1.12.

2015

POVRŠINA POPREČNOG PRESEKA

OTPORNOST MATERIJALA

Geometrijske karakteristike
ravnih površina n
A = A1 + A 2 + ..... + A n = ∑ Ai
i =1

Dimenzija L2 Jedinica [m2], [cm2], [mm2]

POVRŠINA POPREČNOG PRESEKA

GEOMETRIJSKE KARAKTERISTIKE Ako presek ne može da se rastavi na konačan broj delića čija su težišta poznata,
razdeli se na veliki broj malih površina, a zatim se prelazi na granični slučaj,
RAVNIH POVRŠINA kada sve površine teže nuli.

• POVRŠINA POPREČNOG PRESEKA

• STATIČKI MOMENT POPREČNOG PRESEKA
• MOMENTI INERCIJE POPREČNOG PRESEKA

Površina elementarnog dela je dA = dx dy

A = ∫ dA
A

GEOMETRIJSKE KARAKTERISTIKE STATIČKI MOMENT POVRŠINE POPREČNOG

RAVNIH POVRŠINA PRESEKA ZA OSU

Pri proučavanju raznih vrsta naprezanja štapa, odnosno pri

određivanju unutrašnjih sila primenom metode preseka, napona, Sx = ∫ y dA
deformacija i dr. koriste se neke čisto geometrijske karakteristike
A
poprečnih preseka. To su: površina, statički momenti i momenti
inercije.
Sy = ∫ x dA
A
Površina se, pored ostalog koristi pri proučavanju aksijalnog
naprezanja, statički momenti se koriste pri određivanju težišta
površina i pri proučavanju savijanja, a momenti inercije – pri
proučavanju savijanja, uvijanja, izvijanja i dr. x i y su rastojanja težišta elementarne površine dA do ose y, odnosno ose x
Integraljenje se vrši po celoj površini A

Dimenzija [L3] Jedinica [m3], [cm3], [mm3]

1
 1.12.2015

STATIČKI MOMENT SLOŽENE POVRŠINE

STATIČKI MOMENT POVRŠINE POPREČNOG
PRESEKA ZA OSU
Prema Varinjonovoj teoremi –
Moment rezultante jednak je zbiru
momenata komponenata:
A x C = ∫ x dA
A A
Statički momenti prostih površina izračunavaju
se neposredno integraljenjem.
Statički moment složene površine, koja se
sastoji od više prostih površina -
pravougaonika, kvadrata, trouglova, krugova
A y C = ∫ y dA itd. jednak je zbiru statičkih momenata
pojedinih prostih površina u odnosu na istu
osu.

A x C = Sy A y C = Sx
n
Sx = ∫ y dA = ∫ y dA + ∫ y dA + .... + ∫ y dA = y 1 A1 + y 2 A 2 + y3 A3 + ...y n A n = ∑ yi Ai
A A1 A2 An i =1

Statički momenti, pored neposrednog integraljenja mogu da se

n
Sy = ∫ x dA = ∫ x dA + ∫ x dA + .... + ∫ x dA = x A1 + x 2 A 2 + x 3 A 3 + ...x n A n = ∑ x i A i
odrede i kao proizvodi površine i odgovarajuće koordinate njenog A A1 A2 An
1
i =1
težišta
A1 , A 2 ,.....A n površine pojedinih delova složene površine,
x1 , x 2 ,.....x n koordinate težišta pojedinih površina,
y1 , y 2 ,..... y n n broj prostih površina.

TEŽIŠTE POVRŠINE Koordinate težišta površine:

∑x A
i =1
i i
Sy x1 ⋅ A1 + x 2 ⋅ A 2 + x 3 ⋅ A3 + ... + x n ⋅ A n
xC = n
= =
A A1 + A 2 + A3 + ... + A n
Koordinate težišta površine: ∑A
i =1
i

∫ x dA ∫ y dA
n

Sy S ∑y A
i =1
i i
Sx y1 ⋅ A1 + y2 ⋅ A 2 + y3 ⋅ A3 + ... + yn ⋅ A n
xC = A
= yC = A = x yC = n
= =
A1 + A 2 + A3 + ... + A n
∫
A
∫ dA
A
A dA
A
A ∑A
i =1
i

n n Ako površina ima osu simetrije težište se nalazi na toj osi, slika a).
∑x i Ai
Sy ∑y A
i =1
i i
Sx
Ako površina ima dve ose simetrije težište je u njihovom preseku, slika b).
Ako površina ima centar simetrije, težište je u tom centru, slika c).
xC = i =1
n
= yC = n
=
A
∑ Ai
i =1
A
∑ Ai
i =1

Ako su statički momenti određeni neposrednim

integraljenjem, mogu se odrediti koordinate težišta površine.

Dimenzija [L]] Jedinica [m]], [cm]], [mm]]

a) b) c)

Primer:
STATIČKI MOMENT POVRŠINE POPREČNOG Odrediti statički moment pravougaonika dimenzija b, h u odnosu na osu x, i u odnosu na osu x1.
PRESEKA ZA OSU
Ako osa prolazi kroz težište površine, statički moment za tu osu jednak je nuli.

