Titus Livius 1822

bibuoteca
Digitized by Googie
t
4
f
Digitized by Googie
Digitized by Google
On souscrit, a Paris,
Chix N. F.- LKMAIREf l^ditcur, buiilcvaril luUen , a** , en fare
^ «lea Boins ChinoU-
.'; AAKKOIS l'alu^, Itbraire, rue de Seine, n" lOf Faub. Sl*Genn,
^ DEBURE freres, librairea du Rot et de la Ribliotb^t|uc du Roiy
rue Serpente, n® 7.
'
TREITITEL cr WUR1'Z, libraires, rue de Bourbon, n® 17.
P. UIDOT Paine, impriraeur du Roi, rue du Poiil<de>Lodi, n® b.
F. DIDOT, iinprinieur du Roi et de Plnatitut, rue Jacob, n® 24.
RENOUARD, Hbraire, lUc de Toumon^ n®

Aht. Alo. 6.
UOSSAWGE pire, Hbrahe, rue de Riebelieu, n® 60.

BRl^NOT-FABUE, Ubraire de 1 'Univeishe, quai des Augustina, u* S 3 .
MONOIR aine, Ubraire, booleeard Poiaaonoiere, n® 18.
Al. EYMERY, Ubraire, rue Mazarine, n® 3 o.
H. VERDIERE, Ubraire, quat des Augustina, n® a 5 .
ARTHFS-RERTRADri^ Jibraire, rue Hautefeunir, n® a 3 .
N. PICHARU, Ubraire, quai Conti, n® 5 .
F.t ebez tous lea Libraires de France et dea pays etrangers.

CA -a
.
•
t itr-r AV' •.
r-
r.-'
1 * f*’ ^ , - ,
. -
QU^ EXSTANT
OMNTA OPFRA
TITUS LIVIUS
PATAVINUS
AD CODICES PARISINOS RECENSITUS
CUM VARIETATE RECTIONUM
ET SELECTIS COMMENTARIIS
ITEM SUPPLEMENTA J. FREINSUEMII
CURANTE
N. E. LEMAIKE
VOLUMEN TERTIUM
COLLIOKBAT NICOLALS KLlC.lliS LEMAIRK

LATlRiC PROFlSkOR
MDCCCXXII
Digitized by Googie
'-)
'V
0
PRyftMONITlO EDITORIS
AD LECTOREM BENEVOLUM.
Notabis, si placet, amice lector, hoc volumine tertio
contineri nonum et decimum ipsius Livii librum, quibus
prima Decas absolvitur ;

praetereaque decem Joannis
Frcinshemii libros, quibus supplere conatus est (quan-
tum recentiore manu suppleri fas fuit}, secundam histo-
riae Livianae Decadem, invidiosa fati malignitate de-
perditum.
De quibus Supplementis vide, lector optime, quae ad
calcem hujus voluminis pauca subjunximus. Vive et vale,
faitetiae Parisiorum, anno i8aa.
N. E. I..EMAIRE.
^' '.
5
Digr^rfl by Gobglj
Oigttized by
T. LIVII PATAVINI
HISTORIARUM
AB URBE CONDITA
IBER NONUS.
BREVIARIUM.
CiP. I; T. Veturio Calvino et Sp. Postumio coss. Samnites, fru-
stra pace petita, bellum reparant, duce et instigante C. Pontio,
Pontii Herennii, viri longe pnidentissimi , 6lio, qui Romanorum
superbiam increpat. —
II; Ejus fraude illecti consules Furculas
Caudinas, saltuum duorum prope Caudium angustias, intrant,

ea^que mox hostium armis, et dejectu arborum saxorumque se-
ptas inveniunt. — III; Nec Romanis in tam trepidis, nec Samni-
tibus in tam laetis rebus consilium suppetit. Herennius Romanos
vel quam primum inviolatos dimittendos, vel ad unum omnes
interficiendos censet. — IV; Durae pacis conditiones, a Pontio
dictae, et L. Lentulo suadente acceptae. — V; Caudina pax per
sponsionem fit, obsidibusque DC equitibus Romani sub
traditis
jugum mittuntur. — VI; Traducti Capuam, ubi benigne hospi-

tiis excipiuntur, et inde Rumam, prope muti pudore pra; et
moestitia, proficiscuntur. — VII; Roma pamc moestior exer- ipso

citu ,
hujusque adventus etiam iratis miserabilis. Dictatores pri-
mum vitio, deinde interreges et postremo consules creantur,
Q. Publilius Philo et L. Papirius Cursor. VTH ; Postumius in —
senatu verba faciens dicit , populum rom. non teneri sponsione
infami, injussu ejus facta ,
utqiie religione exsolvatur, et justum
piumque de integro bellum iniri possit, consules, legatos, quae-
stores et tribunos, hac sponsione obstrictos, Samnitibus nudos
vinctosque dedendos censet. Intercedunt L. Livius et Q. Maelius
tribuni pl. ,
qui et ipsi sub jugum missi erant. — IX ;
In eos
.icerrime invehitur Postumius. — X ; Sponsores pacis Samnitibus
///. T
Digitized by Google
; :
2 T. LIVII
di-duntiir, et Postumius feciali rom. genu femur violenter per-
cellit dicens, se Samnitem civem esse, et Romanos, feciali lega-
toque contra jus gentium violato, eo justius bellum gesturos.

— XI; Pontius non accipit deditionem, et incusat Gdem populi
romani, qui semper aliquam fraudi speciem juris imponat. —
XII; Samnites Fregellas fraude capiunt, et concremant victos
Papirius in Apidiam pergit ad Luceriam, ubi equites romani,
obsides ad Caqdium dati, custodiebantur; Publilius in Samnio
subsistit prope Caudiii'»!. —
XIII; Samnites, a Publilio fusi ca-
strisque exuti, Apuliam petunt et Luceriam ; Papirius Arpos
proficiscitur et inde I.uceriara , quo et mox venit collega. —
XIV' ; Legati tarentini denuntiant Samnitibus Romanisque , ut
bellum omittant sed consules hostium castra expugnant, et
:
XV Pu-
vix imperio ac minis coercent milites catdis .avidos. —
Apuliam peragrat Papirius Luceriam capit, et 7000 Sam-
blilius :
nites ,
sub jugum mittit.
intcrqne eos Pontium ,
XVI Debel- — ;
lantur Forentani, et Satricum, quod ad .Samnites defecerat,

duplici proditione capitur: laus L. Papirii Cursoris. — XVII;
Alexander magnus comparatur ducibus rom. — XVIII; ejus
fortuna fortuna; populi romani. — XIX; Macedonum Romano-
rumque milites, numero, armis genere, seu
et — XX;indole.
Samnites miserrimis precibus inducias biennii, non foedos, im-
petrant : Apidi Teanenses, Canusini, Teates et Forentani in
deditionem veniunt: Nerulum in Lucania vi capitur: novse tri-
bus, Ufentina ac Falcriiia Antiatibus dantur a senatu rom. ad
:
jura statuenda ipsius coloniae patroni. — XXI; L. /Eimilius

di-
ctator obsidet Saticulam, et Samnites, sociorum causa rebel-
lantes, iisque auxilio venientes,- fundit. — XXII; Q. Fabius di-
ctator ab eo accipit exercitura, et Q. Aulius Cerretanus magister
equitum, non consulto dictatore, Samnites a castris rom. sub-
movet, sed perit; Satienia Romanns per deditionem, Plistia
per vim Samnis potitur. —
XXllI; Inde Fabius ad Soram pro-
ficiscitur, qiiie ad Samnites defecerat cnm his ad Lautulas an-
:
dpiti prcHo dimicat ; sed mox ingentem iis cladem infert. —

XXIV; Sora capitur, occulta in arcem via a transfuga mon-
strata. —
XXV; Ausona, Minturna et Vescia, Ausonum urbes,
suspectae de societate clam cum Samnitibus inita, proditione in
potestatem rom. veniunt; et, quia absentibus dneibus nullus
modus caedibus est, deletur Ausonum gens, vix certo defectio-
nis crimine. — XXVI; Luceria iterum et ad Samnites deficit, et
Digitized by Googie
liber IX. 3
a Romanis capihir, eoque minuntiir coloni : C. Msnius dictator
dicitur quaestionibus excrcehdis tum dc occultis principum
conjurationibus Capuae ,
tum de nobilium coitionibus honorum ,
adipiscendorum causa, Romae factis. —

XXVJJ; .Samnites a M.
Pcetelio et C. Sulpicio inter Caudium Capuamque vincuntur. —
XXVIII ;C. Poetelius dictator, vel C. Junius Bubulcus cos. Fre-
gellas et Nolam capit Suessam Auruncorum, Poutias, Inter-
;
amna et Casinum coloniae deducuntur. XXIX Ob etrusci — j
belli famam dictatur dicitur C. Junius Bubulcus. Ap. Claudius
censor viam munit aquam dueit in Urbem libertinorum filios

; :
in senatum censuram retinet et sacrorum ad aram

legit : solus :
maximam Herculis euram , quod familiare Potitioniro fuerat sa-

cerdotium, servLS publicis tradit; unde XII familiae Putitiuriira
intra annum cum stir|>e exstinguuntur, et Appius post aliquot
annos fit caecus. — XXX ;
Senatus citatur eo ordine ,
qiii ante
censores Ap. Claudium et C. Plautium fuerat : L. Atilius et
C. Marcius trilnini pl. rogationem perferunt, ut tribuni militum
seni deni in qnatuor legiones a populo creentur; et M. Decius
trib. pl., ut duumviros navales rlas.sis ornandae reficienda^que
causa idem populus jubeat : tibicines,, prohibiti a proximis cen-
soribus in aede Jovis vesoi, Tibur abeunt, et vino sopiti plau-
stris Romam reportantur.— XXXI Cluvia Bovianum ex- ; et
pugnantur, ct Romani, quamvis oblata pecorum praeda saltum in

ingentem vincunt Samnites. — XXXII; Omnes Etruriae
illecti,
populi praeter Arretinos bellum parant, et ordiuntur ab oppu-

gnando Sutrio ibi Q. Asinilius Barbula cum iis confligit ancipiti
:
praelio, quod nocte dirimitur. XXXIII; Ap. Claudius censor—

nulla vi compelli potest, ut, circumactis duodeviginti mensibus,
exemplo C. Plautii collegae, magistratu se abdicet; negatque, se
.Emilia lege teneri ,
quia optimo jure censor creatas sit. —
XXXIV Eum ; gravi oratione increpat P. Sempronius trib. pl.
et prendi jubet: sed tribuni tres appellanti Appio auxilio sunt;
isque summa invidia omnium ordinum solus censuram gerit. —
XXXV; Etrusci iterum ad Sutrium vincuntur a Romanis duce
Q. Fabio cos. et in silvam Ciminiam confugiunt, qua^ invia est
ct horrenda. —
XXXVI; Eam transit Faltiiis, speculandi causa
praemisso fratre M. Fabio, et opulenta Etruria; arva vastat. —
XXXVII; Hinc indignatione concientur Emiria- Umbriaeque
populi, et ingens ad Sutrium venit exercitus ; Fabius pugnam
detrectat, sed proxima nocte, paulo ante lucem, hostes in ca-
;
4 T. LIVII
siris opprimit, et stratos obtruncat. Tusci ,
pacem petentes, in-
ducias in triginta annos impetrant. — XXXVIII; Classis rom.
a P. Cornelio in Campaniam agitur; et socii inde navales agrum
nuccriuum depopulantur, sed ab agrestibus compelluntur ad
naves C. Marcius Rutilus cos. dimicat cum Samnitibus praelio
;
atroci et incerto eventu: alter consul Q. Fabius, senatuscon-

sulto compulsus, dictatorem dicit L. Papirium Cursorem, cui
privatini infestus erat. Huic legem curiatam de imperio ferenti
triste omen diem diffindit, (]Uod praerogativa curia est Faucia,
duabus insignis cladibus: sed postero die, repetitis auspiciis, le-

gem perfert. — XXXIX ;
Papirius ad Longulam pervenit; Umbri
funduntur, et opes Etruscorum, qui, lege sacrata coacto exer-
citu, quum
vir virum legisset, maximis copiis animisque dimi-
cant, ad Vadimonis lacum franguntur ingenti clade. XL; —
DuoSamnitium exercitus, scutis auro argentoque exiatis, aliisque
insignibus armis fulgentes, a Papirio dict. vincuntur : auratis
eorum forum rom. Campani autem Samnitium
scutis ornatur
ornatu gladiatores armant Etrusci, ad Perusiam a Fabio pro-
:
fligati, dedunt hoc oppidum, et pacem petunt. XLI; P. Decius —

bene res gerit in Etruria, et idem Fabius III consul adversus
Samnites, Marsos, Pelignos et Umbros. XLII; A L. Volum- —
nio vincuntur Sallentini, a Q. Fabio Proc. Samnites ad Allifas;
— XI.III; a Q. Marcio Tremulo Hernici, a P. Cornelio Arvina
Samnites ; Hernici in deditionem accipiuntur, et aliis eorum
populis suae redduntur leges, et concilia connubiaque inter ipsos
permittuntur, aliis adimuntur. Censores vias per agros publica
faciunt impensa, et aedem Salutis locant ; cum Carthaginiensibus
tertio renovatur foedus. — XLIV ;
Samnites in campum Stellatem
agri Campani incursiones faciunt, et occidione occiduntur a
L. Postumio et Ti. Minucio. —
XLV Samnitibus foedus peten- ;
tibus redditur, daturque etiam Marrucinis, Marsis, Pelignis,

Frentanis: Êquorum XLI oppida expugnantur iutra L dies,
et nomen eorum prope ad internecionem deletur. XLVI —
Cn. Flavius scriba, libertino patre natus, a forensi factione
creatur aedilis curulis : civile jus, repositum in penetralibus pon-
tificum, et fastos evulgat: aedem Concordiae dedicat : ad colle-
gam aegrum visendi causa venit; et, quia nobiles ibi assidentes
ci non as°urgunt, curulem eo jubet, ut de illa
afferri sellam
inimicos spectet propter ejus comitia pierique nobilium annu-
:
tos aureos ct phaleras deponunt et forensis factio, Ap. Claudis

:
Digilized by Googie
LIBER IX. CAP. I. 5
censura vires uacta, atque per omnes tribus divisa, in foro cara-
poque dominatur : Q. Fabius censor illam deinde in quatuoi
tribus conjicit urbanas , et Maximi inde coj^nomen accipit ab :
eodem institutum dicitur, ut equites id. jul. ab aede HonorLs in
Capitolium transveherentur.
I. Sequitur hunc annum nobilis clade romana

Caudina pax‘, T. Veturio Calvino, Sp. Postumio con-
sulibus.Samnites eo anno imperatorem C. Pontium®,
Herennii filium, habuerunt, patre longe prudentissimo
natum, primum ipsum bellatorem ducemque. Is, ubi
legati qui ad dedendas res ^ missi erant ,
pace infecta
,
redierunt : « Ne nihil actum, inquit, hac legatione

« censeatis, expiatum est, quidquid ex fcedere rupto
« irarum in nos caelestium fuit. .Satis scio, qiiibus-
« cunque diis cordi fuit*, subigi nos ad necessitatem
o dedendi res, quae a nobis ex foedere repetitae fuerant,
« iis non fuisse cordi tam superbe ab Romanis foederis
« expiationem spretam. Quid enim idtra fieri ad pla-
« candos deos mitigandosque homines potuit, quam
« quod nos fecimus? Res hostium in praeda captas,
« quae belli jure nostrae videbantur, remisimus au- :
« ctores belli®, quia vivos non potuimus, perfunctos
« jam fato dedidimus bona eorum , ne quid ex con-:
Cap. I. I. Caudina pax, ad Cau- 4 . Qiiibuxunqtte diis cordi fuii ,
dium facU, vidr cap. 5. confer ad VI, 9 , n. t ;

Uvio ante ocu-
Pontium, Herennii f. confer
a. C. los fuisse putat Gron. orationem Nicia®
Drak. , qui ex Cic. de Sen. cap. i a , et apud Thucyd. VII, 77 : ixv* Y*r
Aurei. Viet. 111. cap. 3o, docet, et Totc TS
patrem et filium dictum fuisse C. Pon- 6ibi-y tarpaTiuoausv, Aitt-
tium , illum vero habuisse cognumen

Herennii (unde Uerennius Pontius 5.. Auctores belli, elc. propr. non
cap. 3 vocatur, hoc est, Pontius He- ni&i unum; confer VIM, 39 Sed . 1 «-^
rennius,
,
tlc quo vide ad 111 , t, n. i), oratorie augetur et invidiose. — Per-

hunc Thelesini. functos fato ,
Brutuluin 1'apium iult l-
3. l/bi legati , qui ad dedendat res, ligit, cujus exanime corpus dedtiurii
eic. confer VIII, 37. erat. En, — Dedidimus.: a(. ledruut.
Digitized by Google
, , ; , ,
A. C' 319.
6 T. LIVII C. C. 433.
« tagione nox» renjaneret penes nos, Romam por-

« tavimus. Quid ultra tibi, Romane, quid foederi, quid
o diis arbitris foederis tuarum ira- debeo? Quem tibi
« rum, quem meorum suppliciorum judicem® feram?

« neminem, neque populum, neque privatum, fiigio.
a Quod si nibil cum potentiore juris bumani relinqui-
ci tur inopi, at ego ad deos vindices intolerand» su-
(I perbi» confugiam; et precabor, ut iras suas vertant
n in eos, quibus non su» reddit» res, non alien»
« accumulat» satis sint ; quorum s»vitiam non mors
« noxiorum, non deditio exanimatorum corporum,
« nou bona sequentia domini deditionem exsatient;
K placari qui nequeant?, nisi bauriendum® sanguinem
o laniandaque viscera nostra pr»buerinius. Justum est
« bellum, Samnites, quibus necessarium; et pia arma,
« quibus nulla nisi in armis relinquitur spes. Proinde,
« quum rerum humanarum 9 maximum momentum sit,
« quam propitiis rem, quam adversis agant diis, pro
minus recte, nisi prcsens est tempus Adde supra hoc cap. Quidtfuid ex
verbi dedere, non sine ivipYits et dere rupto irarum in nos etelestium
RfYertu qucniam; Bauer. At praecedit fuit. Eb.
remisimus et sequitur portavimus. 7. Placari qui nequeant : ita et
A. Quem tibi tuarum irarum Strotfa. inaemitûi , quum in nonnullia
dicem feram , vide ad III, 14, n. 6. MSS placarique et placari qua exatet.
Tam Samnitium causa, ut
liquida est Exsatient :
placari nequeant etc. le*
quovis judice vincere facile possim gebatur ante Drak. qui dedit : exsa-
Gron. —
Pugio ride ad VIII, 33, n. tient. Placari nequeunt, etc. motua
5. — cum potentiore adversus
Nihil auctoritate MS Klockii, a quo tamen
eum,7Mrw humani relinquittrr inopi, svpe conjecturat pro codlcia lectione
nibil prKsidii in juie humano quod : venditari passim jam monuit Strotfa.
Cic. OfT. I, S, jus societatis humana 8. Haurientium sanguinem, vide ad
dicitur; Em. — Iras suas vertant, VII, IO, u. 6. —
Justum hellumetpia
iram suam Leid. a. Sed signanter <ror arma , v. ad I, as , n. 6 , et 1, 3o , n. 7.
plurali numero dici ,
quum sermo q. Quum rerum humanarum maxi-
est de diis, observat Cerda ad .£neid. mum momentum sit confer ad 1,47»
I, 1 1 ;
laudatja etiam hia Livii exem« n. 7, et 111, 27, n.6. Mox Gron. conj.
plisIII , 7 : fêniam irarum calestium, quam propitiis, quam adversis agantur
finemque pesti exposcunt, etc. VIII, diis. Sed bene Strotb. monet, adver-
33 :
preces qua deorum iras placant. bium intendendi quam ab hoc loco
Digitized by Googie
, , , ^ ,,
tr.c.4H LIBER IX. GAP. I. II.

7
« certo habete ,
priora bella adversus deos magis,
« quam homines, gessisse; hoc, quod instat, ducibus
« ipsis diis gesturos. »
II. Haec, non laeta magis, quam vera, vaticinatus,

exercitu educto, circa Caudium castra, quam potest
occultissime, locat : inde ad Calatiam., ubi jam con-
sules romanos castraque esse audiebat , milites decem
pastorum habitu mittit; pecoraque diversos, alium
alibi haud procul roraanis pascere jubet pra;sidiis
‘, :
ubi inciderint in pra;datores, ut idem omnibus sermo

constet , legiones Samnitium in Apulia esse, Luceriam
omnibus copiis circumsedere : nec procul abesse, quin
vi capiant. Jam is etiam rumor, ante tle industria
vulgatus , venerat ad Romanos : setl fidem auxere ca-
maxime, quod sermo inter omnes congi'uebat.
ptivi, eo
Haud dubium, qiun Lucerinis opera Romanus

erat
ferret, bonis ac fidelibus sociis’; simul ne Apulia
omnis ad pr.Tsentem terrorem ^deficeret. Ea modo,
qua irent, consultatio fuit; duae ad Luceriam ferebant
alienum eaae ,
quum nulla res adversu tempore aliud dicant ; Em. Sic fere X
diis bene , nulla propitiis male geri pos- a6, n. 5 , constare res incipit, faoc est
tit, nihiique referat, utrum parum, an eodem modo ab omnibus referri^XXI,
multum adverti, vel propitii sint; et 38, n. 6, id inter omnes scriptores
jungenda esse queun rem agant hoc constat, in eo consentiunt, lociu et
est, quae res agatur (tvas man unter- ratio mortis constat XXV, 17, n. a,
nehme)f vel quam rem agant scilicet ne ipsis quidem, quid vellent, satis
homines; quod substant, latere dicit constabat XXXIl, 19.

in prtcc. adject. hunuuinrum ut paa> a. Lucerinis ,
bonis ac JiJclibus so-
sim aba in verbis, substantivis aut ad* ciis :de quo nec Livius antea, nec
jectivis cognati stgniiicatus. Ginfer ad- alii, quod sciam, roemoriie quidquam
49« n. 5. Agamus MS Lovel. a que prodidere. Luceria est oppid. Apulia^
lectio non temere spernenda. Eo.
,
— antiquissimum (vide Strab. VI, pag.

Post Deos vel gesturos excidit forte 196), et Apuli fcedus qulderu feceram
nos vel vos. Alterutrum certe suppi. cum Romanis ,
sed paulo post defece-
Csp. II. <. Dwersost alium alibi, rant. Confer VIII ,a5 ;
XXXVlI, 39.
confer ad III, 6n, n. i. — Ut idem Urbs illa post Caudinam cladem ad
omnibus sermo constet, ut non discre- Samnites defecisse videtur, ct mox s
pent a se invicem, uec alii alia, vcl alio Romanis capitur; v. cap. la ,
ibiq. n. 4 •
, : , :
,,
A. C. JtQ.
8 T. LIVII V C. 43J
viae; altera praeter oram superi maris ^ patens aperta-
que, sed, quanto tutior, tanto fere longior; altera
per Furculas Caudinas brevior sed ita natus < locus est ;
saltus duo alti, angusti , silvosique sunt , montibus circa

perpetuis inter se juncti ;
jacet inter eos satis patens,
clausus in medio, campus, herbidus aquosusque, per
quem medium iter est; sed ante, quam eum,
venias ad
intrandae primae angustiae sunt, et aut eadem, qua te
insinuaveris, retro via repetenda*; aut, si ire porro
pergas per alium saltum arctiorem impeditioremque
,
evadendum. In eum campum via alia per cavam ru-

pem, Romani, demisso agmine, quum ad alias angu-
stias* protenus pergerent, septas dejectu arborum
saxoruraque ingentium objacentem molem invenere;
quum fraus hostilis apparuisset, pra;sidium etiam in
summo saltu conspicitur. Citati inde retro qua vene- ,
rant ,
pergunt repetere viam ; eam quoque clausam
sua obice 7 armisque inveniunt. Sistunt inde gradum
sine ullius imperio; stuporque omnium animos, ac
velut torpor quidam insolitus membra tenet intuen- :
3. Pr^rter oram super! nutris. Non o. a ;

VII , to, n. 6 , el "XXV, 17, n.
facile intelligitur quomodo ab urbe 5. Mox alium saltum altiorem impe~
Campani» Calatia ad Mediterraneam ditioremque (hoc est, itineris impedi-
Apnlise urbem Luceriam euntibus au* tioris, minus pervium, ut XXXVI,
peri maris ora legenda sit. Haec igitur 3o ,
n. 3) quidam libri rectius forsan
aut mendosa esse , aut incoriose a ob praec. saltus duo alti angusti.
Livio scripta suspicari licet. Eo. 6. Ad alias angustias ad alteras
Per Furculas Furcas ) Caudinas, diversas, oppositas, ut alia pars XXIV,
angustias, a forma furcae, seu furcillc 37. — Protentu scripsi pro protinus,
aut liter» ^ sic dictas. Confer ad Sil. non improb. Bruero, qui id psme qui-
VIII .
565. dem redundare monet ob voc. pergant,
4. Sed ita natus locus est, vide ad sed et porro pergere et pergere pro
V, 37, n. 6. — Clausus in medio ire, proficisci s»pe nostro dici, ut
» quid hoc est? An inter medios sal- mox pergunt repetere. Confer ad II,
tu»? Nam dixit inter eos. Forte leg. 45 , n.IO, et XXII , 5o , n. 3.
clausus undique. <• Baoer. 7. Eam quoque clausam sua obice
5. j4ut eadem qua ,
te insinuareris, scilicet arboribus dejectis saxommque
/efro via repetenda vide ad IU, 70, mole. H»c quas! propria obex borum
Digilized by Googie
; ,
* LIBER IX. GAP. II. III. 9*

tesque alii alios (quum alterum quisque compotem
magis mentis ac consilii ducerent) diu immobiles si-
lent. Deinde ubi praetoria consulum erigi videre et ,
expedire quosdam utilia operi*, quanquam ludibrio

fore munientes , perditis rebus ac spe omni adempta,
cernebant ; tamen , ne culpam malis adderent , pro se
quisque, nec hortante ullo, nec imperante, ad mu-
niendum versi, castra propter aquam vallo circum-
dant; sua ipsi opera laboremque irritum (praeterquam
quod hostes superbe increpabant )
cum miserabili
confessione eludentes 9. Ad consules moestos , ne ad-
vocantes quidem in consilium (quando nec consilio
nec auxilio locus esset), sua sponte legati ac tribuni
conveniunt : militesque ad praetorium versi, opem,
quam vix dii immortales ferre poterant, ab ducibus
exposcunt.
III. Querentes magis , quam consultantes nox op- ,
pressit, quum pro ingenio quisque fremerent «alius, :
« per obices viarum; alius, per adversa* montium,

« per silvas, qua ferri arma poterunt, eamus. Modo
« ad hostem pervenire liceat, quem per annos jam
« prope triginta vincimus*, omnia aequa et plana erunt
locomm, cui opponitur armorum 4 ;

Harlei. Gaertn. Portug. Haverk. etc.
obex; Strotb. tot itaque codicum fide nixam in con-

8 Expedire quosdam
. utilia operi texturo recipere non dubitavimus. Vide
insmimenu muniendi» c«»tri» apu, inf. XXVIII , 46; XXIX, 35; XXX VT,
Sehanzseug i Doer. 1 5 ; XXXVI II , 4 1 , etc. eodem tamen
Cum miserabili confessione elu^ eensu "versus cum praepositione in Li-

9 .
dentes y confer ad 36« n. 4- Elegans vium conitruxissc videbimus ad lib.
oratio pro vulgari quam non solum :

XXXVI, 1 5. Ed.
bostes superbe riderent, sed ipsi cum Cap. AUus per adversa (al.
III. t.
dolote el irrisione faterentur, frustra diversa') montium vide ad IV, 27 ,

^
opera sua et laborem esse; Doer. n. i.Vox a/<W delenda videbatur Mur.
Ad preetorium 'versi ; quidem in prto^ et Gron. Recte, opinor. — et subscri-
tortum nostram vero lectionem tuen* bit unus e nostris cod. £0 .
tur Pali, iluo cum Thuan. uterqueYoM. a. Quem per annos Jam prope XXX
Helm. florent. Leid. duo, Lovcl. a, .3, •vincimus : verba gloriantium et rem
, , ,
A. C. 3n|.
lU T. LIVII U.C. 433.
« Romano ,
Samnitem pugnairti Alius
in perfidum :
« Quo, aut qua eamus? Num montes moliri sede sua

« paramus? Dum haec imminebunt juga, qua tu ad
« hostem venies? Armati, inermes, fortes, ignavi, pa-
« riter omnes capti atque victi sumus. Ne ferrum qui-
« dem ad bene moriendum oblaturus est hostis sedens :
(cbellum conficiet^.» His invicem sermonibus, qua

cibi qua quietis ® immemor, nox traducta est. Ne Sam-
,
nitibus quidem consilium in tam laetis suppetebat re-

bus itaque universi Herennium Pontium ^ patrem
; ,
imperatoris, per literas consulendum censent. Jam is

gravis annis non militaribus solum sed civilibus quo- ,
que, abscesserat muneribus in corpore tamen affecto :
vigebat vis animi consiiiique; is, ubi accepit, ad Fur-

culas Caudinas inter duos saltus clausos esse exercitus
romanos, consultus ab nuntio filii, censuit, omnes
inde quamprimum inviolatos dimittendos; quae ubi
spreta
3. sententia est , iterumque , eodem remeante nun-
tio, consulebatur, censuit, ad unum omnes interfi-
ciendos : quae ubi tam discordia inter se ,
velut ex an-
cipiti oraculo ,
responsa data sunt :
quanquam filius
ipse inprimis jam animum quoque patris consenuisse

in affecto corpore rebatur; tamen consensu omnium
nomenimque au|(«otiiifu. Samnites pri- Confer ad XXII , 5o ,

n. a ;
ad Sil. II ,
mum victi tono Urbis 419 (videVII, 7 o 5; III, xa3; IV, 5o8, et Cuperi
33) adeoqne ante annos XXJl vinci^ Obss. 1,8. 1
mus ei uno MS recepit Drak. et ex 4. Sedens bellum conjiciet, vide ad

ed. Gryph. Bauer. ut rectius quam W- VII, 37, n. 4.
cimus beito scUicet nondum finito 5. Qua cibi, qua quietis (vide ad
more Liv. ut XXIII, i3, n. t, nune II, 35, n. 3) immemor nox t. e. peu
fuum vincimus t quum victores sumus. ab immemoribus ; vide ad III , 36 , n. 8.
In perjidum Samnitem pugnanti, 6. Herennium Pontium, etc. confer
confer ad VlIl , 6, n. 7. — Quo aut Appian.Samn. Exc. IV. In corpore —
qua casnus, confer ad 111, 70, n. a. tamen ajjecto, debilitato seueetute.
— Montes moiiri sede sua vide ad Hinc mox animum quoque patris con-
TI , I X, n. 5. — ^d bene moriendum, senuisse (confer ad I, aa) in affecto
boneste, ut decet virum fortem. corpore. Confer ad V, 10 , n. 6.
u.c.^1: LIBER IX. GAP. III. IV. ii
victus est , ut ipsum in consilium acciret.
Nec grava-
tus senex plaustro in castra dicitur advectus , vocatus-
que in consilium ita ferme loquutus esse, ut nihil
sententiae su® mutaret ; causas tantum adjiceret :
Priore se consilio, quod optimum duceret, cum po-

tentissimo populo per ingens beneficium perpetuam
firmare pacem amicitiamque : altero consilio in mul-
tas cetates, quibus , amissis duobus exercitibus haud
,
facile receptura vires romana res esset, bellum dif-

ferre ; tertium nullum consilium esse. Quum filius
aliique principes percunctando exsequerentur Quid
si media via consilii caperetur, ut et dimitterentur
incolumes , et leges iis jure belli victis imponerentur?
« Ista quidem sententia , inquit , ea est , qu® neque
o amicos parat, neque inimicos tollit. Servate modo,
« quos ignominia irritaveritis. Ea est romana gens,
a qu® victa quiescere nesciat. Vivet semper in pecto-
« ribus illorum*, quidquid istuc pr®sens necessitas

« inusseiit; neque eos ante multiplices poenas expeti-
« tas a vobis quiescere sinet. »
rv. Neutra sententia accepta , Herennius domum e
castris est avectus. Et in castris roraanis quum frustra
multi conatus ad erumpendum capti essent, et jam
omnium rerum inopia esset; victi necessitate legatos
primum pacem xquam petereut si pacem
mittunt, qui :
Percunctando exsequerentur, vid.

^7 . etc. XXXV, a8 : quem locum captu-
ad Vf tSf o. 7. KreqaeiM apud Livium rus ipse esset, cogitando ac queerendo
iUud loquendi genua.^YI ,14; exseque~ exsequebatur, et malta alia ex. paaahn
kantur qiuerendo , ubi tanUe rei fur- occurrent. En.
tum occultaretur. Hoc lib. cap. 16 : 8. yiret semper in pectoribus illo-
itaque subinde exsequentes legati, quorum, in memoria erit et penitua inai-
nam pacto, «c. XX.II, 3 ; Summa debit , vel vivida quaai memoria erit
omnia cum cstra inquirendo exseque- Jl^nominiai , seu macul» a neeessitate
,
XXV, 09
batur.
scitando quee acta
; exsequentibus
cum Xomanis es-
sci- i\% intuta . — Quidquid istuc i)soc eet,
, istud; confer ad Tac. Anu. XI, 7, n.
se tt, dilucere id, quod erat, cmpit. 1 ) inusserit ilUa i^nominiar.
Digilized by Googie
, ,, ,
!-i T. Livii
non impetrarent, uti provocarent aci pugnam. Tum
Pontius, debellatum esse respondit, et, quoniam ne
victi quidem ac captifortunam fateri scirent', inermes
cum singulis vestimentis sub jugum missurum : alias
conditiones pacis cequas victis ac victoribus fore ; si
agro Samnitium decederetur, colonice abducerentur,
suis deinde legibus Romanum ac Samnitem cequo foe-
dere victurum^. His conditionibus paratum se esse
foedus cum consulibusferire: si quid eorum displiceat,
legatos redire ad se vetuit. Ha:c quum legatio renun-
tiaretur*, tantus gemitus omnium subito exortus est,
tantaque maestitia incessit , ut non gravius accepturi
viderentur, si nuntiaretur, omnibus eo loco mortem
oppetendam esse. Quum diu silentium fuisset, nec
consules aut pro foedere tam turpi, aut contra foedus
tam necessarium hiscere possent; tum L. I.ientulus,
qui tum* princeps legatorum virtute atque honoribus
erat ,
« Patrem meum ,
inquit ,
consules ,
saepe audivi
o memorantem ,
se in Capitolio unum non fuisse au-
o ctorera senatui redimendae auro a Gallis civitatis,
a (juando nec fossa valloque ab ignavissimo * ad opera
« ac muniendum hoste chausi essent, et erumpere si
« non sine periculo magno, tamen sine certa pernicie

« possent. Quod si, ut illis decurrere ex Capitolio ar-
« matis in hostem licuit (quo saepe modo obsessi in
« obsidentes eruperunt), ita nobis aequo, aut iniquo
Cap. IV. t. Fortunam fateri seirtnt a. JEquo Joedere victurum vide ad

vide ad XXWIII, 5a , n. i. — in- VII, 3o, n. a.
ermes cum singulis •^testitnentts sub 3. Hac quum legatio renuntiaretttr,
ju^tn missurum^ vide ad 111, ig, n. vide ad XX.III, 6, n. a,— mce-
9. — Alias conditiones pacis . . .fore, stitia incessit, vide ad II , a7, n. lo.
divenaa ab aia, quas legati romani de 4. Tum L. Lentulus, qui tum; aal-
pace m|aa poataluaent; Doer. Imo tem tunc; aed potiua dei. Oratio ejua
Liviua alias dixit pro reliquas vldr pulcherriiDoa aublimeaq. senaua spirat.
(
ad IV, IO, n. a); qu» el atatim adji- 5. Ignavissimo ad opera, ut lib.V,
ciootur ; si agro etc. cap. aa, 11. fi.
Digitized by Googie
, ; ,,,
LIBER IX. CAP. IV. i3

« loco dimicandi tantummodo cum hoste copia esset,
<r non mihi paterni animi indoles in consilio dando
« deesset. Equidem mortem pro patria praeclaram esse
« fateor et me vel devovere pro populo romano le-
:
« gionibusque, vel in medios me immittere hostes pa-

ce ratus sum. Sed hic patriam video; hic quidquid roma-
« narum legionum est. Quae, nisi pro se ipsis ad mortem
ac ruere volunt^, quid habent quod morte sua servent? ,
cc Tecta urbis, dicat aliquis, et moenia, et eam turbam,

« a qua urbs incolitur. Imo hercule produntur ea
<1 omnia deleto hoc exercitu non servantur. Quis
, ,
« enim ea tuebitur? Imbellis’ videlicet atque inermis

u multitudo? tam, hercule , quam a Gallorum impetu
« defendit. An a Veiis exercitum Camillumque ducem
« implorabunt? Ilie omnes spes opesque sunt, quas
K servando patriam servamus dedendo ad necem
,
:
a patriam deserimus ac protlimus. At foeda atque igno-

tt miniosa deditio est sed ea caritas patriae est, ut tara
:
« ignominia eam , quam morte nostra , si opus sit

ic servemus : subeatur ergo ista, quantacunque est,
cc indignitas ; et pareatur necessitati , quam ne dii qui-
6. Pro st ipsis ad mortem ruere, pro subditis calcaribus equo, in tnediot
glorU soa ,
ut igaominiam arceant , hostes se immisit. Eo. — Quid habent
nulla patrie ratione habita. Paulo ante quod morte sua servent? Nihil : nam
alterum me ante immittere delendum urbs et imbelles cives in ea relicti mox
recte videbatur (ironovio, qai etiam pariter peribunt. — Produntur qui-
immittere pro mittere Sigonio mo- dam perduntur; aed vulgatum verius
nente ,
restituit. Et ita Cic. Parad. I| est ; mox hoc ipso capite Quas ser-
;
5 : Quee patrem Decium, ûte Jitium vando , patriaM servamus ; dedendo

devovit, atque immisit in armatas ho- ad necem, patriam deserimus ac pro-
stium copias. Tuscul. 1 » : Codrum, dimus. Ed.
qui se in medios hostes immisit famu- 7. Imbellis videlicet, etc. vide ad
lari veste. Noster Vlll, 9 Armatus : IV, 5 , n. 1. — An a Peiis exercitum
equum insiluit ,ac se in medios hostes Camillumque ducem implorabunt? Cm-
immisit. Xi., 4^ : eos quum per n/i* millus ipse quidem Ardea , exercitus
quot dies armaturam levem immitten- vero ejus Vdts accitus erat ,
quare et
do, in stationes lacessis set parvis prm- ipse Velis accitus dicitur, ut XXII,
hif. Curt. dc Hypside VII, 7 : itaque 3 , ubi id jam monuit Stroib.
Digilized by Googlc
, 6
.4 T. LIVII
« ciem superant. Ite, consules, redimite armis civita-
(c tem*, quam auro majores vestri redemerunt. »
V. Consules profecti ad Pontium in colloquium,
quum de foedere victor agitaret, negarunt, injussu
populi foedus 6eri posse', nec sine fecialibus ceremo-
niaque alia solenni. Itaque non, ut vulgo credunt,
Claudiusque etiam scribit foedere pax Caudina sed , ,
per sponsionem, facta est quid enim aut sponsoribus ;
in foedere opus esset, aut obsidibus, ubi precatione

res transigitur? Per quem populum fiat, quominus
legibus dictis stetur^, ut eum ita Jupiter feriat, quem-
admodum afecialibus porcus feriatur. Spoponderunt
comsules , legati , quaestores, tribuni militum; nomina-
8 . Redimite armu civitatem armis subscriptis suis nominibus tenebantur

hosti tradendis, aut traditis, tanquam ea, donec eam universa respublica
pretio redemptionis. A/côres 'i>ettri ; ratam haberet : unde csp. 8 , me tpon~
nostri \onM. duo, Lovel. i, a, 3, sione oBstrinxi; qua tamen, quando

Harles. Portug. Klockian. Haverken. injussu populi facta est, non tenetur
Fra^m. Hav. Heamii oxoniensis B. et poptti. rom. la foedere feciales erant,
vrtt. edd. ante Frobenian. 1 535. Vul- qui, a populo rite constitoti, populi
gatum quod est in Fior. Leid. a,Lovel. nomine fordus feriebant ,
ita ut eo sta-
4 , et Gaertn. preferendum arbitra> tim universus populus teneretur. In
mur,quia convenire non videtor Len- sponsione obsides dabantur, ab iis qui
tulo, ut dicat ouijores nostri, quum promiserant, his qui postulaveranl :
supra narraverit, patrem suum in Ca- in foedere non item , ubi utraque pars
pitolio unum non fuisse auctorem se- Juvem ultorem invocat precaturque,
natui redimendae auro a Gallis civita- ut in eam partem animadvertat, quae
tis. Eo. non steterit foedere. * Confer Grot. de
CsP.V. I. A’iejgarrmr, injussu populi jure B. et P. II , 1 5 et 1 . Aliis scripto-
fvdns Jieri poste, Nota Strotb. est

elc. ribus haec similesque, sponsiones di
haec confer 1 » s4 » unde intelligitur,
: •• cuntury<r(fe/-a ; vide Duker. ad hunc
quid sit foedus, quo ritu fiat, ac quo- lucum et Sigon. de ant. jur. Ital. 1, i.
modo a sponsione differat, scilicet ut Cartcniro apud Caudium a consulibus

apud tio% Friedensschluss, sen /‘ertrag male pugnatum esse, tradunt C>c. de
et Cmpitulation. Fordus enim erat, ubi III, 3o, de Sen. ta; Zonar. lib. 7
ofl‘.
ulraque pars et postulabat vicissim ,

et exir. et Piot. Parali, pr. -
— Claudius»
promittebat: \n sponsione alterius erat que, vide ad VI, 4 a, n. 4 .
postulare, alterius respondere, vel pro- a. Quominus legibus dictu stetur,
mittere. Praeterea ritu et soiemnibus ut mox si pacto non staretur. Confer
differebant, ut ipse Livius addit. In ad 111, 30, n. 11 . — (Jt eamitaJu»
sponsione enim sponsores erant ,
qui piler feriat, etc. confer I, a4-
Digilized by Googie
, : , , ,
S c ‘liber IX. CAP. V. i5

que omnium, qui spoponderunt exstant ,
: ubi, si ex
foedere acta res esset , praeterquam ^ duorum fecialium
non exstarent; et propter necessariam foederis dila-
tionem obsides etiam sexcenti equites imperati, qui
capite luerent, si pacto non staretur. Tempus inde
statutum tradendis obsidibus exercituque inermi mit-
tendo^. Redintegravit luctum in castris constilnm
adventus, ut vix ab iis abstinerent manus, quorum
temeritate in eum locum deducti essent; quorum
ignavia foedius inde, quam venissent, abituri. Illis
non ducem locorum , non exploratorem fuisse, bel-
luarum modo aecos in foveam missos. Alii alios in-
tueri , contemplari arma mox tradenda , et inermes
foturas dextras, obnoxiaque corpora hosti ^ propo- :
nere sibimet ipsi ante oculos jngtuiabostile; et ludibria

victoris, et vultus superbos, et per armatos inermiam
iter; inde foedi agminis mi.serabilem viam®, per socio-
rum’ nrbes reditum in patriam ac parentes, quo saepe
ipsi majoresque eorum triumphantes venissent. Se
solos sine vulnere, sine ferro, sine acie victos : sibi

non non manum cum hoste
stringere licuisse gladios,
conferre nequidquam arma , neqt/udquam vires,
: sibi
nequidquam animos datos. Haec frementibus hora fa-
V Pr^mrputm dtttrum ftcialium : acerbutnquc iter agminis fcedi pu-
tot etiam Cic. de Leg. II, 9, n. ai, dendi et ignominiosi. Meditum in
ruemorat : alii plurea. patriam ac parentes Stroth. huc per-
4. Extrcituque inermi mittendo sub tinere putabat, quae monuimus ad I,
jugum et dimittendo exerc/rai; vide 33 , n. 7. Sesi cum Gron. potius et 9 M

—
,
ad rV, la , n. 7. Ahitttri : durius Helrost. leg. in patriam ad parentes.

abesse essent, monet Bauer. ^d modo — Sic edidit Campanos : et quum ipsa
praN'essit , et ita repetendum fuisset. ratio et perpetua Livii consuetudo
Ctrcos incautos, improvidos, non postulent ad, et Id etiam reperiatur m
utentes quasi oculi.s mentis ac lumine uno scripto, ut testatur Groaovitas,
rationis ,
ut IV, .^ 5 , et VII , ^4 - Drak. admittendum censemus. Eu. Confer II
5 . Obnoxiaque corpora hosti, vide i 3 ,
n. 4; II, 49 1 n. 7; XXII, 6oraed.
ad III, 39, n. f. etPlaut.Capt. Prol. 43 «< Reducemque ;
6. Miserabilem viam, luctuosum faciat liberum io patriam ad patrem. •

, ; , ,, , ,
A. C.
i6 't. LIVII V. C. 43i.
3i;|.
talis ignominiae advenit, omnia tristiora experiundo

factura, quam quae praeceperant animis’. Jam primum
cum singulis vestimentis inermes extra vallum exire
jussi, et primi traditi obsides, atque in custodiam ad>
ducti; tum a consulibus abire lictores jussi, paluda-
mentaque detracta tantam inter ipsos, qui, paulo :
ante eos exsecrantes,, dedendos lacerandosque censue-

rant, miserationem fecit ut, suae quisque conditionis
oblitus, ab illa deformatione tantae majestatis, velut
ab nefando spectaculo, averteret oculos.
VI. Primi consules prope seminudi' sub jugum
missi tum ut quisque gradu proximus erat , ita
:
,
ignominiae objectus tum deinceps singulae legiones. ;
Circumstabant armati hostes, exprobrantes eludentes-

qiie :
gladii etiam plerisque intentati : et vulnerati
quidam necatique, si vultus eorum indignitate rerum
acrior' victorem offendisset; ita tra^lucti sub jugum,
et, quod paene gravius erat, per hostium oculos. Quum
e saltu evasissent etsi velut ab inferis extracti tum
, , ,
primum lucem aspicere visi sunt, tamen ipsa lux ita

defonne iiituentibus agmen omni morte tristior fuit.
Itaque, quum ante noctem Capuam pervenire pos-
7 Quam qu<P pr<n:eperaHt animis f

. quid factum , narratur ; Baner. post
vide ad Vll, a6, n. 5. '
tantam excidisse putabat Drak.
8 . Tantam inter ipsos... miseratio- Cxr.VI. I. Prope seminudi sub jit-
nem fecit, etc. •> Nun cohaerent b«c gum missi, vide ad III, 19 , n. 9 .
eam antecedd. Debebat fecerunt; aut Tum deinceps vide ad 1 , a x ,
n. 8 .
ante tantam insere itt, tcI tfuod. Sed EUidentesque vide ad 1, 36, o. 4«
forte oblitus sui est , uh hunc ipsum a. f'û{t%ts eorum indignitate rerum
usum participii, notantis, quod sunt acrior, non ob indignitatem sed quam
jussi quod sunt paludamenta detracta pro indignitate sl acrior, contuma-
t|uasi jussio ut abirent, detractio pa- cior ,
minacior caset vultus , quam fer-
ludamentorum, ^juberi, rb detrahi, ret indignitas et conditio obnoxia,
ut Orzci in/initivo utuntur, et Itali quam submissus deceret vultus, non
hodie. Possis et jussos legere pro jussi: fortis; Batier.>— Traducti per hostium
sed res ut gesta monstratur, nec mo- oenhs vide ad II, 38, n. 4 . — Lucem
do, quid misrratiuneui fecerit, srd et, aspicere visi sunt sibi ipsi-
Digitized by Googie
, ,, , ,
, { :
i LIBER IX. CAP. VI. 17

sent; incerti de fide sociorum, et quod pudor prae-
pediebat ,
circa viam haud procul Capua omnium
egeni^ corpora humi prostraverunt; quod ubi est Ca-
puam nuntiatum, evicit miseratio justa sociorum su-
perbiam ingenitam Campanis confestim insignia sua :
consulibus, fasces, lictores, arma, equos, vestimenta,

commeatus militibus benigne mittunt et venientibus ;
Capuam cunctus senatus populusque obviam egressi,

justis omnibus hospitalibus, privatisque et publicis
funguntur officiis neque iliis sociorum comitas vul-
;
tusque benigni et alloquia* non modo sermonem

elicere, sed ne, ut oculos quidem attollerent, aut con-
solantes amicos contra intuerentur*, efficere poterant
adeo super moerorem pudor quidam fugere colloquia
et ooetus hominum cogebat Postero die quum juvenes !
nobiles , missi a Capua, ut proficiscentes ad finem Cam-

panum® prosequerentur, revertissent, vocatique in
curiam percunctantibus majoribus natu multo sibi ,
mcestiores et abjectioris animi visos, referrent; adeo
3 . Omnium fgeni corpora, ttc, re- Drak.adhunc locom; Doer. ad CatuIL

ctius foite al. egena hoc est , onnihus, XXXVIll, 5 , et latpp. Hor. EpocL
quibus corpora curantor, et veteres XIII, 18.
—
Son boc loco non modo
diligentius quam nos curare solebant, omissum esse , ut pessime sequente ne
destituta at fraudata ,
quum et puderet quidem, monet Doer. Confer ad I, 40,
et dedignarentur, quarrere, aut sumere, n. 1. Sed pnecedit neque,
qu* usui essent; Gron'. — Hwc lectio, 5 Amicos contra intuerentur, conf.
.
quae editos ante Sigonium obtinebat ad I, iG ,

n. 8.
quam tuentur duo eGronovianis, trea 6. Ad fuxem eampanum vide ad
e nostris scriptis autiquissimi , merito II, 49, n. 10. Mox suspicari possU
placuit magis Gronov. quam ea que a vocati in curiam referunt quia de-
Sigon. subjecta fuit. £0, — Egena poe- sideratur h. 1. apodosis. Sed ea que-
tice plane dictum , et possit ferri renda in prine, csp. seq. Coufer ad Y,
quum poetica non abhorreat Uvius; a 4 , n. 6. —
Abjectioris animi alii
Bauer. — Evicit, vicit. Benigne abjectiores animi hoc csl , animo ,

mittunt, vide ad 111 , 63 , n. 3. prob. Biiucro; sed si Livii, omtionem
4. yuUmque benigni et alloquia omni modo variare captantis, morem
consolationes (^Zureden sequi velimus, recipienda erit lectio,
Zttsprueh), ut et al. allocutiones» Ck>nf. quam contra Sigon. defendit Gron. En-
III.
1
i8 T. LIVII •
c'c.j;r
silens,ac prope mutum agmen incessisse : taceret in-
dolem illam romanam , ahlatosque cum armis animos.
Non reddere salutem, non salutantibus dare respon-
sum^, non hiscere quemquam prre metu potuisse,
tamquam ferentibus adhuc cervicibus jugum sub quo ,
emissi essent. Habere Samnites victoriam, non prce-

claram solum, sed etiam perpetuam^; cepisse enim
eos non Hornam sicut ante Gallos sed, quod multo
, ,
bellicosius fuerit, romanam virtutem ferociamque.

VII. Quum ha-c dicerentur audirenturque, et de-
ploratum p.Tne romamim nomen ' in concilio sociorum
fidelium esset; dicitur Ofilius Calavius, (Jvii filius,
clarus genere factisque, tum etiam a*tatc veremlus,

longe aliter se habere rem dixisse : Silentium illud
obstinatum , fixosque in terram oculos, et surdas ad
omnia solatia aures, et pudorem intuendev. lucis, in-
gentem molem irarum * ex alto animi cientis indicia
y. Tacere indolem illam rom . , tor^ nunquam posthac ausuri sint rebella-
pere, non «xscrerc, liaud animad- re «•
; Rauer.
verti; quod aptiut e&»r hoc lt>co ub Csp. VII. t. Deploratum rom. no-
prcc. ct avqq. quam jacere (
vidr ad men f vide ad I, fo, n. a , et III, 38,
X, .^5, n. 3)9 quod Grut. conj. et n. 3. — In concilio; al. consUio, non
Drak. probavitf monent Gron. ct Ducr. male, quia senalua erat; Bauer. vide
Conf, ad X , 35* n. 3. Contra Rauer. ad 1, 54 , n. t.
contendit, nil abaurdius e»ac hac lectio- X. instentem molem irarum (in qui-
ne : non eiurn ante claniaue illam in- busdam MSS misutrum) exalto animo
dolem. Confer et Drak. indolem rom. cientis hominis cujosvis indicia esse :
'
ut cap. 7 , ingenia romana. sed cum aliis potias leg. animi ex alto
8. Aon salutantibus dare responsam et quasi profundo sui, vel imo pectore
baud dubie glossa , verbis non reddere cientis uc velut spirantis : alte namque
salutem adscripta; qux et sententia in pectus descenderat illata contume-
est .Stroth. — Ferentibus cervicibus lia ;
Gron. animo bene in se ; aluu ani-
absoluti ablativi, nisi Icg. ferentes; mus est, qui occaltat consilia sua : sed
Bauer. genitivus cie/iru tunc non liabei , unde
g. Sed etiam perpetuatu victoriam , pendcat ; nisi legere malueris cientium ;
fructus perpetui ,
valitoram in omne Bauer. o/iimi Voss. 1 . Confer ad Tac.
tempus. Bomanam virtutem ferttciam- Ann. II, 8a , n. 6. dito animo, seu
tjue cepisse^ ademisse Romanis, exuisse animi opponitur summo, vel imo ani-
I
tUos omni animo et fortitudine, ut mo : nisi meram lacinimitatem eo
TSgitized by Gorigle
, : , — ;
i c ni: LIBER IX. CAP. VII. 19

esse aul romana se ignorare ingenia , aut silentium
:
illudSamnitibus flebiles brevi clamores gemitusque

excitaturum ; caudinceque pacis aliquanto Samnitibus
quam Romanis tristiorem memoriam fore. Quippe
suos quemque eorum ^ animos habiturum , ubicumque
congressuri sint caudinos non ubique Samniti-
: saltus
bus fore. Jam Romae etiam sua infamis clades erat ;
obsessos primum audierunt tristior deinde ignomi- :
niosae pacis magis, quam periculi, nuntius fuit; ad

famam obsidionis delectus haberi coeptus erat .
; dimis-
sus deinde auxiliorum apparatus, postquam deditio-
nem tam foede factam acceperunt; extern ploque sine
ulla publica auctoritate consensum in omnem formam
luctus est’. Tabernae circa forum clausae; justitiumque
in foro sua sponte coeptum prius ,
quam indictum
Significari nuUs; Ero. — Nulla hic, VII, ^9 Heyn. ad Virg. Cult. 78;
;
ut recte observat Gronovius, ubscori* Scbleusneri Lex. N. T. verb. {aÔ.ov.

tas ,
nisi a positu verbomm; indicia — Eodem modo Justinus III, a : non
este animi cientis ac velut spirantis ex inventione earum magis , quam exem-
alto et quasi profundo sui, alte enim plo clarior. Sic et potius jungitur cum
in pectus injuria descenderat ,
ingen^ alia voce comparativi gradus, supra in
tem t tamen bahent ex alto
etc. scripti praefatione Livii , et apud Cicer. Epiat.
aitimo; «ed minus commode; prinus IX, 1 ad familiares. Eo. « Postit tomen
editiones dedere animi, quod planio- et sic inielligi : Tristior fuit nuntius
rem sensum efficit. Ed. pacis, quae magis ignominiosa esset,
3 Quemque eorum
. scU. Romano- , quam periculum quippe : et periculum
rum habiturum suos animos, virtutem erat Ignominiosum, tani turpiter de-
Romanis propriam. Pro eorum qu«- prehensis sua culpa et obsessis, igno-
«lam edd. coram, qu« lectio ex errore miniosior tamen pactio * ;
Bauer.
operarum Elzevir. orta est. 5 Consensum in omnem formam
4. Jam fiomar etiam (al. It, et, vel luctus est al. concessum quod valde
et R.) sua, quam cives sui experti es- arridet Rauern; et facile ex ipso Livio
sent, infamis clades erat, rumorem defendi posset, si in melioribus libris
infamiae sparserat;Doer. — Tristior nou consensum, Caeterum con-
esset
magis ignominiotee pacis, quam peri- sensus et concessus inMSS commutari
culi, nuntius fuit, redundat magis, et solere monuit Drakenborcb. ad Lir.
saepe , ut Graeci jAxXXcs 1 comparativis III, a6, 5 6. Eo. Taberna circa fo- —
aut verbo malle, additur. Confer ad rum clausa, vide ad 111 27, u. 3 ,
.
XXII , 34 ,
n. 8 , et XLI, ci 3 , n. 3 ; Justitiumque inforo sua sponte captum
Drak. ad bunc loc. Dnker. adThucyd. prius, quam indictum, vide ad III ,
3,
Digitized by Googie
A. C 319— 3 iS.
JO T. LIVII l'. C 433—434-
lati clavi, anniili aurei positi; paene moestior exercitu

ipso civitas esse : nec ducibus solum atque auctoribus
sponsoribusque pacis irasci, sed innoxius etiam milites
odisse ,
et negare Urbe tectisve accipiendos. Quam
concitationem animorum fregit adventus exercitus,
etiam iratis miserabilis : non enim tamquam in pa-
triam revertentes ex insperato incolumes, sed capto-
rum habitu vultiique ingressi sero in Urbem ,
ita se in
suis quisque tectis abdiderunt, ut postero atque in-

sequentibus diebus nemo eurum furum, aut publicum
aspicere® vellet. Consules in privato additi, nihil pro
magistratu agere, nisi quod expressum senatuscon-
sulto est, ut dictatorem ilicerent comitiorum causa.
Q. Fabium Ambustum dixerunt, et P. iEIium Paptum
magistrum equitum quibus vitio creatis, suffecti M.
:
-Emilius Papus dictator, L. Valerius Flaccus magister

equitum. Nec per eos comitia habita et, quia t.xde- :
bat populum omnium magistratuum ejus anni, res

ad interregnum rediit. Interreges Q. Fabius Maximus,
M. Valerius Corvus; is consules creavit Q. Publilium
Philonem etL. Papirium Cursorem iterum, haud du-
bio consensu civitatis, quod nulli ea tempestate duces
clariores essent.
n. 1. — Lati clavi ^ atmuli aurei (se- Plinius loco citato. Et re quidem ipsa
nstonini equitumgue insignia) positi, h«ec prima mentio apud Livium annu*
depositi , ot saepe in luctu. Cf. IX. , 4^; lorum aureorum occurrit; nec ex boc
XXXIV, 7;XUII ,
i6;Suct. Aug. loo; loco cultigendum est Ium vulgares ad-
Plin. XXXIII, i,s. 6 (qui etiam de sero modniu fuisse. En.
usu annuU aurei, Komae ascito, agit); 6. Publicum aspicere et in privato
ad Tac. Aon. II, 75 , n. C; Cujae, ad additi, vide ad II, a4 , n. 6. AV4r7 —
raull.Sentent. I, a f,o. x4; Kirchman. pro magistratu Ojêre,vid.ad II, 7,0. 4.
de fun. II, 17. — Annulum aureum 7, Quibus vitio creatis, vide ad V,
senatures et equites roinanus gesta* 17, 11. 4. — Q. Fabius Majcimus, vide
isse c*onstat, sed non vetustioribus ad VIII, 18, n. a. — !s consules crea-
reipublicte temporibus, quibus usum vit, vide ad VII, i6, n. 6. —- Philo^
annulorum rarissimum fuisse, eostjue nem, adde tertium : nam fuit Pbllo
primo ferreos gestari solitos esse tradit consul iterum an. 4a8. Ct VIII, aa. Eo.
, , ,
u c m LIBER IX. C.\P. VIII. ai
VIII. Quo creati suiit die, eo (sic enim placuerat

Patribus) magistratum inierunt, solenriiliusque sena-
tusconsultis perlectis', de pace caudiiia retulerunt.
Et Publilius’, penes quem fasces erant ,
« Dic, Sp. Po-
a sturni, inquit.» eodem illo vultu,
Qui ubi surrexit ,
quo sub jugum missus Haud sum ignarus, in-

erat : «
« quit, con.sules, ignominix, non honoris causa me
« prunum excitatum jussumque dicere, non tamquam

«senatorem, sed tamquam reum qua ^ infelicis belli
n qua ignominiosa; pacis. Ego tamen quando neque ,
« de noxa nostra , neque de poena retulistis, omissa de-

« feiisione
,
qua- non difficillima esset apud baud igna-
« ros fortunarum humanarum necessitatumque ,
sen-
« tentiam de eo, de quo retulistis, paucis^ peragam.
« Qua; sententia testis erit, mihine, an legionibus
« vestris pepercerim, quum me seu turpi, seu neces-
« saria sponsione obstrinxi. Qua tamen, quando in-
« jussu’ populi facta est, non tenetur populus roma-
« nus; nec quidquam ex ea, pra;terq»iam corpora
« nostra, debentur Samnitibus. Dedamur per feciales
« nudi vinctique exsolvamus religione populum®, si
:
« qua obligavimiLS ne quid divini humanivc obstet.

;
Cap. VIII. 1. Quo creati su»t die, vide ad II , r , n. n . — Qui ubi sur-
elc. catifer Drak. Sotennibas sena- rexit : natu stantes sententiam dlce*
tusconsultis perfectis, nam novi con> bant senatores, longioribus orationibus
sulesy Inito tna^stintu, ad »«natum utentes; unde mox me primum exci-
referre, vel eum consulere solebant tatam ud .surgendum jussumque dicere.
prtmurn de religione feriisque latinis Confer ad XXVII , 34 , n. a , 3, et Cic.
(confer ad XXI, 63, n. to; CIc. ad ad Alt. 1, i3.
Quir. p. red. 5 , et Geli. 14,7), tnm 3. Qua infelicis belli, qua i. p. c*nf.
de republica (vide ad XXII, 1 , n. 7; ad II, 35, 11. 3.
Cic. luco laudalo, et iMiil.VI, i),hoc 4. Paucis peragam srntetitiam ritie
eat, ifuoiuodo respublica iri annum ad I, 18, n. lu.

adtuinisiranda domi millliie<{ue, qui in 5. Qua tarne/i, quando injussu , elc.
provincias mittendi et revocandi, quot confer ad Vlil, 5, 11. i.
milites conscribendi et dimittendi stut. 6. Exsolvamus religione populum ,
nt, PubUlins,penesq}iemfasc€s erant. si qua obligavimus vide ad V, a3 . n.

, , ,
A C. ]iS.
22 T. LIVII u. •:
« quo minus justum piumque’ de integro inealur

tt bellum. Interea consules exercitum scribere,.armare,
« educere placet; iiec prius ingredi hostium fines,
« quam omnia justa in deditionem nostram perfecta
«erunt. Vos, dii immortales, precor qu.xsoquc, si
« vobis non fuit cordi*, Sp. Postumium, T. Veturium

« consules cum Samnitibus prospere bellum gerere,
n at vos satis habeatis, vidisse nos subjugum mi.ssos,
« vidisse sponsione infami obligatos ,
videre nudos
o vinctosque hostibus deditus, omnem iram hostium
« nostris capitibus excipientes. Movos consules legio-
«
7. nesque romanas ita cum Samnite gerere bellum ve-
« litis, ut omnia ante nos consules bella gesta sunt. »
Qme ubi dixit, tanta simul admiratio miseratioque
viri incessit omnes», ut modo vix crederent, illum
eumdem esse Sp. Postumium, qui auctor tam fiedae
pacis fuisset : modo miserarentur, quod

vir talis etiam
praecipuum apud hostes supplicium passurus esset ob
iram diremptie pacis. Quum omnes, laudibus modo
prosequentes virum, in sententiam ejus pedibus
Quid divini humanive ^ vide ad iram dirempta? pacis, vide ad 1 , 5 , n. 5 .
III, 17, n. 6. IO. in sententiam ejus pedibus irent
7. Jiatum piuntque . . . bellum con- (videad I, 3 a, n. i 3 ),huic ipsi viro
fer ad I, n. 6. — Quam omnia acerbam futuram, earaque sic tacite

jnsta in deditionem nostram perfecta approbarent nisi quod {modo pro tan-
,
erunt, quae ad deditionem nostram tummodo; Drak. )

laudibus eumdem
perlinent in deditionem nostra per- simul exiullerent ;
Strotb. qui senten-
fecta, vel in deditionem nostram per- tiam requirere hoc modo putabat. Sed
acta, id est, ut omnia redeant ad Raueri nota est ; «« Cur modo? qua
deditionem et per eam per6ciantur, alia re prosequerentur ? An hoc vult
couj. Em. parcere ei potuisse, et servare virum
8. Si 'vobis non fuit cordi, vide ad in civitate? Sic certe intelligenda, sl
VI , 9, n. r. vera , lectio. K superioribus prave re-
9. Miseratioque viri incessit omnes, petitum dclendumque, acute conjecit
confer ad II, 37, n. 10, homines pro Faber. Si iit meritis probarim. Sed
omnes plerique MSS et edd. ante Drak. vix dignum est Postumio. Possit ta-
sed non nisi unum genus hominum men et exponi : modo, nil aliud (fa-
senat«ii interesse poterat ;Gron. — Ob cientes) quam laudibus pioscqueutc»
Digitized by Googlc
, ; , , ,,
u.c J3*.
LIBER IX. GAP. Vlll. IX. ai
irent, teiitata paulisper intercessio
ab L. Li- “ est
neque exsolvi
vio et Q. Maelio, tribunis plebis, qui,
religione populum aiebant deditione sua nisi omnia , ,
Samnitibus , qualia apud Caudium Juissent, restitue-

rentur neque se pro eo, quod, spondendo pacem,
;
servassent exercitum populi romemi, poenam ullam

meritos esse; neque ad extremum , quum sacrosancti
essent'’^, dedi hostibus violarive posse.
IX. Tura Posturaius « Interea dedite, inquit, pro- :
« fanos* nos, quos salva religione potestis dedetis :
« deinde et istos sacrosanctos, quum primum magi-

« stratu abierint; sed, si me audiatis, prius, quam
« dedantur, hic in comitio virgis caesos, hanc jam ut
« intercalatae poenae usuram habeant. Nam quod dedi-
« tione nostra negant exsolvi religione populum, id
pleni laailuiD ejus, el omnium imme- sanctos. £ MSS lloltend. malim : De-
iDores, quibus merlio succenserent, dite interea, dedite; quae repetitio
elTuse eum laudantes, unica et sine constantiam in adhortanda deditione
ulla nota; adde, sine cunctatione, impense exprimit ; J. Gron. — Assen-
dubitatione, an ei asaentlrcotur; non tiuntur tres e nostris antiquissimi; sic
disceptantes de sententia ab eo per* II, mater Coriolano : Sine, sine,
acta, sed cum laude dicentis statim priusquam complexum accipio, sciam ,
probantes. » inqisit, etc. Ut illic ex secundo MS
IX, Teniaia paulisper intercessio Pal. annotatum est. XXX, i4 ’ iôn

est ab trib. pl . ,
cceperunt dicere, ex est, non, mihi crede, tantum ab hosti-
quibus inlelligeretur, eos cupere in- bus armatis ertati nostra" periculum.
tercedere, ut viderent ,
quomodo acci- V, 4 : Invitus in hae parte orationis
perentur, et an tuto intercedere pos- invitus ,
Quirites ,
moror, ut ex quibus-
sent ; Em. — Tribunis plebis qui dam libris admonuit J. F. Groiiovius.
quum apud Caudium spopnnriissent Ei>. — Hic comitioin vide ad 1 , 36 *
postea ad tirbcia reverti tribuni plebis n. 6. — Hanc jam ut..,intercalatcr,

fdissent; non potuissent esse ad exer- i5),parme
in dicio dilatae (confer not.
citum, quum tribunis plebis non lice- usuram boc , tunquam usuram , id est
ret diem integrum ab Urbe abesse. En. priemium ; nisi perna innuitur solota ,
13. Quum sacrosancti essent, vide vel sumpta ante quam justa luatur
ad II , 8 , n. 3. Itaque bl tribuni creati adeoque usurte instar prseter bone ex-
ex iis
,
qui sub jugum missi fuerant ad .veta et accepta. Metaphorae sunt apt.T
Caudium. ac notae ;yum nunc, priusquam, hosti-
Car. IX. c. Interea dedite nos pro- bus dediti, solidam pceium subeant ,
fanos, ante quam dedatis LUos sacro^ tantisper dilatam ; Bauer.

;
'
•
A. C. Ji«.
a4 T. LIVII l'. C. 434.
« istos magis, ne dedantur, quam quia ita se res ha-

« beat ,
dicere, quis adeo juris fecialium* expers est,
« qui ignoret? Neque ego iiititias eo’, Patres con-
« scripti, tam sponsiones quam foedera sancta esse
« apud eos homines, apud quos juxta divinas rcligio-
n nes fldes humana colitur sed injussu populi nego :
« qnidquam sanciri posse, quod populum teneat. An, .
« si eadem superbia qua sponsionem istam expresse- ,
« riint nobis Samnites, coegissent nos verba legitima

« dedentium urbes< nuncupare, deditum populum ro-
« manum vos tribuni diceretis, et hanc urbem, tem-
« pia, delubra, fines, aquas, Samnitium esse? Omitto
« deditionem, quoniam de sponsione agitur. Quid tan-
« dem si spopondissemus urbem hanc relicturum
, ,
« populum romaniun? si incensurum? si magistratus,

a si senatum, si leges non habiturum? si sub regibus
« futurum? Dii meliora*! inquis. Atqui non indignitas

« rerum sponsionis vinculum levat. Si quid est, in
a . Juris fecialium , quorain colle- terramque petentibus (

vide XXXV,
gium de cerenioniU belli forderisque 17); IVaner.
rite observandis sententiaiu ferebat, 5 Dii meliora, scilicet dent , et
quoaqiie Cic. de Leg. IT, 9, dicit esse illud prohibeant formula abominantia
:
frderumt pacu, belli, induciarum deprecantisque a se mala ( Behute

oratores et judices. Confer cap. 1 x, n. Gottl), utXXXIX, IO. Conf. Hcyn.
6; XXXI, 8; XXXVI, 3 ; et Drak. ad TlluiU. 111 , 4 ,
n. 1. Pro inquis qui-
ad hunc loc. lidem feciales curabant, dam libri inquit; rn te forsan ; vide ad
ne sociis legatisque ixxjuria fieret, et VI 40,«.
,
3 . /n^M/VOxoniens. C. apud
pax ferdusque ullo modo violaretur. Heamium, qui stniiliter etiam a viro
Confer XXXVIII, 41, n. a ; Valer. docto ad marginem cd.Rom. principis
Maxini.Vl, 6, e. 3 , 5 ; Dionjs, Halic. emendatum fnisse monet. Id factum
II, 7^- videtur quia, quum praecesserit ‘vas
3. Pieque epô infitias eo, vide ad Tribuni, diceretis, to inquis minus con-
VI 40 n. a
, ,
. —
Juxta divinas religio- venire posse credebatur, inquit autem
nes, eodem modo, eadem revexentia, adhiberi, licet de pltiribus sermo sit,
ac divinae religiones. Eo. Gron. domit ad XX XIV, 3 ;

ea tamen,
4. f'erba legititna dedentium urbes, qnce laudat, huic loco omnia non
videi, 38 .— Delubra fnes , , aquas; veniunt. multi
ioxxe agros, ut VII, 3 1, in pari causa : boni MSS tn qsto Drak. et antt. edd.
neque enim « Persis res agitur, aquam Male, quum sequatur in omnia Rauer.
Digitized by Coogie
, ,,
,
LIBER IX. GAP. IX. a5

«quod obligari populus possit, in omnia potest.
« Et ne illud quidem*, quod quosdam forsitan mo-
« veat, refert, consul, an dictator, an pr.Ttor spopon-
« derit. Et hoc ipsi etiam Samnites ’ judicaverunt
« quibus non fuit satis consules spondere; sed legatos,
« quicstores, tribunos militum spondere coegerunt.
« Nec a mc nunc quisquam qua'siverit, quid ita spo-
« ponderini*? quum id nec consulis jus esset; nec
« illis spondere pacem, qua? mei non erat arbitrii,
« nec pro vobis, qui nihil mandaveratis, possem. Ni-
« hil ad Caudium, Patres conscripti, humanis consiliis .
« gestum est dii immortales et vestris et hostium

:
« imperatoribus mentem ademerunt. Nec nos in bello

u satis cavimus; et illi male partam victoriam male
« perdiderunt, dum vix locis, quibus vicerant, cre-

« dunt, dum quacumque conditione arma viris in
« arma natis auferre festinant. .An, si sana mens fuis-
« set, difficile illis fuit, dum .senes ab domo ad con-
« sultandum arcessunt, mittere Romam legatos? cum
« senatu, cum populo, de pace ac foedere agere? tri-
« dui iter expeditis» erat. Interea in induciis res fuis-
o set donec ab Roma legati aut victoriam illis cer-
« tam, aut pacem afferrent. Ea demum sponsio esset
« quam populi jussu spopondi.ssemus. Sed neque vos
« tidissetis ,
nec nos spopondissemus : nec fas fuit
« alium rerum exitum esse, quam ut illi, velut som-
« nio laetiore, quam quod mentes eorum capere pos-
« sent, nequidquam eluderentur”; et no.strum exer-
6 Et nr illud quidem , quod qnot~

. Tridui iter expeditis ,
9 ,
dant forsitan moveat, refert, vidr iid 16 , 11. a.

VIII, n, 3, rf dei. ; Itaiier. to. Interea in induciis res fuisset,
7. Samnites judicaverunt vide ad vide ad VII, 38, n. i.
VIU , 19, n. 7. K. 1'elut somnio Itetiore... nequid-

8. Quid ita spoponderim, vide ad quam eluderentur ; aut pleona.vraus est
V, 5i , n. a. aut Iireviloqncntia pro : elaai, velut
, ::
k. C Ili.
at) T. LIVII U. c. 4iJ.
« citum eadem ,
quae impedierat ,
fortuna expediret
« vanam victoriam vanior irritam faceret pax; spon-
« sio interponeretur, quae neminem, pr.-eter sponso-
a rem, obligaret. Quid enim vobiscum. Patres con-
« scripti, quW cum pupulo romano actum est? Quis
« vos appellare potest'^? quis se a vobis dicere dece-
« ptum? bostis? an civis? Hosti nihil spt>pondistis
« civem neminem spondere pro vobis jussistis. Nihil
« ergo vobis nec nobiscum est, quibus nihil mandastis;
a nec cum Samnitibus, cum quibus nihil egistis. Sam-
« nitibus sponsores nos sumus, rei satis locupletes,
a In id, quod nostrum est in id quod pra-stare pos- ; ,
n sumus, corpora nostra et animos; in h.tc saeviant;

« in ha!c ferrum, in hicc iras acuant. Quod ad tribu-
« nos attinet, consulite, utrum praesens deditio eorum
« fieri possit, an in diem differatur'*. Nos interim.
Aomnio, nec quidquam tanta commo- i 4> liei satis locupletes, salis digni,
da tenuUsent; ut ita e/nsts et deceptis a quibus bdes sponsionis exigatur ;
necquidquam acta omnia essent ; Bauer. Duer. Imrao ,

qiii lidem praestare et
— Qiur impedierat fortuna ,
expedi~ . possunt , et volunt deditione sua. Conf.
ret, vide ad VII, 34 ,
n. 4. seqq. Locupletes propr. qui solvere
la. f 'anam '\'ictoriam, non virtute possunt, et lidem babent : unde testes
et gloriose ,
sed dolo et male partam locupletes fide digni. — Iras exacuant
(ut paulo autc dicturo; vel, ut cap. babetLovel. 4 ; sed simplici acuere in
1 4 , ubi errorem fraus superbe vicisset)^ bis locutionibus Livius uti solitus est;
quae itaque speciem potius victurise infra XL, 37 :
qnibusctimque irrita^
haberet, quam ejus nomine dtgna es- mentis poterat, iras militum acuebat.
set, »mVaOT_/tfcrrefaj<i/*/t)r/»<3x, qu» vel Ita acuere cura:n, studia, et similia,
minus pax vere dicenda esset, quippe apud eum passim occurrunt. Deinde
cum iis facta
,
qu2 eam facere non iram Flor.Verum de uno homine irte
possent ,
quunuuque sponsione non usurpari nemo est qui ignoret; et inf,
teneretur populus rom. ,

cujus injussu videbimus ad librum XXIX, la. Hic
facta esset. Confer ad I, 8, n. 3 . antem dc Samnitibus in genera dici-
i 3 . Quis appellare potest, ob- tur. Ed.

jurgare, ut apud Cic. Off. 1 , a5 ,
vel 1 5 . j4 n in diem differatur, sc. certum
potius a vobis exigere ,
quod spopon- donec magistratu abierint ; conf. printv
dimus, ut appellare sponsorem vel cap. vel in futurum tempus, ut poenas
debitorem depecunia, hoc est, solutio- reservare in diem apud Cic. Ccel. a 4 -
nem debiti postulare; vide ad Tac. In diem boc loco opponitur prasenti
'
Anoal. Ub.Vl, cap. 17,0. 3 . deditioni, ut apud Cic. petit, cons. la
Digitized by Google
, ' » , , , ; ;
,,
J liber ix. cap. ix. x. 27

« T. Veturi, vosqiie ca-teri, vilia haec capita luendae
« spunsionis feramus, et nostro supplicio liberemus
le romana arma 7. «
X. Movit Patres conscriptos tum causa', tum au-

ctor; nec caeteros solum, sed tribunos etiam plebei,
ut se in senatus dicerent fore potestate. Magistratu
inde se extemplo abdicaverunt, traditique fecialibus
cum canteris Caudium ducendi. Hoc facto senatus-
consulto, lux quaedam affulsisse * civitati visa est.
Postumius in ore erat^; eum laudibus ad caelum fe-
rebant : devotioni P. Decii consulis, aliis claris facino-

ribus iequabant. Emersisse civitatem ex obnoxia’' pace
illius consilio et opera : ipsum se cruciatibus et hostium
irce offerre,piaculaque pro populo romano dare.
Arma cuncti spectant et bellum. En unquam Afuturum,
ut congredi armatis cum Samnite liceat? In civitate.
statim. In diem , scilicet certam Cap. X. 1. .ifoi'it Patres c, tum

emere dixit Nep. Au. g. causa, res ipsa, a Postumio exposita.
if). f Via heee capita luenda: spon- — Sc in senatus fore potestate, vide
sionis causa (vide ad III, 56 , n. 4) ad II, 56 , D. 16.
feramus ad hostem, vel ei offeramus. a. Ltix quaedam affulsisse, etc. Cic.
Posait etiam legi sponsioni aut jungi Phil. 1,2; X, 6. — Lux quaedam
capita luendte sponsionis id est, eos affulsisse civitatis legit Flor. Male
homines, per quos, a quibus praeci- nihil mutandum ; affulgere translata
pue, maxime Itaenda sit sponsio : saue significatione quidem cum dativo ,
,
et
enim capita rei Cosa, erant; Bauer. Livio frequens est; infra XX VII , 28
Luere sponsionem^ prop. culpa sic con- Magoni jam haudferme fidenti prima
tracta se liberare, purgare, et hiiir poe- spes, morte nuntiata Marcelli f ajful-
nam pro ea luere , ut /. eadem ,
temeri- sit; XXX, 3 o, et mihi talis aliquando
tatem, al. 1 , 26 ;V. 18 ; 'X.XXVIII, 48. fortuna affulsit XLll, obstinatis
17. A'ostro supplicio liberemus rom. mori spes affulsit. F.o.
arma poenam luendo Romanos sol- 3 . Postumius in ore erat, vide ad
vamus scelere impio (ita c. 10 extr.); II, 36 , n. 3 . —
De\'otioni P. Decii...
vel reUgiotie exsolvamus, ut bellum eequabant eum, vide ad V, a 3 , n. 4.
justum gerere possint ; vel supplicium 4. Emersisse civitatem ex obnoxia
quod nos meruimus , non in Romanos pace vide ad II, 29, n. 7 , et VI , 28
bellum rcparatnros transferauius, ira n. 5 . —
4 rma cuncti spectant , vide
.
deorum ob perfidiam nostram iii ca.*- ad I ,.g, n. 3 .

leros oiDoes cives concitata. 5. En unquam futuram, etc. vide
: ; , ;
28 T. LIVII
prope omnium volunta-
ira oclioque ardente, delectus
riorum fuit rescripta; ex eodem milite nova* legiones,
:
ductusque ad Caudium exercitus. Prapgressi feciales

ubi ad portam venere, vestem detrahi pacis sponso-
ribus jubent, manus post tergum vinciri. Quum appa-
ritor verecundia majestatis Postumium laxe vinciret
n Quin tu, inquit, adducis lorum, ut justa fiat dedi-
« tio? » Tum, ubi in coetum Samnitium et ad tribunal
ventum Pontii est, A. Cornelius Arvina fecialis ita
verba «Quandoque hice homines® injussu po-

fecit :
« puli romani Quiritium foedus ictum iri spoponde-

« runt, atque ob eam rem noxam nocuerunt; ob eam
« rem, quo populus romanus scelere impio sit solu-
« tus, hosce homines vobis dedo.» Hncc dicenti feciali
Postumius genu femur", quanta maxime poterat vi,
perculit, et clara voce ait, se samnitem civem esse,
illum legatum ; fecialem a se contra jus gentium vio-
latum*; eo justius bellum gesturos.
ad IV, 3, n. 6 . — Dtitetus omnium percutit, probb. F.rnesto et Banero.

lyohintariorumfuit^ id est , iu babltns, 8 Fecialem a se contra jus gentium
.
ut nemo non voluntarius scriberetur : Strotb. «Vae! inquit. Isti

omnes, qui scriberentur, voluntarii nequam, qu! magnanimus dicitur. Quis
erant :cogi neminem attinebat; Bauer. eum Samnitem civem fecerat? deditum,
Rescripta tegiones (iterum seripta;, obnoxium 5vamnitibus? num baec est
ut reficere tribunum confer ad II , 56, isia Romanorum laudata fides et pro-
D. 4) eodem milite, seu exercitu, bitas? Fgo quidem nullum majus fla-
scilicet qui ad Caudium missus erat gitiuro ,

nutlam majorem perfidiam
subjugum. Confer'XXV, 6 Hinc cap. . inier barbaiva novi. Uoc erat eludere
II extr. pro Publilius in Samnio sub~ deos, religionem ac fidem. Verissima
stitit adversus caudinas legiones (Sam> contra sunt quae adversus baec Pontius
,
nitium exercitum ad Caudium victo- monet , quem postea Romani crudeli-

rem) Sigon. quibusdam libris vett.
e ter interfecerunt. » Passim obvia sunt
substitui malebat adducens caudinas similia exempla inhonestissimarum ar-
legiones, scilicet Romanorum. Confer tium, quibus Romani potissimum usi
XXV, 6 , n. 7 . sunt adversiis hostes , in quos quidlibet
6 . Qttandotfue hice homines etc. licere sibi existimasse videntur. Sam-
vide ad V, a5, n. 3- nitestamen non minus fraudulenter et
7 . Feciali Postumius getiufiemur..,. multo crudelius egisae, vel ex cap. la
perculit quidam MSS
h. 1. et cap. x i intcliigitur.
Digitized by Google
:
U. A.4S4: LIBER IX. CAP. XI. ag

XI. Tiim Ponlius, « Nec ego i.stam deditionem acci-
« piam , inquit nec Samnites ratam habebunt. Quin
,
« tu Sp. Postumi si deos esse censes aut omnia ir-

, . ,
« rita facis, aut pacto stas‘? samuiti populo omnes
« quos in potestate habuit, aut pro eis pax debetur.

