ماةى ٥رک ٢٠ ٧ؼگ٤ذ ٧۽ پِ٥ء
٩ٞ٣ـ ٢الِء ؼ١طـ پعٝار٨ت ت ٧ٻڋؾ ٌ٠اؿ تتا ٢٣۽ ةعةاد ٿ ٧قڃ .٧اـ ئ ٧ؼٛؽ ٧ٛ۾ ٣ڪ پ١ذاة ٧دا٠ـ٥ر
ٝس٥ٞد ٝعزا ؼ١ڋ د ٥دقرق ڪعي ‚پ١ذاب ڪا ٘ٝط٠ ‛٢ٝا٣ ٧ٚڪ ڪتاب ؿا ٍ٨ڪ .٥٩د ٟ٤١د٧
د٥اب ۾ ٥ٝـ ‚اڄ د ٧ؼ١ڋۿ ٣ڪ ٝىا ‛٥ُٚد٥١َ ٧اـ ٩٣ٺ ٣ڪ تٕك٘ٝ ٧ٛ٩اٚ ٥ٚک ٧ک٩ػ د٥اب ڋ٨ڻ
د ٧ڪ٥ؿؾ ڪئ .٧د٩ڪ ٟ٣ ٥ڪتاب دٝ ٧ک٘ٝ ٢٩ا ٟٚ۾ ؿاٝ .٧٣“ ٙٝس٥ٞد ٝعزا پ١٤١ذ ٧ڪتاب
۾ ؼ١ڋ ٟ٨ک٣ ٧ڪ ٗ٥ؿ ڪ٥ٺڻ ةطراـۿ ٣ڪ تٞاؿ ١٠ڌڌي ٚؽا٩ٝ٥ٗ ٧٠ت ٗعار ڋ٨ڻ د ٧ڪ٥ؿؾ ڪئ.٧
ک٩ػ ؼ١طس اـ ٓٗ٥ٝد ٥د٥اب ڋ١٨طي ا٣ا ڳا ٢٤ٚجاةت ڪعڻ د ٧ڪ٥ؿؾ ڪئ ٧قئ ٧ت ٢ؼ١ڋي ٗ٥ؿ
ک ٧پ١٤١ذَٛ ٥سطف داگعأ٩ائ ٧قو٧٣“ ٟۿ د٩ڪ ٥ڪٔ ٟ٤١عد ٨ا ٌ٠عئ ٧دٝ ٧عم ٧صالؼ ٗطرت د٧
ٗا٥٠ـ ۽ ا رت٘ا د ٧اق ٟٚ٥تست قد٥د ۾ “ .٧٣“ ٥٨اـ د٥ـ داگعأ٩ائ ٧ؼعزطقـ ٗطرت ٧وعح ٠عقار
ٿ .ٟ٣“ ٙ٩د٩ڪ ٧اـ زاٚت ۾ قط ٟ٨کاـ ر١٣ط٥٨ـ پ٥٩ـ اچ .ٟٻ ٥٩ت ٢ؼ١ڋي ٗ٥ؿ ک ٧پ١٤١ذ ٧دطا
تعٗ٨ ٧أت ٢زةاـ “ .٧٣د٩ڪا ٣غار ٟ٨ؼاؾ پعاڻ٣ ٧ذڻ ؼاـ گڍ قڋي َ ٧ٞٛادة ٧ؼعٝائ ٧ؼاـ ٝاالٝاؾ
“ .٧٣ؼ١ڋي ٗ٥ؿ ک ٧پ١٤١ذ٣ ٧غار ٟ٨ؼا ٟٚد ٧تار٨ش “ .٧٣۽ ا٣ا چ١ط ٗت٨ ٟٛ٩ا ٠ؽ ٟٛد ٧ڈڎقاڳ
گعق ٢٣د٠ ٥ا .٧٣“ ٢٠ ٥ٚپع اـ د ٧ارت٘ا ۽ قاډاري ۾ ٣غار ٟ٨ؼا ٟٚد ٧تار٨ش د٣ ٥ٿ “٣ .٧٣تٝ ٧ضتٓٛ
ٗت٩الۿ ا٠ؽا ٧٠گعق٢٣ۿ ٠ؽ ٧ٛگعق ٢٣۽ ذات٥٩ـ ٣ڪ ٻئ ٧۾ ڳ١ڊد١ط٥٨ـ ۽ ٥ٗ ٟ٣ؿ ک ٧تـڪ ٙ٩ڋ١٨ط٥٨ـ
ر٥٩٣ـ “ .ٟ٣د ٟگڍد٣ ٧ت ٧پ١٤١ذ ٧دٔاع د٥ـ د١گٚ ٟ٩ڎ٥٨ـ “ٝ .ٟ٣س٥ٞد ٝعزا پاڪؽتاـ د٧
ؼ٩اؼ ٧گ٥٤ٽا ٧ٚدا د٩ڪ ٧ز ٙپ٩ؾ ڪعڻ د ٧ڪ٥ؿؾ ڪئ٧ۿ ا ٟ٤٠ک ٧ة ٢رد ڪ١طي ؼ١ڋي ٗ٥ؿ
د ٥ا ٓٗ٥ٝ ٥٣پ٩ؾ ڪعڻ د ٧ڪ٥ؿؾ ڪئ ٧قئ ٧٣“ ٧ت ٢پاڪؽتاـ د ٥ؼ٩اؼ ٧گ٥٤ٽا٘ٔ ٥ٚه تڍٟ٣
ز ٙٿ ٧ؼگ ٧٤ٿ٥ۿ دڍ ٟ٣پاڪؽتاـ ۾ چئ ٟٝ٥ٗ ٟد ٧دطاگا ٧ٝ٥ٗ ٢٠قد٥دـ ک ٧تؽ ٜ٩ٛڪعيۿ
پاڪؽتاـ ک٣ ٧ڪ گ٤ڻ ٗٛٝ ٧ٝ٥ڪ ٝڃ١٩طيۿ چئ ٟٝ٥ٗ ٧١د ٧قو( ٟ١ق٥ة )ٟک“ ٧زاد ۽ ص٥دٝضت٩ار
www.sindhsalamat.com 7
اڄ جي سنڌ _ هڪ مطالعو :رڪ سنڌي
ر٨اؼت ٟد ٥درد ٥ڋ ٥٠قڃ .٧پار٩ٚاٝا ٧٠وعز زڪٝ٥ت دٝ ٧ىاةٖ پاڪؽتاـ د٣ ٥ڪ ا٣ڎق قٔاؽ ٗائٜ
ڪ ٥٩قڃ٧ۿ د ٟ٤١۾ ةا ِٚراِء دَ٧٣ء د ٧اق٥ؾ ت ٧ؼڋق ؼ١ئ٥ـ چ٠٥ڊٗ ٙ٨ا٥٠ـ ؼاز اؼٞ٩تَ٧ٛء ک٧
ٝڪ ٙٞةاالدؼت ٧زاق٣ ٙذ ٧۽ قٔاٗٗ ٧ا٥٠ـ ؼاز اؼٞ٩تَ٧ٛء ۾ ٝڎ ٟٝ٥ٗ ٧٠ک٣ ٧ڪ د٩تعي ٞ٠ائ١طگ٧
ڋ ٧٠قڃ .٧قٔاٗ ٧زڪٝ٥ت قعؼ ٽ ٧کاتا دٔاعۿ پعڋُٝ ٧٤٨اٝال ۽ ڪع٠ؽ ٧پاڻ قٽ رک .٧د ٟ٤١د٧
ا٠تٌا ٢٩ٝ۾ چئ ٟٝ٥ٗ ٧١د٣ ٧ڪ د٩تعي ٞ٠ائ١طگ٣ ٧ذ .٧ق٥ة ٟد ٧قچ ۾ ؼعٝائ ٧د“ ٧زادا٢٠
١ٝتَ٘٧ٛء ت ٧ة١طش قډي قڃ ٧۽ قٔاٗ٠٥٨ ٧ٽ ٟک ٧پ١٤١ذ ٥اٚڳ ةئ١ڪ ؼعٝاٝ ٥٨سٕ٥ظ ڪعڻ د ٥زٖ
٣ذ ٧۽ ؼ١طـ الِء اٚڳ ةئ١ڪۿ ةذ٩ٽ ۽ ٝا٩ٚاتٌ٠ ٧اؿ ٣ذ .٧ٽ٩ڪؽ ٟدٕ٠ ٧اذ ۽ ققَ٧ٚ٥ء د ٥اصت٩ار
قٔاٗ٠٥٨ ٧ٽ ٟقٽ ٣ذڻ گ٤عد ٧۽ قٔاؽ ک ٧صعچ پک ٧الِء ٠٥٨ٽ ٣ڪ د٩تعق ٽ٩ڪػ ادا ڪ .ٟا٣ڎي
وعح قٔاؽ وعٔاـ ١ٛٝطڌ گعا٠ٽ٥ـ ٨ا ٻ٥٩ـ اٝطادقـ ٣ڪ د٩تعي ت١اؼب ؼاـ ٠٥٨ٽ ٟ۾ قر٣ا٥٨ـ قڃ.ٟ
قٔاٗ٠٥٨ ٧ٽ ٟک ٧پ١٤١ذ٥ٔ ٜ٩٠ ٧د ٧ت٩ٛٝ( ٜ٩ٌ١ـ٩ا) رکڻ د ٥اصت٩ار ٣ذ .٧د ٟ٤١د ٧ا٠تٌا٧ٝ
ڪ ٟٞ۾ قٔاٗ٠٥٨ ٧ٽ “زاد ۽ ص٥دٝضت٩ار ٣ذ .ٟچئ ٟٝ٥ٗ ٧١د ٧ٻ ٟ٩ٚ٥ک ٧ٝ٥ٗ ٧ٻ ٟ٩ٚ٥د ٥درد ٥ڋ٥٠
قڃ ٧۽ ٣ع ٻَ٧ٚ٥ء ک ٧پ١٤١ذ ٧قاؼى٩طار ٠٥٨ٽ ا٠طر ؼعڪاري ت٥ڌي صا٠گٚ ٧کپڎ ٢٣د ٧ڪ ٟٞ۾
اؼتُٞاؾ ۾ “٠طق قڃ.٧
‚اڄ د ٧ؼ١ڋۿ ٣ڪ ٝىا ‛٥ُٚڪتاب ۾ ق٥ة ٟقچ ۾ ٠اڻ ٧قرڇ د ٧ا٥٨ارڈ ةاةت ة ٢ؼ١ڋ دٓٗ٥ٝ ٥
چٽ ٧٠٥ٞ٠ ٧پ٩ؾ ڪ ٥٩ق .٧٣“ ٥٨د٥ٝ ٟ٤١دب ٗٝ ٧ٝ٥ا٩ٚات ٧ڪ٩ٞـ“ ٟڋق ا ٓٗ٥ٝ ٥٣رکڻ د ٧گ٤ع
ڪئ ٧قئ ٧٣“ ٧ت ٢ؼ١ڋ دُٝ ٧ط ٧٠قؼ ٟٛ٩دٝ ٧اٚڪ ٧ت ٧ؼ١ڋ د ٥زٖ تؽ ٜ٩ٛڪ ٥٩قڃ ٢٠ .٧قعؼ
تٙ٩ۿ گئػۿ ڪ٥ئ ٧ٛ۽ ة١طر د ٧ڪٞائ ٧ت ٧ؼ١ڋ د ٥زٖ تؽ ٜ٩ٛڪعائڻ د ٧معقرت “٧٣ۿ پع قٔاؽ
ک ٧ا ٥٣ة ٢ٻڋائڻ ٧٣“ ٥ت ٢ا ٟ٤٠ذرٝ ُٟ٨اـ پئطا ٿ١٩طڌ ٝالزٝت ٟت ٧ؼ١ڋي ٝاڻ ٟ٤د ٥زٖ “ .٧٣اـ ؼاـ
گڍ ؼ١ڋ ۾ ٻا٣ع٨اـ ٝاڻ ٥٤د٩ڪ ٧ة ٢قُ١ت٥ـ ٗائ ٜڪعي چڪا “ٟ٣ۿ ت ٟت ٧ؼ١ڋ زڪٝ٥ت ک٧
رائٛٽ ٧ڋ٨اري قڃ .٧ا ٟ٤٠ڪارصا ٟ٠۾ ؼ١ڋي ٝالزؿ ۽ ٝغدقر 80ؼ٩ڪڎق رکائڻ الِء ٗا٥٠ـ د٥ڌ ٥٨۽ اـ
ت َٙٞ ٧ڪعا ٥٨قڃ .٧ڈاڪاڻ تٝ ٢ا ٧ٚص٥د ٝضت٩اري زاق ٙڪعڻ ۽ پ١٤١ذٝ ٧ستادَ٧ء قاري زاٚت
ٝاـ ڈ٥ٽڪارق زاق ٙڪعڻ کاـ ؼ٥اِء ؼ١ڋ د ٧قس٩ر صطٝت ڪعي ٢٠ٿ ٧ؼگ٤ذ.٧
ٟ٣ڪتاب ۾ ؼ١ڋ ۾ ا٠ؽا ٧٠ز٘ ٟد ٧ڀڃڪڎ ٟ٨ت ٧ة ٢تٕك ٧ٛ٩ةسث ٿ‚ .٧٣“ ٙ٩ؼ١ڋ :ر٨اؼت٧
۽ ّ٩ع ر٨اؼت ٧تـطد د ٥ؿڪار‛ د٥١َ ٧اـ ٩٣ٺ تٕكٝ ٧ٛ٩ن٥ٞـ ۾ ٻڋائڻ د ٧ڪ٥ؿؾ ڪئ٧
قئ ٧٣“ ٧ت ٢ؼ١ڋ ۾ر٨اؼت ٧ادارـ وعٔاـ َ٥اؿ ک ٧قڋي پئٞا ٧٠ت ٧تـطد د٠ ٥ـا ٥٠ةڻا ٥٨پ ٥٩قڃ.٧
ر٨اؼت ٧ادارا ة٩١ادي ا٠ؽا ٧٠ز٘ ٟد٥ـ ډڅ٥٩ـ اُڋائ ٧ر٩٣ا “ .ٟ٣ؼ١ڋ ۾ زڪٝ٥تٗ ٧ط ٟٝدٝ ٧ضإٚت
ڪ١طڌ ۽ ؼ١طـ ٗا ٟ٠٥٠دٝ ٧غازٞت ڪ١طڌ ؼ٩اؼ ٧اڳ٥اڻ ٟ۽ ڪارڪ ٟ١ک ٧د ٟٛ٩۽ تـطد گ٤عـ ۾
قاڌيۿ اٝ ٟ٤٠ٿاـ ؼعڪاري ا٨ذ١ؽ ٟ٩ذر ٧ُ٨قزـ٩اڻ ٥تـطد ڪعا ٥٨پ ٥٩قڃ .٧ؼ١ڋ ا٠طر ٿاڻاۿ د ٙ٩۽
ٻ٩ا َ٘٥ةت صا٠ا ٗا٥٠ـ د ٧زڪٞعاَ٧٠ء الِء “قاز اُٿار١٨طڌ ٝاڻ ٟ٤ؼاـ ؼٿ٩ا پ٩ا قڃ.ٟ
پاڪؽتاـ ٺ٤ڻ کاـ پِ٥ء ؼ١ڋ د ٧ز ٟ٩ٝتٗ ٧تن ٧ةاةت ةسث ڪعي اـ ک ٧ؼ١ڋ د ٧ٝ٥ٗ ٧قد٥د
صالؼ ؼازش ٗعار ڋ ٥٠ق‚ .٧٣“ ٥٨ؼ١ڋ د ٧ز ٟ٩ٝتٗ ٧تن ٧د٣ ٧ٻڇ‛ قاري ةاب ۾ ؼ١ڋ د ٧ز ٟ٩ٝت٧
ر٨اؼت ٧ادارـ ذر ٧ُ٨ٿٗ ٙ٩تن ٟد ٧داؼتاـ ک ٧ةسث ٩٣ٺ “٠طق ق .٧٣“ ٥٨ؼاڳ ٧وعح ڪاال ةاغ
www.sindhsalamat.com 8
اڄ جي سنڌ _ هڪ مطالعو :رڪ سنڌي
ڈ ٜ٨ک ٧رد ڪعڻ ةاةت ؼ١ڋ د ٓٗ٥ٝ ٥چٽ ٧٠٥ٞ٠ ٧رکڻ د ٧ڪ٥ؿؾ ڪئ ٧قئ .٧٣“ ٧ا٣ا ڳا٢٤ٚ
جاةت ڪعڻ د ٧ڪ٥ؿؾ ڪئ ٧قئ ٧٣“ ٧ت١٠ ٢ڌـ ق٥ة ٟصالؼ د٩ڪ ٧ة٩ٔ ٢كال ڪ٩ا پ٩ا قڃٟۿ اـ
کٛٝ ٧ڪٕٝ ٧ادـ د٠ ٥ا ٥ٚڋ ٥٠پ ٥٩قڃ ٧۽ َ٥اؿ کٛٝ ٧ڪ ٧اؼتسڪاؿ دا قاؼىا قډا پ٩ا قڃ١٠ .ٟڌـ
ق٥ة ٟد٥َ ٧اؿ ک ٧اڃا تائ ٟ٩ا٣ا ڳا ٢٤ٚؼٞذ ٢٤۾ ٢٠ٿ ٧اچ ٧۽ پ١ذاب دٞ٠ ٧ائ١طگ ٧ڪ١طڌـ د ٥ا٥٣
ٓٗ٥ٝپ١٤١ذ َٙ٘ ٧۽ ٔ ٜ٤کاـ ٝٿا٥٤٠ـ ٿٚ ٥ڳ ٧ت ٢ڪاالةاغ ڈ ٜ٨ةاةت ق٥ة ٟقچ ۾ اتٕاؽ راِء پ٩طا
ڪ ٥٩ق١٨طق“ .صعڪار ٥َ ٧٣اؿ ک ٧ة ٧قٗ٥ؼ ة١ائڻ قارا زعةا ڪ٩ؽتائ ٟ٩اؼتُٞاؾ ٿ١٩طا ر١٣طا ۽
ڪارگع ةڻتاۿ ڈاڪاڻ ت ٢دڍٟ٣ۿ ؼ١ڋ ۽ ؼعزط د٥ـ اؼٞ٩ت٥٩ٛـ ٻ ٢ٽ ٧ڀ٩عا اتٕاؽ راِء ؼاـ ٺ٤عاُء ٥ٌ١ٝر
ڪعي ڪاال ةاغ ڈ ٜ٨ک ٧رد ڪعي چڪ٥٩ـ “ .ٟ٣ت ٢پِ٥ء اڃا ک ٟ٩ڪ٤ڎق ا٠ڪار راِء گ٤عد.٧
زڪٞعا ٟ٠وعٔاـ ڪاالةاغ ڈ ٜ٨د٥٣ ٧ڋ ت ٧ةعٗعار ر٣ڻ قاري ڳاٝ ٢٤ٚاـ جاةت ٿئ ٧ٿ ٥ت ٢قٔاٗ٧
زڪٝ٥ت ۽ پ١ذاب ک ٧اـ ُٝا ٧ٛٝت ٧ةاٗ ٧ٽ ٟق٥ة ٟد ٧رما١ٝطيَء د ٧ڪاة ٢معقرت .٧٣“ ٢٠
ؼ١ڋ وعٔاـ ڪاالةاغ ڈ ٜ٨ةاةت ا ٓٗ٥ٝ ٥٣اصت٩ار ڪ ٥٩ق١٨طق “ ٧٣ت ٢ڪاالةاغ ڈ ٜ٨ٺ٤ڻ ؼاـ ؼ١ڋ
پ١٤١ذ٤٠ ٧عي پاڻ ٧قاري زك ٧کاـ ٝسعقؿ ٿ ٧ق١٨طيۿ د ٟ٤١ؼاـ ٣ت ٢٠ ٧قعؼ زرَ٩ُٝ ٧ـ٩ت
ٝڪ ٙٞو٥ر تتا ٢٣ٿ ٧ق١٨طيۿ پع اـ ؼاـ ٻ ٧ٛ٩د ٧تتا ٧٣اچڻ ؼتب ٝاز٩ٚ٥ات د ٥ةٝ ٢ؽئ ٥ٛدٜ١
قٺ١طقۿ ٻ ٟٛ٩د ٧ؼڪ ٧ؼڎي ٠اس ٿ ٧قڃڻ ؼتب د١٤گ ٧ٛد٥٩ت د ٥ا٠ت اچ ٧ق١٨طق .دڍ ٟ٣ت٢
ؼ١ڋق در٨اٝ ٢٣اـ ١ٝاؼب ٘ٝطار ۾ ؼ١ٞڊ ۾ پاڻ ٢٠ ٧ڈڍڻ ؼتب ؼ١ٞڊ پ١٤١ذ٥ـ زطقـ اقرا٠گٝ ٧٤ٿ٧
چڎ٣ ٧٣غار ٟ٨ا٨ڪڎ زرَ ٧ز ٟ٩ٝ۽ قؼ١ط٥٨ـ پ١٤١ذٚ ٧پ٩ٽ ۾ “ڻ٠ ٧اس ڪعي ڈڍ١٨طق .د ٟ٤١ؼاـ
ؼ١ڋ دا ٺٽ ٥۽ ةط ٟ٨مُٛا قڋي پئٞا ٧٠تٝ ٧تاجع ٿ١٩طا.
ٟ٣ڪتاب ۾ ١٤١ٝذا 1987ع کاـ 2004ع تائ ٟ٩دا ٚکٝ ٙ٩ن٥ٞـ ۽ ٘ٝاال ؿا .ٟ٣“ ٙٝد٩ڪ٧
ٝضت ٓٛاصتارـ ۽ رؼ ا ٟٚ۾ قٗت ةٗ٥ت ؿا ٍ٨ٿ١٩طا ر٩٣ا ٟ٣.ڪتاب ۾ “٘ٝ ٙ٨ا ٟٚ۽ ٝن ٟ٠٥ٞک ٧اـ
قٗت د ٧پؽٌ١ٞع ۾ پڎ٣ڻ گ٤عد.٧د ٟ٤١قٗت اٚ ٧٣ک٩ا ق٨ا ٣ئا٘ٝ ٧٣ .اال اڳت ٧ٛ٣ ٧ؼ١ڋ د٥ٝ ٧د٥دف
دقر د ٧تار٨ش کٚ ٧کڻ ۽ ؼ٩٤ڎڻ ۾ ٝطدي ٥ٝاد و٥ر ڪتب اچ ٧ؼگ٤ذ ٟٿا.
رڪ شيڌي
26د٥الِء 2005ع
www.sindhsalamat.com 9
اڄ جي سنڌ _ هڪ مطالعو :رڪ سنڌي
ؼ٩اؼ ٧پارٽَ٧ء ک ٧ڪ ٟ٤١ة ٢وت٘ ٧د ٥ا٣ڎق گعقپ ؼڍة٧٣“ ٥ۿ د٩ڪا اـ وت٘ ٧دٕٝ ٧ادـ
دٞ٠ ٧ائ١طگ ٧ڪ١طڌ ٣ذ ٧۽ اـ ؼاـ گڍ پ١٤١ذ ٧وت٘ ٧دٕٝ ٧ادـ کاـ ڀعپ٥ر و٥ر ت“ ٧گا٣ ٢٣ذ.٧
ڪاة ٢پارٽ ٧ؼٞاج دٝ ٧ڎ ٧٠وت٘ ٟدٞ٠ ٧ائ١طگ ٧د ٧دَ٥يٰ ت ٢ڪعي ؼگ ٧٤ٿ٧ۿ پع اق ٙ۾ ا٣ا
پ١٤١ذ ٧ا٠طر ۾ ڪ ٟ٤١ة٣ ٢ڪ وت٘ ٧دٞ٠ ٧ائ١طگ ٧ڪ١طڌ ٠٥٣طي “ ٧٣۽ اَ٧٤٠ء وت٘ ٧دٕٝ ٧ادـ الِء
د١گ ڪ١طي “ .٧٣اـ ڪعي ٣ع ؼ٩اؼ ٧پارٽَ٧ء ک ٧پ١٤١ذا صاص گعقٕٝ ٧٣اد ٠٥٣طا “ .ٟ٣وت٘ات٧
ؼٞاج د ٧ا٠طرۿ ٝٿ٩اـ وت٘ا ٧١ُ٨ؼعٝائ٩طار ۽ داگ٩عدارۿ پ٥ر٩٣ت وت٘ ٧ت ٧پ١٤١ذٗ ٥تن ٥ةعٗعار
رکڻ ۽ ا ٟ٤٠د ٧ڦعٚٽ ک ٧قډ٨ڪ ٌٜ١ٝڪعڻ ۽ ڦعٚٽ قاري ؼٞاج د ٥ةچاُء ڪعڻ الِء پ١٤١ذ٥ـ
پارٽ٥٩ـ د٥ڌيۿ َ٥اؿ صالؼ پاڻ کٝ ٧تسط ڪ١طا “ .ٟ٣داگ٩عدارـ ۽ ؼعٝائ٩طارـ ا٠طر ة ٢پ١٤١ذٟ
گعقٕٝ ٧٣ادـ صاوع د١گ داري ر١٣طي “ .٧٣اٗتطار ت ٧پ٤چڻ د ٧ص٥ا٣ؾ ۽ پ١٤١ذٕٝ ٟادـ ک٧
قډ٨ڪ قؼ ٍ٩۽ ؼگ٤ارق ڪعڻ الِء ٝٿئ ٟ٩وت٘ ٧ا٠طر ٣ڪ کاـ قډ٨ڪ پارٽ٥٩ـ ٠٥٣ط٥٨ـ “ .ٟ٣پع
ؼ١طـ ٣ڪ کاـ ة ٢قډ٨ڪ پارٽ٥٩ـۿ پاڻ ۾ ڪ٩تعا ة ٢اصتالؼ رک١طيۿ پ٥ر٩٣ت وت٘ ٧د ٧ڦعٚٽ ڪعڻ
۽ ٝٿ ٟپ١٤١ذ ٧زاڪ٩ٞت ةعٗعار رکڻ قاري ٘٠ىٌ٠ ٧ع تٝ ٧تٕٖ ٠٥٣ط٥٨ـ “ .ٟ٣دڍ ٟ٣ة ٢ا٣ڎـ پارٽٟ٩
صالؼ پ٥ر٩٣ت َ٥اؿ پ١٤١ذ ٟپ٩ٛٽ ٔار ٟٝتٝ ٧تسط ٿ٩ڻ ؿعقع ڪ١طق “٧٣ۿ ت ٧٣ ٢پاڻ ۾ ؼٟ٨٥
اصتالؼ رک١طي ة٥َ ٢اؿ صالؼ ٝتسط ٿ ٧ق١٨ط٥٨ـ “ٝ .ٟ٣ٿئ ٟ٩وت٘ ٧د٥ـ پارٽ٥٩ـۿ د٩ڪً ٧ا٣عي
و٥ر تٛٝ ٧ڪ د ٧ؼچ٥َ ٧اؿ دٞ٠ ٧ائ١طگ ٧د ٧دَ٥يٰ ڪ١ط٥٨ـ “ ٟ٣۽ ٝڎ ٧٠وتٟ٘ۿ داگ٩عدارـ
ز٩ٝطار ـۿ ؼعٝائ٩طارـۿ ٣ارٟ٨ۿ ٝغدقرـۿ قچ ٧ٚ٥وت٘ ٧ک٣ ٧ڪ ٚڎ ٧٣۾ پ٥ئٛ٣ ٧ڻ ۽ ٝڎ ٧٠وت٘ ٟد٧
ز٘ ٟد ٧زٕاًت ڪعڻ د٣ ٧اؿ ٣ڻ١ط٥٨ـ “ .ٟ٣پع اق ٙ۾ ا٣ڎ٥٨ـ پارٽ٥٩ـۿ َ٥اؿ د ٧ؼادگ٧ۿ
اٻ٥د٤ائپ ۽ ٠اؼٞذٝ ٧٤اـ ٔائطق زاق ٙڪ١طيۿ قڋي چاالڪَ٧ء ۽ چاٚتازيَء ؼاـ پ١٤١ذ ٧وت٘٧
٧١ُ٨داگ٩عدار ۽ ؼعٝا ئ٩طار د ٧ڦعٚٽ قاري ٌ٠اؿ ک ٧ةچاُء ۽ ؼگ٩٤ٝ ٢٤ا ڪ١ط٥٨ـ “ .ٟ٣اٝ ٟ٤٠ٿئٟ٩
وت٘ ٧د ٧پارٽ ٟ٩۾ ًا٣عي اصتالؼ ۽ ٽڪعاَءۿ د ٟ٤١ؼاـ ٥َ ٥٣اؿ ک١ٝ ٧ذ٤ائڻ ۽ ؼ١طـ ٕٝادـ د٧
دٔاع دٝ ٧ڪاري ڪ١ط٥٨ـ “ٟ٣ۿ ؼ ٧قعؼ پ١٤١ذ ٟپ١٤١ذ ٟگعقٕٝ ٧٣ادـۿ پ١٤١ذ ٟپ١٤١ذ ٟٽٟٚ٥
ک ٧قډ٨ڪ ؿا٥٣ڪار ةڻائڻ ۽ َ٥اؿ ٝٿاـ زاڪ٩ٞت د ٥زٖ قعؼ پاڻ الِء زاق ٙڪعڻ الِء ٠٥٣طا
“٥َ .ٟ٣اؿ پ١٤١ذ ٧تذعة ٧د ٧گ٤ٽتائ ٧۽ ؿُ٥ر ٧١ُ٨تُ ٜ٩ٛد٣ ٢٠ ٧ذڻ ڪعي ا٣ڎ ٟ٨پارٽ ٟ٩د٧
ک٥کُ٠ ٟٛعـۿ ؼ٤٠٥عي پعقگعا ٟٝ۽ قڋ ٟ٨دَ٥ائ ٟد ٧دڪڎ ۾ اچ ٧ق١٨طق “ .٧٣ڈاڪاڻ ت ٢ا٣ڎـ
پارٽ ٟ٩۽ ؼ١طـ ٗ٩ادت قٽ قؼ ٧١ُ٨ ٟٛ٩پئؽ٧ۿ ًا٣عي ؿاـ ؿ٥ڪت ۽ څات ٙؼڃات ٙؿضك٩ت ٟد٧
ک٥ٽ ٠٥٣ ٢٠طي “ .٧٣ک٥َ ٟ٩اؿ ک١ٝ ٧ذ٤ائڻ ۽ ةتاؾ ة١ائڻ الِء پعچار دا ؼڀ ذرُ٨اۿ ٧١ُ٨ٽ٨٥٩ٛ٩غـۿ
ر٨ڊ٥٨ۿ اصتارقـ قّ٩عف ٩٤ٝا ٠٥٣ط٥٨ـ “ .ٟ٣ا ٟ٤٠قؼ ٟٛ٩ذر٥َ ٥٣ ٧ُ٨اؿ ک ٧پ١٤١ذ ٧صالؼ ٝتسط ٿ٩ڻ
٢٠ڋ١٨ط٥٨ـ “٥َ .ٟ٣اؿ د ٧قس٩ر ا٘٠الة ٧پارٽَ٧ء ک ٧قډڻ ق٨ذ٤ڻ کاـ رقڪڻ ۽ ؼ١طـ ٗ٩ادت ک٧
www.sindhsalamat.com 10
اڄ جي سنڌ _ هڪ مطالعو :رڪ سنڌي
َ٥اؿ تائ ٟ٩پ٤چڻ کاـ رقڪڻ الِء ٣غار ٟ٨ز٩ال ة٤ا٠اۿ ڪ٥ڌ ۽ ٝڪار٥٨ـۿ واٗت ۽ تـطدۿ ا ٟ٤٠پارٽٟ٩
د ٥اق٘ٝ ٙكط ٠٥٣طق “.٧٣
داگ٩عدارـ ۽ ؼعٝائ٩طارـ د ٧ا ٟ٤٠پارٽ ٟ٩کاـ ؼ٥اِء د٩٠ا ا٠طر ا٣ڎ٥٨ـ پارٽ٥٩ـ ة٥ٝ ٢د٥د
٠٥٣ط٥٨ـ “ٟ٣ۿ د٩ڪً ٧ا٣ع ۾ ت ٢پاڻ ک ٧پ٥ر٩٣ت َ٥اؿ د٥ـ ٞ٠ائ١طف ۽ ا٘٠الب د٥ـ دَ٨٥طار
چ٥ائ١٩ط٥٨ـ “ ٟ٣۽ ؼ١طـ ٗ٩ادت ة٥َ ٢اؿ ١ٝذ٤اـ ٠٥٣طي “ .٧٣پع پِ٥ء ة ٢ا٣ڎ٥٨ـ پارٽ٥٩ـ َ٥اؿ د٧
ز٘ٞ٠ ٧٘٩ائ١طگ ٧ڪعڻ ۽ ؼ١طـ ٕٝادـ د ٥تسٕي ڪعڻ کاـ ڪ ٟ٩٣٥ڋقر ٠٥٣ط٥٨ـ “ .ٟ٣ا٣ڎ٥٨ـ
پارٽ٥٩ـ ز٘٘٩ت ۾ داگ٩عدارـ ۽ ؼعٝائ٩طارـ د ٧ة ٧ٽٜ٩ۿ ٧١ُ٨ڪٞطاري قارق ڪعدار ادا ڪ١ط٥٨ـ
“ .ٟ٣د٩ئ٥َ ٟاؿ ک ٧ز٘ ٧٘٩ا٘٠الة ٧پ٩ٛٽ ٔارؿ ت ٧ڪٺ ٧ٿ٩ڻ ۽ ڦعٚٽ قاري ٌ٠اؿ د٥ـ پاڌقـ پٽ٧
ڈڍڻ قاري دطقد٤ط کاـ رقڪ ٧ؼگ .ٟ٤ا٣ڎ٥٨ـ پارٽ٥٩ـ ۽ ؼ١طـ ٗ٩ادتۿ َ٥اؿ ک ٧ز٘ ٧٘٩ا٘٠الة٧
دطقد٤ط ڪعڻ ةطراـ ا٣ڎي قاٽ ڋؼ١٩ط٥٨ـ “ٟ٣ۿ د٩ئ ٥٣ ٟڦ٥رق ٽ ٟٚ٥ؼاـ ٕٝاٞ٣ت ڪٟۿ ڪذ٢٤
رَا٨ت ٟت ٧رام ٧ٿ ٧قڃ .ٟا٣ڎ٥٨ـ پارٽ٥٩ـ َ٥اؿ ک ٧ا ٥٣ؼٞذ٤ائڻ ۽ ذ٠ ٟ٣ـ ٟ٩ڪعائڻ د٧
ڪ٥ؿؾ ڪ١ط٥٨ـ “ ٟ٣ت ٥٣ ٢ڦعٚٽ قاري ٌ٠اؿ د ٧صات ٧ٞالِء دطقد٤ط ڪعڻ ةطراـ ڦ٥رق ٽ ٟٚ٥ک٧
ؿعٝؽار ڪعيۿ ک“ ٟ٩ز٥٨ـ ٩٠از٥٨ـ ڪعيۿ ٝىاٚتا ۽ ٝظٝت٥ـ ڪعي ڪذٔ ٢٤ائطا زاق ٙڪ ٟ۽ ڦ٥رق
ٽ ٟٚ٥ک ٧ڪذٝ ٢٤اڻ٤پ ٧۽ “پ ٧۾ “ڻڻ د ٧ڪ٥ؿؾ ڪ .ٟا٣ڎ٥٨ـ پارٽ٥٩ـۿ َ٥اؿ ک ٧ا ٥٣ةاقر ڪعائڻ
د ٧ڪ٥ؿؾ ڪ١ط٥٨ـ “ ٟ٣ت ٢٠ ٢ا٘٠الب اچ ٧ؼگ ٧٤ٿ ٥۽ ٢٠قري اـ الِء واٗت ۽ ٗ٥ت ٥ٝد٥د “.٧٣
اق ٙ۾ ا٣ع٥٨ـ پارٽ٥٩ـۿ ا٘٠الة ٢٠ ٧پع اقالز ٧پارٽ٥٩ـ ٠٥٣ط٥٨ـ “ٟ٣ۿ د٩ڪ ٧ڦ٥رق ٽ ٟٚ٥د ٧صطٝت
ؼعا٠ذاؿ ڋ١٨ط٥٨ـ “ ٟ٣۽ ؼ١طـ ڪ“ ٜؼاـ ة١ائ١٩ط٥٨ـ “ .ٟ٣تار٨ض ٧تذعةٝ ٟاـ ا٣ا ڳا ٢٤ٚجاةت ٿ٧
“ ٧٣ت ٢ص٥د داگ٩عدار ۽ ؼعٝائ٩طارۿ ا٣ڎ٥٨ـ پارٽ٥٩ـۿ پاڻ قد٥د ۾ “ڻائ١٩طا “ ٟ٣ت ٢د٩ئ٥َ ٟاؿ ز٘٧٘٩
ا٘٠الة ٧پارٽ ٟ٩۾ ٝتسط ٿ٧ۿ ؼ١طـ ڦعٚٽ قاري ٌ٠اؿ صالؼ دطقد٤ط ٢٠ڪعي ؼگ٧٤ۿ پع ١ٝ ٥٣ذ ٙ٩٤۽
ةتاؾ ٿ٧ۿ ٝا٥٨ؼَ٧ء د ٧ډٻڻ ۾ ڦاؼ ٧قڃ٥َ .٧اؿ د٠ ٧ا ٧ٚ۾ َ٥اؿ دؿ ٟٞپارٽ٥٩ـۿ ٝضت ٓٛد ٟٛ٩ٚؼاـۿ
َ٥اؿ ک ٧پ١٤١ذ ٧اق ٙقاٽ تاـ ٣ٽائ ٧۽ پ١٤١ذٗ“ ٟائ ٟک ٧ص٥ش ڪعڻ الِء ٝڪعق ٢٣ؼازؿ٥ـ
ڪ١ط٥٨ـ “ .ٟ٣ڦ٥رق ٽ٥الۿ ا٣ڎ٠ ٟ٨اؿ ٤٠اد َ٥ا ٧ٝ۽ ا٘٠الة ٧پارٽ ٟ٩ک ٧قعؼ اـ الِء ز٠طف رکڻ الِء چ٥ڻ٥
پاڻ ٧ڋ١٨طا “ٟ٣ۿ ت ٢د٩ئ ٟا٥َ ٧٣اؿ د ٧ز٘ ٧٘٩دقؼت پارٽ ٟ٩ک ٌٜ١ٝ ٧۽ ؼگ٤ارق ٿ٩ڻ ٢٠ڋ.ٟ٨
اـ ؼچَ٧ء ق٥رتساؾ ۾ ٥ٌٛٝؿ ۽ پ٩ڎ٥َ ٙ٩٣اؿ ۽ ؼ١طس گ٤ڻگ٤عـۿ تار٨ض ٧تذعةٝ ٧اـ ا٣ا
ڳا ٢٤ٚؼک ٧قرت ٧٣“ ٧ت٥َ ٢اؿ ک ٧ا٣ڎي پارٽ ٌٜ١ٝ ٧ڪعڻ گ٤عد ٧۽ اـ د٩ٗ ٧ادت ا٣ڎـ ٣ٿ ٟ۾
٣ذڻ گ٤عد٧ۿ د٩ڪا ڦعٚٽ قاري ٌ٠اؿ ک ٧پاڌـ کاـ پٽ٧ۿ اـ د ٧داِء ت ٧ڦعٚٽ کاـ پاڏ ۽ ص٥ؿساؾ
ؼٞادٌ٠ ٧اؿ الِء ز٘ ٧٘٩د١گ قڌ٣ڻ دٗ ٧اة٣ ٙذ٥َ .٧اؿ د ٧ز٘ ٧٘٩پارٽ٧ۿ اقالز ٢٠ ٧پع ا٘٠الة٧
پارٽ٣ ٧ذ٧ۿ د٩ڪا َ٥اؿ د ٧ؼٞاج ا٠طر قس٩ر ڪعدار د ٧قمازت ڪعي ۽ ک ٟ٩ا ٥٣ٻڋائ ٧ت٥٣ ٢
ئُٝ ٧اؿعي دٝ ٧ڎٝ ٧٠ادي ۽ ج٘أتٗ ٧طرـ ۽ تار٨ض َٙٞ ٧دا صا ٥٣ .ٟ٣“ ٖٚک ٟ٩ا٘٠الب د ٧ز٘٧٘٩
ٔائطـ ۽ وت٘ات ٧دطقد٤ط دٗ ٧ا ٟ٠٥٠کاـ قاٗٓ ڪعڻ ؼاـ گڍۿ ک ٟ٩وت٘ات ٧ؿُ٥ر ۽ ت ٜ٩ٌ١د٧
ٔائطـ کاـ ٝتُارؼ ڪعائ.٧
د٩٠ا دٝ ٧ضت ٓٛزك ٟ۾ “ ٙ٨ا٘٠الةٟۿ اتاـ د ٧دطقد٤طـ پ٥ر٩٣ت وت٘ ٧ت ٧ا٣ا ڳا ٢٤ٚجاةت
www.sindhsalamat.com 11
اڄ جي سنڌ _ هڪ مطالعو :رڪ سنڌي
ڪئ ٧٣“ ٧ت ٢ؼ١طـ “زادي ۽ ص٥ؿسا ٧ٚقعؼ اـ ق٥رت ۾ ٞٝڪ ٧٣“ ٟت ٌٜ١ٝ ٥٣ ٢۽ ٝتسط ٿ٧
زاڪ ٟٝ٥ٗ ٜ۽ ڦ٥رق ٽ ٟٚ٥ک ٧دطقد٤ط ذر ٧ُ٨ؿڪؽت ڋ٨ئ٧ۿ ؼ١طـ پاڌقـ ٩ٞ٣ـ ٢الِء پٽ ٧ڈڍ.ٟ٨
د٩٠ا د ٧پ٥ر٩٣ت وت٘ ٧ک ٧تذعة ٟا ٥٣ؼ٩کار ٧٣“ ٥٨ت ٢ک٩ػ پاڻ ک ٧ا٣ڎي وعح ٌٜ١ٝڪعڻ٥
پ٠٥طقۿ د ٢٠ ٥٣ ٥قعؼ پ١٤١ذ ٟتڪڎـ ٨ا ٔ٥ري ٕٝادـ د ٥دٔاع ڪعيۿ پع اٗتطار د٥ـ قاڳ٥ـ ڦ٥رق ٽٟٚ٥
کاـ کؽ ٧پ١٤١ذ٣ ٧ٿ قس ڪعڻ الِء ٝؽت٘ ٙدطقد٤ط ڪعيٝ .ؽت٘ ٙدطقد٤ط ٨ا ڈگ ٧٤ق٨ڎ ٢٣الِء
معقري “ ٧٣ت٥َ ٢اؿ پ١٤١ذٕٝ ٟادـ الِء ٞ٠ائ١طف ؼ٩اؼ ٧پارٽ ٧د٥ڌيۿ د ٟ٤١ؼاـ ئ٥٣ ٧ۿ وت٘ات٧
دطقد٤ط ک ٌٜ١ٝ ٧ڪعيۿ اـ د ٧رٞ١٣ائ ٧۾ ڈ٥ٽڪارق زاق ٙڪعي ؼگ ٧٤ٿ٘ٔ .٥ه پ٥ر٩٣ت وت٘٧
د ٧پارٽ ٧ئ٥َ ٧اؿ ک ٌٜ١ٝ ٧ڪ١طي “ ٧٣۽ ؼ١طس ٗ٩ادت ۽ رٞ١٣ائ ٧ڪعي ؼگ١٤طي “٥َ .٧٣اؿ
د٩ؽتائ ٟ٩پاڻ ک ٧پ١٤١ذ ٧پارٽَ٧ء ۾ ٌٜ١ٝ۽ ٝتسط ٢٠ڪ١طقۿ ت٩ؽتائ ٟ٩ا٣ا پارٽ ٧ؼ١طس ُٝاؿ ٧۽
ؼ٩اؼ ٕٝ ٧ادـ د ٥تض٘ه ڪعي ٢٠ؼگ١٤طي .ڈاڪاڻ ت ٢ا٘٠الة ٧پارٽ ٧ئ ٧پ٥ر٩٣ت وت٘ ٧د ٧ؿُ٥ر
کٝ ٧تسعڏ ڪعيۿ ک٩ػ ڦ٥رق ٽ ٟٚ٥صالؼ د١گ الِء ت٩ار ڪ١طي “.٧٣
َ٥اؿ د ٧ز٘ ٧٘٩ا٘٠الة ٧پارٽ ٧ڪ٩ئ٣ ٟذڻ گ٤عد ٧۽ اـ ٝاـ ڪ٩ئ ٟصتع پ٥ي ت ٢ا٣ا َ٥اؿ
د ٧ؼچ ٧۽ ٣ڍڋقک ٧پارٽ٧٣“ ٧܁ اـ الِء معقري “ ٧٣ت ٢پ٥ر٩٣ت َ٥اؿ د ٧ز٘ ٧٘٩ا٘٠الة ٧پارٽ٧
دٝ ٧ڎ ٧٠ؼعگع ٟ٩ٝ۽ ڪارڪعدگٝ ٟ٩اـ ا٣ا ڳا ٢٤ٚجاةت ٿئ ٧ت ٧٣ ٢ئ ٧ز٘ ٧٘٩پارٽ .٧٣“ ٧د٩ڪا
پ٥ر٩٣ت َ٥اؿ د٣ ٧ع اقؾ دؼت .٧٣“ ٥ٻ ٌٟٕٚ ٟ٩۾ ا٣ا پارٽ٥َ ٧اؿ د ٥ا٣ڎق ؼڀ کاـ قډ٨ڪ ةاؿُ٥ر ۽
ٌٜ١ٝدؼت٣ ٥ذ٧ۿ د٩ڪ ٥ا٘٠الة ٧وت٘ات ٧دطقد٤ط الِء َ٥اؿ د٩ٗ ٧ادت ڪعي ؼگ .٧٤ڪ ٟ٤١ة٢
پارٽَ٧ء الِء پاڻ ک ٧پ٥ر٩٣ت وت٘ ٧د٣ ٥ع اقؾ دؼتٗ ٥عار ڋ٨ڻ ت“ ٢ؼاـ ڳا٧٣“ ٢٤ٚۿ پع ز٘٧٠٥ٞ٠ ٧٘٩
پ٥ر٩٣ت َ٥اؿ قٽ پ١٤١ذ ٧ؼڃاڻپ ڪعائڻ ۽ پاڻ ک ٧ز٘٣ ٧٘٩ع اقؾ دؼت ٥۽ رٞ١٣اُء تؽ ٜ٩ٛڪعائڻ
ا٠ت٤ائٝ ٧ـڪ ٙڪ .٧٣“ ٜاـ ٘ٝكط الِء پارٽَ٧ء ک ٧ة ٧پ١اٝ ٢٣س١ت ۽ ةّ ٧عض دطقد٤ط ڪعڻ
گ٤عد .٧پ٥ر٩٣ت َ٥اؿ د ٧ؼ٩اؼ ٧پارٽ ٢٠ ٧قعؼ پ٥ر٩٣ت وت٘ٝ ٧ٿاـ پ١٤١ذ٩ٗ ٧ادت ٝڎ٧٣ۿ پع
ک٩ػ ا٣ڎي ٧٠٥ٞ٠ڪ ٜڪعڻ گ٤عد٧ۿ د٩ئ٥َ ٟاؿ د ٥قڋق تُطاد ا٣ا ڳا ٢٤ٚتؽ ٜ٩ٛڪعي ت ٢ا٣ا پارٽ٧
ئ ٧ؼ١طـ ٘ٝكط ۽ ٝعادقـ زاق ٙڪعي ؼگ ٧٤ٿ.٧
ا ٥٣اَ٘ٝ ٰ٧ٛاؿ زاق ٙڪعڻ الِء معقري “ ٧٣ت ٢پ٥ر٩٣ت پارٽ ٧ا٣ڎ ٟ٨صاص قٕت ٟد٧
ٝاٚڪ ٣ذ٧ۿ د٩ڪ ٧ک٩ػ ٻ ٟ٩ؼ٩اؼ ٧پارٽ ٟ٩کاـ ٞٝتاز ز٩ح٩ت ڋ .ٟ٨ا ٟ٤٠ققٕ ٟ۾ ٧٣ڳا٥٩٤ٚـ
ؿا٣ ٙٝذڻ گ٤عد .ٟپ٤ع٥٨ـ ت ٢اـ پارٽَ٧ء ک٥َ ٧اؿ د ٧ڈ٥ٽڪاري ۽ ا٘٠الب الِء ؼائ١ؽ ٧ة٩١ادـ ت٧
ٻڋؾ پعقگعاؿ ٣ذڻ گ٤عد ٧۽ ک٩ػ ؼٞاد٠ ٧ـٞ٠٥ا ۽ تعٗ ٧دٗ ٧ا ٟ٠٥٠د ٧څاڻ ٣ذڻ گ٤عد .٧ٻ ٥٩ت٢
اـ پارٽَ٧ء ک ٧قٗت ۽ زاٚت٣“ ٟع قس٩ر پا٩ٚؽ٥٩ـ د٥ڌڻ ۽ ا ٟ٤٠ت َٙٞ ٧ڪعائڻ د ٥ڋاـُء ٣ذڻ
گ٤عد .٧ٽ٥٩ـ ت ٢اـ پارٽَ٧ء د ٧ا٠طر ٌ٠ع٨ات ٧۽ ت ٧ٞ٩ٌ١اتساد ٥ٝد٥د ٣ذ٧ۿ چ٥ٿ٥ـ ت ٢اـ دا َ٥اؿ
ؼاـ قؼ ٍ٩۽ گ٤عا راةىا ۽ الڳاپا ٣ئڻ گ٤عدٟۿ پ١ذ٥ـ ت ٢ا٣ا پارٽ ٧۽ ؼ١طس ٗ٩ادت پ١٤١ذ َٙٞ ٧۽
ؼعگع ٟ٩ٝدٚ ٥ڳاتار ت٩٘١طي دائغق قٺ١طي ر .٧٣اؼاـ ٩٣ٺ ا٘٠الة ٧پارٽ ٧۾ ١ٝذ٥ٝ ٢٤د٥د ا5 ٟ٤٠
ققٕ ٟد ٥تٕك ٧ٛ٩دائغق قٺ١طاؼ.ٟ٩
www.sindhsalamat.com 12
اڄ جي سنڌ _ هڪ مطالعو :رڪ سنڌي
www.sindhsalamat.com 13
اڄ جي سنڌ _ هڪ مطالعو :رڪ سنڌي
ڪ ٟ٤١ة ٢ا٘٠الة ٧پارٽَ٧ء الِء ا ٟ٤٠زطـ د ٥تُ ٟ٩ڪعڻۿ د ٟد ٧تڪ ٙ٩ٞالِء ا٣ا َ٥اؿ ک ٧ؼڍ
ڋئ ٧ر٧٣“ ٧٣ۿ ٌ٠عئ ٧ؼاـ ٣ٿ٩ارة١ط ٣ذڻ معقري “ .٧٣ڈاڪاڻ ت ٢قس٩ر ۽ زاٚت ٟپٽا٠طڌ ٌ٠عئ٧
د ٧واٗت ؼاـ ئ ٧ا٣ا ا ٟ٤٠زطـ د ٧زاقالت ۽ وع٩٘٨ڪار ک ٧قامٍ ڪعي ؼگ ٧٤ٿ .٧دطقد٤ط
دقراـ پ١٤١ذ ٟدقؼت ٟد ٧ؼڃاڻپ ڪعيۿ پ١٤١ذ ٧واٗت ۽ ٗ٥ت ۾ امأ ٥ڪعي ؼگ ٧٤ٿ.٧
پارٽَ٧ء د ٧پعقگعاؿ ٨ا ٘ٝكطـ ةاةت ڪاٝع٨ڊ ٟ١٩ٚچ ٧٣“ ٥٩ت٢܀ ‛پ٥ر٩٣ت َ٥اؿ د ٧ا٣ڎي
پارٽ٣ ٧ذڻ گ٤عد٧ۿ د ٟ٤١د ٥ا٘ٝ ٥٣كط ٣ ٢٠ذ ٧ت ٢ا٣ا ؼٞاج د ٧ؼڋاري الِء ٩ٕ٠ػ رٿاة١طيۿ ت٩اري
٨ا َ٥اؿ د ٧زاٚت ؼڋارڻ الِء تت ِ٩ٛڪعي ۽ ٢٠ئ ٧اـ د ٥ا٘ٝ ٥٣كط ٣ذ ٧ت ٥٣ ٢ؼازؿ٥ـ ت٩ار ڪعي.
پع ا٘٠الة ٧پارٽَ٧ء دٔ ٥عض ٣ذ ٧ت ٢ا٣ا پ١٤١ذ ٧دطقد٤ط ک ٌٜ١ٝ ٧ڪعيۿ اـ را ٢٣ت٣ ٧الئ٧ۿ دٟ٤١
د“ ٥صعي ٘ٝكط ا٣ ٥٣ذ ٧ت٥ٌٛٝ ٢ؿ َ٥اؿ ا٠طر ٟ٨۽ ٻا٣عّ ٟ٨الَ٧ٝء کاـ ڈ٥ٽڪارق زاق ٙڪعي ۽
اٗتطار د٥ـ قاڳ٥ـ پ١٤١ذ٣ ٧ٿ ٟ۾ زاق ٙڪعي‚.
www.sindhsalamat.com 14
اڄ جي سنڌ _ هڪ مطالعو :رڪ سنڌي
َ٥اؿ قٽ ٘ٝت٥ؾ ٣ ٢٠ذڻ د ٥قازط ؼتبۿ ؼ١طـ پا٩ٚؽ ٟ٩د ٥قٗتائت٣ ٢٠ ٥ذڻ ئ ٧ر .٧٣“ ٥٩٣پِ٥ء ا٧٣
پارٽ٥٩ـۿ پ١٤١ذ ٟپا٩ٚؽ ٟ٩د ٧ڈ١ڊ ڈاڻ ڪعڻ ةطراـۿ ٩ٞ٣ـ٥َ ٢اؿ ک ٧ڋقٗ ٧٣عار ڋ١٨ط٥٨ـ ر٥٩٣ـ
“٠ .ٟ٣ت٩ذ ٧۾ َ٥اؿ ة ٢ا ٟ٤٠ک ٧پ١٤١ذ ٥ڪعڻ کاـ ا٠ڪاري ر.٧٣“ ٥٩٣
www.sindhsalamat.com 15
اڄ جي سنڌ _ هڪ مطالعو :رڪ سنڌي
ڪارڪ ٟ١ک ٧پارٽ ٧د ٧ادالؼ ٟا٠طر ةسث دقراـۿ ٝعڪغي ٗ٩ادت ۽ پارٽ ٧ڪارڪٟ١
د ٧اڪحع٨ت ؼاـ اصتالؼ رکڻ د ٥ت ٢زٖ ٠٥٣طق “ .٧٣پع اڪحع٨ت راِء ؼاـ ٿ٩ٔ ٙ٩ك ٟٛةُط اٟ٤٠
ٔ٩ك ٟٛت ٢٠ َٙٞ ٧ڪعڻۿ ا ٟ٤٠صالؼ ٻا٣ع قڃ ٧ڪ ٜڪعڻ ٨ا ا٩ٔ ٟ٤٠ك ٟٛک ٧ؿڪؽت ڋ٨ارڻ
٧١ُ٨پ١٤١ذٝ ٧ؤٗٓ ک ٧ؼچ ٥جاةت ڪعڻ الِء ؿُ٥ري و٥ر ت ٧ا٩ٔ ٟ٤٠ك ٟٛد ٧ؿڪؽت الِء ڪٜ
ڪعڻ د ٧ڪ ٟ٤١ک ٧ة ٢ادازت ٠٥٣ ٢٠طي “ .٧٣پارٽ ٧ا٠طر ڪ ٟ٤١ة ٢گعق ٢٣وعٔاـ ا٣ڎ٥٨ـ
ڪ٥ؿـ٥ـۿ پارٽ ٧ڈؼ٩پ ٟ٩ٛد ٧صالؼ قرزي ٠٥٣طي “ .٧٣پارٽَ٧ء ک ٧ا ٥٣زٖ ٠٥٣طق “ ٧٣ت ٥٣ ٢ا٣ڎـ
ٝڎ ٧٠گعق ٢٣پعؼت ٟ۽ ١ٝسعٔ ٟصالؼ ؼضت دطقد٤ط ڪعيۿ ک٨ ٟ٩ا ت ٢ؼڋي را ٢٣ت“ ٧ڻ٨ ٧ا کٟ٩
پ١٤١ذ ٟقٕٝ ٟاـ تڎي ڪڌي ڈڍي .ا٣ڎـ ٝاڻ ٟ٤ک ٧پارٽٝ ٧ؤٗٓ دٝ ٧ضإٚت الِء پارٽ ٧د٠ ٥ا٥ٚ
اؼتُٞاؾ ڪعڻ د ٧ادازت ٢٠ڋ٨ڻ گ٤عد .٧پارٽ ٧د٩ڪڍ ٟ٣ا٣ڎـ ٝاڻ ٟ٤ک ٧صارج ٢٠ڪ٥٩ۿ
د٩ڪ ٧پارٽَ٧ء دٌ٠ ٧ع ٟ٨د ٧اةتڎ ٌ٠ع ٟ٨د ٧قڪاٚت ڪ ٟٿا ت ٢پارٽ ٧اڳت ٧ٛ٣ ٧الز ٧ٝو٥ر ٽٽ٧
ق١٨طي .ا٣ا پ٤ع٨اـ ٌ٠ع٨ات ٧اَتتار کاـ ٽٽ١طي ۽ ةُط ۾ ت ٧ٞ٩ٌ١اَتتار کاـ ة ٢ٽٽ ٧ق١٨طي.
پ٥ر٩٣ت پارٽ ٟ٩الِء قعؼ ٌ٠ع٨ات ٧اتساد ئ ٧ڪأ٠ ٧ا٠٥٣ ٧٣طق .پع پارٽَ٧ء د ٧اقؼع ۽
اؼتسڪاؿ الِء معقري “ ٧٣ت ٢ؼ١طس ٌ٠ع٨ات ٧اتساد ک ٧ت ٧ٞ٩ٌ١اتساد د ٧ٽ٩ڪ ٣ ٙ٩ٛٝذ.٧
ڈاڪاڻ ت ٢د٩ؽتائ ٟ٩پارٽ ٧ت ٧ٞ٩ٌ١و٥ر تٝ ٧نت٥ط ۽ ؼگ٤اري ٧٣“ ٢٠ۿ ت٩ؽتائ ٟ٩قس٩ر ٧٠٥ٞ٠
َ٥اؿ د٩ٗ ٧ادت قارق ڪعدار ُپعقٗار ٧٠٥ٞ٠ؼاـ ادا ڪعي ٢٠ؼگ١٤طي .پ٥ر٩٣ت پارٽَ٧ء د ٧ت٧ٞ٩ٌ١
ز٠طگ٣ ٌٜ١ٝ ٧ذ ٧۽ ا٣ڎـ ٝؽتسڪٗ ٜطرـ ۽ اق ٟٚ٥تٗ ٧ائ٣ ٜذ٧ۿ د ٟ٤١دا ؼڀ پارٽٞ٩ٝ ٧تع
پا ة١ط ٣ذ .ٟؼضت پارٽ ٌٜ٠ ٧۽ مته ئ٩ٔ ٧ك ٟٛت ٧قس٩ر َٙٞ ٧٠٥ٞ٠ڪعائ ٧ؼگ ٧٤ٿ .٥پارٽ ٧۽
ؼ١طس ٞ٩ٝتع د ٥پاڻ ۾ رؿت ٥ائ٣ ٟ٩ذ ٧د ٥پارٽ ٧پ١٤١ذ٣ ٧ع ٞ٩ٝتع د ٧ذ٥٩ٝاري پاڻ ت ٧کڻ ٧۽
ؼاڳ ٧وعح اـ د٣ ٥ع ٞ٩ٝتع پارٽَ٧ء د ٧ذ٥٩ٝاري پاڻ ت ٧کڻ .٧ڪارڪ ٟ١الِء الز٣ ٧ٝذ ٧ت٥٣ ٢
اڪحع٨ت دا ٔ ٩كال تؽ ٜ٩ٛڪٟۿ کٝ ٟ٩ٿ ٟ٩ؼىر د٩ٔ ٧ك ٟٛد ٥پاة١ط ر٣ڻ گ٤عد .٧ا٣ڎيَء وعح
ؼ١طـ ٗ٩ادت ک٩٣ ٧ٺ٩اـ کاـ “٩ٔ ٙ٨ك ٟٛد ٥پاة١ط ر٣ڻ گ٤عد ٧۽ ا٣ا پارٽ ٧ڪارڪ ٟ١ڋاٟ٤٠
د٥اةطف ٣ذ .٧ت ٧ٞ٩ٌ١قزطت ٠ا ٥ٚئ٩ٗ ٧ادت د ٥ڪارڪ ٟ١ڋا ٟ٤٠۽ ڪارڪ ٟ١د٩ٗ ٥ادت ڋاٟ٤٠
د٥اةطف ٣ذڻ “.٧٣
اـ ڳا ٢٤ٚ۾ ڪ٥ة ٢ؿڪ ٠ا ٧٣ت ٢پارٽ٣ ٧ڪ رماڪارا ٢٠ادتٞاع د ٧ز٩ح٩ت رک١طي “ .٧٣پع
اـ دا ٞ٩ٝتع ت٥ڌي ٗ٩ادت پ١٤١ذٝ ٧عمَ٧ء ؼاـ پ١٤١ذٝ ٧ٿاـ ڪذ ٢٤پاة١ط٥٨ـ ٗت٥ؾ ڪ١طي “.٧٣
ا ٟ٤٠پاة١ط ٟ٨۾ ا ٥٣ؿعط ة ٢الڳ٠٥٣ ٥طق “ ٧٣ت ٥٣ ٢پارٽ ٧پعقگعاؿۿ ٗائطـ ۽ ماةى ٟد ٧ؼضتَ٧ء
ؼاـ پاة١طي ڪ١طا .د٩ڪڍ ٟ٣ا ٟ٤٠اق ٟٚ٥ت ٢٠ َٙٞ ٧ڪ ٥٩ق١٨طق ت ٢پارٽ٣ ٧ڪ قزطت د٩اـ
ٗائ ٜر ٢٠ ٧٣ؼگ١٤طي ۽ ٢٠ئ ٧پ١٤١ذ ٧ڪ٩ٔ ٟ٤١ك ٧ٛت َٙٞ ٧ڪعائ ٧ؼگ١٤طي .د٩ڪڍٟ٣
پارٽ ٧ا٠طر ٌٜ٠۽ مته ٣ ٢٠ذ ٧ت ٢ا٣ا قعؼ گپـپ ۽ ةڪ٥اس ڪ١طڌـ د٣ ٧ڪ ڪٛب ةڻذ٧
ق١٨طي.
پارٽ ٧د ٧ڪارڪ ٟ١د ٥ڪعدارۿ ٌٜ٠۽ مته ک٥َ ٟ٩اؿ قٽ ٘ٝت٥ؾ ةڻائ١٩طق “ .٧٣ڈاڪاڻ
ت ٢ٻا٣ع دا ٝاڻ ٥٤پارٽ ٧د ٧ڪارڪ ٟ١د َٟٛٞ ٧۽ ڪعدار د ٧ئ ٧ة٩١اد ت ٧پارٽ ٧ک ٧ؼٺ٨ ٥ا صعاب
www.sindhsalamat.com 16
اڄ جي سنڌ _ هڪ مطالعو :رڪ سنڌي
ؼٞذ١٤طا “ .ٟ٣اـ ڪعي پارٽ ٧ڪارڪ ٟ١۽ ٗ٩ادت ک ٧رقزٝعف د ٧ڪ ٟٞ۾ پ١٤١ذ َٙٞ ٧۽
ڪعدار د ٥ز٠طف ٝحاؾ پ٩ؾ ڪعڻ گ٤عد.٧د٩ئ٥َ ٟاؿ ؼ١طـ اتساد ک ٧ڋؼٝ ٧تسط ٿ٩ڻ ؿعقع ٿئ ٧۽
ؼ١طـ َ ٟٛٞک ٧ڋؼ ٧پاڻ َ ٙٞڪعڻ تٝ“ ٧ادف ٿئ.٧
www.sindhsalamat.com 17
اڄ جي سنڌ _ هڪ مطالعو :رڪ سنڌي
ٿ ٧ؼگ ٧٤ٿ .٧پارٽ ٧پ١٤١ذ ٟؼعگع ٟ٩ٝؼاـ َ٥اؿ ۾ ا ٥٣ازؽاس داڳائ ٧ت ٢ا٘٠الب ص٥د ؼ١طـ ٕٝاد
۾ “ ٧٣۽ اـ د ٧ڪا٩ٝاة ٧ة ٢ؼ١طـ ٣ٿٟۿ ذ ٟ٣۽ ارادي دٝ ٧ستاج “.٧٣
www.sindhsalamat.com 18
اڄ جي سنڌ _ هڪ مطالعو :رڪ سنڌي
پارٽ ٧صا ٟ٩ٝدقر ڪعڻ الِء َ ٧ٛٞو٥ر ت ٧ت٩ار “٨ ٧٣ا قعؼ زةا ٧٠۽ ٕٚاً ٧ڪعي ر.٧٣“ ٧٣
پارٽ ٟ٩ا٠طر ا٣ڎـ ٘٠ادـ د ٧ة ٢ز٥ق ٢ٛؿڪ ٧١ڪعڻ گ٤عد٧ۿ د٩ڪ٣ ٧ع ١٠ڌي قڋي ڳا٢٤ٚ
ک ٧قډائ ٧چڎ٣ائ ٧پ٩ؾ ڪ ٟ۽ ٔ ٥٣عدـ دّٛ ٧ى ٟ٩ک ٧ؼچ ٧پارٽَ٧ء ؼاـ ١ٝؽ٥ب ڪعڻ د٧
ڪ٥ؿؾ ڪ٨ .ٟا ڪ ٟ٤١پا٩ٚؽَ٧ء ک ٧الڳ ٥ڪعڻ دقراـ ٿّٛ ٙ٩ى ٟ٩ک ٧ص٥د پا٩ٚؽَ٧ء دّٛ ٧ى٧
ڪ٥ٺ .ٟ٩ا٣ڎا ٘٠ادۿ اق ٙ۾ پاڻ ک ٧ت ٢پارٽ ٟ٩دا قٔادار چ٥ائ١٩طا “ٟ٣ۿ پع اق ٙ۾ ا ٧٣پارٽ ٧دا گ٤ڻ
گ٤عا ٠٥٣ ٢٠طا “ .ٟ٣ڈاڪاڻ ت ٥٣ ٢پاڻ ت ٢٠ َٙٞ ٢ڪ١طا “ .ٟ٣پع َ ٙٞڪ١طڌ ٝاڻ ٟ٤ت ٧ة٩ذا ة٤تاـ
ةاز٥٨ـ ۽ ت٩٘١ط٥٨ـ ڪ١طا “ ٟ٣۽ ا٣ڎـ ٝاڻ ٟ٤د ٧ت٩٘١ط د٘ٝ ٥كط تُ٩ٞع ٢٠پع تضع٨ب ٠٥٣طق “.٧٣
www.sindhsalamat.com 19
اڄ جي سنڌ _ هڪ مطالعو :رڪ سنڌي
”شيدًٌ کا نقدنً“
تيقيدي جائزو
دڍٝ ٟ٣اـ ‛پ١ذاب ڪا ٘ٝط‚٢ٝۿ ‛ؼ١ط ٢٣ڪا ٘ٝط ‚٢ٝ۽ ‛“ج ڪا ؼ١ط ‚٢٣پڎ٣ڻ ؿعقع ڪ٩ا
ت ٢پڎ١٣طيۿ د٩ڪ ٧ة ٢ڳا٥٩٤ٚـ ّٛه ٝسؽ٥س ڪ٥٩ـ ۽ د٩ڪ ٧تار٨ض ٧ڪ٥ڌ ۽ ةط د٨ا٠ت٥٩ـ ٌ٠ع ٝاـ
گظر٥٨ـۿ ا ٟ٤٠ت ٧اـ ئ ٧قٗت ڪتاب د ٧زاؿ ٟ٩ت ٧پ١٤١ذ٘٠ ٥ىٌ٠ ٧ع ٚک١طق ق٨ػ .د٩ئ ٟت ٢اٟ٤٠
ٝڎ ٧٠ڪتاة ٟت ٧ةاماةى ٧٠٥ٞ٠ ٢ت٩٘١طي ٘ٝاال ٚکڻ د ٥ڪ٥ة ٢ارادق ڪ .٥٣ ٢٠٥اـ ڪعي ا ٧٣زاؿٟ٩
تٚ ٧ک ٙ٩ٽڪعا د٩ئ ٟد ٥ت٩ئ ٟة١ا ڪٝ ٟ٤١طدي ڪتاب اؼتُٞاؾ ڪعڻ د٧ۿ ٟ٣ؿڪ ٙ۾ “٠طا
اٿ .ٜد٩ئ ٟا ٟ٤٠ڪتاة ٟپڎ٣ڻ قٗت ١٤١ٝذ ٧ذ ٟ٣۾ ا ٟ٤٠ڪتاة ٟ۾ ڋ ٙ٠ڳا ٟ٩٤ٚةاةت پ٩طا ٿٙ٩
ت٩٘١طي را٨ا ٝسٕ٥ظ ٿ ٧قڃ .ٟاـ ؼٛؽ ٧ٛ۾ ‛پ١ذاب ڪا ٘ٝط ‚٢ٝدا زاؿ٣ ٢٩ڪ ١٠ڌڌي ڪتاب
‛ؼ١ڋي ٗ٥ؿ د٘ٝ ٥ط ‚٥ٝ۾ اچ ٧چڪا “ .ٟ٣اـ ڪعي ٣اڻ ‛ؼ١ط ٢٣ڪا ٘ٝط ‚٢ٝدا ت٩٘١طي زاؿٟ٣ ٢٩
٘ٝا ٧ٚد ٧ق٥رت ۾ زامع “.ٟ٣
ٝاـ پ١٤١ذ٘ٝ ٧ا‛ ٧ٚؼ١ڋي ٗ٥ؿ د٘ٝ ٥ط ‚٥ٝد٤ٝ ٧اڳ ۾ د١اب ؿڪ ٙ٩ازٞط م٩ا܂ قازب
د ٧ڪتاب ‛ؼ١ط ٢٣ڪا ٘ٝط ‚٢ٝت ٧ڪذ ٟ٣ ٢٤ر٨ت ٌ٠ع قډي ٣ئ:٧
‛ دڍ ٟ٣ؿڪ ٙ٩قازب د ٥ا ٥٣ڪتاب ١٤١ٝذَ٧ء ٌ٠ع ٝاـ گظر ٥٨ت ٢دؾ ک ٧ؼضت قط٥ٝ
پ٤ت٥ۿ د ٥ا ٥٣ڪتاب ز ٓ٩١را ٧ٝد ٧ڪتاب (پ١ذاب ڪا ٘ٝط )٢ٝد ٧د٥اب ۾ گ٤ٽ پع اردق
ڳا٤ٚائ١٩طڌـ د ٧زٞا٨ت ۽ ةچاَء ۾ قډ٨ڪ ٚک .٥٣ ٙ٩ؿڪ ٙ٩قازب ڪتاب د٠ ٥ا ٥ٚت‛ ٢ؼ١ط ٢٣ڪا
٘ٝط ‚٢ٝرک٥٣ ٥٩ۿ پع اق ٙ۾ ا ٥٣ڪتاب ‛ؼ١ڋ د٘ٝ ٥ط ٢٠ ‚٥ٝپع ‛٤ٝادعـ د٘ٝ ٥ط .٥٩٣ ‚٥ٝاـ ۾ زٓ٩١
راَ٧ٝء ک٥ٌٛٝ ٧ؿ ٗ ٟٝ٥صاص ڪعي ؼ١ڋٝ ٟ٨ٿاـ ڪ ٙ٩دارزا ٢٠ز ٟٛٞد ٥د٥اب ت ٢ڋ ٙ٠ڪ٥٣ ٢٠٥ۿ
پع اردق ٻَ٧ٚ٥ء ۽ ٥٨پ٧ۿ ؼ ٧پ ٧د ٧ج٘أت ک ٧اداگع ڪعڻ ۽ اردق ڳا٤ٚائ١٩طڌ وت٘ ٧ک ٧ة١ا ڪٟ٤١
ؿع٨ڪ دٛٝ ٟ٣ ٧ڪ د ٥قارث څاڻائڻ د ٧قډ٨ڪ ڪ٥ؿؾ ٿ٣ ٙ٩ئ .٧اـ ق٥رتساؾ ٥ُٛٝؿ ٿ٩ڻ ةُط
١٤١ٝذ ٧ا٠طر ۾ اـ ؼت ٙدظة ٧قري ڪع ٥ٝڌ ٥٨تٝ ٢اـ ٢٠قعؼ ز ٓ٩١را ٧ٝک ٧د٥اب ڋ٨اـۿ پع
ؿڪ ٙ٩قازبۿ دٝ ٟ٤١ٺڎي ۽ ٻاد٤اري ٧٠٥ٞ٠ؼ١ڋ د٠ ٥ا ٥ٚاؼتُٞاؾ ڪعيۿ اؼاـ ٝٿاـ پ١٤١ذ٧
زاڪ٩ٞت ٝڎ٣ڻ د ٧ڪ٥ؿؾ ڪئ٧٣“ ٧ۿ اـ د ٥ة ٢ک٩ػ د٥اب ڋ٨اـ( ‚.رڏ ؼ١ڋيۿ ‛ؼ١ڋي ٗ٥ؿ
د٘ٝ ٥ط٤ٝ ‚٥ٝاڳۿ ص)4-
ٝاـ ؿڪ ٙ٩قازب د ٧ڪتاب د ٧ذري پعزي ت ٧ت ٢ڳا٤ٚائڻ ڪ ٢٠٥ٿ ٥گ٤عاـ ۽ ٢٠قري اـ
د ٧معقرت “ .٧٣ڈ ٥د ٥ؿڪ ٙ٩قازب پ١٤١ذ ٧ڪتاب ۾ د٩ڪا ّٛه ة٩ا ٧٠ڪئ ٧٣“ ٧۽
د٩ڪا تار٨ض ٧ز٘٘٩ت ٟؼاـ ٣ٿ چعا٠ط ڪئ٧٣“ ٧ۿ ؼا ؼ١طس الِء اردق ٩ٚکڪ ٣ذڻ ٠ات ٧ڪا ٠ئٟ٩
ڳا ٢٤ٚڪا .٧٣“ ٢٠پع پاڪؽتاـ ۾ ر١٣طڌ ٣ع اردق ٩ٚکڪ پِ٥ء چا ٧٣ا ٥٣ٺ٩ٺ ردُت پؽ١ط ٣ذ٨ ٧ا
تعٗ ٧پؽ١طيَء د ٧ق٨ػ ۾ ق٨ڎ ٙ٩٣دط٨ط ردُت پؽ١ط ٣ذ٧ۿ اـ د٣ ٧تاـ دٟٝ٥ٗ ٧ۿ ا ٟ٤٠د٧ٝ٥ٗ ٧
ٻ ٟ٩ٚ٥۽ ت٤ظ٨ت ٟڋا ٟ٤٠ا٣ڎق ئ ٧اڻ قڻ١طڌ ۽ ١ٝأ٘ت ت ٧ٻڋؾ رق ٥٨ر١٣طق “ .٧٣“ ٥٨ؼ١طس اـ ١ٝأ٘ت
www.sindhsalamat.com 20
اڄ جي سنڌ _ هڪ مطالعو :رڪ سنڌي
د ٧د٥اب ۾ ؼ١ڋي ٻ ٧ٚ٥ا٠طر ڪ٩تعائ ٧ڪتاب ڈپذ ٧پڋرا ٿ ٧چڪا “ .ٟ٣د٩ڪ ٧پ١٤١ذ ٧داِء
تٝ ٧ؽت١ط ۽ ت٩٘١طي ٚساظ کاـ ُٝتتع “ .ٟ٣اـ ڪعي ٝاـ ٘ٝ ٟ٣ا ٧ٚا٠طر چ١ط ا٣ڎ٥٨ـ ڳا٥٩٤ٚـ ڪعڻ
گ٤عاـ ٿ٥ۿ د ٟک٩ٚ ٧کڪ ١ٝذ٤ائڻ ۽ پعدي ۾ رکڻ د ٧قڋي ڪ٥ؿؾ ڪئ.٧٣“ ٧
* * *
ؿڪ ٙ٩ازٞط م٩اُء د ٥ڪتاب ‛ؼ١ط ٢٣ڪا ٘ٝط ‚٢ٝڪعاچ٧ۿ اپع1987 ٙ٨ع ١٤١ٝذ“ ٧ڋق
“ٝ .٧٣ك ٓ١قٕس 9 ٧تٚ ٧ک ٧ٿ ٥ت٢ۿ ‛پاڪؽتاـ ٻ ٟت٤ظ٨ت ٟد ٧ٽڪعاَء د٠ ٧ت٩ذ ٧۾ قد٥د ۾ “.٥٨
ا ٥٣ٽڪعاُء ا ٟ٤٠ق٥ة ٟ۽ َالئ٘ ٟ۾ ٢٠ٿ٥٩ۿ د٩ڪ ٧اڄ پاڪؽتاـ ۾ ؿا١٣ .ٟ٣“ ٙٝطق ٝؽ ٜٛت٤ظ٨تٟ
د١ٝ ٥ى٘ ٧ٽڪعاُء اَ ٟ٤ ٠الئ٘ ٟ۾ ٿ٥٩ۿ د٩ڪ ٧اڄ ڀارت ۾ ؿاٝ .ٟ٣“ ٙٝؽٞٛا ٟ٠د ٧ت٤ظ٨ب ّاٚب
ت٤ظ٨ب ٣ئ ‚.٧د١اب ؿڪ ٙ٩قازب د ٥قاؼى ٥اـ ٽ ٧ٚ٥ؼاـ “٧٣ۿ د٩ڪ ٥پاڪؽتاـ ٺ٤ڻ د٧
ق٥رت ۾ ٣تٝ ٧ؽ٩ٝ٥ٗ ٜٛت د ٧ؼ٤اري ٩٣ٺ اچ٧ۿ ٣تاـ د ٧اق ٟٝ٥ٗ ٙد ٧ٻ٧ٚ٥ۿ ڪٛچع ۽
اٗتكادي قؼ ٟٛ٩تٗ ٧اةل ة١ذ ٧ق .٥٨اـ ڪعي ٟ٣پ١٤١ذ ٧اـ ٗتن ٧۽ ڦعٚٽ ک ٧دائغ ٗعار ڋ٨ڻ الِء
د٩٠ا دٝ ٧ڎ ٧٠تؽ ٜ٩ٛڪ ٙ٩اق ٟٚ٥۽ ٌ٠ع ٟ٨ک ٧پٺ ٧پاڋق اڈالئ٧ۿ ا٣ڎا ٌ٠ع٨ا ۽ تض ٙ٩گ٤ڎي قرتاۿ
د٩ڪ ٧ؼ١طـ ٠ادائغ ٗتن ٧د ٥ةچاُء ڪ ٟپ٩ا .اـ ڪعي ؿڪ ٙ٩قازب پاڪؽتاـ د ٧قد٥د ک٧
ٻ ٟت٤ظ٨ت١٣ ٧١ُ٨ ٟطق ٝؽ ٜٛت٤ظ٨ب د ٧ٽڪعاُء د١ٝ ٥ى٘٠ ٧ت٩ذ ٥څاڻا .٧٣“ ٥٨پ٤ع٥٨ـ َعض ت٢
ؿڪ ٙ٩قازب اٝ ٥٣ظ٣ت ٧ت٤ظ٨ت ٟقارق ٌ٠ع ٥٨صتع ٠ا ٧٣ت ٢ڪٿاـ ٣ٿ ڪ٨ ٧٣“ ٥٩ا ڪ٤ڎي ة٩١اد
ت ٧پاڻ گ٤ڎ٧٣“ ٥٨܁ ت٤ظ٨ت٥ـ ٗ ٟٝ٥د٥ـ ٠٥٣ط٥٨ـ “ٟ٣ۿ ٝ ٢٠ظ٣ت ٟد٥ـٝ .ظ٣ب ت٤ظ٨ت ٟک ٧پ١٤١ذ٧
ةطـ ٝاـ د ٜ١ڪ ٢٠٥ڋ١٨طا “ .ٟ٣پع ٗ٥ٝ٥ـ پ١٤١ذ ٧داگعأ٩ائ ٧قو ٟ١ا٠طر ٣غار٣ا ؼا ٟٚد ٧دطقد٤ط
د٠ ٧ت٩ذ ٧۾ ت٤ظ٨ت ٟد ٧تـڪ ٙ٩ڪ١ط٥٨ـ “ .ٟ٣اـ تـڪ ٧ٛ٩د”ر ۾ ا ٟٝ٥ٗ ٟ٤٠دا ٝظ٣تٌ٠ ٧ع٨ا
۽ ٔڪع تتط ٙ٨ٿ١٩طا ر١٣طا “ .ٟ٣اؼاـ ٣ت ٧ؼ١ڋي ٗ٥ؿ دٝ ٥حاؾ قٺ٥ـ ٿا :اـ د ٧ت٤ظ٨بۿ ؼ١ڋي ٝاڻٟ٤
دٚ ٧ک ٟ٩ؼا ٟٚد ٧دطقد٤ط د ٜ٩ٌَ ٥جٞع “ .٧٣اـ قچ ۾ ٣ت ٧دٝ ٧اڻ ٟ٤دا ٝظ٣تٌ٠ ٧ع٨ا تتطٙ٨
ٿ١٩طا ر٩٣ا .ڪڍ٣ ٟ٣ت ٧دٝ ٧اڻ١٣ ٟ٤طق ډرؿ ٗت٥ؾ ڪ ٥٩ت ٢ڪڍ ٟ٣ٻڋٝت دا پ٩عقڪار ر٩٣ا.
ڪڍ ٟ٣دٝ ٟ٩ت ت ٢ڪڍ ٟ٣قري اؼالؿ دا پ٥ئٛڳ ٿ٩ا .پِ٥ء ة ٢اٝ ٟ٤٠ظ٣ت ٧۽ ٌ٠ع٨ات ٧تتط ٟ٩ٛ٨ڪعي
ڪڍ ٟ٣ة ٢ؼ١طـ ت٤ظ٨ب ١٣ ٢٠طق ةڻذ ٧قئ ٧۽ ٢٠قري اؼالؿ ؼاـ ٥٠ازدٝ ٧ؽ ٜٛت٤ظ٨ب ٿ ٧قئ .٧ا٣ا
اقؾ کاـ ؼ١ڋي ت٤ظ٨ب ر ٧٣۽ ٩ٞ٣ـ ٢ؼ١ڋي ت٤ظ٨ب ر١٣طي .پِ٥ء چا ٧٣ؼڀاڻ ٧ؼ١طـ ٝظ٣ب ٨ا ٌ٠ع٥٨
ڪ٤ڎق ة ٢ر .٧٣اڄ ة ٢ؼ١ڋي ١٣طق ت٥ڌي ٝؽٜٛۿ د ٟ٩ت٥ڌي ٻڋ د ٧ؼاڳ ٧ت٤ظ٨ب “٧٣ۿ ؼاڳ ٧ٻ٧ٚ٥
“٧٣ۿ ؼاڳٚ ٥٩تاسۿ ر٨ت٥ـ رؼ٥ٞـ ۽ ٩٣عا “.ٟ٣
اـ ٝؽئ ٧ٛت ٧اڳت ٧قډڻ کاـ اڳ اؼاـ ت٤ظ٨ب ت ٧ڳا٤ٚائڻ گ٤عقـ ٿا .ت٤ظ٨ب ڪ٥ٗ ٟ٤١ؿ د٧
ر٨ت ٟرؼٟٞۿ اٿڻ ٟ٩ق٣ڻٟ٩ۿ ٔ ٟاڋاقتۿ ر٣ائـ ٧و٥ر وعٟ٘٨ۿ کاډيۿ ٚتاسۿ تٕع٨رۿ ٻ ٧ٚ٥۽ ادب قّ٩عف
د٠ ٥اٝ .٧٣“ ٥ٚك ٓ١دٝ ٟ٤١ؽ ٜٛت٤ظ٨ب د ٥تك٥ر گ٤ڎ٧٣“ ٥٨ۿ ؼ ٥صتع ٧٣“ ٢٠ت ٢ڪ٤ڎي ة٩١اد ت٧
گ٤ڎ .٧٣“ ٥٨دڍَ ٟ٣عةؽتاـ د ٧ډرت ٧ت ٧اؼالؿ “ ٥٨ت ٢اـ کاـ اڳ َعة ٟد ٧ر٣ڻ ٧ڪ٤ڻ٧ۿ رؼ٥ٞـ
رقاجۿ ٚتاس قّ٩عف د٩ئ ٟاڳ ٥٩٣ۿ ؼ ٥اؼالؿ د٠ ٧غقؾ کاـ پِ٥ء ة ٢ائ ٟ٩ر١٣طق “ .٥٨اـ ڪعي َعة ٟد٧
www.sindhsalamat.com 21
اڄ جي سنڌ _ هڪ مطالعو :رڪ سنڌي
ت٤ظ٨ب ک ٧اؼال ٧ٝت٤ظ٨ب ڪ ٢٠٥ٿ ٥ؼڍي ؼگ٤ذ .٧ا٣ا َعة ٧ت٤ظ٨ب “ .٧٣ڈا ١٣طقؼتاـ ۾ ر١٣طڌ
اردق ڳا٤ٚائ١٩طڌ ٝؽٞٛاـۿ اؼالؿ د ٧اچڻ کاـ اڳ دڍ ٟ٣ڪ ٟ٤١ٻئ ٧ډرؿ دا پ٥څاري ٣ئاۿ اـ قٗت
ّ٩ع ٤ٝظب ٣ئا ٨ا اـ قٗت ؼ١طـ ا٣ائ ٧ؼاڳ ٧ت٤ظ٨ب ٧١ُ٨ڪڎت ٥پادا٥ٝۿ ؿ٩عقا٧٠ۿ پاـۿ ٗ٥ا ٧ٚڪا٢٠
٣ئ٧ۿ د٩ڪا اؼالؿ د ٥ؿعؼ زاق ٙڪعڻ ةُط ة ٢ؼ١طـ ر١٣طي “ئ .٧ڈا ٟ١٣اؼالؿ د ٥ؿعؼ زاقٙ
ڪعڻ ةُط پ١٤١ذ ٥اڳ٥٩ـ ڪڎت ٥۽ پادا ٥ٝال٧٣ۿ َعة ٟقارق دت ٥پائ٧ۿ َعة ٟقار٥٨ـ رؼ٥ٞـ رقاج
اصت٩ار ڪعيۿ ١٣طق ت٤ظ٨ب ٝاـ ٝٽذ ٧اؼال ٧ٝت٤ظ٨ب د ٧دائعي ١ٝذ ٢٤اچ ٧ق٨ا .د ٢٠ ٧ت ٢پِ٥ء ا٥٣
ٝظ٣ت ٧ت٤ظ٨ت ٟقاري ٌ٠عئ ٧۽ تض ٙ٩ٛدٝ ٥ىٛب ڈا “ .٧٣د٩ڪڍ ٟ٣قعؼ اـ ة٩١اد ت٣ ٧تاـ د٧
ٗٝ ٟٝ٥ٿاـ ّٛت ٥زاق ٙڪعي ا ٟ٤٠ک ٧اؼالؿ د٠ ٧ا ٧ٚ۾ پ١٤١ذ ٧ج٘أت ۽ ٻ ٧ٚ٥تاـ ٣ٿ کڻائڻ ۽
اردق ٻ ٧ٚ٥۽ ٢٩ْٛٝج٘أت اصت٩ار ڪعڻ الِء ٝذت٥ر ڪعڻ د ٥زعة ٧٣“ ٥ت ٢ٺ٩ڪ “ ٢٠ .٧٣ت ٢ا٣ڎي
قاز٩ات ۽ ّ٩ع ؼائ١ؽ ٧تك٥ر گ٤ڎڻ د ٧ڪاة ٢معقرت ڪا .٧٣“ ٢٠م٩اُء قازب د ٟ٤١ڪتاب
‛پ١ذاب ڪا ٘ٝط ‚٢ٝت ٧ت٩٘١ط ڪ١طيۿ ا ٥٣تك٥ر پ٩ؾ ڪ٧٣“ ٥٩ۿ اـ د٩ٚ ٧کڪ ز ٓ٩١را٧ٝۿ
م٩اُء قازب کاـ قډ٨ڪ ز٘٘٩ت پؽ١طي د ٥جت٥ت ڋ١٨طيۿ پ١٤١ذ ٧ڪتاب ۾ اـ تك٥ر ک ٧رد ڪ٥٩
“ ٧٣۽ پ١ذاة٥ٗ ٧ؿ ک ٧پ١٤١ذ ٧ٻ٧ٚ٥ۿ ت٤ظ٨ب ۽ ج٘أت د ٧ةچاُء ۽ ة٘ا الِء ت٩ار ڪعي اڳت ٧قډڻ د٥
ؼڍ ڋ .٧٣“ ٥٠د٩ڪا ڳا ٢٤ٚڪ ٟ٤١ة ٢وعح ٝظٝت الئٖ .٧٣“ ٢٠
٣اڻ اقٝ ٙؽئ٥ٛۿ د ٟ٤١ک ٧ؿڪ ٙ٩م٩اُء قازب پ١٤١ذ ٟٔ ٧تسع٨ع ؼاـ ٚڪائڻ ۽
١ٝذ٤ائڻ د ٧ڪ٥ؿؾ ڪئ٧٣“ ٧ۿ ا‛ ٧٣“ ٥٣پاڪؽتاـ د ٧قد٥د ۾ اچڻ د ٥ؼ٥اؾ‚ .ؿڪٙ٩
قازبۿ اـ پعٝاري وت٘ ٧د ٥ڀعد٧٣“ ٥ٛ٤ۿ د ٟ٤١د٥ـ پاڌقـ َا ٧ٞٚؼاٝعادٌ٠ ٧اؿ ۾ کت .ٟ٣“ ٙاـ
ڪعي ٟ٣قازب پاڪؽتاـ د ٧قد٥د ۾ اچڻ د ٧اق ٙؼتب ک ٧قڋي ٥٣ؿ٩اريَء ۽ ڋا٣پ ؼاـ
ٚڪا ٥٨۽ ١ٝذ٤ا .٧٣“ ٥٨اق ٙ۾ پاڪؽتاـ ٝؽٞٛا ٟ٠ک١٣ ٧طـ کاـ تسٕي ڋ٨ڻ د ٧ڪارڻ ڪعي
قد٥د ۾ ڪ .٧٣“ ٥٨“ ٢٠٥پع اـ د ٥اق ٙؼتب َا ٧ٞٚؼاٝعاج کَ ٟ٣ ٧الئ٘ ٧۾ پ٩ع کپائڻ ۽ ةعقْ٩ع ۾
قر٣اڱ ٧کاـ اڳ ١ٛ٣طڌ ؼاٝعاج دؿ ٟٞتسع٨ڪ ک٠ ٧اس ڪعڻۿ گڍ١٣ ٙ٨طؼتاـ دٝ ٧ڪ“ ٙٞزادي
۽ ص٥دٝضت٩ا ري ک ٧رقڪڻۿ َا ٧ٞٚؼٞاد٥ادي ٌ٠اؿ د ٧ٿ١٩طڌ پ٩ؾ ٗط“ ٧ٝڋق ٣ڪ ٝظ٣ت ٧ردُت
پؽ١ط د٥٨ار اڀ ٧ڪعڻ ئ ٧پاڪؽتاـ د ٧قد٥د د ٥اق ٙؼتب “ .٧٣دڍ ٟ٣ةعقْ٩ع ۾ ١٣طق ٝؽٜٛ
َ٥اؿ ٝتسط ٿ ٧ا٠گع٨غ ؼاٝعاج صالؼ د١گ “زادي ؿعقع ڪئ ٧۽ ةعقْ٩ع ۾ تعٗ ٧پؽ١طۿ َ٥اؿ
دقؼت ډر٥٨ـ ردُت پؽ١ط زڪٞعا ٟ٠۽ ا ٟ٤٠د ٧ڋ ٧٤٨ڈاڌتٝ ٟٿاـ ٔتسٝ ٟٿاـ ٔتس٥ـ زاقٙ
ڪعڻ ٚڳ٥٩ـ ت ٢ؼاٝعاد ٧زڪٞعا٥َ ٟ٠اؿ دقؼت ٗ٥ت ٟد ٧اـ پ٩ؾ ٗط ٧ٝک ٧رقڪڻ ۽ ةعقْ٩ع ک٧
قډ٨ڪ َعق ٥پ١٤١ذً ٟا ٜٚچ١ت ٟ۾ ؼڪ رکڻ الِء ٝظ٣ت ٧ة٩١ادـ ت ٧پ١٤١ذ ٧ڈاڌت ٟوعٔاـ ٝظ٣ت٧
ت٥ٞ٩ٌ١ـ ۽ پارٽ٥٩ـ د٥ڌائڻ ؿعقع ڪ٥٩ـ .د٩ئ٥َ ٟاؿ ٝظ٣ت ٧ة٩١ادـ ت ٧تٕعٗ ٧د ٥ؿڪار ة١ذ٧
پ١٤١ذ ٥اق٘ٝ ٙكط ڀٛذٝ ٧ظ٣ت ٧د٩٠٥١ت د ٧ا٣ڎي ةا ٢٣۾ قڃ ٧پئ ٧د ٥قط ٟ٨تائ ٟ٩اـ ٝاـ
پ١٤١ذ ٥پاڻ “زاد ٢٠ڪعائ ٧ؼگ .٧٤ؼاٝعاد ٧ډر٥٨ـۿ دٝ ٟٿاـ ؼ٥ق٨ت ٟ٩٠٥٨۾ “ ٙ٨پ٤ع٥٨ـ پ٥ر٩٣ت
ا٘٠البۿ ٣ڪ ڀ٥ت د٩اـ الٝارا ڋئ ٧ر ٥٣ ٥٩٣۽ ؼ١طـ ذ ٟ١٣۾ ا ٥٣ڈپ ڈائ ٥٣ ٙ٩١ت ٢د٩ڪڍٟ٣
ةعقْ٩ع ۾ تعٗ ٧پؽ١ط ٗ٥ت٥ـ ڪا٩ٝاةَ٧ء ؼاـ ٞ٣ڪ١ار ٿ ٟ٩ٿ٥٩ـ ت ٢پِ٥ء ؼاٝعاد ٧ډر ٟ٨دا ڋکڻ ا٨ـ٩ا
www.sindhsalamat.com 22
اڄ جي سنڌ _ هڪ مطالعو :رڪ سنڌي
ٝاـ ٩ٞ٣ـ ٢الِء ٽپڎ ٻڋد ٧ق١٨طا ۽ ةعقْ٩ع پڻ ؼٞاد٥ادي ا٘٠الة ٟ٩د٣ ٥ڪ اڋقؾ اتسادي ة١ذ ٧ق١٨طق.