A x C = Sy A y C = Sx

xC = 0 yC = 0

Sx = 0 Sy = 0
b  h   h  
h/2 2 2
y2 h/2
Su = 0 Sv = 0 Sx = ∫ y dA = ∫ I− h/2 =    −  −   = 0
y b dy = b
2 2  2   2  
A − h/2  
Statički moment površine u odnosu na težišnu osu je jednak nuli.
Za osu simetrije statički moment površine je jednak nuli jer ova osa prolazi kroz h
y2 h b 2 bh 2
težište. Sx1 = ∫ y dA = ∫ y b dy = b I0 = ( h − 02 ) =
A 0
2 2 2

2
 1.12.2015

Primer:
Odrediti koordinate težišta date složene površine. Koordinate težišta:
Sy 42,36
xC = = = 1, 75m
A 24, 28
Sx −7,98
yC = = = −0,32 m
A 24, 28

KARAKTERISTIKE STATIČKIH MOMENATA

INERCIJE RAVNIH POVRŠINA
Statički moment površine za neku osu u ravni te površine
može biti pozitivan, negativan ili jednak nuli u zavisnosti od
uzajamnog položaja te površine i ose.

A1 =
a h 6⋅2
=
a 6 h 2
= 6 cm 2 , x1 = = = 2 cm, y1 = = = 0,67 cm Ako je statički moment za neku osu jednak nuli, to znači da je
2
2
2
2
3 3 3 3 ta osa težišna.
r π 2 π 4r
A2 = = = 6, 28 cm 2 , x 2 = − = −0,85 cm, y 2 = 0
2 2 3π
a 6 b 2
A 3 = a b = 6 ⋅ 2 = 12 cm 2 , x 3 = = = 3cm, y3 = − = − = −1cm Sy Sx
2 2 2 2
Sy = 0 ⇒ x C = =0 Sx = 0 ⇒ yC = =0
A A
A = A1 + A 2 + A 3 = 6 + 6, 28 + 12 = 24, 28cm 2

Za osu simetrije statički moment površine jednak je nuli jer

ova osa prolazi kroz težište.

Ako površina ima dve ose simetrije ili više takvih osa, težište
se nalazi u presečnoj tački tih osa.
• krug, kvadrat, elipsa, pravougaonik, prsten itd.
S1x = y1 A1 = 0,67 ⋅ 6 = 4, 02 cm3 S1y = x1 A1 = 2 ⋅ 6 = 12 cm3
S2x = y 2 A 2 = 0 ⋅ 6, 28 = 0 S2y = x 2 A 2 = ( −0,85 ) ⋅ 6, 28 = −5,34 cm3
S3x = y3 A3 = ( −1) ⋅12 = −12cm 3
S3y = x 3 A3 = 2 ⋅12 = 36 cm3
Kososimetrična površina ima težište u tački kose simetrije.
Sx = S1x + S2 x + S3x = 4, 02 + 0 − 12 = −7, 98 cm 3
S y = S1y + S2 y + S3y = 12 − 5,34 + 36 = 42, 36 cm 3

3
 1.12.2015

POLARNI MOMENAT INERCIJE

MOMENATI INERCIJE RAVNIH POVRŠINA

IO = ∫ r 2 dA
• AKSIJALNI MOMENT INERCIJE A

• CENTRIFUGALNI MOMENT INERCIJE

• POLARNI MOMENT INERCIJE

Polarni moment inercije u odnosu na pol O u ravni te
površine predstavlja zbir proizvoda svih elementarnih
površina i kvadrata njihovih odstojanja od tog pola.

AKSIJALNI MOMENAT INERCIJE POLARNI MOMENT INERCIJE

I x = ∫ y 2 dA
A r 2 = x 2 + y2
I y = ∫ x 2 dA
A

Aksijalni moment inercije površine predstavlja zbir proizvoda

svih elementarnih površina i kvadrata njihovih rastojanja od
odgovarajuće ose u ravni te površine
IO = ∫ ( x 2 + y2 ) dA = ∫ x 2 dA + ∫ y2 dA = I y + I x = I x + I y
A A A
Polarni moment inercije jednak je zbiru aksijalnih momenata
inercije za bilo koje dve međusobno upravne ose koje se seku
u tom polu.

CENTRIFUGALNI MOMENAT INERCIJE

KARAKTERISTIKE MOMENATA INERCIJE
RAVNIH POVRŠINA

Dimenzija L4 Jedinica m4 cm4

I xy = ∫ x y dA
Aksijalni i polarni moment inercije uvek su pozitivne veličine,
A
različite od nule

Centrifugalni moment inercije može biti pozitivan, negativan

ili jednak nuli.

Centrifugalni moment inercije predstavlja zbir proizvoda Svaka površina, bila ona simetrična ili nesimetrična, ima bar
svih elementarnih površina i oba njihova odstojanja od osa. jedan par međusobno upravnih osa za koje je centrifugalni
moment inercije jednak nuli.