« Sed quid ego te appello, qui te captum victori, cum
« qua potes fide, restituis? Populum romanum ap-
ti pello; quem si sponsionis ad Furculds Caudinas fa-
« ct;c poenitet, restituat legiones intra saltum, quo
« septa; fuerunt. Nemo quemquam deceperit ’ : omnia
« pro infecto arma, qua; per pactionem
sint: recipiant
« tradiderunt redeant iii castra sua quidquid pridie
; ;
« habuerunt, quam in colloquium est ventum, ha-

« beant tum bellum et fortia consilia placeant tunc
:
;
« sponsio et pax repudietur. Ea fortuna, iis locis, quae

« aiite pacis mentionem habuimus, geramus bellum :
« nec populus romauus consulum sponsionem, nec

a nos fidem populi romani incusemus. Nunquamne
« causa defiet^, cur victi pacto non stetis? Obsides
« Porsena* dedistis fimto eos subduxistis auro civi-
;
:
« tatem a Gallis redemistis; inter accipiendum aurum

« ca>si sunt: pacem nobiscum pepigistis, ut legiones
« vobis captas restitueremus; eam pacem irritam fa-
Gap. XI. I. jfd/, vide ad III» et statu exercituum, cum eadem spe ac
i 6 , n. 1 1. — Samniti pax vide
debetur, metu; Gron. Ante fortuna ed. Grypb.
ad VIII, i 5 — Seiuus cu: Samni-
»n. i. inseruit 'vero, quod esse potest quin
tibus debentur aut exercitus et omnes, immo ; nisi potius leg. i^re, ut sit
quos ad Furculas clausos ac captivos pristina fortuna, pristina loca, non

in potestate habuerunt, aut pax debe- imagines rerum, restituantur in inte-
tur, sponsione expressa. Eo. — Quem grum; Bauer. Illud tamen i^ro abest
si sponsionis pcenitet, displicet ea , im* ab omnibus MSS et edd. ante Ot*ypb.
probatur : neque enim populus ipse Mox incusemus e quibusdam MS.S pro
spoponderat; Bauer. Confer ad II, 54 , vulg. accusemus recepit Strotb. Un-
n. iG. quam minus tritum.
2. Semo quemtjuam deceperit, nul- 3 Sunquamne causa
. deficti plcri-
lus alterum decepisse videatur ; Doer. que MSS dejiciet ex interpr. Intei —
F.a fortuna, in eadem conditione accipiendum aurum, v. ad VI, 39,0. S.
, ,
3o T. LIVII
« citis, et seinper aliquam fraudi speciem juris impo-
<i nitis. Non probat populus romanus ignominiosa
K pace legiones servatas? Pacem sibi habeat*, legiones
« captas victori restituat hoc fide, hoc foederibus, hoc :
« fetialibus ceremoniis dignum erat. Ut tu quidem,

« quod petisti, per pactionem habeas, tot cives inco-
« lumes; ego pacem, quam hosti tibi remittendo* pa-
« ctus sum, non habeam hoc tu, A. Corneli, hoc vos, :
« feciales, juris gentibus dicitis? Ego vero istos, quos

« dedi simulatis, nec accipio, nec dedi arbitror; nec
« moror, quo minus in civitatem obligatam " sponsione
« commissa, iratis omnibus diis, quorum eluditur nu-
« men redeant. Gerite bellum , quando Sp. Postu-
,
4. Pacem sihi habeat, pace facile dunt in unam periodum; quod proba-
carere |>o5»umu» ; statuat dc ea populus bat Duk.
vora. • ut labet » dummodo legiones e, & Hoc %*os Jeciales juris gentibus
—
, ,
V, r., Duk. Pacem ne communicet dicitis, vide ad cap. 9, n. a. AVe

cura non postulante, vel ego non po* moror, ut nos : ich will sie nicht auf-
stuh», ut nos er mag es fur sich be-
: halten ; Strotb. Confer ad II , a4 , n . 5.
knlteni ich verlange es nicht; Strotb. 7. In civitatam obligatam (confer

Imiuo :
|>acem ejus arbitrio relinqua- ad V, a3, n. 7) sponsione commissa
mus, de pace pro lubitu statuat popu- hoc est, cujus conditio exstitit (nara
las romanus; Doer. Hac formula sibi pacem apopomlerant consules, si Ro-
habeat utitur, .qui, quod non babet mani incolumes dimittereotur, quod
ipse, quum habeant alii teneantque, commissa stipulatio
facturo est; et sic
co sc facile carere testatur : hic vero in Pandectis est ea, cujus conditio
utrisque simul aut habenda pax , aut exstitit, quum ex ea deberi coeptum
non habenda erat; neutri poterant ha- est, et agi ac peti potest), vel popu-
bere ,
vel aspernari sine alteris ; ergo lus roro. ,
quum sponsionem, Brraatara
sensus poscere videtur pacem ne ha- jurejurando et exeeratione io capita
beat, legiones c. v. restitnat; Gron. sponsorum et in popuiuin rora. , ratam
Mox forte Icg- dignum erit. non haherex, commisit sponsionem, hoc
5. Hosti tibi remittendo, scilicet tot est, td, quod execralioriibus ac diris
cives : sed potius cum Gron. leg. hos illis lucum faceret , ut apud Cic. pro
tibi r. Nam nihil huc facit vox hosti, Cluent. 37 , , la, commit-
et Verr. III
et (innant ejus conjecturam Camp. et tere panam et mulctam, huc est, quod
unus ex MSS Heamli. Kn.Vulgo post p<rn» locum facit; Duk. Sponsione
non habeam signum interrog. ponitur. commissa, cui necessario satis facien-
Tum ut dictum, ut IV, % , n. 9. Alii dum est, quoniam nos, altera pars,
poat restituat cTi^failiv TiXtiav ponunt conditionem ex]devimus; Em. Inter-
ei seqq. usque ad non habeam conclu- posita et nunc , impleta , aub qua facta
Digitized by Coogle
1. ,
LIBER IX. GAP. XI. XII. 3i

«< mius modo legatum fecialem genu perculit. Ita dii
« credent samnitem civem Postumium non civem ,
« romanum esse, et a Samnite legatum romanum vio-

« latum; eo vobis justum in nos factum esse bellum.
« Ibec ludibria religionum non pudere 9 in lucem pro-
« ferre? et vix pueris dignas ambages senes ac consu-
« lares fallendae fidei exquirere? I, lictor, deme vincla
« Romanis : moratus nemo, quo minus, ubi visum
sit
'( fuerit, abeant.» Et quidem, forsan et publica, sua

illi
certe liberata fide, ab Caudio in castra romana invio-

lati redierunt.
XII. Samnitibus, pro superba pace infestissimum
cernentibus renatum bellum, omnia, qiite deinde ve-
nerunt ‘, non in animis solum sed prope in oculis ,
esse : et sero ac nequidquam laudare senis Pontii

utraque consilia; inter qua; se media lapsus victoria;
est y conditione , necessario implenda y quirere confer adi, 55 , n. 6, et III,

ut devotio convicta et commissa apud 35 , n. I.
Cic. pro domo 57 (ubi vide Gr«v.) Cxe. XII. I. (ûa deinde 'venerunt,
quaCy quum consequuti sumusy quod evenerunt , contigerunt.Conferly7 pr.
Toto soscepto a diis consequi volui- ad X, 45 , n. 3 ;
XXIV, 40, n. 11;
mus y
necessario impleri de)>et; Strolh. XXIX, ao, n. 3 ; XLIV, 17, n. 3 ; ubi
Similiter hereditas , hjpotheca , et _/?</«• cui classis venisset dicitur pro evenis*
cia commissa ( perdita, quum commit- set, et alterutrum conjicerem cum
timus, ut pereat ; ut nos ein lyerfaUe’ : Crev. , nisi provinciam alicui sorte ve-
nes Pfand') Cic.Verr. I, 10; II, nisse legerem XXIX , ao, n. 3 ; et apud
14 ;
ad Div. XIII, 56 y et KJacc. a ( , Justin. XIII, 4, n. 10; et Ern. ad Cic.
quod jam monuit Em. in clav. Cic. Vcrr.V, C. Evenerunt habent et duo
Confer Salmas de modo usur. cap. 1 4 c nostris; quum tamen illud evenerunt
pag. 6 i 4 ; H Grzv. ad Cic. p. domo nun nisi in suspecte lidet codicibus,
cap. 57 Pro obligatam
. MSS obltietam ,
si tres exceperis , occurrat , potius esse
oblitam, obrutam : nnde pollutam conj censemus ut alteram 'ueneru/rrservetur.
Gron. sed rectius obstrictam Jac.
J. Fr. Nam venire pro evenire nonnunquam
Gron. c«>U. IX, 35 , elX, 38 Mox . poni ex loc. supra laud. Uquet. Confer
genu perculit, vide ad cap. 10, n. 7. et Tac. Ann. XII, 3 a; Sali. Jugurth.
8. Ita dii credent, etc. cap. 4 y et Phed. Fab. 1,3, ubi vide
dicta mirabilem in modum. Burmann. Bn. — Senis Pontii Heren-
q. H(ec ludibria religionum non pu- nii utraque consilia (vide cap. 3 ) inter
dere vos in lucem proferre, soilic. quis qua media consilia inter, vel per quo-
,
putet? Ambages fallenda fdei ex- rum medium, aut media via (ut cap.
i ,*
3a T. LIVII vllu.
possessionem pace incerta mutasse; et, beneficii et
maleficii occasione amissa, pugnaturos cum eis, quos
potuerint in perpetuum vel inimicos tollere, vel amicos
facere. Adeoque, nullo dum certamine’ inclinatis vi-
ribus, post Caudinam pacem animi mutaverant, ut
clariorem inter Romanos deditio Postumium, quam
Pontium incruenta victoria inter Samnites, faceret:
et geri posse bellum Romani pro victoria certa habe-
rent, Samnites simul rebellasse et vicisse crederent
Romanum. Inter haec Satricani ad Samnites defece-
runt ,
et Fregellae colonia nec opinato adventu Sam-
nitium (fuisse et Satricanos cum iis salis constat) nocte
occupata est. Timor inde mutuus utrosque usque ad
lucem quietos tenuit: lux pugnae initium fuit; quam
aliquandiii a'quam, et quia pro aris ac focis dimica-
batur^, et quia ex tectis adjuvabat imbellis multitudo,
tamen Fregellani sustinuerunt. Fraus deinde rem in-
clinavit quod vocem audiri praeconis passi sunt In-
, ,
columem abiturum , qui arma posuisset. Ea spes re-

misit a certamine animos, et passim arma jactari
coepta. Pertinacior pars armata per aversam portam
erupit; tutiorque eis audacia fuit, quam incautus ad
credendum caeteris pavor quos circumdatos igni, ne- :
quidquam deos fidemque invocantes, Samnites con-
3 exlr. ti media ina consiUi caperetur) terutram partem, seu fugam, et res in-
se lapsos f
in«umio mediam viam sc clinata XXII , G , n. 4 , dc victoria ad
lapsos per imprudentiam. Panos versa , seu vergente ,
vcl potius
a. Sutlo dum certamiue, prielio, quo XXV, | 8 . Momentum reifacere,
inclinatisf imminutis (confer ad III, et nos derSache den Ausschlaggeben,

:
i6, n. 4)( mutatis riribus Samni* et h. loc. leg. inclinatis rebus, scilicet
tium, ut mox fraus rem inclinavit, Romanorum et Samnitium. Ad utrum-
nisi putius rem /wc/marr hoc loco, ut que populum etiam seqq. spectant. —
XXXI! ^ 3o, n. 3, et al. eodem sensu Miitai-erant quidam se mutaverant,
dicitur, quo VII, 33 , et al. <zc/W, vd sine dubio e gloss. interp. v. II, 3, n. o.
pugna inclinmt (se) ,
scilicet se, vcl in~ 3. Pro aris ac focis dimicabatur
clinatur (ut 1, la , n. 4 , et al.) in al- vide ad V, 3o, p. a.
Digitized by Google
t f
* liber ix. cap. xii. xiii. 33

cremaverunt. Consules, inter se partiti provincias,
Papirius iir Apuliam aci Luceriam pergit \ ubi ccpiitcs
romani obsides ad Caudium dati custodiebantur; Pu-
Samnio substitit adversus caudinas ^ legiones.
blilius in
Distendit ea res Samnitium animos^; quod nec ad Lu-
ceriam ire, ne ab tergo instaret hostis; nec manere, ne
Luceria interim amitteretur, satis audebant. Optimum
visum est committere rem fortuna?, et transigere cuin

Publilio certamen. Itaque in aciem copias educunt.
XIII. Adversus quos Publilius consul quum dimi-
caturus esset, prius alloquendos milites ratus, concio-
nem advocariCatenim sicut ingenti alacritate
jussit.
4.
ad praptorium concursum est ita pra* clamore poscen- ,
tium pugnam nulla adhortatio imperatc)ris audita est:

suus cuique animus, memor ignominia; ,
adhortator
aderat. Vadunt igitur in prapliiim urgentes signiferos;
et, ne mora in concursu pilis emittendis stringendis-
qiie inde gladiis esset, pila, velut dato ad id sigtio,
abjiciunt, strictisque gladiis cursu in hostem feruntur.
Nihil illic imperatoriic artis ordinibus aut subsidiis lo
caudis fuit : omnia ira militaris prope vesano impetu
In Apuliam ad Luceriam pergit illis agendi erat locus; sive ipsi de in-
etc. Conf. ad cap. 1, n. a. Quomodo dustria ac brevitatis studio prtelermi-
Luceria in Samnitium potestatem de> serint, et ex narratione posteriorum
venerit, nusquam prodidit Livius. Cf. inlelligi voluerint prioia ejusdem ne-
ad X , 33 , n. 5. —
Supra cap. a , ante jam observavit Claud. Perison.
gotii;
Caudinam pacem, Lucerini dicuntur Animadv. Hlstor. c. 4 , p. 1G4. En.
boni fideleM|iie Romanorum socii. Sed 5. ddversus caudinas legiones , hoc
nimirum inteiligendum est eos postea est , Samnitium exercitum , qui ad Caifr-
in potestatem Samnitium venisse, dium rem gesserat ;
vide ad cap. 10,
quamvis id noster non meroonvent. n. 5. F.d,
Plura apud Livium aliosque accura- 6. Pistendit ea res Samnitium ani-
tissimos scriptores, pnesertim rerum mos, cf. 111 , a 3 , n. 1. — Transigere
roraanarum, reperiri suo loco et tem- certamen ut ap. Sil. X , 4 ?t ^ « Dum
pore praeterita, qme deinde tamen, rapta volucris Translgeril cursu soni-
quasi jam ante tradita , per occasionem pes certamina campi. •* Similiter Tac.
verbo tantum referuntur; sive memo- Histor. II, 38 ; Singulis velut ictibus
riam eorum fugerint ,
quum justior de transacta sunt bella. Eo.
III. 3
^, ;
J . L 1 V 1
1 ^34,
egit. Itaque modo hostes sunt; sed, ne ca-

non fusi
stris fugam impedire au.si , Apuliam dis-

quidem suis '
sipati petiere Luceriam tamen, coacto rursus in unum

:
agmine, est perventum. Romanos ira eadem, quae per

mediam aciem hostium tulerat, et in castra pertulit.
Ibi plus, quam in acie, sanguinis ac caedis factum,
pnedieque pars major ira corrupta. Exercitus alter
cum Papirio consule locis maritimis pervenerat Arpos
per omnia pacata, Samnitium magis injuriis et odio,
quam beneficio idlo populi romani. Nam Samnites
ea tempestate in montibus vicatim habitantes*, cam-
pestria et maritima loca, contempto culturum mol-
liore, atque, ut evenit fere, locis simili genere, ipsi
montani atque agrestes depopulabantur. Quae regio
si fida Samnitibus fuisset, aut pervenire Arpos exer-
citus romanus nequisset, aut interjecta’ inter Romam

et Arpos, penuria rerum omnium, exclu.sos a com-
meatibus absumpsisset. Tum quoque profectos inde
ad Luceriam, juxta obsidentes obsessosque^, inopiai
vexavit. Omnia ab .Arpis Romanis suppeditabantur;
caeterum adeo exigue, ut militi, occupato stationibus
vigiliisque et opere, eques folliculis in castra ab Arpis
Cxp.XIII. I. Secastris <juidemsHtSt j4rpos, acillc. hxr regio, id est, dum

ud eu c<mfugicndo,y«^'<im impedire interjecta e*»rt penuria, per penu-
inhibere. —
Phu sanguinis ac cordis
,
riam, exclusos a commeatibus Huma-

factum, vide ad II , io, u. 8. nus absumpsisset : oitU leg. interjecta
a. In montibus vicatim habitantes ea, ut sint ublat. ubsoi. et penuria no-

vitle adV, 5 ,
ii. a. — Contempto (mule minativus; Strotii. Malim : interjecta,
contemptu in plcrlsijue MSS cl edd.) scilicet \oca... absumpsissent; Gron.
cultorum rcampcHtriu et roui itiiiiii luca sed ulhil miilunduiu. Ki>. drpi Apulia*
incolentiiim) molliore, atijue, ut evc' opp., dc quo vide ad X XV, la , n. 6.
Aff (iit, fieri »o!ei)y<re, locis simili ge- Juxta obsidentes obsessosiiue, vide
nere : nam Ingeruu homiimui «d indo- ad V, 6 , II. 3. —
Opeie, vide ad V,
lem fere locorum, in tjuibus degunt, aa , n. 6. Mox copiilu et ante obsessis
attemperantur. Cf. V, 33 extr. ; XXI, ubest a Klor. probb. Orunuvlo et
37 exir. ;
XXIX ,a5cxlc.;XLV, 3 o1jji. Drukeiib. at iii quibusdam edd. nun
3. -4ut interjecta inter Hornam et <|uia et bis repetitur.
Digitized by Google
, , ; , , ,
uaTal liber IX. GAP. XIII. XIV. 35

frumentum veheret; interdum occursu liostium co-
equo frumento, pugnare. Et ob-
geretur, abjecto ex
sessis prius, quam alter consul victore exercitu adve-
nit, et commeatus ex montibus Samnitium invecti
erant, et auxilia introtnissa. Arctiora omnia adventus
Publilii fecit; qui, obsidione delegata in curam colle-
gas,vacuus^ per agros cuncta infesta commeatibus
hostium fecerat. Itaque quum spes nulla esset, diutius
obsessos inopiam laturos, coacti Samnites, qui ad Lu-
ceriam castra habebant, undique contractis viribus,
signa cum Papirio conferre.
XIV. Per id tempus,, parantibus utrisque se ad prap-
lium, legati tarentini interveniunt, denuntiantes .Sam-
nitibus Romanisque, ut bellum omitterent. Per utros
stetisset', quominus discederetur ab armis, adversus
eos se pro alteris pugnaturos. Ea legatione Papirius
audita, perinde ad motus dictis eorum, cum collega
se communicaturum respondit accitoque eo, quum
:
tempus omne in apparatu pugnae “ consumpsi.sset

colloquutus de re haud dubia, signum pugnae propo-
suit. Agentibus divina* bumanaqiie, quae as.solent
quum acie dimicandum est ,
consulibus, tarentini legati
occursare, responsum exspectantes, quibus Papirius
ait : « Auspicia secunda esse, Tarentini, pullarius nun-
5. Vacuus per hoc c*t, a 39 ; IV, 8 , V. 37 Eo. /n/esta, ride

.
—
liber a cura obsidionia, niai Xe^.-vagus ad I, 7 , n. 7 .
Duker. Possii et ‘i*ucuoi per a^ros. Cap. XIV. s. Per utros stetisset,
Cunf. ad 111 40 , n. A. Quumumnes — vide ad II , 3f , n. 7 .
libri in vulgatum cooipirenty uiunluo a. /n apparatu pugnee : ita omnea

praeferendum eat. Eu aenau vacuus est fere MSS. IMerique editores delevere
apud Tacit. Hiat. 1, Ao :Quo magis voc. put^mr, quia mox repetitur. Sed
iHiettus Jussa exsesjueretur. ( îc. in Brt»- vide ad 1 , 3 n. 8 . — Signum pugna,
to y
hunc elegimus diem , quum
cap. 5 : scilicet tunicam purpureum. Confer VI,
te sciremus esse 'luicuum elc. et de la. Eo.
Legih. 1,4: Quoniam vacui sumus, 3. .igentibus divina (auspicia el sa-
dicam. Confer el Ovid. Triat. 11, v. crificia) humanaque ride ad 111 , 17 ,
3.
: , ,
A.C. Ji«.
'i6 r. Livii U. C. 434'
« tiat; litatum prneterea est egregie. Auctoribus diis,

« ut videtis , ad rem gerendam proficiscimur. » Signa
inde ferri jussit, et copias eduxit, vanissimam incre-
pans gentem, qu.T, suarum impotens^ rerum prae do-
mesticis seditionibus discordiisque, aliis modum pacis
ac belli facere iequum censeret. Samnites ex parte al-
tera, quum omnem curam belli remisissent, quia aut

pacem vere cupiebant, aut expediebat simulare, ut
Tarentinos sibi conciliarent, quum instructos repente
ad pugnam Romanos conspexissent, vociferari, se in
auctori/ate Tarentinorum manere nec descendere in
aciem , nec extra vallum arma ferre. Deceptos potius
quodcumque casus Jerat, passuros, quam ut sprevisse
pacis auctores Tarentinos videantur. Accipere se^ omen,
consules aiunt, et eam precari mentem hostibus, ut
ne vallum quidem defendant. Ipsi, inter se jjarlitis
copiis, succedunt hostium munimentis, et, simul un-
dique adorti, quum jiars fossas explerent pars vel-
lerent vallum, atque in fossas proruerent, nec virtus
modo insita, sed ira etiam, exulceratos ignominia sti-
mularet animos, castra invasere: et pro se quisque,
non htec Furculas, nec Caudium, nec saltus invios
esse , ubi errorem fraus superbe vicisset; sed romanam
virtutem, quam nec vallum, nec fossce arcerent me-
morantes, ca?dunt pariter resistentes fusosque ", in-
d. 6. — , vide ail V, 38, n. i. fium imponere, Hb. XXI , c. 34 n. 3. *
4t Suarum impotens rrr»//}, iie »iiae 5. Se in auctoritate Tarentinorum

i(uidem civUati regendj? p.ir. Contra manere, vide atl II, 56, n. i6,
regni potens t ci adminUtraiid>> pir, 6. Accipere se omew ,T.ad I,7,n. 1 1.
X.XI V, 4 ,
n. 7 , et potentes rerum sua- 7. Pars fossas e.t plerent
,
pars ite/-
rum atque urhis XXIII , ifi, i». 3. Cf. lerent imllum atque in fossas prorui-
ad XXII, 4a, n. 5, rt III, 36, n. a.
,
rent, vide ad Tac. Annal. 1 ,

68. —
— modttm , nnriuara , lege*, pa-
s4liit A'o« ha^c loca Furculas, etc.
cis ac brUi facere ^ pra^scrihere , nl 8 Ctedunt pdriter resistentes . . . im-
XW, 4» exlr, ei eodem Aen»ii cum puberes, h.jnmcntaqne in impuberes,
quibus bellum et pneern habeatnns, mo- expugnationibus ui bluiD sarpe mrmte
Digitizectby Googie
, ,
i:;;:’;;, liker ix. c\v. xiv. xv. 37

ennes atque armatos, servos, liljcros, puberes, impu-
beres, homines, jumeniaque. Nec ullum superfuisset
animal ,
ni consules receptui sifûum cleclisscnt ,
avi-
dosque ca>dis milites e castris hostium imperio ac mi-
nis expulissent. Itaque apud infensos oh interpellatam
dulcedinem irae confcslim oratio habita est, ut doce-
retur miles, minime cuiquam militum consules odio
in hostes cessisse, aut cessuros quin duces, sicut
;
belli,
futuros fuisse ni respectus
ita insatiabilis supplicii, ,
equitum sexcentorum qui Luce rite obsides tenerentur, ,
prcepedisset animos ; ne desperata venia hostes ceccos

in supplicia eorum ageret, perdere prius, quam per-
ire^, optantes. Laudare ea milites, la-tarique obviam
itum irae suae esse, ac fateri, omnia patienda potius,
quam proderetur salus “ tot principum roman.x ju-
ventutis.
XV. Dimissa concione, consilium habitum, omni-
busne copiis Luceriam premerent, an altero exercitu
et duce Apuli circa', gens dubine ad ul voluntatis,
teiitarentur. Publilius consul ad peragrandam pro- ,
fectus Apuliam, aliquot expeditione iina populos aut

vi subegit, aut conditionibus in societatem accepit.
Papirio quoque, qui obsessor Taicerue restiterat ,
brevi
ad’ spem eventus respondit. Nam, insessis omnibus
viis, per quas commeatus ex .Samnio subvehebantur.
rantur exempla similis ir« et crudeli- (). Perdere prius quam perire: leg.
tatis victorum : setl qiiarri potest, cur perirent; Oron.
Samnites impubfres artalem minime IO. Quam proderetur salus t etc.
belio aptam, secum in ea.slm ducere Confer ad II, 43, n. 5.
Tulnerint; Dak. Htcc copiosius ac gra- Csp. XV. 1 . .4puli cirea, vide ad
vius dicta pro ctvJunt tine discrimine 1 , 4 y
n. f r. — ^d idf vide ad II, a3.
omnes t
neque singulorum entUDera- n. H. — i.tueriar restiterat, vide ad IV,
tioni acrlti*r inhirrendiim rogitan> 58 , n. 5.
dutnvc de servis , inermibus , aut impn- •*. DrevH^\em\kOTe) ad spem eventus
beribus qui fuerint in castris; Strotb. respondit, ut XXVIII, 6, n. a, bor
Confer ad VI , 1 6, n. 4 • est, spei, seu exspectationi, gall. re-
,
38 T. LIVII
liiine domiti Samnites, qui Luceriae in praesidio erant,
legatos misere ad consulem romanuni, ut, receptis
equitibus, qui causa belli essent, absisteret obsidione.
His Papirius ita respondit; Debuisse eos^ Pontium
Herennii filium , quo auctore Romanos sub jugum

misissent, consulere , quid victis patiendum censeret.
CcEterurn, quoniam ab hostibus in se lequa statui,
quam in se ipsi ferre, meduerint , nuntiare Luceriam
jussit ,
arma ,
multitudinem omnem
sarcinas. Jumenta ,
imbellem intra moenia relinquerent ; militem se cum

singulis vestimentissubjugum missurum'', ulciscentem
illatam non novam inferentem ignominiam. Nihil re-
,
cusatum. Septem millia militum sub jugum missa,

.
pnr.daque ingens Luceriae capta receptis omnibus ,
signis armisque, quae ad Caudium amiserant; et, quod

omnia siipeiabat gaudia, equitibus recuj)eratis, quos
pignora pacis custodiendus Luceriam Samnites dede-
rant.Haud ferme alia mutatione subita rerum chirior
victoria populi romani est : siquidem etiam (
quod
(piibusdam iii annalibus invenio) Pontius, Herennii
filius, Samnitium imperator, ut expiaret consulum
ignominiam, subjugum cum cneteris est missus. Cae-
terum id minus miror, obscurum e.sse de hostium
duce dedito missoque sub jugum id magis mirabile ;
est, "ambigi, Luciusne Cornelius^ dictator cura L. Pa-
pondre a son attente. (x>nfrr Ern. el MSS rectius erant, quia cau*
Wolf. ad Suet. C.a*». 46. Sic et dinz legiones, quae amiaerant , cum
eventtu respondente acilicet *pei ,
vel Puhliliu erant in Apulia; Gron. Amissa
votl.Vf optatla, XXX, 3 o, n. 9. erant, duo qurx|ue e nostris scriptis
3 Dehuiste eos Pontium . . censeret:

.
. habent. £0. Id ex superioribus non
amare dicta. /X>ru/j/e quidam .MSSun» apparere, el adversari XXV, 6, monet
de decuisse con‘i, Crun. —
Quam in, Drak. Confer tamen btijus cap. prine,
eunt sententiam, statuere. et ad cap. 10, n. 5 . — Quos ut pignora
4. Cum singulis -vestimentU sub ju- pacis Custodiendos Luceriam dederasit,
gum missurum vide ad III 19, n. 9.
, ,
miserant , msi leg. duj-erant.
— Amiserant homssni, sed io pluribua 5 Lucius Comeiius Lentulus forsan,

: ,;
i c LIBER IX. GAP. XV. XVI. 3.)
pirio Cursore, magistro equitum, eas res ad Caudium,

atque inde Luceriam gesserit, ultorque unicus ro-
manne ignominiae, haud sciam an*’ justissimo triumpho
ad eam aetatem secundum Furium Camillum, trium-
phaverit, an consulum Papiriique praecipuum id decus
sit. Sequitur hunc errorem alius error", Cursorne
Papirius* proximis comitiis cum Q. Aulio Cerretano
iterum, oh rem bene gestam Luceriie continuato
magistratu, consul tertium creatus sit, an L. Pa[>irius
Mugillanus, et in cognomine erratum sit.

XVI. Convenit jam inde per consules reliqua belli , '
perfecta. Auliiis cum Ferentanis’ uno secundo praelio

debellavit; urbemque ipsam, quo se fusa contulerat
acies, obsidibiis imperatis, in deditionem accepit. Pari
fortuna consulum alter cum Satricanis, qui cives ro-
mani post caudinam cladem ad Samnites defecerant
praesidinmque eorum in urbe acceperant , rem gessit.
Nam quum ad moenia Satrici admotus esset exerci-
cut familia* hinc Catulini cognomen vius, qui lenium ejus consulatum non
inditum pniutur. Tre» hoc anno dicu- alibi nieuu>ral,sed modo primum Vllf,
torrs >D fastis Capitol. memorantur, 33 alterum IX
; , 7 ;
quintum IX , 38 ;
C. Maenius, L. Cornelius et T. Man- adeoque tertium h. loc. et quartum
lium. Dictatura Mvnii tuetilio qiiiHcm IX, 3-i pr. ubi nomina consulum in-
Ht eap. aG sed
,
ea fuit altera :
praeter' curia Hbrartonaro excidisse et ex Dio-
missa a Livio prior, in qua res a M<e- dori lih. XIX , fastisque Capitol. hoc
nio in Campania gestas tradit DIod. 1. modo restituemla esse: Consules novi
XIX. Cr. Pigh. Ann. ad ann.^lêt 09 - L, Papirius Cursor IV, et Q. Publilim
G. Haud aciam an confer ad 11,3, Philo IV, sicut superiores. Poma; man-
x\. ^')justiisimo triumpho, etc. Ateonf.
(
serunt, jam suspicatus est Pighius. —
ad cap. IO, n. 7. — An consulum Pro Aulio al. Aimilio.
Papiriique, ctc.Vide adlll,a 5 , n. 3 . Cap. XVI. 1. Convenit jam inde,
Sequitur hunc errorem alius error, deinde, êr consules reliqua belli (vide
id r.st, dubitatio, quod c particulis ne IV,37,n. i)perjecta eaee; v.I, 3,11.4.

etan intelligitur; ut cap. 45 , et apud a . Cum Perentanis ; imo Porentanis :
Ovid. Fast. IV, 669, erra/ttem ; Ern. el sic quoque cap. 3o (ubi Tarento,
Confer ad I, 34 t n. 1 ; XXVll, 47, Aeheronto, Florento, Torento In MSS
II. 7 ;
et XL ,
55
. .
,
n* i. scribendum Forento nam Ferentinum
S. Cursor Papirius...eonsul tertium eiPrentanos {^nectxoxi Ferentinos, sco
creatus : ita faati Capitol. et ipse Li- Ferentinates) novimus, at Ferentano*
Digitized by Googie
;; , ,
tus, legatisqiie missis ad pacem cum

precibus peten-
tlam^, triste responsum ab consule redditum
esset,
ntst prcesidio Samnitium interfecto aut tradito, ne ad
se remearent plus ea voce, quam armis illatis, ter-
roris colonis injectum. Itaque subinde
exsequentes
qua“rendo< a consule legati, quonam se pacto paucos
et infirmos crederet pnesidio tam
valido et armato
vim allaturos, ab ii.sdem consilium petere jussi,
qui-
bus auctoribus pr.Tsidium in urbem accepissent,
dis- .
cedunt : aegreque impetrato, ut de ea re consuli se-

natum, responsaque ad ad suos se referri sineret,
redeunt. Duae factiones senatum distinebant;
una,
cujus principes eraiit defectionis a populo
romano
auctores; altera, fidelium civium. Certatum
ab utris-
que tamen est, ut ad reconciliandam pacem consuli
opera navaretur^. Pars altera (quum pra'sidium Sam-
nitium, quia niliil .satis praeparati erat ad obsidionem
tolerandam, excessurum proxima nocte e.sset)
enun-
tiare consuli .satis habuit, qua noeti.S hora, quaque
porta, et quam in viam egressurus hostis
foret. Al-
tera, quibus invitis descitum ad
Samnites erat, eadem
nocte portam etiam consuli aperuerunt,
armatosque
clam hostes in urbern acceperunt. Ita duplici prodi-
millu5; Oron. opinor; vide aH 5 Ut ad reconciliandam pacem eon •
Tac. Ajin.XV, 53, n. 4 Forentum opp.

. suh opera navaretur, ut consuli aliquid
Apuliic, hud. Fortnza.
prarstaretur,quo ad recondi, p. per-
3 . Ad pacem cum precibus peten- moveri posset, facta nimirum «i pr«-
dam, suppliciter p., ut precibus pe- •idium Samnitium opprimendi copia;
tere 1, 16 , p. orare II, a, p. petere F.nuntiare
lyocr. arcana prodere,
pacem XLIII , 4 Vidciur ha.M! inpri-
.
siclib. XXXIX, to: Si coacta caritate
ratsforma aulennis cl religiosa fuisse, ejus, silenda cnuntiassct. Et Cicero pro
eodeinque luodu sine empbusi dicU) Ruse. Amer, 10 Cteterorum
1 : lepâto-
fraudem fraudare, servitutem ser- rum consiliaet voluntatem Chrysogono
vire occidione occuli Ern.
,
enuntiat. Wd.Gton. ct Drak. Fnuntian-
4. Fjrsequcntes qutxrcndo v. V, fur arcana nuntiantur uudila
i !i,
, , aut
n. 7.— factiones senatum Miri- vi.sa. Hinc etiam lib. XXV, c. 9 , n. 3 ,
canuiD diftinebam, v, HI, a3 w. i.
ct lib. X LI ,
caj». a 4 pr. enuntiare pro
,
V.c.ln. liber IX. CAP. XVI. 4i

tione et prapsidium Samnitium, insessis circa viam sil-
vestribus locis , nec opinatu oppressum est ,

et ab urbe
plena hostium clamor sublatus; momentoque unius
horae caesus Samnis, Satricanus captus, et omnia in
potestate consulis erant. Qui, qiiaestioDe habita, quo-
rum opera defectio esset facta, quos sontes comperit,
virgis caesos securi percussit: praesidioque valido im-
posito ,
arma Satricanis ademit. ln<le ad triumphum
decessisseRomam Papirium Cursorem scribunt, qui
eo duce Luceriam receptam Samnitesque sub jugum
missos’ auctores sunt. Et fuit vir haud dubie dignus
omni bellica laude, .non animi .solum vigore, sed etiam
corporis viribus excellens. Praecipua pedum pernicitas
inerat, quae cognomen etiam dedit* victoremque :
cursu omnium aetatis suae fuisse ferunt, et, seu virium

vi, seu exercitatione midta, cibi vinique eumdem ca-
pacissimum nec cum idio asperiorem (quia ipse in-
:
victis ad laborem corporis esset) fuisse militiam pediti

pariter eqiiitique. Equites etiam aliquando ausos ab
eo petere, ut sibi pro re bene gesta laxaret aliquid
’ ‘
.
.vr-
/iM/tf/are siibfttltueRcl. monuere intpp. /irnuvit cofpiomM majorum | quale
6. 'Irmatosque clam hostes, Ruroa* quttl «upra V, 3 i n. a* et VI» Sg, n.
,
aoft, niai leg. armatosque Romano» 3 ,

vitlimus; Drak. Cut vero b. 1 nun ,
Aojfe, Samnitibus, vel c/am /t/rVf succurrit Ttciâ; mxuc ^

reliquis civibus non earum partium; JVee eum uUo duce. De gente Papiria
Cron. Clam nocte mulli MSS. Male! vide Ctc. ad DIv. IX, at. —
Vinum
Hi hostes inielligendi sunt ipsi Ro- parum usitata satie locutio, et cu-
mani, oppugnatores urbis, qui et paulo jus haud facile furtasaia exemplum re-
infra eodeiu nomine designantur ab ; perias : dicitur tamen, non absimili
urbe plena hostium , nempe Rom, £d. ligura loquendi, robur 'virium. F-n .
•j. Subjugum missos esse, auctores 9. Invicti ^(/(xxray quod attinet
sunt, ville ad U, 58 , n. 1. ad) laborem corporis, ut apud Ovid.
8. Qua: cogrtomen etiam dedit; sic Alet. XII, 167, et inv. a labore, etc.
et Zonar. VII, )6. .Sed idem jam avo apud Cic.OlT. I, ao, et infra XXXIX,
rjus fuit. Cf.VI 5 ,n. f 1
;
IX , 34. Hinc 40. Sic et prtelio magis ad (xxtx)
q. c, avo jum dedit conj. Sigoii. Forte ^
eventum (si eventus spectatur, vel ejus
Livius aliquid humani passas est; aut ratiohabetiit')iec/inJo ûam/eeiXXIl,
pedum pernicitas huic L. Papirio cou* 9, n. 2 ,
nequaquam pari ad 'virtutem
Digiiized by Google
, , ; — ;
4» T. LIVII
laboris: quibus ille, «Ne nihil remissum dicatis, re-
n mitto, inquit, ne utique dorsum demulceatis, quum
« ex equis descendetis.» Et vis erat in eo viro imperii
ingens pariter in socios civesque. Praenestinus*” prae-
tor per timorem segnius ex subsidiis suos duxerat in
primam aciem. Quem quum inambulans ante taber-
naculum vocari jussisset, lictorem expedire securim
jussit. Ad quam vocem exanimi stante Praenestino,
« Agedura, lictor excide radicem hanc, inquit,
« incommodam ambulantibus » perfusumque ultimi :
supplicii metu", mulcta dicta, dimisit. Haud dubie

illa aetate, qua nulla virtutum feracior fuit, nemo
unus erat vir, quo magis innisa res romana staret.

Quin eum parem destinant animis magno Alexandro
ducem, si arma, A.sia perdomita, in Europam ver-
tisset.
XVII. Nihil minus quaesitum a principio hujus ope-

ris videri potest quam ut plus justo ab rerum ordine
,
declinarem, varietatibusque distinguendo opere, et le-
•viro XXVI, i6. Confer VI, 1 8 , n. II, x4; Lips. Mil. roro. I, 7; II, 10;
•>. — iXe utique {\ide ad II, 3 o, n. i) Periz. diss. de Prieturio^ 19, et supra
dorsum demulceatis ut al. cervicem ad VI , 43 ,
n, 7.
equuruiD. Cf- Sil.IV,a64,et XVI, 356 . 1 1. Ultimi supplicii metu (vid.adIII,
IO. Pnrnestinns pnrtor « non vide- 58 , n. 1
1 )
peresum ,
coosternatum ,
tur fuiasc magistratus municipii prx- vel repletum , ut II ,

63 ;
IX , 16; X ,
nestini ( naro PrirneMe turo nondnro 38 ;

XXVI, 5 o; XXX, 16, elal. im-
iiinnicipinra fiiissc probabile eat,«el buere. Confer ad XXXIX 8 n. 3 , ,
.
Pnrncstini bi inter aoelos militarunt ;

Nemo unus erat vide ad HI , ,
municipia autem jus legiunia habuisse n. a. — Quin eum parem destinant,

docet Sp.^tnhero. Orb. Rom. 1,9), sed non ,
ut quidam libri , desttnarant ; n\si
profectus cohortis socialis, ut VIII ,
malis destinarunt scii, scriptores et
1 1
1
prtrtor Laetniensitim et XXIII, homines, qui postea fuere et nunc sunt
tg. Manicius, prertor prarnestinus, non Romani ejus temporis : nam Li-
hoc est, prsefectiis cohortis pnencsti- vius non ita imroemor sui et eorum,
fiae, qui antea scriba fuit ,
adeoque vix qiia^ cap. i 8 , dicit , .Alexandrum ue
magistratus esse potuit •; Duker.Conf. fama quidem illis notum arbitror/uissc;
PUn. XVH, f I • Aurei. Victor, de Vir. Gnm. Praeterea Romani ejus temporis
!U. cap. 3 1 i
Sigon. de ant. jur. Iui. neminem in futurum ducem dcMlnare
Digiti?^ by Googie
,
vcZl MBER IX. CAP. XVII. 43

gentibus velut deverticula amoena et requiem animo
meo quaererem : tamen tanti regis ac ducis mentio,
quibus sa-pe tacitis cogitationibus volutavit animum,
eas evocat in medium; ut quarere libeat, quinam
eventus romanis rebus, si cum Alexandro foret bella-
tum, futurus fuerit. Plurimum in bello pollere viden-
tur militum copia et virtus, ingenia imperatorum,
fortuna per omnia humana, maxime in res bellicas,
potens. Ea, et singula intuenti et universa', sicut ab
aliis regibus gentibusque, ab boc quoque, facile ita
pnestant invictum romanuni imperium. Jam primum,

ut ordiar ab ducibus comparandis, haud equidem ab-
nuo, egregium ducem fuisse Alexandrum sed clario- ;
rem tamen eum facit, quod unus fuit, quod adoles-

cens, in incremento rerum nondum alteram fortunam ,
expertus decessit. Iit alios reges claros ducesque

,
omittam, magna exempla casuum humanorum; Cy-

rum, quem maxime Graeci laudibus celebrant, quid,
nisi longa vita, sicut Magnum modo Pompeium ,
ver-
tenti prtebuit fortuiuc’? Recenseam duces romanos,
nec omnes omnium «Tfatium, sed ipsos eos, cum qui-
bus consulibus aut dictatoribus Alexandro fuit bellan-
lolehant, $ed, quoque tempore

qui elegantisAUuam hypallagen dictum ;
cun»ul eMctfAUt ex tempore » conMiIe Ern. —

Eas evoemt ex aiiloiu in me-
dictator diceretur, dux emt; Stroth. dium, seu vulgus.
Conter «d WXV,
xo pr. X. Ea ,
et singula intuenti et uni-
Cxp. XVn. I. Deverticula amoena ,
\'ersa .facite pra-stant invictum rom.
Ti<le ad 1 , 5 (, n. 2. De oooailio,quod imperium, promittunt et bpoudent,
Livius in hoc episodio, cap. 17 • 19, huc invictum aemper fore; Ern. Conf.
sequutus sit , vide ad cap. x 8 , n. 6. — ad Jueenal. XIV, 212. Te ite forte
Tamen, vide ad 1 , la, n. x. Qttih$u delendum , qiiii ab omnibus fere MSS
serpe tacitis cogitationibus 'volutavit abeat, et a«pe poat sicut omittitur.
ti.ee mentio, imago, co{{itauo rei, «f»i. Conier ad XX XIV, 9, n. 7 ; XXXJX
nwm meum, occupavit, agitavit, ex> 41,0. I ; XLrV, 20,0. 4 et vide IV, ,
ercuit ; Aed ttvpallage fere est : nam 27;XXnr, 33 ;XXV, i 5 ;XXIX, 8 .
animo dicitur, non

atio(|ui res volutaii 3 . Pertenti prabuit forturue, vide
re animm; Uauer. Haud dubie per ad 11 , 3 , o. 2. Idem alii probarunt iia-
, ,
/14 T. LIVII
clum; AI. Valerium Corvum, C. Marcium Rutilum*
C. Sulpicium, T. Manlium Torquatum, Q. Publilium
Philonem, L. Papirium Cursorem, Q. Fabium Maxi-
mum, duos Decios, L. Volumnium, M’. Curium.
Deinceps ingentes sequuntur viri, si pnnicum romano
praevertisset bellum, seniorque in Italiam trajecisset.
Horum in quolibet tum indoles eadem, quae in Alex-
andro erat, animi ingeniique; tum disciplina milita-
ris jam inde ab initiis urbis tradita per manus, in
artis perpetuis praeceptis ordinatie modum® venerat.
Ita reges gesserant bella; ita deinde exactores regum
Junii Valeriique; ita deinceps Fabii , Quintii , Cornelii;
(Irm aliisque exemplis, v. c. Eusrb. demum in Italiam trajecisset, atque

In vita Consi. I, 7. Priatui, Mithri- in illo» Incidisset ingentes viros : qui-
dnlis, Crersi , Marti ct Pomprii .V. nam vero hi fuerint, prseter Postu-
X, a58>388. Mox forte leg.
Juvenal. mium, ^milium et P. Cornelium
^hxandro fuisset brl!amiumAy\s hanc Scipionem, haud Kitis inlhi constat;
digressionem Dodwell. de Cyclis diss. •Slroth. Alexander natus est Olvmp.

X, n. 73, multis exagitat Livii iu in 6 , I , et mortuus Olyinp. ii 4 « <«
doctrinatemporum imperitiam, quia vel anno Urbis condita^ 43 o,a. CUr.

Alexander jam sexennio ante obierit. nat. 3 a 4 > Jam qui fastos rom. inspi-
Cui respondere conatus est Clericus ciet, plura deprehendet nomina ingen-
ad hunc lucum dicens, licuisse Livio tium virorum, consulum et dictatornin,
agere de eventu belli , si id .\lcxander qui deinde vixerunt, etsi minus incla-
Ronilini.s intulisset, ubicumque sermo ruere, quoniam Liviana hujus tempo-

fuit de magistratu viri furtis, qui ris historia intercidit. Quomodo autem
Alexandri arqualis fuit. Imo i|>se Li- Alexander, qui anno setati.s XXXII!
vius mox dicit , Alexandri M. tanti ad Tac Ann. II, 73, n.
obiit (confer
regis ac ducis mentionem effecisse, ut 3), senior in Italiam trajecisset, si
querere libuerit, ({uinam eventus ro- punicum romano prtrtx rtisset bellum ?
inuni.s rebus futurus fuerit, si cum Non Pienos tantum ,
sed maximam
Alexandro foret bellatum : non autem Africae partem antea armi.s subjugare
addit, se id fecisse eo anno, quo Alexan- voluisse censendas est.

drum murtuum crederet »; Drak. 5 Disciplina militaris jam inde ab
.
4. Si punicum rotnano prervertistet initiis urbis tradita per manus, confer

(vide ad II, 34 « »• 3 ) beilum : nam ad I, 3 , n. 7.
duo bella post devictam Asiam aulmo 6. In artis perpetuis prerceptis orrf/-
concepisse credebatur, romanum ct natee modum venerat, ut nostri vulgo:
ptinleum (saltem punicum , de quo vid. in sy.stema , seu formam artis redigere ^
Jnstin. XXI, fi) : ct si prius adversus^ Em. Perpetuis continuis, junctis or-
Fotnos bellum gessisset, senior factus dine systeroatico ; Bauer. Confer ad IV
Dlgiiized by Googlc
,
e liber ix. cap. xvii. 45

itaFurius Camilius, quem juvenes ii, quibus cura
Alexandro dimicandum erat, seiiem viderant. Militaria
opera pugnando obeunti Alexandro (nam ea quoque
haud minus clarum eum faciunt) cessisset' videlicet
in acie oblatus par Manlius Torquatus, aut Valerius
Corvus, insignes ante milites, quam duces cessissent :
Decii, devotis corporibus in hostem ruentes cessisset :
Papirius Cursor, illo corporis robore, illo animi :
6,
victus esset consiliis juvenis unius, ne singulos nomi-
nem ,
senatus ille, quem qui cx regibus constare* dixit,
unus veram speciem romani senatus cepit ; Jd vero
erat periculum», nesolertius, quam quilibet imus ex
iis,quos nominavi, castris locum caperet, commeatus
expediret, ab insidiis praec.averet, tempus pugnae de-
ligeret, aciem instrueret, subsidiis firmaret'". Non
n. I. — Qîu tn juvenes ii : in MSS vix in duobus exstat MSS. Sed aptis-
quibuflUura hU; unde hi vel ii legen- simum est.
dum
7, esse j«im tmtnnere alti. Duo edd. 8. Senatus ille, quem ex regibus
vett. quus putant esse T. Manlium constare dixit Cineas, Pyrrhi dux et
Torquatiiiu et M. Valerluro Corvum. legatus; quod notis.simuin vel ex Ploro
Cur vero duo tantum , «t hi |K>ti»5i- 1,18; Piutarcb. in Pyrrho pag. SgS ;
mum? — Quem 11, quibus cum Alex- Appian. Samn. Exc. ro. (IVîV men-
andro brllandtini erat , juvenes seuem te, prreepit, intellexit, i>eramromani

viderant. Caeterum hic edidimus iV, senatus speciem, dignitaleiu , ampli-
ubi vulgati habent duo ex auctoritate tudinem; ut cap. 40, et XXXIl, 36 ,
antiquissimi nostri codicis, ad quem n.4; XXXIV, 5 a cxir.; XXXVlI,

alludunt alii, tum Orooovio, tum nobis 40, al. —
Vera sub imagine romanum
excussi, in quibus legitur hii. Nimi- senatum sibi exhibuit : veram senatus
rum Ii sumptum pro nota numeri, romani notionem assecutus est. Sic
ut recte conj. Gronovius, peperit er* Horat. .Satir. II, 3 ,
vers. ao8: qui
rOrein vulgatae lectionis. Non enim species alias 'veris,., capiet, id est,
soli duo, sed fore omnes ii qui recen- qui Imagines rerum, sire notiones sibi
sentur a Livio, juvenes Cumilluoi vi- linget diversas a veris. En.
derant seiicm, £b. 9. Id vero erat p riculum, timen-
Cassisset vtdriicet (iip6>vtx£>; di- dum, etc. ut cap. 18, u. 6; X, 7*
ctum; vide ad IV, 5 , n. 3 ,
unde defevi XLV, a3 ;
qua" loca vcl per ironiam
iniciTog. signa, post duces t ruentes, accipienda ,
quod plaect , vel inlerrog.
animi ct crpit posita ) in acie obtaius nota addenda; St rutb. — Quilibet unus,
par Manlius Ton/uatus, vide sd VII, vide ad IIJ ,
5 J, n. i 3.
93 n. f. Par deletum a Struth. quia
,
10. Subsidiis Jinnaret aciem , vide
, , ,
46 T. LIVII
cum Dario rem esse dixisset, quem, mulierum ac
spadonum agmen trahentem, inter purpuram atque
aurum, oneratum fortiiiue apparatibus" suap, prae-
dam verius, quam hostem, nihil aliud quam bene
ausus vana contemnere, incruentus devicit. Longe
alius Italiie, quam Indire , per quam temulento agmine
comissabundus incessit, visus illi habitus esset, sal-
tus Apuliaf' ac montes Lucanos cernenti et vestigia

recentia domesticas cladis, ubi avunculus ejus nuper
Epiri rex Alexander absumptus erat.
XVIII. Et loquimur de .Alexandro nondum' merso

secundis rebus, quarum nemo intolerantior fuit. Qui,
si ex habitu iiova- fortuna' novique, ut ita dicam,
ingenii, quod sibi victor induerat, spectetur. Dario
magis similis, quam Alexandro, in Italiam venisset, et
exercitum Macedoniic oblitum degenerantemque jam
in Persarum mores adduxisset. Referre in tanto rege
piget superbam mutationem vestis*, et desideratas
humi jacentium adulationes, etiam victis Macedonibus
ad lib. II, 30, n. 3 ; et II , , n. i. Confer seqq. ; Hor. Od. III , 37, v. 74

Oneratum fortuner luer appara-
1 1 . (nbi vide Mitscherl.), et inpr. ('urt.
tibus,ut apud Sen. de Beo. T1 , 3i; III, 13, 30, qni eamdera senten*
multitudinem indi^stam et gravem tiam ita exprimit Nondum Fortuna se
:
metuendam esse ducenti Xerxi; non animo ejus superfuderat : itaque orien-
enim wres sed pondus habere.

,
Ni- — tem eam modttate e tprudenter tulit:
hil aliud fjuam etr.Vide ad II, 8, n. ad ultimum magnitudinem ejus non
9. Quum fere nilill aliud opus esset cepit.
quam ut quis, queniadiuoduin Alexaii* 3. Superbam mutationem 'oestis,

derhene fecit, vana illa Persarum con- confer (iorl. VI, 6, cl Athemci lib.
temnere aufleret; Strolh. 6om/«a- — XII. — Desideratas humi jacentium ,
biindus, vide ad III « 2<), n. 3. ( lioc est eorum qni , ,
Car. XVIII. I. bserso secundis re- mure Orientis humi pn).slernendo cor-
bus, corrupto, stilulo (vide ad VI, pus, |'eniia(pie alicujiis amplectendo
I 4 ,
n. d), quarum nemo intolerantior o.scul.itido(|iic summam ei reverentiam
fuit, in earum usu nemo insulenilor; testantur) adulationes venerationes,
Docr. Itno nemu minus sapienter ac
: ut XXX, 16. apud Valer. Max. IV, 7
'«
moderate tulit maenam fortunam , ma- ext. 3; VI, 3» cxt. a, et xcXxxrjiiv
îsqueea elatus eat ac superbior factus. apud Xenopb. Cvrop. 1: nam adulari
Digitized by Google
, , , ,:
LIRFR IX. C.\P. XVlir. /l7
graves*, nedum victoribus; et fceda supplicia^, et

inter vinum et epulas ciedes amicorum, et vanitatem
ementiendae stirpis. Quid, si vini amor* in dies fieret
acrior? quid ,
si trux ac praefervida ira? (nec quidquam
dubium inter scriptores refero) nuilane hxc® damna
imperatoriis virtutibus ducimus? Id vero periculum
erat, quod levissimi ex Gra-cis, qui Parthorum quoque
contra nomen romaniim gloriae favent, dictitare so-
lent, ne majestatem nominis Alexandri (quem ne fama
quidem illis notum arbitror fuisse )
sustinere non po-
et -rrp 69 j(’jv(Tv proprie dicuntur canes Arrian. III, i, et Strab. 17), tum ab
dominis snis adulari ae
tpii Achille' vide ('urt. IV, n.ag ; VIII (i,
blandiri solent pedes eorum lambetido 4 , n. a6; Velle!. 1 6 , n. 5 ; ad Sil.

,
etad illos se provolvendo humi. Ila> XV, aqa) , et hinc ab ipso Jove (
pa-
que nolim emendare qux ,
tre iCaci, aso Pelei et prouvo Achillia)
vox h. loc* minus apta est et propr. deducebat, quod vel e Curt. IV, 7, n.
alium venerationi» ritum exprimit , quo 8; et VIII, 5 , n. 5 sq. nr>tuin. Jovem
quis in Oriente ori suo admovet ma- vero non roodt> generis auctorem ,
aed
num et buic dat oscula, quse deinde et patrem suum fuisse, forsan credi
porrigit quasi jacitque ad eos, quibus potius volnit, qu;tm credidit ipse.
bonos habetur. Couf. ad Jnvenal. IV, Quid ? si vini amor, elc. confer
5.
II 8. Res ipsa de regibus Orientis, Iii- ad IV, 5 , n. i. Kec quidquam du-
primis Persarum , et de Alexandro no- bium I. t. refero, certa tantum affero,
ta. Confer ad XLV, 44 , n. 10; Curt. taceo de nUss, de quibus inter scripto-
VI, 6, n. 3 ; VIII, 5 , n. 6 ( J/ore Per- res non satis constat; Strotb.
Jiwnm Macedones 'ttenerahundos ipsum 6.KuUane hac damna nonne bsrc
saiutiut prosternentes humi corpora, adversa et repugnantia; Doer. — Id
Kon deerat taiia concupiscenti perni- vero periculum erat ( conler ad cap.
ciosa adulatio , perpetuum maium re- 17, n. 8)t quod levissimi ex firacis
gum, quorum opes s<rpius assentatio, (coiif. ad XXVI ,
3 i, n. I ; ad Juvenal.
quam hostis rverfir); a 1 , ax ; Justin. III, 60, 73scq.; X, 174, et Cic. orat,
VI ,a,n. i 3$XI1,7 pr. ; ?iep. Con. pro Flacco , cujus maxima pars ad le-
III, a; Polyb. XV, i. vitatem perIidiaiD(|ue Crocorum pro-
3, Etiam victis Macedonibus graves, bandam spectat), qui Parthorum quo-
etiamai victi fuissent et ab externo que , etc. Glori» Romanorum adversus
boate domiti ; Groii. ad Seii. de Ben . I hos »vi sui scriptores ,
qui eara post
10. Confer supra ad V, a , n. 7 , et ad Crassi cladem elevasse videntur, de-
rem Curt. VI, 6 , n. 3 . fendend» causa luturo pirne hoc de-
4 t'ceda supplicia
> .amicorum , verticulum qu»siviase videtur Livius.
nota e Curtio, Arriano et al. — Sani- •— Quem nefama quidem etc. Frelns-
tatem ementienda sti/pts seu grneris, bemius ad Curt. X , 4 , 1 5 , scribit
quod tum a Perseo et Hercule (vide Livium ststdto extollendi romana te-
, , :
48 T. LIVII
tuerit populus romanus; et, adversus quem Athenis,
in civitate fracta Macedonum armis", cernente tum
maxime prope fumantes Tlicbarum ruinas, concionari
liberi ausi sint homines (id quod ex monumentis ora-
tionum* patet), adversus eum nemo ex tot proceribus
romanis vocem liberam missurus fuerit. Qnantalibet
magnitudo hominis concipiatur animo, unius tamen
ea magnitudo hominis erit, collecta paulo plus decem
annorum 9 felicitate :
quam qui eo extollunt, quod
populus romanus, etsi nullo bello, multis tamen
pr.Tcliis victus sit, Alexandro nullius pugutE non se-
cunda fortuna fuerit, non intellignnt, se'“ hominis res
gestas et ejus juvenis, cum popidi jam octingente-
simum bellantis annum rebus conferre. Miremur, si,
quum ex hac parte saecula plura numerentur, quam

ex illa anni plus in tam longo spatio quam in
, ,
.Ttate
tredecira annorum, fortuna variaverit? Quin tu ho-
mere prolapsum , ut hoc diceret. Mirum paulo plurium quam d. a. .Sed leg. duo-
sane est , ut jatn Uukerus monuit decim f unde et mox in retate tredecim
tantae doctrinae virum potuisse fidem annorum. — Eo extollunt quod p. r.
habere levissimis Grsculis, qui apud etsi nullo bello

,
multis, ctc. Idem de
Arrianum V] 1 , 1 5 « a Romanis ad Alex- pupulo romaiio pr^dicavit etiam Lu-
andrum y ex India Babylonem redeun- cilius apud Xoti. M.11C. voce liellum
tem, legatos missos tradiderunt. De> eX. praelium «Humanus populus victus
buerat potius sequi Arrianum ipsum, vi et superatus pneliis Siepc est luultis;
multis, iisque nun infirmis, rationibus bello vero nunquam.» Coutrarium vero
hanc fabulam refellentem. Confer Ca- dc AiexaiidroM. ominatur Livius cap.
satibon. ad Lampridium, Alex. Sever. seq. pra-iio victtu Jkxander, beilo
cap. 63; et ibi Salinas. Eo. 'victus esset. En.

dthenis, iu civitate fracta i>/ace- IO. Se hominis unius res gestus, et
7.
donum armis, victoria PbiUppi ad ejus, ct quidem, et simul, seu pra'lerea
Clueroneam. — Fumantes Thebarum Juvenis, elc. — Octingentesimum an-
ruinas y
urbis ab Alexandro diruta; : uum Livius, de sua aetate lofjuens, pro
de quo vide FIul. in Alex. cap. io; octavo sa-culo dixit, ut cap. .34; de-
Arian.I,5;Polyb. IV, a3;V, io;IX., cem annos pro decennio; Stroth. Cf.
a8 ;
Diodor. 17 , 9 ; Justin. XI , 4- Brrdenkainp. io Magaz.fiir offentUche
8 Ejc monumentis orationum
. De- Schulen und Schullehrer tom. 1, p. 444
mosthenis rt al. seq. ubi monet, Livium nunc ellam
9 . Paulo plus decem annorum, pro Romanos sui sevi comparasse cum
Digitiztr:-'
— :;
i.c4M. LIBER IX. CAP. XVIII. 49

minis cum homine", et ducis cum duce, fortunam
cum fortuna confers? Quot romanos duces nominem,
quibus nunquam adversa fortuna pugnae hiit? Paginas
in annalibus magistratuum fastisque percurrere licet,
consulum, dictatorumque, quorum nec virtutis, nec
fortunae ullo die populum romanum poenituit. Et,
quo sint mirabiliores ,
quam Alexander, aut quisquam
rex, denos vicenosque dies quidam dictaturam, nemo
plus quam annum consulatum gessit : ab tribunis
plebis delectus impediti sunt : post tempus ad bella
ierunt ; ante tempus comitiorum causa revocati sunt
in ipso conatu rerum circumegit se annus : collegae
nunc temeritas ,
nunc pravitas ,
impedimento ,
aut
Alexandro , qnia Orarci illi scriptore* mines et duces , dignos , qui cum Alex-
contenderiiiry eum non modo tum Ro- andro comparentur, ex historia rom.
manis parem fuisse, sed et llTiaoa laudari posse affirmat : unde. Quin tu
aetate, sl ea viveret, fore. Mea quali- homines cum homine, et duces eum
cumque sententia octingentesimum duce , fortunam (qua piares Romano-

debetur potius librariis, vel glossatori* rum gavisi sunt) cum fortuna (qua
boa, liviana respicientilm* tempora Alexander gavisus est
) confert P scri-
(quod ab hoc loco alienum) legendum* bendum puto; Ooer. 5»ed vel sic verba
que omnino quingentesimum annum ^ fortunam qwe altis inipp.
boc est , quintum saeculum , ob verba non displiciiisae mireris, parum apta
adjecta : quum ex hac parte, scilicet sttut. Prmstilerit : Quin tu homines
Romanorum plura numerentur sceeula eum homine , ducet cum duce, popu^
(boc est, aetates hominum, generatio- ium eum populo confert P Argumenta-
nes, yiviat, spatia XXXIII circiter tio enim Livii eo potissimum spectat,
annorum ) quam ex Alexandri parte at ostendat , ineptum esse , et hominem

anni: nam XllI ejuaanodi saecula con- cum populo, ct fîcitatem XIII anno-
ficiunt 439 annos, et tum agebatur rum cum fortuna 435 annorum con-
annus Urbie condit» 435. Alexander ferri : quod a grscU scriptoribus fa-
autem ne ptreetatem quidem, boc est, ctum videtur. Omnino etiam multo
spatium XUl annorum bellavit. magis probanda est ratio eorum , a
1 1
.
Quin tu hominis cum homine*., quibus Alexander variis rom. ducibus
fortunam cum fortuna eonfete? verba comparatus est , verbi causa Germanico
vitiosa, et, quamvis illa eum fortuna, a Tac. Ann. Il, ab Ap-
7-3; Cseaari
que plane otiosa sunt, ejeceris, non piano B. C- II, 149 *qq- Xecjortu-
satis menta apta Livii , qui in antecedd. na ullo die popul, ronusnum pcenituit
et seqq. non singulam quemdam homi- vide ad II, 54, n. 16. — Denos vice^
nem et ducem rom. cum Alexandro nosque dies, forte vicenosve : sed er
conferri cupU, sed plores omunoho- cap. seq. quaterni quiniquo; Bauer.
III. 4
Digilized by Google
.
A i;. 517.
r,o T. LIVII U 4 C. i5 .
damno fuit male gestisrebus alterius ” successum est:

:
tironem, aut mala disciplina institutum exercitum ac-

ceperunt. At, Hercule, reges, non liberi solum impe-
dimentis omnibus, sed domini*^ rerum temporumque,
trahunt consiliis cuncta*^, non sequuntur. Invictus
ergo Alexander cum invictis ducibus bella gessisset,
et eadem fortunae pignera'^ in discrimen detuli.sset.
Imo etiam eo plus periculi subisset, quod Macedones
unum Alexandrum habuissent multis casibus non ,
solum obnoxium, sed etiam offerentem se Romanis ;
multi fuissent, Alexandro, vel gloria, vel rerum ma-

gnitudine, pares; quorum suo quisque fato, sine pu-
blico discrimine, viveret morereturque.
XIX. Restat, ut copiae copiis comparentur, vel nu-
mero, vel militum genere, vel multitudine auxiliorum.
Censebantur ejus aetatis lustris' ducena quinquagena
millia capitum. Itaque, in omni defectione sociorum
11. Ma/f {festu rehiu alterius 5«c> men , eaindein glorlaio, eamdem me*
ctssum est; Tide «d 11,0. x moriam perpetuae secundae fortunae,
1 3 . Sed etiam (
vide ad I, 40« n< i) non magis ac lu invictus
ille , adversae-
domitu rerum temporumque^ etc. Gr6n. que fortune inexpertus, in discrimen
comparat verba Demostb. in Olynth. detulisset: non plus aibi a fortuna tri-
1 |»r. ilvou ttdvtoiv txalvcv ,

Ma bulum habebat, quam romani duces;
ovra, xeH xat Stroth. — {Quorum suo quisque fato ,
Tar» ) xxl daa arpaTryov, etc. quoram unusquisque sibi viveret,
ntv, MU xat ravraxoO sibi moreretur, ita ut ex vita ejus , aut

vofiTvat TM orpaTiOpart* irpo; p4v morte nibil discriminis respublica sen-
To, Tco xa?a xat- tiret, nihil detrimenti caperet. £0.
p&v -TrpdmtrOai «rc>.>.«0 Ed.

7xp6i]ît. Cai*. XIX. I. Censebantur ejus reta-
Confer et Tac. Ann. II, 73. tis lustris t etc. Proximus census, qui
14. Trahunt consiliis cuncta ^ du- a Livio refertur, inf. occurrit, X, 47 >
cunt quo volunt, b. e. regunt, sibi ubi cenaa capitum mitUa ducenta sexa-
parere cogunt , non
sequuntur aliomot ginta duo trecenta idginti duo haud
consilia et mandata : metaphora a Aiue longe absunt a numero liviano hujus
petita. Similiter XXXUI,y,n. loci. Et taiueu inter buue annum et
tem profligatam exercitus hostium censum ibi memoratum vix tantum

iivtera (f. errtenu') tracturam. viginli quatuor anni intersunt; unde
ili. Eadem fottnner pignera eos- t Jjt, ne numerus hic editus mendae su-
<lrm bnnos duces; Km. Imo ideni no- spectus esse possit. Confer Drak. ad
Digitized by Googie
,
liber ix. cap. xix. ,5i

nominis, urbano prope delectu decem scribe-
iatiiii
bantur legiones. Quaterni quiniqiie exercitus saepe

per eos annos in Etruria, in Umbria, Gallis hostibus
adjunctis, inSamnio, in Lucanis gerebant bellum.
Latium deinde omne cum Sabinis et Volscis et diquis
et omni Campania et parte Umbriae Etruriaeque et
Picentibus et Marsis Peligni.sqne, ac Vestinis atque
\pidis, adjunctaque omni ora Gra*coruin inferi maris
a Thuriis, Neapolim et Cumas, et inde Antio atque
Ostiis tenus Samnites, aut socios validos Romanis,
aut fractos bello invenisset hostes. Ipse trajecisset
mare, cum veteranis Macedonibus, non plus triginta
millibus hominum, et quatuor millibus equitum,
maxime Thessalorum hoc enim roboris erat. Persas, :
Indos, aliasquc si adjunxisset gentes, impedimentum

majus, quam auxilium traheret. .\dde,quod Romanis
ad manum domi supplementum esset'*. Alexandro
(quod postea Hannibali accidit) alieno in agro bellanti.
hunc locum. Ed. — Peeem scribebam- inferi maris a Bruttiis (populo inferi
tur tegiones. Dcccm icfîonum ex ur> maris, nondum perdomitu nec , socie*
Ixano exercitu mentio estlib.VIIt i5; lateRomaiiis juncto: non Thuriis» qoi
atlib. VIII, S, tantum quatuor legio* ad sinuro tareniinum pertinent , et in*
num urbani exercitus meminit, qua* ter quosGrsrcosque inferi maris Roma •
luor item Latinunim ;
nec satis liquet noram socioa multi erant tum populi
in tanta urbis necessitate cur non roe* inteijecti,quibus nihil cum Romanis)
ininerit etiam decem Pne-
le|itionum. Meapoiim et 6'i/nuir (oppida gnecK ori*
leres L. Lentulus, quum duo consolares ginis : unde h. I. ap|>eilintur, quum
exercitus apud (laudium obsiderentur, jam nominata sUGampaniaje/mdc/^n*
quos ego quatuor intelligo legiones tio atque Ostiis tenus (hoc est, junctis
auctoribus Polybio, Dionysio Halic. qui sunt , vel porriguntnr inde a Cumis
ac Vegetio , fatetur , IX, 4, illic patriam fine Antii clOslise, ut erant Aurunci,
esse, et quicquid rora, legionum, elc. vel Ausones, et Rutuli, aliquando a
Rt Antiochum magnum quatuor legio* vetere Latio divisi; non Samnites» qui*
nes vicere. Quanquam ea rhetorica arte bus hio locus non est), aut socios, etc.
excusationem habent, lectoris tamen eroend. Gron. •* At unde librario Thu»
suspensus manet. Vide GUr. ad hunc rii? Qui, etsi in sinu tareolioo, latius
locum. En. — Latium deinde om/ie tamen iVf/erimnrir ora accipi potest»;
cum Sabinis , , . atque Apulis , et Sam- Bauer. De Thuriis ad X, a,n.a.
nites , adjuneta omni ora Grsecorum a. Bornanis ad manum domi sup
, ,, , ,
T. LIVII
exercitus consenuisset. Arma, clypeus, sarissasque il-
lis Romano scutum, majus

: corpori tegumentum; et
pilum haud paulo quam , ,
hasta, vehementius ictu
missuque telum statarius uterque miles, ordines ser- ;
vans sed illa phalanx immobilis, et unius generis;

:
romana acies distinctior, ex pluribus partibus con-

stans facilis partienti quacumque opus esset facilis
:
,
jungenti Jam in opere quis par Romano miles? quis

ad tolerandum laborem melior? Uno prxlio victus
Alexander, bello victus esset*. Romanum, quem Cau-
dium quem Canna; non fregerunt, qua; fregisset acies?
,
Na* ille sa;pe, etiamsi prima prospere evenissent, Per-

sas et Indos, et imbellem Asiam quaesisset^, et cum
piemenittm esset, vide nd V, 20, n. i. utrimque :sed non urgeo Bauerus. ;
— Exercitus consenuisset; vide ad I, 3. /lla phalanx immobilis (confer

'A2 , Q. 3. — Sarissa basta longior Ma* XXXIII, 9) ef unius generis, non
cedonum. Cf. XXXI , 3<) ;
XXXII ,17; xnanipulatim , neque , ut romana acies,
xxxin , 8 i
XXXVII, 4^»;xxx VIII ex pluribus partibus, hastatis, princi-
7 ;
XLIV, 40. Confer Heins. ei Bucm. pibus et triariis, constans, et per hoe
adO>'id. Metam. XII, 466. Hinc pha- divisa (couf. ad VIII, 8, n. 1): facilis
lanx, seu pbalangil» Sarissophori partienti,quacumque parte opus es-
Macedonum robur, XXXVI , 1 8 n. 3* , eam , h. e. ad
set, facilis jungenti
De forma sarUsarum, quae olim XVI, partiendum et jungendum, ut fere
et postea XIV cubitorum erant ,
vide colloquium in secreto habitum et hinc
loc. class. Polyb. XVIII, la. Hiiic;m- liberum fstgenti, ad fingendum XXX,
mobiles longitudine et gravitate hastat 3a , n. 4 1 ct XXVI, 38, n. 8. De
dicuntur XIJV, Pilum, vel ma- incommodis phalangis conf. XXXI
jus ,
vel minus ; pili majoris tam lignum 39; XXXIIl, 9; XLI, 37, 40; inpr.
quam ferrum tricubiiale erat, ita ta- Polyb. XVIU, ta-i6, et simii, locus
meu ut dimidia ferri para ligno Inbxa
,
inf. XLIV, 4i.
esset; vide ad SII. IV, 55o ,
lor. claaa. 4. Bello victus esset, devictus, de-
Polyb. VI , a3 ,
8 seq. et Dionys. Hal. bellatus.
5; Lips. Mil. rom. III , 4* Mox ordi- 5. Imbellem /4siam qusesisset, desi-
nes servans forsan glossa est , utpote derasset (^vermissen) iterum sibi np-
manifesta explicatio t&u statarius mt- tasset. Queerere et requirere passim
les., qui opponitur varie discurrenti- designant desiderium rei absentis, vel
bus velitibus, et levi armatura; ; Strotb. amissa; ,
quam recuperare cuptmus.
Sic et statarius XXII, 18, n. 3, et Sic qucerere occasionem omissam et
stataria pugna, de qua vide ad VI, preetermissam XXV, 38, n. 8; XXXI,
la , n. 7. Statarius uterque miles, i5, n. a; socium Philippum XXXI,
ordines servans ; forte utrique vrl a9; licentiam II, 3, o. i. Cf, Intpp*
Digitized by Googie
: , f:
u c 4». LIBER IX. CAP. XIX. 53

feminis sibi bellum fuisse** dixisset: quod Epiri re-
gem Alexandrum mortifero vulnere ictum dixisse fe-
runt , sortem bellorum in Asia gestorum ab hoc ipso
juvene cum sua conferentem. Equidem quum per an-
nos quatuor et viginti primo punico bello classibus ,
certatum cum Poenis recordor, vix aetatem Alexandri

suffecturam fuisse reor ad unum bellum; et forsitan
quum et foederibus vetustis juncta punica res’ ro-
nianae esset, et timor par adversus communem ho-
stem, duas potentissimas armis virisque urbes arma-
ret simul punico romanoque obrutus bello esset. Non
,
quidem Alexandro duce , nec integris Macedonum re-

bus; sed experti tamen sunt Romani Macedonem ho-
stem adversus Antiochum, Philippum, Persen, non
modo cum clade ulla, sed ne8. cum periculo quidem
suo. Absit invidia verbo, et civilia bella sileant, nun-
quam ab equite * hoste, nunquam a pedite, nunquam
aperta acie, nunquam aequis, utique nunquam no-
Virg. £n. 1, ai? ; TibuU. II , 3, liter XXII, 39 ominis

, tibi causa ab-
et Orid. Met. II, ^ 39 . sit C. Plasmnii (
qui temeritate sua
6 . Cum feminis Mlum sibi fuisse periit, de quo . XXll , 4 sq.) metsso-
antea io Aaia unde Epiri regem Alex-
; ria, b. e. nolo mali ominis causa Fla>
euxdrum (de quo v.YIiI,a4) dixisse minii mentionem fecisse; Em. NoIIni
ferunt: se quidem ad Romanos ivisse pro malo omine memorasse Flami -
quasi in dv^p«vTriv ^
Macedonem nium quod inverse dictum pro
:
: nosi
Alexandrum U»e ad Persas, quas! m adsit ut ominis causa, lanquam omen

^vaixcAviTiv* vide Geli. XYII, ai. non adsit; Bauer.
7 , Pcederibus -xyctustis jusicta puniea Aunquam ab equite hoste, etc.

res publica ronuinee vide ad II ,
8 ,
H«o Don possunt eo exponi sensu, ui
n. IO, et VII, »7, n. a. — iVb/i qui- Romani nunquam ab equitatu, pt>dt-
dem /iiexandro; forte non Mexandro tatuve hostili victi fuisse dicjuiui ;
quidem neque enim ita Incipere qui- quum res ipsa clamet Romaiio.s nmltis
dem , aut pnemitti solet ei , ad quod praeliis victos esse. Hiec igitur fuisse
1'eferatur; Bauer. — Absit invidia x*er- videtur mens Livii; nunquam «d> rsiu
bo (al. vero)f ut XXVIII, 3 q, n. 4f causam laboravimus, quod liosUs aiii
et al. prafiscine dixerim, ct nostrum equitatura, aut peditatum nostro me-

ohne Ruhm zu meiden. Formula est liorem haberet. Quod tamen non ac-
malum omen ex nimia felicitatis suae curate verum rs.se probat ille Hanni-
praedicatione avertentis; Suotb. Simi' balis equitatus loiig*' ronnuio siipei io«.
, : , ,,,
54 T. LIVII 5 J
stris locis laboravimus. Equitem ,
sagittas ,
saltus im-
peditos**, avia commeatibus loca, gravis armis miles
timere potest : mille acies, graviores quam Macedo-
num atque Alexandri, avertit, avertetque; modo sit
perpetuus hujus, qua vivimus, pacis amor, et civilis
cura concordife.
XX. M. Foslius Flaccinator inde et L. Plautius ,
Venno consules facti. Eo anno ab frequentibus Sam- •
nitium populis de foedere renovando legali quum se-

natum humi movissent , rejecti ad populum
strati ‘
haudqiiaqiiam tam efficaces habebant preces. Ita-

que, foedere negato, induciae biennii, quum per ali-
ip&o tnte Livio, Wl, 47t XXVI, laborasse ab hostibus; de quo vide ad
38. Hic nempe deflexit nostrum a vero 111, 3 1, n. I. —
Equitem et sagittas
nimius piitrise Uudis amor ;
quonam miles romanna timere potest, ut apud
enim modo qui Alliensis CannensUque Hor.Od, II, 1 3, 17 (ubi cf MilscherL),
cladium meminerit , jactare potest Ro- Miles safîttas et celerem jugam Parthi
manos nunquam aperta acie laborasse? perhorrescit nam ad Parthos etiam
Eo. —' Suntfuam arenis utiqnf nttn^ ,
Liviiverba spectant. Hi a Romanta
quatnnoitris locis laboravimus; vJd. ad nuxime timebantur, Crasso Anlonio-
10(11, 3o, II. f,etlll, 3i, n.i. que victis : unice vero equitatu vale-
«At quid sunt loca n :>.rfra i* Opportu* bant, et fugam stmulanles hostem te-
nane? Haec aunt aequa. An romana, mere persequentem vel in insidias

Ubi ergo Cannc, aut Trasi-
italica? tcabere solebant , vel sagittis retro
menus? Omnino jactantiv crimen, vix missia, equiave repente versis petere.
est, quin subeat h. loc. noster: nam Cseterum et luee verba non repugnare
«qois quoque lucia a Romanis labora- crediderim superioribus nunquam ab
tum est; raro tamen. Porte delenduio equite hoste laboravimus (vide ad 111
nunquam et aequis utique nostris jun-
, 3 1 , n. 1
).— De his omnibus confer lu-
gendum; « Bauer. Lasca aequa sunt culentum xptrixvi; opus, cui gallice
commoda hostibus non minoa, quam titulus est : Examen eritique des kisto~
Komanis, nostra solia Romanis oppor- riens d' Alexaindrt, par Sainte-Croix
tuna. Quum tamen anpius Romani vi- pag. 47». En.
cti sint, Liviam nunquam aihi per- 9. Salttts impeditos ut caudinos et
suasurum , id semper iniquis locis , vel teutoburgienses. — Avia commeatibus
ex insidiis accidisse, eumque studio loca, in quibus non nisi difficulter et
extollendi romana temere prolapsum longe petili commeatus suppetere pos-
ut hoc diceret, monent Duk. et Drak. sunt, quod militi armis gravi pericu-
Verum Liviua non negat, Romanoe losum erat; Drak.
ssepiua victoa esse, quod potius cap. Cap. XX. 1. Eejecti ad populum,
pnec. ipse fatetur, sed eos unquam vide ad n, sx, 11. 4.
Digilized by Googie
-,,
A. C. 3>t— li5.
U. C. 436— 4J7- LIBER IX. CAP. XX.
quot (lies fatiâssent singulos precibus, iinpetiatie. Et
ex Apulia Teaneuses Cûsinique populationibus
fessi, obsidibus L. Plautio consuli datis, in deditionem
venerunt. Eodem anno primum praefecti Capuie creari

coepti, legibus ab L. Furio praetore datis'; quimi
utrumque ipsi pro remedio aegris rebus discordia in-
testina pelissent : et duae Romae additae tribus \ Ufen-
tina ac Faleriua. Inclinatis semel in Aptriia rebus,
Teatesquoque Apuli ad novos consules, C. Junium
Bubulcum, Q.iEmilium Barbulam, fuedns petitum ve-
a. Eodem anno pr<rfeeti Capu<e Quin etiam Camillus Peregr. in Caiup.

creari coepti, hgtbnsab L, Furio Ca* fcl. diss. IV, p. 5 t'i, prcfecturo Ca-
miUo preetore datis; conf. XXIII, 7, puae creatum et leges a praetore d^tae
n. 4; XXVI, 16; XXXII, a. Prar/e. arctae amicitiae et amicae societatis e(-
ctura dicebatur luliae civitas, vcl op- fectiiiu, non poenam, aut legem dedi-
pidum quod nec leges nec magistratu* tionis fuisse observat. <• Drak. Confer
— Capua. Aa-
,
suos habebat , sed ab uno, plurlbusve ad XXXII, 3, n. 3.
prtrfectts, vrl surfragiis populi creatis, drea»,r|uiiique e nostris codd., quaiunr
Tcl a praetore urbano quotannis Roma a Gronoviu alleg.iti , et alii plures

missis, administrabatur; vid. Festum, quorum meminit Drakenb. Capuam
Sigon. ant. jur. ital. II, 10 sq. Cujae. habent; longe elegantius ct (daiiiia, ul
Obss. XI, 34. » Srd bello demum iutelligas creatus fuisse praefectos, qni
hannibalico Capua in formam pr«fe- Capuam mitlercntur; quommos tamen

ctune redacta est; vide XXVI, 16. ea in contextum lectio recipiatur, vi-
Itaque profectus forte b. 1. et praetor detur obstare quod non boc tempore
XXill 7, dicitur summus Campano-
,
sed bello demuiu punteo aectindo Ca-
rom magistratus , qui eomm lingua pua in formam prcfecturae redacta
Medixtuticus vocabatur (vide XXVI, fuerit. Conf. Drak. ad bunc loc. En.
6), quique non Ronne a populo de~ 3. Dua Eomee addita eribus.Tunc-
signatusCapoam mitteretur, sed Ca- que una et triginta tribus fact«.Vide
puae crearetur ex ipsis Campanis, ar- VIU, 17. Ufentina, sive Onfeniina,
bitrio forsan Romanorum , quum ab llfenie, alve Oufente fluvio in Vol-
discordia intestina causa inter ipsos scis ,
qui non louge u Tarracina in
non conveniret. Si tatneo Romae crea- mare labtttir. Vide Festum. Fahrina,
tum, adeoque cnm Groo. e ploribos ab agro falemo ot videtur. £i>.,
—
MSS et edd. antt. Capuam (boc est, Inclinatis semel in Apulia rebus ; vide
qui Capuam mitterentur) legeudiuu ad 111, i<i, n. 4 • ct IX, la, n. a.—
esse. Tertos videatur; ex ipsis Campa- Teates Apuli forte nou ildem, qtii
niatamen creatum esse putabo. Certe paulo ante Teanenset (Toaui Apuli
Campani erant Pacuviua Calavius sum- incol») dicuntni*, et jam fa'dus peti-
mus Capua* magistratus et Marius Blo- tum impetraverant ; nisi forte nufic
sius praetor Campanus, XXJU, a,n.7. pacis per omsxem Apulutm pttesiandtr
, .,
56 T. LIVII uc:;;.:!»;;
nerunt, pacis per omnem Apuliam priestandie populo

romano auctores*; id audacter spondendo impetra-
vere, ut foerlus daretim; neque ut aequo tamen foedere,
sed ut in ditione populi romani essent. Apulia per-
domita (nam Forento quoque^ valido oppido Junius
potitus erat) in Lucanos perrectum: inde repentino
adventu i£milii consulis, Nendum vi captum. Et post-
quam res 'Capuae stabilitas romana disciplina , fama
per socios vulgavit ; Antiatibus quoque ,
qui se sine
legibus certis sine magi.stratibus agere querebantur,
,
dati ab senatu ad jura statuenda ipsius colonix pa-

troni nec arma modo sed jura etiam romana late
:
,
pollebant.
XXI. C. Junius Bubulcus, et Q. iEmilius Barbula
consules, exitu anni non consulibus ab se creatis,
Sp. Nautio, et M. Popillio, caeterum dictatori L. jEmi- ‘
lio legiones tradiderunt. Is cum L. Fulvio magistro

equitum Saticulam oppugnare adortus , rebellandi
causam dedit. Duplex inde terror illatus Romanis;
hinc Samnis, magno exercitu coacto ad eximendos ob-
auctores eo» venisse cum Sigon. cre- in ditione p. r. essent. Cf. VII , 3o, n. a
dideris. Teate Marrucinoruin opp. ab 5. Forento quoque; vide ad c. 16,
b. L alienum est , et inde Teatini di- n. a, — Agere; vide ad VII, a4« n.
cuntur. Theates et supra Tkeanenses 9. — Coloniee patroni. Urbes enim,
in nuitis MSS. Cannesues Canusinique ac postea, aucto imperio, provinciae
(qui Ticini erant populi) supra conj. etiam et regna patronos Romae habe-
Gron. et h. 1. Teanetues, vel potius bant. Eo.
Teanita (confer Polyb. 111, 91, 5), Car. XXI. i.Caterumdictatori, pro
Tcl Teanates , ut j4rpimates , Antiates , sed dictatori, ut cap. 97, 4^» X, 5;
Casinates, Privematts. — Teanenses XXVlIt, II, al. Stroth. Elegana —
conjiciebat Doujatiu», aTeana Apuliae est cceterum post non aliamve nega-
oppido, vel Uriatcs ab Uria ejusdem tionem, pro sed. Nostri loc. I. adde
regionis , sub monte Gargano. En. illud Curt. IV, 8 Cupido, haud in-
:
4. Pacis per omnem Apuliam prte- justa quidem , cceterum intempestiva

standee populo romano auctores pro- ,
incesserat. Quin et , licet non praeces-
mittentes spondrntcaque se pacem
,
serit negatio, tamen eo tensu usur-
effecturos esse. Conf. ad 11, 48, n. 7. pari docuit Freinsbemins in indice
— Neque
. ut aiquo tasnenfoedere, sed ut Flori ad hanc vocem. £0.
Digitiz 'c ; ~t-^>Oglc

; ,
,;:
S c liber IX. CAP. XXI. XXII. •

57
sidione socios, haud procul castris Romanorum castra
posuit; hinc Saticulani magno cum tumultu, patefa-
ctisrepente portis ,
in stationes hostium incurrerunt.
Inde pars utraque ,
spe alieni magis auxilii , quam vi-
ribus freta suis ,
justo mox praelio inito Romanos
urgent ; et quanquam anceps dimicatio erat , tamen
utrimque tutam aciem dictator habuit quia et locum :
haud facilem ad circumveniendum cepit, et* diversa

statuit signa infestior tamen in erumpentes incessit
:
nec magno certamine intra moenia compulit. Tum to-

tam aciem in Samnites obvertit; ibi plus cert.aminis
fuit ; victoria sicut sera, ita nec dubia, nec varia fuit.
Fusi in castra Samnites, exstinctis nocte ignibus, ta-
cito agmine abeunt : et spe abjecta Saticulae tuenda;
Plistiam ipsi socios Romanorum^, ut parem dolorem
hosti redderent , circumsidunt.
XXII. Anno circumacto, bellum deinceps ab dicta-
tore Q. Fabio gestum est. Consules novi, sicut supe-
riores, Romae manserunt Fabius ad accipiendum ab ' ;
Ailmilio exercitum ad Saticulam cum supplemento ve-

,
nit*; neque enim Samnites ad Plistiam manserant:

sed, accitis ab domo novis militibus, multitudine freti,
castra eodem, quo antea, loco posuerunt laCessentes- :
que praelioRomanos avertere ab obsidione conaban-

tur. £0 intentius dictator in moenia hostium versus
id bellum tantum ducere ^ quod urbem oppugnabat
a. Diversa statuit signa ^ ad utram* Q. PublUina Philo qnartnm , memorati
qae partem contrariam , Tenam aciem Fastis Capitolinis, Diodoro, lib. XIX
Str. — Diversa aa*p« dicuntur adversa et aliis. Horum nomina per librario>
et coiilraria; vide ad Tac. Aunal. II, rum incuriam deesse videntur, non
60, n. 3. ipsius Livii, qui in nominibus consu-
3. Piistiam.,. socios Romanorum; lum reddendis diligens est. En.
vide ad III, 47« n. i, et X, 3, n. G. a. Saticulam cum supplemento
Cap. XXII. I Consules novi .. mun-
. . •venit; conf. ad VIII, i, n. i.
serunt; vide ad cap. x5, n. 7. — Con- 3. /d bellum tantum ducere, existi-
sules novi, Papiriut Caraor quartum. mabat, pro bello babebat , in eo tantum
58 T. LIVII ic.;;,.
securior ab Samnitibus agere, stationibus modo oppo-

sitis, ne qua in castra vis fieret. Eo ferocius adequi-
tare Samnites vallo, neque otium pati; et quum jam
prope in portis castrorum esset hostis, nihil consulto
dictatoremagister equitum Q. Aulius Ccrretanus, ma-
,
gno tumultu cum omnibus turmis equitum evectus,

summovit hostem; tum in minime pertinaci genere
pugnae, sic fortuna exercuit opes^, ut insignes utrim-
que ipsorum ducum ederet funera.
clades, et clara
Prior Samnitium imperatur, aegre patiens quo tam fe-
rociter adequitasset, inde se fundi fugarique, orando
hortaiuloque equites prxiium integravit; in quem in-
signem inter suus cientem pugnam, magister equitum
romaniis infesta cuspideita peimisit equum ut uno
ictu exanimem equo praecipitaret nec, ut fit, ad ducis :
casum perculsa magis, quam irritata est multitudo.