اـ ڪعي معقري ٥٩٣ت ٢ةعقْ٩ع ۾ ا١٨طڌ ا٘٠الب د ٥رخ ٥ٝڌ ٥٨قڃ .٧اـ الِء قعؼ ٣ڪ زعة ٥ةچ٥٩
٥٣ۿ ؼٝ ٥٩٣ ٥ظ٣ت ٧د٥١ـ .د ٟ٤١ک ٧اؼتُٞاؾ ڪعي ةعقْ٩ع ۾ ١ٛ٣طڌ تسع٨ڪ ۾ ڋار قډا ق٨ا٣ .ٿعاډق
ٝظ٣ت ٧دٞاَت٥ـ کڎ٥٨ـ ڪعيۿ ا ٟ٤٠ؼاـ ؼاز ةاز ڪعي ةعقْ٩ع دٗ ٧ؽٞت د٩ٔ ٥ك ٥ٛا٣ڎق ڪ٥٩
ق ٥٨د ٥ةعقْ٩ع ٝاـ ؼاٝعاد ٧ډر ٟ٨ؼڋي وعح ٠ڪعيۿ اـ ت ٧اڻ ؼڋي وعح اڳ کاـ ة ٢قډ٨ڪ
ٝنت٥ط ٗتن ٥ڪعي قرت .٥اڳ ةعقْ٩ع ا٠گع٨غـ د ٧ؼڋي ّال٣ ٧١ُ٨ ٧ٝڪ ڪا٥٩٣ ٧٠٥ٚۿ پع پِ٥ء
ا٣ ٥٣ڪ دط٨ط ة٩ٺڪ٩ت ة١ذ ٧ق .٥٨ةعقْ٩ع د ٥قر٣اڱ ٥ڪ١٣ ٟ٤١طق ٨ا ٝؽ٩ٚ ٜٛڊر ٨ا ڪٟ٤١
گعق ٢٣دٗ ٧عةا ٟ٩٠د٠ ٥ت٩ذ ٥ڪ٥٩٣ ٢٠٥ۿ پع اَ ٥٣ا ٧ٞٚؼاٝعاج د٣ ٧ڪ ؼازش د٠ ٥ت٩ذ .٥٣ ٥اـ
ڪعي ة عقْ٩ع د ٧قر٣اڱ٨ ٧ا پاڪؽتاـ د ٧قد٥د ک ٧ڪ ٟت٤ظ٨ت ٟد ٥ٽڪعاُء ٨ا اردق ڳا٤ٚائ١٩طڌ
ٝؽ٥َ ٜٛاؿ د ٧دطقد٤ط د ٥جٞع ڪ٥ٺڻ ّٛه ۽ ز٘٘٩ت ٟؼاـ ٣ڪ ٝظاؽ “ .٧٣اـ د ٥د٩ئعق داڳ١طق
جت٥ت ا ٧٣“ ٥٣د ٥اڄ پاڪؽتاـ ۽ ١٣طؼتاـ ۾ تعٗ ٧پؽ١ط تسع٨ڪ ڪچٛذ ٧۽ تتا ٢٣ٿ ٧چڪ٧
“ ٧٣۽ ٻئٛٝ ٧ڪ پ١٤١ذٝ ٧ڪ ٙٞص٥دٝضت٩اري زاق ٢٠ ٙڪعي ؼگ٩٤ا “ .ٟ٣پاڪؽتاـ ؼاٝعاد٧
ٛٝڪ ٟد ٧دط٨ط ة٩ٺڪ ٧راڄ د ٥ؿڪار “ .٧٣پاڪؽتاـ َا ٧ٞٚاؿتعاڪ ٧تسع٨ڪٟۿ ٥ٌٛٝؿ
ٗ ٟٝ٥د“ ٧زادي پؽ١ط تسع٨ڪٟۿ پ٥ر٩٣ت ا٘٠الة ٟصالؼ ٣ڪ ؼاٝعاد ٧اڋي د ٧ز٩ح٩ت اصت٩ار
ڪعي چڪ.٧٣“ ٥
ؿڪ ٙ٩م٩اُء قازب اـ ئ ٧قٕس 9 ٧ت ٧اڳتٔ ٧عٝائ ٧ٿ ٥ت٢ۿ ‛اقڀع پاڪؽتاـ ۽ ٥ٝد٥دف
پاڪؽتاـ د ٧ڪ ٟ٤١ةَ ٢الئ٘ ٧د ٧ج٘أت د١٣ ٥طق ڪٛچعۿ ١٣طق زةاـ ۽ ١٣طق ت٤ظ٨ب ؼاـ
ٽڪعاُء .٥٩٣ ٢٠پ١ذاب دا ّ٩ع ٝؽ ٜٛپ١ذاة٧ۿ ؼ١ڋي دا ّ٩ع ٝؽ ٜٛؼ١ڋيۿ ق٥ة ٧ؼعزط دا ّ٩ع
ٝؽ ٜٛپـت ٥ڳا٤ٚائ١٩طا ٣ئاٝ .ظ٣ب د ٧ة٩١اد ت ٧ڪڍ ٟ٣ڪڍ ٟ٣قٗتٔ ٧ؽاد دٔ ٧نا ٨ا ذ٩١٣ت پ٩طا
ٿ ٧٣ .٧ة٩١اد قعؼ اَ ٟ٤٠الئ٘ ٟ۾ ٥٩٣ۿ دت ٧اردق ڳا٤ٚائ ٧ق١٨طي ٣ئ ‚.٧ؿڪ ٙ٩م٩اُء قڋي ڪ٥ؿؾ
ڪ١طي ة ٢ز٘٘٩ت کٚ ٧ڪائ ٢٠ ٧ؼگ ٥٩٤۽ پ١٤١ذ١٣ ٧طق ٝؽ ٜٛت٤ظ٨ب قاري ٌ٠عئ ٧د ٧ؼاڳئ٧
قٕس ٧ت ٧تعد٨ط ڪئ ٧٣“ ٧۽ پاڪؽتاـ د ٟٝ٥ٗ ٧د ٧ت٤ظ٨ت ٟکٝ ٧ؽ ٜٛت٤ظ٨ت ٟد ٧ةطراـ اتاـ
د٥ـ َالئ٘ائ ٧ت٤ظ٨ت٥ـ ٨ا ٻ٥٩ٚ٥ـ ؼڍي قډق “ .٧٣ا٣ڎي وعح پ١٤١ذ ٧ڋ ٙ٠تك٥ر د ٧پاڻ ئ٧ٕ٠ ٧
ڪئ .٧٣“ ٧پع چ٠٥طا “ ٟ٣ت٢ۿ ‛چ٥ر چ٥ري کاـ ت ٢قڃ ٧پع ٩٣عا ڦ٩عي کاـ ڪ ٢٠٥قڃ ‚.٧ؼ ٥قري ٟ٣
د٩٠ا دٝ ٧ڃٌ٠ ٙ٩عئ ٧۽ ؼٞاد ٧ؼائ١ػ د ٧اق ٟٚ٥د ٧ٕ٠ ٧ڪ١طيۿ ١٣طؼتاـ د ٧ت٤ظ٨ب ک٧
ٝظ٣ت ٌ٠ ٧عئ ٧تست ١٣طق ت٤ظ٨ب ڪ٥ٺ ٧٣“ ٥٩۽ ١٣طي زةاـ ک١٣ ٧طـ د ٧ٝ٥ٗ ٧زةاـ چ٥ڻ ةطراـ اـ
کٝ ٧ظ٣ت ٧زةاـ ١٣طي ڪ٥ٺ .٥٩دڍ ٟ٣تاـ ٝاـ اڳئ ٧چئ ٧چڪ٩٣“ ٥اـ ت ٢زةاـ ۽ ڪٛچع ١٣ ٢٠طق
ٿ١٩طا “ ٟ٣۽ ٢٠قري ٝؽٞٛاـۿ پع ا ٟٝ٥ٗ ٧٣دٞ٠ ٧ائ١طگ ٧ڪ١طا “١٣ .ٟ٣طي ٻ١٣ ٢٠ ٧ٚ٥طق ٝظ٣ب د٧
پ٩طاقار “ ٢ ٠ ٧٣قري اـ دٞ٠ ٧ائ١طف “ .٧٣د٤ڎي وعح َعة ٧زةاـ ٢٠اؼالؿ د ٧پ٩طاقار “ ٧٣۽ ٢٠قري
اـ دٞ٠ ٧ائ١طگ ٧ڪ١طڌ “ .٧٣پع ا٣ا َعةؽتاـ ۾ اـ قٗت ة٥ٝ ٢د٥د ٣ئ ٧دڍ ٟ٣اڃا ات ٧اؼالؿ ڪ٢٠٥
“ .٥٣ ٥٨م٩اُء قازب د ٟ٤١ڳا ٢٤ٚک ٧اؼاـ ؼ١ڋٟ٨ۿ ة٥ٛچ ٟ۽ پضت ٟ٠٥د ٧ڪٞغقري ڪ٥ٺ٧٣“ ٥٩ۿ
٧١ُ٨اؼاـ دَ ٧الئ٘ ٟ۾ ١٣طق ٝؽٝ ٜٛظ٣تٔ ٧ؽاد د ٢٠ ٥ٿ٩ڻ ۽ اـ ڳا ٢٤ٚک١٣ ٧طؼتاـ د ٧اردق
www.sindhsalamat.com 23
اڄ جي سنڌ _ هڪ مطالعو :رڪ سنڌي
ڳا٤ٚائ١٩طڌـ د ٧ص٥ة ٧څاڻا ٧٣“ ٥٨ت ٢ات١٣ ٧طـ ۽ ٝؽٞٛا ٟ٠د ٥ٽڪعاُء ٿ .٥٩اق ٙ۾ ا٣ائ ٧اؼاـ د٧
ٗ ٟٝ٥د ٧ص٥ة .٧٣“ ٧د ٥اؼاـ ؼ٩ڪٚ٥٩ع ر٩٣ا “٥٩٣ـ .اؼاـ ٝظ٣تٔ ٧ت ٟ١۽ ٔؽادـ کاـ اـ ڪعي
“دا ر٩٣ا “٥٩٣ـۿ د ٥اؼاـ ک ٟٛٝ ٧۽ ٟ٨٥ٚ٥ٝدٔ ٧ؽىائٔ ٧عٗ٥٩ار٨ت ت٥ڌي ١٣طـ د ٧پ١ڊت ٟد٧
ٔت ٧١۽ ٔؽاد ت ٧ٻڋؾ تُ .٧٣“ ٧ٛٝ ٢٠ ٜ٩ٛپع اؼاـ ؿا٢٣ۿ ؼچٙۿ ؼا٧ٝۿ ؼٛىاـ ةا٥٣ۿ گعق ٠ا٠ڪۿ ة٧ٛ
ؿا٢٣ۿ ص٥ادٔ ٢ع٨ط د ٧ق ٧ٔ٥ازؿ دا قارث ر٩٣ا “٥٩٣ـ .دڍ ٟ٣ت١٣ ٢طؼتاـ د٥٨ ٧پ٧ۿ ؼ ٧پ ٧د٧
ٝؽٞٛا ٟ٠ک ٧اٗتاؾۿ ؼ ع ؼ٩ط ازٞط صاـ دٔ ٧ؽىائ ٧تُ .٧٣“ ٧ٛٝ ٜ٩ٛاقر٠گغ٨ب دٔ ٧ت ٧١۽ ٔؽاد د٥
ٔٛؽٕ .٧٣“ ٥٩ٛٝ ٥اـ ڪعي ٥٣اڄ تائ ٟ٩اـ د ٧اجع ٩٣ٺ دت ٧ة ٢ر٩٣ا “ٟ٣ۿ اتٔ ٧ت ٧١۽ ٔؽاد ک ٧دٜ١
ڋ ٥٠اٿٝ .ٟظ٣ت ٧د٥١ـ ۽ ڪٽعپڻ ٥ؼ١طـ ز٩ات دٛٔ ٥ؽٕ ٥ر ٥٣ .٧٣“ ٥٩٣د ٟ٣ ٧قٗت ١٣طؼتاـ ۾
“ ٟ٣ت ٢ة ٢اتٔ ٧عٗ ٥٩ارٔ ٢٠ؽادـ دا صاٟ٣“ ٖٚۿ د ٧ة١گاؾ ۽ ؼ١ڋ ۾ ر٩٣ا “ ٟ٣ت ٢ة٣ ٢تاـ د ٧ا ٟٝ۽
ؼڪ٥ـ کٝ ٧ظ٣ت ٧د٥١ـ ؼاـ تتا ٢٣ڪ ٥٩اٿ٣ .ٟت ٧ر ٧٣ة١٣ ٟ١٣ ٢طق ٝؽٔ ٜٛؽاد ڪعا٨ا “ٟ٣ۿ ؿ٢ُ٩
ؼ٧١ۿ د٥٨ة١طيۿ ةع٥ٛ٨ي ٔؽاد ڪعا٨ا “ .ٟ٣دڍ ٟ٣ت ٢ؼ١ڋ ةعقْ٩ع د ٥ا ٥٣صى ٥ر٧٣“ ٥٩٣ۿ دٟ٤١
٩ٞ٣ـٝ ٢ظ٣ت ٧رقاداري اَ ٟٝاٜٚۿ د٩ئ ٥۽ د٩ئڻ ڋ ٥٨د ٧ؼ٩ڪٚ٥٩ع ؼ٥چ د ٧ة٩١اد ت ٧ةعقْ٩ع ک٧
ا ٟٝ۽ “ؿت ٧د ٥ؼتٖ ڋ .٧٣“ ٥٠اؼاـ د ٧ق ٟ٩ٔ٥د ٧تُ ٜ٩ٛد ٧ئ٠ ٧ت٩ذ ٧۾ دڍ ٟ٣ةعقْ٩ع ۾
ٝظ٣ت ٧د٥١ـ َعقج ت٥٩٣ ٧ۿ تڍ ٟ٣ة ٢ؼ١ڋ ۾ ؿا٢٣ۿ ؼچٙۿ ؼا٧ٝۿ ڀڳت ڪ٥١ر راؿۿ دٚپتۿ څ٩ٺ ٙٞپع
ؼعاؿۿ “ِء “ِء ٗام٧ۿ گعةذـاڻ ٧ؼ١ڋي ١٣طـ ت٥ڌي ٝؽٞٛا ٟ٠دا گڍ٩٣ ٧ٝ٥ٗ ٙ٨عا ر٩٣ا “ ٟ٣۽ ا ٟ٤٠د٧
تُ ٜ٩ٛد ٧رقؿَ٧١ء ۾ ؼ١ڋ کٌَٞ ٧ت ٟد١٩ٝ ٧ار ت ٧رؼا .٧٣“ ٥٨دڍ ٟ٣ت ٢اـ ا٠ؽاٝ ٧٠اڻ٤پ ٧کاـ اؼاـ
دا اردق داـ دت ٧ة ٢ر٩٣ا “ٟ٣ۿ ٝسعقؿ ر٩٣ا “.ٟ٣
* * *
ؿڪ ٙ٩م٩اُء قازب ‛پاڪؽتاـ ت٤ظ٨ب د ٧ز٥ا ٧ٚؼاـ‚ قاري ةاب ۾ پاڪؽتاـ د٧
ت٤ظ٨ب ک ٥٨ ٧پ٧ۿ ؼ ٧پ ٧د ٧اردقدا ٟ٠دٔ ٧ت ٧١۽ ٔؽاد قاري ت٤ظ٨ب ڪ٥ٺ ٧٣“ ٥٩۽ اـ د ٧ٻ٧ٚ٥
اردق ٗعار ڋ .٧٣“ ٧٠م٩اُء قازب د ٧څاڻ الِء َعض “ ٧٣ت ٢پاڪؽتاـ ا٠طر ٢٠ڪا اردق ت٤ظ٨ب ڪ٥
قد٥د رک ٧ٿ ٧۽ ٢٠قري ا٣ا ٠اؿ ٤٠اد ت٤ظ٨بۿ پاڪؽتاـ د ٧ت٤ظ٨ب “ ٧٣۽ ٢٠قري ؼ١طـ ٻ٧ٚ٥
پاڪؽتاـ د ٧قارث ٻ٧٣“ ٧ٚ٥ۿ پاڪؽتاـ قٽ ٢٠ڪا پ١٤١ذ ٧اٚڳ ت٤ظ٨ب “ ٧٣۽ ٢٠قري ڪا
پاڪؽتا ٧٠ٻ٧٣“ ٧ٚ٥ۿ ٢٠قري پاڪؽتاـ ک ٧پ١٤١ذ ٥دطا تار٨ض ٧تـضف “ .٧٣پاڪؽتاـ چئٟ
دطا ٗ ٟٝ٥دٛٝ ٥ڪ “٧٣ۿ د ٟک ٧پ١٤١ذ٥ـ اٚڳ اٚڳ ٗ ٧ٝ٥زةا٥٠ـۿ ٗ ٧ٝ٥ت٤ظ٨ت٥ـ ۽ ٗ ٧ٝ٥تـضف
“ .ٟ٣ؼ ٢٠ ٧ؿڪ ٙ٩م٩اُء د ٧پاڪؽتا ٧٠ت٤ظ٨ب ٢٠قري اردق ٻَ٧ٚ٥ء د٥ـ ٝستاج “ .ٟ٣اـ ڪعي
ؿڪ ٙ٩م٩اُء کَ ٧عض “ ٧٣ت ٥٣ ٢اؼاـ ٝؽڪٝ ٟ١٩ٿاـ ا ٥٣ؼڀ ڪذ ٢٤اؼالؿ ۽ پاڪؽتاـ د٧
پ٩اري ٠ا ٧ٚ۾ ٝڎ٣ڻ د ٧ڪ٥ؿؾ ٢٠ڪعي .اق ٙ۾ اردق ڪا ٝؽ ٜٛت٤ظ٨ب ٧٣“ ٢٠ۿ پع ا٣ا ١٣طؼتاـ
د٥٨ ٧پ٧ۿ ؼ ٧پ ٧د ٧ت٤ظ٨ب “ .٧٣ؼ١طـ پادا ٥ٝپائڻۿ ؿ٩عقا ٧٠اقڊڻۿ پاـ کائڻ ۽ ٗ٥ا ٧ٚڳائڻ قاري
ت٤ظ٨ب ک١٣ ٧طؼتاـ د ٧ت٤ظ٨ب ت ٢چئ ٧ؼگ٤ذ ٧ٿ .٥پع ا٣ا قعؼ پاڪؽتاـ ۾ ٽپڻ ؼاـ اؼالؿ د٥
ؿعؼ زاق ٙڪعيۿ اؼال ٧ٝت٤ظ٨ب ٿ ٢٠ ٧ٿ ٧ؼگ ٢٠ .٧٤قري ؼ١طـ ٻ ٧ٚ٥اردق د٩ڪا ١٣طي د٧
www.sindhsalamat.com 24
اڄ جي سنڌ _ هڪ مطالعو :رڪ سنڌي
ةگڎ ٙ٨ق٥رت “٧٣ۿ ا٣ا قعؼ پاڻ ۾ َعة٧ۿ ٔارؼ ٧۽ تعڪ ٧زةا ٟ٠دا ٕٚي ؼٞائ٧ۿ ٝؽٞٛا ٟ٠د٧
ٝظ٣ت ٧۽ پاڪؽتا ٟ٩٠د ٧ٝ٥ٗ ٧ٻ ٧ٚ٥ٿ ٧ؼگ ٧٤ٿ.٧
د١اب ؿڪ ٙ٩قازب ک ٧ا٣ا ةض٥ة ٧صتع ٠٥٣طي ت ٢اردق دَٞ ٧ع 250ؼاؾ ٝػ “ .٧٣ا٣ا
ٻ ْٙٝ ٧ٚ٥زڪٞعا ٟ٠د ٧د”ر ۾ اـ د ٧ؿا٥ٔ ٧٣ج کاـ ؿعقع ٿ .٧اردق تعڪ ٧ٻ ٧ٚ٥دٕٚ ٥ي “.٧٣
د٩ڪ ٥اردق= ٔ٥د ٧ص ٢ٞ٩گاٝ ٢٣اـ قرت .٧٣“ ٙاردق ٻ١٣ ٧ٚ٥طؼتاـ د ٧ڪا ٔىعي ٻ ٧ٚ٥ڪا٧٣“ ٢٠ۿ
پع ٌ٠ع ٢٨معقرت تست ْٙٝزڪٞعا ٟ٠پ١٤١ذٚ ٧ـڪعٟ٨ۿ د٩ڪ ٧دطا دطا ٻ ٟ٩ٚ٥ڳا٤ٚائڻ قارا
٣ئاۿ ا ٟ٤٠د ٧قچ ۾ راةى ٧الِء ١٣طي زةاـ ١ٝذ ٢٤ڪذَ ٢٤عة٧ۿ ٔارؼ ٧۽ تعڪٕٚ ٧ي ٽ١ت ٧د٥ڌي قئ.٧
اـ ڪعي ؿڪ ٙ٩م٩اُء قازب الِء َعض “ ٧٣ت ٢اردق ٻ ٧ٚ٥ڪا دطا ٻ ٧ٚ٥ڪا٧٣“ ٢٠ۿ پع ١٣طي د٥
٣ڪ ةگڎ٨ ٥٠٥ٞ٠ ٙ٨ا اـ د٣ ٥ڪ ٤ٚذ .٧٣“ )Dialect( ٥اـ ڳا ٢٤ٚتاـ ٣ڪ قاُٗ٨ ٥اد ٿ ٥اچ ٧ت٣ ٢ڪ
پاڪؽتا٩ٔ“ ٧٠ؽع تعڪ ٧د ٧دقري ت ٧قڃ٠ ٧ڪت .٥ات ٧دڍ٣ ٟ٣ ٟ٣ڪ دڳ ٢٤ت‛ ٧اردق اڪ٩ڊ‚٧ٝ
د٠ ٥ا ٥ٚپڎ ٥٩٣ت ٢ڋاڊق ص٥ش ٿ ٥٩ت ٢ات ٧ڪ ٥اردق ٻَ٧ٚ٥ء د ٧قاډاري ۽ ڦ٤الَء الِء ادارق ٗائ ٜڪ.٧٣“ ٙ٩
ؼ ٥پ١٤١ذ ٧تعڪ٩ٝ ٧غةا ٟ٠ت ٧زقر ڀع٨ائ ٟ٩تٝ ٢اـ پ٤ع٥٨ـ ‛اردق اڪ٩ڊ ‚٧ٝڋؼ١طس .ؼ ٥دڍٟ٣
٥ٝق٥ؼ ات ٧پ٤ت ٥ت ٢ڋاڊق ؿع١ٝطق ٿ ٥٩د ٥ات ٧اردق ٻ ٧ٚ٥د ٧تعَٗ٧ء ۽ قاډاري الِء ڪا اڪ٩ڊ ٧ٝٺٙ٩٤
ڪا٣ ٢٠ئ .٧پع ا٣ا تعڪ ٟد٣ ٧ڪ ٔ٥د ٧اڪ٩ڊ٣ ٧ٝئ .٧ڈ ٥د ٥تعڪَ٧ء ۾ اردق=ٚـڪع دٰ٧١ُٝ ٧
۾ ڪ ٜا١٨طي “.٧٣
* * *
اؼاـ د ٟ٤١ڳا ٢٤ٚد ٥گ٤ڻ ٧قٗت کاـ رئڻ ٥رئ١طا ٣ئاؼ ٟ٩ت ٢پاڪؽتاـ اؼاـ الِء ٢٠پع قعؼ
٥٨پ ٧۽ ؼ ٧پ ٧دٝ ٧ؽٞٛا ٟ٠۽ ا ٟ٤٠د ٧ٻَ٧ٚ٥ء ک ٧ٻٝ ٟ٩ٿاـ ٝڎ٣ڻ ۽ تعٗ ٧قٺائڻ الِء ٺا ٥٩٣ق.٧٣“ ٥٨
ا٣ا ڳا ٢٠ ٢٤ٚچا١٩٣طي ة ٢ؿڪ ٙ٩م٩اُء ص 17-تً ٧ا٣ع ڪعي قډي “ .٧٣پاڻ ٚک ٧ٿ ٥ت ٧٣‛ ٢ئ٧
(اردق) زةاـ ٣ئ٧ۿ د ٟ٤١ک ٧تسٕي الِء پ٤ع٨اـ ٌ٠عئ ٧پاڪؽتاـ ۽ پِ٥ء پاڪؽتاـ قد٥د ۾ “٧١ُ٨ ‚.٥٨
ٌ٠عئ ٧پاڪؽتاـ دٝ ٥ىٛب اردق زةاـ د ٥تسٕي ۽ تعٗ .٧٣“ ٧اـ د ٥ڪ ٟ٤١ة ٢وعح اؼالؿ ؼاـ
قاؼى .٧٣“ ٢٠ ٥پاڪؽ تاـ ٝؽٞٛا ٟ٠ک٣ ٧ڪ اٚڳ ٛٝڪ قٺ ٧ڋ٨ڻ ۽ ٌ٠عئ ٧اؼالؿ د ٧قاډ ق٨ذ ٢٤الِء
زاق ٙڪ ٢٠٥ڪ ٥٩ق٥٨ۿ د٩ئ ٟاڄ تائ ٟ٩څاڻا ٥٨پئ ٧ق .٧٣“ ٥٨پع اـ د ٥اق٘ٝ ٙكط اردق ٻَ٧ٚ٥ء د٥
تسٕيۿ اردق ڳا٤ٚائ١٩طڌـ د ٧دارزإٝ ٢٠ادـ د ٥تسٕي ئ .٥٩٣ ٧د١اب ؿڪ ٙ٩م٩اُء قازبۿ زٓ٩١
راَ٧ٝء د ٧پ١ذاة ٧ٻ ٧ٚ٥ک ٧تعٗ ٧قٺائڻ ۽ اـ ک ٧پ١ذاب د ٧ٝ٥ٗ ٧ٻ ٧ٚ٥ة١ائڻ قاري ص٩اؾ د ٧دٟ٤١
٧٠٥ٞ٠اؼالؿۿ پاڪؽتاـ ۽ اردق د“ ٧ڌ قٺٝ ٧ضإٚت ڪئ .٧٣“ ٧ؼا اؼاـ ؼ١ڋي ٗ٥ؿ دا تعٗ ٧پؽ١ط
۽ ؼ٩ڪٚ٥٩ع ؼ٥چ رک١طڌ ر٥٣اؼ ٧قعؼ پ١ذاب د ٧ةاالدؼت رق ٧٨کٌ٠ ٧ع ۾ رک٧ۿ ڪڍ ٟ٣ة٢
ةعداؿت ڪعڻ ۽ اـ ک ٧دائغ ٗعار ڋ٨ڻ الِء ت٩ار ٥٩٣“ ٢٠ـ .اؼاـ پ١ذاة ٧زةاـ ک ٧پ١ذاب ۾ اـ د ٧زٖ
کاـ ٝسعقؿ ڪعڻ ۽ اـ ٝٿاـ اردق کٝ ٧ڎ٣ڻ قاري ؼ٥چ د ٧زٞا٨ت ٢٠ٿا ڪعي ؼگ٥٤ـ .اؼاـ دٟ٤١
٧٠٥ٞ٠پ١٤١ذ ٧ٻ ٧ٚ٥د ٧ز٘ ٟالِء دطقد٤ط ڪعي ر٩٣ا “٥٩٣ـ .ا٣ڎي ٧٠٥ٞ٠د ٧پ١ذاب قارـ
پ١٤١ذ ٧ٻَ٧ٚ٥ء ۽ ڪٛچع الِء ڪا ة ٢دطقد٤ط ڪئ ٧ت ٢اؼاـ ا ٟ٤٠ؼاـ ٣غار ٟ٨اصتالٔ٠٥٣ ٟطي ة٢
www.sindhsalamat.com 25
اڄ جي سنڌ _ هڪ مطالعو :رڪ سنڌي
اصالٗ ٧و٥ر زٞا٨ت ڪ١طاؼ .ٟ٩ڈ ٥د ٥د٩ڪا ٻ ٧ٚ٥اؼاـ پاڻ ٝٿاـ ٝڎ٣ڻ الِء ت٩ار ٥٩٣“ ٢٠ـۿ ؼا اؼاـ
ڪ ٟ٤١ة ٢ق٥رت ۾ ة٥ٛچؽتاـۿ پضت٠٥ؽتاـ ۽ پ١ذاب ٝٿاـ ٝڎ٣ڻ د ٧زٖ ۾ ٠٥٣ ٢٠طاؼ .ٟ٩اؼاـ
قعؼ پ١ذاب د ٧ةاالدؼت ڪعدار کٌ٠ ٧ع ۾ رک١طيۿ اردق ک ٧پ١ذاة ٧زةاـ ٝٿاـ ٝڎ٣ڻ قاري
پا٩ٚؽَ٧ء د ٧زٞا٨ت ڪعيۿ اـ ک ٧ٻ٥ٌٛٝ ٟ٩ؿ ٗ ٟٝ٥د ٧ٻ ٟ٩ٚ٥ک ٧صت ٜڪعڻ الِء د٥از ٩٤ٝا ڪعڻ
د ٢٠ ٥ُٗ٥ٝ ٥ڋ١٨طاؼ .ٟ٩د٩ڪڍ ٟ٣را ٧ٝقازبۿ پ١ذاب قارـ ک ٧پ١٤١ذ ٧ٻ ٧ٚ٥۽ ڪٛچع د٧
ز٥ا ٧ٚؼاـ ٗ ٧ٝ٥تـضف زاق ٙڪعڻ الِء دطقد٤ط د ٥ؼڍ ڋئ ٧ٿ ٥ت ٢ا٣ا ڳا ٢٤ٚاؼاـ پاڻ الِء ٩٠ڪ
ؿگ٥ـ ؼٞذ٥٤ـ ٿا .ؿ ٙا٣ا را ٧ٝقازب قاري ؼ٥چ پ١ذاة ٟ٩د ٧قڋي “ةاديَء ۾ اچ ٧۽ ٢٠٥٣قعؼ
پ١٤١ذ ٧ٻَ٧ٚ٥ء ۽ ڪٛچع د ٧از٩اُء الِء دطقد٤ط ڪ ٟپع اـ ؼٛؽ ٧ٛ۾ اردق د ٧زاڪ٩ٞتۿ د٩ڪا
ٻ ٟٝ٥ٗ ٟ٩د ٧ٻٝ ٟ٩ٚ٥ٿاـ ٝڎ٧٣“ ٙ٩٣ۿ اـ د ٧زٞا٨ت ڪعڻ د ٧دَ٥يٰ تاـ پڻ دؼت ةعدار ٿ.ٟ٩
د١اب ؿڪ ٙ٩م٩اُء قازبۿ اردق د ٧زٖ ۾ ۽ اـ ک ٧پاڪؽتاـ د ٧اق ٙقارث ٻ ٧ٚ٥جاةت
ڪعڻ الِء ڪتاب ۾ ڪ٩تعـ ١٣ڋـ ت ٧پ١٤١ذ ٧څاڻ دا ٥ٝت ٧پک٩ڎ٨ا “ .ٟ٣ص 116-تٚ ٧ک ٧ٿ ٥ت:٢
‛ اردق پاڪؽتاـ د ٧ٝ٥ٗ ٧زةاـ “٧٣ۿ اـ کاـ ؼ٥اِء پاڪؽتاـ ۽ پاڪؽتا٥ٗ ٧٠ؿ د ٥قد٥د ةٰ٧١ُٝ ٧
ٿ ٧ق١٨طق ‚.قري قٕس 72 ٧ت ٧اردق د ٧تُع ٓ٨ڪ١طي ٚک ٧ٿ ٥ت‛ ٢د٩ؽتائ ٟ٩اردق زةاـ د ٥قاؼى٥
“ ٧٣ت ٢ا ٥٣قامٍ ڪ ٥٩ق ٧٣“ ٥٨ت ٢ا٣ا پاڪؽتاـ د٧ۿ پاڪؽتا٩ٝ٥ٗ ٧٠ت د ٧قازط ٠ـا ٧٠۽ قازط
معقرت “ .٧٣اـ ک ٧ا ٟ٤٠تار٨ض٥ٗ ٧ت٠ ٧٣ ٟا ٥ٚ۽ ٘ٝاؿ َىا ڪ٧٣“ ٥٩ۿ د ٟئ ٧پاڪؽتاـ تـڪٙ٩
ڪ‚.٧٣“ ٥٩
اؼاـ ؿڪ ٙ٩م٩اُء قازب د ٧اردق ٻ ٧ٚ٥ةاةت اٿار ٙ٨زذت ٟک٣ ٧ڪ ز٘٘٩ت پؽ١ط
اردقداـ د ٌٟٕٚ ٧۾ د٥اب ڋ٥٨ـ ٿاٝ .س٥ٞد اٚسٖ َحٞا ٧٠پ١٤١ذ٘ٝ ٧ا‛ ٧ٚپاڪؽتاـ ۾ ٻ ٟ٩ٚ٥د٥
ٝؽئ ‚٥ٛ۾ ٚک ٧ٿ ٥ت‛ ٢اردق ٻ ٧ٚ٥کٝ ٧ؽٞٛا ٟ٠د ٧ٻ ٧ٚ٥چ٥ڻ ٨ا اؼالؿ ؼاـ اردق د ٧رؿت ٧ک ٧ڳ١ڊڻ
د ٧ڪ٥ؿؾ ڪعڻ ّٛى ٧۽ ز٘٘٩ت کاـ ا٠ڪار ٿ١٩طق .اردق د ٧تعٗ ٧۾ ١٣طق اد٨ت ٟد ٥ة ٢ا٨تعق ئ٧
زك٧٣“ ٥ۿ د٩تعق ٝؽٞٛاـ اد٨ت ٟد ٥۽ اڄ ة ٢زاٚت ٟد٠ ٧اؼازگَ٧ء د ٧ةاقد٥د ة١٣ ٢طؼتاـ ۾ اردق ادب
تض ٖ٩ٛٿ ٧ر ٧٣“ ٥٩٣۽ ٻ ٧ٚ٥تعٗ ٧ڪعي ر( ‚.٧٣“ ٧٣رڏ ؼ١ڋيۿ ٝعتبۿ ‛ؼ١ڋي ٻ ٧ٚ٥رت رت– ٧ٚ٥
ٝارچ 1985ع ص)35-
اؼا ـ ؼ١ڋ دا ؼ٩ڪٚ٥٩ع ۽ تعٗ ٧پؽ١ط ٝاڻ ٥٤ڪ ٟ٤١ة ٢ٻَ٧ٚ٥ء د ٧صالؼ ٥٩٣“ ٢٠ـ .د٤ڎي
وعح د٩٠ا د٥ـ ٝڎئ ٧ٻ٥٩ٚ٥ـ ٝستعؿ ۽ ُٝتتع “ٟ٣ۿ ا٣ڎي وعح اردق ٻ ٧ٚ٥د ٧ة ٢پ١٤١ذ٣ ٧ڪ ز٩ح٩ت
“ .٧٣پع اـ دٝ ٥ىٛب ا ٧٣“ ٢٠ ٥٣ت ٢اردق ٻ ٧ٚ٥ک ٧ڪٌ٠ ٟع ٟ٨۽ تض ٟٛ٩د ٧ؼ٤اري ڪ ٟ٤١ٻ ٧ٻ٧ٚ٥
ڳا٤ٚائ١٩طڌـ ٝٿاـ ٿاڦ ٥٩قڃ .٧اؼاـ قعؼ اردق د ٧ةاالدؼت ز٩ح٩ت دا ٝضا٥٩٣“ ٓٚـ .ڈا اردق ٻ٧ٚ٥
دا ٠اداـ دقؼت اردق ٻَ٧ٚ٥ء ک٣ ٧ڪ ٝظ٣ت ٧گعقپ تائٝ ٟ٩سطقد رک٧ۿ اـ ٻَ٧ٚ٥ء د ٧تعٗ ٧۽ قاډاري
الِء ّ٩ع ٝؽ ٜٛاد٨ت ٟد ٧ڪ ٙ٩ڪ٥ؿـ ٟت ٧پاڻ ٧ڦ٩عڻ چا ٟ٩٣ٿا٨ .ا ا ٟ٤٠د ٧تض ٟ٘٩ٛک٩ّ ٧ع
ٝؽ ٜٛاردق ٗعا ر ڋ٨ئ ٧اردق ادب د ٧صغاٝ ٧٠اـ ڪڪ “ئ٥ٽ ڪعڻ چا ٟ٩٣ٿا .ڈا اردق ڳا٤ٚائ١٩طڌ
ٝؽٞٛاـ قعؼ ٝظ٣ت ٧د٥١ـ د ٧ة٩١اد ت ٧ڪعؿ ٟچ١طرۿ راد١طر ؼ١گ ٢٤ة٩طيۿ ؼازع ٚڋ٨ا٥٠ي ۽ ٻٟ٩
ّ٩ع ٝؽ ٜٛاردق اد٨ت ٟکٝ ٧ظ٣ب د ٧ز٥ا ٧ٚؼاـ اردق ادب ٝاـ صارج ڪعڻ چا ٟ٩٣ٿا .د٣ ٧ا ت٢ۿ پِ٥ء
www.sindhsalamat.com 26
اڄ جي سنڌ _ هڪ مطالعو :رڪ سنڌي
د١اب ؿڪ ٙ٩م٩اُء قازب اردق د ٧زٖ ۾ اڳت ٧ص 89-تٚ ٧ک ٧ٿ ٥ت٢ۿ ‛ٝؽٞٛا 9 ٟ٠ؼ٥
ؼاؾ ةعقْ٩ع ت ٧زڪٝ٥ت ڪئ .٧اـ زڪٝ٥ت دٝ ٧ضت ٓٛدقرـ ۾ ٣ڪ ت٤ظ٨ب د ٧تـڪ ٙ٩ٿ.٧
اـ ٌَ ٜ٩اٚـاـ د”ر ۾ ٣ڪ گڍ ٙ٨زةاـ قد٥د ۾ “ئ٧ۿ د ٟ٤١ک ٧اردق ڪ٥ٺ ٟٿا .پاڪؽتاـ د٩ٗ ٥اؿ اـ
ت٤ظ٨ب ۽ تار٨ش د ٧ز٥ا ٧ٚؼاـ قد٥د ۾ “ٝ ‚.٥٨ٿٝ ٟ٩ڎ ٧٠ز٥اٝ ٟٚاـ ٣ڪ ڳاً ٢٤ٚا٣ع ٿئ ٧ٿ ٧ت٢
پاڪؽتاـ اؼالؿ د ٧تسٕي ۽ ةعقْ٩ع ۾ ر١٣طڌ ٝڎٝ ٧٠ؽٞٛا ٟ٠د ٧تسٕي ڪعڻ الِء قد٥د ۾ ڪ٢٠٥
“ .٥٨د ٟ٤١ڳا ٢٤ٚد ٥چا ٟ٤٩ٚؼا ٟٚکاـ پٽڪ ٥پٽ ٥٩ٿ ٧ق .٥٨پع اـ د ٥قازط ٘ٝكط ١٣طؼتاـ د ٧اردق
ڳا٤ٚائ١٩طڌ د ٧ٻ٧ٚ٥ۿ ڪٛچع ۽ دارزإٝ ٢٠ادـ ک ٧ةچائڻۿ قډائڻ ق٨ذ٤ائڻ الِء قد٥د ۾ “ٝ .٥٨ؽ٥ٗ ٜٛؿ
۽ ةُط ۾ پاڪؽتا٥ٗ ٧٠ؿ د ٥د٩ڪ ٥ڊ٠ڌقرق پٽ ٥٩پ ٧ق .٥٨اـ د ٧پ٨٥اـ قعؼ ٣ڪ ٘ٝكط ٚڪ.٥٩٣ ٙ
ا ٥٩٣ ٥٣پاڪؽتاـ ۾ ر١٣طڌ ٗ ٟٝ٥د ٧ٻ ٟ٩ٚ٥۽ ت٤ظ٨ت ٟک١ٔ ٧ا ڪعي اٝ ٟ٤٠ٿاـ دتعي و٥ر اردق ٻ٧ٚ٥
۽ اردق داـ وت٘ ٧دٝ ٧ضك٥ص ت٤ظ٨ب ٝڎ٣ڻ .د٩ڪڍ ٟ٣پاڪؽتاـ ةعقْ٩ع دٝ ٧ؽٞٛا ٟ٠د٧
تسٕي الِء قد٥د ۾ “٠طق ق ٥٣ ٥٨ت ٢پِ٥ء ٝؽٞٛاـ قعؼ اردقداـ ڪ٩٣ ٢٠٥ا .پع ؼ١ڋيۿ ة٥ٛچ٧ۿ پضت٥ـۿ
ة١گا ٧ٚ۽ پ١ذاة ٧ةٝ ٢ؽٞٛاـ ٩٣ا .اـ ڪعي ا ٟ٤٠د ٧ة ٢ت٤ظ٨ت ٟ۽ ٻ ٟ٩ٚ٥د ٥ةچاُء ڪعڻ پاڪؽتاـ
د ٜ٩ٌَ ٧تع ٘ٝكط ۾ ؿا٣ ٙٝذ٣ ٧ا .ڈا قعؼ ٝؽٞٛا ٟ٠د ٧ٻ٨ ٧ٚ٥ا ةعقْ٩ع دا ؼڀ ٝؽٞٛاـ ٣ڪ
ئ ٧ٻ ٧ٚ٥اردق ڳا٤ٚائ١٩طا ٣ئاۿ ٨ا ڈا اٝ ٟ٤٠ڎ ٧٠د ٧ت٤ظ٨ب ۽ ڪٛچع ٣ڪ ئ .٥٣ ٧د ٢٠ ٧ت ٢پِ٥ء اٟ٤٠
ٝٿاـ اردق ٝڎ٣ڻ د ٥ڪ٤ڎق د٥از ر ٧٣ٿ .٥ؿڪ ٙ٩قازب د ٧ؼچ ٧ڪتاب ٝاـ ٥ُٛٝؿ ٿئ ٧ٿ ٥ت:٢
اردق ٰ٧١ُٝاؼالؿ ۽ اؼالؿ ٰ٧١ُٝاردق
اردق ٰ٧١ُٝپاڪؽتاـ ۽ پاڪؽتاـ ٰ٧١ُٝاردق
پاڪؽتاـ د ٥تسٕي ٰ٧١ُٝاردق ڳا٤ٚائ١٩طڌ د ٥تسٕي ۽ ةاٗ ٧پاڪؽتاـ ۾ ؿا٩ّ ٙٝع اردق
ڳا٤ٚائ١٩طڌـ ت١ٝ ٧ڋ٨ئڎق .د ٧اردق ڳا٤ٚائ١٩طڌـ کاـ ؼ٥اِء ةاٗ ٟٝ٥ٗ ٧دا ٝاڻ ٥٤صت ٜٿ٩ڻ ٢٠چا ٟ٩٣ت٢
پاڪؽتا ٧٠ٿ ٩ڻ الِء اردق ٻ ٧ٚ٥۽ اردق ت٤ظ٨ب ٗت٥ؾ ڪ .ٟڈ ٥د ٥اردق دا ٟ٠اؼالؿ د٠ ٧ا ٧ٚ۾ ٣تاـ د٧
ٗ ٟٝ٥ک ٧ة١ا ڪ ٟ٤١د١گ ڪعڻ دٔ ٧تر ڪعي قرت .٥٣ ٥اردق ٻَ٧ٚ٥ء ةاةت ا ٧٣ص٩اؾ ٢٠قعؼ
ؿڪ ٙ٩م٩اُء قازب دا “ٟ٣ۿ پع اردق داـ وت٘ ٧دا ٝڎئ ٧اد٨ب ۽ دا٠ـ٥ر اـ ڳا ٢٤ٚت ٜ٣ ٧ص٩اؾ “.ٟ٣
اردقَء د ٧ا ـ اؼالٝ ٧ٝعتت ٧ت ٧اردق ڳا٤ٚائ١٩طڌـ د ٧تعٗ ٧پؽ١طـ کاـ قٺ ٧ٺ٩ٺ ردُت پؽ١طـ
تائ ٜ٣ ٟ٩ص٩اؾ ۽ ٣ڪ راِء “ٟ٣ۿ اـ الِء ٣ڪ ٥ٝال٠ا د١اب اؿعؼ َ ٧ٛٿا٥٠ي دٔ ٧٣ ٧ت٥يٰ صاص
ڪعي پڎ٣ڻ الئٖ “ .٧٣د٩ڪا ٝا٣ا‛ ٢٠اصتار اردق‚ ٔ٩تعقري 1987ع د ٧ؿٞاري ۾ ؿا ٍ٨ڪئ ٧قئ٧
“٥ٝ .٧٣ال٠ا اؿعؼ َ ٧ٛچ٥ي ٿ ٥ت ٟ٣‛ :٢قٗت اردق زةاـ د ٧زٕاًت د ٟ٨د ٧زٕاًت “٧٣ۿ اـ ڪعي
٧٣زٕاًت زؽب اؼتىاَت قادب ۽ اواَت “ ٧٣۽ ةاقد٥د ٗطرت د ٧اـ ۾ ّٕٛت ڪعڻ ُٝك٩ت
ق ٥ٝدب ٥ٝاصظة “صعت ٿ١٩طي‚.
د١اب ؿڪ ٙ٩م٩اُء قازب ٢٠قعؼ اؼاـ ٝٿاـ اؼالؿ ۽ پاڪؽتاـ د٠ ٧ا ٧ٚ۾ پ١٤١ذ٧
www.sindhsalamat.com 27
اڄ جي سنڌ _ هڪ مطالعو :رڪ سنڌي
ٻ ٧ٚ٥۽ ْٙٝزڪٞعا ٟ٠د ٧ج٘أت ٝڎ٣ڻ چا ٧٣ٿ ٥پع اق ٙ۾ ٣ ٥٣تاـ د ٧اق ٟٝ٥ٗ ٙد ٧قد٥د د٥
ة ٢ا٠ڪاري “ .٧٣پاڻ ڪتاب ۾ ڪ٩تعـ ١٣ڋـ ت ٧پاڪؽتاـ ۾ ر١٣طڌ چئٝ ٟضت ٟٝ٥ٗ ٓٛدٝ ٧اڻٟ٤
ک٣ ٧ڪ پاڪؽتا٥ٗ ٧٠ؿ د ٧زٝعي ۾ “ڻ٧ۿ ا ٟ٤٠دَٛ ٧سطف ٗ ٧ٝ٥قد٥دـ ت١ٝ ٧ڋ٨ئڎق ڦ٩عائڻ د٧
ڪ٥ؿؾ ڪئ .٧٣“ ٧دڍ ٟ٣پ٤ع٨اـ پ٤ع٨اـ ةعقْ٩ع د ٥قر٣اڱ ٥ٿ ٥٣ ٥٩ت ٢ا ٥٣ة ٢ا٠گع٨غـ اـ ٝظ٣ت٧
ٔعٗ ٧پعؼت ٧د ٧ة٩١اد ت ٧ڪ ٥٣ ٥٩۽ پ١٤١ذ ٧ؼاٝعاد ٧پا٩ٚؽ ٧تست ق٨ڎ٣ا ٥٨۽ زڪٝ٥ت ڪع٥٨
د ٧ة٩١اد تست پ١٤١ذٝ ٟؽٞٛا ٟ٠۽ ١٣طق ا٨ذ١ٽ ٟرؼتٝ ٧ظ٣ت١٣ ٧١ُ٨ ٟٝ٥ٗ ٧طق ٗ٥ؿ ۽ ٝؽٞٛاـ ٗ٥ؿ
د٩ّ ٧ع ؼائ١ؽ ٧تك٥ر ک٥٣ ٧ا ڋ٨ئ٧ۿ ١٣طق ۽ ٝؽ٥ٗ ٜٛؿ د ٧ة٩١ادـ ت ٧ةعقْ٩ع ک ٧ٻ ٟزك ٟ۾
قر٣ا .٥٣ ٥٨پ٤ع٨اـ پ٤ع٨اـ ٝؽ ٜٛداگ٩عدارـۿ ؼ٩ٺ ٟ٩۽ ؼعٝائ٩طارـ اـ ٗ ٟٝ٥ةاةت ٝظ٣ت ٧تك٥ر ک٧
گ٤ڎي ٝؽ٥ٗ ٜٛؿ دُ٠ ٧عي ٩٣ٺ اٚڳ ٝؽٞٛاـ ٛٝڪ ة١ائڻ الِء ٝاڻ ٟ٤ک ٧ة٥ٗ٥٩ؼ ڪعي قرت .٥٣ ٥پع
دڍ ٟ٣اـ تك٥ر د ٧ة٩١ادـ ت ٧ؼاٝعاد ٧ؼازش تست پاڪؽتاـ زاق ٙٿ ٧ق ٥٨ت ٢اـ ةُط اـ ٥٣ائ٧
ٌ٠عئ ٧ک ٧پاڻ ئٝ ٧سٞط َ ٧ٛد١اح رد ڪعيۿ قري ٻ٤٩ع ٣ڪ ٻئ٩ّ ٧ع ؼائ١ؽ ٧تك٥ر ٧١ُ٨
پاڪؽتا٩ٝ٥ٗ ٧٠ت د ٧ة٩١اد ت٣ ٧تاـ دٝ ٧اڻ ٟ٤ک ٧زقري پ١٤١ذا اٚڳ ٗ ٧ٝ٥قد٥د ڈڍڻ ۽ ٣ڪ
پاڪؽتا٩ٝ٥ٗ ٧٠ت اصت٩ار ڪعڻ الِء ٝذت٥ر ڪعڻ ؿعقع ڪ٥٩ۿ د١اح د ٧اـ تك٥ر ک٣ ٧تاـ د٧
ٗ ٟٝ٥۽ اـ د٥َ ٧اؿ ؿعقع ۾ ئ ٧رد ڪعي پ١٤١ذ ٟپ١٤١ذ ٟاٚڳ تار٨ض ٧ٝ٥ٗ ٧قد٥دـ ٣ئڻ د ٥اَالـ
ڪ ٥٩۽ ا ٧ٝ٥ٗ ٟ٤٠قد٥دـ د ٧ة٘ا الِء ٣ڪ ڈگ ٧٤ق٨ڎ ٢٣د ٧ؿعقَات ڪئ .٧اـ الِء ؿڪ ٙ٩م٩اُء ک٧
َعض “ ٧٣ت ٢ؼائ ٟ٩د٩ئ ٟاق٣اـ دٗ“ ٧ائ ٟدٝ ٥ؽ٩ٝ٥ٗ ٜٛت قارق ٌ٠ع ٥٨پ١٤١ذ٥ٝ ٧ت پاڻ ٝعي ق٥٨
۽ اـ َ٥اؿ د٣ ٧ٿاـ ا٣ڎي ؿڪؽت کاډي د ٥اـ د ٥صا ٖٚپڻ اـ تاـ ال دَ٥يٰ ٿ ٧ق .٥٨ؼ٣ ٥اڻ
پاڪؽتا٥ٗ ٧٠ؿ د ٥ڊق٠گ ة ٢پ١٤١ذ ٥دادق ئ ٧اجع قڃائ ٧چڪ .٧٣“ ٥اـ ڪعي ٣اڻ ٧اق٣اـ ۽ اق٣اـ
د ٧ٽ ٧ٚ٥ک ٧ڪڎي ٟ٤١ٝة ٢اـ ز٘٘٩ت ک ٧تؽ ٜ٩ٛڪعڻ ٥پ٠٥طق ت ٢پاڪؽتاـ ۾ ڪاة ٢پاڪؽتا٧٠
ٗ٩ٝ ٥ت قد٥د ڪا ٢٠ٿ ٧رک .٧پاڪؽتاـ ٣ڪ گ٤ڻ ٗ ٧ٝ٥ر٨اؼت “ .٧٣د ٟ٤١۾ ٟ٣قٗت چار ٗ٥ٝ٥ـ
٣ع ٣ڪ پ١ذاة٧ۿ ؼ١ڋيۿ ة٥ٛچ ٧۽ پضت٥ـۿ پ١٤١ذ ٟاٚڳ ٗ ٧ٝ٥قد٥دـۿ ٗ ٧ٝ٥ٻٟ٩ٚ٥ۿ ٗ ٧ٝ٥ڪٛچعـ
ؼاـ گڍ ٣غار ٟ٨ؼا ٟٚد ٧تار٨ش دٝ ٧اٚڪ ٧رک١طڌ ر ٟ٣ٿ٥٩ـ .ا ٟ٤٠ک ٧ڪ ٟ٤١ةٝ ٢ظ٣تٌ٠ ٧عئ٨ ٧ا
تك٥ر ؼاـ ٣ڪ ٗ ٥ؿ ۾ م ٜڪعي ٨ا ا ٟ٤٠د ٥قد٥د صت ٜڪعي ٢٠ٿ ٥ؼگ٤ذ .٧گ٤ٽ ۾ گ٤ٽ ٣اڻ
دڍ٣ ٟ٣تاـ د٥َ ٥اؿۿ اق٣اـ د ٧ک ٙد٤ڎ ٟ٨دَ٥ائ ٟک ٧ؼٞذ ٧٤چڪ ٧٣“ ٥۽ ا ٟ٤٠ک ٧اَال ٢٩٠رد
ڪعي چڪ .٧٣“ ٥اـ ڪعي اق٣اـ ک ٧ة٣ ٢اڻ ٥٣ڋ تاـ ٧٤ٚۿ ٣عڀعق ڪ٥ڌ ک ٧ؼچ ڪعڻ قاري ْٝاٚى٧
ٝاـ ٠ڪعڻ گ٤عد.٧
* * *
د١اب ؿڪ ٙ٩م٩اُء قازب ۽ ؼ١طس ٽ ٥ٚ٥د٩ڪا ٻ ٧ٚ٥۽ ت٤ظ٨ب اؼاـ ٝٿاـ ٝڎ٣ڻ چا٧٣
ٿ .٥اـ ةاةت قٕس 95 ٧ت ٟ٣ ٧وعح رٗ ٜوعاز “‛ :٧٣قامٍ ٣ذ ٧ت ٢ا ٧٣ؼٛىاـ ۽ ؿ١٤ـا ٢٣د ٟد٧
گاديَء د١٣ ٥ڋ د٥٩٣ ٧ٛ٣ۿ ؼچ١٣ ٧طؼتاـ دا زڪٞعاـ تؽ ٜ٩ٛڪ٩ا ق١٨طا ٣ئا .اٝ ٟ٤٠ڎ ٧٠ق٥ةائ ٧۽
ٝعڪغي ؼٛىا ٟ٠۽ ؿ١٤ـا ٟ٣اـ ت٤ظ٨ب ک ٧پ٩طا ڪ٥٩ۿ د٩ڪا ٝؽٞٛا ٟ٠د ٧ت٤ظ٨ب چ٥ائ ٧ٿ.٧
www.sindhsalamat.com 28
اڄ جي سنڌ _ هڪ مطالعو :رڪ سنڌي
ا ٟ٤٠ئ ٧تار٨ش ؼاز ٔاتس ٟ۽ زڪٞعا ٟ٠اـ زةاـ ک ٧تض ٖ٩ٛڪ٥٩ۿ د ٟ٤١ک ٧اردق ڪ٥ٺذ ٧ٿ‚.٥
٧١ُ٨اردق ٝؽٞٛا ٟ٠د ٧ت٤ظ٨بۿ َ٥اؿ دٝ ٧س١ت ٟ۽ ٝـ٘ت ٟد ٥جٞع .٧٣“ ٢٠د٩ئ ٟؼ١ڋۿ ة٥ٛچؽتاـ
قّ٩عف د ٟٝ٥ٗ ٧د٥ـ ت٤ظ٨ت٥ـ اتاـ د٥َ ٧اؿ د ٧تار٨ض ٧دطقد٤طـۿ تض ٧٘٩ٛ۽ تُ٩ٞعي ڪ٥ؿـٟ
د ٧ارت٘ا د٠ ٧ت٩ذ ٧۾ ٣غار ٟ٨ؼا ٟٚد ٥جٞع “ .ٟ٣اردق ت٤ظ٨ب اـ د ٧ڀ٩ٽ ۾ َ٥اؿ کاـ ٝٿا ٟ٩٤٠۽
اَ .٧٣“ ٰ٧ٛا٣ا ا ٟ٤٠ةادؿا ٟ٣۽ قز٨عـۿ ٥٠اة ٟ۽ داگ٩عدارـ د ٧ت٤ظ٨ب “٧٣ۿ د٩ڪ٩َ ٧اشۿ ًا ٜٚ۽
َ٥اؿ دؿ٣ ٟٞئا .د ٟت ٧ؼطائ ٟ٩اٗتطار د٥٣ ٧س ؼ٥ار ٠٥٣طي ٣ئ .٧ڪٞغقر ٗ ٟٝ٥ت ٧زٞال ڪعڻۿ
ا ٟ٤٠د ٧قؼ ٟٛ٩د٠ ٧ادائغ ڦعٚٽ ڪعڻۿ ا ٟ٤٠ک ٧پ١٤١ذٗ ٧تن٩٣ ٧ٺ “ڻڻۿ اٗتطار د ٧ڪعؼ٧
کٝ ٧نت٥ط ڪعڻ الِء ٻ ٟ٩ک ٧ت ٢ڈڍ ٥٨پع پ١٤١ذ ٧ا ٙ٣اقالد ک ٧ة ٢ؼ٥ري د ٥ؼ١٩گار ة١ائ ٧ڈڍڻۿ دٟ
د ٥پؽ١ط٨طف ؿْ٠٥٣ ٙطق .٥٩٣ا٣ڎـ ةادؿا ٟ٣۽ ؿ١٤ـا ٟ٣د ٧ئ ٧زعؿ ؼعائٟۿ ٝس ٟٛ۽ ٝسالتٟۿ
َـعتڪطـ ۽ ًٞٛتڪطـ ۾ اردق ٻَ٧ٚ٥ء ۽ ت٤ظ٨ب د ٧تـڪ ٙ٩ٿ .٧اـ ڪعي اردق ت٤ظ٨ب ۽ اردق
ٻ٥َ ٧ٚ٥اٗ ٧ٝطرـ ۽ دظة ٟکاـ ٣تاـ د ٧ٝ٥ٗ ٧ٻ ٟ٩ٚ٥د ٧ڀ٩ٽ ۾ ةٛڪ ٙا٨اڻ ٧۽ اٻاڻڪ .٧٣“ ٧اـ ئ٧
ؿ١٤ـا ٧٣ت٤ظ٨ب د ٧اجع ڪعي اردق ڳا٤ٚائ١٩طڌـ ۾ ٛٝڪ گ٩عيَءۿ ڦعٚٽ ۽ ٗتن ٧گ٩عيَء د٥٣ ٧س
اڃا تائ ٟ٩ةاٗ٩ات د ٧ق٥رت ۾ ٥ٝد٥د “ .٧٣اـ ئ ٧ؼ١طـ ت٤ظ٨ب د ٧اجع ک١٣ ٟ٩طؼتاـ ١ٝذ٤اـ
درةطر ڪ٥٩ۿ ة١گالد٨ؾ د ٧ډرت ٧تاـ ډڪار ٥٨۽ اڄ پاڪؽتاـ ا٠طر ة ٢ؼ١طـ اـ ٔىعت ٧اقگڻ ڪعي
٣تاـ د٥ـ اق٥ٝ٥ٗ ٙـ کا٠ئ ٟصائٓ ۽ ٠االـ “ .ٟ٣اردق ڳا٤ٚائ١٩طڌـ ۾ ٔت٧١ۿ ٔؽادۿ ٔعٗ٥٩ار٨ت ۽
“ٝع٨ت پؽ١طي د٥ـ ققٕ٥ـ اـ ت٤ظ٨ب د ٥جٞع “ .ٟ٣د ٟد ٧ج١ا ڪ١طي د١اب ؿڪ ٙ٩م٩اُءۿ زٟ٩ٝ
“ؼٞاـ ٣ڪ ڪعڻ د ٧ڪ٥ؿؾ ڪئ .٧٣“ ٧دڍ ٟ٣ت ٢ؼ١ڋ ۽ ة٥ٛچؽتاـ د٥ـ ٗ ٧ٝ٥ت٤ظ٨ت٥ـۿ ٝٿٟ٩
ٝڎ ٧٠اردق ت٤ظ٨ب قار ٟ٨صكٛت ٟکاـ ٝسعقؿ “ .ٟ٣اؼاـ د ٥تعٗ ٧پؽ١ط ۽ ؼ٩ڪٚ٥٩ع ؼ٥چ رک١طڌ
َ٥اؿ ڪڍ ٟ٣ة ٢ةادؿا ٟ٣د ٧ت٤ظ٨ب ۽ ا ٟ٤٠د ٧زعؿ ؼعائ ٟ۽ َـعتڪطـ د ٧ٻ ٧ٚ٥ک ٧پ١٤١ذ٧
ٝٿاـ اؼالؿ ۽ پاڪؽتاـ د ٧ص٥ةك٥رت ٠ا ٧ٚ۾ ٝڎ٣ڻ د ٧ادازت ٢٠ڋ١٨طق.
* * *
اؼاـ ک ٧ؿڪ ٙ٩م٩اُء دٔ ٧ت ٧١۽ ٔؽاد قاري ذ٩١٣ت ڪ٩ڍي ٢٠چ٥ٽ چڎٌ٠ ٙ٩٣ع اچ ٧ٿ ٧۽
ؼ١طس ١٣طق ٝؽٔ ٜٛعٗ ٧پعؼت ٧قاري ؼ٥چ ؼچ ٧ڪتاب ٝٿاـ ڈائ .٧٣“ ٙ٩١پاڻ قٕس 21 ٧ت٧
صالٔت تسع٨ڪ ۾ ١٣طـ ۽ ٝؽٞٛا ٟ٠وعٔاـ گڍ ٙ٨دطقد٤ط ک ٧ة ٢صعاب ؼٞذ ٧٤ٿ ٥۽ ١٣طـ
ٝؽٞٛا ٟ٠د ٧اتساد ک ٧ة ٢پ١٤١ذٔ ٧عٗ٥٩اراٌ٠ ٢٠ع ؼاـ ڋؼ١طي ١٠طي ۽ صعاب ؼٞذ ٧٤ٿ ٥۽ اـ اتساد
ک٠ ٧اؿ ٤٠اد اتساد ؼڍي ٿ .٥م٩اُء قازب اردق ٻَ٧ٚ٥ء د ٥پاڻ کَ ٧ا ٜٚ۽ تار٨ش د٤ٝ ٥ا څاڻ ٥ؼٞذ١٤طي
ة ٢صتع ٧٣“ ٢٠ت ٢اـ ڳا ٢٤ٚد ٧ڈ ٥پعدف پ٥ؿ ٧ڪعي ٿ ٥ت ٢اق ٙ۾ صالٔت تسع٨ڪ د٩ڪا ١٣طؼتاـ
دٝ ٧اڻ ٟ٤تعڏ صالٔت ک ٧ةچائڻ الِء ؿعقع ڪئ٣ ٧ئ .٧د ٟ٤١۾ ٝؽٞٛا ٟ٠ؼاـ گڍ ١٣طـ د ٧اٜ٣
٩ٚڊرـۿ ؿعد٣ا١٠طۿ ٝطـ ٝ ٟ٣٥ٝا ٢٨٥ٚ۽ ٤ٝاتٞا گا٠ڋي ؼ٩ٞت اتاـ د ٧ؼچ٥َ ٧اؿ اـ ۾ پ١٤١ذ ٥پ١٤١ذ٥
ڪعدار ادا ڪ .٥٣ ٥٩اـ ؼچ ٧تسع٨ڪ د ٧پٺ٩اـ صالٔت ک ٧ةچائڻ د ٥دظة ٥ڪارٔعٝا ڪ.٥٩٣ ٢٠٥
پع اـ د ٧پٺ٩اـ ٻ٩ا ٘ٝكط پڻ ڪ ٜڪ١طڌ ٩٣ا .ا٣ ٧٣ئا ا٠گع٨غ ؼاٝعاج کاـ ٠ذات ۽ ؼاٝعاد٧
www.sindhsalamat.com 29
اڄ جي سنڌ _ هڪ مطالعو :رڪ سنڌي
ٝطاصٛت پِ٥ء دت ٧ة ٢ٿ١٩طڌ ٣ذ .٧اـ دٝ ٧ضإٚت ۽ اـ صالؼ دطقد٤ط .اـ ڪعي د١اب ؿڪٙ٩
م٩اُء قازب الِء َعض “ ٧٣ت ٥٣ ٢تار٨ش د َٟٛٞ ٧ک ٧پ١٤١ذٝ ٧ضك٥ص ٔعٗ ٧پعؼت ٠گا ٢٣ؼاـ
ڋؼڻ ةطراـ اـ ک ٧قس٩ر ٧٠٥ٞ٠ڋؼڻ ۽ ؼٞذ٤ڻ د ٧ڪ٥ؿؾ ڪعي .ک٩ػ څاڻ ٣ذڻ گ٤عد ٧ت٢
صالٔت تسع٨ڪ پ٨٥اـ ا٥٣ئ ٧دظة ٥ڪ ٜڪعي ر ٥٣ ٥٩٣ت ٢ؼاٝعاج ک٣ ٧ع دڳ ٢٤ت ٧ڪٞغقر ڪذ٧
٢٠ت٣ ٢تا ـ دٝ ٧اڻ ٟ٤د ٥تعڪ ٧ؼٛى١ت ک ٧ةچائڻ الِء تسع٨ڪ ٣الئڻ ۽ اـ ۾ ١٣طـ د ٧ؿ٩ٚ٥ٞت
٣ڪ تُذب ص٩غ ڳا ٢٤ٚمعقر ٚڳ ٧ٿ .٧دڍ١٣ ٟ٣طق ۽ ٝؽٞٛاـ ٝتسط ٿ ٧ا٠گع٨غ ؼاٝعاج ؼاـ
پ١٤١ذ“ ٧زاديَء د ٧د١گ قڌ ٧٣ر٩٣ا ٣ئا ت ٢ا ٥٣ؼ١طـ ڪعدار تعٗ ٧پؽ١ط ۽ تار٨ش د ٧گ٤عدٟ
ٝىاةٖ .٥٩٣پع اڳت ٧ٛ٣ ٧ا٠گع٨غـ د ٧گٞاؿت ٟاـ اتساد ک ٧ڈ٥٤٩ـ ڈ٥٤٩ـ ڪعڻۿ ا٠گع٨غـ صالؼ
١ٛ٣طڌ تسع٨ڪ د ٥رخ ٥ٝڌي ٔعٗ٥٩ار٨ت ڋا ٟ٤٠ڪعڻ الِء ا٠گع٨غـ د ٧اؿاري ت١٣ ٧طق ٝؽٕ٠ ٜٛاؽ
د ٥ٻخ ڈٽ .٥٩ا٣ڎا ٝاڻ ٥٤ا٠گع٨غـ د‛ ٧ق٨ڎ٣ا ٥٨۽ راڄ ڪعا ‚٥٨د ٧پا٩ٚؽ ٧دا ٤ٝعا ٿ ٧ڪ ٜڪعي
ر٩٣ا ٣ئا .ا٣ڎـ ٝاڻ ٟ٤دٝ ٧ك ٓ١پٺ٩عائ ٧ڪئ ٧٣“ ٧۽ پ١٤١ذ ٧ڪتاب ۾ ا٣ڎـ ٝاڻ ٟ٤د ٧ؼ٥چ
د ٧تعدٞا ٧٠ڪئ .٧٣“ ٧ڈ ٥د ٥پاڻ ة ٢اـ ٔعٗ٥٩ار٨ت د٤ٝ ٧عةا ٧٠ؼاـ ١ٝ ٟ٣غؾ ت ٧پ٤ت ٧٣“ ٥۽
ؼ١طس ؼچ ٥ٽ ٥ٚ٥اـ ٔعٗ٥٩ار٨ت د ٥ڦ ٙپاڪؽتاـ د ٧ق٥رت ۾ کائ ٧رٝ .٧٣“ ٥٩٣ك ٓ١د ٧اـ
ٔعٗ٥٩ار ذ ٟ١٣د ٧پٺڀعائ ٧د ٥ا٠طازق ٟ٣دٝ ٧ٛٞاـ ٚڳائ ٧ؼگ٤ذ ٧ٿ ٥ت٢ۿ ‛د١گ د ٧صات ٧ٞت٠ ٧اؿ
٤٠اد ١٣طق ٝؽ ٜٛاتساد صت ٜٿ ٧ق ٥٨۽ اـ زٝا ٧٠۾ ٝسٞط َ ٧ٛد١اح د٩ٗ ٧ادت اڀعي ر٣ ٧٣ئ‚.٧
(ص)21-
* * *
ٟ٣ڪتاب ۾ الئٖ ٝك ٓ١ص 132ت ٧ةٞتئ ٧کاـ ؼ١ڋ دَٛ ٧سطگَ٧ء د ٧تسع٨ڪ د٥
ؼچ ٥ؼارق ڪع٨ڊ٠ٽ ٝسٞط َ ٧ٛد١اح ۽ اٗ٩ٛت ٧ق٥ة ٟدٝ ٧ؽٞٛا ٟ٠ک ٧ڋ٨ڻ د ٧ڪ٥ؿؾ ڪ١طي
تار٨ش ؼاـ ٣ڪ ة٥٤٩دي ٝظاؽ ڪئٝ .٧٣“ ٧ك ٓ١ةٞتئ ٧کاـ ؼ١ڋ دَٛ ٧سطگ ٧د ٧تسع٨ڪ الِء
ڋ ٙ٠ؼ١ڋي َ٥اؿ دٗ ٧عةا ٟ٩٠ؼاـ ٝظاؽ ڪئ .٧٣“ ٧دڍ ٟ٣ت ٢ؼ١ڋ د ٧ةٞتئ ٧کاـ َٛسطگ ٧د٧
تسع٨ڪ پ٤ع٨اـ پ٤ع٨اـ ؼ١ڋي ١٣طـ ئ ٧ؿعقع ڪئ ٧۽ پِ٥ء اـ ۾ ؼ١ڋي ٝؽٞٛاـ ۽ ا ٟ٤٠دا ٩ٚڊر ؿاٙٝ
ٿ١٩طا ق٨ا .د٩ڪڍ ٟ٣ةعقْ٩ع ؼىر ت ٧ڪا اؼاـ کٝ ٧طد ٨ا زٞا٨ت ٧ٛٝؼا ة ٢ؼکڻ ٧ة٩ا ٟ٠۽ ٺ٤عائٟ
تائٝ ٟ٩سطقد ٣ئ .٧ؼا ة ٢اـ قٗت دڍ ٟ٣تسع٨ڪ پ١٤١ذ“ ٧صعي ٝعز ٟٛتائ ٟ٩ؼٕع ڪعي چڪ٧
٣ئ .٧اٗ٩ٛت ٧ق٥ة ٟدٝ ٧ؽٞٛا ٟ٠اـ ڋس ۾ ڪ٤ڎي ٝطد ٨ا زٞا٨ت ڪئ ٧اـ د ٥ؿڪ ٙ٩م٩اُء قازب
ک ٧ڪٝ ٥حا ؾ ڋ٨ڻ گ٤عد٣ ٧ا ت ٢اؼ ٟ٩ة ٢ؼ١طـ ٿ٥را ٝڃ٥٩ـ ٣ا .اق ٙ۾ اٗ٩ٛت ٧ق٥ة ٟدا ٝؽٞٛاـ
پ١٤١ذٔ ٧عٗ٥٩ارإٝ ٢٠ادـ الِء ت٩ٞ٣ ٢ـ ٢قڌ١٣طا ر٩٣ا “ ٟ٣پع ٟ١٣ڪڍ ٟ٣ة ٟٝ٥ٗ ٢د ٧ؼ٩اؼ٧ۿ ج٘أت٧
ز٘ ٟالِء دطقد٤ط ت ٢ڈا پع اـ د ٧ؼکڻ ٧زٞا٨ت ة ٢ڪا ٢٠ڪئ.٧٣“ ٧
د١اب ؿڪ ٙ٩قازب د ٧څاڻ الِء َعض “ ٧٣ت ٢دڍ1843 ٟ٣ع ۾ ؼ١ڋ ت ٧ا٠گع٨غـ ٗتن٥
ڪ ٥٩ت ٟ١٣ ٢پ١٤١ذ ٧ا٠تٌا ٧ٝؼٚ٥٤ت ٟصاوع 1847ع ۾ ؼ١ڋ د ٧اٚڳ قو ٧١ز٩ح٩ت صت ٜڪعيۿ
اـ ک ٧ةٞتئ ٧پع٨غ٨ڊ٠ؽ ٧ؼاـ ٝالئ ٧ڈڍ .٥٨اـ زقري اٚساؽ ۽ ڳا٠ڌاپ ٧صالؼ ؼ١ڋ دا ٝاڻ ٥٤اـ ڋٟ٤١٨
www.sindhsalamat.com 30
اڄ جي سنڌ _ هڪ مطالعو :رڪ سنڌي
کاـ ئ ٧ازتذاج ڪ١طا ر٩٣ا .اـ ؿعقَات ٧ازتذاج 1913ع ۾ ٣ڪ ةاماةى ٢ؿڪ ٙاصت٩ار ڪئ.٧
اـ ؿعقَات ٧د”ر ۾ ؼ١ڋ د ٧ةٞتئ ٧کاـ َٛسطگَ٧ء د ٧تسع٨ڪ دا پ٤ع٨اـ ١٤ٝطار ٣عچ١طراِء
قؿ١طاس ۽ ّالؿ ٝسٞط ڀعڳڎي ٣ئا .اـ ةُط ا ٟ٤٠ؼاـ اـ تسع٨ڪ ۾ ٻ٩ا ة ٢ؼ١ڋي ١٣طق ت٥ڌي ٝؽٜٛ
٩ٚڊر گڍد١طا ق٨ا .د ٟ۾ ؼ٩ٺ ّالؿ َ ٧ٛڈاڳالۿ ؼ٩ٺ ٥٨ؼٓ َ٥َٛ ٧ٛيۿ ؼ٩ٺ َتطاهلل ٣ارقـۿ د٥٨اـ
ٽٛ٤عاؿ کٞ٩چ١طۿ د٥٨اـ ؿ٥٩اراؿ ڋ٥٨ـ ٙٝۿ دٞـ٩ط ٤ٝتاۿ څ٩ٺ ٙٞپعؼعاؿۿ “چار ٢٨ڪعپالڻ٧ۿ ؿ٩ش
َتطاٞٚذ٩ط ؼ١ڋيۿ ڈاڪٽع چ٥ئٿعاؿ گطقاڻ٧ۿ ّالؿ زؽ٣ ٟ٩طا٨ت اهلل دا ٠اال ٗاة ٙذڪع “ .ٟ٣دٝ ٟاـ
ڪ ٧ت ٢اـ ڋکئ ٧ؼٕع ۾ گ٤ڻ ٥قٗت ٢٠ ٧ٛ٣ؼگ٩٤ا .ت ٢ڪ ٧قري قٗت ؼاـ ؼاٿ ٢٠ڋ٨ئ ٧پ٥ئت٧
ډڪذ ٧ق٨ا .ؼ١ڋ د ٧ةٞتئ ٧صالؼ ٣ال ٙ٨تسع٨ڪ ۾ ؼ١ڋ دا ١٣طق ۽ ٝؽٞٛاـ ٣ڪ د٩تعا ڀاڳ٧
ڀائ٥٩ار ر٩٣ا .ؼ١ڋ د ٧ةٞتئ ٧کاـ دطائ ٧الِء ‛ؼ١ڋ “زاد تسع٨ڪ‚ ۽ ‛ؼ١ڋ پعقا٠ـ ٙڪإ٠ع٠ؽ٥ـ‚
ڪ٥ٺائٝ ٧اڻ ٟ٤ک ٧ازؽاس ڋ٨ار ٥٨ق ٢٠ .٥٨قعؼ ؼ١ڋ ؼىر ت ٧اـ تسع٨ڪ ک٣ ٧٠٥ٞ٠ ٌٜ١ٝ ٧ال٥٨
ق٥٨ۿ پع ؿ٩ش َتطاٞٚذ٩ط ؼ١ڋيۿ ؼ١ڋ دٞ٠ ٧ائ١طي د ٧ز٩ح٩ت ۾ 26ڈؼٞتع 1225ع ت“ ٧ؾ ا٠ڊ٨ا
ڪا٠گع٨ػ د ٧ؼا٩ٚا ٧٠ادالس ڪا٠پ٥ر ۾ ؼ١ڋ دَٛ ٧سطگَ٧ء د ٧زٖ ۾ ٗعارداد ٥ٌ١ٝر
ڪعائ .٧اـ ةُط “ؾ ا٠ڊ٨ا ٨ا صالٔت ڪا٩ٝٽ ٧د ٧ادالس ۾ د٩ڪ٥ٝ ٥ال٠ا اة٥اٚڪالؿ “زاد د٧
قطارت ٩٣ٺ ڪا٠پ٥ر ۾ ُ٘١ٝط ٿ٥٩ۿ اتاـ پڻ ؿ٩ش قازب ؼاڳٗ ٧عارداد ٥ٌ١ٝر ڪعائ .٧اٟ٤٠
ٺ٤عائ ٟةُط ئٝ ٧ؽ٩ٚ ٜٛگ گ٤ڻ ٧ةسث ٝتازح ٧ةُط پ١٤١ذ 31 ٧ڈؼٞتع قاري ادالس ۾ د٩ڪ٥
ؼع َتطاٚعز ٜ٩د ٧قطارت ٩٣ٺ ٿ٥٩ۿ اـ ۾ ؿ٩ش َتطاٞٚذ٩ط ؼ١ڋيَء د ٧ڀعپ٥ر ڪ٥ؿـ ٟؼاـ
ؼ١ڋ دَٛ ٧سطگ ٧د ٧زٖ ۾ ٺ٤عاُء پاس ڪ ٥٩ق.٥٨
“صعڪار قڋي د٤ط ۽ دؽتذ ٥ةُط 1936ع ۾ ؼ١ڋ ک ٧ةٞتئ ٧کاـ َٛسطف ڪعيۿ پ١٤١ذ٧
اق٥ٛڪ ٧ز٩ح٩ت ۾ ةساؾ ڪ ٥٩ق ٟ٣ .٥٨تسع٨ڪ ۾ دٝ ٟک٩ٚ ٢٩ڊرـ ٤٠ا٨ت د٩ٚعيَء ۽ ة ٧ةاڪَ٧ء
ؼاـ زك ٥قرت .٥ا ٟ٤٠۾ د١اب ّالؿ ٝسٞط ڀعڳڎيۿ ا٥٨ب ک٤ڎقۿ ٩ٝعاـ ٝسٞط ؿا٢٣ۿ د ٧ا ٜ٨ؼ٩طۿ ؿ٩ش
َتطاٞٚذ٩ط ؼ١ڋيۿ َٝ ٧ٛسٞط راؿطيۿ زات٥َٛ ٜيۿ ؼ٥ا ٧ٝگ٥ق٠ط “١٠طۿ څ٩ٺ ٙٞپعؼعاؿۿ ؼ١تطاس
١ٝگ٤اراؿۿ دٞـ٩ط ٤ٝتاۿ ٽ٩ڪٞطاس قډق ٙٝ۽ ٻ٩ا اڳ٥اڻ ؿا.ٟ٣“ ٙٝ
اـ ڪعي د١اب ؿڪ ٙ٩م٩اُء قازب ک ٧ز٘٘٩ت ٟکاـ ٥ٝ ٢٠ ٟ٤١ٝڌڻ گ٤عد ٧۽ اـ تسع٨ڪ
۾ ؼ١ڋي َ٥اؿ ۽ ا ٟ٤٠د١٣ ٧طق ت٥ڌي ٝؽ٩ٚ ٜٛڊرـ د ٧ادا ڪ ٙ٩ڪعدار ک ٧پٺ ٧پاڋق اڈ٧ٛۿ قعؼ
ٝسٞط َ ٧ٛد١اح ۽ اٗ٩ٛت ٧ق٥ة ٟد ٧اردق دا ٟ٠دٝ ٧ٿ ٧ت ٧ا ٥٣تاج ٢٠رکڻ گ٤عد .٧ک٩ػ َعض
“ ٧٣تٗ ٢تال گ٤ٽ ۾ گ٤ٽ ؼخ د٩اـ رقؿ ٟز٘٘٩ت ٟکاـ اک٥٩ـ ٻ٥ٽڻ ٢٠گ٤عد ٟ۽ ڪ٥ٗ ٟ٤١ؿ د٧
تار٨ش ک ٧ائ ٟ٩څاڻ ٧ٻذٝ ٧٤ؽش ڪعڻ ۽ ا ٟ٤٠د ٧ٝ٥ٗ ٧ڪعدار ک٥ٚ ٧ئڻ ٢٠گ٤عد.٧
* * *
ؿڪ ٙ٩م٩اُء قازب ص 42-ت ٧ق٠٥٩٠ٽ د ٥ذڪع ڪ١طيۿ دت ٧پ١ذاب د٧
ة٩عقڪع٨ؽَ٧ء ک١٠ ٧طي ٿ٥ۿ ات ٧اردق ڳا٤ٚائ١٩طڌـ ک ٧اـ گ١ا ٢٣کاـ “زاد ڪعي ڈڍي ٿ .٥اـ قٗت ٥٣
ا٣ا ڳا ٢٤ٚڀٛذ ٧قڃ ٧ٿ ٥ت ٢دڍ ٟ٣ق٠٥٩٠ٽ ٺ٣ ٧٤ئ ٧ت ٢اـ ک ٢٠ ٧قعؼ پ١ذاب قارـ د ٧زٞا٨ت
www.sindhsalamat.com 31
اڄ جي سنڌ _ هڪ مطالعو :رڪ سنڌي
زاق٣ ٙئ٧ۿ پع اؼاـ دا اردق ڳا٤ٚائ١٩طڌ پڻ اـ دا ٝسأي اقؾ ٩٣ا ۽ ٟ١٣ئٝ ٧اڻ ٟ٤ؼ١ڋ ۾ ق٠٥٩٠ٽ
صالؼ ١ٛ٣طڌ تسع٨ڪ د ٧پٺ ۾ ڈعق ٣ڻ٧ۿ پ١٤١ذ ٧پ١ذاب دقؼت ٧۽ ؼ١ڋ دؿ ٧١ٞد ٥جت٥ت ڋ.٥٠
ؿڪ ٙ٩م٩اُء قازب ڪٞاؾ ة٩س٩ائ ٧ؼاـ تار٨ش ک ٧ٽ٥ڌڻ ٝعقڌڻ د ٧ڪ٥ؿؾ ڪئ .٧٣“ ٧پاڻ
ٚک ٧ٿ ٥ت‛ ٢ق٠٥٩٠ٽ ق٥ة ٧ؼ١ڋ د ٧اردق ۽ ؼ١ڋي ڳا٤ٚائ١٩طڌـ د ٧تڪ ٟٕ٩ٛد٘٠ ٥ىّ“ ٢از ‚.٥٩٣
ز٘٘٩ت ۾ ق٠٥٩٠ٽ ؼ١ڋ د ٧ؼ١ڋي ٝاڻ ٟ٤الِء اق ٙ۾ تڪ ٟٕ٩ٛد ٧ؿعقَات ٨ا ٘٠ىّ“ ٧از ڪ٥٩٣ ٢٠٥
پع ؼ١ڋي ٝاڻٝ ٟ٤ٿاـ ا ٧٣تڪ٥ٕ٩ٛـ ت ٢اـ ڋ ٟ٤١٨کاـ ؿعقع ٿ٥٩ـ ٥٩٣ـۿ دڍ ٟ٣کاـ ةعقْ٩ع د٥
قر٣اڱ ٥ٿ .٥٣ ٥٩ؼ١ڋ الِء پ١ذاب قارا ت ٢پِ٥ء تڪ ٓ٩ٛڋ١٨طڌ ة٩١اۿ پع ؼ١ڋي ٝاڻ ٟ٤ک ٧پ٤ع٨اـ زص ٜاٟ٤٠
اردق ڳا٤ٚائ١٩طڌـ رؼا٨اۿ د٩ڪ ٧پاڻ ک ٧ؼ١ڋ ٟ٨د ٥ص٩عص٥ا ٢٣۽ ا ٟ٤٠د ٧ز٘ ٟدٝ ٥سأي ًا٣ع
ڪعڻ ۾ ڪ ٟ٤١ک ٧ة ٢قٺ ٢٠ٿا ڋ .ٟ٨ؿڪ ٙ٩قازب الِء َعض “ ٧٣ت ٢د١اب اَٰ٧ٛۿ ق٠٥٩٠ٽ اردق
ڳا٤ٚائ١٩طڌـ الِء ت ٢صتع ٠ا ٧٣تڪ ٓ٩ٛد٘٠ ٥ىّ“ ٧از ةڻ٨ ٥٩ا ٢٠پع ؼ١ڋ ٟ٨الِء تڪ ٟٕ٩ٛد٘٠ ٥ىّ“ ٧از
٢٠قعؼ ق٠٥٩٠ٽ پع اق٣اـ پڻ ةڻ٩ا .د ٧اق٣اـ ١ٝذ ٢٤ٿ٥رڌي ة ٢ؼچ ڳا٤ٚائڻ ۽ ٚکڻ د ٧دعئت ٣ذ٣ ٧ا
ت ٢اق٣اـ ا٨ئ ٟمعقر ٚک٣ ٥ا ت ٢ؼ١ڋ ٟ٨الِء تڪ ٟٕ٩ٛد٘٠ ٥ىّ“ ٢از ڀارت کاـ ا١٨طڌ پ١ا٣گ٩ع ةڻ٩ا .دٟ
اچ ٧ؼ١ڋ د٥٠ ٧ڪعٟ٨ۿ قاپاري ٝعڪغـۿ ڪارصاٟ٠ۿ تُ ٧ٞ٩ٛادارـۿ ز ٟ١٩ٝتٗ ٧تن ٥ڪ .٥٩ا٣ا
ز٘٘٩ت ڪ ٟ٤١کاـ ةٚ ٢ڪ ٙڪا٧٣“ ٢٠ۿ تار٨ش دا قرؽ ؿا٣ط “ ٟ٣ت ٢پاڪؽتاـ ٺ٤ڻ کاـ اڳ ؼ١ڋ ۾
30ؼ٩ڪڎق ز١٣ ٟ٩ٝطق ؼ٩ٺ ٟ٩دٛٝ ٧ڪ٩ت ٣ئ .٧د ٟ٤١کٝ ٧ؽٞٛاـ ٣اري ک٩ڎ١٨طا ٣ئا .دڍٟ٣
ؼ١ڋ ۾ پ١ا٣گ٩ع پ٤تا ت ٢ا ٟ٤٠اق٣ ٧ٛار ٟ٨ک ٧ڈڍ ٙ٨ز ٟ١٩ٝد 50 ٥ؼ٩ڪڎق پ١ا٣گ٩عـ د ٧ز٥ا٧ٚ
ڪعڻ تٝ ٧ذت٥ر ڪ ٥٩ق .٥٨االٽ١٩ٞٽ د ٥ؼچ ٥اصت٩ار ؼ١ڋ گ٥ر١٩ٞ٠ٽ کاـ کؽ“ ٧ةادڪاريَء د٧
ڪٞـ١ع د ٧ز٥ا ٧ٚڪ ٥٩ق .٥٨د٩ڪٝ ٥عڪغي زڪٝ٥ت دٝ ٧اتست ٥٣۽ قعؼ اـ ڋاٟ٤٠
د٥اةط .٥٣ ٢٣د ٟ٤١ت ٧قري اردق داـ وت٘ ٧د ٧ڪا٥ٝرا ؿاَ٧٣ء دٗ ٥تن ٥ر١٣طق “ .٥٨ٻ ٥٩ت ٢ڈڍ ٥٨پع
اـ َ٤طي ت ٧ڪ ٟ٤١ة ٢ؼ١ڋي ک ٧ڪ ٢٠٥رک ٥٩ق .٥٨د٩ئٚ ٟٽ دٝ ٧اؾ د ٧قر٣اؼت ۾ ڪا دصٙ
ا٠طازي ٢٠ٿئ .٧ا٣ڎي وعح ؼ١ڋ ۾ ڪعقڌ٣ا رقپ ٟ٩د ٧زٟ٩ٝۿ گ٤عۿ قاپاري ٝعڪغ ٢٠قعؼ ا٠ڊ٨ا ٝاـ
“ ٙ٨پ١ا٣گ٩عـ د ٧ز٥ا ٧ٚڪ٩ا ق٨ا پع 1950ع قاري ؼ١ڋ ٽ١١٩ؽ ٧ا٨ڪٽ ک ٧صت ٜڪعي ؼ١ڋ
د٥ـ ز٥١٩ٝـ ک ٩ڎ١٨طڌ ؼ١ڋي ٣ار ٟ٨د ٧زٝ ٟ١٩ٝٿاـ ٗا ٧٠٥٠ز٘طاريَء ک ٧پڻ صت ٜڪ ٥٩ق .٥٨دٟ٤١
ڪعي ڪ٩تعائ٥ٝ ٧رج٣ ٧اريۿ اة ٟڋاڋـ قاري د”ر کاـ ک٩ڎ١٨طڌ پ١٤١ذ ٟٻ ٟ٩١کاـ ة٩طص ٙڪ٩ا ق٨ا٢٠ .
