You are on page 1of 9

EMÉRITA METRÓPOLIS :

Ahila teneat de Pera usque Villa, de Mosco (68) usque Terrero.


Salamantica teneat de Albenna usque Sotobra, de Rusa usque Sibera (70).
Elbora teneat de Sotobra usque Pera, de Rutella usque Parata (71).
Cauria (72) teneat de Villa usque Duria, de Asa [usque] Pumar.
Pace teneat de Belgar usque Arta, de Bolla usque Matar (73).
Ox[o]nova teneat de Ambia usque Sala, de Ispausque usque Turre (74).
Olixbona teneat de Arta Usabiam, de Bolla (75) usque Matar.
Calabria teneat de Sorta usque Albenna, de Sote usque Para (76).
Hee sunt sedes suíraganee Emeritensis sedis (77).

10 e 11

569, Janeiro, 1, Lugo — Paroquial suevo ou Divisáo de Teodomiro,


com os onze condados de Lugo (').
Líber Fidel, fls. 4-4 v., doc. 10, e fls. 146 V.-147, doc. 551. T. T., CR., Ca-
bido de Coimbra, ex. 20, M. 1, doc. 1, cóp. séc. XII.
Publ.: Monarchia Lusitana, II, 194v.-196 (versao portuguesa); CONTADOR DE
ARQOTE Memorias de Braga, TU. I, t. II, 803-808, doc. 1, e 849-856, doc. V; Esp. Sagr.,
XL, 341-343, Ap. V, e FIERRE DAVID, Le texte da Parochiale, em «Études Hist», 19-44.
— Reg.: C. ERDMANN, Papsturkunden, 311-313; MONS. J. A. FERREIRA, Fastos, I, 72;
M. DE OLIVEIRA, As paróquias rurais portuguesas, 43-44, e P. A. DE J. DA COSTA,
O Bispo D. Pedro, I, 133-138.

Tempere Suevorum sub Era DCli VII em die Kalendarum lanuaria-


rum, Theodemirus princeps Suevorum concilium in civitate Lucensi fieri

(69) 40: Avila ... Villam, de Musco. (70) 38 : ... Sotobram, ... Siberam. (71) 39:
... Peram ... Paratam. (72) 41 = Coria. (73) 30 : ... Balagar ... Artam, de Olla ...
Mataval. (74) 32 : Exonoba ... Salam, de Ipsa usque Turrem. (75) 31: Olisibona ...
de Arta usque Ambiam (nao Usabiam), de Bola. (76) 37: Caliabria ... Albennam, de
Soto ... Faram. (77) V. P. omite : «Hee ... sedis».
Na opiniao de V. P., o texto do Líber Fidel explicar-se-ia por um «modelo tipo
Compluto que tenía a la vista el forjador», poique, além de comecar pela diocese de
Complato, omite dioceses que também faltam nos textos deste tipo. Todavía, embora
em alguns pontos coincida com os textos pelagianos «devemos concluir, diz o mesmo Au-
tor, como más probable que el texto que sirvió de modelo al arregledor bracarense no
era pelagiano» (Obra cit., 68-69).
(1) Os documentos 10 e 11 do Líber Fidel constituem um único documento — a
lista das paróquias pertencentes as treze dioceses do reino suevo, lista a que se cos-
tumam dar os nomes de Paroquial suevo, Divisio Theodemiri e, sobretudo, Concilio
de Lugo de 569 (G. MARTÍNEZ DÍEZ, El Patrimonio eclesiástico en la España Visigoda,
Comillas, 1959, 65-69).
Os condados de Lugo, que levaram o primeiro copista do Líber Fidel a dividir o
Paroquial em dois documentos, sao urna interpolapáo tardía : «une interpolation du
XII e siécle» (FIERRE DAVID, Études Hist., 52).