Omnes, qui circa erant, in Aulium temere invectum
per hostium turmas tela conjecerunt fratri praeci- :
puum decus ulti Samnitium imperatoris dederunt is ;
victorem detractum ex equo magistrum equitum, ple-

nus moeroris atque ir:e trucidavit nec multum abfuit, :
quin corpore etiam quia inter hostiles ceciderat tur-

,
mas, Samnites potirentur. Sed extemplo ad pedes de-

scensum ab Romanis est, coactique idem Samnites
facere; et repentina acies circa corpora ducum pe-
omne brlluiQ pu&ltum putabat ,

nt r/r* suam exerait, seu ostendit; Str. Imo:
Samnitium exercituro sic exercuit rt perdomuit opvst h. e.
contemnebat. Sic WVlll ^ ^
Scipio hostiles copias» utrumque exercitum;
milites adhortans ait »
immemorem tise Duering.
rtrum suarum ^tstaruiHj quiid bellum 5. In quem., .cientem pugttam (v,
diira/. Olitii hic legebatur ran/< in oiu- ad I, la, n. a) infesta cuspide tlu
nibus fere -MSS iiiefMc. Oirrexil cx /term/iff vide ad 1 , 1 3, n. a *
conjectura Oronovius. V.ss.—~Adequi’ ct U, 56, n. i. — Fratri^ scirieet iui-

tare Samnites vallo ^
alu obequitare. peratorls Samuitium; pene^
Coni, ad X\iy, 3l, n. 4- eum esse voluerunt; deditum cunjir,
^.Siefortuna exercuit opes, itasim Walch. Emcnd. Liv. p, 75 . En.
Digitized by Coogle
, .,
i c I-IB. IX. GAP. XXII. XXIII. 5g

(lestre priclium iniit, quo haud dubie superat Roma-
nus: recuperatumque Aulii corpus, mixta cura dolore
la;ti(ia, victores in castra referunt. Samnites, duce
amisso, et per equestre certamen tentatis viribus,
omissa Saticula, quam nequicquam defendi rebantur,
ad Plistiae obsidionem redeunt : intraque paucos dies
Saticula Plistia per vim
Romanus per deditionem ,
Samnis potitur.
XXIIl. Mutata inde belli sedes est ; ad Sor.am ex
Samnio Apuliaque traducta* legiones Sora ad Samni- :
tes defecerat', interfectis colonis Romanorum; quo

quum prior romanus exercitus
ad ulciscendam civium ,
necem recuperandamque coloniam, magnis itineribus

praevenisset, et sparsi per vias spectdatores, sequi le-
giones Samnitium, nec jam procul abesse, alii super
alios nuntiarent; obviam itum hosti, atque ad Lau-
tulas ancipiti pnelio dimicatum est; uou caedes, non
fuga alterius partis, sed nox incertos, victi victoresne
essent, diremit. Invenio apud quosdam, adversam eam
pugnam Romanis fuisse, atque in ea cecidisse Q. Au-
lium, magistrum equitum. Suffectus in locum Aulii
C. Fabius magister equitum, cum exercitu novo ab
Roma advenit; et per praemissos nuntios consulto di-
ctatore, ubi subsisteret, quove tempore, et qua ex parte
hostem aggrederetur, ad omnia sa-
substitit occultus,
tis exploratis consiliis". Dictator, quum per aliquot
Cap. XXITT. i. ad Samnites

Sora Confcr ad II, 45 ,
n. lo: XXXVI,
defecerat, etc.; conf. Diodor. XIX, 1 7, n. 6. — Ad Lautuias ancipiti pree-
p. 710,711. — Quo quum prior , . lio dimicatam Diodor.

estf vide* loo.
prcevenisset ot prius preeeipe/^' XXl •up. Uud. — Invenio apud quosdam,
3a ;
consilia ante tempus immatura etc. Inter eo» qui rem a Romanis male
prtecipere XXII, 38 , n. 6; prius pra^ fuisse gestam ,
Auliumque iua{;Ismim
/ne</f//iri XXXVIII, 3 j ante preteop^- equitum in acie cecidisse refemiot, est
tare XL, praemeditari XL, etiam hodie supra memor. Diudur.

a 3 ; atttepr<toccupare'\W, ao; XLH, III). XIX, pa*». 71 1. Ei».
47; prior preegrtssas XXVII, xa pr 1. Salis exploratis consiliis dictato*
Digitized by Google
, , ;
,
6o T. LIVII
dies post pugnam continuisset suos intra vallum, ob-
sessi magis quam obsidentis modo, signum repente
pugnae proposuit ; et efficacius ratus ad accendendos
virorum fortium animus, nullam alibi, quam in se-
metipso cuiquam relictam spem, de magistro equitum
novoque exercitu militem celavit; et tanquam nulla
nisi in eruptione spes esset; « Locis, inquit, angustis,
« milites, deprehensi*, nisi quam victoria patefeceri-
« mus, viam nullam habemus. Stativa nostra muni-
« mento satis tuta sunt, sed inopia eadem infesta;
« nam et circa omnia defecerunt unde subvehi cum- ,
« meatus poterant et si homines juvare velint iniqua

:
,
« loca sunt. Itaque non frustrabor ego vos*, castra hic

« relinquendo, in quae infecta victoria , sicut pristino
(( die,
vos recipiatis ; armis munimenta , non muni-
at mentis arma tuta esse debent, castra habeant repe-
ti tantque, quibus operse est trahere bellum nos om-
rU. — Signum repente pugnee propo' 3 . Locis angustis deprehensi, re-

suit; ride ad VI, 8* n. r. NuUam — pente et praeter opinionem oppressi;
alibi,ijuam in semetipso etc.; ex se^ ut deprehendi tempestate subito in-
metipso\ou. a et Lovel. i ; a semet- gruente XXI, 58 , n. 5 ,
et deprehensi
ipso LfCid. I. Sed oLbU mutandum. genere pugnte (improviso illsti in tslem
In^n XXXIX, 3 i, in illis spem om- pugnam ,
praeter opinionem ea op>
nem vincendi, et retiuendte Hispanite pressi et circumventi, gallice surpris;
tsse; XL , 3a ,
posttjuam receptus pul- Baucrus);lib. XXXVIII , c. a i, n. 4.
tis nullus erat ,

nec usquam , nisi in Conf. ad XXII, ag, n. i; XXVlII,
certamine, spes. En. — De magistro 3o, n. 4 ; et Blitscberl. ad Hur. Od.
equitum celavit. Quibusdam con> II, 16, n. a. — Infesta, contr. rou
structio sibi minus nuta displicuit, tuta. Conf. ad I, 7, n. 7.
quv tamen sarpe apud Ciceronem oc- 4. Itaque non frustrabor ego vos,
currit; pro Dejot. cap. de insidiis exspectationem et spem qtiain forte
celare te voluit; pro Cluent, c. 66, reposuistis in castris hic relinquendis.

fion est profecto de illo -^^neno celata — Pris-Jno die non placere potest
mater; pro Sull.c. i 3 ,
credo, judices, Klockii conjectum qui ex Oell. X , a4
celatum esse Cassium de Sulla uno; legere jubeltat : die pristini; quod Li-
Epiit. ad Kam.VIl, ao, Bassus noster vio in usu fuisse aliunde non constat
me de hoc libro celavit; ibid. V, a, vide ad IV, 3a ,
n. 5 . En.
debes existimare te maximis de rebus 5 .
Quibus operte est trahere bel-
a fratre esse celatum. En. lum; conf. ad 1, a4 ,
n. 10, et XI ,
6f
Digitized by Google
,
LIB- IX. CAP. XXIII. XXIV. 6i •
« nium rerum respectum, praeterquam victorine, nobis

a abscindamus. Ferte signa in hostem: ubi extra val-
« Ium agmen excesserit, castra quibus imperatum est
a incendant : damna vestra, milites, omnium circa
|
« qui defecerunt populorum praeda sarcientur. » Ea i
oratione dictatoris , qua; necessitatis ultimae index erat , •
milites accensi, \aduiit in hostem : et respectus ipse

'
ardentium castrorum, quanquam proximis® tantum
(ita enim jusserat dictator) ignis est subditus, haud
*
parvum fuit irritamentum. Itaque velut vecordes illati
signa primo impetu hostium turbant; et in tempore,
postquam ardentia procul vidit castra magister equi-
tum (id convenerat signum), hostium terga invadit;
ita circumventi Samnites, qua potest quisque fugam
per diversa petunt’. Ingens multitudo in unum metu

conglobata ac semetipsam turba impediens*, in medio
caesa. Capta hostiiiifi castra ,
direptaque ; quorum praeda
onustum militem in romana castra dictator reducit;
haiidquaquam tam victoria laetum, quam quod praeter
exiguam deformatam incendio partem , caetera contra
spem salva invenit.
XXIV. Ad Soram inde reditum , novique consules
M. Poetelius, C. Sulpicius exercitum ab dictatore Fa-
bio accipiunt; magna parte veterum militum dimissa,
novisque cohortibus in supplementum adductis. Cae-
terum quum propter difficilem urbis situm* nec oppu-
gnandi satis certa ratio iniretur, et aut tempore Ion-
n. 6. — Ommum rerum respectum; Cap. XXIV. x. Propter difficilem

cotif. ad XXJ, 44, n. 6. urhit situm, b. e.
qui faciebat ut non ,
6. Proximis tantum castris , boc est staemagna difficultate adiri et expa-

castrorum locis. Conf. cap. extr. gnaripouet urbs, quippe quae rupibus
Fugam per diversa (loca) pe~ munita erat. «Sic urh, via, aditus,
tunt; cf. I, a 5 , n. 7, et III, 60, n. 1. scopulus et res alie ctun difficultate
8. Semetipsam turha impedietis, in BuperancUe dicuntur difficiles,» Doer.
media csesa; vide ad VI , 8, n. a. ad Ot. Fast. II, 7^7, inEclog. poet.
Digitized by Gfiugli
, : ,
(ia T. LIVII i ^
giiiqua ,
aut praeceps periculo victoria esset , Soranus
transfuga clam ex oppido profectus, quum ad vigiles
romanos penelrasset, duci se extemplo ad consules
jubet, deductusque traditurum urbem promittit. Vi-
sus inde (quum, quonam modo id praestaturus esset,
percunctantes doceret) haud vana afferre, perpulit
prope adjuncta moenibus romana castra ut sex * millia
ab oppido removerentur: fore ut minus intentae in
custodiam urbis diurnae stationes ac nocturna; vigilia-
essent; ipse iiisequenti nocte sub oppido silvestribus
locis cohortibus insidere jussis, decem milites dele-
ctos secum per ardua ac prope invia in arcem du- ,
cit ;
quam pro numero virorum ^ missilibus
pluribus
telis eo collalis. Ad ha;c saxa erant, et temere jacen-
tia, ut bt, in aspretis, et de industria etiam, quo
locus tutior esset ab oppidanis congesta. Ubi quum

,
constituisset Romanos'*, sefnitamcfiie angustam et ar-

duam, erectam ex oppido in arcem ostendisset « Hoc :
« quidem ascensu, inquit, vel tres armati quamlibet

« multitudinem arcuerint. Vos et decem numero, et
« quod plus est, Romani, Uonianorumque fortissimi

« viri estis; et locus pro vobis, et nox erit, quas om-
u nia ex incerto majora territis o.stentat. Ego jam ter-
« rore omnia implebo vos arcem intenti tenete. » De- :
— Mox periculo rudem ralione co- revocare instructam inientamque ad

gnato pritctpi additur, ac tempore tm oppugnandum; XXIV, i<) intento ;
longinqua ut rxactr albi rr»i>omleant consule ad oppugnandum Casilinum ;

membra ; simul vero r» prtreeps in- et alibi. Tcnim etiam intentus in ali-
esse videtur noîo t&G maturata; Str. quid Livio frequens ; id igitur quum in
•x^Sex miUia , scilicet passuum; ut uptimx lidci codd. el reliquia aliis con-
c. 44 , t ^ ^5, 27 al. — Ut minus stanter supersit , nihil mutandum recte

intenta in custodiam urbis, etc. ad judicavit Drakenborch. Eo.
Portug. Gacrtn. et Haverck. Ita II , 1 B 3. Pluribus
,
quam pro numero vi-
ut intentiores essent ad dicto paren~ torum, vide ad VII, 33, n. a.
dum; III 8: , instructum et ad certa- 4 . Constituisset Romanos statuisaet,
men intentum partemcopiarum stitisset ; V. infra ad Ub. XXVII, c. 16 .
Digilized by Google
liber IX. CAP. XXIV. XXV. 63
currit inde quanto tnaxime poterat cum tumultu, «ad
arma , et pro vestram fidem cives clamitans arx ab , !
,
hostibus capta est, ite, defendite. » Ha-c incidens piin-

cipum foribus, ha*c obviis, ha>c excurrentibus in |)u-
bliciim pavidis increpat ’. Acceptum ab uno pavorem
pUires per urbem ferunt : trepidi magistratus, missis
ad arcem exploratoribus, quum tela et armatos te-
nere arcem multiplicatu numero audirent, avertuut
animos a spe recuperanda: arcis. Fuga cuncta com-
plentur, port.Tque ab semisomnis, ac maxima parte
inermibus refringuntur quarum per unam pra:sidium ;
romanum clamore excitatum irrumpit, et concursantes

per viam pavidus casdit. Jam Sora capta erat, quum
consules prima luce advenere; et quos reliquos for-
tuna ex nocturna ca?de ac fuga fecerat, in deditionem
Ex bis ducentos viginti quinque, qui om-
accipiunt.
nium consensu destinabantur® et infanda; colonorum
ca:dis, et defectionis auctores, vinctos Romam dedu-
cunt ca;teram multitudinem incolumem, pra;sidio
:
imposito, Sora; relinquunt. Omnes, qui Romam dedu-

cti erant, virgis in foro caesi, ac securi percussi summo
gaudio plebis: cujus maxime intererat, tutam ubique,
quae passim in colonias mitteretur, multitudinem esse.
XXV. Consules ab Sora profecti, in agros atque
urbes Ausonum bellum intulerunt mota namque :
omnia adventu Samnitium quum apud Lautulas di- ,
micatum est, fuerant, conjurationesque circa Campa-
fi, Excurrtntibiu in publicum pavi- 1 8 : moiiri portas et claustra refrin-

dis increpat; confer ad II , ^4 « n. 6; gere parat; XXV, : •vigiles obtrun-
fl ni» 3 , a t . Porta ... re/ringiut- cant , refringuntque portam maxi-
tiir, rescinduntur conjiciebat Gebbar< mam; confer et ihid. cap. a/» et
(Ius; male. Refringere Livio in hac re Ovid. Metam. VI, 597. Eo.
proprium csl. Infra X, lo ! porta re- 6 Omnium consensu destinabantur,
.
fracta , consui exercitusque romanus putabantur e»se et i. c. ccedis, et defe-

sine certatnine urbem invasere; XXIII, ctionis auctores, ut XXXIII ,
a 8 , n. 9,
: ,,
64 T- s c:;:;
Diam passim factae; nec Capua ipsa crimine caruit;

quin Romam quoque et ad principum quosdam in-
quirendos ventum est' caeterum Ausonum gens* pro-
ditione urbium, sicut Sora, in potestatem venit. Au-
sona, et Minturnae, et Vescia, urbes erant: ex quibus
principes juventutisduodecim numero in proditionem
urbium suarum conjurati ad consules veniunt do- :
cent , suos jampridem exoptantes Samnitium adven-

,
tum, simul ad Lautulas pugnatum audierunt, pro vi-

ctis Romanos habuisse, juventute et armis Samnites
juvisse: fugatis inde Samnitibus , incerta pace agere,
nec claudentes portas Romanis, ne arcessant bellum

et obstinatos claudere, si exercitus admoveatur. In ea
fluctuatione animorum, opprimi incautos posse. His
auctoribus mota propius castra, missique eodem tem-
pore circa tria oppida milites; partim armati, qui oc-
culti propinqua moenibus insiderent loca ; partim to-
gati^, tectis veste gladiis, qui sub lucem apertis portis
urbes ingreilerentur. Ab iis simul custodes trucidari
coepti , simul datum signum armatis, ut ex insidiis
concurrerent ita porta; occupatae, triaque oppida
:
eadem bora, eodemque consilio, capta. Sed quia ab-

sentibus ducibus impetus est factus, nullus modus
ca-dibus fuit; deletaque Ausonum gens, vix certo de-
fectionis crimine, perinde ac si internecivo bello cer-
tasset.
XXV'I. Eodem anno, prodito bostibus romano prae-
sidio, Luceria Samnitium facta: nec diu proditoribus
Cap. XXV. X, Sfc Capua ipsa cri- .-insonum genst de cujus variis
mine caruit : quin Romam quoque et in Italia sedibus vide Heynii Exc. 4 t
ad principum quoidam inquirendos ad Virg. ^n.^^l. — Vescia, vide ad

ventum est; verba ob*cunora« qute cap. VIII, ti,n. 3. Mox forte leg.
seq. explicantur : »ed c duobus MSS tum. audierint.
leg. inquirendo ; Stroth. Copulam et 3. Partim armati ... partim togati
delendum putat Doer. vide ad 111 ^ 5o» n. i.
Digitized by Coogle
, ,:
u.c.4il' LIBER IX. GAP. XXVI. 65

impunita res fuit. Haud procul inde exercitus roma-
nus erat cujus primo impetu urbs, sita in plano,
:
capitur. Lucerini ac Samnites ad internecionem caesi

eoque ira processit, ut Romae quoque, quum de co-
lonis mittendis Luceriam consuleretur senatus, multi
delendam urbem censerent. Praeter odium , quod ex-
secrabile in bis captos erat ‘, longinquitas quoque
abhorrere a relegandis tam procul ab domo civibus
inter tam infestas gentes cogebat vicit tamen senten- :
tia, ut mitterentur coloni : duo millia et quingenti

missi. Eodem anno, quum omnia infida Romanis es-
sent, Capuae quoque occult* principum conjurationes
factae : de quibus quum ad senatum relatum esset,
haudquaquam neglecta res est ; quaestiones decretae
dictatoremtjue quaestionibus exercendis dici placuit.
C. Maenius dictus is M. Foslium magistrum equitum
:
dixit. Ingens erat magistratus ejus terror; itaque sive

timore ejus, seu conscientia, Calavios, Ovium, No-
viumque® (ea capita conjurationis fuerant) priusquam
nominarentur apud dictatorem mors haud dubie ab ,
ipsis conscita judicio subtraxit. Deinde, ut quaestioni

Campanae materia decessit *, versa Romam interpre-
tando res: non nominatim, qui Capuae, sed in univer-
Cap.XXVI. i. Prceter odium quod

,
dem meminerit. Ruraus deinde Papirius
exstcrabilt in his captos erat. Quando Curaor cepit, sed quum ad .Samnites
initio hujua libri , cap. a , Luceria Ro> rursus defecisset, hic secundo capi-
manis amica eaaet* Terisimile est foe- tur. Ter igitur Romanorum fuit, sed
dere, non oppuâtione, Romanoruin bis capta. Eo. C. Mtenius dictus dicta-
factam; quod Livius tamen speciatim tor; vide ad cap. i5, n. 5.
de hac urbe non meminit, de Apollo a. Ovium /Voviumque gentiBCa/auue
tamen non oraisit, anno 4 ^ 8 . Deinde praenom. Confer cap. 7 pr.
eadem urbs Samnitium facta est, vide- 3. Deinde ut quaestioni campante
licet in quam 5>aionites Romanorum materia decessit ubi per mortem prin-
obsides ponere non dubitarunt. Id cipum conjurationis alterius de conju-
autem intelligimus actutp, dum ad ratione, Capus facta, inquirendi defuit
Furculas Caudinas Rumaiii obside- materia, Romam ivria, translata «st
bantur , etiamsi Livius oe verbo qui- res, causa, interpretando, sub boc.
III. 5
, — ^ ;
,
T. LIVII
stun, qui usquam coissent, coiijurassentve adversus
rempublicam, qiineri senatum jiississe; et coitiones ho-
norum adipisceiulorutn causa factas, adversus rempu-
blicam esse latiorque et re et personis quaestio fieri
:
haud abnuente dictatore sine fine ulla quaestionis suae

jus esse. Postulabantur erô nobiles homines appel- :
lantibusque tribunos^ nemo erat auxilio, quin nomina

reciperentur^. Inde nobilitas, nec hi in quos modo
crimen intendebatur, sed universi simul negare nobi-
lium id crimen esse, quibus, si nulla obstetur fraude,
pateat via ad honorem, sed hominum novorum. Ipsos
adeo dictatorem magistrumque equitum reus magis,
quam quaesitores idoneos ejus criminis esse: inteller
cturosqiie ita id esse, simul magistratu abissent. Tum
enimvero M.Biiius jam fama? magis quam imperii me-
,
mor, progressus in concionem, ita verba fecit: «Et

« omnes anteactx vitae vos conscios habeo, Quirites,
« et hic ipse honos, delatus ad me, testis est innocen-
« ti<'e mea? neque enim quod sa-pe alias, quia ita tem-
:
« pora pustulabant reipublica?, qui bello clarissimus

« esset, sed qui maxime procul ab his coitionibus
« vitam egisset, dictatur deligendus exercendis quae-
« stiunibus fuit. Sed quoniam quidam nobiles homi-
« nes (qua de causa vos existimare®, quam me pro
prxtextu
t non nonunatim. —~ Romae Postulabantur id. qd. accuaabantar.
quoque qutestione» liaberi coeptae , 4 . Appellantibus tribunos, vide ad
quiira e&iie senaluacoDsulti vim di- II, 97 , n. a.
ctator interprrtat etur, ut sibi nejôtium 5. Quisi nomina reciperentur, scilicet
datum e»se dierret inquirere, non in teoTuni X qutesitore, vel judice questio-
eu» iiominaliin , qui (lapusr , sed in eoa nis, qui tum dictator erat. Iih saiq>e
omnes ,
usquam coissent conju-
qui , nomina retiriim ad pr»torem deferri et
nasentve advenus n-nipubltcarD. Ru. ab eo recipi, seu accipi diceluintur,
— Sine fmv uUa nuUo iine et ut XXXVill, 55,n. 3, al.— Hotni-
limite circumscriptum esae jus ijusestio^ nunt Hoeoru/fi, vide ad 1 , 34 « n. H.
nis siue, acu ittquirendi ; Doer. — Coi- 6 .

Qua de causa ’i'Os ejcislimare
r/ofje/, Tide ad lib. ni , 35, n. lo, vide ad lib. IV, rap. o. t.
rjiiizodTiy Cbogie
, ,
i c LIB. IX. CAP. XXVI. XXVII. 67

« mapi.stratii ’ qtiicqiiam incompertiun dicere melius
« est) primum expugnare qii.nestiones omni ope
ipsas
« annisi sunt: dein, postquam ad id parum potentes
«erant, ne causam dicerent, iti pra'sidia adversa-

« riornm, appellationem et tribunicium auxilium, pa-
« tricii confugerunt. Postremo repulsi inde (adeo om-
« nia tutiora, quam ut innocentiam suam purgarent,
« visa) in nos irruerunt, et privatis dictatorem po-
« scere reum verecundiar non fuit : ut omnes dii liomi-

« nesque^ sciant, ab illis, etiam quae non possint, ten-
« tari ne rationem vitae reddant me obviam ire
, ;
« crimini ,
et offerre me inimicis reum ,
dictatura me
« abdico. Vos, quaeso, consules, si vobis datiun ab se-
« natu negotium fuerit, in me primum et hunc M. Fo-
« siium quaestiones exerceatis; ut appareat innocentia
a nostra nos, non majestate honoris, tutos a crimina-
« tionibus istis esse. » Abdicat inde .se dictatura , et
post eum confestim Foslius magisterio equitum :
pri-
mique apud consules (iis enim ab senatu mandata
res est) rei facti, adversus nobilium testimonia egregie
absolvuntur. Publilius etiam Philo, multiplicatis sum-
mis honoribus, post res tot domi belloque gestas,
cacterum invisus nobilitati, causam dixit, absoliitus-
que est. Nec diutius, ut fit, quam dum recens erat,
qu.Tstio per clara nomina reorum viguit inde labi :
coepit ad viliora capita donec coitionibus factionibus-

,
que, adversus quas comparata erat, oppre.ssa est.

XXVll. F^rum fama rerum, magis tamen spes Cam-
quam conjuratum erat Samnites
pana:* defectionis, in ,
in Apuliam versos, rursus ad Caudium revocavit: ut
7. Pro ma^strata f vide ed II , 7, sm expugnare tpim^tiones impedire,

n. 4. — Dum geru personam magistra* 8. Omnei Mi hominetque vide ad
tnSf cujus gravitate indignum est quic* III) I7)n.6. Mox etiam quee non pos-
quam incompertum dicere. En. •— ip- sunt plurimi MSS prob. Doer.
<5.
Digitized by Googie
; ; ;
68 T. LIVII
inde ex propinquo, si qui motus occasionem aperi-
ret Capuam Romanis eriperent. Eo consules cum
valido exercitu venerunt et primo circa saltus, : quum
utrimque ad hostem iniqua via esset, cunctati sunt :
deinde Samnites per aperta loca brevi circuitu in loca

plana’, campanos campos, agmen demittunt, ibique
primum castra in conspectu hostibus data deinde le- :
vibus prarliis, equitum sxpius quam peditum, utrim-

que periculum factum nec aut eventus eorum Ro- :
manum, aut morae, qua trahebant bellum, poenitebat.

Samnitium contra ducibus, et carpi parvis^ quotidie
damnis, et senescere dilatione belli vires suae vide-
bantur itaque in aciem procedunt equitibus in cor-
:
;
nua divisis quibus praeceptum erat, intentiores ad

:
re.spectum castrorum , ne qua eo vis fieret , quam ad

praelium starent aciem pediti tutam fore. Consulum
:
Sulpicius in dextro, Poetelius in laevo cornu consi-

stunt dextra pars, qua et Samnites raris * ordinibus,
:
aut ad circumeundos hostes aut ne ipsi circumiren- ,
tur, constiterant , latius patefacta stetit ;

sinistris
,
prae-
Ca.p. XXVII. I. Si qui motus occa- dedit.Csetcnim non tantum dare in

sionem aperiret, al. aperirent. conspectum fuisse in usu , sed edam in
a . Per aperta loca brevi circuitu in consp€ctu ']ua pridem docuit Rurmann.
/oca/>/ana; confer ad ly 3,n. 8 Verba . ad Phaed.V, a , v. i5. Eo, — Paenite-
campanos campos delenda putabat Ca- bat vide ad II, 54, n. id.
niUl. Peregr. Dias. II , de Capua (loca 3. Et carpi parvis quotidie damnis,
enim plana esae, in quibus sita Sues» et senescere i*ires ; vide ad III, 5,n. 1 ,
sola, ubi 5>amnites prius ad praelium et 1 , ,

n. 3. — dciem pedite tutam
provocaverint Humanos), et mox in ybre MS llelmst. prob. Gron. ut sensus
conspectum data emend. Gron. —» Se sil peditem ipsum per se solum satis
:
facile in Groiiovii sententiam iturum tutam praestaturum aciem ex sese con«

protitetur Duujatius. Ita sup. 111 , 49 : stantem. Parum interesi. Consulum
Insequens dies hostem in conspectum Sulpicius in dextro, Ptrtelius, etc., pro
dabit ubi tamen quidam codd. et edd. e consulibus, vel consulum alter, ut
antiq. praeferunt in conspectu; XXX ,
XXll , 40 n. 6 et equitum Nttmidas
, ;
i3 : Rex i<inctus in conspectum datus XXIll, siQ n. 3. Consules alii , quod

,
est; Cic. in Verr.V, cap. 33 : Tum se non minus rectum Duk. ;
ramrn in conspectum nautis paulisper 4 . Raris ordinibus, attenuatis, ut
’C ;ized by Googlc
, ; ,
U.c 44a IX. CAP. XXVII. XXVIII. Gp

terquain quod confertiores steterant, repentino con-
silio Poetelii consulis additae vires :
qui subsidiarias
cohortes qu.se integrae ad longioris pugnae casus re-
servabantur ,
in primam aciem extemplo emisit,
universisque hostem primo impetu viribus impulit.
Commota Samnitium eques in pugnam
pedestri acie ,
succedit, in hunc transverso agmine inter duas acies

se inferentem rumaniis equitatus concitat equos si- :
gnaque et ordines peditum atque equitum confundit,

donec universam ab ea parte avertit aciem. In eo cornu
non Poetelius solus ,
sed Sulpicius etiam hortator ad-
fuerat; avectus ab suis nondum conserentibus manus
ad clamorem ab sinistra parte prius exortum. Unde
haud dubiam victoriam cernens, quum ad suum cornu
tenderet cum mille «lucentis viris ,
dissimilem ibi for-
tunam invenit Romanos loco pulsos, victorem ho-

;
7.
stem signa in perculsos inferentem. Carterum omnia
mutavit® repente consulis adventus; nam et conspe-
ctu ducis refectus militum est animus et, majus quam :
pro numero auxilium, advenerant fortes viri et partis ;
alterius victoria audita, mox visa etiam ,

praelium re-
Tota deinde jam vincere acie Romanus, et,
stituit.
omisso certamine, caedi capique Samnites nLsi qui :
Maleventum 7, cui nunc urbi Beneventum nomen est,

perfugerunt ad triginta millia : caesa aut capta Samni-
tium, proditum memori.ne est.
XXVIII. Consules, egregia victoria parta ,
protinus
mox latius patefactis quibus confcr~ Maleventum, a gravitate vento

tiores opponuntur, ut XXJII, 77. rum sicdictum ( ita Procop. Coth. I,
5 Subsidiarias cohortes; vide ad II,
. 1 5 ), cni nunc urbi fieneventum nomen
n. Q. — Emisit; vide ad T , 5 , n. est, inde ab anno Urbis 49 -^« quo facta
4. •— Impulit; vide ad 1 , 14 , n. 8. et colonia rom. ct mali ominis nomen
6. Cirterum omnia mutavit^ etc. commutatum. Confer Plin. III, ii.
confer c. ai, n. x. ‘^Quorum omnia, seu 16, Ct Festtis voc. Beneventunt
Harlei.; qutt, Hearn. Oxon. Eo. ubi vide qusr notavit Scnlig.
, ;,
A. C. ill.
70 T. LIVII U.C. 44..
inde ad Bovianum '

oppugnandum legiones ducunt
ibique hiberna egerunt, donec ab novis consulibus
L. Papirio Cursore’ quintum, C. Junio Bubulco iterum,
nominatus dictator C. Poetelius cum M. Foslio magi-
stro equitum exercitum accepit. Is quum aiidisset
,
arcem Fregellanam ab Samnitibus capiam ,
Boviano ad Fregellas pergit. Unde nocturna Samni-

tium fuga sine certamine receptis Fregellis, pra-sidio-
,
que valido imposito, in Campaniam reditum , maxime

ad Nolam armis repetendam eo se intra moenia, sub :
adventum dictatoris et Samnilium omnis multitudo ,
et Nolani agrestes , contulerant. Dictator ,

urbis situ
circumspecto, quo apertior aditus ad moenia esset,
omnia aedificia (et frequenter ibi habitabatur) circum-
jecta muris incendit. Nec ita multo post, sive a Poe-
telio dictatore, sive ab C. Junio consule (nam utrum-
que traditur), Nola est capta. Qui captae decus Nolae
ad consulem trahunt, adjiciunt, Atinam et Calatiam
ab eodem captas ^ Pietehum autem pestilentia * orta
;
clavi figendi causa dictatorem dictum. Suessa, et Pon-

eodem anno
ti.-c, coloniae deductae sunt; Suessa .Au-
runcorum fuerat : Volsci Pontias insulam sitam in
conspectu litoris sui, incoluerant : et Interamna et
Cap. XXVIII. t. Ad Bovianum cm- pisse, quod prafteriit Livius, ut s<epe
pat Samaitiam Pentrorum, b. Boianot de aliis urbibus solet ; Duker. Coofer

nd r«idicps Apprnnini; vide ad SUiuni Periz. anim. bist. cap. 4 .
Italicum ,
TIIl, 566. 3. Atinam et Calatiam , ab eodem
a. /.. Papirio Cursore P; confer ad coptas; illa urbs iu Volscis, luee et
cap. i5, n. 7 . —
C. Poetelius Libo Nola Campania erant
in sed nihil ;
Viaolus dictator etiam memoratur in obstat ,

quominus Romani rem diver-
tabulis Capilol. sed pro Foslio M. Per- sis loci.v gerere, et Samnites Atinam
telius Libo mng. eq. ,

et a Diodoro lib. in Volscis tum tenere potuerint , ut
XIX Q. F-tbius dici, et res, ad Fre- Fregellas et Soram (vide cap. la, el
gellas
;
ab eo gest*. —
Arcem Freêl- 43 ), Duker.
lanam ab Samnitibus captam, ut an- 4 . Poetelium pestilentia orta clavi,
tea urbem, vide c. la. Videntur ergo etc.; conf. VII,3. — Suessa Aurunca,
XomAni medio tempore urbem rece- vide adVlIl, i5,n. j. —- Pontia, al.
Digitized by Gboglc
, , ; ,
S LiB- 1^- cAi*. xxviii. xxix. 71

Casinum ut deducerentur coluniic, senatusconsultum
factum est : sed triumviros creavere ac misere colo-
norum quatuor millia insequentes consules, M. Va-
lerius, P. Decius.
XXIX. Profligato fere Samnitium bello ', prius
quam ea cura decederet Patribus romanis, etriisci bel-
li fama exorta est : nec erat ea tempestate gens alia,
cujus, secundum arma terribiliora gallicos tumultus^,
essent, quum tum multitudine ho- propinquitate agri ,
minum. Itaque, in Samnio reliquias altero consulum

belli persequente, P. Decius, qui graviter a-ger Roma;
restiterat, auctore senatu dictatorem C. Junium Bu-,
bulcum dixit^. Is prout rei magnitudo postulabat,
omnes juniores sacramento adigit arma , qua?que alia :
res poscit, summa industria parat; nec tantis appara-

tibus elatus , de inferendo bello agitat ;
quieturus liaud
dubie,nisi ultro arma Etrusci infenent. Eadem in
comparando cobibendoque bello consilia et apud

Etruscos fuere; neutri finibus egressi; et censura clara
eo anno Appii Claudii^, et C. Plautii fuit : memoria?
Pontia, iit apud Diodor. XIX, 1 11 , quias belli pertequente ^ v. IV, a;, n. i
el Suet. Tib. 54, sed Pontice apud 3. Dictatorem C. Junium bubulcum

Suet. Cal. i5, et Dion. Ca»s. 59 , iiaui dij:it : lucus haud dubie ruancu.t, cu-
propr. trea, vel quatuor fuere inaula' Iu jus bcanam Stgun. et >n Aripal.
ainu funntuiu, aeu caietaoo, quarum ad aiin. 44> * fasiis Capitoh ita ex-
prscipoa et maxima xar dicta plent : dictatorem C. Sitlpicitun Lun-
Pontia f hoiilc Ponza. Suessa etPontiet ffumt is magistrum equitum C. Ju~
colonice deductu pro vulg. Suessam et nium Bubulcum dixit, Iêc tantis —
Pontius, ut mox Interanuia eic. et apparatibus.,. agitat; nrc cogitat di*
sic de iisdem alilsque coloniis apud inferendo belluf elatus taiiilA ap|wra-
Vellei. 1 , 1 4« Confer infra X , 3 , n. 3 tibus; Id est, nun eu elatu.s r’il titntla
XXXIV,53;XXXIX,44iXL.34al. apparatibus, ut cogilaiel de lace.ssen-

5. Triumviros creavere, scilicet co- dis ultru hostibus, v. ad II, 3a, n, a. En.
lonia deducende. 4 . Censura clara eo anno Jppil
Car. XXIX. i. Projligato fere S. Claudii Crassi, qui puslea luminibus
bello vide ad 111 , 5u, n. 5. captus (vide cap. exir.) et bine Cucus
ik.Secundum gallicos tumultus, vid. eugnomioatus rst. Pro C. blautio apud
ad 1 , 4 , n. I j
et H ,
26 , n. 1 . — Reli- Frontin. de aejuted. V, in quibusdam
; ,
A. C. 3 io.
73 T. LIVII U. C. 441.
tamen felicioris ad posteros nomen Appii, quod viam

munivit®, et aquam in urbem duxit'’, eaque unus
perfecit ;quiaob infamem, atque invidiosam ^ senatus
lectionem verecundia victus collega, magistratu se
abdicaverat, .\ppitis jam inde antiquitus insitam per-
tinaciam familiae geremio, solus censuram® obtinuit:
eodem Appio auctore, Potitii, gens, cujus ad aram
Maximam 9 Herculis familiare sacerdotium fuerat, ser-
vos publicos, ministerii delegandi causa, solennia ejus
sacri 'docuerat. Traditur inde dictu mirabile, et quod
dimovendis.statu suo sacris religionem facere ‘"posset,
ajuum duodecim familiae ea tempestate Politiorum
essent, puberes ad triginta, omnes intra annum cum
stirpe exstinctos; nec nomen tantum Politiorum in-
libris C. Fahius, «t in Dioslor. Itb. XX , ducta fuisse traditur ;

derirabatur ala
L. Clauduu substitiiimr. Confer ad Aniene. En.
b. 1. Fruntin. loco laudato, et Aurei. 7. Quia infamem atque invidio-
Vict.T. 1 ,
cap. et de Ortg. gent. sam (que censoribus multum invidis,
roni. cap. 8. seu odii conflaverat, quod jam monuit
5 . Fium nw/i(VfV (confer ad V, 19, Gron.) senatus lectionem de qua conf.
n. 9) Appiam (re^nam longarum -via- cap. seq. et inpr. cap. ^ 6 . Quod ibi
rum dixit .Stat. Silv. II, i, v. la) a traditur, memorandum erat b. 1. ubi
porfa Capena Capuam usque, unde de censura Appii agitur. Ceterum de
postea a C. Graccbo, vel C. Caesare, Livii errore vide ad cap. 4^ * n* <4 1 ^
vel Augusto, Rrundisium usque pro- de Appii censura Diodor. XX, magis-
ducta est; confer Frontin. et Victor, tratu ^ censura, se abdicaverat f conf.
loco laudato ; Strab.V, 3 , 6 et 9, pag. cap. 33 , et Frontin. loco laudato ubi
a 33 , »37; et VI, 3 , 7 , pag. a 83 ; et alia affertur causa.
Antiquitat. Seberaatibua illustratam 8. Solus censuram obtinuit; vide ad

per D. Bem. de Montfaucon ^ toni. IV, III, 36 , n. la, et confer cap. 33 , 34 .
part. a, cap. i. Eo. 9. Potitii, gens (»\. Potiti^ gens)

6 Aquam in Ur6 em ditxit, Appiam
. CUJUS ad nram Maximam . . . luminibus
IdeFroitlin. loco citato Llps. de raagn. captum; vide ad I, 7, n. 5 et i 4 >~
Rom. III ,
1
1 ;
Donat, de Urbe rom. De ara Maxima, et de Potitia gente
JII , 1 8. Eam quoque Claudiam voca- di Vlrgllium ^n. VIII , v. 069 sqq.,
runt Eutrop. II* 9> et Pompon. de or. ibique notas, in editiouis nostre vol.
Jur. U ,
36 . Sed Claudia plerumque III, p. 4ai seqq. Eu.
dicitor, quam a Caligula inchoatam 10. Religionem facere; Sorbonicus
consummavit Claudius Imp. Prima — noster ajferre; ut rt alit plures non
baecaqua arcuato opere in urbem per- contemnendi. Cf. II, 5 ,
n. 4 * Eo.
•.ze". by Google
u.c «1 I-IB. IX. CAP. XXIX. XXX. 7:5
teriisse, sed censorem etiam Appium, memori deum

ira", post aliquot annos luminibus captum
XXX. Itaque consules, qui eum annum secuti sunt,
C. Junius Bubulcus tertium, et Q. y£milius Barbula
iterum initio anni questi apud populum, deformatum
,
ordinem prava lectione senatus qua potiores aliquot ,
lectis praeteriti essent negaverunt, eam lectionem se,

qua; sine recti pravique discrimine ad gratiam et li-
bidinem facta esset, observaturos; et senatum extem-

plo citaverunt eo ordine, qui ante censores Appium
Claudium et C. Plautium fuerat. Et duo imperia eo
anno dari ccepta per populum, utraque pertinentia
ad rem militarem unum, ut tribuni militum seni :
deni' in quatuor legiones a populo crearentur; quae

antea perquam paucis suffragio populi relictis locis,
dictatonim et consulum ferrae fuerant beneficia. Tu-
lere eam rogationem tribuni plebei L. Atilius, C. Mar-
cius : alterum, ut duumviros navales classis ornandae
reficiendaeque causa idem populus juberet: lator hujus
M. Decius tribunus plebis. Ejusdem anni
plebisciti fuit
rem dictu parvam praeterirem, ni ad religionem visa
esset pertinere: tibicines, quia prohibiti a proximis
X I . Memori deum ira plane nt apud ,

sexdecim, ita ut octo
creati erant; hic
Tirg. ./En. I » 4 «
memorem Junonis ob tantum consulibus, aut dictatoribus
iram , hoc e«t ( ut Heyn. exposuit ) Ju> deligendi relinquerentur. Ko. Qu<r —
nonis menioris , cajus ira eum acceptae antea . . . consulum ferme fuerant bene-
injuriae prrtinhci iDcmoria erat con> ficia, qui consulum fuerant beneficia-
juncta ,
adeoque memor; ut
et ipsa ira rii, hoc eorum beneficio, sive
est,
p.vac{xu» fAvivi; ap. .Cschyl. Agam. 161 . commendatione (ita beneficium apud
xa. Luminibus captum; confer not. Cic. ad Div. XIII, 35) ad tribunatum
4, et ad II, 36, n. 7 . promoti , aut pro potestate eorum ab
Cap. XX\. i. l/t tribuni militum ipsis creati :
quales et ipsi beneficia
seni deni, etc. Jam antea tribuni mi> dicuntur. Conf.Veget. II» 7 ; Lips. et
litum suffragio populi facti erant. Vid. Em. ad Tacit. Hist. I, aS; 111, 4S;
supra VII ,
nunc populi
5, n. 4> et Suet.Tih. xi^^-^Classis ordinandte.
jus amplificatur; primo enim e quatuor Haec prima romanae classis mentio
ct viginti tribunis sex tantum a populo apud Livtoio occurrit Quod enim Ub.
: ,
74 T. LIVII
censoribus* erant in aede Jovis vesci, quod tradiliim
antiquitus erat, aegre passi, Tibur uno agmine abie-
runt : adeo, ut nemo in urbe esset, qui sacrificiis
praecineret^. Ejus rei religio tenuit Senatum*, lega-
tosque Tibur miserunt ut darent operam, ut hi ho- ,
mines Romanis restituerentur. Tiburtini benigne pol-

liciti, primum accitos eos in curiam hortati sunt, uti
reverterentur Romam postquam perpelli nequibant, :
consilio haud abhorrente ab ingeniis hominum eos

aggrediuntur. Die festo alii alios per speciem cele-
brandarum cantu epularum causa invitant, et vino,
cujus avidtim ferme genus est oneratos .sopiunt , :
atque ita in plaustra somno vinctos^ conjiciunt, ac

Romam deportant : nec prius sensere, quam, plau-
stris in foro relictis, jilenos crapuUe eos lux oppressit.
Tunc concursus populi factus, impetraloipie, ut ma-
nerent, datum, ut triduum quotannis" ornati, cum
iV, ra|>. 34 « legitur classibus ad Fi-

; dentiMimi viri publice su.scipienda
denas pugnatum t iil «Iio srn»u expo* censuerint, ea pro dignis liaberc, quae
DcniluiD esse visutn est. Ed. iiimeos annales referam. • Sic et ele-
Q. Tibicines, quia prohibiti a proxi- ganter dicitur tenere opinio.Vide I,
mis censoribus, etc. ; cf. «jiii earmJem X , ti 6 , et alibi. Ed, Mox priua
;
—
historiam, etsi iiun plane eodem mo- ut ante darent superfluum videbatur
do, narrant Ovid. Fast.Vl, (iSS-Gya
, ; Gron. Malim pri> eo ffui legere.
V«L Maxim. 11, 5, 4> Plularcli. iu 5. Consilio haud abhorrente ab in-
Problea». rom. gcttiis homitusm ,

soilicet onerandi eos
3. Qui sacrificiis preeeineret nullum vino, cujus avidum Jerme genus est,
Tero Hacriliciuiu sine tibicine, a quo scii, boc hominum , nisi potius id e
canendum erat in aureiu sacrilicanlis, r]uibtisdam MSS ante genus inseren-
ne ab co audirentur verba mali omi- dum. Ab omni aotem sevo cantores
nis, quibus sacra turbarentur. Confer amarunt humores. — Mox delendam
Cic. pro Domo, cap. 47* esse vocem causa, ut superfluam, et
4. Ejus rei religio tenuit senatum; e notis insertam jam monuere Gron.
cf. ad II, 5, n. 4* — Terruit senatum et Pigli. in Annal. ad ann. 44a* p*g>
Lovcl. 4 ;
verba ba;c s«pe in MSS 365. Ed.
commutaDtur;bic nibil mutatione opus 6 . Somno lutteios ,
vide ad lil>. V,
est. Ejus religio tenuit, etc. h. e. ea res 44 , n. 6 .
religioni fuit senatui. Infra XL1U, i3. 7 . l/t triduum quotannis ah !d. Jun.
m Quaedam religio tenet ,

quae illi pru- vel die Quinquatruum otin. ornait sio*
-X iîlL :d by Googie
,
LIB. IX. XXX. XXXI. CAR yj

cantu, atque hac, quae luiiic soiennisest, licentia per
urbem vagarentur restitutumque iu aede vescendi
:
jus iis, qui sacris praecinerent. Haec inter duorum in-

gentium bellorum curam gerebantur.
XXXI. Consules inter se provincias partiti; Junio
Samnites, dEmilio novum bellum Etruria forte obve-
nit. In Samnio Cluviam ', praesidium romanum, quia
nequiverat vi capi, obsessum fame in deditionem ac-

ceperant Samnites, verberibusque foedum in modum
laceratos occiderant deditos. Huic infensus crudelitati
Junius, nihil antiquius' oppugnatione cluviana ratus,
quo die aggressus est ma-iiia, vi cepit, atque omnes
puberes interfecit. lude victor exercitus Bovianum
ductus: caput hoc erat Pentrorum ^ Samnitium, longe
ditissimum atque opulenti-ssiumm armis virisque. Ibi
quia haud tantum irarum erat, spe praedae milites
accensi, oppido potiuntur. Minus itaque saevitum in
hostes est : pr:rdac plus pa;ne, quam ex omni Samnio
unquam, egestum, benigneqiie omnis militi concessa.
Et postquam pra-poteutem armis Humanum nec acies

subsistere* nec castra, nec urbes poterant; om-
ullae,
nium principum in .Samnio eo curae suut intentae, ut

insidiis quaereretur locus, si qua licentia populando
effusus*' exercitus excipi ac circumveniri posset. Tran.s-
fugae agrestes et captivi quidam, pars forte, pars con-
lis et personati per Urhem Tetgarentur; ad Tacituro, Annal. Ub. II, c. 67 , n. 1 .
ct>nf. Ovid. L 1. et Pigb. Ann. ad an. Sihil antiquius, v. I, 3a , n. 3.

44^« — In cede JotU. 3. Pentrorum Saouiitium, qoi etiam
Cap. XXXI. 1 . Cluviam (oppidum niemorantur XXII, 6 a , et in Di«>nys.
incerti aittis)» prcesiditim romanum, Hal. Exc. ed. Vales, p. 53J, ct Lana
ubi erat preetidium Roman,, h. e. mi- Apeuuinum coluere, ut et Caraceni
lites oppidi defendendi causa ibi locar seu Caracini Samnites.
ti
:
qui dicantur in prtvsidio esse, vel 4. Romanum nec acies subsistere;
prasidio loci relinqui XXIV, 4o; ut vide ad I, 4 t n. ca.
dux prassidio loci prteesse XXVII, 5. Populando effusm exercitus; ei.

4a; Duker. ad XXWIII, ii , ct nus ad 1 , 14 , n. 7 .
, ,
76 T. LIVII
silio oblati , congruentia ad consulem afferentes quae
,
et vera erant, pecoris vim ingentem in saltum® avium

compulsam esse, perpulerunt, ut pra-datum eo expe-
ditae ducerentur legiones. Ibi ingens hostium exercitus
itinera occultus insederat, et,postquam intrasse Ro-
manos vidit saltum, repente exortus cum clamore ac
tumultu incautos invadit. Et primo nova res trepi-
dationem fecit, dum arma capiunt, sarcinas conge-
runt in medium dein, postquam, ut quisque libe-
;
raverat se onere, aptaveratque armis, ad signa undique

coibant, et, notis ordinibus in vetere disciplina militiae,
jam sine praecepto ullius sua sponte struebatur acies,
consul, acf ancipitem maxime pugnam advectus, de-
silit ex equo, et Jovem Martemque atque alios testa-
nullam suam gloriam inde, sed preedam
tur deos, se,
militi queerentem in eum locum devenisse ; neque in
,
se aliud, quam nimiam ditandi ex hoste militis cu-

ram reprehendi posse ; ah eo se dedecore nullam
,
rem aliam, quam virtutem militum, vindicaturam.

Conniterentur modo uno animo omnes invadere ho-
stem, victum acie, castris exutum, nudatum urbibus,
ultitnam spem furto insidiarum t tentantem, et loco
6. in saUum avium; conf. ad X, i ^ i5. —- t/f quisque Uberaverat se onere

n. 6; Pigh. ex Zonara YIII, i, conj. aptaveratque se armis ^ ad anna su-
in saltum Avernum; i<i vero, si iniel- menda adltibcndaque; vcl iis sumptis
Ilgcndus est, qui lacum cognomioem (ut armis sexto casu accipiatur) apta-
cingebat, longe distabat Boviano
a verat se pugne; vel legeod. aptaverat
nuper expugnato , et a .^mnio , in quo arma t ut V, 49; X 33 ; XXII, 19;
,
h*c gesta (vide cap. 3a pr.), et situs XLIV, 34.

est in Campania non procul a mari: 7. Furto insidiarum t furtivis insi-
quare mibi verius videtur, vel Zonanim diis, occulta eorum fraude, ut furto
deceptum errasse, vel alios, quam Li* XXVI, 39, furto diei XXVI, Si;
vium, auctores sequutos esse; Drak. ac furto et fraude agere XLIII, 10;
— Repente exortutf ut pnssini exoriri furtum dicitur, quidquid furiira, seu
et cooriri pro ; ex insidiis consurgere, clam sit, et Jnrari ut xXttrTiiv,
V. c. XXI, 55; XXU, x8 XXV, i5, ;
clam altis quid facere. Conf. ad Sil.
i 6; XXVII, 57 ; XXIX, 34;XL1I, VI, 70; VII, 136-487; XVII, 90.
“Digitized by Onogie
; ; : :
i I-IBER IX. CAP, XXXI. XXXII. 77

non armis , fretum. Sed quem esse jam virtuti romante
inexpugnabilem locum? fregellatia arx soranaque,
et ubicumque iniquo successum erat loco, memora-
bantur his accensus miles, omnium immemor dif-
:
ficultatum ,
vadit adversus imminentem ^ hostium
aciem. Ibi paulum laboris fuit, dura in adversum cli-
vum erigitur agmen; cacterum, postquam prima signa
planiciem summam ceperunt, sensitque acies a*quo
se jam institisse loco, versus extemplo est terror in
insidiatores ,
easdemque latebras, quibus se paulo
ante texerant, palati atque inermes fuga repetebant ;
sed loca tum sua fraude

difficilia 9, hosti quaesita, ipsos
impediebant. Itaque ergo perpaucis effugium patuit
caesaad viginti millia hominimi , victorque Romanus
ad oblatam ultro ab hoste praedam pecorum discurrit.
XXXII. Dum haec geruntur in Samnio, jam omnes
Etruriae populi praeter Arretinos ad arma ierant, ab
oppugnando Sutrio', qti:r urbs, socia Romanis, velut
claustra Etruriae erat, ingens orsi bellum. £o alter
consulum iEmilius cum exercitu ad liberandos obsi-
dione socios venit ; advenientibus Romanis Sutrini
commeatus benigne in castra ante urbem posita ad-
vexere*. Etrusci diem primum consultando, matura-
8 Imminentem hostium aciem vide
. XXXVII .
1
5 . n. < ; et ad Tac. Ann.
ud VIII, 23. n. 8. II, 59, n. 13. Pro ciaustra quidam
9. /.oca diJJieUia (vide ad cap. a4 1 M.SS claustrum sed erat ad urbs re-
t). hosti, ab boate, qwesita. Id ege- — fertur; Strotb.
rant Samnites ut hostem, Romanum , 3 Sutrini commeatus benigne . ad-
. . .
in lora difBcilia pertraherent; sed tum vexere; cf. ad III, 63, n. a. C’om- —
ipsa illa dimcultate locorum impediti, meatus benignos Flor, sed vox benigne
suamet ipsi fraude circumvenieban- non apparet in Leid. 3 et Lovel. i.
tur. Eo. Melius eam exteri servant, qux hic
Cap. XXXII. 1. Sutrio, quae urbs eleganter pro largiter, copiose accipi
iocia Bomanis vide ad VI, 3c, n. i. potest , ut infra : ager heracleensis be-
— Clamtra Etruria, ut compedes iira- nigne ad omne genus operum materiam
cia XXXII, 37, n. a. Conf. VI, 9; suppeditabat. Ita contra maligne est
XLir, 67 ;
XLIV, 7; XLV. tt; ad parce: sup.VlIl. 9, materiam autem
7» T. LIVII
rent, traherentne bellum, traduxerunt :
postero die,
ubi celeriora, quam tutiora, consilia magis placuere
ducibus, sole orto signum pugiiie propositum est, ar-
matique in aciem procedunt. Quod postquam consuli
nuntiatum est, extemplo tesseram^ dari jubet, ut
prandeat miles, firmati.sque cibo viribus arma capiat;
dicto paretur consul, ubi armatos paratusque vidit,
:
signa extra vallum proferri jussit, et haud procul hoste

instruxit aciem. Aliquamdiu intenti utrimque stete-
runt, exspectantes ut ab adversariis clamor et pugna
inciperet; et prius sol meridie se inclinavit*, quam
telum hinc aut illinc emissum est : inde ,
ne infecta
re abiretur, clamor ab Etruscis oritur, concinuntque
tubae, et signa inferuntur; nec segnius ab Romanis
pugna iiiitur. Concurrunt infensis animis; numero
hostis, virtute Romanus superat : anceps praelium
multos utrimque et fortissimum quemque absumit;
nec prius inclinata* res est, quam secunda acies ro-
mana ad prima signa, integri fessis, successerunt :
Etrusci, quia nullis recentibus subsidiis fulta® prima

acies fuit ,
ante signa circaque omnes ceciderunt.
Nullo unquam pradio fugae minus, nec plus caedis
fuisset, ni obstinatos mori Tuscos nox texisset; ita ut
prtfhebat criminibus n^r in latino fa‘ non nimis stricte haec accipienda, sed
Irrnoque a^ro maligne plebei divisus. de die magnam partem praeterlapso
Eb. — Celeriora quam tutiora consilia ctigitandum , fonDatam autem hanc Io-
mtigis placuere eluribus ; cou(. XXU, cutionera e».se ad (sijecoruro rationem;
exir. Herodot. p. 5 y 6 (yvftbc quippe quibus, aequa utrimque diei
auTc; i, ffSOfortpa itiffruCpia oradip*
•ic; ttr, ), et Srh®f. ad lôngi Pastor. meridies stare, sole in summum c»li
p. 374. rtstigium evectu, exquisite dicatur.
Estemplo tesseram dari jubet;
3.
- (Jonf. ad IV, 9, n. 6.
vide ad VII, 35 , n. i. 5 . Sec prius inclinata res est;

4. Prius sol meridie se iticlinavit, ad cap. 12, n. 2.
ut meridies inclinat (se) pro: dies 6. Recentibus subsidiis fulta acies;
rergit ail occasuoi apud Hor. Od. III ,

vide II , 20, n. 2. Pro ceciderunt,
28, V, 5 . iihi Mit.scherl. jam monuit, Voss. 2 , et Lovel, 3 ,
ceciderant. Ed.
-
'Digitized by Googie
, 8 .
i c I IB- IX. CAP. XXXII. XXXIII. 79

victores prius ,
quam victi
,
pugnandi finem facerent.
Post occasiun solis signum receptui datum est : nocte
ab utroque in castra reditum nec deinde quidquam :
eo anno rei memoria dignae apud Sutrium gestum est;

quia et ex hostium exercitu prima tota acies deleta
uno pra:lio fuerat, subsidiariis’ modo relictis, vix
quod satis esset ad castrorum praesidium; et apud Ro-
manos tantum vulnerum fuit, ut plures post praelium
saucii deces.serint ,
quam ceciderant in acie.
XXXIII. Q. Fabius, inscquentis anni consul', bel-
lum ad Sutrium excepit : collega Fabio C. Marcius
Rutilus datus est. Caeterum et Fabius supplementum
ab Roma adduxit, et novus exercitus domo accitus
Etruscis venit. Permulti aimi jam erant, quum inter
patricius magistratus tribunosque nulla certamina fue-
rant; quum
ex ea familia, quae velnt fatalis tum tri-
bunis ac plebi erat, certamen oritur. Ap. Claudius
censor, circumactis decem et octo mensibus, quod
7. Subsidiariis modo rtUctisf qui quadam necessitate) destinata et as-

subsidiarii primae aci«i opponuntur sueta; Er». Conf. ad V, rq, n. 3. At
«tiam VI, 8 ; IX, 37 ; XXIV, i5. S«?U t6 tum non n>odo rapervaeuum
'
, sed
»i subsisiiarii rrlicti fuerant, non vi- etiam ineptum est, debeturque Krobe*
deo ,
quomodo prima aciea ,
quod nio. In omnibus MSS et antt. edd. est
paulo ante dixit, non subsidiis fulta eum, et in plerisqoep/e6 e. Ingeniose
juerit; Duker. Subaidiarti immoti ae> conj. Gronov. -velut nata (
poseis et
diase, nec pi inue aciei aucceaaiase vi* facta) litibus cum t. ae plebe. Aliquid
dentur; Strotb. excidisse putabat Strotb. et \eq,. fatalis
Cap. XXXIII. I
.
Quintus Fabius... litibus cum t. ac plebe vel cui iselut
consul. Hic addendum iterusn; nam fatalis cum , etc.
lis —
Circumactis . .
primum fiiit anno 43a ; VIII, 3S; mensibus; actis qoaiuore scriptis: pa*
puatea vero etiam ter. Maaimi nomen riter fere Pb»d. Ub. I , fab. 1
,
v. a :
ad linembujus libri meruit, quanquam • Instante partu mulier, actis mensibus

in prioribua naepe huic appositum est. Humi jacebat. » Ubi vide Burro. Nihil
NoUm Fabio iterati commutatus, libra* tamen bic mutandam, quia vulgat,
rinrum ne;>ligentiii omissam fuisse jam caeteri codd. servant , et hoc sensu
existimavit Pi|fb. in Ann. ad an. 443, eircuma^re noster saepias usorpavic.
]iag. 3(58. Eo. — Familia ^
quot vclut 111 1 6 ,
graviore tempore anni Jam
fatalis tum tribunis ac plebi erat , circumacto; VI, 8 , neque eum abdi-
perpetuis cum hia certaminibus (fati care se dictatura, nisi circumacto an
: , , ,,
8o T. LIVII
jEmilia lege finitimi censurae spatium temporis erat
quum C. Plautius collega ejus magistratu se abdicasset,
nulla vi compelli, ut abdicaret, potuit. P. Sempronius
erat tribunus plebis; qui finiendae censurae intra legi-
timum tempus actionem susceperat; non popularem
magis^, quam justam, nec in vulgus, quam optimo
cuique, gratiorem. Is, quum idemtidem legem lEmi-
liam recitaret, auctoremque ejus jVfam. iGmilium di-
ctatorem laudibus ferret, qui quinquennalem ante
censuram et longinquitate* pote.statem dominantem
intra sex mensium et anni coegisset spatiiun « Dic, :
<1 agedum, inquit, Ap. Claudi, quidnam facturus fue-

.
a ris, si eo tempore quo C. Furius et M. Geganius
« censores fuerunt, censor fuisses. » Negare Appius,

interrogationem tribuni magno opere ad causam per-
tinere suam nam etsi tenuerit lex yEmilia eos censo-
:
res^, quorum in magistratu lata esset, quia post illos

censores creatos eam legem populus /ussisset, quodque
no, passi sunt; XXIItt 3 o, circum- tur ifuam optimo cuit/ue (quoniam et
acto tertio anno puniet bcIU ; XXVI justa erat), et duplex est b. 1. ejus-
;o, magna parte anni circumacta pt dem vocis [gratior) constructio, ot
pluribus aliis locis. F.o. sepe apud Tacitum; vide ad Tacit.
a. /Emiliategejxnitum, definitum, Ann. I, 7, n. a 3 .
constitutum. Cf. IV, 14. — Quum C. 4. Longinquitate potestatem domi-

Plautius. Hoc loc. et in orat. Sempronii nantem (ut IV, a4, diuturnitate tem-
mox secutura ea dicit Livius, ex qui- poris nimiam, noii civilem, sed paene
bu.scoUii;i debere videatur C. Plautium regiam ) intra anni coegisset spatium;
non abdicasse se censura, nisi circum- vide ad XXXII, a, n. 4 > Magno
actisdecem et ocio mensibus; et qui- opere: vide ad III, x8, n. 3 .
dem sic memorat Front. de Aquwd. 5. Nam etsi tenuerit lex jKmilia eos
lib. I. Videndum an haec conciliari censores quia bis de illorum magi-
facile possint cum iit, qu«e de ejusdem stratu sciverit populus, primum co-
Plautii abdicatione supra scripta sunt, mitiis censoriis, ut censoram tn quln-
cap. at). F.d. queniiiiiro obtinerent, deinde legem

3 Non popularem magis, id. qd. ferente j£miIio dict. ut obtinerent in
mox non in vulgus gratiorem (confer XVIII menses : itaque videri latam
ad 11 , 8, n. 1), b. e. communiter, om- banc legero in eos tantum censores
iiibu.s , vel potius vulgo, plebi (vide qui tum fuerint; Sigonivs. Olarcanus
sd Tac. 4 nn. . 1 , 76, n- 5 ); nam addi- bic aliquot verba intercidisse putabat.
Digitized by Cooglc
: ,
J c 4«: LIB. IX. GAP. XXXIII. XXXIV. 8i

postremum jussisset id jus ratumque esset ; non
tamen aut se , aut eorum quemquam qui post eam ,
f
legem latam creati censores essent teneri ea lege

potuisse.
XXXIV. Hapc sine ullius assensu cavillante Appio:
o En‘, inquit, Quirites, illius Appii progenies, qui,
« decemvir in annum creatus altero anno sc ipse ,
M creavit; tertio, nec ab se, nec ab ullo creatus, pri-

« vatns fasces ct imperium obtinuit; necante conti-
0 nuando abstitit magistratu, quam obruerent- eum
B male parta*, male gesta, male retenta imperia. II,tc
« est eadem familia, Quirites, cujus vi atque^ injuriis
« compulsi, extorres patria, sacrum montem cepistis :
« haec , adversus quam tribunicium auxilium vobis

« comparastis : haec, propter quam duo exercitus
«Aventinum insedistis : baec, quae fenebres leges;
« lia*c, quae agrarias sempcr impugnavit: ha'c connii-
B bia Patrum et plebis interrupit : b;cc plebi ad cu-
Conf. not. 7 . Sed neutrr cuvUlutionU C-VP. XXXIV. I. En^ inquit, scii.
vim percepisse videtur. Vide ad X, P. Seinproniu.s trib. pleb. — Fasces et
47 * n. 3. imperium obtinuit : accepit Voss. a et

6 Quodque postremum jussisset sr.
.
Lovel. 3. Sod nihil muladdum. Acce-
ut illi, tum in quinquennium creati pit dc textum inrpsil. Obti-
^l.issa in
censuram, non nisi in Wlll menses nere Uic nun eat consequi, sed per.se*
obtinerent; Doer. Cl”. ad X., 47» n. 3. verare in tenendo, ubsiinate tenere,
7. Qui post eam lei^m latam creati quomodo hoc verbum supra accipien-
censores essent « quasi hi itermn »que dum docuit Gronov. ad lib. IU, 3d.
ac antea alii in quinquenHiiin ereatl Eo sensu nunc poni, demonstrat se-
essent, tia nt leXiCtnilia tantummodo quens continuando, ut et. qunj deinde
ad censores ejus temporia pertinuisset. vocat, retenta imperia. En.
Cselerum post, aut »nie creati excidisse Obruerunt eum male parta...
a.
videtur optimo jure aut lege optima ; » imperia; vide ad VI, 14 , n. 6 .
Suolh. Recte , opinor : et ex cap. seq. 3. Cujus -vi atque injuriis... com-
probabile iit, orationem Appii obscu- parastis; conf. n, a 9 , 3 o, 3a, 33,
riorem esse, quia ea pars illius omis- Propter quam duo exercitus Aventinum
sa, ad quam maxime pertinuit Appii insedistis; vide 111, Si sq. Qua- fe- —
cavilUlio, quam tribunus ibi refellit. nebres leges, ctc. ; vide VI, 3p seq.
Confer ad cap. 34» n. 8 . Sed vide ad Uae connuhia Patrum et plebis inter-
lib. X, cap. 47 , n. 3. rupit; ride IV, t $q. — Htrc plebi ad

III. 6
, , : ; >
;
«u T. T,ivii C c.;::
« rules magistratus iter obsepsit hoc est : nomen multo
a quam Tarquiniorum, infestius vestra* libertati. Itane
a tandem, Ap. Claudi, quum centesimus* jam annus
« sit ab Mani, dînilio dictatore, tot censores fuerint,
« nobilissimi fortissiinique viri, nemo eorum duodecim
« tabulas legit? nemo id jus e.sse, quod postremo po-
« pullis jussisset, scivit? Imo vero omnes sciverunt;
« et ideo iEmiliir potius legi paruerunt, quam illi an-
u tiqux, qua primum censores creati erant, quia hanc
« po.slremfun j usserat populus ; et quia, ubi duae con-
« trariae leges sunt semper antiqua; obrogat * nova.
,
« An hoc Appi, non teneri /hmilia lege popu-

dicis,
a Ium? an populum teneri, te unum exlegem esse?
« Tenuit y£milia lex violentos illos censores, C. Furium
« et M. Geganium qui, quid iste magistratus in re-
,
« publica mali facere posset, indicarunt, quum, ira

u finita* potestatis®, i\Iam. diimiliuni, principem a;tatis
u sUcX' belli duiniquc ,
ierariuin fecerunt : tenuit dein-
« ceps omnes censores intra centum’ annorum spa-
« tium tenet C. Plautium collegam tuum , iisdem
:
« auspiciis, eodem jure creatum. An hunc non, ut qui

« optimo jure censor creatus esset*, populus creavit ?
u tu unus eximius es , in quo hoc praicipiium ac sin-
curu/es maîstraius itrr obsepsit vid« circumscriptam; vide ad 1 , 5, o. 5.—

IV, G; VI , 4o. yEraritim Jecerant; vide IV, a4 , n. 5.
4 . Centesimus jam annus (|ueia Jam q. Intra centum annorum spatium
prxtcrii>M algiiiliout; Pmpiie conf. tiot. 4.
jjtiii cr^t anrms centesimus vigesimus 8. Qui optimo jure eeetsor creatus
quartiu> Cunf. IV, sed rotundi» esset , elc. ,

ut pasaim optimo jure vel
fere numeris utitur Liviu». optima lege el conditione, h. e. ee,
5. Semper aMiquee obrogat nova qu.r pleiiiaaiiuura jus alicujua rei, se>u
lex: al.nun male antiquam abrogat, luuiieris alfert, qum, ut nunc vuJ^
sed perperam antiquas abrogat. Conf. dicitur, cuui omnibus privilegiis, seu
ad IV, 58 0 10
. . piwrogativis cnnjuucta est : formula
6. Itufinitijr potestatis ob iram , vel in creatione magistratuum ucerdo-
ab ira propter poiesutem ooo tam tumque adhiberi «olita; vid. Em. clav.
rerto, quam minori temporis »patio Cic.voc.yW, et Festus io optimn le».
Digitized by Googlc
: ,
U C liber IX. GAP. XXXIV. 83

a gulare valeat? Quem tu regem sacrificiorum crees,
« amplexus regni nomen ut qui optimo jure rex Romae
« creatus sit, creatum se dicet? quem semestri dicta-
« tura, quem interregno quinque dierum contentum
« fore putes? quem clavi figendi, aut ludorum causa
« dictatorem audacter crees? Quam isti stolidos ac
« socordes videri creditis eos, qui intra vicesimum
« diem, ingentibus rebus gestis, dictatura se abdica-
u verunt, aut qui vitio creati abierunt magistratu?
« Quid ego antiqua repetam? Nuper intra “ decem
cujus tamrQTcrba, siwU censores trana* ludorum causa dictos, qaippe qui om-
ierantur, cura hoc loco vix conciliari nes, ut qui optimo jure, eadem elusu-
poterant. «Omnia Appii falljcia versa- ros ad potestatem sibi augendam. «Cf.
batur circa hanc furuiulaiii meram ad X, 4?} Q- Quem tu regem —
Icuncm, quales et huilic siini iniiltar, sacrijiciorum. Quem tu regem sacriB-
ut mit allen Rechten nnd fôrziigm ^ culum creaveris, sive, qui rex sacriB-
que Biepe nihil sunt prmter verba : colns creatus fuerit, urgens vim ipsius
quibus inb«rere, instare, ea poatu* vocabuli, et nomen regni jactitans,
lare, qux posita sint in iia, ineptum Appii exemplo dicet se creatum es.se,
foret; « Htfolh. Quae hte adjicit, jam ut quioptimo jure rex Romae creatus
aniiuad Grunuv. cujus nuta eat
icrtil eodem jure sibi regiam potesta-
sit, et
« Furnjul hac abutebatur ad libidinem

I tem, quo Appius quincjuennalem cen-
auaiD Appius : aiebat se censorem suram ,
vindicabit. Quod additur, di-
optima lege creatam : ex ea formula ctatura semestri, et quinque dierum
quinqitennalem sibi censuram deberi interregno non fore contetitos homi-
eam cniin de cettaura optimam legem nes, id non satis videtur accuratum.
esse, Don legem Jîmiliam. Respondet Quum enim nunqoam aut dictatura
ere tribunus ,
post legem ^miliaro ultra sex menses, aut interregnum ul-
\ promulgatam mensium sex
nlbil extra tra quinque dies excurrisset, appiaoa
et anni spatium lut-giri eam lurmulam cavillatio ad ea munera ultra boa tem-
censoribus. Perinde facere Appium, porum Bnes producenda locum habere
ac M rex sacrorum, captans argutias non poterat. £d.
ex vocabulo regni ,
quod et ipse op- 9. dmplexM» regni nomen , urgens
timo jure rex creatus sit, omnia jura arrepto eo, tsnquam argumento. 1'orte
omnemque potestatem et iiuperitim leg. amplexutne f aut oerte punctum
Romuli eseterorumque regum sibi ar- post dicet ponendum. — Semestri di'
rogare velit; dicendo eam optimam le- ctatura, ctc.; vide ad 111 , 29, n. 5 .
gem de rege roraano esse ,

que de im- 10« Quam isti Appio ((^lucrtxw^)
perio Romoli rugata sit, atque aocepta stoiidos ac socordes videri creditis,
initio Urbis conditae. Item ai haec in- Quirites ;

ad quos oratio se convertit
terpretatio valeret ,
interreges quoque ab Appio . — yUio creari; v.V, 17, n. 4.
9c dictatores maxime clavi iigendi,

j aut 1 1 . intra decem annos C.
6 .
Digitized by Googie
•
84 T. LIVII U,C.444:
« annos C. M;rniiis dictator, quia, quum quaestiones

« severius, quarn quibusdam potentibus tutum erat,
« exerceret, contagio ejus, quod qua'rebat ipse, cri-
<t minis objectata ab inimicis est ,
ut privatus obviam
« iret‘* crimini, dictatura se abdicavit. Nolo ego istam
« in te modestiam ; ne degeneraveris a familia impe-
« riosissima et superbissima : non die, non hora ci-
« tius, quam necesse est, magistratu abieris; modo
« ne excedas finitum tempus, satis est, aut diem, aut
n mensem censurae adjicere? Triennium, inquit, et
« sex menses ultra, quam licet jLmilia lege, censuram
« geram, et solus geram. IIoc quidem jam regno si-
a mile est. An collegam subrogabis*^, quem ne in
« demortui quidem locum subrogari fas est? Poenitet
« eniin'^, quod antiquissimum solenne et solum ab
« ipso, cui fit, institutum deo ab nobilissimis antisti-
« tibus ejus sacri ad servorum ministerium religiosus

« censor deduxisti; gens *'' antiquior originibus urbis
« hujus, hospitio deorum immortalium .sancta propter ,
« tc ac tuam censuram intra annum ab stirpe exstincta
Maf/n'us dict.f etc.; conf. rap. a6. Pro exercebat. Conf. ad lib. II, 39 , n. 3.
decem annos legendum quintfue annos; ta. Obviam iret crimini, crimina-
J.1C. Oroii. Alii putant, Livium in ati> tioni. ^.Vo/o. non postulo, ego istam
norum ratione varios auctores srqiiu- in te modestiam, etc., acerbe dicta.
tum esse. Cf. tamen ad cap. i8, n. lo. 13. An collegam subrogabis, etc.;
Quintus bic annus agitur ah eo, conf. V, 3i.
quo ^licnium dictatorem Livius exhi- 14 . P<rnitet enim (vide ad II, 54,
buit. At Fasti Capitolini tolis <lecem n. x 6 ) quod antiquissimum solenne
ante hanc Sempronii actionem unnls sacrum Herculis, et solum . ..cj-stinvta
cum dictatorem habent. Videtur igitur est; conf. cap. aq , et ad I, 7 , n. 5.—

auctores alios secutus e»sc Livius in Heligiosus censor amara cuui irrisione
meinorunda ipsa Mienii dictatura, alios dicitur.
in hac Sempronii oratione concitman- 15. C'e/2^ (Politia) antiquior, etc.;

da. Conf. Pigb. lib. V Annal. ad aun. vidcl, 7 , —
Hospitio deorum immor-
433 , et Drakenb. ad hunc locum. Eo. talinrn, propr. unius tantum Herculis,
•^Contagio ejus criminis (vide ad II, hospitio ab eu et Eâmlro excepti : sed
5, n. 3), qnod queerebat ipse, cujna res invidiose augetur. — V.Virg. nost.
jpse qusesitor erat, vel quaestionem edit. vol.III, p. 4ai,sqq. Eo. — Jb <
Digitized by Coogle
S cint liber IX. CAP. XXXIV. 85
o est : universam rempublicam eo nefario'® ob-
nisi
« strinxeris, quod ominari etiam reformidat animus.
« Urbs eo lustro capta” est, quo, demortuo collega
« C. Julio censore, L. Papirius Cursor, ne abiret ma-
« gistratu , M
Cornelium Maluginensem collegam sub-
.
« rogavit. Et quanto modestior illius cupiditas fuit,

« quam tua Appi ? Nec solus , nec ultra finitum lege
,
« tempus L. Papirius censuram gessit tamen neminem :
« invenit, qui se postea auctorem sequeretur omnes :
« deinceps censores post mortem collegae se magistratu

« abdicarunt; te, nec quod dies exit'* censurae, nec
« quod collega magistratu abiit, nec lex, nec pudor
« coercet ; virtutem in superbia
,
in audacia , in con-
« temptu' deorum hominumque ponis. Ego te , Ap.
« Claudi, pro istius magistratus majestate ac verecun-
« dia, quem gessisti, non modo manu violatum, sed
« ne verbo quidem inclementiori a me appellatum
« vellem : sed et liaec, quae adhuc egi, pervicacia tua
Stirpe exstincta est; funditus Interiit, 17. Urbs eo lustro capta est.,.sur-
ita Qt sobules non supcresset. Mb stirpe rogavit; vide ad V, 3r.
/o//< dixit inf.Lir. XXXIV, a : Firorum 18. Quod dies exit censurtv, al. exiit;
omne genus in alitfua insula conjura- forte rectius. Sic et induciarum dies
tione muliebri ab stirpe sublatum esse. exiit, hoc est, tempus earum fiuituiu
Item SaUostias ab stirpe interire ^ Catii, est. IV, 3o; XXX, a4, n. 5; XUl,
lo : Carthago cernula imperii romani 47 extr. coli. IV, 58 pr. stipendii (sol-
ab stirpe interiit. ?(oater aatera eam- vendi) dies exierat (qui nobis termi-
dem historiam referens, cum stirpe nus dicitur) XXU, 33, n. 4« ^t>n
exstingui, supra b. lib. c. ag : Omnes motio non manu violaUun, etc.; cf.
intra annum cum stirpe exstinctos. Eo. ad I, 40, n. I. — Pervicacia; perti-

x6. Nisi universam rempublicam eo nacia Portug. Harlej. et Ha>erk. quod
nefario scelere (ita non poterat nun ex interpreti* glossa essr videtur, qui
dicere Livius, quia ablativo ca- indicare voluit, pervicactam hic malo
ret ; Em. ) et sic simul pcenxe diviiiie sensu pro pertinacia sumi ; nam teste
(quam et gens Potitia et ipse Appius Nonio, per\'icueia et pertinacia hoc
luit; de quo vide cap. ag extr.) ob- distant ; pervicacia est interdum, bona-
strinxeris, ejus participem reddideris, rum rerum perseverantia : pertinacia
otX, 38; XXVI, 48. Sic et illigare
et semper malarum. Certe persucax malo
XXXI. a5; XXXII, ai al. obstrin- sensu etiam infni occurrit LXII, 6a :
xeris scilicet ad id expiandum ; Doer. Quod si Romani tutu quoque insita per-
: f 1 , ;
86 T. LIVII
« et superbia coegit me loqui; et, nisi /Emiiise legi
«parueris, in vincula duci jubebo; nec, quum ita
« comparatum a majoribus sit, ut, comitiis censoriis
« nisi duo confecerint legitima '9 suffragia, non re-
« nuntiato altero comitia differantur, ego te, qui solus
« censor creari non possis, solum censuram gerere
« patiar. » Haec taliaque quum dixisset, prendi cen-
sorem et in vincula duci jussit: approbantibus sex tri-
bunis actionem collegae, tres appellanti Appio auxilio
fuerunt; summaque invidia omnium ordinum solus
censuram gessit.
XXXV. Dum ea Romae geruntur, jam Sutrium ab
Etruscis obsidebatur; consulique Fabio, imis monti-
bus' ducenti ad ferendam opem sociis tentandasque
munitiones si qua posset, acies hostium instructa
occurrit. Quorum ingentem multitudinem quum osten-
deret subjecta late planities : consul , ut loco pauci-
tatem suorum adjuvaret, flectit paululum in clivos
agmen (aspreta erant strata saxis); inde signa in ho-
stem obvertit. Etrusci, omnium, prietcrquam multitu-
dinis suae, qua sola freti erant, imraemores, prarlium
ti/tac/a aetjxta tupemaremcar, deos ho^ firaude, aive vi : hinc sollicitare ad de-
minetijue et moderationis Persei , et fectionem, etc. aut adoriri , oppugna-
,
iliorum pervicacis superiitr Juttiros tionem tentare, seu moliri , oppugnare,

testes. Ed. ut h. 1. 34, 7 pr. (nisi ibi est sollici-
ig. Confecerint legitima suffragia; tare) XXXI, 46; XXXJII. 5 ;
XLV,
virie ad III , 64 , n. 3 . 1 1. Confer ad X, z6, n. t . — Aspreta
CikP. XXXV. I. Consulique Fabio erant strata sajcis; aspera Palat. 3;
imis montibus ad radic«9 montium, Harlej. et Haverk. male. Supra cap.
ducenti exercitum (
confer ad 1 , 3 , n. 34 :ad luec saxa erant, et temere ja-
4 ). Si qua ratione , vel parte (vide centia, utft, in aspretis ; XXVII,

ad III, 70, n. a) posset scilicet tentare 18 :
per aspreta primum nihil aliud,
munitiones nam tentare aliquem^yei quam 3»#<a impediti iere; XXXI, i 5 :
aliquid est experiri, quo animo sit ea aspreta rupesque interjectas habet
Tcl qualis et quale illud sit , ut XXVI XXXV, 38 : tabernacula statuere in
34 ;
XXVIII, 45 XL, ; Sal. vel num aspretis et ina quabih solo difficile erat.
id consef|iii possis (ut IV, 10; XXI, Ita dat Klockian : flectit paululum
13 ;
XLIV, 45 ) sive precibus , sive agmen in clivosa, aspera, etc. En.
Digilized by Googlc
, :
tc.^: CAP. XXXVI. 87 XXW.

ineunt adeo raptim et avide, ut, abjectis missilibus,
quo celerius manus consererent, stringerent gladios,
vadentes in hostem. Romanus contra nunc tela nunc ,
saxa , quibus eos affatim locus ipse armabat , ingerere

igitur scuta galcaeque ictae quum etiam , quos non vul-
neraverant, turbarent (neque subire erat facile ad
propiorem pugnam, neque missilia habebant, quibus
eminus rem gererent), stantes et expositos ad ictus
quum jam satis nihil tegeret, quosdam etiam pedem
referentes, fluctuantemque et instabilem aciem', re-
dintegrato clamore, strictis gladiis hastati et principes
invadunt : eum impetum non tulerunt Etrusci, ver-
sisque signis fuga effusa castra repetunt. Sed equites
,
romani, praevecti^ per obliqua campi, quum se fu-

gientibus obtulissent omisso ad castra itinere, montes,
petunt inde inermi pa^ne agmine ac vexato vulneri-

:
bus in silvam Ciminiam penetratum. Romanus mul- ,
tis millibus Etruscorum cicsis, duodequadraginta si-
gnis militaribu.s captis, castris etiam hostium cum

praeda ingenti potitur ; tum de persequendo hoste
agitari coeptum.
XXXVI. Silva erat Ciminia rtiagis tum invia atque
horrenda, quam nuper fuere gennanici saltus'; nulli
ad eam diem ne mercatorum quidem adita eam in- :
trare haud fere quisquara, praeter ducem ipsum, au-
FluctuantetHque tt instmhilem 34 extr. occursantes per obliqua , ex

meiem; vide «d 111 , 60, n. 7. transversu , ab atraque parte ,
oblique ,
3. Sed e<juites romani praevecti ^ ut per obliquum apud Hor. Od. III,
pneicrvecti; Struth. (Conf. ad 1 , 45 , 37, 6 f in obliquum , ap. Virg. Georg.
o. 7 ). Imo vulgari senau dicootor I, 98; vel ex et ab obliquo.
praevecti t praeverteotet celeritate etjuo- Csp. XXXA'^!. I. Quam nuperfuere
rum agmen boatiuto ,
ut prior prirvenit germanici saltus, bercynii, in quibus
oap.a 3 . — Per obliqua itinera, Caesar Germanos quaesivit; quosque
per obliquos canipoa, vel oblique viam patefecit Drusus; vide Flor. 1 , 17 ;
111 ,
trajiciendo in campu« Confer ad II IO, < IV, 13,37.