قعؼ ُٝاؿ ٧وعح ؼ١ڋٝ ٟ٨ٿاـ پ١٤١ذ٠ ٥ادائغ ٗتن ٥پڪ ٥ڪ ٥٩ق ٥٨پع ؼ١ڋ د ٧ٻَ٧ٚ٥ء ۽ ج٘أت
ک ٧پڻ صت ٜڪعڻ ۽ اـ ٝٿاـ پ١٤١ذ ٧اردق ٻ ٧ٚ٥۽ ج٘أت ٝڎ٣ڻ د ٧زةعدؼت ٧ڪ٥ؿؾ ڪئ ٧قئ.٧
پ١ا٣گ٩عـ د ٧اڳ٥اڻ ۽ پاڪؽتاـ د ٧پ٤ع ٟ٨قز٨عاٌَ٩ٚ ٜاٗت َ ٧ٛصاـ ٣ڪڎي ډڏ ؼاـ ؼ١ڋ ٝاـ
2500ؼ١ڋي ٩ٝڊ ٜ٨اؼڪ٥ؾ ة١ط ڪعي ڈڍ٨ا .ؼ١ڋ د٥ـ ٥٠ڪع٥٨ـ ۽ قاپاري ٝعڪغ ت ٢ائ٩٠ ٟ٩الؿ
ٿ٩اۿ څڻ پڎيَء ۾ ةكعـ د٩٠ ٥الؿ ٿ١٩طق ٣ذ.٧
د١اب ؿڪ ٙ٩م٩اُء قازب ق٠٥٩٠ٽ ک ٧اردق دا ٟ٠الِء پڻ تڪ ٟٕ٩ٛد٘٠ ٥ىّ“ ٧از ؼڍ٥٨
“ .٧٣ؼ ٥قري ڪ٩ئٟۿ ا٣ا دَ٥يٰ پڻ َ٘ ٙ۽ ؼٞذ ٢٤کاـ ٝٿڀعي “ .٧٣ٿ ٧ؼگ ٧٤ٿ ٥ت٣ ٢اڻ اردقداـ
وت٘ ٧اـ ک ٧پ١٤١ذٕٝ ٧ادـ صالؼ ؼذ٤ڻ ؿعقع ڪ٣ ٥٩ذ٧ۿ پع اـ قٗت ت ٢اـ د ٧زا ٟ٩ٝ۾ اردق
www.sindhsalamat.com 32
اڄ جي سنڌ _ هڪ مطالعو :رڪ سنڌي
ڳا٤ٚائ١٩طڌ قٓ اقؾ ۾ ٥ٝد٥د ٩٣ا .د ٟ٤١قٗت ؼ١ڋ اؼٞ٩تَ٧ٛء دا ٞ٩ٝتع اـ رٿ صالؼ اؼٞ٩ت ٧ٛ۾
“قاز ة١ٛط ڪعي ر٩٣ا ٣ئاۿ اـ قٗت قعؼ اردق ڳا٤ٚائ٩طڌ ئ ٧ق٠٥٩٠ٽ د ٧زٞا٨ت ١ٝذ ٢٤ؼ١ڋي
ٞ٩ٝتعـ کاـ اٚڳ ٿٛڳ ٩٣ا .د٩ڪڍ ٟ٣ق٠٥٩٠ٽ اردق دا ٟ٠الِء تڪ ٓ٩ٛد٘٠ ٥ىّ“ ٧از ٥٩٣ۿ ت ٟ١٣ ٢اـ
صالؼ ڪ٤ڎي دطقد٤ط ڪئ٧ۿ ڪ٣ ٥ڪ ٝحاؾ ت ٢ڋ٨ڻ گ٤عد٣ ٧ا .ڈا اردق دا ٟ٠د ٥ڪ٩ٚ ٥ڊر اـ رٿ
صالؼ د ٙ٩۾ ق .٥٨ڈا اردق ڳا٤ٚائ١٩طڌـ اـ صالؼ دٛؽا ۽ ازتذاج ڪ٩ا .ڈا اردق پع٨ػ اـ صالؼ
پ١٤١ذا ڪا ٜٚڪارا ڪ٩اۿ د ٢٠ ٧ت ٢پِ٥ء ؿڪ ٙ٩قازب ڪ٤ڎي ة٩١اد ت ٧اـ ک ٧اردق دا ٟ٠د٧
تڪ ٓ٩ٛد٘٠ ٥ىّ“ ٧از ؼڍي ٿ.٥
ق٠٥٩٠ٽ ٺ٤ڻ کاـ اڳ دڍ ٟ٣ڪعاچَ٧ء ک ٧ؼ١ڋ کاـ ډار ڪعي ٣ڪ َٛسطف ٠٥٨ٽ ة١ا ٥٨ق٥٨
ت ٢اـ الِء اؼاـ د ٧اردق ڳا٤ٚائ١٩طڌـ ۽ ؼ١طـ پع٨ػ ؼ١ڋ د ٧اـ قر٣اڱ ٧ک‛ ٧قؼ ٍ٩تع ٕٗٝ ٧ٝ٥اد
صاوع‚ چئ٧ۿ اـ د ٧زٞا٨ت ڪئ ٧١ُ٨ .٧اـ قٗت ١ٝذٝ ٟ٤نت٥ط ٝعڪغ دٔ ٥ڪع ٥ٝد٥د ڪ٢٠٥
.٥٩٣اـ ڪعي اـ قر٣اڱ ٧ک ٧دائغ ٗعار ڋ ٥٠ق .٥٨قري دڍ ٟ٣ق٠٥٩٠ٽ ة١ا ٥٨ق ٥٨۽ ڪعاچ ٧ؼ٩ٞت
ؼ١ڋ ۽ ٻ ٟ٩ق٥ة ٟد٥ـ َٛسطف ز٩ح٩ت٥ـ صت ٜڪعي ک٣ ٟ٩ڪ ڪ ٥٩ق ٥٨ت ٢رات قچ ۾ اردق دا ٟ٠۽
ؼ١طـ پع٨ػ د ٟ٤١پ٤ع٨اـ ڪعاچ ٧کَٛ ٧سطف ٠٥٨ٽ ة١ائڻ قاري ٔ٩ك ٧ٛد ٧زٞا٨ت ڪئ٣ ٧ئ ٧۽
اـ ک‛ ٧قؼ ٍ٩تع ٕٗٝ ٧ٝ٥اد صاوع‚ چئ ٧اـ ک ٧دائغ ٗعار ڋ٥٣ ٥٠ۿ ؼ٣ ٧اڻ ق٠٥٩٠ٽ ک‛ ٧قؼ ٍ٩تع ٗ٧ٝ٥
ٕٝاد صاوع‚ چئ ٧اـ د ٧زٞا٨ت ١ٝذٚ ٢٤ڳ ٧ق٨ا .اـ ڳاٝ ٢٤ٚاـ ًا٣ع ٿئ ٧ٿ ٥ت ٢اردق دا ٟ٠۽ اردق پع٨ػ
د ٥ڪ٥ةٌ٠ ٢ع ٨ ٥٨ا د ٟ٨اٞ٨اـ ٥٣ .٧٣“ ٢٠قعؼ پ١٤١ذٕٝ ٧ادـ الِء ٣ع رقز ٥٠اـ ۽ ٣ڪ ٻئ ٧کاـ اةتڎ
د ٙ٩ٚگ٤ڎ١٨طا ر ٟ٣ٿا .ؼ١طـ ‛قؼ ٍ٩تع ٕٗٝ ٧ٝ٥اد‚ قارق ٌ٠عٝ ٥٨ڎ ٟٝ٥ٗ ٧٠د ٧ڀالئ ٧الِء ٢٠پع قعؼ
پ١٤١ذ ٟگعقٕٝ ٧٣ادـ الِء گ٤ڎ.٧٣“ ٙ٨
* * *
ؿڪ ٙ٩م٩اُء قازب ٟ٣ڪتاب ۾ تار٨ض ٧ز٘٘٩ت ٟؼاـ ا٣ڎي ت ٢ؿع١ٝاڏ ٝظاؽ ڪئ٧
“ ٧٣د ٥اـ دٝ ٥حاؾ ڪ ٟ٤١ٻئ١٣ ٧ڋ ٛٝڻ ٝـڪ .٧٣“ ٙپاڻ ص 43-تٚ ٧ک ٧ٿ ٥ت٢ۿ ‛ٔٛ٩ڊ ٝارؿٙ
ا٥٨ب صاـ ٝعز٥ؿ د ٧د”ر ۾ ؼ١ڋ د ٧اردق ڳا٤ٚائ١٩طڌـ ڪ٩تع٥٨ـ ئ ٧تسع٨ڪ٥ـ ؿعقع ڪ٥٩ـۿ دٟ
کاـ ق٥ة ٧دا ؼ١ڋي ڳا٤ٚائ١٩طڌ ةٛڪ ٙالتُ ٖٛر٩٣ا ‚.اؼاـ ک ٧د٩ؽتائ ٟ٩صتع “٨ ٧٣ا تار٨ض٧
رڪارڈ د٩ؽتائ ٟ٩ؿا٣طي ڋئ ٧ٿ ٥ت ٢ؼ١ڋ ۾ د٩ڪ ٧ة ٢ق٠٥٩٠ٽ صالؼ ٨ا ٝارؿ ٙال زڪاؿ صالؼ
تسع٨ڪ٥ـ ٥٩ٛ٣ـۿ ؼ ٧ؼڀ ؼ١ڋ ٟ٨ئ٣ ٧ال٥٨ـ .اـ ؼٛؽ ٧ٛ۾ ا٥٨ة ٧د”ر زڪٝ٥ت ۾ د٩تعق ؼ١ڋٟ٨
ک ٧ڪٛچ ٥٩ق ٥٨اقتعق ؿا٨ط ڪ ٟ٤١ٻ٥ٗ ٧ؿ ٝٿاـ َظاب ٠ازؾ ٢٠ٿ٣ ٥٩ذ .٧ا٥٨ةٝ ٧ارؿ ٙال د”ر ۾ ؼ١ڋي
ٻٝ ٧ٚ٥ٿاـ زٞال ڪ٩ا ق٨اۿ اـ د ٧ؼ١ڋي ٔائ ٙ١٩قاري ز٩ح٩ت صت ٜڪئ ٧قئ٧ۿ ؼ١ڋ د٥ـ ز٥١٩ٝـ
د٩ڪ ٧گڊق ۽ ڪ٥ٽڎي ة٩عاج ڪعي ت٩ار ٿ٥٩ـ ٥٩٣ـۿ ؼ ٧پ١ذاة“ ٧ةادڪارـ ۽ ٔ٥د٩ٔ“ ٧ؽعـ ک٧
اُ٠اؿ ڋ٥٩٠ـ ق٥٨ـ .اؼاـ د٥ـ ٥٠ڪع٥٨ـ اؼاـ د٣ ٧ٿٝ ٟاـ کؽ٥٩ـ ق٥٨ـ .اـ صالؼ ؼ١ڋي ٝاڻٟ٤
د٩ڪ ٧ة ٢تسع٨ڪ٥ـ ٣ال٥٨ـۿ ا ٟ٤٠کاـ ٢٠قعؼ اردق ڳا٤ٚائ١٩طڌ التُ ٖٛر٩٣اۿ پع ٟ١٣اٟ٤٠
تسع٨ڪ ٟد ٧پٺ ۾ ڈعق ٣ڻ٧ۿ ؼ١ڋي ٝاڻ ٟ٤د ٧دؾ “زاري ڪئ .٧اردق ڳا٤ٚائ١٩طڌ ئٝ ٧ارؿ ٙال
www.sindhsalamat.com 33
اڄ جي سنڌ _ هڪ مطالعو :رڪ سنڌي
زڪٝ٥ت دا پ١ذاة ٟ٩ةُط قڋا زا ٧ٝ۽ ٝطدگار ر٩٣ا .ت“ ٟصع اـ صالؼ ڪ٤ڎي تسع٨ڪ ٣الئ٧ۿ اـ
د٣ ٥ڪ ٻٝ ٢حاؾ ڋ ٥٠قڃ٣ ٧ا ت ٢اؼاـ ةٝ ٢ؽتٕ٩ل ٿ٥٩ـ ٣ا .اردق داـ وت٘ ٧دا ڪ٤ڎا ٩ٚڊر ٝارؿ ٙال
ٝضإٚت ۾ د ٙ٩ق٨اۿ دٛؽاۿ د٥ٛس ۽ ٌٝا٣ع ا ڪ“ .ٟ٩صع ڪ ٥ت٣ ٢ڪ اډ ٝحاؾ ڋ ٥٠قڃ٣ ٧ا .اٽ١ٛطق
ؼ١ڋ ٟ٨دٝ ٧ارؿ ٙال صالؼ ٌَ ٜ٩تع دطقد٤ط ک٩ٛٝ ٧ا٩ٝٽ ڪعڻ د ٧ڪ٥ؿؾ ڪئ ٧قئ.٧٣“ ٧
اق ٙ۾ ا٥٨ةٝ ٧ارؿ ٙال صالؼ قډ کاـ قډ ّ ٜ۽ ّك ٧د ٥اً٤ار ة١گاؾ ۽ ؼ١ڋ ۾ ٿ ٥٩۽ اـ صالؼ ٣تاـ
د ٧ئ ٧اق ٙر٥٣اؼ ٟ٩تسع٨ڪ٥ـ ٣ال٥٨ـٝ .ارؿ ٙال د”ر ۾ ٝ 4ارچ د ٧دطقد٤طۿ ٻَ٧ٚ٥ء دٝ ٧ؽئ٧ٛ
ت ٧دطقد٤طۿ ق٠٥٩٠ٽ صالؼ ‛ائ١ٽ ٧ق٠٥٩٠ٽ ٔع٠ٽ‚ۿ ‛٩٠الؿ ة١ط ڪع ٥٨تسع٨ڪ‚ۿ‛ؼ١ڋي ٻ٧ٝ٥ٗ ٧ٚ٥
ٻ ٧ٚ٥تسع٨ڪ‚ۿ ؼ١ڋي ٣اري ڪا٩ٝٽَ٧ء وعٔاـ ٣ال‛ ٙ٨االٽ ٧تسع٨ڪ‚ۿ ‛ؼ١ڋ ٝتسطف ٝساذ‚ د٤ڎ٥٨ـ
تار٨ش ؼاز تسع٨ڪ٥ـ ؼ١ڋ د ٧ؼ١ڋي ر٥٣اؼٝ ٟ٩ارؿ ٙالۿ ق٠٥٩٠ٽ ۽ داةع ڪا٥ٝرا ؿا ٧٣صالؼ
٣ال٥٨ـٝ .ارؿ ٙال ۽ ق٠٥٩٠ٽ قاري ؼچَ ٧عق ٧۾ ؼ١ڋ دا ة٤ادر ڪارڪ ٟد ٟٛ٩د٥ـ اذ٨ت٥ـ
ةعداؿت ڪ١طا ر٩٣ا .ؼ١ڋ ٝاـ ڪاٝع٨ڊ ز٩طر ةضؾ دت٥ئ٧ۿ ٗام٩ٔ ٧ل ٝسٞطۿ ؼائ ٟ٩د ٧اٜ٨
ؼ٩طۿ ڪاٝع٨ڊ ّالؿ ٝسٞط ْٚاري ٩ٞ٣ـٝ ٢ارؿ ٙال ۽ ق٠٥٩٠ٽ دٝ ٧ضإٚت ڪعي د ٟٛ٩۾ ر١٣طا “٨ا.
ؼ١ڋ د ٧ٻ ٧ٚ٥ک ٧دائغ ٘ٝاؿ ڋ٨ارڻ ڪاڻ اؼاـ دٝ ٧عدـ ت٥ڌي ٩٠اڻ ٟ٩دٛؽا ڪ٩اۿ د٥ٛس ڪڌ٨اۿ
ةک ٣ڎتا٥ٚـ ڪ٥٩ـۿ د ٙ٩۽ تـطد ةعداؿت ڪ٩ا .پع اـ قٗت اردق دا ٟ٠د ٥ڪ٤ڎق ڪعدار ر .٥٩٣اردق
دا ٟ٠ق٠٥٩٠ٽ ۽ ٝارؿ ٙال صالؼ ز٩طر“ةاد ۽ ڪعاچ١ٝ ٧ذ٠ ٢٤ڪع٠طڌ د٥ٛؼ ٟت ٧زٞال ڪ٩اۿ ةک
٣ڎتا ٟ٩ٚد ٧ڪئٞپ ٟت ٧راتا٣ا ڋ٠ا .ؼ١ڋ د٩ٚ ٜ٩ٌَ ٧ڊرـ صالؼ اصتاري ؤ٥اـ کڎا ڪ٩ا ق٨ا.
ز٩طر“ةاد ۾ ؼ١ڋي ٻ ٧ٚ٥د ٧ز٘ ٟالِء ةک ٣ڎتاؾ ت ٧ق٨ٺٗ ٙام٩ٔ ٧ل ٝسٞطۿ ڪاٝع٨ڊ ْٚاري ۽ ٻٟ٩
ٝٿاـ رات د ٥زٞال ڪعي ک ٟ٩رت٥ڈاڻ ڪ .٥٩ؼ١ڋي َ٥اؿ د ٜ٩ٌَ ٧تع دطقد٤ط ۾ ؿ٩ٚ٥ٞت اصت٩ار
ڪعڻ ةطراـ اـ صالؼ ‛ ٤ٝادع پٺاڻ پ١ذاةٝ ٧تسطف ٝساذ‚ د٥ڌ ٥٨قٝ ٟ٣ .٥٨ساذ د٩ٗ ٧اؿ د ٥اقٙ
٘ٝكط ق٠٥٩٠ٽ ک ٧تسٕي ڋ٨ڻۿ ؼ١ڋ ۾ ډاري “ةاد ڪاريَء ک ٧داري رکڻۿ ؼ١ڋ ک ٧ٻ ٟٻ ٟ٩ٚ٥۽ ٟٗٝ٥
قارق ق٥ةٗ ٥عار ڋ٨ارڻ قّ٩عف قّ٩عف ٟ٣ .٥٩٣ؼ١ڋ دؿٝ ٟٞساذ زڪٝ٥ت کاـ ٝىاٚتا ڪ٩ا ت ٢ؼ١ڋ ۾
پ١ذاة“ ٧ةادڪارـ ک ٧تسٕي ڋ ٥٠قڃ ٧ت ٢د٩ئ ٥٣ ٟؼ١ڋ ت ٧پ١٤١ذٗ ٥تن ٥پضت ٥ڪعي ؼگٟ٣ .ٟ٤
ٝساذ دٔ ٧عٗ ٧پعؼت ؼ١ڋ دؿ٩ٚ ٟٞڊر ٥٠اب ٌٕٝع زڪٝ٥ت کاـ ٝىاٚت ٥ڪ ٥٩ت ٢ڀارت ۾ ٔعٗ٥٩ارا٢٠
ٔؽادـ دٝ ٧تاجع اردق ڳا٤ٚائ١٩طڌـ الِء ؼ١ڋ د ٧ؼعزط ک ٧ٚ٥قڃ .٧د٩ئ ٟؼ١ڋ ٟ٨ک ٧ت٩غي ؼاـ
قٕس٣ ٢ؽت ٧تاـ صت ٜڪعي ڈڍد“ .٧صعڪار ؿڪ ٙ٩م٩اُء قازب ڪ٩ئ ٟٿ ٥چ٥ي ت ٢ؼ١ڋي
ٝاڻ ٟ٤ا٥٨ةٝ“ ٧ع٨ت صالؼ دطقد٤ط ٢٠ڪئ٨ ٧ا اردق داـ وت٘ ٧وعٔاـ ١ٛ٣طڌ دطقد٤ط د ٥ؼاٿ ٢٠
ڋ .٥٠ا٥٨ب صاـ د ٧د”ر ۾ اردق ڳا٤ٚائ١٩طڌـ د ٥ڪعدار ڪ ٟ٤١کاـ ةٚ ٢ڪ ٢٠ ٙر٥٩٣ۿ اـ ڪعي
ؿڪ ٙ٩م٩اُء ک ٧اـ کٚ ٧ڪائڻ د٠ ٧اڪاؿ ڪ٥ؿؾ ٢٠ڪعڻ گ٤عد.٧
ؿڪ ٙ٩م٩اُء قازبۿ پ١٤١ذ ٧پع ۾ ز ٓ٩١را ٧ٝد ٧ڪتاب ‛پ١ذاب کا ٘ٝط ‚٢ٝد ٧د٥اب
۾ ‛ؼ١ط ٢٣ڪا ٘ٝطٚ ‚٢ٝک ٧ؼ١ڋي ٗ٥ؿ ت ٧قڋق ڪ ٥ٿ٥رق ڪ .٧٣“ ٥٩اؼاـ ک ٧ؼ١طس اـ َ ٙٞالِء قڋي
پئٞا ٧٠ت ٧ازؽا١ٞ٠ط ر٣ڻ گ٤عد .٧ڈ ٥د ٥ڪ ٟ٤١ة ٢ؼ١ڋي اد٨بۿ دا٠ـ٥ر ۽ ڋا ٧٣۾ ا٨تعي َ٧ٞٛ
٩ٚاٗت ۽ ٗاة ٩ٛت ڪا٣ ٢٠ئ٧ۿ د ٥ز ٓ٩١را ٧ٝد٤ڎي ؿُ ٢ٛة٩اـ ٘ٝعر ۽ ڋات ۽ ڋاـَء د ٧ډڻَ٧ء ک٧
www.sindhsalamat.com 34
اڄ جي سنڌ _ هڪ مطالعو :رڪ سنڌي
ؼ١طس اـ ڪتاب د ٥د٥اب ڋئ ٧ؼگ٨ ٧٤ا اـ ڪتاب د ٧د٥اب ۾ پ١٤١ذ٥ٗ ٧ؿ ۽ قو ٟد ٥ڪ٩ػ
ٚڎي ؼگ .٧٤اـ ڪعي د١اب ؿڪ ٙ٩م٩اُء قازب قڋي ٤ٝعةا ٧٠۽ ٿ٥ري ؼاـ ا ٥٣ڪ٩ػ ٚڎيۿ اؼاـ
دٝ ٟ٤١ٝ ٥ٿ ٧ڪ !٧٣“ ٥٩اـ الِء ٘ٝ ٟ٣ا ٧ٚا٠طر ز٘٘٩ت ٟک ٧ة٩اـ ڪ١طيۿ ٥ٝـ د٩ڪ ٧ڪذ٢٤
د١اب ؿڪ ٙ٩م٩اُء قازب الِء ٔعٝا٧٣“ ٥٨ۿ اـ ک٣ ٧ڪ دظةات ٧۽ اُٻ٤عي ٥٠د٥اـ د ٧ت٩٘١ط
ؼٞذ٨ ٧٤ا ڪاقڌ ۽ ڪعقډ د ٥اً٤ار ؼٞذ ٧٤قعؼ اـ ک٣ ٧ڪ ٌ٠ع ٝاـ ڪڌڻ گ٤عد .٧د٩ئٟ
ڪ ٟ٤١ة ٢ٻئ ٧ؼع ڦعئ ٧الِءۿ ٤٣ڎي ٗاةٝ ٙسٟ٘٘ۿ اد٨ت ٟ۽ دا٠ـ٥رـ دٝ ٧ٿاـ ٤٣ڎي ٚ ٧٠٥ٞ٠کڻ د٧
٥٠ةت ٢٠اچ.٧
www.sindhsalamat.com 35
اڄ جي سنڌ _ هڪ مطالعو :رڪ سنڌي
نطالبا ۽ نذنتَن!!؟
اؼاـ اڃا ٝظٝت ٟ۽ ٝىاٚت ٟد ٧ؼ٩اؼت ڪعي ر٩٣ا “٥٩٣ـ .د١٤ڊـ ۽ ة١٩عـ ک ٧ة١طقٗ ٟ۽
ة ٟٞؼاـ ٘ٝاة ٥ٛڪعائڻ دا پ ٢٤پچائ ٧ر٩٣ا “٥٩٣ـ .اؼاـ دا ؼ٩اؼ ٧ڪارڪ ٟ۽ ٝاـ قارا اڳ٥اڻ
ڪ ٟ ٤١قاُٗ٨ ٧ا زادج ٧ٿ٩ڻ د ٧ا٠تٌار ۾ ٠٥٣طا “ .ٟ٣ڪ ٥د٨ػ ؼاـ ٣اڃ ٥ٿ١٩طق “٧٣ۿ ڪ ٟ٤١قَ٧٠ء
د ٥قر گ٣ ٟ٩ٚ٥ٿاـ گ٤ائت٧٣“ ٥ۿ ڪ ٥ڳ٥ٺ راتا ٧٣د ٥ؿڪار ٿ١٩طق “٧٣ۿ ڪ ٟ٤١ؼ١ڋ ډ٨اڻَ٧ء دٚ ٧ڄ
۾ ٣ٿ پ٠٥طا “ .ٟ٣ڪ ٟ٤١د٨ػ دؿ ٟٞرٿا د ٧صتع پ٠٥طي “٧٣ۿ ڪ ٟ٤١د٨ؾ درقَ٧٣ء د ٧ت ٟتاـ
ٝڪاريۿ ڪ٥ڌ ۽ ٔع٨ب د ٥پ٤ع ٙ٨چ ٥ٚ٥ٿ٥رڌق ؼع ڪ١طق “ ٧٣ت ٢اؼاـ دا ؼ٩اؼتطاـ ۽ ؼ٩اؼ٧
ڪارڪ ٟپ١٤١ذٔ ٧عض ادائگ ٧ڪاڻ ةعؼات ٧ڋ٨ڍرـ د٩اـ ٻا٣ع ٠ڪعي ٽاـ ٽاـ ڪعڻ ٚڳ١طا “.ٟ٣
ٝظٝت ٟ۽ ٝىاٚت ٟد ٧ڈقڌ ٚڳ ٧ق١٨طي “٧٣ۿ پع٨ػ ڪإ٠ع٠ؽ ٟڪ١طڌـ د٥ـ ٗىارقـ ٚڳ ٧ق١٨ط٥٨ـ
“ٝ .ٟ٣اـ قاراۿ ٝعتت ٧قاراۿ ٌَ ٜ٩ڋا٣اۿ ٤ٝا دا٠ـ٥رۿ ر٣تع ۽ رٞ١٣اَءۿ ٻٽاڪ ٟ۽ ڈاڌـۿ دڌڪ ٟ۽ دٞ٣اٟ٠
ؼاـ “ؼٞاـ ک ٧ڋڪائڻ د ٧گِ٥ء کڻڻ الِء ٣ڪ ٻئ ٧کاـ اڳت ٧قډ٠طا “ .ٟ٣ؼ١طـ ادگع د٩ڍا ٠االۿ ٘ٚب
ا٘ٚاب اصتاري ٩٣ڊ٠گ ٟ۾ دعڪ١طا ٌ٠ع ا١٨طا “ .ٟ٣دڍ٣ ٟ٣ئٝ ٥ئ ٥ٽع٠طق “٧٣ۿ دظةا ٿڋا ٿ١٩طا “ٟ٣ۿ
ٝاڏ پ٥ڻ ؿعقع ٿ١ ٩طي “ ٧٣ت ٢ؼڀ ٧١کاـ ؼڀ ڪذ ٢٤قؼعي ق١٨طق “٣ .٧٣ع گعؿ قاُٗ٨ ٧ا زادج٧
گظرـ کا٠پِ٥ء ةعؼات ٧ڋ٨ڍر ٻ٤٩ع پ١٤١ذ ٟٻعـ ۾ ٩ٛ٣ا ق١٨طا “ .ٟ٣قري ڪ ٧ُٗ٥ٝ ٟ٤١د ٧ا٠تٌار الِء.
پاڻ ٝاڻٝ ٥٤ؽت٘ٝ ٙغاد ٧ؼک٩ا ئ ٧ڪ٥٩٣“ ٢٠٥ـ .رٿاة١طي ڪعڻ ت ٢اؼاـ د ٧ت٠٥٣ ٟ٩٣٥طي
“ .٧٣ڀال پاڻ ٝاڻ ٟ٤ک ٧معقرت ڪ٤ڎي “٧٣ۿ ٕ٣تاۿ ١٩٤ٝاۿ ؼاؾ ؼ٥چڻ د٧ۿ رٿاة١طي ڪعڻ د٨ ٧ا
تطة٩عقـ اصت٩ار ڪعڻ د .٧اؼاـ دا اڳ٥اڻ ا٣ڎا ت ٢ة٤ادرۿ ٞ٣ت قاراۿ قٗت ؼع ٗطؿ کڻڻ ۽ ٿڍي ت ٧ة١ا
ؼ٥چ ؼٞذ ٢٤د ٧ڪذ ٢٤ڪعڻ دا ا٣ڎا تَ ٢ادي ٿ ٧ق٨ا “ٟ٣ۿ د ٥ڪذ ٢٤ڪعڻ کاـ اڳ ؼ٥چٟ٩
ئ ٧ڪ .٢٠٥پِ٥ء ڀ ٧ٛت٣ ٢ڪ ٣ڪاڻَ٧ء ۾ ٨ا اڳ ٧ٛک ٧قٗت کاـ اڳ ٥٣ؿ٩ار ۽ چ٥ڪػ ڪ ٥٩قدٟ٤ۿ
د ٥٣ ٥اؼاـ د ٧ڪذ ٢٤ڪعڻ کاـ اڳ ئ ٧دڳ د ٥٩ٛ٤ة٩ٺ٣ ٥ذ٨ .٧ا اؼاـ د ٥اٻ٤عق َ ٙٞص٥د
اؼاـ د ٧ڳچَ٧ء د ٥ڦا ٥٣ة١ذ ٥٩قڃ .٧اؼاـ ٝاڻ ٥٤ڪذ ٢٤ڪعڻ ةطراـ رَا٨ت٥ـ وٛب ڪعڻ دا
ا٣ڎا تَ ٢ادي ٿ ٧ق٨ا “٥٩٣ـۿ د ٥د ٟ٤١صالؼ دطقد٤ط ڪ١طا “٥٩٣ـۿ اـ کاـ رَا٨ت٥ـ گ٤عڻ ٚڳ١طا
“٥٩٣ـ .دؿ ٟٞک ٧دؿ ٟٞؼٞذ١٤طي ة ٢اـ کاـ ٝىاٚتا ڪ١طا “٥٩٣ـ .اـ ک ٧قاؼىا قد١٤طا “٥٩٣ـۿ
اـ ک ٧ؿعؿ ۽ ز٩اَء ڪعڻ د٥ـ اپ٥ٛ٩ـ ڪ١طا “٥٩٣ـ.
اؼاـ َ ٧ٛٞدطقد٤ط ڪعڻ ةطراـۿ چٞاٽ د ٥د٥اب چٞاٽ ؼاـ ڋ٨ڻ ةطراـ پعچ ٧۾ اـ د٥
ز ٙڳ١٩٤ٚ٥طا “٥٩٣ـٝ .ىاٚتا ة ٢ڪ١طا “٥٩٣ـۿ پع ډٝڪ٥٩ـ ة ٢ڋئ ٧ڈڍ١٨طا “٥٩٣ـۿ پع پِ٥ء ؿعٝؽار اـ
قٗت ٿ١٩طا “٥٩٣ـۿ دٝ ٢٠ ٥ىاٚتٝ ٥ڃ ٥٩ق١٨طق “ ٧٣۽ ٢٠ډٝڪَ٧ء ک ٧َٛٞ ٧رقپ ڋ٨ڻ د ٧پاڻ قٽ ؼگ٢٤
پ٩طا ڪعي ؼگ١٤طا “٥٩٣ـ .ڈا اؼاـ اڃا ة١طقٗ ٟ۽ ة“ ٟٞڋق ڪاراۿ ڳاڌ٣ا ة١٩ع د ٥٩ٛ٤ة٩ٺا ٠٥٣طاؼ.ٟ٩
راڪ٩ٽ ٟ۽ ڪالؿ١ڪ ٟٔ٥کٗ ٧عاردادـ ذر ٧ُ٨رقڪڻ د ٧ڪ٥ؿؾ ڪ١طاؼ .ٟ٩قاُٗ ٟد ٧ٿ٩ڻ د٥
www.sindhsalamat.com 36
اڄ جي سنڌ _ هڪ مطالعو :رڪ سنڌي
ا٠تٌار ڪ١طا ر١٣طاؼ٨ ٟ٩ا اڳت ٧قډي ٻ ٢قک٥ـ کڻ ٧ڪذ ٢٤تطة٩عقـ ة ٢ڪ١طاؼ .ٟ٩رڳ ٥ؼتت ٟد٧
تالش ڪ١طا ر١٣طاؼ٨ ٟ٩ا ا ٟ٤٠د ٧رقڪٿاؿ الِء ڪ ٧وع٘٨ا ة ٢ڳ١٩٤ٚ٥طاؼ ٟ٩۽ َٗ ٧ٛٞطؿ ة٢
کڻ١طاؼ.ٟ٩
ز٠طف ٗ٥ٝ٥ـ ٝىاٚت ٟ۽ ٝظٝت ٟد ٧ؼ٩اؼت ڪعڻ ةطراـ ٝغازٞت ٟ۽ ٘ٝاة ٟٛد ٧ؼ٩اؼت
ڪ١ط٥٨ـ “ .ٟ٣اـ ڪعي اؼاـ دٝ ٧اـ قارـ اڳ٥اڻ ٟ۽ ٗ ٧ٝ٥ڪارڪ ٟ١ک٣ ٧اڻ پ١٤١ذ ٧ؼ٩اؼت
دا ٗتال درؼت ڪعڻ الِء ٝظٝت ٟکٝ ٧غازٞت ٟ۾ تتط ٙ٨ڪعڻ گ٤عد ٧۽ ٝىاٚت ٟک٘ٝ ٧اة ٟٛ۾ ةطالئڻ
گ٤عد .٧ڈا اؼاـ ا٣ڎي ا٩ٝط رک٥ـ .اق٣اـ وعٔاـ اـ ؼٛؽ ٧ٛ۾ َٗ ٧ٛٞطؿ کڻڻ د ٥ا٠تٌار
ڪ١طاؼ!ٟ٩܁
(ڈپٙ٩ۿ رقزا٥َ ٧٠ا“ ٧ٝقاز ڪعاچ٧ۿ 13د٥١ري 1990ع)
www.sindhsalamat.com 37
اڄ جي سنڌ _ هڪ مطالعو :رڪ سنڌي
ٝس٥ٞد ٝعزا د ٥قاؼى ٥قٔاٗ ٧پاڪؽتاـ د ٧قڋي ق٥ة ٧پ١ذاب ؼاـ “ .٧٣دڍ ٟ٣ؼ١ڋ ۾ اٜ٨
“ر ڈي د ٧پ٩ٛٽ ٔارؿ تاـ د٥٤ٞري دطقد٤ط ؿعقع ٿ ٧ت ٢ٻ ٟ٩ق٥ة ٟد ٧ڪ٩تعـ دا٠ـ٥رـۿ اؼتادـۿ
قڪ ٟٛ٩۽ ؼ٩اؼتطا ٟ٠ک ٧ؼ١ڋ د ٧زاٚت ٟد ٧اڀ٩اس ڪعڻ د ٥ؿ٥ؽ داڳ .٥٩ڪ ٧اـ الِء “٨ا ت٢
ڪٿ ٧ؼ١طـ ٕٝادـ ک٘٠ ٧كاـ رؼڻ د ٥ا٠ط٨ـ ٥ت٧٣“ ٢٠ ٢ۿ ٨ا ڪٿ٥ٌٛٝ ٧ؿ ق٥ة )ٟٝ٥ٗ( ٟد٥َ ٧اؿ
د ٧واٗت ا٨تعي قډي ت ٢٠ ٢قئ٧٣“ ٧ۿ د ٥اـ ت ٧ماةى ٥رک ٢٠ ٧ؼگ٤ذ ٧۽ پِ٥ء ٩ٞ٣ـ ٢الِء ؼ١طـ
پعٝار٨ت ت ٧ٻڋؾ ٌ٠اؿ تتا ٢٣۽ ةعةاد ٿ ٧قڃ .٧پع ڪٝ ٧اڻ ٥٤ا٣ڎا ة٣ ٢ئاۿ د٩ڪ٩٠ ٧ڪ ٩٠تَ٧ء ۽ دؾ
د ٧ص٥ٛص ؼاـ ؼ١ڋ دٝ ٧ؽئ ٟٛد ٧څاڻ زاق ٙڪعڻ ۽ ؼ١طـ ٘٠ىٌ٠ ٧ع ک ٧ٻ ٟ٩ق٥ة ٟد٥َ ٧اؿ
تائ ٟ٩پ٤چائڻ ۽ پِ٥ء ا٠ ٟ٤٠اا٠كأ ٟ٩د ٧ازا ٧ٚالِء گڍد ٧دطقد٤ط ڪعڻ د٩٠ ٧ت ؼاـ ة ٢ؼ١ڋ د٧
دقري ت٨“ ٧ا .ا ٟ٤٠۾ ٝس٥ٞد ٝعزا ۽ ؼ١طس ؼاٿ ٧ڳڻائ ٧ؼگ٤ذ ٟٿا .د ٟقٔاٗ ٧پاڪؽتاـ دٝ ٧ڎ٧٠
ٗ ٟٝ٥۾ ؼعچاُء پ٩طا ڪعڻۿ ا ٟ٤٠ک٣ ٧ڪ ٻئ ٧ک ٧ؼٞذ٤ڻ ۽ ٣ڪ ٻئ ٧د ٧ز٘ ٟد ٧ازتعاؿ ڪعڻ ۽
ٗ ٟٝ٥۾ پ٩طا ٿ ٙ٩ةطگٞا ٟ٩٠ک ٧ر٨ٽڻ الِء اق ٧ٛق٥رتساؾ د ٥اڀ٩اس ڪعڻ قاؼى ٧ؼ١ڋ د ٥دقرق
ڪ.٥٩
ٝس٥ٞد ٝعزا دقري کاـ اڳ ال٥٣ر د ٧اصتارـ ۾ ١٠ڌـ ق٥ة ٟد ٓٗ٥ٝ ٥ا ٙ٣پ١ذاب “ڋق پ٩ؾ
ڪعڻ الِء ‛ا ٙ٣پ١ذاب د ٧ذ٩ٝطاري‚ د٥١َ ٧اـ ؼاـ ٝن٥ٞـ ٚک٩ا .اـ ةُط پاڻ ڪذ ٢٤ؼاٿ ٟ٩ؼاـ
گڍ ٝ٥٠-2تع کاـ ٝ٥٠ 10تع 1983تائ ٟ٩ؼ١ڋ د ٧ڪذَ ٢٤الئ٘ ٟد ٥دقرق ڪ .٥٩پاڻ دقري ڪعڻ
ةُط ؼ١ڋ د٥ٝ ٧د٥دف زاٚتٟۿ ؼ١ڋي َ٥اؿ د ٧ؼ٩اؼ٧ۿ ُٝاؿ ٧۽ ج٘أتٝ ٧ؽئ ٟٛت٥ّ ٧ر ڪعي
پ١٤١ذٝ ٧ضك٥ص ٘٠ىٌ٠ ٧ع ؼاـ ٣ڪ رپ٥رٽ ت٩ار ڪئ .٧د٩ڪا رقز٠ا ٢ٝد١گ ڪعاچ ٧۾ ؿاٍ٨
ٿ٩ڻ ؼاـ گڍ رقزا٣ ٢٠الؾ پاڪؽتاـ ڪعاچ ٧۾ -27د٥١ري کاـ ٝ 2ارچ 1984تائٗ 11 ٟ٩ؽى ٟ۾
ؿا ٍ٨ٿ .٧د ٟ٤١ةُط ٣ڪ ڪتاب د ٧ق٥رت ۾ ؿا ٍ٨ڪئ ٧قئ.٧٣“ ٧
د٩ئ ٟت ٢ؼ١ڋ د ٧زاٚت ٟک ٧داچڻ الِء ڪ٩تعـ ئ٩ّ ٧ع ؼ١ڋي دا٠ـ٥رـ قّ٩عف ؼ١ڋ د٧
دقرق ڪ ٥٩۽ ؼ١ڋ د ٧زاٚت ٟةاةت ت ٧ٞ٩ٌ١وعح ت٥ڌي ٔعدي و٥ر تذغ٨ا ڪ٩ا ۽ ڈپعا٨ا .پع اٟ٤٠
ٝڎ ٧٠۾ د٩ڪڍ ٟ٣ڪٝ ٟ٤١اڻ ٥٤ٿ٥رڌي ة٩ّ ٢ع دا٠تطاريَء ؼاـ ڪ ٥ؼ١ڋ ةاةت تذغ ٥٨ڪ ٥٩ت ٢ا٥٣
ٝس٥ٞد ٝعزا ئ .٧٣“ ٧ٻ ٥٩ت ٟ٣ ٢ک ٧قډ٨ڪۿ ؼ١ڋ دٝ ٧ؽئ ٟٛت ٧چٽائ ٧ؼاـ ٚکڻ د ٧ا٩ٝط ڪٟ٤١
ّ٩ع ؼ١ڋي ٩ٚکڪ ٝاـ ڪعي ئ ٢٠ ٧ٿ ٧ؼگ٤ذ .٧اـ ڪعي ٟ٣اداري اـ رپ٥رٽ د ٧ا٩ٞ٣ت ۽
قٗت د ٧ت٘اما ؼاـ گڍ قٗت د٠ ٧غاڪت ک ٧ؼا٥٤ٝـ رک١طي ڈپا٧٣“ ٥٨ۿ اـ الِء ک٩ع٥٨ـ ٤ٚڻ.٧
د٩ئ ٟت ٢اؼاـ ٟ٣تذغئ ٧ؼاـ ؼ ٥ؼ٩ڪڎق ٝتٕٖ ٢٠ة٥٩٣“ ٢ـۿ پع اـ کاـ ة٠ ٢عؿ ٤ٚذ ٧۾
تذغ ٧٨ڪعڻ د ٧۽ اـ ک ٧ڈپائڻ د ٧ڪ ٟ٤١ؼ١ڋي ٩ٚکڪ ک( ٧د١عؾ م٩اَء د ٧دقر ۾) ادازت ٢٠
www.sindhsalamat.com 38
اڄ جي سنڌ _ هڪ مطالعو :رڪ سنڌي
“ ٟ٣ .٧٣اداري وعٔاـ ٟ٣رپ٥رٽ ؿا ٍ٨ڪعائڻ د ٥ٻ٘ٝ ٥٩كط ؼ١ڋ ۾ ٙ٩ٛ٣د٥٤ٞري دطقد٤ط ت٧
ٚک٥ٝ ٙ٩اد ک٣ ٧ڪ ١٣ڋ ؼ٩٤ڎيۿ ا١٨طڌ دقر د ٧تار٨ضطا ٟ٠الِء ؼ٥رس ٝٽ٩عٝ( ٙ٨طدي ٥ٝاد) و٥ر ٝسٕ٥ظ
ڪعڻ پڻ ٌ٠ع اچ ٧ٿ .٥د٩ڪا ڳا ٢٤ٚپڻ ا٩ٞ٣ت د٥ڳ.٧٣“ ٧
ٝس٥ٞد ٝعزا قازب د ٧رپ٥رٽ ۾ ٠٥٣ئ ٟت ٢ڪ٩تعائ ٧اصتالٔ٘٠ ٧ىا ٥ٝد٥د “ٟ٣ۿ د ٟت٧
ڀعپ٥ر ٚک ٧ؼگ٤ذ ٧ٿ .٥پع ٝاـ قعؼ اـ د ٧ڪٝ ٟک ٢٩اصتالٔ ٧ڳا ٟ٩٤ٚت ٧پ١٤١ذ ٧راِء ڋ٨اـ ٿ:٥
تٔ ٢امٝ ٙك ٟ٣ ٓ١ؼچ ٧رپ٥رٽ ۾ ؼ١ڋ ٟ٨ک٣ ٧ڪ ٗ٥ؿ ڪ٥ٺڻ ةطراـۿ ٣ڪ تٞاؿ ١٠ڌڌي
ٚؽا٩ٝ٥ٗ ٧٠ت ٗعار ڋ .٧٣“ ٥٠دڍ ٟ٣ت ٢ز٘٘٩ت اـ د ٧ةعصالؼ “ .٧٣ڈ ٥د ٥اٗ٥اؿ ٝتسطف وعٔاـ ٟٗٝ٥
د ٧د٩ڪا ققٓ ٘ٝعر ڪئ ٧قئ٨ .٧٣“ ٧ا د٩٠ا دٕٝ ٧ڪعـ د٩ڪ٣ ٧ڪ ٗ٥ؿ دا ة٩١اد څاڻا٨ا “.ٟ٣
ا ٟ٤٠ت ٧قس٩ر ٰ٧١ُٝ۾ پ٥ري پاڪؽتاـ ۾ ؼ١ڋي ٗ٥ؿ ئ ٧پ٥ري ٧٤ٚٿ .٧ؼ١ڋي ٗ٥ؿ ک ٧پ١٤١ذ٥
َٛسطف داگعأ٩ائ ٧قو٧٣“ ٟۿ د٩ڪ ٥ڪٔ ٟ٤١عد ٨ا ٌ٠عئ ٧دٝ ٧عم ٧صالؼ ٗطرت دٗ ٧ا٥٠ـ ۽
ارت٘ا د ٧اق ٟٚ٥تست قد٥د ۾ “ .٧٣“ ٥٨اـ د٥ـ داگعأ٩ائ ٧ؼعزطقـ ٗطرت ٧وعح ٠عقار ٿ.ٟ٣“ ٙ٩
د٩ڪ ٧اـ زاٚت ۾ قط ٟ٨کاـ ر١٣ط٥٨ـ پ٥٩ـ اچ .ٟٻ ٥٩ت ٢ؼ١ڋي ٗ٥ؿ ک ٧پ١٤١ذ ٧دطا تعٗ٨ ٧أت٢
زةاـ “ .٧٣د٩ڪا ٣غار ٟ٨ؼاؾ پعاڻ٣ ٧ذڻ ؼاـ گڍ قڋي َ ٧ٞٛادة ٧ؼعٝائ ٧ؼاـ ٝاالٝاؾ “ .٧٣ؼ١ڋي
زةاـ د٩٠ا د ٧چ١ط قڋ ٟ٨ٻ ٟ٩ٚ٥دٗ ٧ىار ۾ ة٤٩ارڻ د٥ڳ .٧٣“ ٧ٻ ٥٩ت ٢ؼ١ڋي زةاـ پاڪؽتاـ د ٧تٞاؿ
گ٤ڻ ٧ؿا٥٣ڪار زةاـ ٣ذڻ ؼاـ گڍ د٩٠ا د ٧ڪ٩تعـ ٛٝڪ ٟ۾ ڳا٤ٚائ ٧۽ ؼٞذ ٧٤قڃ ٧ٿ .٧ؼ١ڋي
ٗ٥ؿ ک ٧پ١٤١ذ٣ ٧غار ٟ٨ؼا ٟٚد ٧تار٨ش “ .٧٣۽ ا٣ا چ١ط ٗت٨ ٟٛ٩ا ٠ؽ ٟٛد ٧ڈڎقاڳ گعق ٢٣د٠ ٥ا٥ٚ
.٧٣“ ٢٠پع اـ د ٧ارت٘ا ۽ قاډاري ۾ ٣غار ٟ٨ؼا ٟٚد ٧تار٨ش د٣ ٥ٿ “٣ .٧٣تٝ ٧ضتٗ ٓٛت٩الۿ ا٠ؽا٧٠
گعق٢٣ۿ ٠ؽ ٧ٛگعق ٢٣۽ ذات٥٩ـ ٣ڪ ٻئ ٧۾ ڳ١ڊد١ط٥٨ـ ۽ ٥ٗ ٟ٣ؿ ک ٧تـڪ ٙ٩ڋ١٨ط٥٨ـ ر٥٩٣ـ “.ٟ٣
د ٟگڍد٣ ٧ت ٧پ١٤١ذ ٧دٔاع د٥ـ د١گٚ ٟ٩ڎ٥٨ـ “ُٝ .ٟ٣اؿ٩ٝ ٧طاـ ۾ ٣ڪٻئ ٧د ٥ؼ٤ارق ۽ ڀعقؼ٥
ة١ذ ٧دطقد٤طقـ ڪ٥٩ـ “ٟ٣ۿ ۽ ؼ١طـ تار٨ض ٧زاٚت٥ـ ٣ڪذ٤ڎ٥٨ـ ر٥٩٣ـ “ .ٟ٣پ١٤١ذ٥ـ اٚڳ
ٗ ٧ٝ٥زڪٝ٥ت٥ـ ٗائ ٜڪ٥٩ـ اٿ .ٟډار ٟ٨ؼاٝعاد٥ٗ ٧ت ٟؼاـ ق٨ڎ٥٩٣ـ قڌ ٧٣پ١٤١ذ ٧تار٨ش دا
پاڻ ډڻ ٧ر١٣طا “٨ا “ .ٟ٣ةعقْ٩ع ۾ د٩تعي “زادي ۽ ص٥دٝضت٩اري ٣ڪ قزطت د ٧ق٥رت ۾ ؼ١ڋي
ٗ٥ؿ ٝاڻ٧٣“ ٧ۿ اقتعي ڪ ٟ٤١ٻ٥ٗ ٧ؿ ک٠ ٧ك٩ب ڪا ٢٠ٿ .٧٣“ ٧ؼ١ڋي ٗ٥ؿ قٽ قط ٟ٨کاـ ٣ڪ
٠عاٗ ٧ٚؽ ٜد ٧ت٤ظ٨ب ۽ تٞطـ ر١٣طي “ئ .٧٣“ ٧د٩ڪا ٣تاـ د٥َ ٧اؿ د ٧گڍ٥ٝ ٙ٨ڌي “ .٧٣۽
ؼ١طـ قط ٟ٨دٝ ٧س١تٟۿ ٝـ٘تٟۿ ڪارڪعدگ ٟ٩۽ ڪارگظار ٟ٨د ٜ٩ٌَ ٥جٞع “ .٧٣د ٟ٤١د٧
٤ٝاڀ ٧ؼچ٥ٗ ٧ؿ ۾ ٣ڪ گڍٕ٠ ٙ٨ؽ٩ات دڎي “٣ .٧٣تاـ دٝ ٧اڻ ٟ٤دٕ٠ ٧ؽ٩ات ٧د٥ڌدڪ ۽ ٗ٧ٝ٥
ڪعدار ٩ٞ٣ـ ٢گڍ ٙ٨ر .٧٣“ ٥٩٣اـ ؼاـ گڍقگڍ ؼ١ڋ دا داگعأ ٧قو ٟ۾ ر١٣طڌ ٝاڻ ٟ٤دا گڍٙ٨
ؼ٩اؼ ٧۽ اٗتكادي ٕٝاد “ .ٟ٣د ٟؼ١ڋي ٗ٥ؿ د ٧قد٥د ک ٧قډ٨ڪ ٝؽتسڪ ٜ۽ دٽادار ڪ٥٩
“ .٧٣اـ ٠٥٣طي ة ٢ڪ ٥ؼ١ڋ ٟ٨ک٣ ٧ڪ ٗ٥ؿ ٝڃڻ الِء ت٩ار ٢٠ٿ١٩طق ت ٢اـ د َٙ٘ ٧تٚ ٧ڎڏ ئ٧
ق٣ائ ٧ؼگ٤ذ ٟٿا.
ٔامٝ ٙك ٟ٣ ٓ١ڪتاب ۾ اـ تاجع ڋ٨ڻ د ٧ڪ٥ؿؾ ڪئ ٧٣“ ٧ت ٢ؼ١ڋ ٣ڪ ٗ٥ؿ د ٥قوٟ
٣ئڻ ةط راـ چ٥ـ چ٥ـ دٝ ٥عة ................ ٥ؼ١ڋ ٟ٨د ٧رزٞط٧ٚۿ ٔعاصط٧ٚۿ ٞ٤ٝا٥٠ازي ۽ ا ٟٝپؽ١طي
www.sindhsalamat.com 39
اڄ جي سنڌ _ هڪ مطالعو :رڪ سنڌي
ٝاـ ّٛه ٝىٛب قٺ ٧ا ٟ٤٠ک ٧پ١٤١ذٕٝ ٧ت٥ح ؼٞذ٧٤ۿ ٝٿائ ٟپ١٤١ذ ٧ٻ ٧ٚ٥۽ ڪٛچع ٝڎ٣ڻ ٚڳا ۽ پِ٥ء
قري ٥٣پ١٤١ذ ٧الِء دطا قو ٟقٺڻ الِء ؼ١ڋ ک ٧ٽڪع ڪعڻ د ٥ؼ٥چڻ ٚڳا .ا٣ا ؼ٥چ ؼ١طـ الِء ڪڍٟ٣
ةٔ ٢ائطي قاري ٢٠ةڻت .٧اـ ق٥رت ۾ ٥٣اؼاـ قٽ ٗاةٗ ٙت٥ؾ ٢٠ٿ١٩طا .۽ ٥٣ا٤ٝ ٟ٤٠ادعـ قا٠گ٩اـ
ؼٞذ ٧٤ق١٨طاۿ د٩ڪ ٧ڪ١٣ ٟگا ٧ٝزاٚت ٟپ٩طا ٿ٩ڻ ڪعي پ١٤١ذا اق ٙقو ٟڈڍيۿ ڀع قارـ
ٛٝڪ ٟ۾ اچ ٧پ١ا ٢٣قٺ١طا “ ٟ٣۽ پِ٥ء زاٚت٥ـ ؼڋرڻ ؼاـ پ١٤١ذ ٟاق ٧ٛقو ٟ١ڋا٩ٛ٣ ٟ٤٠ا ق١٨طا
“ .ٟ٣د ٩ئٛٔ ٟؽى ٧١٩ٻَ ٟ٩عب ٛٝڪ ٟ۾ ر .ٟ٣“ ٙ٩٣ا ٟ٤٠الِء د٩ئ ٟئ ٧ؼ١طـ قو ٟد٥ـ زاٚت٥ـ
قس٩ر ٿ١٩ط٥٨ـ ت ٥٣ ٢پ١٤١ذ ٧د٨ػ ٥ٝٽ ٧ق١٨طا .اـ زاٚت ۾ ٟ١٣کَ ٧عب ٛٝڪ ٟ۾ پ١٤١ذ ٧ډار
ٗ ٧ٝ٥قد٥د ٗائ ٜرکڻۿ زةاـ ۽ ج٘أت ک ٧ةچائڻ د ٥پ٥رق زٖ زاق .٧٣“ ٙد٩ڪڍ٣ ٟ٣ت ٧دا ٤ٝادع ة٢
پاڻ ک ٧ا٣ڎي زا ٚت ۾ ؼٞذ ٟ٤ٿا ۽ پاڻ ک٣ ٧تَ ٧ارم ٧ؼٞذ ٟ٤ٿا ت ٢ک ٟ٩پ١٤١ذ ٧ٻ ٧ٚ٥۽ ج٘أت
ک ٧ةچائڻ ۽ پ١٤١ذ ٥ډار ٗ ٧ٝ٥قد٥د ةعٗعار رکڻ د ٥زٖ “ .٧٣پع پِ٥ء ک ٟ٩ؿ٤عـ ةطراـ ٻ٤ٝ ٟ٩ادعـ
قا٠گع ڪئٞپ ٟ۾ قڃ ٧ر٣ڻ ٥پ٠٥طق .د٩ڪڍ ٥٣ ٟ٣پاڻ ک٣ ٧ت َارم ٧ة ٢٠ ٢ٿا ؼٞذ ٟ٤۽ اـ ٠٥٣طي ة٢
٣ت ٧قو ٟد ٧ډڻ٥ٗ ٧ؿ ٝٿاـ ةاالدؼت ة١ذ ٧پ١٤١ذ ٥ڪٛچع ۽ زةاـ ٝڎ٣ڻ چا ٟ٩٣ٿا ت ٢پِ٥ء ٣تاـ دا
اق ٙر٥٣اؼ ٧ک ٟ٩قډ٨ڪ ؼ٤ڻ ۽ ٗت٥ؾ ڪعڻ الِء ت٩ار ٢٠ٿ١٩طا.
ةاٗ ٧د٩تعي ٗطر ٻ ٟ٩ق٥ة ٟد ٧ر٥٣اؼ ٟ٩د ٥تُ ٧٣“ ٖٛت ٢ا ٟ٤٠ک ٧پ١٤١ذا َٛسطف قوٟ
“٧٣ۿ ٣ ٥٣ت ٧رقزگار د٨ ٧ا ڪ ٟ٤١ٻئ ٧ة٤ا ٧٠ؼاـ پ٤تا “ ٟ٣ت ٟ١٣ ٢ک ٧ة٣ ٢ت ٧ډار ٚؽا٩ٝ٥ٗ ٧٠ت
و٥ر ٗت٥ؾ ڪ ٢٠٥ڪ ٥٩ق١٨طق ٥٣ .پ١٤١ذ٥ٗ ٧ؿ د٣ ٥ڪ رق ٥ٚ۽ صا ٢٠ةطقش زك ٟ١٣ .ٟ٣“ ٥د٧
ز٩ح٩ت ٣ت ا٣ڎي “٧٣ۿ د٤ڎي ْٝعة ٧۽ َعب ٛٝڪ ٟ۾ رقزگار الِء ق٩ّ ٙ٨ع ٛٝڪ ٟ٩د .٧ا٣ڎي
ق٥رتساؾ پ٥ري د٩٠ا ۾ ٥ٝد٥د “ .٧٣ڪ٩تعـ ئٛٝ ٧ڪ ٟ۾ ّ٩ع ٛٝڪٝ ٧اڻ ٥٤رقزگار ة٤ا ٧٠اچ ٧ر١٣طا
“ٟ٣ۿ ت ٢ڈا گڍد ٧ات ٧پ١٤١ذ ٧ډار ٗ٩ٝ٥ت دُ٠ ٥عق ٣ڻ ٟ۽ اتاـ د ٧اق ٙر٥٣اؼ ٟ٩د٩تعا پاڻ الِء زٖ
گ٤عـ ۽ اـ ٛٝڪ ک ٧پ١٤١ذ ٧داگ٩ع ؼٞذ ٧٤اتاـ ٠ڪعڻ د٠ ٥ا ٥ٚئ ٢٠ ٧قٺٝ .ٟس٥ٞد ٝعزا د ٥ا٥٣
١ٝىٖ اؼاـ د ٧ؼٞذ ٢٤کاـ ٻا٣ع “.٧٣
ت ٢ڈا ؼڀاڻ ٧ا٠گع٨غ ا ٟ٤٠ډار ٟ٨ک ٧ډار ٗ٩ٝ٥ت ٨ا ٗ٩ٝ٥ت٥ـ تك٥ر ڪعيۿ ا ٟ٤٠ک١ٚ ٧ڊـ
قر٣ائ ٧ڋ١٨طا܁ اـ ڪعي ا٣ا ؼ٥چ صت ٜٿ٩ڻ گ٤عد ٧ت ٢ؼ١ڋ ڪا ١٠ڌـ ٚؽا ٧٠گعق ٟ٣د ٥قو.٧٣“ ٟ
ؼ١ڋ قعؼ ؼ١ڋ ٟ٨د ٥قو .٧٣“ ٟٻ ٟ٩د٣ ٧ت ٧ز٩ح٩ت َارم ٧۽ جا٥٠ي “ .٧٣ا٣ڎا ٝاڻ ٥٤د٩ڪڍٟ٣
ؼ١ڋ ٟ٨۾ ر٣ ٧ٛٝ ٧ٚڪ ٿ ٧ق١٨طا .ؼ١ڋ دٕٝ ٧ادـ ک ٧پ١٤١ذا ٕٝاد ؼٞذ٧٤ۿ ؼ١ڋي ٻ ٧ٚ٥۽ ج٘أت ک٧
اپ١ائ١٩طا ت ٢اؼاـ ک ٧ؼ١طـ ر٣ائؾ ت ٧ڪ٥ة ٢اَتعاض ڪ ٢٠٥ٿ١٩طق ٢٠ .ت ٢ٻ ٧ق٥رت ۾ ٟ١٣ک ٧اڄ ٢٠
ت ٢ؼڀاڻ ٧پ١٤١ذ ٧اق ٙقو ٟ١ڋا٥ٝ ٟ٤٠ٽڻ ٥ئ ٧پ٠٥طق.
ٔامٝ ٙك ٓ١څاڻائ ٧ٿ ٥ت٢ۿ ڀارت د ٧زڪٝ٥تۿ ؼ١ڋ ۾ د٥٤ٞري تسع٨ڪ د ٧ؿطت ک٧
ٌ٠ع ۾ رک٧ۿ اتَ‛ ٧ا ٧ٞٚؼ١ڋي ؼ ‚ٟ٩ٛ٩ٞڪعائ .٧د ٟ٤١ت٣ ٧تاـ د ٧اردق پع٨ػ ٣اِء گ٥٤ڌا ٝچائ٧
ڋ .٧٠اـ ٣اِء گ٥٤ڌا د ٥ا٠طازق اـ ڳاٝ ٢٤ٚاـ ٚڳائ ٧ؼگ٤ذ ٧ٿ٥ۿ ت٩ٝ ٢ڊؿ ز٩ٞطف ک٤ڎق الِء أ٥ا ٢٣اٿ ٥٩تٟ٣ ٢
اـ ڪإ٠ع٠ػ ۾ ؿعڪت ڪئ٣ ٧ئ .٧ا٣ا صتع ١ٛٝطي اردق اصتارـ ڳا ٢٤ٚک٥٠ ٧ڌي ٝاـ ٠ا٠گ ة١ائ٧
قډق .ڪ ٩ئ ٧ة٤تاـ ةاز٥٨ـ ؿعقع ٿ ٧ق٥٨ـٛٝ .ڪ دؿ ٧١ٞ۽ ٗ٥ؿ دؿ ٧١ٞدا ٩ٚتٚ ٙڳائڻ تائ ٟ٩اردق
www.sindhsalamat.com 40
اڄ جي سنڌ _ هڪ مطالعو :رڪ سنڌي
پع٨ػ اڳت ٧قډي قئ .٧دڍ ٟ٣ت ٢ڳا ٢٤ٚ۾ ٣ئ ٥ڪذ ٢٤ة ٢ڪ .٢٠٥اـ ڪإ٠ع٠ػ ؼڍائڻ د٣ ٥تاـ د٧
د٥٤ٞري دطقد٤ط ؼاـ پعي د ٥ة ٢قاؼى ٥ڪ .٥٣ ٢٠٥اـ ڪإ٠ع٠ػ ڪعائڻ د٥ـ ت٩ار٥٨ـ اتاـ دا
ؼ١ڋي اد٨ب ۽ دا٠ـ٥ر ٻ ٟٽ ٟؼا ٟٚکاـ ڪعي ر٩٣ا ٣ئا ۽ پڪ ٧تار٨ش د ٥اَالـ (د٩ڪ ٥پاڪؽتاـ
د ٧اصتارـ ۾ ڈپ )٥٩ة ٢ا“ ٜ٨ر ڈي تسع٨ڪ ؿعقع ٿ٩ڻ کاـ چار ١٩٤ٝا ک ٟاڳ ڪ ٥٩ق .٥٣ ٥٨ا٣ڎي ٗؽٜ
د ٧ڪإ٠ع٠ػ ڪا ڀارت ۾ پ٤ع٥٨ـ ڀ٩عق ڪا ٢٠ٿ ٧ر٣ ٧٣ئ٧ۿ پع ا ٥٣ؼٛؽ ٥ٛگ٤ڻ ٥اڳ کاـ ١ٛ٣طڌ .٥٣
اـ ڪعي اـ ڪإ٠ع٠ػ ک٣ ٧ت ٧د ٧د٥٤ٞري دطقد٤ط ۽ ؼ٩اؼ ٧زاٚت ٟؼاـ قاؼى٩طار څاڻائڻ ة٧
قٗ ٧ٔ٥ئ ٧ؼڍة.٧
د٩ڪڍٟ٣ۿ ؼ١ڋي ؼٝ ٟ٩ٛ٩ٞضك٥ص ٘٠ىٌ٠ ٧ع ؼا٥٤ٝـ رک ٧ڪعائ ٧قئ ٧ت ٢ا ٟ٤٠ئ ٧ڋٟ٤١٨
۾ ‛َا ٧ٞٚپ١ذاة ٧ڪإ٠ع٠ػ‚ ڪ٤ڎي ٩٠ت ؼاـ ڪعائ ٧قئ .٧د ٟ٤١۾ پاڪؽتاـ دا پ١ذاة٧
دا٠ـ٥ر زڪٝ٥ت د ٧ادازت ؼاـ ؿع٨ڪ ٿ٩ا ٣ئا .د ٟ٤١۾ پ١ذاب د ٧ٻ ٧٤١زك ٟکٝ ٧الئڻ الِء
“قاز ة١ٛط ڪ ٥٩ق .٥٣ ٥٨د٩ڪ ٥پاڪؽتاـ د ٧اردق پع٨ػ قارـ د ٧ڪ ٟ١تائ ٟ٩ة ٢پ٤ت .٥٣ ٥پع “صع
ڈا ڳا٣ ٢٤ٚئ ٧د ٥ؼ١ڋي ڪإ٠ع٠ػ الِء ت٣ ٢اِء گ٥٤ڌا ٝچائ“ ٧ؼٞاـ ٝٿ ٧ت ٧ک١ئ ٥٩ق .٥٣ ٥٨پع ٟ٣
ڪإ٠ع٠ػ الِء اردق پع٨ػ ۽ اردق دا ٟ٠ٻڎڏ ة ٢ٻا٣ع ٢٠ڪڌي ٣ئ٧ۿ ۽ اـ ڪإ٠ع٠ػ ک٣ ٧تاـ د٧
ٝاڻ ٟ٤کاـ ٚڪائڻ د ٧ڪ٥ؿؾ ڪئ٣ ٧ئ.٧
ڈا ؼ١ڋ ٟ٨۽ پ١ذاة ٟ٩د ٧زب ا٥ٚو ٧١۾ ٔعؽ “٧٣܁ ڈا ٻ ٧٤١ډر ٟ٨د ٧قٔادار ٟ٨۾ زٟ٩ٝ
“ؼٞاـ د ٥ق٨ډ٧٣“ ٥܁ ڈا پ١ذاة ٧ؼ١ڋ ٟ٨کاـ قډ٨ڪ اَتتار ۽ ڀعقؼ ٧د٥ڳا “ٟ٣܁ ا ٧٣ؼ٥اؾ گ٤ٽ
ا٩ٞ٣ت د٥ڳا .ٟ٣“ ٢٠
ٔامٝ ٙكٚ ٓ١ک ٧ٿ ٥ت ٢ؼ١ڋ د ٧ٻ٤عاڌي دٝ ٧اڻ ٟ٤ڀڃ ڈا٢٣ۿ ةا ٟ٩٣۽ ٝارڪٽ دا رؼتا اـ
ڪعي اصت٩ار ڪ٩اۿ دٗ ٜ٩٠ ٥٣ ٥تائ ٧ٛذ٩١٣ت رک١طڌ ٣ئا ۽ ؼ١طـ ازتذاج ڪعڻ د ٥٠٥ٞ٠ ٥ؿ٤عي
ٝاڻ ٟ٤قاري َطؿ تـطد قاري ؿعط کاـ دطا ٝ .٥٣ك ٓ١اڳتٚ ٧ک ٧ٿ ٥تٗ ٜ٩٠ ٢تائٝ ٧ٛاڻ٥٤ۿ ؿ٤عٟ٨
قا٠گع دٛؽا د٥ٛس ٠ا ٟ٣ڪ١طا .اق ٙ۾ ٝؽئ ٥ٛائ٧٣“ ٢٠ ٟ٩ۿ ؼ١ڋ دٝ ٧اڻ ٟ٤پ٤ع٨اـ ازتذاج ڪعڻ
دا چا ٥ٚوع٘٨ا اؼتُٞاؾ ڪ٩ا .دٛؽا ڪ٩اۿ د٥ٛس ڪڌ٨اۿ ٣ڎتا٥ٚـ ڪ٥٩ـ ۽ َطؿ تـطد د ٧اق٥ؾ
ک“ ٧ڋق رک ٧پ١٤١ذا ٝىاٚتا پعا ٧٠٥ٞ٠ ٟٝپ٩ؾ ڪ٩ا ۽ ا ٟ٤٠د ٧ز ٙالِء زڪٝ٥ت ت“ ٧ئ ٧١٩۽ ٗا٧٠٥٠
وع ٟ٘٨ؼاـ دٻاُء قد٤ڻ ؿعقع ڪ .٥٩پع دڍ ٟ٣زڪٝ٥ت اـ پع ا ٟٝازتذاج ک ٧ة ٢ةعداؿت ٢٠ڪ ٥٩۽
زٕاًتٝ ٧ـ١عي (ٔ٥ج) ٝاڻٝ ٟ٤ٿاـ ڋاڊ ۽ تـطد ؿعقع ڪ .٥٩ؼ١طـ الِء پع ا ٟٝاً٤ار دا ٝڎئ ٧رؼتا ة١ط
ڪعي ڈڍ٨ا .ت٥َ ٢اؿ ة ٢د٥اة ٧ڪارقائ ٧ڪعڻ تٝ ٧ذت٥ر ٿ ٧پ ٟ٣ .٥٩ة٣ ٢ٿ٩ارـ د٘ٝ ٥اة ٥ٛواٗت ؼاـ
ڪعڻ ۾ ڋا٣پ څات .٧اـ ٠٥٣طي ة ٟ١٣ ٢ازتذاج دا پعا ٟٝوع٘٨ا دٛؽاۿ د٥ٛسۿ ٣ڎتا٥ٚـ “صع تائٟ٩
داري رک٥٩ـ.
ٔامٝ ٙكٓ١ۿ ڪتاب د“ ٧صع ۾ ؼ١ڋ دٝ ٧ؽئ ٧ٛد ٧ز ٙالِء د٩ڪ ٧تذ٨٥غقـ ڋ٥٩٠ـ
“ .ٟ٣ا ٧٣ا٣ڎ٥٨ـ ة٩١ادي تذ٨٥غقـ ٠اٟ٣ۿ د ٟت َٙٞ ٧ڪعڻ ؼاـۿ ؼ١ڋ دا ٝؽئال ز ٙٿ ٧ؼگ.ٟ٤
اؼاـ ا ٟ٤٠تذ٨٥غـ ک٠ ٧اڪأ ٧ؼٞذ٥٤ـ ٿا ۽ ا ٢٠ؼاـ اصتالؼ ڪ١طي پ١٤١ذ ٧وعٔاـ ڪذ ٢٤را٨ا
ڋ٨ڻ گ٤عقـ ٿا.
www.sindhsalamat.com 41
اڄ جي سنڌ _ هڪ مطالعو :رڪ سنڌي
قٔاٗ ٧پاڪؽتاـ ۾ ١٠ڌ ٟ٨۽ پ٥ئت ٧پ ٟٝ٥ٗ ٙ٩د٥ـ ؿڪا٨ت٥ـ دقر ڪعڻ ۽ ک ٟ٩ز٠طگ ٧د٧
٣ع ٩ٝطاـ ۾ ا٠كاؼ ڋ٨ڻ ۽ ص٥ؿسا ٧ٚد ٧رؼت ٧ت“ ٧ڻڻ الِء ڪ ٧ة٩١ادي ا٘٠الة ٧تتط٥٩ٛ٨ـ “ڻڻ٥٩ـ
پ٠٥ط٥٨ـ .ا ٧٣پاڻ ٢٠ا١٨ط٥٨ـۿ پع ا ٟ٤٠الِء ١٠ڌ ٟ٨ق٥ة ٟد٥َ ٧اؿ ک٥ٝ ٧جع “ ٧٠٥ٞ٠قاز اٿارڻ ٥۽
دطقد٤ط ڪعڻ ٧پ٠٥طي .اـ الِء پاڪؽتاـ د ٧قٔاؽ کٝ ٧نت٥ط ۽ ٝؽتسڪ ٜڋؼ١طڌـ دٔ ٥عض
“ ٧٣ت١٠ ٥٣ ٢ڌ ٟٝ٥ٗ ٟ٨د ٧دائغ ٝؽئ ٟٛک ٧ز ٙڪعڻ الِء گڍد ٧دطقد٤ط ڪ١٤١ٝ .ٟذ ٧راِء ۾
د٩ڪڍ٩٣ ٟ٣ٺ٘٠ 6 ٟ٩ى ٟد ٧ة٩١اد ت ٧دطقد٤ط ٣الئ ٧قڃ ٧ت ٢د٩ڪع پاڪؽتاـ د ٥قٔاؽ
ٝنت٥ط ۽ ٝؽتسڪ ٜٿ٩ڻ ؼاـ گڍ ص٥ؿساؾ ۽ “ؼ٥دق پڻ ة١ذ ٧پ٥يۿ ۽ ٗ ٟٝ٥۾ قډ٠طڌ ٕ٠عت٥ـ ٩ٞ٣ـ٢
الِء صت ٜٿ ٧قڃ.ٟ
پاڪؽتاـ ۾ ٗ ٟٝ٥دا ٝؽئال ز ٙڪعڻ الِء ڪ ٧ة٩١ادي ٘٠ىا:
پاڪؽتاـ ۾ چئ ٟٝ٥ٗ ٟد ٧دطاگا ٧ٝ٥ٗ ٢٠قد٥دـ ک ٧تؽ ٜ٩ٛڪعيۿ پاڪؽتاـ ک٣ ٧ڪ
گ ٤ڻ ٗٛٝ ٧ٝ٥ڪ ٝڃ١٩طيۿ چئ ٟٝ٥ٗ ٧١د ٧قو( ٟ١ق٥ة )ٟک“ ٧زاد ۽ ص٥دٝضت٩ار ر٨اؼت ٟد ٥درد٥
ڋ ٥٠قڃ.٧
پار٩ٚاٝا ٧٠وعز زڪٝ٥ت دٝ ٧ىاةٖ پاڪؽتاـ د٣ ٥ڪ ا٣ڎق قٔاؽ ٗائ ٜڪ ٥٩قڃ٧ۿ د ٟ٤١۾
ةا ِٚراِء دَ٧٣ء د ٧اق٥ؾ ت ٧ؼڋق ؼ١ئ٥ـ چ٠٥ڊٗ ٙ٨ا٥٠ـ ؼاز اؼٞ٩تَ٧ٛء کٝ ٧ڪ ٙٞةاالدؼت ٧زاقٙ
٣ذ ٧۽ قٔاٗٗ ٧ا٥٠ـ ؼاز اؼٞ٩تَ٧ٛء ۾ ٝڎ ٟٝ٥ٗ ٧٠ک٣ ٧ڪ د٩تعي ٞ٠ائ١طگ ٧ڋ ٧٠قڃ.٧
قٔاٗ ٧زڪٝ٥ت قعؼ ٽ ٧کاتا دٔاعۿ پعڋُٝ ٧٤٨اٝال ۽ ڪع٠ؽ ٧پاڻ قٽ رک .٧د ٟ٤١د٧
ا٠تٌا ٢٩ٝ۾ چئ ٟٝ٥ٗ ٧١د٣ ٧ڪ د٩تعي ٞ٠ائ١طگ٣ ٧ذ .٧ق٥ة ٟد ٧قچ ۾ ؼعٝائ ٧د“ ٧زادا٢٠
١ٝتَ٘٧ٛء ت ٧ة١طش قډي قڃ ٧۽ قٔاٗ٠٥٨ ٧ٽ ٟک ٧پ١٤١ذ ٥اٚڳ ةئ١ڪ ؼعٝاٝ ٥٨سٕ٥ظ ڪعڻ د ٥زٖ
٣ذ ٧۽ ؼ١طـ الِء اٚڳ ةئ١ڪۿ ةذ٩ٽ ۽ ٝا٩ٚاتٌ٠ ٧اؿ ٣ذ.٧
ٽ٩ڪؽ ٟدٕ٠ ٧اذ ۽ ققَ٧ٚ٥ء د ٥اصت٩ار قٔاٗ٠٥٨ ٧ٽ ٟقٽ ٣ذڻ گ٤عد ٧۽ قٔاؽ ک ٧صعچ پک٧
الِء ٠٥٨ٽ ٣ڪ د٩تعق ٽ٩ڪػ ادا ڪ .ٟا٣ڎي وعح قٔاؽ وعٔاـ ١ٛٝطڌ گعا٠ٽ٥ـ ٨ا ٻ٥٩ـ اٝطادقـ ٣ڪ
د٩تعي ت١اؼب ؼاـ ٠٥٨ٽ ٟ۾ قر٣ا٥٨ـ قڃ.ٟ
قٔاٗ٠٥٨ ٧ٽ ٟک ٧پ١٤١ذ٥ٔ ٜ٩٠ ٧د ٧ت٩ٛٝ( ٜ٩ٌ١ـ٩ا) رکڻ د ٥اصت٩ار ٣ذ .٧د ٟ٤١د٧
ا٠تٌا ٧ٝڪ ٟٞ۾ قٔاٗ٠٥٨ ٧ٽ “زاد ۽ ص٥دٝضت٩ار ٣ذ.ٟ
چئ ٟٝ٥ٗ ٧١د ٧ٻ ٟ٩ٚ٥ک ٧ٝ٥ٗ ٧ٻ ٟ٩ٚ٥د ٥درد ٥ڋ ٥٠قڃ ٧۽ ٣ع ٻَ٧ٚ٥ء ک ٧پ١٤١ذ ٧قاؼى٩طار
٠٥٨ٽ ا٠طر ؼعڪاري ت٥ڌي صا٠گٚ ٧کپڎ ٢٣د ٧ڪ ٟٞ۾ اؼتُٞاؾ ۾ “٠طق قڃ .٧اردق ک ٧چئ٠٥٨ ٧١ٽٟ
د ٧قچ ۾ راةى ٧د ٧زةاـ و٥ر ر٣ڻ ڋ ٥٠قڃ.٧
ا٘٠ ٟ٤٠ى ٟت ٧ت٩ؽتائ ٟ٩ڪا٩ٝاة ٧ؼاـ َ ٙٞڪعائ ٢٠ ٧ٿ ٥ؼگ٤ذ ٧د٩ؽتائ:ٟ٩
ٔ٥ج ۾ چئ ٟٝ٥ٗ ٧١ک٣ ٧ڪ د٩تعي ٞ٠ائ١طگ ٧ڋئ٧ۿ ٔ٥ج ۾ ٣ڪ ق٥ة ٧د٣ ٧ڪ ٣ٽَ٧ء ک٧
صت ٢٠ ٜٿ ٥ڪذ.٧
ق٥ة ٟد ٧قچ ۾ ٿ١٩طڌ ٚڍپالڻ ة١ط ڪعائ ٢٠ ٧ٿ ٧قڃ ٧۽ ؼ١ڋ ۽ ة٥ٛچؽتاـ ۾ ٻ ٟ٩ق٥ة ٟد٧
“ٝ ٙ٨اڻ ٟ٤ک ٧قاپػ ٢٠ٿ ٥ڪ ٥٩قڃ ٧۽ ا ٟ٤٠د٥ـ ٛٝڪ٩ت٥ـ قاپػ ڪعي ٘ٝا ٧ٝر٥٣اؼ ٟ٩ک٢٠ ٧
www.sindhsalamat.com 42
اڄ جي سنڌ _ هڪ مطالعو :رڪ سنڌي
www.sindhsalamat.com 43
اڄ جي سنڌ _ هڪ مطالعو :رڪ سنڌي
ا١٨طڌ ؼاؾ ٗٝ ٧ٝ٥ا٩ٚات ٧ڪ٩ٞـ ٟد ٥ادالس ؼڍائڻ د ٥اَالـ ڪ ٥٩ق .٧٣“ ٥٨ڪذ ٢٤ڋٟ٤١٨
اڳ قز٨عاٌَٝ ٜستع ٢ٝة٩ٌ١٩ع ڀٽ ٥د ٧قطارت ٩٣ٺ ٿ ٧ٝ٥ٗ ٙ٩اٗتكادي ڪائ٠٥ؽ ٙد ٧ادالس ۾
ة٥ٛچؽتاـ د ٧قڋي قز٨ع قٔاٗ ٧زڪٝ٥ت کاـ ا٣ا ڳاٝ ٢٤ٚڃعائ ٧٣“ ٧ت ٢گئػ ؼع چارج ۾ ڪٽ٥ت٢٠ ٧
ڪئ ٧ق١٨طي .ڈاڪاڻ ت ٢اـ ؼاـ ة٥ٛچؽتاـ ٝا ٧ٚگ٥٤ٽا ٧ٚد ٥ؿڪار ٿ ٧ق١٨طق .ة٥ٛچؽتاـ د٧
قڋي قز٨ع ٥٠اب ذقإ٘ٚار َٝ ٧ٛگؽَ٧ء پ١٤١ذ ٧ق٥ة ٧ک ٧زٖ ٛٝ ٢٠ڻ ت ٧ق٥ةائ ٧اؼٞ٩ت ٧ٛٽ٥ڌڻ
د ٧ة ٢ډٝڪ ٧ڋ٣ ٧٠ئ .٧قز٨عاٌَ ٜوعٔاـ ة٥ٛچؽتاـ د ٥ا ٥٣دائغ ٝىاٚت ٥تؽ ٜ٩ٛڪعڻ ا٠ت٤ائ٧
ؼارا ٢٣الئٖ َ .٥٣ ٙٞڈاڪاڻ ت ٢ڪ ٟ٤١ة ٢ق٥ة ٧د ٧دائغ ٝاٝ ٧ٚىاٚت ٟک ٧پ٥رق ڪعڻ ۾ ڪٟ٤١
ةٗ ٢ؽ ٜد ٧د٨ع ٢٠ڪعڻ گ٤عد.٧
ٗ ٧ٝ٥اٗتكادي ڪائ٠٥ؽ ٙد ٧اـ ادالس ۾ پ١ذاب وعٔاـ ة ٢تعٗ٩ات ٧ڪ ٟٞ۽ اؼتادـ د٧
ڀعت ٧الِء رٗ ٜوٛب ڪئ ٧قئ٣ ٧ئ .٧دڍ ٟ٣ت ٢ة٥ٛچؽتاـ زڪٝ٥ت پ١٤١ذ ٧ق٥ة ٧الِء امأ١ٔ ٧ڊ
ڋ٨ڻ د ٧ة ٢گ٤ع ڪئ٣ ٧ئ .٧ادالس ۾ ؼ١ڋ د ٧اٗتطار ډڻ ٟ٩پ١٤١ذ ٧ق٥ة ٧دٝ ٧ا ٧ٚزاٚت ؼڋارڻ ۽
٥ٝد٥دف ُٝاؿ ٧ةسعاـ ٝاـ ٠ذات زاق ٙڪعڻ الِء پ١٤١ذ ٟڪ٤ڎـ ڪ٤ڎـ ز٘ ٟةاةت “قاز اُٿار ٥٨۽
اـ ؼٛؽ ٧ٛ۾ پڪ پڪاڻ ٧زاق ٙڪئ٧ۿ اـ ةاةت صطا ئ ٧ة٤تع څاڻ ٧ٿ .٥ڈا ؼ١ڋ د ٧قڋي قز٨ع ؼ١ڋ
ٝاـ ٠ڪع٠طڌ تٙ٩ۿ گئػۿ ڪ٥ئ٧ٛۿ ۽ ٻُٝ ٧ط٩٠ات ۽ ة١طرگا ٢٣دٝ“ ٧ط ٧٠ؼ١ڋ د ٧ز٥ا ٧ٚڪعڻ د٥
ٝىاٚت ٥ڪ٥٩ۿ ٨ا اـ د ٧رائٛٽَ٧ء د ٧گ٤ع ڪئ٧܁ اؼاـ ٢٠ٿا ؼٞذ٥٤ـ ت ٢ؼائَ ٟ٩تطاهلل ؿا ٢٣پ١٤١ذ٧
قز٨عاٌَ ٜؼاـ ا٣ا زذت ڪئ٠٥٣ ٧طي .دڍ ٟ٣ت ٢ق٥رتساؾ ا٣ا “ ٧٣د ٥ؼ١ڋ زةعدؼت ٝا ٧ٚةسعاـ
د ٥ؿڪار “ .٧٣ةذ٩ٽ د ٥قڋق زك ٥ا ٟٝاٝاـ ت ٧صعچ ٿ ٧قڃ ٧ٿٗ .٥ا٥٠ـ ٠أظ ڪ١طڌ ادارـ کاـ
د٩ڪ ٥ڪذ ٢٤ةچ ٧ٿ .٥ا ٥٣قري ٣ع رقز د٣ـتگعديَء د ٥ؿڪار ٿ١٩طڌ ٝاڻ ٟ٤۽ اٛ٣ڪارـ د ٧اٙ٣
اقالد ۽ قارج ٟکُٝ ٧اقم ٧۽ ٝطد و٥ر ١ٛٝطڌ رٗ ٜت ٧صعچ ٿ ٥٩قڃ٥٣ .٧ڋا ٟ٤٠ؼچ ٧ق٥ة ٧۾ پئؽ٧
د ٧ک٥ٽ ؼتب تعٗ٩ات ٧ڪ ٜٺپ ٿ ٧ق٨ا “٥٩٠ .ٟ٣ـ ڀعت٥٩ـ ڪعڻ ت ٢ٺ ٥٩٤پع ڪ٩تعـ ئ ٧کات ٟ۾
زامع ؼعقس ٝالز ٟٝک ٧پگ٤ارقـ ڋ٨ڻ الِء ة ٢رٗ٥ٞـ ٥ٝد٥د ٠ا .ٟ٣ٻئ ٧وعؼ اؼٽ٩ٽ ةئ١ڪ ة٣ ٢اڻ٧
تارا ڦ٥ٽارڻ ٚڳٝ .٧٣“ ٧اٝ ٧ٚستادَ٧ء ۽ ة٥٩ؼَ٧ء د ٧ا٣ا ق٥رتساؾ ؼ١ڋ ک ٧ڪٿ ٧پ٤چائ١٩طيۿ اـ
د ٥تك٥ر ڪ١طي ئٚ ٧ڱ ڪا٠ڊارد ٧قڃ ٟٿا.