4
 1.12.2015

ŠTAJNEROVA TEOREMA

x=ξ
ξ+a y=η
η+b

I x = ∫ y 2 dA = ∫ ( η + b ) dA = ∫ η2 dA + 2b ∫ η dA + b 2 ∫ dA = I ξ + 2bSξ + b 2 A
2

A A A A A

I y = ∫ x 2 dA = ∫ ( ξ + a ) dA = ∫ ξ2 dA + 2a ∫ ξ dA + a 2 ∫ dA = Iη + 2a Sη + a 2 A
2

A A A A A

I xy = ∫ ( ξ + a )( η + b ) dA = ∫ ξ η dA + a ∫ η dA + b ∫ ξ dA + ab ∫ dA = Iξµ + a Sx + bSη + abA

A A A A A

ŠTAJNEROVA TEOREMA

Ako je koordinatni početak koordinatnog sistema ξO1η ujedno i težište površine

O1=C, tada su ose ξ i η težišne, a Iξ , Iη, Iξη težišni li sopstveni momenti inercije.
Ako površina ima jednu osu simetrije, tada je centrifugalni Kako su statički momenti za te ose jednaki nuli (Sξ=0 , Sη=0), a b=yC i a=xC
moment inercije za tu osu i bilo koju drugu upravnu osu Ix = Iξ + b2 A
jednak nuli.
I x = I ξ + yC2 A
I y = Iη + x C2 A I y = Iη + a 2 A
I xy = ∫ xydA = ∫ xydA + ∫ (− x )ydA = 0
A A′ A′′ I xy = I ξη + x C y C A I xy = Iξη + a b A

PROMENA MOMENATA INERCIJE PRI TRANSLACIJI

ŠTAJNEROVA TEOREMA
KOORDINATNOG SISTEMA. ŠTAJNEROVA TEOREMA
Momenti inercije za ose koje nisu
težišne jednaki su zbiru sopstvenih
momenata inercije za paralelne težišne
ose i odgovarajućih položajnih
momenata inercije

Momenti inercije preseka za ose ξ i η

Iξ , Iη, Iξη težišni li sopstveni momenti inercije
Iξ = ∫ η2 dA Položajni aksijalni momenti inercije predstavljaju proizvode kvadrata
A rastojanja odgovarajućih paralelnih osa i površine (b2A, a2A), a
položajni centrifugalni moment inercije jednak je proizvodu oba
Iη = ∫ ξ2 dA rastojanja između paralelnih osa i površine (a b A).
A

Iξη = ∫ ξ η dA
Za x=a, y=b položajni momenti inercije su a2A, b2A, a b A
A
Ako je koordinatni početak koordinatnog sistema ξO1η ujedno i težište površine
O1=C, tada su ose ξ i η težišne, a Iξ , Iη, Iξη težišni li sopstveni momenti inercije.

5
 1.12.2015

ŠTAJNEROVA TEOREMA MOMENTI INERCIJE ZA ZAOKRENUTI

(ROTIRANI) KOORDINATNI SISTEM
Momenti inercije ravne površine za ose
paralelne težišnim osama jednaki su
zbiru sopstvenih momenata inercije za Poznati su sopstveni (težišni) momenti inercije Ix, Iy i Ixy.
težišne ose i odgovarajućih položajnih
momenata inercije Za neki novi koordinatni sistem ξOη koji je zaokrenut u odnosu na prethodni,
treba odrediti momente inercije Iξ, Iη i Iξη.

Ugao zaokretanja φ je proizvoljan i smatra se pozitivnim ako se rotacija osa vrši

u pozitivnom matematičkom smeru (suprotno od smera kazaljke na satu)

I x = Iξ + b 2 A
I y = Iη + a 2 A
I xy = I ξη + a bA Položajni

Sopstveni (težišni, centralni)

MOMENTI INERCIJE ZA ZAOKRENUTI

ŠTAJNEROVA TEOREMA KOORDINATNI SISTEM
ROTACIJA KOORDINATNOG SISTEMA.
GLAVNE OSE INERCIJE I GLAVNI MOMENTI INERCIJE
Momenti inercije za ose koje nisu težišne
jednaki su zbiru sopstvenih momenata
inercije za paralelne težišne ose i
odgovarajućih položajnih momenata inercije
ξ = MN + CM = PQ + CM = y sin ϕ + x cos ϕ
η = SQ − NQ = SQ − MP = y cos ϕ − x sin ϕ

Ako su poznati momenti inercije nekog preseka za ose koje nisu težišne, na
primer x i y, sopstveni (težišni) momenti inercije za odgovarajuće paralelne
težišne ose su:
2
Iξ = ∫ η2 dA = ∫ ( y cos ϕ − x sin ϕ ) dA = cos 2 ϕ ∫ y 2 dA + sin 2 ϕ∫ x 2 dA − 2sin ϕ cos ϕ ∫ xy dA =
Iξ = I x − y2C A A A A A A

= I x cos2 ϕ + I y sin 2 ϕ − 2sin ϕ cos ϕ I xy

2
Iη = I y − x A
C 2
Iη = ∫ ξ 2 dA = ∫ ( ysin ϕ + x cos ϕ ) dA = sin 2 ϕ∫ y 2 dA + cos 2 ϕ ∫ x 2 dA + 2sin ϕ cos ϕ∫ xy dA =
A A A A A
I ξη = I xy − x C y C A = I x sin 2 ϕ + I y cos 2 ϕ + 2sin ϕ cos ϕ I xy