4 , et — NuUicsditn:
39, n« 3 , et IV, 37, n. 1 ; infra XXI, vide ad V, 13 , n. 5 .
Digilized by Google
,, :
88 T. LIVII i;o;n4;
debat; aliis omnibus cladis cnudinse nondum memoria
aboleverat*. Tum ex iis, qui aderant (consulis fra-
trem M. Fabium^, Kirsonem alii, C. Claudium quidam,
matre eadem, qua consulem, genitum tradunt), spe-
culatum se iturum professus, brevique omnia certa
allaturum. C;ere educatus apud hospites Etruscis inde ,
literis eruditus erat, liiiguamque etruscam probe no-

verat. Habeo auctores'^, vulgo tum romaiios pueros,
sicut nunc grjecis, ita etruscis literis^ erudiri solitos.
Sed propius est vero, pr.vcipuum aliquid fuisse in eo,
qui se tam audaci simulatione hostibus immiscuerit.
Servus comes unus fuisse, nutritus una,
ei dicitur
eoque haud ignarus linguae ejusdem nec quidquam :
aliud proficiscentes, quam .summatim regionis, quae

intranda erat, naturam ac nomina principum in po-
pulis accepere®; ne qua inter colloquia insigni nota
haesitantes deprehendi possent iere pastorali habitu. :
7 . \ondum memoria aho/riTrat; adhuc incognitas fuisse Romanis duci-

ohsoicifrnt leg. conjicirbat Satvinius; bus sagaciores explorandi vias dicit.
ila tulra WI, 57 : suspec(ft*{ue fi 4 - Habeo auctores, etc.; vid. ad II,
gfns erat t ut alta t'e(ustatf obsolevis- 58 , n. I.
sent, oh recentem Boiorum perjidiam; 5 . Ftruscii Uteris, origine grsrcis
XXWin, 4 3 • lacterem et obsoletam (vide Garii Kpit. Musei etrusci ,
pag.
viam ingressos Ainhractenses dixit, S«*d 106), erudiri solitos; Cic. de Div. I,
nisi quoti obsoleverat pi'arferat Lovel. 41 : quo circa bene apud majores
4« abolcivrat suprrrst in omnibus nostros senatu.s tum, qtiiiio florebat
scriptis et editis, ea(|iir lectio nostro imperium, decresit, ut de principnm
indigna censeri nequit; Ha*pe enim filiis sex singulis F.truriie populis in
abitlescere forma activa, posuit signi* disciplinam traderentur, ne ars tanta
ficatione passi«'a, pro aboleri. Confer propter tenuitatem hominum, a reli-
1 , ,
n. 1 . Eu. gionis auctoritate abduceretur ad mer-
3. Consulis fratrem M. Fabium, cedem atque qusstum. » Confer etiam
scilicet nonnulli, Ktrsonem alii, ctc., Yaler. Max. 1 , 1, ex. ;
Fontanin. de i
nisi leg. consulis frater M. Fabius, antt. Ilortje 1,7. Eoque; vide ad —
Ktrsonem ete. Vel curn aliis consu- I, I I, n. 6 .
tu frater M. Fabium, etc. Male «illi- 6. Somina principum in populis ac-
dant >/. Fabium Ktrsonem alii nam cepere, percuuetati sunt; Doer. Qu*
Ktrso est praenomen. Omfrr Klof. 1 ,
vis verbi apta est, sed vix alio exem-
17, cr.Fromin. Strat. l, » ,
n. 7, qui plo firmari poterit.
TTigitized by Coogie
,
vIm. liber IX. CAP. XXXVI. 89

agrestibus telis’, falcibus g.Tsisque binis armati. Sed
iieque commercium lingux, nec vestis armorumve
habitus sic eos texit quam quod abhorrebat ab fide,
quemquam externum ciminios saltus intraturum :
usque ad Camertes Umbros penetrasse dicuntur. Ibi,

qui essent, fateri Romanum ausum introductumque ;
in senatum consulis verbis egisse de societate amici-

tiaque atque inde comi hospitio acceptum nuntiare
:
,
Romanis j iissuni , commeatum exercitui dierum triginta

pr.Tsto fore, si ea loca iiitrasset juventutemque Ca- ;
mertium Umbrorum in armis paratam imperio futu-

ram. H;ec quum relata consuli essent impedimentis ,
prima vigilia praemissis legionibus post impedimenta ,
ire jussis, ipse substitit cum equitatu : et, luce orta,

postero die obequitavit stationibus hostium , quae extra
saltum dispositae erant ; et, quum satis diu tenuisset
hostem, in castra sese recepit; portaque altera egres-
sus, ante noctem agmen adseqiiitur. Postero die, luce
prima, juga Ciminii montis tenebat inde, contempla- :
tus opulenta Etruriae arva, milites emittit. Ingenti

jam abacta praeda, tumultuariae^ agrestium Etrusco-
rum cohortes, repente a principibus regionis ejus
concitatae, Romanis occurrunt, adeo incompositae, ut
vindices praedarum prope ipsi praedae fuerint; caesis
fugatisque iis, late depopulato agro, victor Romanus
opiilentusque rerum omnium copia in castra rediit.
7. Agrestibus telis ,
Mcunbut (coof. copia a duob. melioribus Paul, et Vos*
adi, 40, n. 7, er III, 5 o, n. 1), nisi sian. altero exsulat; ro fjue reciden-
potias horum epexe|>e.Ais sit falcibus dum etiam Grunovlo videtur nec sane :
gctsisrjue; Stroih. v.sdTlIl, sumpta opu-

displicet locutio, e GrA'c)s
8 , 11. 3. — Cansulis 7‘erA/V, nomine el lentes rerum ,
ut et dives agri, qua Li-
mandato, ut not. 9 ;
XXVI, 6, n. 7, vium usum fuisse ex MSS iib.XXXV.
ct XWVII, 36 , n. 4. rap. I verisimile fit; nihil laiiien imi-
8 . Tiimultuarue a. Etruscorum co- tandum est quum eseteri omne.s viiK
— Opu-
,
hortes; vide ad 1 , 37, n. 4 > flatum tueantur; ucc delentia paiiiriila

Icntusque rerum omnium copia; to que, qmr >n nullo etiata cod. dciicit.
, ;
A C. %»i.
9« T. LIVII V C 444.
Eo quinque legali cum duobus tribunis 9 plebis

forte
venerant, denuntiatum Fabio senatus verbis, ne sal-
tum ciminium transiret Ixtali serius se, quam ut :
impedire bellum possent, venisse, nuntii victoriae

Romam revertuntur.
XXXVII. Hac expeditione consulis motum latius
erat, quam profligatum', bellum vastationem nam- :
que sub Ciminii montis radicibus jacens ora senserat,

conciveratque indignatione non Etruriae modo po-
pulos^, sed Umbriae finitima. Itaque, quantus non
unquam antea, exercitus ad Sutrium venit; neque e
silvis tantummodo promota castra, sed etiam aviditate
dimicandi quam primum in campos ilelata acies :

deinde instructa primo suo stare loco, relicto hostibus
ad instruendum^ contra spatio dein postquam de- :
,
trectare hostem sensere pugnam, ad vallum subeunt.

Ubi postquam stationes quoque receptas intra muni-
menta sensere, clamor repente circa duces ortus, ut
eo sibi e castris cibaria ejus diei deferri juberent;
mansuros se sub armis ,
et aut nocte ,
aut certe luce
Confer luprn IV, 34 fxercitum victo-

'
XXX , a t : sed vix spatium instruendi
rem opulentumtfue prtrda triumpham fuit. Eo. — Mansuros se sub armis.
Ikomam reduxit; VII, >4 • dictorem Nota locutionem sub armis, pro, arma-
exercitum opulentum*jue Gallicis spo- tus ,
armis imlutua; galHce sous les
liis Romam reduxit. En. armes, ex qua, qu«»d sevo Theodo-

9. legati cum duobus tribunis pleb. siano inprimis usitata sit, eHicere vi-
qouri nuUndum. —
Senatus verbis; detur voluisse Spanhem. de prest. et
vide nor. 7. usu numism. Disseri. XI, pag. 5 18.
Ca.p. XXWII. t. ProjUgatum bel- Manilium poetam, cui eadem familia-
lum; vide *d III ,
5o, n. 5. ris est, circa illa tempora vixUse.Ve-
a. yVon Etrurice modo populos, sed rum nun eo tantum sed et optimo »vo ,
etiam; vide ad 1, 40, n. 1. in communi usu fuisse docet bic locus
3. j4d instruendum ; vide ad III , 8, l.ivii. Similiter etiam infra XLIV, 34 ;
D. 5, A). insmtendam actlic. aciem Jptari corpori arnut ,

experiritjue
quo in aepsit verbo instruere nun semel sub hii membrorum agilitatem. Adde
uli*>ir Livius; X , 19 : et Romani ex- Virg. ^neid. Y, v. 440 : Aut mon-
ercitus nrc potiter ambo ducti, nec tana sedet circum castella suh armU; m
tatis tensporis ad instruendum fuit; vide oofttr. edit. vo!. HI, p. 4f> ^dl
’
Diyitizcd bvôogle
, , ,
i c:4« LIBER IX. CAP. XXXVII. 91

prima castra hostium invasuros. Nihilo quietior ro-
manus exercitus imperio ducis continetur decima :
erat fere diei hora quum cibum capere consul mili-

,
tes jubet; praecipit, ut in armis sint, quacumque diei,

noctisve hora signum dederit. Paucis milites alloqui-
tur, Samnitium bella extollit*, elevat Etruscos : nec
hostem hosti, nec multitudinem multitudini compa-
randam ait esse. Praeterea telum aliud occultum sci-
turos in tempore ; interea taceri opus esse. His amba-

gibus prodi simulabat hostes, quo animus militum
multitudine territus restitueretur
. : et, quod sine mu-
nimento consederant, verisimilius erat, quod simula-
batur. Curati cibo corpora quieti dant, et quarta
fere vigilia sine tumultu excitati arma capiunt. Dola-
brae calonibus dividuntur ad vallum ® proruendum fos-
sasque implendas : intra munimenta instruitur acies :
delectae cohortes ad portarum exitus collocantur. Dato

deinde signo paulo ante lucem quod a-stivis noctihus
,
sopitae® maxime quietis tempus est, proruto vallo

erupit acies : stratos passim invadit hostes
alios im- :
mobiles, alios semisomnos in cubilibus suis, maximam

partem ad arma trepidantes^, caedes oppressit; paucis
armandi se datum spatium est. Eos ipsos non signum ,
certum, non ducem sequentes, fundit Romanus, fu-

gatos eques persequitur ad castra, ad silvas® diversi :
tendebant ; silvae tutius dedere refugium nam castra ;
qDoque Burm. ad Ovid. Met.Tln, t. facile poterant opprimi. — Bis amba-

3i3. Ed. gibus; vide ad I, 55 , n.
4 Samnitium belia extoiHt, elevat 5. j4d ualtum proruendum /ossas-
Etruscos ; ride ni,ai,n. 5 .— 7V- que implendas ; confer ad cap. t 4 ,n. 7 .
lum (vide ad III, 5o, n. r) aliud oc- 6 Sopitee maxime quietis; vide ad
.
eiiltum scituros in tempore (ride ad II I, 41, a. B, et TITI, 6 n. 3 .

,
47 » n. 4)y quod quidem 7. Ad arma trepidantes; vide ad I,

ut animus militum m. t. restitueretur^ 14 ,
n. d; etlTI, 49, n. 4.
sed 'iterisimile videbatur, ^nod sine 8. Ad castra ad silvas
, du>ersi alti
munimento consederant hostes et hinc ad castra, alii ad silvas» tendebant
A. C. ito9.
ga T. LIVII L'. C.
in campis sita eodem die capiuntur. Aurum argen-

tumqiie jussum referri ad consulem csclera, pra;da :
militis fuit ca'sa aut capta eo die hostium millia ad

:
sexaginta. Eam tam claram pugnam trans ciminiam

silvam ad Perusiam pugnatam, quidam 9 auctores
sunt; metuque in magno civitatem fuisse, ne inter-
clusus exercitus tam infesto saltu"’, coortis undique
Tuscis Umbrisque, opprimeretur : sed, ubicumque
pugnatum est ,
res romana superior fuit. Itaque a
Perusia, et Cortona, et Arretio, qua; ferme capita
Etruri.Tpopulorum ea tempestate erant, legati, pacem
frrdusque ab Romanis petentes, inducias in triginta
annos impetraverunt.
XXXVIII. Dum b.TC in Etruria geruntur, consul
alter C. Marcius Rutilus Allifas de Samnitibus vi ce-
pit ; multa alia castella vicique', aut deleta hostili-
ter ,
aut integra in potestatem venere. Per idem tem-
pus et classis romana a P. Cornelio quem .senatus ,
maritim.Te ora* praefecerat, in Campaniam acta, quum

appulsa Pompeios esset, socii inde navales ad depo-
vidr ad III ,
6o, n. i ; et IV, rg, n. t. 2, n. i; Polyh.VI, 19, n. 2, 3 (ubi
9. Quidam auiiores sunt; vidc ad docet, cives, infra quatoor millia eris
II, 58 , n. I, censos, ad nauticos usus reservari so-
in. Tam infesto saltu; vidc ad I, litos esse, sed, casu graviore urgente,
7, n. 7. eosdem quoque pedibus meruisse)

Cap. WXVIU. t. Mnhaalia co- Lip». 3111 . roin. V, 18; ScheflTer. de
stella vicique; vide ad V, 5 ,
n. 2. — Alii, na^ . 11 , 3 ; Scliel. ad llygln. pag.
Muxsorii navales^ qui nauttv, vclre- 1057; Sigun. de ant. jur. prov. II, 6;
m>i;es et «unt et dicuntor (ronf. X.XI, Nooilt. de jurisd. 1 , 1 3 . Socii navales
5 o; \XII, iq; XXIT, i i), sed non- conscribebantur cx libertinis, quia
niiiiquam milite» classici liunt (vide hxe minus honorata erat militia; vide
XXVI, 17; XXVII, 17; Sclmei(;h. X\\VI,a XL, ;
18 extr.; XLIl, 27,
«d Polyb X, 17, n. 43 , et X, 35 , 11. et 3 1; Srliefler. de Mil. nav. II , 4 «‘Sed
*
5 , vel aemali oper.iiu luilitarem prse- prstrr bus Kumanos etiam alii sociis
stnnt ; ci inh tcu <r?o).cv a[iud Pohb. imperabantur, scilicet «ociis luaritiinis
III . 76. Confer iiifia XXI, 49 * Italix*, qui usum rei nautlcx habebant,
fu; XXII, II, XXIII, ai, 4o;
3 i
;
etRomanis etiam naves ex fcedere dare
XXVl, 35 48 ;XXVIII, 36 ;adXLV,
, teoebaotur; unde XLili , 12 , n. i; ex
Digilized by Coogie
,
U C 444. liber IX. C.\P. XXXVIII. 93

pulanduni agrum micertnum profecti, proximis ra-
ptim vastatis, unde reditus tutus ad naves esset,
dulcedine (ut fit) praeda? longius progressi excivere ,
hostes. Palatis per agros nemo obvius fuit, quum

occidione occidi* possent: redeuntes agmine incauto
haud procul navibus assequuti agrestes exuerunt
praeda, partem etiam occiderunt quae superfuit caedi, :
trepida multitudo ad naves compulsa est. Profectio

Q. Fabii trans ciminiam silvam quantum Romic ter-
rorem fecerat, tam la'tam famam in Samnium ad

hostes tulerat interclusum rornanum exercitum obsi-
:
deri, cladisque imaginem furculas caudinas memora-

bant eadem temeritate avidam ulteriorum * semper
;
gentem in saltus invios deductam; septam non ho-

stium magis armis quam locorum iniquitatibus esse.
,
Jam gaudium invidia quadam miscebatur, quod belli

romani^ decus ab Samnitibus fortuna ad Etruscos
avertisset. Itaque armis virisejue ad obterendum ^ C.
Marcium consulem concurrunt; protenus inde Etru-
riam per Marsos ac Sabinos |)etituri si Marcius di- ,
micandi potestatem non faciat. Obvius iis consul fuit :
dimicatum praelio utrimque atroci atque incerto ,
eventu est; et quum anceps ca-des fuisset, a<lversap
Italia (po»t quae verba numerus ex- eorum prope occidione occisi essent;
cidit ) pro ex sociis itnlicis. Duas par- XXX , 3i : Tot exercitus occisione oc-
tes Roraanoriini, tertiam sociorum cisos. Conf. ad II, 5 i, u. 9. Kd. Mox
fuisse, scribit T.ivius \L 1 I, 3 i. Sed parum veiiusie repetitur occiderunt.
ex solo hoc loco non conlici potest Forte leg. ceciderunt.
id semper servalutu fuisse. » Duk. 3. Avidam ulteriorum, pium ct ma-
9. Qumn occidione occidi possent; jora appetentem, ut inventis ulteriora
exciV/onetjualuorescriptis pr*ferunt; pefif aptid Ovid. Am. II, 9» 10.
roalc; occidi occidione strpius apud 4. Ilelti romani conlieietuli decus,
nostrum occurrit; hoc libro, cap. 4-^
*
gloriato ;
vel ghtriam ex bello, cum Ro-
occidione occisi hostes;X, 39 : manis felictier gerendu, redundantem.
ream olim atque argenteam Samnitium 5 . Ad obierendumC. Marcium, per-
aciem a parente suo occidione oeci‘ dendum; aujreiben ; D.— Opprimen-
tam; XXVlIly 4 3: Quum duo exercitus dum Lovel. a et Haverk. sed nihil
^ :
A. C. ]o».
9^ T. LIVII II. C. 414-
tamen rei iamu iii Humanos vertit*’, ob amissus quos-

dam equestris ordinis tribunosque militum atque
unum legatum, et (quod insigne maxime fuit) con-
sulis ipsius vulnus. Ob h.Tc etiam ancta fama (ut
solet )
ingens terror Patres invasit ,
dictatoremque
dici placebat : nec, quin Cursor Papirius diceretur,
in quo tum summa rei bellicae ponebatur’, dubium
cuiquam erat sed nec in Samnium nuntium perferri,
:
omnibus infestis*, tuto posse; nec vivere Marcium

consulem satis fidebant, .\lter consul Fabius infestus
privatiiu Papirio erat : quae ne ira obstaret bono pu-
blico, legatos ex consularium numero mittendos ad
eum senatus censuit; qui sua quoque eum, non pu-
blica solum , auctoritate moverent ut memoriam ,
simultatium patria: remitteret 9. Profecti legati ad Fa-

bium quum senatusconsultum tradidissent, adjecis-
sentque orationem convenientem mandatis, consul,
9.
demissis in terram oculis, tacitus ab incertis, quidnam
acturus esset, legatis recessit ; nocte deinde silentio
(utmos est) L. Papirium dictatorem ilixit. Cui quum
ob animum egregie victum legati gratias agerent,
obstinatum silentium obtinuit, ac sine respon.su ac
mentione facti sui legatos dimisit, ut appareret, insi-
gnem dolorem ingenti comprimi animo. Papirius C.
Junium Bubulcum magistrum equitum dixit : atque
rouutione opa». Sic iufrii XXYll , 41 quem magiatrum equitum dictator ul*
xti Sterni obteriifue piiiMquam instru- limo supplicio afKrere voluerat ,
Ut
antur^ possint. Ei>. Tuae narravit Livius supr. Vlll ,
3 o et
6. Fama in Romanos vertit; cunlcr seqq. lio.
ad II, 3 n, a, Memoriam simultatium patrue
—
,
7. In quo tum summa rei belliete remitteret; vide ad II, 35 , n. 5 .

ponebatur; vide ad III , 5 , n. 6. Nocte deinde silentio . . .dixit; vide ad
8. Omnibus infestis ^ quum omiua II, 18, n. 3 ;
Vlll, a 3 , n. 11.— Ob-
«Ment intuta; vide ad 1 , 7, n. 7. — stinatum silentium obtinuit; vid. III,
Fabius infestus privatim Papirio erat: 36 , n. Mentione foeta habent
nempe hic Fabius consul eat iUe iosc. Harlel.Tarvis. utraque, et aiu. £0.
Digilized by Coogle
— ^ ,
t c J:!;
UB. IX. CAP. XXXYIII. XXXIX. 95
ei, legem curiatam de imperio ferenti triste omen
diem dilHdit, quod Faucia curia fuit“ principium,
duabus insignis cladibus, captas Urbis et caudin*
pacis quod utroque anno eadem curia fuerat princi-
:
pium. Macer Licinius" tertia etiam clade, qiia* ad

Cremeram accepta est, abominandam eam curiam
facit.
XXXIX. Dictator postero die, auspiciis* repetitis,

pertulit legem; et profectus cum legionibus, ad ter-
rorem traducti silvam ciminiam exercitus nuper scri-
ptis,
ad Longulam pervenit acceptisqne a Marcio ;
consule veteribus militibus, in aciem copias eduxit;

nec hostes detrectare visi pugnam ; instructos deinde
armatosque (quum ab neutris praelium inciperet) nox
oppressit quieti aliquamdiu, nec suis diffidentes vi-
:
ribus, nec hostem spernentes, stativa in propinquo

nam et cum
habuere. Interea res in Etruria gestae;
Umbrorum exercitu acie depugnatum est ( fusi tamen
quam ca-si, hostes, quia coeptam acriter non
magis,
tolerarunt pugnam) ;
et ad Vadimonis lacum * Etrusci,
10. Legtm curiatam dc imperio Je^ centuria, curia, tribus principium di*
rtnti (vicl« ad IVy 5S, n. 10, et V, ecbatur, qu«e prima rogabatur sufTra*
46 n. 8 )« triste omen dieip diffidit; gium; vide Grunov. Observat, lib. IV,
,
vide ad VIll, n. i 3. —
t^gvm cu~ cap. I. Eo.
riatsum ferenti; feienti de solenai mure la. Macer Licinius (confer ad IV,
legem «d populucn curlatlm convoca* 7, n. 7) tertia clade . . . abominandam
Ium, qua »ibl daretur imperium luIU- mali ominis, eam curiam facit ^ scii,
Ure. Magiatratibm euim rem militarem memorans , eam illo quoque tempore
attlugere nou Uceltat, priuaquaui co> pnerogativam fuisse. Perperam Ernesd
mitU» curiatis imperium militare po- h. 1. curiam accepit de loco , in quo
pulus ipsis mandasset. Hinc lib. Y, senatus sit babiius.
cap. 5a, comitia cuhaia dicuntur rem Cap. XXXlX. 1 . /lutpiciis repetitu
militarem cuiaioerc. £d. —— Diem dlf- pertulit Itjfrm; vide nd V, 17, n. 4.
fditt rem m posterum diem rejierre — i^d terrorem traducti, etc.; vid. ad
coegit. £0 . I, 5, D 5; et 1, 7, n 7.
11. Faucia curia fuit principium a. /4 d fadimonis lacum in F.iniria
elc.;videad 111, 5i, n. 3. Princi- (hodie Lago di Bassano, de quo vide
pium est hic idem quod prmrogativa; FoiUimioi ia Aotiq. Uurtz), natanti*
; ,
fjii LIVII T- v/cH::

Jege sacrata^ coacto exercitu, quum vir virum legis-
set, quantis nunquam alias antea simul copiis, simul
animis, dimicarunt ; tantoque irarum certamine gesta
res est, ut ab neutra parte emissa sint tela. Gladiis
pugna cfjepit, et, acerrime commissa, ipso certamine
quod aliquamdiu anceps fuit, accensa est; ut non cum
Etruscis toties victis, sed cum aliqua nova gente, vi-
deretur dimicatio esse. Nihil ab ulla parte movetur
fug.T : cadunt antesignani; et, ne nudentur propu-
gnatoribus signa fit ex secunda prima acies ab ul- :
timis deinde subsidiis cietur miles ; adeoqiie ad ulti-

mum laboris ac periculi ventum est
3. ,
ut equites romani,
omissis equis ad primos ordines peditum per arma,
per corpora evaserint ea velut nova inter fe.s.sos exorta
:
acies turbavit signa Etruscorum. Sequuta deinde im-

petum eorum, utcumque affecta® erat, ca tera multi-
tudo tandem perrumpit ordines hostium tunc vinci ;
pertinacia ccepta, et averti manipuli quidam; et, ut
bus admirandum; vide Plin. II, ^5; delectuhabendo aliquot primo ab im-
Polyb. II, 3o; Plin. Ep. VIII, ao, ct pemture lecti milites, singuli singulos
Scn. Qujcst. nat. III, itS. nutus sibi, quorumque virtuti cunlide-
sacrata; \Jde od IV, a6, rent ,
legeluinr ;
hi deinceps alios nu-
n. 1 .—'Recte ubaervat Doujatius hanc mero parc.s sibi ,
sicfpie eodem semper
legem videri quid simile fuiMe ei, qua ritu ac teuore, donec is copiarum nu-
Samnites delectum babuiue memuran- merus efliceretur, qui c»pus erat. En.
tur infr. X, 3H : Ut nempe qui junio- 4 . AV nudentur propugnatoribus si-
rum non eonvenUset ad imperatorium gna, id. qd. antesignanis vide ad II,
edictum, quique injussu ahisset, caput ao, n. 3. — Ab ultimis subsidiis; vide
Jovi sacratum esset. Lex enim sacrata, ad 11, ao, n. a. — Ad ultimum labo-
teste Festo, est ea qua sancitum est, ris ac periculi iêntum est; confer ad
qui quid adversus cam fecerit, sacer II, 56, n. 4* Forte leg. ad extremum,
alicui deorum sit. Ed. — Quum vir ne eadem vox bis posita sit. Sed vide
•virum, quilibet miles commilitonem, ad 1 , 3, n. 8.
legisset, neque electo ex lege sacrata 5. Omissis equis, ut relictis equis,
licuisset militiam detrectare; de quo VII , 7 extr.
vide Drak. Conf. inprim. X, 38 extr. Utcumque affecta erat multitudo.
6.
Alio sensu harc dixit Virgil. £n. XI, Quantumcumqiie, quantnralibet egra
63a, exemplo Hora. II. IV, — ac fatigata erat. Confer ad IV, lo,
Vir virum legere dicebatur, quum in D. 6 En.
.
Digitized by Google
; ,,
„ 0 444; LIBER IX. GAP. XXXIX. XL. 97

semel dedere terga, etiam certiorem capessere fugam.
Ille primum dies fortuna veteri abundantes Etrusco-
rum fregit opes caesum in acie, quod roboris

: fuit;
castra eo impetu capta direptaque.
XL. Pari subinde periculo, gloriaeque eventu bellum
in Samnitibus erat; qui, pra:ter caeteros belli appara-
tus, ut acies sua fulgeret novis armorum insignibus,
fecerunt. Duo exercitus erant : scuta* alterius auro,
alterius argento cadaverunt forma erat scuti summum : :
latius, qua pectus atque humeri teguntur, fastigio

frquali; ad imum cuneatior, mobilitatis causa. Spongia
pectori tegumentum’ : et sinistrum^ crus ocrea te-
ctum :
galea: cristata: quae speciem magnitudini cor-
Cap. XL. 1. Scuta alterius auro, spongiae similitudine, opinor, Ita ap-
alterius arcento ctrhf erunt confer ad pellatum; Doer. Conf. Lips. Mil. rom.
Sil. II, 43 a (lervum clypei latus aspe^ III, 6, et Satum. Serm. II, ii, qui
rum siîs); III, 3 a, 34 » XI, 277. iutelligit thoraces laneos, seu coactiles
Sed legend. cerlaverant, et paulu ante (Owpxxxc ‘mXr.TCuc apud Quidam), c
fecerant : nox variato scribendi ge> lana coacta ( 7r(Xrip.a«7t , seu 7rt>.(i)TcT;
nere dicitur summum latius, aciticet coactilibus, guW.feutre, genn. Fili),

scutuni, quod est summa pars eju.s, et quae, ai addatur acetum, eiiam ferro
deinde, adjectivo cuneatior, quo no» resistit. Vide Pliu. VIII, 48, seu 73,
ster etiam XLIV, 4, utitur, ad voc. ibique Int)ip. Tales fuere spongitr
forma accommodato, ad imum cunea- quas Tcrtull. retiariis, et baltei, quos
tior : forma igitur scuti ferme trian- Samnitibus, alii gladiatorum generi,
gularis; et fastigio trquali ad pectus una cum tot.i nrmaiura, b. 1. descri-
refertur; Strotb. «< Roroanoe a Samni- pta, trihnit Juvenal.VI, 255 unde , ct
tibus usam scuti didicisse ,
tradit bi gladiatores Samnitium nomine com-
Atben.VI , 2 1, p. 273 (VI, 106, ed. pellati ; quod Livius mox tradit. Cf.
Scbweigh.), et Itanum Samnitem pri- ad Jtivenal. loc. cit. et Lips. 11 . 11 .
mam fabricasse scutum, Clemens Alex. 3 . Sinistrum crus ocrea tectum. Non
Strom. lil). 1 , p. 3 o 7, et ex co Kuseb. raro apud antiquos uti.i tantum ocrea
Prxp. X, 6; sed forte is fuit Tritanus militi assignatur; ac ,
pro vario pupu-
in gladiatorio ludo Samnitium arma- lorum more, alii siniattum cnis, alii
tura celeber apud Plin. VII , 20, et dextrum tegebant. De ea re vide Lips.
scuti gladiatorum Samnitium inven- de Mil. nim. III, 7. Conf. ctiainVIll,
tor;» Duk. Cf. Lips. Mil. roin. III, 8, n. 7. Eo.
2 ; Sslma.s. ad Vopisci Firm. cap. 4 » 4. (ialea cristata, tirirc<fa-
et in exercit. Plin. p. 26. aiTxi, quer speciem magnitudini cor-

2. Spongia pectori tegumentum , porum adderent, speciem magnitudi-
thoracis genua, ab externa forma et nis corpor. augerent; more bcroum,
II/. 7
Digilized by Coogie
;
,
;,8 T. LIVII
poriiin adderent. Tunica' aurali.s iiiililibus^ versico-
lores, argentatis lintCtt candidae : his dextrum cornu
datum : illi in sinistro consistunt. Notus jam Romanis
apparatus insignium armorum fuerat; doctique a du-
cilius erant, horridum militem esse debere^ : non cee-
latum auro et argento , sed Jerro et animis fretum :
(juippe. illa prcedam verius, quam arma, esse; niten-

tia ante rem, deformia inter sanguinem et vulnera ;
virtutem esse militis decus, et omnia illa victoriam

sequi ; et ditem hostem quamvis pauperis victoris pree-
mium esse. His Cursor vocibus instinctos milites in
|)ra'liurnducit dextro ipse cornu consistit; sinistro
:
piiTlecit magistrum equitum. Simul est concursum,

ingens cum hoste certamen; non segnius inter
fuit
dictatorem et magistrum equitum ab utra parte vi- ,
ctoria inciperet. Prior" forte Junius commovit hostem,

laevo dextrum cornu, sacratos more Samnitium mili-
tes, eoûc candida veste et paribus candore armis in-
signes eos se Orco wactace'* Junius dictitans, quum
:
intulisset signa, turbavit ordines, et haud dubie im-

pulit ^ aciem quod ubi sensit dictator « Ab laevone
:
;
« cornu victoria incipiet? inquit, et dextrum cornu,
« dictatoris acies, alienam pugnam sequetur, non par-
quorum tuiiieu crUlse siroiil ;ul horro- n 4 sq. et XIV, 194 sq. Nitentia —
rem in<:uti(-ndum valent, ^stv&v ante rem gnendaiu, pugnaro. In~ —
Ka 4 'j 7;i^liv viOti. Conf. ad Sii. XIII, stittetos; instructos codd. decem; vul-
i.', 3. iJero tamcu poeta YIIl, 4(9, gatam tamen minime iimlanduni ; cf.
Satiinis, n quibua Samnite» ungtncui IV, 3 a; V, i 5 ; VI, i4; X, 14. Ed.
darrhant , conos implumes , h. e. ga- 7. Prior (prius) forte Junius Bu-
fttas sine cristis, tribuit. hulcu» tuag. eq. — Sacratos milites;
. j^nratis milttil/us et argentatis vide ad c. 3 y, n. 3 . Eotjue; vide
boc est, tjuibus erant seuta auro et ad I, 1 1 , n. (>.
argento caelata. Sic et Liviu.v mo\ m/- 8. Eos se Orco mactare : quo dictu
litem vtrlatnm auro et argento di&il. alludere Aideturad numen sacratorum
(>onf, ad IV, 16, n. o. niUituin; Siiotb. Cf. ad IV, 36, n. a.
. Horridum militem esse tUbere 9. Hantl dubie impulit aciem ; vidr
ronf. ad Juven.il. II, n, la; VIII, ad 1 ,
x 4 < n* 8 .
Digitized by Google
, ,
A. jc«.
U C
<;
444
LIBER IX. GAP. XL. yy
« tern maximam victoria; trahet? » Concitat milites;
iiec peditum virtuti equites, aut legatorum studia
ducibus cedunt. M. Valerius a dextro, P. Decius ah
la*vo coniu, ambo consulares ad equites in comibus
positos evehuntur adhortatique eos, ut partem seciim :
capesserent decoris, in transversa latera hostium in-

currunt is novus additus terror quum ex parte iitra-
:
que circumvasisset aciem et atl terrorem hostium ,
legiones romanar redintegrato clamore , intulissent,
gradum, tum fuga ah Samnitibus cu-pta. Jam strage

hominum armorumque insignium canq>i repleri ; ac
primo pavidos Samnites castra sua accepere deinde ;
ne ea quidem retenta captis direptisque ante noctem :
injectus ignis. Dictator ex senatusconsulto triumpha-

vit;cujus triumpho longe maximam speciem captiva
arma pnrbiiere. Tantum magnilicentia- visum in iis,
ut aurata scuta dominis argentariarum”’ ad forum
ornandum dividerentur infle natum initium dicitur :
fori ornandi ab aedilibus, quum tensa'” ducerentur.

Et Romani quidem ad honorem tlcum insignibus ar-
mis hostium usi sunt Campani ”, ab superbia et odio :
10. Dominis argentariarum (non, namenta et ornari ad armaturam qui-

ut in MSS ct antl. e<ld. argentario- dero referri, .sed ad c«temm potius
rum)^ «Cii. tabernarum; quar (vide et externam, quam ad gl.idio» aut tela
XXVI, It, 17; XL , 5i) ut omnes eaque arma ,

quie sint ad vim facien-
fere tabernre , in foro erant ;
vide liid. dam, monet Ernesti in Exc. ad Suet.
et ad III, ^7, n. 3; VII, n. 3. Tit. 9, ct Tac. Hist. 111, 63. (Qualis
11. Quum tensee tiucerentur (vide h. L ornatus designetur, palet ex not.

.*id V, 4i, n. a), vel ludi ederentur 1-4. Verba tamen illu, ut synon. <jr-
stati et publici, Romani, Murales, mareet armamenta de omnibus, qui-
elc,, a^tiilrs signis tabulisMûe oma^n/t/ bus aliquis instruitur^ vel instructus
forum et plateas ,
per fjuas pompa cir- est, rebus et armis adbibetur. Confer
cen-sis ducebatur; vltle Cicer.Verr. 1, I, 41, n. 16; VII, 14. n. X\f,
54; III, 4, et Nat. I>C4tr. 1,9. 5o (ibi et XL, aG n.
,
ornata ctas-
la. Campani... gladiatores eo orsis, ut instructa XXII, 19 pr. et al.
natu armarunt Samnitiumque nomine armata f est oiuuibus necessariis in-
compellarunt earumque exemplo Ro- structa, ausgerusteie F/otte); XXIV,
ma/ii. Cf. not. j. Verba ornatus ^ or- 48; XXXV, a3, n. 4 (ubi arma eque-
-
7
Digitized by Googie
; ; ,
C. }„»— 307.
,ou T. LIVII i;. c. 444—445.
Samiiitiiiin (quod spectaculum inter epu-

,
gladiatores
las erat eo oruatu armarunt, Samnitiumque nomine
j
compellarunt. Eodem anno cum reliquis Etruscorum

ad Perusiam ,
qua' et ipsa induciarum fidem ruperat
Fabius consul nec dubia, nec difficili victoria dimicat.
Ipsum oppidum (nam ad moenia victor accessit) ce-
pisset, ni legati dedentes urbem exissent :
praesidio
Perusiae imposito, legationibus Etruriae amicitiam pe-
tentibus pra^ se Romam ad senatum missis, consul,
priestantiore etiam, quam dictator, victoria trium-
phans, Urbem est invectus. Quin etiam devictorum
Samnitium decus magna ex parte ad legatos, P. De-
cium et M. Valerium, est versum quos populus pro- :
ximis comitiis ingenti consensu consulem alterum,

alterum pr.rlorem declaravit.
XLl. Eabio ob egregie perdomitam Etruriam con-
tinuatur consulatus Decius collega datur. Valerius :
pnetor quartum creatus. Consules partiti provincias:

Etruria Decio, .Samnium Fabio eveisit
is profectus ad :
Nuceriam Alfaternam', tum pacem petentes, quod
Stria sunt grriuan. P/rrJe^rschirre)’, jur. prov. II, II, et Inipp. Sueton.
XI., 47 ;XL 1 V, 1; Ctc. Ciccin. 3 1
Ca?s. 18. Ornati junguntur
»up. ad VI, 5, n. 3; et inf. ad Wl, XWII, 13 , n. 5 , nisi posterius ver-
49, n. 7 ;
XI 4 II,45 , iJ. 4* Hinc et prr bum glos.satori debetur. — Qiwti spt-
ornamenta {
arma ) percutt et frriri ctamlum inter epulas erat: quem bar-
dixit Scn. Ep. i4t Nat, qu;est. 4 , l>arum morem Campanis etiam tribuunt
in praef., eamdemque ob causam onmri Sil.XI 5 f sq. Strab.V, p. 175; Ath.
, ;
prttvincia XL, 30, rarumque nia|*i- IV, 1.3. Euindem adsrivrrunt Romani;
stratus dicuntur, quum decernuntur vide Lips. Sat. Serra. I, 6 i)uod spe- .
biH a senatu exercitus, stipendia, le> ctaculum pro tûoram tpectacuhun ,

gatl, viaticum, instrumenta praÛirisc nisi ita legcrid. vel spectacalum ipsi
:
domus, magistratus minores comites, diriintur gladiatores, qui speciaciilo

— Samnitium
,
ministri aliaquc uccessaiiH : ntsi ba^c sunt aut illud pnrbcnt.

putius pertinent ad ornatam magi- nomine compcllnntnt conf. Scalig. ad
stiatuum provincialium, quu et spectat Varr. de L. t. 13% p. 34 ,
et Salmas.
gr%ca lu<pieiidi furnuila , iv a<! Sulin. p. afi. En.
ipyr. ‘jtpoaTiOivxi. Conf. ad XLII, t, Car. XEI. i. Auceriam ^llfutcmam

n. a ;
Ernc.sti clav. Cicer.. Sigon. aut. 'side ad Sil. 3 '^TII, 33 j), (nm pacem
.
Digitized by Google
; :,
C c j,;. LIBER IX. CAP. XLI. IO (
uti ea,quum daretur, noluissent, aspernatus, oppu-

gnando ad deditionem subegit. Cum Samnitibus acie
dimicatum; haud magno certamine hostes victi: neque
ejus pugna: memoria tradita* foret, ni Marsi eo pri-
mum pra;lio cum Romanis bellassent sequuti Marso- ;
rum defectionem Peligni eamdem fortunam habuerunt.

Decio quoque alteri consuli .secunda belli fortuna erat
Tarquiniensem metu subegerat frumentum exercitui
prajbere, atque inducias in quadraginta annos petere.
Volsiniensium castella aliquot vi cepit quaedam ex :
iis diruit, ne receptaculo hostibus essent circumfe- :
rendoque passim bello tantum terrorem sui fecit,

ut nomen omne etruscum< foedus ab consule peteret;
ac de eo quidem nihil impetratum induciae annuae :
datae; stipendium exercitui romano ab hoste in eum

annum pensum et binx tunic.T in militem exactx
, :
ea3. merces induciarum fuit. Tranquillas res jam Etru-

scis turbavit repentina defectio Umbrorum, gentis in-
tegr.T a cladibus belli, nisi quod transitum exercitus
ager senserat. Ii, concitata omni juventute sua, et ma-
gna parte Etruscorum ad rebellionem compulsa, tan-
tum exercitum fecerant, ut relicto post se in Etruria ,
Decio ad oppugnandum inde Romam ituros magni-

, ,
petentes; vide ad IU, 47, n. 1. — 4. Nomen omne etruscum; vide ad

Quum daretur; ridc ad 111 , 9 s , n. 3. I, IO, n. Ftedus peteret; peterent
9. Netfue ejus pugnee memoria tra- Gaertn. Haverck.êt Hearnli Oxonien-
dita foret, rort« Irg«nd. ea pugna mC’ sis fi. VII, 17, concitatur
Sic et supra
moriix tradita foret; Gronov. — Ca- deinde omne nomen etruscum , et
stella; vide ad V, 5, u. 2. Tarquiniensibus Faliscisque ducibus ,
Cireumferendoque passim helh; ad Salinas perveniunt. Qtiuro autem

vide ad I, 38, n. 3; 53, n. 3, et
1 , optimi vulgatu adfa«ereant , nUiil est
IX., 4^y n. 9. Sic et cireumjerre ad mutandum. Eo.
singultu urbes arma XWill, 3 pr. 5. Bino' tunica in militem exacta;
XXX, 9 pr. et spargere bellum, h. e. VIU , 36, n. 9.
conf. ad Gentis— > in-
diversi» locis, vel dispersis divislsque tegra a cladibus belli , iiundum iis
copiis , vel vaându bellum gerere. fmcUe, adeuque adhuc gaii

integris
Cr. ad Tac. Ano. III, 31, n. 4. dentis viribus, unwersehrt Duk.
;
C. 3o^.
loa T. LIVII U. C. 445.
fice contemptim de Romanis loqucntes,

(le se ac
jactarent. Quod inceptum eorum ubi ad Decium
consulem perlatum est, ad Urbem ex Etruria magnis
itineribus pergit, et in agro piipiniensi*’ ad famam in-
tentus hostium consedit. Nec Romre spernebatur
Umbrorum bellum : et ipsa;mime metimi fecerant
expertis a gallica clade, quam intutam urbem incole-
rent. Itaque legati ad Fabium consulem missi sunt,
siquid laxamenti a bello Samnitium esset, in Umbriam
propere exercitum duceret dicto paruit consul, ma- :
gnisque itineribus ad Mevaniam, ubi tum copia* Um-

brorum erant, perrexit. Repens adventus consulis,
quem procul Umbria in Samnio bello alio occupatum
crediderant, ita exterruit Umbros, ut alii recedendum
ad urbes munitas, quidam omittendum bellum cen-
serent. Plaga una’ (Materinam ipsi appellant) non
continuit modo caeteros in armis, sed confestim ad
certamen egit castra vallantem Fabium adorti sunt.
:
Quos ubi effusos ruere in munimenta consul vidit,

revocatos milites ab opere, prout loci natura tempus-
que patiebatur, ita instruxit : cohortatusque pra-dica-
6. /n agro pupiniensi vid. TCXTI, Jac. Gronov. Eodem modo nomina re-
<jt II. 8. — Ejrp^rtii a gallica clade, gionum et urbiuio sirpe pro earum in-
a Galli» illaue, acerptx. Prstpositio a colis ponuntur; Drak. Conf. ad III,

•brxt a mollia MSS, et recte foraan. — 47, n. I.Partilia Umbrice igptota. Cf.
Qiiid laxamentii cf. ad II , a4 « n. ad III, 5o, n.t. — Instruxit; cohor^
Plaga una; Materinam ipsi ap- tatuscjne.., jubet; instruit ex sui» legi
pellant : h. 1. pars exercitus hostili» *

jubebat J. V. Gronoviua, quamvis cae-
forte gr»cc acie» quadrata leri omne» scripti principesqur edd.
parte altera longior; Olar. Est pagus, instruxit sibi viudicamit, motu.» for-
Tcl trib.ls; Stroth. Tractus, »cu para tasse quod sequatury/i^f; verum ea-
Umbric; Duk. Plaga, ampUssimum dem tempora etiam juugutilur supra

spatium rsrli , vel agri, Nonius UI, 46, domum se recepit, coUegif
Mare. eap. 4 . Proprie est regio, seu que in castris scribit; ibid- 5 i, pottu
pars Umbri», et h. 1. pars militum ex Collina urbem intravere , sub signis,
ista plaga conscriptum, ut civitates mediaquf %irbe agmine in Aventinum
apud Justin. II, la, sunt milites na- pergunt; boc lib. cap. 4«, dextro ipse
\r»que ab certi» ci vitalibus couiribnii; cornu consistit : sinistro preefecit magi-
-Bigitized by Googlc
,,
tc jTi: LIBEK IX. CAP. XLI. lo^

tioiie vera qua in Tuscis, qua in Samnio * partorum
decorum exiguam appendicem , etrusci belli 9 conficere
jubet : et vocis impise poenas expetere, qua se urbem
romanam oppugnaturos minati sint. Ha>c tanta sunt
militum audita , ut clamor, sua sponte ortus,
alacritate
loquentem interpellaverit ducem ante imperium de- :
inde concentu tubarum ‘“ac cornuum cursu effuso

in bostem feruntur. Non tanquam in viros, aut arma-
tos incurrunt :
(mirabilia dictu! )
signa primo eripi
ccepta signiferis; deinde i])si signiferi trabi ad consu-
lem , armatique milites ex acie in aciem transferri ,
et
sicubi est certamen, scutis magis", quam gladiis,
geritur res : umbonibus incussaque ala sternuntur
hostes. Plus capitur hominum, quam ca;ditur : atque
una vox ponere arma jubentium per totam fertur
aciem itacjue inter ipsum certamen facta deditio est
:
a primis auctoribus belli. Postero insequentibusque

diebus, etca*teri Umbrorum populi deduntur. Ocricu-
lani sponsione in amicitiam accepti.
stnim equiium.Wde etiain Coniam ad Bell. 4 fric.

. c. 89, monet Duker. —
Plln. V, ep. i 5 , et quae noUvll Drak. Cursu efjuso ; vide ad 1 , 1 4 ,
n* 7 *
ad primum Li\ 1 i locom. En. I f. Scutis magis, quam gladiis (qui

8. Qua it» Tuscis» qua in Samnio; non ipso pugme initio adbibebantur
vide ad 11 »
35 , n. 3 . ne citios redderentur inutiles),
9. £ risfuam apf>eniiiccm etrusci bel- tur res : umbonibus incussaque ala

li» exiguas Umbrorum copias viresr|iie sternuntur res; conf. ad IV, 19, n. 4 3
etruscis eoniraque copiis majoribus inpr. XX 34, n. 4 ; Polyb. XV,

janctas, quaal «ecsnuUataa. Couf. ad i 3 ,
11. I (ubi vide Schwcigh.); XV,
VU. 3 o. n. 3 , et XXI, 5 ,n. 9. i 5 , n. 8; XV, 16, n. 3 . dia summi
10. Concentu tubarum ac cornuum, humeri pars posterior Isiditr. Orig. XI.
iis concinentibus, ut c. 39, et XXX, dia ea pars humeri braebitque, qua
5 Conf. ad VII, 40, n. 4. Plemus
. adjutrice in conflictu et pugna comi-
aptfusque quidam MSS ante concen- nus clypeus in hostem impellitur; Lips.
tum tubarum ac com. neque enim !.i> Mil. rom. III , 9. Dam humeris ennh^
gna canebant ante imperium; Oronov. bostes nituntur; Stroib. Humero ob-
Interdum tuiiien in magno ardore mt* verso, in hostem oblique nixo, veluti
litum aliter facium legi infr. cap. 43 ; qniim bodie vemio (^baionnrtte) in
.iptid Flomm, IV, 9 , 66, et Hirt. de brachium obliquato pngirant ,
mit ge -
Digitized by Googie
, —, ,
,
A. C. 3o*i.
I (>4 T. LIVII l!. C. 446-
XLII. Fabius, alienae sortis victor belli', in suam

provinciam exercitum reduxit. Itaque ei, ob res tam
anno populus continua-
feliciter gestas, sicut priore
verat consulatuinita senatus in insequentem annum, ,
quo Ap. Claudius, L. Volumnius consules fuerunt,

prorogavit maxime Appio adversante imperium.
, ,
Appium censorem petisse consulatum, comitiaque ejus

ab L. Furio tribuno plebis interpellata*, donec se
censura abdicavit, in quibusdam annalibus invenio.
Creatus consul, quum collegae novum bellum, Sal-
lentini^ hostes decernerentur, Romae mansit, ut ur-
banis artibus opes augeret ,
quando belli decus penes
fdUtem Bdurr. ('onf. ad Sil. verum sine erfeclu propter interces-

rV, 35a sq. et IX, sq. sionem tribunorum plebis quod in re ;
Cap. XLII, 1 . Fabius victor belii idem erat ,

ac si plane nulla habiti
tn bello , fi/irntr sortis , quod sorte fuissent. Idque ex eo probabiiins fit
evenerat aUi ,
scii. colleg.T; Sliotb. quod in comitiis, quae legum ferenda-
In suam provinciam ; cunf. ad II, rum causa habebantur, tribuni plebis
n. y. — Itaque ei senatus prorogavit non intercedebant, nisi quo die po-
imperium proconsulare dedit. «> Se~ pulus tegis jubendx causa convocalm-
natus f i. r.. populus interveniente de< tur. Cf.VI, 35. Kt camdem rationem
cielu senatus: naui imperium a populo in mulctarum certationibus ad popu-
prorogabatur comitiis tribuli»; sed lum ubtinnisse, ex XXV, 5 colligitur.
SX'pr ex senalusconsuUo; >• Duk. Conf. 3. Sallentini hostes; conf. ad X , a
ad XX XII, a 8 , n. S, In insequen~ — n. a. — Ut urbanis artibus opes au-
tem annum; insequente anno. Oron.; geret; per artes urbanas Intelligit Li-
sed optimi in vulg. consentiunt. En. vius juris et eloquentic peritiam,
X. Comitiaque ejus ab L. Furio trib. quam App. Claudio tribuit, et peritie
p\. interpellata t
donec se censura ah> militari opponit X, aa Esse prae- : •<
dicavitf forte abdicarit. Nota Dukeri terea viros natos militiae, factis ma-
est : «Tribunus intercessit, nc quid gnos , ad verborum Unguaeqne certa-
comitiis consularibus a populo peragi mina rud(‘s ea ingenia consularia
:
posset : naiQ tribuni pl. non poterant esse. Callidos solertesque, juris atque
intercedenda efficere, ul consules co- eloquenti«e consultos, qualis Appius
mitia centuriata convocare non pos- Claudius esset , urbi ac foro praesides
sent. Id Gruch. de (iom. 1 4 probat , habendus. » Alibi saepe eo sensu Intec
ex Liv.VlI, 17 ;
Dionys.VlII, 90 et , belli pacisque artes distinguitur. Per
Epit. Liv. CV. Est tamen mlio non- opes autem bic intelligitur auctoritas
nulla dubitandi de eo ex Liv.Yl, 35, potentia, amplitudo. Vide ad I, 4>n.
nisi hoc ita accipiendum est, convo* t; lX,4f>tn. i5; X, i5, n. i3. £d.
cata quidem esse comitia centuriata. — Quando belli decus, dum.
"DigifizecTnv Coogle
, ,
i.c.4^44l: GAP. XLII. XLITI.

I-IB- IX. io 5
alios esset. Yoiunmium provincia; hnii<l pcenituit*;
multa secunda praelia fecit : aliquot urbes hostium vi
cepit. Praedae erat largitur, et benignitatem per se
gratam comitate adjuvabat : militenique iis artibus
fecerat et periculi et laboris avidum. Q. Fabius pro-
consul ad urbem Allifas cum Samnitium exercitu signis
collatis confligit : minime ambigua res fuit ; fusi hostes,
atque in castra compulsi : nec castra forent retenta,
ni exiguum superfuisset diei ante noctem tamen sunt
:
circumsessa, et nocte custodita, ne quis elabi posset.

Postero die, vixdum luce certa, deditio fieri coepta :
et pacti,
qui Samnitium forent , ut cum singulis vesti-
mentis® emitterentur; hi omnes sub jugtim missi :
sociis Samnitium nihil cautum ad septem millia sub

corona veniere®. Qui se civem Hernicum dixerat,
seorsum in custodia habitus eos omnes Fabius Ro- :
mam ad senatum misit et, quum quaesitum esset, ;
delectu, an voluntarii pro Samnitibus adversus Ro-

manos bellassent , per latinos populos custodiendi
dantur; jussique eam integram rem novi consules,
P. Cornelius Arvina, Q. Marcius Tremulus (ii enim
jam creati erant), ad senatum referre id aegre passi :
Hernici. Concilium populorum omnium habentibus

Anagninis in circo quem Maritimum vocant , praeter
,
Alatrinatem Ferentinatemque et Verulanum, omnes

hernici nominis’ populo romano bellum indixerunt.
Samnio quoque, quia decesserat inde
XIjIII. In
Fabius, novi motus exorti. Calatia et Sora praesidiaque,
quae iniis Romana erant, expugnata et in captivorum :
corpora militum foede saevitum itaque eo P. Come- :
4, Folumnium pronneia haud 6. SuB corona vatitre; ride ad II
nituit; vide ad II, 54 ,

n.i6. 17, d. 3 .
5. Cum singulis -nestimentis et0«; 7. Omnes kemici nomiais; vide ad
vide ad III , 19, n. 9. I, 10, n. a.
Diyiiized by LiOO^le
, ;
^ <; 3o5
106 T. LIVII U. C. .( 47 .
lius cum exercitu missus. Marcio novi hostes (jam

enim Anagninis Hernicisque aliis bellum jussum erat) '
decernuntur. Primo ita omnia opportuna loca hostes

inter consulum castra iiiterceperuut ut pervadere ,
expeditus nuntius non posset, et per aliquot dies in-

certi rerum omnium, suspensique de statu’ alterius,
nterque consul ageret, Romamque is metus manaret;
adeo ut omnes juniores sacramento adigerentur, atque
ad sulîta rerum ^ duo justi scriberentur exercitus.
Cieterum hernicum bellum nequaquam pro prnpsenti
terrore, ac vetustate gentis gloria» fuit: nihil usquam
dictu dignum ausi, trinis castris intra paucos dies ex-
uti, triginta dierum inducias, ita ut ad senatum Ro-
mam legatos mitterent, pacti sunt bimestri stipendio,
frumentoque, et singulis in militem tunicis: ab senatu
ad Marcium rejecti, cui senatusconsulto permissum
de Hernicis erat isque eam gentem in deditionem :
Capct XLlIl. r. Hernicisque aliis 3 . Suspensi de statu alterius (vide

bellum jussum erat a populo, qui ju~ ad II, 3a, n. 5) uterque consul ageret
bere ct sciscere dicllur, ut »enatus cf. ad VII, 34 , n. a.Vocera nterque
censere et decernere. Conf. XLl, 7 , el ita et curo singul. et ctiin plur. jungi,
XLII, 36. Hinc populus jussit de pace baud pbcet. Non male cod. Hottend.
XX X, 45 , n. 1 , et debello XXXVIII nuntius non posset. Per aliquot
45; sed el bellum senatus jussisse di- agere, Romamque is metus manarat.
citur VI, i4t ct XLII, 33, n. 3, quod 3. dd subita renim; vide ad IV,
Dnkcrus explicat dc seoalutconsullis n. I. — Justi exercitus; vide ad
post jussum prtpni! (XXXVIII, 45) X'I, i3, n. 3. — liellum nequaquam
fjclls de genere nc mimeix» militum, pro pnrsent i terrore f etc.; vide VII,
eic. Hernicis bellum jussum ,
scilicet 33, u. a.
licri ut plene I X 4 5, el eodem modo 4. Singulis in militem tunicis, ut

,
bellum senatus Perseo jussit

,
33, nt»t. 10; vide ad 36, n. 9. —

n. 3 , et bellum regi eorum et senatus Rejecti; vide ad II , 33 , n. 4 * —
decresset et populus jmsisset XLII , permissum de Hernicis erat , scilicet
36, 11 , f
;
tjiiibus locis cum Perseo ct statuendi arbitrium; ut senatui de re
CHm re^'e(ul XXXI, 8; XXXVI, a) yjer/niVferr XXXIIl, l3; XXXVI,
conj. Oron. Sed il.T quoque supplen- 35, et inter permittentes in i*fVe/n
dum esse sumif ut XXXVI, 3 ;

vel XXXVII, 5a ^
quum ulcrque alterius
esse, ut ibidem, vc) geri fieri, etc., arbitrio rem ]»erinilteret ; Krn. Conf.
,
monet Orakenborch. ad hunc locum. ad XXXVni, 3a ,

n. .
y' GOOglc
u ^ LIBER IX. XLIII. 107
accepit’. Et in Samnio alter consul superior viribus,
locis impeditior® erat : omnia
bo- itinera obsepserant
ceperant, ne qua subvehi com-
stes, saltusque pervios
meatus possent neque eos, quum quotidie signa in
:
aciem consul proferret, elicere ad certamen poterat;

satisque apparebat, neque Samnitem certamen pra>-
sens, nec Romanum dilationem belli laturum. Ad-
ventus Marcii, qui, Hernicis subactis, maturavit col-
leg.t venire auxilio, moram certaminis hosti exemit;
nam, ut qui ne alteri qui<lem exercitui 7 se ad certa-
men credidissent pares, conjungi utique passi duos
consulares exercitus nihil crederent stipercsse spei,
advenientem incomposito agmine Marcium aggrediun-
tur. Raptim collatae sarcinic in medium, et, prout
tempus patiebatur, instructa acies clamor primum :
iti stativa perlatus, dein conspectus procul pulvis tu-

multum apud alterum consulem in castris fecit. Isque,
confestim arma capere jussis, rapiimqiie eductis in
aciem militibus, transversam hostium aciem atque
alio certamine occupatam invadit clamitans sum- ;
:
mum flagitium fore, si alterum exercitum utriusque

victorice compotem sinerent fieri, nec ad se sui belli
vindicarent decus. Qua impetum dederat, perrumpit;
aciemque per mediam in castra hostium tendit, et va-
cua defensoribus capit atque incendit. Quae ubi flagran-
tia Marciantts mile& conspexit, et hostes respexere,
tum passim fuga coepta Samnitium fieri : sed omnia
obtinet caedes, nec in ullam partem tutum perfugium
.S. Cantem in deditiontfm accepit; a , n. 5 ;

XXT, 1 1 ,
n. a , al. et
vidr dilVITT, ao, n. 7, tionihnt sa/tum impedire pro impedi-
6. Ixicis impeditior erat : proprie tiorem reddere XXXVI ,
pr.
loca impeditiora erant ad iter faclen- 7. Ut ^ni ne alteri rfuidem exerci-
diim, vel ejus iter impediebant. Conf. tui, etc.; conf. ad VIII, 3 o, n. 7. —
XXI, 9, n. I, et ad V, 16, n. 1. Si- Conjungi utique passi, si pa»»i e»»ent;
militer impedita toca pro invii» IX , vide ad V, a, n. 7. Ante conjungi
;
io8 T. LIVII
est. Jam, triginta millibus hostium c.Tsis®, signum
receptui consules dederant, colligebantque in unum
copias, in vicem inter se gratantes ;
quum repente
visae procul hostium nova- cohortes ,
qua; in supple-
mentum scripta." fuerant, integravere cirdem. In quas,
nec jussu consulum, nec signo accepto, victores va-
dunt, malo tirocinio imbuendum Samnitem^, clami-
tantes. Indulgent consules legionum ardori, ut qui
probe scirent novum militem hostium inter perculsos
,
fuga veteranos ne tentando quidem satis certamini

fore. Nec eos opinio fefellit; omnes Samnitium copia-,
veteres novaque , montes proximos fuga capiunt eo :
et romana erigitur acies nec quidquam satis tuti loci :
victis est, et dejugis, qua ceperant, funduntur; jam-

que una voce omnes pacem petebant. Tum, trium
mensium frumento imperato, et annuo stipendio, ac
singulis in militem tunicis ‘®, ad senatum pacis ora-
tores missi. Cornelius in Samnio relictus. Marcius de
Hernicis triumphans in Urbem rediit; statuaque eque-
stris in foro decreta est '
',
qua ante templum Castoris
posita est. Hernicorum tribus populis, Alatriiiati, Ve-
forte excidit copula et, certe sup* niiem nos : man milsse den Samniter
plenda eat. ubel in die Lehre nehincn : tironibus
8. Jam triginta millibus hostium enim constabant novae hostium cohor-
orsis; Stroth. ad h. 1. et X, 45 extr. tes; Doer.
Auctua eat sine dubio et h. 1. et alibi zo. Imperato t etc. Imperare in bac
caesorum hostium numerus. E Sam* re frequens ac solenae est ,
et pasaim
nio, quae regio magnitudine vix terris apud nostrum occurrit. Cf. Drak. ad
saxonicis par erat »
intra sq annorum h. 1. En . — Singulis in militem tunicis;
spatium ca;si sunt ad aioÔGO, capti vide ad VllI, 36, n. 9, et sup. n. 4 .
ultra (io,ooo. Namque i^,ooo c«si 1 1 . StaWaque equestris in foro de-

nominatim referuntur a Livio, prarier creta estf qtuT . ..posita est: imo leg.
illoB, quos, numero no& relato, in- decreta er, quod et monuit Gronov.
genti multitudine c<esos ait, ut VII, Cf. ad VIII , i3 , n. 7 ante . —
33, 37 ; VJII, 36 , 39 ; IX, i3, a3, templum Castoris posita est; confer
40 •» Couf. qux ipac Livius dc hac re
. Cicer. Phii. VI, 5; Plin. XXXIV,
disputavit VI, la. 5, et Pigb. Ann. ad ann. 447* p- 375 .
9 Malo tirocinio imbuendum 5am-

. — Quia maluerunt suas leges retinere,
Digitized by Googie
, , ,
LIBER IX. GAP. XLIIl. 109

nilaiio, Ferentinati, quia maluerunt, quam civitatem,
su.T leges reddita*connubiumque inter ipsos, quod :
aliquamdiu soli Hernicorum habuerunt, permissum.

Anagninis, quique arma Romanis intulerant, civitas
nuam civitatem rom. accipere, suer. piorum aliquot conditionem , ut cum

ieges reddittr (relictae, ut VIII, 14), romana civitate Romanorum legibus,
connubiumifue inter ipsos permissumt amisso legam suarum arbitrio, dein-
ut liceret Aluirinati Verulanani, aut ceps obstricta forent. Ex bis disputa-
Ferentinatem dncere et vice veraa, tionibus non plane inielligo quodnam ,
quod illi aliquandiu Hernicorum soti luerit retus jus municipiorum illius
habuerunt quum contra reliquis hcr- temporis , de quo hic agit Livias :
aici nominis populis non liceret enu- quem locum lubricum esse ,
vere di-
bere ex sua cuivis civitate; Stfx»thiua. cunt viri docti. Nam luihl de jure mu-
Contra Anagninis concilia connubia- nicipiorum sine suffragio omnia alia
que adempta; vide ad VIII , 14, n. 9, atque illi voluerniit, ex Livio colUgl
et XXIIl, ao, n. t. Docta est super videntur. Quum dicunt, municipia,
h. 1. disputatio Dukeri , ex qua barc quibus civitas romana cum suffragio
excerpimus: Ex Dionys.VlIl, 69; dabatur, simul cum illa leges romanas
coti. IX, 5 , 35 , 67, et Liv. II, 64 ; accepisse, eo ipso pro certo ponunt,
III, 4t 33, suspicari licet, Hernicis Alatrinatibus f b’erulanis et F. civita-
j*am ollm jus civitatis, Invito senatu tem cum suffragio oblatam fuisse. Hoc
populoque romano, a Sp. Cassio III non diserte quidem tradit Livius; sed
consule datum , deinde ademptum fuis- probabile est, bis fidelibus sociis plus
se; vel cos, quum auctor illius non ita tribulum fulss<*, quam lebelllbus Her-
multo post supplicio affectus fuis.set nicorum populis, quibus civitas sine
et res in magna invidia esset, sponte suffragii latione data. Sed ilH , ne le-
eo abstinuisse. Atque ea causa esse po> ges suas amitterent, munere illo uU
test, cur Livius II, 4 i fcederis tantum noluere. Unde consequens est, eos,
cum Hernicis icti , non civitatis tum iis qui civitatem romauam cum suffragio
datie mentionem faciat. — Hunc locum accipiebant, etiam leges romanas una
tractarunt Sigon. de ant. jur. Ital. II, cum civitate accepisse. Sed qua ratione
7, et Spanbem. Orb. rom. 1 , la. Ille potaverint ex h. 1 Liv. intelligi, eos,
.
scribit, municipiis, quibus suffragium quibus civitas sine suflragio dabatur,

non dabatur, suas leges permissas; leges suas retinuisse, non assequor, et
qux sufTiagio oriubaiitur, legibus ro- contrarium putius ex eo cuniici exi-
manis obstricta fuisse. Hic vrn>, au- quod Anagninis csrtcrisque Her-
stimo,
ctoribus Cic. et Gellio, qui municipia nicorum populis, qui defeceraut, cum
non aliis legibus Komanoruiii obstricta civitate sine sufliagio data magistra^
fuisse tradunt, quam in quas populi tihus interdictum est. Cur enim , si le-
illi fundi farti fuerant, negat , muni- ges siix illis relicta* erant, magistratus
cipia cum jure suffragii continuo suis adimebantur? An cnitn, ubi leges sont,
legibus sp<tliala fuisse ; et paulo post magistratus non debent esMe,qtit ex iis
addit, negari nou posse, quod vel ex jus dicant? Et Sig. ipse sibi in hac re
li. I. Liv. pateat, eam faissr, munici- non satis constat. Nam ad b. I. et de
: ,
;
sine suffragii latione data: concilia connubiaque adem-

pta; et magistratibus, praeterquam sacronim cura-
tione, interdictum**. ades. Sal ut is a C. Eodem anno
Junio Bubulco censore locata est quam consul bello
Samnitium voverat ab eodem collegaque ejus M. :
ant.jur.1ul. II, lo, la , i3, «*x v^rbi* civitate romana amisisse. N.im fortas-
Livii magistratibus uitenUctum cl t*x sis aliquid discriminis fuit inter popu-
Fc 5 to Iunge aliud ducet, scillc. Ana- los, quibu.s Rotn.ini luic honoris « ausa
gniam in praefecturiP formam reda- tribuebant, ut Cacrillbiis apud Sirab.
ctam, in prtefrcluras autem tpiotaiini* V, p. 3‘ao, ct Oell. X VI ,
1 3, et Fun-
Roma pr;efecto»,ipii ibi ex legibuti ru- danis Formlanlsque apud Liv. VIII,
mani» jus dicerent, intMos fuisse. Hoc i4, et eos, <|ui ,
quum, a societate
si vermn est, cur credemus, cairteroa eorum descivissent , deinde ab aliia
Hernicorum poptilos, qui iu eadem victi siil>aclique fuerant, ut hic Her-

causa eninl, quibus itidem magistrati- nici. Quando autem primam inducturo
bus interdictum, ut Anagninis, leges sit, ut municipia iiou aliis legibus
suas retinuisse? aut quomudo bine Roin» teneremur, quam in quas po-
quasi regulum conticiemus, omnibus puli illi fundi facti fuerant, nusquam,
municipiis, qiix civitate romana sine quod sciam, tnidjturo est; sed verum
suffragio donabantur, leges suus reli- esse potest, quod Ollo putat, id coe-
ctas fuisse? Nec confirmatur heee sen- pis.se obtinere post bellum sociale. ••
tentia ex Livio, IX, ubi A^'qul la. Magistratibus t

prfrter<iuain sa-
civitatem sine suffragio Hernicis da- crorum curatione, interJictum, iis ma-
tam poenam interpretantur. Jam vero gis! ratus, vel tituli saltem eorum relicti,
quum in ea fe per se nihil prense sit, sed interdioliiin, ;diqtu iminerls parte,
quippe quuiu intenluin bene meritis prxter sacrorum curatit>nem, fungi;
honoris causa civitatem sine safiragio quibus peragendis nulli piicesse
rile
datam legamus, poena illa in boc solo posse existimabantur, quam qui titulo
sita es.se potuit, quod civitatem ita da- illomagistratuum veu-rum gaudebant
tam legum Hiiaruro amissio sequebatur ex qua eadem superstitione Romanos
quos multos civitati roroan;e etiam cum regem s.scrnrum creasse post reges
suffragio data* praeposuisse, ex his lo- ejectos, at publica sacra, olim per
cis cognosci potest. Nam, quod alibi ipsos reges factitata, curaret, Liv. II
IJvius allirjue Iaitin«»s Italioosque jus a, auctor est; Drak. •• Hoc ideo vide-
civitatis rniii. cupidissime appetiisse tur dicere, quod non Roma^ tantum ,
tradunt, id ad posteriora tempora per- verum etiam in aliis urbibus, multi

,
tinet. Et ad eadem referenda, qux qui magistratus gerebant , sacerdotiis

Spanbem. adv. Sig. de populis fundi quoque fungebantur. Hos igitur sacer-
disputat. Verum quemadmodum non dotia , riun magistratus, retinere vo-

puto, ex hrs duobus locis Livii o.stendi luerunt ; nam alio<|ui sacerdotia pro-
posse, olim municipia omnia, quibus prie non sunt magistratus; • I)uk.
civitas romana sine suffragio data erat, 1 Saiutis a censore locata

3. .'Edes
leges suas retinuisse, ita neque affir- est redemptoribus qui eam exstrue-
tiiare velim , ea omnia leges suas cum rent; vide ad V, a3, n. 6.
Digitized by Google
f t ,
uc," I-IB. IX. CAP. XLIII. XLIV. m

Valerio Maxioio via* per agros publica impensa factae.
Et cum Carthaginiensibus eodem anno foedus'^ tertio
renovatum : legatisque eorum, qui ad id venerant,
comiter munera mi.ssa.
XLIV. Dictatorem idem annus habuit Cornelium P.