َ٧٣ء ڪ٩ڍي َ ٢٠ذ٩ب ق٥رتساؾ “٧٣ۿ ؼ١ڋ ۽ قٔاؽ ۾ ؼ١ڋي ٝاڻ ٟ٤د ٧ققٽ ٟؼاـ چ٠٥ڊد٧
“ ٙ٨زڪٝ٥ت٥ـ “ .ٟ٣قز٨عاٌَ ٜد ٥قاؼى ٥ؼ١ڋ ؼاـ “٧٣ۿ اـ ئ ٧ڪعي ٣تاـ دٝ ٧اڻ ٟ٤ک ٧وُ١ا ۽
٤ٝڻا ٿا ٟٛٝت ٢اق٣اـ د٥ـ پ١خ ئ“ ٧ڱع٥٨ـ گ ٢٤٩۾ “ٟ٣ۿ پع ٣ت ٧تٗ ٢ك ٥ئ ٧اةتڎ “ .٧٣اٚٽ ٧گ١گا پئ٧
ق .٧٣ٻ ٥٩ڪذ ٢٤ڋ٨ڻ ت ٢ٺ ٥٩٤پع “پع٨ـ ٟڪ ٟ٩ٛاپ ت ٧ڪ ٙ٩صعچ د ٥ة ٢زك ٥قٔاؽ قارا ڋ٨ڻ الِء ت٩ار
٠اٝ .ٟ٣ٿاـ قري ر١٨ذعس د ٥گ٤ا٠گ ٥٤ة ٢ؼ١ڋ د ٧ڳچَ٧ء ۾ قډق قٝ .٧٣“ ٥٨ڃ٥ـ ٿا ت ٢ا ٟٝاٝاـ د٥
www.sindhsalamat.com 44
اڄ جي سنڌ _ هڪ مطالعو :رڪ سنڌي
ُٝا ٥ٛٝؼ١ڋ د ٥ق٥ةائٝ ٧ؽئ٧٣“ ٥ٛۿ پع ٧٣ؼڀ ؼغا اـ ڪعي پئ ٧ٛٝ ٧د ٥ؼ١ڋ ؼچٛٝ ٧ڪ د ٥ةار
پ١٤١ذ ٟڪ ٟ٤ٛت ٧کٛٝ .٧٣“ ٥٩١ڪ د ٧ؼا٩ٞٚت ۽ اؼتسڪاؿ ؼ٩ٞت ؼعزطۿ پ١ذاب ۽ ڪـ٩ٞع
ٝاـ پ٤ت٨ ٙت ٜ٩ة ٢پاٚڻا ۽ ؼ١ڀاٚڻا پئذ ٧ق٨ا “ .ٟ٣پاڪؽتاـ زڪٝ٥ت د ٧ڪـ٩ٞع ٝؽئ ٧ٛت٧
ٝؤٗٓ د ٧ؼغا ؼ١ڋ ک ٧ٛٝ ٧ر .٧٣“ ٧٣د ٟ٤١ڪعي ا ٟٝاٝاـ قعؼ ق٥ةائٝ ٧ؽئ ٢٠ ٥ٛپع ٗ٧ٝ٥
ُٝا٧٣“ ٥ٛٝۿ د ٟ٤١ک ٟ٤١ٝ ٧ڋ٨ڻ الِء ؼ١ڋ زڪٝ٥ت د ٧ڀعپ٥ر اٝطاد ٿ٩ڻ گ٤عد.٧
٣اڻ دڍ ٟ٣ا١٨طڌ ؼاؾ ٗٝ ٧ٝ٥ا٩ٚات ٧ڪ٩ٞـ ٟد ٥ادالس گ٤عائڻ د٩ٔ ٥ك ٥ٛڪ ٥٩ق٥٨
“ ٧٣ت ٢اؼاـ ٧ُٗ٥ٝ ٟ٣ت ٧ؼ١ڋ زڪٝ٥تۿ ٣تاـ د ٧ؼ٩اؼ ٧ډر ٟ٨۽ َ٥اؿ دُٝ ٟ٣ ٥ا ٧ٛٝڋاٟ٤٠
ډ٨اـ ڈڪائڻ گ٤عقـ ٿا.
ؼ١ڋۿ تٙ٩ۿ گئػۿ ڪ٥ئ ٧ٛ۽ ة١طرگا ٢٣د ٧دقٚت ؼاـ ٝاالٝاؾ “٧٣ۿ پع ةطٗؽٞتَ٧ء ؼاـ اـ
دقٚت دا اصت٩ار ؼ١ڋ قاؼ ٟ٩د٣ ٧ٿ قس ٠ا .ٟ٣د ٟ٤١ڪعي ٟ٣ق٥ة ٧دا ڋڎۿ ڋقالقا ڋ٥٤١٨ـ ڋٟ٤١٨
قډ٠طا قڃ٥ٗ ٧٣ .ٟؿ د٩ڪا پاڪؽتاـ د ٧قر٣اڱ ٧کاـ اڳ ک٩عۿ ٝکڻ ۽ ٚؽ ٧قڪڻڻ ة٩َ ٢ب
ؼٞذ١٤طي ٣ئ٧ۿ اڄ تتا ٧٣۽ ةعةادي د ٧اـ زط تائ ٟ٩قڃ ٧رؼ٧٣“ ٧ۿ د ٥اـ دا پ٩ع ٟ٨اگ٤اڌا
ُٝك٥ؿ ٻار ٩٠ـ ٙ١۽ ا٠ڊس ٣اِء قي ت١ٛ٣ ٧طڌ ةؽ ٟ۽ گاڋ ٟ٨۾ پاڻ ٧قڪڻڻ تٝ ٧ذت٥ر “ .٧٣ت ٙ٩اؼاـ
قٽاـ ٠ڪعيۿ گئػ ة٧ٛٝ ٢ۿ َا٩ٚـاـ ة١طر ة ٧٣“ ٢پع ةکۿ ة ٧رقزگاريَء ۽ ةطزاَ٧ٚء د ٧ق٥رتساؾ ا٣ا
“ ٧٣د ٥پڎٚ ٙ٩٣ک٥٠ ٙ٩د٥اـ پ٩ٽ پاٚڻ ۽ ا٠گ ڊڪڻ الِء ډاڌاۿ ڦعقـ ۽ چ٥ر٥٨ـ ڪعڻ تٝ ٧ذت٥ر “.ٟ٣
ا٣ڎق ڪ ٢٠ ٜڪعي ؼگ١٤طڌ قري ٔعار٨ت د ٧را ٢٣اصت٩ار ڪ١طي ٩٣عقئٟۿ چعسۿ ڀ١گ ۽ گائ١چ ٧۾
پ١ا ٢٣ڳ ٧ٚ٥ر٩٣ا “٩ٔ .ٟ٣ڪٽع٥٨ـ ؼ١ڋ ۾ۿ ڪارصا٠ا ۽ ٥ٛٝـ ة ٟ٣ ٢ډرتَ٧ء د ٧ؼ ٧١٩ؼاـ چ١تڎٙ٨ۿ پع
ات ٧ڪا ا٥٠ ٜ٣ڪعي ت ٢ڈا پع پٽ٥٩ا ٧ٚ۽ ٻ٤اري ڋ٨ڻ ڪاڻ ة ٢ٻا٣عاـ ٝاڻ ٥٤گ٤عا٨ا قڃ ٟٿا .ةط ٟ٨۾ تٙ٩
د ٧ک ٟ٣٥د ٧زاٚت ڋؼ٥ۿ کاڻ٥ٺ دُٝ ٧ط ٧٠ذص٩عـ د ٧ک٥ٽائ ٧ڪ١طڌـ دا ٤ٝا٠ڊا ڋؼ ٥ت ٢اق٣اـ د٥
ا٠طر ئ ٧کاڅ ٧ق١٨طق.
ا ـ ڪعي ٢٠قعؼ تٙ٩ۿ گئػۿ ڪ٥ئ ٧ٛ۽ ة١طر د ٧ڪٞائ ٧ت ٧ؼ١ڋ د ٥زٖ تؽ ٜ٩ٛڪعائڻ
د ٧معقرت “٧٣ۿ پع قٔاؽ ک ٧ا ٥٣ة ٢ٻڋائڻ ٧٣“ ٥ت ٢ا ٟ٤٠ذرٝ ُٟ٨اـ پئطا ٿ١٩طڌ ٝالزٝت ٟت ٧ؼ١ڋي
ٝاڻ ٟ٤د ٥زٖ “ .٧٣اـ ؼاـ گڍ ؼ١ڋ ۾ ٻا٣ع٨اـ ٝاڻ ٥٤د٩ڪ ٧ة ٢قُ١ت٥ـ ٗائ ٜڪعي چڪا “ٟ٣ۿ تٟ
ت ٧ؼ١ڋ زڪٝ٥ت ک ٧رائٛٽ ٧ڋ٨اري قڃ .٧ا ٟ٤٠ڪارصا ٟ٠۾ ؼ١ڋي ٝالزؿ ۽ ٝغدقر 80ؼ٩ڪڎق
رکائڻ الِء ٗا٥٠ـ د٥ڌ ٥٨۽ اـ ت َٙٞ ٧ڪعا ٥٨قڃُٝ ٟ٣ .٧ا ٧ٛٝت ٧ؼ١ڋ د ٧قڋي قز٨عۿ قز٨عـۿ ٝـ٩عـ
ک ٧ڪ ٟ۽ اک٥٩ـ کٚ٥ڻ گ٤عد .ٟپ١٤١ذ ٧قو ٟد ٧ڋتڎٝ ٙ٨ا ٧ٚزاٚت ٟت ٧قات ة١ط ڪعڻ ةاةت
‛پارٽ ٧ماةىا‚ “ڋق ٢٠اچڻ گ٤عد .ٟڈاڪاڻ ت ٧٣ ٢ؼ٥ا پ١خ ڪعقڌ ٝاڻ ٟ٤د ٧د٩اپ ٧د ٥ؼ٥اؾ
“ .٧٣د٩ڪ٣ ٥ع ٌ٠عئ٧ۿ پارٽ ٧ماةى٧ۿ اق٥ؾ ۽ ٔڪع کاـ ة ٧ا٠ت٤ا ٝٿا٥٤٠ـ ۽ اُت٧٣ .٧٣“ ٜ
ٗ ٧ٝ٥ا٩ٞ٣ت دا ُٝاٝال “ٟ٣ۿ ا ٟ٤٠ت ٧دا٠تطار ٝؤٗٓ اصت٩ار ڪعڻ د ٧معقرت “ .٧٣قٔاؽ کاـ
پ١٤١ذا ٩ٚکا چڪائڻ گ٤عدٝ .ٟا ٧ٚص٥د ٝضت٩اري زاق ٙڪعڻ ۽ پ١٤١ذٝ ٧ستادَ٧ء قاري
زاٚت ٝاـ ڈ٥ٽڪارق زاق ٙڪعڻ کاـ ؼ٥اِء ؼ١ڋ د ٧قس٩ر ٞ٠ائ١طگ ٧ڪعي ٢٠ٿ ٧ؼگ٤ذ.٧
اؼاـ قري ة ٢اـ ڳا ٢٤ٚت ٧زقر ڋ١٨طاؼ ٟ٩تٝ ٧ٝ٥ٗ ٢ا٩ٚات ٧ڪ٩ٞـ( ٟا ٟ٨ا ٓ٨ؼ )٧د ٧ا١٨طڌ
www.sindhsalamat.com 45
اڄ جي سنڌ _ هڪ مطالعو :رڪ سنڌي
ادالس ۾ ٝڪ ٙٞت٩اري ؼاـ قڃڻ گ٤عد .٧اـ الِء ٣اڻ ٧کاـ ئ ٧رٿاة١طي ؿعقع ڪعڻ گ٤عد.٧
ڈاڪاڻ تٝ ٢امَ٧ء ۾ پاڻ ؼاـ ڋاڊ٥٨ـ ق٨ؽا ٢٣گ٤ات٥٩ـ ٿ٥٩ـ “ .ٟ٣ؼ١ڋ ک ٧ؼ١طس “ةاديَء د٧
ت١اؼب ٝىاةٖ ز٘طاري قاري زك ٧کاـ ٝسعقؿ ڪ ٥٩ق .٧٣“ ٥٨دڍ ٟ٣ت ٢ؼ١ڋ ڪٝ“ ٙط ٧٠د67 ٥
ؼ٩ڪڎق ڋئ ٧ٿ٧ۿ د٩ڪ ٥ق٥ةٝ“ ٧ٝ٥ٗ ٥ط ٧٠۾ گ٤ڻ ٧کاـ گ٤ڻ ٥زك ٥ڋئ ٧ٿ٥ۿ اـ ک ٧اٝطاد ۾ اـ د٧
ڋ٨ڻ قا ري ت١اؼب ؼاـ پ٥رق زكٛٝ ٥ڻ گ٤عد .٧اؼاـ ة٥ٛچؽتاـ ٨ا پ١ذاب ک ٧ڪذٛٝ ٢٤ڻ ت ٧ار٣ا ٢٠
ٿ١٩طاؼٟ٩ۿ پع اـ دٝ ٥ىٛب ا٣ ٢٠ ٥٣ئڻ گ٤عد٧ۿ ت٣ ٢تاـ دٝ ٧اڻ ٟ٤د ٧قات ٝاـ ٝا ٧٠ڳڀ ٥کؽ ٥٩قڃ.٧
ٗٝ ٧ٝ٥ا٩ٚات ٧ڪ٩ٞـ ٟد ٥ادالس ُ٘١ٝط ٿ٩ڻ کاـ اڳ معقرت اـ ڳا ٢٤ٚد ٧٣“ ٧ت ٢پ٤ع٨اـ
“دٝـٞاري قارق َٝ ٙٞڪ ٙٞڪ ٥٩قڃ1991 .٧ع ۾ ٿ ٙ٩گ٤ع ؿٞاري د٠ ٧ت٩ذ ٟک ٧تؽ ٜ٩ٛڪ١طيۿ
“دٝـٞاري د ٥ٻٝ ٥٩عز ٥ٛؿعقع ڪ ٥٩قڃ .٧اـ د٠ ٧ت٩ذ٥ٝ ٟدب ق٥ة ٟقچ ۾ ٠اڻ ٧د ٧قرڇ ٿ٩ڻ
گ٤عد .٧ڈاڪاڻ ت ٙ٩٣ ٢تائ ٟ٩ؼ١ڋ ک ٧پ١٤١ذ“ ٧ةاديَء د ٧قس٩ر ۽ ز٘ ٧٘٩ت١اؼب دٚ ٧ساظ
کاـ ز٘طاريَء قاري زك ٧کاـ ٝسعقؿ ڪ ٥٩ق٣ .٧٣“ ٥٨اڻ ٧گ٤ٽ ۾ گ٤ٽ ا٠ ٥٣اٽڪ ة١ط ٿ٩ڻ
گ٤عد .٧ؼ١ڋ ک ٧اٗ٩ٛت ۾ ڋ٨کارڻ ۽ پ١ذاب د“ ٧ةاديَء ک٣ ٧ٿعاډق قډائ ٧چڎ٣ائ ٧اـ ک٠ ٧ادائغ
و٥ر قؼ٩ال ٩٤ٝا ڪعڻ ڪ ٟ٤١ة ٢وعح ٛٝڪ د ٧قؼٕٝ ٍ٩ادـ قٽاـ ٿ ٢٠ ٧ٿ ٥ؼگ .٧٤ؼ١ڋ ک٧
ٝامَ٧ء قا٠گع ٗعةاَ٧٠ء د ٥ٻڪعق ة١ائڻ صىع٠اڏ ٠ت٩ذ ٟک ٧د ٜ١ڋئ ٧ؼگ ٧٤ٿُٝ ٟ٣ .٥ا ٧ٛٝت٧
ؼ١ڋ زڪٝ٥ت ؼ٩ٞت ؼ٥ا پ١خ ڪعقڌ َ٥اؿ ک ٧ؼذاڳ ۽ ٝتسعڏ ٿ٩ڻ د ٧معقرت “.٧٣
زڪٞعا ٟ٠ک٣ ٧ڪ ڳا ٢٤ٚذ٠ ٟ٣ـ٣ ٟ٩ئڻ گ٤عد ٧ت ٢د٩ڪڍ ٟ٣اڃا ة ٢پاڪؽتاـ د ٧قد٥د
د ٥ة٩١اد ؼ١ڋ د ٧ڦعٚٽ ۽ پعٝار٨ت تٗ ٧ائ ٜرک ٥٩ق ٥٨ت ٢اـ ؼاـ ٛٝڪ د ٧ؿا٠طار ٝؽت٘ت ٙةاةت
ص ٥اب ۽ “درش ډ٠ڋالئذ ٧ؼگ ٟ٤ٿا .اـ ڪعي ٣اڻ قٔاؽ ک ٧پ١٤١ذ ٧ڳچَ٧ء ٝاـ ٝامَ٧ء ۾ پ ٙ٩گال دا
گ٤ا٠گ٤ا ال٣ڻ گ٤عد .ٟق٥ة ٟد ٧قؼ ٟٛ٩د ٥اؼتسكاؾ ڪعڻ ةطراـ اـ د ٧صات ٧ٞوعؼ ؼٕع
ؿعقع ڪعي ٝنت٥ط ٛٝڪ صاوع مٞا٠ت٥ـ زاق ٙڪ٥٩ـ قڃ .ٟاـ ڋس ۾ ص٥د ق٥ة ٟ۽ صاص
ڪعي ؼ١ڋ د٥ٝ ٧د٥دف د٥٤ٞري زڪ ٝ٥ت ک ٧اڳت ٧اچڻ گ٤عد ٧۽ پ ٧پ ٧دٝ ٧عڪغي زڪٝ٥ت
ک ٧ا٣ا ڳا ٢٤ٚذ٠ ٟ٣ـ ٟ٩ڪعائڻ گ٤عد ٧تٛٝ ٢ڪ ۾ ؼ٩اؼ ٧د٥٤ٞر٨ت ت٩ؽتائ ٟ٩ڪا ة ٢٠ ٰ٧١ُٝ ٢ٿ٧
رک٧ۿ د٩ؽتائُٝ ٟ٩اؿ ٧د٥٤ٞر٨ت ٗائ ٢٠ ٜٿ ٧ٿئ ٧۽ اڻ ةعاةعي دٝ ٧ڎ ٧٠ڪ٥ٽ ٟک ٧ڈا ٧٣پٽ ٢٠ٿ٥
ڪ ٥٩قڃ.٧
www.sindhsalamat.com 46
اڄ جي سنڌ _ هڪ مطالعو :رڪ سنڌي
تـطد د ٧تار٨ش ا٨تعي ئ ٧پعاڻ٧٣“ ٧ۿ د٩تعي ص٥د ا٠ؽا ٧٠ؼٞاج د ٧تار٨ش .تـطد ک٧
د٩ڪڍ ٟ٣ا٠ؽاـ ٣ٿاـ ا٠ؽاـ د ٧تظ ٙ٩ٚچئذ ٧ت ٢ڪ ٥ة ٢قډاُء ٢٠ٿ١٩طق .ا٠ؽاـ د ٧ز٥٩ا ٧٠دتٛت
ٝاـ ئ ٧تـطد د ٜ١قٺ ٧ٿ .٥د٩ڪ ٥ا٠ؽا ٧٠ؼٞاج د ٧اقؼع ؼاـ گڍ پ١٤١ذ٥ـ ؿڪ٥٩ٛـ ةطالئ١٩طق
ر ٧٣ٿّ .٥الَ٧ٝء قاري د”ر ۾ “ٗائ ٟدّ ٥الٝ ٟٝٿاـ تـطدۿ داگ٩عداري د”ر ۾ داگ٩عدارـ د٣ ٥ارٝ ٟ٨ٿاـ
تـطد ۽ اڅ٥ڪ ٧ؼعٝائ٩طاري د”ر ۾ ر٨اؼت ٧۽ ّ٩ع ر٨اؼت ٧ادارـ ۽ گعق ٟ٣د ٥ؼچ٥َ ٧اؿ ٝٿاـ
تـطدۿ تار٨ش د ٧تؽٛؽ ٙؼاـ ٝؽٛؽ ٙداري “.٧٣
ؼ١ڋ ۾ تـطد د ٧تار٨ش پڻ ا٨تعي ئ ٧پعاڻ٧٣“ ٧ۿ د٩تعق ص٥د ؼ١ڋي ؼٞاج .پع د٩ڪڍٟ٣
قعؼ ٥ٝد٥دف د”ر ت ٧ئٌ٠ ٧ع قد٤ذ ٧ٿ ٧ت ٢ؼ١ڋ ۾ ڋاڊي ٣ٿاـ ٩٣ڻ ٧د ٧ةَ ٧غت ٧۽ اـ ٝٿاـ ڋاڊ ۽
ڋ٣ڪاُء پ١٤١ذ٥ُٚ ٧ـ ڪا٠ڊار١٨طڌ ؿڪ ٙ۾ ٥ٝد٥د “ .٧٣ؼ١ڋ ۾ ؼ٩اؼ ٧۽ ّ٩ع ؼ٩اؼ ٧تـطد د٧
قاُٗ ٟ۾ 1977ع کاـ پِ٥ء ٚڳاتار امأ ٥اچ ٧ر1977 .٧٣“ ٥٩٣ع کاـ پِ٥ء ؼ١ڋ ۾ ٢٠قعؼ ر٨اؼت٧
ادارـ ذر٥َ ٧ُ٨اؿ ک ٧تـطد د٠ ٥ـا ٥٠ة١ا ٥٨پ ٥٩قڃ٧ۿ پع زڪٞعا ٟ٠پ١٤١ذٕٝ ٟادـ صاوع ڪ٩تعائ٧
ا٣ڎا ّ٩ع ر٨اؼت ٧ادارا ۽ دٞاَت٥ـ پئطا ڪعي قرت٥٩ـۿ د٥َ ٟاؿ ک ٧تـطد د٠ ٥ـا ٥٠ة١ائڻ ؿعقع
ڪ.٥٩
ؼ١ڋ ۾ر٨اؼت ٧ا دارـ وعٔاـ َ٥اؿ ک ٧قڋي پئٞا ٧٠ت ٧تـطد د٠ ٥ـا ٥٠ةڻا ٥٨پ ٥٩قڃ .٧ر٨اؼت٧
ادارا ة٩١ادي ا٠ؽا ٧٠ز٘ ٟد٥ـ ډڅ٥٩ـ ُاڋائ ٧ر٩٣ا “ .ٟ٣ؼ١ڋ ۾ زڪٝ٥تٗ ٧ط ٟٝدٝ ٧ضإٚت ڪ١طڌ
۽ ؼ١طـ ٗا ٟ٠٥٠دٝ ٧غازٞت ڪ١طڌ ؼ٩اؼ ٧اڳ٥اڻ ٟ۽ ڪارڪ ٟ١ک ٧د ٟٛ٩۽ تـطد گ٤عـ ۾ قاڌيۿ
اٝ ٟ٤٠ٿاـ ؼعڪاري ا٨ذ١ؽ ٟ٩ذر ٧ُ٨قزـ٩اڻ ٥تـطد ڪعا ٥٨پ ٥٩قڃ .٧ؼ١ڋ ا٠طر ٿاڻاۿ د ٙ٩۽ ٻ٩ا
َ٘٥ةت صا٠ا ٗا٥٠ـ د ٧زڪٞعاَ٧٠ء الِء “قاز اُٿار١٨طڌ ٝاڻ ٟ٤ؼاـ ؼٿ٩ا پ٩ا قڃ .ٟؼ٩اؼتطا ٟ٠کاـ قٺ٧
قسأ ٟ٩تائٟ٩ۿ ؿاگعد کاـ قٺَ ٧اؿ ٝغدقر تائٟ٩ۿ ُٝاؿعي د٣ ٥ع ٔعد ؼ٩اؼ ٧تـطد ۽ اذ٨ت د٥
ؿڪار “ .٧٣صاص ڪعي ؼ٩اؼٝ ٧ضا ٟٕٚک٩٣ ٧ؽائڻ الِء اڪ٩چار ڳذ٥٩٤ـ ا٨ذ١ؽ٥٩ـ ڈڎقاڳ٧
ؼاـ “ئٟ٩ۿ ٗا٥٠ـ ۽ َطاٚت ؼ٩ٞت ٝڎ ٧٠ا٠كاؼ ڋ١٨طڌ ادارـ ۽ ٗا ٟ٠٥٠د٠ ٧ڎيَء ٝٿاـ ٟ٤٠ڋئ ٧ق٧٤٨
ر٥٩٣ـ “ .ٟ٣ة ٧گ١اٝ ٢٣اڻٝ ٟ٤ٿاـ ڪ٥ڌا ڪ٩ػ ٝڎ ٧٣ک١٠ ٟ٩گ ٧تـطد د٠ ٥ـا ٥٠ةڻا ٥٨پ ٥٩قڃ.٧
ؼ١طـ َغ٨غـۿ ٝٽٟۿ ٝائٽ ٟ۽ دقؼت ٟک ٧گ ٧ٛ٤ٿاڻ ٟ۾ ة١ط ڪ ٥٩پ ٥٩قڃ٥َ .٧رتٟۿ ٻارـ ۽ پ٥ڌ ٟ٣ک ٧ة١ا
ڪَٞ ٟ٤١ع ۽ د١ػ دٚ ٧ساظ کاـ ٿاڻ ٟ۽ تـطد گا ٟ٣ت ٧اذ٨ت٥ـ ڋئ٥ٝ ٧ت د ٟ٤١ٝ ٧۾ ڋ ٥٠پ ٥٩قڃ.٧
ا٨ذ١ؽ٥٩ـ ډاڌ ٟٛ٨د٠ ٧ا ٧ٚ۾ ڳ٥ٺ ٟدا ڳ٥ٺ تتا ٢٣۽ ةعةاد ڪعي ر٥٩٣ـ “ .ٟ٣ؼ١ڋ د ٧ٻ٤عاڌ ٟ٨۾
ر٨اؼت ٧ادارـ دا ڪار٠طا ّع٨ب َ٥اؿ دَ ٧غت ٟؼاـ ک٩ڍي ر٩٣ا “ٝ .ٟ٣ؽڪ ٟ٩۽ ة ٧گ١اٝ ٢٣اڻٟ٤
کٝ ٧اري ډاڌٗ ٙ٨عار ڋ ٥٠پ ٥٩قڃ .٧ؼعڪاري ادارـ وعٔاـ پ١٤١ذٝ ٧ضا ٟٕٚک ٧ڪ٥ڌـ ڪ٩ؽ ٟ۾
www.sindhsalamat.com 47
اڄ جي سنڌ _ هڪ مطالعو :رڪ سنڌي
www.sindhsalamat.com 48
اڄ جي سنڌ _ هڪ مطالعو :رڪ سنڌي
ٝالزؿ اـ ّ٩عٗا َٙٞ ٧٠٥٠صالؼ “قاز ة١ٛط ڪ١طق “ ٧٣ت ٢تعت٩ب قار ک٩ػ ُٝىٙۿ ةُط ۾ ٥٠ڪعي ٝاـ
٩٠ڪا ٧ٚ۽ “صع ۾ ک٩ػ د ٙ٩د ٟ٤١ٝ ٥ڋ٨کار ٥٨ق١٨طق “ .٧٣ا ٥٣ة ٢تـطد د٣ ٥ڪ پاؼ٧٣“ ٥ۿ د٩ڪ٥
ؼ١ڋ ۾ پ١٤١ذ ٧قزـ٩اڻا ؿڪ ٙ۾ ٥ٝد٥د “.٧٣
تـطد دٝ ٧ٿ ٟ٩ٽ ٟؿڪ ٟٛکاـ ؼ٥اِء ٣ڪ ٻ ٧ة ٢ؿڪ٧٣“ ٙۿ د٩ڪا ا٠ت٤ائ ٧صىع٠اڏ
“ .٧٣د ٟ٤١ت ٧ماةى“ ٥ڻڻ ا٠ت٤ائٝ ٧ـڪ .٧٣“ ٙا ٥٣تـطد “ :٧٣ؼ٩اؼ ٧ت ٟٞ٩ٌ١وعٔاـ پ١٤١ذٟ
١ٝسعؼ ڪارڪ ٟ١ت٥ڌي ٝضا ٓٚؼ٩اؼ ٧ت ٟٞ٩ٌ١د ٧ڪارڪ ٟ١صالؼ .د ٟ٤١ڪذ ٢٤ؼا ٟٚد٧
ا٠طر د ٜ١قرت ٧٣“ ٥۽ ٙ٩٣تائ ٟ٩اڻ ڳڻ٥٩ـ ز٩ات٥٩ـ ڳ ٧٤چڪ ٧٣“ ٥۽ ڪ٩تعـ ئٝ ٧اڻ ٟ٤ک ٧ذ٧١٣
۽ دؽٞا ٧٠و٥ر ٥ٕٛٝج ڪعي چڪ .٧٣“ ٥ؼ١ڋ ۾ اـ تـطد ک ٧د ٜ١ڋ١٨طڌ ا٠ت٤ا پؽ١ط ؼ٩اؼ٧
ت٥ٞ٩ٌ١ـ “ٟ٣ۿ د٩ڪ ٧تـطد د ٧ص٥راڏ ت ٧پٛذ ٧ر٥٩٣ـ “ُٝ ٥٣ .ٟ٣ك٥ؿ ۽ ة ٧گ١ا٥َ ٢٣اؿ ک٧
گ ٟ٩ٚ٥د ٥کاڄ ةڻائ٧ۿ ؼ١طـ الؿ ٟت ٧ة ٧٤٩پ١٤١ذٗ ٥ط اقچ ٥ڋ٨کارڻ گ٤عـ ٿ٥٩ـ .ا٣ڎـ ت ٟٞ٩ٌ١وعٔاـ
تُ ٧ٞ٩ٛادارـ ۽ اـ کاـ ٻا٣ع پ١٤١ذٝ ٧ضا ٟٕٚک ٧اّ٥ا ڪعي پ١٤١ذ ٧د٥ڌ ٙ٨اذ٨ت صا ٟ٠۾ تـطد د٥
٠ـا ٥٠ةڻا ٥٨قڃ ٧ٿ .٥د ٟ٤١دقراـ ڪ٩تعائٝ ٧اڻ ٥٤پ١٤١ذ٥ـ ز٩ات٥٩ـ قڃائ ٧ق ٟ٣ٿا ٨ا قري ُٝظقر
ة١ذ ٧قڃ ٟٿا .ا٣ڎ٥٨ـ ا٠ت٤اپؽ١ط ت٥ٞ٩ٌ١ـ ٢٠قعؼ پ١٤١ذٝ ٟضا ٓٚؼ٩اؼ ٧دٞاَت ٟد٧
ڪارڪ ٟ١کٗ ٧ت ٙڪ ٟٿ٥٩ـ ٨ا تـطد د ٥ؿڪار ڪ ٟٿ٥٩ـۿ پع پ١٤١ذ ٟة ٢ا ٟ٤٠ڪارڪ ٟ١ک٧
٩٣ؽائڻ الِء تـطد اؼتُٞاؾ ڪ ٟٿ٥٩ـۿ د٩ڪ ٧پ١٤١ذٝ ٧عڪغي ٗ٩ادت د ٧پا٩ٚؽ ٟ٩صالؼ راِء د٥
اً٤ار ڪ ٟٿا ٨ا ا٣ڎ ٟ٨ا٠ت٤اپؽ١ط ت ٟٞ٩ٌ١کاـ پاڻ ک ٧ډار ڪعڻ گ٤عـ ٿا .اـ ک ٧قډ٨ڪ ڀ٩ا٠ڪ
تـطد تڍ ٟ٣اُڀعي ُٝك٥ؿ دا ٟ٩٠ک ٧پ١٤١ذ ٧ةا ٢٣۾ ؼاڌي ڀؽ ٜڪعي ڈڍي ٿ .٥دڍ ٟ٣ڪ٧
ت٥ٞ٩ٌ١ـ پ١٤١ذٝ ٧ضا ٟٕٚک ٧ؼغا ڋ٨ڻ ٨ا پ١٤١ذ“ ٥قاز زڪٞعا ٟ٠قٽ پ٤چائڻ الِء ٨ا اٗتطار ډڻ ٟ٩ک٧
ٝذت٥ر ڪعي ڪٕٝ ٟ٤١اٞ٣ت ت“ ٧ڻڻ الِء ؼڋق ؼ١ئ٥ـ قؼ ٍ٩تع “ةادي ک ٧ک ٙ٩ٛتـطد د٠ ٥ـا٥٠
ةڻائ ٟ٩ٿ٥٩ـ .ا ٥٣تـطد ڀع ٟ٨ةازار ٟ٨۾ ا٠ڋاډ٠ڋ ٔائع٠گ ڪعڻۿ ؿ٤ع دٝ ٧كعقؼ چ٠٥ڪ٨ ٟا
ةازارـ ۾ ة ٟٞدا ډٝاڪا ڪعڻ د ٧ؿڪ ٙ۾ ؼا٥٤ٝـ اچ ٧ٿ .٥د ٟ٤١ؼاـ ڪ٩تع٥٨ـ ئُٝ ٧ك٥ؿ
دا٥٩٠ـۿ ة١ا ڪ ٟ٤١ڋق ٢٣د٥ٝ ٧ت د ٟ٤١ٝ ٧۾ اچ ٧قڃ ٟٿ٥٩ـ .ڪ ٧ز٘ٛا اـ ٗؽ ٜد ٧قاُٗ ٟک٧
ؼ٩اؼ َٙٞ ٧د٣ ٥ڪ زك ٥ؼٞذ ٟ٤ٿا ۽ اـ ک ٧دائغ ٗعار ڋ ٟ٨ٿا .پع اق ٙ۾ ؼ٩اؼ ٧اصتالٟٔ
صاوع ٨ا زڪٞعا ٟ٠صالؼ ازتذاج ڪعڻ صاوع ة ٧گ١اٝ ٢٣اڻ ٟ٤ک٥ٝ ٧ت د ٟ٤١ٝ ٧۾ ډڪڻ ۽
ص٥ـ د٥ـ ٠ط٥٨ـ ق٣ائڻ ڪ ٟ٤١ة ٧٠٥ٞ٠ ٢ؼ٩اؼٗ َٙٞ ٧عار ڋئ ٢٠ ٧ٿ ٥ؼگ٤ذ .٧ا ٥٣ا٠ؽا٩٠ت
صالؼ ٣ڪ ڀ٩ا٠ڪ دعؿ “ .٧٣د ٟ٤١دٞ٣ ٧ت أغائ ٧ڪ١طڌ ٨ا اـ ک ٧ت٘٨٥ت ةضـ١٩طڌ ا٨تعائ٧
ڋق٣اري “ٟ٣ۿ د٩تعق ا َٙٞ ٥٣ڪ١طڌ ڋق.ٟ٣“ ٧٣
ر٨اؼت ٧ڋاڊۿ ڋ٣ڪاُء ۽ ٠اا٠كأ ٟ٩صالؼ دطقد٤ط ڪ١طڌ ډرٟ٨ۿ وتٟ٘ۿ ت ٟٞ٩ٌ١۽ ادارـ ک٧
٩٣ؽائڻۿ ک ٟ٩اٝ ٟ٤٠ذعٝاڻا زعڪت ٟصالؼ “قاز اُٿارڻ د ٧ڋق ٢٣۾ تـطد د٠ ٥ـا ٥٠ة١ائڻ پڻ ٣ڪ
صىع٠اڏ َ .٧٣“ ٙٞد٩ڪ ٥ؼ١ڋ ۾ ڋ٥٤١٨ـ ڋ ٟ٤١٨قډي ر .٧٣“ ٥٩٣د٩ڪڍ ٟ٣اـ د ٧ز٥ق٧ٛ
ؿڪ ٧١ڪعڻ ۽ قاډ ق٨ذ ٢٤ک ٧رقڪڻ د ٥ة١طقةؽت ٢٠ڪ ٥٩ق ٥٨ت ٢تـطد د ٥ص ٧٠٥د٥٨ۿ ٝڎ ٧٠ک٧
“ؼاَ٧٠ء ؼاـ ڳڎڪائ ٧ڈڍ١٨طق ۽ اـ د“ ٧ڋق ا١٨طڌ اڀع٥٨ـ ؼڀع٥٨ـ ر٠ڊڪ٥ـ پڻ “٣ؽت٣“ ٧ؽت٧
www.sindhsalamat.com 49
اڄ جي سنڌ _ هڪ مطالعو :رڪ سنڌي
ٿ ٧صت ٜٿ ٧ق١٨ط٥٨ـ .د ٟ٤١کا٠پِ٥ء ؼ١ڋ ۾ ٗا٥٠ـ ۽ ا٠كاؼ د ٧زڪٞعاَ٧٠ء الِء ڪ ٜڪ١طڌ
ؼ٩اؼ٧ۿ ؼٞاد ٧۽ ادة ٧ت٥ٞ٩ٌ١ـ ۽ ا٠ؽا ٧٠ز٘ ٟد ٧تسٕي الِء ڪ ٜڪ١طڌ ادارا ۽ ا ٟ٤٠د“ ٥قاز
ة١ٛط ڪ١طڌ اصتارقـ ۽ رؼاال ۽ ا ٟ٤٠ؼاـ الڳاپٝ ٙ٩اڻ٥٤ۿ تـطد د ٧ڀ٥ت د ٧ص ٧٠٥چ١ت ٟ۾
ڦٿڪ ٧ڦٿڪ ٧ؼا ٢٣ڋ١٨طا .د ٟ٤١کا٠پِ٥ء ؼ١ڋ ّال ٧ٝقاري دقر د ٧اق٠طاّ ٟ٣ارـ ۾ گ ٜٿ٧
ق١٨طيۿ ا٠ؽا٩٠تۿ ا٠كاؼ ۽ ٗا٥٠ـ دا تك٥ر ؼ١ڋ ٝاـ پع ڪڌي اڋا ٧ٝق١٨طا.
ؼ١ڋ ۾ ٟ٣قٗت ؼ٩اؼ ٧۽ ؼٞاد٠ ٧اا٠كأ ٟ٩صالؼ “قاز اٿار١٨طڌ ٣ڪ ٥ٝرچ ٥ؼ١ڋي
قسأت د ٧ؿڪ ٙ۾ ٥ٝد٥د “ .٧٣د٩ڪ٠ ٥ئ ٟ٩څاقؾ ٻار د٩اـ اڃا پ١٤١ذ ٧پ٩عـ ت ٧ة٢٠ ٧٤٩
ؼگ .٧٣“ ٥٩٤پع اڃا ةا٠تڎا پائڻ دَٞ ٧ع ۾ ٝػ داص ٙٿ٧٣“ ٥٩ۿ د ٥ک٩ػ ڪچَ٧ء ۾ ئ ٧چ٩ڀاٽڻ ۽
ؼ١طس ٠ڎيَء ت ٟ٤١٠ ٧ڋ٨ڻ ڪاڻ ادگع د٤ڎ٥٨ـ “ٔت٥ـ پ١٤١ذٝ ٟڎٝ ٧٠ڪار ٟ٨ؼاـ ٩ٝطاـ َ ٙٞ۾
ٝكعقؼ “ .ٟ٣ر٨اؼت٧ۿ ؼ٥ؾ ت٥ڌي ٗا٥٠ـ ٠أظ ڪ١طڌ اداراۿ پ٥ر٩٣ت َ٥اؿ د ٧ص٥ـ ت ٧پٛذ١طڌ
داگ٩عدارۿ ز١٩ٝطارۿ قڋ٨عاۿ ڪا٥ٝرا ؿا٧٣ۿ ت٥ڌي ا٠ت٤اپؽ١ط ت٥ٞ٩ٌ١ـ ۽ ا ٟ٤٠دا ةطَ٥١اـۿ د٣ـتگعد ۽
ٕٝاد پعؼت اڳ٥اڻۿ ؼ١ڋي قسأت د ٧ة٩تاڪ ٧۽ “زادا ٢٠ڪعدار ک ٧صت ٜڪعڻ ۽ اـ “قاز ک٧
پ١٤١ذ ٧ڪ ٟ٩د٤ڎـ ٕٝادـ الِء اؼتُٞاؾ ڪعڻ الِء ٩٣چ وع٘٨ا ۽ ٠ؽضا “زٝائ ٧ر٩٣ا “ .ٟ٣اصتارـ د٧
“ٔ٩ؽ ٟت ٧زٞال ڪعائڻ د٥ـ ډٝڪ٥٩ـ ڋ٨ڻۿ ا ٟ٤٠۾ ڪ ٜڪ١طڌ َ ٧ٛٞک ٧تـطد د٠ ٥ـا ٥٠ةڻائڻۿ
اصتارـ ک ٧ؼاڌڻ قارق َ ٙٞؼچۿ ا٠كاؼۿ ة٩تاڪ٧ۿ “زاديَء ۽ ة٤ادريَء صالؼ ک ٙ٩ٛد١گ د ٧ؿڪٙ
۾ اُڀعي “ .٧٣“ ٥٨ر٨اؼت دا ادارا اصتارـ ۾ پ١٤١ذ ٧ڪعتُ٥ت ٟک ٧قائک ٥ٿ١٩طي ڋؼٝ ٧ډعد ٧پ٥ـ ٿا.
ا٠ت٤ا پؽ١ط ت٥ٞ٩ٌ١ـ پ١٤١ذا ٝٿاـ چڎ ٙ٩٣ص٥ؾ ک ٧ؼعڪ١طق ڋؼ ٧ةا٥٣ڌد ٧پ٥ـ ٿ٥٩ـ .قڋ٨عا ۽
داگ٩عدار پ١٤١ذ ٟڪڋـ ڪعت٥ت ٟتاـ پعدق ٣ٽڻ ت ٧ڈتا ٿ ٧پ٥ـ ٿا .د ٟ٤١ڪعي اصتارـ ت ٧زٞال
ٿ ٟ٩ٿاۿ ؼ١طـ رپ٥رٽعـ ک ٧رت ۾ ڳاڌ ٥٣ڪعي ز٠طا ٟ٠د ٧پ٨٥اـ قاڌ ٥٨قڃ ٧ٿ .٥اصتارـ دا ة١ڊؾ
ّع٨ت ٟد ٧د٥٤پڎ ٟ٨د٩اـ ةا ٢٣د ٧ؿُ ٟٛ۾ ؼڎڻ ٚڳ ٟٿا.
— اـ ؼچ ٧ق٥رتساؾ ک“ ٧صع ڪ٩ئ ٟ٤١ٝ ٟڋ٨ڻ گ٤عد٧܁ ؼ١ڋ ۾ ة٩١ادي ا٠ؽا ٧٠ز٘ ٟد٧
صالؼ قرز ٟ٨ک ٧ٻ١ذ ٥ڪ٩ئ ٟڋد٧܁ ة ٧گ١ا٥َ ٢٣اؿ ک ٧ر٨اؼت ٧۽ ّ٩عر٨اؼت ٧تـطد کاـ ٠ذات
ڪ٩ئ ٟڋ٨ارد٧܁ ا ٧٣ؼ ٥اؾ ة٩١ادي ا٩ٞ٣ت دا زا .ٟ٣“ ٙٝا ٟ٤٠دا د٥اب ڳٚ٥ڻ د ٧تڪڎي معقرت
“ .٧٣ؼ١ڋي َ٥اؿ د ٟ٣ ٧ة ٧قؼَ٧ء ۽ الچاريَء قاري ق٥رتساؾۿ ٣ت ٧اـ ازؽاس ک ٧پڪ ٥۽ پضت٥
ڪ ٧٣“ ٥٩ت ٢د٩ؽتائ ٟ٩ؼ١ڋ ا٠طر ا٠ؽا ٧٠ز٘ ٟالِء “قاز اٿار١٨طڌ ؼگ٤ارا ادارا قد٥د ۾ ٢٠ٿا “٠طا قڃٟ
۽ د٩ؽتائ ٟ٩ا ٟ٤٠ادا رـ دا ٠اتا ۽ راةىا ؼچ ٧د٩٠ا ا٠طر ا٠ؽا ٧٠ز٘ ٟالِء “قاز اٿار١٨طڌ ادارـ ۽ تٟٞ٩ٌ١
ؼاـ پڪا ۽ پضتا ٢٠ٿا ٿٟ٩ۿ ت٩ؽتائ ٟ٩ؼ١ڋ د٥ٌٛٝ ٧ؿ ۽ ُٝك٥ؿ َ٥اؿ ک ٧داةع ٗ٥تٝ ٟاـ ڈ٥ٽڪارق
ڋ٨اريۿ ک ٟ٩ا٠كاؼ پٛئ ٢قد ٢٠ ٧٤ٿ ٥ؼگ٤ذ .٧اـ ئ ٧ازؽاس ۽ تڎپ ٣ت ٧د ٧ةاؿُ٥ر ۽ ؼاڃ ٢٤ق٠ط
ډرٟ٨ۿ ٽ ٟٚ٥۽ ٔعدـ ک ٧اـ وعؼ ؼ٥چڻ تٝ ٧ذت٥ر ڪ ٧٣“ ٥٩ت٣ ٥٣ ٢ت ٧ؼ٩اؼ ٧۽ ؼٞاد ٧ت ٟٞ٩ٌ١۽
ادارـ ؼاـ گڍ ا٠ؽا ٧٠ز٘ ٟد ٧تسٕي الِء ة ٢ت٥ٞ٩ٌ١ـ ۽ ادارا ٗائ ٜڪ .ٟد٩ئ ٟؼ٩اؼ ٧۽ ّ٩عؼ٩اؼ٧
تـطدۿ ڋاڊ ۽ ڋ٣ڪاُء د ٥ؿڪار ٿ٥َ ٙ٩اؿ کٗ ٧ا ٧٠٥٠۽ اصالٗ ٧تسٕي ٔعا ٜ٣ڪعي ؼگ٤ذ.٧
ؼ١ڋ ۾ ا٠ؽا ٧٠ز٘ ٟد ٧تسٕي الِء دطقد٤ط ڪ١طڌ ت ٟٞ٩ٌ١۽ ادارـ د ٧دائعي ک ٧ؼ١ڋ د٧
www.sindhsalamat.com 50
اڄ جي سنڌ _ هڪ مطالعو :رڪ سنڌي
ڪ١ڊ ڪڎڇ تائ ٟ٩ڦ٤الئڻ گ٤عد .٧د٩ئ٥َ ٟاؿ د ٥قڋق تُطاد اـ ٝاـ الڀ زاق ٙڪعي ؼگ.٧٤
٘ٝا ٧ٝؼىر ت ٧قڪٟٛ٩ۿ اؼتادـۿ ؼٞاد ٧۽ ؼ٩اؼ ٧ڪارڪ ٟ١ک ٧گڍ ڪعيۿ ا ٟ٤٠ک ٧ا٠ؽا٧٠
ة٩١ادي ز٘ ٟد ٧تسٕي الِء ڪ ٜڪ١طڌ ادارـ ۾ ٌٜ١ٝڪذ٧ۿ د٩ئ ٟا٘ٝ ٧٣ا ٧ٝؼىر ت ٧پ٩ٚ٥ػ
ٿاڻٟۿ د ٟٛ٩۽ چ٥ڪ ٟ٩۾ ة ٧گ١ا٥َ ٢٣اؿ ت ٧ٿ١٩طڌ تـطد ۽ ؼ١طـ ّ٩عٗا ٧٠٥٠گعٔتار ٟ٨صالؼ ٢٠
قعؼ “قاز اُٿارٟ٨ۿ پع ا٣ڎي ً ٜٛ۽ ٠ازٖ د ٥ؿڪار ٿ١٩طڌ ٝاڻ ٟ٤کَ ٧طاٚت ٧ا٠كاؼ ڋ٨ار .ٟ٨ؼ١طـ
ڪ٥ڌـ ڪ٩ؽٝ ٟاـ داـ “د ٧ڪعائڻ الِء ٗا ٧٠٥٠۽ َطاٚت ٧و٥ر ت ٧ؼ١طـ ڪ٩ػ قڌ٧٣ۿ کٟ٩
ڪ٥ڌـ ڪ٩ؽٝ ٟاـ ٠ذات ڋ٨ار .ٟ٨ة ٧گ١اٝ ٢٣اڻٝ ٟ٤ٿاـ ڪ٥ڌا ڪ٩ػ ٗائ ٜڪ١طڌ ا٠تٌا ٧ٝادارـ ۽
ا ٟ٤٠د ٧ؼعةعا ٟ٣کٗ ٧ا٥٠ـ ٝىاةٖ ؼ١طـ ڪئ ٧د ٧ؼغا ڋ٨ار .ٟ٨اـ کاـ ؼ٥اِء ة ٧گ١ا ٢٣ڳ٥ٺاڻ ٟ۽
ؿ٤عٝ ٟ٨ٿاـ پ٩ٚ٥ػ چڎ٣ائ ٟ٩۽ اـ دقراـ َ٥رتٟۿ ٝعدـ ۽ ٻارـ ت ٧ٿ١٩طڌ تـطدۿ ةَ ٧غت ٧۽ ڦعٚٽ
صالؼ “قاز ة١ٛط ڪ٘ٝ .ٟا ٧ٝؼىر ت ٧ا٠ؽا ٧٠ز٘ ٟالِء دطقد٤ط ڪ١طڌ ت ٟٞ٩ٌ١دا ٞ٠ائ١طاۿ د ٟٛ٩۽
ٿاڻ ٟدا ُٝائ١ا ڪعيۿ ٗ٩ط ٟ٨ؼاـ ٿ١٩طڌ ٠اا٠كأ ٟ٩صالؼ َطاٚت ٟدا درقازا کڎڪائ .ٟ٩د٩ئ٣ ٟتاـ
د٥َ ٧اؿ ک ٧ة٩١ادي ا٠ؽا ٧٠زٖ پٛئ ٢پئذ ٧ؼگ ٟ٤۽ ٥٣ة ٧ص٥ؼ ٿ ٧پ١٤١ذ ٧د٩اپ ٧الِء دطقد٤ط
ڪعي ؼگ.ٟ٤
ا٠ؽا ٧٠ز٘ ٟد ٧تسٕي الِء دطقد٤ط ڪ١طڌ ادارـ ۽ ت ٟٞ٩ٌ١ک ٢٠ ٧قعؼ ر٨اؼت ٧تـطد
صالؼ دطقد٤ط ڪعڻ گ٤عد٧ۿ پع اـ ؼاـ گڍ ٣ع ٗؽ ٜد٩ّ ٧ع ر٨اؼت ٧تـطد صالؼ پڻ “قاز ة١ٛط
ڪعڻ گ٤عد .٧داگ٩عدارـ ۽ ؼعٝائ٩طارـ وعٔاـ ٣ار ٟ٨۽ ٝغدقرـ ؼاـ ّ٩عا٠ؽا ٧٠ؼ٥ٛڏۿ
ة٩عقڪع٨ؽَٛٞ( ٧طار ؿا )٧٣وعٔاـ ١٠ڌـ ٝالز ٟٝؼاـ ٿ١٩طڌ ُار ٢٣زقرا ٟ٨ؼ٩ٞت ا٣ڎ ٟ٨ا٠ت٤ا پؽ١ط
ت ٟٞ٩ٌ١صالؼ ة ٢دطقد٤ط ڪعڻ گ٤عد٧ۿ د٩ڪ ٧ڪ ٢٠ ٟ٤١ڪ ٟ٤١وع ٧٘٨ؼاـ َ٥اؿ ک ٧تـطد د٥
٠ـا ٥٠ةڻائ ٧ر٥٩٣ـ “ٟ٣ۿ ا ٟ٤٠د ٧ة٩١ادي ا٠ؽا ٧٠ز٘ ٟت ٧ډاڌق ٥٩١٣ـ ق٨ٺ٥٩ـ “ٟ٣ۿ کا٠ئ ٟراِء ۽
اً٤ار د“ ٧زادي کؽ ٥٩ق٨ٺ٥٩ـ “.ٟ٣
ر٨اؼت ٧۽ ّ٩عر٨اؼت ٧تـطد ک ٧قعؼ تڍ ٟ٣رقڪ ٧ؼگ٤ذ ٧ٿ .٥دڍ٥َ ٟ٣اؿ د ٥قڋق تُطاد
ة٩١ادي ا٠ؽا ٧٠ز٘ ٟد ٧تسٕي الِء ڪ ٜڪ١طڌ ادارـ د ٥ؼاٿ ڋئ ٧۽ ا٣ڎ ٟ٨ډر ٟ٨صالؼ ٝؽٛؽٙ
دطقد٤ط ۽ دؽتذ ٥ڪعيۿ د٩ڪ٥َ ٧اؿ ک ٧ڪ ٢٠ ٟ٤١ڪ ٟ٤١وع ٧٘٨ؼاـ تـطد د٠ ٥ـا ٥٠ةڻائٟ٩
ٿ٥٩ـ٥َ .اؿ ک ٧ا٣ڎ ٟ٨ت ٟٞ٩ٌ١۽ پارٽ ٟ٩د ٥ةائ٩ڪاٽ ڪعڻ گ٤عد ٧۽ ا ٟ٤٠د ٧قٕٝ ٟاـ ٠ڪعي
قڃڻ گ٤عد٧ۿ د٩ڪ ٧پ١٤١ذ١ٝ ٟسعٔ ٟ۽ ٝضا ٟٕٚک ٧تـطد د٠ ٥ـا ٥٠ةڻائ ٟ٩ٿ٥٩ـ ٨ا زڪٝ٥ت٧
َ ٟٛٞصالؼ ازتذاج دقراـ ُٝك٥ؿ َ٥اؿ ک ٧گ ٟ٩ٚ٥۽ ة ٟٞد ٧ډٝاڪ ٟد ٥کاڄ ةڻائ ٟ٩ٿ٥٩ـۿ ا٠ت٤ا
پؽ١طيۿ ڈڎقا ڳ ٧۽ ا٠ت٘اؿ پؽ١طي ک٥٣ ٧ا ڋ ٟ٨ٿ٥٩ـ٥َ .اؿ ک ٧ا٣ڎ ٟ٨زڪٞعاـ ډر ٟ٨ؼ٩ٞت ؼ٩اؼ٧
ډر ٟ٨د ٥ة ٢ةائ٩ڪاٽ ڪعڻ گ٤عد٧ۿ د٩ڪ ٧ؼ١طـ “قاز ٧١ُ٨اصتارـ ک ٧تـطد د٠ ٥ـا ٥٠ة١ائٟ٩
ٿ٥٩ـ ۽ ا ٟ٤٠ادارـ ک ٧پ١٤١ذ١ٝ ٧ـا ٥ٝدب ٣الئڻ الِء ٝٿ ٟدٻاُء قد ٟ٤ٿ٥٩ـ .اصتارـ ک ٧پڻ ر٨اؼت ٧۽
ّ٩عر٨اؼت ٧ت ـطد د٘ٝ ٥اة ٥ٛڪعڻ الِء رٿاة١طي ڪعڻ گ٤عد .٧ؼعڪاري تـطد ک ٧رقڪڻ الِء ؼ١طـ
صتعـ د ٥ةائ٩ڪاٽ ڪعڻ گ٤عد٧ۿ ؼ١طـ رَا٨ت ٟت ٧ڀاڌڻ ة١ط ڪ ٥٩قڃ .٧ؼعڪاري اؿت٤ارـ
ةطراـ َ٥ا ٧ٝاؿت٤ارـ ۽ ٻ٥َ ٟ٩ا ٧ٝقؼ ٟٛ٩ت ٧ڀاڌڻ گ٤عد .٧اصتارـ ک ٧ا ٟ٤٠ا٠ت٤اپؽ١ط ؼ٩اؼ٧
www.sindhsalamat.com 51
اڄ جي سنڌ _ هڪ مطالعو :رڪ سنڌي
دٞاَت ٟصالؼ پڻ ٤ٝاڋق اٽڪا ئڻ گ٤عد٧ۿ د٩ڪ ٧پ١٤١ذٕٝ ٟادـ ٩٣ٺ اصتارـ ک٣ ٧الئڻ الِء ٝٿٟ
دٻاُء اؼتُٞاؾ ڪ ٟٿ٥٩ـ .ؼ١طـ صتعـ د ٥ةائ٩ڪاٽ ڪ ٥٩قڃ٥َ .٧اؿ ک ٧ا٣ڎ ٟ٨ؼ٩اؼ ٧ډر ٟ٨د٧
قٓ ٝاـ ٠ڪعي قڃڻ د ٥ؼڍ ڋ٨ڻ گ٤عد .٧د٩ئ٥َ ٟا ٧ٝزٞا٨ت ؼاـ ؼ٩اؼ ٧ډر ٟ٨وعٔاـ ٿ١٩طڌ
د٣ـتگعدي د ٧رقڪٿاؿ ٿ ٧ؼگ.٧٤
تـطد د ٧صات ٧ٞ۽ ة٩١ادي ا٠ؽا ٧٠ز٘ ٟد ٧تسٕي الِء ؼ١ڋ ا٠طر ٧٠٥ٞ٠ ٌٜ١ٝڪ ٜڪعڻ
د ٧معقرت “ .٧٣اـ الِء اڳ کاـ ٥ٝد٥د ٝڎ ٧٠ت ٟٞ٩ٌ١۽ ادارـ کٝ ٧عڪغي ؼىر ت ٌٜ١ٝ ٧ڪذ.٧
ا ٟ٤٠د ٧ڪ ٜد ٧دائعي ک ٧قؼ ٍ٩ڪذ٧ۿ اـ ۾ َ٥اؿ د ٧قڋي تُطاد ک ٧ؿا ٙٝڪذ .٧د٩ئ ٟؼ١ڋ
د٥َ ٥اؿ ٥ٝد٥دف ذٚت قاري ز٠طگٝ ٧اـ ڈ٥ٽڪارق زاق ٙڪعي ؼگ.٧٤
www.sindhsalamat.com 52
اڄ جي سنڌ _ هڪ مطالعو :رڪ سنڌي
ؼ١ڋ د ٧ز ٟ٩ٝتٗ ٧تن ٧قارق ةاب پ١٤١ذ ٧پچاڻَ٧ء د٠ ٥ا ٥ٚئ ٢٠ ٧ٿ ٥قٺٝ .٧ادر قو ٟؼ١ڋ د٧
ڀاڳڀعي ز ٟ٩ٝت ٧ر٨اؼت ٧ادارـ ذر ٧ُ٨پ١ذاب وعٔاـ ٿٗ ٙ٩تن ٟد ٥داؼتاـ 1947ع کاـ ؿعقع ٿ٥٣ ٥٩
۽ اڄ اـ ک ٧ص٩عـ ؼاـ 48ؼاؾ گظري چڪا “ .ٟ٣پع ا ٥٣ؼاڳَ٧ء رٔتار ؼاـ داري “ .٧٣ؿا٨ط
پاڪؽتاـ د ٥قد٥د ئ ٧اـ ڳا ٢٤ٚت ٧ة٩ٺ ٧٣“ ٙت ٢اؼعائ٥٤٨ ٧ٛ٩د ٟ٨قا٠گع ؼ١ڋ د٥ـ ؼڀ ز٥١٩ٝـ ُاـ د٧
اق ٙقارج ٟکاـ ڈ ٧١کٛٔ ٟ٩ؽى ٟ٩١٩قا٠گع ة ٧گ٤ع ۽ درةطر ڪ ٥٩قڃ .٧تڍ ٟ٣ت٣ ٢ع زڪٝ٥ت تتطٙ٨
ٿ٩ڻ ؼاـ ؼ١ڋ د ٧ز ٟ١٩ٝدا کاتا ة ٢ةطٚذڻ ؿعقع ٿ١٩طا “.ٟ٣
پ١ذاب ؼاـ قاؼى ٥رک١طڌ قٔاٗ ٧قز٨ع ٩ٝاـ ّالؿ ٝكىٕ ٰ٧کع ٗ ٧ٝ٥اؼٞ٩ت ٧ٛادالس ۾ چ٥٩
“ ٧٣ت ٢تعة٩ال ڈ ٜ٨دٝ ٧تاجعـ الِء ؼ١ڋ ک ٧اڃا 333ۿ 19ا٨ڪڎ ز ٟ٩ٝڋ٨ڻ ٟ٣ .٧٣“ ٧ا٥٨اـ ک ٧ٻڋا٥٨
“ ٧٣ت ٢تعة٩ال دٝ ٧تاجعـ الِء پ١ذاب ۽ ؼ١ڋ ۾ ډار ډار ٣ 30غار ا٨ڪڎ ا٨عام ٧رک ٧قئ٣ ٧ئ.٧
پ١ذاب ق٥ة ٧ت ٢پ١٤١ذ ٧ق٥اةط٨طي ڪ٥ٽا ٩٤ٝا ڪئ ٧پع ؼ١ڋ 1997-81ع دقراـ قعؼ
٣ 10غار 447ا٨ڪڎ ا٨عام٩٤ٝ ٧ا ڪئ .٧٣“ ٧اـ ڪعي ؼ١ڋ ک ٧اڃا 333ۿ 19ا٨ڪڎ ز ٟ٩ٝڋ٨ڻ٧
“.٧٣
ؼ١ڋ د٥َ ٧اؿ ک ٙ٩٣ ٧تائٝ ٟ٩ضت ‚٧ٝ٥ٗ‛ ٓٛرٿائ ٟد ٧ز٥ا ٧ٚؼاـ ڪ٩تعي ز ٟ٩ٝکاـ
ٝسعقؿ ڪ ٥٩ق .٧٣“ ٥٨ا ٥٣زؽاب ٢٠ت ٢اؼاـ ٚڳائڻ د ٧تڪ ٓ٩ٛڪئ٧٣“ ٧ۿ ٢٠قري ‛اق ٙاٗتطار
ډڻ ‚ٟ٩اقڳعائ٩ڍ ٨ڻ قٗت اـ د ٥ڪ ٥ڪاٿ ٥ڪ .٧٣“ ٥٩د ٟ٤١ڪعي ةئعاج د ٧ز ٟ١٩ٝکاـ قٺ٥ٔ ٧د٧
ڈا٥٠ڻ ٟ٩الِء ڪتب “٠طؾ ز ٟ١٩ٝ۽ ا ٟ٤٠ت“ ٧ةاد اقپعـ ٝاڻ ٟ٤د ٥قڋق ا٠گ ٻڋائ ٧ٿ ٥ت ٢ؼ١ڋ د ٧زٟ٩ٝ
ت ٧ٻا٣عاـ “ٝ ٙ٨اڻ ٟ٤د ٥گ٩٤عق ٣ڪ ڀ٥ائت ٧۽ ص١ٔ٥اڏ ق٥رتساؾ اصت٩ار ڪعي چڪ.٧٣“ ٥
ةطٟ٨ۿ ٩ٝعپ٥ر صاصۿ ٥٠اب ؿا٢٣ۿ ص٩عپ٥ر ۽ ؼکع م ُٟٛ۾ ةئعاج د ٧پاؼ ٧قار ٟ٨ؼ٥ـ قرٟ٩٠
زٝ ٟ١٩ٝاـ ٣تاـ دا د٨ػ ډڻ ٧ڪ ٥اُپعاؼ ٥زاق ٙڪعڻ ةطراـ ٣اڻ ا ٟ٤٠ک ٧قعؼ زؽعت ڀعٟ٨
ٌ٠عـ ؼاـ ئ ٧ڋؼ ٧ؼگ ٟ٤ٿا.
ؼکع ةئعاج قار ٟ٨ز ٟ١٩ٝکاـ پِ٥ء ١٣طؼتاـ ٝاـ ٚڍي “ ٙ٨د ”“ ٧ڀڳت ڪعڻ الِء ٢٠قعؼ
ڪعاچَ٧ء د ٧صا ٧ٚپڊـ ت٣ ٧ٿ قاؼ ڪ٩ا ق٨اۿ پع ؼ١ڋ د ٧ا٠طرَ ٟ٨الئ٘ ٟ۾ ١٣طـ قٽ ؼ١ڋي
ٝؽٞٛا ٟ٠د٥ـ گعقي ٿ ٙ٩ز٥١٩ٝـ ةُٚ ٢ٽ دٝ ٥اؾ ؼٞذ ٧٤ٻا٣عاـ “ ٙ٨پ١ا٣گ٩عـ ک ٧االٽ ڪ٥٩ـ
ق٥٨ـ .ڪعاچَ٧ء ۾ ڪ ٧ڈي اي د٥ڌي اـ ذر ٧ُ٨ڪا٠٥ٚائ٩غؿ ٟ٩د َٙٞ ٥ؿعقع ڪ ٥٩ق .٥٨قط ٟ٨کاـ
“ةاد ؼ١ڋي ڳ٥ٺ ڈا٧٣ۿ ٝاڻٚ ٥٤ڍائ٠ ٧اً“ ٜةادۿ پ ٧ؼ ٧ا٨ڇ ا٨ػۿ ڈٔ١٩ػۿ ڈي ا ٜ٨ؼ ٧ا٨ڇ ا٨ػۿ
گٛـ ٟاٗتاؾۿ ٩ٛٝعۿ ٥٩٠ڪعاچ ٧د٠ ٧ا ٟٚؼاـ ٣ائ٥ؼ١گ اؼڪ٥ٞ٩ـ د٥ڌ٥٨ـ ق٥٨ـ .د ٟ٤١ؼاـ
٣ڪ وعؼ ډرت ٧ډڻ ٧پ١٤١ذ ٟاةاڻ ٟپڊـ ۽ ٛٝڪ٩ت ٟکاـ ٝسعقؿ ڪ٩ا ق٨اۿ ت ٢ٻئ ٧وعؼ ډارٟ٨
ٝاڻ ٟ٤د ٧ر٣ائؾ ٿ٩ڻ ڪعي ڪعاچ ٧ؿ٤ع ٝڪ ٙٞو٥ر اقپعق ةڻذ ٧ق .٧٣“ ٥٨اڄ ق٥رتساؾ ا٣ا
“ ٧٣د ٥ؼ١ڋ د ٧گاديَء قارق ؿ٤ع پ١٤١ذ ٧ؼڃاڻپ قڃائ ٧ق٨ٺ .٧٣“ ٥اـ ک ٧ڪ٥ة ٢پ١٤١ذ٥
www.sindhsalamat.com 53
اڄ جي سنڌ _ هڪ مطالعو :رڪ سنڌي
ؼٞذ٤ڻ ٨ا ڪعڻ الِء ت٩ار ٠ا٣ .٧٣ع ٝاڻُٚ ٥٤ٽ دٝ ٥اؾ ؼٞذ٧٤ۿ اـ ٝاـ پ١٤١ذ٥ـ د٥٩ٚ٥٤ـ ڀعڻ الِء
٣ڪ ٻئ ٧ت٣ ٧ٿ٩ار تاڻ ٧ة٩ػٺ.٧٣“ ٥
پاڪؽتاـ ٺ٤ڻ کاـ اڳ ةئعاج د٥ـ ز٥١٩ٝـ پ١ذاب دٝ ٧اڻ ٟ٤ک ٧اـ الِء تعد٩س ٧ة٩١ادـ ت٧
ڋ٥٩٠ـ ق٥٨ـۿ ڈاڪاڻ ت ٟ١٣ ٢گ٥رـ ا٠گع٨غـ دٞ٠ ٧ڪ زال ٧ٚدٔ ٥عض ٢٠قعؼ ص٥ش اؼ٥ٛةَ٧ء ؼاـ
ادا ڪ٥٣ ٥٩ۿ پع َاٞٚگ٩ع د١گ ۾ “ٗائ ٟالِء دا٥٩٠ـ ة ٢گ٥٤ري ڈڍ٥٨ـ ٥٩٣ـ .اـ د ٧ڀ٩ٽ ۾ ؼ١ڋي ت٢
‛زع تسع٨ڪ‚ۿ ‛رقپ٥ٛڪ ٧٤ٚ٥د ٧ةْاقت‚ ۽ ‛٥ٞ٩٣ـ ڪاالڻ ٧د ٧ارڋائ ‚٧د ٧ق٥رت ۾ ٗاةل
ا٠گع٨غ صالؼ دطقد٤ط ۾ ٝكعقؼ ٣ئا .ت ٟ٤١ڪعي ا٠گع٨غـ ٝٿ ٧ڦع ٟ٨ؼ١ڋ ٟ٨کُٝ ٧اؿ ٧و٥ر
ڪ١گاؾ ڪعڻ ۽ ؼ١طـ ٗ٥ت ک ٧ڪٞغقر ڪعڻ الِء ا٣ڎق وع٩٘٨ڪار اصت٩ار ڪ٥٩ۿ د٣ ٥ڪ وعؼ
ةئعاج َالئ٘ ٧۾ پ١ذاة“ ٧ةادگار “ڻ ٧ؼ١ڋ ٟ٨دُٝ ٧اؿ ٧ؼگ ٢٤تٚ ٧ت ڋ ٧٠ت ٢ٻئ ٧وعؼ ؼ١طـ ډرت٧
ت ٧ډاري ْٛ٨ار دا در ک ٧ٚ٥ڈڍ٨ا.
پ٩اري پاڪؽتاـ ٺ٤ڻ کاـ پِ٥ء اـ قٗت د ٧قز٨عاٌَ٩ٚ ٜاٗت َ ٧ٛصاـ ٤ٝادع ڪا٥ٝرا
ؿاَ٧٣ء رؼت ٧ؼ١ڋ ک ٧پ١٤١ذ ٥ز٨عدؼت ڪعڻ الِء ڪ٥ڌـ ڪ ٟٞ٩ٛدا در ک ٧ٚ٥ڈڍ٨ا .ڪ٥ڌا ٗؽٜ
کڻ٧ۿ ؿا٣ط ة٤٩اريۿ ؼ١ڋ د ٧ز ٟ١٩ٝکُٕٝ ٧ت دٝ ٥اؾ ؼٞذ٣ ٧٤ڎپ ڪ ٥٩ق .٥٨ډرت ٧ډڻ ٧پ١٤١ذٟ
قؼ ٟٛ٩ت ٧٣ ٧ة٩طاد ڋؼ١طا ر٩٣ا .دٝ ٟاڻ ٟ٤ڪ٥ڌـ ڪ ٟٞ٩ٛت ٧ا ٧٣ز٥١٩ٝـ زاق ٙڪ٥٩ـۿ
ا ٟ٤٠ډرتَ٧ء دٝ ٧ٽ ٧ؼاـ ڪذ ٢٤پ ٙة ٢قٔا ٢٠ڪئ٣ .٧ڪ ٣ٿ ؼاـ ڪ٥ڌا ڪ ٜ٩ٛزاق ٙڪ٩ا ت٢
ٻئ٣ ٧ٿ ؼاـ ا ٟ٤٠د ٥قڪعق ٿ١٩طق ر٩٣ ٟ٣ .٥٩٣عاڦ٩عي ذر ٧ُ٨ڪٚ ٟک٥١ي ۽ د٥ٛ٣ي ة١ذ٧
ڪعاچَ٧ء ۽ ز٩طر“ةاد ۾ قڃ ٧پع ؼا٩٣ا ت ٢ٻ ٟ٩قري ٚٽ دٝ ٧اؾ ٝاـ ڪارصا٠ا ۽ ٔ٩ڪٽع٥٨ـ ٣ڻ٧
پاڻ ک ٧ؼ٩ٺ ٟ٩۽ ؼعٝائ٩طارـ ۾ تتط ٙ٨ڪعي ڈڍ.٥٨
قـ ٠٥٨ٽ ٺ٤ڻ کا٠پِ٥ء ؼ١ڋ د ٧ز ٟ١٩ٝ۽ قؼ ٟٛ٩ت ٧ٻٚ ٧ـڪع ڪـ ٧ٿ .٧پ١ذاة ٟ٩دا ٗأال
ؼ١ڋ د٥ـ ز٥١٩ٝـ قاالرڻ ٚڳا .قـ ٠٥٨ٽ ٧زڪٞعأ ٟ٠تر ٿَ ٙ٩الئ٘ ٧قا٠گع ؼ١ڋ د ٧ؼعزطـ ک٧
ز ٟ٩ٝتٗ ٧تن ٥ڪ١طڌـ الِء ک ٧ٚ٥ڈڍ .٥٨پِ٥ء ڋؼ١طي ڋؼ١طي ‛چڪ‚ ٺ٤ڻ ؿعقع ٿ ٧ق٨اٟ٩٠٥٨ .
ڪائ٠٥ؽٟٛۿ ٽائ٥ـ ڪا٩ٝٽٟ٩ۿ ٠٥٩ٝؽپ ٙڪائ٠٥ؽ ٟٛد٥ـ ٞ٩ٝتع٥٨ـۿ چ٩ئع٥٩١٩ٝـ ت ٢ؼاڳ٥٩ـ ر٥٩٣ـ
پع ا ٟ٤٠ت ٧چ٤عا تتط ٙ٨ٿ ٧ق٨ا“ .ةاديَء د ٧ة٩١اد ت ٧ز ٟ٩ٝدٗ ٧تن ٧ک ٧ؼ٩اؼ ٧۽ ُٝاؿ ٧واٗت ۾
تتط ٙ٨ڪ ٥٩ق .٥٨ٻا٣ع“ ٟ٨ةادڪارـ کَ ٧ؽڪعي ؼگ٩٤ٝ ٢٤ا ڪعڻ الِء رٽائعڈ ٔ٥د ٧د١ع ٟٚک٧
ٛٝڪ ؼاـ قٔاداري ۽ ٝستت د ٧ؼ ٧ٛ۾ ؼ١ڋ د٥ـ ز٥١٩ٝـ َىا ٿ٩ڻ ٚڳ٥٩ـ .د٩ڪ ٥ؼٛؽ ٥ٛاڄ ة٢
داري “ٛٝ .٧٣ڪ الِء ٗعةا ٧٠ڋ١٨طڌـ ک ٧پ١٤١ذ ٟئَ ٧الئ٘ ٟ۾ اُ٠اؿ ۽ تسٕا ڋ٨ڻ ةطراـ ؼ١ڋ ک٧
ٗعةاـ ڪعڻ د ٥ؼٛؽ ٥ٛؿعقع ٿ .٥٩پِ٥ء پعائَ٧ء ډرتَ٧ء تٗ ٧تن ٧د٣ ٧ٻڇ ا٨تعي ت ٢قډي قئ ٧د٥
ڪعڪ٩ٽ دا ٻ ٢ڈڪا ٣ڻ١طڌ الِء ة ٢ؼ١ڋ د ٧ز ٟ٩ٝزامع ٠اًع ٣ئ .٧رٽائعڈ د١ع ٟٚکا٠پِ٥ء
ڪعڪ٩ٽعـۿ اؼڪ٥اشۿ ٣اڪ٧ۿ ة٩ڊ١ٝٽ ٟد ٧پ١ذاة ٧۽ پٺاڻ ک٩ڍاڌ ٟ٨الِء ؼ١ڋ ؼ٠٥ا “٠ا ڋ١٨طڌ
ڪڪڎ ةڻذ ٧قئ.٧
د٩ڪڍُ٧٣ ٟ٣ء ؼٛؽ٣ ٥ٛت ٧ئ ٧صت ٜٿئ٣ ٧ا پِ٥ء ة ٢ؿڪع ڪذ٣ ٧ا .پع اـ کا٠پِ٥ء اڄ تائٟ٩
ٔ٥د ٧ڈا٥٠ڻٟ٩ۿ قُ١تَ ٧الئٟ٘ۿ پٚ٥ٽعي ۽ زرَٔ ٧ار ٟٝد٠ ٧ا ٧ٚ۾ ؼ١ڋ د ٧ز ٟ٩ٝتٗ ٧تن ٧قاري
www.sindhsalamat.com 54
اڄ جي سنڌ _ هڪ مطالعو :رڪ سنڌي
َ ٙٞزقر ؿ٥ر ؼاـ داري “ .٧٣د ٟ٤١۾ ڈئ ٟٞدٝ ٧تاجع ٿ١٩طڌ ٝاڻ ٟ٤ک ٧ز٥١٩ٝـ االٽ ڪعڻۿ
ڪـ٩ٞع ٟ٨الِء ڪا٥٩٠٥ٚـ اڋڻ د٠ ٧ا ٧ٚ۾ پالٽ رکڻ ۽ ة٤ار ٟ٨الِء اڳ٥اٽ رٿاة١طي و٥ر ڪچ٥٩ـ
“ةاد٥٨ـ د٥ڌڻ قارق ة٩طاد ة ٢پ١٤١ذ ٧پ٥ري ٗ٥ت ۽ ص١ٔ٥اڪ ٟ٩ؼاـ ؿا.٧٣“ ٙٝ
ز ٟ٩ٝڦٻائڻ د٥٣ ٟ٣ ٧س ۽ الٚچ ک ٧ڪٿ ٧ة ٢ٽاڪٚ ٥ڳ١طق ٌ٠ع ٢٠ٿ ٥اچ٣ .٧ڪ وعؼ
پ١ذاب د ٧تعة٩ال ڈ ٜ٨د ٧ةاٗٝ ٧تاجعـ ک“ ٧ةاد ڪعڻ الِء قډ٨ڪ ٣ 20غار ک ٟا٨ڪڎ ز ٟ٩ٝد٧
گ٤ع پئ ٧ڪئ ٧قڃ٧ۿ تٝ ٢ٿاـ قري ڪاالةاغ ڈ ٜ٨ٺا٣ڻ قارق دڌڪ ٥ة٥ٝ ٢د٥د “٣ .٧٣اڻ د٩ڪڍٟ٣
تعة٩ال دٝ ٧تاجعـ ٠ا ٟٚقډ٨ڪ ز ٟ٩ٝتٗ ٧تن ٥ڪ ٥٩ق ٥٨ت ٢ؼڀاڻ ٧ڪاالةاغ ة١ط دٝ ٧تاجع
پ١ذاة ٟ٩۽ پٺاڻ ٟالِء صتع ٠ا ٧٣ت ٢ڪٿ ٧ؼچ ٧ؼ١ڋ د ٧گ٤ع ٢٠ڪعي ق ٧٤٨ر .ٟ٣پِ٥ء ت ٢ؼ١ڋ د٧
اق ٙډڻ ٟ٩ک ٧گ٥ر٨ال ةڻذ ٧قڻ ٟت ٧گظارڻ ٥پ٠٥طق .ڈاڪاڻ تٛٔ ٢ؽى ٟ٩١٩قا٠گع ک ٟ٩ڪ٩ع ة٢
پ١٤١ذ ٧ز ٟ٩ٝتَ ٧ارم ٧پ١ا٣گ٩ع و٥ر ر٣ڻ د ٧ة ٢ادازت ٢٠ڋ١٨طق.