KARAKTERISTIKE MOMENATA INERCIJE I ξη = ∫ ξ η dA = ∫ ( y sin ϕ + x cos ϕ )( y cos ϕ − x sin ϕ ) dA =

RAVNIH POVRŠINA A A

 
= sin ϕ cos ϕ  ∫ y 2 dA − ∫ x 2 dA  + ( cos 2 ϕ − sin 2 ϕ ) ∫ xy dA =
A A  A

= ( I x − I y ) sin ϕ cos ϕ + I xy ( cos 2 ϕ − sin 2 ϕ )

Aksijalni moment inercije za osu koja nije težišna uvek je veći od momenta
inercije za paralelnu težišnu osu, jer su položajni momenti inercije uvek Kako je:
1 1
pozitivne veličine (b2A>0, a2A>0). cos 2 ϕ = (1 + cos 2ϕ ) sin 2 ϕ = (1 − cos 2ϕ)
2 2
Moment inercije za težišnu osu (sopstveni moment inercije) je najmanji
2sin ϕ cos ϕ = sin 2ϕ cos 2 ϕ − sin 2 ϕ = cos 2ϕ
od momenata inercije za sve međusobno paralelne ose.
1
Pri paralelnom pomeranju samo jedne koordinatne ose centrifugalni Iξ =
2
( Ix + Iy ) + 12 ( Ix − Iy ) cos 2ϕ − Ixy sin 2ϕ
moment inercije se ne menja.
1 1
Ovo sledi iz
I xy = Iξη + a b A Iη = ( I x + I y ) − ( I x − I y ) cos 2ϕ + I xy sin 2ϕ
2 2
ako je, na primer a=0, b≠0 (ili je a≠0, b=0) tada je Iξη=Ixy 1
Iξη = ( I x − I y ) sin 2ϕ + I xy cos 2ϕ
2
Momenti inercije za bilo koji novi, zaokrenuti koordinatni sistem

6
 1.12.2015

GLAVNE OSE INERCIJE I GLAVNI MOMENTI INERCIJE

GLAVNE OSE INERCIJE I GLAVNI MOMENTI INERCIJE
Osa (1) je osa u odnosu na koju je aksijalni moment inercije maksimalan I1,
Drugi obrazac dobija se iz prvog zamenom ugla φ sa φ+900.
i ona zaklapa ugao α1 sa pozitivnim delom ose Ox
Zbog toga je dovoljno ispitati prvi i treći od ovih obrazaca.
1
Iξ =
2
( Ix + Iy ) + 21 ( Ix − Iy ) cos 2ϕ − Ixy sin 2ϕ Osa (2) je osa u odnosu na koju je aksijalni moment inercije minimalan
i ona zaklapa ugao α2 = α1 + 900 sa pozitivnim delom ose Ox
I2,

1 1
I η = ( I x + I y ) − ( I x − I y ) cos 2ϕ + I xy sin 2ϕ
2 2
−2 I xy
1
I ξη = ( I x − I y ) sin 2ϕ + I xy cos 2ϕ tg2α =
2 Ix − I y
Momenti inercije za zaokrenuti koordinatni sistem su neprekidne funkcije ugla rotacije φ,
pa se mogu odrediti njihove ekstremne vrednosti:

dI ξ
dϕ
( )
= − I x − I y sin 2ϕ − 2I xy cos 2ϕ = 0

Argument φ koji zadovoljava poslednju jednačinu označimo sa α, pa se dobija:

−2 I xy
tg2α =
Ix − I y Ugao α se nanosi u pozitivnom matematičkom smeru.

GLAVNE OSE INERCIJE I GLAVNI MOMENTI INERCIJE GLAVNE OSE INERCIJE I GLAVNI MOMENTI INERCIJE
−2 I xy
tg2α =
Ix − I y
Centrifugalni moment inercije
dI ξ za glavne ose inercije je jednak nuli:
dobijeno iz uslova =0 za α= φ
dϕ
dI η
Ovo se isto dobija i iz uslova =0 I12 = 0
dϕ
nπ
Jednačina ima bezbroj rešenja α n = α + , n = 1, 2, 3,...
2
Sva ova rešenja (uglovi) određuju dva uzajamno upravna pravca.
Zato je dovoljno odrediti samo jedno, najmanje rešenje za α.
Kako je:
−∞ ≤ tg2α ≤ +∞ Ako su x i y težišne ose tada su I1 i I2 – glavni centralni momenti inercije,
A ose (1) i (2) su glavne centralne ose inercije:
to mora biti −900 ≤ 2α ≤ +90 0 odnosno -450 ≤ α ≤ +450
1
( I x + I y ) + 12
2
tj. apsolutna vrednost ugla α ≤ 450 I max = I1 =
2
(I x − I y ) + 4 I xy
2

1 1 2
I min = I2 = ( I x + I y ) − (I − I y ) + 4 I xy
2
Ugao α određuje položaj takozvanih glavnih težišnih osa inercije. 2 2
x

