Mp, S.J"L en Mp* P"r,.

rlrk

BL^rata-YuJJh"
vertaald door

R. Ne. Dr. POERBATTARAKA en Dr. C. HOOYKAAS

Gedrul.t bij G. Kolff & Co., Batavia.

 Pindaian ini untuk studi wayang dan tidak diperdagangkan.

Pindaian ini adalah salah satu hasil kegiatan

Konservasi / melestarikan Kepustakaan Wayang terbitan lama.

Kegiatan nir laba / non komersial dari perorangan sukarelawan di persaudaraan masyarakat wayang
Indonesia, dengan cara memindah rekam dari bentuk kepustakaan tercetak di kertas menjadi bentuk
kepustakaan digital , dengan tujuan :

1. Melestarikan kepustakaan wayang, agar bisa disimpan lebih lama, disimpan lebih ringkas tanpa
mengurangi isi kepustakaan, penyimpanan dengan cara lebih mudah ( tidak memerlukan
kondisi penyimpanan yang rumit ), memungkinkan dibaca dari jarak jauh / tempat yang
berbeda.
2. Persiapan isi' Perpustakaan Digital Terbuka tentang Wayang ' ( ' Wayang Digitalized Open
Library')yang mungkin terwujud di kelak kemudian hari.
3. Memudahkan atau lebih memungkinkan siapapun bisa membaca kepustakaan tersebut.

Nama buku : BHARATA YUDDHA - Mpu Sedah en Mpu Panuluh.

Nama pengarang : vertalld door R.Ng.Poerbatjaraka en Dr. C. Hooykaas.

Nama penerbit : Gedrukt I dicetak I bij G. Kolff & Co., Batavia ; 1931 - 1933.

Buku diusahakan oleh : Habibuddin, Pela Mampang, Jakarta { dari koleksi pribadi Raden Ayu
Wongsosewojo )
Dipindai di dan pada tanggal : takarta,O8 Agustus 2O11

Dipindai oleh : Budi Adi Soewirjo, Jakarta, pengelola blog wayangpustaka.

Untuk mengetahui judul kepustakaan lain yang sudah di-konservasi, silakan kunjungi laman
http://wavangpustaka.wordpress.com atau
http://wavangpustaka02.wordpress.com atau
Facebook : http://www.facebook.com/oases/Wavane-Purwa-Buku/82972305747

Peran serta Anda dalam kegiatan konservasi ini sangat diharapkan.

Untuk ber peran serta dalam kegiatan konservasi buku wayang lama, silakan kunjungi halaman
http ://wava ngpusta ka.wo rdpress.com/konservasi-kepusta kaa n-wava ngl
 ir
t?
lI
,5

fr

t-
INHOUD:
'I I
ll
l
t Inleiding I
I
I Het geslacht der Bhdrata's ......... 8a-d
I
De Strijd der Bharata's ............ 9

Register op de eigennamen

Ovetzicht der Zangen 8Z

i
I
I
t a
,|

t
l

;.
I

I
II

I
I
 I
I INLEIDING.
\
t B.-i-ans acht eeuwen geleden vatte de werden nogmaals bewerkt, dit keer in
-:-- -elige koning van (Oost-)Java, Dja- mitjipat overgebracht. Mdt de ndmen
I eiij+ het voornemen op, een groot werk
I c '.-c:ichten, en daardoor kadigdjajan te
r=;?:-i'en, d.i. eigenlijk wereldverovering,
t *'' :{.s zeggen: bevestiging zijner macht,
t -r: als men deze ook bereiken kan door
i Fr-:e offeranden en omvangrijke bouw-
reliant). Daartoe belastte hij Mpoe SE-
ii\ met het beschrijven van den grooten
:;-.,'J. dien zijn voorvaderen hadden moe-
'-= leveren om aan hun recht te komen,
da. srijd der Bhdrata's, Bhdrata-Y6eddha.
De Cchter van de eerste helft heeft zijn
--'s-\ niet kunnen bedindigen, ,,htj voelde
z:h verstijven bij het in-woorden-brengen
iz:: de daden van vorst Q&lya", en droeg
-r \fpoe Pan6eloeh de voltooiing op2).
Deze betuigt aan het slot op stereotype
sijze zijn onbedrevenheid3), na zicb voor-
=eftelijk van zijn taak te hebben gekwe-
:*.. Van Djajabhaja's staatkundige daden
-;3i<.-rl we niet veel afa), maar zijn doel
L,e€h hij bereikt, rvant in de literatuurge-
-.c-hiedenis is zijn naam blijven voortleven
dcor zrjn opdracht h e t epos der Javanen
bl uitnemendheid te doen schrijven.
\fet de andere twee epren Rd.mdyana en
.tJjoena-widjaja heeft het Bhdrata-Yoed-
c:a in zooverre hetzellde lot gedeeld, dat
i-:: niet aan de vergetelheid is prijsgege-
ie:. toen het in later eeuwen onbegrijpe-
-:-ir begon te worden door zijn verouderd
-'leigen, en in de dichtertaal dier dagen
-;*d overgebracht, met gebruikmaking
'.- de oude Sanskrit-metra. Dit litera-
:ri:-genre, kawi miring geheeten, heeft
-:l nooit in een groote populariteit kun-
:= '.'erheugen, en het duurde dan ook
:-:: lang, of alle drie de genoemde epen
R. Friederich, Voorloopig Verslag uan het Eilond Boli,
:::. Gen. XXII, r8+9, p. rZ.
l'.2-:ta-Yoeddha LII, r3.
3".'::;-\'oeddha LII, ro - r3.
.-.''-:::-l:i.tansche Geschiedenisr, door N. J, Krom,
?.'13.
)"t J:'-:,ansche Goeroe's, hun Leuen, Qnderricht en
van de twee dichters is Djajabeje er door
blijven voortleven ; zelfs heeft de volks-
mond, in welke overigens zelfs de grootste
vorst geen voortbestaan gevonden heeft,
hem de bekende praldmbang's toegedicht,
de voorspellingen, ,,een combinatie van
Javaansch Messiasgeloof en Moslimsche
eschatologie, waarin ook de Mahdi niet is
vergeten". 5)
Het is, als bij zooveel andere zaken,
weer Raffles geweest, die in r8r7 de aan-
dacht heeft gevestigd op de ,,schoonheid,
verhevenheid en ware dichterlijkheid" 6)
van het episch gediclrt, dat naar zijn ge-
tuigenis over het geheele land bekend
was ?). In aanmerking nemende, hoe wei-
nig er van het Kawi bekend was, (zooals
hij de taal van het Bhdrata-Yoeddha
noemde) en hoeveel gevaar het liep, ver-
loren te gaan, heeft hij zich zoo goed mo-
gelijke hulp verzekerd en r38 van de 7ry
vierregelige verzen in tekst en vertaling
weergegev". t); 'ran de rest gaf hij een kor-
ten inhoud. Van zijn Chapter III, hande-
lende over Taal, Letterkunde, Kunsten en
Wetenschappen, ruimde hij zoo 66 blad-
zijden, nagenoeg de helft, aan dit episch
gedicht in. Crawfurd en de vermaarde
Von Humboldt danken hem hun kennis
van het Oud-Javaansch, en Franz Bopp,
de vader der linguistiek, middellijk.
Toen ruim 3o jaar later P. P. Roorda
van Eysinga (Ridder der Orde van den
Nederlandschen Leeuw, Litt. Hum. Doct.
et Theor. Phil. Mag. Hoogleeraar in de
Taal-, Land- en Volkenkunde van Neder-
landsch-Indie, lid van Binnen- en Buiten-
landsche Geleerde Genootschappen) zich
Messiasprediking, door G. W. I. Drewes, Leiden, r9e5,
p'r34'
6) History of Jaua2 I, r83o, p. +59.
Z) o,c. p.458.
8) Synoptisch telkens op €6n pagina, aangenaam over-
zichtelijk, zooals tegenwoordig in wetenschappelijke tijd-
schriften maar al te vaak verzuimd wordt, zonder dat daar
voldoende motieven voor aanwezig geacht kunnen worden.
1'r
tot repatrieeren genoodzaakt zag wegens
,,eene gevaarlijke kwaal", en zijn voor het
Bataviaasch Genootschap van Kunsten en
Wetenschappen bestemde vertaling win
de Nieuw-Javaansche Briti-Joedi te Ley-
den bij C. C. van der Hoek in 1849 deed
verschijnent), waande hij zich den ont-
ginner voor Nederland van ,,een dicht-
stuk, dat dikwerl grandioso, niet zelden
teeder, nu en dan al te erotisch en somtijds
verheven en zeer podtisch is." 2)
,,Hempoe Sedah heeft aan de hoofdver-
- hetwelk twee duizend bladzijden in folio
eischte bij de schildering der personen
volkomen voldaan door ieder, dien hij
opvoert, een eigenaardig karakter te ge-
ven en dat karakter getrouw vol te hou-
den : in dit opzigt is hij aan Shakespeare
gelijk". Hoort nu, hoe deze Petrus en
Paulus in- 66n persoon zich ditmaal als Mo-
zes op den berg een geroepene voelde:
,,\{ijn, sedert langen tijd opgavat voor-
nemen om dit drchtstuk geheel in onze
taal over te brengen, s'erd vooral op
mijne jongste reis over Java verlerendigd
en op den top ran den tempel van Boro
Boedoer tot rijpheid gebragt. Op de tinne
van dat verhevene gebouw ontvouwde
zich een verrukkend deel van Java voor
mijne oogen en ik achtte het ran mijnen
pligt, door het uiwoeren van mijn voor-
nemen, een regtmatige hulde aan Java's
vervlogene dichterwereld toe te bren-
gen." Raffles hield ik mij
- ,,Evenals
overtuigd, dat tot het verstaan van het
Kdwi de kennis van het Sonshrit onmis-
baar is ; ik besloot dan in het belang der
zaak mij in die kennis te oefenen; door
volhardende inspanning las en schreef ik
weldra het Sanskrit, ......" te
midden mijner navorschingen - ,,Juist
werd ik
vereerd met eene briefwisseling van den
beroemden Wilhelm \on Humboldt, die
zijn belangrijk werk i)ber die Kaui-Spra-
che auf der Insel laua bearbeidde en van
mij al die inlichtingen over het Kdwi
verzocht, welke hij zeer bescheiden er-
kende, noodig te hebben, doch die ik
t) De Brata loeda of De Kr$g der Bhoratas, naar lvt
Jauaansche Held,endicht aan Hempoe Sedah in ncgen
gaarne beken, niet allen te hebben kun-
nen geven." ,,Door een bijzondere
omstandigheid werd ik eigenaar van een
...... te Soerakarta ...... uit de keizerlijke
boekerij Nu was ik weder €,6ne
schrede nader aan mijn doel en meende
het spoedig te zullen bereiken, toen ik
van hooger hand werd uitgenoodigd, een
Algemeen Maleisch en Nederdtritsch
woordenboek te vervaardigen. F,erst na
de voltooiing van dat moeijelijk werk,
in verschillende talen bevatte, begon ik
met ernst weder aan mrjn vroeger
plan .....,"
- Hij schetst zijn werkwijze:
,,Ik heb de zangen metrisch overgezet om
een juister denkbeeld van den vorm,
waarin dit dichtstuk voorkomt, te geven.
Somtijds is van de maat afgeweken, wan-
neer ik zulks in het belang der duidelijk-
heid dienstig achtte".
- ,,De onkiesche
coupletten van den derden en vierden
zang heb ik niet durven s'eglaten en ook
ron Humboldt wenschte, dat het dicht-
stuk niet door weglating r,an eenig ge-
deelte mogt verminkt worden." En
geen . Latijn, maar Nederduitsch ! Na
ook nog orer zijn hulpmiddelen en - hel-
pers uitgeweid te hebben, resumeert hij :
,,Het is op deze wijs en vooral door de
gunst van den Algoede, dat ik dezen
arbeid heb mogen voltooijen", waarbij
hij aan den lezer overlaat zich een denk-
beeld te vormen over zijn zwakke krach-
ten, waarover hijzelf zeker niet gering
gedacht zal hebben. Den waarlijk beschei-
den over zijn poging tot vertaling uit Oud-
Javaansche podzie oordeelenden Raff les
daarentegen gunde hij geen ,,ut desint
vires, tamen est laudonda voluntas", en
een uiteenzetting over diens zrvakke krach-
ten eindigt hij met de peroratie :
dan verkrijgt men gervis een zeer onvol-
ledig denkbeeld van de bedoeling des
dichters van de Brdta-Joeda, en beaamt
volkomen het oordeel, dat Raffles zelf zoo
nederig over zijn werk velde."
zangen metrisch ouergebragt door .,,,,,
en zcstij z) Dit citaat en de volgende alle uit zijn Inleiding.
 ).t": :oogmoed komt voor den val; blijk van erkentelijkheid en hoogachting
:,:,<- :z- c::ze Ridder enz. wellicht geoccu- door zijn' leerling" aan T. Roorda, H*g-
:>:----: Seueest zijn met eene ode aan Salak leeraar in de Oostersche Taal-, Land- en
::. Gije. selke hij zag verdwijnen in het Volkenkunde aan de Koninklijke Akade-
:-:.'j-i-3 rerschiet 'uan Java (,,doch mijn mie te Delft, die, zoo al niet Stuart's be-
-.- :::-i:1 aan dat pronkjuweel gehecht"), langstelling gewekt heeft, dan toch hem
: -'::. :e Directie van het Bataviaasch Ge- zedelijk gesteund door zijn Proeae aan
---,:,:::.lap van Kunsten en Wetenschap- laaaansche Podzie uit het Jauaansche hel-
l.= :r:i Ambtenaar voor de Javaansche dendicht de Brdta-Joedd of De StrEd der
:.--- en letterkunde te Soerakarta, A. B. Bardthds (sic); eene voorlezing t). Na
.l:-,=:: Stuart, uitnoodigde, R. v. E.'s on- een inleiding, o.a. over de verwikkelingen
'. -.::,:iC gebleven bewerking van de die voorafgaan aan de bloedige ontknoo-
\.:':';.'-Javaansche Briti-Joedi af te ma- ping, die het onderwerp vormt van ons
r.:-. \\'anneer een kleine tien jaar later ,,heroisch gedicht" welke in r84r bij de
:::= klaar is, bericht hij in de voorrede hoorders te Leeuwarden - nog niet bekend
::'. :jn magnum opus als volgt : ,,De tekst verondersteld mochten worden, maar in
:,:. alqedrukt, benevens de Voorrede en 1934 voor de lezers van Djiuri w6l
r.:- ledeelte ongeveer de helft der Roorda voort: - gaat
'.:::Jng. Na- doorzage van dat afgewerk-
- ,,Ook zijn de zaken en de zeden en ge-
:. :<icelte vond ik mij evenwel genoopt, woonten, die in het gedicht beschreven
-=- de Directie in overweging te geven, worden, dikwijls te vreemd, om het
:=- lierer het geheele werk van nieuws schoone van die beschrijvingen goed te
- aan te beginnen; en zij hechtte ge- voelen. Men leert die zaken voor de eer-
:-:-:3 gervigt aan de beweegredenen van ste maal kennen: hoe zal men dan kun-
=--_':
\oorstel, om het, ondanks de buiten nen oordeelen, of de beschrijving, die de
-:':ei aanzienlijke opofferingen, die er dichter er van geeft, ook dichterlijke ver-
:.:. r'erbonden waren, zonder bedenking dienste heeft ? Die moet men bij de be-
:::- te nemen. Inmiddels was het werk oordeeling niet uit het oog verliezen. Ook
'..:: mijn voorganger door hem zelf vol- verwachte men in de BrAtA-Joedi, omdat
:-.-iJ, en nog in den loop van 't zelfde het een heldendicht is, niet zulk een dich-
z1:.:. 1849, met een nieuwe voorrede en terlijke kunst en zulk een altijd hoog ge-
:'.:-iie bijvoegselen, te Leiden in 't licht stemden toon, als in de Aeneis van Vir-
'.::s:henen. In eene beocrdeeling van gilius, de Henriade van Voltaire en in
::.: s'erk - met uitzondering van den den Ondergang der eerste Wareld van
-':'.'aanschen tekst, waarover straks nader Bilderdijk. De BritA-joedA is een helden-
-.zalmijne
::r: i\ *rjmeening
hier niet legeyen. -Om er dicht, zooals de Ilias van Homerus. De-
'-: ie spreken, zou ik in een' toon moe- zellde
onbewimpeld over kunstelooze eenvoudigheid, de-
zelfde naiviteit, die ons bij Homerus zoo
:.:: r'ervallen, die weinig geschikt zorr behaagt, is ook een der voornaamste
-'-:. om inschikkelijkheid voor de gebre- schoonheden in de BrAtd-joedd; en ik
,..: r an mijne eigene uitgave te verwer- twijfel niet, of hij, die Homerus helden-
.a::: ......" t). z<ingen schoon kan vinden, zal ook be-
Deze nieuw-e vertaling van de Nieuw- hagen scheppen in de onopgasmukte
Ia"'aar,sche Briti-Joedi, verschenen in zangen van Empoe-sedah".t) Van
: S6c, was ,,opgedragen als een nederig de door hem in vertaling meegedeelde

Uit zijn voorrede ; het werk verscheen in Verh. vaansche Briti-Joedi nog aan Mpoe Scdah toe, die slechts
Ge:r. XXVII en XXVIII, Batavia 186o. de dichter was van de eerste helft van het Oud-Javaansche
I.eeuwarden, G. T, N. Suringar, r84r. Bhdrata-Yoeddha, terwijl de nieuwe omwerking op naam
Ook Roorda van Eysinga rchreef dc Nieuw-Ja- ltaat van JAsA di Poeri.-
stukken zegt Roorda: ,,Ik heb slechts levendig of roerend tafereel, in bekoor-
willen zorgen, dat de vertaalde verzen lijke beelden, nog veel te vinden, wat
eenigermate als verzen leesbaar zijn en stof kan geven tot eene gunstiger be-
als verzen in de ooren klinken. Was ik oordeeling. Men moge de waarde van
geoefend in het gebruik der Nederduit- het dichtwerk als zoodanig iets hooger of
sche dichtertaal en niet onbedreven in geringer schatten, daarvan alleen hangt
het werktuiglijke der dichtkunst, mrjn het belang van deze uitgave niet af. Dat
vertaling had veel beter kunnen zrjn. belang is veeleer gelegen in de voorname
Het onpodtische, dat u hinderen zal, plaats, die de B.J. in de Javaansche Let-
verzoek ik niet te wijten aan den Javaan- terkunde bekleedt".
schen dichter, maar aan mijn onhandig- Echter: ,,Om de B.J. uit dat standpunt
heid in het vertalen van pocizie." te behandelen, ware't voorzeker in menig
Roorda hindert echter geenszins, maar opzigt verkieslijk geweest, de B. J. Kawi
houdt een aardige lezing, ook nu nog le- tot grondslag te nemen, in stede van een
zenswaard. nieuwe omwerking; en van de beide om-
Terwijl Stuart hem dankbaar is, rept n'erkingen had de onze, ongeacht hare
Roorda van Eysinga met geen woord van vermoedelijke prioriteit, nog wel de min-
dit werkje, dat hem misschien evenzeer ont- ste a;'nspraak op die onderscheiding.
gaan is als hem ook ontgaan is C. F. Win- Doch ik ben niet geheel vrij geweest, om
ter Sr. die o.a. de Briti-Joedi in Ja- hieromtrent eene keus te doen. Toen de
vaansch proza bekortte, hetwelk door de voltooijing van 't werk van den heer
goede zorgen van T. Roorda in 1845 te Roorda van E1'singa mij werd opgedra-
Amsterdam het licht zag. g€n, was zijn tekst, tot dezelfde omwer-
Tien jaren lang hee{t C.ohen Stuart king behoorende, reeds geheel afgedrukt;
met alle waardeering voor het monumen- - en toen ik het voorstel deed, om de ver-
taal resultaat van zrjn scherpzinnig en taling op nieurv te beginnen, vond ik
onvermoeibaar strev te Solo zitten nog geene voldoende aanleiding, om te-
modderen (sit venia verbo). Hem was door vens de uitgave van een' nieuwen tek;t
de Directie van het Bataviaasch Genoot- aan te bevelen." Op den duur blijkt ech-
schap niet m66r verzocht, dan een stuk ter R. v. E.'s tekst, naar €€,n handschrift
vertaling te suppleeren bij een bestaanden, afgedrukt, t6 slecht r), en wordt ook een
Nieuw-Javaanschen, door Taco Roorda nieuwe tekst vervaardigd in aansluiting
als,,kunsteloos eenvoudig" gekenschets- evenwel bij de nu reeds ten - tweeden male
ten tekst, die vergeleken werd met de llias. geleverde vertaling. Voor den loop der
Eenmaal bezig bemerkt hij derst, dat gebeurtenissen vergeleek Stuart nog de
de voltooide helft toch eigenlijk ook niet Javaansche lakon's, waaraan hij meerdere
deugt, en hij dus een algeheele nieuwe ver- bekendheid verleende, en het Voor-Indi-
taling moet leveren. Vervolgens komt hij sche Mahibhdrata, waarvan hem echter
tot het inzicht, dat de kunsteloosheid van slechts een inhoudsopgave ten dienste
dien aard is, dat ,,men niet ligt geneigd stond, die hij meende niet al te zeer te
zal zijn, aan eene der omrverkingen, en kunnen vertrouwen. Toch wist hij door al
wel het minst aan de onze, reel dichter- zijn bijwerk en scherpzinnige oplettend-
lijke waarde toe te kennen. Wie zich door heid en ijver nog een remarkabel boek te
dien indruk niet van nadere kennisma- leveren.
king laat afschrikken, en daarbrj met Hem bleef echter voortdurend bezig-
eenige inschikkelijkheid over de gebre- houden de oudste destijds van Java be-
ken heenziet, zal niet nalaten, in het plan,
rl Deze reeds geheel afgedrukte tekst heeft rvaar-
dat er aan ten grondslag ligt, in sommige scl:;::-1k slech:s gediend tot pakpapier of is anderszine ver-
sterk uitkomende karakters, in menig niatigd; er is 5een exemplaar van bekend,