٣ڪ وعؼ ؼ١ڋ د ٧ز ٟ٩ٝتٗ ٧تن ٧د ٧٣ ٥ص١ٔ٥اڏ ١ٝك٥ة ٥داري “٧٣ۿ ت ٢ٻئ ٧وعؼ اقٙ
د٨ػ قاؼ ٟ٩تٌ٠ ٧ع ڦ٩عائڻ ؼاـ ا١ٚ ٧٣ڱ ڪا٠ڊار١٨طڌ ز٘٘٩ت٥ـ ؼا٥٤ٝـ اچ ٟٿ٥٩ـ ت ٢ا ٟ٤٠د٧
تٞاؿ قڋي “ةادي ٢٠قعؼ ة ٧گ٤ع ۽ ة ٧ز ٧٣“ ٟ٩ٝپع ڳڀ ٧ڳڀ ٧الِء ٝستاج ة١ائ ٧قئ .٧٣“ ٧ؼ١ڋ ۾ ا٣ڎا
ٚک ٟ٩صا٠طاـ ٥ٝد٥د “ٟ٣ۿ د ٟقٽ پ١٤١ذ ٧الِء زرَ ٧ز ٟ٩ٝد ٥ٽڪعق ت ٢ڈا پع گ٤ع اڋڻ 90چ٥رس
قاؾ د ٥پالٽ ة٥ٝ ٢د٥د ڪ .٧٤٠٥پع ؼ١ڋ دٝ ٧اؾ ت ٧ؼضاقت اـ پ٤اڪ ٧د ٥رقپ قٺ ٧چڪ٧٣“ ٧
تٝ ٢اؾ پعائ ٥دؾ ة ٧رز!ٜ
ؼ ١ڋ د ٧ز ٟ٩ٝتٗ ٟ٣ ٧تن ٧ؼاـ د٩ڪ ٧ة ٢ؼازؿ٥ـۿ ٝڪار٥٨ـ ۽ ١ٝأ٘ت٥ـ الڳاپٟ٣“ ٙ٩ۿ
ا ٟ٤٠د ٥ت٥ڌ ڪ ٟ٤١ة ٢وعح ٛٝڪ ؼاـ ٝستت ٿ ٢٠ ٧ٿ ٥ؼگ .٧٤ڪ ٥ڀ ٧ٛا٨ئ ٟؼٞذ١٤طق ٣ذ٧ۿ ت٢
ؼ١ڋ د ٧ز ٟ١٩ٝتٗ ٧تن ٧۽ قاالر ؼاـ ٛٝڪ د٥ـ پاڌقـ ٝنت٥ط ٿ١٩ط٥٨ـ ۽ اـ د ٥قد٥د دائ ٧ٞ۽
اةطي ة١ذ ٧ق١٨طق .پع تار٨ش ۾ ٿ ٙ٩ا٣ڎا تذعةا ۽ ا ٟ٤٠دا ٠ت٩ذا ا٠ت٤ائ ٧ڀ٩ا٠ڪ ٠ڪتا “ .ٟ٣اـ
ٗتن ٧گ٩عيَء ک ٧دائ ٧ٞة١ائڻ الِء د٩ڪ ٧ة ٢ؼازؿ٥ـ ؼٽ٥٩ـ ق١٨ط٥٨ـ “ٟ٣ۿ ا ٧٣اڳت ٧ٛ٣ ٧قاريَء
د ٧د٥٨ار جاةت ٿ٥٩ـ “ .ٟ٣اڄ ا٣ڎـ وا“ ٍٚزٝائ ٟالِء اؼعائ ٙ٩۽ ٔٛؽى ٟ٩١٩قچ ۾ ٿ١٩طڌ ٠ئ ٟ٩ؼع
قٕت١طي ٣ڪ ؼتٖ “.٧٣
اؼاـ ٗتن ٧گ٩عي د ٧ؿ٥ؽ ۾ ا ٓٚاگ٤اڌي ٿ ٧ة٩ٺ ٙپ١ذاب د٩ٗ ٧ادت ک ٧قالح
ڋ١٨طاؼ ٟ٩ت ٢ؼ١ڋ د ٧قؼ ٟٛ٩ک ٧ڦٻائڻ قاري ٩٠ت ک ٧تتط ٙ٨ڪعي تار٨ش ٝاـ ؼتٖ زاقٙ
ڪ١طيۿ ٢٠قعؼ ٙ٩٣تائ ٟ٩ٿٗ ٙ٩تن ٟکٝ ٧ڪ“ ٙٞد ٥ڪ ٟپع اٝ ٟ٤٠اـ ٿ ٙ٩اُپت ۽ اـ ت٧
ٿ١٩طڌ ق٨اج دا ة٩ٚ ٢کا ُچڪت ٥ڪ .ٟڈاڪاڻ ت ٢اڄ زٝا ٥٠ت٩غيَء ؼاـ تتط ٙ٨ٿ ٧ر ٧٣“ ٥٩٣۽ ڪاة٢
واٗت٥ر ٗ٥ؿ ڪ ٟ٤١ٻ٩٣ ٧ڻ ٧۽ ڪٞغقر ٗ٥ؿ ت ٢٠ ٧ت ٢گ٤ڻَ ٥عق ٥پ١٤١ذٗ ٥تن ٥ةعٗعار رک ٧ؼگ٧٤
ٿ٧ۿ ٢٠قري ا ٟ٤٠د ٧قؼ ٟٛ٩ک ٧ة١ا اقڳعائ ٧د٣ ٧ن ٜڪعي ؼگ ٧٤ٿ ٧٣ .٧اؼاـ د ٢٠ ٥پع تار٨ش
د٩ٔ ٥ك.٧٣“ ٥ٛ
www.sindhsalamat.com 55
اڄ جي سنڌ _ هڪ مطالعو :رڪ سنڌي
پع٨ؽٛع تع ٜ٩ٝد ٧ز٥ا ٧ٚؼاـ پاڪؽتاـ ۽ “ٝع٨ڪا د ٧دقؼتا ٢٠الڳاپ ٟ۾ ڈڪتاڻ ٣ع
گظر٠طڌ ڋ ٟ٤١٨ؼاـ ت٩غ رٔتاريَء ؼاـ گ٤ٽذ ٧ر .٧٣“ ٧٣صاص ڪعي ٥ٝد٥دف چ٠٥ڊ ٙ٨زڪٝ٥ت
وعٔاـ “ٝع٨ڪا ۾ پاڪ ؽتاـ د ٧ائٽ ٧ٞپعقگعاؿ ةاةت پئطا ٿ ٙ٩ا٠ط٨ـ ٟد ٧صات ٧ٞالِء قرتٙ
ڪ٥ؿـ٥ـ پ١٤١ذا ؼ٥د١ٝط ٠ت٩ذا ڋئ ٧ر٥٩٣ـ “ .ٟ٣پاڪؽتاـ ۽ “ٝع٨ڪا دا الڳاپا گظر ٙ٨پ١ذٟ
ؼا ٟٚکاـ پِ٥ء پ٤ع٥٨ـ ڀ٩عق اـ قٗت قډ٨ڪ اؼتسڪاؿ ڋا ٟ٤٠قډ٨ا “ٟ٣ۿ دڍ ٟ٣گظر ٙ٨ص٩ٞػ ڋٟ٤١٨
“ٝع٨ڪ ٧ؼ٩١٩ٽ ۾ پع٨ؽٛع ٗا٥٠ـ ۾ تع ٜ٩ٝڪعڻ الِء ؼ٩١٩ٽع ١٩٣ڪ ةعائ٥ـ وعٔاـ پ٩ؾ ڪٙ٩
تع ٜ٩ٝک ٧اڪحع٨ت ؼاـ ٥ٌ١ٝر ڪ ٥٩ق.٥٨
“ٝع٨ڪ ٧ؼ٩١٩ٽ ص٩ٞػ ڋ ٟ٤١٨قتر د ٥پاڪؽتاـ د ٧زٖ ۾ ةعائ٥ـ تع 45 ٜ٩ٝققٽٟ
د٘ٝ ٧اة ٧ٛ۾ 55ققٽ ٟد ٧اڪحع٨ت ؼاـ ٥ٌ١ٝر ڪعي قرت .٧د٩٣ ٟ٤١ٺ پع٨ؽٛع تع ٜ٩ٝ۾
٠ع ٧ٝڪعي پاڪؽتاـ ک٥ٔ ٧د ٧ؼاٝاـۿ د ٟ٤١۾ ؼا٠٥ٝڊي ٔ٥ج د ٧اؼتُٞاؾ الِء اقر ٟ٨پ ٧ٿعي
اپ ڈ٨ٽۿ د٩ڪ ٧ةسعي ٠گعا ٧٠۽ “ةطقزـ د ٥ڋس ڋ١٨طڌ د٤از “ٟ٣ۿ ڪ٥ةعا ٧ٛ٩٣ڪاپٽعـ دا
پعزا ۽ ا 16 ٓ٨د٤ازـ دا ٔام ٙپعزا پاڪؽتاـ ک١ٛٝ ٧طاۿ د ٟدٞ٩ٗ ٧ت پاڪؽتاـ 5ؼاؾ اڳ
ادا ڪعي چڪ.٧٣“ ٥
پع٨ؽٛع تع٩٣ ٜ٩ٝٺ 1990ع ۾ پاڪؽتاـ د٥ٔ ٧د ٧ؼاٝاـ ۽ اٗتكادي اٝطاد ت ٧پاة١طي
١٣ئ ٧قئ٣ ٧ئ .٧د٩٣ ٟ٤١ٺ پاڪؽتاـ د ٥ت٘ع٨ت 37 ٟڪعقڌ ڈاٚعـ د ٥ا٥ٔ ٥٣د ٧ؼاٝاـ رقڪ ٥٩ق٥٨
٥٣ۿ د ٟ٤١دٞ٩ٗ ٧ت پاڪؽتاـ ؼعڪار اـ قٗت ادا ڪعي چڪ٣ ٧ئ .٧اـ ؼاـ گڍ پاڪؽتاـ
زڪٝ٥ت 28ا 16-ٓ٨د٤ازـ الِء ة ٢ادائگ ٧ڪعي ڈڍي ٣ئ .٧ا ٧٣د٤از ة ٢پع٨ؽٛع تع ٜ٩ٝالڳ ٥ٿ٩ڻ
کا٠پِ٥ء رقڪ٩ا ق٨ا .ٻ ٥٩ت ٢ٺ ٥٩٤پع رقڪ ٙ٩ؼاٝاـ الِء ادا ڪ ٙ٩رٗ ٜد ٧قاپؽَ٧ء کاـ ة ٢ا٠ڪار ڪ٥٩
قٝ“ .٥٨ع٨ڪ ٧زڪٝ٥ت گظر 5 ٙ٨ؼا ٟٚ۾ پاڪؽتاـ ت ٧دٻاُء قد١٤طي ر ٧٣ت ٥٣ ٢ائٽ٣ ٧ٞٿ٩ارـ د٧
َطؿ ڦ٤الُء قاري َا ٧ٞٚٺا ٢٣ت ٧قس٩س٥ـ ڪعي .پ١٤١ذ ٧ا٨ٽ ٧ٞپعقگعاؿ ک١ٝ ٧ذٞط ڪعيۿ رقؾ
ة٩ڪ ڪعي ۽ “صعڪار اـ ک ٧صت ٜڪعي ڈڍيٝ“ .ع٨ڪا وعٔاـ ا ٧٣ؿعط ة١ا ڪ ٟ٤١ؿڪ ۽
ؿ٤ت ٧د ٧پاڪؽتاـ د ٧ؼا٩ٞٚت ۽ اؼتسڪاؿ الِء ا٠ت٤ائ ٧صىع٠اڏ جاةت ٿ٣ ٟ٩اۿ د ٟ٤١ڪعي
ڪا ة ٢پاڪؽتا ٧٠زڪٝ٥ت ا ٟ٤٠ؿعو ٟد ٥پ٥رائ ٥ڪعڻ الِء ت٩ار ٣ ٢٠ئ.٧
پاڪؽتاـ د٩ٞ٣ ٥ـ ٢کاـ اٝ ٥٣ؤٗٓ ر١٣طق “ ٥٨ت ٢د١گ ٧د٥١ـ ۾ ٝتتال ٣ڪ پاڌ٨ؽعي ٛٝڪ
ڀارت د٥ٔ ٧د ٧ةاالدؼتَ٧ء د٥ٝ ٧د٥دگَ٧ء ۾ اؼالؿ “ةاد الِء ا٠ ٥٣اٞٝڪ ٧٣“ ٟت ٢اُ٣ا ٣ڪ وعٔ ٥اٟ٨
پ ٧ٽ ٧ت ٧قس٩س٥ـ ڪعيۿ پعقگعاؿ ١ٝذٞطۿ رقؾ ة٩ڪ ٨ا اـ کٝ ٧ڪ ٙٞصت ٜڪعي ڈڍي.
www.sindhsalamat.com 56
اڄ جي سنڌ _ هڪ مطالعو :رڪ سنڌي
“ٝع٨ڪا دا اٝ ٧٣ىاٚتا ة ٢قعؼ ٣ڪ وعٔا ۽ اٝت٩ازي ٗؽ ٜدا ٣ئا .ڈاڪاڻ ت ٢اـ ڋس ۾ ڀارت ت٧
ڪا ة ٢پاة١طي الڳ ٢٠ ٥ڪئ ٧قئ٣ ٧ئ٧ۿ ٢٠قري اـ ک ٧اـ ڳا ٢٤ٚت ٧رما١ٝط ڪعڻ د ٧ڪ٥ؿؾ ڪئ٧
قئ ٧ت ٥٣ ٢۽ پاڪؽتاـ اي پ ٧ٽ ٧ت٣ ٧ڪ ئ ٧قٗت قس٩س٥ـ ڪ٨ ٟا پ١٤١ذ ٧ائٽ ٧ٞپعقگعاؿ ک٧
ٝسطقد ڪ .ٟد٩ت٥ڻ٩ڪ پاڪؽتاـ ٩ٞ٣ـ ٢کاـ َا ٧ٞٚؼىر ت ٧ا ٟ٩٘٨ ٥٣ڋ٨ار١٨طق ر ٥٩٣ت ٢اـ د٥
ائٽ ٧ٞپعقگعاؿ ُپعا٘ٝ ٟٝكطـ الِء “ ٧٣۽ اـ وعٔاـ ا٨ٽ ٜة ٜد ٧ت٩اري د ٥ڪ ٥ة١ٝ ٢ك٥ة ٥ق٨چار
٩٣ػٺ ٠ا .٧٣پع “ٝع٨ڪ ٧ؼ٩١٩ٽ ۾ ٥ٝد٥د ڀارت ٧الة ٧د٩ٞ٣ ٧ـ ٢ا٣ا ڪ٥ؿؾ ر ٧٣ت ٢پاڪؽتاـ
٣ڪ وعٔ٥٩ـ پاة١ط٥٨ـ ٗت٥ؾ ڪعي .اـ ئ٘ٝ ٧كط الِء پع٨ؽٛع تع٩٣ ٜ٩ٝٺ 1990ع ۾ پاڪؽتاـ د٧
ٔ٥د ٧۽ اٗتكادي اٝطاد ة١ط ڪئ ٧قئ٥ٔ .٧د ٧ؼاٝاـ ۽ 38ا 16 ٓ٨د٤ازـ د ٧زاقالت الِء ادا
ڪ ٙ٩رٗ ٜة ٢قاپػ ڪعڻ کاـ ا٠ڪار ڪ ٥٩ق .٥٨پاڪؽتاـ 1989ع ۾ ا ٟ٤٠د٤ازـ الِء ٟ٩ٛٝ 685
ڈاٚع 65 ٧١ُ٨ڪعقڌ ٚ 80ک ڈاٚع ادا ڪ٩ا ٣ئا.
٥ٝد٥دف ة٩ٌ١٩ع زڪٝ٥ت کاـ اڳ پع٨ؽٛع تع ٜ٩ٝد ٧صات ٧ٞ۽ اـ ٩٣ٺ رقڪ ٙ٩رٗ ٜ۽ آ٨
16د٤از زاق ٙڪعڻ الِء ڪ٩تعائ ٧ڀ٩عا ڪ٥ؿـ٥ـ ڪ٥٩ـ ق٥٨ـ .پع ٣ع ڀ٩عي ا ٟ٤٠ک٠ ٧اڪاَ٧ٝء
د ٟ٤١ٝ ٥ڋؼڻ ٥پ٥٠ .٥٩از ؿع ٓ٨د ٧د”ر ۾ پع٨ؽٛع تعٝ ٜ٩ٝاـ ٠ذات زاق ٙڪعڻ د ٧پ٤عٟ٨
ڪ٥ؿؾ ڪئ ٧قئ ٧پع اـ ڋس ۾ ٥٣ؿ قرڏ ٣ ٢٠ئڻ ؼتب ۽ ٠اڪاؿ پعڋ ٧٤٨پا٩ٚؽَ٧ء ۽ ؼٕارت٧
ڪ٥ؿـ ٟڪعي ڪا ڪا٩ٝاة ٧زاق ٢٠ ٙٿ ٧ؼگ .٧٤د ٟ٤١ةُط قري ٠گعاـ قز٨عاٌَٗ ٟ٩ُٝ ٜع٨ـ٧
د ٧د”ر ۾ ة٣ ٢ڪ ٠اڪاؿ ڪ٥ؿؾ ڪئ ٧قئ .٧پع “ٝع٨ڪا د ٧ا٥٨اـ ٞ٠ائ١طگاـ ۽ ؼ٩١٩ٽ د٧
ٞ٩ٝتعـ دٝ ٧ضإٚت ؼتب ٠گعاـ زڪٝ٥ت دَ٧٣ ٧ء ڪ٥ؿؾ ة ٢ڪا ؼ٥ڀ زاق ٢٠ ٙڪعي
ؼگ.٧٤
٥٠از ؿع ٓ٨زڪٝ٥ت ۾ دڍ ٟ٣پع٨ؽٛع تع ٜ٩ٝد ٧صات٨ ٧ٞا اـ ۾ تتط ٟ٩ٛ٨د ٧ڪ٥ؿؾ
ڪئ ٧قئ٧ۿ ت ٢اؼالؿ “ةاد زڪٝ٥ت د٠ ٧اڪاؿ پعڋ ٧٤٨پا٩ٚؽ ٟ٩ؼتب اٽ١ٛطق ا ٧٣ڪ٥ؿـ٥ـ
پاڪؽتاـ د ٧ڳچَ٧ء ۾ پ٥ڻ ٚڳ٥٩ـٝ“ .ع٨ڪ ٧زڪٞعا ٟ٠ؿعط َائط ڪعي ڈڍ ٥٨ت ٢پاڪؽتاـ
پ٤ع٨اـ پ١٤١ذ ٥ائٽ ٧ٞپعقگعاؿ ١ٝذٞط ڪعيۿ رقؾ ةئڪ ڪعي ۽ “صعڪار صت ٜڪعڻ د ٧تك٥ر
ؼاـ اق ٧ٚ٥و٥ر اتٕاؽ ڪعي .د ٟ٤١ةُط قاؿ١گٽ ٟا٠تٌا ٢٩ٝاـ ؼٛؽ ٧ٛ۾ ڪٗ ٧َٛٞ ٥طؿ کڻ١طي٢٠ .
قعؼ ا ٥٣پع اـ د”ر ۾ پاڪؽتاـ ۽ “ٝع٨ڪا دا الڳاپا ا٨تعا ت ٢صعاب ٿ ٧ق٨ا ۽ ڈڪتاڻ ۾ ا٨ڍق امأ٥
ٿ ٧ق٥٨ۿ د ٥پاڪؽتاـ ک ٧د٣ـتگعد ٛٝڪ ٟد ٧قٓ ۾ “ڻڻ دا دڌڪا ڋ٠ا ق٨اٝ .ضت ٓٛاٝطاد ڋ١٨طڌ
ادارـ وعٔاـ ١ٛٝطڌ اٝطاد رقڪڻ دا ة ٢اؿارا ڋ٠ا ق٨ا .د١٤١ڪعي ُٝا ٥ٛٝات ٧قڃ ٧پ٤ت٥ۿ د ٥پاڪؽتاـ
۽ “ٝع٨ڪا ۾ الڳاپا ة٤تع ة١ائڻ قار٥٨ـ ڪ٥ؿـ٥ـ اٽ١ٛطق ڀارت کٔ ٧ائطق رؼائڻ ٚڳ٥٩ـ.
دڍ1993 ٟ٣ع د ٧چ٠٥ڊـ کا٠پِ٥ء قز٨عاٌَ ٜة٩ٌ١٩ع ڀٽ ٥د ٧ؼعةعاَ٧٣ء ۾ پ٩پٛغ پارٽ ٧د٧
زڪٝ٥ت ٛٝڪ د ٧اٗتطار د٥ـ قاڳ٥ـ ؼ١ڀا٥٩ٚـ ت٠ ٢ئ ٟ٩زڪٝ٥ت اـ ڋس ۾ ؼ١ذ٩طگَ٧ء ؼاـ
ڪ٥ؿـ٥ـ ڪعڻ دَ ٥غؿ ًا٣ع ڪ .٥٩پ ٧پ ٧زڪٝ٥ت ٝامَ٧ء ۾ ٿّٛ ٙ٩ىٟ٩ۿ پعڋ ٧٤٨پا٩ٚؽَ٧ء ۾
٥ٝد٥د صا ٟ٩ٝ۽ ؼٕارت ٧ؼىر ت ٧ٿ ٙ٩ڪٞغقر ٟ٨د ٥ت٥ڌ ڪڌڻ الِء ٠ئ ٟ٩ؼع پا٩ٚؽ ٧تعت٩ب ڋ .٧٠اـ
ڋس ۾ “ٝع٨ڪ ٧زڪٝ٥ت ؼاـ راةى ٥ڪعڻ کاـ اڳ ٝڪ ٙٞت٩اري ڪعڻ وعؼ ډ٨اـ ڋ ٥٠ق .٥٨اٟ٤٠
www.sindhsalamat.com 57
اڄ جي سنڌ _ هڪ مطالعو :رڪ سنڌي
ٔڪعي ّٛى ٟ٩ک ٧دقر ڪعڻ د ٧ڪ٥ؿؾ ڪئ ٧قئ٧ۿ د ٟؼتب “ٝع٨ڪا ۾ ڀارت ٧الةَ٧ء ک٧
ٝؽٛؽ ٙڪا٩ٝاة٥٩ـ زاق ٙٿ ٧ر٥٩٣ـ ٥٩٣ـ .قز٨عاٌَ ٜة٩ٌ١٩ع ڀٽ ٥ص٥د اـ ؼٛؽ ٧ٛ۾ ڪ٥ؿـ٥ـ قٺڻ
ؿعقع ڪ٥٩ـ .ڪ١ٛٽ ٟا٠تٌا ٢٩ٝد ٧ا ٟ٤٠ةطگٞا ٟ٩٠ک ٧دقر ڪعڻ وعؼ ؼ١ذ٩طگ ٧اصت٩ار ڪئ٧
قئ٧ۿ د٩٣ ٟ٤١ٺ ڀارت ٧الة ٧پاڪؽتاـ صالؼ ة ٧ة٩١اد أ٥ا ٢٣ڦ٤ال٨ا ٣ئاٛٝ .ڪ د ٧ا٨ٽ ٧ٞپعقگعاؿ
د ٧ز٥ا ٧ٚؼاـ پئطا ڪ ٙ٩ڪ٥ڌ ۽ دقک ٧قاري ٝؤٗٓ کَ ٧ا ٧ٞٚؼىر ت ٧قائک ٥ڪعڻ ةُط پ٤عٟ٨
ڪ٥ؿؾ و٥ر “ٝع٨ڪ ٧ڪا٠گع٨ػ دٞ٩ٝ ٧تعـ ک ٧اَتٞاد ۾ قٺڻ د ٧ڪ٥ؿؾ ڪئ ٧قئ.٧
ڈاڪاڻ تٝ“ ٢ع٨ڪ ٧ڪا٠گع٨ػ ۾ قطر ڪ١ٛٽ ٟد ٧اڪحع٨ت ٣ ٢٠ئڻ ڪعيۿ قطر ڪ١ٛٽ ٟک٧
اَتٞاد ۾ قٺڻ کا٠پِ٥ء ا ٥٣معقري ٥٩٣ت ٢ؼ٩١٩ٽ دٞ٩ٝ ٧تعـ ک ٧ة ٢اـ ڋس ۾ پ١٤١ذ ٥ڪ ٥٩قڃ .٧اـ
ؼٛؽ ٧ٛ۾ قز٨عاٌَ ٜة٩ٌ١٩ع ڀٽٝ“ ٥ع٨ڪا ۾ ٘ٝعر ٿ ٙ٩پاڪؽتا ٧٠ؼٕ٩ع ٩ٛٝسا ٥ٚډي ذر٧ُ٨
ڪا٠گع٨ػ دٞ٩ٝ ٧تعـ ؼاـ پاڻ ؼڋق راةى ٥ڪعڻ د٩ٔ ٥ك ٥ٛڪ“ .٥٩صعڪار ڪا٠گع٨ػ ۾ ا٣ڎي
الةٝ ٧ؽتسڪ ٜٿ٩ڻ ٚڳ٧ۿ د٩ڪا قطر ڪ١ٛٽ ٟد ٧اـ تك٥ر د ٧زٞا٨ت ۾ اڳت ٧اچڻ ٚڳ ٧ت٢
پع٨ؽٛع تع٩٣ ٜ٩ٝٺ پاڪؽتاـ ؼاـ ٿ١٩طڌ ٠ا ا٠كأ ٟ٩د ٥ازا ٥ٚڪ ٥٩قڃ.٧
قز٨عاٌَ ٜة٩ٌ١٩ع ڀٽٝ“ ٥ع٨ڪا ۽ پاڪؽتاـ د ٧الڳاپ ٟ۾ پئطا ٿ ٙ٩رڪاقٽ٥ـ ۽ ةطگٞا٥٩٠ـ
دقر ڪعي ا ٟ٤٠ک ٧قډ٨ڪ ٝنت٥ط ۽ ٝؽتسڪ ٜة١ائڻ الِء ٢٠قعؼ پاڻ “ٝع٨ڪا د ٥دقرق ڪعي
قطر ڪ١ٛٽ ٟؼاـ ٝالٗات ڪئ٧ۿ پع قطر ٔارقؽ ازٞط ْٚاري ة ٢اـ ڋس ۾ “ٝع٨ڪا د ٥دقرق ڪ.٥٩
قطر ۽ قز٨عاٌَ ٜد ٧ڪ٥ؿـ ٟد ٥ئ٠ ٧ت٩ذ ٥٣ ٥دٝ“ ٥ع٨ڪا د ٧ڪ ٟ٤١پ٤ع ٟ٨قطر (ڪ١ٛٽ٢٠ )ٟ
قعؼ اـ ڳا ٢٤ٚد ٥اَتعاؼ ڪ ٥٩ت ٢پع٨ؽٛع تع٩٣ ٜ٩ٝٺ پاڪؽتاـ ت ٧پاة١ط٥٨ـ ٠اا٠كأٟ٣“ ٧ۿ
پع ُ ٟ٣ا ٟ٤٠د ٧صات ٧ٞالِء ة ٢ڪ٥ؿـ٥ـ قٺڻ د ٥قاَطق ڪ .٥٩د٩ڪٝ ٧اڻ ٥٤۽ ډر٥٨ـ “ٝع٨ڪا
د ٧قطر ؼاـ ٝستع ٢ٝة٩ٌ١٩ع ڀٽ ٥دٝ ٧الٗات ٟت ٧ة٩ذا ت٩٘١ط ڪ١ط٥٨ـ ر٥٩٣ـ “ٟ٣ۿ ا ٟ٤٠ک٧
٣اڻ ةعائ٥ـ تع ٜ٩ٝد٥ٌ١ٝ ٧ري کا٠پِ٥ء پ١٤١ذٝ ٥ؤٗٓ تتط ٙ٨ڪعڻ ٥پ٠٥طق .ڈاڪاڻ ت ٢ٻٛٝ ٟڪٟ
۾ 5ؼا ٟٚکاـ پئطا ٿ ٙ٩ةطگٞا٥٩٠ـ صت ٜڪعڻ ۽ الڳاپ ٟک ٧ٻ٤٩ع ٥ُٞٝؾ ت“ ٧ڻڻ ا٨تعق ؼ٥ٚ٥
٠ا٧٣ۿ د٩ئَ ٟاؿ و٥ر چ ٥٩ق١٨طق “.٧٣
“ٝع٨ڪا د ٧قطر ڪ١ٛٽ ٟ۽ ة٩ٌ١٩ع ڀٽ ٥قچ ۾ ٿٝ ٙ٩الٗات کا٠پِ٥ء قطر ڪ١ٛٽ ٟد٧
“ٝع٨ڪ ٧ڪا٠گع٨ػ ۾ ٥ٝد٥د الة ٧پع٨ؽٛع تع ٜ٩ٝد ٧صات٨ ٧ٞا ردقةطؾ الِء ؼ١ذ٩طگَ٧ء ؼاـ
ڪ٥ؿـ٥ـ قٺڻ ؿعقع ڪ٥٩ـ .اـ ڋس ۾ ؼ٩١٩ٽع ١٩٣ڪ ةعائ٥ـ ؼ٩١٩ٽ ۾ پع٨ؽٛع ٗا٥٠ـ ۾ تعٜ٩ٝ
ةاةت ٣ڪ ة ٙپ٩ؾ ڪ .٥٩اـ ة ٙپ٩ؾ ٿ١٩طي ئ ٧پاڪؽتاـ زڪٝ٥ت ڀارت ٧د٥اة ٧ڪاررقائ ٧ک٧
رقڪڻ الِء پ١٤١ذ٥ـ ؼٕارت ٧ڪ٥ؿـ٥ـ ت٩غ ڪعي ڈڍ٥٨ـ .د ٟ٤١د٠ ٧ت٩ذ ٧۾ پع٨ؽٛع تع ٜ٩ٝد٧
ٝضإٚت ۾ ؼ٩١٩ٽعـ د ٧تُطاد ۾ امأ ٥ٿ١٩طق قُ٧٣ .٥٨ء پ٤ع٥٨ـ ڀ٩عق ٥٣د ٥پاڪؽتاـ پ١٤١ذ٧
ا٨ٽ ٧ٞپعقگعاؿ د ٧ؼٛؽ ٧ٛ۾ ڪا ة ٢ؼ٥د٨تازي ڪعڻ کا٠ؽ٥اِء “ٝع٨ڪ ٧ؼ٩١٩ٽعـ د ٧زٞا٨ت
زاق ٙڪعڻ ۾ ڪا٩ٝاب قڃ ٧رٝ“ .٥٣ ٥٩٣ع٨ڪ ٧ؼ٩١٩ٽ ۾ ةعائ٥ـ تع ٜ٩ٝپ٩ؾ ٿ٩ڻ ص٥د
پاڪؽتاـ د ٧اـ اقٝ ٧ٚ٥ؤٗٓ دَ ٧الٝت ٧تائ٩ط ۽ تكط٣ ٖ٨ئ ٧ت ٢اـ د ٥ا٨ٽ ٧ٞپعقگعاؿ پع اٟٝ
٘ٝكطـ الِء “ ٧٣۽ ٥٣ڪ ٟ٤١ة ٢ڋس ۾ ٣ڪ وعٔ٥٩ـ پاة١ط٥٨ـ ٗت٥ؾ ٢٠ڪ١طق.
www.sindhsalamat.com 58
اڄ جي سنڌ _ هڪ مطالعو :رڪ سنڌي
www.sindhsalamat.com 59
اڄ جي سنڌ _ هڪ مطالعو :رڪ سنڌي
دطقد٤ط د ٧معقرت “ .٧٣ڈاڪاڻ ت ٢ڀارت اـ تع ٜ٩ٝکٗ ٧ا٥٠ـ د ٧ؿڪ ٙ۾ “ڻڻ قارـ ٝعزٟٛ
دقراـ اـ ک٠ ٧اڪاؿ ة١ائڻ د٥ـ قڋ٥٨ـ ڪ٥ؿـ٥ـ ڪ١طق ٥٣ .پاڪؽتاـ د١٠ ٧ڌڌي ؼ٥ڀ ک٧
ؿڪؽت ۾ تتط ٙ٨ڪعڻ الِء پ١٤١ذ ٥پ٥رق زقر ٚڳائ١٩طق .اـ ڋس ۾ قاؿ١گٽ ٟ۾ ؼٕارتڪارـ ۽
ڪا٠گع٨ػ د ٧ڪ ذٞ٩ٝ ٢٤تعـ د ٥چ٥ڻ “ ٧٣ت ٢اڃا پاڪؽتاـ ک٥ٔ ٧د ٧ؼاٝاـ ٛٝڻ ۽ پاة١ط٥٨ـ
٣ٽڻ ۾ ڪأ ٧قٗت ٚڳ١طقۿ اڃا ڪ٩ئٝ ٧عزال ُاڪعڻ ةاٗ .ٟ٣“ ٧ڈاڪاڻ ت ٢اـ تع ٜ٩ٝکٗ ٧ا٧٠٥٠
ؿڪ ٙڋ٨ڻ الِء ا٥٨اـ ٞ٠ائ١طگاـ وعٔاـ اـ د٥ٌ١ٝ ٧ري اڃا معقري “.٧٣
ڀارت وعٔاـ ةعائ٥ـ تع ٜ٩ٝد٥ٌ١ٝ ٧ري ةاةت قڋي پئٞا ٧٠ت ٧قاق٨ال ڪئ ٧پئ ٧قڃ.٧
ڀارت د ٧پعڋ ٧٤٨قزارت د ٧تعدٞاـ چ ٧٣“ ٥٩ت ٢ةعائ٥ـ تع ٜ٩ٝد٥ٌ١ٝ ٧ريَء ؼاـ ڀارت ک٧
ٝڪ ٧٣“ ٟ٩٘٨ ٙٞت ٢اـ ؼاـ ڋکڻ ا٨ـ٩ا ۾ ٣ٿ٩ارـ د ٧ڈقڌ قډي ق١٨طي٣ .ٿ٩ارـ د ٧اـ ڈقڌ ؼاـ
صى ٧۾ ق٥رتساؾ ڈڪتاڻ قاري ٿ ٧ق١٨طي ۽ اـ د ٥ذ٥٩ٝار “ٝع٨ڪا ٠٥٣طق .ڀارت ٧تعدٞاـ
پاڪؽتاـ ت ٧اٚغاؿ ٧٣“ ٥٩١٣ت ٥٣ ٢قڋي َعق ٧کاـ ڳذ٣ ٧٠٥ٞ٠ ٧٤ٿ٩ار زاق ٙڪعي ر٥٩٣
“ .٧٣اـ ڪعي “ٝع٨ڪ ٧زڪٝ٥ت ۽ ڪا٠گع٨ػ ک ٧اـ ُٝا ٧ٛٝت ٧ڀارت ٧زڪٝ٥ت د٧
ا٠ط٨ـ ٟکاـ “گا ٢٣ڪ ٥٩پ ٥٩قڃ ٧ت ٢د٩ئٝ“ ٟع٨ڪا پ١٤١ذ٩ٔ ٧ك ٧ٛتٌ٠ ٧عجا ٧٠ڪعي.
“ٝع٨ڪاۿ ڀارت د ٧اـ ڳڻت ٧ک ٧ة ٧ة٩١اد ٗعار ڋ١٨طي ک٩ػ ٟ٩٘٨ڋ٨ار ٧٣“ ٥٨ت ٢ةعائ٥ـ تعٜ٩ٝ
د٥ٌ١ٝ ٧ريَء کاـ پِ٥ء پاڪؽتاـ ک١ٛٝ ٧طڌ ؼاٝاـ د١گ٩َ٥٠ ٧ت د٠ ٥ا ٧٣۽ اـ ؼاـ پاڪؽتاـ ۽
ڀارت قچ ۾ واٗت د ٥ت٥ازـ صعاب ٢٠ٿ١٩طقٝ“ .ع٨ڪ ٧پعڋ ٧٤٨قزارت د ٧تعدٞاـ ٠ڪٚ٥ػ ةع٠غ
قسأ ٟ٩ؼاـ ڳا٤ٚائ١٩طي چ ٧٣“ ٥٩ت ٢د٩ت٥ڻ٩ڪ پاڪؽتاـ ک٣ ٧ٿ٩ارـ دٔ ٧عاَ٧ٞ٣ء ؼاـ َالئ٘٧
۾ ڀارت د٥ٔ ٧د ٧ةاالدؼتَ٧ء ۾ ٿ٥رق ٔعؽ پ٠٥طق .ت٠٥٣ ٟ٤١طي ةٝ“ ٢ع٨ڪا ک ٧ڀارت وعٔاـ ذ٩ٝطارا٢٠
ردَ ٙٞد ٧ا٩ٝط “.٧٣
ة٤عزاؾ ڀارت ڪ ٟ٤١ة ٢وعح پاڪؽتاـ ۽ “ٝع٨ڪا د ٧الڳاپ ٟ۾ ة٤تعيَء د ٥ص٥ا٣ـ١ٞط
٠ا ٥٣ .٧٣ةعائ٥ـ تع٩٣ ٜ٩ٝٺ پاڪؽتاـ ک١ٛٝ ٧طڌ پ١٤١ذ ٧زٖ کاـ ٝسعقؿ ڪعڻ الِء ؼعٽ٥ڌ
ڪ٥ؿـ ٟ۾ ٝكعقؼ “ٝ“ .٧٣ع٨ڪ٣ ٧ائ٥س ۾ ٥ٝد٥د ڀارت ٧الة ٧ڪذ١٩٤ٝ ٢٤ا اڳ “ٝع٨ڪ٧
پعڋ ٧٤٨قز٨ع قارـ ڪعؼٽٔ٥ع ک ٧صه ٚک٥٣ ٥٩ۿ د ٟ٤١۾ چ ٥٩ق ٥٣ ٥٨ت٢ۿ ‛د٩ؽتائ ٟ٩پاڪؽتاـ پ١٤١ذ٥
ائٽ ٧ٞپعقگعاؿ ٢٠ٿ ٥رقڪ٧ۿ اـ قٗت تائ ٟ٩اـ ک ٧اـ وعح د ٧ؼازؼاٝاـ ڋ٨ڻ پع٨ؽٛع تع ٜ٩ٝد٧
ڀڃڪڎي ٿ١٩طق ۽ اٝ“ ٥٣ع٨ڪٕٝ ٧ادـ د ٧ة ٢صالؼ ٿ١٩طق‚.
“ٝع٨ڪا ۾ ٥ٝد٥د پاڪؽتا ٧٠ؼٕ٩ع ٩ٛٝسا ٥ٚډي ٻڋا ٧٣“ ٥٨تٝ“ ٢ع٨ڪا ۾ ڀارت ٧الة ٧دا پعاڻا
ک٩ڍاري ةعائ٥ـ تع ٜ٩ٝد ٧اجعـ ک ٧گ٤ٽائڻ الِء ٣ڪ ٻ ٧تع ٜ٩ٝؼ٩١٩ٽ ۾ “ڻڻ د٥ـ ت٩ار٥٨ـ ڪعي
ر٩٣ا “ .ٟ٣ڪذ ٢٤ڋ ٟ٤١٨ا٠طر ؼ٩١٩ٽع ٔاٽ ٟ٩ةٽا ٟ٩ٚپ١٤١ذ ٧ؼاٿ ٟ٩دٝ ٧طد ؼاـ ٣ڪ ٻ ٧تعٜ٩ٝ
پ٩ؾ ڪعڻ د٥ـ ت٩ار٥٨ـ ڪعي ر .٧٣“ ٥٩٣اـ تع ٜ٩ٝذر ٧ُ٨ؼ١طس ڪ٥ؿؾ ٠٥٣طي ت ٢ةعائ٥ـ
تع ٜ٩ٝد ٧اـ زك ٧ک ٧صت ٜڪ ٥٩قڃ٧ۿ د ٟ٤١د ٧ذر ٧ُ٨پاڪؽتاـ ک٥ٔ ٧د ٧ؼاٝاـ ٛٝڻ.٧٣“ ٥
د ٟ٤١دٝ ٥ىٛب ا ٥٣ئ ٧٣“ ٧ت ٢قاؿ١گٽ ٟ۾ ةعائ٥ـ تع ٜ٩ٝد ٧دؽٝ ٜاـ رقح ڪڌڻ د٥ـ ؼازؿ٥ـ
ٿ ٧ر٥٩٣ـ “ .ٟ٣پاڪؽتاـ ک ٧پ١٤١ذ ٧ڪ٥ؿـ ٟذر ٧ُ٨زاق ٙٿ ٙ٩جٞع کاـ ٝسعقؿ ڪعڻ د٥ـ
www.sindhsalamat.com 60
اڄ جي سنڌ _ هڪ مطالعو :رڪ سنڌي
ت٩ار٥٨ـ ڪ٥٩ـ پ٥٩ـ قڃ .ٟاـ ڪعي ا ٥٣ؼٞذ٤ڻ ت ٢ةعائ٥ـ تع ٜ٩ٝؼاـ ؼڀ ڪذ ٢٤زاق ٙٿ ٧ق٥٨
“٧٣ۿ ٣ڪ ص٥ؿٕ ٧ٞ٤ئ ٧چئ ٧ؼگ٤ذ ٧ٿ .٧ةعائ٥ـ تع ٜ٩ٝد ٧ا٩ٞ٣ت کاـ ڪ ٥ا٠ڪار ڪعي ٢٠ٿ٥
ؼگ٤ذ٧ۿ پع زاق ٙٿ ٙ٩اـ ؼ٥ڀ ک ٧پ١٤١ذ ٧ت٥ڌ تائ ٟ٩رؼائڻ ۽ اـ ڋس ۾ ٿ١٩طڌ ؼازؿ ٟک٠ ٧اڪاؿ
ة١ائڻ الِء اڃا اڻٿڪ دطقد٤ط ۽ قتع “زٝا ز٥ق ٧ٛد ٧معقرت “ .٧٣اؼاـ ؼٞذ٥٤ـ ٿا ت ٢د٤ڎي
وعح ٥ٝد٥دف زڪٝ٥ت پ١٤١ذ ٧ؼٕارت ٧ڪ٥ؿـ ٟذرٝ“ ٧ُ٨ع٨ڪ ٧ؼ٩١٩ٽ ٝاـ ٧٣تع٥ٌ١ٝ ٜ٩ٝر
ڪعائ٧٣“ ٧ۿ اـ ئ ٧د٥شۿ دظة ٧۽ ق ٧ٚ٥ٚؼاـ اـ کٝ“ ٧ع٨ڪ ٧ا٥٨اـ ٞ٠ائ١طگاـ ٝاـ ةٗ ٢ا٥٠ـ د٧
ؿڪ ٙڋ٨ارڻ الِء زةعدؼت دطقد٤ط ڪئ ٧ق١٨طي ۽ ڀارت وعٔاـ اـ د ٧ردَ ٙٞ۾ ؼ٩١٩ٽ ۾ پ٩ؾ
ٿ١٩طڌ اٝڪا ٧٠تع ٜ٩ٝد٠ ٧اڪاَ٧ٝء دا اڳ٥اٽ ة١طقةؽت ڪ٩ا ق١٨طا.
www.sindhsalamat.com 61
اڄ جي سنڌ _ هڪ مطالعو :رڪ سنڌي
اٽڪ چ٩ڪ پ٥ؼٽ ت ٧صىع٠اڏ ٣ٿ٩ارـ ؼاـ ڀع٥ٔ ٙ٨د ٧گاڋي پڪڎدڻ ۽ ٌٕٝع“ةاد ٝاـ
زعڪت اال٠كار ت ٜ٩ٌ١ؼاـ قاؼى ٥رک١طڌ ٣ڪ ڪـ٩ٞعي ق٨ڎ٣اڏ د ٧گعٔتاريَء کا٠پِ٥ء
پاڪؽتاـ ۾ ٣ڪ ة٩١اد پعؼت اؼال٥ٔ ٧ٝد ٧ا٘٠الب “ڻڻ د ٧ؼازش ؼ٥ڀ کاـ اڳ پ١٤١ذ ٧ا٠ذاؿ
ک ٧رؼ ٧چڪٛٝ .٧٣“ ٧ڪ ۾ ة٩١اد پعؼت ؼ٩اؼٝ/٧ظ٣ت ٧گعقپ ٟ۽ ڪذ ٜ٤ُٝ ٢٤د٥ٔ ٥د٩ٔ“ ٧ؽعـ
١ٛ٣طڌ ٣ ٧١٩٤ٝڪ ا٣ڎي ٗؽ ٜد ٧ةْاقت ذر ٧ُ٨اٗتطار اَ ٰ٧ٛتٗ ٧تن ٥ڪعڻ د١ٝ ٥ك٥ة ٥ؼٽ٥٣ ٥٩ۿ
د ٟ٤١ؼاـ ٢٠قعؼ د٥٤ٞر٨ت د ٥اُؼع٠طڌ ٻ٥ٽ ٥ڪچَ٧ء ۾ ئ ٧چ٩ڀاٽذ ٧قڃ٣ ٧اۿ پع پاڪؽتاـ الِء
داص ٧ٛ۽ صارد ٧ؼىر ت ٧قڋـ ٣اڃ ٟ۽ ٝك٩تت ٟک ٧د ٜ١ڋئ٣ ٧ا.
ٟ٣صىع٠اڏ ؼازش د ٥اـ قٗت ڀا٠ڊق ڦاٽ ٧پ٥٩ۿ دڍ ٟ٣ڪذٕ٣ ٢٤تا اڳ ٌٕٝع“ةاد ٝاـ
ڪـ٩ٞعي ق٨ڎ٣اڏ ت ٜ٩ٌ١زعڪت اال٠كار د٣ ٧ڪ ڪارڪ ٟک ٧گعٔتار ڪ ٥٩ق .٥٨گعٔتار ٿٙ٩
ڪارڪ٥ٔ ٟد ٧اصت٩ار“ ٟ٨ڋق اـ ؼازش د ٥ا٠ڪـاؼ ڪ .٥٩دٝ ٟ٤١اـ ٥ُٛٝؿ ٿ ٥٩ت٥ٔ ٢د٩ٔ“ ٧ؽعـ
د٣ ٥ڪ گعقپۿ د ٟ٤١دا ڪـ٩ٞعي ت ٟٞ٩ٌ١زعڪت اال٠كار ۽ زغب اٞٚذا٣ط ٟ٨ؼاـ قاؼىا
“ٟ٣ۿ ٛٝڪ ا٠طر ةْاقت ذر ٧ُ٨اٗتطار اَ ٰ٧ٛتٗ ٧تن ٥ڪعڻ گ٤عي ٿ .٥د٩ئ ٟپاڪؽتاـ ۾ ٢٠قعؼ
‛اؼال ٧ٝا٘٠الب‚ “٠طق قڃ ٧پع قاالر ٙ٨ڪـ٩ٞع ک ٧ة٥ٔ ٢د ٧واٗت د ٧زقر ت“ ٧زاد ڪعا ٥٨قڃ.٧
ؼازش د ٥ا٠ڪـاؼ:
ڪـ٩ٞعي ق٨ڎ٣اڏ د ٧گعٔتاريَء ۽ ا٠ڪـأ ٟکا٠پِ٥ء ٔ٥ج د ٧اَ٩ٗ ٰ٧ٛادت ُٝا ٧ٛٝد ٧ت٢٤
تائ ٟ٩پ٤چڻ الِء پ١٤١ذ ٧وعٔاـ داچ د٥چ ؿعقع ڪعي ڋ .٧٠گظر ٧١٩٤ٝ ٙ٨اٽڪ چ٩ڪ پ٥ؼٽ ت٧
٣ڪ ٔ٥د٩ٔ“ ٧ؽع د ٧گاڋي ک ٧رقڪ ٥٩ق .٥٨دٝ ٟ٤١اـ قڋي تُطاد ۾ ص١ٔ٥اڏ ٣ٿ٩ار ٣ٿ ڪ٩ا ق٨ا.
اـ ٔ٥د٩ٔ“ ٧ؽع د ٧گاڋيَء ۾ ڈرائ٥٩ر کاـ ؼ٥اِء ٻ ٥٩ڪ ٥ةٝ ٢اڻ٥ٝ ٥٤د٥د ٣ .٥٩٣ ٢٠ڪ ا٠گع٨غي اصتار
د٥٩٠ ٧ز ا٠ٽ٩ٛ٩ذ١ػ ٠٥٨ٽ د ٧رپ٥رٽ ٝىاةٖ ا٣ا گاڋي ةعگ٩ڊ٨ئع ٝؽت١كع ةال دٗ ٧أ ٧ٛد٣ ٥ڪ
زك٣ ٥ئ .٧د٩ڪ“ ٥ر ٧ٝا٨٥٨ئ٩ـ ٟڪٞا٠ڊر ؼاـ گڍ ؼعزط دٗ ٧تائَ ٧ٛالئ٘ ٟد ٧دقري تاـ قاپػ
اچ ٧ر ٟ٣ .٥٣ ٥٩٣اٽڪ چ٩ڪ پ٥ؼٽ د ٧َٛٞ ٧ک ٧چ٥را ٥٨ت ٢ؼ١طس پٺ٩اـ ا١٨طڌ گاڋيَء د ٧ڪا ة٢
چ٩ڪ١گ ٢٠ڪئ ٧قڃ .٧ڈاڪاڻ ت٣ ٥٣ ٢ڪ ؼعڪاري ٝـ ٟت .ٟ٣“ ٧دڍ ٟ٣ت ٢چ٩ڪ پ٥ؼٽ د٧
َ ٧ٛٞک ٧اڳ٥اٽ ئ ُٝ ٧ا ٧ٛٝکاـ صتعدار ڪ ٥٩ق .٥٣ ٥٨ت ٟ٤١ڪعي گاڋي د ٧چڪاس دقراـ راقٚپ١ڊي
ا١٨طڌ ٣ٿ٩ارـ د ٧قڋي ک٩پ پڪڎدڻ ؼاـ گڍ ٜ٤ٝد٥ئ ٧ة ٢پ١٤١ذٝ ٟڎ ٧٠پاؼ ٟکاـ ٠عقار ٿ ٧پئ.٧
اٽڪ چ٩ڪ پ٥ؼٽ ت ٧اـ ڈراٝائ ٧قاُٗ ٧پ٩ؾ اچڻ کا٠پِ٥ء ٣ٿ٩ارة١ط ٔ٥ج د ٧ڈائع٨ڪٽع
www.sindhsalamat.com 62
اڄ جي سنڌ _ هڪ مطالعو :رڪ سنڌي
د١عؾ ا١ٕ٠ٽعي ٩ٝذع د١عؾ ً٩٤ع االؼالؿ َتاؼ٧ۿ ةعگ٩ڊ٨ئع ٝؽت١كع ةالۿ ڪع ٙ٠وارؽ ۽ ڪعٙ٠
زا٣ط ؼ٩ٞت ڪ٩تعـ ئ ٧اَ٥ٔ ٰ٧ٛد٩ٔ“ ٧ؽعـ ۽ د٥ا ٟ٠ک ٧گعٔتار ڪ ٥٩ق .٥٨د ٟد ٥تُطاد 36کاـ
40تائ ٟ٩ٻڋا ٥٨قڃ ٧ٿ .٥گعٔتار ٿ ٟٛ٩کاـ ة٥ٛچؽتاـ د٠ ٧ا٥ُٛٝؿ َالئ٘ ٧۾ ٔ٥ج د ٧اؼپ٩ـٙ
ا٨٥٠ؽٽ٩گ٩ـ ٟؼ ٙ٩وعٔاـ داچ ڪئ ٧پئ ٧قڃ.٧
د٩ت٥ڻ٩ڪ ؼعڪاري ۽ َؽڪعي ذرُ٨ا ُٝ ٟ٣ا ٧ٛٝدا تٕك ٙ٩ٻڋائڻ کاـ ٝڪ ٙٞوعح
پع٩٣غ ڪعي ر٩٣ا “ .ٟ٣پع ُٝا ٥ٛٝد٩ئ ٟپِ٥ء ت٩ئٛٝ ٟڪ ٧۽ َا٩ٝ ٧ٞٚڊ٨ا د ٧تتكعـ ۽ ؼعگ٥ؿٟ٩
دٝ ٥س٥ر ةڻذ ٧ر .٧٣“ ٥٩٣پ٤ع٥٨ـ ڀ٩عق ٔ٥د٩ٔ“ ٧ؽعـ د ٧گعٔتاريَء د ٥ا٠ڪـاؼ ٝؽ٩ٚ ٜٛگ
(د٥ڻ٩ذ )٥د ٧ؼ٩١٩ٽع وارؽ چ٥ډري پ١٤١ذ٩ٝ‛ ٧ٽ دي پع٨ػ‚ پعقگعاؿ ۾ ڪ .٥٣ ٥٩ؼ١طس اـ
ا٠ڪـاؼ د ٧چئ ٟڋ ٟ٤١٨کا٠پِ٥ء قز٨عاٌَٝ ٜستع ٢ٝة٩ٌ١٩ع ڀٽ ٥ا٨ڊ٨ٽعـ ؼاـ ٝالٗات دقراـ اٟ٤٠
گعٔتار ٟ٨د ٧تكط ٖ٨ڪ١طي چ ٥٣ ٥٩ت٢ۿ ‛ڪذ٥ٔ ٢٤د٩ٔ“ ٧ؽعـ ک٩ّ’ ٧ع پ٩ـ٥٩را ‘٢٠ؼعگع ٟ٩ٝ۾
٥ٛٝث ٣ذڻ کا٠پِ٥ء گعٔتار ڪ ٥٩ق .٧٣“ ٥٨دٝ ٟتُٝ ٖٛڪ ٙٞداچ ٿ٩ڻ کا٠پِ٥ء ز٘٘٩ت٥ـ پڋر٥٨ـ
ڪ٥٩ـ ق١٨ط٥٨ـ‚.
َؽڪعي ذرُ٨ا ٔ ٧اٚساؾ ُٝ ٟ٣ا ٧ٛٝتٝ ٧ڪ ٙٞصا٥ٝش “ .ٟ٣پع ذر ُٟ٨ٻڋا ٧٣“ ٥٨ت ٢داچ
دقراـ ة٩١ادي ز٥ا٥ٔ ٥ٚج د ٧ڈؼ٩پ ٟ٩ٛد ٧ڀڃڪڎي ۽ ٛٝٽعي رقٚغ ٩٣ٺ َائط ٿ ٙ٩ذ٥٩ٝار ٟ٨ک٧
اقرا٠گ٤ڻ ٻڋا ٥٨پ ٥٩قڃ .٧ڪذ٩ٔ“ ٢٤ؽعـ ت ٧الڳ ٥ڪ ٙ٩اٚغا ٟٝد ٥قاؼى٣ ٥ٿ٩ارـ ؼاـ ة.٧٣“ ٢
قاُٗ ٧کا٠پِ٥ء ازتؽاةٌ٠ ٧اؿ زعڪت ۾ اچ ٧ق٥ٔ .٥٨ج د ٧د٩گ ةعا٠چ ٥ٝدب داچ کا٠پِ٥ء ؼا٥٤ٝـ
ا١٨طڌ ز٘٘٩ت ٟد ٧رقؿَ٧١ء ۾ قډ٨ڪ ڪاررقائ ٧ڪئ ٧ق١٨طي .د ٟ٤١۾ ڪ٥رٽ ٝارؿ ٙة ٢ٿ ٧ؼگ٧٤
ٿ .٥ذر ُٟ٨دٝ ٧ىاةٖ اـ ڪ٩ػ ۾ ڪذ ٢٤ؼ ٟ٩ٛ٨٥ة٥ٛٝ ٢ث “ .ٟ٣د ٟد ٥تُطاد ٻ ٢ٻڋا ٥٨قڃ ٧ٿ .٥تٟ٤١
٠٥٣طي ة ٢ا٥ٔ ٟ٤٠د٩ٔ“ ٧ؽعـ د ٧ٻ ٟ٩ؼ ٟ٩ٛ٨٥ؼاـ راةى ٟد ٧ةاري ۾ تس٘٘٩ات ڪئ ٧پئ ٧قڃ.٧
ڪذ ٢٤ا ٧٣ة ٢اوالع “ ٟ٣تٕٝ ٢تٝ ٧سٞط ؼُ٩ط ٠ا٣ ٧ٚڪ ؿضف ک ٧اـ ؼٛؽ ٧ٛ۾ گعٔتار ڪ ٥٩ق٥٨
“ .٧٣د ٟ٤١د ٥قاؼى‛ ٥تسٕي صت٠ ٜت٥ت‚ ٠ا٣ ٧ٚڪ ٝظ٣ت ٧گعقپ ؼاـ “.٧٣
ڪذٝ ٢٤تكع ٟ٣ؼازش ۾ ڪذ ٢٤رٽائعڈ ٔ٥د٩ٔ“ ٧ؽعـ دا ٠اال ة ٢قٺ ٧ر٩٣ا “ .ٟ٣د ٟ۾
صاص ڪعي تازق رٽائعڈ ٿٛٝ ٙ٩ٽعي د ٧ا٠ٽع ؼعقؼغ ا٠ٽ٩ٛ٩ذ١ػ (“ِء ا٨ػ “ِء) د ٥ؼعةعا٢٣
ٕ٩ٚٽ١٩١٩ٽ د١عؾ داق٨ط ٠اقع ة ٢ؿا٥ٔ .٧٣“ ٙٝج د٥ٝ ٧د٥دف ؼعةعا ٢٣د١عؾ َتطا٥ٚز٩ط ٝئ٧
1993ع ۾ پ١٤١ذ٥ـ ٠ئ ٥ـ َ٤طق ؼ١ڀاٚڻ کا٠پِ٥ء داق٨ط ٠اقع ک ٧اـ اٚغاؿ ٩٣ٺ ُٝى ٙڪ ٥٣ ٥٩ت٥٣ ٢
د٩٠ا د ٧گ٤ٽ ۾ گ٤ٽ 12کٛٝ ٟڪ ٟا٠طر ٝؽ ٜٛةاّ ٟ٩ک٥ٔ ٧د ٧اٝطاد ۽ تسٕي ٔعا ٜ٣ڪعي ر٥٩٣
“ .٧٣داق٨ط ٠اقع کا٠ؽ٥اِء “ِء ا٨ػ “ِء ٝاـ ؼ١طس 24ک ٟؼاٿ ٟ٩ک ٧ة ٢ؼاڳ ٧اٚغاؿ ٩٣ٺ اٚڳ ڪ٥٩
ق ٟ٣ .٥٣ ٥٨قٗت رٽائع ڈ ٕ٩ٚٽ١١٩ٽ د١عؾ داق٨ط ٠اقع د٩٠ا ا٠طر اؼالؿ د ٧تت ِ٩ٛ۾ ٝـْ٥ؾ “ .٧٣ذرُ٨ا
ٻڋائ ٟٿا ت ٢تازق گعٔتار ٿ٥ٔ ٙ٩دَٛٞ ٧طارـ دا داق٨ط ٠اقع ؼاـ ق٨ذ٤ا الڳاپا “ .ٟ٣داق٨ط ٠اقع ئ٧
ٔ٥ج ا٠طر ة٩١اد پعؼت ٟد٣ ٥ڪ گعقپ ت٩ار ڪ ٧ٔ .٥٣ ٥٩اٚساؾ داچ ۾ ٕ٩ٚٽ١٩١٩ٽ د١عؾ (ر) داق٨ط ٠اقع
ک ٧ؿا ٢٠ ٙٝڪ ٥٩ق.٧٣“ ٥٨
www.sindhsalamat.com 63
اڄ جي سنڌ _ هڪ مطالعو :رڪ سنڌي
www.sindhsalamat.com 64
اڄ جي سنڌ _ هڪ مطالعو :رڪ سنڌي
ڋ٣ ٧٠ئ٧ۿ چ ٧٣“ ٥٩ت٥ٔ ٢د٩ٔ“ ٧ؽعـ د ٧گعٔتاري ۽ اـ د ٧ةاري ۾ ؿا ٍ٨ٿ١٩طڌ صتعـ ؼاـ ق٥رتساؾ
ا٠ت٤ائٝ ٧ـڪ ٙٿ ٧قئ ٧٣“ ٧۽ زؽاس ادارا قري ډ٨اـ ڋ٨اري ر٩٣ا “ ٟ٣ت٥ٗ ٢ؿ ۾ ٠ئ٥ـ تناد اُڀارڻ ۽
پاڪؽتاـ ک ٧اٚذغائع ة١ائڻ د ٧ڪ٥ؿؾ ڪئ ٧پئ ٧قڃ ٟ٣ .٧چ ٧٣“ ٥٩ت ٢ا ٟ٤٠زاٚت ٟ۾
پار٩ٚا١٩ٝٽ دٞ٩ٝ ٧تعـ ک ٧پ١٤١ذ ٥ڪعدار ادا ڪعڻ گ٤عد ٧۽ ٣ڪطؿ اؼٞ٩ت ٧ٛ۽ ؼ٩١٩ٽ د٥
ادالس گ٤عائُٝ ٧ا ٧ٛٝک ٧ا٥ٔ ٟ٤٠ر ٟٝت“ ٧ڻڻ گ٤عد.٧
ٗ ٧ٝ٥اؼٞ٩تَ٧ٛء ۽ ؼ٩١٩ٽ د ٧ڪذٞ٩ٝ ٢٤تعـ ُٝ ٟ٣ا ٧ٛٝد ٧ةاري ۾ اٚت٥يٰ د٥ـ
تسع٨ڪ٥ـ ة ٢رقا٥٩٠ـ ڪ٥٩ـ “ .ٟ٣اٞ٩ٝ ٟ٤٠تعـ ۾ ؼ٩١٩ٽع وارؽ چ٥ډري ة ٢ؿاُٝ .٧٣“ ٙٝتتع ذرُٟ٨
٥ٝدب زڪٝ٥ت ٔ٥د٩ٔ“ ٧ؽعـ د ٧گعٔتاريَء ۽ تس٘٘٩ات د ٧رپ٥رٽ پار٩ٚا١٩ٝٽ ۾ پ٩ؾ ڪعڻ
د٩ٔ ٥ك ٥ٛڪ .٧٣“ ٥٩ذرٝ ُٟ٨ىاةٖ ةچاُء قاري قزارت ٗ ٧ٝ٥اؼٞ٩تَ٧ٛء ٨ا ؼ٩١٩ٽ د ٧ا١٨طڌ ادالس ۾
تس٘٘٩ات ٧رپ٥رٽ پ٩ؾ ڪ١طي.
اؼاـ د ٧پ٩اري پاڪؽتاـ ۾ ٧٣ڪ ٥پ٤ع٥٨ـ ڀ٩عق ڪ ٧٣“ ٢٠ ٥د ٥ڪ ٟ٤١ؼازش ؼٽڻ ٨ا
ةْاقت ڪعڻ د ٧اٚغاؿ ٩٣ٺ اَ٥ٔ ٰ٧ٛدَٛٞ ٧طار گعٔتار ٿ٩ا ٣ذ ٟ٣ .ٟکاـ اڳ ٔ٥ج ٽ ٧ڀ٩عا
زڪٝ٥ت د ٥تضت ٥اق٠ڋق ڪعڻ ۽ ٝارؿ ٙال ٚڳائڻ ۾ ٥ٛٝث ر .٧٣“ ٧٣پ٤ع٥٨ـ ڀ٩عق د١عؾ ا٥٨ب صاـۿ
ةُط ۾ ٨س ٰ٧صاـ ۽ “صع ۾ د١عؾ م٩اُءاٚسٖ ڪا٩ٝاب ٔ٥د ٧ةْاقت٩٣ ٟٺ اٗتطار تٗ ٧تن ٥ڪ ٥٩۽
ٛٝڪ ٝٿاـ ٝارؿ ٙال ٝڎ ٧٣ڈڍي٣ .ع ڀ٩عي اٗتطار تٗ ٧تن ٥ڪعڻ الِء ا٠ت٤ائ ٧ص٥ةك٥رت ۽ صاص
ڪعي ٝظ٣تُ٠ ٧عا ٩١٣ا ق٨ا .ا ٟ٤٠ڪا٩ٝاب ٔ٥د ٧ا٘٠الة ٟکا٠ؽ٥اِء ة ٢ا٣ڎ٥٨ـ ٠اڪاؿ ڪ٥ؿـ٥ـ
ٿ١٩ط٥٨ـ ر٥٩٣ـۿ د ٟ٤١۾ ؼازش ؼٽ١٩طڌ ٔ٥دَٛٞ ٧طار گعٔتار ڪ٩ا ق٨ا ۽ ک ٟ٩ؼغائ٥ـ ڋ٥٩٠ـ ق٥٨ـ.
ؼڀ کاـ پ٤ع٨اـ 1950ع ۾ ٔ٥د٩ٔ“ ٧ؽع گعٔتار ٿ٩ا ٣ئا .د ٟک ٧ڪ٠٥٩ٞؽٽ گعقپ ٗعار ڋ٥٠
ق .٥٨ا٥ٔ ٟ٤٠د٩ٔ“ ٧ؽعـ ؼاـ گڍ ٝـ٥٤ر تعٗ ٧پؽ١ط ؿاَع ٔ٩ل ازٞط ٔ٩ل ة ٢گعٔتار ڪ ٥٩ق.٥٨
ؼ١طـ ٝٿاـ اٚغاؿ ٥٣ت٥ٔ ٥٣ ٢د ٧ا٘٠الب ذرٛٝ ٧ُ٨ڪ ا٠طر ڪ٠٥٩ٞؽٽ ٌ٠اؿ ٠أظ ڪعڻ گ٤عـ پ٩ا.
٧٣ڪ٩ػ ‛راقٚپ١ڊي ؼازش ڪ٩ػ‚ و٥ر ٝـ٥٤ر ٿ1970 .٥٩ع ۾ ذقإ٘ٚار َ ٧ٛڀٽ ٧صالؼ ٔ٥د٧
ةْاقت د ٧اٚغاؿ ۾ قڋي گعقپ ک ٧گعٔتار ڪ ٥٩ق .٥٨ا ٟ٤٠ت ٧ڪ٩ػ ٥٩ٛ٣۽ ک ٟ٩ؼغائ٥ـ ٥٩ٛٝـ
٥٩٣ـ .ةُط ۾ 1980ع ډاري د١عؾ م٩اُءاٚسٖ د ٧صالؼ ٔ٥د ٧ؼازش پڪڎي قئ٧ۿ د ٟ٤١۾ رٽائعڈ
٩ٝذع د١عؾ تذ ٙٞزؽ٥ٛٝ ٟ٩ث .٥٩٣
تازق ٔ٥د٩ٔ“ ٧ؽعـ د ٧گعٔتار٥ٗ ٟ٨ؿ ک٥٠ ٧ـ قؼ٥ؼ ٟ۽ ا٠ط٨ـ ٟ۾ ٝتتال ڪعي ڈڍ.٧٣“ ٥٨
ؼچٛ ٝ ٥ڪ ٝضتٗ ٓٛؽ ٜد ٧أ٥ا ٟ٣د ٧گ٩٤عي ۾ “٣ .٧٣ع ٝاڻ ٥٤ا٥ُٛٝ ٥٣ؿ ڪعڻ الِء ة ٧چ٧٣“ ٟ٩
ت ٢اَ ٰ٧ٛادارـ ۾ ؼ١طـ ٗؽٞت ٝتُ ٖٛڪ٤ڎا ٔ٩كالۿ ؼازؿ٥ـ ٨ا رٿاة١ط٥٨ـ ٿ ٧ر٥٩٣ـ “ ٟ٣ .ٟ٣قٗت
دڍٛٝ ٟ٣ڪ د ٧ؼ٩اؼٔ ٧نا اڳ ئ١ٝ ٧ذ ٙ٩٤۽ ّ٩ع ؿٕاؼ “٧٣ۿ ٣ڪ وعؼ ڪـ٩ٞع ُٝا٧ٛٝ
ؼتب ٛٝڪ د ٧ؼعزطـ ت ٧صىعا ٥ٝد٥د “ ٟ٣۽ ٻئ ٧وعؼ أْاـ ق٥رتساؾ ؼتب پاڪؽتاـ الِء
٥٩٠ـ پع٨ـا٥٩٠ـ پ٩طا ٿ ٧ر٥٩٣ـ “ .ٟ٣اـ قٗت ٗ ٟ٣ؽ ٜد ٥قاَُٗ ٥اؿ ٝاڻ ٟ٤دٕ٠ ٧ؽ٩ات ت٧
ا٠ت٤ائ ٧صعاب اجع ڈڍي ؼگ ٧٤ٿ .٥اـ ڪعي قٗت د ٧ت٘اما “ ٧٣ت٥َ ٢اؿ دا ذ ٟ٣قاؼ ڪعڻ
الِء ک ٟ٩اق ٙق٥رتساؾ کاـ ة١ا ڪ ٟ٤١د٨ع د“ ٧گا ٢٣ڪ ٥٩قڃ .٧ڈ ٥تَ ٢ا٠ ٧ٞٚـع٨ات ٧۽
www.sindhsalamat.com 65
اڄ جي سنڌ _ هڪ مطالعو :رڪ سنڌي
اؿاَت ٧ادارا ُٝا ٧ٛٝةاةت ٝضتٗ ٓٛؽ ٜدا أ٥ا ٢٣ڦ٤الئ ٧ر٩٣ا “ .ٟ٣ڪ ٧گعٔتار ٿ٥ٔ ٙ٩د٧
َٛٞطارـ ک ٧ة٩١اد پعؼت ٗعار ڋئ ٧ر٩٣ا “ ٟ٣ت ٢ڪ ٧قري گعٔتار ٟ٨دا ؼتب ؼ٩اؼ ٧ٻڋائ ٧ر٩٣ا
“ .ٟ٣دڍ ٟ٣ت ٢ڪذ١َ ٢٤كع قاري اـ ق٥رتساؾ ؼاـ زڪٝ٥ت ۽ ٔ٥ج قچ ۾ ڈڪتاڻ پ٩طا
ڪعڻ ٨ا ادائٗ ٧ؽ ٜد ٧ةطگٞاَ٧٠ء قاري ٔنا پ٩طا ڪعڻ د ٧ؼازؿ ٟ۾ رډؾ “ .ٟ٣اـ ڪعي
ٛٝڪ ۽ صاص ڪعي ٣ٿ٩ارة١ط ٔ٥ج دٝ ٧ذ ٧َ٥ٞتاجع ت ٧ڪ ٟ٤١ةٗ ٢ؽ ٜد ٧ٕ١ٝ ٥اجع پ٥ڻ کاـ
اڳ أ٥ا ٟ٣د ٥صات٠“ ٥ٞطق قڃ .٧ا١َ ٟ٤٠كعـ ک ٧ة ٢پڋرق ڪ ٥٩قڃ٧ۿ د٩ڪٛٝ ٧ڪ د٧
ؼ٩اؼ ٧اؼتسڪاؿ ۽ د٥٤ٞري ادارـ ک٘٠ ٧كاـ رؼائڻ د ٧ؼازؿ ٟ۾ ؿع٨ڪ “.ٟ٣
www.sindhsalamat.com 66
اڄ جي سنڌ _ هڪ مطالعو :رڪ سنڌي
www.sindhsalamat.com 67
اڄ جي سنڌ _ هڪ مطالعو :رڪ سنڌي
اؼاـ ٣ڪ “زاد ۽ د٥٤ٞري ٛٝڪ دا ؿ٤عي “٥٩٣ـ .اؼاـ ک ٧ؼڀ ڪذ ٢٤ڪعڻۿ ٣ڪ ١٣ڋ
کاـ ٻئ١٣ ٧ڋ چعپع ڪعڻ دٝ ٧ڪ ٙ ٞڈڎقاڳ ٧زاق .٧٣“ ٙاؼاـ ا٨ڍا ت ٢ک ٙ٩ٛذ ٟ٣۽ ڪـادي دؾ
دا ٝاٚڪ “٥٩٣ـۿ د ٥ڪ ٟ٤١ةٛٝ ٢ڪ د ٧چ٥رۿ ډاڌٙ٨ۿ د٣ـتگعدۿ تضع٨تڪارۿ ٌ٠ع٨اتٝ ٧ضا ٓٚد٧
ٛٝڪ ۾ داصال ت ٧ار٣ا ٢٠ٿ١٩طا “٥٩٣ـ ٢٠قري ؼ١طـ چعپع ت ٧ڪا ٌ٠ع رکڻ د ٧معقرت ٝسؽ٥س
ڪ١طا “٥٩٣ـ .ڀال اؼاـ کاـ ڪ ٥ڋاڊق ٿ ٧ق١٨طقۿ د ٥اؼاـ دٝ ٧عمَ٧ء کاـ ؼ٥اِء ٣ت ٧قت ٧ا٥٩ٚ٥ٚـ
ڪ١طق .اؼاـ د ٧ا٣ائ ٧در٨ا ٢٣د ٧٣“ ٧ٚد ٥أْاـ ق٨ڎ٣اڏۿ ٝكعي د٣ـتگعدۿ اٚذغائعي ة٩١اد
پعؼت ۽ ا٨عا ٧٠ا٠ت٤ا پؽ١ط ٢٠قعؼ پ١٤١ذ ٟپ١٤١ذٛٝ ٟڪ ٟ۾ ڪاررقا٥٨ـ ڪعڻ کاـ پِ٥ء ٣ت٧
اچ ٧پ١ا ٢٣قٺ١طا “ٟ٣ۿ پع ٣ت ٧ة ٢ک ٟ٩دؾ پـ٥ري ڪعڻ د ٧ک ٙ٩ٛڈڎقاڳ ٧زاق٠٥٣ ٙطي “ .٧٣اؼاـ
ٻا٣عاـ ا١٨طڌ ٞ٤ٝا ٟ٠ک ٢٠ ٧قعؼ ا٣ڎـ َ ٟٛٞدٝ ٧ڪ“ ٙٞزادي ڋ١٨طا “٥٩٣ـۿ پع ک ٟ٩اـ ج٥اب قاري
ڪ ٜ۾ ٣ڎئ٥ـ قڌئ٥ـ ٝطد ة ٢ڋ١٨طا “٥٩٣ـ .ڀال اؼاـ ا٣ڎا ؼکڻا ۽ پا٤ٚا ت ٢ڪ٥٩٣“ ٢٠٥ـۿ د ٥ڪ ٟ٤١ک٧
ڪالؿ١ڪ٥ٔ٥ـۿ ة ٜ۽ ٻ ٥٩ةارقد ٢٠ڋئ ٧ؼگ٥٤ـ .د٩ڪڍ ٟ٣ائ ٢٠ ٟ٩ڪعي ؼگ٥٤ـ ت ٢ڀال أْا ٟ٠د٧
ٞ٤ٝاـ ٥٠ازي ڪعڻ د ٥ڪ٤ڎق ٔائطق ٿ١٩طق .پاڻ ک ٧اؼالٛٝ ٧ٝڪ ٟد١٤ٝ ٥طار ؼڍائڻ ۽ جاةت ڪعڻ
۾ ڪ٩ئ ٟڪا٩ٝاة ٧زاق ٙٿ١٩طي!
اؼال ٧ٝد٥٤ٞر ٢٨پاڪؽتاـ د ٧د٥٤ٞري زڪٝ٥ت ک ٧ڪ٤ڎي ٝذاؾ “٧٣ۿ د ٥اؼاـ د٧
اؼال ٧ٝاص٥ت ۽ ڀائ٩چاري قاري َ ٙٞ۾ رڪاقٽ قدٝ .٧٤كعٟ٨ۿ اٚذغائعٟ٨ۿ ا٨عاٟ٩٠ۿ أْا ٟ٩٠ک٧
٣ٿ الئ ٧پاڻ ک ٧ڪأعـ ۽ قادب ا٘ٚت ٙزڪٞعا ٟ٠د ٧قٓ ۾ “ڻ ٧ة٤٩اري .ا ٥٣ئ ٧ؼتب “ ٧٣د٥
اؼاـ اؼالؿ د ٧ازتعاؿ د٥ڳ٠ ٧ا٩٣ ٧ٚٺ ۽ ‛د٤اد‚ د ٧اڻ ٢٤ٛٝاق٥ؾ ٩٣ٺ ؼڀ ڪذ ٢٤ڪعڻۿ
ڪعائڻ ۽ ٝؽت٘ت ٙالِء رٿاة١طي ڪعڻ الِء ٝڪ“ ٙٞزاد “٥٩٣ـۿ اؼاـ کاـ ڪاة ٢پډا ڳاڈا زعاؿ “.٧٣
ٝظ٣ب د٠ ٧ا ٧ٚت٩٣ ٧عقئ ٟقڪڻڻۿ ڋقڋي د ٧پ٥ڎ ک ٧دائغ ٗعار ڋ٨ڻۿ ڪالؿ١ڪ٥ؼ ۽ ة ٜگڍ
ڪعڻ ۽ ا ٟ٤٠د“ ٥زاد اؼتُٞاؾ ؼڀ َ ٟ٩اؼال ٧ٝاق٥ٝ ٟٚ٥دب “ .٧٣اؼاـ اؼالؿ د٤ڎي “ٔاٗ٧
ٝظ٣ب ک ٧د٩ئ ٟؼٞذ ٥٩٤۽ اؼتُٞاؾ ڪ ٧٣“ ٥٩اـ ۾ ڪ ٥ة ٢اؼاـ د٘ٝ ٥اة ٥ٛڪعڻ دٞ٣ ٧ت ؼاري
٢٠ٿ ٥ؼگ .٧٤رزٞت اُٚا ٟ٩ٞٚک ٧اؼاـ قعؼ پ١٤١ذ ٥پاڻ الِء رزٞت اٚذٞاَت ٟ٩ةڻائ ٧ڈڍ.٧٣“ ٥٨
اؼالؿ د ٧ؿ٤ع “ٔاؽ تك٥ر ک ٧ؼ٥ڌ ٥٣ڪعي ة٩١اد پعؼتَ٧ء ۽ ا٠ت٤ا پؽ١طيَء قاري ة٥ت ٙ۾ ة١ط ڪعي
ڈڍ٧٣“ ٥٨۔ اـ ة٥ت ٙد ٧زٕاًت الِء ڪالؿ١ڪ٥ٔ٥ـ ؼڋ٥٨ـ ڪ٥٩ـ ق٨ٺا “٥٩٣ـٝ .تاـ ڪ ٥ا٣ا دقٚت
اؼاـ کاـ ڈ ٧١قٺ!٧
اؼاـ ا٨ڍا ڀاڌ٨ا ة ٢ڪ٥٩٣“ ٢٠٥ـۿ ٢٠قري پاڻ ک ٧اڪ ٥ٛ٩ڋؼڻ دا ص٥ا٣ـ١ٞط “٥٩٣ـۿ اـ ڪعي
اؼاـ د٥ـ ٨ار٥٨ـ ةاؿ٥٩ـ ٝكع ۽ اٚذغائع د ٧ا٠ت٤ا پؽ١طـۿ أْا٠ؽتاـ ۽ ا٨عاـ د٠ ٧اؿ ٤٠اد ٝذا٣طـ
ؼاـ ة ٢ڳ١ڌٝ“ .ٟ٣“ ٙ٨ع٨ڪاۿ ٥٨رپ ۽ ٠ار دٛٝ ٧ڪ ٟدا د١٨طار ة ٢اؼاـ ؼاـ ٻا ٟ٤٠ٻٟ٣“ ٧ٛ٩ۿ ڀال
www.sindhsalamat.com 68
اڄ جي سنڌ _ هڪ مطالعو :رڪ سنڌي
د ٧د٤ازـ رؼت‛ ٧د٤اد‚ الِء ٣ٿ٩ار ٢٠ٿا ٥ٝڪ ٧ٛؼگ ٟ٤ت ٢پِ٥ء پئؽ ٧ڋقڪڎ الِء ت ٢ڪ ٧ة١طؿ٥ـ
٥ٝد٥د ٠٥٣ .ٟ٣“ ٢٠ئ ٟة ٢اؼاـ دٗ ٧تائَ ٧ٛالئ٘ ٟ۽ أْاـ ڀائعـ قٽ ٣ٿ٩ار د ٧ڪا ک٥ٽ “ ٧٣ڈا܁ د٥
اؼاـ قت٥ـ ٣عقڀعق قٗت د ٥ز٨اـ ۽ تڪ ٓ٩ٛڪ١طا .د ٟ٨د٠ ٧ا ٧ٚت ٧د٩٠ا ۽ د٩٠ا د٠ ٧ا ٧ٚد ٟ٨ک٧
دئ ٟ٩اؼاـ ٝالئ ٧۽ گڍائٝ ٧ڪؽچع ةڻائ ٧ڈڍ٧٣“ ٥٨ۿ اـ ک ٧ڈ١ڻ د ٥ڪ ٥دؽارت ڪعي ٢٠ٿ٥
ؼگ .٧٤ڀال ڪ ٟ٤١ک ٧قادب ا٘ٚت ٙ۽ ڪأع ٿ٩ڻ د ٥ؿ٥ؽ ت ٢ڪ.٧٤٠٥
اؼاـ دا دؿٟٞۿ د٩ڪ ٧پاڻ ک ٧د٥٤ٞر٨ت پؽ١طۿ “زاد ص٩اؾۿ تعٗ ٧پؽ١طۿ ؼ٩ڪٚ٥٩ع ۽ ا٠ؽاـ
دقؼت ؼڍائ ٟد٩َ ٧اؿَ٧ء ۾ ٝكعقؼ “ٟ٣ۿ ت ٟقٽ ٌٟٕٚ۽ ص٥ةك٥رت ُ٠عـ کاـ ؼ٥اِء رک ٥٩ئ ٧ڈا
“ ٥٣ .٧٣ت ٢قعؼ ‛ ٥٣دٞا ‚٥ٚڳائڻۿ ٠چڻ ۽ ڪڍڻ ۾ پ٥را “ ٟ١٣ .ٟ٣ک ٧رڳ ٥ر٨اؼت ٧ادارـ ت ٧ڀعقؼ٥
“ .٧٣د٩ڪ‛ ٧د ٟ٤١دٚ ٧ٺۿ ت ٟ٤١د ‚ٟ٤١٩ٝ ٧قاري اق٥ؾ ت٩ٞ٣ ٧ـ ٢پڪا پضتا ر٩٣ا “ .ٟ٣دٟ٤١
د٣ ٧ٿ ۾ ةاٺ ٥اچ ٧ق٥٨ۿ ٥٣اـ د ٧ؼال ٧ٝڋ١٨طي د٨ع ٢٠ڪ١طا “ .ٟ٣ڀال ر٨اؼت ٧ادارـ ۾ ؼڀ
ؼ١طـ زٞا٨ت ٧ت .ٟ٣“ ٢٠ ٢اډ کاـ قډ٨ڪ ‛د١٨طار‚ ۽ ‛د٤ادي‚ اؼاـ دا دا٠حار ؼاٿ ٧٣ .ٟ٣“ ٧ت٢
ؼ٥ؾ ادارـ د ٧ڳا ٢٤ٚڪ ٟٿاۿ پع ٛٝڪ د ٧اق‛ ٙؼعڪاري ؼگ ‚٢٤۾ ة ٢اؼاـ دا راةىا ۽ قاؼىا
٣اڻ ا٨ڍا ڪٞغقر ٢٠ر٩٣ا “ .ٟ٣د٩ڪڍ ٟ٣اتاـ ة ٢صطا دٔ ٧ن ٙؼاـ ڪ ٥چاڌ ٥٣ٿ ٧پ ٥٩ت ٢پِ٥ء
ٝٺ د٩تعـ ؿعپؽ١طـ ک ٧ڈقڌائ ٧ؼاڻ ٥ڪعي ٛٝڪ د٥ـ ؼعزطقـ ة ٢ٽپائ ٧ڈڍ١٨طاؼ .ٟ٩پِ٥ء
أْا٠ؽتاـ قارا اؼاـ ؼاـ ‛د٤اد‚ ۾ ٘ٝاة ٥ٛڪعي ؼگ .ٟ٤ڪاة ٙ۾ ٿ١٩طڌ ٠اٽڪۿ اؼالؿ “ةادۿ
ال٥٣رۿ پـاقر ۽ ڪعاچَ٧ء ۾ ١ٛ٣طڌ اق ٜٛٔ ٧ٛؼاـ ٘ٝاة ٥ٛڪعي ڋ٨کاري.
٠٥٣ئ ٟة ٢اؼاـ ر٨اض ۾ ة ٜډٝاڪا ڪعيۿ اؼالؿ “ةاد ۾ ٝكع د ٧ؼٕارتضا ٧٠ک ٧اڋائ٧ۿ
ٔعا٠ػ ۾ گع٩٠ڊ ڦاڌي ١٠ڌا ١٠ڌا ٽٛ٩ع ت ٢ڋ٨کاري چڪا “٥٩٣ـٛٝ .ڪ د ٧اق‛ ٙؼعڪاري ؼگ ‚٢٤۾
٥ٝد٥د اؼاـ د ٧د٥ډـ ة ٢پ١٤١ذ ٟڪعتت ٟؼاـ د٩٠ا د ٧ڀٝ ٙ٩ٛاڻ ٟ٤ک٣ ٧ڪ ؼٞذ٤ڻ د٤ڎق اؿارق
ڋئ ٧ڈڍ .٧٣“ ٥٨ڪا ڳا ٢٤ٚڪ ٧٤٠٥د ٥اؼاـ قطرۿ قز٨عاٌَ ٜ۽ اق‛ ٙؼعڪاري ؼگ ‚٢٤د٧
١٤ٝطارـ ک ٧ٺڪاڻ ٧تٚ ٧ڳائڻ ۾ ڪا تڪڎي ڪا٩ٝاة ٧زاق ٢٠ ٙڪئ ٧٣“ ٧پع اـ ک ٧اؼاـ د٧
٠اڪا ٧ٝؼٞذ٤ڻ ة ٢ة ٧قٗ ٧ٔ٥ئ ٧چئ ٧ؼگ٤ذ ٧ٿ .٥ٺ٩ڪ “٧٣ۿ د٩ڪڍ ٟ٣اق‛ ٙؼعڪاري ؼگ‚٢٤
۾ اؼاـ ک ٧پظ٨عائ ٧زاق ٙٿ ٢٠ ٧ٿ ٧ؼگ ٧٤ت ٢پِ٥ء اؼاـ دا ال٥٣ر د ٧پؽگعدائَ٧ء ۾ۿ پ١ذاب د٧
ک٩ت ٟ۾ۿ پـاقر د ٧گعد٥٠اح ۾ ۽ ڪعاچَ٧ء د ٧پ٥ئت ٧پ ٙ٩۽ ّ٩ع ٗا“ ٧٠٥٠ةاد ٿ ٙ٩ةؽت ٟ٩۾ ٥ٝد٥د
‛ٿ١ڊر اؼڪ٥اڈ‚ واٚتاـ کاـ ڪا گ٤ٽ ٗ٥ت ت ٢جاةت ٢٠ٿ١٩طا٣ .اڻ ة ٢اؼاـ دا ٝعڪغ ة١ا د ٙ٤پ ٙد٧
٣ٿ٩ارـ دا ا٠تار گڍ ڪعي ر٩٣ا “ .ٟ٣ا ٟ٤٠د ٧اؼتُٞاؾ دا گع ؼکڻ الِء ٗ١ڋارۿ ة٥ؼ٩١اۿ ٝكعۿ اٚذغائع
۽ ٻ ٟ٩ق٨ڎ ٢٣د ٧ٺڪاڻ ٟت ٧پ٤چڻ ۾ ڪا ر٠ڊ رقڏ ة ٢ڪ .٧٤٠٥پِ٥ء ة ٢اؼاـ ک ٧قعؼ ا٤ٝ ٥٣ڻ ٥ڋ٨ڻ
ڪٿاـ د ٥ا٠كاؼ “ ٧٣ت ٢اؼاـ ک٥َ ٧اؿ د ٧اڪحع٨ت د ٧زٞا٨ت ڪا .٧٤٠اؼاـ ْٝعة٧
د٥٤ٞر٨ت ٩٣ٺ ققٽ زاق ٙڪعڻ د ٧الئٖ ٠ا٥٩٣ـ .اؼاـ ک ٧ا٣ڎق ٤ٝڻ ٥۽ وُ ٥١ڋ١٨طڌـ ک ٧اؼاـ
دٗ“ ٧ا ۽ ٝعؿط د١عؾ م٩ااٚسٖ ک ٢٠ ٧قؼارڻ گ٤عد .٧اـ ةْٝ ٢عة ٧د٥٤ٞر٨ت قاري تائ٩ط ۽ زٞا٨ت
زاق ٙڪعڻ کاـ ؼ٥اِء ٛٝڪ ٝٿاـ 11-10ؼاؾ زڪٞعا ٧٠ڪئ٣ ٧ئ .٧پع اؼاـ قٽ ت ٢اـ کاـ ة٢
ٝنت٥ط ٣ٿ٩ار ٥ٝد٥د “ .٧٣د ٟ٤١د٣ ٧ع وعح د ٧اؼتُٞاؾ ت ٧ڪ“ ٥ڱع کڻ ٧ت ٢ڋ٨کاري.
www.sindhsalamat.com 69
اڄ جي سنڌ _ هڪ مطالعو :رڪ سنڌي
“صعڪارۿ ٛٝ ٧٣ڪ اؼاـ قاري ئ٩َ٘ ٧طي تست زاق ٙڪ ٥٩ق ٧٣“ ٥٨۽ اـ د ٧تعٗ٧ۿ
تُ٩ٞع قارا َا ٧ٞٚ۽ “ٔاٗٗ ٧طر ڪ٩ئ ٟدا ٧ٚؼگ١٤طاٛٝ ٟ٣ .ڪ د ٧ڦ٩ٿ ٧ک ٧ڪ ٥اڳت ٧ڦ٩عائ ٧ت٢
ؼگ .٧٤ڪ ٥تعٗ ٧پؽ١طيۿ “زاد ص٩ا ٧ٚ۽ ؼ٩ڪٚ٥٩ع ازؿ قارا تك٥ر اپ١ائ ٧ت ٢ڋؼ .٧اؼاـ “صع ۾ ‛اقؾ‚
ةڻذڻ قاري ١ٝغؾ ٝاڻ ٧ئ ٧ر١٣طاؼ .ٟ٩اؼاـ د٩٠ا ۾ اٿ١طڌ رقؿ ٧١۽ ؼ٥د٤عي قاري تك٥ر ک ٧ډڪ٧
اق٠طا ٟ٩٣د ٧رک٥ا ٧ٚڪ١طاؼ .ٟ٩ڈاڪاڻ ت ٢اؼاـ ٛٝ ٟ٣ڪ ۽ اـ د ٧اٻ٥د٥َ ٢٤اؿ دا ئ ٧ز٘٧٘٩
٣ڍڋقک ٧۽ ؼچڻ “٥٩٣ـ!