GLAVNE OSE INERCIJE I GLAVNI MOMENTI INERCIJE GLAVNE OSE INERCIJE I GLAVNI MOMENTI INERCIJE
1 Ix − Iy
cos 2α = =
1 + tg 2 2α ± (I
2
− I y ) + 4 I 2xy
x

tg2α −2I xy
sin 2α = =
1 + tg 2 2α ± (I
2
− I y ) + 4 I 2xy
x

Sa ovim, iz prva dva obrasca, zamenom φ sa α, dobijaju se ekstremne vrednosti

Za ose za koje aksijalni momenti inercije imaju ekstremne vrednosti,
aksijalnih momenata inercije – glavni težišni momenti inercije: centrifugalni moment inercije je jednak nuli.
Važi i obrnut zaključak: ako je za par međusobno upravnih osa centrifugalni moment inercije
1
( I x + I y ) + 12 jednak nuli, te su ose glavne ose inercije (aksijalni momenti inercije za te ose
2
I max = I1 =
2
(I x − I y ) + 4 I xy
2
imaju ekstremne vrednosti).
Pri svemu ovome, u opštem slučaju, ni jedna od osa ne mora biti osa simetrije površine.
1 1 2
I min = I2 = ( I x + I y ) − (I x − I y ) + 4 I 2xy Za površinu koja ima jednu osu simetrije, ta osa je jedna glavna težišna osa,
2 2 dok je druga glavna osa upravna na nju i prolazi kroz težište.
Za ove ose centrifugalni moment inercije je jednak nuli.
A iz trećeg obrasca sledi: Ako površina ima dve ose simetrije, te ose su glavne težišne ose inercije,
(I )
ξη ϕ=α = I12 = 0 jer je i za njih centrifugalni moment inercije jednak nuli (pravougaonik, I profil itd.).
Ako površina ima tri ili više osa simetrije, bilo koja osa je glavna osa,
jer su momenti inercije za sve težišne ose, u tom slučaju međusobno jednaki.
Takve površine su kvadratna, kružna, prstenasta itd.

7
 1.12.2015

GLAVNE OSE INERCIJE INVARIJANTE MOMENATA INERCIJE

I GLAVNI MOMENTI INERCIJE
I ξ + I η = I x + I y = I1 + I 2 PRVA INVARIJANTA

Kako je moment inercije za težišnu osu manji od momenta inercije za osu Zbir aksijalnih momenata inercije se ne menja pri rotaciji pravouglog
koja nije težišna a paralelna je težišnoj, od svih težišnih osa koordinatnog sistema.
najmanji je moment inercije za drugu glavnu osu (2). Taj zbir mora biti konstantan jer predstavlja polarni moment
Zaključuje se da je I2 najmanji mogući aksijalni moment inercije površine. inercije preseka za koordinatni početak kao pol.
Od svih težišnih osa najveći je momenata inercije za osu (1),
ali postoji bezbroj netežišnih osa za koje su momenti inercije veći od I1.
2
Detaljnijom analizom prva dva obrasca dolazi se do veoma korisnog zaključka: I ξ ⋅ I η − I ξη = I x ⋅ I y − I 2xy = I1 ⋅ I 2 DRUGA INVARIJANTA
uvek osa većeg poznatog momenta inercije, zaokretanjem za ugao α
prelazi u osu najvećeg momenta inercije (1),
a osa manjeg poznatog momenta inercije u osu najmanjeg momenta inercije (2).
Nepromenljivost razlike proizvoda aksijalnih momenata inercije i kvadrata
centrifugalnog momenta inercije (za glavne ose je centrifugalni moment inercije
Pri rešavanju zadataka, korisno je imati u vidu činjenicu da
osa najmanjeg momenta inercije (2) uvek „prati“ izduženje površine, jednak nuli I12=0).
a osa najvećeg težišnog momenta inercije (1) ima poprečan položaj u odnosu
na taj pravac.

GLAVNE OSE INERCIJE I GLAVNI MOMENTI INERCIJE INVARIJANTE MOMENATA INERCIJE

Glavne težišne ose inercije nazivaju se i glavnim centralnim osama,
dok se glavni težišni momenti inercije nazivaju i glavni centralni momenti inercije.
Ove veličine imaju ogroman značaj u analizi napona i deformacije grednih nosača.
Glavni težišni momenti inercije poprečnog preseka nekog štapa predstavljaju
meru otpora pri njegovom savijanju.
Korišćenjem druge invarijante može se za neku površinu izračunati centrifugalni
moment inercije za par upravnih osa ako su poznati aksijalni momenti inercije
za te ose i glavni momenti inercije.
Na primer za standardni raznokraki ugaonik na sledećoj slici u tablicama su date vrednosti
Ix, Iy, I1 i I2 pa iz druge ivarijante se sračuna centrifugalni moment inercije
za koji nema vrednosti u tablicama:
2 2
I ξ ⋅ I η − I ξη = I x ⋅ I y − I xy = I1 ⋅ I 2

Na primer, gredu pravougaonog poprečnog preseka lakše je saviti oko

vertikalne ose (2), nego oko horizontalne ose (1), jer je b<
<h.
I xy = ± I x ⋅ I y − I1 ⋅ I 2

Znak minus ili plus se uzima zavisno od položaja ugaonika

u odnosu na usvojene koordinatne ose xCy.
U sličaju datom na slici, treba uzeti znak minus,
jer je veći deo površine ugaonika u II i IV kvadrantu.