4
 kende Mahlbhlrata-bewerking: het Bhd-
rata-Yoeddha Kawi; van de Oud-Javaan-
sche parwa's kende men destijds het be-
staan nog niet. Herhaaldelijk doet hij in de
vijftiger jaren pogingen om een goed hand-
schrift hiervan te bemachtigen, waarvan
,,eene doorgaande vergelijking onmisbaar
is voor eene grondige behandeling van
B. J. djarwi (zijn tekst. C. H.), en terens
het belangrijkste, wat hier de kritiek te
doen heeft." De taal was hem evenwel
nagenoeg een gesloten boek, en de hand-
schriften tot zijn beschikking gebrekkig;
herhaald schrijven naar Batavia rverd niet
beantwoord. Na jaren bleek het Genoot-
schap niets van dien aard te bezitten,
vreemd genoeg, daar de Adjunct-Biblio-
thecaris Friederich destijds op Bali blij-
kens zijn Voorloopig Verslag een hand-
schrift rustig tot zijn beschikking moet
gehad hebben, en er ook de eerste plaats
aan toekent onder de Gewone Kawi-Lite-
ratuur.
Stuart's buitenlandsch lerlof van 186o
t86z werd voor hem een mijlpaal in zijn
-Bhdrata-Yoeddha-onderzoekingen; hij be-
gaf zich namelijk naar Londen, in de eer-
ste plaats voor Raffles' eigen handschrift,
en ook voor andere van de B.J.K., die Mr.
Salomon Keijzer
t),
in r854 gesignaleerd
had ,,en verblij-
zag het met het meest
dend gevolg bakroond". Op zijn voorstel
heeft het Gouvernement van Neder-
landsch-Indi€ bij besluit van r December
186z No. 6 ,,goedgevonden en verstaan,
magtiging te verleenen tot uitbetaling van
den ambtenaar voor de Javaansche taal- en
letterkunde A. B. Cohen Stuart, van eene
som van f zzs voor het doen ven'aardi-
gen in Nederland, ten behoeve van de
Nederlandsch-Indische regering, van een
geschreven en twaalf gelithographeerde
afschriften van den Brata Joeda Kawi, toe-
behoorende aan de Royal Asiatic Socie-
t)"'. ') In 1863 leverde S. Lankhout in den
r) Brjdr. Kon. Inst. enz. Nieuwe Volgreeks, Zesde deel,
:563, p. r43 -
r47.
r.r Not. But. Gen. enz. deel I, 186z - t863, p. 56,
Haag het bestelde dozijn af, en Cohen
Stuart, inmiddels gevestigd te Batavia en
eerelid van het Bataviaasch Genootschap
geworden ongetwijfeld op grond van
- verdiensten
zijn ijver en voor het Briti-
Joedi-onderzoek kon op 13 April
namens de regeering der Directie een
exemplaar aanbieden. 3) Hier voor het
eerst dus eindelijk een volledige tekst van
het Oud-Javaansche BhirataYoeddha.
Nu kwam het er echter nog op aan, den
tekst ook te begrijpen en van een vertaling
te voorzien. Stuart trachtte hiertoe zich
de medewerking te verzekeren van een
Inlandsch Kawi-kenner, dien hij op Bali
hoopte te vinden, zoodat op zijn verzoek
de Directie zich wendde tot den assistent-
resident van Bali a), het lid Blokzeijl, bij
schrijven van z8 Juni 1864 en 7 April r865.
ro Januari fi66 zag deze zich echter ge-
noodzaakt het hem geworden exemplaar
der lithographie te retourneeren, ,,onder
aanbieding van mijn beleefde verontschul-
digingen voor de late beantwoording
Uwer ge€erde letteren, welke alleen is
toe te schrijven aan de hoop, welke ik
voortdurend bleef koesteren, al vragende
en wedervragende, eindalijk toch eens
eenen ontcijferaar aan te treffen. In deze
verwachting ben ik echter ten eenenmale
teleurgesteld. De fragmenten uit het Kawi-
werk Bharata Joedha, onder mijn toezigt,
door den Balinees Ida k'toet Anom,
zoowel woord aoor woord als urtler in
't Maleisch, zoomede urij in't Balineesch
rertaald, heb ik de eer UwEdG. hier-
nevens respectievelijk op papier en lontar
aantebieden."
De Notulen vervolgen: ,,De heer van
Kinsbergen deelt mede, dat hij overeen-
komstig het verlangen van Zijne Exc.
den gouverneur-generaal van Bali her-
waarts (d.i. naar Batavia C. H.) heeft
medegebragt den dcor den heer Blokzeijl
genoemden geleerde Ida k'toet Anom.
g) Not. Bat. Gen. deel II, r864, p. r54;
+) Dit en het vervolg Not. B4t. Gen, deel IV, 1866,
p. ro2.
 Wordt besloten r. Den brief van den
heer Blokzeijl en de daarbij overgelegde
schrifturen ter hand te stellen aan den
heer Cohen Stuart met verzoek om te
dienen lan berigt. 3. Den heer Cohen
Stuart uit te noodigen om zich met Ida
k'toet Anom in aanraking te stellen en
van zijne bevinding te zijner tijd mede-
deeling te doen."
Aldus geschiedde; de te overwinnen
moei/rftheden waren niet gering, want
Stuart kende geen Balineesch, en Ida
K'toet Anom natuurlijk maar een zekere
mate van Maleisch, terwijl hij zich ver-
trouwd zal hebben moeten maken met
Stuart's werkwijze. Blijkens diens nota
aan de Directie 1) ,,zijn die uitkomsten
reeds voldoende, orrl te waarschuwen
tegen overdreven verwachtingen van het
licht, dat over de kennis der Kawi-taal
van die zijde zou kunnen opgaan". Hij
geeft dan enkele voorbeelden die reden
geven tot de woorden : ,,over het geheel
blijkt mij niet, dat hij er meer van ver-
staan heeft dan de iavaansche commen-
tatoren". 2) Na nog eenige voorbeelden
gegeven te hebben, concludeert hij : ,,Mo-
gen wij ons dus ook niet vleien, dat de
nevelen, die de Kawi-taal voor ons om-
hullen, van Bali hare gereede en volko-
men oplossing zouden te verwachten
hebben, evenmin hebben wij vooralsnog
het regt om den bijstand te versmaden,
die ook daar voor ons onderzoek te vin-
den is. Ik behoud mij voor, na per-
soonlijke kennismaking met Ida K'toet
Anom op dit onderwerp terug te komen,
en nadere voorstellen te doen omtrent
hetgeen zou kunnen verrigt worden, om
van dien bijstand een nuttig gebruik te
maken."
Hier is het echter bij gebleven ; andere
studidn en werkzaamheden n.unen Stuart
blijkbaar in beslag, en hij overleed te
Batavia 6 Februari 1876 zonder in zake de
B.J.K. verder van zich te hebben doen
r) Not. Bat. Gen. deel IV, 1866, p. I25 vgg.
z) \'an u'ie men allang wist, dat ze aan het raden
gegaan.
6
hooren. Zijn lavaansche manuscripten be-
rusten in de handschriftenverzam?ling van
het Koninklijk Bataviaasch Genootschap
van Kunsten en Wetenschappen; omtrent
zijn wetenschappelijke erfenis hebben wij
niets te weten kunnen komen.
Met dit in r876 gedindigd leven was ook
een ruim dertigjarige periode van belang-
stelling voor Java's episch gedicht ten
einde. Maar dan moet toch eerst nog ge-
wezen worden op twee belangrijke artike-
len uit het begin der zeventiger jaren, om
te beginnen dat van Van der Tuuk over
de ,,Geschiedenis der Pandawa's, naar een
Maleisch handschrift der Royal Asiatic
Society" 3), en bovenal Kern's ,,ZangXV
van het Bhdrata-yuddha in Kawi, met
Vertaling en Aanteekeningen" a). Kern was
rvellicht beter met kennis van het Oud-Ja-
vaansch toegerust dan de beide Roorda's
met die \an het Nieuw-Javaansch; in
tegenstelling tot hen geeft hij evenwel qeen
uiting aan eenigerlei andere aesthetische
overrvegingen dan: ,,Het geheele Bhdrata-
yuddha is in eenen eenvoudigen stijl en
in een betrekkelijk licht verstaanbare taal
geschreven".
Dit beweerde Roorda ook van de Nieuw-
Javaansche Briti-Joedi, waar het althans
van de stijl juist was ; over de taal dacht
Cohen Stuart wel anders. Hier bf het
Oud-Javaansche Bhdrata-Yoeddha gaat
het maar ten deele op, en zijn er heele
stukken waarvan de stijl bepaald ingewik-
keld is en de taal geenszins licht verklaar-
baar
mensch - tenzij blijkbaar voor den kracht-
Kern, wien deze tekst blijkbaar
geen moeilijkheden genoeg bood, wes-
halve hij er den voorkeur aan gaf, het Ra-
mdyar-ra uit te geven en te vertalen, en de
Ndgarakrtdgama te verklaren !
Kern gaat dan verder: ,,De reden, die
mij bewogen heeft juist dezen zang te
behandelen is deze, dat de inhoud zich
vnj geregeld vergelijken laat met dien
S) XXI, 1875, p. r - 9o,
Tijdschrift Bat. Gen. deel
waren +) Bijdr. Kon, fnst. enz. 3e volgreeks dl. VIII, r8Zt;
Verspr. Geschr. IX, r9zo.
van 't Indische heldendicht in 't Droqra- enkele eens iets puurt uit dezen tekst,
parwan". ,,Er was nog eene andere en wel:
-
overweging, die mij bij mijne keus geleid tg2r X in Djawa I p. r15
heeft ; de r 5de Zang bevat namelijk een - rrJ,
scheiden van Satyawati
het ver-
; d.i. Zang
groot ingeschoven stuk. ......" ,,Daar- XLIV;
om achtte ik het een leerzaam-voorbeeld rgz3 Juynboll in Ned. Indie Oud &
van da manier waarop de Javanen met Nieuw, het begin;
de oude teksten zijn omgegaan." Ook in rgzs Drewes in zijn diss. p. r33 nt. r een
:: '.:.:=i: jaren is Kern het Bhdr.ta- passage ;
:':.:j::: :-iiren zien als een verzameling rgzg Poerbatjaraka in Feestbundel Bat.
-r-.':-.-rr- c:a hrj benutte om zijn hoofd- Gen. II naar aanleiding van L, 3 ;
: -.-(-::- cer Oud-Javaansche Spr;iakkunst totdat in ry32 Gonda het Verraad
:-: :::::.n te voorzien; van het bosch van Qalya voorzichtig entameert,
:..::: i:j. aithans in geschrifte, verder geen met in denzelfden jaargang LXXII
-L:---::::-: b.-sieed. W6l wees hij er zijn van 't T.B.G. een naschrift van
:'-::-----:::: den weg in, zooals blijkt uit Poerbatjaraka.
li---.--:'- iissertatie r) en eerste artikel 2).
l.t'- ioen in r9o3 Gunning's tekst- Hiermee zijn we genaderd tot onze eigen
--::-'.: '.'e:scheen, was er toch ook weer poging, die we meer als baanbrekend dan
--- ---*:i:Ce verloopen van juist dertig jaar als definitief willen beschouwd zien. We
-.-:.t. Ker,r'sZang XV. Nu is dan eindelijk beseffen maar al te pijnlijk, dat Van der
:: ::-<-.: renminste afgedrukt en verkrijg- Tuuk's eigenaardig woordenboek feilloos
:.-: '..i:gegeven op grond van drie lon- noch volledig is en Juynboll's Woorden-
-.:: : Raft-les' handschrift en nog drie lijst zeer gebrekkig, zoodat we reikhalzend
-:. :.---:he handschriften, gedrukt met uitzien naar een voorloopig-definitief
:::.::: staande Javaansche letter op royaal Oud-Javaansch woordenboek.
::::--:: gaprier, zoodat elke versregel, hoe De ,,onechte" stukken hadden het best
-:-- :.:k, op €6n regel ruimschoots plaats behandeld kunnen worden in vergelijking
.---.::. En op de eerste bla&ijde van het met die van andere kakawin's, doch die
'.
-.::-:icht, zij het in een noot, zegt zijn helaas nog niet in druk toegankelijk.
l:-:-:i een Hollandsche vertaling toe, We zijn ons de mogelijkheid bewust
- --<'i'e:king zijnde; voor den vervaardi- dat bij het n6g eens doornemen van el
i:: '.?:i een kritische tekst-uitgave moet Gunning's materiaal en het sindsdien daar-
- : :.:,i geen onoverkomelijke taak zijn. bij gevondene een enkele tekstpassage er
;{a: zelfde jaar nog in het Album-Kern anders was komen uit te zien.
'.'erscheen van zijn hand een proeve van We hadden er Cohen Stuart bij kunnen
-u'erking, Abhimanyr's dood. Daar doorploegen, een tekst in kawi miring
:leef het helaas bij, en Gunning overleed kritisch bewerken, uitgeven en te rade
ir r9r4 zonder verder iets van zich te heb- nemen, en hetzelfde doen met Maleische
5en laten hooren en men bleef zitten handschriften van Hikayat Pandawa Lima
:net twee boeken uit - rgoz en r9o3, Bran- en hoe ze verder allemaal heeten mogen.
des' NdgarakrEtdgama en Gunning's Bhd- We hadden er de uitgegeven 6 parwa's
rata-Yuddha, waardevolle boeken, maar bij in het geding kunnen betrekken, de
...... gesloten boeken. zes onlangs op Bali ontdekte en nog niet
Weer verstrijkt een periode van dertig uitgegevene voor in het onderzoek halen,
jaar voor het Bhdrata-Yoeddha, waarin een of gaan zoeken naar de zes nog niet ge-
vondene.
r) Bijdrage tot de hennis uan het louaanvhe tooneel, Ten slotte hadden we op de voltooiing
rE97, pag. rr.
z) Bijdr. Kon. fnst. enz. 49, 1898, p. r78. der twee groote Voor-Indische weten-
schappelijke Mahlbhirata-uitgaven kun-
nen gaan wachten
Ars longa, vita brevis.
We vinden het jammer, het Bhtrrata-
Yoeddha n6g langer een gesloten boek te
doen blijven, langer dan ons geboden
schijnt. Daarvoor achten wij het Bhdrata-
Yoeddha t6 belangrijk waarvoor we na
- langer zullen be-
al het bovenstaande niet
hoeven uit te weiden
- en te w€l
Dit laatste willen we nadrukkelijk
m o o i.
eens op den voorgrond stellen: wij be-
nog
wonderen dit episch gedicht. Daarvoor
behoeven we niet eens rekening te houden
met de omstandigheid dat de dichters wat
hun gegeven betreft aan handen en voeten
gebonden waren; 66k op zichzelf achten
we het een magistrale compositie. Juist
waar de aandacht dreigt te verslappen door
de vele 'ddtail-vechtpartijen, zetten de
schilderingen in van den dood der groote
helden, afgewisseld door die hunner trott-
we gaden. De strijd begint te nijpen : rvie
zal den volgenden dag aanvoerder zijn ?
Hoe innig menschelijk en hoe waarachtig
episch zijn de conflicten die zich hier
voordoen
- hoe meesterlijk weet Panoe-
loeh ons die te schilderen.
Zooals de beide Roorda's de Nizuw-
Javaansche Briti-Joedi bewonderden, be-
wonderen wij het Oud'Javaansche Bhe-
rata-Yoeddha; terwijl zij naar metriek
getracht hebben, hebben wij altham ge-
poogd een zeker rhythme in onze vertaling
te brengen.
Nog enkele opmerkingen over de wijze
van samenwerking. De eerste helft was
aanvankelijk door P. vertaald, die het werk
niet had voltooid. Samen hebben de verta-
lers de tweede helft doorgenomen, en
daarna ook de ,,cnechte" stukken. De bij-
lage over de metra is van P. ; de Inleiding
gegevens van P.
-zijnnaar
van H. - en het register
Dramatis personae zijn in de vertaling
doorgaans slechts met 66n naam aange-
duid, in tegenstelling met den Oud-Ja-
vaanschen tekst ; slechts voor het rhythme
is hiervan soms afgeweken; ook vinden we
naast Kdurawa bv. wel eens den Nieuw-
Javaanschen vorm Kor6wa.
De indeeling in zangen is gehandhaafd,
die in verzen heeft plaats gemaakt voor
eene in alinea's, al is de vers-telling onop-
vallend maar duidelijk genoeg gehand-
haafd.
De ,,onechte" stukken, ook oud en 66k
Javaansch, zijn in extenso zoo goed moge-
lijk vertaald en duidelijk kenbaar gemaakt
door het gebruik van een wat kleiner
lettertype.
Batauia-Jogjaharta.
r93r-r933.
 HET GESLACHT DER BHARATA'S.
Bhdrata-Yoeddha (de Strijd der Bhirata's)
is van het Mahd-Bhdrata (het Groote Werk
over de Bhdrata's) ongeveer datgene, wat
van een vijfacter de derde en vierde acte
zijn, Met dien verstande dan, dat het
Bhdrata-Yoeddha een Oud-Javaansche pod-
tische omwerking is van een gedeelte der
stof die in Oud-Javaansch proza voor een
aanzienlijk deel bewaard gebleven is, en
die op zijn beurt weer een samenvatting
is van de achttien boeken (parwa's), waarin
het Sanskrit Mahdbhdrata onderverdeeld
wordt. Tweeduizend jaar geleden en meer
nog kenden de Voor-Indi€rs reeds een uit-
gebreide epische stof, waarin verhaaldwerd
over de 3eugd en voorvaderen van de riva-
liseerende neven, de vijf Paldawa's en de
honderd Kaurawa's, allen afstammelingen
van Koeroe en diens voorvader Bhdrata.
Een breede versmaat, de gloka, werd voor
deze stof gebezigd, bestaande uit telkens
tweemaal zestien lettergrepen, die elk weer
onderverdeeld worden in twee gelijke helf-
ten. Het Indisch temperament nu schept
een 266 groote vreugde in het literair
d6tail, dat allerwegen de strakke lijnen van
het episch bouwerk overwoekerd worden.
Ot om een ander beeldte gebruiken: het
heldendicht heeft in den breeden stroom
der verzetr menige episode van een schui-
mende bergbeek opgenomen en zich dan
rveer gelouterd in de rimpellooze meren der
bespiegeling; de stroomheeft zich somwijlen
verbreed en vervlakt in ,,epische" lang-
wijligheid, maar ook dramatisch versneld en
zich in de kolken der hartstocht gestort.
Danken we niet onder andere de bekende
Qkoentald-episode, die Goethe zoo enthou-
siast maakte voor de Sanskrit-letterkunde,
aan een verblijf der helden in het woud, waar
de tijd met vertellen gekort werd? Zoo
ook Nala en Damayanti, ten onzent bekend
door de vertaling van Mevr. Van Prooye-
Salomons. Is het Bhagawad-gita, het Gezang
des Heeren, niet in oorsprong een vraag
\?n Ardjoena aan zijn wagenmenner-
zc?ger- geestelijk leider KrEqi'a-Wiqr.roe, of
het hem geoorloofd is, zijn verwanten te
bestrijden? Deze voorbeelden zouden ge-
makkelijk vermenigvuldigd kunnen worden,
en zoo zwol het Mahabharata aan tot zijn
grooten omvang, kreeg het omstreeks tien
maal zooveel lettergrepen als Ilias en Odys-
see samen, tw-ee i drie keer zooveel als de
Bijbel, werd in zekeren zin een encyclopae-
disch werk van Voor-Indisch geestesleven.
Thans omstreeks duizend jaar geleden
heeft de toenmalige Javaansche koning
gelast, een proza-uittreksel hiervan te
maken. Van de achttien parwa' zijn er ons
heden ten dage nog twaalf bekend, zes in
druk toegankelijk. Innig vermengd met
het oud-inheemsch geestesbezit zooals dit
zich destijds op Java voordeed, hebben
deze parwa's in aanzienlijken mate mede
de stof geleverd voor de honderden stukken
van de wel daarnaar geheeten wayang
poerwi, de oude en uit beschrijvingen
wellicht best bekende vorm van Javaansch
tooneel. Menige episode, nu dichterlijk
omgewerkt en gekleed in de schoonste
podtische gewaden waarover de vers-kunste-
naar te beschikken had, gaat hierop terugl
als het meest bekend kan genoemd wor-
den de Ardjoena-Wiwdha, nu Mintirigi
geheeten, herhaaldelijk in nieuwen vers-
vorm gegoten, gehouwen in tjaldi-steen,
terwijl ook episodes afgebeeld zijn op tal-
looze gebruiksvoorwerpen. Den loop van
het episch gebeuren in hetMahdbhdrata, in-
middels sterk verrijkt met jongere toevoeg-
sels van Javaansche fantasie, vinden we
zoo ongeveer terug in eenige honderden
lakon's, die elk een afgeronde episode
vormen. Episoden ook zijn bovengenoemde
,,kunst-dichten"; naast het oudere Rame-
y?sa, navolging van het gelijknamige Sans-
krit-epos, het oudste opus en chef d'oeuvre
wellicht der Oud-Javaansche letteren, staat
als veelomvattend geheel slechts de Bhdrata-
Yoeddha, herhaaldelijk gemoderniseerd,
en, naar menig Javaan gelooft, magisch
geladen wegens den omineuzen dood van
zooveel uitstekende helden.
VIIIa
N. B. Cursief gedrukt zijn de narnen van hen, die niet E Paragard X o Durgudhinl ............ x
meer in leven zijn dan wel niet optreden.
O : vrouw; II :
I
man. geen orr