16
precepit ad confirmandam fidem catholicam vel pro diversis ecclesie cau-
sis. Postquam peregerunt quicquid de concilio ingerebant direxit Ídem rex

Por este motivo, os tnelhores textos do Paroquial omitem esses condados (T.T.,
CR., Cabido de Coimbra, ex. 20, M. 1, doc. 1, e Esp. Sagr., XL, 341-343, Ap. V). Os
outros, para nao interromperem o Paroquial, ou deixam para o fim a diocese de Lugo
com os seus condados (Líber Fidel, doc. 551) ou mencionara estes em documento autó-
nomo (Líber Fidel, doc. 553, e Esp. Sagr., XL, 343-349, Ap. VI).
Os documentos 10 e 551 do Líber Fidel e outros congéneres anteceden! o Paro-
quial de urna noticia histórica e de urna carta atribuida ao rei Teodomiro, a fim de
demonstrar que, no ano 569, se reuniu em Lugo um concilio e que este, por sugestao
do referido monarca, criou novas dioceses na provincia eclesiástica da Caliza, dividindo
a antiga metrópole em duas circunscricoes — Braga e Lugo.
É certo que o segundo Concilio de Braga (572) menciona mais cinco dioceses do
que o primeiro (561): Magnetensis (Meinedo, Porto), Tui, Idanha, Lamego e Orense,
desmembradas de Braga as duas primeiras, e as restantes, respectivamente, de Coim-
bra, Viseu e Astorga. Além disso, ao contrario do que aconteceu em 561, a metrópole
da Qaliza estava, em 572, dividida em duas circunscricoes — a de Braga, que tinha por
sufragáneas as dioceses de Coimbra, Idanha, Viseu, Lamego, Meinedo (Porto) e Dume,
e a de Lugo, com Tui, Orense, Astorga, Iria (Compostela) e Britónia (F. DE ALMEIDA,
Hist. da Igreja, I, 678 e 689; PIERRE DAVID, Eludes Híst., 65-70, e CLAUDE W. BARLOW,
Martinl Eplscopl Bracarensis Opera Omnia (New Haven, 1950), 115 e 122-123).
Houve, portanto, profundas alteracoes na vida e organizacao eclesiásticas do
reino suevo entre o primeiro Concilio de Braga (561) e o segundo (572J, sendo perfeita-
mente admissível que, para tomar medidas tao importantes, se reunissein todos os pre-
lados da metrópole bracarense. Ignoramos, porém, o local e a data da reuniáo episcopal.
Nestas circunstancias, os elementos essenciais da noticia e da carta podem
remontar ao século VII, na opiniao de Fierre David : «La lettre et la notice ne présen-
tent rien, en somme, qui interdise de les dater du Vil" siécle», mas foram interpoladas
no sentido de fazer crer que se formou urna nova metrópole em Lugo: «exagération ten-
dancieuse lorsqu'elle affirme que Lugo devient metropolitana sicut et Bracara (...).
Lettre et notice se présentent comme une interprétation favorable á Lugo des mesures
d'organisation prises entre les deux conciles de Braga » (Obra cit., 65- 66).
Tratava-se, na realidade, apenas de urna descentralizacao administrativa, divi-
dindo a metrópole bracarense em duas circunscricoes, chamadas sínodos ou concilios,
com sede em Braga e em Lugo. A primeira correspondía ao antigo convintus juridicus
Bracarensis, a que se juntaram quatro dioceses a sul do Douro — Coimbra, Lamego,
Viseu e Idanha—, e a segunda ao convenías Lucensis ao e conuentus Asturiensís, conti-
nuando, nao obstante, a ser urna única metrópole, a de Braga. So deste modo se pode
explicar que, ja em 589, no Concilio III de Toledo, fosse o bispo de Braga o único a
subscrever as actas como metropolita de toda a Galiza — Pantardus in Christi ncmine
eccíesiae catholicae Bracharensis metropolitanas Galtaeciae provinciae episcopus —>
mencionando-se o de Lugo como simples bispo — Nitigisio epíscopo de civitate Lucí.
Verifica-se o mesmo tanto nos outros concilios de Toledo como no Concilio III de
Braga (675).
O Paroquial foi redigido depois do ano 572, porque no segundo Concilio de
Braga (572) a diocese do Porto aínda tinha a sede em Meinedo — Magnetensis eccíe-
siae, ao passo que o Paroquial a localiza ja em Portucale in Castro Novo ou in Castro
Novo Suevorum, por oposipao a Gaia, que era Portucale Castrtim Aníiquum cu Caitum
Antiquum Romanorum. Deve ser, porém, anterior a 589, porque neste ano ja Constan-
cio subscreveu as actas do terceiro Concilio de Toledo cerno Portvgalensis eccíesiae
episcopus. É provável que tanto a transferencia da sede do bispado cerro a redaccao
do Paroquial se dessem ainda no tempo do reino suevo e, perianto, antes do ano 585.
Posteriormente, a primitiva redaccao do Paroquial sofreu varios retoques e in-