اؼاـ قارق پ١٤١ذ ٥پاڪؽتاـ -ز٠طف ةاد!!!
www.sindhsalamat.com 70
اڄ جي سنڌ _ هڪ مطالعو :رڪ سنڌي
اؼاـ ؼ١ڋي ٝاڻ ٥٤گ٠٥گ ٧گاـِءۿ چع٨ا کع٨اۿ ٟ٣اهلل ٥ٚڪ ٟدٛٝ ٧ڪ ۾ َذ٥ةا ةڻذ ٧ق٨ا
“٥٩٣ـ .ڪ ٥ا٠ؽاـ ؼٞذ٤ڻ ت ٢ڈا پع رڊ ٻڪعي ؼٞذ ٧٤گا ٢٣قد٤ڻ الِء ة ٢ت٩ار ڪ .٧٤٠٥د٩ئ ٟاؼٟ٩
چئ٥ـۿ د٩ئ ٟاؼ ٟ٩ؼ٥چ٥٩ـۿ ٚډئ٥ـ ڦٿڪئ٥ـۿ ڪ ٥ڳا ٢٤ٚؼٞذ٤ڻ د ٧تڪ ٓ٩ٛڪعڻ الِء ت٩ار
ڪ٨ .٧٤٠٥ارـ وعٔاـ ٣ع اَ٧٤٠ء َ ٙٞدٝ ٧ضإٚت ڪعڻ٧٣“ ٧ۿ د ٟ٤١ؼاـ ؼڀ ٧١کٝ ٧اڻ٤پ٥ٝ ٥ٽ٧
٧ٛٝۿ ُ٧٣ء ٛٝڪ ٝاـ ۽ ٝعتتٝ ٥اڻ٣ .٧تاـ د٤اٚتۿ اڻ ؼ٤پۿ ّ٩ع رقاداريۿ ا٠ت٤ا پؽ١طي ۽ د٩٠٥١ت د٥
صات ٥ٞٿئ .٧پع ٨ار اق ٙډرتَ٧ء ت ٧پ٩ع رکڻ الِء ت٩ار ٢٠ٿا ٿ٥٣ .ٟ٩ائ ٟ۾ پ٩ا اڋا .ٟٝپاڻ ک ٧أن ٙ۽
اَ٦ٛۿ تعٗ٨ ٧أت ٢۽ دط٨ط٨ت پؽ١ط ؼڍائڻ الِء ا٣ڎ٥٨ـ ٝـڪع٥٨ـ ٝچا٥٨ـ ق٨ٺا “ٟ٣ۿ د ٥ؼ١طـ ٝٿاـ
د٩٠ا قارا ت ٢ڈاۿ پع “ؼٞاـ ۾ ق٨ٺٝ ٙالئڪ ؼڳ٥را ة ٢ٽ٤ڪ ق٨ٺا ٿا ڋ .ٟ٨د١٨اداؼت٧ۿ ک ٥٩ٛکال٥٨ۿ ڋٟ٤١٨
ڋٺ ٧د ٥ٺڳ ٧۽ ٝڪاري ڪ ٥٩پاڻ ک ٧د١٨طار ؼڍائ١٩طا قت .ٟزٖۿ ؼچ ۽ ا٠كاؼ قارا ٕٚي ۽ ٝساقرا ت٢
اق ٙ۾ ؼ١طـ در دا ّالؿ ةڻذ ٧ق٨ا “ .ٟ٣زٖ پعؼت ةٟ٣“ ٢ۿ ؼچار ةٟ٣“ ٢ۿ ا٠كاؼ دا اق٥ؾۿ ٝاڻ
ٝاپاۿ قٽ تعاز٥٨ـ ة ٢ؼ١طـ ئ٩ٝ ٧عاث ةڻ .ٟ٣“ ٙ٩اؼاـ الِء ت ٢ا٣ڎا ٘ٚب ۽ ا٘ٚاب ؼ٥چڻ ة ٢گ١ا ٢٣ةڻذ٧
ق.٧٣“ ٥٨
چ٥ـ ٿا ت ٢اق٣اـ اڻ ؼڋرٙ٨ۿ ډ٠ارۿ اقٺارۿ اُٺ ٧ت ٧تڎ ڪ١طڌۿ ڪ١ط ذ ٟ٣۽ ٥ٝڳا ٝٽع “ .٥٩٣اـ
ڪعي اق٣اـ ٝاٺ ڪ ٥٩ق٨ٺا ر٠گَ٧ء دا ر٠گ ڋؼ .٥ز٩عت ٟ۾ ّعؽ ٿ ٧ق٨ٺا اال ٧٣رٝغقـ ٝاڻڻ الِء تپؽ٩ا
۽ گ٩اـ قگ٩اـ ڪ ٥٣ .٥٩ت ٢ا ٥٣ة ٢اؼاـ ٝٿاـ ٿ٥رق ٿڦڻ ۾ د٨ع ٢٠ٿا ڪ ٟت ٢اؼاـ د ٥ز٠ط ٢٣ؼالٝتۿ
د٩ئعق داڳ١طق ر٣ڻ ة ٢ؼ١طـ قڋق قڌ “ ٢٠ .٧٣ت ٢اؼاـ ت ٢ا٣ڎا د١٤گ ٧ٛ۽ قزـ٥٩٣“ ٧ـۿ د ٥ا٠ڋا ١ٝڊا
ؿ٤ع ڈڍ٥٨ۿ ڳ٥ٺ پٽ ٥٩قتئ٥ـ ٣ا قڻ ٟت ٧ر١٣طا .دت ٟٛدّ ٧ارـ ۾ ةا٣ڎي ٽٞڪا ٥٨پ٩ا ٣ڪ ٻئ ٧د٣ ٥ڍ
۽ ٝاس چٻ٥٩ـ ٣ا .ا ٟ٤٠ئ٤ٝ ٧عةا ٟ٩٠د٤ٝ ٧اة ٥٣ ٧چ٥ـ ٿا ت ٢اؼاـ ک ٢٠ ٧قعؼ ؼ١طـ ٿ٥رائت ٥ٿ٩ڻ
گ٤عد .٧پع ةاٗ ٧ر ٙ٩٣ک ٙ٩٤ډـ ۽ دقٚت ٩ٝڎي چ٠٥ڊي ؼ١طـ دَ٧ٚ٥٤ء ۾ قد ٧٤ؼ١طـ ازؽا ٟ٠دا تعا٠ا
ڳائڻ گ٤عد.ٟ
اؼاـ گ١طا ة١طاۿ دڍ ٟ٣چ٠٥طا ٩٣اؼ ٟ٩ت ٢ٻٛٝ ٧ٛ٩ڪ ۾ ٝظ٣ت ٧ا٠ت٤اپؽ١طي ک٣ ٧ٿ قٺ٢٠ ٧
قٺا٥٨ۿ ٝاڻ ٟ٤کٔ ٧عٗ ٟ۽ ٽ ٟٚ٥۾ ٢٠قر٣ا .٥٨اؼالؿ دٔ“ ٧اٗ ٧اق ٟٚ٥د ٧پ١٤١ذ ٟٝ ٧پؽ١ط ٕٝادـ د٧
الِء ڀڃ ڈا ٢٠ ٢٣ڪ٥٩ۿ ت ٢چ٥ډاري ٻاڪار ٝچ ٧ق١٨طي ٣ئ٧ۿ تٝ ٧٣ ٢اڻ ٥٤د٣ع٨ا ٿ ٧ق٨ا “ .ٟ٣ڪأعـ د٧
ٗىار ۾ ٩ٛ٣ا ق٨ا “ .ٟ٣ک ٟ٩قادب ا٘ٚتٗ ٙعار ڋٛٝ .٥٨ڪ ٝاـ ډڪ ٧ٻا٣ع ڪڌق .اؼاـ چع٨ا کع٨ا ک٧ٛ
پ٠٥طا ٣ئاؼ .ٟ٩ؼ١طـ پاڳٛپڻ ٧ت ٧ٽ٤ڪ ڋ١٨طا ٣ئاؼ.ٟ٩
اؼاـ چ٠٥طا ٩٣اؼ ٟ٩ت٨ ٢ار پعاقـ ُٝا ٟٛٝ۾ ٽ١گ ٢٠اٽڪا .٥٨أُا٠ؽتاـ قاري ةا ٢٣۾ پ١٤١ذ٧
٠ؽ ٙک ٧ٻارڻ ٢٠ةڻا .٥٨أْاـ پ١ا٣گ٩عـ ک ٧پ١٤١ذ ٧ډرتَ٧ء ت ٧داِء ڋئ٧ۿ ڈڎقاڳ ڈڍيۿ ٛٝڪ الِء
ٝك٩تت٥ـ پ٩طا ٢٠ڪ .٥٩ت ٢اؼاـ ٝٿاـ تٞ٤ت ٟدا ا٠تار ٚڳ ٧ق١٨طا ٩٣ا .اؼاـ ک ٧ؼ٩اؼ ٧ؼٞذ ٢٤۽
www.sindhsalamat.com 71
اڄ جي سنڌ _ هڪ مطالعو :رڪ سنڌي
ؼٕارت ٧ڋا٣پ کاـ ڪ٥رق څٽ ٗعار ڋ١٨طي ٥ٝڳٝ ٟٽعـ دٗ ٧ىار ۾ ة٤٩ار ٥٨ق١٨طق .٥٩٣
اؼاـ ډ٠ار ۽ گڍ ٢٣چار١٨طڌ ٝاڻ ٥٤ڈڅ ٧ڈڅ ٧د ٧قات ٝاـ ٕٚي ڪڌ٠طا ٩٣اؼ ٟ٩ت ٢ڀائ ٥ڋا٣ا
ٿ٥٩ۿ ٛٝڪ د٥ـ ؼعزطقـ ّ٩ع ٗا ٧٠٥٠پعڋ ٟ٩٤٨الِء ٢٠ک٥٩ٚ٥ۿ ة١گاٟ٩ٚۿ ةعٟ٩ٝۿ ا٨عاٟ٩٠ۿ ١٣طؼتا ٟ٩٠۽
ٻ ٟ٩ک ٧ة١ا د ٙ٤پ ٙد٣ ٧ت ٧اچڻ ٢٠ڋ .٥٨ة٤ار ٟ٨دا ڪٽڪ ٢٠گ٤عا٥٨ۿ پع اؼاـ چعٝ ٟ٨اڻ ٟ٤د٧
ڳا ٟ٩٤ٚک ٧ڀ٥ڳ ؼٞذ ٧٤ٽار ٥٨ق١٨طق .٥٣اـ کٛٝ ٧ڪ ٧اؼتسڪاؿۿ اؼال ٧ٝاص٥ت ۽ ڀائ٩چاري
صالؼ ٗعار ڋ١٨طي اؼاـ ٝٿاـ تتعا ڪ٩ا ق١٨طا ٩٣ا.
ڪٙپع اڄ اؼاـ چعٝ ٟ٨اڻ ٟ٤قارق ؼاڳ ٥٩دقرق َ٘١ٞٛطۿ ڋاٟ٣ۿ اڪاةعـۿ ٤ٝا دا٠ـ٥رـ ۽ َُ٘ ٙ
‛ٔٝ ٙ٩ؽت ‚ٟک ٧ة ٢پ ٥٣ .٧٣“ ٥٩ة٣ ٢اڻ اؼاـ قار٥٨ـ ٥٣ائ ٧ڳا٥٩٤ٚـ ڪعڻ ٚڳا “ ٥٣ .ٟ٣رک ٧رک٧
ا٣ڎ٥٨ـ ڳا٥٩٤ٚـ ڪ ٟٿاۿ د ٥اؼاـ چعٝ ٟ٨اڻ ٟ٤د ٥دٝاغ چڪعائذ ٧قڃ ٧ٿ .٥اؼاـ پ١٤١ذ ٧چع٨ائپ
ت ٧ة ٢ؿڪ ڪعڻ ٚڳا “ ٥٩٣ـ .ڪٿ ٧ا٨ئ ٟت ٢ڪ٧٤٠٥ۿ د ٥اؼاـ قارا ٔٝ ٙ٩ؽت ڀاڌي ةڻذ ٧اؼاـ
چع ٟ٨قاري ٗىار ۾ ؿا ٙٝٿ ٧ق٨ا ٣ذ ٢٠ .ٟت ٢ڀال ؼ٩اڻا ؼ٩تتا ٝاڻ ٥٤ا٣ا ڳا ٢٤ٚڪ٩ئ ٟڪ١طا ت٢
أُا٠ؽتاـ قاري ‛د٤اد‚ ۾ “ڱع٥٨ـ قڊائ ٧ؿ٩٤طـ ۾ ؿٞار ٿ٩ڻ ّٛه ڳا٣ ٢٤ٚئ .٧أْاـ ڀائعـ د٧
٩ٝغةا ٧٠ڪعڻ پاڳٛپڻٛٝ .٥٣ ٥ڪ د٥ـ ؼعزطقـ ّ٩ع ٗاٝ ٧٠٥٠اڻ ٟ٤الِء کٚ٥ڻ ة ٧قٗ٣ ٧ٔ٥ئ .٧ة٤ارٟ٨
د ٥ٺ٩ڪ ٥پاڪؽتاـ ک ٢٠ ٧کڻڻ کپ١طق ٝ .٥٣ظ٣ت ٧ا٠ت٤اپؽ١ط ډر ٟ٨ک ٧ڈ٩ڪ ڈڍڻ قڋي ڀ٣ ٙئ ٧۽
٣اڻ٩ّ ٧ع ٗا ٧٠٥٠پعڋ ٟ٩٤٨ک ٢٠ ٧گ٤عائت٥ۿ أْا ٧٠ة ٢قاپػ ڪتاۿ ٔعٗ٥٩ار٨ت ڦ٤الئ١٩طڌـ ک ٧ةْٚ ٢اؿ
ڋة.٥
ا ٧٣چع٨ائپ ۽ ة ٧قَٗ٧ٔ٥ء قار٥٨ـ ڳا٥٩٤ٚـ اٝ ٧٣اڻ ٥٤ڪ ٟٿاۿ د٩ڪ ٧ڪا ٢٤ٚتائ ٟ٩ائٟ٩
ؼ٥چڻ ک ٧ة ٢ڪت٩عق گ١ا ٢٣ؼٞذ١٤طا ٣ئا .پاڻ ک ٧ةاؿُ٥رۿ تعٗ٨ ٧أت٢ۿ ذ ٟ٩٣۽ ڋاٗ ٥٣عار ڋ٨ڻ ۾ ُاٺ
ڪتاة ٟدا ٚک ٧چڪا ٣ئاٚ .ک ٟ٩پ١ا ڪارا ڪعي چڪا ٣ئا .صتع ٠ا ٧٣ت ٢ا٣عا ؼ٩اڻا ؼ٩تتا ٝاڻ٥٤
٣اڻ ڪ٩ئ ٟاؼاـ چع ٟ٨دٗ ٧ىار ۾ ؿا ٙٝٿ ٧ق٨ا “.ٟ٣
ؿا٨ط 4ڪعقڌ چع ٟ٨کع ٟ٨ؼ١ڋي ٝاڻ ٟ٤د ٧دٝ ٟ٩ٚاـ اٿ١طڌ ؤ٥اـ ٤٣ڎـ ؼ٩اڻ ٟؼ٩تتٟ
ٝاڻ ٟ٤ک ٧پ١٤١ذ ٧قڪڎ ۾ “ڻ ٧ڈڍ .٧٣“ ٥٨۽ ٣“ ٥٣ؽت٣“ ٧ؽتٝ ٙ٩ٔ‛ ٧ؽت‚ ٝاـ تتط ٙ٨ٿ٧ۿ چعٟ٨
د ٧چ٥ئ٩اري ۾ داص ٙٿ٩ڻ الِء ةا٠تڎا پائڻ ٚڳا “.ٟ٣
www.sindhsalamat.com 72
اڄ جي سنڌ _ هڪ مطالعو :رڪ سنڌي
اڄ ڪا١٤١ٝ ٢٤ٚذ ٥قو ٟؼ١ڋۿ پاڪؽتاـ ؼىر د ٧ڪ٩تعـ ئ ٧ؼ٩اؼتطا ٟ٠د ٧ډ٨اـ د٥
ٝعڪغ ةڻ .٧٣“ ٙ٩ڪ ٧ؼ٩اؼتطاـ ت ٢ؼ١ڋ ؼاـ دقؼتَ٧ء ۽ ٝستت د٥ـ دَ٥ائ٥ـ ڪ١طي ٿڪذ ٟة٢٠ ٢
ٿا .د ٟک ٧اڳ ؼ١ڋي ٝاڻ ٥٤ڋٺ ٢٠ ٧قڻ١طا ٣ئاۿ ؼ ٧ة ٢ؼ١طـ تاـ گ٥٤ر پ٩ا قڃ .ٟاؼاـ د٥ـ ا٣ڎ٥٨ـ ت٢
ص٥ة٥٩ـ ة٩اـ ڪ٥٩ـ ٿ٥٩ـ قڃ ٟد ٥اؼاـ پاڻ ة ٢ؿعؿ قچاـ پاڻ ٧پاڻ ٧ٿ ٧قڃ٥ـ ٿا.
پ٩پٛغ پارٽَ٧ء کاـ قٺ٥٠ ٧از ٩ٚگ تائٟ٩ۿ دُ٩ٞت َٞٛاِء اؼالؿ کاـ دٞاَت اؼالَ٧ٝء تائٟ٩
ؼڀ ٧١د ٧ډ٨اـ دٝ ٥عڪغ ؼ١ڋ ةڻ .٧٣“ ٙ٩قڋا قڋا دقرا پ٩ا ٿٟ٩ۿ ٝاڻ ٥٤ڳ ٧ٚ٥ڳ ٧ٚ٥پ١٤١ذا زٞا٨ت٧
ة١ائڻ الِء ر٨ـ ٜدا څار قډا ق٨ا “ٝ .ٟ٣ډ ٟ٩د٤ڎـ ٝاڻ ٟ٤ک ٧ڦاؼائڻ ۾ ڪ٨ ٧ار ڪا٩ٝاب ة ٢ق٨ا “.ٟ٣
پع ١٤١ٝذ ٧قو ٟد٥َ ٥اؿۿ د٩ڪٝ ٥امَ٧ء ۾ ڋاڊق ڋکٙ٨٥ۿ “زار ٙ٨۽ ٌ٠عا٠طاز ڪ ٙ٩ر٧٣“ ٥٩٣ۿ ا٧٣
ؼڀ تعڪتاؾ پعي کاـ ق ٧٤٨صا٥ٝؿَ٧ء ؼاـ ڋؼ ٧ر .٧٣“ ٥٩٣دقؼتَ٧ء د ٧دَ٥ائ ٟالِء اؼتُٞاؾ ٿ١٩طڌ
ٌٟٕٚد ٥ڈ٩ط ڪعڻ ۾ ٝكعقؼ “٥َ .٧٣اؿ اچعج ۾ “ ٧٣ت ٢ؼ١طـ ٝٿاـ ٧٣ڀال٥٨ـ ڪ٤ڎي ٩ٚک ٧۽
الٚچ ٩٣ٺ ٿ ٧ر٥٩٣ـ “ .ٟ٣ؿا٨ط ؼ١ڋ ٟ٨د 4 ٧ڪعقڌ “ةادي چڱ ٟڀ ٟٛک٣ ٧عکائ ٧قډق “ ٢٠ .٧٣ت ٢ڀال
ٝ ٧٣اڻ ٥٤ڪ ٥ډ٨اـ ڋ٨ڻ د٤ڎا ر٩٣ا “ ! ٟ٣ققٽ د ٧اق ٙواٗت ت ٢پ١ذاب قٽ ر .٧٣“ ٧٣اـ ڪعي
ؼ١ڋ ک ٧ڪڍ ٟ٣ة ٢اـ ڋس ۾ ا٣ا ا٩ٞ٣ت ٧٣“ ٧ٛٝ ٢٠ۿ د٩ڪا “دٝـٞاريَء دا ٥٠اـ ا٠گ اکع اچڻ کاـ
پِ٥ء ا٩ٞ٣ت ڋ٨ڻ پاڪؽتاـ ؼىر د ٧ؼ٩اؼت ڪ١طڌـ دٝ ٧ذت٥ري ةڻذ ٧قئ.٧٣“ ٧
پاڪؽتاـ ؼىر د ٧ؼ٩اؼت ڪ١طڌـ دڍ ٟ٣ؼ١ڋ ک ٧پ١٤١ذ ٧ډ٨اـۿ َـٖ ۽ ٝستت د٥
ٝعڪغ ة١ائڻ ؿعقع ڪ .٧٣“ ٥٩تڍٝ ٟ٣ادر قو ٟد ٧ٝ٥ٗ ٧ؼ٩اؼت ڪ١طڌ ؼ٩اؼتطا ٟ٠۽ ٗ٧ٝ٥
ڪارڪ ٟ١ک ٧ُٗ٥ٝ ٟ٣ ٧ت ٧ا٠ت٤ائ ٧صتعداريَء کاـ ڪ ٜقٺڻ گ٤عد .٧ؼ١ڋ د ٧ة٩١ادي ز٘ٝ ٟتُٖٛ
ق٥رتساؾ ک ٧قامٍ ڪعڻ گ٤عد .٧ؼ١ڋي َ٥اؿ د ٧تعد٩س ٟ۽ اق٩ٚت ٟک ٧ڀعپ٥ر ا٠طاز ؼاـ “ڋق “ڻڻ
گ٤عد .٧د ٩ئ٥٠ ٟاز ؿع ٓ٨کاـ قٺٔ ٧ن ٙاٚعزٞاـ تائٟ٩ۿ ٗام ٧زؽ ٟ٩ازٞط کاـ ڪ ٟ٤١ٻئٜ٤ٝ ٧
د ٥تائ ٟ٩ؼڀ ٧١ک ٧تڪ ٧ت٥ري ؼ١ڋ ۾ اچڻ ۽ ؼ٩اؼت ڪعڻ دٞ٣ ٧ت ٿئ .٧ڈاڪاڻ د ٥اؼاـ ؼاـ
ٝامَ٧ء ۾ ڋاڊا دقکا ٿ٩ا “ٟ٣ۿ قڋ ٟ٨ق٨ؽا ٢٣گ٤اتٝ ٟ٩اـ گظرڻ ٥پ.٧٣“ ٥٩
َتطا٥ٚازط “ر٨ؽع کاـ قٺ ٧رؼ٥ؾ ةضؾ پ٩ٛذ ٧تائ ٟ٩ؼ١ڋ د ٧ٝ٥ٗ ٧ؼ٩اؼتطا ٟ٠۽ ٗ٧ٝ٥
ڪارڪ ٟ١ک ٧ڪ ٟ٤١ا٨عي گ٩عي د ٧زٞا٨ت ڪعڻ کاـ اڳ ک٩ػ ؼ١ڋ دٝ ٧ؽئ ٟٛت ٧قامٍ
ڪعڻ گ٤عد ٟ٣ .٧قٗت دڍ٥٠ ٟ٣ازؿع ٓ٨ؼ١ڋ ٝٿاـ ؼع گ٥٤رڻ د٥ـ دَ٥ائ٥ـ پ ٥٩ڪعيۿ اـ قٗت
ک٩ػ ؼ١ڋ د٥ٝ ٧ت ۽ ز٩اتَ٧ء قارـ ٝؽئ ٟٛت ٧قامٍ ٿ٩ڻ د ٧الِء دٻاُء قد٤ڻ گ٤عدٝ .٧ؽ٩ٚ ٜٛگ
٣ڪ وعؼ ؼ١ڋ ک ٧ؼک ٥٩۽ ؼتاة ٥ڋؼڻ د ٧ص٥ا٣ـ١ٞط “ ٧٣ت ٢ٻئ ٧وعؼ ڪاالةاغ ة١ط د٥ڌڻ الِء پ٧
پ ٧دّ ٧الؿ ٝكىٕ ٦کع کاـ ة ٢ٻٗ ٢طؿ اڳت٣ .٧٣“ ٧ڪ پاؼ ٧ؼ١ڋي ققٽعـ الِء ق٥ٛ٣ر پئ ٧قڃ ٧ت٢
ٻئ ٧وعؼ ؼ١ڋ د“ ٧دٝـٞاريَء قارا ا٠گ اکع تؽ ٜ٩ٛڪعڻ د ٧الِء ت٩ار ٠ا .٧٣ة٤ار ٟ٨د ٧ؼ١ڋ ۾ “ٝط
www.sindhsalamat.com 73
اڄ جي سنڌ _ هڪ مطالعو :رڪ سنڌي
د ٧زٞا٨ت ۽ ة١گاٟ٩ٚۿ ةعٟ٩ٝۿ ١٣طؼتا ٟ٩٠۽ ٻ٩ّ ٟ٩ع ٗا ٧٠٥٠پعڋ ٟ٩٤٨د٩٠ ٧ڪاَ٧ٚء دٝ ٧ضإٚت
ا٣ڎا ؼ٥اؾ “ٟ٣ۿ د ٟت ٧ؼ١ڋ ٟ٨ؼاـ ٝؽ٩ٚ ٜٛگ د ٧دقؼتَ٧ء قار٥٨ـ دَ٥ائ٥ـ ٝـڪ٥ڏ ٿ ٧قڃٟ
ٿ٥٩ـ .ؼ١ڋ دُٝ ٧ط ٧٠قؼ ٟٛ٩ت ٧ة ٢ؼ١ڋي ٝاڻ ٟ٤دٝ ٧اٚڪَ٧ء قارا زٖ ٞ٣عا ٟ٣د ٟ٤١ٝ ٧۾ 17
گ ١٤خ قد ٧٤ڈڍ ٟ٨ٿا .دڍ ٟ٣ڪعاچَ٧ء ۾ ا ٜ٨ڪ ٥٩ا( ٜ٨اٚىاؼ گعقپ) د ٧ؼ٩اؼت ۽ اـ د ٧اقٽ
۾ د٣ـتگعديَء د ٧ڳا٠ ٢٤ٚڪعي ٿ ٧تٝ ٢ؽ٩ٚ ٜٛگ د ٧ؼعةعا ٢٣د ٧ڪعاچَ٧ء ۾ ٣ڪڎي ٻ ٧٣“ ٧ٚ٥ت٢
ؼپع ٣اِءقي ٽپڻ کاـ پِ٥ء ٻ ٧ٻ ٧ٚ٥ٿ ٧قڃ ٧ٿ .٧پاڻَ٧ء د ٧قر٣اؼت ۽ ٠اڻ ٧د ٧قر٣اؼت ت ٧پ ٧پ ٧۽
ٝؽ٩ٚ ٜٛگ (ـ) د ٧پ١ذاب دقؼت ٣ڪ وعٔ ٓٗ٥ٝ ٧۾ تع د٩تعق ةٔ ٢عؽ ٌ٠ع ٢٠ٿ ٥اچ.٧
٧٣ؼچ ٧ق٥رتساؾ پاڪؽتا ٧٠ؼىر د ٧ؼ٩اؼ ٧پارٽ ٟ٩د ٧څار ۾ ڦاؼ١طڌ ؼ١ڋي ٝډٟ٩
الِء ؼ٥چڻ د٥ڳ ٧ڳا .٧٣“ ٢٤ٚد٩ڪڍ ٟ٣ؼ٩اؼت ڪعڻ د٩ُٝ ٥ار پ١٤١ذ ٧قو ٟد٥َ ٧اؿ د ٧ة٧
٥ٚث صطٝت ڪعڻ “ ٧٣۽ َ٥اؿ ؼاـ ٝامَ٧ء ۾ ٿ ٙ٩ق٨ؽا ٢٣گ٤ات ٟ٩د ٧صات ٧ٞد ٥ؼ٥اؾ “ ٧٣ت٢
قعؼ ؼ١ڋ د ٧ز٠طگَ٧ء ۽ ٥ٝت قارـ ٝؽئ ٟٛت ٧پ ٧پ٧ۿ ٝؽ٩ٚ ٜٛگۿ دُ٩ٞت َٞٛاِء اؼالؿ ۽ دٞاَت
اؼال ٧ٝک ٧قامٍ ٿ٩ڻ ٥پ٠٥طق .پع ا ٟ٤٠۾ ؿا ٙٝٿ١٩طڌ ٨ا ؼڋي ٨ا اڻ ؼڋي وعح ؼ١طـ زٞا٨ت ڪ١طڌ
ؼ١ڋ ٟ٨ک ٧ةُٝ ٢اٝال قاؼ ڪعائڻا پ٠٥طا ٢٠ت‛ ٢ادق څائ٥ۿ ادي ٝئ٧ۿ اؼاـ اقتعا د ٥اقتعا‚ قارق ُٝا ٥ٛٝ۽
ٝحاؾ ٿ ٧ق١٨طق.
www.sindhsalamat.com 74
اڄ جي سنڌ _ هڪ مطالعو :رڪ سنڌي
ؼ١ڋ ۽ اـ د٥َ ٥اؿ د ٟ٤١قٗت ٥ٝت ۽ ز٩ات ٧د ٧ٻ ٢قاٽ ٧ت ٧ٽ١گ٧٣“ ٙ٩ۿ اـ قٗت ٣تاـ د٥ـ
ؼ٩اؼ ٧پارٽ٥٩ـ َ٥اؿ د“ ٧دپ ٧الِء ڪا ؼ١ذ٩طف ؼ٩اؼ ٧دطقد٤ط ٨ا اـ ةاةت رؼت ٥وئ ٢ڪعڻ ۾
٠اڪاؿ ق٥٨ـ “ .ٟ٣ؼ١ڋ ۾ ڪ ٟ٤١ة٣ ٢ڪ ٝؽئ٨ ٧ٛا ُٝا ٧ٛٝتٚ ٧ڳاتار دطقد٤ط ڪعي ڪ٠ ٧ت٩ذا
زاق ٙڪعڻ ۾ ٠اڪا ٧ٝؼتب َ٥اؿ د ٥ڋ٥٤١٨ـ ڋ ٟ٤١٨ؼ٩اؼ ٧پارٽ٥٩ـ ۽ اـ د٩ٗ ٧ادت تاـ اَتٞاد ۽
ق٨ؽاف صت ٜٿ١٩طق پ ٥٩قڃ .٧اؼاـ قٽ قڋق ا ٥٩ٞٚا ٥٣ر٧٣“ ٥٩٣ۿ د٣ ٥ع ١٠ڌي قڋي پارٽ٥َ ٧اؿ د٧
ة٩١ادي ٝؽئ ٟٛةطراـ ٩ٞ٣ـ ٢قڋا ُ٠عا ٩١٣ا “ٟ٣ۿ قڋ٥٨ـ دَ٥ائ٥ـ ڪ٥٩ـ “ٟ٣ۿ ڪ ٟ٤١ةُٝ ٢ا ٧ٛٝت٧
پ١٤١ذ ٧قت ۽ قس کاـ قڋي دَ٥يٰ ڪعڻ څڻ ت٣ ٢ت٩ٔ ٧ـ ٟٿ ٧ق .٧٣“ ٥٨ڀ ٧ٛڪ ٟ٤١پارٽ ٧قٽ
ٽا٠گ ٧۾ ق ٤٨ڻ د٩تعا ڪارڪ ٟ۽ زا٣ ٧ٝذ ٟپع چتاُء ا ٥٣ڋ ٥٠ق١٨طق “ ٧٣ت ٢اؼاـ دٔ ٥الڻٝ ٥ىاٚت٥
تؽ ٢٠ ٜ٩ٛڪ ٥٩ق ٥٨ت‛ ٢ډرت ٧ٽا٥ٝـ‚ ةڻائ ٧ڈڍ١٨طاؼٟ٩ۿ اق ٙز“ ٟ٩ٝؼٞاـ ٣ڪ ڪعي ڈڍ١٨طاؼٟ٩ۿ
پع اٝ ٥٣ؽئ ٥ٛد٩ئ ٟد ٥تئ ٟ٩ر١٣طق “٨ ٧٣ا قري ؼ١ڋ د٥ـ ٝضا٥ٗ ٓٚت٥ـ ا ٥٣ڪار٠ا ٥ٝؼعا٠ذاؿ ڋئ٧
چڪ٥٩ـ ٠٥٣ط٥٨ـ “ .ٟ٣پع ٢٠ؼ١ڋ د ٧ډرت ٧ٽا٥ٝـ ٿ١٩طي “ ٢٠ ٧٣قري ة٩ا ٟ٠۽ ُ٠عـ د ٧اٿار ٙ٨دز
ڪ ٟ٤١قو ٟدؿ ٟٞد٘ٔ ٥ه ٟ٤١ٝئ٩ٝ ٧عق ڪعي ؼگ١٤طق “ .٧٣اٽ١ٛطق دؿ٥ٗ ٟٞت ٟک ٧اؼاـ د٧
ؼ٩اؼ٩ٗ ٧ادت ٝظاؽ د ٥ؼاٝاـ ٩٤ٝا ڪ١طي “.٧٣
اق ٙ۾ اؼاـ د ٧ؼ٩اؼ ٧پارٽ ٟ٩د ٧قڋ ٟ٨دَ٥ائ ٟ۽ ُ٠عـ ةُط ا ٟ٤٠د ٧پاؼطاري ٢٠ڪعڻ ٨ا
پ١٤١ذ ٧واٗت کاـ قڋي ڳا ٢٤ٚڪعڻ قاري ردساـۿ زڪٞعا ٟ٠ک ٧ڪٝ ٥ؽئ ٥ٛز ٙڪعڻ تٝ ٧ذت٥ر
ت ٢٠ ٢ڪ٧٣“ ٥٩ۿ اٽ١ٛطق ؼ١ڋي ٗ٥ؿۿ اـ د٥ـ ؼ٩اؼ ٧پارٽ٥٩ـ ۽ ٗ٩ادت قو ٟدؿ ٟٞز ٟ٘ٛ۾ ک ٙ۽ ٝظاؽ
د ٥ؼتب ةڻذ ٧قئ .٧٣“ ٧اؼاـ پ١٤١ذ ٧پت قائک ٧ڪعي دؿ٥ٗ ٟٞت ٟک٣ ٧ع ا َٙٞ ٥٣ڪعڻ د٥
څڻ ت ٧اڻ ؼڋق ؼعٽٕ٩ڪ٩ٽ ڋئ ٧ڈڍ٧٣“ ٥٨ۿ د ٟ٤١ؼاـ ٥ٗ ٧٣ؿ ۽ اـ د ٥قو ٟپ١٤١ذ ٧ز٩ح٩ت ۽
ا٩ٞ٣ت قڃائ ٧ق .٧٤٨اڄ دڍ ٟ٣زڪٞعاـ ڪاالةاغ ڈ ٜ٨کاـ قٺ ٧ٿ ٙڪئ١اؾ تائ ٟ٩پ١٤١ذٓٗ٥ٝ ٧
ت ٧اڌ٨ا ة٩ٺا “ ٟ٣۽ پاڻ ٧د ٧ذص٩عـ ةاةت قڋـ ١ٝك٥ة ٟت ٧ا ٟ٤٠دٝ ٧ضإٚت ڪ١طڌـ ک ٧ک ٜٛکال
دڌڪا ۽ ډ ٝڪ٥٩ـ ڋ٨ڻ ت٨“ ٧٤ٚ ٧ا “ٟ٣ۿ اـ د ٥ؼتب ا ٥٣ئ ٧٣“ ٧د ٥٣ ٥ؼٞذ ٟ٤ٿا ت ٢دڍ ٟ٣ةٟ١٣ ٢
ا١ٝ ٟ٤٠ك٥ة ٟت ٧ڪ ٜؿعقع ڪ ٥٩ت٢ۿ ؼ١ڋ د ٧ؼ٩اؼ٩ٗ ٧ادت ٔ٘ه ة٩ا ٟ٠تائ ٟ٩پ١٤١ذ ٥ازتذاج
رڪارڈ ڪعائ ٧صا٥ٝش ٿ ٧ق١٨طي .اڳ د٩اـ ک ٟ٩اٗ ٧٣طؿ ڦٻ ٧ق١٨طا .ڈاڪاڻ تٝ ٢امَ٧ء ۾ ة ٢ا٥٣
ٿ٧٣“ ٥٩ۿ د ٥اؼا ـ د١ٝ ٟ٤١ك٥ة٨ ٧ا ؼ١ڋ دؿٗ ٟٞطؿ دٝ ٧ضإٚت ڪئ٧٣“ ٧ۿ زڪٞعا ٟ٠اـ ت٧
قڋي د٨طف د٩ٚعي ؼاـ ڪ ٜڪ٧٣“ ٥٩ۿ پع َ ٙٞد ٧ق٥رت ۾ ؼ١ڋ ٝاـ ڪا ة ٌٜ١ٝ ٢دطقد٤ط ٨ا
ٝغازٞت ؼ١طـ را ٢٣د ٧ر٠ڊڏ ٢٠ةڻ.٧٣“ ٧
ٟ٣قٗت دڍ ٟ٣ؼ١ڋ دا ُٝط ٧٠قؼ٩ال ٚٽ٩ا پ٩ا قڃٟۿ ٠اڻ ٧قرڇ ٝاـ ؼ١ڋ ک ٧دائغ زك ٢٠ ٥ٿ٥
www.sindhsalamat.com 75
اڄ جي سنڌ _ هڪ مطالعو :رڪ سنڌي
ڋ ٥٠قڃ٧ۿ ٝالزٝت ٟ۾ ؼ١ڋ د ٧ڪ٥ٽا ت ٢٠ َٙٞ ٧ٿ ٥ٿئ٧ۿ ډار ٟ٨ک“ ٧ڻ٣ ٧ت“ ٧ةاد ڪ ٥٩پ ٥٩قڃ٧ۿ
تڪعاري پاڻ١ٝ ٧ك٥ة ٟت َٙٞ ٧الِء ؼ١ذ٩طگ ٧ؼاـ ١ٝك٥ةاة١طي ڪئ ٧پئ ٧قڃ٧ۿ ؼ١ڋ د ٧ٻ٧ٚ٥
د ٧ز٩ح٩ت صت ٜڪئ ٧پئ ٧قڃ٧ۿ اـ قٗت ؼ١ڋ د ٧ؼ٩اؼ٩ٗ ٧ادت ٝام ٧قا٠گع ڈڎقڈڎ ازتذادٟۿ
ةک ٣ڎتاٟٚۿ ٌٝا٣عـ ۽ ة٩ا ٟ٠تائٝ ٟ٩سطقد “ .٧٣ڪ ٟ٤١ة٣ ٢ڪ ُٝا ٧ٛٝتٚ ٧ڳاتار دطقد٤ط د ٥ڪ٥
پعي تائ ٟ٩ة ٢ڋس پت ٢٠ ٥ٿ .٧ٛٝ ٥ا٥٣ئ ٧ؼتب “ ٧٣د ٥ؼ١ڋ دؿ٥ٗ ٟٞت ٟؼ١ڋ د ٧اـ قاق٨ال ک ٧ا٩ٞ٣ت
ڋ٨ڻ ڈڍي ڋ .٧٣“ ٧٠ڪ ٥ة ٢اؼاـ د ٧ازتذاد ٟد٥٠ ٥ٽ٩ػ قٺڻ الِء ت٩ار .٧٣“ ٢٠اؼاـ دا ٩ٚڊر ٔ٘ه
اصتارـ ۾ (ؼ ٥ة٘ٔ ٢ه ؼ١ڋي) ة٩اـ ڋئ٧ۿ پ١٤١ذا ٔ٥ٽ ٥ڈپعائ ٧پاڻ ک ٧د٩ئعق رکڻ دا دت ٟڪعڻ ۾
ٝكعقؼ “.ٟ٣
ؼ١ڋ ۾ رقز رقز ٟ٩٠ؼ٩اؼ ٧پارٽ ٟ٩د ٥د ٜ١ٿ٩ڻ ٨ا اتساد ٺ٤ڻ ۽ ڈ٣ڻ څڻ ت ٢دؾ پعڀائڻ د٧
ڳا ٢٤ٚٿ ٧قئ .٧٣“ ٧ؼ٩اؼ٩ٗ ٧ادت اـ ص٥ش َٔ٧ٞ٤ء ۾ ٝتتال “ ٧٣ت٘ٔ ٢ه ة٩ا ٟ٠د ٧زط تائ ٟ٩ؼ١ڋ د٧
َ٥ا ؿ ک ٧پاڻ ؼاـ گڍ رک ٧ؼگ٥٤ـ ٿا .دڍ ٟ٣ت ٢ا٣ا ؼ١طـ قڋي ڀ .٧٣“ ٙڈاڪاڻ ت٥َ ٢اؿ کا٠ئٟ
ڪ ٟ٩٣٥ڋقر ٿ١٩طق پ ٥٩قڃ .٧ؼ٩اؼ ٧پارٽ ٟ٩دٌٝ ٧ا٣عـ ۾ ٔ٘ه ؼ١طـ چ١ط ڪارڪ 2 ٟة١٩ع ۽ ١٩٣ڊ
ة ٙکڻ ٧ا١٨طا “ ٟ٣۽ اصتار الِء تك٨٥ع ڪڌرائ ٧رٔ ٥چڪع ٿ ٧ق١٨طا “ .ٟ٣پع ؼ١طـ اـ ازتذاج ۾
َ٥اؿ د ٧ڪ اة ٢ؿ٩ٚ٥ٞت ٠٥٣ ٢٠طي “٧٣ۿ ؼ٩اؼ ٧پارٽ ٟ٩د ٧اـ کاـ قڋي ٠اڪا ٧ٝٻ ٧ڪ٤ڎي چئت٧
د٣ ٥٣ ٥ڪ ٚک “ةادي قاري ؿ٤ع ٝاـ ٔ٘ه ٝ 100اڻ ٥٤ة ٢پ١٤١ذٌٝ ٧ا٣عي ٨ا ةک ٣ڎتاؾ ۾ ؿع٨ڪ ٢٠
ڪعي ؼگ١٤طا “ .ٟ٣پع دَ٥يٰ ا٣ا ئ٠٥٣ ٧طي “ ٧٣ت ٢اؼاـ ٗ٥ؿ د“ ٥قاز “٥٩٣ـۿ ؼچ٥ٗ ٧ؿ اؼاـ ؼاـ
گڍ “٧٣ۿ ‛ ٟ٣ؼچ ٧ص٥ؿٕ ٧ٞ٤ک ٧ڪ٤ڎق ٠ا ٥ٚڋد٧܁‚
ة٥ٛچؽتاـ ۾ ١ٛ٣طڌ دطقد٤ط اؼاـ د ٧ؼا٥٤ٝـ “ .٧٣اـ ةاةت اؼاـ دا ڋا٣ا ۽ اڪاةع
ٝضت ٓٛد ٟٛ٩ٚؼاـ ک٥ڌ ؼارا ٓٗ٥ٝپ٩ؾ ڪعي ؼگ ٟ٤ٿا .پع ا ٥٣جاةت ٿ ٧چڪ ٧٣“ ٥ت ٢دت٧
د ٙ٩ٚد ٧زةاـ ؼٞذ٤ڻ قارق ڪ٩ع ٠٥٣ ٢٠طق “ ٧٣تٝ ٢ذت٥ر ٿ٥َ ٧اؿ ة ٢ا٣ائ ٧ٻ ٧ٚ٥ڳا٤ٚائ١٩طق “٧٣ۿ
د٩ڪ٣ ٥ڪ ة ٧زةاـ ۽ ٻ٥ڌق ة ٢ؼٞذ ٧٤ؼگ .٧٤ة٥ٛچ َ٥اؿ د٩ڪا زةاـ ڳا٤ٚائ ٧ر٧٣“ ٥٩٣ۿ اـ د٥
پڎاڋق ٘ٔ ٢٠ه اؼالؿ “ةاد د ٧ا٥٨ا ٟ٠۾ گ٠٥ذ ٧ر٧٣“ ٥٩٣ۿ پع َا ٧ٞٚؼىر ت ٧ةُٝ ٢ا ٧ٛٝد٥٠ ٥ٽ٩ػ
قرت ٥قڃ ٧ٿ .٥ا ٥٣ئ ٧ؼتب “ ٧٣د ٥زڪٞعاـ ة٥ٛچؽتاـ ٝؽئ ٧ٛةاةت ڪا٩ٝٽ٥٩ـ د٥ڌڻ ۾
ٝكعقؼ “.ٟ٣
اؼاـ دٝ٥ٗ ٧پعؼت ؼ٩اؼ ٧پارٽ ٟ٩د ٧ؼڀ کاـ قڋي ٠اڪا ٧ٝؼ١طـ َ٥اؿ ؼاـ گڍ ٛ٣ ٢٠ڻ
ر٥َ .٧٣“ ٧٣اؿ د ٧ة٩١ادي ٝؽئ ٟٛکاـ ڪ ٟٽار ر٧٣“ ٧٣ۿ ١٠ڌڌا ٽارگ٩ٽ کڻ ٧ا ٟ٤٠ک ٧زاقٙ
ڪعڻ ةطراـ ا٨ڍا قڋا ٽارگ٩ٽ ٘ٝعر ڪعڻ ة٠ ٢اڪا ٧ٝد ٥قڋق ؼتب ر٧٣“ ٥٩٣ۿ د٩ڪ ٧زاق ٙڪعڻ
الِء پاڻ قٽ ا ٣ا ت ٢٠ ٜ٩ٌ١ر .٧٣“ ٧٣د ٟ٤١ڪعي َ٥اؿ ١ٝذ ٢٤ة٘ٔ ٢ه ٝا٥٨ؼ ٧پ٩طا ٿ ٧ر ٧٣“ ٧٣پع ٥٣
ؼ٩اؼ ٧پارٽ ٟ٩کاـ اٚڳ ر٣ڻ تٝ ٧ذت٥ر ٿ ٧ق .٧٣“ ٥٨ڪذ ٢٤ډر٥٨ـ َ٥اؿ ک ٧ڋق٣اري ٗعار ڋئ٧
پ١٤١ذا پٛئ“ ٢دا ڪعائڻ چا ٟ٩٣ٿ٥٩ـۿ ؼ١طـ ٧٣“ ٓٗ٥ٝت٥َ ٢اؿ دطقد٤ط الِء ت٩ار ٧٣“ ٢٠پع اق ٙ۾
ق٥رتساؾ ا ـ د ٧اةتڎ “٥َ .٧٣اؿ ٘ٔ ٢٠ه دطقد٤ط الِء ت٩ار “ ٧٣پع ٥٣دطقد٤ط ۾ ٝكعقؼ “٧٣ۿ پع
اق ٙ۾ ؼ٩اؼ ٧پارٽ٥٩ـ ؼ١طـ ٗ٩ادت ڪعڻ د٥ـ ا ٢٠ ٙ٣ر٥٩٣ـ “ .ٟ٣دڍ ٟ٣م ُٟٛد ٧قرڇ د٤ڎي
www.sindhsalamat.com 76
اڄ جي سنڌ _ هڪ مطالعو :رڪ سنڌي
ةُٝ ٰ٧١ُٝ ٧ا ٧ٛٝتٝ ٧اڻ ٥٤پ١٤١ذ٥٩ـ دا٥٩٠ـ ڋ٨ڻ الِء ت٩ار “ ٟ٣۽ ٣غارٝ ٟ٨اڻ ٥٤رؼت ٟت٠ ٧ڪعيۿ
پ١٤١ذ 3-3 ٥ڋ ٟ٤١٨ڪارقةار ة١ط ڪعي ازتذاج ڪ ٟٿاۿ ت ٢پِ٥ء ک ٟ٩ڪ٩ئ ٟٿٗ ٥ك٥ر قار ٗعار ڋئ٧
ؼگ٤ذ ٧ت ٥٣ ٢ؼ١ڋ د٥ٝ ٧ت ۽ ز٩ات ٧قارـ ُٝا ٟٛٝت ٧ٻا٣ع ٠ڪعڻ الِء ت٩ار .ٟ٣“ ٢٠اق ٙ۾ َ٥اؿ د٧
واٗت ۽ ٗ٥ت ک ٧اؼتُٞاؾ ڪعڻ د ٥ڋاـُء ۽ وع٩٘٨ڪار ة٣ ٢ذڻ گ٤عد ٧۽ َ٥اؿ ١ٝذ ٢٤ؼاڎ ة ٢ةساؾ
٣ذڻ گ٤عد .٧د٩ڪڍ ٟ٣ڪا ؼ٩اؼ ٧پارٽ ٧۽ اـ د٩ٗ ٧ادت ٧ُٗ٥ٝپعؼت ر ٧٣“ ٧٣۽ ٝامَ٧ء
١ٝذ٥َ ٢٤اؿ د ٧ق٨ؽا ٢٣ک ٧ٽ٥ڌ ٧٣“ ٥٨ت ٢پِ٥ء ا٣ا پ١٤١ذ ٟص٥ةك٥رت ُ٠عـ ذرٝ ٧ُ٨اڻ١ٝ ٟ٤ذ٤اـ ا٣ا
ت ٍٗ٥ڪ٩ئ ٟٿ ٧رک ٧ؼگ ٧٤ت ٥٣ ٢اـ د ٧ؼڍ ت ٧پ١٤١ذ٥ـ ز٩ات٥٩ـ گ٥٤رڻ الِء ت٩ار ٿ١٩طا! ؼ١طـ
٣ڪ ؼڍ ت ٧پ١٤١ذا ڪارقةار ة١ط ڪعي ٨ا گ٤ع ڈڍي رؼت ٟت٠ ٧ڪعي ا١٨طا!
اـ ڪعي معقري “ ٧٣ت ٢ؼ١ڋ د٥ٝ ٧د٥دف ٗ٩ادت پ١٤١ذ ٥ازتؽاب ڪعي پاڻ ک٥َ ٧اؿ ؼاـ
گڍ ٛ٣ڻ د ٥الئٖ ةڻائ٨ ٧ا قري ٝاڻ ٟ٤کاـ ُٝأ ٧قٺ ٧صا٥ٝؿ ٧ؼاـ ڪا ڪ١ڊ قڃ ٧قؼائ .٧اؼاـ ا٥٣
٢٠ٿا چئ٥ـ ت ٢ڪ ٥ؼ١ڋ ۾ ڪا ؼ٩اؼ ٧دطقد٤ط ٛ٣ڻ الِء ٝاز٥ؾ ؼازگار ٨ ٧٣“ ٢٠ا ا٣ڎي ا٩ٝط ٢٠ڪعڻ
گ٤عد٧ۿ پع ٝا٥٨ؼَ٧ء ۽ ة ٧قؼَ٧ء د ٟ٣ ٧ق٥رتساؾ ٝاـ ڪاة٠ ٢ئ٩ٗ ٟ٩ادت ۽ پارٽ ٧اڀعي ؼگ ٧٤ٿ.٧
د٩ڪا ؼ١ڋ ک ٧ز٘“ ٧٘٩دپ ٧قاري قاٽ ت ٧قٺ ٧ق١٨طي .د٩ڪا ة ٧ص٥ؼ ٠٥٣طي٘ٔ .ه ؼکڻ ٟة٩اٟ٠
ؼاـ ٢٠پع پ٥ري واٗت ۽ ٗ٥ت ؼاـ ؼ١ڋ دؿ٥ٗ ٟٞت ٟک٤١ٝ ٧اـ ٟ٤١ٝٿ١٩طيۿ ڈاڪاڻ ت 4 ٢ڪعقڌ
ؼ١ڋ ٟ٨د ٧قد٥د ک ٧ڪ٥ة٩ٝ ٢ؽاري ٢٠ٿ ٥ؼگ٧٤ۿ ؼ١طـ “قاز ک ٧ا٩ٞ٣ت تڍ١ٛٝ ٟ٣طيۿ دڍ ٟ٣اـ
۾ ؼگ٠٥٣ ٢٤طي .ا٣ا ؼگ ٢٤اقس پ٩طا ٿ٩ڻ٧٣“ ٧ۿ د٩ڪا ؼ١ڋ د ٥ازتعاؿ ۽ قٗار ةساؾ ڪ١طيۿ
اؼاـ ڪ ٟ٤١د“ ٧ڋق ٔ٘ه تٞاؿ ٥ةڻ ٢٠ ٙ٩ر١٣طاؼٟ٩ۿ پع د٩٠ا ١ٝذ ٢٤ةعاةعي ۽ گڍ ٙ٨ازتعاؿ زاقٙ
ڪ١طاؼ .ٟ٩اؼاـ اڪ٩ال ٠٥٣ ٢٠طاؼ ٟ٩پع د٩٠ا د ٧ڪ١ڊ ڪڎڇ ۾ اؼاـ دا زا ٧ٝ۽ دقؼت ٥ٝد٥د
٠٥٣طا.
www.sindhsalamat.com 77
اڄ جي سنڌ _ هڪ مطالعو :رڪ سنڌي
ؼ١ڋ زڪٝ٥ت گظر ٙ٨ڋ 52 ٟ٤١٨ارب 5ڪعقڌ ٚ 65ک رقپ ٟ٩د ٧ؼ١ڋ ةذ٩ٽ پ٩ؾ
ڪ١طيۿ ٥٠ڪع ٟ٨الِء ڀعت ٟ٩تاـ پاة١طي ٣ٽائڻۿ صطٝت ٟقاري ؿُت ٧تاـ ٽ٩ڪػ قاپػ قٺڻ ۽ ٻ٥٩
ڪ٥ة٠ ٢ئ٥ـ ٽ٩ڪػ ٚ ٢٠ڳائڻ د ٥اَالـ ڪ .٧٣“ ٥٩ؼ١ڋ د ٧قڋي قز٨ع ٩ٚاٗت َ ٧ٛدت٥ئ ٧ةذ٩ٽ کاـ
پِ٥ء قڋي ٔضع ؼاـ چ ٧٣“ ٥٩ت ٢ؼ١طس زڪٝ٥ت د ٧ٽ٩ڪػ ٔعي ةذ٩ٽ ؼ١ڋ د٥َ ٧اؿ الِء تسٕ٥
“ .٧٣قڋي قز٨ع دا اَالـ ۽ ص٥ش ٔ٥٩ٞ٤ـ پ١٤١ذ ٧داِء ت ٧پع پِ٥ء ة 6 ٧٣ ٢ارب 11ڪعقڌ ٚ 85ک
رپ٩ا ک٥ٽ قارق ةذ٩ٽ “ .٧٣دڍ ٟ٣ت ٢ؼ١ڋ زڪٝ٥ت ک ٧ؼاڊا اٺ ارب رپ٩ا اققر ڈرأٽ (ٗعض) قاري
ادگع ةال ک ٧ة ٟ٤١ٝ ٢ڋ٨ڻ .٧٣“ ٥ةذ٩ٽ ت٘ع٨ع ۾ ا ٥٣ڪٿ ٧ة ٢٠ ٢ٻڋا ٥٨ق ٥٨ت ٢ةذ٩ٽ د ٧ؼ٥ا 6ارب
رپ٩ا ک٥ٽ ڪ٩ئ ٟپ٥رق ڪئ ٧ق١٨طي ۽ ؼاڊا اٺ ارب رقپ ٟ٩د ٧اققر ڈرأٽ ٝاـ د١ط ڈڍائڻ الِء
ڪ٤ڎا اپاَء اصت٩ار ڪ٩ا ق١٨طا .د٩ڪڍ ٟ٣ا٣ا ڳا ٢٤ٚؼ١ڋ قاؼ ٟ٩ک ٧ک ٧ٚ٥ؼٞذ٤ائ ٧قڃ٣ ٧ا ت ٢ؼچ٥
ٗك٠ ٥عقار ٿ ٧پ٥ي ٣ا .پع زڪٞعا ٟ٠د٥ـ رٝغقـ ۽ راز َ٥اؿ ڪ٩ئ ٟٿ ٥ؼٞذ ٧٤ؼگ.٧٤
٩ٚاٗت دت٥ئَ٧ء ۽ ؼ١طس اتسادي پارٽ ٧ا ٜ٨ڪ ٥٩ا( ٜ٨اٚىاؼ گعقپ) د٩ٗ ٧ادت ةذ٩ٽ پ٩ؾ
ڪ١طي د٩ڪ١٣ ٧ت٥ؿ٥٩ـ ٥٩١٣ـ “ٟ٣ۿ اـ ۾ ا٣ا ڳا ٢٤ٚڈ ٥ٿ ٧قؼاري قڃ ٧ت ٢اڳ د ٧ڀ٩ٽ ۾
ؼا٩ٚا ٧٠تعٗ٩ات ٧پعقگعاؿ ۾ 6ارب رقپ ٟ٩د ٧گ٤ٽتائ ٧ڪئ ٧قئ ٧٣ .٧٣“ ٧پاڪؽتاـ د50 ٧
ؼا ٟٚد ٧تار٨ش ۾ پ٤ع٥٨ـ ڀ٩عق ٿ٧٣“ ٥٩ۿ د ٥ڪ ٟ٤١ؼا٩ٚا ٧٠ةذ٩ٽ ۾ تعٗ٩ات ٧پعقگعاؿ الِء رٜٗ
قډائڻ ةطراـ گ٤ٽائ ٧قئ .٧٣“ ٧گظر ٙ٨ؼاؾ د ٧ڀ٩ٽ ۾ ٟ٣ؼاؾ ؼا٩ٚا ٧٠تعٗ٩ات ٧پعقگعاؿ ت10 ٧
ارب رقپ ٟ٩د ٧ةطراـ قعؼ 4ارب رقپ٩ا صعچ ڪ٩ا ق١٨طا .د ٟ٤١ؼاـ ٟ١٩٘٨ؼ١ڋ ۾ تُ٩ٞع ۽ تعَٗ٧ء
د٥ـ ؼعگع٥٩ٝـ ة١ط ٿ ٧ق١٨ط٥٨ـ٥٠ .اـ اؼڪ٥ؾ ک ٢٠ ٧ٛؼگ١٤طاۿ اؼپتا٥ٚـ ٗائ ٜٿ ٢٠ ٧ؼگ١٤ط٥٨ـۿ
رؼ تا رقڈ ۽ پ٥٩ٛـ اڋد ٢٠ ٧ؼگ٤ذ١ط٥٨ـ ٧١ُ٨ .ڪ٥ة٠ ٢ئ٥ـ تعٗ٩ات ٧ڪ ٜٿ ٢٠ ٧ؼگ١٤طق .د٩ڪڍٟ٣
قعؼ گظر ٙ٨زڪٝ٥ت وعٔاـ ١ٛ٣طڌ تعٗ٩ات ٧رٿائ٥ـ ئٝ ٧ڪ ٙٞٿ ٧ؼگ٥٩٤ـ ت ٢ا٣ا ة ٢ؼ١ڋ قارـ الِء
ّٞ٩١ت ٠٥٣طي٣ .ڪ وعؼ ٥ٝد٥دف زڪٝ٥ت قڋي ٺاٺ ؼاـ 21قطيَء ۾ داص ٙٿ٩ڻ دا اَالـ ڪعي
ر ٧٣“ ٧٣۽ پا ڪؽتاـ ک ٧ا٨ـ٩ا د ٥ٽائ٩گع ة١ائڻ دا ص٥اب ڋ٨کار٨ا پ٩ا قڃ ٟت ٢ٻئ ٧وعؼ ٟ٣دط٨ط
ؼائ١ؽ ٧دقر ۾ ؼ١ڋ د ٧ةذ٩ٽ ۾ ؼائ١ػ ۽ ٽ٩ڪ١االد ٧د ٧الِء قعؼ ٚ 7ک رپ٩ا ٝضك٥ص ڪعي
پاڻ ت ٧دڳ کالئڻ دا ؼٺا ة١طقةؽت ڪ٩ا ق٨ا “ٚ 7 .ٟ٣ک رقپ ٟ٩د٩٣ ٧ڍي قڋي رٗٝ ٜاـ ؼ١ڋ ۾ ٢٠
قعؼ ؼائ١ػ ۽ ٽ٩ڪ١االد ٧د ٧تُ ٜ٩ٛک٣ ٧ٿ ٧ڋ٨اري ق١٨طيۿ پع تذعةات٘ٝ ٧كطـ الِء ٥٩٠ـ
٩ٚتارٽع٥٨ـ ۽ تس٘ٝ ٧٘٩عڪغ ةٗ ٢ائ ٜڪ٩ا ق١٨طا .اق ٙ۾ ا٣ا ا٨تعي ت ٢ٿ٥ري رٗ ٧٣“ ٜد ٥اـ ٝاـ
قعؼ ڪ٩ٚ ٟ٤١تارٽعي ۾ اؼتُٞاؾ ٿ١٩طڌ ڪ٩ٞ٩ڪ ٙئ ٧اچ ٧ؼگ ٧٤ٿ .٥اؼاـ ؼٞذ٥٤ـ ٿا ت ٢ؼ١ڋ
زڪٝ٥ت ڪٞپ٥٩ٽع د ٧قطيَء ۾ داص ٙٿ٩ڻ الِء ٟ٣٥ٝد ٧دڌي د ٧دقر قاري ة ٙ٩گاڋي ک ٧پع (ک١ڀ)
٣ڻ ٧اـ د ٥راڪ٩ٽ ؼاـ ٘ٝاة ٥ٛڪعائ١٩طي.
ؼ١ڋ د ٧ؼ١٩ئع قز٨ع ڈاڪٽع ٔارقؽ ؼتار د ٧دَ٥يٰ ٥ٝدب ٥َ ٟ٣ا ٧ٝةذ٩ٽ ۾ ٻ ٥٩ت ٢ؼڀ
www.sindhsalamat.com 78
اڄ جي سنڌ _ هڪ مطالعو :رڪ سنڌي
ڪذ ٧٣“ ٢٤پع تُ ٜ٩ٛد ٧ؿُت ٧۾ ڪ ٟ٤١ة٠ ٢ئ ٟ٩اؼڪ ٜ٩الِء ٣ڪ ٽ٩ڊي پائ ٧ة ٢٠ ٢رک ٧قئ.٧٣“ ٧
دڍ ٟ٣ت ٢قست د ٧ا ٜ٣ؿُت ٧ؼاـ ة ٢ؼاڳ ٧زاٚت ڪئ ٧قئ٠ .٧٣“ ٧ئٝ ٟ٩ا ٧ٚؼاؾ د ٧ةذ٩ٽ ۾
قست د ٧ؿُت ٧۾ ڪ ٟ٤١ة٠ ٢ئ ٟ٩اؼڪ ٜ٩د٥ٌ١ٝ ٧ري ٢٠ڋ ٧٠قئ ٧٣“ ٧۽ ٢٠قري اـ ڋس ۾ ڪا
رٗٝ ٜضك٥ص ڪئ ٧قئ .٧٣“ ٧دٝ ٟ٤١اـ قاؼ ًا٣ع ٿئ ٧ٿ ٥تٝ ٟ٣ ٢حا ٧ٚةذ٩ٽ ۾ َ٥اؿ ک ٧تُٜ٩ٛ
۽ قست د٥ـ ؼٚ٥٤ت٥ـ پ٤چائڻ الِء ڪ٩ڍي ٢٠در٨ا ٢٣د ٧َٚکاـ ڪ ٜقرت ٥ق٣ .٧٣“ ٥٨ڪ وعؼ َ٥رتٟ
ک ٧ةعاةع دا زٖ ڋ٨ارڻ ۽ ا ٟ٤٠ک ٧ز٠طگَ٧ء د٣ ٧ع ؿُت ٧۾ ةعاةعيَء د ٧ة٩١اد تُٗ٥ٝ ٧ا ٔعا ٜ٣ڪعڻ
د ٧دَ٥يٰ ڪئ ٧پئ ٧قڃ ٧ت ٢ٻئ ٧وعؼ ؼا٩ٚا ٧٠تعٗ٩ات ٧پعقگعاؿ ۾ َ٥رت ٟد ٧تعَٗ٧ء الِء ڪاة ٢رٜٗ
٢٠رک ٧قئ .٧٣“ ٧ةذ٩ٽ د ٧ڪتاة ٟ۾ اـ ؿُت ٧د ٧صا ٧٠۾ ١ٝڋ٨ئڎق ڦ٩عا .٧٣“ ٙ٨زڪٝ٥ت د٧
دَ٥يٰ “ ٧٣ت ٟ٣ ٢ةذ٩ٽ ؼاـ ؼ١ڋ ۾ تعٗ ٧دا ٥٠اـ درقازا ک١ٛطا ۽ ٝام ٧۾ ٿ٠ ٙ٩اا٠كأ ٟ٩د ٥ازا٥ٚ
ٿ١٩طق .پع َ٥اؿ ک ٧ة٩١ادي ؼ٩ٚ٥٤ت٥ـ پ٤چائڻ الِء د٩ڪا رٿاة١طي ڪئ ٧قئ٧٣“ ٧ۿ ا٣ا ٝڎ ٧٠ص٥ش
ٔ ٟ٩ٞ٤د ٥د١ازق ڪڌي ڈڍي ٿ .٧اچ ٥ت٣ ٢اڻ ٧ڪذ ٢٤ٻ ٟ٩ؿُت ٟد ٥دائغق قٺ٥ـ.
قڋي قز٨ع ٩ٚاٗت َ ٧ٛدت٥ئَ٧ء ٟ٣ٽ٩ڪػ ٔعي ةذ٩ٽ ۾ پاڻ ٧۽ ةذ ٧ٛقاري رٗ ٜ۾ گظرٙ٨
ؼاؾ د ٧ڀ٩ٽ 36ڪعقڌ ٚ 57ک رپ٩ا گ٤ٽتائ ٧ڪئ .٧٣“ ٧دٝ ٟ٤١اـ ًا٣ع ٿئ ٧ٿ ٥ت ٢ؼ١ڋ د٧
ٝاڻ ٟ٤ک ٧پاڻ ٧۽ ةذ ٧ٛا٨تعي ت ٢قڋي ۽ قأع ٘ٝطار ۾ ٩٤ٝا ڪ ٥٩ق٧٣“ ٥٨ۿ د٣ ٥اڻ ٧اـ د ٧ةذ٩ٽ ۾
قاډ ڪعڻ ةطراـ ق٨تع گ٤ٽتائ ٧ڪئ ٧قئ .٧٣“ ٧دڍ ٟ٣ت ٢ق٥رتساؾ ا٣ا “ ٧٣د ٥ةاٗ ٧ؼ١ڋ ت ٢ڈڍ٥٨
پع قعؼ گادي قاري ؿ٤ع ڪعاچَ٧ء ۾ َ٥اؿ پاڻ ٧۽ ةذ ٧ٛد ٧ک٥ٽ صالؼ رؼت ٟت٠ ٧ڪعي ٽائع
ؼاڌي ر .٧٣“ ٥٩٣د ٟ٤١قٗت قڋق قز٨ع ؼ١ڋ اؼٞ٩ت ٧ٛد ٧ا٥٨اـ ۾ ؼ١ڋ د ٧ةذ٩ٽ پ٩ؾ ڪعي ر٥٩٣
.٥٣ٺ٩ڪ اـ قٗت ٩ٚاري ۾ َ٥اؿ ةذ ٧ٛ۽ پاڻ ٧د ٧ک٥ٽ صالؼ رؼت ٟت ٧ةٝ ٧٤٩ات ٜڪعي ر.٥٣ ٥٩٣
ازتذاج ؼتب رؼتا ة١ط ٣ئاٝ .عدۿ َ٥رت٥ـ ۽ ٻار ٝٿ ٟت ٧دال ۽ ٝٽ کڻ ٧پاڻ ٧الِء در در ڀٽڪ ٧ر٩٣ا ٣ئا.
٣ڪ وعؼ پاڻ ٧۽ ةذ ٧ٛالِء ازتذاج ٿ ٧ر ٥٣ ٥٩٣ت ٢ٻئ ٧وعؼ قڋي قز٨ع پاڻ ٧۽ ةذ ٧ٛقاري ةذ٩ٽ ۾
گ٤ٽتائ ٧د ٥اَالـ ڪ١طي ؼ١ڋ د ٧ا٘٠الة ٧ةذ٩ٽ پ٩ؾ ڪعي ر.٥٣ ٥٩٣
د ٟ٤١ق٥ة ٧د٥َ ٧اؿ ک ٧پاڻ٧ۿ ةذ٧ٛۿ تُ ٜ٩ٛ۽ قست د٥ـ ؼ٩ٚ٥٤ت٥ـ ٩ٝؽع ڪعڻ الِء
رٗ ٟٞد ٧ک٥ٽ “ .٧٣اـ ئ ٧ق٥ة ٧۾ “ةادي ت ٧قاډ الِء ڪ١ٽعقؾ ڪعڻ الِء ڪاة١ٝ ٢اؼب رٿاة١طي
ڪعڻ د ٧معقرت پ٩ؾ ٢٠ٿ ٧اچ .٧اـ دٝ ٥حاؾ ؼ١ڋ ةذ٩ٽ د ٧ؼا٩ٚا ٧٠تعٗ٩ات ٧پعقگعاؿ ۾
پاپ٩ٚ٥ـ ٟپال١٠گ الِء ٣ڪ رقپ ٥٩ةٝ ٢ضك٥ص ٢٠ڪعڻ “ .٧٣ٻ ٥٩ت ٢ڈڍ ٥٨پع زڪٝ٥ت ک ٧ؼ١ڋ ۾
ر١٣طڌ ّ٩ع ٗا ٧٠٥٠پعڋ ٟ٩٤٨ک٩٠ ٧ڪا ٧ٚڋ٨ڻ د ٥ةٔ ٢ڪع ڪ“ .٧٤٠٥صعڪار ڀ١٩گ ٿ٩ڻ کاـ پِ٥ء ة٢
َ٧٣ء ؼضاقت ڪ٩ؽتائ ٟ٩داري ر١٣طي .د٩ڪا زڪٝ٥ت پ١٤١ذ ٟئ ٧ؿ٤ع ٟ٨د ٥پ٩ٽ پاٚڻ الِء
ڳ٩ت٥ـ ڋئ ٧ر٧٣“ ٧٣ۿ اـ ک٣ ٧ت ٧اڳ ئ ٧ر١٣طڌ پعڋ ٟ٩٤٨ک٩٠ ٧ڪا ٧ٚڋ٨ڻ د ٥ت ٢اق ٥٠ڪ ٧٤٠٥پع
اٽ١ٛطق ة١گالد٨ؾ ٝاـ ةٚ ٢کٝ ٟ٩اڻ٣ ٥٤ت ٧گ٤عائ“ ٧ةاد ڪعڻ دا ة١طقةؽت ڪ٩ا پ٩ا قڃ.ٟ
ؼ١ڋ د ٧ةطزا ٧ٚد ٥قعؼ اـ ٝاـ ا٠طازق ٚڳائ ٧ؼگ٤ذ ٧ٿ ٥ت ٢ؼا٩ٚا ٧٠تعٗ٩ات ٧پعقگعاؿ الِء
د٩ڪ 4 ٧ارب رقپ٩ا ٝضك٥ص ڪ٩ا ق٨ا “ٟ٣ۿ اـ رٗ ٜد ٥ة ٢قڋق زك 3 ٧١ُ٨ ٥ارب 37ڪعقڌ 80
ٚک رقپا اڳ کاـ ؿعقع ٿ١ٝ ٙ٩ك٥ة ٟت ٧صعچ ڪ ٥٩ق١٨طق 84 ٧١ُ٨ .ؼ٩ڪڎق رٗ ٜت١ٛ٣ ٢طڌ رٿائٟ
www.sindhsalamat.com 79
اڄ جي سنڌ _ هڪ مطالعو :رڪ سنڌي
الِء ٝضك٥ص ٿ ٧ق١٨طي .ةاٗ 62 ٧ڪعقڌ ٚ 20ک رقپٝ ٟ٩اـ ؼ١ڋ ۾ د٩ڪا ٠ئ ٟ٩اڋاقت ۽ تعٗ٧
ٿ١٩طي ؼا ة ٢دڳ ڋؼ١طق.
“صعڪار ٧٣ق٥رتساؾ اؼاـ ک ٧ڪ٩ڍا ٟ٤٠قٺ ٧ق١٨طي“ .صع ٧٣ڋؼ١طي قائؽ١طي ؼ١ڋ د٧
٠ڎيَء ت ٟ٤١٠ ٧ڈ ٥پ ٥٩ڋ ٥٠قڃ .٧پاڻ٧ۿ ةذ٧ٛۿ زراَتۿ قُ١تۿ تٙ٩ۿ ُٝط٩٠اتۿ تُ ٜ٩ٛ۽ قست د٤ڎـ
ة٩١ادي ؿُت ٟد ٧رٗ ٟٞ۾ ڪٽ٥ت ٧ڪعڻ کاـ پِ٥ء ة ٢ڪ٤ڎي ٟ٤١ٝؼاـ ا ٧٣اَالـ ڪ٩ا پ٩ا قڃ ٟت٢
ؼ١ڋ د٥َ ٧اؿ کٝ ٧حا ٧ٚتسٕ ٥ڋ ٥٠ق.٧٣“ ٥٨
ةذ٩ٽ ۾ ٥٠اـ ٽ٩ڪػ الڳ ٢٠ ٥ڪعڻ ة٤تع َ٧٣“ ٙٞۿ د ٟ٤١د ٧ڀ٩ٛڪار ڪعڻ کاـ ر ٢٠ ٧٣ٿ٥
ؼگ٤ذ٧ۿ پع اـ دٝ ٥ىٛب ا ٥٣ة٣ ٢٠ ٢ئڻ گ٤عد ٧ت٥َ ٢اؿ ک ٧ة٩١ادي ؼٚ٥٤ت٥ـ ٩٤ٝا ڪعڻ ةطراـ اڳ
ٙ٩ٛٝاڻ پ٥ر٥٨ـ ؼ٩ٚ٥٤ت٥ـ ة ٢قاپػ قرت٥٩ـ قڃ .ٟٽ٩ڪػ ٚڳائڻ کا٠ؽ٥اِء ة ٢ؼ١ڋ د ٧تُ٩ٞع ۽ تعٗ٧
الِء ٥٠اـ گػ ۽ پ٩چعا تالش ڪعي ؼگ٤ذ ٟٿا .قٔاؽ ؼ١ڋ ؼاـ ٠اڻ ٧ا٥٨ارڈ ۾ د٩ڪا ٠اا٠كأ ٧ڪئ٧
“٧٣ۿ اـ د ٥ازا ٥ٚڪعائ ٧ؼ١ڋ الِء پ١٤١ذ ٥پ٥رق زك ٥زاق ٙڪعي ؼگ٤ذ ٧ٿ .٥قٔاؽ ٝا٩ٚات ٧ا٥٨ارڈ
٩٣ٺ ؼ١ڋ ک ٧زك ٧و٥ر ١ٛٝطڌ رٗ ٝ ٜاـ ؼاڊا ؼت ارب رقپ٩ا گ٤ٽائ ٧ڈڍ٨ا “ .ٟ٣ا ٟ٨ا ٓ٨ؼ ٧ا٥٨ارڈ
٩٣ٺ ؼ١ڋ ک ٧زك ٧و٥ر 39ارب 82ڪعقڌ رقپ٩ا ٛٝڻا ٣ئاۿ پع ٣اڻ ٧قعؼ 32ارب 31ڪعقڌ
رقپ٩ا ڋ٠ا ق١٨طاۿ اـ ت ٧قٔاؽ ؼاـ ازتذاج ڪعي پ٥ري رٗ ٜزاق ٙڪعڻ گ٤عد .٧تٙ٩ۿ گئػ
ُٝط٩٠اتۿ ة١طرگا٢٣ۿ ڪڻڪۿ ڪپ٢٤ۿ چا٥٠رـ ت ٧رائٛٽ ٧قٺ ٧ؼگ٤ذ ٧ٿ“ .٧صعڪار دڍ ٟ٣ٻ٩ا ق٥ةا
تٞاڏ ت ٧ة ٢رائٛٽ ٧ڈڍڻ الِء ت٩ار ٠اٟ٣ۿ ت ٢پِ٥ء اؼاـ قٽ ڪ٤ڎ٥٨ـ ک٩ع ۽ ٝاک ٧د٥ـ ٠ط٥٨ـ ق٧٣
ر٥٩٣ـ “ .ٟ٣د ٥اؼاـ گ٤ع قڪڻ٧ۿ ٛٝڪ٩ت٥ـ ٩٠الؿ ڪعي قٔاؽ د ٥ڀڀ ڀع١٨طا ر٥٣ـ“ .صعڪار ؼ١ڋ
ک ٧پ١٤١ذٝ“ ٧طٝ ٧٠ىاةٖ ٠اڻ ٧ا٥٨ارڈ ٝاـ زك ٥ڈ ٢٠ ٥ٿ ٥ڋ٨ار ٥٨قڃ٣ .٧تاـ د ٧پ٥ئت ٧پَ ٙ٩الئٟ٘
ٿعۿ ڪ٣٥ؽتاـ ۽ ڪاڈ ٧الِء قٔاؽ کاـ ڈ ٢٠ ٥ٿ٥٩ـ صاص گعا٠ٽ٥ـ قرت٥٩ـ قڃ“ .ٟصع ة٥ٛچؽتاـ ۽
ؼعزط ق٥ة ٧ک ٧ا٣ڎ٥٨ـ رَا٨ت٥ـ ٧ٛٝؼگ ٟ٤ٿ٥٩ـ ت ٢پِ٥ء ڈا ؼ١ڋ پاڪؽتاـ د ٥زك٠ ٥ا٧٣ۿ د٥
اـ ک ٧ة٩١ادي معقرت ٟکاـ ٝسعقؿ رک ٥٩پ ٥٩قڃ .٧ؼ١ڋ زڪٝ٥ت ادائ ٧ص٥ؿَٕ٧ٞ٤ء ک ٧ڈڍي
ٝضا ٓٚډر د ٧گڍ ٙ٨تُادـ ؼاـ قٔاؽ کاـ پ١٤١ذا زٖ زاق ٙڪعڻ الِء دطقد٤ط ڪعي .ؼ١ڋ
تاـ “ةادي د ٥امأ ٧ةار گ٤ٽائڻ الِء د٥ڳا ة١طقةؽت ڪعڻ ڋا ٟ٤٠ډ٨اـ ڋئ ٢٠ .٧ت ٢د٩ڪڍٟ٣
٤٣ڎ٥٨ـ ةذ٩ٽ٥ـ پ٩ؾ ٿ١٩ط٥٨ـ ر٥٩٣ـ ت ٢ؼچ ٧ؼ١ڋ ٟ٣٥ٝد ٥دڌق ةڻذ ٧ق١٨طي ۽ د٩٠ا دا ٝاڻ٥٤
٠ ٟ٣اا٥ٗ ٙ٣ؿ د ٧ڪا ٧ٛ٣د ٥تٞاؿ ٥ڋؼڻ الِء ؼ٩از ٟد ٧ق٥رت ۾ ٣ت ٧ا١٨طا.
www.sindhsalamat.com 80
اڄ جي سنڌ _ هڪ مطالعو :رڪ سنڌي
اڄ ڪاٛٝ ٢٤ٚڪ ۾ قطر ۽ قز٨عاٌَ ٜد ٧اصت٩ارـ ت ٧قڋق چ٥ٻ٥ؾ ٝت1973 .٧٣“ ٙع د٧
“ئ ٟ٩۾ ڪ ٟ٤١ک ٧ڪ٤ڎا اصت٩ار ٟ٣“ ٙ٩ٛٝۿ اُٝ ٥٣ا٣ ٥ٛٝاڻ ٧اصتارـ د ٧ڪا ٟٞٚ۽ پار٩ٚا١٩ٝٽ د٧
ا٥٨اـ ٝاـ ٠ڪعي اََ ٦ٛطاٚت ٟ۾ پ٤چ ٧چڪ .٧٣“ ٥قطر وعٔاـ پ١٤١ذ ٟاصت٩ارـ د ٧تـع٨ر
ڪعڻ الِء ؼپع ٜ٨ڪ٥رٽ ۾ ٻ ٢اٚڳ اٚڳ رٕ٨ع٠ػ ٥ٝڪ٩ٛا ق٨ا “ .ٟ٣ؼپع ٜ٨ڪ٥رٽ ۾ اـ ُٝا ٧ٛٝت٧
ڪ٤ڎق ةسث ٧ٛ٣ر ٧٣“ ٥٩٣۽ ا ٥٣ڪ٤ڎي ٠ت٩ذ ٧ت ٧پ٤چ١طق .اـ ت ٧اؼاـ ٔ ٧اٚساؾ ڪا ة ٢راِء ڋ٨ڻ
٢٠ٿا گ٤عقـ .پع ٣ڪ ڳا٢٤ٚۿ د ٟ٤١ؼچٛٝ ٧ڪ د ٧ةاؿُ٥ر ٝاڻ ٟ٤ک ٧ؼ٥چڻ تٝ ٧ذت٥ر ڪعي ڈڍ٥٨
“٧٣ۿ اُ٣ا َ٧٣ء “ ٧٣تٛٝ ٢ڪ دا ؼ٩اؼتطاـ پ١٤١ذ ٟوئ ٢ڪ١ٝ ٙ٩ـ٥رـ ۽ ٘ٝكطـ ڋا ٟ٤٠ڪ٩تعا ؼچا
“٥َ ٟ١٣ .ٟ٣اؿ ؼاـ ڪ ٙ٩قاَطـ ک ٧ڪ٩ت عي ٗطر ٠ڀا .٧٣“ ٥٨اڄ دڍٛٝ ٟ٣ڪ ۾ پ٩پٛغ پارٽَ٧ء د٧
زڪٝ٥ت “٧٣ۿ اـ قٗت ة ٢ا٣ا ئ ٧ق٥رتساؾ “٧٣ۿ د٩ڪا ٟ٣کاـ اڳ ٥٠از ؿع ٓ٨د ٧دقر ۾ ٥ٝد٥د
٣ئ٨ .٧ا اـ کاـ ة ٢اڳ پ ٧پ ٧د ٧اڳ٥ڻ ٧دقر زڪٝ٥ت ۾ ٥ٝد٥د ٣ئ .٧د٥ڻ٩ذ ٥زڪٝ٥ت د ٧صات٧ٞ
کاـ پِ٥ء ٛٝڪ ۾ ٽ ٧ڀ٩عا اؼٞ٩ت٥٩ٛـ چ٠٥ڊد٥٨“ ٧ـ “ٟ٣ۿ ٽئ ٧ڀ٩عا ا٣ڎ ٟ٨پارٽ ٟ٩د ٧زڪٝ٥ت ٗائٜ
ٿ٧٣“ ٧ۿ د ٟپ١٤١ذ١ٝ ٧ـ٥ر ۾ َ٥اؿ ؼاـ قاَطق ڪ ٥٣ ٥٩ت1973 ٢ع د“ ٧ئ ٟ٩۾ “ٝع٨ت د ٧دقر ۾
ڪ٣ ٙ٩ڪ وعٔ٥٩ـ ۽ د٥٤ٞر٨ت دؿ ٟٞتع٥ٞ٩ٝـ صت ٜڪ٥٩ـ ق١٨ط٥٨ـ ٢٠ .قعؼ “ئ ٟ٩ک ٧پ١٤١ذ٧
اق ٙؿڪ ٙ۾ ةساؾ ڪ ٥٩ق١٨طق پع پار٩ٚاٝاٌ٠ ٧٠اؿ ک ٧ة ٢قډ٨ڪ ٝنت٥ط ۽ ٝؽتسڪ ٜڪ ٥٩ق١٨طق.
د٩ئ٥َ ٟاؿ د٥ـ چ٠٥ڊ ٙ٨زڪٝ٥ت٥ـ ة١ا ڪ ٟ٤١ص٥ؼ ۽ صىعي د ٧پ١٤١ذ ٥ڪعدار ادا ڪعي
ؼگ.ٟ٤
دڍٝ ٟ٣ارؿ ٙال د ٧صات ٧ٞکاـ پِ٥ء ٿَ ٙ٩اؿ چ٠٥ڊـ ۾ پ٤ع٥٨ـ ڀ٩عق ٛٝڪ ۾ پ ٧پ ٧د٧
زڪٝ٥ت ٗائ ٜٿ٧ۿ اـ قٗت اٺ ٟ٩تع ٜ٩ٝد٥ٝ ٧د٥دگَ٧ء ۽ قطر ۽ قز٨عاٌَ ٜد ٧اصت٩ارـ ۾ َطؿ
ت٥ازـ ؼتب ٝـعقط اٗتطار زاق ٙڪ ٥٩ق .٥٨قز٨عاٌَ ٜة٩ٌ١٩ع ڀٽ ٥اـ قٗت ةٝ ٢ضا ٓٚډر ک“ ٧ئ ٟ٩۾
ڪ٥َ ٙ٩اؿ دؿ ٟٞتع ٟٞ٩ٝد ٧صات ٧ٞالِء ؼاٿ ۽ ؼ٤ڪار ڪعڻ د ٥ؼڍ ڋ .٥٣ ٥٠پع ٝضا ٓٚډر قعؼ
پ ٧پ ٧زڪٝ٥ت ؼاـ دؿَ٧١ٞء د ٧ة٩١اد ت ٧اـ ٝٿاـ ٚٽڪ١طڌ اٺ ٟ٩تع ٜ٩ٝد ٧ت٥ٛار ک٣ ٧ٽائڻ الِء
ؼاٿ ڋ٨ڻ کاـ ا٠ڪار ڪعي ڈڍ .٥٣ ٥٨د ٟ٤١د ٥اڳت ٧ٛ٣ ٧ا٠ ٥٣ت٩ذ٠ ٥ڪت ٥د ٥قطر پ١٤١ذا
اصت٩ار اؼتُٞاؾ ڪ١طي َ٥اؿ د ٧چ٠٥ڊ ٙ٨اؼٞ٩ت ٟ٩ٛک ٧گ٤ع ڀ٩ڎق ڪعي ڈڍ .٥٣ ٥٨د٩ڪڍ ٟ٣اـ
قٗت زڪٝ٥ت ۽ ٝضا ٓٚډر “ئ ٟ٩۾ تع ٜ٩ٝةاةت ٝتٕٖ ٿ ٧قڃ٣ ٟا ت ٢٠ ٢قعؼ چ٠٥ڊ ٙ٨زڪٝ٥تٟ
ٝٿاـ ا٣ا ٚٽڪ١طڌ ت٥ٛار ٩ٞ٣ـ ٢الَء ٣ٽ ٧قڃ٣ ٧اۿ پع ص٥د د٥٤ٞري ادارـ کٝ ٧ؽتسڪ ٜٿ٩ڻ د٥ُٗ٥ٝ ٥
٧ٛٝپ٥ي ٣اٝ .ضا ٓٚډر د ٟ٤١اٺ ٟ٩تع ٜ٩ٝد“ ٧ڌ ۾ ة٩ٌ١٩ع د ٧اڳ٥ڻ ٧زڪٝ٥ت ک٣ ٧ٽائڻ ۾
ڪا٩ٝاة ٧زاق ٙڪئ٣ ٧ئ٧ۿ اـ ئ ٧تع ٜ٩ٝپِ٥ء ؼ١طـ زڪٝ٥ت د ٥ة ٢صات ٥ٞڪعي ڈڍ٥٠ .٥٨از
ؿع ٓ٨دقر ۾ ةٝ ٢ضك٥ص پارٽٕٝ ٧ادـ ٩٣ٺ ۽ اٗتطار زاق ٙڪعڻ د ٧الٚچ ۾ پ ٧پ ٧اٺ ٟ٩تعٜ٩ٝ
www.sindhsalamat.com 81
اڄ جي سنڌ _ هڪ مطالعو :رڪ سنڌي
د ٧صات ٧ٞالِء “ِء دِ“ ٧ء ؼاـ ؼ٤ڪار ڪعڻ کاـ ا٠ڪار ڪعي ڈڍ .٥٣ ٥٨ڪذ ٢٤قٗت الِء
د٩ڪڍ ٟ٣ا ٥٣تؽ ٜ٩ٛة ٢ڪعي قٺذ ٧تِ“ ٢ء دِ“ ٧ء زڪٝ٥ت ةطتع ٟ٨ډا٠ڋ ٟ٩ٚد ٧ذر ٧ُ٨چ٠٥ڊد٧
“ئ٣ ٧ئ .٧پع د٩ڪڍ ٟ٣اـ ڳا ٢٤ٚک ٧قؼ ٍ٩تع د٥٤ٞري ٕٝادـ ٩٣ٺ ٌ٠عا٠طاز ڪ١طي اٺ ٟ٩تع ٜ٩ٝد٧
صات ٧ٞالِء ٥٠از ؿع ٓ٨ؼاـ ؼ٤ڪار ڪ ٥٩قڃ٣ ٧ا ت ٢اڄ قري اـ ئٗ ٧ؽ ٜدا ا٠ط٨ـا ۽ اٝ٥٠اـ پئطا ٢٠
ٿ٣ ٟ٩ا ٟ٣ .قٗت قز٨عاٌَ ٜة٩ٌ١٩ع ڀٽ ٥دُٝ ٟا ٟٛٝتٝ ٧ضا ٓٚډر ک ٧ؼاٿ ڋ٨ڻ ۽ ڳا٥٩٤ٚـ ڪعڻ الِء
اپ٥ٛ٩ـ ۽ ٽپ٥ٛ٩ـ ڪعي ڪعي ر٧٣“ ٧٣ۿ ةٛڪ ٙؼاڳَ٧ء وعح ٥٠از ؿع ٓ٨پ١٤١ذ ٧زڪٝ٥ت دقراـ
اُٝ ٟ٤٠ا ٟٛٝت ٧اـ قٗت دٝ ٧ضا ٓٚډر ؼاـ ؼعچاَء الِء پع٨ـاـ .٥٣پع د٩٠ا ڋٺ ٥ت ٢ٻ ٟقڋ ٟ٨پارٽ ٟ٩د٧
٠اَاٗتت ا٠ط٨ـ ٢٠ ٟ٩قعؼ ؼ١طـ زڪٝ٥ت ٟد ٥صات“ ٥ٞڻ ٧ڈڍ٥٨ۿ پع ٛٝڪ ۾ د٥٤ٞري ادارا ۽
پار٩ٚا١٩ٝٽعي ٌ٠اؿ ةٝ ٢سٕ٥ظ ۽ ٝنت٥ط ٢٠ٿ ٧ؼگ.٥٩٤
ؼپع ٜ٨ڪ ٥رٽ د ٧چ ٓ٩دؽٽػ د١اب دؽٽػ ؼ٩ط ؼذاد َ ٧ٛؿا ٢٣قطرات ٧رٕ٨ع٠ػ
د ٧ؼٞاَت ڪ١طي ا٣ا ئ ٧ڳا ٢٤ٚچئ ٧٣“ ٧ت٢ۿ ‛ٛٝڪ د٥ـ ٻ ٢قڋ٥٨ـ پارٽ٥٩ـ اٺ ٟ٩تع ٜ٩ٝت ٧ؼضت
ت٩٘١ط ت ٢ڪ١ط٥٨ـ ر٥٩٣ـ “ٟ٣ۿ پع اـ د ٧صات ٧ٞالِء ٟ١٣ڪڍ ٟ٣ة ٢ؼ١ذ٩طف ڪ٥ؿؾ ٢٠ڪئ٧
“ .‚٧٣د ٟ٤١ڪعي اـ چ٥ڻ ۾ ڪا ة٣ ٢ٻڪ ٝسؽ٥س ٢٠ٿ ٧ٿئ ٧ت ٥٣ ٢اـ تع ٜ٩ٝک ٧ة ٢پ١٤١ذٟ
ؼ٩اؼ٘ٝ ٧كطـ الِء اؼتُٞاؾ ڪعڻ گ٤عـ ٿ٥٩ـ ٟ٣ .قٗت ٝضا ٓٚډر ؼاڳ ٧وعح اٺ ٟ٩تع٩٣ ٜ٩ٝٺ
٥ٝد٥دف زڪٝ٥ت د ٧صات ٧ٞدا ٝىاٚتا ڪعي ر٧٣“ ٧٣ۿ د٩ئ ٟ٣ ٟکاـ اڳ پ ٧پٝ ٧ضا ٓٚډر ۾
٠٥٣طي اـ تع ٜ٩ٝک٥٠ ٧از زڪٝ٥ت د ٧صات ٧ٞالِء معقري ؼٞذ.٥٣ ٥٩٤
د٩ڪڍ ٟ٣ؼ٩اؼ ٧پارٽ٥٩ـ اٺ ٟ٩تع ٜ٩ٝک ٧پ١٤١ذ ٟصاص ؼ٩اؼٕٝ ٧ادـ ٩٣ٺ اؼتُٞاؾ
ڪ١ط٥٨ـ ر٥٩٣ـ ۽ اـ د ٧صات ٧ٞالِء گڍ ٙ٨ڪعدار ادا ٢٠ڪ ٥٩تٛٝ ٢٠ ٢ڪ ا٠طر د٥٤ٞري ادارا
ٝؽتسڪ ٜٿ ٧ؼگ١٤طا ۽ ٢٠قري ٣ت ٧ڪا ٝؽتسڪ ٜزڪٝ٥ت ٗائ ٜٿ ٧ؼگ١٤طي ٟ٣ .ق٥رتساؾ ۾
د٩ڪڍ٥٠ ٟ٣از ؿع ٓ٨اٗتطار ۾ اچ ٧ة ٢قڃ ٧ٿ ٥ت ٢اـ ڳا ٢٤ٚد ٧ڪ٤ڎي مٞا٠ت “ ٧٣ت ٢ؼ١طس
زڪٝ٥ت ک ٧پ١٤١ذ“ ٥ئٝ ٧١٩طق پ٥رق ڪعڻ ڋ ٥٠ق١٨طق٨ .ا ؼ١طس زڪٝ٥ت صالؼ اٺ ٟ٩تع ٜ٩ٝد٧
ت٥ٛار ک ٧اؼتُٞاؾ ٢٠ڪ ٥٩ق١٨طق .اـ ڪعي دا٠ـ١ٞطيَء د ٧ا٣ا ئ ٧ت٘اما “ ٧٣ت ٢زڪٝ٥ت ۽
ٝضا ٓٚډر پ١٤١ذ١٠ ٟڌـ قڋـ اصتالٔ ٟک ٧پاؼ٩عق رک٧ۿ اٺ ٟ٩تع ٜ٩ٝؼ٩ٞت “ئ ٟ٩۾ ڪٝ ٙ٩ڎ٥َ ٧٠اؿ
دؿ ٟٞتع ٟٞ٩ٝد ٧صات ٧ٞالِء گڍ ٙ٨ڪعدار ادا ڪ .ٟاـ ؼٛؽ ٧ٛ۾ د٩ڪڍ ٟ٣اٗتطاري ډر ک ٧ڪا
ٗعةا ٧٠ة ٢ڋ٨ڻ ٧پ٥ي ت ٢د٥٤ٞر٨ت ۽ پار٩ٚاٝاٌ٠ ٧٠اؿ د ٧قؼ ٍ٩تع ٕٝاد ۾ اـ کاـ ٢٠ڪ٩ٻا ٥٨قڃ.٧
“صعڪار ڪ ٟ٤١ک ٧ت ٢اـ ُٝا ٧ٛٝت ٧اڳڀعائ ٧ڪعڻ ٧پ٠٥طي .ڪذ ٢٤ڋي قٺ د ٧ة٩١اد ت٧
د٥٤ٞر٨ت ٝٿاـ “ ٙ٨صىعـ ک ٧ٽارڻ ٥پ٠٥طق .د٩ڪڍٛٝ ٟ٣ڪ د ٧ٻ ٧٤١قڋ ٟ٨پارٽ٣ ٟ٩اڻ ٧ة ٢پ١٤١ذٟ
ذات ٧ا٠ائ ٟ۽ اٗتطار د ٧الٚچ صاوع ڪ ٥ڪعدار ادا ٢٠ڪ٥٩ۿ تٛٝ ٢ڪ د٥َ ٥اؿ کُٝ ٟ٩اؼ ٢٠ڪ١طق.