Scipionem, cum magistro equitum P. Decio Mure :
ab iis, propter qua; creati erant, comitia consularia

habita, quia neuter consulum potuerat bello abesse:
creati consules Postumius, Ti. Minucius. Hos con-
sules' Piso Q. Fabio et P. Decio suggerit, biennio
exempto, quo Claudium Volumniurnque, et Corne-
lium cum Marcio consules factos tradidimus memo- :
riane fugerit iii annalibus digerendis, an consulto

binos consules, falsos ratus, transcenderit, incertum
est. Eodem anno in campum Stellatem^ agri campani
Samnitium incursiones facta;. Itaque ambo consules,

in Samnium missi ,
quum diversas regiones, Tifernum
Postumius, Dovianum Minucius, petissent; Postumii
prius ductu ad Tifernum pugnatum alii haud dubie :
Samnites victos, ac viginti millia* hominum capta tra-

dunt alii rnartea;quo discessum, et Postumium, metum
;
simulantem nocturno itinere, clam in montes copias
x4« Cum Canhtiînicnsibtu ftedut iUemonanet num e memoria ejus

unio renovatum; vitle VII, ^ 7 , n. a. fufferit exciderit, sc. boc bieimiiuu :
— Xrij f(£dcra RuinanoruiD cfim Car^ nisi potius expli«'amiiim ; nuiu memo^
tha{{iulcii»ibuH anle puinca brlla me* ria (jirimu casu) fugerit cum, ut apud
murat Pulvb. lib. III. Primum refert Plaut. hacch. I, i
,
a. Sic et : hoc
ad primuiij coiutilut.v iu urbe Roma git me. Memorurne scripti plures
annum. Secundum quo tem*
libertatis edd. ;
sed vulgatum non displicet. Eo.
pure ictum fuerit, uon docet. Tertium a. in campum Stellatem fertiUsai*
Pyrrhi bello lactum fuisse .scribit. Li- mum in (iampania mediterranea. Cf.
tius unitis tantum ante buc tempus XXII. i3; Cic. Agr. I, 7 ; U, 3i ;
fcederi» meminit, itb.VlI ,

c. ^ 7 . Ko. Sucton. Cscs. ao, et CamiRi Campam.
Cxr. XLIV, I. llos consules PUo Fcit. Dias. U , c. 33 sq.
(side I, 55, n. 8 )
Fabio et P. Decio 3. Figinti millia ; 111 aliis libris adeo
ad II, 8 , u. 5), biennio
su^êrit (vide XXX millia : sed forte pro X.\ nulUa
CAcmpio denumero annorum, omisso. ex Dilidor. lib. XX , p. 779 ; Icgcnd.
, , ; ; ,
iia T. LIVII
abduxisse; hostes scqiiutos duo millia^ inde locis mu-
nitis et ipsos consedisse. Consul, ut stativa tuta copio-
saque® (et ita erant) petisse videretur, postquam et
munimentis castra firmavit, et omni apparatu rerum
utilium instruxit, relicto firmo pra-sidio, de vigilia ter-
tia, qua duci proxime potest expeditas legiones ad
collegam, et ipsum adversus alios sedentem’, ducit.
Ibi, auctore Postumio, Minucius cum hostibus signa
confert; et, quum anceps pr;elium in multum diei pro-
cessisset tum Postumius integris legionibus defessam
,
jam aciem hostium improviso invadit. Itaque, quum

lassitudo ac vulnera fugam quoque pra-pedisseiit, oc-
cidione occi-si hostes; signa unum et viginti capta;
duo milHa • arparMora? e^ywpTâiv nocte Inquit ,

est statim a media no-
Oirip Tto; ** nu- cte ,
seu multa .idUuc nocte, et stc de
meri a librariis cunfusi *
auctique ri- die statim a meriflie, seu multa adhuc
dentur. Conf. ad c. 43 ,
n. 8 . die, ut in illo convivari de die : vide
4. Hostes sequutos ad duo miUta Rurm. ad Pha^dr. III, 10, quan-
passuum inde consedisse, ut in omni- quam interdum etiam a mane esse vult
bus fere MSS, cap. 4 ^» ubi multat Saimas. ad Solin. f. 4^6. •• Idem vero
«ditiones )
etiam Drakenb., millibus Salmas. apud Plaut. Asin, IV, a, 16,
babrnt. Couf. ad cap. ^4 * n. a. de die et «ocfrdici monet pro de, vel
5 . Staiifrt tuta copiosaque copia a media die et nocte, quia tunc maxi-
omnium rerum abundantia. — Rerum me nox, HUt dies esse inteltiRatnr,quum
utilium; vide ad III, 4 ^« n. a. — De media;sint. Dr iisdem tempestivis con~
vigilia tertia, ab ejus initio, post eam viviis luxuriosorum, ante horam no-
inceptam , cl unte illam exactam , h. e. nam ,
vel decimam qua homines fruî
,
a media nocte (
vide ad Sil. VII, i $4 Romae corn.ire solebant (vide adTac.
»q.), ul XX.VIII, 7; \L, 4 ; apud Ann. XIV, a, 11. a), grfce dicitur
O-s. Civ. II. 35 ; Bell. Gall.V,
Bell. dr* r.atpa; rtviiv apud Polyb. VIII,
9. Sic ct de multa ac media nocte ap. 37 et '39; XXIV, 5 , al. Conf Vales,
Cic. et al. passira ct potare de medio
; ad Diodor. t. II, p. 577, ed. Wessel.
die, vei de media luce apud Hor. Sat. Toup. Emend. in Suid. P. III , p.
aa i,
II H , 3 ; et Epist. 1 , 14, 34 ;I» 18,
,
et Mitscberl. ad lior. Od. I, i, ao.
91 (ubi Vide Bcntl.); quo sensu etiam 6. Qiire duci proxime potest vide
dictum putatur epulari de die infra ad 111, 70, n. a.
ILXIII, 8, XX. V, 33; quod tamen
ct 7. ddversus alios sedentem. In sta-
nonnulli exponunt a mane, et .Strolb. tivis se teneniem; Docr. Cf. ad XXI,
etuimniim interdiii, ante justum rertia* 48, n. 8. — Occidione occisi vide ad
tempus , qua; quidem Ronur sub no- II, 5 i, n. 9. Mox capta., .capta..,
ctem erat. Ernesti in clav. Cicer. » De capta. ..capitur, parum \ euuste. Sal*
Digitized by Googie
;
i I IB- IX. CAP. XLIV. XLV. ii3

atque in<le ad castra Postumii perrectum. Ibi duo vi-
ct<*res exercitus perculsum jam fama hostem adorti
fundunt fugantqiie: signa militaria .sex et viginti ca-
pta, et imperatur Samnitium Statius (iellius^ mnlliqiie
alii mortales, et castra iitraque capta : et Kovianiim ,
ubi postero die coeptum oppugnari, brevi capitur; ma-

gnaque gloria ivrum gestarum consules triunq)hariint.
Minucium consulem, cum vulnere gravi relatum -gi
castra, mortuum», quidam auctores sunt, et M. Ful-
vium in locum ejus consulem suffectum; et ab eo,
quum ad exercitum Minucii missus esset, Bovianum
captum. Eodem anno .Sora, Arpinum"', Censennia,
recepta ab .Samnitibus. Herculis magnum" simula-
crum in Capitolio positum dedicatiinique.
XI^V. P. .Sidpicio' Saverrione, P. .Sempronio .Sr>pho
consulibus, .Samnites, seu finem, seu dilationem belli
quierentes, legatos de pace Roinain misere. Quibus
trm dei. capta pottt viginti; Gronov. remr auctores , vel si vere oppidum ,
Cunf. ad 1 , 3 , n. 8. toties expugnatum sil, eum perperam

8. Statius Celiius , FtXXic; r«ioc ne verbo quidem motmisae, Identidem
apad niodor. lib. XX , 779. Statiu
p. ab hostibus luisse recuperatuni.
conj. Drak. b. 1. et X , 18; sed Statium 9. Mortuum (

esae quidam auctO'
quoque memorari dicit XXIV, et ap. res sunt; vide ad II , 58 , n. i.
Veler. M.ixim. 1 , 8 ,
6 . — Bovia/tum, ro. Censennia : al. Consentia non
uî pottrro die carptum oppug. krrvi apte b. 1. Serennia (oppidum non mi-
capitur^ ergo iterum (vide c^p. 3 i), nus, quam Censennia obscurum), f
et sine ulU defeelio(*i!i mentione. Ex Diodor. XX. ,¥.sernia emend. Glar. et

Diodori lib. XX leg. fiota. . .,ettpta Cluver. Cerfennia (inter Corlinium et
(quod verbum in mullis M.SS rejieri- Albam Fuerniiam); Kiiben.
lur ) et mox Holam captam Sigon. 1 1 . Herculis magnum simulacrum ,
Sed Kolsm, ^quttrum non 51smnii , etc. • 8t.-itiia colossea ,
qualis 1'arenio
urbem idienam ab b. I. videri docent
, Romam translata a Fabio (Cunctatore
Drak. Anim. hisl. csp.
et Perixon. {vide .Sirab.VI,p. »78, Flutare. Fab.
pMg. 164« qui monet, Bovianum pri* p. 187; Plin. XXXIV, 7), nisi hcc
miifu narniri captum cap. 3 t, deinde eadem, et Livius memorbi lapsus est. *>
h. 1. , tertium X , , et mox X, 4 1, XLV. 1. P. SttlpiciOf elc. ap,

mrosorari ,
quasi semper Samnitium Plin. XXXIII, I, seu 6, cl Diudoi.
fuerit, adeotjue, vel errasse Livium, XX. A. Sulpicio f P. Sempronio Longo,
dum imprudens alios aliis locis seque* Forte hic Sempronius e familia Lon
iij. 8
,
11/, T. LIVII
supplicilei- agentibus responsum est, nisi sa‘pe bellum
parantes pacem petissent Samnites , oratione ultro ci-
troque habita, de pace transigipotuisse. Nunc, quando
verba vana ad id locorum fuerint, rebus ’ standum
esse. P. Sempronium consulem cum exercitu brevi in
Samnio fore : eum ad bellum pacemne inclinent ani-
,
mi, falli non posse: comperta omnia senatui relatu-

rum : decedentem ex Samnio consulem legati seque-
rentur. Eo anno quum pacatum Samnium exercitus
ronianus benigne prwbito commeatu , peragrasset
,
foedus antiquum Samnitibus redditum. AdiEquos inde

veteres hostes, c.neteruin per multos annos sub specie
infida' pacis quietos^, versa arma romana quod, in- ;
columi liernico nomine, missitaverant simul cum iis

Samniti auxilia, et, post Hernicos subactos, universa
prope gens, sine dissimulatione consilii publici, ad
hostes desciverat ; et postquam, icto Romae cum Sam-
nitibus foedere, feciales venerant res repetitum, tenta-
tionem aiebant esse, ut, terrore, incusso belli, Romanos
paterentur : quod quantopere optandum foret,
‘se fieri
Hernicos docuisse: quum, quibus licuerit, suas leges

rornance^ civitati prir.optaverint : quibus legendi, quid
mallent, copia non fuerit, pro poena necessariam ci-
vitatem fore. Ob haec vulgo in conciliis jactata ,

populus
gorum fuit, el Romanii dictas 111 ,

I, I, interea loci; Stroth. Couf.
est;quod uni cognomen indituro est, ad XXVIi, 7, n. IO.
ob exceUentem juris sciriitiMin. Vide a. Hebui standum; cf.lll, 36 , n. 1 1.
Porop. de Or. Jur. II , 37. En. — Ora- 3 Sub
. s/>ecie infider pacit quietos,
tioneuUro citroque habita^ in uiramque ita tamen, ul pacem suam iniidam esse
partem, ut ap. Oell.V, 12, iôcabula sutis indicarent ; Uoer. Incolumi —
a/ubiîa el utroque'i*ersum dictu . — ytd liernico nomine, ut contra mox post
id locorum ,
usque ad huc tempus , at Hernicos subactos. Cf. I, 10, n. a.
XXII, 38;XXV, ly, aa, 3a; XLIII, 4. Quibus licuerit, suas teges ro~
5 , et similiter apud Sallust. Hell. Jug. maner, ctc. Conf. cap. 43 , n. 11. -»
loa ; postea loci, vel apud Temuiiim, IVecessariam civitatem, jus civitatis
Kunueb. II, a, a4, et Piant. Mostcll. rom. necessitate, vel vi iis obtrusum.
Digitized by Googie
^ ;
i e 4« LIBER IX. GAP. XLV. ii5

romanus bellum fieri yEquis jussit consiilesque ambo, :
ad novum profecti bellum, quatuor millia a castris ho-

stium consederunt. iEquorum exercitus (ut qui suo
nomine permultos® annos imbelles egissent), tumul-
tuario similis, sine ducibus certis, sine imperio, tre-
pidare : alii exeundum in aciem, alii castra tuenda
censent ; movet plerosque vastatio futura agrorum ac
deinceps cum levibus praesidiis urbium rîctarum ex-
cidia. Itaque postquam inter multas sententias una,
quae , omissa cura communium ad respectum suarum
,
quemque rerum vertisset, audita, ut prima vigilia di-

versi® e castris ad deportanda omnia tuendaque moe-
nibus in urbes abirent; cuncti eam sententiam ingenti
assensu accepere. Palatis hostibus per agros, prima
luce Romani, signis prolatis, in acie consistunt, et,
ubi nemo obvius
ibat, pleno gradu ad castra hostium
tendunt’. Ca-terum, postquam ibi neque stationes pro
portis, nec quemquam in vallo, nec fremitum consue-
tum castrorum animadverterunt insolito silentio mo- ,
ti, metu insidiarum subsistunt; transgressi deinde vab

Ium, quum deserta omnia invenissent, pergunt hostem
vestigiis sequi. Sed vestigia, in omnes ®que ferentia
partes, ut in dilapsis passim *, primo errorem facie-
bant post per exploratores compertis hostium con-

:
,
siliis, ad singulas urbes circumferendo bello 9, unum

et quadraginta oppida intra dies quinquaginta omnia
Quatuor millia ; vide ad cap. 44 1 3. •), Pleno gradu ad castra hostium

5. Vt qui suo nomine ptnnultos (f. tendunt; vide ad IV, ig, n. i, et lY,
per multos) annos imbelles egissent 3« ,
D. 6. Hostem vestigiis sequi
nullum bellum suum gessissent cum conf. ad VI , ,

n. 5.
Romanis, quamvis multi ex iis Sani> 8. Ut passim ^ qualia so-

in dilapsis
nitibus auxilio missi alieno nomine ad- lent esse vestigia eorum, qui in diver-
\ersus Romanos militassent; Strotb. sas paries dilabuntur.
6. Diversi e castris ...abirent; cf. g. dd singttlas urbes circumferendo

ad 111, 6o ,
n. i. bello; vide ad cap. 4t, o. 3.
8.
Digitized by Googie
; , ; ,
iiG T. i>ivii
oppugnando ceperiinl; quorum pleraque diruta atque
incensa, noraeiique diquorum prope ad internecionem
deletum. De yEquis triumphatum; exemploque eorum
clades fuit, ut Marrucini, Marsi, Peligni, Frentani mit-
terent Romam oratores pacis petendae amicitianque :
iis populis foedus petentibus datum.

XLVi. Eodem anno' C. Flavius Cn. filius scriba,
patre libertino*, humili fortuna ortus, cajterura calli-
dus vir et facundus, a*dilis curulis fuit. Invenio in qui-

busdam annalibus^, quum appareret aedilibus, fierique
se pro tribu aedilem* vide ct, neque accipi^ nomen,
Cap. XI.VI. i. Eodem armo C. Fla- (conf. ad 111, 5i, n. 3); pro tribu
</im, etc.; ad torum hoc cap. confer (in ea) Sex. L. F. Carro primus sci-
Cm;. AXur. i ;
Or. 1 ,4< t AU. VI vit t b. r. sulIVagiura tulit: nara qui
i; Diudor. XX» p. 75 i;Valcr. Max. pro tribu primas sciscit de magistratu,
II , 5» 2 ;
Macrob. Sat. I» 1 5 ;
irtpriiu. is pro tribu t el primus facit eum ma-
Ptin. XXXIII, i, scu 6 , et OoU.VI, gistratmn; et de quo pro mbu suITHi-

qui laudat verba L. Pi»uiiis, anua- gium optatum tulit, qui primus scivit
liuiii scriptoris, a Li\io fere retentu. is pro tribu factus esi jib eo, qui pri-
Ex his leg. Cn. Flavdm .4nnii JiUtts. mus scivit; » Gitjnov. ad h. 1. ct in

a. Patre likeriino ortus t
parente li- Obss. IV, 1 . Cf. ad XXVI, a 7 ,n* 4-
l^rrlo nutus, (pialis tunc teuijHirl» ii- Similiter apud Cic.Verr. II , a ,
5 i,/.»ro
bertinus dicehulur; Str. Cf, nol. i4> sufj^higio renuntiari Strotb. a prima
— ' Ctricrum couf. ad cap. a i pr. tribu malebat Muretus.
/nveiuo in quibusdam annalibus S. Xcque accipi nomen suum ab
v.c. L. Pisonis; vide not. i. — Quum aedili, qui comitia baberet. Ita apud
appareret crdilibus (vide I, 8 , n. a), OelLVl, p. Xomen candidati, et qui-
vel, ut Piso trudit upiui Ot\\. trdili dem b. 1. u tribu prarrogativa jam rc;-
curuli eo tempore , quo tvdtles subro- nuntlatum accipere^ vel recipere (ut
girentur. Plinius emn Appii C;eci scri- X, (5extr.) diceltalur is, qui comitiis
bam fuisse dicit, ej usque liortutu exce- praeerat, st eum admitteret ad peten-
pisse dies fastos, consultando assidue dum ct petitionem ejus judicaret legt-
sagaci ingenio, et piomulgassc. timuin. Hinc et XXVII, 0, ii. 3, si
4. Fierique se pro tribu tedilt rH, sc. suum numen dictator {Q. I-'ulvius, «/iii
curulem, h. e. a, seu in tribu prima, ipse comitia consularia liabeliat, et a

seu pr<erugativa (vide ad IIT, 5i ,
n. jiraTOgativa consul dictu» erat) acci-
3) ejusque suffragio, ut upud Geli. !. i. perelf h. e. .si consulem creari ))aterc-
eumyue pro tribu adilcm eiirulem retur, suam creationem probaret. Cf-
»1
nuntiaverunt m anit. edd., imnprtnue XXXIX, 3(>. n. a, et Cic. Bml. 14 .
tribus f ut in edd. Aid. had. et Grv pb. Post neque libri quidam recenti., non
« Simile illud Tribus Sergta priuct- veteres, perperam inserunt ejus : nam
pium fuit. h. e. tribus prarogatlva dicendum erat suum.
Digitized by Coogie
,
u.c lt I>inER IX. GAP. XIAI. 117

quia scriptum faceret®; tabulam posuisse’, et jurasse,
se scriptum non facturum. Quem aliquanto ante de-
sisse scriptum facere, arguit Macer Licinius*, tribu-
natu ante gesto 9 triumviratibusque, nocturno altero, ,
altero coloniae deducendae. Caeterum ( id quod haud

discrepat “*) contumacia adversus contemnentes humi-
litatem suam nobiles certavit; civile jus “, repositum
in penetralibus pontificum, evulgavit, fastosque circa
6. Quia scriptum facertt^ 5Criha evulgando fastos tantnrUplebis gratiam

KOtf vel ejuA munere fungeretur; ut adeptum esse, ut non modo cum Q.
apud Oeil. 1. 1. De »cribis Ero. tn Clavr Anicio Praenestino ,
qui paucis ante
Cicer. Erant vel privati , hominum annis hostis fuisset , a;dilis curulis sit
privatorum servi; vel publici^ homines creatus, sed etiam additum ei, ut si-
liberi y
sed plebeii ordinis et inprimis mul tribunus plebis esset. — 7>rV/mt'/-
libertini y
qui iu certas decurias de- ratus et triunuuri varii erant apud
acripli mercedem ex xrario acuipie* Romanus, prîut ad aliquod munus
banl. Sorte distribuebamur Inter ma- obetinrhtm tres constituti essent nu-
gistratus ,
et olim a quzstoribus urbis mero, ut coloniof Heducendee (confer
legebantur (vide Liv. XL, aq) postea ad III, I, n. 6), nocturni^ capitales,
a praetoribus aedillbosque; vide Cicer. agrarii, monetales, mensarii, carceris
Cluent. 45 . Dc iis locus class. est Cic. lautumiarum, qui iidem ac capitales,
Verr. lly 3y 78 ) 79 ;
unde et de ho- epulones : etiam magistratus in non-
nestate scribarum publicorum judicari nullis municipiis, qui in aliis doum*
potest, quam impugnant Sigon. A. J. viri diccliantur ;
Strotb. Triumviri no-
C. R. lly 9 et i5; Fcrrar. de brig. cturni vigilias in Crhe circumeundo
rom. p. x4 sq. tom. I Thes. Grsv. et cavebant ab incendiis nocturnis (vide
Spaub.V, et Pr. N. T. I, p. 7 o 5 ; sed Valer. Max.VIlI, i de damnatis, 5 et
defendunt Guther. Jur. Pont. II, i3; 6), iidemque videntiu* fuisse cum
Fabretl. Inscr. cap. 4 ,
pag. 458 sq. et triumviris capitalibus. Cf. XXXIX,
Griev. ad Cic. Dom. aS. Cuuf. iiipr. 14 extr. Angustus deinde incendia
Eschenbacbil DUs. Aesd. p. aS 7 sq. n restinguenda mandavit, an. Grb. 73a
7. Tabulam petuuse e manibus ce- .£dilibus curulibus, et an. 759 septem
ratam et publicani (confer ad IV, 8 ,
cohortibus vigilum, opportuiils locis
n. 4 )y vel commentarium (gerraaniee dUpositisy quibus irilmni et prarfectus
ProtocoU)y in quem referebat scriba, vigilum prKerant. Coof. Dio LIV, a;
magistratui apparens, quidquid bic LV, at>; ad Juvenal. XIV, 3o5r ct
scribi juberet, et Flavius tum, quod Ueubaeb. de Politia rotu. $ 47» 48.
ageretur in comitiis; li. I. pro : abdi- 20 Id quod haud discrepat; coni,
.
casse se munere scribar. ad cap. tby n. i.
8 . Macer Licinius; vide ad IH, i, II. Civile jus, repositum in pene-

n. I , IV, 7 , n. 7 .
et tralibus pontificum : verba eruditis
9 . Tribunatu ante gesto : at Plin. haud obscura, aed non satis forte per-
XXXiily I , seu 6 ,
tradit y
FUviuai spicua tironibus, qui ea copiose vx-
Digitized by Googlc
; ,: ;, ,
ii8 T. LIVII
fonim in albo proposuit, ut, quando lege agi posset,
sciretur aedem Concordiae in area Vulcani
; summa
invidia nobilium dedicavit coactusque consensu po- ;
pidi Cornelius Barbatus pontifex maximus verba prae-

ire, quum more majorum negaret, nisi consulem, aut
imperatorem , posse templum dedicare. Itaque ex au-
ctoritate senatus latum ad populum est, ne quis tem-
plum, aramve injussu senatus-, aut tribunorum plebei
partis majoris dedicaret. Haud memoral>ilem rem per
se'^, nisi documentum sit adversus superbiam nobi-
lium plebeiae libertatis, referam: ad collegam aegrum
visendi causa, Flavius quum venisset, consensuque no-
bilium adolescentium, qui ibi assidebant ,
assurrectum
ei non esset, curulem afferri sellam eo jussit, ac sede
honoris sui anxios invidia inimicos spectavit. Caeterum

Flavium dixerat aedilem forensis factio App. Claudii
posita rrp^rimt vel in Barhii bisloria in limine apposuit, ne quis illorum

Jtirisp. roin. lib. II, cap. i, Sf^ct. exire posset; utique ii omnes inviti vi-
vel in libro meo, qui inscriptus est derent sese in sella curuli sedentem.
Cirundriss der Geschichte . . . der tUi- 1 4 • Forensis factio , j4p. Claudii
mer, pag. 6 iq sq. lUrumquea Flavio censura vires nacta (vide ad III, 79 ,
evnlgatum fuisse, antequam sedilis cu- n. 4 )« qui senatum primus libertino-

rulis esset creatus, quidam tradunt, rum filiis lectis inquinnverat vide ad
alii , id deinde factam. — Fastos ka- cap. 99 0 , .
7 ;
Emesti in clave Cic. et
lendarinm, quo tota dierum fastorum •d Suet. Claud. 9 4 »
bre monuit : •• Li-
nefastoTumque ratio continebatur. berti iidem sunt qui libertini sed li-
19. jCdem Coneorditr in artu berti dicuntur ad patronum. Suetonius

cani dedicaret; vide ad I, 55, n. 3, induxit imperitus ,
ut existimarent
et conf. omnino Plin. XXXIII, i, libertinos dictos esse libertorum filios:
seu 6, at; de sedibus Concordis ad at ille non hoc dicit, sed Appii Cieci
Jnvenal. 1 , f t6. — êrha praeire; v. temporibus nomen libertinorum man-
ad IV, 9 1, n. I. sisse etiam in posteris libertinorum
i3. Haud memorabilem rem per se bisque vulgo tributum esse ,
quamvis
VI
(confer ad ,
9 o , n. 1 3). — Referam jam ingenuis, quum proprie libertini
quam etiam retulere Geli. VI, g, et dicantur, qui sunt manumissione li-
Valer. Max. II, 5, 9 » sed hic diverse. bertatem nacti, iidemquecum4'5er/(>.»
— j4c de sede honoris sni spectavit Seil Wolf. ad Suet, loco laudato ,
•> Er-
inimicos invieUa anxios ,
excruciatos. nesti , dicit , et tot alii eruditi viri, qui
Piso apud Geli, loco laudato. Sellam, istam opinionem et perversam inter-
inquit ,
curulem jussit sibi afferri, eam pretationem ascivere, fortasse infrau--
Digilized by Google
«
, ; ,
LIBER IX. C U*. XLYl. lu,

censura vires iiacta, qui senatum primus libertinorum
filiis lectis inquinaverat. Et postquam eam lectionem
nemo ratam habuit, nec in curia adeptus erat, quas
petierat opes imbanas ,
humilibus per omnes tribus
divisis,forum et campum corrupit tantumque Flavii :
comitia indignitatis habuerunt, ut plerique nobilium

annulos aureos et phaleras deponerent ex eo tem- :
• pore in duas partes discessit civitas. Aliud integer*’ po-
dem inducti tunt eo, quod dixit Suet, certe iniroemor fuisse videtur illius
inoiiiuos ex his procreatos ex suar loquendi usus, h. 1. et cap. ag.

aetatis; non ex prisce, qua Appius 15. Opes urbanas, ut in Urbe, quod
vixit, consuetudine loquendi. Appii vellet, efficere posset, ut haberet in
enim temporibus non iUii manu mis* senatu magnam senatorum partem
sorum, sed demum nepotes eorum, suam , den Einjiass in die Angelegen-
ingenuitate fruebsotur. Postes laben> heiten det Staats ; Stroth. Confer ad
tibus reip. moribus invaluit, ut inge- III, 79, 4 » ^t IX, 4a , n. 3 , eic.
11.
nui statim esient ex manu missis pro> 5»ed epitheton haud satis aptum, saltem
cresti, ipsique manu missi haberent friget. Vrbanis humilibus . . . corrupit

iihertinitatem : siquidem /ihertinus recte, opinor, emend. Groii. judice
vulgo respectu conditionis, libertus etiam Bauero. Sic o//oi/ urâmT, ao.
respectu patroni dicebatur. Itaque hoc De bis verbis vide ad III, 7a , n. 4.
ipsum notandum putavit doctus gram> Ut plerique nobilium annulos
16.
maticus, aliam Saec. V, aliam poste- aureos et phaleras deponerent v. ad
rioribus obtinuisse libertini signilica* IX, 7,n. i,etcf. inpr. PUn. XXXUl,
tionem scripsit enim , libertinos dictos
: X , seu 6. Phalera; h. I. nobilinm orna-
non ipsos , qui manu mitterentur. Ea- menta sunt ,
at equorum XXll 5a ,
que observatio necessaria videri potuit u. 4 , ubi nuta Stroth. est hcc " Pha- :
propter errorem historicorum de tm'i> lerae ornamenta equorum erant

capitis
diosa Appii censura referentium, ut forte cristarum (descendit a fdXo;
Liv. IX , 3 9 et 46 ; Tac. Anu. XJ , 14 crista) at etiam habenarum, et tegu-
et aliorum. An vero argentea Latini- menta frontis. Suidas â).xpa appellat

tatis aetate libertus rursum de condi- TX< tTpC(AI7<S7riiâ< , 7CU( 89‘iri^(9X6UC,
tione et statu usurpatum sit , alias vi- TTtv xoepiYietY , rhv xuts to fsiresTrcv
debimus ad Tsc. Germ. x5.* Duker. IITTCMV '

irxpd T8 ICtpi
ud h. I. monet, libertinorum Jilios sera; yvdftouf 9Xiirda{A8ra. Hesychins:

cundam hujus setstls usum loquendi, ^xXsfX, de7pXY«>.iax&; 6 atri rii; trtpt-
a Suet, memoratum, L. 1. et furte X xxi trxpxYvxOiîC^ 7^9L>.(vci
u I , dici, quorum avi servitutem ser- *n lirircx99(i.ia. Similia Etymologus ha-

vierint; utrum vero ex ma-
servitute bet. " Cf. de utroque phalerarum ge-
numissi tum Ubertit aii nomine
alio nere ad Juven. XI , i u3, ct ad Sil. XV,
appellati fuerint, antiquos non prodi- a55; Bottig. Sab. p. 363, 4^7» 458.
disse. Sed Livius, si non ignarus, 17. £x eo (empore in duas partr'
, ; ,
lao T. LIVII
pulus, fautor et cultor botiorum, aliud forensis factio
tenebat; donec Q. Fabius et P. Decius censores facti:
et Fabius, simul concordia' causa, siiuidne liiimilli'

rnorum in manu
forensem tur- comitia essent, omnem
bam excretam in cjuatuor Iribus conjecit'*, urbanas-
quc eas appellavit: adeoque eam rem acceptam gratis
animis ferunt, ut Maximi cognomen '9, quod tot vi-
ctoriis non pepererat, hac ordinum temperatione pa-,
reret. Ab eodem institutum dicitur, ut equites Idibus
Quintilibus transveherentur.
discessit eivittu: aliud integer populus, que, et Aure). Vietor, de viris’illusir.

qualis antea fuit, nondum humilium cap. 33, ob virtutem ejus id factum
permixtione corruptus et inquinatus dicit. Polybius tamen, qui Fabiis
{ confer not. 4 } fautor et cultor bo'
i familiarissimus fuit, hujus Fabii ne-
norum; aliudforensisfactio sen turba potem, sive pronepotem, Fabium Cud-
tenebat, propu^n/tbat, obtinere et per- ctatorem,primum boc cognomine or-
ferre conalMtur; v. III ,
% r , n. 3 ;
III, natum fuisse signibeare videtur III,
35 , n. 4 ; 111 ? 3 ,n. 4 ,et
, XX V, 34, n.6. 87, S, ubi Scbweigb. monet, huic
18. Omnem forensem turbam ejc~ difficultati satis octnirri ,
si statuatur,
cretam in quatuor tribus conjecit, nr~ non >ulga.'i omnium iisu tritum fuisse
banasque eas appellavit sic et Valer. illud veteris Fabi! cognomen aut , sal-
Max. II, 3 n. 9. « Seil idem nomen
, tem post ejus mortem oblivioni fere
jam (ludum habuere quatuor tribus i/a traditum, et in Fabio Cunctatore sin-
bauar a Sen io Tullio instituta qua : gulari cum splendore renovatum. Cf.
itaifue ratione tribus ilUs quatuor nunc Perison. An!m. hist. cap, i , sub fin.
demum Fabins dicatur urbanas appel- et infra ad XXX, 36, n. 4.

lasse , aut quomodo appellare tribus 30 . Ut equites Idibus Quintilibus
cum Gruchio de comit. II ,
i , et aliis trabeati equis ab «ede Honoris trans-
exponi possit numero civium aitgere, veherentur ad Capiloliniu: qua^ solen-
non asse(|uor » ;
Ouk. Forte appellatio nis et annua equitum transvectio, di-
Serviana, quae propr. ad partes Urbis versa erat ab censu ,
seu recensione ,
spectabat, vetustate aboleverat; conf. recensu ,

recognitione , lustratione
ad 1 , 43 , n. 33 ; III, 73, n. 4 ; XLV, eorum ,
qu«r singulis lustris a oensorl-
i5 , n. I, et ad Epit. Liv. 30, n. 6 . bns inatituebatnr. Confer ad XXIX,
19. Alajrimi ccqptomea, etc. Idexn 37,n. 7;XXXVm,38,n.i;XXXIX,
tradunt Valer. Max. II, 3, n. 9, et 44 » n. I ; XL, 46, n. 3 ;
XXXIV, 16
Plut. iu Pompeio. Sed hic in Fabio priocip. et inprirais ad Tacit. Annal.
Cnncu ob splendorem ma^piitudineiD- lib. 11 , cap. 83 , n. 10.
Digitized by Coogle
T. LIVII PATAVINI
HISTORIARUM
AB UBBE CONDITA
LIBER DECIMUS.
—iQWO mmi «•
BREVIARIUM.
l.AP. I; Soram ct Albam coloni* dt-ducuntiir. Arpinalibiis Trrliii-
lauUqup datur civitas. Frusinates tertia parte jigri damnantur
Parva expeditio in Umbriam Tacta, et aooo latrones in spelunca
oppr<'ssi. ACqiii subi;tiinlur a C. Jimio Biihulcn dictatore. — II;
Cleonvmiis dux Laccda-niouiorimi Thurias in .Sallentinis cj|)it
perveiiitque penitus ad litora Venetoriini ;

sed ab his victus, vix
quinta parte navium incolumi, discedit. — III; Foedus cum Ve-
stinisictum rebellio Etruri* et Marsorum ob coloniam Car-
;
,
seolos deductam M.Vâleriiis Maximus dict. Tundit Marsos: at

;
M. Aimilius Paulus magister equit, ab Etniscis fugatur. IV; —

Etrusci insidias quoque parant Cn. Fulvio legato, sed Trustra,
—V ;
et a Valerio devicti inducias biennii impetrant. —VI; Q. et
Cn. Ogulnii tribuni plebis rogationem promulgant, ut, quum
/i augures et 4 pontifices sint, 4 pontifices et 5 augures, de plebe
omnes, allegantur. — VII-VIII; Eam di.ssuadet m.axime Ap.
Claudius, et suadet P. Decius Mus. —
IX; Tum ingenti con-
sensu populi accipitur: eodem anno a M. Valerio M.aximo cos.
diligentius sancitur lex de provocatione , tertia post reges exa-
ctos lata a familia eadem idem Valerius vincit /Equos, et Q. Ap-
:
piileius alter consul Nequimim Umbri* oppidum circumsidet:

Q. Fabium, consulatu repudiato, *dilem curulem factum qui-
dam tradunt: lustnim conditum; tribusque addit* dii*, Aniensis
ac Terentina. —
X; Nequinum ope transfugarum capitur, et co-
Nare flum. appellata: Etruscis bel-
lonia mittitur eo, Narnia a
lum adversus Romanos molientibus, fines eorum ingrediuntur
;
;:
122 T. LIVII
Galli qui pecunia ingenti accepta recedunt quidem , sed socie-
,
tatem belli abnuunt, nisi pars agri detur. XI; T. Manlius cos.—
in Etruria equo elTusus moritur, et M. Valerius Maximus ci suf-
fectus, vastandis agris urendisque tectis non ad certamen hostes
elicere potest: caritas annonx, quam Q. Fabius Max. xdil. cur.
sublevat pneparando ac convehendo frumento : rebellio Samni-
tium, Lucanorum fines depopulantium. — XII; Fcedus cum Lu-
canis Iit, et feciales, sed frustra, mittuntur, qui Samnitem de-
cedere agro sociorum jubeant : hostes a consulibus vincuntur,
Etrusci a L. Cornelio Scipione ad Volaterras cruento in pra;lio,
et Samnites a Cn. Fulvio ad Bovianum. — XIII; Fama exoritur,
Etruscos Samnitesque ingentes conscribere exercitus, et hujus
terroris causa Q. Fabius Maximus invitus quartum ,
eoque suf-
fragante P. Decius Mus tertium consules creantur : multis nimium
agri possidentibus dies ab aedilibus dicitur. — XIV ; Etruria ad
pacem petendam inclinante, ambo coss. in Samnium legiones
diieiint ,
ubi Fabius hostem fortiter pugnantem ad Tifernum
profligat. —
XV'; Decius fundit Apulos, et duo consulares e,\er-
citus in Samnio omnia evastant: Fabius, comitiorum causa Ro-
mam profectus, consulatum denuo sibi oblatum recusat, et L. Vo-
lumnius de plebe cum Ap. Claudio iterum fit consul. XVI —
Fabio et Decio in sex menses prorogatur imperium ih Samnio
hostes inde pulsi Etruriam petunt , eamqne mixtis terrore pre-
cibus ad bellum trahere conantur. — XVII ;
Interea in .Samnio
capiuntur diripiuntnrque Murgantia Romulea et Ferentinum.
— XVIII ,
Auctore Gellio Egnatio , duce Samnitium , huic po-

;
pulo se conjungunt non modo Tusci fere omnes, sed et Umbri

Gallique mercede sollicitati hinc Volumnius in Samnium profi-
;
Appius in Etruriam: is nec scite, nec fortunate quid-

ciscitur, et
quam Volumnius cum suis copiis ad illum pergit acci-
gerit, et
tus literis quas tamen hir a se scriptas esse negat.
,
XIX —
Altercatio consulum, quorum alter orator, alter imperator est
melior: Volmnniusjam abiturus retinetur precibus appiani exerci-
tus: victoria Romanorum. —
XX; Volumnius in Samnium redit, et
in Campano agro caedit .Samnites prxda onustos. XXI; Romae —
trepidationem mox perlaeta excipit supplicatio ,
placetquc ut
dux colonix circa vescimini falernumque agrum, .ab Samnitibus
depopulatum, prxsidii loco deducantur, Mintiimx et Sinuessa ;
interiin Etrusci, Samnites, Umbri Gallique arma conferunt in
Etruria. — XXII; Q. Fabius Maximus consensu victus, consul
Oigilized byXIobglc
;
LIBER X. ia3 •
creatur cum P. Decio quem itenira collegam poposcerat et :
L. Volumnio in
,
annum prorogatur imperium. XXllI; Prodi- —

gia; supplicationes; pudicitia patricia et plebeia, eariimquc sa-
cella et ara: ; feneratores et pecuarii bonis mulctantiir. — XXIV
Inter consules ,
qui duobus jam consulatibus censuraque con-
cordes fuerant collegae, contentio oritur de provinciis, patriciis
tendentibus, ut Fabius Etruriam extra ordinem, vel sine sorte
obtineat quae etiam provincia illi decernitur populi consensu.
;
— XXV; Fabius, scriptis duntaxat qiiatiior millibus peditum et
600 equitibus, ad castra Appii praetoris proficiscitur; .sed mox

Romam redit ad consultandum de liello etrusco, cujus terrorem
auxerat Ap. Claudius. — XXVI; Ibi petit, ut sibi adjutor detur
Decius ,
isque non rccu.sat societatem imperii : legio romana , ab
Umbris, vel, quod probabilius est, Gallis circumventa, deletur.
— XXVII Atrox pugna consulum cura Samnitibus et Gallis iii
;
agro seminati. —
XXVfll; Romanis io laevo cornu fugientibus,
Decius exemplo patris se devovet. XXIX ; Pugna cum Gallis —
in sinistro cornu restituitur; in dextro .Samnites a Fabio vin-
cuntur: Galli testudine facta soli resistunt ,
sed tandem circum-
venti ab tergo et ipsi caeduntur. — XXX ;
In Etruria Cn. Fulvius
propraetor res ex sententia gerit : et .Samnitibus novae clades in-
feruntur tum a Pelignis in horum agro, tum a Volumnio ad
Tifernum montem : triumphus Fabii, et praemia militum. —
XXXI ;
Etrusci a Fabio, et Samnites in campo stellati ab Appio
'Volumnioque funduntur Q. Fabius
:
pestilentia prodigiaque :
Gurgi^, consulis filius, aliquot matronas stupri damnatas pe-

cunia nuilctat diuturnitas belli samnitici.
: XXXII ; Samnites —
castra M. Atilii Reguli cos. oppugnant. XXXIII; Romani —
cos expellunt, sed persequi non ausi retro in soramim agrum
eunt : L. Postumius Megellus consul collega: se conjungit. —
XXXIV ;
Postumius Milioniaili et Ferentinum expugnat, aliisque
desertis oppidis Samnii potitur. — XXXV ;
Atilii praelium an-
ceps et varium ad Luceriam : postero die Samnites, castra rom.
sine certamine pra:lerirc cupientes, pra:bent speciem recta ten-
dentium ad ea oppugnanda: hinc nova pugna, ad quam conse-
rendam neutris animus est. XXXVI; Romani fugiunt primum, —
mox vineunt nec ita multo post in agro interamnati cxdnnt
:
alias Samnitium copias praeila impeditas. — XXXVII ;

Postu-
mius e .Samnio transit in Etruriam eamqiic pervastat : idem auxi-
lio tribunorum pl. trium, sine auctoritate Patrum, triumphat.
,
ia4 T- I-FVn
— XXXVIII; Lcgc sacrata dcicclus habetur per omne Sam-
oiuni ; let;to linteata sacramento atlacla horrendo ritu ,
et aureis
ar^cnleisquc armis ornata, aliasqiie e\ercitus> ei corporum
specie et apparatu noii dispar ,
ad Aquiloniam consident. —
^
XXXIX; Consule.s Samnium depopulantur: Sp. Carvilius Ami-
tenium vi capit, et obsidet Cominium L. Papirius Cursor Duro-
:
niam ex|>ugnat pervenitqiie ad Aquiloniam , ubi hostes insignibus

armis fulgentes ab eo, ut oliiu a patre ejus, oceidione oecidun-
tur. —
XL; Acies utrimque instruitur, et pullarius, qui faustis-
simum auspicium, tripudium solistimum, mentitus erat, inter
prima signa eoiislitutiis cadit primus, pilo temere emisso ictus :
augurium corvi. — XLI ;

Pra-lium atrox : Sp. Nautilis densiore
pulveiv procul excitato priebet speciem adveiiiintis exercitus
Carviliani ; hostes jurati injiiratique passim sternuntur, et pars
in castra ad Aquiloniam posita, pars Bovianum perfugiunt;
L. Volumnius rastra rapit, et L. .Scipio penetrat in interiora ur-
bis. —XLII; Nocte deseritur ab hostibus oppidum, in quod et
consul signa intulerat non ferme alius dux laetior in acie visus
;
et ab eodem in illa non templum, sed po<'illum mulsi votum

Jovi Victori. 7— XI.III ; Cominium a Carvilio raptum hostes in ;
fuga interfecti. —
XLIV; Consules conjungunt ca.stra,et suos pro
ciijiisque merito laudant donantque inde ad oppida Samnii op-
:
pugnanda ducunt legiones. —

XLV'; Fali.scorumque aliorumque
F.truriai populorum rebellio; Carvilius, Palumbino, Volana et
Herculaneo captis , ex .Samuio in Fitruriam transit Papirius Sre- ;
pinum expugnat. —
XLVI; Idem triumphat et eximiiii^ hostium
spoliLs exornat aidem Quirini, forum et finitimas quaque rolo-
mas Carvilius in Ktriiria Troiliuin et quinque castella vi capit,
:
annuasqiie inducias dat Faliscis pacem petentibus triumphus :
ejus: atdes Fortis Fortuna! de manubiis farta :

piieda’ pars data
militibus: accusatio L. Postumii haud peracta. — XLVII; Lu-

strum XlXcouditur: Romani priniuiii coronati, ob res bello
bene gestas, ludos spc>ctant, et vietoribus dant pabnas : pecuarii

aliquot damnantur :
pestilentia Urbem agro.sque urit, et in libris
Sibyllinis invenitur, jEsculapii signum ab Epidauro Romam ar
cessenduin.
DigUized bf tiooglc
; ;
:
A. C. Jo).
L. C. .)So.
LIBER X. GAP. I. ia5
I. Li. Genlcio, Ser. Cornelio consulibus, ab externis

ferme bellis otium fuit. Soram atque Albam' colonia*
deductx Albam in /Equos sex millia colonorum scri-
:
pta. Sora agri volsci fuerat ; sed po.ssederant Samnites

eo quatuor millia hominum missa. Eodem anno Ar-
pinatibus Trebulanisque* civitas data: Frusinates ter-
tia parte agri damnati quod Hernicos ab eis sollicitatos
,
compertum capitaque conjurationis^ ‘-'jus, quxstionc

;
ab consulibus ex senatusconsulto habita, virgis c:esi

ac securi percussi. Tamen, ne prorsus imbellem age-
rent annum parva expeditio in Umbria facta est,
quod nuntiabatur, ex spelunca quadam excursiones

armatorum in agros heri. In eam speluncam penetra-
tum cum signis est: et ex eo loco obscuro multa vul-
nera accepta, maximeque lapidum ictu; donec, altero
specus ejus ore (nam pervius erat) invento, utrxque
fauces congestis lignis accensa:; ita intus fumo ac va-
pore ad duo millia armatorum, ruentia novissime in
ipsas flammas, dum evadere tendunt^, absumpta. Mar-
cis Livio Dentre et /Emilio consulibus, redintegratum
Ca.p. I. t. Soram atque Albam co- ad Virg. AEn. Vll , 7 1 1 ;

in Exc. 8 ;
er.
lonia: deducta:; confer Vellci. I, x4* Uard. ad Plin. 111 , la , scti 17.De Tre-
Sed nova colonia nifnc Soram deduota bula (^mpani« vide ad XXIII, 14,
vide IX y »3 pr. Sic et Carseolos cap. n. IO. — Prusino Volscorum opp. ad
3 et 1 3 pr. Confer Veklci. loco laudato. Cussiu Uuiti. cis l.irim , h. Prosinioncy
Aibn h. 1. non nt A. t^nga nec A. seu Frussilone. Coiif. ad Sil. VIII , 3 q 8 ,

Pompeia f &cd Alba Fuceniia , seii Ku> rt Juvenal. III, aa 3 . — In Umbria.
centts Iu Mamiti et teptemir. latere Heamii oxoniensisR et Eortug. a manu
Fm-lni lacuaaita : nnde Albensis ager ftecund. in Umbriam ; quod unquam
XXVI , 11 . Confer ad Sil. VIII, 5o7. usitatius proiiandum foret , »i gravio
». Arpinati^s Trehulanisque cioitas res testes hanc leci. firmarent. Ro.
data tine aufTragio quod de illia «Ii* :
3. Capitaque conjurationis . . . virgi*
•erie traditur XXXVlll , .36. Arpinum e<rsit ctc. ; vid. ad XXVII, 16, n. a.
I.atti «pp. (
h* Arpino) Ciceronis et — Ctesa ac sccssri percussa Lorei. 4;
Marii patria. — Trebula 51abinuruin minus eleganter. Eu.

du])l«t, h. I. non T. Suffena, .seu Suf- 4 . Dum eoadere eus y seu ihtendunc;
/«riohs, sed T. Mutusca. Cn«f. Heyn. eoofar ad IV, 7, n. 6.
:
,a6 T. LIVII
:pquicum bellum. Coloniam*, aegre patientes velut ar-
cera suis finibus impositam ,
summa vi expugnare ad-
orti,ab ipsis colonis pelluntur. Casteruin tantum Romae
terrorem fecere , quia vix credibile erat , tam affectis
rebus® solos per se /Equos ad bellutn coortos, ut tu-
multus ejus causa dictator diceretur C. Junius Bubul-
cus. Is, cum M. Titinio magistro equitum profectus,
primo congressu /Equos subegit, ac, die octavo trium-
phans in Urbem quum redisset, aedem Salutis 7, quam
consul voverat, censor locaverat, dictator dedicavit.
II. Eodem anno
Graecorum, Cleonymo duce classis
lacedaemonio', ad appulsa, Thurias* ur- Italiae litora
bem Adversus hunc hostem consul

in Sallentinis cepit.
/Emilius missus praelio uno fugatum compulit in naves
Thuriae redditae veteri cultori sallentinoque agro pax :
parta. Junium Bubulcum dictatorem missum in Sal-

lentinos, in quibusdam annalibus invenio: et Cleony-
mum prius, quam confligendum esset cum Romanis,
Circumvectus inde Brundisii promon-
Italia excessisse.
torium, medioque sinu hadriatico ventis latus, quum
laeva importuosa Italiae litora, dextra Illyrii Liburni-
que et Istri, gentes ferae, et magna ex parte latroci-
niis maritimis infames, terrerent, penitus ad litora
5 . Coloniam Albam <egrt patientes, VI ,

pag. a 80. — De eodem in Prologo
scilicet /Cqui , etc. lib. XV Trogi Pompeii legitur ; *• Cleo-
6. Affectis rebus ; vide ad V, jo, n. nymi deinde Spartam rea gesta; Cor-
G. Tumultus; vide ad II , n. z. cyrse, et in Illyrico, et in Italia. *»
7 . JEdem Salutis . . . locaverat ; conf. Athenaeus lib. XlII , cap. 8 , obsides

ad IX , 43 extr. puellos a Metapontinis eum exegiaae
Cxp. II. 1. Cleonymo duce laeed., auctor est. £n.
Cleometiu regi» filio, Arei rcg!» pa- a. Thurias urhemin Sallentinis (Pî-
truo, a Tarentinis, adversus Lucanos labriae populo , de quo nominisque
et Komanos arcessito, qui Tarentum scriptura vid. ad Sil. VIII, S^B), undo
diripuit ,
et Thurias aiiasque Italiae ur- h«c urbs videtur esse alia
,
quam quae
bes cepit ; cujus vero naves mox a in Bruttiis, aut in Lucania ad sinum
Venetia et Patavinis incensze sunt. tarentinum , inter duos fluvios , Cratbin

Confer Diodor. XX
, 1 04 aqq. et Strab. etSvbariQ, sita, ct Tkuriee, vel Thurii,
Digitized by Coogie
, , ,
i c LIBER X. GAP. II. 127

Venetorum pervenit. Ibi expositis paucis, qui loca ex-
plorarent, quum audisset, tenue praetentum* litus
esse ,
quod transgressis stagna ab tergo sint irrigua ,
aestibus maritimis; agros baiid procul proximos cam-

pestres cerni; ulteriora colles; inde esse ostium flu-
minis praealti, quo circumagi naves in stationem tutam
vidisse (Meduacus* amnis erat): eo invectam classem
subire flumine adverso jussit. Gravissimas navium non
pertulit alveus fluminis in leviora navigia transgressa:
multitudo armatorum ad frequentes agros, Iribus ma-

ritimis Patavinorum vicis colentibus eam oram, per-
venit. Ibi egressi, levi praesidio navibus relicto, vicos
expugnant, inflammant tecta, hominum pecudumque
praedas agunt, et dulcedine praedandi longius usque
a navibus procedunt. Haec ubi Patavium sunt nuntiata
(semper autem eos® in armis accolae Galli habebant),
in duas paries juventutem dividunt. Altera in regio-
Thurium, Thyriit, Thyrtei, primum illud expKcatam. Conf. Burm. ad Val.

vere Sjbaris dicu e«t; vide Strab.Vl, Flac.V, 167, ubi monet, praetendi ea
pag. 363, Diodor. XII, 9, dici, quK objaceant , tanquam raiiiii-
IO. Incolie ejus vocabantur Thurii, menta et sepes; propr. qui in castris
seu Thuriata, sed XXV, 1, i5,et ante alios, vel primo loco tendant,
apud Plio. XXXIV,
6, seu x5, Thu- deinde loca ,
que jaceant ante alias
rini: nisi hoc xriiTUCOv tantum est, et regiones, vel emineant, et quasi te-
XXV, i5, legendum Thurii; XXV, t gant sequentes. Cf. ad XLIV, 9, n. 7.

autem, uti hniltiia, vicino populo, Agros campestres ut XL, 3K , h. e.
assignantur, Teriiuei, sic dicti a Te- regionem , campos habentem herbidos
rina Bruttiorum upptdo (confer ad et fertiles; Em. Cf. ad XXXVl, lu,
VJ11,34, n, 4)t interTemesam Con- n. 3. — Ulteriora colles, tc. esse, seu
seutiamque, ab Hannibale dinito (r. cerni. — fîdisse, sc. exploratores.
Strab.Vl, 1, 5, p. a56), bud. forsan 4- MeduacHs amnis erat, vel Me-
Amantea aut Nucera , ad sinum teri> doacus, duplex, major (hod. Breuta')
nreum ,
qui nunc Golfo di S, Eufemta et minor (hod. Buchiglione) ulerque
vocatur : de qua Terina confer Heyn. ex Trideiitinis Alpibus io Venetos de-
Opusc. Acad. t. 11, p. aoa, ao3. fluens, Conf. Strab. V, i , 7 , p. a13, et
3. Tenue preelentum litus esse, par- Plin. III, iti, seu ao. Conf. not. la*-
vum litus ante hjec loca quasi exten- Semper autem eos sc. Patavinos
5.
turo esse, ut fere XXll, ao pr. aciem (vide ad 111, 47, n. i), in armis ac-
toto prcetentam in lilore, ante et per eoUe (ieUH habebant, tenebant: propter
, , .
ia8 T. LIVII
lien), ijua t-Husa populatio® nuntiabatur; altera, ne
cui praetloiiuin obvia fieret, altero itinere ad stationem
navium’ ( millia autem quatuorilecim ® ab oppido ab-
erat) ducta. In naves parvas, custodibus interemptis,
impetus factus; territique nauta' coguntur naves in
alteram ripam amnis transjicere. Et in terra prospe-
rum a'que in palatos pnedatores praelium fuerat; re-
fiigieutimisque ad stationem Graecis Veneti obsistunt,
lla in medio circumventi hostes caesique: pars^ capti
classem indicant regemque Cleonymum tria millia ab-
esse: inde, captivis proximo vico in custodiam datis,
pars fluviatiles naves, ad superanda vada'” stagnorum
apte planis alveis fabricatas, pars captiva navigia ar-
matis complent. Profectique ad classem immobiles ,
naves et loca ignota plus, quam hostem, timentes

circumvadunt: fugientesque in altum acrius, quam
repugnantes, usque a*l ostium amnis persequiiti, ca-
ptis quibusdam incensisipie navibus hostium, quas
trepidatio in vada intulerat, victores revcrtuulur. Cleo-
nymus, vix quinta parte navium incolumi, nulla re-
gione maris Hadriatici prospere adita, discessit. Ro-
stra navium spoliaqne " Lacouum, iu aale Junonis
veteri fixa, multi siijiersunt, qui viderunt. Patavii mo-
frrtptnntrs finitimorum Oallorum in> mox tria millia ; vide ad IX , a4 , n. a
cnrftfonfs §citiprr anu* frjuiar^ coge* 9. Pars rapti, ut mox pars com-
(Mintur. phnt. (xmf. ad 1 , 4 f, n. r.
6 . Effusa populatio; confrr ail I ro. âs»es ad superanda vada ("Vn-
i 4 f n. 7 . Mox |)ro attero itinere ciiin tiejenj planis alveis fabricatas qua*
GronovJo Irg. atio itinere, »el potius etiam lluraina minime alta trnnaire
cum Burm. avio itinere, ut avius saltus possunt ,

Hiite; Str. — Ostium
IX, 3i; XXV, 3a ;
cr devius saltus amnis, Me<luari.
X, a4 ;
XLI, 19; et avia Oceani et II. Rostra navium spoUaqur laco-
saltuum apud 1'acit. Ann. 11« >5, 68 . nttm iu <rde Junonis veteri fixa ; cf.
‘Cf. iiif. ail XXII, 7 , n. I. IV, ao, 3 a; XXII, 5 ;; XXllI, 14 ;
7 . Jd stationem, scll. navium , ut W, 674 ad IV, ao,

;
n. i
; ct ad Sil.
XXXI, r? ct a'3. l, 617 sq. Mox forte leg. Patavii in

8 . MUtia autem quatuordecim, ut monimenttim (mcmorlaiu) navaiis pu-
Digilized by Googie
,, : ;, ,
i,;c 4l:: UBER X. CAP. II. 111. 139

nimentum navalis pugnae eo tlie
,
quo pugnatum est
quotannis solenni certamine navium in flumine'^ op-
pidi medio exercetiu".
III. Eodem anno Rom.x cum Vestinis, petentibus
amicitiam, ictum est foedus. Multiplex deinde exor-
tus terror; Etruriam rebellare, ab Arretinorum sedi-
tionibus motu orto, nuntiabatur; ubi Giliiium genus
praepotens', divitiarum invidia, pelli armis coeptum;
simul Marsos agrum vi* tueri, quem colonia Car-
in
seoli^ deducta erat, quatuor millibus hominum scri-

ptis. Itaque propter eos tumultus < dictus M. Valerius
Maximus dictator, magistrum equitum sibi legit M.
iEmilium Paulum. Id magis credo, quam Q. Fabium
ea aetate ^ atque eis honoribus Valerio subjectum cse- :
terum ex Maximi cognomine ortum errorem haud
gn(T . . . quotannis solenne certamen na-

: 3 . Colonia Cetrseoli deducta, conf.
vium... exercetur niii hsec seiiteiiUa ad c. I, n. f, et IX, i8, n. a. ~ Cur
doctiu» expre«M c»t. — Malebat Crev* hoc ipso libro, c, i 3 , scribat Livius
solenne certamen ut monimentum in> Carseolos iterum deductam fuisse co-
telligatur per appositionem dictum loniam, quidem in agrum Alquico-
et
nam nec recte dicitur monimentum lonim secandum Cluver. Ital. Ant.
,
exerceri; et quemadmodum hoc loco lib. II , c. ult. , haec est ratio quod alios
,
vult, sic supra Livius I, i 3 ,

monu^ aliis- locis scriptores noster secutus
mentum ejus pugnee ... Curtium lacum sit, qui et tempus coloniae deductae,
appellarunt. Quum vero taceant codi- et gentem ,
in quam deducta est , va-
ces, vulgatum servare tutius esse cre- riaverunt. Id autem etiam alibi a Livio
didimus. Eo. commissum esse, infra videbimus ad
ta.In flumine oppidi medio, in XLll, cap. 47. Ed.
lib.
Meduaco minori ( conf. not. 4 ), in 4. Propter eos tumultus, etc. vide

cujus sinistra ripa situm Patavium ad II, u6, n. i.
Livii patria ,
qui In popularium gra- 5 Q. Fabium ea eetate
. I'alerio
tiam hsec copiose narrasse videtur. subjectum (vide 11, ag, n. 6), quod
Cap. III. I. Ubi (Arretii) Cilnitun alios annalium scriptores tradidisse,
genus preepotens vide ad Sil. VII, ag, ex h. 1. cooRcitur; Strotbias. — Ex
et Tacit. Annal.VI, 1 1 ,
n. 4. Livium Uaximi cognomine communi Valerii
Maecenati hoc loc. gratificari voluisse, et Fabii ortum errorem : sed qua
suspicantur viri docti. — Invidia, cf. tione? Id ita factum pntat Strotbius,
ad IV, ig, n. 6. ut in quibusdam vetustioribus anna-

1. biarsos agrum vi tueri, non ce- libus aut omissum, aut veiustatr de-
dere colonis romanis. letum fuerit nomen magistri equitum
* III. 9
Digitized by Googie
i3o T. LIVII
abnuerim. Profectus dictator cum exercitu praslio uno
Marsos fundit compulsis deinde in urbes munitas,
:
Milioniam Plestinain , Fresiliam , intra dies paucos

cepit : et parte agri mulctatis Marsis foedus restituit.
Tum in Etruscos versum bellum ; et , quum dictator
auspiciorum repetendorum i causa profectus Romam
esset, magister equitum, pabulatum egre.ssus, ex in-
sidiis circumvenitur; signisque aliquot amissis, foeda
militum caede ac fuga in castra est compulsus. Qui

terror non eo tantum a Fabio abhorret*, quod si qua
alia arte. cognomen suum a»quavit», tum maxime bel-
licis laudibus; sed etiam, quod, memor Papiriana- sae-
viti(R'”, nunquam, ut dictatoris injussu dimicaret,

adduci potuisset.
IV. Nuntiata ea clades Romam majorem, quam res
erat, terrorem excivit : nam, ut exercitu deleto, ita
justitium indictum'; custodia- in portis, vigilias vica-
tim exacta-; arma, tela in muros congesta. Omnibus
junioribus sacramento adactis, dictator, ad exercitum
missus, omnia spe tranquilliora et composita magistri
ita iit priraum lectum sit dictator M. SxfAviTMv Stepb. Byz.) ; nisi eadem
ralcrius Maximus magister etfuitum... sunt, et moilo ab hac, modo ab illa
deinde dictat. M. Valerius; Maximus gente capta et poêssa.

magister equit, postremo dict. M. Fa- 7. Auspiciorum repetendorum catt
leriast Q. Fa 6 ius Max. mag. equitum. sUf vide ad V, 17, n. 4 «
Coni. ciip. 9, n. 9. Livio duorarn 8. Terror non eo tantum a Fabio
annorum res gestas in unum collatas» abhorret; cf. I, 1 1 , n. 6. — Error,

aliumque annuiu, per dictatores ex- pro terror ad marginem ed. Curionis;
actum ex l*ast. capit, interponendum
,
vulgatum vert» servandum; non enim
«Hise, probabile fecerunt Pigb- in Ann. errori sed terrori adscribenilum est,
ad auii. 4-^7» p- 38 *» 390, elal. quod fceda militum ctede ao fnga in

6 Milioniam et Plestinam Marso- castra est compulsus. Eu.
rum; at IX, at, aa, Plistia (vel Pii- 9. Cognomen suum trquavitf ei re-
mea, ut in tpubusdam roanuscriplis, spondit id fuit, quod cognomine suo
;
ct nXiOTtr.i; ap. Diodor. IX ), et X, dicebatur, scii, maximus; Strutb.

34, Milioniat vel, ut ;Q vet. Itb. legt 10. Papir. sa-vitiar, v.VIIl, 3 a sq.
monet prttbatque Sigonius, Milonia, Cat. IV, r. y»yt(tiam indictum, v.
S;«mD(tium oppida (MiXwvia ad III, 3 , n. X. — - ^ fcnfim, pervico*
fi
Digitized by Cooglc
f
IIZ LIBER X. GAP. IV. ,3i

equitum cura, castra in tutiorem locum redacta, co-
hortes, qua- signa amiserant, extra vallum sine ten-
toriis destitutas* invenit; exercitum avidum pugn.T,
quo maturius ignominia aboleretur. Itaque confestim
castra inde in agrum rufellanuin promovit eo et ho- :
stes sequuti et quanquam ex bene gesta re summam

:
et in aperto certamine virium spem habebant, tamen

insidiis quoque, quas feliciter experti erant, hostem
tentant. Tecta semiruta vici per vastationem agrorum
deusti^, haud procul castris Romanorum aberant: ibi
abditis armatis, pecus in conspectu praesidii roinani,
cui praeerat Cn. Fulvius legatus, propulsum. Ad quam
illecebram quum moveretur nemo ab romana statione,
pastorum unus, progressus sub ipsas munitiones, in-
clamat alios, cunctanter ab ruinis vici pecus propel-
lentes, quid cessarent, quum per media castra romana
tuta agere possent? Haec quum legato Caerites quidam
interpretarentur, et per omnes manipulos militum in-
dignatio ingens esset, nec tamen injussu movere* au-
derent, jubet peritos lingua; attendere. animum, pasto-
rum sermo agresti, an urbano, propior esset. Quum
referrent, sonum lingua; et corporum habitum et ni-
torem cultiora, quam pastoralia, esse; «ite igitur, di-
ti cite, inquit, detegant nequidquam conditas insidias:
Urbis, ut XXXII, i6. De alia vJ vocis 3. f7c/ per 'lutstationem agrorum

vide ad V, 5, n. a. deusti, vide ad II, i8, n. i.
a. Extra 'vallum sine tentoriis df 4. tamen injussu movere (scii.
fllec
stitutas, vide ad II , la, n. 4} 111« se, qiiiidmulti addunt libri) auderent,

ap, n. i; XXV, 6 ,
n. lo, et de hac eonf. ad II, 3, n. a. — Optimi codd.
porna ignominiaque ad Tacit. Aimal. atantiqu» edd. re ignorant; quorum
XUIy D. 3. — /to et hostes secuti expunximus. Scplus
aucrtoritate etiam
et quanquam ; particulam et Inseitaio enim Livius verbum movere sine casq

a Siguiiio ignoram jilerique codd. ct usurpavit ; V, i5, quod ex ea tasstum
edd. etiam aldina priores. Nec sane pnrda, qutr rerum moventiumJit, de-
illa quidquam opus est, si scribas : eo cima designetur; XXI , 3a , triduofere
et hostes sequuti f quanquam, ctc. Eo. quam Hannibal ab ripa Rhodani mo-
9 *
: ,,
,:vi ‘T. Livii i c is.';
« omnia scire Romanum nec magis jam

;
dolo capi
« quam armis vinci, posse. » H»c ubi audita sunt, et
ad eos, qui consederant in insidiis, perlata, consur-
rectum repente ex latebris est, et in patentem ad
conspectum undique campum prolata signa. Visa le-
quam quae ab suo praesidio sustineri
gato major acies,
posset : itaque propere ad dictatorem auxilia accitum
mittit : interea ipse impetus hostium sustinet.
V. Nuntio allato, dictator signa ferri, ac sequi ar-
matos jubet sed celeriora prope omnia imperio erant;
:
rapta extemplo signa armaque; et vix ab impetu et

cursu tenebantur. Quum ira ab accepta nuper ‘ clade
stimulabat , tum concitatior accidens clamor ab incre-
scente certamine; urgent itaque alii alios, bortantur-
que signiferos, ut ocius eant. Quo magis festinantes
videt dictator, eo impensius retentat agmen ac sen- ,
sim incedere jubet; Etrusci contra, principio exciti

pugn.x, omiiil)us copiis aderant. Et super alios* alii
nuntiant dictatori , omnes legiones Etruscorum capes-
sisse pugnam nec jam ab ;
suis resisti posse : et ipse
cernit ex superiore loco, in quanto discrimine praesi-

dium esset. Castcrum^ satis fretus, esse etiam nunc
tolerando certamini legatum, nec se procul abesse
periculi vindicem, quam maxime vult fatigari hostem
ut integris adoriatur viribus fessos. Quanquam lente
\‘itXXII, I Jam i*er appetebat, f

C*r, V. 1 . Ira ab accepta nuper
yuum ex hibernis movit; Ibid. 4^, cfade ; conf. ud I, i, n. 5.
movere inde statuit in calidiora loca ; a. Super alios alii, »c. Romani , a
XXHl,i, confestim ex Apulia in Sam-, Fulviu tni&si.
nimn moverat; XXV, priusquam 3. Caterum (pro sed Mpius a no-
ex iMcanis moveret; ibid. 38, conen- stro, nec ineleganter esse positum vi-
bia nocte movere, et alibi. Suet. Calig. dimus ad lihrum IX, cap. at, n. i)
1 3 ,
itaque ut a Miseno movit, etc. Cf. satisfretus , confidens, esse etiam nunc
ettam Orxvium ad Ciceron. Hpisl. ad tolerando certamini legatum , ride ail
Attic.V, la ; et viros doctos ad Quint. II, 9 , n. 5. Verbum fretus raro jungi-

Curi. llb.Vlll ,
cap, (3. En. tur iuimitivo.
f-
Digitized by Googie
, , ,
:
liber X. CAi*. V. iSi

procedunt, jam tamen ad impetum capiendum, equiti
utique, modicum erat spatium. Prima incedebant si-
gna legionum, ne quid occultum, aut repentinum Ilo-
stis timeret : sed reliquerat < intei'valla inter ordines

peditum, qua satis laxo spatio equi permitti possent;
clamorem acies; et emissus eques libero
pariter sustulit
cursu in hostem invehitur, incompositisque adversus
equestrem procellam subitum pavorem offundit. Ita-
que , ut prope serum auxilium jam p.neiie circumventis
ita universa requies * data est integri accepere pugnam
:
nec ea ipsa longa, aut anceps fuit. Fusi hostes castra

repetunt, inferentibusque jam signa Romanis cedunt,
et inultimam castrorum partem conglobantur: luerent
4.
fugientes in angustiis portarum pars magna aggerem
;
vallumque conscendunt, si aut ex superiore loco tueri

se, aut superare aliqua et evadere possent. Forte quo-
dam loco male densatus agger” pondere superstantium
in fossam procubuit atque ea quum deus pandere viam
:
fug:r conclamassent, pliires inermes, quam armati,

evadunt. Hoc praelio fractae iterum Etruscorum vires;
et, pacto annuo stipendio et duum mensium frumen-
to, permissum ab dictatore, ut de pace legatos mit-
Sed re/iquerat intervalla scilic. XXXV, 5; XXXVIII, 41. Cf.ad II,

dictator (nlai leg. relicta erant), qua j , n. 5. Similiter dicitur terror eque-
parte equi permitti possent \n hoatem, ster (ab equitatu incussu-s) VI, la;
el tranamitti, ut XXIX, a. Sic et XXVll, 4a (ul terror maritimus, ad-
mox emissus, acil. ex aoie rom. et per ventu classis incussus, XLI, 1 7); auxi-
ilia intervalla (ul alibi e caatria), atque lium equestre, equites auxilium laturi
immiaauft in hostem, Conf. ad 11, 56, vel ut auxilium ferant IV, Ja; tumul-
n. 1;lX,Q7,n. 5; XXIV, 1, i5; tus equester XXVll, 1; XXX, 18.
XXVIII, 14; XXIX, a, n. I et a; 5. Universa requies a pugnx laboiv*;
XXX, 1 8, n. a; XXXII, 1 7; XXXIIl vide ad I, 38 , n. a.
36. — Pariter, uno eodemque tem- Male densatus agger, iiegligeotei
6.
pore. £0. —Incompositisque, non aggestus, non satis compactus et sti-
paratis aptisque ad sustinendam eque^ patus; Doering. — Ea, vide ad Ul,
strem procellam, impetum equitum 70, n. a. — Eam Leid. a. Lovel, i,
Tomanoruiu, ut XXIX, a; XXX, 18; Gaertn. Fragm. Harera. et a!It.
Digitized by Googie
: ,
i34 T. LIVII C c:,,:rn:

terent Romam. Pax negata : imluci.T biennii «Jatic : di-
ctator triumphan.s in Urbem rediit. Habeo auctores,
sine ullo memorabili pra-lio pacatam al) dictatore Etru-
riam esse, seditionibus tautum Arretinorum compo-
sitis, et Cilnio genere cum plebe in gratiam reducto.
Consul ex dictatura factus M. Valerius: non petentem,

atque adeo etiam absentem’, creatum credidere qui-
dam ; et per interregem ea comitia facta* id unum non :
ambigitur, consulatum cum Appuleio Pansa gessi.sse.

VI. M. Valerio Q. Appideio consulibus, satis pa-
et
cata: foris res fuere. Etruscum adversa belli res' et
induciae quietum tenebant : Samnitem mullorum an- ,
norum cladibus domitum, haud foetleris novi dum

poenitebat’. Roinne quoque plebem quietam
et exone-
ratam deducta in colonias multitudo praestabat. Ta-
men, ne undique tranquilla; res essent, certamen in-
jectum inter primores civitatis, patricios plebeiosque,
ab tribunis plebis Q. et Cu. Ogiilniis. Qui, uiidique
criminandorum Patrum apud plebem occasionibus
quaesitis, postquam alia frustra tentata erant, eam
actionem susceperunt *, qua non infimam plebem ac-
7 . adfo etiam absentem crea- forte delenda vox res, non jucunde
tum (vide ad IV, 4a » n. i) credidere repetita ;
(«ronovius.
quidam f forte tradidere nam Liviui, a. Haud dum foederis novi pernite-
quam aliquid varie proditum adooUI, bat, conf. ad II , 54 y n. 16 •>» Exo~
.
non aoiet uli verbo credere j Duk. neratam levatam onere eorum , qui
Et eo ducit unua e noatri» libri» ,
in in colonias deducti erant; D<»er. Cf.
quo legitur tra credidere. Nimirum XXIV, ag pr. Plerumque exonerari
librarius dum dubitat utram apponere aliqua re dicimur. — Exkonoratam
deberet, utriusque verbi primam syl- Voss. a et Lov. 3; male. Injectum —
labam expressit , ut eligeret peritus certamen ; sic Infr. ad
XXI', 54 , in-
lector. Eo. jecto deinde certamine cedendo sensim
8. Comitia facta f ut I, 35; V, i, citra flumen pertrahere ; XXXIV, 4 ,
i4; apud Cicer. Verr. I, 6, et comitia vultis hoc certamen uxoribus 'vestris
perfecta infr. XXII, 34; XXV, 41 ; injicere? Eodem modo contentionem,
XXX, 3g ; Duk. et Drak. rixam injicere. Eo.
Car.Vl. I. Adversa bellires^ al. «idL 3. Eam actionem susceperunt; vide
verste; sed plerique libri adversa y rt ad II, 56, n. 4 .
Digitized by Coogle
t . ; ,
i c ^’: LIBER X. GAP. VI. i3'5
ceiiderent, sed ipsa capita plebis, consulares Iriimi-

pLalesque plebeios; quorum honoril)us nihil, prater
sacerdotia, quis nondum promiscua erant, deesset.
Rogationem ergo promulgarunt, ut, quum qiiatuor
augures, quatuor pontifices^ ea tempestate essent, pia-
ceretque augeri sacerdotum numerum, quatuor pon-

tifices,quinque augures, de plebe omnes, allegeren-
tur. Quemadmodum ad quatuor augurum numerum ,
nisi morte duorum , id redigi collegium jmtuerit non ,
invenio; quum imparem nume-

inter augures constet,
rum debere Ramnes,
esse*, ut tres anliqmr tribus®,
Titienses, Luceres, suum quaeque augurem habeant;
aut, si pluribus sit opus, pai'i inter se numero sacer-
dotes multiplicent: sicut multiplicati sunt, quum ad
quatuor quinque adjecti novem numerum, ut terni
in singulas 7 essent, expleverunt. Cseterum, quia de
4 . Quatuor pontifices ctc.; cf. ad Stroth. Nota Drak. est biec: Docet ••
1 , ao, n. 8 . — Nisijnorte duorum t Livius, vel augurum imparem nume-

qusc conjectura ti vera eat, antea aex rum esse, vcl pari inter se numero sa-
augures iique patricii fuere, et ita sui cerdotes multiplicari deluisse. Jam
obUtua est Livius, in oratione DecU autem impari numero fuerunt, quum
cap. 8 pr. innuens, neminem patri- tantum tres essent , et quxque tribus
cium de loco puUunit aut ullam huic antiqua suum augurem haberet ; at pari
ordini injuriam factam ;
nisi forte di- iiilcr sc numero multiplicati ,
quum
•ere voluit, nullum patricium coactum pro tribus sex Aerent : iiunc vero ite-
fuiaae, ut sacerdotio, quod obtinebat, rum numero multiplican-
pari inter se
se abdicaret, idque plebcio concede- tur, quum pro novem con.stituan-
sex,
ret ; Unik. Sed vide ad cap. 8 , n. a tur. Nam ex Y plebeiis allecd.s duo in
5. Imparem numerum debere etse locum demortuorum ex seutentia Li-
,
augurum. Livius non solum eum invii, sufliciuntur, tres veteribus multi-
telligere videtur numerum ,
qui per ae plicandis adjiciuntur. Impar itique
est impar, sed etiam eum, qui ait, fuit numerus augurum , quum tres es-
quum impar numerus per alinm nialti- sent, sed pari iater se tiumero multi-
pHcatnr, ita ut non solum tres dicatur plicati sunt , quum tot a Ramnibus
impar numeros, sed etiam bis tres, quot a Titiensibus et Luceribus augu-
tjuater tres et sic porro ;
sententia enim res adjicerentur. •
•X seqq. plana iit : quatuor augures 6 Tribus Ramnes , Titienses, Luce
.
nonqoam esse potuisse, sed pro nu' res; videad 1 , x3, 11 8 . .
mero antiquarum tribuum, vcl tres, 7 . Terni w singulas, scii, tribus. - -
Tcl bis tres , 1. e. sex esse debuisse Juxta; vide ad V, 6 , n. 3.
Digitized by Google
,,
i36 T. LIVII
plebe allegebantur, juxta eara rem aegre passi Patres,
quam quum consulatum vulgari* viderent. Simula-
bant, ad deos id magis, quam ad se, pertinere: ipsos
visuros, ne sacra sua polluantur ; id .se optare tantum,
ne qua in rempublicam clades veniat. Minus autem
tetendere®, assueti jam tali genere certaminum vinci.
Et cernebant, adversarios'” non id, quod olim vix
speraverint, affectantes magnos honores, sed omnia
jam, in quorum spem dubiam erat certatum, tamen
adeptos , multiplices consulatus , ceiisurasque ,
et
triumphos.
Certatum tamen suadenda dissiiadendaque lege
VII.
inter Ap. Claudium maxime ferunt et inter P. Decium
Murem. Qui quum eadem ferme de jure Patrum ac
plebis, qua; pro lege Licinia' quondam contraque eam
dicta erant, quum plebeiis consulatus rogabatur, dis-
seruissent; retulisse dicitur Decius parentis sui spe-
ciem^, qualem eum multi, qui in concione erant, vi-
derant incinctum gabino cultu *, super telum stantem,
,
quo se habitu pro pupulo ac legionibus romanis de-
8. Co/uulattun vulgari; vide ad II in quorum spem quamvis dubiam erat

»9, n. 5. certatum t tamen adeptos. Confer ad
6. Minus autem tetendere; vide ad VII , 3o, n. 6. Doer. tandem conj. pro
IT, 8 , n. 6. —
Tendere. Lovel. o et 4> tamen t quia hoc initio cap. sequentia
Fngm. Haverk. deinde in tali genere repetitur.
Gaerto. Ita infra lib. XXV, 5, senes Cap, VII. I. Pro lege Liciniat elc.;
konoratosf/uf juvenis in eo certamine conf.VI, 35 sq.VII, ai sq.
devicit; XXVII, 53, incertarnine au- a. Retulisse dicitur Decita parentis
tem amieitite vestras minime tequo ani- sui speciem, eamdem sumpsisse, sibi
mo vinci possum. At reliqui codlcea induisse.

prvposirionem ignorant et sio siepe 3. Incinctum gabino cultu, etc.; v.
—
,
loquitur noster, v. g. XXXIII, 47, ad V, 46, n. a, et VIII, 9. Incin-

nec satis habere , bello vicisse Hanni- ctus pro cinctus etiam est apud Ovid.
balem; XXXVll, 54 ,
nisi quod lon- Heroid. epist. IV, v. 87 « Quid juvat:
gius a 'i*obis absumens , nulla vincimur incincljc studia exercere Dianx. • Vide
alia re. Similiter prselio vinci. £d. N. Heins. ad Fast. 11 , 633 , et McUm.
1 o. Adversarios non solum id . . . sed 111, i6a. Ita infrenatus pru frenatus
rtiam (videI,4o, n. t) omnia jam occurrit iuf. XXXVll^ ao. £i>.
~ Digitized by Google
, , ,
^
;
LIBER X. CAl*. Vll. 1:17
vovisset. «Tum P. Decium consulem purum piumque

«t diis immortalibus visum, aeque ac si T. Manlius *col-
o lega ejus devoveretur. Eumdem P. Decium *, qui sa-
« era publica populi romani faceret, legi rite non po-
« tuisse? Id esse periculum^, ne suas preces minus
« audirent dii, quam Ap. Claudii? Castius eum sacra
« privata facere, et religiosius deos colere, quam se?