MOMENTI INERCIJE ZA OSE ZAOKRENUTE POLUPREČNICI INERCIJE. ELIPSA INERCIJE

U ODNOSU NA GLAVNE OSE INERCIJE. Promena aksijalnih momenata inercije od pravca ose može se geometrijski
INVARIJANTE MOMENATA INERCIJE predstaviti pomoću elipse inercije preseka.
Neka su za površinu poznate glavne težišne ose (1) i (2) i glavni težišni momenti inercije I1 i I2.
Ako se glavne ose inercije za koje je centrifugalni moment inercije jednak nuli (I12=0)
Moment inercije u odnosu na proizvoljnu težišnu osu ξ dobija se primenom prvog izraza:
usvoje kao koordinatne ose, momenti inercije za zaokrenute ose u odnosu na njih,
za proizvoljan ugao su:
1 1 Iξ = I1 cos 2 ϕ + I 2 sin 2 ϕ :A
Iξ = I1 cos 2 ϕ + I 2 sin 2 ϕ = ( I1 + I 2 ) + ( I1 − I 2 ) cos 2ϕ
2 2 2 2 2 2 2
1 1 + i = i cos ϕ + i sin ϕ
ξ 1 2
Iη = I1 sin 2 ϕ + I2 cos 2 ϕ = ( I1 + I2 ) − ( I1 − I 2 ) cos 2ϕ
2 2
1
Iξη = ( I1 − I2 ) sin ϕ cos ϕ = ( I1 − I2 ) sin 2ϕ I1 I2
2 i1 = i2 =
A A
Iξ + Iη = I x + I y = I1 + I 2
2
Iξ ⋅ I η − I ξη = I x ⋅ I y − I 2xy = I1 ⋅ I 2 poluprečnici inercije za glavne ose – glavni poluprečnici inercije

Iξ
koje se pri rotaciji koordinatnog sistema ne menjaju. iξ = poluprečnik inercije za osu ξ
To su invarijante momenata inercije. A

8
 1.12.2015

ELIPSA INERCIJE MOMENTI INERCIJE PRAVOUGAONIKA

Iz praktičnih razloga označimo osu (1) sa x a osu (2) sa y. b h

A = b ⋅ h, x C = , yC =
Uočimo na osi ξ neku tačku N (x,y) na rastojanju r od koordinatnog početka (težišta C površine). 2 2
Očigledno je da postoje sledeće zavisnosti: h h
bh 3
x y I x1 = ∫ y 2 dA = ∫ y 2 bdy = b ∫ y 2 dy = dA = bdy
cos ϕ = sin ϕ = A 0 0 3
r r b b
hb 3
I y1 = ∫ x 2 dA = ∫ x 2 hdx = b∫ x 2 dx = dA = hdx
iξ2 = i12 cos 2 ϕ + i22 sin 2 ϕ A 0 0 3
dA = bdy
h
b h
b b2 h b2h2
I x1y1 = ∫ xydA = ∫ ydA = ∫ ybdy = ∫ ydA = 4
2 2 02 02 2 0
i2 x2 i2 y2
A
x  y r2
iξ2 = i12   + i 22   = 1 2 + 2 2 /⋅ 2 2
r r r r i1 ⋅ i 2
2 2 Za težišne ose
x 2 y 2 iξ ⋅ r
+ = bh 3  h 
2
bh 3
i22 i12 i12 ⋅ i22 I x = I x1 − y 2C A = −   bh =
3 2 12
2
Ako se rastojanje r odabere tako da bude h 33  b  hb 3
I y = I y1 − x 2C A = −   bh =
i ⋅i x 2 y2 3 2 12
r= 1 2 + =1
i22 i12 b2h 2 b h
iξ I xy = I x1y1 − x C y C A =
4
−
22
bh = 0

ELIPSA INERCIJE MOMENTI INERCIJE I ELIPSA INERCIJE PRAVOUGAONIKA

x 2 y2 Za težišne ose x i z momenti inercije su:

+ =1 bh 3 hb 3
i22 i12 Ix = Iy = I xy = 0
12 12

Poluprečnici inercije su:

bh 3
Ix 12 = h2 3
Ovo predstavlja elipsu inercije površine za težište C (težišna elipsa inercije). ix = i1 =
A
=
bh 12
=
6
h = 0,29h
Poluose elipse inercije su glavni težišni poluprečnici inercije i1 i i2.
hb 3
Iy 2
i y = i2 = = 12 = b = 3 b = 0,29b
Pri konstruisanju elipse inercije veći poluprečnik i1 nanosi se na na osu (2), A bh 12 6
a manji poluprečnik inercije i2 nanosi se na na osu (1).
Poluprečnik inercije nanosi se upravno na osu za koju je određen. Rastojanje između tačke dodira tangente koja je paralelna sa odabranom osom i težišta C je iD.
Zbog toga je elipsa inercije uvek izdužena u pravcu izduženja površine.
I D = A i D2