ٟ١٣دا د٥٤ٞر٨ت ۽ پار٩ٚاٝاٌ٠ ٧٠اؿ دٝ ٧نت٥وَ٧ء الِء ؼڀ قاَطا ۽ دَ٥ائ٥ـ ٢٠قعؼ ٠ؽ٥رق ڪ٥ڌ
جاةت ٿ١٩ط٥٨ـۿ پع ؼ١طـ َ٥اؿ د ٧تعَٗ٧ء ۽ ص٥ؿساَ٧ٚء الِء ڋُ٠ ٙ٠عا ة ٢دقک ٥۽ ٔع٨ب جاةت ٿ١٩طا.
ؼ٩اؼتطا ٟ٠د ٧اـ ڪعدار ؼاـ د٥٤ٞري ادارا ٝؽتسڪ ٜٿ٩ڻ ةطراـ ق٨تع ڪٞغقر ۽ ٠اڪارف ةڻذ٧
ق١٨طا .د ٟ٤١ؼاـ ٛٝڪ ۾ “ٝع٨ت ٝڎ٣ڻ د ٧ص٥ا٣ؾ رک١طڌ ٜ٤ٝدٝ ٥اڻ ٟ٤ک ٧ؼگ١ٛٝ ٢٤طي ۽ ٥٣
www.sindhsalamat.com 82
اڄ جي سنڌ _ هڪ مطالعو :رڪ سنڌي
پ١٤١ذ٠ ٟاپاڏ ارادـ ک ٧پ٥رق ڪعڻ ۾ ڪا٩ٝاب ٿ ٧ق١٨طا .اـ کاـ اڳ د ٥ؼازؿ٥ٗ ٧ت٥ـ د٥٤ٞري
ادارـ ت ٧قار ڪعڻ ۾ ڪا٩ٝاب ٿ ٧قڃٟۿ “ئٝ ٟ٩اـ اٺ ٟ٩تع ٜ٩ٝد ٥صات٠“ ٥ٞطق قڃ .٧پار٩ٚاٝاٌ٠ ٧٠اؿ
ک ٧قډ٨ڪ ٝنت٥ط ۽ ٝؽتسڪ ٜڪ ٥٩قڃ .٧د٩ئ ٟاڳت ٧ٛ٣ ٧چ٠٥ڊ ٙ٨زڪٝ٥ت ٟک ٢٠ ٧قعؼ
او١٩ٞاـ ؼاـ پ١٤١ذ١ٝ ٧ـ٥ر ت ٧قس٩ر وعح َ ٙٞڪعڻ د٩٤ٝ ٥ُٗ٥ٝ ٥ا ٿ ٧ؼگ ٧٤پع ٥٣پ١٤١ذ٥
“ئٝ ٧١٩طق ة ٢پ٥رق ڪعي ؼگ .ٟ٤ا٣ا ئ ٧ڳاٛٝ ٢٤ٚڪ د ٧قؼ ٍ٩تع ٕٝاد ۾ ة٤تع جاةت ٿ١٩طي ۽ َ٥اؿ د٥
ؼ٩اؼتطاٝ ٟ٠ٿاـ اَتٞاد ؼگ٤ارق ٿ١٩طق.
www.sindhsalamat.com 83
اڄ جي سنڌ _ هڪ مطالعو :رڪ سنڌي
ٝؽ٩ٚ ٜٛگ زڪٝ٥ت د ٥قڋق ١٩ٝڊ٨ٽ ٣اڻ٣ ٧ٿ٥ڌا ةڻذ١٠ ٧ڌـ ق٥ة ٟک ٧چٿڻ ۽ چ٩ڀاٽڻ ٚڳ٥
“١٠ .٧٣ڌـ ق٥ة ٟد٥َ ٧اؿ ١ٝذٝ ٢٤ؽ٩ٚ ٜٛگ د ٧زڪٝ٥ت الِء د٩ڪ ٧ا٩ٝطقـ پ٩طا ٿ٥٩ـ ٥٩٣ـ ت٢
َ٧٣ء زڪٝ٥ت قڋي ق٥ة ٧ؼاـ قاؼى ٥رکڻ ۽ اُـ دٞ٠ ٧ائ١طگ٣ ٧ذڻ د ٧ق٥رت ۾ ؼ١ڋۿ ة٥ٛچؽتاـ
۽ ؼعزط د٥َ ٧اؿ ؼاـ ا٠كاؼ ڪ١طيۿ ا ٧٣ا٩ٝطقـ ڋ٥٤١٨ـ ڋ ٟ٤١٨ڪأ٥ر ةڻذ ٧ر٥٩٣ـ “ٟ٣ .ٟ٣
کاـ اڳ ت١٠ ٢ڌـ ق٥ةٝ ٟاـ ڪٺپت ٧ٛ۽ ٠اٝ ٧ٚاتع اصت٩ارـ قاري زڪٞعاـ ٗ٩ادت “ڻ٧ۿ ًا٣عي و٥ر
ا ٥٣ڋ٨ک ڋ ٥٠ق١٨طق ٥٣ت١٠ ٢ڌـ ق٥ة ٟؼاـ د٩ڪ ٧ڪذ ٢٤ٿ ٧ر٧٣“ ٥٩٣ۿ اـ ۾ پ١ذاب ٢٠پع ؼ١طـ ئ٧
پ١٤١ذ٩ٗ ٧ادت ٥ٛٝث “ ٟ٣ .٧٣کاـ اڳ ٩ٞ٣ـ ٢ٻ ٟ٩د ٧ڪ ٟ٤ٛت ٧ة١طقؽ رکٝ ٧سڪ٥ؿ َ٥اؿ ک٧
٠ـا ٥٠ةڻا ٥٨ق١٨طق .٥٣پع ٣اڻ ٧ؿا٨ط زاڪ ٟٞک ٧اـ ٽ٩اڪڎيَء د ٧ة ٢معقرت ٝسؽ٥س ٢٠ٿ٧٣“ ٧ۿ
اـ ڪعي ٥٣ؼڋق ؼ١ئ٥ـ پ١٤١ذ ٧ؼچ ٧واٗتۿ ٝڪاريۿ ٔع٨ب ۽ اٽڪ ٙةاز ٟ٨ؼاـ ؼا٥٤ٝـ اچ٧
چڪا “.ٟ٣
١٠ڌـ ق٥ة ٟصالؼ د٩ڪ ٧ة٩ٔ ٢كال ڪ٩ا پ٩ا قڃٟۿ اـ کٛٝ ٧ڪٕٝ ٧ادـ د٠ ٥ا ٥ٚڋ ٥٠پ٥٩
قڃ ٧۽ َ٥اؿ کٛٝ ٧ڪ ٧اؼتسڪاؿ دا قاؼىا قډا پ٩ا قڃ .ٟگظر ٙ٨ڋ ٟ٤١٨اڳ اـ ئ٘ٝ ٧كط ٩٣ػٺ
اؼالؿ “ةاد ۾ ٣ڪ ٗ ٧ٝ٥ڪإ٠ع٠ػ ُ٘١ٝط ڪئ ٧قئ ٧۽ پاڻ ٧د ٧قؼ ٟٛ٩د ٧اؼتُٞاؾ ةاةت ٗ٧ٝ٥
ڪإ٠ع٠ػ ۾ ٢٠قعؼ ؼ ١ڋ ۽ ؼعزط ک٘٠ ٧كاـ رؼائ١٩طڌ ۽ ؼ١طـ تتا ٧٣د ٥ڪارڻ ةڻذ١طڌ ڪاال
ةاغ ڈ ٜ٨الِء را٥ٞ٣ ٢٣ار ڪئ ٧قئ ٧پع ٛٝڪ د ٧ا٠ذ٩١ئعـۿ ٝا٣عـ ۽ گ٤ڻ گُ٤عـ د٣ ٧ڪ ٠اؿ ٤٠اد
ٽٛٝ ٧ٚ٥ڪ ۾ ٣ڪ قڋي ڈ ٜ٨ٺا٣ڻ ةاةت ٣ڪ ٺ٤عاَء ة٥ٌ١ٝ ٢ر ڪعي قرت .٥د ٟ٤١ک٣ ٧اڻ ٧ق٥ة ٟقچ ۾
اـ ُٝا ٧ٛٝت ٧اتٕاؽ راِء ٗعار ڋ٨ڻ د ٧ڪ٥ؿؾ ڪئ ٧ق١٨طي ٧٣ .ڪإ٠ع٠ػ دٝ ٟ٤١از٥ؾ ۽ ٧ُٗ٥ٝ
تُ٘١ٝ ٧ط ڪئ ٧قئ٧ۿ اـ زڪٞعا ٟ٠دٝ ٧ڎ ٧٠چاٚتاز ٟ٨ک ٧پڋرق ڪعي ڈڍ٣ .٧٣“ ٥٨ڪ تَ٧٣ ٢ء
ڪإ٠ع٠ػ چئ ٧١ق٥ة ٟد ٧ؼ٩اؼتطاٟ٠ۿ “ةپاؿ ٧دٝ ٧ا٣عـ ۽ ؼ٩اؼ ٧پارٽ ٟ٩دٞ٠ ٧ائ١طگ ٧ت٧
ٻڋؾ ٣ ٢٠ئ٧ۿ ٻ ٥٩ت ٟ٣ ٢ڪإ٠ع٠ػ ۾ ؼ١ڋ ۽ ة٥ٛچؽتاـ دٝ ٧ا٣عـ وعٔاـ ؿعڪت ٢٠ڪئ ٧قئ.٧
د٩ت٥ڻ٩ڪ ص٥د پاڻ ٧۽ ةذ ٧ٛقاري قز٨ع رادا ٠ادر پعق٨غ ٥ٝدب ٻ ٧٤١ق٥ة ٟدٝ ٧ا٣عـ ک ٧دَ٥ت ڋ٧٠
قئ٣ ٧ئ٧ۿ پع د ٧٣ ٧٠٥ٞ٠ ٟ٤١ؼچ ٥ٽعڪؽاٽ رچا ٥٨ق٥٣ ٥٨ۿ اـ ۾ ؼ١ڋ ۽ ة٥ٛچؽتاـ دٝ ٧ا٣عـ ک٧
٥٣ ٟ٩٘٨ت ٢ات ٢٠ ٧ت ٢ؼ١طـ ٓٗ٥ٝٻڋق ق١٨طق ۽ ٢٠ئ ٧قري ؼ١طـ ک ٧ڪا ا٩ٞ٣ت ١ٛٝطيۿ د ٟ٤١د٧
ڪعي ٟ١٣اـ ٠اؿ ٤٠اد ڪإ٠ع٠ػ د ٥ةائ٩ڪاٽ ڪعڻ ئ ٧پ١٤١ذ ٧زٖ ۾ ة٤تع ؼٞذ.٥٩٤
دڍ٣ ٟ٣ڪ زؽاس ۽ اٝ ٜ٣ؽئ ٧ٛت ٧ٿ١٩طڌ ٩ٝڎاڪ ٧۾ ٻ ٟق٥ة ٟد ٧ڪا ةٞ٠ ٢ائ١طگ٢٠ ٧
٣ذ ٧۽ ٟ١٣ا٣ڎي ٗؽ ٜد ٧ڪ ٟ٤١ڪ٥ؿؾ د ٥ئ ٧ةائ٩ڪاٽ ڪ٣ ٥٩ذ ٧ت ٢پِ٥ء اتاـ ٥ٌ١ٝر ٿ١٩طڌ
ٺ٤عاُء د ٧ةاٗ ٧ڪ٤ڎي ا٩ٞ٣ت ةچ ٧ٿ .٧ڈاڪاڻ ت ٟ٣ ٢ڪإ٠ع٠ػ ۾ قعؼ ئ ٧قعؼ پ١ذاب ق٥ة٧
ؼاـ قاؼى ٥رک١طڌ “ةپاؿٝ ٧ا٣عـۿ ٔٝ ٧١ا٣عـۿ ا٠ذ٩١ئعـۿ ؼ٩اؼتطا ٟ٠۽ ا ٜ٣ڪا٥ٝرـ ؿعڪت
www.sindhsalamat.com 84
اڄ جي سنڌ _ هڪ مطالعو :رڪ سنڌي
ڪئ .٧د٩ڪڍ ٟ٣اؼپ٩ڪع اال ٧٣ةضؾ ؼٝ٥عي د٤ڎق ڪ ٥اقپعق ٝاڻ ٥٤ة٥ٝ ٢د٥د ٥٣ت ٢ا ٥٣ة ٢پ١ذاب
دٕٝ ٧ادـ د ٧رک٥ا ٧ٚو٥ر ا٠ت٤ائَ ٧ا٩ٚـاـ رڪارڈ رک ٧ٿ“ .٥صعڪار ٝؽ٩ٚ ٜٛگ د ٧زڪٝ٥ت
ک ٧قڋق ١٩ٝڊ٨ٽ رکڻ ةاقد٥د ا٣ڎي ڪ ٟ٤١تعڪتاؾ ڪعڻ د ٧ڪ٤ڎي معقرت پ٩ؾ “ئ .٧ڈاڪاڻ
ت ٥٣ ٢ت ٢قڋي ١٩ٝڊ٨ٽ ٣ذڻ ؼتب ٛٝڪ د٠ ٥ا ٥ٚت ٢ڈا پع اـ د ٥قد٥د ة ٢تتط ٙ٨ڪعي ؼگ ٟ٤ٿا.
١٠ڌـ ق٥ة ٟد٥َ ٧اؿ ک ٧اڃا تائ ٟ٩ا٣ا ڳا ٢٤ٚؼٞذ ٢٤۾ ٢٠ٿ ٧اچ ٧۽ پ١ذاب د٧
ٞ٠ائ١طگ ٧ڪ١طڌـ د ٥ا ٓٗ٥ٝ ٥٣پ١٤١ذ َٙ٘ ٧۽ ٔ ٜ٤کاـ ٝٿا٥٤٠ـ ٿٚ ٥ڳ ٧ت ٢ڪاالةاغ ڈ ٜ٨ةاةت
ق٥ة ٟقچ ۾ اتٕاؽ راِء پ٩طا ڪ ٥٩ق١٨طق“ .صعڪار ٥َ ٧٣اؿ ک ٧ة١ائڻ ة ٧قٗ٥ؼ ة١ائڻ قارا زعةا
ڪ٩ؽتائ ٟ٩اؼتُٞاؾ ٿ١٩طا ر١٣طا ۽ ڪارگع ةڻتاۿ ڈاڪاڻ ت ٢دڍٟ٣ۿ ؼ١ڋ ۽ ؼعزط د٥ـ
اؼٞ٩ت٥٩ٛـ ٻ ٢ٽ ٧ڀ٩عا اتٕاؽ راِء ؼاـ ٺ٤عاُء ٥ٌ١ٝر ڪعي ڪاال ةاغ ڈ ٜ٨ک ٧رد ڪعي چڪ٥٩ـ
“ .ٟ٣ت ٢پِ٥ء اڃا ک ٟ٩ڪ٤ڎق ا٠ڪار راِء گ٤عد .٧ٻ ٟق٥ةائ ٧اؼٞ٩ت ٟ٩ٛوعٔاـ ڈ ٜ٨صالؼ ٺ٤عاُء
٥ٌ١ٝر ٿ٩ڻ کا٠پِ٥ء اڃا ڪٿاـ اتٕاؽ راِء “٠طق ق١٨طقۿ د ٟ٤١د ٧ة٩١اد ت ٧ڪاال ةاغ ڈ ٜ٨تُ٩ٞع ٿ٧
ؼگ١٤طق .ق٥ة ٟد ٥اؼٞ٩ت٥٩ٛـ ئ ٧اتاـ د٥َ ٧اؿ دٞ٠ ٧ائ١طگ ٧ڪ١ط٥٨ـ “٣ .ٟ٣اڻ ٧دڍٟ٣
ا ٟ٤٠د ٥د٥اب ؼا٥٤ٝـ اچ ٧چڪ ٧٣“ ٥ت ٢پِ٥ء ڪ٤ڎي اتٕاؽ راِء د ٧ڳا ٢٤ٚڪئ ٧پئ ٧قڃ.٧
٧ٝ٥ٗ ٟ٣ڪإ٠ع٠ػ ۾ پ١ذاب دٞ٠ ٧ائ١طـ ؼ١ڋق٠طيَء ت ٧ڈ ٜ٨اڋڻ ةاةت د٩ڪ ٧ة٢
قمازت٥ـ ۽ زذت٥ـ پ٩ؾ ڪ٥٩ـ “ٟ٣ۿ ؼ ٧ڪ ٟ٤١ة ٢وعح ز٘٘٩ت ٟ۽ ا٠كاؼ د ٧ق٨ذٌ٠ ٥٤ع ٢٠
ٿ٥٩ـ اچ ٟ٣ .ٟڈ ٜ٨ةاةت ؼ١ڋ ۽ ؼعزط ک ٧د٩ڪ ٧صاوع٥٨ـ ڪعائڻ د٥ـ ڪ٥ؿـ٥ـ ڪ٥٩ـ ق٥٨ـ
“ٟ٣ۿ اٝ ٧٣ام ٧د ٧تذعة ٟد“ ٧ډار ت ٧پ١ذاب د ٧ا٠ت٤ائ ٧ص١ٔ٥اڏ ؿڪ ٙؼا٥٤ٝـ “ڻ ٟ٩ٿ٥٩ـ.
دڍ ٟ٣اڃا ٧٣ڈ ٜ٨اڋاقت ٩٣ٺ ئ ٧٣“ ٥٨“ ٢٠ ٧ت ٢اـ کاـ اڳ ئ ٧گظر ٙ٨اډ قطي کاـ ؼ١ڋ ک٧
پ١٤١ذ ٧گ٤عة ٙپاڻَ٧ء کاـ ؼڪا ٥٨پ ٥٩قڃ ٟ٣ .٧کاـ اڳ د٩ڪ ٧ة ٢ڈ٥ٞ٨ـ ۽ ڪئ١اؾ اڋ٨ا ق٨ا “ٟ٣ۿ
ا ٟ٤٠د ٧٠٥ٞ٠ ٟ٤١ؼ١ڋ د ٧د٩اپ ٧قارـ ذر ُٟ٨دٚ ٧تاڌ ڪئ .٧٣“ ٧تٝ ٟ٤١اـ قڋي ق٥ة ٧د ٧ةاٗ٧
ڀائعـ ڋا ٟ٤٠ؼاڎ ۽ پت پڋري ٿ ٧پ٥ي ٿ .٧دڍ ٟ٣ة ٢ؼ٩اري د١ٝ ٧ط ۾ پاڻ ٧د ٧ک٥ٽ پ٩طا ٿ١٩طي
“٧٣ۿ اـ قٗت ڈٝ ٟٞ٨اـ ا١٨طڌ پاڻ ٧ؼ١ڋ الِء زعاؿ ٗعار ڋ ٥٠ق١٨طق “ .٧٣پ١ذاب ۾ اڋ ٙ٨ڪئ١ا ٟٚدا
ٟ٤١ٝک ٧ٚ٥ؼ١ڋقَء دا ؼ١ڋ ڋا ٟ٤٠ا١٨طڌ ق٣ڪعي دا در ة١ط ڪ٩ا ق٨ا “ .ٟ٣د٩ڪڍ ٟ٣ڈ ٟٞ٨۾ گڍ ٿٙ٩
پاڻ ٧قاُٗ ٧چئ ٧١ق٥ة ٟد ٧معقرت الِء ٠٥٣طق “ ٧٣ت ٢پِ٥ء ا٣ا ٤ٝعةا ٧٠قعؼ پ١ذاب ت ٧ڪعڻ
ٗ٨ ٧ٝ٥ڪذ٤ت ٧د ٥ڪ٤ڎق ٝحاؾ چئذ!٧
پاڪؽتاـ ۾ ةعاةعي ۽ ڀائ٩چاري ۽ ٣ڪ ٻئ ٧د ٥ازتعاؿ ڪعڻ ۽ ز٘ ٟد ٥ص٩اؾ رکڻ قاري
تك٥ر ٩٣ٺ ؿا ٙٝٿ١٩طڌ ٨ا ٛٝ ٟ٣ڪ د ٧د٥ڌدڪ ڪ١طڌ ق٥ة ٟؼاـ اڄ تائ ٟ٩د٩ڪ ٥رق ٥٨اصت٩ار
ڪ ٥٩ق٧٣“ ٥٨ۿ ت ٟ٤١ص٥د ٣ڪ ڀ٩عق ٛ ٝ ٟ٣ڪ دا ة٩١اد ٥ٚڋي اـ ک ٧ٻ ٢ٽڪع ڪعي ڈڍ .٧٣“ ٥٨اڄ
ص٥د ٛٝ ٟ٣ڪ د ٥قز٨عاٌَ ٜپاڻ ا٣ا ڳا ٢٤ٚچ٥ي ٿ ٥ت ٢د٩ڪڍُٝ ٧ٝ٥ٗ ٟ٣اٝال اتٕاؽ راِء ؼاـ ٢٠
اُڪال٨ا ق٨ا ت ٢ٻ٤٩ع اقڀع پاڪؽتاـ د٤ڎق ؼا٠س ٥پ٩ؾ اچ ٧ؼگ ٧٤ٿ .٥دڍ ٟ٣زڪٞعاـ ؼڀ ڪذ٢٤
ؼٞذ ٟ٤ة ٢ٿا ت ٢پِ٥ء ڳا ٟ٩٤ٚدا ڪ٥ٽ اڋڻ ةطراـ اـ ؼٛؽ ٧ٛ۾ َٗ ٧ٛٞطؿ ة ٢کڻڻ گ٤عد٣ .ٟڪ وعؼ
چ ٥٩قڃ ٧ٿ ٥تُٝ ٢اٝال اتٕاؽ راِء ؼاـ وئ ٢ٿ٩ڻ گ٤عد ٟتٝ ٢ٿاـ قري ا ٥٣ة ٢چ ٥٩قڃ ٧ٿ ٥تٛٝ ٢ڪ ۾ ٟ٩٠
www.sindhsalamat.com 85
اڄ جي سنڌ _ هڪ مطالعو :رڪ سنڌي
ڈ ٟٞ٨د ٧اڋاقت ؿعقع ڪئ ٧ق١٨طي .ڈاڪاڻ ت ٢ائ ٢٠ ٟ٩ڪعڻ ڪٕع ةعاةع ٠٥٣طق٣ ٥٣ .ع ُٝا ٧ٛٝک٧
َ٘ ٧ٛ۽ َ ٧ٞٛة٩١ادـ ت ٧وئ ٢ڪعڻ ةطراـ اؼالؿ ۽ ٗ٨ ٧ٝ٥ڪذ٤ت ٧ک“ ٧ڋق “ڻڻ ۾ د٨ع ئ ٢٠ ٧ٿا ڪ.ٟ
“صع ڪار اؼاـ ک ٧ة ٢ا ٥٣ٻڋا ٥٨قڃ ٧ت ٢صطاق٠ط ٗطقس ڪ٤ڎي وعح اـ ڳا ٢٤ٚ۾ رام ٧ٿ١٩طقۿ ت٣ ٢ڪ
ق٥ة ٧ک ٧ؼعؼتغ ڪعڻ الِء ٻئ ٧ک ٧ة٩اةاـ ۾ تتط ٙ٨ڪ ٥٩قڃ .٧اـ دٝ ٧اڻ ٟ٤ک ٧صطا دُٞ٠ ٧تٟ
کاـ ٝسعقؿ ڪ ٥٩قڃ .٧ڈا اؼالؿ ۽ پاڪؽتاـ دٝ ٥ىٛب قعؼ ا ٧٣“ ٥٣ت ٢پ١ذاب دٕٝ ٧ادـ ت٧
ةاٗ ٧ق٥ة ٟکٗ ٧عةاـ ڪ ٥٩قڃ .٧اؼاـ ؼٞذ٥٤ـ ٿا ت ٢ؿا٨ط قز٨عاٌَ٥٠ ٜاز ؿعٛٝ ٓ٨ڪ د ٧ٻ٤٩ع
ٽٽڻ قارق دڌڪ ٥ة ٢ؼ١ڋ قاؼ ٟ٩ک ٧ڋ ٧٣“ ٥٠ت ٢د٩ڪڍ ٟ١٣ ٟ٣پ١ذاب د٣ ٧ا ؼاـ ٣ا ٝ ٢٠الئ ٧۽ اتٕاؽ
راِء پ٩طا ٢٠ڪ ٥٩ت ٢ٻ٤٩ع اقڀع پاڪؽتاـ د٤ڎق ؼا٠س ٥پ٩ؾ اچ ٧ؼگ ٧٤ٿ ٟ٣ .٥کاـ اڳ ة ٢پاڪؽتاـ
ٽ٥ڌڻ دا ذ٥٩ٝرا اٝ ٧٣اڻ ٥٤ئ ٧ر٩٣ا “ٟ٣ۿ د٩ڪ ٧اڄ ٗ ٧ٝ٥اتٕاؽ راِء دا پٽڪا ٻڋي ٛٝڪ٨ ٧ڪذ٤ت٧
د ٥د ٙ٣قڅائ ٧ر٩٣ا “ .ٟ٣د٩ڪڍ ٟ٣قاُٗٝ ٟ١٣ ٧امٝ ٧اـ ؼتٖ زاق ٙڪ ٧٣“ ٥٩ت ٢پِ٥ء کٝ ٟ٩ڎ٧٠
ُٗٝ ٧ٝ٥ا ٟٛٝت١٠ ٧ڌـ ق٥ة ٟد ٧راِء ک ٧ا٩ٞ٣ت ڋ٨ڻ ٧پ٠٥طيۿ ُٝا ٟٛٝک١ٝ ٧ذ٤ائڻ ةطراـ کٙ٩ٛ
٧٠٥ٞ٠پ٩ؾ ڪعڻ ٥پ٠٥طق .د٩ڪڍ ٟ٣اڃا ة ٢چاالڪ ٟ٩۽ چاٚتاز ٟ٨ؼاـ گڍ ډٝڪائڻ ۽ ڋاڊ ڋ٣ڪاُء
د ٧ة٩١اد ت٣ ٧ڪ وعؼ ٔ٩كال ڪ٩ا ق٨ا ت ٢پِ٥ء ؿا٨ط ٛٝ ٟ٣ڪ د ٧قز٨عاٌَ ٜدا ا٠ط٨ـا ۽ اٝ٥٠اـ
ز٘٘٩ت ٟ۾ تتط ٙ٨ٿ ٧تار٨ش د ٥زك ٥ةڻذ ٧قڃ.ٟ
www.sindhsalamat.com 86
اڄ جي سنڌ _ هڪ مطالعو :رڪ سنڌي
ډرتَ٧ء د ٟ٣ ٧گ ٧ٚ٥ت ٧دت ٧د٩٠ا د ٧ٻ ٟ٩صى ٟ۾ ٕ٠عت٥ـ ۽ تڪعار صت ٜٿ ٧ر٩٣ا “ ٟ٣۽
ڋ٥٤١٨ـ ڋ ٟ٤١٨ؼعچاُء ۽ ڀائپ ٧ؼ٩ٞت ٣ڪ ٻئ ٧د ٧ز٘ ٟد ٥ازتعاؿ ڪعڻ قارق الڌق پضت ٥ٿ ٧ر٥٩٣
“ .٧٣ات ٧ةطٗؽٞتَ٧ء ؼاـ پاڪؽتاـ اـ ڋس ۾ د٩ئ ٟپِ٥ء ت٩ئ ٟزقاؾ د ٥ؿڪار “٣ .٧٣ع گظر٠طڌ
گ٤ڎي ٟ٣قٔاٗٛٝ ٧ڪ د٠٥٨ ٧ٽ ٟقچ ۾ ٕ٠عت ٟ۽ تڪعارـ دا ٥٠اـ ٥٠اـ ةاب ک ٧ٚ٥ر .٧٣“ ٧٣قٔاؽ ۽
ق٥ة ٟقچ ۾ ر٠ذـ٥ـ ۽ قڋي ق٥ة ٧د٥ـ ١٠ڌـ ق٥ة ٟؼاـ دؿ٥٩١ٞـ اـ زط تائ ٟ٩پ٤چ ٧چڪ٥٩ـ
“ٟ٣ۿ دتاـ ت٘ع٨ت٣ ٟاڻ ٧قاپؽ٠ ٧اٞٝڪٌ٠ ٟع پئ ٧اچ١٠ .٧ڌـ ق٥ةٝ ٟٿاـ ؼ١طـ ٝعمَ٧ء د ٧صالؼ
د٩ڪ٩ٔ ٧كال ٝڎ٩٣ا پ٩ا قڃٟۿ ت ٟؼاـ ٛٝ ٟ٣ڪ د٠٥٨ ٧ٽ ٟقچ ۾ رت د٥ـ ٚڪ٩عقـ ڈڪذ ٧ق٥٨ـ
“ .ٟ٣د٩ڪ٣ ٧ع گظر٠طڌ گ٤ڎيَء ؼاـ قډ٨ڪ گ٤ع٥٨ـ ٿ ٧ر٥٩٣ـ “.ٟ٣
تازق قڋي ١٩ٝڊ٨ٽ د ٧دَ٨٥طار ٝؽ٩ٚ ٜٛگ زڪٝ٥ت قز٨عاٌَ٥٠ ٜاز ؿع ٓ٨د ٧قطارت
٩٣ٺ ٿ ٙ٩اَ ٰ٧ٛؼىس ٧گڍداڻَ٧ء ۾ ڪاالةاغ ڈ ٜ٨ٺا٣ڻ د٥ٌ١ٝ ٧ري ڋئ ٧ڈڍي “ .٧٣قز٨عاٌَ ٜاـ
ادالس ک ٧صىاب ڪ١طي ا٣ا ڳا ٢٤ٚة١ا ڪ ٟ٤١دذ٤ڪ د ٧قڋي قاڪ ٧ڪئ ٧٣“ ٧ت‛ ٢ڪاالةاغ
ڈ ٜ٨معقر ٺا ٥٩٣ق١٨طق ۽ اـ ؼاـ ڪ٥ةٝ ٢تاجع ٢٠ٿ١٩طق ٟ٣ ‚.ڀ٩عي ٝامَ٧ء قا٠گع قعؼ ؼکڻ ٥اَالـ ٢٠
ڪ ٥٩ق٧٣“ ٥٨ۿ پع ا١٨طڌ 5ؼا ٟٚقاري ١ٝك٥ة ٧۾ ڪاالةاغ ڈ ٜ٨پعاد٩ڪٽ ک ٧ة ٢ؿا ٙٝڪ ٥٩ق٥٨
“ ٧٣۽ اـ ٘ٝكط الِء ڋ٨ڊ کعب رپ٩ا رکڻ د ٥ة ٢اَالـ ڪ ٥٩ق .٧٣“ ٥٨دٝ ٟ٤١اـ ا٣ا ڳا ٢٤ٚجاةت ٿئ ٧ٿ٧
ت ٢قٔاٗ ٧زڪٝ٥ت ۽ پ١ذاب ک ٧اـ ُٝا ٧ٛٝت ٧ةاٗ ٧ٽ ٟق٥ة ٟد ٧رما١ٝطيَء د ٧ڪاة ٢معقرت ٢٠
“ .٧٣ڈ ٜ٨ک٣ ٧ع ٗؽ ٜدٝ ٧ضإٚت ک ٧ڪچ ٧ٛة ٢ٺا ٥٩٣ق١٨طق .ؼ١ڋق٠طيَء ت ٧ڪاالةاغ ڈ ٜ٨قاري
١ٝك٥ة ٧ک ٧د١عؾ م٩اَء دٝ ٧ارؿ ٙال دقراـ ؼ١ذ٩طگَ٧ء ؼاـ اصت٩ار ڪ ٥٩ق .٥٣ ٥٨اـ ؼٛؽ ٧ٛ۾
چئ ٧١ق٥ة ٟک ٧دڍ ٟ٣اَتٞاد ۾ قٺڻ د ٧ڪ٥ؿؾ ڪئ ٧قئ ٧ت ٢ؼ١ڋۿ ؼعزط ۽ ة٥ٛچؽتاـ اـ
١ٝك٥ة ٧ک ٧صاٚف ٔ ٧١ة٩١ادـ ت ٧رد ڪعي ڈڍ .٥٣ ٥٨ؼ١ڋ وعٔاـ ا ٓٗ٥ٝ ٥٣اصت٩ار ڪ ٥٩ق ٥٨ت٢
ڪاالةاغ ڈ ٜ٨ٺ٤ڻ ؼاـ ؼ١ڋ پ١٤١ذ٤٠ ٧عي پاڻ ٧قاري زك ٧کاـ ٝسعقؿ ٿ ٧ق١٨طيۿ د ٟ٤١ؼاـ ٣ت٧
٢٠قعؼ زرَ٩ُٝ ٧ـ٩ت ٝڪ ٙٞو٥ر تتا ٢٣ٿ ٧ق١٨طيۿ پع اـ ؼاـ ٻ ٧ٛ٩د ٧تتا ٧٣اچڻ ؼتب
ٝاز٩ٚ٥ات د ٥ةٝ ٢ؽئ ٥ٛد ٜ١قٺ١طقۿ ٻ ٟٛ٩د ٧ؼڪ ٧ؼڎي ٠اس ٿ ٧قڃڻ ؼتب د١٤گ ٧ٛد٥٩ت د٥
ا٠ت اچ ٧ق١٨طق .ؼ١ڋ ؼ٥ٞري ٗطرت ٧ؼ ٟ٤٠٥۽ زؽ ٟکاـ قا٠ذ٤ذ ٧ق١٨طي .ؼ١ڋ د“ ٧ةپاؿَ٧ء قارـ
ٝا٣عـ ٥ٝدب ڈ ٜ٨ٺ٤ڻ ؼاـ ؼ١ڋق در٨ا ٢٣۾ پاڻ ٧د ٧ا٨تعي ت ٢ک٥ٽ پ٩طا ٿ١٩طي د ٥رة ٍ٩دٔ ٧كٟٛ
د٤ڎقڏ ڪڻڪۿ ڪ١ٞطۿ ؼعٟ٤٠ۿ قّ٩عف الِء گ٤عة ٙپاڻٛٝ ٢٠ ٧ڻ ؼتب ؼ١ڋ ۾ ڋڪار د٤ڎي ق٥رتساؾ
پ٩طا ٿ ٧ق١٨طي .د ٟ٤١ؼاـ ٢٠قعؼ ؼ١ڋ پع پاڪؽتاـ ة ٢پ١٤١ذ ٧زرَ٩ُٝ ٧ـ٩ت د٣ ٧ڪ اٜ٣
زك ٧کاـ ٝسعقؿ ٿ ٧ق١٨طق .کاډي ص٥راڏ ۾ ص٥د ڪٕٛٝ ٧٣ ٙ٩ڪ ڪڻڪۿ تٙ٩ۿ گ ٢٤٩۽ ڪپڎي
د٤ڎ ٟ٨ة٩١ادي معقرت ٟالِء ة ٢ٻٛٝ ٟ٩ڪ ٟدٝ ٥ستاج ٿ ٧ق١٨طق .دڍ ٟ٣ت ٢ؼ١ڋق در٨اٝ ٢٣اـ ١ٝاؼب
٘ٝطار ۾ ؼ١ٞڊ ۾ پاڻ ٢٠ ٧ڈڍڻ ؼتب ؼ١ٞڊ پ١٤١ذ٥ـ زطقـ اقرا٠گٝ ٧٤ٿ ٧چڎ٣ ٧٣غار ٟ٨ا٨ڪڎ زرَ٧
www.sindhsalamat.com 87
اڄ جي سنڌ _ هڪ مطالعو :رڪ سنڌي
ز ٟ٩ٝ۽ قؼ١ط٥٨ـ پ١٤١ذٚ ٧پ٩ٽ ۾ “ڻ٠ ٧اس ڪعي ڈڍ١٨طق .د ٟ٤١ؼاـ ؼ١ڋ دا ٺٽ ٥۽ ةط ٟ٨مُٛا
قڋي پئٞا ٧٠تٝ ٧تاجع ٿ١٩طا.
٠٥٣ئ ٟة ٢ڪاالةاغ ڈ ٜ٨کاـ اڳ د٩ڪ ٧ة ٢ؼ١ڋق در٨ا ٢٣ت ٧ڈ ٜ٨اڋ٨ا ق٨ا “ٟ٣ۿ ٨ا اـ ٝاـ
ڪئ١اؾ ڪڌ٨ا ق٨ا “ٟ٣ۿ ت ٟ٤١الِء ڪ ٟ٤١ةٗ ٢ؽ ٜد٥ـ ٗا ٧٠٥٠گ٤عد٥ـ پ٥ر٥٨ـ ٢٠ڪ٥٩ـ ق٥٨ـ “.ٟ٣
ؼ١ڋ پاڻَ٧ء د ٧قرڇ د ٧ز٥ا ٧ٚؼاـ د٩ڪ ٧ة ٢اَتعاض ڪ٩ا “ٟ٣ۿ ا ٟ٤٠ک٩ٞ٣ ٧ـٛٝ ٢ڪ د٧
ؼا٩ٞٚتۿ ڀائپ ٧۽ ڀائ٩چاري دُ٠ ٧عـ ۽ ڋ٠ڊي ٩٣ٺ دٻا ٥٨ق .٥٨ا٣ڎق “قاز ة١ٛط ڪ١طڌـ ت ٧ق٥ةائ٧
تُكب پک٩ڎڻ ۽ ٛٝڪ دؿ ٧١ٞؼ٩ٞت ٻ٩ا ڪعڀ د٥ڳا اٚغاؿ ٩١٣ا ق٨اٝ .امَ٧ء ۾ پاڻ ٧ت ٧د٩ڪ ٥ډاڌق
٥٩١٣ق٥٨ۿ اـ دا ة٠ ٧َٛٞ ٢ت٩ذا ا٠ت٤ائ ٧ڀ٩ا٠ڪ ٠ڪتا٣ .ع ؼاؾ اق٤٠اري د٥ٝ ٧ؼ ٜ۾ ؼ١ڋ د٧
ةئعادٟۿ قا ٟ٣۽ ؿاصٝ ٟاـ قاري اڋ اٝڻ ٚڳ١طي “ .٧٣ؼاقا ؼتاةا ک٩ت ادڎي ق١٨طا “ٟ٣ۿ ؼ١ڋ د٧
زڪٞعا ٟ٠وعٔاـ ازتذاج د ٧ةاقد٥د ؼ١ڋ ڋا ٟ٤٠ا١٨طڌ پاڻ ٧دا در ة١ط ڪ٩ا ق١٨طا “ٟ٣ۿ دڍٟ٣ ٟ٣
قٗت ا٣ا ق٥رتساؾ “ ٧٣د ٥ؼ١ڋ پاڻ ٧د ٧ڦڎي ڦڎي الِء پ١ذاب دٝ ٧ستاج ةڻ ٧٣“ ٙ٩ت ٢پِ٥ء ڪاالةاغ
ڈ ٜ٨ٺ٤ڻ ؼاـ ت ٢اـ د٥ٝ ٧ت ۽ ز٩اتَ٧ء دا اصت٩ار ة ٢پ١ذاب ٝ ٧١ُ٨عڪغ د٣ ٧ٿ قس ٿ ٧ق١٨طا.
ڪاالةاغ ڈ ٜ٨د ٧ز٥ا ٧ٚؼاـ ة٥ٛچؽتاـ د ٥ة ٢ؼاڳ ٥٩ؼ١ڋ قارق ٧٣“ ٓٗ٥ٝۿ ڈاڪاڻ ت٢
ة٥ٛچؽتاـ د٤٠ ٧عي پاڻ ٧د ٥دارقٝطار ة ٢ؼ١ڋق٠طي ت٧٣“ ٧ۿ د٩ڪڍ ٟ٣ؼ١ڋق٠طي د ٧پاڻ ٧ت٧
ڪ٥ة ٢ډاڌق ٚڳ ٧ٿ ٥ت ٢اـ کاـ ة٥ٛچؽتاـ ة ٢ؼاڳَ٧ء وعح ٝتاجع ٿ١٩طقۿ د٤ڎي وعح ؼ١ڋ ؼ٥ڪ٤ڎق د٥
ؿڪار ٿ١٩طي .دڍ ٟ٣ت ٢ؼعزط ق٥ة ٧د ٥ڪ٩ػ ة ٢ا٠ت٤ائ ٧قز٠طار “٧٣ۿ ڈاڪاڻ ت ٢ڪاالةاغ ڈٜ٨
د ٧تُ٩ٞع ؼاـ ؼعزط ق٥ة ٧دٚ ٧ک ٟ٩ا٨ڪڎ ز ٟ٩ٝؼ ٜ۽ ڪٛع د ٥کاڄ ةڻذ ٧پ١٤١ذ ٧زرص٩غي
قڃائ ٧ق١٤٨طي .ؼعزط دا ڪ٩تعائ ٧قا٣ڻۿ قؼ١ط٥٨ـ ۽ ؿ٤ع ؼ ٜد ٧پاڻ ٧۾ ٻڍي ق١٨طا .اـ ڪعي
ؼ١ڋۿ ؼعزط ۽ ة٥ٛچؽتاـ وعٔاـ ڪاالةاغ ڈ ٜ٨د ٧اڋاقت دٝ ٧ضإٚت دا ڪ ٧ة ٢ؼ٩اؼ ٧ؼتب ٢٠پع
ٝڪ ٧١ٔ ٙٞ۽ اتاـ د٥َ ٧اؿ د ٧د٩اپ ٧ؼاـ الڳاپ.ٟ٣“ ٙ٩
پ١ذابۿ پاڪؽتاـ د ٧قد٥د کاـ قٺ ٧اڄ تائٝ ٟ٩ضتٟٛ٩٣ ٓٛۿ ة٤ا ٟ٠۽ زقر زةعدؼتَ٧ء ؼاـ
١٠ڌـ ق٥ة ٟد ٧زٖ ت ٧ٕٛڪ١طق “٣ .٧٣“ ٥٨ع اـ ١ٝك٥ة ٧ک ٧ٝ٥ٗ ٧اجاجٗ ٥عار ڋ ٥٠ق١٨طق “٧٣ۿ
د٩ڪ ٥ص٥د ؼ١طس ٕٝادـ د ٧ز٥ا ٧ٚؼاـ ڪٞائت ٥۽ ڪارگع ٠٥٣طق “ 50 .٧٣ؼا ٟٚد ٧تار٨ش
ا٣ڎ ٟ٨ڪ٩تع ٟ٨ئ ٧جاةت ٟ٩۽ ؿا٣ط ٟ٨ؼاـ ڀعي پئ٧٣“ ٧ۿ د ٥ڪ٩تعائ ٧ا٣ڎا ١ٝك٥ةا ؼٽ٩ا ق٨ا ۽
ا ٧٤٠ت َٙٞ ٧ڪعا ٥٨ق٥٨ۿ د٩ڪ ٧ةاٗ ٧ق٥ة ٟد ٧ز٥ا ٧ٚؼاـ اَتعاض د٥ڳا ٣ئا ٟ٣ .قٗت ة٢
ڪاالةاغ ڈ ٜ٨ت ٧د٩ڪا ڳت ڋ ٧٠پئ ٧قڃ٧ۿ اـ پ٨٥اـ ةذ ٧ٛزاق ٙڪعڻ کاـ قډ٨ڪ پ١ذاب د٥ـ
ٚک ٟ٩ا٨ڪڎ ز٥١٩ٝـ “ةاد ڪعڻ قارق ٕٝاد ٚڪ٧٣“ ٙۿ دڍ ٟ٣تٛٝ ٢ڪ ۾ ت٥ا٠ائ ٧د ٥ةسعاـ صتٜ
ڪعڻ الِء ٻ٥٩ـ ة ٢ڪ٩تع٥٨ـ ئ ٧زڪٞت َ٥٩ٛٞـ ۽ ٽ٩ڪ١االد٥٩ـ ٥ٝد٥د “٩٣ .ٟ٣ڍي قڋي تڪعاري
١ٝك٥ة ٧ک ٧ؿعقع ڪعڻ ةطراـ ؼ١ڋ ٝاـ ٠ڪع٠طڌ ڪ٥ئ ٧ٛت ٧ةذ ٧ٛگ٤ع ٗائ ٜڪعي ؼگ٤ذ ٟٿا.
پع ٥ٝد٥دف زڪٝ٥ت څاڻ ٧قاڻ ٧اـ ُٝا ٧ٛٝک١ٝ ٧ذ٤ائ ٧۽ ةگاڌي ر .٧٣“ ٧٣گظر ٙ٨پ پ زڪٝ٥ت
۾ ٿع ٝاـ ٣ٿ “ ٙ٨ڪ٥ئ ٧ٛت ٧ةذ ٧ٛگ٤ع اڋڻ قارـ َاُٝ ٧ٞٚا٣طـ ک١ٝ ٧ؽ٥خ ڪ ٥٩پ ٥٩قڃ.٧
د ٩ڪڍ ٟ٣قاٍٗ ٛٝڪ ٝاـ ت٥ا٠ائ ٧د ٥ةسعاـ صت ٜڪعڻ د ٥ئ٘ٝ ٧كط “ ٧٣ت ٢پِ٥ء “صعڪار ٣عقڀعق
www.sindhsalamat.com 88
اڄ جي سنڌ _ هڪ مطالعو :رڪ سنڌي
ڪاالةاغ ڈ ٜ٨ٺا٣ڻ ت ٧ڳت ڈ ٥پئ ٧ڋ ٧٠قڃ .٧ا٨ڍي قڋي ڈ ٜ٨ٺا٣ڻ ةطراـ ڪ٥ئ ٧ٛکاـ ؼ٥اِء ؼ١ڋق
در٨ا ٢٣د ٧ؼ١ڋ ٝاـ گظر٠طڌ ق٣ڪعي ت ٧ة١٠ ٢ڌا ڈ ٜ٨د٥ڌي ت٥ا٠ائ ٧د ٧ةسعاـ د ٥صات“ ٥ٞڻ٧
ؼگ٤ذ ٧ٿ .٥ا ـ ٘ٝكط صاوع ؼ١ڋ ؼاـ قاؼى ٥رک١طڌ “ةپاؿَ٧ء دا ٝا٣ع زڪٝ٥ت ک ٧ڪ٩تع٥٨ـ ئ٧
تذ٨٥غقـ ڋئ ٧چڪا “.ٟ٣
ڪاالةاغ ڈ ٢٠ ٜ٨قعؼ ق٥ة ٟقچ ۾ تڪعاري ٝؽئ ٥ٛةڻذ ٧چڪ٧٣“ ٥ۿ پع ص٥د اـ الِء اٝطاد
ڋ١٨طڌ اداري َا ٧ٞٚةئ١ڪ ة ٢اـ ک ٧رد ڪعي ڈڍَ .٧٣“ ٥٨ا ٧ٞٚةئ١ڪ دٝ ٧ا٣عـ ٥ٝدب اـ ُٝا٧ٛٝ
ت ٧تڪ عار پ٩طا ٿ٩ڻ ؼتب گظر ٙ٨ٽ ٟؼا ٟٚدقراـ پاڪؽتاـ زڪٝ٥ت ۽ َا ٧ٞٚةئ١ڪ قچ ۾ ڈٜ٨
قاري ٝاٝعي ت ٧ڪ٥ة ٢راةى ٢٠ ٥ٿَ .٧٣“ ٥٩اٝ ٧ٞٚا٣عـ ٥ٝدب ڪاالةاغ ڈ ٜ٨د ٧ز٥ا ٧ٚؼاـ
ٝاز٩ٚ٥ات ۽ ٻ٤٩ع ةساَ٧ٚء قارا ٝؽئال ا٨تعا ت ٢پ٩چ٩طف ٿ ٧چڪا “ٟ٣ۿ د ٥ڪاالةاغ ڈ ٜ٨۾ ٣ٿ قد٤ڻ
کاـ اڳ اٝ ٟ٤٠ؽئ ٟ ٛک ٧تٕك ٧٠٥ٞ٠ ٧ٛ٩۽ ؼ١ذ٩طگَ٧ء ؼاـ ز ٙڪعڻ ٥پ٠٥طقٝ .ا٣عـ ٥ٝدب
د٩ڪڍ ٟ٣پاڪؽتاـ زڪٝ٥ت ا٣ا ڈ ٜ٨تُ٩ٞع ڪعڻ ة ٢چا ٧٣پِ٥ء ة ٢اـ ؼاـ الڳاپٝ ٙ٩از٩ٚ٥ات ٧۽
ٻ٤٩ع ةسا ٧ٚقارـ ٝؽئ ٟٛک ٧ز ٙڪعڻ الِء ٻ٨ ٢ا ٽ ٧ؼاؾ ٚڳ ٧ؼگ ٟ٤ٿاَ .ا ٧ٞٚةئ١ڪ دٝ ٧ا٣عـ
٥ٝدب ٣اڻ ٧ا١ٝ ٥٣ك٥ةٝ ٥اٚ ٧ٚساظ کاـ ا٨ڍق ت٤ٝ ٢ا٠گ ٥ٿ ٧چڪ ٧٣“ ٥د ٥اـ الِء رٗ ٟٞد ٥ة١طقةؽت
ڪعڻ پاڪؽتاـ د٤ڎي ڪ١گاؾ ٛٝڪ الِء ٠اٞٝڪ.٧٣“ ٟ
ٝؽ٩ٚ ٜٛگ زڪٝ٥ت ڪاالةاغ ڈ ٜ٨د ٧اڋاقت الِء ا١٨طڌ 5ؼا ٟٚقاري ١ٝك٥ة ٧۾ قعؼ
150ۿ ارب رپ٩ا رک٩ا “ٟ٣ۿ دڍ ٟ٣تٝ ٢ا٣عـ ٥ٝدب اـ ت٥ٝ ٧د٥دف دقر ۾ 3کعب 60ارب رپ٩ا الڳت
ا١٨طيۿ د٩ڪڍ ٟ٣ا٣ڎي قڋي ١ٝك٥ة ٧۾ ٣ٿ قډق ق ٥٨ت ٢پاڪؽتاـ ۾ تُ٩ٞع ۽ تعٗ ٧ؼ٩ٞت ٻ٩ا
معقري ١ٝك٥ةا ۽ ڪ ٜڪار ٝڪ ٙٞو٥ر ة٤٩ذ ٧ق١٨طا .د ٟ٤١ڪعي ڪاالةاغ ڈ ٢٠ ٜ٨قعؼ
ق٥ة ٟد ٧تڪعار ؼتب پع ص٥د ٝاٚ ٧ٚساظ کاـ ة٠ ٢اٗاة١ٝ َٙٞ ٙك٥ة ٥ةڻذ ٧چڪ .٧٣“ ٥ڪاالةاغ
ڈ ٜ٨د ٧اڋاقت ڪ٣ ٥ڪ ٨ا ٻ ٟؼا ٟٚد ٥ک٠ ٙ٩ا٧٣ۿ پع اـ ١ٝك٥ة ٧کٝ ٧ڪ ٙٞڪعڻ الِء گ٤ٽ ۾
گ٤ٽ 15ؼا ٟٚد ٥قٗت کپ .٧اـ ٩٣ڍي قڋي َعق ٧دقراـ پاڪؽتاـ پ١٤١ذ ٧ت٥ا٠ائَ٧ء د٥ـ
معقرت٥ـ ڪ٩ئ ٟپ٥ر٥٨ـ ڪ١طق .ا ٥٣ة٣ ٢ڪ قڋق ؼ٥اؾ “ .٧٣دڍ ٟ٣ت ٢اـ ١ٝك٥ة ٧ک ٧ڪاُٚطؿ
ٗعار ڋئ ٧د٩ڪڍ ٟ٣ٻ٩ا ٝتتادؾ اصت٩ار ڪ٩ا قڃ ٟت ٢اـ ؼاـ ٢٠قعؼ ٝاٝ ٧ٚـڪالت ٟت ٧ماةى٥
“ڻ ٧ؼگ٤ذ ٧ٿ٥ۿ پع ٿ٥ري ٝطي ا٠طر ت٥ا٠ائَ٧ء د ٧قډ٠طڌ ةسعاـ ک ٧ة ٢ڪ ٟ٤١زط تائ ٟ٩ز ٙڪعي
ؼگ٤ذ ٧ٿ.٥
دڍ ٟ٣ڪاالةاغ ڈ ٜ٨د١ٝ ٧ك٥ة ٧ک ٧اٝطاد ڋ١٨طڌ َا ٧ٞٚادارا ة ٢رد ڪعي چڪا “ ٟ٣۽ اـ
ک ٧پاڪؽتاـ الِء ٔائط١ٞ٨ط ٗعار ٢٠ٿا ڋٟ٨ۿ ٻئ ٧وعؼ ؼ١ڋۿ ؼعزط ۽ ة٥ٛچؽتاـ د٥ـ ق٥ةائ٧
اؼٞ٩ت٥٩ٛـ ٣ڪ کاـ قډ٨ڪ ڀ٩عا اـ دٝ ٧ضإٚت ۾ ٺ٤عاَء ٥ٌ١ٝر ڪعي چڪ٥٩ـ “ٟ٣ۿ پِ٥ء ة ٢ا٣ڎي
تڪعاري رٿا ت ٧زقر ڋ٨ڻ ۽ اـ الِء زةعدؼت٣ ٧ڪ وعٔا ٔ٩كال ڪعڻ ڪٿاـ د ٧دا٠ـ١ٞطي ٗعار ڋئ٧
ؼگ٤ذ ٧ٿ .٧د٩ڪ ٧ډر٥٨ـ ۽ ٽ٥ال ٛٝڪ د ٧ص٩ع ص٥اَ٧٣ء ۽ ٝاٚڪَ٧ء دا دَ٨٥طار “ٟ٣ۿ ا ٟ٤٠اڄ
تائٛٝ ٟ٩ڪ د ٧ڀالئ٧ۿ تُ٩ٞع ۽ تعٗ ٧د ٧ز٥ا ٧ٚؼاـ د٩ڪ ٧ة ٢ڪار٠اٝا ؼعا٠ذاؿ ڋ٠ا “ٟ٣ۿ تٟ٣ ٟ
ةطٗؽٞت ٛٝڪ ک٩ٞ٣ ٧ـ٣ ٢اڃ ٥ئ ٧رؼا .٧٣“ ٥٨ا ٧٣ئٝ ٧اڻ ٥٤ٻ٤٩ع ٛٝڪ ٧ا٨ڪ ٧۽ اتساد د٠ ٧ا٧ٚ
www.sindhsalamat.com 89
اڄ جي سنڌ _ هڪ مطالعو :رڪ سنڌي
ت ٧ڪاالةاغ ڈ ٜ٨د ٥پٽڪ ٥پٽ ٧ر٩٣ا “ٟ٣ۿ د ٟد ٧پعڪارـ ؼتب 1971ع ۾ اؼاـ کاـ ة١گا ٧ٚڀائع
دطا ٿ ٧ق٨ا ٣ئا ٨ا ک ٟ٩زقر زةعدؼتَ٧ء ؼاـ ڈ ٧١اٚڳ ڪ ٥٩ق ٟ٣ .٥٣ ٥٨قٗت دڍٛٝ ٟ٣ڪ ۾ گڍٙ٨
قالح ۽ راِء ؼاـ ڀائ٩چاري قارق ٝاز٥ؾ ۾ ٔ٩كال ڪعڻ د ٧معقرت “ ٧٣۽ ٝامَ٧ء دّٛ ٧ى ٟ٩د٥
ازا ٥ٚڪعڻ الِء ٝاز٥ؾ ت٩ار ڪعڻ .٧٣“ ٥اـ قٗت ٣ٿ قٺ ٧ڪٞغقر ٗ ٟٝ٥۽ ٗ٩ٝ٥ت ٟک ٟ٣ ٧تاڃ ٧پ٩ٽ٧
کاـ ة٩غار ۽ ةتاؾ ڪعڻ د٥ـ ؼازؿ٥ـ ؼٽ٥٩ـ پ٥٩ـ قڃ .ٟزڪٞعا ٟ٠د ٧ا٣ڎـ ٣ڪ وعٔ٩ٔ ٟكٟٛ
ؼاـ د٩ڪڍ ٟ٣ؼڀاڻ ٧صطا ٢٠ڪعي 50 ٟ٣ؼاؾ پعاڻ ٧د٥ڌدڪ ک ٧ڪ٣ ٥اڃ ٥رؼ ٥٩ت ٢اـ دا
ذ٩ٝطار ة ٢اٝ ٧٣اڻ٠٥٣ ٥٤طاۿ د٩ڪٛٝ ٧ڪ ٧ؼا٩ٞٚت ۽ اؼتسڪاؿ د٠ ٧ا ٧ٚتٕ٠ ٧عت ٟد ٥ٻخ ڈٽ٧
ر٩٣ا “ ٟٝ٥ٗ .ٟ٣قچ ۾ دؿ٥٩١ٞـ پ٩طا ڪعي ک٣ ٟ٩ڪ ٻئ ٧کاـ ډڪ ٧ډار ڪعڻ دا ؼاٝاـ پ٩طا
ڪعي ر٩٣ا “٣ .ٟ٣اڻ ٧ة ٢قٗت ٢٠ق ٧٣“ ٥٨ت٥ٝ ٢د٥دف قڋي ١٩ٝڊ٨ٽ د ٧دَ٨٥طار زڪٝ٥ت پ١٤١ذ٧
ؼگ ٢٤ک ٧اؼتُٞاؾ ڪ١طي ق٥ة ٟقچ ۾ ڀائ٩چاري قارق ٝاز٥ؾ پ٩طا ڪعڻ الِء ز٘ ٧٘٩ة٩١ادـ ت٧
ٔ٩كال ڪعي .ا٣ڎـ ٝڎ٥ٗ ٧٠ت ٟد ٧ز٥ق ٧ٛؿڪ ٧١ڪئ ٧قڃ٧ۿ د٩ڪٛٝ ٧ڪ د ٧ڀالئ ٧د٧
ُ٠عي ٩٣ٺ اـ دا ة٩١اد ک٥ٽ ٧ر٩٣ا “.ٟ٣
www.sindhsalamat.com 90
اڄ جي سنڌ _ هڪ مطالعو :رڪ سنڌي
ؼ١ڋ ؼاـ قٔاؽ د٥ـ ٤ٝعةا٥٩٠ـ ٣اڻ ٧ؼڀ ٩ٚڪا ٚتاڌي چڪ٥٩ـ “ .ٟ٣گظر 52 ٙ٨ؼا ٟٚا٠طر
ٟ٣د٨ػ دٝ ٧اڻ ٟ٤ؼاـ ٛٝڪ د ٧تسٕي ۽ ؼا٩ٞٚت ؼ٩ٞت ٻ ٟ٩ص٥ةك٥رت ُ٠عـ ۽ ٌ٠ع ٟ٨د٧
ة٤ا ٧٠ؼاـ د٩ڪ٣ ٧اڃا ڪ٩ا ق٨ا “ٟ٣ۿ ت ٟد٠ ٥ت٩ذ ٥ا٠ ٥٣ڪت٧٣“ ٥ۿ د ٥قر٣اڱ ٧کاـ اڳ قاري
ص٥ؿساؾ ؼ١ڋ ٣اڻ ٧ةئ١ڪ ٟدٗ ٧عم ٧ةڻذ ٧چڪ .٧٣“ ٧اـ دا ٝاڻ ٥٤رقزگار د ٧اڻ ٠٥٣طۿ ةکۿ
ةٞ٩اريَء ۽ ةطزاَ٧ٚء ؼتب ادتٞاَ ٧ص٥دڪـَ٧ء ڋا ٟ٤٠قډي ر٩٣ا “ .ٟ٣پاڪؽتاـ ٺ٤ڻ کاـ اڳ ت٢
ؼ١ڋ ا٨تعي “ؼ٥دي ٠٥٣طي ٣ئ٧ۿ د٣ ٥تاـ دا ٝاڻ ٥٤ک٩عۿ ٝکڻ ۽ ٚؽ ٧قڪعق ڪعڻ ڪت٩عق گ١ا٢٣
ؼٞذ١٤طا ٣ئاۿ پع ٣اڻ ا ٟ٤٠ئ ٧ؼک ٟ٩ؼتاةٝ ٟاڻ ٟ٤دٝ ٧ا ٧ٚقؼ ٟٛ٩تٗ ٧تن ٥ڪعي ک ٟ٩اـ ١ٝغؾ
ت ٧رؼا ٥٨ق ٧٣“ ٥٨ۿ د ٥اڄ ٥ٗ ٟ٣ؿ دا ٻچا ٻ ٥٩ت ٢ٺ ٥٩٤پع ةؽ ٟ۽ گاڋ ٟ٨۾ پ٩ع ٟ٨اگ٤اڌا ٿ ٧پاڻ ٧قڪعق
ڪعڻ تٝ ٧ذت٥ر “ٝ .ٟ٣نت٥ط ٝعڪغ د٠ ٧ا ٧ٚت٨ ٧ا ٛٝڪ ٧دٔاع د“ ٧ڌ ۾ اؼاـ د٥ـ ص٥ةك٥رت
ز٥١٩ٝـۿ قاپارۿ ُٝط ٧٠قؼ٩الۿ پاڻ٧ۿ رقزگار دا ذرُ٨ا ؼڀ ٻا٣عاـ “ٝ ٙ٨اڻ ٟ٤ز٥ا ٧ٚڪعي ؼ١ڋ د٧
ُٝاؿ٠ ٧اڪاة١طي ڪئ ٧قئ ٧٣ .٧٣“ ٧ؼٛؽ1947 ٥ٛع کاـ د٩ئ ٟداري ٿ٧٣“ ٥٩ۿ ؼ ٥ة١ط ٿ٩ڻ د٥
٠ا ٥ٚئ ٢٠ ٧ٿ ٥قٺ .٧د٩ڪڍ ٟ٣اـ ت ٧ڪ ٥ازتذاج ٿئ ٧ٿ٨ ٥ا “قاز ة١ٛط ٿئ ٧ٿ ٥ت ٢اـ الِء ٣ڪ٩ا تڪ٩ا
ٗاَطا ٗا٥٠ـ ٺ٩٤ا پ٩ا “ .ٟ٣ٽڪ ٧د٤ڎا ا٨ڪٽ پاس ڪعيۿ “ئ ٟ١٩۾ تع٥ٞ٩ٝـ ڪعي ؼ١ڋ دٝ ٧اؾ ت٧
ٗتن ٧د٣ ٧ٻخ کٗ ٧ا ٧٠٥٠د٥از ٩٤ٝا ڪ٩ا پ٩ا قڃ.ٟ
اڄ دڍ ٟ٣ؼ١ڋ دا ٝاڻ٥٤ۿ ٝڎ٠ ٧٠اا٠كأ ٟ٩۽ قاَطي صالٔ ٟ٩صالؼ ٝتسط ٿ ٧ر٩٣ا “ ٟ٣ت ٢اٟ٤٠
د ٥گ٩٤عاُء ت١گ ڪعڻ الِء ٠ت ٥٠اـ پعاد٩ڪٽ ؿعقع ڪعڻ د٥ـ ڳا٥٩٤ٚـ ڪ٥٩ـ پ٥٩ـ قڃ.ٟ
ًا٣عي و٥ر ؼ١ڋ د ٧ص٩عص٥ا ٧٣۽ ؼڃاڻپ دا اَالـ ۽ اٗعار ڪعي ا٣ڎ٥٨ـ ت ٢ؼازؿ٥ـ ۽ ٝڪار٥٨ـ
ڪ٥٩ـ پ٥٩ـ قڃٟۿ د ٟؼاـ ٣تاـ دٝ ٧اڻ ٟ٤د ٧پ١٤١ذ ٟقؼ ٟٛ٩۽ دقٚت تاـ ٝاٚڪ ٧قاري دَ٥يٰ
دڍ ٿ ٧قڃ .٧تازق قٔاٗ ٧زڪٝ٥ت 21د٥ـ 1999ع ت٥ٔ ٧دٔ ٧ائ٠٥ڊ٨ـ ٟؼاـ ڪعاچ– ٧ ُ
ز٩طر“ةاد ؼپع ٣اِء قي ک٥ٝ ٧ٽع قي ۾ تتط ٙ٨ڪعڻ دُٝ ٥ا٣طق ڪ .٧٣“ ٥٩اـ ُٝا٣طي کاـ اڳ قز٨ع
ا ٌَ٥٠ ٜاز ؿع ٓ٨ڪعاچ ٧۾ ٣ڪ ت٘ع٨ب دقراـ ؼ١ڋ د٥َ ٧اؿ ک ٧ص٥ؿضتعي ٻڋائ١٩طي ا ٥٣اَالـ
ڪ ٥٣ ٥٩ت ٢پ١ذاب قا٠گع ؼ١ڋ ۾ ة٥ٝ ٢ٽع قي ٺا ٥٩٣ق١٨طق .د ٟ٤١ةُط ؼ١ڋ زڪٝ٥ت د ٧رما١ٝطي
زاق ٙڪعڻ ةطراـ ٝعڪغ ٢٠قعؼ ٥ٝٽع قي ٺا٣ڻ د ٥ةاماةىا اَالـ ڪعي ڈڍ٥٨ۿ پع 8ارب رقپٟ٩
د ٧اـ رٿا د ٥ٺ٩ڪ ٥ة٥ٔ ٢دٔ ٧ائ٠٥ڊ٨ـ ٟز٥ا ٧ٚڪ ٥٩ق .٥٨ڈا ؼ١ڋ ک ٧ا٣ڎي ڪ ٟ٤١رٿا د ٧معقرت
٣ئ٨ ٧ا اـ ٗؽ ٜد ٥ڪٝ ٥ىاٚت ٥ڪ ٥٩ق٥٣ ٥٨܁ اٝ ٟ٤٠ڎ ٧٠ؼ٥ا ٟٚک ٧پاؼ٩عق رک ٢٠ ٧قعؼ ٣ڪ وعٔ٥
ٔ٩ك ٥ٛڪ ٥٩ق ٥٨پع ؼ١ڋ زڪٝ٥ت ک٣ ٧ڪ زڪ ٜذر ٧ُ٨ا٣ا ة٣ ٢طا٨ت ڪئ ٧قئ ٧ت21 ٥٣ ٢
ؼپٽٞتع 1999ع کاـ ؼپع٣اِء قي تاـ اقڳاڌي ٿ١٩طڌ ٽ٥ؾ ٽ٩ڪػ دا ؼڀ زٖ قاؼىا ٔ٥دٔ ٧ائ٠٥ڊ٨ـٟ
ز٥ا ٧ٚڪعي ڈڍي .قٔاؽ د ٧ار ٢٣زقرائ ٧ت ٢ڋؼ ٥ت ٟ١٣ ٢ؼ١ڋ د٣ ٧ڪ َا٩ٚـاـ رقڈ تٗ ٧تن ٥ڪعڻ
www.sindhsalamat.com 91
اڄ جي سنڌ _ هڪ مطالعو :رڪ سنڌي
۽ اـ ٝاـ ٿ١٩طڌ “ٝط ٧٠ک ٧ڦٻائڻ الِء ؼ١ڋ زڪٝ٥ت ؼاـ قعؼ قات ٽڪاڻ ٧ة ٢٠ ٢ڪئ .٧ائٟ٩
ٝسؽ٥س ڪعا ٥٨ق ٥٨څڻ ت ٢ؼ١ڋ ٛٝ ٟ٣ڪ ٧قٔاؽ د ٥ڪ ٥ص٥دٝضت٩ار ٠٥٨ٽ ٢٠پع ڪا ٔتر ڪٙ٩
ڪا٣ ٧٠٥ٚذ .٧د ٟ٤١دٝ ٧عمَ٧ء ۽ ١ٝـا د ٧ڪاة ٢ز٩ح٩ت ٣ ٢٠ذ .٧قز٨ع اٌَ٥٠ ٜاز ؿع ٓ٨د٧
زڪٝ٥ت پ١٤١ذ ٧ڳعي ١٩ٝڊ٨ٽ د٠ ٧ـ ٧۾ ؼڀ قٔاٗٗ ٧طرۿ “ئ ٧١٩۽ ٗا ٧٠٥٠گ٤عد٥ـ ٚتاڌڻ ۾ ذري
ةعاةع د ٧ة ٢پعقا ٢٠ ٢٣ڪئ.٧
تازق “ 25گؽٽ 1999ع ت ٧دڍ ٟ٣رقزا ٧٠ؼچ وعٔاـ ڪعاچ - ٧ز٩طر“ةاد ٥ٝٽعقي د٧
٥ٝم٥ع ت ٧ؼ١٩ٞ٩ار ڪعا ٥٨ق ٥٨ت ٢اـ ۾ ؿع٨ڪ ٿ١٩طڌ ٝڎ ٧٠ؼ٩اؼتطاٟ٠ۿ ٔٝ ٧١ا٣عـۿ ٽعا٠ؽپ٥رٽعـ ۽
ٻ ٟ٩ةاؿُ٥ر ٝاڻ ٢٠ ٟ٤قعؼ اـ رٿا ک ٧رد ڪ٥٣ ٥٩ۿ پع اـ ؼاـ ؼ١ڋ ک ٧پ٤چ١طڌ ٘٠كا ٟ٠کاـ ة ٢ؼچ٧
ٛٝڪ د٥َ ٧اؿ ۽ زڪٞعا ٟ٠ک“ ٧گا ٢٣ڪ ٥٩ق .٥٨ؼ١ڋ دا ٝا٣ع اـ راِء دا “ ٟ٣ت ٢ڪعاچ- ٧
ز٩طر“ةاد ؼپع٣اِء قي ؼ١ڋ دٛٝ ٧ڪ٩ت “ .٧٣ڈاڪاڻ ت ٟ٣ ٢رقڈ ت ٧قٔاؽ د٩ڪا الڳت ڪئ٣ ٧ئ.٧
ا٣ا قـ ٠٥٨ٽ د ٧ٽٽڻ ةُط ؼ١ڋ د ٧کات ٧۾ قډي قئ٣ ٧ئ ٧۽ ؼپع ٣اِء قي ک ٧ؼ١ڋ دٛٝ ٧ڪ٩ت ٗعار
ڋ ٥٠ق .٥٣ ٥٨اـ ڪعي قٔاؽ وعٔاـ ٣اڻ ٟ٣ ٧رقڈ تٝ ٧اٚڪ ٧دا اصت٩ار دتائڻ د ٥ڪ٥ة“ ٢ئ ٧١٩۽
ٗا ٧٠٥٠د٥از ٠ا .٧٣قٔاؽ د٩ٔ ٧٣ ٥ك ٥ٛاق ٙ۾ ؼ١ڋ ؼاـ ڪا ؼچڻائپ ٢٠پع اـ ک٣ ٧ع ٧١٩٤ٝٿ١٩طڌ 9
ڪعقڌ رقپ ٟ٩دٝ“ ٧طَ٧٠ء کاـ ٝسعقؿ ڪعڻ د ٧ؼازش “ .٧٣قٔاؽۿ ؼ١ڋ کاـ ٻ٩ا ت ٢ؼڀ قؼ٩ال ڦعي
قرتا “ٟ٣ۿ پع ٣اڻ ٧رقڈ د ٧ٿ١٩طڌ “ٝط ٧٠کاـ ةٝ ٢سعقؿ ڪعڻ گ٤عي ٿ .٥د٩ڪڍ ٟ٣صاٚف ٔ٧١
ة٩١ادـ ت ٧ة ٢ڋؼذ ٧ت ٢ؼ١ڋ ک٥ٝ ٧ٽعقي د ٧ڪاة ٢معقرت ٠ا .٧٣ؼپع ٣اِء قي د ٧چئ ٟالئ ٟ١٩قاري
رقڈ ۾ اڄ ة ٢ا٨تعي گ١ذائؾ “٧٣ۿ د ٥ا ٥٣ا١٨طڌ ٻ ٟڋ٣اڪ ٟتائ ٟ٩ٽعٕ٨ڪ د٥ـ معقرت٥ـ پ٥ر٥٨ـ
ڪعي ؼگ ٧٤ٿ ٟ٣ .٥قٗت ٝا ٧ٚقؼ ٟٛ٩د ٧اڻ ٠٥٣ط ؼتب ؼ١ڋ دا ؼڀ رؼتا ۽ رقڈ تتا ٢٣ٿ ٧چڪا
“ .ٟ٣ا ٟ٤٠دٝ ٧عٝت الِء زڪٝ٥ت قٽ ٣ڪ ٽڪ ٥ة٥ٝ ٢د٥د ڪ .٧٤٠٥اـ تتا ٢٣ٿ ٙ٩رؼت ٟدٝ ٧عٝت
٢٠ٿ٩ڻ ؼتب ؼ١ڋ د٣ ٧اِء ق٨غ ت٥ٝ ٧تٞار زادج ٟ۾ ٣ع رقز ٝ 22اڻ ٥٤اد ٙد ٥ؿڪار ٿ ٟ٩ٿا .ؼ١ڋ ۾
٩٠ـ٣ ٙ١اِء قي ڪ٩تعـ ئ١٣ ٧ڋـ تاـ ق٤٨ذ ٧چڪ .٧٣“ ٥د ٟ٤١ڪعي ٽعٕ٨ڪ ڪالڪ ٟدا
ڪال ڏ ةالڏ ٿ ٥٩قڃ .٧زڪٞعاـ ٛٝڪ د ٟ٣ ٧قڋي رؼت ٧دٝ ٧عٝت ڪعائڻ ةطراـ ٥ٝٽعقي ت٧
زقر ڋئ ٧ر٩٣ا “ .ٟ٣د٩ڪڍ ٟ٣زڪٞعا ٟ٠ک ٧ؼ١ڋ ؼاـ ا٨تعي ئٞ٣ ٧طردي “ ٧٣ت ٢اـ ک٥ٝ ٧ٽعقي
ڋ٨ڻ ةطراـ ٔارؿ کاـ ٝارڪ٩ٽ تائ٣ 4 ٟ٩غار ڪ٩ٝ٥ٛٽع ١ٚڪ رقڈ ٺ٤عائ ٧ڋ٠ا قڃ .ٟد ٟ٤١ؼاـ ٢٠
قعؼ ؼ١ڋ ۾ ٥ٝاقالت د ٥ؼؽٽ ٜة٤تع ٿ ٧ق١٨طقۿ پع ڳ٥ٺ ٟد ٧تعٗ ٧ٿ١٩طي ۽ زراَت د ٧ؼ٩ڪٽع ۾
٣ڪ قڋق ا٘٠الب اچ ٧ق١٨طق.
اق ٙ۾ ٥ٝٽعقيۿ ؼ١ڋ د ٧تعَٗ٧ء ۽ تُ٩ٞع د ٧رٿا ٢٠پع ٣تاـ د ٧ز ٟ٩ٝتٗ ٧تن ٧د٣ ٧ٻڄ
“٥ٔ .٧٣دٔ ٧ائ٠٥ڊ٨ـ ٟک ٧ؼپع٣اِء قي د ٧چئ ٟالئ ٟ١٩قاري رقڈ ک 6 ٧الئ ٟ١٩۾ تتط ٙ٨ڪعڻ کاـ
اڳ ئ ٧ٽ ٥ؾ ٽ٩ڪػ د ٧اقڳاڌي دا زٖ ڋ٨ڻ ؼچ ٧ڳا ٢٤ٚک ٧قائک ٥ڪعي ڈڍي ٿ٥ٔ .٥دٔ ٧ائ٠٥ڊ٨ـٟ
ک ٧ا ٥٣ٺ٩ڪٛٝ ٥ڻ ؼاـ ٽ٥ؾ ٽ٩ڪػ د ٧اگ ٟ٤۾ 15ؼ٩ڪڎق امأ ٥ڪ ٥٩ق١٨طق .د ٟ٤١ؼاـ
ٽعا٠ؽپ٥رٽ د ٧ڪعا ٟ٨۾ قاډ ا١٨طي .اـ ؼاـ گڍ ؼ١ڋ ؼا٩ٚا ٥٠ڋ٨ڊ ارب رقپ ٟ٩دٝ“ ٧ط ٧٠کاـ
ٝسعقؿ ٿ ٧ق١٨طي .دڍ ٟ٣ت٥ٔ ٢د ٔ ٧ائ٠٥ڊ٨ـ ٟرقڈ ت٣ ٧ڪ رقپ ٥٩ة ٢الڳت ڪعڻ کاـ اڳ ئ ٧رقزا٥٠
www.sindhsalamat.com 92
اڄ جي سنڌ _ هڪ مطالعو :رڪ سنڌي
ٚک ٟ٩رقپ٩ا “ٝط ٧٠زاق ٙڪعڻ ٚڳ١طي“ .صع ا ٥٣ڪ٤ڎق ١ٝىٖ “ ٧٣د٣ ٥ڪ صا٠گ ٧ڪٞپ ٧١ک٧
ؼ١ڋ دا ز ٧١٩ٝ۽ “ٝط ٧٠قارا قؼ٩ال اُ٠اؿ ۾ ڋ٠ا پ٩ا قڃ ٢٠ .ٟقعؼ ؼ١ڋ د ٧رقڈ تٗ ٧تن ٥ڪعي اـ
ک ٧پ١ذاب دٞ٠ ٧ائ١طگ ٧ڪ١طڌ ٣ڪ ڪٞپَ٧١ء ک٘ٝ ٧اوُ ٧ت ٧ڋ ٥٠پ ٥٩قڃ٧ۿ پع اـ ؼاـ ؼپع ٣اِء
قي د ٧ٻ ٧٤١پاؼ ٟکاـ قُ١ت ٧ا٨ع٨ائ٥ـ ۽ ٻ٥٩ـ ر٣ائـ ٧ڪا٥٩٠٥ٚـ د٥ڌي پ١ذاب دٝ ٧اڻ ٟ٤ک٧
“ةاد ڪعڻ د ٧ة ٢ص١ٔ٥اڏ رٿا ت٩ار ڪئ ٧قئ .٧٣“ ٧د ٟ٤١ؼاـ ؼ١ڋي ٝاڻ٘ٔ ٢٠ ٥٤ه اٗ٩ٛت ۾ اچ٧
ق١٨طا پع ٥٣پ١٤١ذ ٧گادي ۽ ة١طر گا ٢٣قاري ؿ٤ع تاـ ٝاٚڪ ٧دا اصت٩ار قڃائ ٧ق١٤٨طا.
ؼ١ڋ زڪٝ٥تۿ ‛ؼچ‚ ؼ١٩ٞ٩ار ةُط ٥ٝٽعقي رٿا َاؿ ةسث د٥ٝ ٥م٥ع ةڻذڻ ؼتب اـ ت٧
ڪ٩تعائ ٧ڀ٩عا پ١٤١ذٝ ٥ؤٗٓ تتط ٙ٨ڪ .٧٣“ ٥٩ڪذ ٢٤قٗت اڳ اـ رٿا ةاةت اَتعاض د ٥اَالـ
ڪ ٥٩ق٥٨ۿ پع دڍ ٟ٣تازق قز٨ع اٌَ٥٠ ٜاز ؿعٓ٨ۿ ؼ١ڋ د ٧قالزڪار ؼ٩ط ّ٥ث َ ٧ٛؿا ٢٣د٧
٘ٝعري ةُط ڪعاچ ٧پ٤ت ٥٣ ٥ت ٢ؼ١ڋ زڪٝ٥ت وعٔاـ اـ رٿا ت ٧ڪ ٟ٤١ةٗ ٢ؽ ٜد ٥اَتعاض ٣ ٢٠ذڻ
د ٥اَتعاؼ ڪ ٥٩ق .٥٨ا ٥٣ة٩اـ ٩٣ٺ ٟ٩ؼىر ت ٧ڪا٥ٝرـ د ٥ڪار٠ا٨ ٥٩٣ ٥ٝا اـ ۾ ؼ١ڋ د ٧قا٧ٚ
قارج ٟد ٧رما١ٝطي ؿا٣ ٙٝئ .٧اـ ةاةت قعؼ ٝالئڪ ئ ٧څاڻ ٧ؼگ ٟ٤ٿا .تازق ٣ڪ ٠ا ٧ٚقارق
ا٠گع٨غ ي اصتار پ١٤١ذ٣ ٧ڪ صاص رپ٥رٽ ۾ ا ٥٣ا٠ڪـاؼ ڪ ٧٣“ ٥٩ت ٢ؼ١ڋ زڪٝ٥ت ؼپع ٣اِء
قي قٔاؽ ز٥ا ٧ٚڪعڻ کاـ ا٠ڪار ڪعي ڈڍ .٧٣“ ٥٨قٔاؽ وعٔاـ 21ؼ٩پٽٞتع ت ٧ؼپع ٣اَءقي د٧
ٝاٚڪ ٧قارا زٖ ٔ٥دٔ ٧ائ٠٥ڊ٨ـ ٟز٥ا ٧ٚڪعڻ قاري زڪ٠ ٜا ٧ٝد ٧د٥اب ۾ ؼ١ڋۿ قٔاٗ٧
زڪٝ٥ت ک ٧پ١٤١ذ ٟاَتعام ٟکاـ “گا ٢٣ڪ .٧٣“ ٥٩د ٟ٤١۾ چ ٥٩ق ٧٣“ ٥٨ت ٢اـ ؼاـ ؼ١ڋ
پ١٤١ذ ٧ر٨گٚ٥٩ع “ٝطَ٧٠ء کاـ ٝسعقؿ ٿ ٧ق١٨طي .اـ ڪعي قٔاؽ د٩ڪ١ٔ ٧ڊ ٥ٝٽعقي ٺا٣ڻ الِء ڋ٨ڻ
الِء ت٩ار “ .٧٣ؼ٥ٝ ٥ٽعقي ٺا٣ڻ ةطراـ ٣تاـ د ٧تتا ٢٣ٿ ٙ٩رقڈـ دٝ ٧عٝت الِء ڋ ٥٠قڃ .٧ؼ١ڋ
زڪٝ٥تۿ قٔاؽ د ٧اـ د ٧رق ٧٨ت ٧ة ٢اَتعاض ڪ ٧٣“ ٥٩ت٥ٝ ٢ٽعقي ٺا٣ڻ قاري ١ٝك٥ة ٧۽ اـ
ةاةت ٔ٥دٔ ٧ائ٠٥ڊ٨ـ ٟؼاـ ُٝا٣طي ٝتُ ٖٛق٥ةائ ٧زڪٝ٥ت ؼاـ ڪ٥ةٝ ٢ـ٥رق ٢٠ڪ ٥٩ق.٥٨
د٩ڪڍ ٟ٣قاٍٗ ؼ١ڋ ؼعڪار اـ رٿا ک ٧رد ڪ ٧٣“ ٥٩ت ٢زڪٝ٥ت د ٧اـ ٔ٩ك ٧ٛک ٧ؼ١ڋ د٥
َ٥اؿ معقر ؼارا ٢٣۽ ٗطر د٠ ٧گا ٢٣ؼاـ ڋؼ١طق .ڈاڪاڻ ت٣ ٢تاـ د ٧قؼ ٟٛ٩۽ “ٝطَ٧٠ء د ٧ذرُٟ٨
د ٥تسٕي ڪعڻ ؼ١ڋ زڪٝ٥ت د“ ٧ئ٧١٩ۿ ٗا ٧٠٥٠۽ اصالٗ ٧ذ٥٩ٝاري “ .٧٣اـ ذ٥٩ٝاري د ٧ادائگ٧
۾ ٣تاـ د٥َ ٥اؿ زڪٝ٥ت ؼاـ گڍ ٣ٿ ق٠ڊائڻ الِء ت٩ار “.٧٣
قٔاؽ ۽ صاص ڪعي پ١ذاب اڄ تائ١٠ ٟ٩ڌـ ق٥ة ٟؼاـ د٩ڪ ٥رق ٥٨اصت٩ار ڪ٧٣“ ٥٩ۿ تٟ٤١
ٛٝڪ ١ٝذ ٢٠ ٢٤قعؼ ة٩چ ٧١٩ک ٧د ٜ١ڋ .٧٣“ ٥٠پع اـ ؼاـ ص٥د ٛٝڪ د ٧ة٩١ادـ ک٣ ٧اڃ ٥رؼ٥٩
“ .٧٣اڄ ٧٣د٩ڪٝ ٧عڪغ ٝضا ٓٚدظةا پ٩طا ٿ٩ا “ٟ٣ۿ ؼ ٧ڪٚ ٟ٤١ٻاڌي ؼ٩اؼتطاـ د ٥ڪعؿ٥ٞ
٠ا٧٣ۿ پع اق ٙ۾ ا ٟ٤٠دا ٝادي ة٩١اد ٥ٝد٥د “ .ٟ٣اـ ڪعي ٛٝڪ ؼاـ ٝستتۿ قٔاداريَء ۽ ؼچاڻائپ
د ٧ا٣ائ ٧ت٘اما ٠٥٣طي ت١٠ ٢ڌـ ق٥ة ٟ۽ صاص ڪعي ؼ١ڋ ؼاـ اڻ ةعاةعي قارق ؼ٥ٛڏ ة١ط ٿ٩ڻ
کپ .٧ا٣ڎـ ٝڎ٩ٔ ٧٠ك ٟٛک ٧رد ڪ ٥٩قڃ٧ۿ د ٟ٤١ؼاـ ٛٝڪ ٧ؼا٩ٞٚت ت ٧ڈ١ڊا پ٥ـ .اڄ دڍٟ٣
ٛٝڪ دٝ ٧ڎ ٧٠ا ٜ٣ؿُت ٟد ٥قاڳ٥ـ پ١ذاب د٩ٗ ٧ادت ز٥ا ٟ٣“ ٧ٚت ٟ١٣ ٢ک ٧گظر 52 ٙ٨ؼاٟٚ
ا٠طر ١٠ڌـ ق٥ة ٟؼاـ ٿ ٙ٩ة ٧قادت ٟ٩د ٥تطارڏ ڪعڻ الِء ڪعدار ادا ڪعڻ گ٤عد .٧د٩ڪڍٟ٣
www.sindhsalamat.com 93
اڄ جي سنڌ _ هڪ مطالعو :رڪ سنڌي
٣اڻ ٧ة ٢ؼاڳ٥٣ ٥٩ڋ ۽ ٗتن ٧قاري ٣ٻڇ داري ر ٧٣ت ٢پِ٥ء ٝامَ٧ء د٤ڎا ڪ٩تعائ ٧ؼا٠سا د ٜ١قٺ٧
ؼگ ٟ٤ٿا.
www.sindhsalamat.com 94
اڄ جي سنڌ _ هڪ مطالعو :رڪ سنڌي
ڪڍ ٟ٣ڪڍ ٟ٣ڪ ٧صتعقـ ٨ا اَالـ ةاٗ ٧دڳ د٤اـ الِء ١٠ڌڌا ٠٥٣طي ة ٢ڋاڊا ڈعڪائ١٩طڌ
۽ ٝا٠ائتا ٠٥٣طا “ .ٟ٣ڪ ٟٝ٥ٗ ٟدا ڪ ٧تار٨ضٗ ٧طؿ ۽ ٔ٩كال پ١٤١ذٌَٞ ٟت ٟؼتب قڋ ٝاڻ٤پ ٧الِء
٘ٝعر ٿٝ ٙ٩ڎٝ ٧٠اپ ٟ۽ پئٞا ٟ٠۾ ة ٢ؼٞائذ ٢٠ ٧ؼگ١٤طا “ .ٟ٣ا٣ڎق ئ٣ ٧ڪ ٔ٩ك 20 ٥ٛقطي د٧
پچاڻ ٧قاري ؼاؾ د ٧ؿعقَات ۾ “ٝع٨ڪا ة٤ادر ڪعي قاٍٗ اٛٝ ٟ٤٠ڪ ٟ۽ ٗ ٟٝ٥الِء دعئت١ٞطاڻ ٥۽
ا٠كاؼ ڀعٝ ٥٨حاؾ ٗائ ٜڪ٧٣“ ٥٩ۿ د ٟپ١٤١ذ ٧تعٗ ٧۽ تُ٩ٞع د ٥ة٩١اد ئ ٧ٻ٥ٌٛٝ ٟ٩ؿ ٟٗٝ٥ۿ ؼتاٙ٨
۽ ٝسعقؿ ڪٝ ٙ٩اڻ ٟ٤د ٧رت ۽ پگ٤ع ت ٧قډق “ٝ“ .٧٣ع٨ڪا ؼعڪارۿ ٠ئ ٟ٩ؼاؾ د ٧ُٗ٥ٝ ٧ت٧ۿ
“ٝع٨ڪا ک١ڊ د ٧اق ٙر٥٣اؼ ٟ٩ر٨ڊ ا٠ڊ١٨غ د ٧ز ٟ٩ٝت ٧پ٤عَ ٟ٨ا ٧ٞٚد١گ د ٧ُٗ٥ٝ ٧ت ٧ڪٙ٩
ٗتن ٥صت ٜڪعڻ د ٥اَالـ ڪ .٧٣“ ٥٩د٥ٝ ٟ٤١دب ر٨ڊ ا٠ڊ١٨غ ک٣ 32 ٧غار ٩٣ڪٽع ز ٟ٩ٝقاپػ
ڪئ ٧ق١٨طي١ٛ٣ .طڌ قطيَء دقراـ ڪٛٝ ٟ٤١ڪ وعٔاـ ڪ ٟ٤١ٻ٥ٗ ٧ؿ د ٧ا٨ڍي قڋي ا٨عام٧
رماڪارا ٧٠٥ٞ٠ ٢٠قاپػ ڪعڻ د ٧٣ ٥قڋق ٔ٩ك٠٥٣ ٥ٛطق .د٩ڪڍٝ“ ٟ٣ع٨ڪا د٩ڪا ؼچ ٧د٩٠ا
دٚ ٧ٺ ؼعدار ي د ٧دَ٨٥طار “ .٧٣ر٨ڊ ا٠ڊ١٨غ ک ٧ا٣ا ز ٟ٩ٝقاپػ ٢٠ة ٢ڪعي ٣ا ت ٢ڪ ٥ة ٢کا٠ئػ پډا
ڳاڈا ڪعڻ قارق ڪ٥٩٣ ٟ٩ۿ ٢٠قري ق٨چارـ ر٨ڊ ا٠ڊ١٨غ ک ٧ا٨ڍي واٗت ۽ ٗ٥ت ٣ئ٧ۿ د ٥٣ ٥پ١٤١ذ٧
اةاڻٛٝ ٧ڪ٩ت تاـ ٗتن ٥صت ٜڪعائ ٧ؼگ ٟ٤ٿا.
