You are on page 1of 4

UNIVERSIDAD NACIONAL DE CÓRDOBA

Facultad de Filosofía y Humanidades


Historia de la Literatura Latina

SOBRE EL ESTILO DEL DE AGRI CULTURA

Florencia Guitelman
Mat.411-31123482

De Marco Porcio Catón sólo se conserva completo el tratado De agri cultura, considerado
el primer texto latino (por su contenido y por su lengua) en prosa, y por lo tanto de crucial
importancia para el estudio del desarrollo de la literatura posterior.
Catón escribió todas sus obras en latín, tanto las didácticas como las históricas y las
oratorias, con un estilo contundente y severo. Existe evidencia de que es más cuidado en los
discursos que en el DAC, cuya principal característica es la falta de estructura y el orden
azaroso de los temas.1 De hecho, es considerado más un manual, e incluso un “cuaderno de
notas” destinada al uso doméstico del autor, que un tratado destinado a la publicación. Sin
embargo no es una obra menor en la historia de la litertura, y por ello es necesario remarcar
algunos aspectos formales del texto, que refleja un lenguaje con muchos resabios de
coloquialidad, tendiente sobre todas las cosas a la claridad en la transmisión de las ideas.

CARACTERÍSTICAS GENERALES

Dice Goldberg (1983) sobre el estilo de la época:

Clarity and emphasis came largely from the repetition of words, syntactic structures, and
ideas. The sound patterns of assonance and alliteration, homoioteleuton, the figura
etymologica, and the like were the predominant aids to delivery, and orators worked
pairing, parallelism, and tricola very hard. Word choice too owed much to sound. Thus the
elder Cato liked the resonance of nouns in -tudo, adjectives in -bundus and -osus, and the
short perfect in -ere. He preferred mortalis to homo and atque to et and ac. 2

SINTAXIS
1
“Cato's style, both in his speeches and in his Origines, was essentially paratactic, reflecting the same speech-
patterns as we hear in Terence's narrative and dialogue rather than in his prologues. Sentence-connexion is
simple, and Cato shows no desire to avoid repetition of words in linking sentences. (…) On the other hand
Cato took more care over phrasing in his speeches than in his De agri cultura. (…) Some of the attention to
the rhythmical cadences of phrases and sentences so characteristic of later Roman oratory is already apparent
in Cato. A small but clear sign of the different levels of diction which Cato felt appropriate to his speeches and
to his technical works is the fact that the weighty atque is the normal word for 'and' in the speeches, but the
lightweight et in the De agricultura. When Cato is being self-consciously didactic, this becomes a noticeable
mannerism, as in the beginning of the speech against the Rhodians.” The Cambridge History of Classical
Literature. Vol II, Latin Literature. Edited by E. J. KENNEY. Art. by A. S. GRATWICK
2
Acerca del fragmento de un discurso de Catón, agrega: “The sentence rambles before the eye, but the sense
comes easily to the ear as the speaker's inflection marks the significant units of meaning. This reliance on
voice rather than vocabulary or structure can, however, lead to the kind of syntactic diffuseness we find later
in the speech”. No se aplica al DAC, que no estaba destinado a la oralidad, pero dirije la atención a la riqueza
de un lenguaje que por primera vez es utilizado en prosa de manera programática.
La organización de las cláusulas es por lo general paratáctica. En cláusulas subordinadas
utiliza alternativamente UT y UTI, más arcaica. En el final del praefatio:

Nunc, ut ad rem redeam, quod promisi institutum principium hoc erit. [1] Praedium quom
parare cogitabis, sic in animo habeto: uti ne cupide emas neve opera tua parcas visere et
ne satis habeas semel circumire; quotiens ibis, totiens magis placebit quod bonum erit.
Vicini quo pacto niteant, id animum advertito: in bona regione bene nitere oportebit. Et uti
eo introeas et circumspicias, uti inde exire possis.

Alternativo también es el uso de CUM y QUOM (como adverbios o como preposiciones de


ablativo)

[28] Oleas, ulmos, ficos, poma, vites, pinos, cupressos cum seres, bene cum radicibus
eximito cum terra sua quam plurima circumligatoque, uti ferre possis; in alveo aut in
corbula ferri iubeto. Caveto, quom ventus siet aut imber, effodias aut feras; nam id
maxime cavendum est. In scrobe quom pones, summam terram subdito; postea operito
terra radicibus fini, deinde calcato pedibus bene, deinde festucis vectibusque calcato quam
optime poteris; id erit ei rei primum. Arbores crassiores digitis V quae erunt, eas praecisas
serito oblinitoque fimo summas et foliis alligato.

El uso de las conjunciones copulativas ha sido muy estudiado en Catón: ATQUE, de estilo
elevado, caracteriza sus discursos y el De origines, mientras que aparece sólo seis veces en
el DAC, donde es mucho más frecuente ET. Esta partícula es usada en varias series o
ennumeraciones de manera polisindética.

Ita aedifices, ne villa fundum quaerat nec fundus villam. Patrem familiae villam rusticam
bene aedificatam habere expedit, cellam oleariam, vinariam, dolia multa, uti lubeat
caritatem exspectare: et rei et virtuti et gloriae erit. (3)

In creta et uligine et rubrica et ager qui aquosus erit, semen adoreum potissimum serito.
(34)

[97] Amurca decocta axem unguito et lora et calciamenta et coria; omnia meliora facies.