drie zuste:r
Xo Arnbih:
A Abijasa a Abijasa
Xo Amb4l:ii
X X o Amba
o Ambihe O slaain

A Gandhara

I q Dhr€tardglra q Qalya q Widura

IX
o Gandhari

tt I

de zoogenaamde honderd K a u r a w a's ...... l

I

II Duggesana + 93 prinsen f g Duryodhana X O Bhanumati o Sirti&a4ti o Era wati

X
g Kar4a
voorzoon
q Lakqma4a van Kunti

Koning van Wirdla

broeder van 6 Durgandhint

o c;u,", n c."lrl", n u,l," en o utJari

Het episch gebeuren, voorzoover het den gelden. \/eel list en bedrog, naijver en
.lezer hier aangaat, laat zich als jalouzie, yglgt lijden en verblijdei gaat"voorJ
samenvatten (vergelijk geslachtslijst hier- aan den inzet, \r'aarrnee ons gedi'cht begint:
bovgn) KrEgna begeeft zich, in opdiacht der Faa-
DhrEtardqlra, zoonvanAbijisi,aanwien dawa's, niar Hastina, 6m daar de hun
de Voor-Indidrs als Wydsa.tevens het dich- toekomende rijkshelft te vragen voor zijn
ten van hetgeheeleMahabharatatoeschrij- vijf neven, onder rvie Ardjoena bovendien
ven, had -wegens zijn blindheid de regeering nog zijn zwager is (tenvijl KrEsna's dochter
moetenafstaanaanzijnjongerenhalfbroeder Soendari gehuwd is mel Ardjoena's zoon
Pundo". Na diens dood maakten de naar Abhimanyoe). Ten hove wordt hij ver-
hem geheeten Pdp{awa's aanspraak op den welkomd door zijn tante Koenti, moeder
troon;deKaurawa'sevenwel,DhrEtarigfra's der verbannen Paldawa's, en Widoera,
honderd zonen, waren van de oudere linie halfbroeder van Koenti's gestorven gemaal
en konden dus eveneens aanspraken doen Pan{oe en diens broeder DhrEta-rdqfra,

VITIb
 . x ............ d x Gdngg^ (Godin aan & Gatrgcs)

(z
tl
Qantalnu

tl
prinsen) |
! ansterr: E Bbiqma

r.bihe x cta prins -+ geen oir geen' oir

A Abiidso
drlit r -&r;rit+ geen oit

lJl : &:r-a.!t io no Qikandi X

Alrlbaliha

f- Kttibhoja uan Mdwd

j1a- U Parldu
I X
| -x
: f,unri : o Kunti - O Kunti : o Kuntl o Medrl
Il._ .lGod Srirya)
X x X
(Tweelinggoden Aguin's)
I I
zoogen v
lll
rj f P a r| { a w a's
I soorzoon
I Karna
rnKfir: !ib&l x E Arjuna g Bhima g Yudhiglhira g Nakula tr Sahad€wa
X X
I
o Hidimbi o Draupadi
I I
o*x g -lbhimanyu
I
g Ghalotkaca g
I
Paicawila
X
c Uttari
I

q
I
Parikgit ' tr Drupada
I

Iarri o Dropadi, p Dhr6gladyumna

en o !l 9ikaadi

vader der honderd Kaurawa's. Van deze slaan de raadgevingen Van hun ouden
laatsten wordt Doer (:slechte) yodhana, die blinden vader DhrEtardgtra en de godde-
soms den naarn verdient van Soe(:goede) lijke zieners in den wind en willen Krdqla
yodhana, opgehitst doorzijn broeder Doeg- zelfs uit den weg ruimen. Deze neemt zijn
gesana (:die slechte orders geeft) en zijn goddelijke gestalte aan om hun een indruk
zv'rager Karqra, voorzoon van Koenti en dus van zijn macht te geven, neemt afscheid
halfbroer der Pdq{awa's, hun bitter vijandig van Koenti en begeeft zich op den terug-
gezind. T6gen zich vindt KrEqla verder weg naar Wirdta, waar de in ballingschap
den rijksbestuurder Qakoeni, zwager van levende prinsen langen tijd gastvrijheid
DhrEtardq[ra en dus Doeryodhana's oom, genoten hebben. Hun vorst trekt met hen
en de gemeenschappelijke leermeesters der ten strijde en verliest bij het eerste treffen
Pd4{awa's en Kaurawa's: KrEpa en Dro+a, zijn zonen. Maar de strijd gaat voort, dag
vader van den held AgwatthAme, om van na dag, soms ook des nachts. Eerst vallen
anderen te zwijgen. De boozeKaurawa's in tweegevechten vele minder bekende
VIIIc
helden, te vergelijken met pionnen; dan wekkend als het schaalapel voor wie niet
valt de eene raadsheer na den ander, het bekend is met de regels daarrran; maar wie
eene paard na het ander; Agwatthdmd, er eenigermate mee bekend is, of zich ermee
een voormalig pion, zoon van den raads- bekend wil maken, zal de dramatische
heer Dro4a, krijgt de kracht eener koningin uirwerking eenigszins kunnen navoelen,
en woedt tegen het kasteel der Pdldawa's. 66k nog in de vertaling naar wij hopen,
Voor den vreemdeling in de Javaansche van wat geacht kan worden een der meest
mythologie is de aanvang zoo verwarrend klassieke uitingen te zijn van Oud-Javaan-
en onoverzichtelijk en daardoor onbelang- sche kunst.

VIIId
!*
;
2, -

v:

{
-=

t\:

fti
t=

;:
X-
).i
XY

N
:
tr

:
9

{:
':
 :

\
!:

ir

5!

Fi
t-

FEa

!a?
E*

l,E
i:
2E
,4,
In
'. :

X
X
x
I
N
 Zatg I L-7.
DE STRIJD DER BHARATA'S.
Geen stoornis zrj er.
ZANG I.
r. De held wenscht op het slagveld te (die ik verleen) aan mijnen zoon Jayabhaya;
offeren, verlangende naar de vernietiging de onderdanen mogen ervan vernemen.
zijns tegenstanders. De hoofdversiersels Heil zij U als koning, cakrawartin u) op
uit de haren van den in den strijd gesneu- de gansche aarde, zegepralend over de
velden vijand vormen'de bekoorlijke strooi- vijanden. Bovendien moge ik eeuwig 66n
bloemen. De voorhoofdjuweelen t) der van ziel met u zijn, o mijn zoon; moogt
gesneuvelde vorsten vertegenwoordigen de gij ongestoord als god op aarde wezen."
heilige offergraankorrels, terwijl de bran- Aldus sprak Hij met nadruk; de scharen
dende veste des vijands den offerhaard uit- zieners in den hemel beaamden dit vol-
maakt. En als offerande dienen de hoofden komen. 5. Nadat Hij zoo Zijn gunst-
der vijanden, afgeslagen aan hen die in hun bewijs verleend had, verdween Hij, naar
strijdkaros de wapens voeren, onversaagd. Zijn godenaard. Al 's konings tegenstanders
2. Welnu, op deze wijze is de vorst van weleer gehoorzamen hem nu, en maken
beroemd geworden. Hij wordt door de een sEmbah, zoo ook de koning van Su-
drie werelden geprezen als overwinnaar- matra. Gerust regeert hij over het gansche
in-den-strijd. Al
zijn vijanden noemen land; er zijn geen dieven meer, zij zijn ge-
hem den ,,goddelijken koning", nadat zij vlucht, bevreesd voor de onbegrensdemacht
onderworpen zijn. Dit is algemeen bekend des konings. Maar onbevreesd zijn zij die
en daardoor wordt hij overal Z.IvI. koning schoone vrouwen stelen; zij sluipen rond
Jayabhaya') genoemd. Hij is gehuldigd bij de opkomst van de maan.
door goede menschen, voorname brahma- 6. Welnu 7), dat heer SEdah 8) zich
nen, Wisnuitische heiligen, Qiwaitische onderscheidt (door het vervaardigen van
en Buddhistische geestelijken 3), en in het dit gedicht), geschiedt in het Qdka-jaar
bewind bevestigd. negen-paarden-rein-(als)-de-maan e).
3. Eens daalde nu God Qiwa met de Hij die het uiterlijk heeft van den zon ter
scharen van de goden en de zieners bij derde maand en het haar zijns vijands steeds
zich neer. De koning gaf zich moeite Hem gebruikt als zadel, hij die gelijk is aan de maan
in het begin der lichte helft, wordt aangezocht
uitnoodigend tegemoet te treden a), bracht te doen (her)leven
Hem zijn hulde en vereerde Hem, den den(?). In het strijdenzijn ontstaan bij de vijan-
dartel en gelijk aan Qiwa,
niet-te-denken-Reine o). D" God verheug- verlangt hij naar de onderwerping zijner tegen-
de zich hierover in Zijn hart en sprak : standers. 7. Het is duidelijk dat als men hulde
,,Koning Jayabhaya, wees niet bevreesd. brengt aan zijner voeten lotus, men het Bha{dra
Ik ben toch niet uit toorn gekomen ; ik Qiwa doet.
kom om u een gunst te schenken, waar- Het bovenstaande is geschikt om als
door gij overwinnaar der tien hemelstre- aanhef gebruikt te worden, bij het in dicht-
ken wordt. 4. Ontvang meteen mijn gunst, maat brengen van den strijd der Pdf'{a-
bundel uitgegeven door het KoninklijL Bataviaarch
t) De vertaling van sEhar.taji en oroa in Dr. Juynboll's Genootschap van Kunsten en Wetenschappen bij gelegen-
Oudjavaansche woordenlijst is voor deze plaats onjuist. heid van zijn r5o-jarig bestaan t778-tgz8, G. Kolff & Co.
z) Gevaaroverwinnaar, of: Overwinningsgevaar. Weltevreden, Deel II, zg4-2g8.
s) Ondanks het veelvuldig voorkomen van de trits sang acintya-nirmala conform Raffles' fac-
ook in de oorkonden, is de sociale
7qi gewo sogata, ,lriit..L...
splitsing nog niet zeker; vgl. B.K.I. 75, rgr9, pag. 23; 6) Keizer, wereldbeheerscher.
B.K.L 8o, 1924, pag. z7o; laatstelijk Mededeelingen van de 7) Deze strophe is reeds vertaald door Kern in zijn
Kirtya Liefrinck-Van der Tuuk, Afl. 3, r November r93r, (niet-herdrukte) artikel: Een en ander over koning Jaya-
Singaradja, pag. 37 vlgg. - Bijlage I, Secten op Bali bhaya in B.K.L 73, rgr7, 4gg.
door Dr, R, Goris, 8) De dichter, mpu SE{ah.
+) Lees i.p.v, Q.ri pamaga: Q,ri n patnttsdi zie Feest- q) roJ! : rr57 A.D.
 Zang l7-16.
wa's tegen den koning van de Kaurawa's.
Maar het is er verre van, dat ik ertoe in
staat zou zijn; het is onmogelijk: het is
gelijk een liefdesgave van een sirih-prtrim
met schelpkalk die is aangebrand. Voor-
zeker is het niet smakelijk voor de tan-
den; toch moge het hart ervan bekoord
geraken t).
8. Eertijds werd koning Krdsqa door
den koning van de Peldawa's te hulp
geroepen en met aandrang uitgenoodied,
om naar den koning van de Kuru's, Suyo-
dhana genaamd, te gaan. Geen ander was
het doel, dan om de helft van het rijk te
vragen voor den vorst der Pandawa's. Als
vorst Suyodhana die gaf, dan zouden ze in
eendracht leven, maar als hij ze niet gaf,
dan was dit reden voor een vreeselijken
oorlog. 9. Welnu, KrEsna vertrok met
spoed uit het koninkrijk Wirdta, vergezeld
van hem, die Sdtyaki geheeten was. En
spoedig was hij a,angekomen door de groo-
te kracht der paarden van zijn wagen, als
had hij door de lucht gezweefd. Voor het
oog verscheen de omgeving van-de veste
Hestina, maar duister, daar ze s'erd om-
huld door regenstorm. De heilige wa-
ringin-boomen deden zich voor zoo have-
loos als een bedroefde vrouw, die zich een
doek om het lichaam slaat, daar zij door
haar geliefde werd verlaten. ro. De top-
pen van cle poort wachtten als het ',vare
aan den weg op hem en hunne stralenbun-
dels wenkten zichtbaar, alsof zij ongedul-
dig wachtten op de komst van KrEsqra. De
takken van de ndgasd.ri-boomen, die door
den stormrvind rvErden heen en weer ge-
zweept, maakten scheen het
sEmbah. Die boomen - zoo - een
waren als de schoone
vrouwen in de stad der Kuru's, die vroe-
gen of de vorsten van de Pdndawa's mee-
kwamen. rr. Zij werden evenwel teleur-
gesteld, immers de vorsten van de Pd4da-
wa's waren op verzoek van koning Krdsna sdpahan was meedoogenloos; hij stoorde zich aan
achtergebleyen in Wira{a. Zoo werden de niets (?).
t) De dichter hoopt, dat zijn werk door de lezers z) (o)suhun bras komt in dezelfde beteekenis voor in
aanqenomen moge worden gelijk een eigenlijk niet sma-
kelijke sirih-pruim van een meisje door liaar geliefde,
met het oog op de goede bedoeling die heelt voor-
gezetcn bij het samenstellen ervan.
IO
bekoorlijkheden van den weg bedroefd,
terneergeslagen, terwijl de cucur-vogels
bitter weenden. De jring-boom was ver-
welkt; de pudak-bloem viel van den
pap{an-boom, verwelkte op den steen.
H6h-hdh was het geluid der walik-vogels,
en de tadah-asih-vogels weenden op de
takken van de boomen.
rz. Al Hdstina's bekoorlijkheden waren be-
droefd, omdat de vorstelijke Pdn{awa's niet mee-
gekomen waren. Cdmpaka-boomen waren er, die
zich ontdeden van hun bloemen, welke zich wil-
den laten vallen in de diepten der ravijnen. De
tafijung's kwijnden in hun wanhoop weg; ze
vielen af en bleven in de spinnewebben hangen.
Van al hun levenslust beroofd treurden de bijen
ongerust over de doode sini-bloemen, die op de
golfjes van het water mededreven. r3. Het water-
oaviljoen deed even droef om de afwezigheid van
Arjuna; de godheid daar was radeloos, verbaasd,
verstomd op het zien hoe het mos der steenen
stierf. Rampzalig openden de schelpen zich en
sloten weer, toen zij bespeurden dat het (kalk)
blanketsel op hun wangen nutteloos was. Door
droefheid overvallen stierven de waterslakken,
nabootsend het lijkenfeest van het gelaat van
Arjuna in steen (?). l+. De schoonheid van de
vijvers was niet zooals die kon zijn bij het kijken
naar een volksverzameling. De oevers waren mooi
met rajasa- en goud-(suwarna-) boomen, armzalig
als een koperen armband (?). Zoo ook de bloeiend6
lotussen: hun rondheid rvas gedekt met witte
kleur (?). Bekoorlijk was het uitstorten van
bloemen om in het haar te dragen t) wanneer
ze bt het baden staan te wachten in het moeras (?).
rS. Waarlijk, bij het naderen van de stad waren
in volle schoonheid allerwegen langs den weg
verspreid de bdna's, liefelijk van vorm, versierd
als bonte matten, met bessen rood van rijpheid;
en met den rooden lotus stond het evenzoo, die
p-rachtig 3) bloeide met zijn paarse schermen. (?)
Van glans beroofd was de ivoor-bamboe, zoo ook
de jonge spruiten a) met hun ivoren vruchten.
I6. Het was alsof de bosschen van niets wisten;
de steenen der ravijnen leken wel doofstom. De
hommels op de rangin-bloenren waren te ver om
het genot te kennen van de bloemen van de sirih.
Voortdurend piepte de boomkever; de lijster laakte
den beo omdat hij de oudste was van de bekoor-
lijkheden van de bergen. Het gedrag van den
zang VII strophe 4c van het Ghagotkacigraya, Ms. Batavia
lontar no. 8+Z; Coll. Brandes no, 332.
3) Lees masEhar i.p.v. sasEhcr.
4 Lees €bungny i.p.v, 6bunyc.