Í7
epistolam suam ad (2) episcopos qu' ibidem erant congregati continentem
hec (3).
Cupio sanctissimi paires ut providi utilitate decernatis in provinciis (4)
regni nostri quia in tota Gallecie regione spaciose satis dioceses a paucis
episcopis tenentur ita ut (5) aliquante ecclesie per singulis annis vix pos-
sunt a suo episcopo visitar!. Insuper tanta provincia unus tantummodo
metropolitanus episcopus est et de extremis quibusque parrociis longum
est singulis annis ad concilium convenire.
Dum hanc epistolam episcopi legerant elegerunt in sonido (6) ut
sedis Lucensis esset metropolitana sicut et Bracara quia ibi erat (7) ter-
minus de confinitimis episcopis et ad ipsum locum Lucensem grandis
semper erat concilio Suevorum. Etiam et in ipso concilio alias sedes ele-
gerunt ubi episcopi ordinarentur.
Sicque post hec per unaqueque cathedra dioceses et parrocias divi-
serunt ne inter episcopos contemptio aliquatenus fieret Explicit (8).
I. Ad cathedram Bracarensem ecclesie que in vicino sunt:
Centumcellas, Cottis, Lemeto, Aneaste, Milia, Cirilis, A portu,
Ailio, Carandolis, Tauvis, Cilutuo, Getanio, Oculis, Cercis, Petro-

terpolac;des para defender os interesses das diversas dioceses que o utilizavam, mar-
cando assim «les épisodes des conflits de réajustement qui opposérent entre elles les
Églises de Qalice et des Asturies au debut XII e siécle. (...) sont done en relation
precise avec les procés et revendications qui opposérent entre eux, vers 1100, les évé-
ches du Nord, Compostelle, Lugo, Oviedo, León et Mondonhedo» (FIERRE DAVID, Étu-
des Hist., 50 e 64).
Estes retoques e interpolaíoes lancaram o descrédito sobre o Paroquial, que era,
geralmente, rejeitado pelos historiadores. Fierre David, porém, demonstrou que, expur-
gado da noticia e da carta (suspeitas na sua presente redacc/ao) e das interpolares que
Ihe introduziram, o Paroquial é documento fidedigno e de alto valor: «Les historiens
ont le droit de le teñir pour une source ancienne et autenthique et d'en tirer les conclu-
sions qu'il comporte (...). Le Parochiale suéve du VI e siécle est un document digne de
foi, sur lequel historiens et géographes peuvent travailler en sécurité* (Texte du Paro-
chiale e Critique du Parochiale, em «Eludes Hist.», 19-82, e, em particular, 77 e 82).
De parecer idéntico é C. Sánchez-Albornoz: «un documento auténtico que con-
tenía una vieja demarcación de las parroquias pertenecientes a las sedes gallegas»
(Fuentes para el estudio de las divisiones eclesiásticas visigodas, 55, nota 1).
O Paroquial cita-se pela primeira vez, nos documentos de Braga, a 18 de Dezem-
bro de 1078 (Vid. n.° 21 adiante transcrito), e pela segunda vez na bula Apostolice
Sedis, de 24 de Marc/o de 1101, ja transcrita no n.° 5.
Na noticia e na carta indicamos apenas as variantes mais importantes em relscao
ao doc. 551, que Pitrre David transcreveu.
Ñas notas seguintes indicam-se as variantes em relapao ao texto crítico do Paro-
quial fixado por Fierre David, substituindo-se por . . . as partes concordantes. Como
este Autor atribuí, algumas vezes, aos docs. 10 e 11 do Líber Fidel formas que se nao
encontram neles, corrigimos esses engaños no final da nota de cada diocese.
(2) Entrelinhado. (3) Repete na entrelinha e em letra posterior-' continente hec.
(4) Com o is entrelinhado. (5) Repete ui. (6) sínodo, no doc. 551 e em Fierre David.
(7) Corrigido de erant, com o n sopontado. (8) No doc. 551 e em Fierre David: Siegue
per unamquamque cathedram dioceses et parrochias diviserunt ne inter episcopos con-
tentlo aliquatenus fieret, id est:.