El enclítico –QUE también es abundante:

[45] Taleas oleagineas, quas in scrobe saturis eris tripedaneas decidito diligenterque
tractato, ne liber laboret, cum dolabis aut secabis. Quas in seminario saturus eris, pedalis
facito, eas sic inserito. Locus bipalio subactus siet beneque terra tenera siet beneque
glittus siet. Cum taleam demittes, pede taleam opprimito. Si parum descendet, malleo aut
mateola adigito cavetoque ne librum scindas, cum adiges. Palo prius locum ne feceris,
quo taleam demittas. Si ita severis uti stet talea, melius vivet. Taleae ubi trimae sunt, tum
denique maturae sunt, ubi liber sese vertet. Si in scrobibus aut in sulcis seres, ternas taleas
ponito easque divaricato, supra terram ne plus IIII digitos transvorsos emineant; vel
oculos serito.
AC figura sólo tres veces en el tratado.

LÉXICO
Abunda la paronomasia: en pos de la claridad de la idea no vacila en repetir el sustantivo
en la misma oración o en cláusulas consecutivas. El políptoton es muy frecuente. Por la
misma causa, abunda también el uso pleonástico:

Quanto peiorem civem existimarint foeneratorem quam furem, hinc licet existimare. Et
virum bonum quom laudabant, ita laudabant: bonum agricolam bonumque colonum;
amplissime laudari existimabatur qui ita laudabatur. (Prefacio)
[134] Priusquam messim facies, porcam praecidaneam hoc modo fieri oportet. Cereri
porca praecidanea porco femina, priusquam hasce fruges condas, far, triticum, hordeum,
fabam, semen rapicium. Ture vino Iano Iovi Iunoni praefato, priusquam porcum feminam
immolabis. Iano struem [c]ommoveto sic: "Iane pater, te hac strue [c]ommovenda bonas
preces precor, uti sies volens propitius mihi liberisque meis domo familiaeque meae".
Fertum Iovi [c]ommoveto et mactato sic: "Iuppiter, te hoc ferto obmovendo bonas preces
precor uti sies volens propitius mihi liberisque meis domo familiaeque meae mactus hoc
ferto". Postea Iano vinum dato sic: "Iane pater, uti te strue [c]ommovenda bonas preces
bene precatus sum, eiusdem rei ergo macte vino inferio esto." Postea porcam
praecidaneam inmolato. Ubi exta prosecta erunt, Iano struem ommoveto mactatoque
item, uti prius obmoveris. Iovi fertum obmoveto mactatoque item, uti prius feceris. Item
Iano vinum dato et Iovi vinum dato, item uti prius datum ob struem obmovendam et
fertum libandum. Postea Cereri exta et vinum dato.

En este pasaje no sólo hallamos simples repeticiones léxicas sino también fórmulas, muy
comunes en este segmento del DAC por tratarse de los rituales propiciatorios que deben
dedicarse a los dioses. Se repiten fórmulas fijas como “bonas preces precor” y “uti sies
volens propitius mihi liberisque meis domo familiaeque meae”.

Verbos: Predominan los imperativos futuros, en razón de la naturaleza preceptiva del


tratado:

Ad villam cum venies, videto vasa torcula et dolia multane sient: ubi non erunt, scito pro
ratione fructum esse. Instrumenti ne magni siet, loco bono siet. Videto quam minimi
instrumenti sumptuosusque ager ne siet. Scito idem agrum quod hominem, quamvis
quaestuosus siet, si sumptuosus erit, relinqui non multum. (1)

Se utiliza con mucha frecuencia el impersonal oportet para dar consejos:

[3] Prima adulescentia patrem familiae agrum conserere studere oportet. Aedificare diu
cogitare oportet, conserere cogitare non oportet, sed facere oportet.

El subjuntivo por lo general está utilizado con este valor preceptivo:

Siet in his agris qui non saepe dominum mutant: qui in his agris praedia vendiderint, eos
pigeat vendidisse. Uti bene aedificatum siet. (2)

Estas recurrencias poseen un correlato fónico: la aliteración y el homoioteleuton o


similicadentia, recurso estilístico ampliamente desarrollado por Catón en sus demás obras.

En conclusión: a pesar de la asistematicidad del De agri cultura, en este texto aparece, en


su forma menos elaborada, el latín que caracteriza a Catón el Censor y que se erige en
reflejo de un conjunto de valores propios de una época y de una conducta personal, moral y
política: sobriedad, austeridad, pragmatismo, severidad. Esta manera de utilizar el lenguaje
serviría de facilitante y de modelo para los grandes autores que, unas generaciones más
adelante, harían del latín la lengua de occidente, vehículo de filosofía y de política durante
siglos.

BIBLIOGRAFÍA

 M. PORCI CATONIS CENSORIS DE AGRI CVLTVRA Ed. Goetz. Teubner


edition (1922). (Disponible en http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts
/Cato/De_Agricultura/home.html.)
 Karl BÜCHNER: Historia de la Literatura Latina. Trad. E. Valentí Fiol. Ed. Labor.
 H. C. ELMER: “Que, Et, Atque in the Inscriptions of the Republic, in Terence, and
in Cato”. The American Journal of Philology, Vol. 8, No. 3 pp. 292-328 (1887).
 Sander M. GOLDBERG: “Terence, Cato, and the Rhetorical Prologue”. Classical
Philology, Vol. 78, No. 3 pp. 198-211 (Jul., 1983).
 Alfred GUDEMAN: Historia de la Literatura Latina. Ed. Labor (1926).

You might also like