ZANG II.
r. Bekoorhjk was de aard der wegen
e:'r vergaderzalen van de hoofdstad Hds-
:i:a. Inmiddels was vorst Kr€sqra aan-
sekomen op het Kuru-veld; ook Para-
g:ri-ma, Janaka en Ndrada r) trof hij daar
.e-:; zij rvilden koning KrEsna bijstaan. z.
::redig nam koning KrEgp.a de plaats des
1:gcrunennerr; in, terwijl het zevental
'. -':rreffelijke heiligen plaats ging nemen
-:. ian \\'agen. Ook had hij hun zijn eer-
:.:i reeds betuigd; zij antwoordden hier-
- r ::et hymnen uit den W6da. Het doel
:: hunne zegenspreuken was, den ko-
:--:-: r'oorspoed te verzekeren. 3. Ont-
:---:e::d *'as zijn schoonheid toen hij zich
:-. '.'ccrkomend wagenmenner van de god-
il
-.:..i.-r ;'31crs roordeed. Voorts sprak hij
I : .: i--:: dcel lan zijne reis naar Hestina's
:::.ijcr. NIaar het w;s niet d6t alleen,
:.?arover zij gedachten wisselden; ook me-
::ig ander hoog-verheven onderwerp werd
er behandeld. Meesleepend waren de door
C: heiligen geuite woorden; het leek wel
nektar.
4. Terwijl KrEqla zich op het Kuru-
veld bevond, hoorde vorst DhrEtardglra
spoedig van de komst van koning KrEgp.
Daarom werd er gelast om de hoofdwegen
r an de stad te gaan versieren. Men moest
kostbare doeken uitspreiden tot aan den
roorhof van de Sitinggil. 5. Ook werd bij
monde van vorst Bhisma bekend gemaakt,
I dat iedereen voorkomend zrjn moest.
DhrEtardqlra had aldus bevolen, en men
gehoorzaamde. Maar ongeneigd hiertoe
en wederspannig uaren Qakuni, Kar4a en
Duryodhana. Immers zij wisten, dat het
hart van KrEsla tot de Pdr.r{awa's geneigd
\\'as.
6, Terwijl al het onthaal, dat in de
kraton maar te vinden was, en dat bestond
ZANG III.
r. Het zou eindeloos zijn, iedereemotie koning KrEgna in de kraton aangekomen
der toeschouwers aan te hooren. Toen was, richtte hij zich niet tot vorst Suyo-
r) Goddelijke zieners.
z) Lees: paga nycn (met sterken nadruk, daar het S) Letterlijk: de mond van hem, die na veel arak
s'oord het su4{asche nja is) tihal.
Zang Il 1
- III 1.
uit de zes smaken, werd klaargezet, krvam
KrEg4a v66r de stad aan. Zeer liefelijk
klonken de garantung's, die weergalmend
hem verwelkomden. Met zijnen wagen
reed hij langzaam langs de vergaderzalen.
7, De menschen, die getuigen u'ilden zijn
van 's vorsten komst, zij gingen haastig
naar de plaats van het schouwspel, be-
vreesd te laat te komen. Er rvaren er, die
bezig u'aren met het haar nog op te maken,
maar dan raakte de haarwrong in verwar-
ring onderweg. Anderen waren bezig met
het zwarten van de tanden, maar daar ze
hiermee nog niet klaar gekomen waren,
zagen de tanden er half wit half zwart uit.
8. En zii die renden, terwijl zij haar
borsten in beide handen hadden, boden
die als het ware aan KrEsna om er ijlings
van te genieten (?). Er was een ivoren pop,
die mee ging, in den arm gedragen. Bij aan-
komst ter plaatse liet ha-ar pseudo-moeder,
een jong meisje, door de pop den koning
als vader bel.chouwen. 9. Weer anderen
waren bezig zich met zw?rv? r'erfsto{ de
wenkbrauwen bij te werken, (en zoo kwa-
men zij op het schourruspel) met de verf
op een penseel, alsof zij den komenden
vorst wilden verzoeken haar daarmee re
verven. En zij, die aan het bloemenrijgen
waren, kwamen met de onafgewerkte kran-
sen in de hand. Het was alsof zij den vorst
wilden naloopen om de bloemen te laten
zien. ro. V/elnu, die 'urouwen in haar
groote haast sleurden heur onderweg los-
geraakte kain over den grond, bevrbesd te
Iaat te komen om den vorst te zien voorbij-
gaan. Doordat zij echter te haastig op een
stellage klommen, brak die'), het kon
"tr was aan
niet anders of dat, hetwelk gelijk
den mond van een beschonkene, werd
ten toon gesteld3).
gedronken te hebben, een boer laat.
II
,iJ

Zang III l-M.

dhana, doch wendde zich tot ziinen vader
Dhr6tardstra. 2, Daar vona itt: Drona,
Bhisma, KrEpa en Qalya vergaderd, be-
nevens prins Widura, Dhr6tardstra en
Kar4a, die koning KrEsna spoedig een ont-
haal aanboden : spijzen, toespijzen, bene-
vens goud en edelgesteenten, een koning
waardig. 3. Vorst KrEsna was het uiter-
mate blij te moede, toen hij de ontvangst
der vorsten zag, in het bijzonder die van
Bhiqma. Toen kwam de vorst van Hdstina
met zijne spijzen. Maar deze werden door
vorst KrEsla niet aangenomen, met de
woorden: ,,Niet noodig". 4. Dit gaf den
Kuru-koning reden, r'orst KrEs4a aldus aan
te spreken : ,,H6, KrEs{ra, ge hebt toch
waarlijk een verkeerde stemming. Gij slaat
geen acht op mijn onthaal; dat is te kras,
dat gij het niet aanvaarden wilt. Zulks geelt
geen pas in het oog van hen, die in d
wereld werkelijk braaf worden geacht".
5. In deze_r voege sprak de Kuru-koning
tot vorst KrEs']a, doch deze noemde toen
de plichte-n van een afgezant: ,,Men mag,
v66rdat de zaak be€indigd is, geen acht
slaan- op weldadigheden. Immerl zoolang
het doel nog niet bereikt is, is het genot
hjervan vergif". 6. Aldus sprak koning
KrEgna, waarop r) de zienerichare sne-i
verdrveen. Vorst KrEg4a ging naar zijn
logeergebouw, geleid door den uitsteken-
den minister Widura. Daar aangekomen
wischte hij de voeten van Pandu'J echtge-
noote Kunti af, de moeder der vijf Piqr-
dawa's. Nadat hij een sEmbahgemaikthad,
deed hij zijn vriendelijkheid en grooten
eerbied blijken.

ZANG IV.
r. Toen koningin Kunti vorst Kr€gr,ra haald werd; het was heel opgewekt, daar zij
aan zag komen, ontlook haar hart en werd van geest volkomen harmonieerden. Nu
gansch week, doch hare blijdschap was van worde dus verteld over den koning van de
droefheid het begin. Zij sprak den koning Kaurawa's, toen deze achtergebleven was,
aan, haar neef, alsof de Pdndawa's zelf mismoedig en teleurgesteld, doordat zijn
waren gekomen. Daarom omhelsde zij den gansch onthaal helaas door KrEspa nilt
gast deemoedig. 2.
Verder vertelde zij wa$ aang3nomen. 5. Daarom beraadde
hem van de groote smart, waaronder zij hij zich met Duggdsana en Qakuni, en in
gebogen ging; haar stem was heesch ge- de eerste plaats vorst Karna, die buiten-
worden van de tranen, die zij nog trachtte gporig valsch was, door hem op te stoken.
te bedwingen: ,,Gij zijt, mijn zoon, het Vorst Karr.ra sprak: ,,Waarorn zoudt gij
middel dat mijn smartgevoel kan srillerr. de 6.6ne rijkshelft geven ?
Immers die
Het komt mij voor, als zag ik alle Pdq- koning KrEsna staat toch duideliik aan
-bewijs
{awa's m6t hunne kinderen, en schertste ik 4"r kant der Pdqdarva's. 6. Het
met hen." 3.
Aldus sprak Kunti, de ko- daarvoor is, hoe hij uw onthaal gemin-
ningin, rveenend tot KrEsna. De toege- acht heeft. Dat moet ge zeker mair aan-
sprokene gaf haar ten antrvoord: ,,'Weest r,zarden, geen grooten haat ero\er koes-
niet bedroefd, o koningin 2). Voor alles wat teren en tu'ist ontketenen. Wie is uw
gij wenschen mocht, vorstin, kunt gij op vijand in de eerste plaats ? Het blijkt
mij met vastheid rekenen". Zoo sprak hij; toch duidelijk dat dat KrEsna is Zoo !"
daarop ging hij naar zijn logeergebouw 3) sprak htj; daarop trok hij zich terug, te-
op het verzoek van den voortreffelijken zamen met Duggisana en Qakuni. 7.
Widura. Welnu, toen zij naar huis waren gekeerd,
4. Er worde nu gezwegen over de betraden zij alras hun wocnverblijf.
manier, waarop KrEsla door Widura ont- De Kuru-koning bleef bedroefd bij zijn
t) Lees sirang i.p.v. ri sang. :) Er b_l_ijkt niet duidelijk, waar de ontmoeting van
z) Lees: tan goftha i,p.v. tan qobhl. --
Kr€q4a en Kunti nu eigenlijk plaatsgevonden heeft,
 Zan,g IY 7-Y 4.
voortreffelijke koningin. Nu worde er ver- blanketsel van de vrouwen, die de begeerte c,p-
teld, hoe zij het toppunt was van alle wekt haar te kussen. De reigers schreeuu'cic-r
schoonheid. Men zoude kunnen zeggen, bij het huiswaartskeeren, bekoorlijk vliegend
door de lucht. Het geschreeuw was als de q'e.--
dat zij de Koningin der liefde zelve was klacht: ,,moederl" van een meisje dat voor het
in nieuwen menschelijken vorm, of de go- eerst gedwongen wordt. tz. Er worde niet ver-
din der honigzee. haald van den zonsondergang : het was alom liefelij k
8. Er worde niet verteld vanaf het oogenblik aan het schemeren. Op den hemel leken de sterren
gouden bloemen, en wel de bloemen van een
dat hij verscheen bij de vorstin; gezwegen moge
hiervan worden. Maar zijn bezorgdheid gaf koning paar dat juist 3) in het huwelijk verbonden is.
Duryodhana het gevoel van onbehagen. Daarop De wolkgevaarten hadden schitterende randen,
verdween de zon en werd het stil; de zonne- vermengd met (avondrood, fel als de) wereld-
stralen maakten plaats voor koelte. En een zacht brand, waarmee de hemel was beschilderd gelijk
windje droeg r) den geur der sinl-bloemen en geronnen bloed op het roode goed van een
verspreidde dien. 9. De zon was op het punt maandverband. 13. De maan kwam op, nog in
van te verdwijnen door zich in zee te dompe- haar eerste stadium, wel niet erg licht, slechts
len. t) Bij het aanschouwen van de bekoorlijk- aan den eenen kant, maar toch reeds liefelijk, als
heden van den harem werd hij blijkbaar sterk het gezicht van iemand die door een deur
getroffen door liefdesverlangen. Derhalve keek gluurt die slechts half geopend is. De geurige
hij nog eens even om, ontroerd alsof hij wel ga{ung deed denken aan een kain die losge-
rnoest kijken. Met graagte keek hij naar de vrou- scheurd is door een minnaar die ze heeft
wen die druk aan het stoeien waren in den harem. willen slaken. En de jasmijnen wezen naar de
ro. De vogels kozen boomen in den tuin om er sterren, alsof zij de minnaars wit (en daardoor:
te slapen, zooals een man die in het bezit is rein) streefden te maken. 14. De klok luidde,
van twee vrouwen zich van de eene tot de an- schrikwekkend aan de buitenzijde van den ha-
dere wendt om van zijn liefde te doen blijkcn. rem, alsof het een waarschuwing was van een
De hommels gonsden en een zacht gezoem was verspieder die ontdekt, dat men een schoone
hoorbaar aan de opening van hun verblijfplaats. vrouw zou schaken. De curing's{) gaven een
Het was te vergelijken met een liefkoozing van luid geklingel; het was duidelijk dat de voltrek-
een vrouw waarbij gestreefd wordt naar het king van een huwelijk werd voorbereid 6). Het
slaken van de kain. rr. De bloem van de ka- was als (het geklingel van) armbanden die steeds
murugan verspreidde een sterken geur die de in beweging gebracht worden door het afweren
haarwrong doortrok(?), gelijk de geur van het (van de aanvallen) van den man.

ZANG V.
t. Heerlijk was de bekoring van de heldere toonde een glans van suryakdnta 7). 3. De
maan die straalde en de harem-liefelijkheid ver- schoone vrouwen vermeidden druk zich in den
sierde. Des te meer weergaloos 0) vertoonde zich maneschijn, terwijl ze keken naar de lieflijkheid
de pracht van het gouden huis dat als het ware der maan. De vrouwen uit het binnenst van de
opvlamt tot het luchtruim. Ook waren de pa- kraton waren waarlijk bekoorlijk als de woorden
neelen gansch van juweel, geordend als de bloe- in een dichtwerk; al haar bewegingen en wen-
men van borduursel. Dat was het liefelijk verblijf dingen veroorzaakten liefde en verlangen omdat
van Banumati wanneer zij sliep met vorst ze vol van gratie waren, juist als de geconfijte
Duryodhana. z. Ten V/esten daalvan was een manggistan wordt opgelepeld met een lepel van
tuin, dicht bij de hand, met als versiering gouden pudak-bloem waarop het reeds vol met liedjes
paviljoens. Schitterend en glanzend en doorschij- staat. 4. Het geheel was liefelijk door het
nend was het grint op het erf vermengd met vroolijk fluisteren van haar die een behagen
parels, behoorlijk om te zien. Beryllen en saffie- schiepen in den maneschijn. De vrouwen waren
ren, daarvan was het hek voor de omheining getroffen door de liefde; en liefde wekken was
van de lotussen in den vijver, bestaande uit het haar beheerschende gebod. Er was een
schitterend robijn. De diamanten van de poorten dienares die naderbijgeslopen kwam uit liefde
flikkerden en het beeldhouwwerk daaraan ver- en troetelwoordjes sprak. Ze wendde voor te
r) Lees mar mmamuat i. p. v. marmmo muat, voorafgaande aan een huwelijksvoltrekking wordt er bij
z) Van een dichter uit Kadiri zouden we verwacht de bruid gewaakt.
heoben: door zich te zetten op de bergen, 6) Nu stellende trap, vergelijkende en ovettreffende
3) Lees wahu i.p.v. wayu. blijkbaar uitgeput zijn, gaat de schrijver gebruik maken van
+) Een muziekinstrumentje. de,,overdriivende". Een typ.eerend staaltje van zijn kunnen.
5) Imrnerr gedurende een tijd van vijftot zeven dagen 7) ,,Door de zon geliefd"; krirtal?

r3
Zang V 4-VI 6.
fluisteren, en deelde mede het geklaag van een
hartstochtelijk verliefde. 5. Ook rvaren er wel
vrouwen die naast elkander lagen en de dijen
over elkander sloegen; ze verlustigden zich,
elkaar te omstrengelen. Zoo kregen ze bevredi-
ging in haar verbeelding, die vrouwen, bij het
uitbotten van de liefde. Maar eigenlijk was het
haar bedoeling niet, dat dit over elkander leggen
van de dijen door een vrouw gebeurde; heel
anders. En als voorwendsel voor die handeling
gold dit, dat ze bij wijze van liefkoozing een
welluidend klaaglied zongen. 6. Er waren an-
dere vrouwen die getroffen werden door den
pijl van Kema en zich verwijderden onder een
wungu-boom. Haar oogen sloten ze, terwijl een
dienares, die haar de moede voeten wreef, ont-
spanning bracht. Ook wisten ze den minnebrief
in podzie van hem, die haar in hartstocht had
ontstoken, op ongemerkte wijze liefelijk te
zingen. Zoo kwam het dat haar harten verbrijzeld
waren als een drinkglas dat versplintert bij het
vallen op de steenen (vloer), 7. Niet van €dn
soort slechts waren haar vermaken; ook \\'aren
er die vrcolijk tokkelden in den maneschijn.
\Iaar dc:r een toeval s'as de maan gclijk een
lamp C:e uitged,o.rfJ u'orC: dr:r een n:innedief.
zA\G
r. Het \','as nu bijna dag geu'orden; de zon was
lood als de vermoeide oogen van een verliefde.
Het geroep der koekoeks op den kanigara rvas
als het neuri€n van een kidung door een min-
naar. Als het gekerm van een gekwelde 2) (?) was
het geschreeuw van de boschhanen in de droge
rijstevelden. De pauwen riepen en de' bijen
stortten zich onstuimig op de bloemen in den
geurigen hof des harems. z. De reuk van ga-
dung en jasmijn van het prieel was heerlijk als
zachte saffraan. Het prieel rverd steeds bezocht
door dampen van hen die (met wierook) ver-
eering brengen aan het beeld van God Gala.
Dit kreeg den geur van de sElasih, alo€, sandel
en rozenwater; de grigading v66r den lotus ont-
plooide zich als mat, en noodde steeds maar
tot onthaal. 3. De onderdanen hadden een
ongunstig voorkomen omdat de snelle wind hun
nogal na in het gezicht kwam (?). Door nijd
vertelde men van het opengaan van de sini in
den tuin, dat het behoorlijk was (?). Door zijn
gemeenen aanleg wou men graag zien het bin-
nendringen; er moest geslopen worden en het
geurige vervolgd (?). Men wilde aanschouwen
dat (d" bloemen) werden afgerukt ten teeken
van liefde en gebracht werden naar de haar-
r) Vrij vertaald: om weg te gaan.
z) Uit Sanskrit wi a {piia
r4
Het duister van den nacht verspreidde zich; de
nacht was nu zoo donker als het slaapvertrek
van wie met gretigheid geniet van het genot der
liefde. Alleen de sterren flikkerden als de oogen
van verliefden die verdrietig zijn, zoodat zealle
bekoring verloren hadden. 8. In het midden
van den nacht werd het steeds eenzamer; liefelijk
en welluidend was het gebed van de brahmanen,
als het gezoem der hommels die de afgevallen
bloemen van verliefden volgden. Bekoorlijk was
het gekldngel van de belletjes, tezamen luidend
met de overwinningsklok die beiert en ontroert
gelijk de begeleiding van een curing voor de
jonge vrouwen die juist op den leeftijd van de
eerste stonden zijn, geliefkoosd (?) door haar
man. 9. Inmiddels ging de nacht voorbij als de
gedachte van een man die zijne liefde afbreekt zon-
der naar zijn geliefde om te kijken. De (morgen)
ster, die de tijdsaanwijzing was voor de liefde-
dieven kwam op, zeer helder en bekoorlijk. Het
gebons der hamers was als een heimelijk sein
voor hen die waren blijven toeven door liefde,
\\'anneer ze niet u'eg rvilden gaan. t) Alom ver-
nam men het gekraai der hanen als het ge-
*'eeklaag van verliefde vrouwen.
Vi.
wrong. 4. Steeds duidelijker zag men de volle
schittering van de edelgesteenten aan de kraton-
poort. De boomen w'erden niet meer aangezien
voor wayang-figuren door de vrouwen die de
haarwrong aan den dauw blootstelden. Nu pas
verscheen de vorm van den c6mara, die den
geheelen nacht hoorbaar gezucht had. En dui-
delijk werd het geklater van den waterval, alsof
er een vergadering gehouden werd, zoo zou men
kunnen meenen. 5. Zichtbaar verhief zich de
Meru als ware hij in aanraking gekomen met
den hemel. Ook was dat juist de richting waar-
heen de stralen zich begaven bij het verlichten
van de schoonheid van den Himdlaya, alsof die
berg het einde van den hemel wilde zien; hoe
zou de berg Meru in schoonheid (voor den
hemel) onderdoen, wat aangaat het bezit van
goud, juweel, robijn, dukilla, cako en ca-
wEli 3) ? 6. Toen werd de zon ook helder als
lippen die van een glimlach jegens een geliefde
blijken doen, hetgeen de lieflijkheid van de ver-
sieringen der mooie parels van gebouwen nog
vermeerderde. En daarenboven waren de pa-
neelen van spiegelglas gemaakt, dat naar men
zegt de hommels tegenhield, wanneer ze keken
naar het spiegelbeeld van de kamuning-bloemen
3) Vergelijk Kern, B. K. I. sS, tgo3, 3; V. G.
IX,
442
-
3or - 4.
l
i
Zeag VI6-|VII 8.
Toen zond hij Widura, om koning Kr69na
te ontbieden, benevens den voortreffelij-
ken prins Yuyutsu, KrEpa, Qakuni en
Karpa, zijn bondgenooten. 9. Terwijl de
vorsten spoedig ter plaatse waren aange-
komen, trof Widura vorst KrEgqa aan.
I Daar groetten zij elkaar beleefd en vrien-
delijk, en zeiden, dat zij naar de bijeen-
komst moesten gaan; onmiddellijk ver-
trokken zij gezamenlijk. Het was een koste-
lijk schouwspel door het groot gevolg. En
ook weergalmde plechtig de muziek, welke
de schoonen naar buiten lokte.