« Quem poenitere votorum quae pro republica nuii-
« cupaverint tot consules plebeii, tot dictatores, aut .
« ad exercitus euntes, aut inter ipsa bella? Numera-

« rentur duces eorum annorum *, quibus plebeiorum
« ductu et auspicio res geri coeptae sunt niuneraren- :
a tur triumphi. Jam ne nobilitatis quidem sux ple-

« beios poenitere pro certo babere, si quod repens
:
« bellum oriatur, non plus spei fore senatui populo-

« que romano in patriciis, quam in plebeiis ducibus.
« Quod quum ila se habeat cui deorum hominiimve ,
« indignum videri potest, inquit, eos viros, quos vos

« sellis curulibus, toga praetexta f, tunica palmata et
a toga picta, et corona triumphali laureaque liouora-
4* 7*. Manlius patricius, non, ut signiilcare, sed /trumiVia, et qua>i te

Decius, plebeius. stificata ,
circuniscripta receptaqiie :
5. Rumdem P. Dreium eum, qui quod etiam in votis nuncupandis esse

sacra publica pop, rotn. faceret h. e. convenientius. >* £n.
pontiticein, aot augnrem ,
legi rite, etc. 8Numerarentur duces eorum an-
6 Id esse periculum ^
. etc. ; confer norum , quibus plebeiorum ductu et
ad IX, 17 , n. g. auspicio res geri caepue sunt hoc est
7. (ûem poenitere i>oro/uiri, ut mox quibus plebeii coeperunt duces esse

nobilitatis stue plebeios pernitere; vide vide ad V, 4^ * 10 ; sint conj Duk. .
ad II, — Nnncuptire
54t n. 16 . insta g. Heilis curulibus et toga praricjcta,
rsse promitteret ex Festo ducet insignibus consulum ut tunica pal-
Drakenbor<;biu5. — Vota nuncupata
\ ,
«• mata t toga acu picta ,

corona trium-
tlitmniur tpiv consulrs ,
prxtuics, phalis laureaque triumphantium, qui
quum in provindaai proliciscimtur, hinc aurati purpuratique dicuntur,
fjciunt ; ea iu tabulas prorscoiibos mul* \LV, 3g pr. Conf. ad WX, i5, n.
lis referuntur. At Sanlra ,
lih. U , de 5; atl Juvenui. X, 3(> sq.Tac. .Vno. 1,
S erborum aiitiquil. satU multl.s nun- i5, n> 4> T€)ga palmata dicebatur
cupata colligit non de reciis nominatu quam merebantur ii, qui reportabant
: :
, ;
A C. ôo.
38 T. LIVII .
U. C- 4j>-
a ritis, quorum domos spoliLs hostium affixis'" insi-

rt gnes inter alias feceritis, pontificalia atque auguralia
« insignia adjicere? qui, Jovis optimi maximi ornatu
a decoratas, curru aurato per Urbem vectus in Capito-
a lium asceinleritjSi conspiciatur ciim capide ac " lituo,
u capite velato victimam caedat, auguriiimve ex arce
<( capiat '*? Cujus imaginis titulo'^ consulatus ccnsu-
it raque et triumphus a-quo animo legetur; si augu-
de hostibus palmas : ipsa vocabatur et ptoribus, neque collapsa relici licebat.

toga picta , eo ffuod victorias cum pal- ConferXXIII, a3, n. 7;XXXVIII^
mis intextas habebat, Uid. Or. XtX, 43, n. 7 ; ad Si). VI 4.34 sq. 44^ ; X,
,
a4- Picta toga purpurea atstea voci- 600; Intpp. Plin. XXXV, a; Tibuli.
tata est, entfue erat sine pictura 9,26;
: tu- I, I, 54 ; Propert. III 7, sen
nica palmata a Ituitudine elaiôrum Lips. Mil. rom.V, 17. —
,
Pontificalia
dicebatur, qiue nunc a genere pictura atque auguralia insignia, capidem et
appellatur; FmI. At Salma». atl Flav. lituum, adjicere, scii, sibi, vel potius
Voplic. c. ao. • Picta, inquit, vestis honoris insignibus modo meniorstis.
multum distat a clavata picta semper — Jovis optimi ornata co-
allcojiis rei ,
seu aniioalis iigiiram acu rona aurea, sceptro regio, quibus
factam Mique aureis, aut variis filis in> triumphantes, Jovis ipsius instar, de-
textam et expressam exhibebat : clavi corabantur. Quin etiam faciem trium-
vero aurei, aut purpurei particula erant phantibus minio ilUni olini solitam,
ex auro, ve) purpura, nunc rotunda* quemadmodum Jovi ct quibusd.*im aliis
nunc quadrata, rpir tanquam crnble* diis, Plinius memorat lib. XXXIII,
mata quiedaiu vestibus inserebantur cap. 7 . Ed.
atque insuebantur, quieque etiam a IX. Cum capide ac lituo de hoc .*
veste poterant sepaniri et in aliam conf. 1,8. Capis, seu capedo et ent-
transferri. » Cieterum tunica palmata peduncula vasculum , quo utebantur
a Capitolio et a Jove quasi mutuo sumi in ucris. Capis poculi genus a capien-
solebat : unde mox Jo%'is Optimi Mox. do dictum; Fest. Capis vas pontificale,
ornatus dicitur, et apud Juven. X , 38, lituus anguram erat; Duker. Recte; et
tunica Jovis. — Corona triumphali in toto b. 1. distingui pontificum au-
quam antiquitus c lauro fuisse, postea gurumque insignia ac munera, jam
ex auro fieri coeptam scribit Cellius, monuit Urak. Conf. (rell. XII , i. <—
lib.V, -cap. 6; Dionvs. Halirorn. lib. Capite velato {caput velare proprie
III ad tempora usf{ne Tarquinii prisci erat aogurum tn auguriis rapiendis;
refeitoripnem coronaram aurearum conf. Virgi). ^n. 111, 4n3 sq. ibique
a regibus primum, deinde a trium- intpp.) victimam credat de pontifice
phantibus gestatarum. Kn. ipso, ut apud Suetbn.Tiber. exir.
IO. Domos spoliis hostium affixis 12. .luguriumve ex arce capiat; v,
insignes, ut sub aspectum praetereun- ad I ,
G , n. 5.
tium caderent spolia : quae neque aedi- 13. CuJAs imaginis titulo; vide ad
bus abalienatis refigi , aut lolii ab em- IV, i6, n. 4 .
Digiiized by Googie
, , f ;
,
LIBER X. CAP. VII. VIII. .:’,y
« ratum aut pontificatum adjeceritis, non sustinebunt

« legentium oculi? Equidem (pace dixerim deum) eos
« nos jam populi romani beneficio esse spero, qui sa-
« cerdotiis non minus reddamus dignatione'^ nostra
« honoris, quam acceperimus; et deorum magis, quam
o nostra causa expetamus, ut, quos privatim colimus,
« publice colamus.
VIII. « Quid autem ego sic adhuc egi, tanquam in-
o tegra sit causa patriciorum de sacerdotiis, et non
« jam in possessione unius amplissimi simus sacerdo-
« tii? Decemviros sacris faciundis', canuinum Sibylla-
« ac fatorum populi hujus interpretes, antistites eos-
<< dem Apollinaris sacri ceremoniarunique alianim, ple-
tf beios videmus. Nec tum patriciis idia injuria facta est,
« quum duumviris sacris faciundis adjectus est prt>pter

« plebeios numerus
nunc tribunus, vir fortis ac
: et
« strenuus, quinque augurum loca,quatuor pontificum
« adjecit, in quae plebeii nominentur; non ut vos, Ap-
« pi, vestro loco pellant sed ut adjuvent vos homines
« plebeii divinis quoque rebus procurandis, sicut in
« ca-teris humanis pro parte virili^ adjuvant. Noli eru-
<t bescere, Appi, collegam in .sacerdotio habere, quem

;4, Dignatione nostra si us funga* ti. Ed. — Propter plebeios , ut hi quo-
mur dignique TideaiDur. que eum honorem conaequi possent.
Cap.VIU. i. Decemviros sacris fit- a . Ut ‘\>os ,
Appi , vestro loco pel-
eiundis ...numerus vide ad 111, to, lant , at vos plane excludant a sacer-
n. 6. Iidero ennt antistites ApotUnaris dotiis ,
ab honoribus , quos soli sdbm'
sacri, ApoUinia aacerdoa. — His ver-
- obtinuistis. Conf. ad cap. 6, n. 4. Sic
bis designatur procul dubio peculiare depelli et dejici quis dicitur in comi*
sacniiu ,
quod in Apollinis bonorrra liu, ut contra, qui competllomm im-
per decemviros sacro ruro perageretur. petrat honorem quem com idiis petie- ,
Quitnam ritu, qno tempore anni, qua rat, neque ah ais vincitur, locum suum
de causa illud celebraretur, non repe* tenere vide ad III, 35, n. lo, et
rimus. Neque enim hic auLseculares XXXIX, 3a ,
o. <J, Origo hanim di-
ludi inieliigi possunt ,
qni clarius a Li- etiemnm repetenda ex iis, quae dixi ad
vio et iiuignitiua indicarentnr, aut ludi 11, lo, n. 7 , et ad IV, x6, n. 5.
Apollinares, qui nondum erant institu- ,3. Prop. V. adjuvant v. Pnef. n. 3.
,;
, , ,
i4o T. LIVII
« in censura , quem in consulatu collegam habere po-
« tuisti: cujus tam dictatoris magister equitum, quam
« magistri equitum dictator esse potes. Sabinum a<l-
« venam pri ncipem nobilitatis vestrae, seu .\ttum Clau-
« sum, seu Ap. Claudium mavultis, illi antiqui patricii
M in suum numerum acceperunt. Ne fastidieris* nos in
« sacerdotum numerum accipere. Multa iiobiscum de-
« cora afferimus; immo omnia eadem, quae vos .super-
« bos fecerunt. L. Sextius primus de plebe consul est
« factus; C. Licinius Stolo primus magister e(juitum,
« C. Marcius Rutilus primus et dictator et censor,
« Q. Publilius Philo primus praetor. Semper ista audita
« sunt eadem, penes vos auspicia® esse, vos solos gen-
ii tem habere’, vos .solos justum imperium et auspi-
« cium domi militiaeque. jEque adhuc prosperum ple-
« beium ac patricium* fuit, porroque erit. En unquam
« fando audistis s*, patricios primo esse factos, nou de
a caelo demissos, sed qui patrem ciere possent, id est,
4 Sa 6 i»iim advtnam
> Auum Clc. Tup. 6. Confer Sigon. I. A. C. R.
Clatuum y ctc. vide ad II, i6.
;
— liti 1 . 7-
iuitiqui patricii m suum numerum ac- 8. Plebeiufn ac patricium scll. im-
ceperunt ; vide ad IV, 4 , n. 3 . perium et «uspicium.
A> fastidieris nos in sacerdotum
5 . 9. En unquam fando audistis f vide
numerum accipere ; vide supra ad II ad IV, 3 ,

n. 6. — Qui patrem eierc
41, D. 3 . possent, etymologia patriciorum, qui
6 Penes vos auspicia esse; vide ad
.
proprie nihil ultra quam ittgenui erant,
II, 33 n. 3 .
,
parentibus ingenois , non e servitate
•}, Vos solos gentem habere, patrem manumissis, progeniti. Coiif. ad 1,8,
roajores<{ue nubiles uonilnarc posse, n. 9, et IV, 3 , n. 10. *• Vox patricios
ut bi gesttem non habere dicuntur, qui b. I. nou est subjectum, sed sententia,
alio nomine, quud etiam huc spectat a Romulo non aliquos de ctrlo demis-
/iov< Aommei appellantur (vide ad I, sos, seu a diis ortos factos esse patri-
34, quorum majores non com-

n. 8 ), cios ita ut patricii essent singniare
Diemoraotur, quique uon natu, sed quoddam hominmii genus, sed eura
propriis factis clari ac nobiles sunt ex omni hominum qui sccum Romam ,
Stroth. Gentiles sunt, qui eodem inter conderent, colluvie elegisse modo om-
se sunt nomine , ab istgennis oriundi nes ingenuos ,
quod alio verbo dicere-
quorum majorum nemo servitutem ser- tur, cos qui patrem ctere possent, Uos-
vivit, qui capite non sunt deminuti. que patricios fecUsc :
quod si igitur
0
Digitized by Coogie
; ^ 1
u c lr,;
LIBER X. GAP. VIII. IX. i4i
« nihil ultra qiiain ingenuos? Consulem jam patrem
« cicre possum, avumque jam poterit filius meus. Ni-
o hil est aliud in re '% Quirites ,
nisi ut omnia negata
a adipiscamur. Certamen tantum patricii petunt, nec
« curant, quem eventum certaminum habeant. Ego
« hanc legem”, quod bonum, faustum felixque sit
« vobis ac reipublic», uti rogas, jubendam censeo. »

IX. Vocare tribus extemplo populus jubebat, appa-
rebatque accipi legem : ille tamen dies est interces-
sione sublatus*. Po.stero die, deterritis tribunis, ingenti
consensu accepta est. Pontifices creantur, suasor legis
P. Decius Mus, P. Sempronius Sophus, C. Marcius Ru-
tilus ,
M. Livius Denter. Quinque augmres item de
plebe, C.Genucius,P. yElius Paetus, M. Minucius Fessus,
C. Marcius, T. Publilius. Ita octo pontificum, novem
augurum numerus factus. Eodem anno* M. Valerius
consui de provocatione legem tulit, diligentius sanctam.
Tertio ea tum post reges exactos lata est, semper a
familia eadem. Causam renovandae sa;pius haud aliam
fuisse reor, quam quod plus paucorum opes, quam
Ium patricii facit sunt, qui modo pa- ah ipsis negatum fuerit. Conf. ad IV,
trem ingenuum haberent ;
quidni nunc 4, n. 8. Eo. — Mox omnis sententi»
nobiles erunt consalr patre progeni- vis posita non tam in verbo adipi-
ti; •• Stroth De ccelo demisios alii scamur, quam in partic. negata: sen-
dimistoi } a\\i missos; sic Justin.V, 4« sus enim est : ut nihil vobis conceden-
hunc quasi de c(vh missum contuentur. tibus adipiscamur, sed omnia, qu»
Sed reliqui demissos servant. Livius, adipiscimur, prlua a vobis negentur;
X.XII , 19 ,
Fabiana se acies repente Stmthius.
velue ctelo demissa, ad auxilium 01 - 1 Ego hanc legem
. uti rogas . . . ,
tehdit. Amm. Mare, \X1I, a, effun- jubendam censeo, vide ad IV, 58, n.
debatur a~tas omnis et sexus, tanquam IO ,
ei ud XXXIV, 4 » n- * 6-
denussum aliquem i*isura de calo. Et Cxr. IX. I. Dies est intercessione
placuit Livio Loc dicendi genus , ut sublatus; vide ad VIII, a3, n. i.H.
prarpusItJu quic verbo inest, in regi- a. Eodem M. Falerius...a fa-

asino
Miine repelatur. Eo. milia eadem. Primo a Publicola; se-
IO. JVihil est aliud in rt. — Hoc cundo a Valerio Polito. Conf. II, 8
,
unum agitur a patricus, nt nibl] adi- et III, 55. Eo . — Diligentius sanctam,

piscamur, nisi negatttm, nisi postquam accuratius sancitam.
^ ,
;
i4^ T. LIVII U. C. 4ji.
libertas plebis ,
poterant. Porcia tamen lex ^ sola pro
tergo civium lata videtur :
quod gravi poena , si quis
verberasset necassetve civem romaiium, sanxitValeria
lex, quum eum ,
qui provocasset, virgis ca?di securique
necari vetuisset, si quis adversus ea fecisset nihil
ultra,quam improbe factum, adjecit. Id (qui tum
pudor* hominum erat) visum, credo vinculum satis ,
validum
3. legis. Nunc vix serio ita minetur* quisquam.
Bellum ab eodem consule haiidquaquani memorabile

adversus rebellantes dJquos, quum pneter animos fe-
roces nihil ex antiqua fortuna haberent, gestum est.
Alter consul .Appuleius in Umbria Neqiiinum’ oppi-
dum circumsedit. lx>ciis erat arduus atque in parte
nna prajceps, ubi nunc Narnia sita est. Nec vi, nec
Porcia lex de provocatione pro necari ,

etc. ;
vide ad I , cap. a 6 ,
n. 6 .
(ergo civium (apud Fesl. pro scapulis 4 . Si quis adversus ea fecisset scii,
civium , et ap. Plinium,
VII , 4^ i quae bac lege cauta essent. Quam —
44 , ile jure Tirgarum) lata, non a improbe facturum conj. Oronov. coU.
M. Porciu<^tone (iensurio(quein sna- Cic. ad Att. 11,74* fto' meant domum
sisse tantum banc legero, Festus si* riolasset, contra rempublicam. essefa-
gnilicarc videtur), sed an. Urb. 556; cturum { et de Harusp. resp. 8 , i5,
a P. Poirio Lecca ,
seu Lieca trib. pl. qui eum emisisset , contra rempublicam
(vide inf. XXXII. 7 ), quod colligitur esse facturum. Sed factum servant om-
ex denario argenteo, qui exbtbet figu- nes libri. Kd.
ram rivis roinani provocantis, et in 5. Qui tum pudor hominum erat^
nna parte verbum PROVOC. in altera pro eo bominuui pudore (£5r//e5e),
P. L.CCA. Conf. Aut. Augu-vlin. de qui tunc tempons tenebat animus
Legg. et SC.; Ptgl». Aon. ad an. 556; Sirolbius.
Cic. pro Rab. 4 ;
Vcrr.V, 63. Ha:c lex 6 IVuncvix serio ita miueeur quis-
.
damnatis exsilium [M*iini-slt (v. Sallust. quam : lam parum homines nostri cu-
Bell.Ciat. aa, 5 1
), nc«|ut tamen in mi- rant, sive factum aliquod eurum pro-
litia locnra habuit : nam multa laudan- bum, sive Improbum dicatur, ut pro
tur exempla militum , et legionariorum joco et Indicro habituri sint, si quia
et extraneoium, ultimo supplicio ait ita dicar, seu minetur; Strotb. Confer
imperatoribus aOectorum; vide l)uk. ad III, ao, n. 6 .
ad Epit. Liv. LVII; Sigon. de am. jur. Vmbrta Nequinumopp., locus

7 . In
civ. rotn. I, i5; Lips. de Milii, roin. arduus atque in [tarte una prerceps,
V, iS — Pro tergo civium lata... si ubi nunc Xamia sita est^ hod.Narni
fjuis-xêrberasset, necasseU‘eci\'em rom. M Nare Ilum, sie lUcta. Conf. cap. 10 ,
provorantcui.-«-^<rgir cerdi securi<]ue et ad SU.VXJI, 437 .
Digitized by Coogle
, :
i c LIBER X. CAl*. IX. X. i43

mimlmento capi poterat. Itaque eam infectam rem
M. Fulvius Pfctinus T. Manlius Torquatus, novi con-
,
sules, acceperunt. Ineum annum quum Q. Fabium

consulem non petentem omnes «licerent centuria*, ip-
sum auctorem fuisse Macer Licinius ac Tubero tradunt
differendi sibi consulatus in bellicosiorem annum
eo anno majori se usui reipublicae fore^ urbano gesto
magistratu. Ita nec dissimulantem, quid mallet, nec
petentem tamen sedilem curulem cum L. Papirio Cur-
,
sore factum. Id ne pro certo ponerem ,

vetustior an-
nalium auctor Piso effecit; qui eo anno lediles curules
fuisse tradit C.* Domitium Cn. P'. Calvinum et Sp. Car-
vilium Q. F. Maximum. cognomen 9 errorem
Id credo
in a-dilibus fecisse; sequutamque fabulam mixtam "ex
irdilitiis et consularibus comitiis, convenientem errori.
Et lustrum eo anno conditum a P. Sempronio Sopho
et P. Sulpicio .Saverrione censoribus : tribusque addita*
diia;“, Aniensis ac Terentina. Haec Roma; gesta.
Nequinum oppidum (pium segni
X. Cneterum ad
obskbone tempus tereretur, duo ex oppidanis, quorum
erant .xdificia juncta muro, specu facto ad stationes
romanas itinere occulto perveniunt : inde ad consulem
deducti, pra;sidium armatum se intra moenia et muros
8 . C. Domitium : prarnom^n hoc \o.Se<fuutamque fabulam mixtum,

non facile reperies in Domitus, et In etc.; nempe Q.
ut fingeretur, (Quoniam
MSS ac velt. edd. legitur CL , C. L. Fabium consularem iterum «dilem esse
et L. C. unde leg. Cn. tcI L. Gron. factum credi par non esset, eum con-
Cf. Pigb. Annal. ad aon. 4?3; Drak. sulem creatum ,
sed rationibus additis
ad h. I. ei Epltom. Li%\ XIII ; Intpp. fieri noluisse, et »dilen> fien malle si-
Suet. Ner. i. gnificasse; Stroth. De zdilitate Fabii
9 . /</ credo eof^nomen^ scii. Maxi- conf. cap. ij.

mi, etc. Io ant. annalibus forte omis- II. Tribusque addita duar, etc.
aa,aut retuslate deleta verba <$/7 . Car- Tunc tres et triginta tribus factae; t.,
vilium ,
et binc in leceotioribus lectum ad I, 43, n. aa ; et IX, ao. En. —
Q. Fabium Maximum, vel ita duo no- Aniensis, fortasse ab Aniene amne;
mina ex uno facta. Conf. hoc ipso Ub. Terentina, fortasse a lerento, qui lo-
supr. ad cap. 3, o. 5. cus erat in Csmpo Martio. Eo.

. ;
' ' -
i*
A. C.
'44 T. 1.1 V 11 V. C. 4SJ.
accepturos confirmant. Nec aspernanda res visa, ne-

que incaute credenda. Cum altero eorum (nam alter
obses retentus) duo exploratores per cuniculum missi;
per quos satis comperta re, trecenti armati, transfuga
duce in urbem ingressi nocte portam quae proxima , ,
erat ,
cepere. Qua refracta , consul exercitusque ro-
manus sine certamine urbem invasere. Ita Nequinura
in ditionem populi romani venit. Colonia eo adversus
Umbros missa, a flumine Narnia appellata exercitus '
:
cum magna praeda Romam reductus. Eodem anno ab

Etruscis adversus inducias"* paratum bellum. Sed eos
alia molientes Gallorum ingens exercitus, fines ingres-
sus, paulisper a proposito avertit. Pecunia deinde,
qua multum poterant, freti, .socios ex hostibus facere
(iallos conantur, ut eo adjuncto exercitu cum Roma-
nis bellarent. Dc societate haud abnuunt barbari de :
mercede agitur. Qua pacta acceptaque,

parata quum
c-Tctera ad bellum essent, sequique Etruscus juberet,
infitias eunt, mcrccdem se belli Romanis inferendi pa-
ctos. Quidquid acceperint, accepis.se, ne agrum etruscum
vastarent , armisque lacesserent cultores. Militaturos
tamen se ,
si utique Etrusci velint ; sed nulla alia mer-
cede , quam ut in partem agri accipiantur, tandemque
aliqua sede certa consistant Multa de eo concilia po-
pulorum Etrurise habita. Nec perfici quidquam potuit;
non tam quia imminui agrum, quam quia accolas sibi
tpiisque adjungere tam efferata* gentis homines hor-
C.Af. X. I. A flumine Nar« jV«r«io i*omano5i fet-iMc incursionem elingenti
npfteiiaia. Coiif. a«l cap. 9 , n. 7. pneda politus rediisse in patriam, tra*
1. Adi'er$us inducias biennii datas dilPolyb. II, 19. Confer ad VII , 9 ,
(*x«unle anno 45 x (vide cap. 5 fxir.), n. 9. — .4 lia moi(entes Etruscos ni>

quod biennimu iiondiim erat expictum hi! de Gallis cogitantes , sed alia mo-
inilbi ImjiiA anni bene Drak. licntrs, nempi* ruuianuni bellum, Galli
Alia molientes, belhiin adversum Ro* invadunt. l'ortasse malU cum Glareano
tnano»; Gallos eum Etruveis in agros legere tnlia molientes. Eo.
Digitized by Googie
. , ;
u.cln; LIB. X. GAP. X. XI. ,45

rebat. Ita dimissi Galli pecuniam ingentem siqe labore
ac periculo partaro retulerunt. Romae terrorem prae-
buit fama gallici tumultus^ ad bellum etruscum ad-
jecti: eo minus cunctanter foedus ictum cum Picenti
populo est.
XI. T. Manlio consuli Etruria provincia' sorte eve-

hit; qui, vixdum ingressus hostium fines, quum exer-
ceretur inter equites, ab rapido cursu circumagendo
equo effusus , extemplo prope exspiravit ; tertius ab
eo casu dies finis vitae consuli fuit. Quo velut omine
belli accepto, deos pro se commisisse bellum memo-
rantes Etrusci su.stulere animos. Romae, tum desiderio
viri*, tum incommoditate temporis, tristis nuntius fuit,
ut Patres ab jubendo dictatore considis subrogandi

comitia, ex sententia principum habita, deterruerint.
M. Valerium consulem omnes sententiae centuriaeque
dixere, quem senatus dictatorem dici jussurus fuerat.
Tum extemplo in Etruriam ad legiones proficisci jus-
sit. Adventus ejus compressit Etruscos, adeo ut nemo
extra munimenta egredi auderet , timorque ipsorum

obsidioni similis esset. Neque illos novus consul vas-
tandis agris urendisque tectis quum passim non villae ,
3. Fama gallici tumultus; vide ad is consul quem principes volebant. Ut

II ,
a6, n. f delet Oron. Sed illum impulisse vide-
Ca.p. Xf. i. Etruria provincia; cf. tur ut locum conjectura teiitaret , quod
Mil II , 9* noii videret unde penderet rb ut. At
a. Tum des. wi, ob desider. viri. solet interdum poni pro adeo ut. Supra
Conf. ad II , a ,
n. t , et IV, 19, n. 6. II, y magmu plebem metus incessit,
— Incommoditate temporis quo ich- ab dicto parendum.
ut intentiores essent
xime respubl. egebar opera tanti viri, Hoc libr. cap. 18, eo profectum est,
tarn tristis nuntius fuit^ vel : ita ut Pa- ûod mature -ventum erat, ut quosdam
tres f etc., nisi leg. et Patres ... deter- Etrttrice populos metus romani nominis
ruerunt . — Ut patres ab jubendo at ni- comprimeret. NulK codices Cron. la-
hil aliud patres deterruerit ab jubendo vent; servant enim omnes voculam
dictatore, quam quod comitia consulis ut. Ed. —
M. Falerium consulem. Hic
aubrogandi ex sententia principum Sextus est M. Valerii Corvi consulatus.
sunt habita :
quod comitiU electus eat Conf. Pigb. Ann. Eu.
///. IO
Digitized by Google
, f , ,;
i4(> T. LIVII
solum, sed frequentes quoque vici*, incendiis fuma-
rent, elicere ad certamen potuit. Quum hoc segnius
bellum opinione esset alterius belli , quod multis in ,
vicem cladibus haud immerito terribile erat , fama Pi-

centium, novorum sociorum , indicio exorta est Sam- :
nites arma et rebellionem spectare, seque ab iis sollici-

tatos esse. Picentibus gratiae actae, et magna pars curjp
Patribus ab Etruria in Samnites versa est. Caritas etiam
annonx sollicitam civitatem habuit; ventiimque ad ino-
ultimum foret, ut scripsere, quibus ae<lilem fuisse
piae *
eo anno Fabium Maximum placet ni ejus viri cura ,
qualis in bellicis rebus multis tempestatibus fuerat,

domi tum in annonae dispensatione, praeparando
talis
ac convehendo frumento, fuisset. Eo anno (nec tra-

ditur causa) interregnum initum. Interreges fuere Ap.
Claudius, dein P. Sulpicius. Is comitia * consularia ha-
buit : creavit L. Cornelium Scipionem, Cn. Fulvium
consules. Principio hujus anni oratores laicanorum ad
novos consules venerunt , questum quia conditionibus ,
perlicere se nequiverint ad societatem armorum Sam- ,
nites infesto exercitu ingressos fines suos vastare, bel-

loque ad bellum cogere. Lucano populo satis superque
3. Frttfuentes guotjue vici scUicet quens, ubi non roagna est frequentia
incolis, ut XLIll, 19, al. SlmUiter incolarum , vel bominutu confluxus per
fortnn frequens scilicet hominibus ,
desertam partem urbis XXIV, 46;
XXVII, it; locus frequens cultoribus XXV, 9, n. 17; XXV, a4, n. 3.
cl tectis XXI, 34; XXIV, 3 pr.undo 4. Ad inopia ultimum ; vide ad II,
jrequentart XXXIII, 38; fre<|uentem 56, n. 4« — scripsere, quibus redi-

incolis reddere, et Jrequentius habi~ lem, etc. ;
cf. c»p. 9. — Preeparando,
tari I, 3o ;
II , 5a. Sic et acies fre^ ante in futurum usum comparando
quens armsitis 4* XXXV, i , n. Uoering.
contra infrequentia st^na VII, 8 (ubi 5. !s comitia consul, habuit, qua*
V. nol. 4); X , ao; XXVII, 47; pars potius ab Ap. Claudio babita fuisse,
urbis infrequens eedijiciis XXXVII, ex Cicer. Brut. r4 colligunt Crono v.
aa 3a ;
infrequentissima urbis, scii, Obss. 1 1 15, et Pigb. Ann. ad an. 455.
—
,
loca XXXI, a3 (obi frequentia tedi^ Oratores Lucanorum etc. ; ronf,

fteiis loca opponuntur); el via infrt^ OioDjs. -iTipi 3.
Digitized by Googie
,,
liber X. GAP. XI. XII. i4y

erratum quoridam : nunc ita obstinatos animos esse
ut omnia ferre ac pati tolerabilius ducant, quam ut
unquam postea nomen romanum violent. Orare Pa-
tres, ut et Lucanos in fidem accipiant, et vim atque
injuriam ab se. Samnitium arceant. Se, quanquam
bello cum Samnitibus suscepto necessaria jam facta

adversus Romanos fides sit, tamen obsides dare pa-
ratos esse.
XII. Brevis consultatio senatus fuit; ad unum omnes
jungendum foedus cum Lucanis, resque repetendas ab
Samnitibus, censent: benigne responsum Lucanis, ic-
tumque foedus. Feciales missi, qui Samnitem decedere
agro sociorum, ac deducere exercitum finibus lucanis
juberent. Quibus obviam missi ab Samnitibus, qui
denuntiarent. Si quod adissent in Samnio concilium,
haud inviolatos abituros. Haec post(juam audita sunt
Romae, bellum Samnitibus et Patres censiienint et ,
populusjussit. Consules inter se provincias partiti sunt.

Scipioni Etruria, Fulvio Samnites obvenerunt; diver-
sique', ad suum quisque bellum proficiscuntur. Sci- ,
pioni, segne bellum et simile prioris anni militiae ex-

spectanti, hostes ad Volaterras instructo agmine occur-
rerunt pugnatum majore parte diei, magna utrimque
:
caede. Nox incertis, qua* data victoria esset, interve-

nit: lux insequens victorem victumque ostendit; nam
Etrusci silentio noctis castra reliquerunt. Romanus,
egressus in aciem , ubi profectione hostium concessam
victoriam videt, progressus ad ca,stra, vacuis cum plu-
rima pra‘da (
nam et stativa tre{)ide deserta fuerant )
Gap. XII. 1. Divcrsique ... projici- ut rap. <4, et XL, 58 extr.nUt leg.
scuntUT ; vide «d III, 6n, n. i. ^ta inclinata; Stroth. quo, seu cui
a . Nox incertis int. , elc. , in carteris parti; Doeriu^. Conf. cap. a8 pr. —
Havfrk. prAsimc : ftup. IX , a3, nox in- Egressus e casttU in aciem ^ in lucum
certos , tucti victorcsne essent t diremit. fcu campum , ubi pridie pugnatum
y.Ti. — Qua data victoria esset, unde, fuerat \
Ern.
IO.
Digitized by Googie
,^,
i48 T. LIVII
potitur. Inde in faliscum agrum copiis reductis, quum
impedimenta Faleriis cum modico praesidio reliquisset
expedito agmine^ ad depopulandos hostium fines in-
cedit. Omnia ferro ignique vastantur praedae undique ;
actae nec solum modo vastum^ hosti relictum, sed

:
castellis etiam vicisque illatus ignis urbibus oppu- :
gnandis temperatum, in quas timor Etruscos compu-

lerat. Cn. Fulvii consulis clara pugna in Samnio ad
Bovianum haudquaquam ambiguae victoriae fuit. Bo-
vianum inde aggressus, nec ita multo post Aufidenam
vi cepit.
Xlll. Eodem anno Carseolos ' colonia in agrum iEqui-

colorum deducta. Fulvius consul de Samnitibus trium-
phavit. Quum comitia consularia instarent, fama exorta,
Etruscos Samnitesqiie ingentes conscribere exercitus;
palam omnibus conciliis vexari principes ctruscorum,
quod non Gallos’, quacumque conditione traxerint
ad belliftn increpari magistratus Samnitium, quod
:
exercitum Incanum^ hostem comparatum adjecerint

Romanis itaque suis sociorumque viribus consurgere
:
3. Expedito agmine; conf. ad V, colorum; /Equicolarum recepit primus

l6 ,
n. a. post Sigoo. Modius; quod deinceps
4. Solum “inutum hosti relictum ; v. alii taciti probarunt. Verum ct hic
ad III, 7 , n. I. — Castellis etiam vi~ Aiqmcolorum cx auctoritate scripto*
eisque illatus ignis. Injectus Heamii rum restituimus. Et hanc scripturam
Oxonienaia L ,
quod ex interpretia defendit Cluv. Ital. Ant. lib. 11, cap.
gloaaa receptum forte fuit. Tac. Hiat, i6. En.
lib. III, cap. 47 classi quoque faces : a. Gallos quacumque conditione
intniit vacuo mari eludens. Ei>. — elc.; conf. cap. lo.
Bovinniim; boc oppidum bia ante ca* 3. Quod exercitum lucanum, hostem
ptuiu fuit a Romanis, an. 44î conf. (sibi) comparatum, adjecerint Roma-
lib. IX, 3 r et 448 conf. ibid. c. 44>
;
nis : ita quatuor MSS probb. Ruben.
De Carseolis jam admonuimus huc Siroth. el Ducr. , ut sensus sit :
quod
ipso lib. cap. 3, n. 3. Eo. importuna incursione In hnes Luca>
C*r. XIII. I. Cars'olos colonia,., nurum (vide cap. ii) hos sibi novos
deductat scUlc. iterum Conf. cap. 3, hostr.s paraverint , et hunc exercitum
ct ad X, I, n. i ;
et 3 , n. £qui^ Lucanorum adjecerint Romanis , vel
colorum ; vide 1 ,
3a , n. 6. — /Equi-^ illo auxerint borum vires : itaque suis
Digitized by Googie
;
,
u LIBER X. CAP. XIII. i/,9
hostes ad bellum, et haudqiiaquam pari defungendum

esse certamine^. Hic terror, quum illustres viri con-
sulatum peterent, omnes in Q. Fabium Maximum,
primo non petentem, deinde, ut inclinata studia vi-
dit, etiam recusantem convertit. Quidsejam senem, ac
perfunctum laboribus laborumque preemiis, sollicita-
rent? Nec corporis, nec animi vigorem remanere eum-
dem : et fortunam ipsam veren, ne cui deorum ^ nimia
jam in se et constantior, quam %>elint humance res,
videatur. Et se glorice seniorum succrevisse^, et ad
suam gloriam consurgentes alios Icetum aspicere. Nec
honores magnos fortissimis viris Rornee, nec honori-
bus deesse fortes viros. Acuebat hac moderatione tam
justa studia; qu.TE verecundia Ifigum restinguenda ra-
tus, legem recitari jussit qua intra decem annos eum-
sociorumque, Lucanorum, viribus con- fortunam iaroamque bomtnibas invi-

surgere hostes, Romarlos, ad bcUum. dere linguntur. Conf. ad Sil, III, 78;
Omnino Samnitium verba videntur IV, 400; VI ,
6 se(|. 340; VII, 61
itaque suis, etc. non, qu« Romie ja- XV, fili sq.; XVII, 55 o.
ctarentur, ut a fama exorta pendeant. 6. £t se glorice seniorum succrevisse
Malim tamen delere exercitum, vel paulatim eamdem consequutum ; du-
pro part. accipere: exercitum Marte, ctum est a subole, quae succrescit pa-
seu bello ejuM|ue arltlma , ve) labori- rentibus; Ern. Proprie a novis arbo-
bua et periculii. Editt. ante Strothium rum ramia succrescentibus. AÎ^&vtou
exhibent quod ex. adversus Lucanum impetu; w;
h. c. objecerint Romanis, et boc ob- dteofi,... irpb; aiSipxPind.
jecerint legitur in omnibus MSS, prae- Nem. t), ^8. Conf. .SebefT. ad Justio.
ter quatuor illoe ,
at in nullo adversus. XI, 9; et Mitlscberl. ad llorat.*Od. 1 ,
Gronovius conj. quod ex. in lucanum la ,

45.
h. e. objecerint Romanis (quod legio- 7. Legem recitari jussit, qua intra
nes adversus leviorem bostem lucanum decem asutos eumdem consulem rrftct
scriptas opposuerint Romanis, et tanto non liceret; conf. ad VII, 4 a, n. ».
graviore hosto incumbente non no- Fabius ann. Urb. 445 tertimn consul
vum egerint delectum), vel quod ex- fuerat (vide VII, 41), et boc anno
citum (lacessitum) Lucanum, hostem 454 quartus cl defertur consulatus :
tam paratum, adjecerint Romanis. legisautem hsec erat sententij , ui

4. Pari defungendum esse certami- nemo, postquam <'ousuI fuisset, ni«<
ne; vide ad 1135 , n. a.
, exactis decem annis reiicerelur, ita u(
5 JVe cui deorum nimia jam in se
. inter duos consulatus anni docciii in-
. . . videatur fortuna. Nam dii nimiam teressent; SIgon. Fabius tertium ctxn
^
1 , 1 ,,
i5o T. LIVII
dem consulem refici non liceret. Vix prae strepitu* au-
dita lex est : tribunique plebis
nihil id impedimenti ,
futurum, aiebant .ve ad populum laturos uti legibus :

,
solveretur. Et ille quidem in recusando perstabat,

ergo attineret, legesferri, rogitans quibus per eosdem ,
qui tulissent fraus fieret ? Jam regi leges, non regere.

,
Populus nihilominus suffragia inibat, et, ut qu.Tque

intro vocata erat centuria 9, consulem liaud dubie Fa-
.
bium dicebat. Tum demum consensu civitatis victus:

Dii approbent ,
quod agitis ae.turique estis , Qui-
rites. Cceterum , quoniam in me , quod vos vultis , fa-
cturi estis, in collega sit mece apud vos gralice ‘® locus.
P Decium expertum mihi concordi collegio virum
.
,
dignum vobis, dignum parente suo, qumso, mccum

consulem faciatis. Justa suffragatio visa: omnes, qu«e
supererant, centuria; Q. Fabium, P. Decium consules
dixere. Eo anno plerisque dies” dicta ab aedilibus,
•uUtum gfMit an. 44 5« quartum 4^6; tem illa a tribuno lata erat ; v. VII , 4^*
Duk. ('onf. ad rap. 3, n. 5 et Drak. ; 9 Ut quaque intro iHscata erateen-

.
ad buuc locum; DudwelU de (Wells turia per ponticulos in septum, seu

Diss.X, seo LXVIll. Per eosdem — ovile, locum in Campo Martio caO'
qni tulissent; nempe tribunos plebis. cellis clausura, quo transibant centu-
8 Pret strepitu; coof. ad VI, 40 , rlae, quae ab eo, qui cornitia habe-
n. I. — attineret; vide ad II, bat, per praeconem vocatae in suffragia,
41 , 0 4 . . —
Qutd ergo attineret : aiti^ vel revocatae mittebantur. Confer ad
nere jubebat legi J. K. Gronov. nt llb. III, 5i, n. 3; XXV, a, n. 5 ;
XXVI,
II ûid attinuisse Hernicis paulo
4 aa, n. i et 5; XL, 4^y n. 3; XLV,
— Haud
:
,
ante hostibus capti agri tertiam par- 36, n. 5. dubie ; vide ad I,

tem reddi ?y \ , a3 attineret cum : 9* n. 3.
mor't’di corpore uno civitatis, guem 10. In collega sit mea apud tôs
immortalem esse deceat, consenescere gratitw locus, eleganter pro ; in collega
vires. XXXVII, i5 : sin autem ma- addendo vestram mihi probetis gra-
nendum ibi nihilominus sit, quid atti- tiam ;
Uorr.
nere claudi portum.^ Sed Gronovlo 1 P. Decium expertum ( vide ad
.
nullus consentit codex. En. Per — II, aq, n. i) mihi concordi collegio
eosdem, qui tulissent per tribunos pl. virum; vide IX, 4* &q< Sujfraga- —
qui ,
quod semel ad populum tulissent, tio; vide ad IV, 44 , n. 2 .
directo antiquare veriti ,
oblique et c la. Eo anno plerisque dies dicta ab
longinquo elidebant: J. Gmn. Lex au> adilibus, h. e. mullis, vel potius per-
Digitized by Googie
, ; t ,
liber x. cap. xiii. xiv. iSi

quia plus, quam quod lege'* (initum erat, agri pos-
siderent : nec quisquam ferme est purgatus : vincu-
lumque ingens immodica- cupiditatis injectum est,
XIV. Consules novi, Q. Fabius Maximus quartum

et P. Decius Mus tertium, quum inter sfe' agitarent,
uti alter .Samnites hostes, alter Etruseos deligeret,
quanta-que in hanc, aut in aliam provinciam copia-
satis, et uter ad utrum bellum dux idoneus magis es-
set; ab Sutrio et Nepete’ et Faleriis legati, auctores,
concilia Etruriae populorum de petenda pace haberi
totam belli molem in Samnium averterunt. Profecti
consides, quo expeilitiores commeatus essent et in-
qua* venturum bellum foret, Fâbius
certior hostis,
per Soranum, Decius per sidicinum agrum, in Sam-
nium legiones ducunt. Ubi in hostium hnes ventum
est, nterque populabuiulus effuso agmine^ incedit.
Explorant tamen latius, quam populantur; igitur non
fefellere * ad Tifernum hostes in occulta valle iiistru-
mitis f ut capite XXVII, ii; 9, n. i) legati ablegati; qui missi

XXXV, 6; XLIV, 41; saepe apud erantt at II, 3; II, i3, n. 1 II, i5; ;
scriptores argenteae aetatis; ride ad III, 37; IV, 37; V, a3, n. 33jXXn,
Tac. Ann. III, q 8, n. 10. 36 extr.; XXX, 19, n. a; XXXII,
i3. Quia p/uj, quam quod lege Li> I, n. 6; XXXII. a?; XXXVIII, 8;
«inia Sextia Jxnitum (definitum ; vide XLII, 43; XLIV, 14, ig- Conf. ad
ad III, i3, n. 8; IX, 34; XXI, 4; XXVII, 5, n. 4> — * Auctores, nun-
XXXIX, 17; XLII, II, 47) eratf tiantes. Cf. ad II, 58, n. I.
agri poisidertnt; vide ad VI, 35, n. 3. 3. Qua iênturum bellum foret; vide
— AVe quisquam ferme reus est pur~ ad cap. ra , n. a. Quo. Grut. male.
gatus^ crimine absolutus. Purgare pro- Quo et qua differunt ; supra IX , 3,
prie est excusare , refellere, te defen- quo , aut qua eamus. Certiu erat ho-
dere , ut VIII, a3; XXVII, ao stis quo bellum venturum foret; at
XXXIV, 6a X XXVIII , 4 8.
;
incertus , qua. Noverat bellum a se
i4‘ yincnlumque ingens immodicce ventunim esse , at qna parte hostis
cupiditatis injectum est scii, posses- invaderet, ignorabat Qua itaque om-
Horibus agri, nisi legendum cupidi- nino legendum; id enim pro qua parte,
tati; Oronovius. qua via poni solet Conf. Drakenb. ad
Car. XV. i. Quum inter se agita- hunc locum. En.
rent; vide ad II, 3a ,
n. a. 4. Effiso agmine; vid. 1, 14, n. 7.
a. Ab Sutrio et Nepete (vide VI, 5. tgilur non fefellere, scii. Roma-
Digitized by Googie
, , ,
i5a * T. LIVII
cti
,
quam ingressos Romanos superiore ex loco ado-
riri parabant. Fabius, impedimentis in locum tutum
remotis, praesidioqne modico imposito, pnemonitis
militibus adesse certamen ,
quadrato agmine ad prae-
dictas hostium latebras succedit. Samnites , desperato
improviso tumultu®, quando in apertum semel discri-
men evasura esset res, et ipsi acie justa maluerunt con-
currere: Itaque et in aequum descendunt, ac fortunae
se, majore animo, quam spe, committunt. Caeterum,
sive quia ex omnium Samnitium populis, quodeum-
que roboris fuerat contraxerant seu quia discrimen
, ,
summae rerum augebat animos, aliquantum aperta

quoque pugna praebuerunt terroris. Fabius, ubi nulla
ex parte hostem loco moveri’ vidit, M. Fulvium et
M Valerium, tribunos militum, cum quibus ad pri-
mam aciem procurrerat, ire ad equites jubet et ad-
hortari, ut, siquando umquarn equestri ope adjutam
rempublicam meminerint illo die annitantur, ut or- ,
dinis ejus gloriam invidam praestent. Peditum certa-
nos, seu consules. Coiifrr ad III, 8, tumiter occf//ro XXIX, 33, n. i, et
n. a. — Quadrato agmine; vide «d XXXI, a; vel apertum preelium insi-

U, 6, n. 3. XXXI, 36 pr.
diis
6. Drsperato improviso tumuitn 7. Hostem loco moveri rudit; al. vr-
quum desperassent se iuipntviso possa det. — M. Fulvium; 4 MSS optims

Romanos adoriri, terrere et turhare. nots Maximum filium, probb. Gron.
Conf. ad 37, n. 4, et HXI, 16, n.
I, Crev. et Strotb. Aliquot codices,
5. — Quandb; vide ad V, a5, o. 3. tum Gronuviani tum , nostri, et Cam-
Apertum discrimen, ut mox dis- pani editio, bauc lectionem exhibent.
crimen snrnnue rei (vide ad VI, 17, Eamdem firmat ipse Livius , a quo mox
n. 4 ) et aperui pugna b. e. in campo consul memoratur hos juvenes, part
aperto, libero, patente (cf. ad \X1, comitate utrumque laudibus el pro«
3a , n. 7 ), ut acies aperta XXXVUI, missis onerasse. Nimirum quamvis al*
41 (nisi ibi sunt explictiti ordines, ter ex his nihil tamen ei
illius esset,
quo sensu acies, agmen et cornua la- praeiîpuum tribuit consul sed parem ,
tius pandi dicuntur II, 3o; XXII, in utmmqur benignitatem ostendit.

4; XX VIII, 33; XLI, a6 ); et aquum Ideo nobis vulgata lectio, M. Fulvium,
certamen XXII, i3, n. a; nisi potius minime videtur a Livii manu profe-<
improviso tumultui opponitur, ut aper- cta. Ed.
Digitized by Google
, — 1
A. C. > 9 *.
V. C. iii. LIBER X. GAP* XIV. 53

mine^ immobilem hostem restare; omnem reliquam
spem in impetu esse equitum. Et ipsos nominatim
juvenes, pari comitate utrnmque, nunc laudibus,
nunc promissis onerat caeterum , quando ne ea quo-:
que tentata vis proficeret, consilio grassandum ‘J, si

nihil vires jnvarent, ratus, Scipionem legatum has-
tatos primae legionis subtrahere ex acie, et ad montes
proximos, quam pos<v^ occultissime, circumducere
jubet ; inde ascei^lÛBflVîo a conspectu erigere in mon-
tes agmen, aversoque hosti ab tergo repente se os-
tendere. Equites, ducibus tribunis, haud multo plus
hostibus, quam suis, ex imprtfi|bt3 ante signa evecti,
praebuerunt tumultus; adversus' incitatas turmas stetit
immota Samnitium acies, nec parte ulla pelli, aut per-

rumpi potuit: et, postquam irritum inceptum erat,
recepti post signa praelio excesserunt. Crevit ex eo
hostium animus; nec sustinere frons prima tam lon-
gum certamen incresceiitemque fiducia sui vim po-
tuisset, ni secunda acies “ jussu consulis in primum
successisset: ibi integrae vires sistunt invehentem se
jam Samnitem et tempore .improvisa ex montibus
:
signa claniorque sublatus non vero tantum metu ter-
8 . Ptditum (io) certamine immobi- —Jn primam Sigon. et codd. quidam.

lem hostem restare, persure, mtnere, Sed vulgatum nunquam sollicitandum
vel retialere; vid««d IV, 58, o. 5. fuit; II, 46 , sic in primum infestis
Juitnes Fulviaiii et Valerium. hastis provolant duo Fabii; 111, 61 ,
Quando ne ea ^moque tentata vis pro-- ex equis desiliunt, eedentibiisquc Jam

Jicertt. Hic aliquid mendi latere au- suis provolant in hoc li-
primum, etc.;
spicamur. Sensus esse debet , at forte bro inf. cap. 4 arma signaque per
,
accideret ut ea quoque via tentata ni- turbidam Imccm in primo apparebasu;

hil proficeret. Eo. XXV, î,prma legio et sinistra ala
9 . Consilio grassandum; vide ed in primo isutrueta. C^Sall. Jugurtb.

III, 44, u. ro. ; cap. 59 et 68 Senec. Epist. CVIll;
ro. Recepti post signa equites rom. Juatinnra, XH,
;
7 . Eo. — Tempore; /
f t . iV/ secunda acies ,,,in primum vide ad II, 47) n. 4 . — Sublatus et
successisset; ita MSS et edd. antt.^ ad signa et ad clamorem pertinet:
n'»n in primam; vide ad II ,
qo, n. '3. Gronovius.
Digitized by Googie
;
i54 .t. LIVII

ruere'® Samnitium animos. Nam et Fabius Decium
collegam appropinquare exclamavit, et pro se quisque
miles, adesse alterum consulem, adesse legiones, gau-
dio alacres fremunt: errorque utilis Romanis‘ôblatus
fug ae formidinisqiie Samnites implevit, maxime terri-
tos, ne ab altero exercitu integro intactoque fessi op-
primerentur; et, quia passim in fugam dissipati sunt,
minor caedes'*, quam pro tanta victoria, fuit: tria
millia et quadringenti c,Tsi , capti trecenti ferme et
triginta : signa militaria capta tria et viginti.
XV. Samnitibus Apuli se ante prx*lium conjunxis-
sent, ni P. Decius consul iis ad Maleventum' castra
objecisset, extractos deinde ad certamen fudisset; ibi
quoque plus fug:e fuit, quam caedis duo millia Apu- :
lorum caesa spretoque eo hoste, Decius in Samnium

:
legiones duxit. Ibi duo consulares exercitus, diversis

vagati partibus, omnia spatio quinque mensium evas-
tarunt quadraginta et quinque loca in Samnio fuere,
:
in quibus Decii castra fuerunt : alterius consulis sex

et octoginta. Nec valli tantum® ac fossarum vestigia
relicta, sed multo illis insigniora monimenta vastitatis
circa regionumque depopulatarum. Fabius etiam ur-
bem Cimetram cepit ibi capta armatorum duo millia
:
quadringenti : c.xsi ferme pugnantes ad quadringentos

triginta. Inde, comitiorum causa Romam profectus,
11. Non vero tantum metu terruere; Gron. T)c similt errore conf. cap. 4 *-
ride ad I, a 5 , n. 9. i 4> Minor cardes, <juam pro tanta

1 3 . Errorque utilis Romanis obla- victoria; vide ad lib.VII ,
c. 33 , n. a.
tus; vide ad V, i5, n. 6. Error ple- Gap. XV. i. dd Maleventum; vida

rumque inutilU et damnosus esi, prae- ad IX, ^7, n. 7.
aertim belli, obi non licet bis peccare ; a. Nec i*alli tantum . . . sed etiam
hic autem error, dum putant vincere vide ad I, 40, n. i. Hic locus polchre
se, victores fecit Romanos: nam suos coniirraat ,
quod observarunt I.ipsius,
quoque in acie stantes fefellerat Fa* Milit. roin.V, i, et Schel. ad H^gln.

bius, ratos adesse alteram consulem, iira,Romanosinexpedltionibusniil-
et eo gaudio exsultantes frementesque; lam noctem sine castris egisse; Duk.
Digitized by Google
; ^ , ,
uc IiUm LIBER X. GAP. XV. i55

maturavit eam rem agere ^ quum primo vocatae^ Q. :
Fabium consulem dicerent omnes centuria*, Ap. Clau-

dius consularis candidatus, vir acer et ambitiosus, non
sui magis bonoris causa, quam ut patricii recupera-
rent <luo consularia loca^, quum suis, tum totius no-
bilitatis viribus, incubuit, ut se cum Q. Fabio consulem
de se eadem fere, quae priore
dicerent. Fabius primo,
anno, dicendo, abnuere circumstare sellam® omnis :
nobilitas; orare, ut ex coeno plebeio

consulatum ex-
traheret m.ijestatemque pristinam tum honori, tum
patriciis gentibus redderet. Fabius, silentio facto, me-
dia oratione* studia hominum sedavit: facturum enim
se fuisse dixit , ut duorum patriciorum nomina reci-
peret^, si alium, quam se, consulem fieri videret: nunc
se sui rationem comitiis, quum contra leges '“futurum
sit, pessimo exemplo non habiturum. Ita L. Volum-
nius de plebe cum Ap. Claudio consul est factus, priore
item consulatu" inter se comparati. Nobilitas obje-
ctare Fabio, fugisse eum Ap. Claudium collegam.
— Monimenta iotell. ,
ad insigniora deinde, vel almile aliufl; at Livium ita
et vastitatis; Strofh. loqui solitum inir. videbimus ad lib.

3. Maturant eam rem agere comi- XXII, 4 ^. Ep-
tia habere. 6. Circumstare sellam curulem Fa-
4. Quum primo vocata! eentu- bii.
rin vide ad III, 5 1, n. 3 . — Omnes 7. Ut ex cerno plebeio consulatum

eae centuriate que primae in omle extraheret, adimeret neque redderet
voc.*tikantur ad ferendum suffragium; plebeio, eum dehonestanti.
nimirum ee centuriae quae primo loco« 8. Media oratione ; vide ad 1 , 3a
post praerogativam tamen, ut apparet n. 5 .
ex cap. 93 infra, inibant suffragia, 9. Patriciorum nomina reciperet;

distinguel>antur a caeteris, appeUaban- vide ad IX, 46» n. 5 .
turque primo vocattr ,
ut observavit 10. Contra leges Jitturum; vide ad
Sigonius. En. cap. i 3 , n. 7.
5. Duo consularia loca ; conf. ad r 1 . Priore item consulatu (vide IX ,
IV, 16, n. 5 . —
Fabius primo ^ etc. 4a )
inter se comparati conjuncti,
Primo ignorant multi codd. nec desi- collegs qui fuerant ;
vide ad VII, 33 ,
derari Sigon. videbatur, fortasse quod n. I , et XL, 46. n. t.
videret post eam vocem non inferri la. Fugisse eum Ap. Claudium eot-
Digitized by Googie
—
i56 T. LIVII ScX

eloquentia civilibusqiie artibus baucl tlubie prae-
stantem.
XVI. Comitiis perfectis, veteres consules jussi bel-
lum in Samnio gerere, prorogato in sex menses im-
perio: itaque insequenti quoque anno, L. Volumnio,
^^.p. Glandio consulibns ‘, P. Decius, qui consul in Sam-
Jîo relictus a collega fuerat, proconsul idem populari
non destitit agros, donec Samnitium exercitum, nus-

quam se praelio committentem, postremo expulit fini-
bus. Etruriam pulsi petierunt , et quod legationibus ,
neqnidquan sa;pe tentaverant, id se tanto agmine ar-

matorum, mixtis terrore precibus, acturos efficacius
rati, postulaverunt principum Etruriae concilium. Quo
coacto, per quot annos pro libertate dimicent cum Ro-
manis, exponunt. Omnia expertos esse, si suismet ip~
sorum viribus tolerare tantam molem belli possent:
lentasse etiam haud magni momentifinitimarum gen-
tium auxilia : petisse pacem a populo romano, quum
bellum tolerare non possent: rebellasse quod pax ser- ,
vientibus gravior , quam liberis bellum esset. Unum sibi

spem reliquam in Etruscis restare : scire , gentem Italice
opulentissimam armis, viris, pecunia, esse ; habere ac-
colas Gallos'^, interferrum et arma natos, feroces quum
suopte ingenio, tum adversus romanum populum : quem
captum a auroque redemptum haud vana jactan-
se
tes, memorent. Nihil abesse, si sit animus Etruscis, qui
legam; vide ad lib.VTII, c. 33 , n. 5. Tentasse etiam ^..auxilia, periculum
1 3. Eloquentia civilibusque artibus, ae fecisse, an ea consequi possent , ut
ctc. ;
vide ad IX , 4^* n. 3. spem pacis et triumphi XXI,
tentare
Cap. XVI. I. L. Folumnio et A. la; XXVIII, 38j XXXIII, '37. Cf.
Claudio consulibus. Monuit Olareaims ad IX, 35, n. i. — Rebellasse; vide
Irgeudura esae iterum consulibus ; hoc ad II , 43 , n. 3 .
quod ipae Livius cap. prvced. innait^ 3 . Callos inter ferrum et arma na-
priore item consulatu inter se compa- tos; vide ad IV, i5, n. 3 .
rati. Vuere enim ante una ronauLea an. 3. Auroque redemptum; vide ad V,
446.Tide ad lih, IX, cap. 43. £d .
59 , n. I.
Digitized by Googlc
, ,;
LIBER X. CAF.' XVI. XVII. 157

Porsetuequondam majoribusque eorum fuerit, quin.
Romanos omni agro cis Tiberim pulsos, dimicare pro
salute sua, non de intolerando Italice regno, cogant.
Samnitem illis exercitum paratum , instructum armis,
^tipendio, venisse: confestim sequuturos, vel si ad
ipsam romanam urbem oppugnandam ducant.
XVII. Ha-c eos in Etruria jactantes molientesqiie
bellum domi* romanum urebat nam P. Decius, ubi :
comperit per exploratores profectum Samnitium exer-

citum, advocato consilio, « Quid per agros, inquit, sa-
« ganiur, vicatim* circumferentes bellum? quin urbes
« et moenia aggredimur? nullus jam exercitus Samnio
« praesidet ^
; cessere finibus, ac sibimet ipsi exsilium
Approbantibus cunctis, ad Murgantiam
n conscivere. »
validam urbem, oppugnandam ducit: tantusque ardor
militum fuit, et caritate ducis, et spe majoris, quam
ex agrestibus populationibus pr®da? , ut uno die vi ,
atque armis urbem caperent ibi duo millia Samni- :
tium et centum pugnantes circumventi captique et :
alia pra>da ingens capta est; quae ne impedimentis gra-

vibus agmen oneraret, convocari milites Decius jubet.
Cap. XVll. I. Bellum domi (in ipsa a. Fîcatim circumferentes bellum;
terra sua, in Samnio) romanum ure- vide ad V, 5 , n. a ,

et IX , 4 1 , n. 3 .
bat, Tcxabat ,
affligebat eos, eorum 3 . Exercitus Samnio praesidet, prar*
terram ferro ignique Tastabal. Confer sidio esty ut XXIIy tc ext.; XXIII,
X , 47, n. 6; XXVI, i 3 ,
n. 5; 3 a, n. a; XXIV, 40, n. x;XXXVl,
XXVII , 29 (ubt vide Drakenborcb. 5 ; XXX VIII, 5 1. Sic et praesides pro^
et Gebkard.) ;
XXXII, 11, n. i 3 ; vinctarum exercitus XXIII, 48 , n. 4
XXXVI ,
a,3 ; et ad Silium, VII, 490. nam praeses est defensor, vel qui tue-
Hinc XL, i 5 pr. quod invidiam tuam tur, ut VI, t6y n. a'; X , aa , n. 5 ,
urit, vexat, cruciat, vel excitat, ir> al. Similiter ?rpcxa6iCttY Torres et itri
ritat y
ut incendere, accendere, xxiea> Totrov dicunt Orcci. Cf. Schweigh. ad
6x1, ictptxxiiedxi. Conf. ad Sil. XVI Polybium, II, a4, o. 6; XX, 3 ,n. 3 ;
5 i 3 ; X VII , xg 4 ; Uuk. ad Flor. II , 6 XX y 6, n. 8. —
.Hurfântia Samnii
n. •i. — Consilio advocato; al. concilio. oppidnm y

Mcpyfvrix et Mcpyfvriov
Consilium dicebatur, quum legatos, apud Stephanum , situs incerti. Mox
etc. in consilium advocarent impeta* captique et,., capta est; vide ad I,
tore». Cf. I, 54 y
n. I, et VIII, 6 ,
n. 6 . 3 ,
n. 8.
,
i58 T. LIVII
« Haccine, inquit, victoria sola, aut hac pneda con-
a tenti estis futuri? Vultis vos pro virtute spes* gerere;
a omties Samnitium urbes fortunarqiie in urbibus re-
a lictae vestrae sunt; quando legiones eorum, tot prae-
a liis fusas, postremo Bnibus expulistis. Vendite® ista',
a et illicite lucro mercatorem, ut sequatur agmen; ego

a subinde suggeram , qua- vendatis ad Romuleam ur- :
a bem® hinc eamus, ubi vos labor haud major, praeda

i<major manet. » Divendita praeda, ultro adhortantes
imperatorem ad Romuleam pergunt. Ibi quoque sine
opere, sine tormentis, simul admota sunt signa, nulla
vi deterriti a muris, qua cuique proximum fuit’, scalis
raptim admotis, in moenia evasere; captum oppidum

ac direptum e.st : ad duo millia et trecenti occisi, et
hominum capta, et mdes ingenti praeda po-
sex millia
titus quam vendere, sicut priorem, coactus, Feren-
:
tinum inde, quanquam nihil quietis d;ibatur, amen
4. ruitis vos pro virtute spes gere- litibus divisum, Alias prcedam ipsarn
re; omnes Samnitium, etc. Ira inter* ait, e.tceptis corporibus cnpf/m (quae
pungendum et si ante vultis sappleod. a questore vendebantur, ut, quod
puto y non fligniim interrog. post ge- inde refectum esiet, in publicum re*
rere ponendum. Sic et nu.s dicimus : digeretur), militibus cum cura, ttt
IVoUt ihr...so sind, etc. Quando; — quam eequissima esset, permilites esse
vide ad V, a 5 , n. 3 divisam HWYlll
; vide
.
a3,etlocft,
5 . Fendite ista et illicite lucro mer- qu» Dukems scii. V, aa ;
ibi citavit ,
catorem , agmen sequentem , vel ut X, 46 ; XXIII, 3 -; XXIV,

VII, a7;
agmen sequatur, divendita prtrda. . .
16; XXVII, 19; XXXVI, 3 o;
..quam vendere coactus ; conf. cap.
.
XXXVII, 5 Confer lod., Lips. de
. >•
iO extr. et Polyb. X, 16; ubi Scbw. Milit. roman. lib.V, cap. 1 5 , et Schelil
praeter alia notavit haec: «Ex ipsis Diss. IX.
.scriptoris verbis cap. 17 ct sto intelligi 6. Romuleam urbem .Samnitium, ut
videtur, praedam ip.sam ,
prius quam et apud .Stephanum Pwu.uXt*, vcl Hir-
vendita esset, militibus cessisse et ab pinorum. —
Ubi 'iHiS labor haud ma-
ipsis deinde esse venditam. Et quum jor (al. magnus) manet; conf. ad II,
persaepe praede militibus divise men* 40, n. 4.
tioiieni idem Livius faciat, non nisi 7. Qua cuique proximum fuit, ea
unum tamen invenimus locum, XX XV, murorum parte, quae cuique proxima
f
,
ulli diral ,
prtedam ^*endemiam quee- fuit; Doer. — ^d duo millia et tre-
stori datam ; quod inde refectum, mi- centi; vide ad JV, 59, n. 4.
Digitized by Googie
;
u c 1^1 B. X. CAP. XVII. XVIII. i59

summa alacritate ductus. Ca*terum ibi plus laboris ac
periculi fuit ; et defensa summa vi moenia sunt , et
lucus erat munimento natnraque tutus; sed evicit om-
nia assuetus praeda* miles; ad tria millia hostium circa
muros caesa praeda militis fuit. Hujus oppugnatarum
:
urbium decoris pars major in quibusdam annalibus

ad Maximum trahitur. Murgantiam ab Decio, a Fabio
Ferentinum Romiileamque oppugnatas tradunt: simt,
qui novorum consulum hanc gloriam faciant; quidam
non amborum, sed alterius, L. Volumnii: ct Samnium
provinciam evenisse.
XVIII. Dum ea in Samnio, cujuscumque ductu au-
spicioque, gererentur, Romanis in Etruria iterum bel-
lum ingens multis ex gentibus concitur ; cujus auctor
Gellius Egnatius ex Samnitibiis erat. Tusci fere omnes
consciverant bellum traxerat contagio * proximos
‘ :
Umbriae populos et gallica auxilia mercede sollicita-

:
bantur omnis ea multitudo ad castra Samnitium con-

:
veniebat. Qui tumultus repens postquam Romam per-

latus est, quum jam L. Volumnius consul cum legionibus
secunda ac tertia sociorumque millibus quindecim pro-
fectus in Samnium.esset, Ap. Claudium primo quoque
tempore in Etruriam ire placuit duae romanae legiones :
sequutae, prima et quarta et sociorum duodecim millia ;
castra haud procul ab hoste posita. Casterum magis eo

profectum est*, quod mature ventum erat, ut quosdam
spectantes jam arma Etruriae populos metus romani
nominis comprimeret quam quod ductu consulis quid- ,
qnam ibi satis scite, aut fortunate gestum sit. Multa
Gap. XVIII. i. Tiuct fere omnes 3. Certerum magis eo ,

quod ma--
consciverant bellum; vide ad llb, IV^ ture ‘t*entum erat ,
profectum est, scii,
cap. 4 t n* aliquid, ut paasim profcere aliquid,

a. Traxerat contagio proximos Um- multum, plus, vel simplic.
britr populos; vide ad II » 5, n. Strotb. — Spectantes jam arma; vide
, :
. ,C,o T. LIVII v.c.i^.

temporibus iniquis commissa : spesque
prielia locis et
in dies graviorem hostem faciebat; et jam prope erat,
ut nec duci milites, nec militibus dux satis fideret.
Literas ad collegam arcessendum ex Samnio missas, in
trinis annalibus invenio; piget tamen incertum ponere,
quum ea ipsa inter consules populi romani, jam ite-
rum eodem honore fungentes discrepatio fuerit
Appio abnuente missas; Volumnio afhrmaiite, Appii
se literis accitum. Jam Volumnius in Samnio tria ca-
stella ceperat, in quihns ad tria millia hostium caesa
erant dimidium fere ejus* captum et Lucanorum sedi-
,
:
tiones , a plebeiis et egentibus ducibus ortas, summa

optimatium voluntate per Q. Fabium proconsulem,
missum eo cum veteri exercitu compresserat. Decio ,
depopulandos hostium agros relinquit ipse cum suis ;
copiis in Etruriam ad collegam pergit quem adve- :
nientem Iseti omnes accepere. Appium ex conscientia

sua® credo animum habuisse haud immerito iratum,
si nihil scripserat illiberali et ingrato animo si eguerat
; ,
ope, dissimulantem. Vix enim salute mutua reddita,

quum obviam egressus esset, « Satin’ salva-’, inquit.
ad f, 9 , n. 3. —
tamen incer- bus Lticanoruui. Conf. Heyn. Opusc.
tum ponere. Pr<*Uta fsl a WalcUio, Acad. t. 11, p. aC5.
trmend. I/iv. p. 36, emendatio piffet 6 . j4ppium ex conscientia sua , sc.
fnmen ut certum ponere ^ ad srnten- mala, ut passlm , b. e. ob, vel potius

llam rl latinitatem prubaUssima : an secundum raht ,
credo animum ha-
etiam ad Hdem, nondum ,
ut opinor, ad buisse... animo Conf. ad I, 3,
etc.
llqnidum prulVssiumqnc perduci pote- n. 8 . Mox pro dissimulantem forte le-

lit. Quidni enim perinde credamus, gendam dissimulasse, vel potius cum
Livium scripsisse ,
pig^ tamen id cer- Oron. credo animatum fuisse : haud
tum ponere t etiamsi elegantius videtur i.iratum , etc. •— Credo Appium , al
AValcbiaiuim ut certum? Vide Buttn. nihil scripserat ,
quum sibi conscius
Observat. Liv. p. 47 Eo. . esset a senon accitum esse collegam,
4 Jam iterum eodem honore fun-
. habuisse animam haud immerito ira-
gentes, qui non nisi concordibus col- tum eunidem illiberali et ingrato
:
legis iterum tribui solet. animo dissimulasse, si eguerat ope,

5. Dimidium fere ejus numeri ca- atixilinmque collegte imploraverat. Eo.
ptum. 4 pleheiif et egentibus duci- 7 . Satin’ salvee; vide I, 58, o. 3.
Digitized by Coogle
; , :
-s- ^
t liber X. GAP. XV III. XIX. I6i

« L. Volumni ? ut sese in Samnio res habent ? Qua- te
« causa, ut provincia tua excederes*, induxit?» Vo-
lumnius in Samnio res prosperas esse ait; literis ejus
accitum venisse : qu* si fals* fuerint, nec usus sui
sit in Etruria, extemplo amversis signis abiturum,
a Tu vero abeas, inquit, neque te quisquam moratur
« etenim minime consentaneum est, quum bello» tuo
ad opem ferendam aliis
« forsitan vix sufficias, hic te
« Bene, Hercules '% verteret, dicere

gloriari venisse.»
Volumnius; malle frustra operam ‘ insumptam, quam '
quidqnam incidisse, cur non sati.s esset Etriiri;e unus

consularis exercitus.
XIX. Digredientes jam consules legali trihiiniqiic
ex Appiano exercitu circumsistunt pars imperatorem :
8 Vt propincia tua ejreed^res; vide

. taê, finibus provincia sua egre<U au-
ed lib. 9 Nota Dukeri ad
II, c. *>• * derent , eorum sive gloria sive prada
,
TCXVII, 43 «t hac •« Non Hcebat : rnplditit.s legibus coercita fuisse vide

injuMU aenatua de provincia exire et tar. •»
exercitum educere. Cf. X, 37; XXIII, 9. Quum bello tuo, tibi mandato,
41; XXVIII, XXIX, 7, n. 19;
; forsitan vix suffeias par sis, illud
XXX, a4 ; XXXI, 4«; XXXVI, bene gerere el periicere possis : ut
39 40 ; XLI ,
, 7 ;
XLIU, i ; Dio Caa*. passim sujjieere pro parem esse, satis
XXXIX, pag. 1 1(»; Sueioo. Cses.
lib. valere*, vel satis virium habere. Conf.
XXXI, et loc. clasa. Cicer, in lM»on. X. a 5 , u. 9i XXI, 8, n.a; XXIX,
X XI mitto exire de provincia ,
edu- 16, n. a, XXIX, 17, n- 5 ; XXXVI,
—
,
cere exercitum , bellum sua sponte ge- 45, R. a. Hic te. . .gloriari venisse.
rere ^ in regntun injutsu popuU aut se- Magis placeret huc, quod praferunt
natus accedere : ûte ûum plurima unus Hearnii codex, unus e nostris,
leges veteres, tum lex Cornelia maje- Campanus et quidam al. £0.
statis, Julia de pecuniis repetundis pla- fo. Bene, Hercules, 'i*erteret; cf.
nissime "Xfetant. Quaodo autem et a ad I, a 8 , n. i, et VII, 39, n. 5 .

qoibua lata fuerint veteres leges, quaa II. Isuumptam; istsitsnere operam
dicit Cicero non constat ; nuUas certe
, est impendere. Cic. de invent. 11 , 38 ,
de ea re memorat Livius. Sed veroai- ûid sumptus in eam rem, aut laboris
miie est, jam pluribus factis provin- insumpserit. Ed. —> Quam quidquam
ciis, qua suum quseque praesidem ha- incitiisse vide ad 1 , 46 , n. 7 . —
y4e-
bebant, latas fuisse. Nam aenatua, cidisse Lovel. 4 «
quod ex vulgala le-
provincias decernens, simul suos cui- edonis interpretatione naturo putamus.
que lines designabat. Sed quum nihilo Sapissime enim mcidere, pxo accidere
minus raolti , spreta senatus auctori- ap. Livium est. Cf. Drak. ad h. I. fin.
///.
Digitized by Googie
: , , , ; ;
i(h. T. LIVII
suum ne collegee auxilium quod acciendum
orare , ,
sua sponte oblatum sperneretur' plures

ultro fuerit,
abeunti Volumnio obsistere atque obtestari, ne pravo
cum collega certamine rempublicam prodat * ; si qua
clades incidisset, desertori magis, quam deserto, norim
fore: eo rem adductam, ut omne rei bene, aut secus
gestcc in Etruria decus dedecusque ad L. olumnium V
sit delegatum^ : neminem qumsiturum, qua: verba
Appii, sed quce fortuna exercitus fuerit : dimitti ab

Appio eum, sed a republica et ab exercitu retineri;
experiretur modo voluntatem militum. Haec monendo
obteslandoque , prope restitantes* consules in con-
cionem pertraxerunt ibi orationes longiores babitae :
in eamdem ferme sententiam, in quam inter® paucos

certatum verbis fuerat. Et quum Volumnius, causa su-
perior, ne infacundus quidem adversus eximiam elo-
quentiam collega* visus esset cavillansque Appius, ;
acceptum referre^, diceret, debere, quod ex muto at-

que elinguifacundum etiam consulem haberent; priore
Cap. XIX. I. Sua spontt oblatum noxam cri-

errare grammaticos, qui
sperncrftur loquuntur fanquam cre- men noxiam vero poenam dici existi-
,
dentes Appio, ncg.ifili accitum e&.sc ;

ment. Conf. Drakriib. et ad II, Sg,
sed malim sperneret vcl aspernaretur: n. 3; VIII, 18 , n. 3; VIII, aS, n. 7 ;
oemo enim spernebat prxter ipsum Periz. ad Sanet. Min. IV, 4 , aa. Mox
imperatorem; Gronovius. Recte, opi- rem et deinde rei; v. ad 1 , 3, n. 8 . ,
nor ,
Hftl ad huDC quoque verbum re- 3. Dedecus ad L. Volumnium sit
ferri potest. delegatum vtde ad VI a 8

, ,
n. 4«
a.Rempublicam prodat; vld. ad II 4 . Prope restitantes, resistentes, ut
43, n. 5. —- Si qua, aliqua clades in- VII, 3p, n. 5; vel subindo subsisien- ^
cidisset; vide I, 46 , n. 7 Noxitt . — tes, iiun progredientes. Coni'. XXX,

fore, crimini, culpse, vel damno, vel 3i f.
pernae ; quae omnia et apta sunt b. 1 . et 5. in quam inter paucos, inter co-
boc verbo designantur. AI. noxtr. Cf. mites ct proximos utriuaque (inter
Ouk. ad XLI , a3 , u. 1 5 , ubi monet consules, legatos iribunosque), certa-
Livium alttMiqtu* pro damno, injuria, tum verbis fuerat, brevibus dictis al-
naalo magis dicere noxam quam ternis et altercatione;Gron.
noxtam. Alit putant, noxam ct ifo- 6 Sibi acceptum rejerre, tribuere
.
xiam (scilic. rem) niliiJ differre, et debere, scilic. milites;
Digitized by Google
, : :;
A. C> 396.
U. O. 4^6. LIBER X. GAP. XIX. i63
consulatu, primis utique mensibus, hiscere eum ne-
quisse, nunc jam populares orationes serere: «Quam
« mallem, inquit Volumnius tu a me strenue facere, ,•
«quam ego abs te scite loqui didicissem. » Postremo

conditionem ferre, quce decretura sit, non orator (ne-
que enim id desiderare rempublicam ), sed imperator
uter sit melior. Etruriam et Samnium provincias esse
utram mallet, eligeret. Suo exercitu se vel in Etruria,
vel in Samnio gesturum. Tum militum clamor ortus,
ut simul ambo bellum etruscum susciperent quo ani-
madverso consensu Volumnius, «Quoniam in collega;
« voluntate interpretanda, inquit, erravi; non com-
« mittam, ut, quid vos velitis, obscurum sit. Manere,
« an abire me velitis, clamore significate. » Tum vero

tantus est clamor exortus, ut hostes e castris exciret
armis arreptis in aciem descendunt : et Volumnius
signa canere, ac vexilla efferri e castris jussit. Appium
addubitasse ferunt, cernentem, seu pugnante, seu
quieto se , fore collegae victoriam deinde veritum , ne :
suae quoque legiones Volumnium sequerentur, et ip-

sum flagitantibus suis signum dedisse. Ab neutra parte
satis commode instructi” fuerunt nam et Samnitium :
dux Gellius Egnatius pabulatum cum cohortibus paucis

ierat, suoque impetu magis milites, quam ciijusquam
ductu, aut imperio, pugnam capessebant; et romani
exercitus nec pariter ambo ducti, nec satis temporis
Diiti potiiu leg. referri. 44cc^ttum, vel singuli ducea administrarent singula
M accepotm ferre et referre oHcai pro- bella ) , <ftue decretura ait , extra dubi-
prie dicitur debitor , qui pecunUm , • tationem positnra , uter sit melior, etc.
crefUlore acceptam ,
refert in tabuUs Doer. — j4ppium addubitasse ferunt;
accq>ti. Confer ad X.X1V, 45 , n. 3. fertur Lorei, a non male; aed uni co-
— ' Utitjue; vide ad 11, 3o, o. i. dici credere temcrariuni foret. Vid. ad
7. Populares orationes (ride ad II, II, 4. EO'

8, n. f,etll, a4, n.a) serere ne- 8. Commode instrticti, ut mox ad
ctere, componere. —
Postremo contii- instruendum; vide ad III, 8, n. 5. —
tionem ferre ^ se proponere rem (ut Prius concurrit cum hoste, dimicat.
f : ; ;,
i64 T. LIVII
ad instruendum fuit. Prius concurrit Volumnius, quam
Appius ad hostem pers'eniret; itaque fronte inaequali
concursum quadam mutante as-
est; et, velut forte
suetos inter se hostes, EtrusciVolumnio, Samnites,
parumper dux
cunctati, quia
aberat, Appio occurrere.
Dicitur Appius in medio pugnae discrimine ita ut
inter prima signa manibus ad caelum sublatis conspice-

retur, ita precatus esse : Bellona, si hodie nohis vi-
ctoriam duis, ast ego templum tibi voveo. Haec preca-
tus, velut instigante dea, et ipse collegae et exercitus
virtutem .vquavit. Duces imperatoria opera exsequun-
tur; et milites, ne ab altera parte prius victoria inci-
piat, annituntur : ergo fundunt fugantqiie hostes;
majorem molem haud facile sustinentes, quam cum
qua manus conserere assueti fuerant. Urgendo ce-
dentes insequendoque effusos compulere ad castra
ibi interventu Gellii cohortiumque Sabellarum, pau-
lisper recruduit pugna : iis quoque mox fusis, jam a
victoribus castra oppugnabantur; et, quum Volum-
nius ipse port.T signa inferret, Appius, Bellonam vi-
ctricem identidem celebrans accenderet militum ,
animos, per vallum, per fossas irruperunt castra :
capta direptaque pra-da ingens parta et militi con-

:
9. felut forte fato (al. sorte cf. circumque Flaminium (vid. Nardini
ad I, 9« n. 10) quadam mutante as‘ Roma ant.VI, a), et proximum tera*
suetos inter se hostes nara Volumnius plo Apollinis, de quo vid. ad IU, 63 ,
antea adrersus Saronites, et Appius n. 5 ;

inirr utrainque vero iedrni co-
adversus Etruscus bellum gesserat. lumna bellica; vide Ovid. Fast. VI
10. /nmedio pugnee discrimine ; v. aoi sq. — Et ipse collega: et exercitus
ad VI, 17, n. I. —
Duis virtutem adsequavit, ipse quoque pa-
pro des t ut (£m/V\X 1 I , 10 pr. pro det. rem virtuti collcg», parem virtuti
j4 st ego (vide ad I, a8, n. 6) exercitus virtutem pra-stitit. £t collega

templum tibi , Bellona , voveo : quod Appii ,
et exercitus viitute in.signi
templum etiam exstruxit et niajuiuro erant; buc usque timidus ac se-

ipse
suorum imaginibus ornavit; v. Plin. gnis visos fuerat; tum dignam ct coU
XXXV, 3 . Fuit extra Urbem in IX legie et exercitus virtute fortitudinem
regione, inter portam Carmentalem ostendit. F.n.
Digitized by Google
; ,
i C 4M. LIBER X. CAP. XIX. XX. i65

cessa est. Septem millia ac trecenti hostitim occisi
duo millia et centum viginti capti.

XX. Dum ambo consules omnisque romana vis in
etruscum bellum magis inclinat in Samnio novi exer- ,
citus, exorti ad depopulandos imperii romani fines,

per Vescinos ' in Campaniam falernumque agrum trans-
scendunt, ingentesque praedas faciunt. Volumnium,
magnis itineribus in Samnium redeuntem (jam enim
Fabio Decioque prorogati imperii finis aderat), fama
de Samnitium exercitu populationibusque campaiii
agri ad tuendos socios convertit. Ut in calenum agrum
venit, et ipse cernit recentia cladis vestigia, et Caleni
narrant ,
tantum jam praedae hostes trahere , ut vix
explicare agmen possint. Itaque jam propalam duces
loqui, extemplo eundum in Samnium esse, ut, relicta
ibi praeda, in expeditionem redeant, nectam onera-
tum agmen dimicationi committant. Ea, quanquam
similia veris erant, certius tamen exploranda ratus,
dimittit equites , qui vagos prasdatores in agros palan-
tes excipiant : ex quibus inquirendo cognoscit, ad
Vulturnum flumen sedere hostem; inde tertia vigilia
moturum ^ : iter in Samnium esse. His satis exploratis
profectus, tanto intervallo ab hostibus consedit, ut
nec adventus suus propinquitate nimia nosci posset,
et egredientem e castris hostem opprimeret. Aliquanto
ante lucem ad castra accessit; gnarosque oscse lin-
gu.T^, expibtatum quid agatur, mittit : intermixti ho-
stibus(quod facile erat in nocturna trepidatione) co-
gnoscunt, infrequentia armatis signa* egressa, prEcdam
Caf. XX. I. Per Veteinos; vjde ad a. /nde tertia 'ttigilia moturum v.

VIII, IX, n. 3. -» Explicare agmen ad II, 3, n. 9.
possint; explicari agnten possit LovH. 3. Gnarosque oscee lingute; vid. ad
3, Hartei. et Gaertn.quod non displi- VII, a, n. la.
eet; et sic ellam llh. II, rap. Sq, et 4* Infrequentia armatis <igna ; cf.
XLIl, cap. fiC. En. ad Vll, S, n. 4-
Digilizcd by Google
;,
,
i66 T. LiVll S ciS,

prxdaeque custodes exire, ignobile agmen*, et sua
quemque molientem®, nullo inter alios consensu, nec
satis certo imperio. Tempus aggrediendi’ aptissimum
visum est et jam lux appetebat itaque signa canere
:
;
;.agmenque hostium aggreditur. Samnites, praeda

jussit
impediti, infrequentes armati, pars addere gradum,
ac pra; se agere pr®dam, pars stare, incerti utrmn
progredi, an regredi in castra tutius foret ,
inter cun-
ctationem opprimuntur; et Romani jam transcende-
rant vallum ,
cajdesque ac tumultus erat in castris.
Samnitium agmen, praeterquam hostili tumultu, ca-
ptivorum etiam repentina defectione turbatum erat;
qui partim ipsi soluti vinctos solvebant, partim arma
in sarcinis deligata rapiebant, tumultumque, praelio
ipso terribiliorem , intermixti agmini praebebant. Me-
morandum deinde edidere facinus nam Staium Mi- :
nacium ducem®, adeuntem ordines hortantemque

invadunt, dissipatis inde equitibus, qui cum eo ad-
erant ipsum circumsistunt insidentemque equo ca-
, ,
ptum ad consulem romanum rapiunt revocata eo :
tumultu prima signa Samnitium praeliumque jam :
profligatum» integratum est, nec diutius sustineri

potuit. C.Tsa ad sex millia hominum : duo millia et
quingenti capti : in eis tribuni militum quatuor; signa
5. ignobile agmen ^ non tam armi* et male nexa in Livio; Duker. Conf.
ornatum, quam praeda oneratum, pu- Oron. ad I, 3 ». —
Jam lux appetebat
piaequc et fortium factorum immemor; vide ad V, 19 , n. a. — Signa canere;
Gronovioj. Contra cap. s5, nohilio~ vide ad VII, 4®, n. — Prada i«-
3.
rem exercitum, magia atrenuum et pediti; vide ad V, 16 , n. a.
tolerantem; Em. n. Staium Minacium ducem Saiuni>
6 Sua quemque molientem, ape-
.
tiuro. Hoc nomen legitur in Inscripit.
ctantem et lacientem cx arbitrio ea, illud in Pers, Sat. !l, et al. Conf. ad
qu« sibi iitUia viderentur, sua consilia Tac. Ann. IV, 37 , 5. Al. Statium 3Ii-
sequentem. natium et Egnatium.
7. Tempus aggrediendi, elc., pro Vraliumque jam pnt/ligatumi
g. v,
id, seu hoc tempus, ut mulla abrupta ad IH, 5n, n. 5.
, ;
,,
i;:c ^ LIBER X. CAP. XX. XXL 1G7

militaria triginta : et, quod Ixtissimum victoribus fuit,
captivorum recepta septem millia et quadringenti
praeda ingens sociorum accitique edicto domini ad :
res suas noscendas'" recipiendasque. Pra'Stituta die,

quarum rerum non exstitit dominus, militi concessae,
coactique vendere praedam ,
ne alibi quam in armis ,
animum haberent.
XXL Magnum ea populatio cani pani agri ItiimiUmn
Romae praebuerat ; et per eos forte dies ex Etruria
allatura erat, post deductum inde Volunmianum exer-
citum Etruriam concitam in anna, et Gellium Egna-
tium, Samnitium duceni, et Umbros ad defectionem
vocari, et Gallos pretio ingenti sollicitari ‘.His nuntiis
senatus conterritus justitium indici, delectum omnis
generis hominum haberi jussit; nec ingenui modo, aut
juniores sacramento adacti ,
sed seniorum etiam co-
hortes factcT, libertinique cerituriati’ : et defendenda'
Urbis consilia agitabantur; sumni.Tque rerum praetor
P. Sempronius praeerat. Caterum parte curai exone-
rarunt senatum L. Volumnii consulis litera;, quibus
caesos fusosque populatores Campaniae cognitum est
itaque ct supplicationes ob rem bene gestam consulis
nomine decernunt; justitium remittitur \ quod fuerat
dies decem et octo, supplicatioque perlaeta fuit. Tum
10. Ad res suas noscendas recipien- babat Dukerus, sed to sollicitari ad

dasque; vide «d III , 10 , n. I. Etruscos referebat coi. c. xo,i3,(8.
Coactique vendere prcedam etc. ;
cf. a. Libertini centuriati et seniores;
ad cap. t 7 , n. 5. vide ad VI, ‘X
, n. 4*
Cap. XXI. X.Et Gellium Egnatium 3. Justitium t emittitur; vide ad III
S. ducem f et Umbros ad defectionem 3« n. 3 ;
et de supplicationct ad 111, 63
vocare t et Gallos pretio ingenti solli- n. 3 . — Decem et octo ^ forte decem
citare legendum : nam Gellius Egna* octo, vel octodecim; Drakenb. coli.
tius dudum defecerat; Gron. et Drek. Prisc. XVIU,
I. p. 1170 , Graci quo.
Ad rem augendam addi nuntiu de Um- que 'nxvTi mX xat irsvri.
bris GalHsque, quod jam diu cognitum Aos contra quindecim et dee. quinque.
fuerit ,
putabat Stroth. Ts vocare pro- Livius tq^men frequenter etiam sine co«-
Digitized by Google
; ,
i68 T. LIVII
de prcbsidio regionis depopulato' ab Samnitibus agitari
coeptum; itaque placuit, ut du® coloni® circa vescinum
et falernum agrum deducerentur: una ad ostium Liris
fluvii, qu® Minturn® appellata; altera in saltu vescino,
falernum contingente agrum, ubi Sinope dicitur gneca
urbs fuisse, Sinuessa deinde ab colonis romanis ap-
pellata. Tribunis plebis negotium datum est, ut ple-
bebcito juberetur P. Sempronius pr®tor triumviros in
ea loca colonis deducendis creare ; nec, qui nomina
darent ^ facile inveniebantur ,
quia in stationem se
prope perpetuam infest® regionis non in agros, mitti ;
rebantur. Avertit ab eis curis senatum Etruri® ingra-

vescens bellum et crebra* liter® Appii monentis ne
, , ,
regionis ejus motum negligerent :

quatitor gentes con-
ferre arma ,
Etruscos , Samnites , Umbros , Gallos.
Jam castra bifariam facta esse, quia unus locus ca-
pere tantam multitudinem non possit. Ob h®c, et (jam
appetebat^ tempus) comitiorum causa L. Volumnius
consul Romam revocatus :
qui prius, quam ad suffra-
junctione septem decem et decem septem oppidum roisse qood tamen alio no-
dixit. — Dies decem et octo; quidam mine ante hanc coloniam deductam
,
per diest elc. Et lU nonnunquaro Li- quemadmodum mox me-

appellaretur,
vium locutum e»se docuit Sigon. ad moratur Sinope , uibs graeca, Sinuesaie
lib. X.XXIX, aa. Sed plurimi, et op- nomen a colonis accepisse. Ubi autem
timi quidem codd, Gron. efliciunt ut Livius appellavit antea Minturnas, in-
praepositionem delenti accedamus; et telligenda scilicet ea est urbs ,
cui
eam innumeria locis Livius omisit. Cf. postea Mintum» nomen fuit. Sic et
Drak. ad hunc locum ; Grunovium ad Sinuessam nnneupavit, TUI, tf,eam
Hb. XXlll, ao; Cort.ad Sali. Jiigurt. urbem, qiue tunc temporis Sinope,
cap. 54. Eo. — De vescino agro et postea Sinuessa appelbta est. Eo.
saltu vide ad VIU, 1 (, n. 3 ; de Min- 4. Qui nomina darrut vide ad I
turnis et Sinuessa t
coloniis romanis, 1 1 , n. 3 . /n stationem prope per-
Vellei. 1 4;. < DI, 5 , seu 9, et petuam infestet redonis , in prsesidium
ad Sil.VIIl, Sa?. — Quae Minturnae et custodiam regionis perpetuo fere
appellata; jam Minturnarum mentiO' infestis hostium mcursionibus expo-
nem fecit Livius supra V!H, 10, et sita*; Docr.
IX, Itaque non nova hoc loco urbs 5. Jam appetebat tempus; vide ad
conditui, sed necrsse est jam ante ibi V, 19, n. a. 04 here (et jam appet. t.
DIcJiri?Bd by Go(3gle
v.Vit. liber X. CAP. XXI. XXII. -
169
gium centurias vocaret, concionem advocato po- in
pulo, multa de magnitudine belli etrusci disseruit.
Jam tum quum ipse ibi cum
,
collega rem pariter ges-
serit, fuisse tantum bellum, ut nec duce uno ,necexer-
citu geri potuerit : accessisse postea dici Umbros ,
et
ingentem exercitum Gallorum. Adversus quatuor po-

pulos duces^ consules illo die deligi meminissent. Se,
nisi confideret, eum consensu populi romani consulem
declaratum iri, qui haud dubie tum primus omnium
ductor habeatur, dictatoremfuisse extemplo dicturum.
XXII. Nemini dubium erat, quin Q. Fabiusomnium
consensu destinaretur; eumque et prjerogativ.ne', et
primo vocate omnes centuri® consulem cum L. Vo-
lumnio dicebant. Fabii oratio fuit , qualis biennio
ante * deinde ut vincebatur consensu versa postremo
:
, ,
ad collegam P. Decium poscendum. Id senectuti suce

adminiculum^ fore : censura duobusque consulatibus
simul gestis expertum se, nil concordi collegio firmius
ad rempublicam tuendam esse. Novo imperii socio
vix jam assuescere senilem animum posse : cum mo-
ribus notis * facilius se communicaturum consilia.
eomitiorumj L. foluinnius edidit Gro* nissent his comitiis tales consules, qui
noviu». magis sint idonei, ut reipublies prx-
6. Adversus tjuaUtor populos duees sint belli forisque, t|uam domi et in
consules, elc. AI. duos consules : icA pace.
iu non omnibos qnatuor roinaretor Cxp. XXII. t. Lt prferngativfv (imo
unare dictatorem,
et puerili hoc anti* prttrogativa") et primo vocatee centu-
theto losuque frangitur vis sententise, rite; vide ad III, 5t, n. 3.
cujus omne pondus est in voce dneesy a. Qualis biennio ante; oonf. c. iT
acil. iis pares; Gronor. Hinc et mox et 1 5. — Ad collegam P. Decium po-
eum consulem f haud dubie tum scendum,.... censura (vide IX, 46 )
primus omnium ductor habeatur, scii. duobusque consulatibus concordt
Q. Fabium; </rice« , non consules conj. collegio; cf. c. t 3. — Nihil finnius,
Jac. Periz. in Orig. Babyl. c. 6, h. e. quam st concordi aulmo collega' rem
qni non tam ge.sturi e.ssent consulatum gerant. Kn.
in Urbe, quam duces futuri exerci- 3. Seneettui sute adminiculum; v.
Inum contra quatuor hostes populos; ad VI , t, n. 3.
atque idciiTo deligendos esse memi- 4 . Cum moribus notis, riun eo , cujus
, ;
7» T. LIVII
Subscripsit orationi ejus consul ,
quum meritis P. Decii
laudibus, tum, quce ex concordia consulum bona,
quceque ex discordia mala rerum
in administratione
militarium evenirent, memorando quam prope ulti- ,
mum discrimen suis et collegcc certaminibus nuper

ventum foret ; admonendo Decium Fabiumque, ut
uno animo, una mente viverent. Esse prceterea^ viros
natos militice factis magnos, ad verborum linguceque
,
certamina rudes: ea ingenia consularia esse ; callidos

solertesque , juris atque eloquentice consultos, qualis
Ap. Claudius Urbi ac foro prcesides habendos,
esset.
prcetoresque ad reddenda jura creandos esse. His
agendis dies est consumptus postridie ad praescri- :
ptum consulis et consularia et pn-etoria comitia habita.