“ٝع٨ڪا ة٤ادر د ٥ا ٥٣اَالـ ؼ١ڋ قاؼ ٟ٩الِء ت ٢قاُٗ ٧ز٩عت د٥ڳ ٧٣“ ٥پع ؿا٨ط ا٥ٗ ٟ٤٠تٟ
الِء ة ٢ؿعٝؽاري د ٥ؼتب ةڻذ ٧ؼگ٧٤ۿ د٩ڪ ٧گظر ٙ٨اډ قطيَء کاـ ٛٝڪ د ٧قزطتۿ ؼا٩ٞٚتۿ
اتساد ۽ ڋاڊ د ٧ة٩١اد ت ٧ؼ١ڋ د ٧ؼعؼتغ ک٩ت ٟتٗ ٧اةل “ ٟ٣ .ٟ٣ډرتَ٧ء د ٧ڪک ٝاـ اـ اپائ٧
پ٩ٽ د ٥دقزخ ڀع١٨طڌ اـ دا ٔعز٠ط ت ٢ٺ٥٩٤ۿ پع قعؼ دقؼت ة ٢٠ ٢ٿ ٧ؼگ٩٤ا “1947 .ٟ٣ع د ٧قر٣اڱ٧
کاـ ۽ ٥ٝد٥دف قٔاؽ ۾ ؿ٩ٚ٥ٞت کاـ پِ٥ء ٣ڪ قڋي ١ٝك٥ةاة١طيَء ٩٣ٺ ؼ١ڋ د ٧ډرتَ٧ء ت ٧قاالر ؿعقع
ٿ .٧ةئعاد ٟد٥ـ ز٥١٩ٝـ پ١ذاب کاـ “ٝ ٙ٨اڻ ٟ٤ک ٧ڪ٥ڋ ٟ٨د ٧اگ ٟ٤ت ٧ڋئ٣ ٧تاـ د ٧اقٙ
ر٥٣اؼ ٟ٩ک“ ٧ةپاؿ ٧د٠ ٧ئٌ٠ ٟ٩اؿ دُٞ٠ ٧ت ٟکاـ ٝسعقؿ ڪ ٥٩ق٥٨ۿ ةُط ۾ ١ٝگال ڈٜ٨ۿ تعة٩ال ڈٜ٨ۿ
چـ١ٚ ٢ٞڪ ڪئ١اؾ دٝ ٧تاجعـ دا ڪٽڪ چاڌ ٧٣ؼ١ڋ ډرت٧ۿ ؼ١ڋ قاؼ ٟ٩د ٧پ٩عـ ٩٣ٺاـ
ؼعڪائڻ د َٙٞ٥داري ر٥٩٣ۿ د ٟ٤١ک ٧اڄ ؼ٥ډق ڪٿ ٧ة ٢ڪ ٥ٽاڪٚ ٥ڳ١طق ٌ٠ع ٢٠ٿ ٥اچ٥ٔ .٧دٟ٩ۿ
را٠ط٨گعـۿ ؼ٩ٞت ال٥٣ر ۽ ؼ٩اٚڪ٥ٽ د ٧پ٥ٛ٤ا ٟ٠ک ٧ت ٢ڈڍ ٥٨پع ٗتن ٧د٣ ٧ٻڇ ۾ َعب ؿ٩ضٟ
ک ٧ة٣ ٢تاـ د ٧ز ٟ٩ٝؼاـ ٥٠ازڻ کاـ قؼاـ ڪ ٟ٩گ٤ٽا ٥٨ق .٥٨اڄ د٩ڪڍ ٟ٣ڪاٿٚ ٥ڳا ٥٨قڃ ٧ت٢
ؼ١ڋ د ٧اپت قاري ڀ٥ٛڌ ةئعاد ٧ز ٟ٩ٝد 60 ٥کاـ 70ؼ٩ڪڎق اقپعـ ٝاڻ ٟ٤۽ صاص ڪعي پ١ذاب
د ٧قاالر پؽ١ط ٗ٥ت ٟدٗ ٧تن٩٣ ٧ٺ اچ ٧چڪ.٧٣“ ٥
اؼاـ د ٧پ٩اري پاڪؽتاـ ۾ اؼاـ دا “ٗا ۽ زاڪ٥ٚ‛ ٜڏ قڃ٥٤ٚ ٧ارقۿ ت٥ـ اقچٍ ق ٢٣اقڀار‚
قاري چ٥ڻ ٧ت ٧ؼئ ٥ؼ٩ڪڎق َ ٙٞڪعي ر٩٣ا “٣ .ٟ٣ڪ وعؼ ٣ا٠گ ڪا٠گ ۽ ٝڪائ ٥قطٟ٨
www.sindhsalamat.com 95
اڄ جي سنڌ _ هڪ مطالعو :رڪ سنڌي
کا٠پِ٥ء چ ٟ٩ک ٧قاپػ ٿ ٧چڪا “ٟ٣ۿ اؼعائ ٙ٩پ١٤١ذ٠ ٧ؽ ٧ٛاڳعائ ٧۽ ٥٣ڋ تاـ ٛٔ ٧٤ٚؽى ٟ٩١٩ک٧
پ١٤١ذ ٧ډرت ٧قاپػ پ ٥٩ڪعيۿ ؿاؿ د ٧گ٥الـ قار ٟ٨ٽڪع ٟ٨تاـ ٗتن ٥صت ٜڪعڻ دا ؼا٠تا٣ا
ڪ٩ا پ٩ا قڃ .ٟٻئ ٧وعؼ اؼاـ دا ٨ار ؼچ ٧د٩٠ا ک ٧پٺ ٧ڋئ ٧پ١٤١ذ ٧قاالر ک ٢٠ ٧قعؼ دائغ ٗعار پ٩ا
ڋ ٟ٨پع اـ ک ٧داري رکڻ الِء ٥٠اـ ١ٝك٥ةا ۽ ٽڪؽاٽ گ٤ڎ٨ا پ٩ا قڃ .ٟاـ ؼچ ٧ذ٩١٣ت د ٧ةاقد٥د
ٟ١٣د ٧ذ ٟ٣۽ م٩ٞع ۾ ا٣ا اڻ تڻ معقر ٥ٝد٥د ٠٥٣طي ت ٢قط ٟ٨دا ٗتنا ة ٢ڪ ٟ٤١دٝ ٧اٚڪ٧
قاري “ٔاٗ ٧زٖ ک ٧ر٨ٽ ٢٠ ٧ٿا ؼگ .ٟ٤اڄ ٢٠ؼڀاڻ ٧قاالر ٙ٨ز٥١٩ٝـۿ ٝاڳ ۽ ٝڪاـ معقر قاپػ ڪعڻا
پ٠٥طا .ڈاڪاڻ ت ٟٝ٥ٗ ٢دا تار٨ض ٧زٖ ۽ قاؼىا ڪذ ٢٤ؼا ٟٚ۽ قط ٟ٨دٗ ٧تن ٧ؼاـ ّ٩ع ٝسٕ٥ظ
ڪعي ٢٠ٿا ؼگ٤ذ .ٟاڳ ٧پِ٥ء ٝاٚڪ ٧قعؼ اٝ ٟ٤٠اٚڪ ٟد١ٛ٣ ٧طيۿ د ٟک ٧ا٣ا ُٞ٠ت ٗطرت َىا
ڪئ.٧٣“ ٧
اؼاـ د ٧زاڪ ٟٞ۽ “ٗائ ٟد ٧قات ٝاـ ڪڍ ٟ٣ڪڍ ٟ٣ؼچ اقڳاڈذ ٧ة ٢پ٠٥طق “٢٠ ٥٣ .٧٣
چا١٩٣طي ة ٢ا ٥٣اَتعاؼ ڪعي قد١٤طا “ ٟ٣تٛٝ ٟ١٣ ٢ڪ د٥ٌٛٝ ٧ؿ ٗ ٟٝ٥ؼاـ ا٠كاؼ ڀع ٥٨ؼ٥ٛڏ
٢٠ڪ٧٣“ ٥٩ۿ پع پِ٥ء ة ٥٣ ٢ڋق ٟ٣د ٥اَتعاؼ ڪعڻ ةاقد٥د ة ٢ا ٟ٤٠د ٥ازا ٥ٚڪعڻ کاـ گ٥ٿ١اٿ٥ـ
ڪ١طا “ .ٟ٣اڳ٥ڻ ٧قز٨عاٌَ٥٠ ٜاز ؿع ٓ٨د ٧دقر ۾ ةٛٝ ٢ڪ د ٧ؼعةعاف ؼ٩ٞت ؼ١طس ڪاة١٩ا د٧
اٝ ٜ٣اڻ ٟ٤اـ ڳا ٢٤ٚد ٥اَتعاؼ ڪ ٥٣ ٥٩ت ٢پاڪؽتاـ د٥ٝ ٧د٥دف ڊا٠چ ٧۾ ٥ٌٛٝؿ ٗ ٟٝ٥ؼاـ
ز٨ادت٥٩ـ ٿ٥٩ـ “ٟ٣ۿ د ٟ٤١ؼتب اؼاـ کاـ اڳ٥ڻ ٥اقڀع پاڪؽتاـ اٚڳ ٿ ٧ق .٥٨ص٥د ٥ٝد٥دف ٔ٥د٧
ؼعةعا ٢٣د١عؾ پعق٨غ ٝـعؼ پ١٤١ذ ٧ؿعقَات ٧ڋ ٟ٤١٨۾ ٗ٥ؿ ک ٧د٩ڪا ا٨ذ١ڊا ڋ٣ ٧٠ئ٧ۿ اـ د٥
ٝک٘٠ ٢٩ى ٥ا ٥٣ة ٥٩٣ ٢ت ٢ق٥ة ٟک ٧پ١٤١ذا اصت٩ار ڋ٠ا ق١٨طاۿ ؼاڻ ٟد٩ڪ ٧ز٨ادت٥٩ـ ٿ٥٩ـ “ٟ٣ۿ تٟ
د ٥ازا ٥ٚڪ ٥٩ق١٨طق .پع اڄ دڍ ٟ٣ا ٟ٤٠اَال ٟ٠۽ اٗعارـ ک 100 ٧ڋ ٟ٤١٨ةٝ ٢ػ گظر٨ا “ ٟ٣ت ٢ا٧٣
اڻ ٝسؽ٥س ٿ١ ٩طڌ دز ٩٣ٺاـ دٻذّ ٧ائب ٿ ٧ق٨ا “ .ٟ٣ق٥ة ٟک ٧اصت٩ار ڋ٨ڻ قارا ا٨ذ١ڊا گڍ ٢٣د٧
ٝٿ ٧تاـ ؼڱ ٟقا٠گع ّائب ٿ ٧قئ“ .٧٣“ ٧صع ا ٧٣ڪ٤ڎ٥٨ـ ٗ٥ت٥ـ “ٟ٣ۿ د٩ڪ ٧زاڪ ٟٞک٧
پ١٤١ذ ٟئ ٌٟٕٚ ٧د ٧زعٝت ک ٧پئٞاؾ ڪعڻ تٝ ٧ذت٥ر ڪعي قد ٟ٤ٿ٥٩ـ.
د٩٠ا “ٝع٨ڪا د ٧ڪعدار ک ٧ڪ٩ڍق ة ٢صعاب ٌ٠عـ ؼاـ ڈ ٢٠ ٥ڋؼ١طي ٣ذ .٧اـ دٝ ٧ضتٓٛ
ٛٝڪ ٟصالؼ ڪ ٙ٩ڪاررقا ٟ٨ک ٧ڪ٩تعق ة ٢ڪعا٣ت د٥ڳ ٥ڈ ٢٠ ٥ؼٞذ ٥٩٤قڃ .٧پع ٥٣اڄ ة ٢د٩٠ا
ٝٿاـ اـ ڪعي راڄ پئ ٧ڪعيۿ د ٟ٣ ٥پ١٤١ذٛٝ ٧ڪ د٥َ ٧اؿ ک“ ٧زاد٥٨ـ گ٤ٽ قډ ئ ٧ؼ ٧٤پع ٩٤ٝا
ڪعي معقر ڋ٥٩٠ـ “ .ٟ٣د ٟ٤١د ٥پاڪؽتاـ د٤ڎق ٛٝڪ تك٥ر ة ٢٠ ٢ٿ ٥ڪعي ؼگ .٧٤د٩ڪ٥
ٛٝڪ ۽ اـ دا زاڪ ٜپ١٤١ذ ٟئٝ ٧اڻ ٟ٤ک ٧ة٩١ادي زٖۿ ا٠ؽا“ ٧٠زاد٥٨ـ ۽ ٗ ٧ٝ٥ةعاةعي ٩٤ٝا ڪعي
٢٠ٿا ؼگ .ٟ٤ؼ ٧ڪ٤ڎي ٟ٤١ٝؼاـ ٻٝ ٟٝ٥ٗ ٟ٩ٿاـ ٿ١٩طڌ ڋاڊ ۽ ڋ٣ڪاُء صالؼ “قاز ة١ٛط ڪعي ؼگٟ٤
ٿاۿ اـ ؼٛؽ ٧ٛ۾ َا ٧ٞٚزٞا٨ت ۽ اٝطاد زاق ٙڪعي ؼگ ٟ٤ٿا .اـ ڪعي چڱا ٟ٨د ٧ؿعقَات
٩ٞ٣ـ ٢گ٤ع کاـ ڪعڻ گ٤عد .٧د٩ئٝ“ ٟع٨ڪا ر٨ڊ ا٠ڊ١٨غ د ٧ز ٟ٩ٝتاـ ٗتن ٥صت ٜڪعڻ د ٥اَالـ
ڪعي ڪئ.٧٣“ ٧
www.sindhsalamat.com 96
اڄ جي سنڌ _ هڪ مطالعو :رڪ سنڌي
ؼ١ڋ ک ٧گظر ٙ٨ٻ ٟڋ٣اڪ ٟکاـ ڪ١٩ؽع د٤ڎق ٣ڪ صىع٠اڏ ٝعض ا٠طراـ ئ ٧ا٠طراـ
کائ ٧ک٥ک ٥ٛڪ عي ر٣ .٧٣“ ٥٩٣تاـ دا ؼڀ ؼاڃ ٢٤ق٠ط ٝاڻ ٥٤۽ ا ٟ٤٠د٥ـ ت٥ٞ٩ٌ١ـ اـ ٝعض د٧
ٝڎ ٧٠ص١ٔ٥اڪ ٟ٩کاـ چڱ ٧٠٥ٞ٠ ٧قاٗٓ ٠٥٣طي ة ٢اـ صالؼ ٻڎڏ ٻا٣ع ڪڌڻ الِء ت٩ار .ٟ٣“ ٢٠ڪ٥ة٢
اـ ٝعض د ٧دقا ڳٚ٥ڻ ۽ اـ ک٠ ٧اس ڪعڻ الِء ؼ١ذ٩طف ڪ .٧٤٠٥ا ٥٣صىع٠اڏ ٝعض ٣ت ٧ڋ٥٤١٨ـ
ڋ ٟ٤١٨قډ٠طڌ ة٩١اد پعؼ ت ٧۽ ٔعٗ٥٩ار٨ت “ .٧٣د٩ڪا “٣ؽت٣“ ٧ؽت ٧اؼاـ د ٧اٚڳ ٗ ٧ٝ٥قد٥دۿ
قوٟۿ ٻ٧ٚ٥ۿ تار٨ض ٧رقا٨ت ٟ۽ ج٘أتٗ ٧طرـ ک٥٤٠ ٧ڌي ٠اس ڪعي ر .٧٣“ ٧٣اؼاـ د٥٠ ٥د٥اـ ٠ؽٙۿ
د٩ڪ ٥تار٨ض ٧تؽٛؽ ٙ۽ ارت٘ا د ٧اق٥ٝ ٟٚ٥دب قډ٨ڪ ةاؿُ٥رۿ َا ٧ٞٚا ٟٝد ٥پعچارڏۿ ٝظ٣ت٧
رقاداري ۽ ؼ٤پ دٝ ٥ذؽ ٥ٞةڻذڻ کپ٣ ٧اۿ ؼٝ ٥طي صارج ۽ دٗ٩ا٥٠ؼ ٧رقا٨تٟۿ ٝظ٣ت ٧۽ ٔعٗ٥٩ار
د٥١ـ د ٧قر چڎ١٣طق پ ٥٩قڃ .٧ؼ١ڋ دٝ ٧ٿئ ٟ٩وت٘ ٧١ُ٨ ٧داگ٩عدار ڪالس وعٔاـ ٣تاـ د٧
قچ ٧ٚ٥وت٘ ٧د ٧قو ٟدقؼتۿ تعٗ ٧پؽ١ط ۽ رقؿ ٟص٩اؾ ٔڪع “ڋق ة١ط ٻڋڻۿ ا ٟ٤٠د ٧ت ٧ٞ٩ٌ١اقؼع
“ڋق رڪاقٽ٥ـ قد٤ڻ ؼتب ٣ت ٧دٗ٩ا٥٠ؼ ٧ؼ٥چ رک١طڌ ٝطي صارج ٔعٗ٥٩ار ٽ ٟٚ٥۽ دٞاَت ٟک ٧اؼعڻۿ
٠ؽعڻ ۽ ٝنت٥ط ٿ٩ڻ الِء ٩ٝطاـ صا٩٤ٝ ٧ٚا ٿٝ .٧٣“ ٥٩ٛٝ ٧ٿ٥٩ـ وت٘ ٥پ١٤١ذ ٧ق٨ڪائ ٥ذ٩١٣ت د٧
ڪعي ٣ع ؿَ٧ء کاـ ال تُ ٖٛةڻذ٧ۿ پ١٤١ذ ٧ڈ١٣طڌ وت٘ات ٧قد٥د ک ٧ٿ٥ڻ٥٩ـ ۽ ٿ٩١ا ڋ٨ڻ ۾ ٝـْ٥ؾ
“ .٧٣ا ٥٣ئٝ ٧ٿ٥٩ـ وت٘ ٥قعؼ اٗتطار زاق ٙڪعڻ الِء ڪڍ ٟ٣د٥٤ٞر٨ت پؽ١ط ةڻذ ٧ق١٨طق “٧٣ۿ
ت ٢ڪڍ ٟ٣قري ٌ٠ع ٢٨معقرت تست “ٝع٨ت د ٧دَ٧ٚ٥٤ء ۾ قڃ ٧پ١ا ٢٣قٺ١طق “.٧٣
قـ ٠٥٨ٽ قاري دقر ۾ ؼ١ڋ ا٠طر د٩ڪا ؼذاڳ ٧د٤ٚ ٧ع پ٩طا ٿ٣ ٧ئ ٧۽ ردُت پعؼتَ٧ء صالؼ
د٩ڪ ٧َٞٛ ٥ادة ٧د٤اد ؿعقع ٿ٥٣ ٥٩ۿ ت ٟ٤١د١عؾ م٩اُء اٚسٖ دٝ ٧ارؿ ٙال قارـ ڋ ٟ٤١٨۾ ڦ٢٣٥
د٥اٝ ٧٠اڻڻ ةُط ٻ٤٩ع ٥ٝٽ کاډي “ .٧٣اؼاـ د ٧پڎٚ ٙ٩٣ک ٙ٩قچ ٧ٚ٥وت٘ ٧د ٧ت ٧ٞ٩ٌ١ڈڎقاڳٟ٩ۿ
٧ُٗ٥ٝپعؼتَ٧ءۿ َ٩اؿ ٟ٩۽ “ؼائـ ٟد ٧ڳ٥ال ۾ ڀٽڪ١طق ر٣ڻۿ ٣ت ٢٠ ٧قعؼ ٝا٥٨ؼَ٧ء ۽ ٠عاؼائَ٧ء ک٧
پضتا ة٩١اد ٩ٝؽع ڪ٩ا “ٟ٣ۿ پع اـ ٠اا٩ٝطيَء ۽ ڈڎقاڳَ٧ء ؼتب ٣اڻ ٧اؼاـ ک ٧اـ ڳا ٢٤ٚد ٧ڪا ة٢
پعقا ٢٠ ٢٣ر٧٣“ ٧٣ۿ ت ٢ؿا٢٣ۿ ؼچ ٙ۽ ؼاَ٧ٝء د ٧د٨ػ کٔ ٧عٗ٥٩ار٨ت د٠ ٧ا ٧ٚت ٧ڪ٤ڎ٥٨ـ ُاٝاڌ٥٨ـ
ةډا٥٨ـ پ٥٩ـ قڃ .ٟق ٟ٩ٔ٥د ٧د٨ػ ؼ١ڋ ۾ ٟ٣قٗت زاٚت ا٣ا قڃ ٧ر ٧٣“ ٧٣د ٥تعٗ ٧پؽ١طۿ قوٟ
دقؼت ۽ رقؿ ٟص٩اؾ ٝاڻ ٟ٤د ٧قٕ ٟ۾ ٢٠قعؼ ڋ٥٤١٨ـ ڋ ٟ٤١٨ڋار پ٠٥طا پ٩ا قڃٟۿ پع ٥٣قعؼ ٣اڻ٧
اصتاري ة٩ا ٟ٠د ٧زط تائ ٟ٩قڃٝ ٧سطقد ٿ٩ا “ٟ٣ۿ ؼ١طـ قاډ ق٨ذ ٢٤دا ؼڀ دڳ ۽ رؼتا ة١ط ٿ ٧چڪا
“ٝ .ٟ٣ؽڪٟ٩ۿ اٻ٥د ٢٤۽ ُٝك٥ؿ ٝاڻ ٟ٤ک ٧ؼتغ ةاغ ڋ٨کاريۿ دالؼا ڋئ٧ۿ ؤ٥ا ٧٠پعچار د“ ٧ډار ت٧
ة٩١اد پعؼت ڪئٞپ ٟ۾ ډڪ ٥٩پ ٥٩قڃ٥٠ .٧د٥اـ ٠ؽ ٧ٝ٥ٗ ٙ۽ وت٘ات ٧دطقد٤طۿ تعٗ ٧پؽ١ط ؿُ٥ر ۽
رقاداري ةطراـ ٔعٗ٥٩ار تـطد پؽ١ط ت ٟٞ٩ٌ١د ٥ؼڻڀ ٥گع ٢٣ةڻذ ٧ر .٧٣“ ٥٩٣د ٟ٤١ؼتب ٢٠قعؼ
www.sindhsalamat.com 97
اڄ جي سنڌ _ هڪ مطالعو :رڪ سنڌي
ؼ١ڋ د ٧ٝ٥ٗ ٧۽ وت٘ات ٧دطقد٤ط ڋ٥٤١٨ـ ڋٝ ٟ٤١٨اٺ ٧ٿ١٩طي پئ ٧قڃ٧ۿ پع اـ د ٧اقؼع 20ؼاؾ اڳ
قاري زط تُ ٧رڪذ ٧قئ .٧٣“ ٧اؼاـ دا ٥٠د٥اـ د٤اد د٠ ٧ا ٧ٚت ٧ڪـ٩ٞع ۽ أْا٠ؽتاـ ۾ قڃ ٧ت٢
ڪ١ڋ ڪپائڻ الِء ت٩ار ٿ ٥٩قڃ ٟٿاۿ پع پ١٤١ذ ٧ئ ٧ٝ٥ٗ ٧زٟ٘ۿ ا٠ؽا“ ٧٠زاد ٟ٨۽ ة٩١ادي معقرت ٟد٧
زاقالت الِء “ڱع ٝاـ رت د٣ ٥ڪ ڦڎق ة ٢ق٣ائڻ الِء ت٩ار ٠ا .ٟ٣ڈا ا٣ا اؼاـ د ٧ٝ٥ٗ ٧۽ تعٗ ٧پؽ١ط
تسع٨ڪ ٟد ٧ؿڪؽت ٠ا٧٣ۿ د ٥اؼاـ پ١٤١ذ٥٠ ٧د٥ا ٟ٠ک ٧پ١٤١ذ ٟئ ٧ز٘ ٟد ٧زاقالت الِء
ؼعگعؿ ٢٠رک ٧ؼگ٩٤ا “٥٩٣ـۿ پع ٻ٩ا ؼت ډار٨ا ٝاڻ ٥٤۽ ٽ٥ال ک ٟ٩پ١٤١ذٕٝ ٟادـ الِء اؼتُٞاؾ ڪعي
ر٩٣ا “ .ٟ٣تار٨ض ٧تؽٛؽ ٙ۽ رٔتار ٥ٝدب ٣ئڻ ت ٢ا٨ئ ٟگ٤عد٣ ٧ا ت ٢اڄ ؼ١ڋ ١ٝذٝ ٢٤ظ٣ت ٧رقاداريۿ
ؼ٩ڪٚ٥٩ع ؼ٥چۿ ٔعٗ٥٩ار ؼ٤پ ۽ دط٨ط ا٠ؽاٗ ٧٠طر قډ٨ڪ دٽادار ۽ ٠اٗاة ٙؿڪؽت ٣ذ٣ ٟاۿ پع
٣ت ٧تار٨ش د ٥ڦ٩ٿ ٥ڋ٥٤١٨ـ ڋ ٟ٤١٨اةت ٥ڦعي ر.٧٣“ ٥٩٣
أْا٠ؽتاـ د٥َ ٧ا ٧ٝد٥٤ٞري ا٘٠الب صالؼ “ٝع٨ڪ“ ٧ؿ٩عقاد ؼاـ د٩ڪ٠ ٥اؿ ٤٠اد د٤اد
ؿعقع ٿ٥٣ ٥٩ۿ ت ٟ٤١ؼچٛٝ ٧ڪ ؼ٩ٞت صاص ڪعي ؼ١ڋ د٤ڎي ؼ٩ڪٚ٥٩ع ۽ قٝ ٧ٔ٥اڻ ٟ٤د ٧د٨ػ
ک ٧ة ٢پ١٤١ذ ٧قڪڎ ١ٝذ“ ٢٤ڻ ٧ڈڍ٣ .٧٣“ ٥٨ت ٧ة٩١اد پعؼت ٽ٥ال ۽ ٔعٗ٥٩ار ت٥ٞ٩ٌ١ـ ٢٠قعؼ
ٝتسعڏ ۽ ؼگ٤ار٥٨ـ ٿ٥٩ـۿ پع ٟ١٣پاڻ ک ٧د١گ ٧ة٩١ادـ ت ٌٜ١ٝ ٧ڪعڻ ة ٢ؿعقع ڪعي ڈڍ.٥٨
ا٣ڎ ٟ٨ت ٟٞ٩ٌ١ک ٧د١عؾ م٩اُءۿ ٛٝڪ د ٧ؼ٩اؼ ٧پارٽ ٟ٩۽ د٥٤ٞر٨ت پؽ١ط ٗ٥ت ٟک ٧ڪٞغقر ۽
٩٠ؽت ق ٠اة٥د ڪعڻ الِء ؼعڪاري ؼعپعؼت٩٤ٝ ٧ا ڪئ٧ۿ ٔ١ڊ ڋ٠اۿ د١گ ٧تعة٩ت الِء ٣ٿ٩ارـ د٧
کَ ٧ٛاؿ چعپع ۽ صع٨طاري الِء ڈپع ۽ ڈا٩٤ٝ ٥٠ا ڪئ .٧أْا٠ؽتاـ ٝاـ ؼ٥ق٨ت ٔ٥د ٟد ٧قاپؽَ٧ء
ةُط دڍ ٟ٣ات ٧ة٩١اد پعؼت ٽ٥ال اٗتطار ۾ “٨ا ۽ ٣ڪ ٻئ ٧د ٥رت ق٣ائڻ ۾ ٝكعقؼ ٿ ٧ق٨ا ت ٢اـ
َ ٢٠ ٙٞقعؼ ٣تاـ د ٧ة٩١اد پعؼت ٟک ٧ت٘٨٥ت ةضـ ٧پع ک ٟ٩أْا٠ؽتاـ د ٧ا٠طر پ١٤١ذا
اتسادي ة ٧ٛٝ ٢ق٨ا .د ٟ٤١ةُط پاڪؽتاـ ؼ٩ٞت ؼ١ڋ ۾ ا٣ڎ٥ٗ ٟ٨ت ٟک ٧قډڻ ق٨ذ٤ڻ ۽ ٝتسعڏ
ٿ٩ڻ الِء ک٩ٝ ٙ٩ٛطاـ ۽ ٝاز٥ؾ ٩ٝؽع ٿ .٥٩اـ ؼچ َٙٞ ٧صالؼ ؼ١ڋ ١ٝذ ٢٤ڪاة ٢ؼگ٤اري
ٝغازٞت ٧۽ ٔڪعي ٗ٥ت اڳ٩اـ “ ٢٠ئ .٧اؼاـ د٥ـ رقؿ ٟص٩اؾ ډر٥٨ـ ؼعڪاري ؼ١ڋ دؿَٟٛٞ ٟٞ
صالؼ تٝ ٢تسعڏ ر٥٩٣ـۿ پع ٥َ ٟ١٣اؿ ک ٧ة٩١اد پعؼتَ٧ء د ٧قډ٠ڋڌ اجع کاـ ةچائڻ الِء ڪاة٢
اڳڀعائ ٢٠ ٧ڪئ.٧
اڄ ؼ١ڋ ١ٝذ ٢٤ق٥رتساؾ اـ زط تائ ٟ٩صىع٠اڏ ٿ ٧قئ٧٣“ ٧ۿ د٣ ٥تٝ ٧ظ٣ت ٧د ٟ٩٠٥١دا
ٽ٥ال ةازارـۿ گ٤ٽٟ٩ۿ ڳ٥ٺ ٟ۽ چ٥قاٽ ٟت ٧ز٘٥ؽ اهلل ۽ ز٘٥ؽ اُٚتاد ةطراـ ٔت ٧١۽ ٔؽاد دا قاَي ڪعي
ر٩٣ا “ .ٟ٣ا ٧٣ٽ٥ال ؼعڪاري ٥٩٠٥٨رؼٽٟ٩ۿ اؼڪٟٚ٥ۿ ڪا٩ٚذ ٟ۾ پ٤چ ٧ؼائ١ػ ۽ ٽ٩ڪ١االد٧
ؼ٩ٞت تعٗ ٧پؽ١ط ٔڪع ۽ ؿُ٥ر صالؼ قڋي قاڪ ٧ڪچڎـ ذ ٟ١٣۾ ةارقد د ٧ةِ٥ء ڀعي ر٩٣ا “.ٟ٣
ا ٟ٤٠ک ٧ڪ٥ة ٢دٛ٤ڻۿ رقڪڻ ۽ ٽ٥ڪڻ قارق ڪ٧٤٠٥ۿ ٥٣ک ٜٛکال ٥٠د٥ا١ٝ ٟ٠ذ ٢٠ ٢٤قعؼ
ٔعٗ٥٩ار٨ت د ٧پعچار ڪعي ر٩٣ا “ٟ٣ۿ پع اتاـ د٤اد د٠ ٧ا ٧ٚت٥٠ ٧د٥ا ٟ٠ک ٧قرّالئ ٧پ١٤١ذٟ
د٤ادي ٔ٥د ٧ٽ ٟٚ٥۾ ؿا ٙٝڪعي ر٩٣ا “٣ .ٟ٣تاـ د ٧قڋـ ؿ٤عـ د ٧تُ ٧ٞ٩ٛدرؼگا ٟ٣۾ ة٩١اد
پعؼت ٟپ١٤١ذ ٟزا ٟ٩ٝدٝ ٧طد ؼاـ ا ٟ٤٠ا َٜٛ ٙ٣۽ ةاؿُ٥ر اؼتادـ صالؼ ډرت ٧ت١گ ڪعڻ ؿعقع
ڪعي ڋ .٧٣“ ٧٠د٩ڪ٥٠ ٧د٥ا ٟ٠ک ٧ا١٨طڌ قٗت د ٧چئ١٩ٛذ ٟک ٟ٤١ٝ ٧ڋ٨ڻ الِء دط٨ط َٜٛۿ
www.sindhsalamat.com 98
اڄ جي سنڌ _ هڪ مطالعو :رڪ سنڌي
ؼائ١ػ ۽ ٽئڪ١االد ٧ؼ٩ٞت ٤ٝظب ا٠ؽاٗ ٧٠طرـ ۽ ٝاڻ٤پ ٧د ٥درس ڋ٨ڻ ۾ ٝـْ٥ؾ “.ٟ٣
ؼ١ڋ ۾ ة٩١اد پعؼت ٽ٥ال ٣ڪ ٌٜ١ٝرٿاة١طي ٩٣ٺ ١٠ڌـ ؿ٤عـ د ٧ؼعڪاري ۽ ٔالز٧
٘ٝكطـ الِء رک ٙ٩پالٽٟۿ را٠ط ٟ٨د٩ٝ ٧طا ٟ٠۽ پارڪ ٟالِء ٝضك٥ص ڪ ٙ٩ا٨عام ٟ٩تٗ ٧تنا
ڪعي ات ٧پ١٤١ذا اڋا ٗائ ٜڪعي ر٩٣ا “ .ٟ٣ا٣ڎـ اڋـ کً ٧ا٣عي و٥ر د ٧١٨درؼگا ٟ٣د٠ ٥ا ٥ٚڋئ٧
ات ٧صاٚف ٝظ٣ت ٧تُ ٜ٩ٛڋ٨ڻ د ٧ةطراـ ٣غار ٟ٨ؿاگعدـ ک ٧د٤اد د٠ ٧ا ٧ٚتٔ ٧ت ٧١۽ ٔؽاد الِء ت٩ار
ڪ ٥٩پ ٥٩قڃ .٧ات٣ ٧ڪ رٿاة١طي ؼاـ د٥ٔ ٧٠٥١ج ت٩ار ڪئ ٧پئ ٧قڃٝ .٧طرؼ ٟد ٧ص٥ةك٥رت
٠اـَء ت ٧دڎ ٙ٨ا٣ڎـ اڋـ ک ٢٠ ٧قعؼ زڪ٥ات ٔ١ڊ ٝاـ ٣ع ؼاؾ ڪعقڌ ٟ٨رقپ٩ا ڋ٠ا پ٩ا قڃٟۿ پع
ڪ٩تعائ ٧پعڋٛٝ ٧٤٨ڪ ا ٟ٤٠د ٧ة١ا ڪ ٟ٤١رقڏ ٽ٥ڏ د ٧ڳعي ٝاٝ ٧ٚطد ڪعي ر٩٣ا “ .ٟ٣ؼ١ڋ
۾ ا٣ڎـ درؼگا ٟ٣د٘ٝ ٥كط د ٧١٨تُ ٧ٞ٩ٛگ٤ٽ پع ٣ڪ ٝضك٥ص ٔعٗ ٧د ٧پعچار قډ٨ڪ ر٧٣
“ .٧٣اـ ٗؽ ٜد ٧درؼگا ٟ٣دا ڪ ٢٠ ٟ٤١ڪ ٟ٤١ة٩١اد پعؼت ت ٜ٩ٌ١۽ اـ د ٧ؼ٤ڪاري پعڋ٧٤٨
ٛٝڪ ؼاـ راةىا ٥ٝد٥د “ .ٟ٣د٩ڪ ٧صاص قٗت ٟت ٧ک ٟ٩پ١٤١ذ٘ٝ ٟكطـ الِء اؼتُٞاؾ ڪ١طا رٟ٣
ٿاٛٝ .ڪ ۾ ؿُ٩ا ؼٔ ٧١ؽاد ة ٢اـ ؼٛؽ ٧ٛد ٧ڪڎي ر٩٣ا “ٟ٣ۿ ص٥د اؼاـ دا زڪٞعاـ ٝضت ٓٛقٗتٟ
ت ٧ا٣ا ڳا ٢٤ٚتؽ ٜ٩ٛڪ١طا “٨ا “ ٟ٣ت ٢ڀع قارا اؼالٛٝ ٧ٝڪ ا٣ڎٔ ٟ٨عٗ٥٩ار ت ٟٞ٩ٌ١کٝ ٧اٝ ٧ٚطد ٩٤ٝا
ڪعي ر٩٣ا “ .ٟ٣اڳ٥ڻ٥٠ ٧از ؿع ٓ٨زڪٝ٥ت ۾ دڍ ٟ٣اقچت ٥ئ ٧اقچت٣ ٥ڪ ٔعٗ٥٩ار ت ٜ٩ٌ١ک٧
ٌٜ١ٝد٣ـتگعديَء د٠ ٥ـا ٥٠ةڻا ٥٨پئ ٧ق ٥٨۽ ٛٝڪ ۾ ٣ع وعؼ ٝؽذطـۿ اٝاؿ ةارگا ٟ٣۽ ٻ١٣ ٟ٩ڋـ ت٧
ة ٟٞدا ډٝاڪا ؿعقع ٿ ٧ق٨ا ٣ئا ت ٢اـ قٗت پ١ذاب د ٧قڋي قز٨ع ؿ٤تاز ؿع ٓ٨ؼ٩ٞت ص٥د
قز٨عاٌَ ٜاـ ڳا ٢٤ٚد ٥اَتعاؼ ڪ ٥٣ ٥٩ت ٢أْا٠ؽتاـ دا واٚتاـ د٣ـتگعديَء ۾ ٥ٛٝث “.ٟ٣
زڪٝ٥ت وعٔاـ اـ ؼٛؽ ٧ٛ۾ أْا٠ؽتاـ ؼاـ ةاماةى ٢ازتذاج ڪعي ا٣ا اپ ٙ٩ڪئ ٧قئ٣ ٧ئ ٧ت٢
٥٣ات ٢٠ ٧قعؼ د٣ـتگعد ڪئٞپ٥ـ ة١ط ڪعائ ٧پع ا٣ڎ ٟ٨ڪئٞپ ٟ۾ پاڪؽتا ٧٠واٚتاـ ک ٧ؼک٩ا
ڋ٨ڻ د َٙٞ ٥ة ٢ة١ط ڪ ٥٩قڃ .٧ص٥د اڄ ةٛٝ ٢ڪ د ٥چ ٓ٩ا٨گغ٨ڪ٥٩ٽ ٥د١عؾ پعق٨غ ٝـعؼ ا٣ا ڳا٢٤ٚ
ڪعي ر ٧٣“ ٥٩٣ت ٢أْا٠ؽتاـ ۾ د٣ـتگعديَء د٥ـ ڪئٞپ٥ـ ة١ط ڪعائڻ الِء أْاـ زاڪ ٟٞؼاـ
ڳا٥٩٤ٚـ ڪ٥٩ـ ق١٨ط٥٨ـۿ ڈاڪاڻ ت ٢اـ ؼتب ٢٠قعؼ أْا٠ؽتاـ پاڻ ڋک٩ائ ٟ٩د ٥ؿڪار ٿ ٧ر٥٩٣
“٧٣ۿ پع پاڪؽتاـ ة ٢د٩٠ا ۾ اڪ ٥ٛ٩ٿ١٩طق پ ٥٩قڃ .٧پاڪؽتاـ کَ ٧ا ٧ٞٚؼىر ت ٧د٣ـتگعد ٗعار
ڋ٨ڻ الِء ؼازؿ٥ـ ؼٽ٥٩ـ پ٥٩ـ قڃ .ٟپاڪؽتاـ ۾ اڄ ڪا ٢٤ٚد٩ڪ ٧ت٥ٞ٩ٌ١ـ ڪـ٩ٞع د٠ ٧ا٧ٚ
ت٣ ٧ٿ٩ار ۽ گ٥ال ةارقد گڍ ڪعي ر٥٩٣ـ “ ٟ٣۽ د١گ ٧تعة٩ت ٧ڪئٞپ٥ـ ٗائ ٜڪ٥٩ـ ق٨ٺ٥٩ـ “ٟ٣ۿ
ت ٟد ٧اـ َ ٙٞؼاـ ٛٝڪ الِء ڪاة ٢ؼچاڻائپ ٢٠ٿ ٧ر .٧٣“ ٧٣اٽ١ٛطق پاڪؽتاـ د ٥ڪ٩ػ َا٧ٞٚ
ؼىر ت ٧ڪٞغقر ٿ١٩طق پ ٥٩قڃ .٧ص٥د ڪـ٩ٞع ٟ٨الِء قډ٨ڪ ٝـڪالت٥ـ پ٩طا ٿ ٧ر٥٩٣ـ “ .ٟ٣اڄ
ٛٝڪ ١ٝذ ٢٤ڪـ٩ٞع ۽ أْا٠ؽتاـ د٠ ٧ا ٧ٚت ٧د٩ڪ ٧د١گ ٧ٽ٥ال قد٥د ۾ اچ ٧ر٩٣ا “ٟ٣ۿ ا٧٣
ؼڀاڻ ٧اتاـ قا٠طڪائٛٝ ٧ڻ ةُط ٣ت ٧ة ٢ڪاة ٙ۽ ٗ١ڋار د٤ڎ ٟ٨ص٠٥ع٨غ ٟ٨ک ٧د ٜ١ڋ١٨طا.
70۽ 80ع د ٧ڋ٣اڪ ٟ۾ ؼ١ڋ ١ٝذ ٢٤ؼ٩ڪٚ٥٩ع ډر٥٨ـ ا٠ت٤ائ ٧ؼگ٤ار٥٨ـ ٥٩٣ـۿ ٣تاـ د٥
٥٠د٥اـ ٠ؽ ٙڪ ٢٠ ٟ٤١ڪ ٟ٤١وعح ا ٟ٤٠د ٧اجع ۾ .٥٩٣تعٗ ٧پؽ١ط ؿُ٥ر ۽ رقؿ ٟص٩ا ٧ٚڋ٥٤١٨ـ
ڋ ٟ٤١٨قډي ر٣ ٧٣ئ٧ۿ ٥٠د٥ا١ٝ ٟ ٠ذ ٢٤دط٨ط ٔڪع ۽ رقاداري ڋا ٟ٤٠ردساـ .٥٩٣اؼاـ دا اؼڪ٥ؾۿ
www.sindhsalamat.com 99
اڄ جي سنڌ _ هڪ مطالعو :رڪ سنڌي
ڪا٩ٚخ ۽ ٥٩٠٥٨رؼٽ٥٩ـ ة٩١اد پعؼت ۽ ٔعٗ٥٩ار ت ٟٞ٩ٌ١الِء ٥٠گ ٥ا٨ع٨از ةڻ٥٩٣ ٙ٩ـ٣ .تاـ ڪـ٩ٞع ۽
أْاـ د٤اد د٠ ٧ا ٧ٚت٥٠ ٧د٥ا ٟ٠د٥ـ ک٩پ٥ـ ڀعت ٢٠ ٧ڪ٥٩ـ ق١٨ط٥٨ـ ٥٩٣ـ .دط٨ط ٗٝ٥پعؼت٧ۿ
ؼ٥ؿٛغؿ ۽ ؼ٩ڪٚ٥٩عزؿ ٣تاـ د٥٠ ٧د٥ا ٟ٠دا “ئ٩ڊٔ ٙ٨ڪع ٩٣ا .ا٥ٝ ٟ٤٠م َٟ٥ت ٧ڪ٩تعائ ٧رؼاال
۽ ٣غار ٟ٨ڪتاب ؿا ٍ٨ٿ١٩طا ٣ئاۿ پ٩ٕٛٞٽ ٟ۽ اؼٽ٩ڊي ؼعڪ ٟٛذر٥٠ ٧ُ٨د٥ا ٟ٠د ٧رٞ١٣ائ ٧ڪئ٧
ق١٨طي ٣ئ٧ۿ پع ةُط ۾ اؼاـ د ٧قو ٟدقؼت ۽ تعٗ ٧پؽ١ط ت ٟٞ٩ٌ١د٩ّ ٧ع ُٔاؾ ٿ٩ڻۿ ؼ١طـ ٗ٩ادت
١ٝذ٩َ ٢٤اؿ ٧۽ ڈڎقاڳ ٧پ٩طا ٿ٩ڻ ؼتب ا َٙٞ ٥٣ات ٧رڪذ ٧ق .٥٨د ٟ٤١ؼتب قچ ٧ٚ٥وت٘٧
١ٝذ ٢٤د٩ڪا ٝا٥٨ؼ ٧۽ ٔعار٨ت پ٩طا ٿ٧ۿ ت ٟ٤١د٩ڪ ٥صاؾ پ٩طا ڪ٥٩ۿ اـ ک ٧ة٩١اد پعؼت ۽
ٔعٗ٥٩ار ت ٟٞ٩ٌ١ڀعڻ ؿعقع ڪ .٥٩اڄ زاٚت ا٣ا “ ٧٣د ٥اؼاـ د ٧تُ ٧ٞ٩ٛادارـ ٝاـ ٥٠د٥ا ٟ٠ک٧
د٤اد د٠ ٧ا٩ّ ٧ٚع ؼعڪاري ٚـڪعـ ۾ ڀعت ٧ڪعي ڪـ٩ٞع ۽ أْا٠ؽتاـ د ٧ا٠طر ٻع٠طڌ ةا٢٣
۾ اڈ ٥٩ٛپ ٥٩قڃ .٧اـ ؼچ ٧ق٥١٣ار ت ٧اؼاـ د٥ـ ؼڀ ډر٥٨ـ صا٥ٝش “ٟ٣ۿ اـ َ ٙٞد ٧ڪاة٢
ٝغازٞت ٢٠پئ ٧ڪئ ٧قڃٝ .٧اڻ١ٝ ٟ٤ذ ٢٤ا٣ڎـ ُٝا ٟٛٝصالؼ ڪ٥ة ٢ؿُ٥ر ۽ ؼٞذ ٢٤پ٩طا ڪعڻ
څڻ ت ٢ؼ١طـ ٔعم ٟ۾ ئ ٧ؿا ٢٠ ٙٝر .٧٣“ ٥٩٣ا ٥٣ئ ٧ؼتب “ ٧٣د٣ ٥اڻ ٧اؼاـ د ٧ڳ٥ٺ ٟ۽ ؿ٤عـ
۾ أْا٠ؽتاـ ۽ ڪـ٩ٞع کاـ اؼاـ د ٧ڳڀعق ٥٠د٥ا ٟ٠دا الش پ٤چ ٧ر٩٣ا “.ٟ٣
اڄ اؼاـ د٥ـ د٩ڪ ٧ت٥ٞ٩ٌ١ـ ؼ١ڋ د ٧ز٘ ٟد٠ ٧اـُء ت ٧پ١٤١ذا دڪاـ ؼذا ٥٨ق٨ٺ٥٩ـ
“ٟ٣ۿ ا ٟ٤٠ک٥٣ ٧ش کاـ ڪ ٜقٺڻ گ٤عد .٧ؼ١ڋ د ٧ز٘ ٟالِء دطقد٤ط کاـ ڪ٩ع ة ٢ا٠ڪاري
ڪ٧٤٠٥ۿ پع ُٝا ٥ٛٝقعؼ ات ٧صت ٢٠ ٜٿ ٥ٿئ .٧اؼاـ ک ٧اـ ؼاـ گڍقگڍ پ١٤١ذ٥َ ٧اؿ کٔ ٧عٗ٥٩ار٨ت
۽ ة٩١ادي پعؼتَ٧ء د ٧ةا ٢٣کاـ ة ٢ةچائڻ د ٧معقرت “١ٝ .٧٣ذ ٧َٞٛ ٟ٤ة٩١ادـ ت ٧تعٗ ٧پؽ١ط
ؿُ٥ر ۽ ؼ٥چ پ٩طا ڪعڻ الِء ة ٢دطقد٤ط ڪعڻ د ٧معقرت “٥٠ .٧٣د٥ا ٟ٠ک ٧رقؿ ٟص٩اَ٧ٚء د٥
درس ڋ٨ڻ ۽ د٤اٚت پؽ١ط ٗ٥ت ٟد ٧چ١تٝ ٧اـ ڪڌڻ الِء د١گ ٧ة٩١ادـ ت ٧زڪٞت َ ٧ٛٞتعت٩ب
ڋ٨ڻ د ٧معقرت “ ٢٠ .٧٣ت ٢ا١٨طڌ 10ؼا ٟٚ۾ ؼ١ڋ د٘٠ ٧٣ ٥ـ ٢٠ ٥ر١٣طق ٢٠ .قعؼ ؼ١ڋ د ٧اٚڳ
قو ٟ۽ ٗ٥ؿ قارق تك٥ر صت ٜٿ ٧ق١٨طقۿ پع اؼاـ د ٥قؤ ٟعٗ٥٩ار ۽ ة٩١اد پعؼت ٗ٥ت ٟد ٥د١گ٩ٝ ٧طاـ
ةڻذ ٧ق١٨طق .اؼاـ ١٣طقۿ ٝؽٜٛۿ ؿُ٩اۿ ؼ٧١ۿ ق٣اة ٧۽ ةع٥ٛ٨ي د ٧چڪع ۾ ٣ڪ ٻئ ٧دا ڪ١ڋ
ڪ٥ر١٨طا قت١طاؼ .ٟ٩اؼاـ د ٧درؼگا ٟ٣ت ٧دا٥ٔ ٙ٣د ٟدا پ٤عا ٠٥٣طاۿ دط٨ط َ ٜٛ۽ ؿُ٥ر د٧
ص٥ا٣ؾ ڪت٩عق گ١ا ٢٣ةڻذ ٧ق١٨طي .رقؿ ٟص٩ا ٧ٚ۽ ؼ٩ڪٚ٥٩ع ؼ٥چ ڦاَ٧٣ء د ٥ڦ١طق ةڻذ ٧ق١٨طي.
د٩٠ا ٟ٩٣ 21قطي دُٞ٠ ٧تٝ ٟاـ ٔ٩ن٩اب ٿ١٩طي ر١٣طي پع اؼاـ ٣ڪ ٻئ ٧د ٧رت دا پ٩اؼا
ةڻذ ٧ق١٨طاؼ ٧٣ .ٟ٩ؼ٥اؾ اؼاـ الِء اڄ د ٥قڋق چئ١ٛخ “٧٣ۿ ڈا اؼاـ دط٨ط ؼ١ڋ د ٧اڋاقت الِء ا٥٣
چئ١٩ٛخ ٗت٥ؾ ڪعڻ الِء ت٩ار “٥٩٣ـ.
www.sindhsalamat.com 100
اڄ جي سنڌ _ هڪ مطالعو :رڪ سنڌي
اؼاـ دڍٝ ٟ٣ٺَ٧ء کاـ ٠ئ٥ـ ڪ٥ٽ اچ ٧ر٩٣ا ٣ئاؼ ٟ٩ت٠ ٢ئ٥ـ ڪ٥ٽ اچڻ کاـ اڳ ٣ڪ
‛د ‚٧ُٛٗ ٧٠٥٤قٽ ٺ ٙ٩٤پ٩ٚ٥ػ چ٩ڪ پ٥ؼٽ ت ٧تعؼڻ قٗت پ٩ٚ٥ػ قاري پډ ٥٩ت٢ۿ ‛اق٣اـ ؼ١ڋ د٧
ڪ٤ڎي ؿ٤ع پ٩ا قڃ٥܁‚ ؼ١طس اـ ؼ٥اؾ ١٤١ٝذ ٧دٝاغ دا در کڎڪائ ٧ڈڍ٨ا .ڈاڪاڻ ت ٢اـ کاـ اڳ
ٝٺَ٧ء ۾ ٣ڪ گاڋ ٟ٨د ٧گئعاج ت ٧ق٨ٺ ٙپ٥ڌ ٧٣ٿعي ة ٢ؼاڳ ٥٩ؼ٥اؾ ڪ ٥٣ ٥٩ت٢ۿ ‛اق٣اـ ؼ١ڋ د٧
ڪ٤ڎي ؿ٤ع کاـ “٨ا “٥٩٣܁‚ ؼ١طـ ا ٧٣ؼ٥اؾ قاُٗ ٧دؾ ۽ دٝاغ ت٣ ٧ٿ٥ڌا ٣ڻ ٧ر٩٣ا ٣ئا ۽ اـ ۾ ٗك٥ر
ٿع ٟ٨د ٢٠ ٥پع ؿا٨ط اؼاـ ؼڀ ٧١ؼ١ڋ قاؼ ٟ٩د .٥٩٣ ٥اؼاـ قاُٗ ٧ک ٟ٩ا٨تعق ت ٢اڪ٥ٛ٩ۿ اٻاڻڪ ٥۽
٠عاس ڪعي ڈڍ٧٣“ ٥٨ۿ د٠‛ ٥٣ ٥ئ٥ـ ڪ٥ٽ د ٧د ٧٠٥٤ڪ٥ٽ‚ کاـ اڳت ٧قاري َالئ٘ ٧ک ٧ؼ١ڋ ٢٠
پع ٿع چ٠٥طا “ .ٟ٣ؼ١ڋۿ د٩ڪا ٿع ٟ٨الِء ؼکئ٧ۿ ؼتاة ٧۽ ص٥ؿساؾ د٨ػ د ٧تك٥ر و٥ر ٥ٝد٥د “٧٣ۿ
ت ٟ٤١الِء څڻ ت ٢ؼ١طـ د ٟ٩ٚت ٧ڪ١ڊ٨طار ؼعزطي ٚڪ٩عقـ ڈڪ٣ ٙ٩ذ!ٟ
ٿع د ٧ڀٽ ٟت ٧ؼ ٟ٨٥ؼخ ٧٤ٚق٨اۿ پع ؼ١طـ ؼ٥ڪ٤ڎي ؼٽٝ ٙ٩کڎـ ت ٧ڪڍ ٟ٣ة ٢ة٤ار د٧
ڪ ٟ٤١د٥٤ٽٝ ٧عڏ ٠“ ٢٠طي .ؼطائ ٟ٩ةکۿ ةطزا٧ٚۿ پاڻَ٧ء د ٧اڻاٺۿ ص١ٔ٥اڏ ةٞ٩ار ٟ٨دا زٞال ۽
اڻ ٻڋؾ قائعس دا راتا٣اۿ ڪڍ ٟ٣ڪڍ ٟ٣تٔ“ ٢ع٘٨ا د ٧د١٤گ ٟٛ۽ ةعپٽ ٟ۾ ا١٨طڌ ڋڪارـ ک ٧ة٢
ؿعٝائ ٧ڈڍ١٨طا “ٔ“ .ٟ٣ع ٧٘٨پِ٥ء ة ٢اـ ڳا ٢٤ٚ۾ ٿع ٟ٨کاـ قډ٨ڪ ص٥ش ٠ك٩ب “ٟ٣ۿ د ٥دڍٟ٣
ؼ١طـ اگ٤اڌـ پٺ ٟ۽ ڪع٠گ ٧٤د٣ ٧ڍي ک ٧ڈ١٤طڌ پ٩ٽ ٟقار٥٨ـ تك٨٥عقـ َا٩ٝ ٧ٞٚڊ٨ا د٥ـ
ز١٨ت ةڻت٥٩ـ “ٟ٣ۿ ت ٢ک ٟ٩پ٩ٽ ڊائٛٝ ٙ٩ڪ ٟوعٔاـ پ٩ٽ د ٥دقزخ ڀعڻ الِء ڪذ ٢٤اٝطاد ۽ دقائ٥ـ
پڻ ٧ٛٝپ٠٥ط٥٨ـ “ .ٟ٣پع اؼاـ د ٧قاڳ ډڻ ٟ٩ک ٧ٿعي ٝاڻ ٟ٤دَ ٧غت ٕ٠ػ د ٥ا٨ڍق ت ٢ص٩اؾ ٠٥٣طق
“ ٧٣د ٥ؼ١طـ ةکا ٙ٨چ٤عا ٽ ٧قي ت ٧ڋ٨کاري د٩٠ا کاـ اٝطاد زاق ٙڪعڻ د ٥ک ٙد٥ڳَٙٞ ٥
ؼ١طـ قس کاـ ٻا٣ع ٠٥٣طق “.٧٣
گظر ٙ٨ڪذ ٢٤ڋ ٟ٤١٨کاـ ؼ١ڋ د ٥ٿع ٣ڪ صىع٠اڏ ةٞ٩اري قائعؾ ا٩ٕ٠ڪـ ٟد ٥ؿڪار
“٣ .٧٣ڪ وعؼ ٿعي ٝاڻ ٥٤ةطتع ٟ٨ڋڪار دٚ ٧پ٩ٽ ۾ “ٟ٣ۿ تٝ ٧ٿاـ قري کاډي د ٧ک٥ٽ ۽ قاؼ
پاڻَ٧ء د ٧اڻاٺ ؼتب ‛قائعؾ ا٩ٕ٠ڪـ ‚ٟٻارـۿ ٻڌـۿ َ٥رتٟۿ ٝعدـۿ ت ٧راتا٣ ٥٣ڻڻ ؿعقع ڪ.٧٣“ ٥٩
قعؼ اصتارـ تائ ٟ٩پ٤ت ٙاوالَ٥ٝ ٟدب ٝعي ق١٨طڌـ د ٥ا٠گ 175کاـ ة ٢ٽپ ٧ق .٧٣“ ٥٨دڍ ٟ٣ت٢
ڪ٩تعائٝ ٧ع٨ل اؼپتا٥ٚـ ٣ ٢٠ذڻ ؼتب گ٤عـ ۾ تڎپ ٧۽ ؼڍڪ ٧ر٩٣ا “ .ٟ٣ڀال د٩ڪڍٟ٣
اؼپتا٥ٚـ ة٣ ٢ذ ٟت ٢ڪ٤ڎق ٔعؽ ٿ ٥پ٥ي .ڋڪار ؼٽٝ ٙ٩اڻ ٟ٤۾ دقائ ٟصع٨ط ڪعڻ ت ٢ڈا پع اؼپتاٟٚ
تائ ٟ٩ڀاڌا ڀعي پ٤چڻ د ٧ة ٢ؼگ .٧٣“ ٢٠ ٢٤رڳ ٥قائعؾ ا٩ٕ٠ڪـ٣ ٟذ ٧ت ٢ة ٢اـ ٣ڪڎي “ٔت کٟ٤١ٝ ٧
ڋد٧ۿ پع ٣ت ٧ت ٢د٩٠ا د٤اـ دٝ ٧ڎ ٧٠ةٞ٩ار ٟ٨۽ ٝك٩تت ٟٿع د ٥در ڳٚ ٧ٚ٥ڋق “ .٧٣ٿع ۾ ڪ ٜڪ١طڌ
ؼٞاد ٧ت٥ٝ ٟٞ٩ٌ١دب ٣ع ٣غار ٝاڻ١ٝ ٟ٤ذ٤اـ ٝ 160اڻ ٥٤ڪ ٢٠ ٟ٤١ڪ ٟ٤١ةٞ٩اريَء ۾ ٝتتال “.ٟ٣
ةٞ٩ار٥٨ـ ۽ ڋڪار رڳٗ ٥طرتٝ ٧ك٩تت٥ـ ٣ذ ٟت ٢ةٝ ٢اڻٗ ٥٤ؽٞت ت ٧ڋق ٢٣ڋئٝ ٧اٺ ڪعي ق ٧٤٨ر.٧٣
www.sindhsalamat.com 101
اڄ جي سنڌ _ هڪ مطالعو :رڪ سنڌي
پع ٣ت ٧ت ٢قڋق َ ٙٞدص ٙاؼاـ د ٧قاڳ ډڻ ٟ٩د ٧ة ٧زؽَ٧ء د ٥ة .٧٣“ ٢ڀال د٩ڪڍ١٣ ٟ٣طؼتاـ ؼاـ
الڳاپ ٙ٩ٿع قاري َالئ٘ ٧۾ قا ٢٣ک٥ٽائ ٧پاڻ ٧پ٤چائ ٧ؼگ٤ذ ٧ٿ٥ۿ ات ٧اؼپتا٥ٚـۿ اؼڪ٥ؾ ۽ ةذ٧ٛ
٩٤ٝا ڪعي ٝاڻ ٟ٤ک ٧ؼک ۽ ص٥ؿسا ٧ٚڋئ ٧ؼگ٤ذ ٧ٿ ٧ت ٢پِ٥ء ؼ١ڋ قاري ٿع ۾ ا ٧٣ؿ٥٩ـ ڈ٥١ٞٝ ٥ع
ٗعار ڋٟ٣“ ٙ٠܁ اڻ ةعاةعيَء د ٧ت ٢ا٣ا ا٠ت٤ا چئت ٧د٣ ٥ڪ قڋي ق٥ة ٧۾ رقڈـ ۽ رؼت ٟد ٥څار ٠٥٣طي
ة ٢ات٥ٝ ٧ٽع قي تُ٩ٞع ڪ٩ا پ٩ا قڃ .ٟؿ٤عـ ۾ ز٨ع ز٨ ٟ٩ٝا ٔالِء اققر پ٥٩ٛـ ٺا٧٣ۿ ص٥ةك٥رت پارڏۿ
ٔٽ پاٿ٥ـ ٨ا ةاغ ةاّ٩چا د٥ڌ٨ا پ٩ا قڃ .ٟپع ٻئ ٧وعؼ ٿع ک ٧پاڪؽتاـ ٨ا ؼ١ڋ د ٥زك ٥ؼٞذ٤ڻ
ةطراـ ڪٔ“ ٟ٤١ع ٧٘٨ر٨اؼت قا٠گع اقپعق ٛٝڪ ؼٞذ٧٤ۿ اـ د ٧ڋک ٟؼ٥رـ کاـ التُ ٖٛةڻذ٧
قڃذ ٧ٿ .٥ٺ٩ڪ “٧٣ۿ د٩ڪڍ ٟ٣اؼاـ ۽ ت٣٥اـ د ٧ذ ٟ١٣۽ م٩ٞعـ ت ٧چڎ ٙ٩٣ڪٽ ؼتب ا٥٣
تك٥ر پضت ٥ٿ ٧چڪ٧٣“ ٥ۿ ت ٢ٿع ک ٧پ١٤١ذ ٧ئ ٧دؽ ٜد ٥زك ٥ؼٞذ٤ڻ٠ ٥ا ٧٣ت ٢پِ٥ء ڀال د٩ئٟ
ا٠ؽا٩٠ت د٠ ٧ات ٧أْا٠ؽتاـۿ ة٥ؼ٩١ا ٨ا ڪٔ“ ٟ٤١عٛٝ ٧٘٨ڪ د ٧اٝطاد ڪئ ٧ق١٨طي “٧٣ۿ ٿعٟ٨
ؼاـ ة ٢ؼاڳٗ ٥٩عب ٿ٩ڻ گ٤عد .٧پِ٥ء ڀ ٧ٛٿع ٟ٨۾ ا ٥٣ازؽاس قډ٨ڪ پضت ٥ٿئ ٧ت ٢ٿع پاڪؽتاـ ٨ا
ؼ١ڋ د ٥زك ٢٠ ٥پع ڪ ٥اقپعق َالئ٘ .٧٣“ ٥د ٟ٤١ڋا ٟ٤٠تعڪَ٧ء قا٠گع اؼالؿ “ةاد ٝاـ اٝطادي ؼاٝاـ
دا د٤از ڀعي ت٥ٝ ٢٠ ٢ڪ٩ٛا ق٨ا “ٟ٣ۿ پع گڍ ٢٣گاڋـ ت ٧اٽ ٧د٥ـ ٻ٥ر٥٨ـ ۽ دقائ ٟدا ک٥کا ص٩عات و٥ر
رقا٠ا ڪ٩ا ق٨ا “.ٟ٣
ق١٨طي ق١٨طي ا ٥٣ة ٢چ٠٥طق ٛ٣ذ ٧ت ٢اـ ڳا ٢٤ٚد ٥ة ٢ة١طقةؽت ٿ٩ڻ گ٤عد ٧د ٥ٿع ک‛ ٧د٧٠٥٤
ڪ٥ٽ‚ قٽاـ د٥٨ار ڋ٨اري ڈڍدٝ .٧تاـ اتاـ ڪ ٥ڋڪع رؼت ٥ڀٛذ ٧ؼ١ڋ ٨ا پاڪؽتاـ ۾ داص ٙٿئ٨ ٧ا
قائعؾ ا٩ٕ٠ڪـ ٟک ٧ٿع د٥ـ ڀٽ٥ـ رقڪڻ کاـ ٗاقع ٿ ٧قڃ ٟ۽ ا٣ا ةاٗٛٝ ٧ڪ د ٧ؼک ٧ؼتاة٧
ز٠طگَ٧ء ۾ ڪ ٥ڀ٠٥چاؾ ٝ ٢٠چائ ٧ڈڍي.
www.sindhsalamat.com 102
اڄ جي سنڌ _ هڪ مطالعو :رڪ سنڌي
4ڪعقڌ ؼ١ڋي ٝاڻ ٟ٤د ٥قد٥دۿ ؼ١طـ ؿُ٥ر ۽ َا ٧ٞٚا٠ؽا ٧٠ز٘ ٟد ٧زاقالت الِء ١ٝذٟ٤
٥ٝد٥د تڎپ پ٩اري پاڪؽتاـ د ٧زڪٞعا ٧٠کاـ ٣ن ٢٠ ٜٿ ٧ٿئ .٧پاڪؽتاـ ٺ٤ڻ کاـ قٺ ٧اڄ
تائٟ٩ۿ “ٝع٨ت ۽ “پ٩ـاَ٧٣ء صالؼ دطقد٤ط ٣ذ٨ ٧ا قري د٥٤ٞري ز٘ ٟالِء دطقد٤ط کاـ قٺ٧
ٗ ٧ٝ٥ز٘ ٟد ٧زاقالت الِء ٛ٣چ٣ ٙذ٧ۿ اـ د ٥د٩ڪڍ ٟ٣اک ٟ٩تاـ تُكب دا ک٥پا ال٧٣
تذغ ٥٨ڪ ٥٩قڃ ٧ت ٢اٝ ٟ٤٠ڎ ٧٠دطقد٤طـ د ٧ؼعاڻ ٧قارق ڪعدار ؼ١ڋ ٟ٨ئ ٧ادا ڪ.٧٣“ ٥٩
ا٣ائ ٧ؼ١طـ ؿُ٥ري پضتگ ٧۽ ٝاڻ٤پ٣ ٥تاـ د ٧زڪٞعا ٟ٠د٠ ٧ڎگ٤ٽ ۾ ٝډَ٧ء د ٧ڪ١ڊي
قا٠گع اٽڪ ٧ة٩ٺ٧٣“ ٥ۿ د ٟ٤١ک ٥٣ ٢٠ ٧ٻا٣ع ڪڌي ؼگ ٟ٤ٿا ۽ ٢٠قري ڳ٩ت ڋ٨ئ٣ ٧ن ٜڪعڻ
د ٥ز٥ق ٥ٛؼاري ؼگ ٟ٤ٿا .پِ٥ء ؼڎي دؾ ؼاـ ة٤تاـ ةاز٥٨ـۿ ٺڳ٥٩ـ ۽ ٔع٨ب ڪعي ؼٞذ ٟ٤ٿا ت٢
٥٣ؼ١ڋ د ٧ؿُ٥ر ۽ ڋا٣پ ةاةت د٩٠ا د ٧اک ٟ٩۾ ډقڌ قد٤ڻ ۾ ڪا٩ٝاب ٿ ٧ق١٨طا.
اؼاـ د ٧قطر د١عؾ ٝـعؼ قازب د ٧ؼ١ڋ ٟ٨تاـ ڪاقڌ ٤ٚڻ د٠ ٥اـُء ئ ٢٠ ٧ٿ ٧قٺ٧ۿ ک٩ػ
دڍ ٟ٣ة ٢ڪ١ٛٝ ٥ُٗ٥ٝ ٥طق “ ٧٣ت ٢ؼ١ڋ ٟ٨ک٠ ٧ااٙ٣ۿ ٠اؼٞذ٢٤ۿ داٙ٣ۿ څٽ ۽ اډ پڎ ٙ٩٣دا ٘ٚب ڋ٨ڻ
پ١٤١ذ١ٝ ٥كتٔ ٧عض ؼٞذ١٤طق “٧٣ۿ تازق قطر د١عؾ پعق٨غ ٝـعؼۿ ٛٝڪ قاؼ ٟ٩ک ٧ڪ ٙ٩صىاب
۾ ؼ١ڋ ٟ٨کٝ ٧ضاوب ٿ١٩طي د٩ڪ ٧ڪٞٛات ادا ڪ٩ا “ٟ٣ۿ اٝ ٟ٤٠اـ ت ٢ا ٥٣ئ ٧تاجع ٧ٛٝٿ ٥ت٥٣ ٢
ٟ٣دا٥ٗ ٙ٣ؿ (ؼ١ڋ )ٟ٨د ٧ر٣تعي ۽ رٞ١٣ائ ٧الِء ٥ٝڪ ٥٩ٛق .٧٣“ ٥٨ؿا٨ط ا ٥٣اـ ڪعي ة٣ ٢ذ ٧د٥
٥٣د ٟ٤١وت٘ ٧ؼاـ قاؼى ٥رک١طڌ “٧٣ۿ اَ٧٤٠ء وت٘٥ٔ( ٧ج) د ٟ٣ ٧کاـ اڳ “ ٙ٨زڪٞعاـ د١عؾ
م٩اُء ا ٚسٖ ة ٢پاڪؽتاـ د ٧اٗتطار تٗ ٧تن ٥ڪعڻ ةُط دَ٥يٰ ڪئ٣ ٧ئ ٧ت ٢ک٩ػ ٥ٗ ٟ٣ؿ د٧
رٞ١٣ائ ٧۽ ٠ذات الِء اهلل تُا ٰ٧ٚوعٔاـ صاص ٞ٠ائ١طق ٘ٝعر ڪعي ٥ٝڪ ٥٩ٛق٧٣“ ٥٨ۿ د٩ئٟ٣ ٥٣ ٟ
دا٥ٗ ٙ٣ؿ ک ٧ؼ١ئ ٟ٩دڳ ت“ ٧ڻ٧ۿ ؼ١طس ٝـڪالت٥ـ گ٤ٽائ٧ۿ پعڪائ١ات د ٧ص ٖٛؼ١طس ٣ٺ ۽
٥٣ڋ ک“ ٧زاد ٔنائ ٟ۾ ؼاڌي ڀؽ ٜڪعي ڈڍ.٥٨
زڪٞعاـ چ٥ـ ٿا ت ٢ؼ١ڋ دا ٝاڻ ٥٤ة ٧ؼٞذٟ٣“ ٢٤ۿ ة .ٟ٣“ َٙ٘ ٧پع ٟ١٣ک ٧ا ٢٠ ٥٣قؼارڻ
گ٤عد ٧ت ٢ؼ١ڋ دا ٝاڻ‛ ٥٤چع٨ا کع٨ا‚ معقر “ٟ٣ۿ پع ؼڃاڻ ٟؼڀ ٧١ک ٧ٿا .ؼ١ڋي ٝاڻ٥ٝ ٥٤د٥دف
پاڪؽتاـ د ٧ؼ٩ٽ اپ ۾ ٝڎ ٟٝ٥ٗ ٧٠کاـ قډ٨ڪ ڋا٣اۿ ةاؿُ٥ر ۽ ٝسب قو .ٟ٣“ ٟتار٨ش ؿا٣ط “٧٣
ت ٢ؼ١ڋي ٝاڻ ٥٤ڪڍ ٟ٣ةٝ ٢ظ٣ت ٧ڪٽعپڻ ٧۽ ٔعٗ٥٩ار٨ت ۾ ٝتتال ٢٠ر٩٣ا “ٟ٣ۿ ٟ١٣ڪڍ ٟ٣ة ٢د ٟ٨۽
ډرؿ د٠ ٧ا ٧ٚت٣ ٧ڪ ٻئ ٧دا ڪ١ڋ ٢٠ڪٽ٩ا “ .ٟ٣ةعقْ٩ع د ٧قر٣اڱ ٧قٗت ة ٢دٝ ٟاڻٚ ٟ٤ک ٟ٩ة٧
گ١اٝ ٢٣عدـۿ َ٥رت ٟ۽ ٻارڌـ دٗ ٥تَ ٙاؿ ڪ٥٩ۿ َ٥رت ٟدَ ٧كٞت دري ڪئ٧ۿ ٠ا ةا٩٠ ِٚاڻ ٟ٩د٧
ُٝك٥ؿ ۽ پاڏ دؽ ٟٞ۾ قزـت د٥ـ ؼ١گ٥٩١٩ـ ٽ١ت٥٩ـۿ ا ٧٣ؼ١ڋي ٣ ٢٠ئا پع اـ ؼچ َٙٞ ٧۾ اڄ
اؼاـ ٝٿاـ زڪٞعا ٧٠ڪ١طڌـ دا اةا ڋاڋا معقر ؿا٠٥٣ ٙٝطا .اڄ ة ٢د٩ڪڍ ٟ٣قر٣اڱ ٧دقراـ قٙ٩٣
رت د ٥پ٩عق کڻت ٥ت ٢ؼ١طـ ئ٠ ٧ؽ ٙدا ٣ٿ ر٠گٌ٠ ٙ٩ع ا١٨طا .ة١گالد٨ؾ ۾ ٚ 30ک ة ٧گ١ا٢٣
www.sindhsalamat.com 103
اڄ جي سنڌ _ هڪ مطالعو :رڪ سنڌي
پاڪؽتا ٟ٩٠د ٧ص٥ـ دا ڈ١ڊاۿ ڪ ٟ٤١ة ٢ؼ١ڋ څائ ٧د ٟ٤١ٝ ٧۽ ڈات ٧تٌ٠ ٧ع ٢٠ا١٨طا.
پاڪؽتاـ ٺ٤ڻ کاـ قٺ ٧اڄ تائ ٟ٩د٣ـتگعديۿ ٝظ٣ت ٧ا٠ت٤ا پؽ١طي ۽ د٩٠٥١ت ؼ١ڋ د٧
ڪک ٝاـ د ٢٠ ٜ١قرت .٧٣“ ٥ؼ١ڋ دا ز٘ ٧٘٩قارث ٽارچع ؼ ٟٛ٩دا صا ٢٠ ٖٚر٩٣ا “ٟ٣ۿ ٝ ٟ١٣ائعـ ۽
ڀ١٩عـ ک ٧پ١٤١ذ ٟپ٩ارـ دا الش ٻ٥ر ٟ٨۾ ة١ط ڪعي تسٕ ٧و٥ر ٢٠ڋ٠ا “ .ٟ٣صا٠گٚ ٧ـڪع ۽
ٝذا٣طـ دا ٽ٥ال ؼ١ڋ د ٧ؼعزٝ ٟ٩ٝاـ ڦٽ٠ ٢٠ ٧ڪتا “ٟ٣ۿ پع پ١ذاب ۽ ؼ١ڋ د ٧گادي قاري ؿ٤ع د٥ـ
ٝضك٥ص “ةاد٥٨ـ ا ٟ٤٠د٠ ٧عؼعي ر٥٩٣ـ “ .ٟ٣اڄ ة ٢د١گ ٧د ٟ٩٠٥١دا اڋا پ١ذاب د ٧ؿ٤عـ ۾
٥ٝد٥د “ٟ٣ۿ ٽارچع ؼ ٟٛ٩دا پ٩عا ا ٟ٤٠د ٧گ٤عـ ڋا ٟ٤٠قڃ ٟٿاۿ د٩ڪ ٧اڄ پاڻ ک٥ٗ ٧ؿ دا ٗائط ٗعار
ڋ١٨طي ٿڪذ ٢٠ ٟٿا.
ؼ١ڋ د ٧م٩ٞع ۽ ص٩ٞع ۾ ا٠ؽا٩٠ت ؼاـ ٝستتۿ ٝاڻ٤پ٥ۿ ؼ٤پۿ رقاداريۿ ڪٙ٤ۿ رز ٜ۽ درگظر
دا تك٥ر ائ ٟ٩ؼٞاٟ٣“ ٙ٨ۿ د٩ئ١٠ ٟڌڌي ُٝك٥ؿ ٻارڌي الِء ٝاُء د ٧ڈات ٧۾ پاڏ ۽ پ٨٥تع ک٩ع ٥ٝد٥د
٠٥٣طق “ .٧٣اؼاـ دا زڪٞعاـ اڄ د٣ـتگعديۿ ٝظ٣ت ٧د٩٠٥١ت ۽ ا٠ت٤ا پؽ١طي صالؼ “ٝع٨ڪ٧
ڋقڪڎـ َ٥٩ض ق٨ڎ ٢٣۾ ٝكعقؼ “ٟ٣ۿ پع ؼ١ڋ دٝ ٧اڻ ٟ٤ت ٢اـ قٗت ة ٢د١گ ٧ٽ ٟٚ٥۽ د٣ـتگعد
گعقپ ٟد ٧ؼعقاڻ ٧۽ قاډ ق٨ذ ٢٤دٝ ٧ضإٚت ڪئ٣ ٧ئ٧ۿ د ٟ٤١قٗت ٥ٝد٥د زڪٞعاـ اڳ٥ڻ٧
ؼ٥ق٨ت ٟ٩٠٥٨د ٧أْا٠ؽتاـ ۾ ٥ٝد٥دگ ٧صالؼ ‛ٌَ ٜ٩د٤اد‚ ۾ ٝكعقؼ ٣ئا .ؼ١ڋ دٝ ٧ظ٣ت٧
رقاداري ۽ ؼ٩ڪٚ٥٩عزؿ ڪٝ“ ٟ٤١ع٨ڪ ٧ڈاٚع د ٧الٚچ ٨ا ٩ٝغائ ٙ٩ز ٧ٛٞد ٧ص٥ؼ دٝ ٧ستاج ٢٠
ر .٧٣“ ٧٣ؼ١ڋ ت ٢د١عؾ م٩اُء اٚسٖ د ٧دقر ۾ ة ٢واٚتاـ ڪٛچع د ٧قاډ ق٨ذ ٢٤دٝ ٧ضإٚت ڪئ٧
٣ئ٧ۿ ٝظ٣ب د٠ ٧اـُء ت٥َ ٧اؿ ١ٝذ ٢٤قڈ٥ٽ٥٩ـ پ٩طا ڪعڻ قاري َ ٙٞک ٧ا٠ؽا٠ظات الِء ز٣ع ٗاتٗ ٙعار
ڋ .٥٣ ٥٠پع اـ قٗت ؼ١ڋ ٟ٨ک ٧د٣ع٥٨ۿ رقس ۽ ڀارت د ٥ا٨ذ١ٽ ٗعار ڋئ ٧چٿ ٥٩۽ چ٩ڀاٽ ٥٩ق .٥٣ ٥٨پع
تار٨ش جاةت ڪ ٥٩ت ٢ؼ١ڋ دا ٝاڻ ٥٤ةاؿُ٥ر ٣ذڻ ڪعي قٗت د ٧زاٚت ٟ۽ ٠غاڪت ٟکاـ زڪٞعاٟ٠
کاـ قډ٨ڪ ةاصتع ٣ئا .اؼاـ د٩ڪا ڳا ٢٤ٚڪا ٢٤ٚڪ١طاؼٟ٩ۿ زڪٞعاـ “ٝع٨ڪ ٧ڈاٚع ۽ ٩ٝغائ ٙد٧
ص٥ؼ کاـ اڄ ڪعڻ تٝ ٧ذت٥ر “ٟ٣ۿ پِ٥ء ة ٢چ ٥٩پ ٥٩قڃ ٧ت ٢ؼ١ڋ دا ٝاڻ٠ ٥٤اؼٞذ ٢٤۽ دا.ٟ٣“ ٙ٣
ٛٝڪ ۾ ٔ٥د“ ٧پ٩ـاٟ٩٣ۿ ّ٩ع د٥٤ٞري ٔ٩ك ٟٛ۽ ا٠ؽا ٧٠ز٘ ٟدٚ ٧تاڌ صالؼ ؼڀ کاـ
قډ٨ڪ ٥ٝجع “قاز ؼ١ڋ ٝاـ اٿٛٝ .٧٣“ ٥٩ڪ ک ٧د٩ڪ ٧ة ٢د٥٤ٞري ۽ ا٠ؽا ٧٠زٖ ٿ٥ري ٿڪ ٧ا٠طاز ۾
زاق ٙٿ٩ا “ ٟ٣ا ٟ٤٠د ٧پٺ٩اـ ؼ١ڋي ٝاڻ ٟ٤د ٥رت ۽ پگ٤ع ؿا ٙٝر1983 .٧٣“ ٥٩٣ع ۽ 1986ع
د ٧د٥٤ٞري ٛ٣چ ٙد٘ٔ ٢٠ ٧ه ؼ١ڋ ؼعقاڻ ٧ڪئ ٧پع پ١٤١ذا ڪ٠٥ڋر ڪ٤ا٨اۿ ڳ٥ٺ ۽ قؼ١ط٥٨ـ
ةعةاد ڪعا٥٨ـ .اـ کاـ اڳ اقڀع پاڪؽتاـ ت٥ٔ ٧د ٧چڎ٣ائ ٧صالؼ اق ٢٤ٚپاڪؽتاـ ۾ ؼڀ کاـ
قډ٨ڪ ازتذ اج ؼ١ڋ ۾ ئ ٧ٿ .٥٩د٩ڪڍ ٟ٣ؼ١ڋ دا ٝاڻ ٥٤ةاؿُ٥ر ٣ ٢٠ذ٣ ٟاۿ ١ٝذ ٟ٤ؼ٩اؼ ٧ڋا٣پ ٢٠
٣ذ٣ ٧ا ت ٥٣ ٢ة ٢ٻ ٟٝ٥ٗ ٟ٩۽ وت٘ ٟقا٠گع واٗت٥ر زڪٞعا ٟ٠د ٧دال ٧ٚڪ١طيۿ ا ٥٣ؼڀ زاقٙ
ڪعي قڃ٣ ٟاۿ د٩ڪ ٧ٻ٩ا وت٘ا ۽ گعقپ زاق ٢٠ ٙڪعي ؼگ٩٤ا “.ٟ٣
ؼ١ڋ ۽ اـ د ٧ډڻ ٟ٩ک ٧اڄ د٩ڪ ٧وُ١ا ۽ ٤ٝڻا ٧ٛٝر٩٣ا “ٟ٣ۿ اـ د ٥قازط ؼتب ا ٥٣ئ٧
“ ٧٣د ٥ؼ١ڋي ًاٜٚۿ داةعۿ ٗتنا گ٩ع ٢٠ر٩٣ا “ ٟ١٣ .ٟ٣ڪڍ ٟ٣ة ٢واٗت د ٥ؼعچـ ٥ٞة١طقؽ ک٧
ٗعار ٢٠ڋ .٧٣“ ٥٠ؼ١ڋ د٣ 5 ٧غار ؼا ٟٚد ٧تار٨ش گ٥ا ٧٣“ ٢٣ت ٢ؼ١ڋ ٟ٨پاڌ٨ؽعي ٛٝڪ ٟ۽ ٗ ٟٝ٥ک٧
www.sindhsalamat.com 104
اڄ جي سنڌ _ هڪ مطالعو :رڪ سنڌي
ت٤ػ ٤٠ػ ۽ تاراج ڪعڻ الِء ٚـڪع ٢٠د٥ڌ٨ا “ٟ٣ۿ ٣ٿ٩ار گڍ ٢٠ڪ٩ا “ٟ٣ۿ پع ٟ١٣قؼ١ط٥٨ـ ۽ قا٣ڻ
ؼاڌڻ ةطراـ ؿ٤ع اڋ٨ا “ٟ٣ۿ ت٤ظ٨ت ٟد ٥ة٩١اد قډق “٧٣ۿ َ ٜٛ۽ ١٣ع ک ٧پ١٤١ذ٣ ٥ٿ٩ار ٗعار ڋ .٧٣“ ٥٠پع
ةطٗؽٞت ٧٣“ ٧د ٥اڄ ؼ١ڋ ا ٟ٤٠د ٧راڄ ٩٣ٺ اچ ٧قئ٧٣“ ٧ۿ د ٟد ٢٠ ٥ت ٢ڪ ٥د٨ػ ر ٧٣“ ٥٩٣۽ ٢٠
قري ڪا ت٤ظ٨بۿ ج٘أت ۽ ؼڃاڻپ رْٟٛٝ .٧٣“ ٧٣ۿ ارّ ٟ٠٥۽ تعصا ٟ٠د٠ ٧ؽ ٙؼاـ قاؼى ٥رک١طڌ
ةاٗ٩ات پ١٤١ذ ٧ذ٩١٣ت اـ دراقڌ ٝٿاـ ٝڎ٣ڻ گ٤عي ٿ٧ۿ د َٜٛ ٟ٤١۽ دا٠ؾ دا ٝعڪغ ؼاڌي ڀؽٜ
ڪعڻ ةطراـ ٟ٣٥ٝد ٧دڌي ۽ “ٝعي د ٧ڪک ۾ اَ ٟٝا ٜٚدا گ٩ت ؼعد٩اۿ ڪ ٟ٤١ة١طقٗچ ٧ک٧
ؼ٥ٛٽ ڪعڻ ةطراـ ؼع ٟ٤٠د ٧گ ٟٛقچ ۾ ٠اچ ڪ١طي ؼچ ٧ڪائ١ات ک٘ٔ ٢٠ ٧ه دٝ٥٤ائ ٧ڈڍ ٥٨۽
پ١٤١ذ ٧ر٠گ ۾ ر٠ڱ ٧ڈڍ.٥٨
ٝػػػ٣٥ػػ ٟد ٧دڌي دػػٝ ٧ٽٝ ٧اـ ٿٝ ٧امػػػػَ٧ء د ٧ڪػػػا ٨ػاد اچ٧ۿ
٣ػػػ ٟد٨ػػػػػ دػػػػػا ٝاڻػػػػػ٤ػػػ ٥ڋا٣ػػا ٣ػػػػػا دػػػػ ٟالِء دػ٩ئػػػػ ٧ؼ١ػػڋ اڃػا.
www.sindhsalamat.com 105