ZANG VII.
:. Toen al de vorsten waren aange- maar voortdurend zwijgen. Hij keek Dug-
r:=en en neergezeten met den Kuru- gdsana, Qakuni en Karna aan, maar die
r::i:g, had men met Krdqr.ra als voor- schudden slechts het hoofd, hem aanspo-
:-::=ste
- hij was gast
s::J;ke vergaderzaal - zich in de vor- rend te weigeren. 5. Toen deden ook de
verzameld. Nu waren juist genoemde goddelijke zieners, Para-
--"a koningen aanwezig, met DhrEtardqlra gurdma, Kanwa, Ndrada en Janaka ge-
a::: het hoofd. Met Bhiqma en Drola aan heeten, mede om te doen blijken van hun
:e spits zetelden zij in een rij, op prachtige instemming met koning KrEgla's woorden,
gas:oelten. z. Toen keek KrEsla het welke zeer heilzaam waren, opdat er
-'::htruim in en zag de scharen zieners, onderling verkeer en eendracht en familie-
::e eensklaps uit het ve-rborgene. waren vrede voor immer zouden worden aan-
lekomen; naar waarheid goden in hun .gericht.
--aische voorkomen. Opstaande wezen 6. En Dro{'a, de brahmaan, maar in
Br.r-sma en Dror.ra hun voor hen geschikte het bijzonder Bhisma, zeiden dat het toch
p-aatsen aan. En vorst Duryodhana be- zoo goed zou zijn, wanneer men zich ge-
:'ees hun dadelijk eerbied door zijn ge- legen wilde laten liggen aan de woorden
'.'.u\\'en handen voor de borst te houden. van de goddelijke zieners. Minister Widu-
3. Kortom, de wijze, waarop de edelen ra als ook de beste Safrjaya lieten zich
b-;jeengekomen waren en beraadslaagden, geenszins onbetuigd. En koning DhrEta-
u'as','olmaakt. Toen nam KrEqr1a het woord rd.stra's echtgenoote drong er al weenende
en richtte dit in het bijzonder tot DhrEta- op aan.
ristra. Voorts sprak hij tot Duryodhana, 7. Wat nu betreft den Kuru-vorst, geen
en zei hem met den meesten nadruk aan, sprake van dat hij het in zou willigen,
I -r '- :: -':: i'a:: Pdndu's zonen de 66ne
;'s:^e; eisci\te.
integendeel, hij antwoordde zelfs ruw, en
norsch verklaatde hii, dat dat geen over-
eenkomst was t). Door Karla werd hij
4. Daarop sprak koning DhrEtards-
tra zijn instemming uit ten aanzien van toen maar overreed, zich terug te trekken
vorst Kr6sna's woorden, welke de een- van de plaats der overleggingen, waarop
dracht en familie-vrede zouden ten sevol- Duryodhana al hijgend zich verwijderde.
ge hebben. Maar vorst Duryodhana"bleef 8. \{aar de vergadering was daarmee
I) Voor twee€rlei uitleg vatbaar: re dat een dergelijke
overeenkomst indertijd niet was aangegaan; ze dat hij een gaan. De Javaansche teket laat ona in onzekerh.-id, r..it
dergelijke (ongunstige) overeenkomst toch niet kon aan- hier bedoeld wordt.

Ii
Zang VII S
- VIII 9.
nog niet afgeloopen; om KrEsla uit den
rveg te ruimen werd besproken. Terstond
werd wapentuig, een aantal olifanten en
karossen aangevoerd en in slagorde opge-
steld. ,,Ziet toch de kracht eens enkelings;
omsingelt hem, welaan ! en overstelpt
hem oogenblikkelijk!" Zoo spraken Karqa,
Qakuni, Duggdsana; hun woorden vonden
wederklank.
g. Naar aanleiding hiervan werd vorst
Duryodhana door koning DhrEratdgtra nog
maar eens geroepen. Hij werd door zijnen
vader en zijn moeder aangespoord, toch
wat bedaard te zijn, maar werd nog des te
toorniger; bot weigerde hij al wat zijn
ouders zeiden. Hij wilde met geweld vorst
KrEs4a aanvallen en mishandelen.
ro. Op het zelfde oogenblik stelde de
strijder Satyaki Kr€sna naar waarheid op
de hoogte van het feit, dat vorst Duryodha-
na van plan was hem te dooden. Ook wa-
ren alle Yddau'a-soldaten reeds voor den
strijd gereed, voorzien van scherpe wape-
nen. Zij wachtten op het bevel van koning
KrEqTa ; dus trokken zij zich van het ge-
woel niets aan.

ZANG VIII.
r.Toen stond vorst KrEsna woedend vertoornd. Koester genade en vergeet het
op uit de vergaderzaal Op het plein ver- welvaren der wereld niet. 6. Mocht gij
grootte hij zich als Kdlamrdtyu, den god der Kaurawa's weerbarstigen koning doo-
des doods. Hij toonde zijnen waren aard den, dan ware de gelofte van den besten,
als incarnatie van god Wiq4u. Spelender- edelen Bhima immers verijdeld ! En
wrjs nanr hrl zijn vreeselijken vorm aan Draupadi liep dan de kans, zich het haar
met als lichaarn de drie rverelden. z. Vier nimmer te kunnen schikken tot een
was het aantal ziiner armen daarenboven; wrong, (immers dit doet zij niet dan na
hij had drie hoofden, elk met drie oogen. heur haar) te hebben afgewasschen aret
Zijn lichaam vormden de gezamenlijke het bloed der Kuru-telgen in den stiljd.
hoofdgoden, alsook brahmargi's, scharen 7. Welnu, juist hierom smeeken *tj,
van goden, reuzen, helden en titanen ; dat Gij Uw toorn moogt doen bedaren."
demonen, satyrs, geesten en menschen met Zoo sprak de zienerschare en der heiligen
machtige tooverkracht. :. Daarop schreed beste Bhiqma. Kr6qqa had medelijden met
hij met groote stappen voort en brulde hen en hij was verheugd, dat men hem
als een leeuw. Een aardbeving ontstond ; huldigde. Ineens nam hij weer zijnen vorm
en alles schudde op en neer. Bergtoppen van koning Krdqqta aan.
trilden en toonden duidelijk, geschud te 8. Daar Kuru's telgen zich niet had-
worden. Het water van de zee werd om- den willen storen aan den wensch der zie-
geroerd en schildpadden werden als dis- nerschare, trok deze zich terug in de ver-
cussen geslingerd. borgenheid. En KrEsr,ra keerde weer naar
4. De honderd Kaurawa's werden dan Pandu's echtgenoote. Zoo ras hij daar ge-
ook bevreesd, van angst vervuld. Zrj zwe- komen was, vertelde hij haar van de wei-
gen stil, niemand die sprak ; Karna ver- gering door den grootkoning aller Kaura-
schoot van kleur; Suyodhana, Yuyutsu wa's. Die wilde slechts den strijd en daarin
en Wikarla vielen flauw. Zij waren vast sterven. g. Toen sprak de koningin be-
tot asch vergaan, indien vorst KrEsna hun droefd: ,,Ach, heb maar medelijden en
vernietiging gewenscht had. 5. Drona, vertel den Pdn{u-telgen eens, dat zij slechts
Bhrisma, zoo ook de ziener Ndrada aan het streven tnoeten naar de plicht eens
hoofd der zijnen, richtten met nadruk tot helden, door het leven veil te hebben.
den god zich met hun lofprijzingen, met Wie sterven midden in het strijdgewoel
veel gerucht, onder een bloemenregen. Zij zullen des hemelst) zaligheid genieten.
zeidenr ,,O, God Hari, wees niet zoozeer r) Lees swargl ng ulih i. p.v. swargdngulah,

r6
 Zang VIII 10
- IX :.
r c. Zoo sprak de koningin tot koning aan zou nemen. Verder sprak zij: ,,Kont61'a"
K:€sna. Die gaf aan haren raad gehoor, tot vorst Kar4a 2), immers hij rvas haar zoon
:-::n met gepasten eerbied afscheid en van toen zij nog een maagd rvas. 16. Maar
Karpa was onwillig met alle beleefdheid en on-
=i:rs heen. Hij spoedde zich naar buiten der het voortdurend betuigen van zijn eerbied.
c-r- besteeg zrjn schitterenden wagen, Hij verzocht haar orn het ten strijde gaan niet
'. e:.-:azeld van Widura,
Yuyutsu, Safljaya. te verijdelen. ,,Het ksatriya-schap moge ik na-
: :. Karna rvas KrEsla's metgezel in dien jagen", zoo sprak hij met nadruk, want op hem
rustte zwaar de toegenegenheid des Kuru-konings.
-;::tterenden wagen. Hem werd dringend 17. Derhalve keerde Parrdu's gemalin bedroefd
'. -::zocht,
zich bij de Pdpdu-telgen aan te terug; hierover worde niet verteld; zij kwam
..'''ren. De koning van Awangga hield terug in het huis van Widura. Wij spreken nu
.-:iic-r voet bij stuk; hij wilde zich in weer over de geriefelijke reis van KrEsna, in ge-
:eugd en krachten meten met prins Ar- zelschap van den voortreffelijken Sityaki, den
j'::a. rz. Aldus waren de harde woorden held van Wr€s4i.
'.'f,r dcn onbuigzamen, starren koning 18. Hij reed met spoed; er worde niet
Karna. Slechts op het slagveld wilde hij verteld van de bijzonderheden van de reis.
:rg een ontmoeting met ze hebben, zoo Al spoedig kwam hij met zijn snellen wa-
=:rak hij ras. ,,Wij zullen beginnen op den
gen te Wirdla aan, waar hij de P6',rdawa-
'..:itden; nu is het juist nieuwe maan, op- vorsten aantrof in beraadslaging. Toen
:ar rvij op den vijftienden kunnen eindi- meldde koning KrEsTa hun, hoe de koning
3en; dan is het donkere maandhelftr)". van Ngastina weigerde. Die wilde roem
: i. Zoo sprak Kar4a, zoon van den verwerven door zijn kracht te meten.
zonnegod, vol vuur zijn harde woorden 19. Al Paldu's zonen : Bhima, Ar-
'it. \4et Widura, Yuyutsu en ook Safljaya juna, prins Nakula en zijn jongere broeder
:an Karna van vorst Kr6gna afscheid. Van Sahad6wa spraken er toen verbitterd over.
:en rvordt verder niet verteld; hij kwam Ook hadden zij de boodschap van hun
::ads in het eigen huis. moeder wel gehoord; die gaf hun order om
De reis van Kr6sna vorderde steeds naar roeln te streven in den strijd. zo. En
al de vorsten, die de zijde van de Pa4da-
=eer.
14. We spreken niet over vorst Krdsna on- wa's gekozen hadden, drongen onstuimig
:e:weg; aan Runti, de dochter van vorst'Kunti- aan om toch ten strijd te trekken. Van
::.-,ja, worde een oogenblik aandacht geschonken. Dhrdgtadyumna, koning Drupada's zoon,
Z:-' u'as bedroefd bij het bedenken dat haar zoon behoeft niet meer verteld te worden, en
K:rnr ten strijde trekken zou; toen Kr€qna bij
:-.ei kwam, vroeg zij hem naar den gang van evenmin van Qw6ta, IJttara en Qangka, de
::-(.n. 15. Derhalve ging zij naar vorst Kar4a zonen van den koning van Wirdta. Zijheb-
::e: zij drong er sterk bij hem op aan, den ben zich gereed gemaakt om te vertrekken
it:ru-koning te verzoeken, dat hij den strijd niet bij het ochtendgloren.

ZANG IX,
r. De uittocht van het heir der Pdn-
des morgens, uit de vesting
'd.au'a's,
'.'an de hoofdstad van Wirdta, was te
','ergelijken met het opgaan van de zon,
Je, aan de Oosterkim te voorschijn tre-
Cend, de gansche wereld wil verlichten.
Siikvol en overstelpend, alles vullend,
',.!oeide het over als een zee die zich ver-
| ) Lees pufrcadagi nya (met nadruk) hygna.
:\ D.w.z.: zoon van Kunti. Zij wees hem or dug op,
::: l-.ij haar 2oon rvas, halfbroeder van de Pegdrwa'r,
plaatste of een berg, waarvan de toppen
nederstortten. Het gaf den indruk van een
stroom van olifanten, paarden, strijdka-
rossen met een versiering die bestond uit
schitterende diamanten.
2. Toen daalde uit de wolken een
bloemenregen neer, die overstelpend was,
door scharen heiliee hemelsche wezens
Hij was de zoon van S0rya, geboren v66r het huwelijk
!'anKuntl met Pandr.

- ial.2
Li
Zang lX 2-5.
uitgestrooid. Ook hoorde men het heilige 6. En achter Arjuna bevonden zich
aum-geroep en tooverformulen voor de de prinsen Nakula en Sahaddwa in een
zege van de verheven Pdn{u-telgen. De wagen met een purpurkleurige payong.Zi
regen klaarde op; een zacht gedruppel was waren schoon gelijk een dubbele god der
het goede teeken voor hun opmarsch, die liefde, die optrekt om de schoone vrou-
door een sterke windvlaag werd voorafge- wen in den harem van den koning van
gaan. Immers de godenkoning Indra be- Hastina met geweld te nemen. Hun-vaan-
geleidde hen in het luchtruim, om ,,het zij del was ontroerend als een wolk, die het
zoo" uit te spreken, opdat zij zouden over- geurig stuifmeel van de pudak in een regen
winnen in den strijd. neer doet dalen, die zacht wordt vergezeld
3, Vooraan het marcheerend leger liep van bliksemflits en stormvlagen, te verge-
de vermaarde held, Bhima genaamd, die lijken met het dreunen van het gegons der
alles op zich nam. Hij was iemand, die op bijen, die luid zoemen.
zich zelf vertrouwt, nuchter en stug, die 7. Dan volgde nog prins Uttara naast
amok loopt zonder eens anders kracht te zijnen broeder Qw6ta in een schitterenden
achten. Ook zit hij niet (als ieder ander) wagen. DhrEgladyumna en Drupada gin-
in een strijdkaros, maar ging alleen te voet, gen ook mee; en Qikandi was ook niet
gewapend met een groote knots, waarmee achtergebleven. De onafgebroken toeloop
hij heen en weder zwaaide. Want onver- van de wagens, olifanten, paarden, die al-
schrokken kruiste hij langs zeeln, over altegaar de wegen van hun lawaai ver-
bergen en door wildernissen, op jacht naar vulden en vernielden, was vergelijkbaar
olifanten, leeuwen, beren. met een school zeevisschen, die door den
4. En ook was hij reeds lang ver- regen opwaarts tracht te zwemmen. Ver-
toornd, door het dolle heen, gelijk een blindend was het uiterlijk der veteranen.
groote, wilde boscholifant, zonder aan 8. Daar kwam ook Draupadi, bekoor-
iets maar zich te storen. Vroeeer had lijk in een gouden palankijn, met pauwen-
hij all66n ten strijde willen gaan, riaar had veeren payong. Zij was gelijk aan een go-
zijn oudsten broer Yudhiqfhira eerbiedigd. din der gouden beeldjes, het haar loshan-
Maar toen hij nu bevel gekregen had, gend, onder een baldakijn, met regen-
sprong hij vol moed vooruit en opgewon- druppeltjes bezaaid. Ruig was heur haar
den schreeuwde hij als het brullen van een gelijk een wolk, die voor langen duur re-
leeuw. De aarde, het luchtruim en de he- gens van bloed voorspelde. Voorzeker zou
mel werden met zijn stem gevuld, alom zij toch het bloed gebruiken van de vijan-
266 dicht, dat de drie rverelden afgesloten den, om het haar te reinigen, om heur
waren. haarwrong weer op te maken, die door el-
5.jurveelen
Prins Arjuna reed achter hem in kaar gewoeld was.
een strijcikaros met alle kleuren' g, Als gold het een plezierrit, zoo ver-
van het zonnespectrum, en een gouden pa- gezelde haar koning Yudhigthira, rijdend
yong boven zich. Zijn schare schitterende op den woesten olifant. Gemakkelijk was
gelijk een wandelende nrurberg, die de hrj gezeten met een gele payong boven
stad Hdstina met haren koning wilde ver- zich. In de eene hand droeg hij het boek,
zengen. Zijn vaandel met den witten aap met knoopen van schitterend juweel.
met open bek alsof hij schreeuwde, dit Waarlijk, hij was de incarnatie van den
vaandel wapperde en werd als het ware god van de gerechtigheid, die Qalya's dood
begeleid door het geknetter van de blik- en ook dien van Duryodhana begeerde in
semschichten uit de wolken, die de hemel- den strijd. V/anneer ztl zich niet onder-
streken vulden. En die verwekten weer de wierpen en zeer toornig bleven, dan zou
donderslagen ; voorwaar dit zou de zege in het boek zich in een wadjra (bliksem-
den strijd veroorzaken. schicht) veranderen.

Its
 lX
- X 3.
Zang 10

gade, uitgenoodigd. Alras verscheen zij,

vergezeld van Widura, en ging in 't
kampement.
14. Daarop ging Widura weer terug;
van hem wordt niet verteld, htj kwam al
thuis in de gezelligheid. Wij spreken van
de koningin; zij was verheugd hereend te
zijn met Paldu's zonen. Elkaar vertelden
zij hun smart, veroorzaakt door het heen-
gaan van de Pdldawa's naar bosch en ber-
gen. Nu echter was het gezellig, druk, en
vreugde bleek, die tranen vloeien deed,
doch kennelijk door blijdschap slechts ver-
oorzaakt.
15. Het werd te lang om Kunti's
vreugde in de kraton te beschrijven. Ver-
volgens hielden de Pd4{u-zonen krijgsraad
met de andere vorsten, KrEgla in de eerste
plaats. Er werd gesproken over den opper-
bevelhebber, die in den strijd verstand
moest hebben van de ongenaakbare slag-
orde. ,,Men mag hem geenszins onder-
schatten, maar moet ztln kracht met die
van het leger vergelijken t), en hem als
goed houvast beschouwen in den strijd."
t6. Zoo sprak Yudhiqthira; dit werd
beaamd door KrEsna en de andere vorsten.
Een zevental werd in staat bevonden, de
heldenscharen in den strijd te leiden, zoo-
dat de zeven regimenten hecht in het ge-
lid, welopgesteld en daardoor krachtig
zouden zijn. Toen werd Qw6ta gervijd tot
opperbevelhebber, die het gelid der hel-
denstrijders in het gevecht moest kunnen
regelen.