18
neto, Egris, Ad Saltu. ítem paga : Pannonias, Luetera (9), Ver-
gancia, Alisti, Astiatico, Turego, Vallariza, Aunego, Merobrio,
Berese, Plantacio (9), Celo, Suppelegio et Senequio (10).
FI. 4v. II. Ad sedem Portugalensem in Castro Novo ecclesias que in vicino
sunt:
Villa Nova, Betaonia, Viseu, (9), Menturio, Torebria, Bauuaste,
Bonzoaste, Lumbo, Necis, Napoli, Curiminiano, Magneto, Leboreto,
Melga, Tongobria, Villa Comedo, Tauuasse. ítem paga: Laprencio,
Aliobrio, Valla[n]tia, Trulugo, Cepis, Nandolas et Palentiaga (U).
III. Ad Lamego: Lamecum, Tuentica, Arauoca, Cantabriano, Omia
et Camianos (12).
IIII. Ad Coni[m]briense: Conembreca, Eminio, Selio, Lurbine, ínsula,
Antusiane et Portugale, castrum antiquum (13).
V. Ad Vensense: Viseo, Rodomiro, Submontio, Suberbeno, Osonia,
Ovellione, Totela, Coleia et Caliabria, qui aput Qotos postea
sedis fuit (14).
VI. Ad Dumio familia servorum.
VII. Ad Egitaniense: tota Egitania, Menecipio et Francos (15).
VIII. Ad Lucense: Luco civitas cum adiacencia sua, quod tenent comi-
tés XI, una cum Carioca, Sevios et Cavarcos (16).

Doc. 11

Líber Fidel, fls. 4 v.-6 v., doc. 11; fls. 146 V.-147, doc. 551, e fls. 147 v.-148,
doc. 553.
Publ.: Esp. Sagr., XL, 344-349, Ap. VI (i?).

(9) Por Laetera, Plantado e Visea, respectivamente, devido á confusao do a e


o u da escrita visigótica redonda. (10) ... Coetos ...Cillolis, Ad portum, Agilio, Ca-
randonis ... Ciliotao, Cetanio ... Cerecis ,.. Equesis, Ad Saltum ... pagi: .. • Lae-
tera, Brigantia, Aliste ... Tareco ... Auneco ... Plantado ,.. Supelegio ... (O L. F.
traz Ailio, Cilutuo, Egris e Luetera e nao Agilio, Ciliotuo, Equisis e Laetra, como diz P. D.
(11) Nescis ... Curmiano . . Leporeto ... Villa Gomedei ... Pagi: La-
brencio ... Valle aritia, Trúcalo ... Mandolas, Patentiaca (O L. F. traz Viseu, Curi-
miniano, Comedo, Vallatia e Nandolas e nao Visea, Curminiano, Gomedo, Vallada e
Mandolas, como diz P. D.).
(12) Ad Lamecum ipsum Lamecum ... Aravoca ... Omina (O L. F. traz Arauoca
e nao Aravoca, parecendo-nos preferível a primeira forma para o texto crítico, por se
aproximar mais de Arauca, Arouca).
(13) Ad Conimbricensem Conembrica ... Antunane, Portucale (No L. F. Conem-
breca, nao Conembrica).
(14) Ad Visensem ... Subverbeno, Osania ... Tutela ... Caliabrica quae apud
Gotos postea sedes fuit.
(15) Ad Egitaniensem ... Municipio (No L. F. Menecipio, nao Menecepio).
(16) AdLucensem . . cum adjacentía sua, quem ... undecim.
(17) Como o texto do Líber Fidel relativo aos onze condados de Lugo difere bas-
tante do publicado na Esp. Sagr. (XL, 344-349, Ap. VI), limitamo-nos a indicar as va-
riantes que esclarepam o texto do cartulario bracarense.