Consules creati® Q. Fabius et P. Decius Ap. Claudius :
praetor; omnes absentes et L. Volumnio ex senatus- :
consulto et scito plebis prorogatum in annum impe-

rium est.
XXIII. Eo anno prodigia multa fuerunt quorum :
averruncandorum causa supplicationes in biduum se-

natus decrevit publice vinum ac tus praebitum. Sup-
:
plicatum iere frequentes viri femina-qiie insignem :
supplicationem fecit certamen in sacello Pudicitiae pa-
ingeaium et morf*» sibi noti et per* 5. Esse preeterea / Fabium et De-

•pecti sint; Doer. — Subscripsit ora- cium ,
pneterquain quod concordia
tioni ejuSf illam adjuvit, consul, Vo> inter se clari sint, esse etiam virus,
lunmiaa, quum Decii laudibus, eum clc. Eu. — Firos natos (al. gnaros )
laudando, tum memorando etc. Sub- militice vide ad V, 37 , n. 6. Urbi —
scribere, prarter alios ,
dicitur accusa> ac foro preesides habendos; vide ad
tor secundarius, vel accusatoris adju- cap. 17 , n. 3.
tor, qui, quum accusator rei nomen 6 . Consules creati, ..omnes absen-
defert ,
suum quoque numen libello tes; vide ad IV, 4^, n. i. Fabius et
subscribit; unde subscriptor vocatur, Decius Campo Martio aberant , Cbiu-
et subscribere est asseniiri, vel adju- dius etiam Urbe. /4p. Claudius pra tor
vare. Hinc subscribere odiis accusatio- creatus, qui anno prwc. consul fuerat ,
nibusque Hannibalis, ac, rtelut accu- ut Papirius c. 47< Conf. Pigh. Ann. ad
satores, nomen deferre XWIII, 47 . .nnn p. 4 i 3.
;,:
i c 'LIBER X. GAP. XXIII. 171

triciae', quse* in foro boario est ad sedem rotundam
Herculis, inter matronas ortum. Virginiam, Auli filiam,
patriciam plebeio nuptam L. Volumnio consuli ma- ,
tronsc, quod e Patribus enupsisset*, sacris arcuerant

brevis altercatio inde ex iracundia muliebri in con-
tentionem animorum exarsit ;
quum se Virginia et
patriciam et pudicam in patricise Pudicitia; templum
ingressam, et uni nuptam, ad quem virgo deducta
.
sif*, nec se viri, honorumve rerum gestarum

ejus ac
poenitere ,
vero gloriaretur. Facto deinde egregio ma-
gnifica verba adauxit : in vico Ijongo, ubi habitabat,
ex parte aedium*, quod satis esset loci modico sacello
exclusit; aramque ibi posuit; et, convocatis plebeiis
matronis, conquesta injuriam patriciarum Hanc : <e
« ego aram, inquit. Pudicitiae plebeiae dedico vosque :
« hortor, ut, quod certamen virtutis viros in hac civi-

« tate tenet, hoc pudicitiae inter matronas sit; detis-
« que operam, ut ha-c ara, quam illa, si quid potest,
« sanctius et a castioribus coli dicatur. » Eodem ferme
ritu et haec ara, quo illa antiquior, culta est, ut nulla,
nisi spectatae pudicitia; matrona, et quieuni viro nupta
Cap.XXIII. i. In sacello PtitUcitiai pro nuptias. — Poenitere se; vide ad

patricia ; coof. Festus, 11 , 54 , n. 16.
a. Quer (f. quod) in foro boario 5 Ejc parte adium id , seu tantum
inter clrctmi maximum et Tiberim, in locif quod,.. exclusit, secrevit. Conf.
XI regione Urbis. In hoc foro erat Gronov. Obss. III , i 3 . Mox pro ma~
ades Herculis Victoris et ara maxima. tronisquidam MSS matrimoniis, b. e.
3. Quod e Patribus enupsisset; vide uxoribus. Conf. ad Tac. Ann. II, i 3 ,
ad rV, 4, n. 4. n. 9. — Conquesta injuriam ; al. de
4. Et uni nuptam f ad quem vir^ injuria. Sed vulgatura prxferimus
deducta sit: univiram esse laudi erat infra XXV, ra, Thoas prator eorum
moUeribus romanis (vide ad Jnvcnal. conquestus injurias Bom.; XXXIX,
Vl, aag), et amor primus fortior pu> 5 , id Cenomani conquesti Rotna apud
tabatur secando;
vide ad Silium, 111 , senatum; XXIX, y, quos ad conque~
64^ XVII, 73, 36 i. Deduci autem rendas Philippi injurias in tot socias
propr. dicuntur sponsae die nuptiarum nobis urbes 'venissem , pro ad conque-
domos sponsorum , hinc et oiiptie rendum injurias. Et ita sirplus etiam
XLIl, la, n. 3; nisi nuptas ibi !eg. Livium queri injuriam, necem, etsi-
, , .
•
A C. ]9te.
T. LIVII U C.
fuisset, jus sacrificandi haberet; vulgata dein® religio

a pollutis; nec matronis solum, sed omnis ordinis fe-
minis, postremo in oblivionem venit. Eodem anno
Cn. et Q. Ogulnii aediles curules aliquot feneratori-
bus diem dixerunt" quorum bonis mulctatis, ex eo, :
quod in publicum redactum est*, a-nea in Capitolio

limina ,
et trinm mensarum argentea vasa in cella Jo-
vis 9,Jovemque in culmine cum quadrigis, et ad ficum
Ruminalem simulacra infantium “* conditorum Urbis
sub uberibus lupic posuerunt; semitamque saxo qua-
drato a Capena porta ad Martis straverunt. Et ab
aedilibus plebeiis, L. dElio Pacto et C. Fulvio Curvo,
ex mulctaticia item pecunia, quam exegerunt pecua-
riis damnatis", ludi facti :
pateraeque aureae ad Ce-
reris"* posita*.
mUU dlxiAse docet Drmkenborcb. ad 9. In ceUa Jovis; vid.lll » 19» n. t c
lib. XXIX, t^. Ki>. 10. Adfcum Ruminalem simulacra

6. f'iilgata <Uirt religio cultus Pu- infantium, Romuli et Remi, ete,; vide
dicitiae Tulgaria, promiscuus et vUU ad f » 4 » n. 8. <->- Ad Martis, ut mox
factus (vide ad II» 09, n. 5 )
a pol- ad Cereris, sc. sdem» seu templum;
UuiSf impudicis» scii, mulieribus. Cf. vide ad I» 33 .
»
n. 6. Multa h. 1. dis-
Juvcnal.Vr, 3 o 8 sq. fû/gata dein re- putat Duker. de cura viaram in Urb«
ligio pollutis emend. Duk. ut sententia et extra eam ab fdllibus curulibus
sit :
quum primum non nisi spectatx (conf. cap. 4 ?)» censoribus (v. XLI,
pudicitia* matronae sacrificandi in boc 17), et qiiatuorviris viaram sternen-
sacello jus haberent» deinde boc sa- darum.
cram promiscue pluribus tributum» vel 11. Pecuariis damnatis; cf. c. 4 ? ;
cum aliis quoque communicatum, et ad XXXIII, 4 a; XXXV. 10. Pecuarii
id etiam stupris atque adulterit.s pollu- non sunt publicani» ut vult Drak. et
tas admissas fuisse. Cf. Pas.ad Pr. II» 6. Burm. de Vectig. P. R. c. 9 » p. 1 4o •
7. JEdiles curules aliquot fenerato- sed homines, qui conductis pascuis
ribus diem digerunt, elc.; vide ad II publicis, e re pecusria quirstum facie-
35 , n. t; etVlI, 16, n. i. — Quonsm bant , quales hodie .sunt »

qui in Saxo-
bonis mulctatis pro : quibus bonl.s nia inferiiire Ifolliinder vocantur; Str.
mulctatis. Mulctare ônupro mulctare Cf. Ernesti clav. Cic.
aliquem bonis dictum putabat Doujat. la. Ad Cereris, scil. sedem (vide
ut concursus .iblatirortun vitaretur. ad I, 33 » n. fi), h. e. in ea» ut 1 » xo
Cf. F.ni. elav. Cic. XXVI, ai, n. i; XXVII, 6» n. n ;
8. Quod in publicum redactum est; XXVm» 9. n. 3 XXX, at. n. ; ;
vide ad fl
» 9 , n. 4* XXX a:, n. a \\X, 40 (ronfer
» ;
» ; ;
c.;?;
i, LIBER X. CAP. XXIV. ,^3
XXIV. Q. inde Fabius quintum et P. Decius quar-
tum consulatum ineunt, tribus consulatibus censu-
raque collegae ‘
; nec gloria magis rerum ,
quae ingens
erat, quam concordia, inter se clari. Quae ne perpetua
esset, ordinum magis, quam ipsorum, inter se certa-
men intervenis.se reorpatriciis tendentibus, ut Fabius :
Etruriam extra ordinem” provinciam haberet; plebeiis

auctoribus Decio, ut ad sortem revocaret. Fuit certe
contentio in senatu; et, postquam ibi Fabius plus po-
terat, revocata res ad populum est; in concione, ut
inter militares viros, et factis potius, quam dictis, fre-
tos . ,
pauca verba habita. Fabius ,
quam arborem con-
seruisset^, sub ea legere aliumfructum, indignum esse,
dicere ; se aperuisse Ciminiam silvam * viamque per de-
vios saltus rotnano bello fecisse. Quid se id eetatis sol-
licitassent, si alio duce bellum gesturi essent? Nimirum
adversarium se, non socium imperii, legisse, sensim

exprobrat i et invidisse Decium concordibus collegiis
tribus. Postremo, je tendere nihil ultra^ quam ut, si
se dignum provincia ducerent in eam mitterent : in ,
XXXIlI ,
a4 , n. 4 ; cura XWIII , 4. Se aperuisse Ciminiam silvam;
aa , n. r.) Ita ct ad penates (vide id vide ad IX, 35 36 , . — Devios saltus;
XXVIII, iS, D. i) et paaaim apud vide ad X , a , n. 6. — Quid ( vide ad
(vide ad Tac. Annal. III, 4 I^> n* 4 }t V, 5 i, n. a) iVf eetatis (vide ad II,
'Rpb; et Sic apnd Sopb. Tracb, 39, n. &)soliicitassent, ad consulatum

5 a 4 , TuXttuYtl «stp' et v. 371, recipiendum incitassrnt invitum, vel
irpb; dyopa, pro Tora. 4 a 3 , iv otium aenis ita lurbassenL — Invi-
faiey dyopd dicitur; Sebaef. disse Decium noluiaae IXccium , tertio
C^p. XXIV. I. Tribus consulatibus tum in conaulatu voUegaa eadem coa>
censuraque collega:; vide ad cap. aa, cordia inter te agere qua duos jam
n. a. — Patriciis tendentibus coni, consulatus simul geMiasent. Eo.
,
ad IV, 7, n. 6. 5 . Se tendere nihil ultra; vide ad

a. Extra ordinem, ut paulo po«t IV, 7, n. 6. — Si se dignum; nostri
extre sortem; vide 111, a, n. i. omoea scripti , ut aliquot e Gronovio^
3 Quam arborentconseniissei, ete.; et Drakenh. carent rw se, id autem

venusta metaphora ut et ilia , qua , a«pius a Livio ]»er eUtpaiu omissam,
eadem fere rea infra exprimitur: qurm et a librariis male additum fuisse, mo-
ille obrutum ignenif etr,; vide n. 9. net Drak. ad lib. I, a 3 . Eo.

, —,,
174 T. LIVII
senatus arbitrio se fuisse, et in potestate populi futu-
**
rum. Decius senatus injuriam querebatur ; quoad

P.
potuerint, Patres adnisos, ne plebeiis aditus ad magnos
honores esset: postquam ipsa virtus pervicerit, ne in
ullo genere hominum inhonorata esset, quceri, quem-
admodum irrita sint non sujfragia modo populi, sed
arbitria etiam fortuna: et in paucorum potestatem
vertantur. Omnes ante se coiuules sortitos provincias
esse nunc extra sortem Fabio senatum provinciam
;
liare. Si honoris ejus causa; ita eum de se deque re-

publica meritum esse, ut faveat Q. Fabii glorice* qua: ,
modo non sua contumelia splendeat. Cui autem du-

bium esse, ubi unum bellum sit asperum ac difficile,
quum id alteri extra sortem mandetur, quin alter con-
sul pro supervacaneo atque inutili habeatur? CAoriari
Fabium rebus in Etruria gestis : velle et P. Decium
gloriari, etforsitan , quem ille obrutum ignem relique-

rit^, ita ut toties novum ex improviso incendium daret,
eum se exstincturum. Postremo se collegae honoresprce-
miaque concessurum verecundia alatis ejus majesta-
tisque; quum periculum , quum dimicatio proposita
sit, neque cedere sua sponte, neque cessurum; et, si
nihil tdiud ex eo certamine tulerit, illud certe laturum
ut, quod populi sit, populus jubeat potius, quam pa-
6 In senatus arbitrio (seu potestate)

. querit ^ incendium belli, ab illo tantum
$e fuisse^ se cessisse Toluntati Patrum, sopitum, eum se plane exstincturum
qui Etruriam sibi extra ordinem dari esse , b. e.
se bellum , quod ille tantum
Tclint. ad tempus represserit, prolligaturum

7. Arbitria etiam /ortunte, sortem. esse ; Doer. Conf. not. 3 ; ad VII , 3o
Cr. seqq. II. 5, et XXIX, 3( , n. i.
8. Ut faveat Q, Fabii ^/oriVr, quee 10. 5e coUegte honores prermiaûe

modo^ dummodn ca, non sna contu- concessurum ,
passurum se vinci in
melia splendeat t augeatur, ex ea quasi petendis honoribus, ut XXXVII, 3t,
incrementum capiat ; ut splendere alie- et al. mare concessum dicitur; Gron.-
na inAdia XXXVIII, 53. Quum pericuhtm, quum dimicatio ut
9. Quem ille obrutum ignem reli- mox certamen, scii, de iisdem houo-
Digitized by Googie
, :
S c LIB. X. CAP. XXIV. XXV. i^S

Jocem optimum maximum deosque
tres gratificentur.
immortales se precari, ut ita sortem cequain sibi cum
collega dent, si eamdem virtutem felicitatemque in
bello administrando daturi sint. Certe id et natura
(equum, et exemplo utile esse, et ad famam populi
rornani pertinere, eos consules esse, quorum utrolibet
duce bellum etruscum geri recte possit. Fabius, nihil
aliiul precatus populum, quam ut prius, quam intro
vocarentur a<l suffragium tribus", Ap. Claudii pra;-

toris allatas ex Etruria literas audirent, comitio" abit:
nec minore populi consensu, quam senatus, provincia
Etruria extra sortem Fabio decreta est.
XXV. Concursus inde ad consulem factus omnium
ferme juniorum et pro se quisque nomina* dabant :
tanta cupido erat sub eo duce stipendia faciendi. Qua

circumfusus turba, «Quatuor millia, inquit, peditum
n et sexcentos equites diintaxat scribere in animo est:
« hodierno et crastino die qui nomina de<leritis, me-
« cum ducam. Majori mihi ciu-ae est, ut omnes locu-
« pletes reducam, quam ut multis rem geram militi-
« bus.» Profectus apto exercitu*, et eo plus bduciae
ac spei gerente, quod non desiderata multitudo erat,
ad oppidum Aharnam, unde haud procul hostes erant,
ad castra Appii praetoris pergit. Paucis citra ^ millibus
rtbus pranniisque. Forte et ad pericula tibi summa curte esse scio, hujusmodi
belli graviuria reapicttar. ratio est; poat redit, ad Quir. 9, mihi
X 1 . Intro voearenutr ad suffragium majori curte est , quemadmodum 'Vo~
tribus Tide ad X ,
x 3 , n. 9. bis gratiam referam. Ita esse prtedte
XI. Comitio abit; vide I» 36, n. 6. Liv. supra dixit 111, a4. Eo.
Car. XXV. x. Nomina dabant; t. a. Profectus cysm apto exercitu, ex-
ad 1 ,
Majori mihi curm
It, n. 3. pedito tDoering. parato ad expeditio-
est; major mihi cura est Kluck. potior nem , 6cb«r. forti et laudis cupido *
valgata lectiu. Cic. ad Famil. X, i, Em. Malim ; idoneo et consiliis spei-
mihi majrimte curte est, non de mea que dneis respondente.
tjuidem iHta; sed me patria sollicitat; 3. Paucis citra (Aharnam oppid.)
ad Ati. 1« I, Petitionis nostnr, quam millibus, scii. passQUfn.
, ,,
,76 T. LIVII
lignatores ei cuin praesidio occurrunt; qui, ut lictores
praegredi viderunt Fabiunique esse consulem accepere
la;ti diis populoque romano grates agunt,
atque alacres
quod eum imperatorem misissent. Circumfusi de-
sibi
inde quum consulem salutarent, quaerit Fabius, quo

pergerent; respondentibusque, lignatum se ire, «ain’
« tandem^, inquit, num ca.stra vallata non habetis?»
Ad hoc quum succlamatum esset, duplici quidemvallo

et fossa, et tamen in ingenti metu cwe;« Habetis igitur,
.
« inquit, affatim lignorum. Redite, et vellite vallum.»
Redeunt in castra, terroremque ibi, vellentes vallum,

et iis, qui in castris remanserant, militibus, et ipsi
Appio fecerunt tum pro se quisque alii aliis dicere,
:
consulis se Q. Fabiifacerejussu. Postero inde die castra

mota ,
et Appius pr.-etor Romam dimissus. Inde nus-
quam stativa Romanis fuere: negabat utile esse^, uno
loco sedere exercitum : itineribus ac mutatione loco-
rum nobiliorem ac salubriorem esse : fiebant autem
itinera, quanta fleri sinebat hiems haud dum® exacta.
A'ere inde primo relicta secunda legione ad ' Clusium
,
ft. Ain' tandem? admirantis tlcquc at qui se non diu codein loco mansuros
r<n Tentate dubilanhs interro{;atio est, sciunt vcl putant, non nisi omnino ne-
qMx refertur «emper ad aliquid ,
quod cessaria ad usura expediunt, quibua,
processerit , h. 1. ad lignatam se tre, quum iter faciendum csi, iiullu negotio
ut nos : H'as sagsi dn? t<mo tcO tfaj movere se pos-

collectis, ipsi facilius
acriter intcnst>; Stroth. sunt; l)uk. Nobiliorem majorem de se
5 Negabat utile esse, scii. Falnus. famam adeoque majorem apud hostes
— Nobiliorem esste, strenuiorem , la- terrorem excitare; salubriorem magis t
borum tulerantlorcm , sive minus de- corporum sanitati consulere, Doer.

sidem, miuus ignavum, ut solet, quum Cf. ad cap. ao, n. 5 Nostri oodd..
— •
diu uno loco sedet, otio corrumpi mi- habent nobiliorem. £i>.
les; nisi curo Clerico Art. erit. 111 , t, 6 Uiems haud dum exacta ^
. (inita.
4,4, leg. mobiliorem expeditiorem, — Secunda legione, de qua Glareanua

.
ad bella promptiorem : nam qui diu ex capitib. 1 8 ei 37 dilficultatein haud

tn iisdem stativis sedent, sarcinas om- levem movit ;
Strutii.
nes et impedimenta explicare auleot, 7. Ad Cituium, quod Camars, vel
t quibus colligendis deinde, itinere de- Camers olim appellabant; cf. Polyb.
ntini Jto, plusculum temporis opus est:
i
II , 19 , n. 5 supr. ad II , 9 ,
n. f ; et
;
Digitized by Coogle
, —
^c LIBER X. C A P. XXV. 177

quod Camars olim appellabant, prapositoqne castris
L. Scipione proprtetore, Romani ipse ad considtan-
dinn de bello rediit; sive ipse sponte sua, (jiiia bellum
ei majiisîn conspectu erat, quam (piantnm e.sse fainx
crediderat, siveseiiatusconsulto accitus: nam in ntriini-
que auctores sunt. Ab Ap. Claudio prxtore retractum

quidam videri volunt; quum in senatu, et apud popu-
lum (id quod per literas assidue fecerat) terrorem belli
etrusci augeret non suffecturum ducemûnum, nec
:
exercitum unum adversus quatuor populos. Pericu-

,
losum esse, sive juncti unum premant, sive id diversi

gerant bellum, ne ad omnia simul obire unus non pos-
sit. Duas se romanas reliquisse; el'° minus
ibi legiones
quinque peditum equilurnque cum Fabio ve-
millia
P. Decium consulem primo quoque
nisse. Sibi placere ,
tempore in Etruriam ad collegam proficisci: L. Vo-

lumnio Samnium provinciam dari. Si consul malit in
suam provinciam ire, Volumnium in Etruriam ad con-
sulem cum exercitu justo consulari proficisci. Quum
magnam partem moveret oratio pr.xtoris, P. Decium
censuisse ferunt, ut omnia integra ac libera Q. Fabio
ad Sil. VIII, 461. — L. Scipione pro- XL, I, Apuanos ad rebellionem spe-

prcrtore; vide ad XXII, 8, n. 1. Mux ctare, periculumque esse , ne impetum
alteniai ipse post sive forte delendum. in Ofjrum pisanum facerent; Oronov.
Cf. tamen ad t, 3 , d. 8. XLV, 3 3 , /(f enim vero periculum erat
8. Bellum ei majus in conspectu ne Romanos Rhodti contemnerent. Et
erat, majus videbatur coram res con- sane, quemadmodum Grunov. conj.
spicienti. — Auctores; confer ad II, Leid. 1 et Lovel. 1 praeferunt; nj.igis>
58 , 0. 1. que ex more liviano esset. En. Ad —
9. Non suffecturum ducem unum, omnia simul obire i^t XXXI, 91; ad
nec exercit&m unum : alterutrum com- omnes hostium subitos conatus obire,
mode poterat nbes.se : sed anut Livius quasi circumire, h. e. ubivis pnesen-
tales repetitiones; Erii. coli. XXIII, tero esse, ad omnia attendere, iisque
ii; XXVIII, 9; XXV, a8, 38 , 43 } repente consulere.
XXIX, 5 ;
XXXIl, ai; XXXIU, IO. Minus (quam) quinque millia
43. — Periculosum esse : forte leg. pe- peditum equitumque; coof. pr. cap.
riculum esse. Sup. r. 7, id esse pericu* Si consul, Decius, malit in suam, sibi
Ium ne suas preces minus audirent dii; mandatam ./irow/ic., in Samoiuni, ire.
III. IU
, ,,
,-8 T- LIVII uci;:::
servarentur, donec vel ipse, si per commodum" rei-
publice posset , Romam venisset ,

vel aliquem ex legatis
misisset; a quo disceret senatus, quantum in Etruria
belli esset, quantisque administrandum copiis , et quot

per duces esset.
XXVI. Fabius, ut Romam rediit, et in senatu, et pro-

ductus ad populum mediam orationem ‘ habuit, ut nec
augere, nec minuere videretur belli famam , magisque
in altero assumemlo duce aliorum indulgere timori,
quam suo aut reipublica* periculo consulere. Cfeterum,
si sibi adjutorem belli sociumque imperii darent,
quonam modo se oblivisci P. Decii consulis per tot col-
legia experti posse? Neminem omnium srciim conjungi
malle : et copiarum satis sibi cum P. Decio, et num-
quam nimium hostium Jore : sin collega quid aliud
malit at sibi L. Folumnium darent adjutorem. Om-
,
nium rerum arbitrium et a populo et a senatu et ab , ,
ipso collega, Fabio permissura est : et quum P. Decius
se in Samnium ,
vel in Etruriam proficisci paratum esse
ostendisset, tanta lirtitia ac gratulatio fuit, ul praecipe-
retur^ victoria animis, triumpluisque, noii bellum de-
cretum consulibus videretur. Invenio apud quosrlam
extemplo, consulatu inito, profectos. in Etruriam Fa-
bium Deciunique sine ulla mentione sortis provincia-,
1 1 . Per commodum reipubl. , b«Ui fi' ourbv i).f96at, fltAC xv ffriir'
conimode per bellum ; Doer. Stiie de* «Tc; lyi» 6ttcto Xadcifouv; Oron. co#i-
trimento rcipublica, vel iu, ut huic sulisper tot collegia experti; conf. «d
iter magiB prusit quem noceat. n. i;X, i 3 ,n. ii*,
C*.P. XX.VI. I. Mediam orationem n. I. Vox consulit nonnihil luapecta
explicat ipM Liviu.n: qua? nec au^bat DuKero.

nec minuebat bellifamam, Conf. ad 1» 3. Ut prtreiperetvr nuctoria animis g
,
n. 5. vide ad VII, afi, n. Perciperetttr
•X. Cceterum , si sibi adjutorem belli, al. male. Sup. IX, 5 ,

omnia tristiora
posse, hac ad verbum ex Hum. II. ex/teriundo factura^ quam qu<e pr<e-
X. f
3 expre&sa, ap. quem Dio-
V. ceperant tuiimis: lib. XXXI,
cap. 9 , /{
mede.* : Ki |<.iv ^T. Yi xt>.«vi7t non iJ ,

quod animis prerceperant
-
Dig ili z ed by Google
, .;
,
LIBER X. GAP. XXVI. 179

rum certaminumque inter collegas, quae exposui : sunt,
quibus ne haec quidem certamina exponere satis fuerit.
Adjecenmt et Appii criminationes de Fabio absente ad
populum, et pertinaciam adversus praesentem consu-
lem praetoris, contentionemque aliam inter collegas,
tendente Decio *, ut suae quisque provinciae sortem tue-
retur. Constare res incipit* ex eo tempore, quo pro-
fecti ambo consules ad bellum sunt. Caeterum , ante-
quam consules in Etruriam pervenirent, Senones Galli
.
multitudine^ ingenti ad Clusium venerunt, legionem

romanam castraque oppugnaturi. Scipio, qui castris
praeerat, loco adjuvandam paucitatem suorum militum
ratus , in colleth , qui inter urbem et castra erat aciem ,
erexit; sed, ut in re subita, parum explorato itinere

ad jugum perrexit ,
quod hostes ceperant parte alia ,
egre.ssi ita ca-sa ab tergo legio, atque in medio, quum

:
hostisundique urgeret, circumventa. Deletam quoque

ibi legionem ; ita ut nuntius non superesset qtiidam
,
auctores 7 sunt; nec ante ad consules, qui jam haud

procul a Clusio aberant, famam ejus cladis perlatam ,
quam in conspectu fuere Gallorum equites^, pectori-
fjuctuii fit i lib. XXWIII, c«p. ao, teri sorte evenit. Confer ud Tac. Ano.
non cotninui pugnnm, sed procul locis 111, 3a, n. a.
oppugnandisfuturam , pracepcrat ani- 5. Constare res incipit; vide ad JX
mo. £d. a , n. 1 .
4 Tendente Decio; vide ad IV, 7 , 6 . Senones (lalli multitudine , etc.

o. 6 . —
Provincia sortem pru simpl. conf. Pulyb. 11 , 19 Mox in collem . .
.
provincioin , et (juidem h. 1. sine sorte aciem crej.it, ut IX, 3c al., pro colle
datam, quia plerumque non nisi sorte ex a MSS recepi exemplo Creverii
dabantur provinciar. Cuiif. ad 111 3 , et Strolbii.
n. I. Similitee sors J/acedonia XLII, 7. Quidam auctores sunt; vide ad
3z, n. 3) et sors imperii XXII, 4^« II, 58, n. i.
o. 3, de provincia et imperio coiisu* 8 Callorum equites, pectoribus

.
Ium, quod alteri sorte evenit; sors equorum suspensa gestantes capita
comitiorum III, 64« n. a; poteitas cassorum Rumanurum ;
cf. Strab. IV,
comitia habendi, sorte tribuenda, co- 4,5, pag. 197 , al. 6 oa. .Similia ex-
mitia sortis conaulum XXXVI, 6 pr. hibet de Callis Uiod. Sic. Itb.V, 39 ,
et XXXIX, 6 pr. numeris, quod al- Tttv ^1 ici90VT6)v ir&Xepiuv x«px>
17 . .
Digitized by Googie
;
,3o .
'T. LIVII
biis equorum suspensa gestantes capita, et lanceis in-
fixa, ovantesqiie moris sui carmine. Sunt, qui Umbros
fuisse, non Gallos, tradant; nec tantum cladis acce-
ptum et circumventis pabulatoribus cum L. Manlio
:
Torquato legato Scipionem propraetorem subsidium e

Umbros, redintegrato pras-
castris tulisse, victoresque
lio ,
victos esse eis ac praedam ademptam.
,
captivosque
quam Umbro, eam
Similius vero est, a Gallo hoste,
cladem acceptam; quod, quum siepe alias, tum eo
anno, gallici tumultuss praecipuus terror civitatem te-
nuit. Itaque praeterquam quod ambo consules profecti
ad bellum erant cum quatuor legionibus, et magno
equitatu romano campanisque mille diûitibus dele-
,
ctis,ad id bellum missis, et sociorum nominisque la-

tinimajore exercitu, quam romani ‘‘’;alii duo exercitus
haud procul Urbe Etruriae oppositi, unus in fali.sco,
alter in vaticano agro. Cn. Fulvius et L. Postumius
Megellus, propraetores ambo, stativa in eis locis ha-
bere jussi.
XXVII. Consules ad hostes, transgresso' Apennino,
in agrum Sentinatem* pervenerunt. Ibi quatuor mil-
).»{ ioaipcuvTi? i?ipi«7rTC0tTi »6- lO. Nomliiisque iatini majore exer^
Ti)v iiTTroiv ri aitu).* Tot; c/Vw, t/uam rumarti conf. atl I, lo,
Iip«frcu9i icopoti^ciyri; :pu.ayp.i\a Xa- n. a. Verba <juam romani vebementer
xatt suspecia erant J. Fr. Gron. etiam ro-
Gpv&v fffiyixtsv. Eo. — moris duo exercitus coni.iac.ifxo^
tntuti alii
sui carmine , Galli aliltfue barbari vi- noviuSf et quam romano Duk. Pra- —
etores in pnrllo ve) jta-ana prwtorcs ambo, (juibus a populo ini-
canum ;
prsrliuro vero ineunt cum ran- periiim extra ordinem datum videtur;
tu, ululatu» triptidiis » borrendu cre- Dtikerua.
pitu armorum scutorumque qridssatio-
,
Cap. XXVII. i. Transgresso Apen-
nc. Cf. XXI , a 8 pr. ci 4 a ;
XXX VI II, »//}a,pass., nisi Xe^.transgressos Apen-
17; Polyb. II, ap; III, 43 ; ad VI, ninum (cum Gron.), vel Apennino,
a4, n. 1 ; ad Sil. III, 346;IV, at 5 ; vide ad V, 35 , n. 5 Consules erant in
.
X, a 3 o. Similia Hispanorum tripudia a^^ro clii.stno (vide cap. pr;ec.), et cx

memorantur inf. XXJll-, a6, n. 5 , ct coln seiuinatcm non venire poterant^
XXV, 17, n. 4 * nisi superato Apennino; Duk.
Q. Gallici tvmnhus; v. II, aG, n. i. a. In agrum sentinatem , ut mox et
Digilized by Google
,
u cH;: liber X. GAP. XXVIl. i8i

lium ferme intervallo castra posita. Inter hostes de-
inde consultationes habitas; atque ita convenit, ne
unis castris miscerentur omnes, neve in aciem de-

scenderent simul. Samnitibus Galli, Etruscis Umbri
adjecti : dies indicta pugnae; Samniti Gallisque dele-
gata pugna : inter ipsum certamen Etrusci Umbrique
jussi castra romana oppugnare. Ilaec consilia turbarunt
clam nocte ad Fabium consu-
tran.sfuga; Clusini tres,
lem transgressi; qui, bostium consiliis, dimissi editis .
cum donis, ut subimle^, ut quaeque res nova decreta

esset, exploratam perferrent. Consules Fulvio, ut ex
Falisco, Postumio, ut ex Vaticano exercitum ad Clu-
sium admoveant, summaque vi fines bostium depo-
pulentur, scribunt. Hujus populationis, fama Etruscos
ex agro sentinate ad suos fines tuendos movit. Instare
inde consules^, ut absentibus iis pugnaretur; per bi-
duum lacessiere praelio hostem ; biduo nihil dignum
dictu actum. Pauci utrimque cecidere ;
magisque ir-
ritati quam ad dis-

sunt ad justum certamen anuui ,
crimen summa rerum adducta ^ tertio die descensum ;
in campum omnibus copiis est. Quum instructae acies

starent, cerva fugiens lupum,e montibus exacta per
campos inter duas acies decurrit : inde diversae ferae
cap. 3 o. AI. Sentinatum f ut iv ti) 5 rid discrimen summo rerum ad-

SivTfyartav apud Foiyb. Ii, 19, ducta; vide ad IU, 5 , n. 5 ct VI. ,
ubi de eadeoi re agitur, Sentinum Um* 17, n. F.xacta, exturbata; Doer.

brix oppidum a<l Apennini radices, — E montibus acta editi ante Altluui.
hod. Sentina. Quatuor miltium ; Vernm, Livius verbis cum praeposi-
ad 1 \ , 34 1
n. 3 . tione oompositis raroclem pû'po^^lio>
3 . Ut subinde f ut quaque res, atc.; nem iu regimlue addere solet. Sic
id. V, 30 ,
II. 4. — Ex Falisco et Fa- Plaut. Capt. act. IV, sc. 1, v. 61, Jam
ticanof scii, agro; vide ad TllI, la, ego ex corpore exigam omnes macu-
n. 1 1. las macrorum tibi. Cicero de Orator,
4. Instare inde consules, urgent, lib. I(, cap. 48, neque reges ex hac
adhortantur milites, vel postulant, vel civitate exigi sine nobilium dissen-
operam dant. Confer WlV, i 4 extr. sione potuisse. Ed. — Diversae; vfdc
et ad XXXII, 11, n. 4. 111 , 60, n. I.
; :,
:
i«j T. LIVII vcX.

cerva ad Gallos, Iiipus ad Romanos carsum deflexit
lupo data inter ordines via ; cervam
Galli confixere.
Tiim ex antesignanis romanns miles: Illae fuga, in-
quit ct ccedcs vertit^, ubi sacram Diana feram jacen-
,
tem videtis. Hinc victor marlius lupus integer et

intactus gentis nos martice et conditoris nostri ad-
,
monuit. Dextro cornu Galli, sinistro Samnites* con-

stiterunt adversus Samnites Q. Fabius primam ac
:
tertiam legiones pro dextro cornu; adversus Gallos

pro sinistro Decius quintam et sextam instruxit; se-
cunda et quarta cum L. Volumnio proconsule in
Samnio gerebant bellum. Primo concursu adeo aequix
viribus gesta res est , ut, si adfuissent Etrusci et Um-
bri, atit in acie, aut in castris, quocumque se incli-
nassent, accipienda clades fuerit.
XXVIII. C.Tterum quamquam 8. communis adhuc ,
Mars' belli erat, necdum discrimen fortuna fecerat

qua datura vires* esset, baudquaqiiam similis pugna
in dextro I.Tvoque cornu erat. Romani apud Fabium
arcebant magis, quam inferebant, pugnam; extrahe-
batiirqne in quam maxime serum diei certamen :
quia persuasum erat duci, et Samnites el Gallos

ita
primo impetu feroces^ esse, quos sustineri satis sit;

longiore certamine sensim residere Samnitium animos
Gallorum quidem etiam corpora intolerantissima la-
boris atque a-stus fluere primaque eorum praelia plus ;
6. lUac (
ad hostea ) fiigo ceedes Dextro cornu Galli, sinistro Sam^
Tertii; vide ad II, 3 ,
n, i. nites, etc.; vide ad iib. XXII, cap.
7. .^fnrtius htpus, fi sacfr, nt apud 45, n. 4.
Virg. JEn. I\, 566 et martiolis lu‘ Caf. XXVIII. I. Communis Mars
—
,
pus apud Horat. Od. I, 17, v. 9. helli; vide ad V, la, n. 1.
Oentis mortue , romanip. Epitheton a. Qua datura vires esset vide ad

tam ad originris, quam ad virtutem cap. la, n. 7.
Xomanomni referri potest , ut 3 . Gallos primo impetu feroces esse
dUriVet, artius miles, etc. Conf. ad ...Gallorum quidem etiam corpora
XXXVIII, 17, o. 8. intolerantissima laboris atque aestux
Digitized by Googlc
: : f , ;,:
J c LIRER X. GAP. XXVIII. ,i»:i
quam virorum postrema minus quam feminarum esse.

,
In id tempus igitur, quo vinci solebat hostis, quam

integerrimas vires militi servabat. Ferocior Decius et
ietate et vigore animi, quantiiincunque virium habuit,
certamine primo effudit*; et, quia lentior videbatur
pedestris pugna, equitatum in pugnam concitat, et
ipse, fortissimae juvenum turmae immixtus, orat pro-
ceres j uventutis , in hostem ut secum impetum faciant
duplicem illorum gloriam fore ,
si ab la;vo cornu et ab
equite victoria incipiat : bis avertere gallicum equi-
tatum. Iterum longius evectos, et jam inter media
equitum agmina prxlium cientes, novum pugna; con-
terruit genus : essedis carrisque* superstans armatus
hostis ingenti sonitu equorum rotarumque advenit
et insolitos ejus tumultus Romanorum conterruit
6.
equos. Ita victorem equitatum velut lymphaticus ^
pavor dissipat : sternit inde ruentes equos virosque

improvida fuga. Turbata hinc etiam signa legionum
multique impetu equorum ac vehiculorum raptorum
per agmen obtriti antesignani; et insequiita, simul
territos hostes vidit, gallica acies nullum spatium re-
JUtere t elc. ; confer X.XXVIII, 17; Tot; aomvixCouoi C»*o»*o» j»'

ad V, 44, 4, et VII, at), n. 3 . colo petunt) xai xat-
4. Certamine primo effudit Tirea; TaSdvTi; tt.v tcO ow-
eonf.edSil. XVI, 339. iaTAvTat paxtjv* Diodor. V, ^9.
5 . F.ssedii carrisque forte carpen~ Insolitos tumultus ; vide IV, 9,0. 4 -
titque najD Callua carris ad impedi* Felut lymphaticus pavor; vide

meoU vebenda, nun ad pugnandum ad VII, 17, n. a. — Lymphatus pa-
usos esse aliunde conalat ;
Duk. Cf. vor al. lymphatus cursus Sil. I,
Ita
oap. 3 o, essedis «arrisque superstans 45 S, n ruit ocius amem Lympliato
armatus hostis nam Oallt pr«ter pe- cursU) atque ingentes desent actus.»
diutum equiUtumque in pugna etiam Sed prsest.it ut vulgatum servemus,
ouvuftoiv, carpentia, bigis, essedis, quod optimi tuentur, Apul.VIIl, pag.
otuutnr: iv ral; xai tkT; 214, » Incitante tibiz cantu lympha-
ticum tripudium.» Plln. XXVI, 8.
Tcu d^paiTc; Yivtax^v xat " Semen ejus potum lymphatica som-
Aivavr«vTi4 rotc ipiiririuouaiv iv nia faccre dicitur. •> En.

:
I«4* T. LIVII
spirandi recipiendique ’ se dedit. Vociferari Decius,
Qua fugerent? quamve in fuga spem haberent? ob-
Deinde ut nulla
sistere cedentibus, ac revocare fusos. ,
vi perculsos sustinere* poterat, patrem P.

Decium
nomine compellans, Quid ultra moror, inquit, fa- «
' « miliare fatum? Datum hoc nostro generi est, ut
« luendis periculis publicis piacula simus. Jam ego
V meciim hostium legiones mactandas Telluri ac diis

« Manibtis dabo».» Htec loquutus M. Livitim pontifi-
cem, qtiem, descendens in aciem, digredi vetuerat ab

se pra'ire jussit verba, quibus se legionesque hostium
,
pro exercitu populi romani Quiritium devoveret de- :

'
votus inde Cadem precatione, eodemqtie habitu, quo

pater P. Decius ad Veserim bello latino se jtisserat
devoveri. Quum .secundum solemnes precationes ad-
jecisset ,
prte .re agere sese formidinem ac fugam, cce-
demqueuccruorem, C(plestium'°, inferor um iras ; con-

tacturum funebribus diris signa ,
tela ,
arma hostium ;
locumque eumdem suce pestis et Gallorum ac Samni-
tium fore: ba-c exsecratus iii se boste.sqite, qua con-
fertissimam cernebat Gallorum aciem , cotjcitat equum
inferensque se i|)se infestis telis est interfectus.
X\IX. Vix humante inde opis videri pugna potuit.
Romani, duce timisso, qiite res terrori alias esse solet,
sistere fugam ac novam de integro velle instaurare
,
7. Rvspirandi rtictpicndique se; vide cum EtniAcI», et nepotem ruro PyrHio

ad VI , 94 * n. 3 . decertanirro se dcvovi.vae dicit Cicer.
8. Perculsos suslinerCf retipcrc. Cf. Tu»c. Qu. i, 37, et Fin. II, 19. Alii
ad II, 44 , n. 6. dc patre tantum filioquc id traduot,
9. Jam ego mecum hostium legiones et ipse Cic. Parad. I, 3 .
mactandas Telluri ac diis Manibus IO. Cerlestium {ei) inferorum (deo-
dabo...M. Livium pontificem... pree- rum) iras ; contacturum . . .pestis Sam»
ire jussit -xêrba; vide V, 41, n. 4 -
— nitium Jore; vide ad II, 5 , n. 3 , et
Eodem habitu t
quo pater P. Decius II, 44, n. 5 . — Hcec exsecratus in se
ad Peserim, elc. ;
conf.Vin, S, n. 9. hostesque; vide ad librum 1 , cap. 5 i,
Decium patrem cum Latini», tilium II. I.
Digiiized by Googie
, , , ,; ,
LIB. X. CAP. XXIX. i85

pugn.iin ‘
. Galli, et maxime globus circumstans consulis
corpus, mente, vana incassum jactare
vellit alienata
tela : torpere quidam, et nec pugnae meminisse, nec

fuga-. At ex parte altera pontifex Livius, cui lictores
Decius tradiderat, jusseratque propra?torem ’ e.sse, vo-
ciferari, vicisse Romanos, defunctos^ consulis fato.
Gallos Samnitesque Telluris matris ac deorum Ma-
nium esse rapere ad se ac vocare Decium devotam
:
secum aciem ; furiarumque ac formidinis plena om-

nia ad^ hostes esse. Superveniunt deinde his resti-
tuentibus pugnam L. Cornelius Scipio et C. Marcius,
cum subsidiis ex novissima acie jussu Q. Fabii con-
sulis ad praesidium collegae missi. Ibi auditur P. Decii
eventus, ingens hortamen ad omnia prorepublica au-
denda : itaque quum Galli structis ante se scutis con-
ferti starent, nec facilis pede collato* videretur pugna,
Cap. XXIX. t. Novam de integro Ed, — Furiarumque, ingeniis terroris

instaurare pugnam ut XXXVll, ig. aii&ietatlsquc ,
ut apud Ciceronem,
Conf. ad II ,
')6
, n. I — yelut afie- Mil. 33.
nata mente j »c!I. a r<*cU iflione, h. e. 4 . /4d hostes esse; vide ad II ,
ro,
Te»ana, utIlI, 4 Byn. i,etXLIl,aS n. IO. — Ex novissima acie. Oellius
ext. — yana tela irrita, ut vani ictus credidit Ciceronem verbis novinimus
XXXIV. et vanum teli genus, eX. novissime t.inquam non lalints, ab-
non eflieax , X XXI , 3g. stinuisse. Certatim tamen viros doctog
a. Jusseratque pro prtetore esse, eum erroris arguisse, et tria ex Cice-
ruljio proprtetorem. S*d Liviu» amat rone loca (piibiis Ubus est , laudasse
dicere pro prature, pro consule, pro observavit J. Oronov. ad Geiiium. Si-
queestore (\LI, lo), pro dictature : militer navissimus sai|>e apud Livium
quse passim recte restituerunt Gronov. 4^« invisum erat Fahium
occurrit,; II,
et Drakenh, pro \o\^. proconsul etr. nomen plebi propter novissimum con-
qux lamen forma »xpe etiam in umnr sulem; cap. 5a, yolsci novissimos ad^
bits lihri» lejîtur, v. grat. XX III , 3 i oiiuntur; III, ^s, perruptis ordoiihus
XXXVII, 46 ; , XXXIX, »9 al., et e-lati ad novissimam aciem; XXll , a ,
Ute defenditor a Munut. ad Cic. Kp. jussit novissimos ire equites; XXXI,
ad Div. 1, I. 27 , revertentem in tranutu (luminis a
.3. Defunctos consulis fato ; vide a<l novissimo agmine adortus; XLII,.J 7 ,
II, 35, n. a. —
Liberatus jam, uee abeuntium novissimum agmen aggre-
quidipiam amplius cVelestilms inferisve derentur. Eo.
diis debentes, post consulis mortem. 5. Fedc coliato; vide VI, 12 , n. 7 .
, , , :
A.
i8(j T. LIVII U. C. 4i7-
jussu lepatonim coUccta humi pila, quae strata inter

duas acies jacebant, atque in testudinem hostium con-
jecta. Quibus plerisque in scuta®, verutis in corpora
ipsa fixis, sternitur cuneus’’, ita ut magna pars inte-
griscorporibus attoniti conciderent hicc in sinistro :
cornu Romanorum fortuna variaverat. Fabius in dex-

tro primo ut ante dictum est) cunctando® extraxerat
(
diem deinde, postquam nec clamor hostium, nec

:
impetus, nec tela missa, eamdem vim habere visa prae- ;
fectis equitum jussis ad latus Samnitium circumducere

alas, ut signo dato iu transversos, quanto maximo
possent impetu incurrerent; sensim suos signa in- ,
ferre jussit, et commovere hostem. Postquam non re-

sisti
6. vidit, et haud dubiam lassitudinem esse; tum,
collectis omnibus subsidiis, qua; ad id tempus reser-
vaverat et legiones concitavit, et signum ad invaden-
,
dos hostes equitibus dedit; nec sustinuerunt Samnites

impetum; prasterque aciem ipsam Gallorum, relictis
in dimicatione sociis, ad castra effuso cursu fereban-
tur. Galli, testudine facta 9, conferti stabant; tum Fa-
— Collecta humi, forte ut tpad PUn. Samoitae , Samnites dirti feruntur ; vid.
VIII, 43 ; «i#i lep. collecta pila, <ju€b Vegetium, II, i5; Lips. Pol. IV, 4 ,
humi strata, etc. Dok. et Drak. — in et Heynitim ad VirgilU .£oeida, lib.
testitudinem ; ylde ad V, 5, n. 3. VII, T. 665.

Quibus pleristjue in scuta ,
veru- 7 . Sternitur cuneus; vide ad II,
tis in corpora ipsa /iais : aeitsus e»t 5o, n. 8 .
partern harstM^ in scutis partem , qu» 8 Cunctando extraxerat diem

.
vid.
teretiore essent mucrone, ut
,
facilins pe* ad IV, 4 3 , n. 6 . —

Exhauserat coiy.
netrarent ,
veruta quippe, ipsa etiam Gebbard., sed ne unum quidem exem-
corpora attigisse; Gronov. In a MSS plum attulit. Verum XXVIII, i5, ad
optimis est raristftie verutis, in aliis et id sedulo diem extraxerat Scipio , ut
edd. antt. plerisque in scuta, plerisque sera pugna esset. Ut autem bic cun-
't'crutis elc. ;
unde Stroth. non male ctando extrahere, ita morando extra^
dedit plerisque in scuta, rarisqt^ '*»e- here; XXWIII, 44, quum Aimilius
rutis etc. Caetrrtim iêmtum (
forte tc- tempus eum morastdo extracturum di-
Inm), vel ivru parvi jacnli genus, et ceret. Ed.
Hamiiit-bn.s proprinm, quod iis axit- 9 Testudine facta; vide ad V,
. 5, n.
viov vocatum, et a quo ipsi Satinitae, 3, et V, 43 , n. 1 .

i c jit LIBER X. CAP. XXIX. XXX. 187
bilis, audita morte collegae , Campanorum alam, quin-
gentos fere equites, excedere acie jubet, et circum-
vectos ab tergo gallicam invadere aciemtertiae deinde :
legionis subsequi principes, et,qua turbatum agmen

hostium viderent impetu equitum, instare ac lerritos
caedere. Ipse aedem Jovi Victori, spoliaque hostium
quum vovisset, ad casira Samnitium perrexit; quo
multitudo omnis consternata agebatur. Sub ipso vallo,
quia tantam multitudinem portae non recepere, len-
tata ab exclusis turba suorum pugna est ; ibi Gellius
Egnatius, imperator Samnitium, cecidit. Compulsi de-

inde intra vallum .Samnites, parvoque certamine capta
castra, et Galli ab tergo circumventi caesa eo die ho- :
stium viginti quinque millia‘“, octo capta; nec in-

cruenta victoria fuit; nam ex P. Decii exercitu caesa
septem millia; ex Fabii mille ac ducenti. Fabius, di-
missis ad quaerendum collega; corpus, spolia hostium
conjecta in acervum Jovi Victori cremavit. Consulis
corpus eo die, (|uia obrutum superstratis Gallorum
cumulis erat, inveniri non potuit; postero die inven-
tum relatumipie est cum multis militum lacrjmis. In-
termissa inde omnium aliarum rorum cura Fabius col- ,
lega-funus omni honore, laudibusque meritis celebrat.

XXX. Fit in Etruria per eosdem dies ab Cn. Fulvhn
propra-tore res ex sententia gesta; et, pra-ter ingen-
tem illatam populationibus agrorum hosti cladem,
pugnatum etiam egregie est : Perusinorumque et Clu-
sinorum ca-sa amplius millia tria, ct signa militaria ad
viginti capta. Samnitium agmen, quum per pelignum
agrum fugeret, circumventuiii a Pelignis est. Fix mil-
libus quinque ad mille caesi. Magna ejus diei ‘, quo in
jo. Co'sa co die hostium viginti famu est, h. e. peram, eo 6ie getta*
etc.; T. 43 , n. 8. rmn, ingenthimque ropiantro ,
quw:
Cap. XXX. I. Magna ejus diei..^ utrimque pugnarunt, etiam vero Jtmn>
i88 T. LIVII
Sentinati agro bellatum, fama est, etiam vero stanti.
Sed superjecere quidam augendo fidem; qui in ho-
stium exercitu peditum quadraginta millia trecentos
triginta, equitum sex millia, mille carpentorum scrip-
sere fuisse : scilicet cum Umbris Tuscisque, quos et
ipsos pugnae adfuisse; et, ut Romanorum quoque au-
gerent copias, L. Volumnium pro consule ducem con-
sulibus, exercitumque ejus legionibus consulum adji-
ciunt ; duorum ea consulum
in pluribus annalibus
• propria victoria Volumnius in Samnio interim res

est.
gerit, Samnitiumque exercitum, in Tifernum montem

compulsum, non ileterritus iniquitate loci, fundit fu-
gatque. Q. Fabius, Deciano exercitu relicto in Etru-
ria, suis legionibus deductis ad Urbem ,
de Gallis
Etruscisque ac Samnitibus triumphavit. Milites trium-
phantem sequuti sunt ; celebrata inconditis carminibus
militaribus’ non magis victoria Q. Fabii, quam mors
prreclara P. Decii est excitataque memoria parentis, :
a-quata^ eventu pidjlico privatoque filii laudibus. Data

ex pr®da militibus neris octogeni bini, sagaque et tuni-
li, etiam apud eos acnptores, qui rri nunc habetur; duliilamus tamen, an
veritate acquiescunt , nec fidem exce* loc-uni persanaverit. Omnino aliquis in
dunt. (Conf. III, 36, n. ci.) Sed su~ his numeris error esse videtur; neque
perjeccre, excessere, iransp cssi sunt ,
enim satis apparet, cur hic. quem nunc
quidam fidem angendo scillc. rem et y
libri praeferunt, numerus fidem exce-
numenim cuplamnu Sic, quod Gron. dere Livio videretur, quum et c. pr«c.
jam monuit, paternas superjecisse lau- dixerit XXV millia hostium crsa, octo
des pleriquc MSS pro vul^. superasse capta; et ex cap. i6 supra colligi pos-
XXXVIll. 58; superjacere beneficia sitRomanos Ipsos uon panciores fuisse
parentum dixit Sen. de Ren. III, 3a; quadraginta hominum millibus. En.
h/ev hyperbole est ementiens siiperje- a. Inconditis carminibux mi/itari-
ertoQuInlil.VlII, G, et O^rcâtxcvrcCttv bus ,* vide ad IV, ao, n, r. — Deficit
Tiva tat; Aristo- In Pali, tribus to carminibus. Ed.

pbatiem in Avih. 367 , in Plui. III, a; 3. .'Hquata eventu pnblico privato-
Theopbyl. in Matt. ,
et U77c;^^si>J^Siv que fdii laudibnSt comparata tam quoad
passim. Mox post repetendum victoriam partam, (piam quoad mor-
scripsere. — Peditum quadraginta mi{- tem spontaneam glorioso lilii farto;
/m, etc. Emendavit Sigon. quomodo Stroihius.
Digilized byL^6i5T^k
1 , , ;;
j ^ LiB. X. cAi*. XXX. xxxi. 189

c.T
;
pr*mia ilia tempestate militiae liaudquaquam sper-
nenda.
XXXI. His ita rebus gestis, nec in Samnitibus ad-
huc, nec in Etruria pax erat : nam et, Perusinis au-
ctoribus, post deductum ab consule exercitum rebella-
tum fuerat et Samnites praedatum in agrum vescinum
;
'
formianumqne, et parte alia in ^sernimim’, quaeque

Vulturno adjacent flumini, descendere adversus eos :
Ap. Claudius praetor cum exercitu Deciano missus.

Fabius in Etruria rebellante denuo quatuor millia et
quingentos Perusia n orum occidit : cepit ad mille sep-
tingentos quadraginta : qui redempti singuli a-ris tre-
centis decem praeda alia omnis militibus concessa.

;
Samnitium legiones, quum partim Ap. Claudius prae-

tor, partim L. Volumnius pro consnie sequeretur, in
agrum stellatem* convenerunt ibi et S.amnitium le- :
giones omnes considunt et Appius Volnmniusquc ,
castra conjungunt. Pugnatum infestissimis animis, hinc

ira stimulante adversus rebellantes toties, illinc ab
ultima jam dimicantibus^ spe : caesa ergo Samnitium
sexdecim millia trecenti, capta duo millia septingenti
ex romatio exercitu cecidere duo millia septingenti.
Felix annus bellicis rebus, pestilentia * gravis, prodi-
giisque sollicitus nam et terram multifariam pluisse®,
:
,
et in exercitu Ap. Claudii plerosque fulminibus ictos’.
C*r. I. In agrum ^•^tetnum ; 3. In agrum stellatem; vide ad IX,

»ide aJ VIII , 1 , II. 3. — Formi€inum ; 44 t 3.
viiiditl XXII, ifi, n. 4- 4 . Illinc ab ultima jam spe dimi-
•X, Iu nuertiintim aj;riiiD. /9\sernia cantibus Samnilibuii ; couTer ad I, 1 ,
apud Slrabonrm, et al. JCsemta hod. n. 5, — Casa ergo Samnitium, elc.
Isrmia , seu Sevgna non longe a Isrva vide ad IX , 43 , n. 8.
ynlturni ripa; vide ad SU.VIII, 566. 5. Pestilentia gravis annus; vide ad

-r— Qtt/rqut pro vulp. r/Mir ex upliniit III, 6 , n. a et 3.
MSS recepi exemplo Crev. et Miuib. 6. Terram multifariam pluisse; vide
Idem >el tfua aJjacct legendum pu- ad I, 3i, n. I.
tabat Gruuov. 7 . Plerosque fulminibus ictos; vide

i , .
A C.
!()<> T. LIVII .
u. C. 4i7-
nuntiatum est librique ub h<ec aditi**. £o anno Q.

:
Fabius Gurges, consulis filius, aliquot matronas ad

populum stupri damnatas pecunia mulctavit^; ex quo
raulctaticio fcre Veneris ;e<lem, quae prope Circum
est, faciendam curavit. Supersunt etiam nunc Sam-
nitium bella quic continua per quartum jam volu-
men, anuumque sextum et quadragesimum, a RI. Va-
lerio, A. Cornelio consulibus, qui primi Samnio arma
intulerunt , agimus et ne tot annorum clades utrius- :
que gentis laboresque actos nunc referam quibus ne- ,
quiverint tamen dura illa pectora vinci; proximo anno

Samnites in sentinati” agro, Pelignis, ad Tifernum,
stellatibus campis, suis ip.si legionibus, mixti alienis,
ab quatuor exercitibus, quatuor ducibus romanis csesi
fuerant, imperatorem clarissimum” gentis sua; ami-

serant; socios belli, Etruscos, Umbros, Gallos, in
ad cap. n. la. Itaque intenperie» num eum qno L. Postumius

,
et M. Ati-
aeria, gra^> tempestatum vi turbati, lius consules fuerunt, ut patet ex eo
pestileatiam, seu febres epidemicas quod annum, quo Samnites in Senti-
genuisse videtur. nati. . .CiTsi fuerant, id est, eum quo
8. iJbriqueob fure aditi, scii, sibyl* Fabius quliitum Decius quartum fuere
,
lini. Conf. ad IU, lo, u. 6. consules , vocet paulo infra proximum,

9. Matrontu ad popul. stupri dam- aive proxime prarcedeniem annum.
natas pecunia inuhtavit vide ad Ub- Annus auleni quo L. Postumius, M.
Tll, cap. 16, n. 6, et llb.VIll ,
cap. Atilius consulatum gessere, est qui-
aa , a. dem ex calculo quem sequimur, septi-
10. Samnitium bella, quer continua mus et quadragesimus samnitici belli,
(vide ad IV, , n. 4) per quartum ob unum nimirum annum, quem Li-
jam volumen (Inde a iib.VII , 3 'i), an- vius non videtur agnoscere, adjectum.
nnmque XLf^l a Itf. fâlerio Corvo et £d.
y4 . Cornelio Cosso consulibus ab an. 1 1 Samnites in sentinati agro victos
Urb. 4ia, quo hi consules fuere (ut tradidit Livius cap. 97 39, in Pelignis
passiui consules pro consulatu, vel (b. e. eorum regione) et ad Tifernum

.mno ejus; conf. ad XXI, 53 , n. 3 ; montem c. 3 u, et in stellatibus cam-
XXXIX, 56 , n. 3 , et ad Tac. Ann. pis hoc cap. 3 t. — Et suis ipsi legio-
III, 5 a, n. 1), agimus, b. e. enarrando nibus, suis tantum viribus cupiisque
persequimur, describimus, exponi- usi ac freti, et mixti cum alienis, auxi-
mus, tractamus, ut apod Cic.Verr. I, liis aliorum populorum.
i3 ;
I V", aa. — Annumqne sextum et 13 . Imperatorem clarissimum, Gel-
quadragesissttuM. lateUigit Livius aa- lium Egnatium vide ad caput 39.
; —
Digilized by Coogie
^ , ; 1 1
LIB. X. GAP. XXXI. XXXII. 191

eadem fortuna videbant, qua ipsi erani nec suis, :
nec externis viribus jam stare poterant; tamen bello

non aLstiiiebant. Adeo ne infeliciter quidem defensa;
libertatis tasdebat et vinci, qiiam non tentare victo-
:
riam malebant. Quinam sit ille‘^, quem pigeat lon-

,
ginquitatis bellorum scribendo legendoque, qua; ge-

rentes non fatigaverunt?
XXXII. Q. Fabium, P. Decium, L. Postumius Me-
' gellus et M. Atilius Regulus consules .sequuti sunt.
Samnium ambobus decreta provincia est; quia tres
scriptos hostium exercitus, uno Etruriam, altero po-
pulationes Campania; repeti, tertium tuendis parari
finibus, fama erat. Postumium valetudo adver.sa Romae
tenuit Atilius extemplo profectus, ut in Samnio ho-
:
stes (ita enim placuerat Patribus) nondum egressos

opprimeret. Vehit ex composito ibi obvium' habuere
hostem; ubi et intrare, nedum vastare, ipsi Samnitium

agrum prohiberentur, et egredi inde in pacata, socto-
rumque populi roraani fines Samnitem prohiberent.
Quum castra castris coi lata essent, quod vix Romanus
toties victor auderet, ausi Samnites sunt (tantum de-
speratio ultima ’ temeritatis facit )
castra romana oppu-
yiribus jam start vide ad V, c. 44 , recte Doering. monet, Livium, bella

n. a. Samnitioui ulterius perse<|uuruniiii,
i3. Quinam sit il/e, quomodo rue vereri ,
iie taedium tandem illorum Ion*
rt fingi aliquis possit *
ûem piât ginquitaH creet lectoribus, et hinc eo-
/onginquifafis diiituniiuiis (ut IX, rum benevolentiam hoc quaai epipho-
a4, 33) horum beliorum scribendo nemate captare : ai bella gerentes nou
Ugendoque qui ra vel scribens, vel fatigati sunt, sane scribentes et legen-
legens fatigetur, tjme gerentes non fu- tes non fatigari debent.
tigui-erunt Samnites et Romanos? In Gap. XX XII. i. Ibi obvium habuere

edd. reerntt. ante pigeat insertura hostem, scii. Romani vel et Romani ;
non, quod ab antt. et MSS optimis et .Hamniles suum uterque exercitu*

abest.Expunxit illud Stroth.; at, sl hostem; Gronov. — In pacata loca;
adsit, fortiurem fere aotithesin esse vide 11, 59 , n. 5, et VllI, la, n. 1 .
putat: bella, qu« legentes fatigant, a. Desperatio ultima; vide ad 111,
gerentes non fatigaverunt. Enimvero 58, n. 1 .

9 ,
!»<
T. LIVII ^ • •* B. C. ut.
giiure : el ()uanquani non venit nd finem tam amiax

inceptum, tamen haiul omnino vanum fuit. Nebula
erat ad multum diei densa adeo, ut lucis usum eri-
peret, non prospectu modo extra vallum adempto,
sed propinquo etiam congredieniinm inter se con-
spectu. Hac vellit latebra insidiarum freti .Samnites,
vixdum satis certa luce, et eam ipsam premente ca-
ligine^, a<l stationem romanam in porta segniter agen-
tem vigilias perveniunt improviso oppressis nec :
animi satis ad resistendum , nec virium fuit. Ab tergo

castrorum decumana^ porta impetus factus; itaque
captum qua;storium qu.TStorqne ibi I.. ttpimius Pansa
:
occisus; conclamatum inde ad arma.

XXXIll. Consul, tumultu excitus, cobortes <luas
sociorum', Lucanam Sucssanamque , qme proximae
forte erant, tueri praetorium jubet’ manipulos le- :
gionum princi[)ali via inducit. Vixdum satis ajitatis
armis, in ordines eunt : et clamore magis, quam oculis,

hostem noscunt nec, quantus numerus sit, a‘stimari
:
potest. Cedunt primo incerti fortuna’ suae, et liostera

introrsum in media castra accipiunt. Inde quum con-
sul vociferaretur, expulsiite extra vallum , castra
3. Eam ifisam liiccai premente cali- (piipstorliim primis temporibus fuisse

gine; vitle ad XXIX, 17 , n. 6 .— ^4d in inferiore castrorum parte. Vide ad
stationem Eomanornm , rtc. Ex hoc iH.5. n. 3.F.n,
loco, fl cap. 33; XXV,
38, aliUque Cap. XXX III. t. Cohortes duas so-
HcheUiits ud Polyb. cap. a adversu* ciorum ,
Lucoftam Sucssanamque, ut
Lipsfum probat ,
stationes etiam iio> turma lucana XXll, 4^ i Peligna
cturnus fui»se. XXV, f4; Placentina rt Aisemina
4. tergo castrorum decumana XLIV, 40; cohortes .Vrtrr«c//i«, Peli-
porta ittirjne captum iûtestorium. gna, Firmana f Festina , Cremonensis
— Qau^-vtori* rabernarulum , et eju* XUV, 40.
•pparaiibu* copii»t|ue destinata seties. a. Tueri prastorium jubet . . .princi-
Eulyb. lib. Vi qua.‘*iotiuiu locat juxta palivia; vide ad 111, 5, n. 3, et VII,
prxtorium in fronte caftivuititn : al «x la, n. 6 .' —
Quum consul tyociferare-
iioc luco, et quibusdam aliis Lip«>us tur ... rogitans : Duk. suspectum est
Oolli)(it lib.V de Milit. rom. uial. 3 rogitans, quia, quum apud Livium,
Di.jiii/ix) by Googie
; , 3 ;
LIBER X. CAI*. XXXlll. iy3

deinde sua oppugnaturi essent rugitaiis dainore ;
sublato connisi primo resistunt ; deinde inferunt pe-

dem, urgentque, et impulsos semel terrore eodem
agunt, quo cocpcrimt. Expellunt extra portam vallum-
que : inde pergere ac persequi (quia turbida lux me-
tum circa insidiarum faciebat )
non ausi , liberatis
castris contenti, receperunt se intra vallum trecentis
ferme hostium occisis. Romanorum stationis prima-,
vigilumque, et eorum, qui circa qua-storium oppressi,
periere ad ducentos triginta. Animus inde Samnitibus
non infelix audacia auxit; et non modo proferre inde
castra ^ Romanum ,
quidem per agros
sed ne pabulari
suos , patiebantur : pacatum .soranum agrum
retro in
pabulatores ibant. Quarum rerum fama, tumultuo-
sior etiam, quam res erant, perlata Romam, coegit
L. Postumiunj consulem, vixdum validum*, proflcisci
ex Urbe. Prius tamen, quam exiret, militibus edicto
Soram jussis convenire, ipse aedem Victoriae^, quani
aedilis curulis ex mulctaticia pecunia faciendam cura-
verat, dedicavit. Ita ad exercitum profectus, ab Sora

in Samnium ad castra collegae pen-exit : inde postquam
Samnites, diffisi duobus exercitibus resisti po.sse, re-
cesserunt, diversi® consules ad vastandos agros ur-

besque oppugnandas discedunt.
tum apud alios, verbo i*oci^rari nibU ut magistratus alJcujus gesti, aut legis
aliuf! additur, nec addi necesse est. Et lalte (v. c. Oppiie, quam abrogatam
quidem rogitans in uno Lovel. 4 defi> tantum refert XXXIV, i sq.), aut rei,
cit; servantibus vero aliis, e contextu non anno illo,quu de ea actum est,- ve-
ejicere non sustinuimus. Eo. rum multos post annos (dsta occa-
3. Proferre inde castra ; vid. ad IV, sione MC fv fraifO^M) mentionem in-
9» "• 7* ferat; Sigun. Cf. IV, 3o, n. 9; IX,
4. L. Postumium cos. vixdum vati- la, n. 4; IX, a8, n. a; XXXVIII,
dum; vide ad 111, 8, n. i. 10, n. 4 Peris. Anim. hist. cap. 4,
;
5. /Edem rictoriee, quam tedi/is p. i6o sq.

curuiis dedicavit confer ad 1, 55, a. Diversi consules ad vast. agros
n. 3. Supra hujus aedilitatis nulla men> nrbesque oppugnandas discedunt vid.
tio fit: est enim boc I.ivio familiare. .id 111, 60, n. I.
///. 1
, { ; .
,94 T. LIVII S.C 4«:
XXXIV. PostumiusMilioiiiam oppugnare adortus ‘
vi primo atque impetu , dein , postquam ea parum

procedebant, opere ac vineis demum injunctis niiiro
cepit ibi capta jam urbe , ab hora quarta usque ad
:
,
octavam fere horam omnibus partibus urbis diu in-

certo eventu pugnatum est; postremo potitur oppido
Romanus. Samnitium caesi tria millia ducenti capti :
quatnor millia ducenti, pra-ter pnedam aliam. Inde

Ferentinum^ ductae legiones unde oppidani cum ;
omnibus rebus suis, quae ferri agique‘ potuerunt,

nocte per aversam portam silentio excesserunt. Igitur,
.
simul advenit consnl , primo ita comjmsitus instructus-

que moenibus successit, tanquam idem, quod ad Mi-
lioniam fuerat, certaminis foret deinde, ut silentium : .
vastum ^ in urbe nec arma , nec viros in turribus ac

,
muris vidit, avidum invadendi deserta moenia militem

detinet, ne quam occultam in fraudem incautus rue-
ret. Duas turmas sociorum latini nominis** circum-
equitare moenia, atque explorare omnia jtd>et equites :
portam unam alteramque eadem regione in propinquo

patentes conspiciunt, itineribusque iis’ vestigia no-
cturna; hostium fugae. Adequitant deinde sensim por-
Cap. XXXIV. I. SIUioniam; vide et Trimum flumen , nunC Trigno: unde

ad X, n. C. — Optre ; vijde ad V, Treventinates vide Plin. III, I3 , ct
aa , II. 0. Frontin. Forentum minus apte conj.

a. Ab hora quarta usque ad octa^ Doujat.
vam fere horam, ut XLIV, 37, uisi 4 Quer ferri agique poCtterunt v
—
.
uldnu vox deleuda. Confer tamen ad ad III, 37, n. 4. Per aversam por-
l, 3 , 0 . 8. tam; vide ad III, 5 , n. 3 .
3 inde Ferentinum ducter legiones: 5 Silentium veutnm, ingens, altum ,

.
quod oppidum, »ive sit Ladi sive ,

horrendum : vel quale in loco vastu.
F.trnri», non habet hic locum sed et : Ii. e. desertu, esse sulct. Confer aci
mirifice variaiU scripti : Feritrum, Fer- III, 7, n. I.
torium, Poretrium, Feretrum : tinde 6. Sociorum latmi nominis ; vid. ad

suspicor Trevenfiwam ; Oron. Treven- 1, 10, n. "k.
tuin seu Tri^n-Miium oppidum Samnii 7. Itineribusque iii , viis ex illis p»Ji -
^bod. Triuento) ad fines rrentanoruin tis ducentibus j

Doer.
Digitizkl by Googie
; ,;
u c ;f*: LIB- X. GAP. XXXIV. XXXV. 195

tis, urbemque ex
tuto rectis itineribus perviam con-
spiciunt ad consulem referunt, excessum urbe;
:
solitudine haud dubia id perspicuum esse, recentibus

vestigiis fttgae, ac strage rerum iii trepidatione nocturna
passim relictarum. Ilis auditis , consul ad eam partem
urbis, qua adierant equites, circumducit agmen con- :
stitutisque haud procul porta signis, quinque equites

jubet intrare urbem; et, modicum spatium progressos,
tres manere eodem loco, si tuta videantur; duos ex-
plorata ad se referre. Qui ubi redierunt, retuleruntque
eo se progressos, unde in omnes partes circumspectus
esset, longe latequesdeutium ac solitudinem vidis.se,
extemplo consul cohortes expeditas in urbem induxit
cjeteros interim castra communire jussit. Ingressi mi-
lites, refractis foribus, paucos graves a;tate aut inva-
lidos inveniunt, relictaque, quae migratu* difficilia
essent : ea direpta ; et cognitum ex captivis est com-
,
muni consilio aliquot circa urbes conscisse» fugam ;
suos prima Credere, eamdem in aliis

vigilia profectos.
urbibus solitudinem inventuros dictis captivorum :
fides exstitit ; desertis oppidis consul potitur.

XXXV. Alteri consuli M. Atilio nequaquam tam fa-
cile bellum Quum
ad Luceriam duceret legiones
fuit.
quam oppugnari ab Samnitibus audierat, ad finem

.
lucerinum ei hostis obvius fuit : ibi ira vires aequa-

*-
vit. Pr.Tlium varium et anceps fuit tristius tamen :
eventu Romanis; et quia insueti erant vinci, et quia

<ligredientes magis, quam in ipso certamine, sense-
runt , quantum in sua parte plus vulnerum ac caedis
fuisset. Itaque is terror in castris ortus, qui si pu-
gnantes cepisset, insignis accepta clades foret. Tum
S. Quar miâ/n fiifficUia esstiU ; conscisse fuâm vide ad IV, 4 ,jj, <j.
vide ad V, a5, 11 . 4- Cap. XXXV. 1 . Ad finem luceri-
g. Communi consilio aliq. c, nrbes num; vide ad IV, 58, n. a,
i3.
;
196 T. LIVII
quoque sollicita nox fuit jam invasurum castra Sam-
nitem credentibus, aut prima luce cum victoribus
conserendas manus. Minus cladis ca'teriim non plus
animorum, ad hostes erat ubi primum illuxit, abire :
sine certamine cupiunt. Sed via una, et ea ipsaprteter

hostes , erat , :
qua
pra*buere speciem recta ingres.si
tendentium ad castra oppugnanda. Consid arma capere

milites jubet, et sequi se extra vallum: legatis, tri-
bunis, praefectis sociorum imperat, quod apud quem-
que facto opus est. Omnes affirmant, se quidem om-
nia facturos, sed militum jacere^ animos : tota nocte
inter vulnera et gemitus morientium vigilatum esse :
si ante lucem ad castra ventum foret, tantum paeoris

fitisse, ut relicturi signa fuerint nunc pudore a fuga :
contineri; alioquin pro victis esse''. Quae ubi consul

accepit, sibimet ipsi circumeundos alloquendosque
milites ratus , ut ad quosque venerat cunctantes arma ,
capere ix\CiK^2hAX;Quidcessarenttergiversarenturque?
Hostem in castra venturum nisi illi extra castra exis- ,
sent, etpro tentoriis suis pugnaturos si pro vallo ,
nollent.Armatis ac dimicantibus dubiam * victoriam

esse; quinudus atque inermis hosterrt maneat , ei aut
mortem aut servitutem patiendam. Hasc jurganti in-
,
crepantique respondebant Confectos se pugna he- :
sterna esse : nec virium quidquam ,

nec sanguinis
a . Minas cladis . . . ad hostes erat ; viam longam confeceris ^ qua nobis

vide ad II, 10, n. 10. Mox pro qua quoque ingrediendum est. En.
(se. via, vel parte, nempe pneter ho- 3. Sed militum jacere animos, de-
stes, viam) ingressi in nniltis libris missos, abjectos, imminutos esse : unde
anlt. quam ingressi. — Hoc usitatius erigere animum dicitur.
est, et m potuit Intercidere obsequens '

4 - Jlioquin pro vietis esse} vide ad
in i nec tamen alterum rejici debet. II, 7 , n. 4.
Cicer. Somn. Scip. cap. 8 , « pueritia 5 drmatis ac dimicatttibus dubiam

.
ingressus vestigiis patris tuisque de victoriam esse, Martem communem

Finib.V, 11, quacumque ingredimur i esse, et non omnem victoria’ spem
de Senecl. cap. 2, tanquam aliquam siiblaiam :
qui nudus atque inermis ,
Digitiz™_ by ôogle
, ,,
.LIBER X. C.AP. XXXV. ,97

superesse : majorem multitudinem hostium apparere,
quam pridiefuerit. Inter haec appropinquabat agmen;
et, jam breviore intervallo certiora intuentes, vallum
secum portare Samnitem affirmant, nec dubium esse
quin castra circumvallaturi sint. Tunc, enimvero^,
consul, indignumfacinus esse, vociferari, tantam con-
tumeliam ignominiamque ab ignavissimo accipi hoste.
« Etiamne circumsedebimur inquit in castris
, ut , ,
« fame potius per ignominiam quam ferro , si necesse

,
« est, per virtutem, moriamur? » Dii bene verterent,
facerentque'^ , quod se dignum quisque ducerent. Con-

sulem M. Atilium vel solum , si nemo alius sequatur,
iturum adversus hostes: casurumque inter signa Sam-
nitium potius, quam circumvallari castra romana vi-
deat. Dicta consulis legati , tribunique, et omnes turmae
equitum ,
primorum ordinum , ap-
et centuriones
probavere. Tum
pudore vicius miles segniter arma
capit, segniter e castris egreditur
8. longo agmine, nec :
continenti, moesti ac prope victi procedunt adversus

hostem, nec spe, nec animo certiorem*. Itaque simul
conspecta sunt romana signa extemplo a primo Sam- ,
nitium agmine ad novissimum fremitus perfertur.

