‫ياساى بازرگانى كۆمەڵە ڕێسايەكە كە ماف و پابەندبوونەكانى توێزێكى تايبەت لە خەڵكى ڕێك‬

‫دەخات‪ .‬ئەم ياسايە پەيوەندى هەيە بە بازرگانەكان‪ ,‬كردە بازرگانييەكان‪ ,‬و جۆرەها گرێبەستى‬
‫بازرگانيى وەكوو گواستنەوەى بازرگانى‪ ,‬نوێنەرايەتى‪ ,‬بريكارانى بازرگانى‪ ,‬كردە بانكييەكان‪,‬‬
‫رەهنى خانووبەرەيي‪ ,‬كەلوپەلەكان و پارێزبەندييەكان‪ .‬وە هەروەها ئەم ياسايە پەيوەندى‬
‫هەيە بە پەڕاوە بازرگانييەكانى وەكوو چەك و سەنەدەكانى كۆمپياڵە‪.‬‬

‫‪ .٢‬هاندانى وەبەرهێنە عێراقي و بيانييەكان لە كەرتى تايبەت‪:‬‬

‫ئامانجى دووەمى ياساى وەبەرهێنانى فيدراڵى بريتييە لە هاندانى كەرتى تايبەت‪ ,‬چ بيانى بن‬
‫ياخود عێراقي‪ ,‬بۆ ئەوەى وەبەرهێنان ئەنجام بدەن لە عێراقدا‪ .‬ئەمە لە بەشى دووەم لە‬
‫پاراگرافي دووەم لە ياساكەدا هاتووە كە دەقەكەى بەم شێوەيە‪:‬‬
‫"هاندانى وەبەرهێنە عێراقي و بيانييەكان لە كەرتى تايبەت بۆ وەبەرهێنان لە عێراقدا‪ ,‬لە‬
‫ڕێگەى دابين كردنى پێداويستييەكان بۆيان بۆ ئەنجام دانى پڕۆزەكانى وەبەرهێنان‪ ,‬لە گەڵ‬
‫برەودان بە تواناى پێشبڕكێيي ئەو پڕۆزانەى كە لە دوو توێى ئەم ياسايەدان‪ ,‬لە بازاڕە‬
‫ناوخۆيي و دەرەكييەكان"‪.‬‬

‫‪ .٣‬گەشەپێدانى سەرچاوە مرۆييەكان‪:‬‬

‫ياساي وەبەرهێنانى فيدراڵى ئامانجيەتى كە گەشە بدات بە سەرچاوە مرۆييەكانى عێراق‪ ,‬بە‬
‫گوێرەى پێويستييەكانى بازاڕ‪ .‬هەروەها مەبەستێكى ترى ئەم ياسايە بريتيە لە ڕەخساندنى‬
‫هەلى دامەزراندن بۆ عێراقييەكان‪ .‬ئەمە لە بەشى ‪ ٢‬پاراگرافي ‪ ٣‬هاتووە كە دەقەكەى بەم‬
‫شێوەيە‪:‬‬
‫"گەشەپێدانى سەرچاوە مرۆييەكان‪ ,‬بە گوێرەى پێويستييەكانى بازاڕ‪ ,‬و ڕەخساندنى هەلى‬
‫دامەزراندن لە سەر كار بۆ عێراقييەكان"‪.‬‬
‫هەرچى ياساى وەبەرهێنانى كوردستانە‪ ,‬لە هيچ كام لە بڕگەكانيدا‪ ,‬هيچ ئامازەيەكى تێدا‬
‫نەهاتووە تايبەت بە گەشەپێدانى سەرچاوە مرۆييەكان‪ ,‬وە نە تيايدا باس لە ڕەخساندنى هەلى‬
‫دامەزراندن كراوە بۆ عێراقييەكان لە هەرێمدا لە ڕێگەى وەبەرهێنان‪.‬‬