19
Deo omnipotenti trino et uno, vivo et vero, Patri et Filio et Spiritui
Sancto, qui sua sapientia ineffabili in Deitate perfecta ex arce suma
que[cum]que sunt tam preterita quam futura inspicit, ut pretius (18)
ordinat atque disponit ut Dominus. lpso celorum regí inclito inspi-
rante seu opitulante, ego Teudemirus rex, cognomento etiam Mirus,
Gallecie tocius provincie rex Deo eiusque genitricis gloriose Marie
ac ceteri s sanctis cupiens famulus esse et servulus, quoadunato nutu
Dei concilio in Lucensi iam prefate provincie urhe, omnium catholi-
corum episcoporum seu religio[so]rum virorum nobis ab ipsis inti-
matum est uno animo cordeque perfecto, auctoritate etiam sedis
apostolice Sancti Petri, cuius legationem leti excepimus, ut cuneta
que essent tam fide:i contraria quam ecclesiis Dei seu sedibus pers-
crutaremus et perscrutata corrigeremus cum consilio omnium epis-
coporum ut Christi membra essent in pace. Perquirentes vero dili-
genter ordinem ecclesiasticam invenimus diocensale~ uniuscuiusque
civitatis divaricatos a veritate antiqua paganorum per[se]cutione.
Quod studiose perquirens cum eiusdem provincie pontificibus in
eodem concilio Lucensi adunatus ut potuimus per veritatem antiquam
unicuique civitati suam distribuimus difinitionem seu portionem ac
per ribulorum cacuminaque montium seu antiquorum castrorum vel
archarum confinia eis terminos ingessimus ne ecclesia contra eccle-
siam discepta ns alterius terminos invaderet, hac eas proprlis subscrip-
tionibus adnotavlmus. Concilio etiam Bracare congregato secundo
simili modo veritatem reperta confirmavimus presidente in eadem
urbe Martino episcopo. Concessimus etiam ecclesie Lucensi Sancta
Maria sicut potuimus per veritatem exquirere ab antiquis XI comi-
tatos simul Sevios <et Cavarcos et Cairoca, quos comitatos XI pro-
priis nominibus designavirnus. Nitigio eiusdem civltatis episcopo
concedentes etiam archíepíscopum communi consilio totius provincie
FI. 5 Gallecie idem ecclesie Lucense (19). - Comitatus vero tali tenore
sortiuntur: Primus comitatus F!F1mosis oritur ubi intrat flumen Neira
in Mlneo, deducitur ad Montem Pando proceditque ad Pennam
Moiorem et inde ad Cuparium Montem vaditque in directum ad Ci-
rium Montern, vertitur ad Montem Lapium procedens in directum ad
Petrarn Curvarn et inde ad Villare Valentum deduciturque per Petrauzo
de Vascones recta linea per iJJo monte Ranemiri in directa ad Villam
Planarn exiens in directurn ad fontanurn Verrnenosum f ngrediturque
in Cauleo (20) procedens ad Recemiri villarn progrediens ad illa ma-
mola de Monte Barone per acumen montis intrat In Velebrone ubi
intrat in Mineo. - Secundus vero cornitatus Superata dicitur, oritur
ubi ingreditur flumen Rovoru in Mineo procedens ad Villam de Fran-
cos per mediam, vadens ad Portum Senesugarias dictum et inde ad

(18) Praescius. (19) Nitiglo eiusdem cloitatls episcopo co11cedente1 qui iam in
archiepiscopatum communi consilio totius provinciae Oalleciae eidem ecclesiae Luct-nst
(uerat e/ectus. (20) Tunizello.