MOMENTI INERCIJE KRUGA

ELIPSA INERCIJE
D2π
Ako su glavni težišni momenti inercije međusobno jednaki I1=I2, A= = r 2π
4
tada su jednaki i poluprečnici inercije (i1=i2), pa se elipsa inercije svodi na krug.
D 4 π r 4π
To je slučaj kod kvadrata, kruga, prstena, pravilnog šestougaonika i dr, Ix = Iy = = ≈ 0,0491 D 4 = 0,785 r 4
64 4
tj. kod svih površina kod kojih se momenti inercije ne menjaju pri rotaciji
I xy = 0
koordinatnog sistema.
D r
ix = i y = =
4 2
Elipsa inercije ima svoja geometrijska značenja.
Dva najvažnija su: MOMENTI INERCIJE POLOVINE KRUGA
1. Rastojanje proizvoljne težišne ose, na primer ξ, D2π r 2π
A= =
i njoj paralelne tangente t na elipsu, jednako je 8 2
poluprečniku inercije za tu osu (d= iξ). 4r
yC = ≈ 0,2122 D, r − y c ≈ 0,2878 D
2. Ako je tangenta t elipse inercije paralelna sa 3π
jednom težišnom osom, tada se centrifugalni π 8 
I x =  −  r 4 ≈ 0,1098 r 4 ≈ 0,0069 D 4
moment inercije površine može dobiti kao  8 9π 
proizvod koordinata dodirne tačke D i površine, r 4 π D 4π
Iy = = ≈ 0,392 r 4 ≈ 0,0025 D 4
8 128
tj. Iξη=ξ
ξD ηD A.
r4π D4π
I x1 = = ≈ 0,392 r 4 ≈ 0,0025 D 4
8 128

9
 1.12.2015

Odrediti sopstvene momente inercije

POSTUPAK ODREĐIVANJA MOMENATA INERCIJE
b h 3 1 ⋅ 12 3
SLOŽENE POVRŠINE I x1 = = = 144 cm 4
12 12
3 3
hb 12 ⋅ 1
I y1 = = = 1 cm 4
1. Izabrati koordinatni sistem xOy i odrediti položaj težišta 12 12
2. Odrediti sopstvene momente inercije svake površine I x1 y1 = 0
3. Primenom Štajnerove teoreme odrediti momente inercije b h 3 8 ⋅ 13
I x2 = = = 0,66 cm 4
složene površine za težišne ose 12 12
4. Odrediti položaj (ugao) glavnih centralnih osa inercije h b 3 1 ⋅ 83
5. Odrediti glavne centralne momente inercije I y2 = = = 42,66 cm 4
12 12
6. Odrediti poluprečnike elipse inercije i nacrtati elipsu inercije
I x 2 y2 = 0

b h 3 8 ⋅ 13
I x3 = = = 0,66 cm 4
12 12
h b 3 1 ⋅ 83
I y3 = = = 42,66 cm 4
12 12
I x 3y3 = 0

PRIMER IZRAČUNAVANJA MOMENATA INERCIJE Odrediti momente inercije za ose x i y

SLOŽENE POVRŠINE
Odabrati ose x i y i odrediti težište:
A1 = 12 ⋅1 = 12 cm 2 , x1 = 0,
A 2 = 8 ⋅1 = 8cm 2 , x 2 = −3, 5cm, y2 = 6, 5cm
2
A3 = 8 ⋅1 = 8cm , x 3 = 3, 5cm, y3 = −6,5cm
S1x = y1 A1 = 0
S2x = y2 A 2 = −28 = cm3
S3x = y3 A3 = 28cm3
I x = I x1 + y 2C1 ⋅ A1 + I x 2 + y C2 2 ⋅ A 2 + I x3 + y C2 3 ⋅ A 3 =
= 144 + 0,66 + 6,5 2 ⋅ 8 + 0,66 + 6,5 2 ⋅ 8
y1 = 0 C1 ( 0;0 )
C 2 ( −3, 5;6, 5)
I x = 822 cm 4
C3 ( 3,5; −6, 5)
I y = I y1 + x 2C1 ⋅ A 1 + I y 2 + x C2 2 ⋅ A 2 + I y3 + x 2C3 ⋅ A 3 =
S1y = x1 A1 = 0 = 1 + 42,66 + 3,5 2 ⋅ 8 + 42,66 + 3,5 2 ⋅ 8
S2y = x 2 A 2 = 52 cm 3
S3y = x 3 A3 = −52 cm3 I y = 282 cm 4

Sx = S1x + S2 x + S3x = 0 − 28 + 28 = 0 I xy = I x1y1 + x C1 y C1 ⋅ A1 + I x 2 y 2 + x C 2 y C 2 ⋅ A 2 + I x 3 y3 + x C3 y C3 ⋅ A 3 =

Sy = S1y + S2 y + S3y = 0 + 52 − 52 = 0
= 0 + 0 + (− 3,5)2 ⋅ 6,5 ⋅ 8 + 3,5 ⋅ (− 6,5) ⋅ 8