ZANG X.
maakte een ongenaakbare versterking op
het veld in het land der Kaurawa's. Die
was alras gereed, daar hij een machtig
koning was. 3. Toen werd prins Bhiqma
aangesteld als opperbevelhebber. Men zag
hoe hij gehuldigd werd, reeds bloemen
droeg en ook de kleeding (van zijn waar-
digheid). In rijen dicht opeengepakt juich-
ten de heldenscharen als om strijd hem
r) Lees: pa4{ingEn i. p. v. pa4r.idngEn; de vertaling
varr dezen voet is onzeker,

r9
 Zang X 3-14.
toe, terwijl de trommen, pauken en gebla-
zen horens oorverdoovend tot den hemel
klonken. 4. Voorts werden alle vorsten
goed verzorgd en rijkelijk onthaaldr), tot
elk soldaat ook toe, elk strijder, die (in een
wagen) compleet was uitgerust. Het leger
werd ten strijd geschaard, sterk elf divisidn
van een miljoen 2). Daardoor was het over-
stelpend vol tot aan de bergen en de bos-
schen. 5. Toen trokken allen uit 3) naar het
slagveld, in Westelijke richting, in den rug
gedekt door het kamp der Kuru-vorsten.
Tot aan het front a) blies ieder horens,
alom tegelijk, hetgeen de strijders vurig
maakte en verlangend om te strijden. 6.
Ook was een menschenoffer reeds gebracht
op het slagveld. Rawan heette het offer
van de Pdldawa's, die daarin waren voor-
gegaan. Het offer van de Kaurawa's werd
pas daarna gebracht, bestaande uit een
brahmaan. Toen rverd Suyodhana door
dien brahmaan vervloekt, met zijn familie
in den strijd te sterven 5).
7. Nu worde weder van de Pdldawa's
veihaald. Zij hadden reeds hun vestiging
naast het Pafrcaka-meer 6) verlaten, Oost-
waarts voortrukkend tegenover de gelede-
ren der Kaurawa's. Men schreeuwde en
bemoedigde elkaar, en hield zijn wapenen
omhooggericht. 8. Toen werd op het
zelfde oogenblik aan iedere partij alom be-
kend gemaakt, in tegenwoordigheid der
helden in den strijd, dat het verboden
was ?) om aan te vallen dragers van de
gam6lan dan wel van vaandels alsook hen,
die reeds de u'apens hadden neergelegd.
g. Vervolgens rukten tegelijkertijd de
beide legers met gerveld naar voren. Het
getrompet der olifanten, het gehinnik van
de paarden, het gedreun der oorlogsbek-
kens en het krijgsgeschreeuw vervulde
daverend het gansche luchtruim, al de tien
r) Of: naar rang en stand gederd.
z) Lees: wilangnya sawElas ga)airdyutd (van styuta).
S) In plaats van sa&a zou men mara verwachten.
+) PogElaran is hier niet het bekende gebouw, onder-
deel van _
de kraton, doch de plaats, waar de strategie
uitgevoerd wordt, de frontlinie.
S) Zie Zang XLVIII, etrophc rr.
6) Vgl, Adiparwa, pag, 3,
hemelstreken. De bodem van het slagveld
sidderde en beefde onophoudelijk. ro.
Bhisma de groote held formeerde toen een
slagorde genaamd berg-zee. De vorsten
op hun olifanten en hun paarden vormden
de steile, hooge rotsen. De als een lawine
wentelende aanval van de woedende sol-
daten, die golvend en onafgebroken zich
op den vijand wierpen, kon vergeleken
worden met het water 8); dat nederdonde-
rend ook steenen groot als bergen neer
deed storten. rr. De Pdldawa's van hun
kant maakten als slagorde: de puntig-
scherpe wajra. Arjuna, Bhima en Qika4{i
bevonden zich vooraan. De prinsen van
Wird{a en Sdtyaki met Dhr6qladyumna
voerden de achterhoede aan, terwijl
Yudhigthira en de andere vorsten zich in
het midden hadden opgesteld.
12. Op het zien der legermachten
werd Arluna door verteedering bevangen ;
hij werd geroerd door de aard des vijands
die uit familie slechts bestond en niet uit
vreemden. Er waren neven, ooms, zooals
vorst Qalya in de eerste plaats, Bhisma en
Dror.ra, die hun leeraar was. 13. Daarom
verzocht hij aan vorst Kr69I'a, dit gevecht
te mogen doen ophouden, omdat hij mede-
lijden had op het zien der Kaurawa's. Maar
KrEsna drong er bij hem sterk op aan om
onversaagd te strijden ; want het zou tegen
de traditie zijn dat uit den strijd een kqa-
triya zich terugtrok. e).
14. Toen zag men vorst Yudhiglhira
wegsluipen zonder begeleiding. Hrj ging
naar Bhisma, KrEpa, Qalya, Drona, wilde
zich reinigen aan hun voeten door hen te
vereeren. Immers bij het bestrijden van
den leeraar is het plicht hem vooraf hulde
te bewijzen. 15. Zij, tot wie hij zich ge-
richt had en die hij met zijn voorhoofd had
vereerd r0), spraken : ,,Mijn zoon, mijn
z) Lees hinilan i. p. v. sinilcn.
8) Lees baiwa i. p. v. ba4wa,
S) Het geheele Bhagawad-gita, dat hier zou moeten
komen te staan, wordt alleen vertegenwoordigd door deze
twee strophen, die ongeveer overeenkomen met glola
z6-z9 van de eerste adhytrya.
ro) Dezr vereregel lran alleen reer vrij worden ver.
uald.

beste, vertwijfel niet, mijn leven moogt
gi nemen. Want grj, mrjn zoon, zult in
:?:r strijd de zegepraal behalen en het
::-( tot het uwe maken. Vorst KrEqqta
z:, getuige als ik onwaarheid spreken
=lcht."
t6. Toen keerde hij weer naar het
s.agleld terug. Terstond steeg ieder in zijn
s::rjdkaros en nam de wapens in de hand.
Uoi vreugde blies een ieder op zijn horen
c. schreeuwde luid, terwijl het alarm der
oorlogsbekkens luid weerklonk ; de scha-
:en der tienduizenden riepen elkander toe.
17. De stormloop der soldaten volgde
ras. ze drongen op, zonder respijt, geraak-
ren handgemeen en kluwden door elkaar.
Een strijdkaros had wel tien olifanten om
a:h heen, 66n olifant tien paarden, 66n
aaard een tiental voetknechten, heldhaftig
ZANG XI.
r. Toen sprong Qwdta vooruit, woe- en trachtte ijlings door een stormaanval
dend geworden door den dood der beide
:elden tegelijk. Snel tastte hij den vijand
::et zijn troepen aan, wel een aksohini,
::?n medesleepend als een bergstroom
iret. Vorst Qalya's wagen werd vernietigd,
z:c ook zijn dappere soldaten, die door
Qt'dta's pijlen sneuvelden. Bijna stierf
C.ll'" tegelijk met Kr6tawarmd, daar hij
sajnen met hem in 66nen wagen stond.
: Toen poogden hen de strijders van de
Kaurawa's te helpen: Bhigma, Drooa,
\\-rehadbala, Jayatsdna en de vorst van
\Iagadha. En Rukrnaratha, Qalya's zoon,
:::rd zijnen vader bij. Toen kon het niet
=Cers, of hij werd gedood door Qw6ta,
-'e een leeuw geleek a).
3-4. Deemiswekkend 5) stierf Ruk-
:-aratha daar, rollend op de wagenbank.
\aarmate het vernielen aanhield, nam de
=:edeloosheid toe ; niemand dorst meer
Q'.,,'ita aan te kijken, maar nam angstig de
'.'.u:ht. Toen trad de heilige Bhiqma op,
:.. Deze regel is niet erg helder, evenals de leger
.e:3-ling in de volgende strophe.
:' Of: anderen werden gevormd door de vier wapenen
1-:::r:ineerd.
: D. i. Drona.
- XI 6.
Zang X t6
en verwoed in het vechten. Het nut der
voetknechts was het tegenhouden van een
stormaanval r). r8. Veelsoortig was de
legerindeeling; deels was men in een regi-
ment vereend. Een andere eenheid werd
gevormd uit een patti of uit een pr6tani
of uit een gulma, die werd aangevallen.
Weer andere helden vereenigden zich tot
een schaaksysteem 2), bestaande uit een
camu of akqohini. Zoo werd de strijd ver-
schrikkelijk; het daverde en er vielen vele
dooden. r9. Nadat de Kaurawa's zoo een
paar dagen gestreden hadden met de Pdl-
{awa's, sneuvelden er eindelijk twee hel-
den, zoons van den koning van Wirdta. De
beroemde held, die Qangka was geheeten,
was gesneuveld tegen den Brahmaan
3), en
prins Uttara stierf tegen koning Qalya, den
held-in-den-strijd.
den aanval van de Paa{awa's terug te
werpen. Qw6ta, die de strijders van de
Kaurawa's gedood had, was het mikpunt
van zijn aanval. Hem stond terzij de dap-
pere Ghalotkaca, Dhr6gladyrunna en Abhi-
manyu. En Qw6ta hielpen Bhima en Ar-
juna met pijlen gelijk regen uit den hemel.
Q"lya schoot op hem met goddelijke,
scherpe pijlen, onophoudelijk. Maar deze
hadden geen effect; doch des te meer nog
schitterden de pijlen van prins Qw6ta,
den opperbevelhebber. 5. Toen trad de
vorst der Kaurawa's naar voren. Terstond
door Bhima met een pijl ontvangen, werd
hij genoopt tot stilstaan, week achteruit,
wankelde nog en maakte zich toen uit de
voeten ; op een afstand bleef hij angstig
staan. Slechts Bhisma, schoon men het op
hem had gemunt en poogde hem te om-
singelen, bleef dapper staan in zijn karos.
Grimmig vertoornd was hij op Qw6ta, die
de vernietiging der Kaurawa's veroorzaakt
had. 6. Des te meer opgewonden werd
+) Lees: singhopama,
s) De volgorde der strophen van vers 3 en 4 is in de
war; tot het verkrijgen van een betere vertaling is deze
als volgt gewijz,igd: 3a, 3c, 4a, Ab, Sd, +d, 4b, 4c.
2l
Zang XI 6 - XII 4,
prins Qw6ta, der Pdqr{awa's opperbevel- vend neerzeeg op den grond. De Pd4du-
hebber. Hij slingerde een voortreffelijke zonen waren diep getroffen bij het zien
werpspies op den dapperste aller Kaura- van Qw6ta, in den strijd gesneuveld. An-
wa's, met name Bhiqma. Toen werd die ders was het met de honderd Kaurawa's :
spies, terwijl zij vloog, gelijkend op een zij hieven een geducht geschreeuw aan,
vliegenden, vreeselijken draak, door Bhiq- door 's vijands dood verheugd. DugEdsana
ma met een pijl getroffen. Het faalde niet, was zoo verblijd, dat hij als dol ging dan-
zij werd in zeven stukken uit elkaar ge- sen, toen hij den kroonprins van Wirdta
slagen, waarvan er 6,6n op Bhiqma's arm sneven zag.
viel en hem wondde. ro. De koning van Wirdta deed met-
7. Wirdta's kroonprins steeg toen uit een een tegenaanval, toen hij zijn zoon ge-
zijn strijdkaros en nam zijn vreeselijke sneuveld zag. Zonder vrees trad hij naar
knots ter hand. Hij wilde slaan op Btu-qma's voren; hij schoot voortdurend en aanhou-
kaak; de groote heilige sprong echter uit dend pijlen op den heilige. Toen rolden
zijn wagen op den grond. Verbrijzeld werd de Pdl{awa-vorsten voorwaarts als de
de strijdkaros tezamen met den rvagen- wielen van een wagen. Zij wilden sterven
menner, terwijl de paarden stortten op mdt den koning van Wirdla als blijk van
den grond. En veel dozijnen olifanten en dankbaarheid voor hun verblijf bij hem 1).
landsheeren rverden eveneens gedood door rI. Hierdoor werd het gelid van de
Qw6ta. 8. De dappere Bhigma was benard soldaten van den heiligen Bhiqma ver-
en wilde terug, bevreesd geraakt op het nield, in wanorde gebracht, vernietigd zon-
zien van Qrv6ta, den kroonprins van Wi- der dat ze ook het kortst geluid maar kon-
rdp. Uit de lucht klonk toen een stem, den geven. Het leek of Bhiqma uitgeput
verkondende dat Q*'6ta zou sneven door was en verlaten, ongedekt door het vluch-
den heilige. Toen vatte Bhisma weder ten van het heele Duryodhana-geslacht.
moed en nam den eersten den besten wagen Toevallig viel de nacht toen in, als wilde
en pijlen. Qw6ta's leven was het, waarop hij de strijders scheiden en naar huis toe-
hij zijn puntig-scherpe vuurpijl richtte. 9. sturen. Daarom ging men uiteen en keerde
Het faalde niet; doorboord werd de borst terug om tehuis gezelligheid te zoeken in
van den kroonprins van Wirdfa, die ster- de vesting.

ZANG XII.
r. Terwijl de helden-in-den-strijd mijne liefde had ik nog wel iets gehad,
van het slagveld huis"vaarts keerden, als 66n van u gestorven was. Maar nu glj
worde nu van Wirdta's vorst verteld, alle drie gestorven zijt, wie kan mij dan
die zijne kinderen smartelijk beweende. in mrjn verdriet nog troosten ? Wien
De lijken van zijn zonen heeft hij recht moet ik vragen om mij op te volgen en te
gelegd, meegenomen en met zorg behan- genieten van het rijk ? Nu mijne kinde-
deld, Ze waren allen even schoon en knap ren gestorven zijn, ach ! ware mij het
en jong gelijk de liefdegod, r'erdeeld in sterven liever." 4. Zoo klonk de wee-
driedn. z. Groot was zijn smart, en diep klacht van het koninklijke echtpaar, dat
bedroefd beweende hij den dood van zijne terneergeslagen was en krachleloos. Hen
zonen. Gemaal en gemalin legden het ge- trachtten toen te troosten de bedroefde
zicht op de lijken van hun bleek gervorden PdTdawa's. Velen zorgden voor de lijken ;
telgen, die zij omarmden. E6n voor 66n en toen de lijkwA ze bedekte, werden ze in
werden de lijken aangeraakt en als gewekt. den nacht bij maneschijn henengebracht
Zij moesten spreken en roepen: ,,moeder,
de koningin." 3. ,,Ach, kinderen, aan r) Gedurende het laatste jaar van hunne ballingechap.

22

!-: aan den oever van het Paflcaka-meer
','erbrand.
5. Het zwijgen worde nu gedaan tot
let uitdragen van de prinsen van Wirdta ;
lesproken worde van den krijgsraad van
Ce strijders der Pdldawa's. De keus viel
op prins Dhrdgladyumna om nu op te vol-
gen. Hij zou dus worden aangesteld tot
Cen voornaamste in den strijd, tot s6napati
ing alaga r). 6. Nadat de helden hem ge-
huldigd hadden, werd het ras dag, en ruk-
re Dhr6stadyumna op. Hrj hield toen raad
voor het regelen van een slagorde, die vree-
selijk gevaarlijk was. De naam van het on-
aantastbare gelid was de Garu{awy[ha,
u'dlbekend. 7. Vorst Drupada vormde
den kop; den snavel niemand minder dan
Arjuna; de koningen den rug, met Dhar-
ma's zoon aan het hoofd. DhrEgfadyumna
met zijn leger nam den rechter vleugel in
beslag, de sterke Bhima den linker ; Sa-
t1'aki stond op den staart.
8. Die opstelling u'erd nagebootst, ge-
e'u'enaard door vorst Duryodhana. Qakuni
vormde den kop, Qalya den snavel. Op den
linker en rechter vleugel stonden Bhigma
en Drona als flanken. Duryodhana maakte
den rug uit en Duggdsana den staart. 9.
Toen de gelederen waren opgesteld, rukte
Bhisrna vooruit en tastte de opgestelde
slagorde der Pdl{awa's met pijlen aan.
Maar dit werd tienmaal overtroffen door
Arjuna, die met zijn pijlen mikte. Ook
rverden ze overstelpt en opgejaagd door
Bhima, die hen vertrad, verpletterde. ro.
Dat was de oorzaak van hun volkomen
nederlaag ; niemand dacht aan een tegen-
aanval. Veel honderden van dappere strij-
ders sneuvelden door pijlen. Duryodhana,
KrEpa, Qalya, Duggdsana en Qakuni
vluchtten om hulp bij Bhiqma en Dro4a,
hun toeverlaat 2).
Ir. En koning KrEqna, de onberispe-
lijke wagenmenner, ging ook nog vooruit.
Zonder weerga beschermde hij prins Arju-
r) Vaste titel van de r5 Vorsten uit het Mataram'sche
Vorstenhuis, beteekenend : opperbevelhebber in den strijd.
z) Immers respectievelijk hun voogd en hun leer-
mcester.
Zang XII 4-16.
na tijdens den strijd. Wie van de Kaura-
wa's zou kunnen standhouden om Kr6g-
4a's aanval weerstand te bi6n ? Men vond
dat Krdsr,ra op den God des Tijds geleek,
die in zijn toorn de wereld rvil verdelgen.
rz, De helden van de Kaurau'a's waren
gewis verdelgd, als niet Bhisma en Drona
tot den terugtocht bevolen hadden. Ook
was het donker door de drvarreling van het
stof, wat zeer verwarrend rvas. Eindelijk
werd het weder licht door het bloed, \\'aar-
door het stof gebonden werd. 13. Bij het
verdwijnen van de duisternis leek al dat
bloed een volle zee. De knevels van de
helden, die gesneuveld waren door elkan-
der neer te slaan, waren met zeegras te l'er-
gelijken, olifanten en paarden met de rot-
sen, en de verspreid liggende wapens met
dicht naast elkaar groeiende pandans. De
helden, die onversaagd een tegenaanval
deden, zouden dan te vergelijken zijn met
dichters 3).
r4. Toen bleef de heilige Bhi;ma
achter om een verwoeden stormaanval te
doen; hij had zich niet mee teruggetrok-
ken. Beschoten en omsingeld, nam hij nog
toe in fiere opgewondenheid; het was een
lust om aan te zien. Er \tr/aren er, die als
het rvare in de lucht werden gezien en
schitterden. Speels reden ze in de \vagens,
als een fatamorgana dan u'el betoovering.
15. Daarom rukten Duryodhana en Qa-
kuni vooruit met KrEpa, Qalya, Drona en
alle Kaurawa's als voorhoede. En allen
letten op de ongemeene dapperheid van
Bhiqma. Zijn scherpe pijlen vlogen overal
dicht naast elkaar, verspreid en door elkaar
gekronkeld in de lucht.
ft. Die n) pijlen werden overtroffen,
tegengehouden en tot staan gebracht door
Arjuna. Buitengewoon toch was de vaar-
digheid van Arjuna in het schieten met
den boog. Toch werden honderdvoudig
nog zijn pijlen overtroffen door de miljoe-
nen pijlen van den voortreffelijken heilige,
g) Die de gewoonte hebben door de natuur te drvalen
om hun beschrijvingen te kunnen maken naar de u'erke-
lijkheid, vergelijk Smaradahana pag. rrS.
4) De volgorde der regels in dit vers is blijkbaar
s'eer in de rvar; vertaald is c, a, b, d.
.J
 - XIII 6.
Zang X,II 16
want Bhiqma's pijlen werden hoe langer ma's hals te mikken. 19. Verheugd ver-
hoe menigvuldiger, namen steeds in aantal zocht Bhiqma hem toen nader bii te komen.
toe gelijk een regen, die het luchtruim Hij sprak: ,,Mijn beste, het is gelukkig
vulde. wanneer gij, mijn lieveling, mij doodt.
17. Daarop was Arjuna verbijsterd en Alleen uw discus is de allerbeste weg
teleurgesteld, bij het zien der vele vor- (voor mlj) om terug te keeren naar uw
sten, die deerniswaardig in hun strijdkaros hemel in den hemel van Wisnu". zo.
gesneuveld waren, bijvoorbeeld lrawan, Nadat Bhiqma aldus gesproken had, draal-
zijn zoon bij Ulupuy, gesneuveld tegen de Arjuna niet lang, maar steeg snel uit en
QrEnggi, een bekwamen daemon. r8. greep de hand van Kr€sr,ra vast. Hij ried
Daarom steeg koning Krdsla onverwijld Vorst Kr69la af, dien allerbesten heilige
uit de strijdkaros van Arjuna, en rukte te te dooden. Daarom stond Krdsta stil ; zijn
voet vooruit. Snel en vol kracht dreigde hij poging om den heilige te dooden werd ver-
met zijn discus, die schitterend vlamde ijdeld.
voor zijn borst. Hij was van plan op Bhiq-