20
locum dictum Aqua cadit in directutn exíens ad Petram Maiorem
extenditurque ad Fontem Pauli per antiquam veredam exiens super
Bennati villam veniens ad Petram Curvam et inde per montium
cacumine per illos iam prefatos términos primi comitatus usque ad
campum Furco dictum. Ipse etiam comitatos ex alia parte incipitur
in Balestar procedens in directum ad fontem Minei fluminis proten-
dens ad verticem montis Lúa exiens linea recta ad flumen dictum
Euve et inde ad Penam Pardam et vertitur ad Montem Palumba-
rium deinde ad Pennam Furatam procedens ad Fontem Frigidam
montis Timoni.—Tercius comitatus dicitur Naviensis, oritur in
Campo Furco extenditur ad Petrosum Mons et inde ad caput Froi-
lam divertens ad campum de Lamas et inde altum (21) procedens ad
montem Fogio Lupale ad Frigidam Fontem montis Timoni, inde ad
Aberturas provenitur ad montem de Ebias venitur vertense (22) ad
Portelam de Angares veniens ad Petram Cavalar finiturque in Pator-
nelo. — Quartus comitatus Sarriensis dicitur, leva se in Penna Maiore
et perge ad Pando et venit ad Montem Neironern perducitur ad Mei-
carani et inde ad Celebrarium Montem et ducitur ad Patornelo et inde
ad Petram Cavallare vaditque ad Burvia fonte descenditque per
flumen illud usquequo intrat in Sile et venit ad Aquillare Pennam
ascenditque ad illa Lastra et inde ad Caprilias procedens ad Ge-
nestosum Montem et concludens ad Cairoca finitur. — Quintus comi-
tatus Paramensis nuncupatur et extenditur. Incipitur ubi intrat
Sarria in Naira et venit ad Aquilare ad Castrum Petrosum et venit
ad montem Masiti et procedit in directo ad Froilam et venit ad Mo-
rosum Montem et inde ad Montem Acutum et extenditur ad Cairo-
cam in directum et alia parte levat se in Salvatur et venit ad Cas-
trum de Zavaca et ad Petrosum Montem super Ervilie Lama deinde
ad Vai Morto pergens ad Fenolie castrum deinde ad Cotum et inde
in directum ad Pennam Agutam concludens Castrum Guitur usque
Fl. 5 v. in ilumine Sile Portu Palumbari. — Sextus comitatus dictus Pala-
riensis oritur ubi ingreditur flumen Argundi in Saliza et vadit recta
linea per ipso ilumine usque in Mineo et dilabitur per Mineo ilumine
usque in Sile et de alia parte ad illa ante fixa super Castro que dici-
tur Belsar et inde ad illa lagena et venit ad montem de Meta, tran-
siens Ferraría flumen venit ad Castrum Nesperarie et venit ad Dei-
roso Monte et protenditur ad Monte Navego ad Castrum veniens
Arburisulie concludens per flumen Bubale usque in Mineo finitur. —
Septimus comitatus Decensis nuncupatur originem sumpsit ad mon-
tem Naveco et deducitur ad Arnego ilumine in directo profluens
in Alia ribulo vadens ad illa ponte de Uliee super Asnoiso et
inde in directo ad Montem Auto et exinde per illa serra
usque in monte de Gusanea et hoc modo concludit monte de
Dezon et inde ad Portellam de Caurias usque in Naveco concludens.
(.21) ad montem altum, (22) vertéis se.

21
— Octavus comitatus Durrensis dicitur, levas se in Monte Summio
et vadit per ipsos términos qui sunt Ínter comitatus Decensis et Dur-
rensis usque in ilumine Alia, de alia parte levas se in Monte Auto
et venit ad Portellam de Linares et pertransit ad Mamula de Guti-
lanes et deducitur ad illa áspera super Carcelli inde a Copello et
recta linea ad castro Temondi transiens super Monte Calvo ve-
niens ad illas cruces qui sunt ínter Uliola et Durria et pervenit (23)
in directum ad Castrum Lotoso et inde ad illo castro de Rio de Lúa
et inde vertitur ad illas cruces ubi determinantur Durria et Uliola
exiens in directum ad Lardarlos Castrum deveniens ad Castrum
Martianum et inde ad Gutilani usque ad Bamdroi veniens ad Monte
Porrino iuxta Leporario super Uliola in directum vadens ad aqua
Ulie ibi finitur. —Nonus comitatus dicitur Uliensis incipitur ad monte
de Spino et venit ad aqua de Ferraría discurrens super Negrale in
directum ad Monte Lene et venit ad Maura Morta usque ad Para-
mio, íinitur in ipso ilumine. — Decimus comitatus Nullarensis dicitur,
oritur ubi ingreditur Latra in Mineo et veniens de Serra de Sancta
Cruce pertransiit in directo ad Maregane veniens ad Corviti per-
transiens ad Castellum Aranga venit ad Mandeo Ínter Ambas Aquas
et Mera et inde ad Labrinie (?) Monte (24) erigens se in directum vadit
ad términos de Mótanos et Durmiana doñee veniens ad illa ponte de
Isso finitur. — Undecimus comitatus Montenegrensis dicitur, incipitur
ubi intrat Latra in Mineo et venit ad illa serra de Sancta Cruce et
dividit inter se ad montem de Serra et venit per illa serra de Cer-
vicollo dividens inter Lamacengos et Ortigaría finiturque in litore
maris. Ex illa alia parte incipitur ad illa ponte de Balestari vadit
in directum doñee intrat Raicosa in Mineo et venit ad Monte Eze-
F. 6 bral pertransiens ad Nebulario Monte in directo, finitur ad flumen
Euve ibi intromittitur in mare. — Has itaque determinationes comi-
tatum seu difinitiones a me Nitigio nutu Dei Lucense sedis episcopo
diligentissime exquisitas per antiquorum virorum scientia seu per
scripturarum seriem vetustarum repertas studiosissime post peracto
Bracarensi sínodo II.° ibidem in diebus gloriosissimi domni Mironis
regís sub Era DC.a X.a in presentía ipsius regís et omnium catholi-
corum magnatum tocius provintie Gallecie, adstantíbus episcopis
ipsius provintie universis tam ex Bracarensi provincie quam ex
Lucensi ecclesia, difinitum atque laudatum est et ab ipso rege cle-
mentissime confirmatum ne inter ecclesiam Lucensem et ceteras
sibi vicinas aliqua oriretur disceptacio aut zizania super seminatio
sed sicut in concilio Lucensi unicuique civitati sue tradite sunt
parrocie per determinationes antiquorum castrorum et fluminum ita
perseverent ut possint omnia membra Christi esse in pace in uni-
tate fidei catholice. Episcopi omnes qui adfuerunt his gestis subs-