Sy 0 Sx 0
yT = = =0
xT =
A
=
28
=0 A 28 I xy = −364 cm 4

PRIMER IZRAČUNAVANJA MOMENATA INERCIJE PRIMER IZRAČUNAVANJA MOMENATA INERCIJE

SLOŽENE POVRŠINE SLOŽENE POVRŠINE
Odrediti položaj glavnih osa i glavne momente inercije
Odrediti momente inercije za ose x i y −2 I xy
tg2α =
Ix − Iy

− 2(− 364)
tg 2α = = 1,3481
821,33 − 282
2α = arctg1,3481 = 53,4330 ⇒ α = 26,72 0
1 1 2
I max = I1 = ( I x + I y ) + ( Ix − I y ) + 4 I2xy
2 2
1 1 2
I min = I 2 = ( I x + I y ) − ( Ix − I y ) + 4 I2xy
2 2

(I )
ξη ϕ=α = I12 = 0

I x = I x1 + y C2 1 ⋅ A1 + I x 2 + y C2 2 ⋅ A 2 + I x 3 + y 2C3 ⋅ A 3 1
I1 = (822 + 282 ) +
1
(822 − 282 )2 + 4 ⋅ (− 364 )2
I max = I1 = 1006 cm 4 2 2
I y = I y1 + x C2 1 ⋅ A1 + I y 2 + x C2 2 ⋅ A 2 + I y3 + x C2 3 ⋅ A3 1 1
I min = I 2 = 99 cm 4 I 2 = (822 + 282 ) − (822 − 282 )2 + 4 ⋅ (− 364 )2
2 2
I xy = I x1y1 + x C y C ⋅ A 1 + I x 2 y 2 + x C y C ⋅ A 2 + I x 3 y3 + x C y C ⋅ A 3 I12 = 0
1 1 2 2 3 3

10
 1.12.2015

PRIMER IZRAČUNAVANJA MOMENATA INERCIJE

SLOŽENE POVRŠINE Sopstveni momenti inercije trougla – površina A1
A1 = 6 cm 2 C1 (0,25;1)
Odrediti poluprečnike inercije
b h 3 6 ⋅ 23
Ix = = = 1,33 cm 4
1
36 36
I1 1006 hb 3
2⋅6 3
i1 = = = 5,66 cm I y1 = = = 12 cm 4
A 28 36 36
b2h2 62 ⋅ 22
I2 99 I x 1y 1 = − =− = −2 cm 4
i2 = = = 1,88 cm 72 72
A 28 Sopstveni momenti inercije polukružne površine A2

A 2 = 6,28 cm 2 C 2 (− 2,60; 0,32 )

r 4π 24 π
Ix2 = = = 6,28 cm 4
8 8
r4
Iy2 =
72π
( )
9π 2 − 64 = 1,76 cm 4

Ix2y2 = 0

POSTUPAK ODREĐIVANJA GEOMETRIJSKIH

KARAKTERISTIKA SLOŽENE POVRŠINE Sopstveni momenti inercije pravougaonika – površina A3

A 3 = 12 cm 2 C 3 (1,25; − 0,68)
NAPOMENE – O ČEMU TREBA VODITI RAČUNA
b h 3 6 ⋅ 23
Ix3 = = = 4 cm 4
12 12
Treba koristiti simetriju jer je težište površine uvek na osi simetrije hb 3
2⋅6 3
I y3 = = = 36 cm 4
12 12
Osa simetrije je ujedno i glavna osa inercije, a druga glavna osa prolazi
I x 3 y3 = 0
kroz težište i upravna je na prvu.
Momente inercije date složene površine
Ako površina ima više osa simetrije težište je njihovom preseku, a one su I x T = I x1 + y 2C1 ⋅ A1 + I x 2 + y 2C2 ⋅ A 2 + I x 3 + y 2C3 ⋅ A 3 =
ujedno i glavne ose inercije I x T = 25,802 cm 4
= 1,33 + 12 ⋅ 6 + 6,28 + 0,322 ⋅ 6,28 + 4 + (− 0,68) ⋅12
2

Za glavne ose inercije centrifugalni moment inercije je uvek jednak nuli I yT = I y1 + x 2C1 ⋅ A1 + I y2 + x 2C2 ⋅ A 2 + I y3 + x 2C3 ⋅ A 3 = I y T = 111,338 cm 4

= 12 + 0,25 ⋅ 6 + 1,76 + (− 2,6 ) ⋅ 6,28 + 36 + 1,25 ⋅12

2 2 2
I x T yT = − 15,925 cm 4
I x T y T = I x1y1 + x C1 y C1 ⋅ A1 + I x 2 y 2 + x C 2 y C2 ⋅ A 2 + I x 3 y3 + x C3 y C3 ⋅ A 3 =
= −2 + 0,25 ⋅1 ⋅ 6 + 0 + (− 2,6 ) ⋅ 0,32 ⋅ 6,28 + 0 + 1,25 ⋅ (− 0,68) ⋅12

Primer:
Odrediti momente inercije date složene površine.

A1 = 6 cm 2 C1 (2; 0,67) Sy42,36

xC = = = 1,75m
A 2 = 6,28 cm 2 C 2 (− 0,85; 0 ) A 24, 28
Sx −7, 98
A 3 = 12 cm 2 C 3 (3; − 1) yC = = = −0,32 m
A 24, 28

11