ZANG XIII.
r.
Toen het vorst KrEqna was belet, die onophoudelijk troffen 2). 4. Die
den besten heilige, den zoon der Ganges, faalden niet den val van Bhisma uit zijn
te treffen met zijn discus, stegen za wagen te veroorzaken ; zelfs werden van
beiden weder in hun wagen en schoten zijn lijf wel honderd stukken afgereten en
voortreffelijke pijlen af. Dit \\'as niet overal verspreid. Bloed gudste en tegelijk
vruchteloos ; het veroorzaakte verstom- strooiden de zieners uit den hemel bloe-
ping van de macht des heiligen, u'elke ver- men neer. Bordh verspreidde zich, be-
zwakt en niet meer vreeselijk aan het laaien staand uit goudpoeder als een gulden regen
was. Ook rverd hij slap op het zien der met reukwerk en muskus. Het was won-
held Qikaqrdi t), zoodat hij nog maar flauw- derbaarlijk; men zag slechts zijn handen
tjes streed. 2. Hrj zwaaide nog slechts met en gezicht, en oogenblikkelijk ontstonden3)
zijn hand naar vorst Yudhisthira, terwijl er zwak hoorbare gebedsformule's.
hij teekens gaf met zijn gezicht. Dharmats 5. Toen nu de dappere Bhigma was
zoon las van het gelaat van den voornamen gebroken, overwonnen, met pijlen werd
B}ligma, dat die zijn leven gaf aan hem, beschoten door Qikaldi, toen werd het
Yudhiqthira. Immers eertijds, bij de aan- heele Kaurawa-geslacht vernietigd, opge-
\/ang van den strijd, had hij het aan den lost en weggevaagd; niemand deed meer
koning der Pdndau,a's afgestaan. De dap- een tegenaanval. Ten val gebracht werden
pere Qikandi met prins Arjuna, zoo hid de vorsten ; gesneuveld was hun hoofd,
hij voorzegd, zou hem den dood aandoen. Pratipa, met zijn wagenmenner en zijn
3. Daarom beval Yudhisthira aan Arju- paarden tegen Bhima, Ghatotkaca, Dru-
na om voort te rukken en op Bru'sma aan pada, Arjuna, Nakula en Sahaddwa. 6.
te vallen, tezamen met de ireld Qikandi, Toen daalde vorst Yudhiqthira van zijnen
en scherpe pijlen op hem af te schieten. wagen af en legde zijne wapens neer. Hij
Toen schoot Qikandi keurig snel een pijl krvam de voeten van den heiligen Bhisma
op Bhigma's borst, maar het baatte niet, omarmen ; deze herrvon het bewustzijn in
zoodat prins Arjuna zijn pijlen afschoot zeer korten tijd. Daarop traden ook Arjuna
l) Volgens latcre Javaansche voorstelling is Qika4di
een vrouw van Arjuna geworden. Hier en in het slot is u'el ueinig uitricht, maar tegen wie Bhigma zich niet
Qikaadi hermaphrodiet. veru'.ert, zoodat Arjuna de gelegenheid krijgt, Bhi$ma
2') Slechts met moeite vindt men hier de vocrstelline dooclellk te tretten.
terug, dat Bhigma zich niet zou verdedigen tegen ee; g) iett. werden zij (het gezicht en de handen) ver-
vrouw; daarom schuift Arjuna QikaOdi voor zich uit, die wisseld met. cnz.

24.
 Zang XIII 6 * 13.

en prins Nakula naar hem toe, en Sahad6- aan de brandende pijn veroorzaakt door
ii'a bleef niet achter. Slechts Bhima met de tooverkracht der pijlen (,die hem ge-
zrjn knots bleef staan ; zijn woede op den troffen hadden). Hij hield aan het Nirwi-
vijand was nog niet bedaard. 7. Toen ta vast, daar hij de heilige syllabe aum
rveenden en klaagden de honderd Kaura- als lichaam reeds gekregen had en 66n
u'a's bij het staken van den aanval door hun geworden was met de essentie van het
vijand. Zij haastten zich, de voeten van den Niet-zijn.
heilige, die in den strijd bezweken was, te rr. Men zou wel immer kunnen luis-
oirrarmen. Niet aldus Bhima, die bleef teren naar (het verhaal over) den grooten
staan, op zijne knots geleund. Hij gaf aan heilige, die zich op het pijlenbed bevond,
vorst Yudhiqthira een teeken, dat deze hem in het midden van het strijdkamp. Diir
'.'ervangen zou bij de gezamenlijke hulde. onder den waringin-boom werd hij door
8. Toen waren alle Pdldawa's en het ge- vorst Duryodhana verlaten, nadat hij hem
heele Kaurawa-geslacht eendrachtig; het gemaand had tot toegeeflijkheid. In plaats
ii-as vredig midden op het slagveld. Daar dat hij gehoor gaf aan de woorden van den
Bh,isma geen legersted van gras wilde ge- heilige, werd hij hierdoor temeer verbit-
bruiken, verwisselde prins Arjuna dit met terd. Derhalve ging hij terug ter huldiging
zijn pijlen, en ,,pijlenbed" geheeten in den als legerchef van Drona, der brahmanen
mond der vorsten was zijn legerstede. Im- besten. rz. Toevallig deed zich een
mers een dapper en verheven mensch be- slecht omen aan hem voor, dat vast zijn
hoort zijn laatsten adem uit te blazen op nedrlaag in den strijd beteekende : toen
een schraag van pijlen t). g. Daarna DroT.'a ingehuldigd werd, regende het
vroegen de Pdr.r{awa's verlof om heen te 's nachts bloed in de vesting van den Ku-
mogen gaan ; de heilige gaf hun ten ant- ru-koning. Ook zakten paarden en groote
n'oord: ,,Heil zij u". Duryodhana was nog olifanten in elkaar, alsof ze allen steeds
gebleven; hij gaf den heilige rvater, doch van kracht waren beroofd. ,,Dat is het
dit iverd tot zijn spijt niet aangenomen. teeken, dat zij zullen sterven in den strijd",
Slechts Arjuna moest hem gauw water zoo spraken zij, die er verstand van had-
ge\:en, dat was zijn opdracht. Spoedig den 2). 13. Dien nacht sliep men er des
ku'am Arjuna uitstekend water geven, te slechter door ; men was zeer moedeloos,
leilzaam omdat hij het verkregen had door terneergedrukt en wist het zich niet mak-
:rddel van zijn prjl'). kelijk te maken. Des morgens trokken ze
Io. Bhiqma stierf langen tijd nog niet : op, het gelid gesloten, onder luid rumoer
!j rvachtte op den dag, waarop de zon haar en daverend. De beste der brahmanen was
gang naar het Noorden zou beginnen. Zoo- van den opmarsch het hoofd. Op het mid-
is men weet, was hij getroffen op den den van het slagveld aangekomen nam
zevenden der donkere maandhelft van de men positie tegenover het leger van de
lijfde maand; sindsdien was hij zeer deer- vorsten der Pdldawa's. De beide leger-
:isu'aardig en wekte het medelijden op. machten hadden als slagorde: de woedende
\ochtans gaf hij zich aan volmaakte mij- olifant, en vochten als twee met elkaar in
:rering slechts over, zonder zich te storen botsing komende oceanen.

: Bij de beschrijving van het pijlenbed en den door
.1---::.a gereikten drank krijgt men sterk den indruk, dat
i: j:':hter nog wel de klok had hooren luiden, maar geen
::: :ad ,,vaar de klepel hing. De oude voorstelling is
::z-:. iat Bhigma z66veel pijlen heeft opgevangen, die van
. ,: i:,rien in hem zijn blijven steken, dat hij bij zijn val
': zrj:: pijlen lag, zooals een op zijn rug gekeerde egcl.
: -.. tem aan een hoofrlkussen te helpen, schoot Arjuna
::*:: drie pijlen in den grond, waarop de verslagen strij-
"-- ::et moede hoofd kon laten rusten. Den volgenden
- hand.
morgen wenschte hij te drinken; slechts Arjuna kon hem
water verschaffen door met kracht een pijl in den grond
te schieten. Dit was Bhigma een aanleiding, Duryodhana
te wijzen op de superioriteit der Paqdawa's.
z) Daar bh en n in het Balische schrift sterk op elkaar
gelijken, heerscht hier onzekerheid of we naya dan wel
bhaya moeten lezen, evenals in Smar. XXII, z, blijkens
Van der Tuuk en Juynboll svv.; de lezing zooals die in
de gedrukte teksten voorkomt, ligt wel het rneest voor de

-.)
Zang XIII 14-22.
14. Ongestoord gewis ging de titanen- was het bij de helden van de Pdr:ldawa's;
strijd zijn gang, en het leger had zich ook zij hielden danspartij en praatten luid, ter-
hersteld onder commando van den besten wijl belooning werd geschonken aan wie
der brahmanen. Dooreen lagen gesneu- den vijand had vermorzeld.
velden met olifanten, paarden, en wel een Niet aldus het leger van de Kaurawa's ;
milliard in aantal, benevens wagens die zij waren zeer terneergeslagen bij het zien
wel bergen leken. Toen rukte Bhagadatta van den bezorgden Kurupati. Den heelen
voorwaarts, die de slurf was van Suyodha- nacht kon nren niet slapen en toch moest
na's olifantslagorde, met Karna en Jaya- bij het krieken van den dag men weer naar
dratha, de onvergelijkelijke kern, het twee- het slagveld op en daar positie nemen.
tal tanden van de opstelling der Kaurawa's. ry. Dang hyang DroTa gelastte vorst
r5. Maar toen prins Arjuna, de slagtand Yudhiqthira te zeggen, waarvan afhanke-
van het gelid der Petdawa's, zrjn pijlen lijk zijn leven was t). Die zei : ,,Als Ar-
op hen afschoot, werden ze gebroken. En juna en Bhima weg zijn door tijdens den
de allerbeste Bhima deed het hevig rege- strijd zich te verwijderen (dan kan men
nen van sterke pijlen, geweldig en als door mij gemakkelijk dooden). Immers niets
elkaar gestrengeld. Toen werd vernield de is voor hen te moeilijk ; welke geduchte
bouw van den verwoeden olifant, de op- slagorde de vijand ook mocht hebben, hij
stelling der Kaurawa's. Slechts Drona, rvordt gervis door hen vernietigd en ver-
Jayadratha, en Karna hielden stand en boden morzeld". Zoo sprak Yudhiqthira, en
het hoofd aan Arjuna's verrvoeden aanval. Drona meldde het aan Suyodhana.
16. Bhagadatta viel toen aan, tenvijl 2e.. Daarom richtten de zeven vorsten
hij zijnen olifant deed storten op het paard van Trigarta het rvoord tot Arjuna, daag-
van Arjuna. En tegehjk bracht hij een steek den hem uit te vechten in een landschap
toe met zijn onfeilbaar krachtig zwaard, aan den voet der bergen ten Zuiden van
zoodat het doordrong tot het hart van het Kuru-veld. De dappere Arjuna was
Arjuna. Die werd een oogenblik be',vuste- niet bevreesd, wit ook de vijand voor had
loos; terstond in aller ijl werd hij door met hem uit te dagen tot den strijd. Aldus
KrEsta bijgestaan met den Wijayaku- bestreed hij hen daar in de verte, door
sumar). En inderdaad nam Arjuna ras koning KrEqla vergezeld. zt. Zoo ook
wraak op Bhagadatta door hem te treffen; werd Bhima uitgedaagd om ten Noorden
die sneuvelde mdt olifant en kornak. van het Kuru-veld te strijden tegen tien
17. Toen koning Bhagadatta met zijn prinsen, zoons van DhrEtardstra, met an-
kornak door Arjuna gesneuveld was, wer- dere vorsten-bondgenooten nog. Ook Bhi-
den de ontelbare soldaten van heel Hestina ma nam het maar aan; onttrekken kon hij
bezorgd en moedeloos, getroffen door de zich toch niet aan des vijands uitdaging ?
pijlen van prins Arjuna'). En Bhima had Dus ging ook hij weg om te strijden legen
hen zeker gansch vernietigd, zoo sloeg hij de tien prinsen, die hem met wagens over-
op hen in en zs'aaide met zijn knots, in- stelpten.
dien de duistere nacht niet ineevallen *'as. 22. Toen werd de beste der brahma-
Dus werd de strijd gestaakt !n trok men nen opgewonden, verlangend naar den
na4r zijn legerplaats terug. dood van den Paldiwi-koning.
18. Daar het de achtste ','an de donke- Dus vormde hij een onberispelijk gelid,
re maandhelft was, moesten de vorsten in het toppunt van gevaar en ondoordring-
het bivak zich licht verschaffen. Gezellig baarheid, cakrawy0ha a) genaamd, die nie-

r) Naam van een geneeskrachtige u'onderbloern. (a)humawwata niet duidelijk. De beknoptheid, die aan
z lr,{en kan ook vertalen:...... Hastina ontmoedigJ, gewrongenheid grenst, maakt de vertaling van deze strophe
daar (hun gelederen) waren opgelost, getroflen door...... onzeker.
S) Lees met C: tutura i.p.v. tuturu. Bovendien is +) Wiel-slagorde, of werpschijf-gelid.

z6

mand kon vernielen bij afwezigheid van
.\rjuna en Bhima. Ka1na, Drona, KrEpa
en de Kaurawa's vormden de spaken, ter-
r-ryI de andere vorsten dienden als velg.
23. Toen werd Yudhigthira verbijsterd
bij het zien, hoe wel de Kaurawa's hun
slagorde hadden gemaakt. Immers afwezig
\\-aren Arjuna en Bhima, welke alleen in
staat zouden geweest zijn tot de vernieti-
ging van dit gelid. Slechts Abhimanyu,
z,lon van Arjuna, nam op zich de gelederen
', an Drona te verstrooien. Hij hield zich
overtuigd in staat te zijn hen te vernietigen
en door te dringen (in het gelid), zoo zeide
hrj; maar om er dan weer uit te komen,
:iervan was hij niet zeker.
:4, Daarom beval Yudhiqthira een vree-
selryke makarawyuhar) te vormen. DhrE-
stadyumna en Ghatotkaca vormden de
Funten van de scharen, de dappere Sdtyaki
d:n bek, Nakula en Sahad6'"va de oogen,
de zoons der Pdldawa's de voelhorens,
.\t'himanyu den neus, koning Yudhiqlhira
den kop en de andere vorsten, in het gelid
:ot aan de achterhoede, het lichaam en
icn rug. 25. Vervolgens drong men ras
er met geweld Dro4a's slagorde in. Abhi-
:ranyu, het inbegrip van dapperheid,
'.:rnielde daarvan de structuur, door ze
::et pijlen te overstelpen 2). De slagorde
',.'erd opgelost en weggevaagd door Abhi-
=anvu tot aan de plaats, waar zich Suyo-
:::ana bevond. De leeraars Drona en KrEpa
.::elden te h.tlp, zoodat de vluchtende
!:'.'odhana niet verder nagezet werd.
:5. Toen rukte Jayadratha op, de velg
i:- de structuur van Dror.ra's slagorde. Hij
:-::delde gelijk een deur, door Abhimanyu
:: :e sluiten, vervolgens sterk te kluisteren.
?:.::s Abhimanyu werd dan ook door velen
:-Eevallen, omsingeld en met pijlen over-
s:a-rr. \{aar onvervaard viel hij nog des
:: s:erker aan en schoot voortreffelijke
:::-e:: af, die als een regennederkletterden.
:-. En inderdaad verminderde het aantal
Zang XIII 22
- 3t.
sterke vijanden, bijvoorbeeldhij die KrEta's
zoon geheeten was en het gansch geslacht
van de Wr€hadbala's. Ook de dappere
Satyagrawas werd in zijn razernij getroffen,
zonder dat hij nog schi had \\'eten aan
te brengen, doordat hij overstelpt met
pijlen werd. En een uitstekend held, zoon
van den Kurukoning, was gesneuveld, na
lijden, daar hij doorpriemd van pijlen
^NaarHij was befaamd in het Kurugeslacht.
was.
genaamd prins Laksmaqa, lieveling van
Suyodhana, 28. Toen werden alle Kaurau'a's
verwoed; zij schoten onophoudellk prjlen
af; paard en wagenmenner 3), maar vooral
Abhimanyu's lichaam, handen, \'oeten,
rug, borst en aangezicht rverdcn door bos-
sen pijlen overstelpt. Abhimanl'u ont-
vlamde des te meer. Hij greep zijn discus
en slingerde dien weg, terwtjl htj met de
stukken van zijn boog er op sloeg, Vol
moed deed hij een stormaanval om roem
zich te verwerven. Verbitterd wenschte hij
te sterven in een handgemeen met Kurupati.
zg, Als mena) nu overgaat tot het beschrijven
van zijn stormaanval, dan kon hij vergeleken
worden met een jongeling die voor het eerst
zich op een meisje stort. De flikkering van het
scherpe staal rverd vereenzelvigd met haar ge-
fronste wenkbrauwen 5),,,Vast vrouwennagels",
dacht hij, toen zijn borst veru'ond werd door
de pijlen. Zoo ook hield hij het gepiep der wa-
gens en de kreten der olifanten en der paarden
voor het gekerm der jonge vrouw. 3. Hij was
gelijk een sana-boom, die slechts aan 66n tak
bloeide, aangevallen door die schoonen, die aan
het wandelen waren. Zoo was de aard van Abhi-
manyu, den zoon van Arjuna, toen hij aan alle
kanten aangevallen werd door de helpers van
Suyodhana. Hij spreidde zijn leeuwenaard ten
duidelijkste ten toon om de haarwrong der
vorsten aan te raken. Men mocht op hem in-
houwen, hem dooden, ja zelfs vernietigen, wan-
neer een lied (op hem) maar in de ooren klinken
bleef. 3r. Want hij u,-as jong en als de bloem
van den cEmpaka die zich nog niet verzet, dc
haarwrong met een minneklacht te sieren (?)
En hij (zijn naam) was ook nog niet gegrift op
een kanigara-bloem, omarmd en onder het hoofd
geplaatst. Hij werd nu nog te heviger getroffen
lijk; in de vertaling werd Gunning gevolgd.
+) Het is opmerkelijk, dat eerst ile ilichter of men de
vergelijking maakt, maar dan Abhimanyu zelf de v. voortzet.
5) Die lang, recht en scherp bijgeschoren en geschil-
derd worden bij een schoone vrouw.
27
Zaa5; Xifi i1 XM.
-
door de pijlen, zoodat hij slap werd als goud-
bordh...... die men een nacht heeft blootgesteld
aan de open lucht. Zeker zou hij vernietigd
worden, getroffen door (der olifanten) tanden,
en zoo tot lijk verkeeren, door de afwezigheid
van Arjuna, die hem had kunnen liefhebben.
32. Immers hij was onverschrokken en heerlijk
om te zien gelijk de Liefdegod die liefde opwekt
bij de jonge vrouwen. Alle pijlen werden hem
tot tooi; zelfs zijn hoofd was als een standaard
waarin men gouden bloempjes steekt. De pijl
geheeten,,lichaamsbinder" vormde op dezelfde
wijze een bloemensnoer over de borst ...... (?).
Toen hij geraakt werd aan den slaap, stroomde
het bloed als betel-spog dat daaraan was ge-
smeerd. 33. En daar hij op die bovenmatige
wijze dapper was in den strijd, verschafte hij genot
aan wie hem gadesloeg. De kleur van gele verf-
stof die vermengd met honing was...... lief bij
het dooden van den vijand. Toen viel hij, be-
dekt met pijlen, verbrijzeld, ... ... goud in het
zand gevallen. Het bloed, dat stroomde uit zijn
ZANG XIV.
r. Bij den dood van Abhiman,vu rn
den strijd
was hij vernietigd en liefeiijk om te zien als
watermos in een gouden kom...... tijdens den
maneschijn, doorgehakt en fijn als een komkom-
mer die is doorgesneden,
was de droefheid van de heele strijd-
macht van de Pa{t{arva's zeer groot.
Het werd gevolgd door het ophouden van het
gevecht in de verte.
Allen gingen huiswaarts toe; een ieder
zocht zijn eigen kampement. En daaren-
boven was de duisternis inmiddels inge-
vallen, cle nacht van den negenden.
3, Er \r'orde nu verhaald, dat vorst
Yudhiqthira bedroefd was bij den dood van
den voortreft'ehjken Abhiman.vu, Hoeveel
te rneer nog Abhiman\ru's moeder, genaamd
Subhadrd; zij viel verscheidene keeren
flauw; en rolde op den grond. 4. Maar
het toppunt van bedroefdheid \\'as de doch-
ter van Wirdta, Uttari genaamd. En daar-
enboven was zij in den achtsten maand der
zwangerschap. Zij zou voorzeker achter-
blijven en haren echtgenoot niet volgen in
den dood. 5. Maar zij, die wasafkomstig
,) Btijkens zijn Woordenlijst s.v. afijur vertaalt Juyn-
boll inafrjurch€n met verweten worden; we begrijpen deze
vertaling niet in het verband, noch kennen we d€n be-
z8
wonden, war als suikerstroop, die in een gelen
bamboekoker zat, dewelke nu verbrijzeld is.
34. Hoe ook zou hij die is als Kima niet ver-
brijzeld worden, aleer hij aangevallen was door
een schoone, die op de sponde ligt, aan angst
ten prooi. Wanneer hij was getroffen door de
punt der wenkbrauwen, en het hart van den
minzieke gesmolten was, dan was er nog ver-
zorging mogelijk. Maar nu was Abhimayu aan-
getast door niets dan woeste helden in den
strijd. Daarom bevond hij zich nu op de tong
der schoonen, die droevig zuchtten en tot het
luchtruim klaagden. 35. De helden vielen hem
nog sterker aan, als drommen bijen die naar
des honings zoetheid haken, Hij stoorde zich
niet aan het gegons der pijlen, terwijl de pezen
van de bogen trillend zoemden, en de onbegaan-
bare ravijnen tusschen de paarden en de olifanten,
gevuld met wapens waren gelijk schuingesneden
bamboe. Genoeg, hij sneuvelde, bedolven in
den strijd, maar de bekoring van zijn dood be-
stond hieruit, dat hij najoeg, wat liefelijk is.
uit het WrEgni-geslacht, en telg was van het
geslacht der Yadu's, met name Ksitisundari,
ging uit liefde snel zich tooien, reukwerk
gebruiken. Want zij zou volgen haren
man, die reeds in het hiernamaals was.
6. Terwijl de heele stad nc-rg weende,
kwam toen vorst Kr6gla met prins Arjuna,
alsof ze het hadden afgesproken: tegelijk
met Bhima. Zij hadden zeer hun best ge-
daan om machtige vijanden te dooden. 7.
Daar viel prins Arluna in zwijm, toen
hem de dood van Abhimanyu, zijnen zoon,
gemeld $'erd. Prins Arjuna, de held der
Paldawa's, zei amok te gaan maken; hij zou
dit, zeide hij, tot aan zijn dood vervolgen r).
8. Terstond hield koning KrEsta hem
hiervan terug. ,,Dit strijdt met oud ge-
bruik, o heer," zei hij, ,,laat dat. De heele
Pdndawa-familie deelt uw smart, is diep-
bedroefd." Zoo sprak Krds{ra; vandaar dat
Arjuna bedaard werd. g. Hij naderde
Yudhiqthira, gaf een voetkus 2) en vroeg,
waardoor ztjn zoon gesneuveld was. Die
gaf ten antwoord: ,,Htj drong de rad-
slagorde van heer Dror]a in en raakte in
wijsplaats voor deze beteekenis. Dit komt vaker voor,
ronderdat we het elken keer aangeteekend hebben.
z) Leea: marEh angusapi i,p.v. angucapi.
-
 Zaag XIV 9*-XV 10.