(23) Repete : et pervenit. (24) inde ad primo monte.

22
cripserunt: Martinus Bracarensis sedis metropolitanus subscripsi,
Renisol Bissensis (25) ecclesie episcopus his gestis subscripsi, Lucre-
tius Colimbriensis ecclesie episcopus subscripsi, Adoric Egestane (26)
ecclesie episcopus subscripsi, Viator Magnatensis ecclesie episco-
pus subscripsi. ítem ex sínodo Lucensi ego ipse Nitigius Lucensis
ecclesie meíropolitanus his gestis subscripsi, Vintimer Auriensis
ecclesie episcopus subscripsi, Andreas Iriensis ecclesie episco-
pus subscripsi, Añila Tudensis ecclesie episcopus subscripsi, Poli-
mius Asturiensis ecclesie episcopus subscripsi. Mailoc Britonio (27)
ecclesie episcopus his gestis subscripsi, serenissimus et catholicus
rex Miro, cognomento Teudemirus, subscripsi.

Arioc comes subscripsi Trasamundus (?) comes subscri-


psi
Austrulfumus subscripsi Teudefro... (?) comes subscri-
psi
Vitalis comes subscripsi Riquisindus comes subscripsi
Balterius comes subscripsi Bigeumdus comes subscripsi
Guisamudus comes subscripsi Paulus comes subscripsi.
Sungeinirus, comes subscripsi Et ceteri magnates palatii
subscripserunt (28).

VIIII. Ad Auriense: Leíaos, Bival, Palla Auria, Verugio, Bevalos, Tepo-


ros, lutres, Pingia, Cassavia, Vereganos, Senabria et Cabazas
Maiores (29).
X. Ad Astorica: Astorica, Legio, Bergido, Petra Speranti, Colanca,
Ventoso, Murelle Superiore et Inferiere, Senure, Fraugellos (30).
XI. Ad Iriense: Morracio, Saliense, Centenos, Célenos, Metacios,
Mercia, Pestemarcos, Coporos, Célticos, Brecanticos, Prutencos,
Plucios, Besaucos, Trafrancos, Lapatiencos (31) eí Arros.
Fl. 6 v. XII. Ad Tudense ecclesias in vidno: Toredo, Tabolela, Locoparre,
Áreas, Langetudine, Carisiano, Marciliana, Turonio, Celesantes,
Toruca. ítem papa : Dunone, Sacria, Erbilione (32).

(25) Remisol Visensis. (26) Egitaniae. (27) Britoniae. (28) A Esp. Sagr. omite
as subscrigoes desde «Arioc comes>.
(29) Fierre David omite «Letaos» e «Bival», verificando-se asseguintes variantes
quanto aos restantes nomes: Ad Auriensem sedem: Palla áurea ... Bibalos ... Geur-
ros (= /aires no L. F.), Pincia, Cassaoio, Verecanos ... Galopados matares.
(30) Ad Asturicensem sedem ipsa Astorica: ... Comanca, Ventosa, Maurelos
superiores et inferiores, Senimure, Fraucelos, Pesicos, (Ventoso e nao Ventosa no L. F.,
que omite «Pesicos»).
(31) Ad Iriensem sedem ipsa Iría: ... Satínense ... Mercienses ... Bregantinos,
Prutenos, Prados, Besancos, Trasoñeos, Lapaciencos.
(32) Ad Tudensem ecclesias que in vicino sunt: Turedo, Tabúlela, Lucoparre,
Áureas, Langetude ... ítem pagi: Aunarte ... Cauda, Ovinia, Cortase (Os últimos
tres faltam em L. F.).