‫‪ .٤‬پاراستنى ماف و موڵكى وەبەرهێنەران‪:‬‬

‫‪ o‬ئەمە ئامانجێكى زۆر گرنگە‪ ,‬چونكە پاڵنەرێكى زۆر باشە بۆ وەبەرهێنەران‪ .‬ئەم‬
‫ئامانجە بەدى دێت لە ڕێگەى پاراستنى پڕۆزەى وەبەرهێنان‪ ,‬سەرمايەكەى‪ ,‬ئامێر و‬
‫كەلوپەل و ماشێنەكانى‪ ...‬هتد‪ ,‬سەرەڕاى هەر مافێكى هزر و بير كە پەيوەست بێت‬
‫بە پڕۆزەكەوە‪ .‬بۆ نموونە‪ ,‬بەندى ‪ ,١١‬پاراگرافي ‪ ,١‬لە ياساى وەبەرهێنانى فيدراڵى‬
‫ئەو مافە دەدات بە وەبەرهێن‪ ,‬لە كۆمەڵێك بابەتدا‪ ,‬كە سەروەت و قازانجەكانى لە‬
‫دەرەوەى عێراقەوە بهێنێتەوە بۆ ناو عێراق‪.‬‬
‫‪ o‬هەروەها ياساى وەبەرهێنانى كوردستان‪ ,‬ئامانجيەتى كە ماف و موڵكى وەبەرهێن‬
‫بپارێزێت‪ ,‬هەرچەند بە ڕاشكاوى ئەمە تيايدا نەهاتووە‪.‬‬

‫خاوەندارێتى زەوى‬
‫پرسى ئەوەى كە داخۆ وەبەرهێنێك دەتوانێت وەبەرهێنان بكات يان نا لە كەرتى خانووبەرە و‬
‫ببێت بە خاوەنى ئەرز يا خود نا‪ ,‬بە ئاشكرا لە ياساى وەبەرهێنانى فيدڕاڵيدا باسى لێوە نەكراوە‪.‬‬
‫چونكە لە هيچ بڕگەيەكى تايبەتدا ئەم بابەتە نەهاتووە‪ .‬بە پێچەوانەوە‪ ,‬لە ياساى ‪٢٠٠٣‬ى‬
‫هاوپەيمانان بە ڕوونى هاتووە كە وەبەرهێنێكى بيانى يان هەر كيانێكى بازرگانى بە هەر‬
‫ئاستێكى بەشداربوونى بيانى‪ ,‬لە هيچ بارودۆخێكدا ناتوانێت ببێتە خاوەنى مافي مامەڵە پێكردن‬
‫و سوود وەرگرتن لە موڵكەكان‪ .‬بەاڵم‪ ,‬ياساى وەبەرهێنانى كوردستان بە ڕاشكاوى مافي داوە‬
‫بە وەبەرهێن كە ببێتە خاوەن زەوى‪ .‬لە بەندى ‪ ,٤‬پاراگرافي ‪ ٦‬هاتووە كە‪:‬‬
‫وەبەرهێن دەتوانێت زەوى و زار و خانووبەرەكان بكڕێت ياخود بە كرێيان بگرێت كە پێويستى‬
‫بێت بۆ جێ بە جێ كردن‪ ,‬پەرەپێدان‪ ,‬هەمەچەشن كردن و گەشەپێدانى پڕۆزەكەى‪.‬‬

‫‪ .٥‬فراوان كردنى هەناردەكان لە عێراقەوە بۆ دەرەوە و برەو دان بە باالنسى خەرجى و‬

‫باالنسى بازرگانى عێراقي‪:‬‬
‫‪ o‬زاراوەى "باالنسى خەرجييەكان" واتاى "جياوازى نێوان بەهاى خەرجييەكان لە‬
‫ناوەوە بۆ دەرەوەى ووالت" دەگەيەنێت‪ ,‬لە كاتێكدا زاراوەى "باالنسى بازرگانى" بە‬
‫واتاى "جياوازى نرخ لە نێوان هاوردە و هەناردەكان" دەگەيەنێت‪ .‬بۆيە‪ ,‬ئامانجى‬
‫گشتى بريتيە لە زياد كردنى هەناردەكانى عێراق‪ ,‬ڕاكێشانى پارەى زياتر بۆ ناو عێراق‬
‫لە جياتى چوونە دەرى‪ ,‬و زياد كردنى بەهاى هەناردەكان لە ڕێگەى وەبەرهێنان لە‬
‫ووالتدا‪ .‬بۆ نموونە‪ ,‬ئەگەر بێتوو بەرهەمى پيشەسازى كااڵيەك زياد بكرێت بە هۆى‬
‫وەبەرهێنانەوە لە عێراق‪ ,‬چ وەبەرهێنانى عێراقي بێت يان دەرەكى‪ ,‬بە شێوەيەك كە‬
‫كااڵكە لە سەروو داخوازى والتەوە بێت‪ ,‬ئەوا بەرهەمە زيادەكان دەتوانرێت هەناردەى‬
‫دەرەوەى والت بكرێن‪ .‬ئەم جۆرە هەناردە كردنانە‪ ,‬دەرئەنجام دەست خستنى دراوى‬
‫بيانى و قازانجى بۆ ووالت بە دوادا دێت‪ ,‬بەمەش هەريەكلە باالنسى خەرجييەكان و‬
‫باالنسى بازرگانى گەشە دەكەن‪.‬‬
‫‪o‬‬