het naurv. ro. Toen gingen wij er sterk
op aandringen, ofil met ons allen een
verwoeden aanval te doen, en wel met
hevig ongeduld, ter ontzetting van uw
zoon. Maar hij werd in den strijd door
Jayadratha vastgehouden, zoodat de Kau-
rawa's uw zoon overmannen konden." tt.
Zoo sprak koning Yudhiglhira; meteen
rees Arjuna omhoog om een gelofte af te
leggen, Jayadratha in den strijd te zullen
dooden. Hij zou zich in de vlammen
\\'erpen, als hem dit daags daarop niet
lukken mocht. tz. Zoo sprak prins Arjuna;
het werd overal bekend. Ook Jayadratha
krvam het te hooren door spionnen, die
het nauwkeurig wisten. Derhalve vroeg de
Sindhu-koning oorlof om naar huis te
mogen gaan, doch Drona zeide toe, hem
te beschermen. 13. Toen was hij niet
meer ongerust, en ging naar zijn bivak
terug om bij het gedoofde licht te slapen.
Nu worde weer gesproken van vorst
Kr69na, die met Arjuna beraadslaagde.
14. Vorst Kr6s{ra sprak: ,,Wat denkt gij,
Arjuna, te doen? Stellig wordt Jayadratha
in den strijd bewaakt. En al wat gij ge-
sproken hebt, heeft hem door uitgezon-
den spie€n al bereikt. 15. Welnu, hier is
mijn beste strijdkaros, waarvan de paar-
den Waldhaka en Abhrapuspa heeten, en
het achterspan Sukanlha en de sterke
S6nya, weergaloos en niet te treffen door
de goddelijke wapens. 16. Berijdt dien
morgen, Arjuna, opdat het u gelukken
moge, Jayadratha in den strijd te dooden.
Ddruki zal alles wel in orde maken met
het wapen, den cakra benevens de schelp-
hoorn Pdflcajanya."

ZANG XV.
r. Zoo L) sprak vorst KrEqla tot prins is van haar die dienstbaar is aan eenen held die
gesneuveld. 6. Wees slechts zoo vriende-
Arjuna. Zij maakten beiden zich gereed,
het aangezicht te wasschen en hun de- ferande Itjk, mijn asch, nadat ik ben verbrand, als of-
te gebruiken in een fijn boek met
votie te verrichten. Een handvol water stofaarde (?). Het doel is slechts, dat het ge-
plengden zij voor Qiwa, waarna zij voor geven worden zal aan machtige natuurminnaars.
een wljl in vroom gepeins verzonken. Zij moeten mijn toestand tot een gedicht ver-
z. Toen kreeg de edele Arjuna een gunst- u'erken, en dien van mijn man, 7. opdat er
bewijs: God Rudra zelf verscheen in een schoon lied van Qitisundari moge bestaan.
Het moge worden afgebeeld op een stuk goud
menschelijken vorm. Hij keurde goed, dat als een versiering op een paviljoen. Dan moet ge
Jayadratha in den strijd zou sneven : ,,Zie- kijken naar de kern van het gedicht; daarin zal ik
hier, dit goddelijke wapen van Paqupati belichaamd zijn, om met u te kunnen spreken 2).
moet gij bezigen", sprak hij. 3: Nadat 8. En gij moet kijken naar de sini, die aan
hij zoo gesproken had, verdween hij weer. Cdn tak bloeit. Ik klaag, terwijl ik in het doods-
kleed ben gewikkeld, slipend op de koude steen.
Verheugd was de voortreffelijke Arjuna Gij moet mij toespreken met: ,,draag toch een
en uitgelaten. Ras deelde hij het KrEsta bloem, gij met het lichaam, ijl als een wolk"; dan
mede, en die sprak : ,,Heil geworde u !" zal ik antwoord geven met een gerommel in
4. Zoo spraken KrdsTa en prins Arjuna bij het En
Noordwesten; mijn tranen zijn dan regen. 9.
weet, dat mijne vleeschwording zich in
nacht ; de tijd verstreek. den maneschijn bevindt. Nu zal ik heeten tadah-
De maan kwam helder op. Wij spreken over asih, die zich vermeit in het schijnsel van de
haar, die Abhimanyu mede in den dood zou maan. En als de maan is uitgebluscht, dan volg
volgen. Zij nam als dartel afscheid van lJttari, ik haar ook in den dood; zulks doe ik om bij
de zwaarbedroefde: 5. ,,Prinses, dit is het af- het opnieuw verschijnen mijn vreugde daaraan
scheid aan de radelooze Sundari; ik verwijder me te beleven. ro. Wanneer ge mij verlangt te
nu ver van u. Wees niet bedroefd, oudere zuster, zien, prinses, dan moet ge kijken naar de let-
en bedwing uw weenen, want ik volvoer de plicht ters, aan elkaar gereid, op een geurige pudak-

r) Reeds vertaald met weglating van het ,,onechte"

- in Bijdr. Kon. Inrt. 3 VIII, 1873; XI, zulkg zoowel in de inhoudsopgave alc op het rchutblad
rtuk
- door
herdrult
Prof. Kern
in Vertpr. Gerchr, IX, rgto bij abub alr Zang
van de verhandeling zelf,
z) Leat: upocapan i,p.v. capocapln.
 Zang XV t0 29.
-
bloem, en aarzel niet om haar te kussen; zeke.r gelid.
zullen de letters worden uitgewischt tot tranen"' Cakra-wytha was hun slagorde,
B.*irr.i
rr. Zoo nam zij afscheid door middel.van kha, aoo.door koning Karna, en sricTmu-
qaffi;;;a;rgd; zz. daartus-
*ln*'F.'"':l'fr:::ll'l"rffffi *::-lri;
e[ +'h*.li. d".'p"d-"Gr.;*.t Drora aan
diep getroffen *"r, en deernisw"ft.""a'i.r"led", de spits.; d66r werd vorst goed
als. moest gok het leven missen: ,2. ",,C5 bewaard. Het gelid der Jayadratha -veel
wapens met
mijn geliefde ^1u. prinses, g-ij wilt Jus paarden en de" olifant"r, ,wu.
^Qitisundari,te vergezellen...Gewis
waar Kurupati zich f"uo"a met ".ht"."*,
heengaan om Abhimanyu
zult gij tot uw geluk onafgescheiden helden en
onzen-echtgenoot. Weenend blijf ik soldaten zonder tal' 23. Velen van die
";#,:.":l 9?pp..". scharen waren vazallenkoningen.
roep kracht-eloos tot t"l il.rrt*ir".--'t;:"'ft;
mijne klachten moet gij overbrengen -aan dien
7ij breidden zich naar alle kanten -.rit,
edelen Abhimanvu. Drial niet te io"p"n ,."., krioelend in ontelbaren getale,
uuJ *"i
3::in"i:'Hi:, *::.x::'15,:'^:-
il:xi:l ;';;
ti"" di;p;;; i;-J" rJ"gt" menig uur
die mrj i;;;;"""*rmijnhaarwrongi";TfrX:: nog daarenboven. 24. ToJr-r. vglgd"e de
is geralkt. 14. En Jf;ij;;;;i:
i, ,,i"m".,d edele Arjuna dit voorbeeld ; Dhr69[a-
"r en reinigt. Het groefje in dyumna moest de vele heldenscharen
brauwen zwart maakt aan-
mijn lip zal niemand liefkoozen. Ik zrieer,-ach, voeren, waaronder de
dat ik niets bespot, met- mijne liefde-"":9",1j uor.t"n en mansch.pp"o Qatdnika dappere,
ik tracht uw toegenegenheid te winnen in overvloed en
if
gij mrjn rranen moogt vegen, talrij\ aantal.
r"irllfl1l hals der slagorde, .25. . Arjuna .tt"d 9p als
naar wat ik derf. rs. tr tii.i^L ""
i';";A;';ii als het verdelgend vuur
zijn liefkoozing err vertroosting, die t,.eugd1 moei r'66r de verbranding van het heelal. Ter-
de urve wezen 1"t1 lijde dat grj slaapt; or'"r- stond rukten ,t" in gesloten opstelling
tuiging is, dat gij begeert-omhelsd't.--ijn i""r"it, Irr.l ul, gofu."?i"..n komen rol_
tijdens het treften r-an de liefde; dat n-r:::d""
t"::t# l"t,
ver'olmaken in de sponde. r 6. En als T."l troepen van een drietal dappere
awarfrthini's,26,M6tklonkArjuna'ssctrelp-
uw man s'eer r.leeschgeu'orden riji--*u" i,lfi'g"
mij aanschourven als een koekoek bie tot de wo"l- hoorn D6wadatta, en Paflcajinya, koning
ken klaagt,
9n Lrjn gejammer moge zich bevinden KrEqpa's kinkhoorn. H"t Arid verbreid-
c-?*"," d" zich door het gu"r.h" Tuchtruim heen,
,""1"ff':"*".}::*;?lllii:;''"lTf ;:l
17. wanneer ge rustmetAbhima,ruu,a",r"tiXlli zoodat,het schrik verwekte in de harten
ge_ mij als cuiur die bij lichte il";.:.... il; van de vrjanden, allen vervaard. 27.
zal ik eraan denken dat grj, mijn liefste, ,worJi Daarop trok Arjuna in een verwoeden
omarmd; bitter moet ik weenen, dat ik achter- aanval- voorwaart-s
gebleven ben, maar,.ik *tl t.xi3r;; ; hei vijandelijk g"liJ
I8. Zoo klaagde Uttari-bedwins tot hiar jie al ;;;;;;"i;; zich, verward, benauwd e'
nam. D.n'op ?;;s f,itisundari ar" n.^""i'!llll radeloos. Ieder die stand hield sneefde
ov'er zwijgen rvij. -Alras *'as zij g"to*." t;i tr"t reddeloos, werd weggevaagd, met Winda
ttLk v.a1 Abhimanvu,.eg spoedig u'erdcn zij'ver- aan het hoofd en den voortreffelijken
zengd door het goddelijke.luur. 19. we r*iig"r, winda.
Anu-
over Qitisundari en haren dood; datijdue.stie-J.
zg. De A;j;;; g"i L,tijL rr*
,p""f.ifr* geest; "d"t"
toen machteloos en vol
De zon kwam op. Arjuna__maakte zich ;;-;;6 de vijanden gevloden waren,
gereed, tezamen met. r'orst Kr€sna hen ..rroofil-
; uiil
piji d';-gr.nd, en uit
vergezeldet Dhrdqtadyumna en Qatdnika. d"1
grgrid"""
splo_ng water op. Genoegelijk
zo. Qe. Pdq{awa's mitsgad_e_rj edelen ,rerfrichien 'zich" daarin d?
en strijders_ bewaakten toen Yudhigthira rustten voor een *ijl" uit. - - paarden en
zorgvuldig. Maar
\tEqnl gi.tg"n
elArjuna - 29. Toen kwamln *e"r ae Kaurawa,s
in het strijdgewoel, ook Dhr8stadyu,rina in grooi getal; ," een dit
"
met de scharen van het geslacht der Wrds- g,r.tiig" gEt"g""n"ia. ".hft".,
|it riende, ,"ri
ni. 2r. zoodra zrj.waren..aangekomen
[r.;u"i tirei+.-dr; i"r, ,rog
voor den onverschrokken vij-and, bleken hei "i
schertr"r, ."r"r, - op, maakten zich
"un
de Kaurawa's reeds opgesteld in dicht klaar -""- -rt"g.tr in den grooten wagen,
3o

i. aar zij hun krachtige wapens weder
i<-lemden in de vuist. 30. Alras rukte
.jc- cnverschro]<ken Kurupati op, vol on-
::iuld. geheel gestoken in een pantser
c:: hem door Drola was gegeven. Toen
::e..'en de voortreffelijke pijlen, de wapens
',-:: den edelen Arjuna, van uitwerking
'.e:stcken; jammer toch : er was er geen,
::e Kurupati trof. 3r. Op order van
'.'-:si Kresla moest toen Arjuna op Kuru-
;.ri's strijdkaros en paarden mikken, op
z:-':^en \\'agenmenner voorts, op boog en
;i'len. \'erbrijzeld werden die op slag,
zcodat de koning vlood. 32. Terwijl nu
Kurupati ver gevloden was tot in de
achterhoede, naderden vorst KrEgna en
-\rjuna vorst Jayadratha. Hen volgden
Satl'aki en de edele Bhima op dringenden
aandrang van Yudhiqlhira. 33. Het was
ec:r groot succes voor S-atyafu; hij overwon
e(:r. tegenstander die beroemd was als
-laiasandhar), voorts dappere Kamboja's
e;: een vorst, Ambisa genaamd. AIom
rerspreid lagen gesneefde helden, op hun
s:rijdkarossen neergezegen. 34. Toen vie-
len door de hand van Bhima: Citrd.yuddha,
Javasus6na'), Carucitra; er waren twee on-
c'..err',-innelijken onder: Jayacitra en Citra-
sena; Citrdksa ook, Upacitra, Citradharma,
-i5 Qatruijaya, Qaramdrga, Dirghan6tra,
voorts Qatrfrsaha, Suwikarla, Rodrakarma
en Dussaha met Durwimocana, prins Dur-
mdsana en de bij uitstek dappere Durmada.
36. Dat waren de Korawa's die door Bhu-ma
s:ieuvelden, met wagenmenners, olifanten,
paarden neergetuimeld, Zoo sneefden ze
cck door Satyaki, zoodat de vijand week,
verslagen en gevlucht. 37. Toen rukte
ZANG
r.
Vervolgens na den dood van den
voortreffelijken Bhfirigrawas, Somadatta's
zoon, door Sdtyaki, was Arjuna (zijn tegen-
stander) Jayadratha des te meer genaderd,
terrvijl Bhima den vijand opjoeg en een
dollen aanval deed. Toen vielen al de
Eigenlijk: Jarasandha.
We scheiden de rvoorden hier iets anders dan Kern.
Zang XV 29-XVI 1.
Bhirigrawas voorwaarts met luid krijgs-
geschreeuw. Op Satyaki en niemand anders
had hij het gemunt. Vol hoogmoed sprak
hij schamper, zonder zich te breidelen:
,,Foei, Sityaki, je bent een kind des
doods!" 38. ,,Het treft zeer goed, Bhfiri-
grawas, dat ik jou tegenkom!" sprak Sa-
tyaki, spannend zijn grooten boog. Bhuri-
grawas schoot af, en werd beschoten.
Meteen werd beider wagen met de paarden
stukgeschoten. 39. Toen stegen ze uit
hun schitterenden wagen; luid schreeuwend
en met knotsen in de hand begonnen
ze een tweegevecht. Jammer dat de beide
stokken door de botsing braken; tenslotte
worstelden ze met elkaar, verwoed en
onversaagd. 4c.. Maar Sdtyaki lag onder,
was Deergesmakt nadat hij was gegrepen,
en Bhtrigrawas trapte op zijn rug dat
het hem piSn deed. Bijna was Candrahasa3)
neergekomen op zijn nek, terwijl hij in
zijn machteloosheid werd gescholden en
gesmaad, 4r. toen Kr€spa het zag en
Arjuna gelastte aan te leggen op de hand des
woedenden Bhfirigrawas, en de arm door
Arjuna werd afgeschoten, zoodat Sdtyeki
op kon komen. 42. Nu smaadde Bhuri-
grawas op het slagveld Arjuna: ,,Snood-
aard, gemeene kerel, die verraderlijk aan-
valt", schold hij. Maar Arjuna hernam:
,,Ik volg jouw loorbeeld, Kaurawa! Vroe-
ger is Abhimanyu omgebracht in strijd
met alle recht en regel". 43. Gezwind
stond .Satyaki weer- op, vol - toorn, en
nam zijn wapen op, Mangdkabhama. Zijn
tegenaanval was niet vruchteloos; het viel
op Bhririgrawas' nek, zoodat die sneefde
jammerlijk en onder luid beklag.
xu.
Kaurawa's den naderenden Arjuna met
woede aan en overstelpten hem met hun
voortreffelijkste pijlen. Zij hadden Drota
aan het hoofd, voorts Krdpa, Qalya, Kar4a,
Agwatthdmd (Drola's zoon) en dan de Kuru-
prinsen. z. De strijders van het Kaurawa-
l) Naam van Bh0rigrawas' zwaard.
3r