23
XIII. Ad sedem Britoniorum ecclesias que sunt intro Entonos una cum
monasterus Maximi et Asturias (33).

12

832, Marc,o, 27 — Afonso II doa as cidades de Braga e de Orense


á Igreja de Santa María de Lugo, da qual ficavam a depender espiri-
tualmente certas paróquias que incorporara na diocese de Oviedo.
Líber Fidel, fls. 6 v.- 7 v., doc. 12, e fls. 47 V.-48 v., doc. 141; Rerum Memora-
bilium, II, fl. 1. Arq. Hist. Nac. de Madrid, Documentos de Lugo : Libro I de Foros,
fl. 82, pseudo-original do séc. X I I ; Tumbo viejo de Lugo, fl. 7, e Tumbo nuevo de
Lugo, fls. 1, 271 e 332-333, copias dos sécs. XIII e XVIII, respectivamente.
Publ.: PRUDENCIO DE SANDOVAL, Historias de Idacio obispo, 171-174; Esp. Sagr,,
XL., 367-373, Ap. XV; AQUIRRE, Collectio máxima Concitiorum, III, 129-130; CONTA-
DOR DE ARQOTE, Memorias de Braga, Tít. I, t, II, 787-791 (o doc. 12) e 838-848 (o doc.
141); F. J. DE LA HUKRTA, Anales de Galicia, II, 409-411, doc. XXI; Diploma de Ramiro 1,
299-303, doc. IV; V. DE LA FUENTE, Hist. Beles, de España, III, 451-453, doc. 19, e A.
FLORIANO, Diplomática Española, I, 185-192, doc. 40 (1). — Reg.: BARRAU-DIHIGO,
Étude sur les actes des rois asturiens, 120-122, doc. 14, e L. SÁNCHEZ BELDA, Documen-
tos reales de la Edad Media, 26, n.° 7.

PRECEPTUM ADEFONSI REGÍS (2)

In Dei omnipotentis nomine Patris et Pili ingeniti (3) Filii unigeniti,


hac (4) Spiritus almi, clementi pietate h a c ( 5 ) perpetué benignitatis mu-
ñere vegetatus seu sanctorum omnium auxilio fretus, Dei videlicet matris
alme Marie munimine protectus. Ego servus omnium servorum Dei Ade-
fonsus rex, Froilani (6) regís filius, postquam auxiliante Deo regni totius
Gallecie seu Ispanie suscepi ( 7 ) culmen, quod fraude Mauregati callida

(33) Ad sedem Britonorum ecclesias que sunt intro Entones una cum monasterio
Maximi et que in Asturiis sunt (Britonos e nao Entones no L. F.).
(1) A. Floriano cita apenas o doc. 141 do Líber Fidei, embora faipa vaga referen-
cia a um outro : «todas las antiguas copias, menos una, la segunda del Líber Fidel*
(I, 189). Todavía, o doc. 12 do referido cartulario bracarense dá-nos um texto mais cor-
recto, em geral, do que o do pseudo-original publicado por A. Floriano, como pode ve-
rificar-se pelas variantes indicadas ñas notas seguintes.
Este documento, decalcado nos seus elementos históricos sobre as crónicas Albel-
dense, Rotense e de Afonso III, é «una falsificación del XI-XII, con la que se ha tratado
de dar consistencia jurídica, por una parte, a los pretendidos derechos de Lugo sobre
Braga (quanto aos direitos de metrópole de toda a Galiza) y Orense, y por otra a
un arreglo jurisdiccional entre las diócesis de Oviedo y Lugo» (A. FLORIANO, obra cit.,
I, 192. Vid. BARRAU-DIHIQO, Étude sur les actes des rois asturiens, 52, 72-80, 83-86, 90-94
e 120-122; Mons. J. A. FERREIRA, fastos, \, 151-152; FIERRE DAVID, Études Hist., 155-157
e 182-183, e P. A. DE J. DA COSTA, OBispo D. Pedro, I, 12-13 e 141-142).
(2) Título omisso em A. Floriano.
(3) Patris ingeniti. (4) ac. (5) pietati, ac. (6) Frcylani. (7) et seu Híspanle sus-

24

You might also like