Exire, id quod timuerint, ad impediendum iter Ro-
MSS P«U. iners t et boc probant op- Drak. — Centuriones prim. ordinum.
posita ! nam nudus respondet armacis, Hos qui et nonnunquaro primi ordines
et iners dimicantibus
; Gron. Conf. ad. appellantur, intelUgit Llpsius primipi-
ni, 19, n. 9. lum, primum principem, primum ha-
6. TunCf enimverm, consul, etc. ; v. statum : sive centuriones primi tria-
ad I, 5x, n. 5. riorum ordinis, primi principum, primi
7. Dii bene •verterent , facerentque hastatorum. Vid. ad Ub. II de MU. rom.
etc. “ Copula ineptam videtur reddere dialog. 8. £i>.
sententiam : dii bene verterent, et face- Adversus hostem, nec spe, nec
rent,quod quisque eorum sc. deorum,
, animo certiorem, hrmtorem fortiorem-
se dignum ducerent. Legerem dii bene : que. Conf. Duk. , Gron. Diat. in Stat,
verterent ;facerent mili tes^ quod, ctc. > p. 4 1 5, et Intpp. Cic. ad Att. X , 1 1
Duk. Recte, opinor, aut leg. quod dii et pro Quint. a 4; Heyn. ad Tirg. .£0.
bene verterent f facerent, quod, ctc. IX, a4y.
,,
(<)« T. LIVII •
manos : nullam inde ne fugce quidem putere viam :
illo loco aut cadendum esse, aut, stratis hostibus,

per corpora eorum eeadendum.
XXXVI. In medio' sarcinas conjiciunt; armati suis
quisque ordinibus instruunt aciem. Jam exiguum in-
ter duas acies erat spatium , et stabant exspectantes
dura ab hostibus prius impetus, prius clamor incipe-
ret. Neutris animus est ad pugnandum ; diversique
integri* atque intacti abissent, ni cedenti instatuniin
alterum timuissent. Sua sponte inter invitos tergiver-
.santesque segnis pugna, clamore incerto atque im-
pari^, coepit: nec vestigio quisquam movebatur. Tum
consul romanus, ut rem excitaret, equitum paucas
turmas extra ordinem immisit quorum quum plcri- :
que delapsi ex equis essent et alii turbati et ab Sa- , ;
mnitium acie ad opprimendos eos, qui ceciderant,

ct ad suos tuendos ab Romanis procursum est. Inde
paululum irritata pugna est sed aliquanto et impigre ;
magis, et plures procurrerant Samnites, et turbatus

eques sua ipse subsidia territis equis proculcavit. Hinc
fuga coepta totam avertit aciem romanam jamqiie in :
terga fugientium Samnites pugnabant, quum consul,

equo praevectus ad portam castrorum ac statione ,
equitum ibi opposita^, edictoque, ut, quicumque ad

vallum, tenderet, sive ille fiomamis, sive Samnis esset,
pro hoste haberent; hncc ipsa minitans, obstitit pro-
fuse tendentibus suis in castra. «Quo pergis, inquit.
CA.r. XXXV I. I . /n medio sarcinas cubi segnior fmgna esset. Tta segne bel-
conjiciuntt forte in medium^ ut paulo lum, prrrUum ; X , i a ,
segne bellum, ct
po»t, et XWIII , Q ;
vel in unum fll, simile prioris anni niilitiee; XXII, 48«
58; Oronovltis. consertum pnelium erat, segne primo
a. Diversique integri a. i. abissent; et a ptmica carptum fraude. Er».
vitlc iul III, 60, n. r. — Tergiversati- Clamore incerto atque impari;
tcsqne segnis pugna ; signis, octo codd- couf. IV, ^7 rxlr.
pessime. Supra IU, ,
increpare si- 4. Hiatione equitum ibi opposita ad-
Digitized by Coogie
, , ,
v c ir». LIBER X. GAP. XXXVI. 199

« miles? et hic arma et virus invenies; nec, vivo con-
« sule tuo, nisi victor castra intrabis. Proinde elige,
« cum cive, an hoste, pugnare malis. » Ha‘c dicente
cx>nsule, equites infestis cuspidibus circuuifuuduiilur,
ac peditem in pugnam redire jubent. Non virtus so-
lum consulem, sed quod non in-
fors etiam adjuvit;
stiterunt Samnites, spatiumque circumagendi signa,
vertendique aciem a castris in hostem fuit. Tum alii
ahos hortari, ut repeterent pugnam ceiituriuues ab :
signiferis rapta signa inferre; et ostendere suis, pau-

cos et ordinibus incompositis effuse venire hostes.
Inter luec consul, manus ad coelum attollens, voce
clara , ita ut exaudiretur, templum Jovi StaU>ri ® vovet
si constitisset a fuga romana acies, redintegratoque
prrelio cecidisset, vicissetque legiones Samnitium. Om-
nes undique adnisi ad restituendam pugnam, duces,
jiiilites, peditum eqnitunique vis ; numen etiam deo-
rum respexisse nomen romanum visum adeo facile :
inclinata res, repulsiqne a castris liostes mox etiam :
redacti ad eum locum, in quo commissa pugna erat. Ibi,

objacente sarcinarum cumulo, quas conjecerant in
medium, haesere impediti deinde, ne diriperentur :
res, orbem armatorum sarcinis circumdant®. Tum

vero eos a fronte iu’gere pedites, ab tergo circumvecti
equites ita in medio caesi captiqiie
: captivorum nu- :
merus fuit septem milhum ac <luceutorum’, qui om-

nes nudi sub jugum missi caesos rctiderc ad quatuor
;
verttu Lo*tem ,
ut XXX, lo^ vol ut 0. Orbem armatorum sarcinis cir-
paMim jtatioMm opponere pro castris cumdant : vtNL sarcinis, ejuce modo prie-
pro ponere ante castra. Couf, «d TI ceuU , [. deleuda, et e nierg. irrepsit.
23 , u. 6; XXJII, 29, u. 3 ; XXIV, 7. Captivorusn nismeriu Juit septem
39, D. I, et Imp.Virg. II, 333 . millium,ac ducentorum ut paulo poti
5 Templum Jo¥i Statori vovet, etc., et XXll, 4O, al. AUi septem miliia
—
.
cxcBplu Komuli. Cf. ad 1, X2, ii. 5 . ac trecenti. Cf. ad IX, 4 ^»

Inclinata res; cunf. IX, 12 , n. a. Audi sub ju^. missi; v. 111 , 19, n. 9.
: — ,
. s
200 T. LIVII
millia octingentos. Ne Romanis quidem laeta viclona

luit ;
recensente consule biduo acceptam cladem
amissorum militum numerus relatus septem millium
ac ducentorum. Dum h:ec in Apulia gerebautur, al-
tero exercitu Samnites Interamnam*, coloniam ro-
manam, qiia* via latina est, occupare conati, urbem
non tenuerunt agros depopulati quum praedam aliam
:
inde mixtam hominum atque pecudum, colonosque

captos agerent, in victorem incidunt consulem, ab
laiceria rcileuntem nec praedam solum amittunt , sed
:
ipsi longo atque impedito agmine incompositi cae-

duntur. Consui , Interamnam edicto dominis ad res
suas noscendas recipiendasque revocatis, et exercitu
ibi relicto, comitiorum causa Romam est profectus.
Cui de triumpho agenti negatus honos, et ob amissa
militum, et quod captivos sine pactione sub
lot millia
jugum misisset"’.
X.XXVII. Consul alter Postumius, quia in Samni-
tibus materia belli deerat, in Etruriam traducto exer-
citu '
,
primum pervastaverat Volsiniensem agrum :
dein cum egressis ad tuendos fines haud procul mce-

iiibus ip.sorum depugnat : duo millia octingenti Etru-
8 . hneriimtuim (»«u Intri-amnas), jugum mtsisset vox sine petpemm

roioniam roroanam (conf. IX, ^8), omissa in <*dd. Emest. i et Strotb.
tfutr in vin latina est (vide ad II, Nempe sub jugnm missi liberabantur,
I9, n. 3), in Latio ; nam aliud opp. et abire sindiaotur. Id ergo indignan-
ejusdem nominis io Umbria, aliud in tur Patres, uu capUvos ita remistos
Piceno luil. ConL ad Tacit. Annal. I, osse, ut nihil inde commodi respu-
'79, blica recepisset. En.
9. Impedito afpnine; vid. ad V, 16, CUp. XXXTII* t. In Etruriam tra-
n, res suas noscendas ree. dncto exerrihi .* pnepositio in abest a
(vide ad 111, to, n. i) revocatis, qui MSS. Sic navigcsre
multis optlmiaque
forte, quum huale ingmente diffugis* Egyptum XLV, 10; Peloponnesum
sent, nondum ad sedes suas redierant: proficiscuntur XLT1, 44, 5, et similia
nisidictom pro simpl. vocatis; aut XXXH, 16; XXXVI, 4a; XXXVII,
legendum evocatis; Duk. 3i,33;XLV, ti, 1 3 ; vide ad Tacit.
10. Quod captivos sine pactione sub Ann. I, 5, n. 9 ,
et supra ad VIII, 1,^ -
Dic:iiz^-H:iy Googie
,
•
i
liber x. cap. xxxvii. aoi

sconim caesi; caeteros propinquitas urbis tutata est. lii
rusellanum agrum exercitus traductus; ibi non ugri

tantum vastati , sed oppidum etiam expugnatum ;
capta amplius duo millia bominum', minus duo millia

circa muros Pax tamen clarior majorque, quam
caesa.
bellum in Etruria eo anno fuerat, parta est : tres va-

lidissimae urbes, Etruriae capita, Volsinii, Perusia, Ar-
retium,
pacem petiere ; et , vestimentis militum , frii-
mentoque pacti cum consule ut mitti Romam oratores ,
liceret, inducias inquadraginta annos impetraverunt.

Mulcta praesens ^ quingentum millium aeris in singulas
civitates imposita. Ob hasce res gestas consul quum
triumphum ab senatu, moris magis causa, quam spe
impetrandi, petisset, videretque alios, quod tardius
ab Urbe exisset alios quod injus.su senatus ex Samnio
, ,
in Etruriam transisset, partim suos inimicos, partira

collegic amicos, ad solatium ."cquat.T repulsae < sibi
quoque negare triumphum : « Non ita, inquit. Patres

« conscripti, vestrae majestatis meminero, ut me con-
« sulem esse obliviscar. Eodem jure imperii, quo bella
« gessi, bellis feliciter gestis, Samnio atque Etruria
« subactis, victoria et pace parta, triumphabo. » Ita
senatum reliquit. Inde inter tribunos plebis contentio
orta pars intercessuros , ne novo exemplo triumpha-
:
ret®, aiebant; pars auxilio se adversus collegas trium- ,
phanti futurps. Jactata res ad populum est® : vocatu.s-

que eo consul, quum M. Horatium , L. Valerium
4
t; Draltenb. ad X, i;XX'VIII, vel ei qaoqoe honor triumphi petitu»
n. 8; XXXIII, 4 r, n. 6. negaretur, idque collegie «jos aolatlo
a. y4mplius duo tniUia hominum easet.
minus duo t etc.; vide III, 64, n. 5 . 5 iVe

i no^ ejcentplo triumpkarft ^
3 . Mulcta prttsens ; v. I, ra, n. 6. sine auctoritate aenutus, et sine juasu

4. ^d solatium trquatte repulsa^ populi.
ut ip»e eamdem ,
quam collega ejus Jactata res ad poputu^ est;
(vide rap. 36 rxtr.), repulsam ferret, ad 111, fo, n. 1.
nir ‘
'Cd by Google
; ; ;
A. C
T. LIVII U- C 4i«-
consules, C. Martium Rutilum nuper, patrem ejus,

qui tunc censor esset, non ex auctoritate senatus, sed
jussu populi triumphasse’ diceret, adjiciebat, se quo-
que laturum fuisse ad populum, ni sciret, mancipia
nobilium tribunos * plebis legem impedituros : volun-
tatem sibi ac favorem consentientis populi pro omni-
bus jussis esse ac futura. Posleroque die auxilio tri-
bunorum plebis trium , adversus iutercessionem sep-
tem tribunorum, et consensum senatus, celebrante
populo diem triumphavit. Et hujus anni » parum con-
,
stans memoria est. Postumium, auctor est Claudius'",

in Samnio captis aliquot urbibus, in Apulia fusum
iugaturaque, saucium ipsum cum paucis Luceriam
compulsum ab Atilio in Etruria res gestas, eumque
:
triumphasse. Fabius, ambo consules” in Samnio et

ad Luceriam res gessisse , scribit , traductumque iu
Etruriam exercitum {sed ab utro consule nCn adje-
cit), et ad Lucerifim utrimque multos occisos inqiie :
ea pugna Jovis Statoris aedem votam, ut Romulus

ante voverat ; sed fanum tantum id est, locus, tem-
7. M. Horatium.. .triumphasse v. cus templo effatus , sacratus ( al. jam

111/63 , ct VII , 17. — PntremejuSf sacratus) fiterat vide ad I, 55 , n. 3 .
tfui Uinc (forte nunc) censor euet; Totum boc id est sacratas gloaar
vide X, 47. Mox Ui auto ad populum speciem hahere, saltem sacratus esae
ttuppleiiduo), vel excidit. glossema roii effatus, non male siispi-
8. ancipia nobilium tribunos pl.; cabattrr Stroth. Forte etiam legendum
vide ad II, 10, n. 6. ksuic Fomalus ante *t*oeer«f (vide ad
9. F.t hujus anni, etiam hujus; ut 1 , 1 a , n. 5 ) : sedfanum tantum
superioris, de quo vide cap. 3 o. — fuerat hactenus. Hoc demum asuto, etr.
Memoria, historia. Faeile ut ex Ac (b. e. hanc), et c<r/e>
xo. j4 uctor est dandius (vide ad ntm ex hactenus oriri potok. ~ Fa-
11 , 58 , n.'i, et VI, 4«, n. 4) ab num igitur et /edes, lu proprie unuiioo
Atilio in Etruria, etc. Fasti utrumque loquerentur, sic diiTerehant, ut fanum
tradunt. Cf. Figb. Annal. ad an. 4^9* esaetarea nDda,eiaoiumaliouideocon'
et Perix. Aniin. hiat. c. 4, p. xi6. .vccniUtm ;
ades ipsoni aedilicium. Hinc
1 1. Fabius ambo (al. ambos) oon- Feat. , sistere fana tjuum in condenda
snlts .... Ascribit vide ad 1 , 44 ,
n. 5 . urbe dicitur , signifiosU loca iu oppido
ta. Sed fanum tantum, id est, lo- futurorum fanorum constituere. Ki>.
Digiiizedby Googie
, «
, — ,,,
v.Vit LIB. X. CAP. XXXVIl. XXXVllI. 2(.:i
pio eflatus, sacratus fuerat. Caeterum, hoc demniu

anno, ut a;dem etiam fieri senatus juberet, bis ejus-
<lem voti damnata republica, in religionem venit.
XXXVllI. Sequitur hunc annum’ et consul insignis,
L. Papirius Cursor, qua paterna gloria, qua sua, et
bellum ingens victoriaque quantam de Samnitibus ,
nemo ad eam diem prseter L. Papirium patrem con- ,
sulis, eodem conatu apparatuque

pepererat : et forte
omni opulentia * insignium armorum bellum adorna-
verant; et deorum etiam adhibuerant opes, ritu quo-
<lam sacramenti vetusto velut initiatis militibus, de-
lectu per omne Samnium habito^ nova lege ut, qui :
juniorum non convenisset ad imperatorium edictum

quique injussu abisset , caput Jovi sacratum esset. Tum
exercitus omnis Aquiloniam est indictus 1 ad quadra-
ginta millia militum ,
quod roboris in Samnio erat
convenerunt. Ibi mediis fere castris locus est consep-
us cratibus pluteisque, et linteis contectus, patens
ucentos maxime pedes in omnes pariter jiartes. Ibi
X libro vetere linteo * lecto sacrificatum ,
saceixlole
t3. Bis ejusdem voti damnata repu~ h. e. annus, quo et consul fuit insi-
^*a voti ftolutionem «leb«nte; vide gnis, et bellum, etc. Confer ad c. 3i,
75 , n. a. En. — Republica pro n. fO. — L. Papirins, etc.; conf. ad
''u. respublica in rei. i>enit reposui IX,i6,n. S. Qua. .^r/a ,*
vide ad
c**»Gronov. qui bene monet senrom
,
n, 35, n. 3.
®**®postqaani j«m bis respub. voto 7. Opulentia insignium annorum
Jo^»tahyri facto servata erat, visum etc., ut oliro; vide IX, 40 *
SintTu ad religionem pertinere, 3. Delectu per omniutn Samnmm ha-

vel relionera postulare , ut justa sedes bito nova lege, sacrata, utf qui, etc.;
tam fa|i dpo conderetur; cf. XXII, confer IX, 39 , et ad II, 8,n. 3^ IV,
33, et 1 II, 5, n. 4 .Recte quidem 7f», n. 7. — Pluteisque. Plutei, ait
dicitur fp. iVi relifjionem venit (sal- Eestus , sunt vel crates corio crudo
tem res n religionem venit XX II intentae, vel tabuhe quibus quid pre-
33, et 8 ]d Cicer, dc Nat. Deor. II, sepitur. En.
4), *cd tuos vecto respub. iit relisj. 4 . Ejc libro vetere linteo, qualibus
venit, ftt natus, etc<; Doer. libris elinm Romani olim utebantur.
Cxr. XK.VI1!. 1 . Sequitur hunc Cf. ad IV, 7 , n. 7 . —
Libro ... lecto
•mniwr et nsul et bellum, etc. qui lectus fuerat, nempe ah illo O\io
, , ; ,
2o4 t mvii
Ovio Pactio quodam, homine magno natu, qui se id
sacrum petere aflirmabat ex vetusta Samnitium reli-
gione®; qua quondam usi majores eorum fuissent,
({uum adimendae Etruscis Capuae clandestinum cepis-
sent consilium. Sacrificio perfecto, per viatorem im-
perator*’ acciri jubebat nobilissimum quemque genere
factisquc ; singuli introducebantur. Erat quum alius
apparatus sacri, qui perfundere religione animum
posset; tum in loco circa omni contecto-’ arae in me-
dio,- victimaeque circa caesae, et circumstantes centu-
riones strictis gladiis. Amovebatur altaribus miles,
magis ut victima , quam ut sacri particeps : adigeba-
lurque jurejtmando , qua; visa auditaque in eo loco
essent, non enuntiaturum. Dein jurare cogebatur diro
({uodam carmine in exsecrationem capitis famibaeque
ct stirpis composito, nisi isset in pra;lium, quo impe-
ratores duxissent; et si aut ipse ex acie fugisset, aut,
si quem fugientem vidisset, non extemplo occidisset.
Id primo quidam abnuentes juraturos se , obtruncat

circa altaria sunt jacentes deinde inter stragem vi
:
ctimarum documento creteris fuere, ne abnueren

Primoribus Samnitium ea detestatione obstrictis, d<-
cem nominatis ab imperatore, eis dictum 9, ut
l*actiOf qut sacerdus iiujus sacri fuit. linteis velis (ut supra) , aror, etc. Fte
Posset ultima vox abesse sine sensus ara ex Festo : « Legio Samnitiui^n*
dispendio , et quidem eam ignorat teata appellata est, quod Samni# tn*
Heamu Oxoniens. L. c. Ed. — Saeer^ Irautes singuliad aram, -velis oteis

tlote, sacrum faciente, et id sacrum circumdatam , non cessuros se |Ounu
pro; hujus sacri administrationem; militi juraverunt. ••
Strothius. 8 Diro quodam carmine (v® *d I

.
5. Fetusta Samnitium religione; qua a4 , n. 9 ),

in exseerationeu' -com-
quondam usi majores eorum fuissent, posito, quo dira imprccabaf in ca-
quum adintetuLv Etruscis Capua: etc.; put suum ,
famllixque, nisitet, etc.
vide IV, 37 ;
VII, 38. y. Primoribus Samnitiut-- decem
(). i*cr viatorem imperator elc. nominatis ab imperatore, dictum ,•
vide ad 11« 56, n. it». clc. Lucum hunc ad inargi^ codicis
7 In loco circa omni contecto,

. sc. sui ita legendum conjecii^-’n*onius ;
; , 1 ,;
;
:
i c 74 LIB. X. CAP. XXXVIII. XXXIX. ao5

virum legerent, donec sexdecim millium numerum
confecissent ea legio linteata ab integumento con-
:
septi'°, quo sacrata nobilitas erat , appellata est; bis

arma insignia data“, et cristata' gale.x, ut inter ca>-
teros eminerent. Paulo plus viginti millium alius exer-
citus fuit, nec corporum specie, nec gloria belli, nec
apparatu linteata; legioni dispar; hic hominum nu-
merus quod roboris
,
erat ,
ad Aquiloniam consedit.
XXXIX. Consules profecti ab Urbe ;
prior Sp. Car-
vilius, cui veteres legiones, quas M. Atilius, supe-
rioris anni consul, in agro Interamnati reliquerat,
decretas erant, cum eis in Samnium profectus, dum
hostes ,
operati superstitionibus ‘
,
concilia secreta
agunt Amiternum oppidum de Samnitibus vi cepit
,
cassa ibi millia hominum duo ferme atque octingenti
capta quatuor millia ducenti septuaginta. Papirius

novo exercitu ( ita decretum erat ) scripto Duroniam ,
urbem expugnavit minus quam collega cepit ho-

; , ,
minum, plus aliquanto occidit prasda opulenta utro- :
bique est parta. Inde pervagati Samnium consules

maxime depopulato atinate agro®, Carvilius ad Comi-
nium, Papirius ad Aquiloniam (ubi summa rei Sam-
nitium erat) pervenit : ibi aliquamdiu nec cessatum
« PruBoribo* SanmidoiD ea detesta- I r. His arma insignia data, etc.

tione obstrictis, decem nominati ab conf. 1X> 4 o.
imperatore; qaeU dietnm, etc. Ha- >* Cap. XXXIX. i. Operati supersti-
bent eis edietnm Portug. et Heamii tionibus; vide ad I, 3i, n. 7 . — j4mi-
Oxonieus. B. An vocula eis qecta , le- temum oppidum Sabinorum in Vesti- ,
gendum : obstrictis, decem nominatis norum finibus, ex cujus ruinis succrevit

ab imperatore edictum, etc.? En. — Aquila, vel Kurconium, vel bodie S.
Ut vir virum legerent vide ad IX yittorio, seu l'ittore.
3g, n. 3. a. Atinate agro : intelligo Atinam

IO. F.a legio linteata appellata est Volscorum, sed quae hoc tempore erat
ab integumento conjepri loci; a linteis, in pitestalc Samnitium; Drak.Hvre-
quibns contectus erat locus, cratibus hat T>ukei'., et Antiate legebat Cluver.
pinietstpie conseptus; ut supra. Conf. Ital. ant. IV, 7 , p. 1 <) 3. — Summa
ad IV, ao, n. 5. et Test. voc. legio. rei Samnitium ; vide ad III, 5, n. 6 .
; ,
iod T. LIVII u.c Jt
ub armis est, neque naviter pugnatum; lacessendo

quietos, resistentibus cedendo, comminandoque ma-
quam inferendo pugnam, dies absumebatur. Quod
gis,
quum inciperetur remittereturque omnium rerum ,
etiam parvarum eventus proferebatur in dies. Altera

romana castra viguiti millium spatio aberant; et ab-
sentis collegae consilia omnibus gerendis intererant
rebus intentiorque Carvilius , quo majore discrimine
:
res vertebatur^, in Aquiloniam, quam ad Cominium,

quod obsidebat, erat. L. Papirius, jam per omnia ad
dimicandum satis paratus , nuntium ad collegam mit-
tit; sibi in animo esse, postero die si per auspicia ,
liceret, confligere cum hoste ; opus esse, et illum,

quanta maxima vi posset, Cominium oppugnare,
ne quid laxamenti ^ sit Samnitibus ad subsidia Aqui-
loniam mittenda. Diem ad proficiscendum nuntius
habuit nocte rediit , approbare collegam ^ consulta
:
referens. Papirius nuntio misso extemplo concionem

, ,
3.
habuit; multa de universo genere belli multa de prae- ,
senti hostium apparatu , vana magis specie quam ,
efficaci ad eventum disseruit. ISon enim cristas vul-

,
nera facere; et per picta atque aurata scuta^ transire

romanum pilum ; et candore tunicarum fulgentem
aciem, ubi res ferro geratur cruentari. Auream olim ,
atque argenteam Samnitium aciem a parente suo oc-
Cum j4 tfuiionia t
urbe ad Apuiiz fine» 4. Quid laxamatti; v. U, 24« n. 4.
«Iu prope Aufidum flumen (hod. Ce- 5. Approbare collegam consuha v.
xtogna), coujungitur Cominium opp. adIU,6a, n. 3. — Nusttio misso
Incerti «itus ,
quod alii Samnitibus . quum ad collegam misisset nuntium.
alii Hirpinis assignant ,
quodque vel Mox de prassentis hostium apparatus
diversura est ab Cominio Ccrito XXV, vtuia magis specie conj. Gronov. Sed
14 extr., vcl idem. vana magis specie tf. e. ad e. per ap-
Majore discrimine res vertebatur; positionem dicta ;
Duk.
vide lll, 37, n. 6. Mox jatn (xari) 6. Picta atifuc aurata scuta . . . oeci-
omnia ad dimicandum satis paratus uun; vide ad FX, 4o. — Romanum
cmeud. (iron. ad XXI, 34. pilum; V. ad IX, 19, n. a.
— Digitized by Google
; ,,
liber x. cap. xxxix. xl. 207

cidione occisam; spoliaque ea honestiora victori ho-
sti, quam ^sis arma, fuisse. Datum hocforsan nomini
familiceque suce, ut adversus maximo.': conatus Sam-
nitium opponerentur duces; spoliaque ea referrent,
quce insignia publicis etiam locis decorandis t e.wnt.
Deos immortales adesse* propter toties petita foedera,
toties rupta : tum , si qua conjectura mentis divina-
sil, nulli unquam exercitui fuisse infestiores, quam
qui nefando sacro 9 mixta hominum pecudumque
aede respersus, ancipiti ileum iree devotus; hinc foede-
rum cum Romanis ictorum testes deos hinc jurisju- ,
randi adversus foedera suscepti exsecrationes horrens,

invitus juraverit , oderit sacramentum ; uno tempore
deos , cives , hostes metuat.
XI^. Hxc, comperta perfugarum indiciis, quum
apud infensos jam sua sponte milites disseruisset, si*
mul divinx humanaxjue spei pleni clamore consen- ,
tienti pugnam poscunt pcenitet in posterum diem

' :
dilatum certamen ; moram diei noctisque oderunt.

Tertia vigilia noctis jam relatis literis a collega , Pa- ,
pirius'* silentio surgit, et pullarium in auspicium mit-

tit Nullum erat genus hominum in castris intactum
cupiditate pugnae summi iufimique aeque intenti
erant ; dux militum , miles ducis ardorem spectabat.
Is ardor omnium etiam ad cos, qui auspicio intererant
pervenit nam, quum pulli non pascerentur, pulla-

;
7. PubHeii eumn hcis decorandis, horrens, invitusjurateerit v. adc.38.
foro; ride IX, 40, — Ancipiti deorum ira, duplici,

8. Deos inuncrtÛs adesse, adja* hinc, tum ob fordeni rupta, hine, tam
are; iit aupra YUI , 7, « Aderit Jupi- ob jurisjurandi exsecrationes.
ler ipae roederoin a vobis violatonim Car. XL. i. Ctamore consentienti
testis «; Tide ad 1 , 19 , n. 6. Eo. — fausto nomine; vide TV, 37.
Si qna, aliqoa, confectura mentis di- 9. Papirins silentio snrgit; vide ad
vina stt, ai mentem el consilia d«i>rum VIII, »3, n. 19.

aliqua conjectura assequi liceat. 3. PttHarinm in anspicinm mittit,
9. Nrfnndo saero , . . exsecrationes auspicium ex pullis capere jubet : su-

4 : ;
ao8 T. LIVII v.r,.;r,:
rius, auspicium mentiri ausus tripudium solistimum

consuli nuntiavit. Consul laetus auspicium egregium
esse, et deis auctoribus rem gesturos, pronuntiat;
signumque pugnae proponit. Exeunti jam forte in
aciem nuntiat perfuga, viginti cohortes Samnitium
(quadringenariae* ferme erant) Cominium profectas.
Quod ne ignoraret collega , extemplo nuntium mittit
ipse signa ocius proferri jubet , subsidiaque suis quae-

.
que locis, et praefectos subsidiis attribuerat. Dextro

cornu L. Volumnium, sinistro L. Scipionem, equi-
tibus legatos alios, Caios Caedicium et Trebonium,
pra;fecit. Sp. Nautium mulos, detractis clitellis**, cum
cohortibus alariis in tumulum conspectum propere

circumducere jubet atque inde inter ipsam dimica-,
tionem quanto maxime posset, moto pulvere osten-

,
dere. Dum his intentus imperator erat, altercatio

inter pullarios orta de auspicio ejus diei, exauditaque
ab equitibus romanis; qui, rem haud spernendam
rati
,
Sp. Papirio fratris filio consulis , ambigi de au-
,
perfttitio nota et absurda ,

quam ad appellabatur. Qttia enim, ait Cic. de
altima imperii rom. tempora vigaUse Divin. II , 73 ,
qtmm pascuntur pulli,
mireris. necesse est aliquid ex ore cadere, et
terram pavire, id ferire, terripa-
4 Pullarius, auspicium mentiri au* est ,
sus; conf. ad XXJ, 63, n. 8 . — Tri- vium primo , mox terripudium dictum
parum solistimum ; vid. Cie. Div. I, est: hoc quidem jam tripudium dici-
x5; II, 8 et 34. —

Auspicium e pul- tur. Solistimum autem dicebatur.a so-
lis summa relipone a Romanis capta* lo, quod feriebat offa ex ore pulli de-
batur, boc modo; pullos in fovea as- cidens. Ed.
servabant ii
,
qui ex ipso dicebantur 5. Quadr.f. erant; v.VII, 7 , n. a.
pullarii; bis igUur pallis, quando au- 6. Mulos, detractis clitellis, ctc.
spicari opus erat, puls, ve! offa obji- vide ad Vll , 1 ,
n. 4*
ciebatur. Si pulli e cavea egressi non 7. Cum cohortibus alariis (al. ala-
essent ,
aut progressi offam non atti- ribus') sociorum peditatu. Alte noo-
gissent inde colligebatur pcnculuin nunquam sociorum copie, at plerum-
,
imminere; sinautem pascerentur, bo- que equitum quantum unius legionis

num augurium habebatur, praesertim erat (tum CCC); Str. Conf. ad XXV,
si iis vescentibus aliquid cx ore deci- 31 , n. 4* —
Tumulum conspectum;
dis.tet : idque tripudium solistimum vide ad II , 5, n. 8 ,
Digitized by
, 9 ,, ,
LIB. X. GAP. XL. XLl. 209

spicio, renuntiaverunt. Juvenis, ante doctrinam deos
spernentem natus*, rem inquisitam, ne quid incom-
pertum deferret ad consulem, detulit. Cui ille, «Tu
« quidem macte virtute <liligeiitiaque estoy c.Tternrn :
« qui auspicio adest, si quid falsi nuntiat, in semet

« i[)sum religionem recipit'". Mihi (piidein tripudium
« nuntiatum populo romano oxercituique egregium

« auspicium est. » Centurionibus deinde imperavit,
ut pullarios inter prima signa constituerent. Promo-

vent et Samnites signa; insequitur acies ornata “ ar-
mataque, ut hostium quoque magniticiim spectaculum
esset. Priusquam clamor tolleretur, concurrereturque,
emisso temere pilo ictus pullarius ante signa cecidit.
Quod ubi consuli nuntiatum est, «dii iu pra'lio sunt,
« inquit; habet poenam noxium caput. » Ante consulem
h®c dicentem corvus voce clara occinuit quo laetus :
augurio consul , affirmans nunquam humanis rebus

magis praesentes interfiiisse deos*^, signa canere, et
clamorem tolli jussit,
XLI. Praelium commi.ssum atrox, caeterum longe

disparibus animis. Romanos ira, spe.s, ardor certami-
nis, avidos bostium sanguinis in pradium rapit ; Sam-
nitium magnam partem necessitas ac religio invitos
magis resistere quam inferre pugnam cogit. Nec
, ,
sustinuissent primum clamorem atque impetum Ko-

8. Juvenis, ante Joctrinam deos linteata, armataque alius exercitus
spernentem natus; couf. ad III, ao, XX railliunj (vide cap. 38 extr.), et
n, 6. Epicurrus hia verbU perstringi quidem ornata acies ita ut hostium
monet Oebh. quoque, quamvis bostiuni esset, seu
Macte 'iurtute diligentiaque esto ; hostilis Mcies , magnijicum spectacu-
V. II, la , n. 10. —
Qui auspicio adest, lum esset.
pmeest sc. puUarlus : se«l illud 1 . Corvus vocc clara occinuit; vid.
verbum de sacris usitatius; Erti. ad VI, 4 (, n. G.
IO. In semet ipsum religionem re- i3. Aunquam humanis rebus magis
cipit; vide ad II, 5, n. 4> prarsentes interfuisse deos evidentiori
ti. Insequitur acies ornata, legio pnueatiae favuriaque sui signilica*
111 . i4
Digitized by Coogle
, ;
uio T. LIVII i;c.;’4:
manorum, per aliquot jam annos vinci assueti, ni

potentior alius metus insidens pectoribus a fuga reti-
neret. Quippe in oculis erat omnis ille' occulti paratus
sacri, et armati sacerdotes, et promiscua hominum
pecudumque strages, et respersae fando nefaiidoque
sanguine ar.T, et dira exsecratio, ac furiale carmen,
detestandic familiae stirpique compositum. His vin-
civem magis, quam ho-
culis fugae obstricti “ stabant,
stem, timentes. Instare Romanus a cornu utroque,
a media acie, et caedere deorum hominumque atto-
nitos metu repugnatur segniter ut ab iis , quos timor
:
,
moraretur a luga. Jam prope ad signa caedes pervene-

rat, quum ex transverso pulvis ,
velut ingentis agmi-
nis incessu motus, apparuit. Sp. Nautilis (Octavium
Metium quidam eum tradunt) dux alaribus cohorti-
bus^ erat. Pulverem majorem, quam pro numero,
excitabant insidentes mulis calones frondosos ramos
;
per terram trahebant; arma signaque per tiurbidam

lucem primo apparebant post altior densiorque
‘i
in, :
pulvis equitum speciem cogentium agmen dabat; fe-

fcllitque non Samnites modo, sed etiam Romanos :
et consul affirmavit errorem*, clamitans inter prima

signa, ita ut vox etiam ad hostes accideret, caplum
llonc ;
Docr. PauIo aiitc : dii in pr<r^ 3. Dux alaribus cohortibus erat :
fio sunt t vide ad I, ii ,

n. 6. pulverem majorem, etc.; conf. c. 4o,
Cap. XLI. t. Occu/ti paratus (ap- n. 6, 7 . —

Majorem quam pro nu- ,
paratUA, ut a^pe apud Tacitum; vide mero; vide ad VII, 33, n. 9 .
ad Ann. III, 35, 5) sacri... composi- 4 . Per turbidam lucem moto pul -
tutn; conf. cap. 38. .Armati sacer- vere turbatam. —

In primo appare-
dotes , forte centuriones, nt cap. 38; bant; vide ad II, 90 , n. 3.
ni.vi ihi Ic^;. circumstantes sacerdotes 5. Coruul ajjirrssavit errorem, etc.;

strictis gladiis. — Fando nefando^ne cttnf.ad X, 14, fS. Ita nt %'ox—
sanguine, pecudum homiiiutuque. etiam ad hostes accideret optimi MSS.
a. His vinculis fugte obstricti, ini- Sic cap. 43 ,
clamor eos utrinqne par
pediinemia fuâe; bis remediis, a fuga accidens sustinuit; XXVII, iîprof-
eos leiineutihus , compulsi. Conf. c. sidinm ad arcem, tmde maxime terri-
i'i eslr. et ad lib. XXI, g. 43, n, 3. bilis accidebat sonus, traducit ibid.,
Digilized by Cloogle
—
v kX liber X. GAP. XLI. an

Cominium, victorem collegam adesse; adniterentur
vincere prius, quam gloria alterius exercitus fieret.
Hxc insidens equo inde tribunis centuri(jiiil)iisqne :
imperat , ut viam equitibus patefaciant. Ipse Trebonio

Ciedicioque praedixerat ®, ut , ubi se cuspidem erectam
quatientem vidissent , quanta maxima vi possent , con-
citarent equites in hostem; ad nutum omnia, ut ex
ante praeparato, fiunt. Panduntur inter ordines via^ :
provolat eques, atque infestis cuspidibus in medium

agmen hostium ruit; perrumpitque ordines, quacum-
que impetum dedit. Instant Volumnius et Scipio, et
perculsos sternunt tum, jam deorum horainumque :
victa vi ’, funduntur
linteatae cohortes pariter jurati :
injuratique fugiunt,
nec quemquam , praeter hostes,
metuunt. Peditum agmen, quod superfuit pugnae, in
castra ad Aquiloniam compulsum est; nobilitas equi-
tesque Bovianum perfugerunt equites eques sequi- :
tur, peditem pedes ac diversa cornua’*, dextrum ad :
inde nulla accidebat Alu accede- V ulgatuin placebit illis qui omnia unius
ret, quod cx Tereot. Hecyr. art. IH, orationis complexu contineri malunt;
•c. 5, V. 3a. Parephne* haud invito
•• contra scriptam lectionem pnefrrent,
ad aure» sermo mihi accessit tuus. > qui codicum consensuro non spernen-
Et Cicer, ia Vatin. cap. a Non pu- : •• dum judicabunt, prsesertim quum alihi
tas fas esse ,
verbum ex ore exire cu- etiam Livius intercisis Ius orationibus
jusrjuatn, quod non jucundum et ho- delectatus sit. Eligat igitur quisque,
noriScum ad aures tuas accidat. « quod sibi verius videatur. Ed. —
Defendi posse monet Duk. Cunf. inf. teatte cohortes; vide cap. 38. Mox
ad XXI» Ko» n. i5. Kn. agmen post peditum deleri malebat
f». Ipse Trebonio Ctrdicioque pr<x- Gn>nov. Peditum agmen, quod su-
dixerat { vide supra ad libr. II» cap. perfuit pugnat. Indicat hic noster, non
IO, n. integrum agmen peditum in castra
7. Tum jam deorum hominumque compulsum esse, sed eam agminis par-
victa vi, quam horrendum jusjuran- tem ,
quae pugnae su|ierfuit. Eodem
dum, mime in milites ha-
et terribiles fere modo locutus est I.ivius supv.V,
buerant; Doer. Conf. c. 38. — T’icta 34, is, quod his ex populis abunda-
vi; victa vis plurimi codices, et fere bat ,
Bituriges ,
drs ertios «xcivit.
omnes ante Frohenian. edd. Ea lectio Vide cl inf. XXVI, 33. Eo.
ai recipiatur, post voc. vis interpun- 8. Diversa cornua, etc.; vid, supra
gendum est ,
victa vis ; fitnduntur. ad UI, 60, n. I.
;
a II T. LIVII
castra Samiiitiiiin ,
la-viim ad urbem tendit. Prior ali-
quanto Volumnius castra cepit ad urbem Scipioni :
majore resistitur vi; non quia plus animi victis est,

sed melius muri, quam vallum, armatos arcent : inde
lapidibus propulsant liostem. Scipio, nisi in primo
pavore priusquam collegerentur animi, transacta res
,
esset, lentiorem fore inunitie urbis oppugnationem

ratus, interrogat milites, Sutin’ (Equo animo pate-
rentur, ah altero cornu rastra capta esse : se victores
pellia portis urbis? Reclamantibus universis, primus
ipse, scuto super caput elato, pergit ad portam se- :
qiiuti alii, testudine facta o, in urbem perrumpunt;

delurbatisque Samnitibus, qui circa portam erant,
muros occupavere. Penetrare in interiora urbis ,
quia
pauci admodum erant, non aiulent.
XLII. Ha«c primo ignorare consul, et intentus re-
cipiendo exercitui esse : jam enim pr.Tceps in occasum
sol' erat, et appetens uox“ periculosa et suspecta
omnia etiam victoribus faciebat. Progressus longius
ab dextra castra capta videt ab l.-eva clamorem in :
urbe mixtum pugnantium ac jiaventium fremitu esse;

et tum forte certamen ad portam erat, .\dvectus de-
inde equo propius, ut suos in muris viilet, nec jam
integri quidquam esse^, quoniam temeritate paucorum
magnip rei parta occasio esset, acciri, quas receperat,
copias, signaque in urbem inferri jussit; ingressi pro-
xima ex parte quia nox appropinquabat, quievere :
nocte oppidum ab hostibus desertum est. Ca?sa illo
9 . Testudine /acta; 5, n. 3. jaui iciitala H peiTt-cta; vide ad

(iAP. XLII. j. PrtTccp» in occasum II, 5» n. I.
sol; vidr atl IV» 9 , n. 6 .
4 . Ingressi prouima exparte
a. j4pt*ttens noj: i.ail V» ly , n. a, quievere, tx parte roilituiii, qui iirbi
3. Arc/rtm integri tjuidqnam esse, proximi luerunt Duer. Imu ingressi
;
nihil, tjiiotl sf mulari puasit» nibil a erant. Cave etiarn jnnga* ingressi pro-
suo ainplin» {>«nJerp arhiirio, uinutu xima etex parte quievere. Aptior ra-
i Digitizcc by tronglc
, ; ;.
»nr
S c.;?,' X. CAl». XT,II. XU[1. ai3

die ud Aqtiiluniain Saiiitiitiuin millia triginta^ trecenti
quadraginta : capta Irin millia octingenti et septua-
ginta : signa militaria nonaginta septem. Ca‘ternm
illud memoria* traditur, non ferme alium ducem
laetiorem in acie visum, seu siiopte ingenio, seu fidu-
ciabene geruudae rei. Ab eodem robore animi® neque
controverso auspicio^ revocari a praelio potuit; et in
ipso di.scriminc'*, quo templa diis immortalibus voveri
mos erat, voverat Jovi Victori, si legiones hostium
fudisset, pocillum mulsi 9 prius, quam temetum bibe-
ret, scse facturum. I«l votum diis cordi fuit'"; et
auspicia in bonum verterunt ".
Xldll. Eadem fortuna ab altero consule ad Comi-
nium gesta res :
prima luce, ad moenia omnibus copiis
lio est : incessi ex parte, non omnes, salivo rei, nisi cum sacra, uut sacri~
sed pan coptarum , <]uas consul acci- fidum et res divinas. Hinc leg. forte
verat ,
proxima, primas urbis jiartes; pocillo, aut facturum proprio sensu
vel ingressi urbem ex proxima parte Ii. 1. capiendum, etsi non sine respectu
ejus, b. e. proximas ejus partes (cf. sacrificii, vel cum Drak. referendum
ad 11 , 35 , n. 8 ) : nisi cum Oronoviis d compositionem mulsi, quod ex
proxima porta: vel ingressi pro'
ieg. vino et meile conficiebatur, unde gr.
xima ea parte,
tjuievere. civofsiXi dictum. Cteterum Strothius
5 Millia trig., etc.; v. IX., 4 5 , n. 8 .
. jam monuit, hoc votum, quod non
6 . yib eodem robore tmimi, propter lempturu, aut tale quid magni conti-
illud; vide ad i, i, n. 5. neat, sed ad vinum et Iietitlaro spe-
7. Controverso auspicio; cf. c. 40. ctet, adeoqiie fere jocosum sit, aOTcm
8. /« ip. discrimine v.VI, 17, n. i. ad probandum non Jerme alium Ice- ,
9. Pocillum mulsi prius, ijtiam /e- tiorem ducem in acie visum. Mulsi
metum, vinum '
prsecipium lemiilen- autem usas Romanis tum in sacri*
tisecausam; vide Hlinium, XIV, 5 , et fuit, tum in deliciis, et in iriumpbu,
Ocll. X, i 3 ), biberet, sese factunim, funeribusque, in quibus milites et fu-
sacrificandi causa obiatimiro ; n»m fa- nus proseqiientes eo donabanlor. Cf.
cert est verbum propr. de Mcrificiis. XXXVHI, 55 n. a;Varr. R. R. IU,
,
Sed vel sirapl. dicitur pro sacrificare 16, n. a ; Colum. XII, la Pliii. XIV,;
{facere et jieri, sc. sacra, seu sacram, 17; XXII, a 3 , a 4 , »cu 49*^3 (ubi
ut saepius utrumque XXII, 10, ct gr. vide llard.); Plaut. Bacchid. IV, 9.
ad Jnven. IX, 1(7), vel
cf. 149 sq. Piut. Apopth. p. 196.
jungitur eo sensu cum sidat, rei (iil 10. Idv. diis c.fuit; v.VI, 9, 11. i
catulo et vitula apud Colum. II, aa , 1 1 . Auspicia in bonum verterunt

et Virg. Kcl. III, 77 ), non cum arcu- vide ad II, 3 ,
n. a.
, , ; \
^|4 T. LIVII
admotis, corona cinxit urbem ;
siibsidiaque firma, ne
qua eruptio fieret, portis opposuit. Jam signum dan-
tem eum nuntius a collega' trepidus de viginti co-
hortium adventu, et ab impetu moratus est, et partem
copiarum revocare instructam intentamque ad oppu-
gnandum coegit. D. Unitum Scaevam legatum cum le-
gione prima et decem cohortibus alariis cquitauique
ire adversus subsidium hostium jiKssit quocumque :
in loco fuis.set obvius, obsisteret ac moraretur; ma-

numqiie, forte ita res posceret, conferret
.si modo :
ne ad Cominium eie copiie amoveri possent. Ipse sca-

las ferri ad muros ab omni parte urbis jussit, ac te-
studine ad portas successit’; simul et refringebantur

portic et vis undique in muros fiebat. Samnites sicut,
,
antequam in muris viderent armatos, satis animi ha-

buerunt ad prohibendos urbis aditu hostes; ita post- ,
quam jam non ex intervallo nec missilibus, sed co-

minus gerebatur res, et^, qui a?gre successerant ex
plano in muros, loco, quem magis timuerant, victo,
facile in liosteiu imparem ex a^quo pugnabant, relictis
turribus murisque, in forum omnes compulsi, pau-
lisper inde tentaverunt extremam pugiiic fortunam.
Deinde, abjectis armis, ad undecim* millia hominum
et quadringenti in fidem consulis venerunt c.nesa ad ;
qualiior millia trecenti octoginta. Sic ad Cominium,

sic ad Aquiloniam gesta res. Inde medio inter duas
Cap. XLHI. i. Nuntius a coUega; sis imparem viribus ex tetfuo pugna-

vide ad XXVII , 5 , n. 4 - Decem bant luco. Vox ita anie postijuam
cohortibus alariis; vid. X, 40, n. 7. genda cum verbis sequentibus relictis
a. Testudine ad portas successit; turribus, elc.

vide ad V, 5« n. 3. 4 . Ad undecim (al. quindecim)
3. Et Romani f (fui argre (difRouU millia hominum et quadringenti vide
ter) successerantex plano loco in ad lil). IX cap. , 43, n. 8. — In fidem
muros, nuDC loco, ejuem magis quam consulis Tcncrunt vide ad Ub. VII ,
hostem timuerant , -victo superato cap. 1 8 11 . I . — Mox inter duas acies
oiurOt facile in, adversus, hostem ip- Leid. I exhibet. Fp.
i
Digitiz-- ~-"^lc
,
u.c. 4’9 LIBER X. CAP. XLIII. ai5

urbes spatio, ubi tertia exspectata erat pugna, hostes
non inventi. Septem millia passuum quum abessent
a Cominio revocati ab suis neutri * pnelio occurre-
,
runt. Primis ferme tenebris quum in conspectu jam

castra, jam Aquiloniam habuissent, clamor eos utrim-
que par accidens sustinuit deinde e regione castro- :
rum, quae incensa ab Romanis erant, flamma late fusa

certioris cladis indicio® progredi longius prohibuit.
Eo ipso loco prope temere sub armis strati passim
inquietum omne tempus noctis, exspectando timen-
doque lucem egere. Prima luce , incerti quam in
,
partem intenderent’ iter, repente in fugam conster-

nantur*, conspecti ab equitibus; qui , egressos nocte
ab oppido Samnites persequuti, viderant multitudi-
nem, non vallo, non stationibus firmatam. Conspecta
et exmuris Aquiloniae ea multitudo erat jamque etiam :
legionariae cohortes sequebantur. Cjeterum nec pedes

fugientes persequi potuit et ab equite novissimi ag- :
minis ducenti ferme et octoginta interfecti. Arma multa

pavidi, ac signa militaria duodeviginti reliquere; alio
5 Neutri prtelio occurrerunt j

. vitlc forte temere ab uno exclamatum pas-
ad XXI, 61 , n. t. sim totis penKUiabat castris.» Et alibi.
6.Flamma late fusa certioris cladis Terent. Phorro. act.V, m. i : ^ Quam

indicio forte certius c, indicium 8 <epe forte temere eveniunt ,
qua» non
prohibuit f vel certiori e, indicio ,
pi. l. audeas optare. » Cic. de Fato ,
cap. 3 :
prohibiti; J. Gronov. — Eo ipso loco « Si fati . . . nulla vis esset ,

et forte te-
prope temerCt fere sine ordine, duro mere... aut pleraque flerent, aut om-
<]uisque locum capiebat quem sibi nia. >• Curt. V, II ; «Eludant licet,
forte aptum invenerat ;

,
Doering. — quibus forte temere humana negotia

Forte temere malebat Gron. — Qu» volvi agique persuasam est. » Conf. ad
loquendi forma apud nostram usitatis- II, 3i , n. 3. Ed.
sima est. XXIII 4 3 : •• Nec quidqoam 7. Quam in partem intenderent iter;
raptim ,
aut forte temere egeritis. » vide ad IV, 19 , n. t.
XXV, 38 « Nec hujus occasionis 8 In Jitgam consternamur; vide ad
—
: .
spem, milites, forte temere, sed ex re II , 47 , n. 3. Conspecti ab cquitib.
ipsa conceptam habeo. » XXXIX , 1 5 : Doujatius conjicit legend. conspectis

«•Majores vestri ne vos quidem forte equit., quod non displicet : sed codd,
temere coire voluerunt. > XLl ,
1 : « Id nihil mutant. En.
; ;;
,
aiG T. LTVII i ^
agmine» incolumi, ut ex tanta trepidatione, Bovianum
perveni iini est.
XLIV. romani auxit,

L.Ttitiam utriiisqiie exercitus
et ab Uterque ex al-
altera parte feliciter gesta res.
terius .sententia consul captum oppidum diripiendum
militi dedit; exhaustis' deinde tectis ignem injecit :
eodemqiie die Aquilonia et Cominium deflagravere.

Et consules, cum gratulatione mutua legionum sua-
qiie, castra conjunxere. In conspectu duorum exer-
cilunm et Carvilius suos pro cuju.sqiie merito lauda-
vit donavitqiie; et Papirius, apu<l quem multiplex in
acie, circa castra, circa urbem, fuerat certamen, Sp.
Nantium ,
Sp. Papirium , fratris (ilium , et quatuor
centuriones, manipnlumqiie hastatorum, armillis au-
rei.sqne coronis donavit : Nantium propter expeditio-
nem, qua magni agminis modo* terruerat hostes :
juvenem Papirium propter navatam cum equitatu et

in prielio operam, et nocte, qua fugam infe.stam Sam-
nitibus ab Aquilonia clam egressis fecit ; centuriones
militesque, quia primi portam murumque Aquilonia-
ceperant. Equites omnes, ob insignem multis locis
operam, corniculis* armillisque argenteis donat. Con-
9 , j4li0f reliquo (vide ad IV, 10 , seu insigniti. Tubulos cornuum forma

n. agminf incolumi ^ ut cx tanta fuiMC, quibus inderen ur plumar emi-
trepidatione vide ad VIII, 3o, n. 7 . nentes, ornatus galex et caud;e »
Cxp. XLIV. I. E.xhaustii tectis, exi- suspicabatur ScbelT. de Iribu.s orbibus

nanitis, expilatis, dirrptis, ut XX3'1, aureis, p. «• Coma dicturo illud
3o; XXXI , 38; XXXIV, i3; ubi omamentuDi, miris gemmis ornatum,
vide Drak. quod capite gestant Venetorum du-
Q. Magni agminis modo, «tpecle ces: et id nummo argenteo Alexandri
Dorr. — Centuriones qtialiiur, milites- Magni caput galeatum cum comiculia,
manipulum hastalunun; v. praec.
<jue, quibus inditae plum»f, conspicimus; «
Tempora b. 1. parum conveniunt ; ter- Mare. Donat, (ônf. Drakenb. ad buno
ruerat , Jecit , ceperant; Uuk. locum; Salmas. ari Sulin. p. 38ft, et
3. Corniculis, forte ornamentis ga> Intpp. .Suet. Dotn- XVII, et Gmmm.
learum , cornu speciem referentibus IX; Valer. Max. VI, i, ii. Corollis,
e» hinc rornieulnrii milites, iis donati vel coronulis conj. Jac. Perir.
Digitized 5y
;
.Vr!l! LIB- X. GAP. XLIV. XLV.

silium iiule habitum, quum jam tempus esset declii-
cemli ab Samnio exercitus, aut utriusque, aut certe

alterius. Optimum visum ,
quo magis fracta; res Sam-
nitium essent, eo pertinacius et infestius agere calera,
et persequi; ut perdomitum Samnium inseqiientibiis
consulibus tradi posset. Quando jam nullus esset ho-
stium exercitus, qui signis collatis dimicaturus vide-
retur, unum superesse belli genus, urbium 0|>pugna-
tiones; quarum per excidia militem locupletare pra-da,
et hostem pro dimicantem* conficere pos-
aris ac focis
sent. Itaque senatum popiibimqiie

,
literis missis ad
romanum de rebus ab se gestis, «liversi, Papirius ad
Sappinum, Carvilius ad Volanam oppugnandam legio-
nes ducunt.
XLV. Iîtcrnp consulum ingenti l.Ttitia et in curia et
inconcinne auditae; et qiiailridui supplicatione' pu-
blicum gaudium privatis studiis celebratum est. Nec
populo romano magna solum setl peropportuna etiam, ,
ea victoria fuit; quia periilem forte tempus rebellasse

Etruscos allatum est. Subibat cogitatio animum, quo-
nam modo tolerabilis futura Etruria® fuisset, si quid
in Samnio adversi venisset ;
quie, conjuratione Sam-
nitium erecta, quoniam ambo consules, omnisque
romana vis aversa in Samnium esset, occupationem
4« Pro aris ae jocis dimicantem t in, vel et inserendum ante privatis.

Tid. ad V, — Dieersi
n. a, Tid. a. Tolerabitis Jutura Etruria fuisset.
III, 6o, n. f. — Scepinum, Sximvov Han; ita l.ivîus iiiirrat, perinde atque
Ptol. Supino, ad Apetminum et anleu Elruiia ac Samuiuui nunquam
ronlcti Taraîri flumin. unde municipes simul adversus Romanus fuerint, quum
Scepinaies apud Oruter. 44'« 4i St\ ad Iltiem ann. 4^^t duo
1 . — yofana nppid. Samnii, non nisi {H>piili, ac pra*lerea Galli et Umbri,
Livio memoratum, ut et Palumbinum nun parva accessio ,
bellum Romanis
rt Herculaneum cap, 4^* moverint. Eo. — Si tfuid in Samnio
Car. XLV. r. Supplicatione publi- adversi venisset; duo e nosti is codd.
cum gaudium privatis studiis celebra- cum uno e Gronov. et aotiqq. edd. eve-
tum est: ante supplicatione supplend. nisset. Sed vulgatum etiam servari po*
^ ; ,
A. C. 'jqS.
ai8 T. LIVII U, C. 4 i 9 -
populi romani pro occasione rebellandi habuisset.

Legationes sociorum, a M. Atilio praetore in senatum
introductae, querebantur, uri et vastari agros a fini-
timis Etruscis ,
quod desciscere a populo romano nol-
lent; obtestabantiirque Patres conscriptos, ut se a vi
atque injuria communium hostium tutarentur. Re-
sponsum legatis, curce senatui futurum, ne socios
fidei suce poeniteret : Etruscorum prope diem eamdem
fortunam, quam Samnitium, fore. Segnius tamen,
quod ad Etruriam attinebat, acta res esset ni Faliscos ,
quoque, qui per multos annos in amicitia fuerant,

allatum foret, arma Etruscis junxisse. Hujus propin-
quitas populi acuit curam Patribus, ut feciales mitten-
.
dos ad res repetendas censerent quibus non redditis :
ex auctoritate Patrum jussu populi^ bellum Faliscis

indictum est jussique consules sortiri, uter ex Sam-
:
nio in Etruriam cum exercitu transiret. Jam Carvilius

Volanam, et Palumbinum, et Herculaneum ex Samni-
tibus ceperat Volanam intra paucos dies Palumbinum
:
,
eodem, quo ad muros accessit. Ad Herculaneum bis

etiam signis collatis ancipiti praelio, et cum majore
sua, quam hostium, jactura dimicasit. Castris deinde
positis
, moenibus hostem inclusit. Oppugnatum op-
pidum, captumque in his tribus urbibus capta aut
:
ad decem millia hominum; ita ut parvo admodum

caesa
plures^ caperentur. Sortientibus provincias consuli-
bus, Etruria Canilio evenit secundum vota militum,
qui vim frigoris jam in Samnio ^ non patiebantur. Pa-
test; vide ad IX, ii, n. i. Eu. — 4. Parvo admodum plures (ut ali-
Occupationrm belli romani bellum in (juanto plnres ,
multo plures, nimio
Samnio. — legationes sociorum , a plures, apud Plln. II, 67; parvo bre-
M. Atilio pratorc in senatum, cic. vius, ap. Geli. XIII, a, n. i7;/>rtrfo
vide ad 111, 4, n. 7. junior ti brevi antiquior; Crconox.),
3 Ex auctoritate Patrum jussu po^ caperentur, quam carai essent.
pulif vide ad 1, 17, u. 6. 5 . yim /rigoris in Samnio majorem
Digiti?ed by CiMiglt;
: , , ;^
u cJt LIBER X. GAP. XLV. XLVI. aig

pirio ad Saepinum major vis hostium restitit. Saepe in
acie, saepe in agmine®, saepe circa ipsam urbem ad-
versus emptiones hostium pugnatum r neque obsidio 7,
neque bellum ex aequo erat :non enim muris magis se
Samnites, quam armis ac viris moenia, tutabantur.
Tandem pugnando in obsidionem justam coegit hostes
obsidendoque vi atque operibus* urbem expugnavit.
Itaque ab ira plus caedis editum , capta urbe : septem
millia quadringenti caesi : capta minus tria millia ho-
minum :
praeda, quae plurima fuit, congestis Samnitium
rebus in urbes paucas, militi concessa est.
XJjVI. Nives jam omnia oppleveranf nec durari ,
extra tecta poterat ; itaque consul

8. exercitum de Sam-
nio deduxit : venienti Romam
triumphus omnium
consen.su est delatus'. Triumphavit in magistratu,
insigni, ut illorum temporum habitus erat, triumpho.
Pedites equitesque insignes donis transiere ac transvecti
qoaxD in Etniria, quia regio erat mon- urbis, ad quae castra posuerat ,
defen-
tana ; Strotbius. debatur; Strotb. Neque obsidio ^
sed
6. S<rpe in aeie, scepe in agmine bellum extvqno erat^ MS Klor. probb.
In Itinere t ut apud Sali. Jug. 4^« vel, Gronov. et Drak. ut sensus sit : non
ut Drak. exponit, qui alterum in de- jam videbantur obsideri , sed in campo
lendum putat : non explicatis ordini- pares cum paribus congredi.
bus distinctaque acie. Cr.
, XXI, 5^; /'1 atque operibus; vide ad V,
XXV, {âgmina magis quam acies ai , n. 6. — y4b ira plus cadis edi-
pugnahant nos : mehr Cohnnenweise tum ; vide ad I, I, n. 5. — Septem
ah en Frow/e); XXIX, 16; XXXIII, millia, etc.; vide ad IX, 43, n. 8.
9; quibus locis agmina aciei (ex alio- Cap. XLVI. t. Triumphus omnium
rum sententia : singulae manus toti consensu est delatus forte decretus
exercitui) opponuntur, 'fgmina etiam legend.cum Drak. Nam Mario, Ca*sari,
et incondita turba synon. XXI, aliisque non petentibus triumpbusqui-
7. Neque obsidio erat, quia magna dem oblatus est , sed
nemini , quod
Tis bostiiiru in acie resistebat Roma- sciam, his temporibus. — Insigni, ut
nis,neque justam obsidionem fieri tu- illorum temporum habitus (ratio et
tando armis virisque moenia patieba- indoles) erat, triumpho; v. ad VIII,
tur; neque bellum ex aquo erat f quia 3o, n. 7. — Transiere pedites, trans-
non omnis exercitus Samnitium ca- vecti sunt equites civica corona
cura Romanis pu-
stris et acie collata vallaresque , ac murales; cf. ad Vl^
gnabat ,
sed ex parte etiam moenibus 20 ,
n. 5. Vallaris forte diversa a ea-
Digitized by Google
,
A C. >gi.
aao T. LIVII V. c. A> 9 -
sunt : miiUsc civic.T coron<x, vallaresquc, ac murales

conspecta*. Inspectata spolia Samnitium; ct decore ac
pulchritudine paternis spoliis’, qua* nota frequenti pu-
blicorum ornatu locorum erant, comparabantur. No-
biles aliquot captivi ,
clari suis patrumque factis, ducti.
jEris gravis transvecta vicies centena et ad triginta tria
millia; id a*s redactum ex captivis dicebatur. Argenti,
quod captum ex urbibus erat, pondo millia trecenta
triginta, omne aes argentumque in aerarium conditum.
Militibus nihil datum ex praeda est auctaque ea in- :
vidia est ad plebem, quod tributum etiam in stipen-

dium militum collatum est; quum, si spreta gloria
fuisset captivae pecunia: in aerarium illatx ,
ct militi
tum dari ex praeda, et stipendium militare praestari
potuisset.lEdem Quirini*, quam in ipsa dimicatione
votam apud neminem veterem auctorem invenio (ne-
que, Hercule, tam exiguo tempore perficere potuis-
set), ab dictatore patre votam, filius consul dedicavit,
exornavitque hostium .spoliis. Quorum tanta multitudo
fuit, utnon templum tantum forumque his ornaretur,
sed sociis etiam colouisque finitimis, ad templorum
locornmquc ornatum, dividerentur. A triumpho exer-
citum in agrum < vescinum quia regio ea infesta ab ,
strrnsi, quod oa&tra etiam potuerant emend. Gron. qui vid. etiam de pec.
esse sine vallis, soltsque terrenis ag* vet. II ,
5.
geribus munita : b«ee ei data, qiil pri- 3. ALdem Quirini».. dedicabit; cf.
mus intrui verat castra hostium; illa ei, Plin.VII, 5o, qui simul tradit, pri-
qui primus vallum castrorum supera* mum ab eo solarium horologium ad
verat : bvjus insigne vallus ex auro, hanc aedem statutum fuisse. Idem Pli-
illius vallum. Ita Jac. Gron. ad Gdl. nius, XXXIV, 7 , seu 18 ,

refert, e
lib.V, cap. f>. captivis Samnitium annis colos.seam

a. Paternis spoliU, scutis auralis JTovi.s statuam in Capitolio, nec tamen
Samnitium, ab hujus Papirii patre de- a Papirio, sed Sp. Carvilio, factam
victorum ,
quee nota erant frequenti esse. — Confer etiam Salmas. ad So-
ornatu publieorum locorum t fori; vid. linum p. 4^7«
IX, 40' — yicies centena et nti cir- 4,
,
In agrum têscinum; v. ad VIII»

citer, plus minus, triginta t. m. ex f t , ti. 3.
“Oigtoed by-GoegH'
, , :
u LIBER X. GAP. XLVI.

Samnitibus erat’, hibernatum duxit, luter hrcc Car-
viliusconsul, in Etruria Troilium primum oppugnare
adortus, quadringentos septuaginta ditissimos, pe-
cunia grandi pactos, ut abire inde liceret, dimisit :
caeteram multitudinem oppidumque ipsum vi cepit.
Inde quinque castella, locis sita munitis, expugnavit:

caesa ibi hostium duo millia quadringenti; minus duo
millia capti®. Et Faliscis pacem petentibus annuas in-
ducias dedit, pactus centum millia gravis aeris, et sti-
pendium ejus anni ad trium- militibus. His rebus actis
phum decessit ut minus clarum de Samnitibus, quam

,
collegae triumphus fuerat , ita ciimido etrusci belli

a-quatum. yEris gravis tulit in aerarium trecenta octo-
ginta millia de reliquo aere a;dem Fortis^ Fortunae
;
de manubiis faciendam locavit, prope aedem* ejus

dcaj ab rege Ser. Tidlio dedicatam. Et militibus ex
5 . ea infesta ab Samnitibus Epist. Eurm. t. IV; Heins. ad Velleii

erat; vide ad I* 7, n. 7. — TroHium II, 40 y Ascun. et (vrsrv. ad loca class.
opp. igootiiro. Furte legendum Tros- Cif. Verr. I, 59, cl Leg. agrar. 1 , 4
suium oppidum Etruriae non longe
t ,
II,22, 2.3. — Faciendam locavit; v.
;
a monte Frasconi (hodie Trosso), 3 L ad V, 23 , n. 6.

quo lune peditum opera capto equitea 8. Prope irdem ejus eidem) deh
roman. Trossulos fuisse dictos docent ab rege Setvio Tullio dedicatam no-
Plin. XXXni , a, seu q, et Festus. vam nunc exstructam fuisse mireris.
0 Minus duo
. millia capti; vide ad F‘urte legendum prolapsa cede ^ eidem
III, n. 5 , et XXVII, 16, n. 2. detr... dedicata. —
Alterum tantum
7. ,¥.dcm Fortis Fortumr trans Ti- centurionibus atque equitibus m bjec
berim. Donatus: Fortuna dicta est in- praemia pro portione stipendii dari so-
certa res , Fors Fortuna eventus for- lita, quod miles simplex, ceiitiirio du-
tuufe bonus. Coiif. ad Tac. Annal. II plex, eques triplex accipiebat. Conf.
2; Ovid. Ea.Ht.VI, 773 seq. et
4 t, n. XXXIU, 23 ; XXXIV, 5 a; XXXVI,
Nardini Roma antica Vll ,11. De — 40 ; XXXViJI, 59; XXXIX, 5 , n. 7 ;
relitfun fere, de manubiis h. e. de re- XI., 43, 5 i; XLI, 7, i 3 XI.V, 40, ;
liqua praL‘dz parte, et quidem ea, quae 43. Nec aliter accipienda videntur ea
manubiiT erant; Strotbius. Monubite loca, ubi nulla vel centnrionun: et
tertia praedae par» ,
qua; imperatori equitum Ht mentio, ut XXVlIl, g*
stilebat dari, rt ab eu in raunimenttim XXX , 4^ * XX XI , 20 ; vel centurio-
aliquod ornamcntuiuve publicum con- nes, vel equites pneterit Livios, ut
sumi. Cf. Periz. Epist. XXXll, in Syll. XXXIV. 46; XXXIX, 7i nisi utro-
; ,
,
prjeda centenos binos asses, et alterum tantum cen-

turionibus atque equitibus (malignitate ^ collegae gra-
tius accipientibus munus) divisit. Favor consulis tuta-
tus ad populum est L. Postumium legatum ejus; qui
dicta dre a M. Cantio'" tribuno plebis, fugerat in le-
gationem " (ut fama ferebat) populi judicium jacta- :
rique magis”, quam peragi, accusatio ejus poterat.

XLVII. Exacto jam anno, novi tribuni plebis ma-
gistratum inierant ; iisque ipsis, quia vitio creati
erant', quinque post dies alii suffecti. Lustrum con-
que loco aliquid excidit. Singulare et deposito, ut fama ferebat, legatio^
eomiptum eat, quod XXXIII, 37, le- nem t h. e. legati munus a Carvilio
gitur, non quod b. 1 .; etai «que sine petierat acceperatque , ut elTugerei po-
exemplo est, eo quod mihi persuadeo, puli judiciom, qoique illud ita evase-
nou multo ante boc tempus in usu rat: nam magistratus, et qui rcipubHc«
esse coepisse,ut triumphantes exerci- causa aberant, in jus vocari non lice-
tui aliquid ex praeda dividerent, et ob bat. Hoc itaque jam tura legibus cau-
id tum nondum certam rationem ac tum , vel certe usitatum fuisse videtur ;
modum horum praemiorum servatum incerti quoque anni est lex Memmia
fuisse. Nam primam hujus rei a Livio de ea re lata , et dubium , utrum hsec
mentionem puto fieri X, 3 o.>» Duker. diversa fuerit aRemmia de calumnia-

Cf. XXXIII, x3 ,
n. 3 , et XXXIX, toribus, an eadem, et quod nomen huic
7, n. a. —
Alterum tantum duplum. tribuendum; vide Pigh. Ann. ad ann.
Vide quod supra notavimus ad lib. 6i3 ; Emesti clav. Cic. et ad Sueton.
VIII, cap. 8. En. C«s. 17 et 23 .
g. Malignitate collegit’ t ub maligni- 12. Jactarifjue magis (vide ad III,

tatem Papirii, qui militibus nihil de- 10, n. 2 ) quam peragi, accusatio ejus
derat ex praeda. Cf. ad IU, 63 , n. a. poterat, ob favorem consulis; forte
— L. Postumium; eum nempe qui et ob aries, quibos res extracta est in
consul priore anno fuerat ,

virum in- principium novi anni ,
quo alii tribuni
genii contumacis, cujus cerUimtiia cum plebis magistratum iniere. Conf. cap.
senatu (supra cap. 37) videntur huic 4 : pr.

accusationi materiam dedisse. Eo. C*r. XLVII. I. Quia tntio creati
IO. Dicta die a M. Cantio (al. Scan^ erant tribuni plebis : « Idem XXX ,
tio): causa non additur; sed petenda 3 g, de «dillbus plebis dicit. At ple-
videtur e cap. 37. beii magistratus auspicatu non crea-
X I. Fugerat in legationem ("ut fama bantur. Quomodo ergo vitio creati
ferehatj populi judicium ; conf. ad VI dicuntur.’ Hoc expedit Gruchius de
24, n. 7. Sed potius leg. in legatione Comit. II , 4 pr. et in responsione ad
cum Perisonio, vel, quod inalim, per poster. Sigonii disputationem p. 842
legationem nam sensus est ;
qui editionis Hauov. « Duker. Cf. ad V,
quamvis consularis, et consulatu vix * 7 » n- 4.
Digitized by Google
: : ,
uc:r4. LIBER X. GAP. XLVIl. uaS

ditum* eo anno est a P. Cornelio Arvina, C. Marcio
Rutilo, censoribus censa capitum millia ducenta sex-
:
aginta duo trecenta viginti duo. Censores vicesimi sexti

a primis censoribus ^
;
lustrum undevicesimum fuit.
Eodem anno coronati primum ob ,

res bello bene ge-
a. Lustrum conditum; vide ad I, quinquenne datum est : similiter etiam
A4, n. 3. reliquos censores post C. Furium et

3. Censores 'vicesimi sexti a primis M. Geganiura ,
in quorum censura lex
censoribus »ed vix X.11 cenionim pa- .£milia lata erat. Ita enim Appiua ille
ria memoravit jam Liviua. — Lustrum praetexere potuit ,

etsi tenuerit lex
undevicesimum ; in Fastis Capilot. tri- Aemilia eos censores, quorum in ma-
gesimum uode Livium non numerasse
: gistratu lata esset; non tamen aut se,
lustra X ante primos censores condita aut quemquam eorum, qui post eam
suspicabantur Sigon. et Pigh. in An- legem latam creati censores essent, te-
nalibus ad an. 459, qui et saepe nota- neri ea lege potuisse. Praeterea , s! post
vit incuriam ejus in censoribus lustris- XVlII menses mox prioribus novi
que referendis. Sed forte librarii pro substitui solerent, cur non tempore
XXX reposuere XIX. Nota Drakenb. Appii, exacto eo spatio, novi censo-
est barc : •• Dodwell. de CvcUs diss. X res creati aunt , unde Appio cenaura
S emcnd. Cens. LXXXFI
P* abeundi necessitas imposita fuisset ?
a primis censoribus primos enim cen- Novos autem censores creari Appiua
sores au. Urb. 3ii instiinios esse, et impedire non potuisset, quia comitiis,
an. 3ao censursc tempus XVlll men- quibus censores creabantur, non ipsi
sium spatio coDcInsuni ab £milio Ma- censores, sed consules praeerant. In-
merco, ita ut singulis trienniis ad an. super adbuc diutissime post Appii
44o bina fuerint censorum collegia. censuram censores tantum per XVlll
Yemra toto caelo errat. Licet enim naenses , aul certe non per integrum
^milius censuram XVIH mensium quinquennium , honorem obtinuisse ,
spatio concluserit,non tamen postea et satis magna quinquennii parte nul-
quolibet mense octavodecimu novi los in republica censores fuisse, col-
censores , adeoque uno triennio duo ligi potest ex Liv. XLV, i5, ubi cen-
censorum paria creabantur; sed, quem- sores petiisse Icgimas , \il per anni et
admodum antea fieri solebat, quolibet bimensis tempus prorogaretur sibi cen-
quinquennio semel tantum novi censum. Id alioqiiiii excurrisset in tem-
sores eJigehantur, verum hac lege , ut pus novorum censorum , adeofjue tum
post XVIII menses honore abirent, quatuor censor:*s uno tempore exsti-
reliquo trium annorum et sex mensium tissent, quod enit inauditum. .Suffr
spatio nulli censores in republica fo- cisset ,

si post trlenoinm id sibi con-
rent. Palet hoc ex cavilUliontbus .\p. cedi petiissent. Venim nunc eo anno
Claudii , IX , 33,
qui contendebat , sc petierunt, quia instabat fiuis anni et
censorem creatum esae ex formula pri- sex mensium quibus exactis dignitate
,
mae Istius legis, qua primitus censo- abituri erant. »Idem Drak. ad XLV,
res instituti sunt , iisque imperium i5 extr. b«ec notavit : «Sensus Livii
, ; , ;
,
aa', T. LIVII LII5. GAP. X L V II. ’

„
stas, ludos romatios speclaveriitit * :
palma?que tum
primum, translato e Gr;rcia more, victoribus datie.
Eodem anno ab .ncdilibus curulibus, qui eos ludos fe-
cerunt ,
damnatis aliquot pecuariis^, via a Martis
silice ad Bovillas perstrata est. Comitia consularia L.
Papirius habuit ; creavit consules Q. Fabium Maximi

filium Gurgitem et D. Junium Brutum .Sc.nevam : ipse
Papirius praetor factus. Midtis rebus laetus annus vix
ad solatiiun unius mali, pestilentiae urentis® simul
urbem atque agros suffecit portentoque jam similis ;
clades erat. Et libri aditi quinam finis, aut qiiud

remedium ejus mali ab diis daretur : inventum in li-
bris, /Esculapium ab Epidauro Romam arcessendum ®.
Neque eo anno, quia bello occupati consules erant,
quidquam de ea re actum praterquam quod unum :
4.
diem yEsculapio supplicatio habita est.
est) ceosores petiisse ) ut ad annuuio 5 . Damnatis aliquot pecuariis (vide

et semestre spatium ,
per qtiud secun- ad X, a3 ,
n. ir), ex multa -xua ad
dum legem .^miliam censuram gerere Bovillas silice perstrata est a Martis
poterant) anni er bimemis tempus ad- DuiD templo? an campo ? an jungenda
deretur, quu sarta tecta exigerent ,
et a Martis silice Nihil hunim satis pro-
opera locata probarent. Male vero bandum et mendosa foite vox Martis.
,
Dodwell. 1 . 1 .
§ i8» existimat )
censo- Interpretes tacent.
res a pontificibus petiisse, ut bic an- 6. PestilentiiC urentis Vrbem etc.
nus biraeNtri spatio per intercalatio- vide ad X , 17, n. i.
netn augeretur. Nani prorogare non 7. Et libri aditi Sibyllini

(vide ad
pro intercalare, nec tempus anni et HI, 10, 6), ut ex iis intelligeretur,
n.
bimensis pro tempus bimensis in anno ut docerent, quinam /inis, aut quod
ponitur, etc. » remedium, etc.
Eodem anno coronati primum... 8. ^seutapium ab Epidauro i?o-
fudos rom spectaverunt non soli, opi- mam arcessendum vide XXIX, ii
nor, imperatores, sed et alii, quibus Qu. Honi.
pr. Epit. Liv. lib. II; Plut.
coronae priemii lt>co datn; Strolb. Cf. 93, x86 (tom.VII, pag. i 53 , ed.
p.
XXIII ,
1 1 ,
n. 7, et Lips. Mil. rom. Reisk.); Oros. 111 11; quique fabu-,
I-. Forte legemliiiii ludos Romani losam narrationem tarodiligenterquam

spectaverunt y eth^ eodem anno parum ingeniose tractavit Ovtd. Metam. XV«
veuostc repetuntur. Cf. ad 1 3 , n. 8. 6aa-744-
Digitized by Googie
' '
I
.
TTX^r
i
JOANNIS FREINSHEMII
SUPPLEMENTORUM
LIVIANORUM
LIBER PRIMUS
IN LOCUM LIBRI UNDECIMI LIVIANI
EPITOME
LIBRI UNDECIMI.
Quum Fabiu» Oiirgcs consnl male adveraua Samnites pugnassel ot se-

,
natus (le reniovemlo eo ab exercitu ageret, Fabius Klaximiis |uter,
deprecatus banc sibi ignominiam , eo maxime senatum movit quial

,
iturum se lilio legatum pollicitus est , idqnc prirstitit e,us consiliis et

;
opera liliiis consul adjutus, ciens Samnitibus, triumphavit. C. Pon-

tium, imperatorem Samnitium ,
ductum in triumpho securi jierrussit.
Quum civibis pestilentia laboraret missi legati ut lEsculapii signum
, ,
Romam ab Epidauro transferrent anguem qui se iu navem eorum

, ,
contulerat , in quo ipsum numen esse constabat , deportavere eiapie :
, eodem loco ewles lEsculapii consecrata est.

in insulam Tiberis egresso
L. Postumius eonaularis , quoniam ,
quum exercitui prnesset , o|>cra
militum in agro suo usus erat , damnatus est. Cum Samnitibus pacem
|ietenlibiis fcedus quarto renovatum est. Curius Dentatus consul , Sam-
nitibus esesis , et Sabinis, qui rebellaverant, victis, et in deditionem

acceptis , bis in eodem magistratu triumphavit. Colonia: ileductis
sunt, Castrum Sena, Hadria. Trinmyiri capitales tunc primum creati
,
sunt. Ca:nsn acto, lustrum conditum est censa sunt civium capita :
fluceuta septuaginta duo millia. Plebs propter ses alienum, post gra-
ves et longas seditiones , ail ultimum secessit in Janiculum ; unde a
Q. Hortensio dictatore ilcdiictn est : isqiie in ipso magistratu decessit.
III, . i5 -
Di^tized by Coogie
,
aa6 JO. FREINSHF.MI1 SUPPLEM.

Ros |ir®UTca contra VôUinienst^ gosta» coiilinot : itom adrorsus Lu-
canos, contra quos auxilium Thurinis forre placuerat.
I. Fracte jam multis pra-liis Samnitium opes erant: ne-

que iluhiiun habebatur, quiit beltu linis imponi possut, si
perculso et debilitato hosti (|uam minimum ad conlirmandos
animos spatii relinqueretur. Igitur Q. Fabius consul, ardens
juventa, et confecti belli gloriam .sibi comparare certus, de-
lectu haud segniter acto, protinus iu Campaniam cum exer-

citu profectus est. Samnites enim, dura gens, et ad despe-
rationem potius quam timorem tot eladihus arta , quod
triumphum suum legiones de-
superioris anni consules ad
duxerant, occasione temporum usi, non pumitendas copias
ex reliquiis priorum pugnarum et novis delectibus coege-
,
rant: et quoniam Romanos urgeri .sciebant, pnr-

pestilentia
tcrea consules, nec experientia bellorum, nec auetoritate
magnopere metuendos, eum in annum factos esse audive-
rant; in spem erecti, Campanos semper spretos, tum autem
ut auctores periculorum iiialoruinque suorum invisiores,
populationibus et vastatione agrorum lacessebant.
II. F.rat in duce roinano par dignitati Fabia; domus ani-
mus, sed contemptus toties a suis victa; gentis, et rei
gtv
renda' cupiditas, consilium eripuerant raptim ad hostes
:
exercitu ducto, quum praraissos ab imperatore Samnitium

speculatores vidisset, qui conspecto Romanorum agmine se
recipiebant ad suos, universam hostium multitudinem fu-
gere arbitratus, non locorum, non hominum explorato ha-
bitu, tanquam omnis victoria; spes in celeritate posita esset,
quanta maxima festinatione poterat, signa inferri jussit. Apud
Samnites, a suis pia;monitos, omnia eireiimspectius acta
sunt: pnecipi opportuna lora, strui acies, alloquiis ducum
accendi militis animi potuerunt. Igitur eventus pra>lii qualis
esse debuit, fuit. Fessos ex itinere et eiusu, turbatis ordi-
nibus, tanquam ad prxdaiu magis quam pugnam venientes
^.1. /onariis , 1. 11. — l.iv.VII, ti. ,
Digilized by Googie
»r '1
IN J,()C. LIJ$. XI LIVIANI. 3i7

inslrmlua paratusquo miles haiiil inagiio negotio pepulit:
Fabius, suorum milliltus Iribus, majore etiam
cle.sideratis
numero sauriorum, quo minus omnem exercitum amitteret,

sup«'r\’entu noctis defensus est.
III. Tum loco paulo anûiore rapto, quantum in illa tre-
pidatione fieri potuit, rastra communita sunt; in quibus
haud multo melior, quam in ipsa acie, aut bicies rerum, aut
fidu<'ia animorum fuit: non requies fessis, non cibus esu-
rientibus, non fomenta sauciis suppetebant; tantum cum

armis egressi, prioribus in castris impedinicnU omnia reli-
quenint. Igitur inter gemitus morientium, et querelas super-,
stitimi tota nox exacta est, omnibus imniinentein diem cum
borrore ac desperatione, ut supremam, opperientibus. A'e-
que enim laboribus fessos, exhaustos vigiliis, vulneribus de-
biles ,
perculsos infelici praslio , numero etiam multum immi-
nuto, resistere posse hostibus, quos incolumis adhuc, integris
animis corporibusque, et optima spe incensus exercitiu susti-
nere nequivisset. Rebus conclamatis, uti solet, remedium ab
bostis errore fuit. Ille venientis alterius consulis fama per-
territus, ne, si oppugnare castra P'abiana adortus esset, re-
centium copiarum ativentu a tergo circiimvenii-etur, rerum
supra spem felicium successu contentas, motis castris iter
alio convertit. Digressis hostibus, Romani quoque ad tutiora
loca se receperunt.
IV. Postquam ista Romam allata suiitj magis ignominia
(]U.ain accepto detrimento mota civitas, molestissime tulit,
temeritate consulis effectum, ut liellum, quo diuturnius

nullum fuerat, quum jam in exitu esset, nova spe repletis
Samnitium animis, formidabilius iterum, quam a longo tem-
pore fuLsset, renasceretur. Neque tribuni modo plebis, quo-
rum ba: propriae artes erant, frequentibus ad populum con-
cionibus invidia et otlio cuncta repleverant ;
verum etiam
apud Patres agitata re, atroces sententia: dicebantur: fa-
ctunu|ue senatu-sconsultum est quo certum ante diem Fa-
,
bius consul ad dicendam Romee causam adesse juliebatur.
II. Zonara». — Euimp. — SiiiHa» in Fab. Max. — §

. Itl. /unaraa.
l5.
4
-Ni,-
i?.*--
aa8 JO. FREINSIIEMII SUPPLEM.
Venientem magna vis accusatorum adoi-la est : neque <)e-
1'endi factum quibat; et quod unum maxime prodesse debe-

bat reo, Fabii senis gratia, in contrarium verterat. Minus
enim ignoscendum ei putabant, qui a pnestantissimo viro
genitus, et inter paternos triumphos educatus, non modo
romanum nomen, sed suw quoque familia; laudes, et paitas
a majoribus victorias, per tantam imprudentiam accepta
clade foedavisset.
V. Exulcerati animi , et defensionem paranti reo vix o>quas
aures praibituri ,
Fabii patris insigni pietate primum ,
mox
enim veritus, ne propter reni
.etiam oratione leniti sunt, is
male gestam filius ab exercitu removeretur, ab ipsa quidem
culpa purganda penitus abstinuit sed sua et majorum me- :
rita modeste commemorans, tam acerbam sibijam seni, tam

ignominiosam genti Fabuv notam deprecalialur. Neque ta-
men se postulare, ut emteris tot Fabiis, qui ab ^sis prope
Urbis prunordiis romanam rem inrtute consilioque auxissent,
ut trecentis etiam illis, qui rempublicam sua, et tantum non
universi nominis Fabii internecione texissent, error unius con-
donetur, si immedicabilis ille sit, majusque commodum ex
pcena Jilii sui, quam incolumitate, perventurum esse videatur :
se enim caritatem patrice affectibus aliis omnibus anttferre
satis didicisse. « Verum enimvero, quidquid in hoc adole-

" scente metuendum fuit, transactum est bona autem, qua- :
« mens illius indolesque, ac sub me non ineptissimo magi-

n stro, uti v<d>is visus sum, instituta et exercita virtus polli-
»centur, adhuc exspecUui possunt, nisi spem istam, non
• quidem iniqua, sed tamen intempestiva severitate pnrci-
• Multis initio rerum gerendarum impegisse ad pru-

diniiis.
< dentiam et cautionem profuit, qui erroris admoniti, me-
«. diocria stepedamna ingenti utilitate redemerunt.
VI. « Et nesdq, an non ad fortuna- potius invidiam, quam
« hominis cujusquam peccatum , referri verius sit quo<l et ,
« reipublica' nostra- ,
et Fabia- gentis diuturna felicitas me-
• diocri detrimento castigata est : quanquam benevolentia
5 IV. Lir. Epii. XI.
Digitized by Google
;
"1
1
IN LOC. LIB. XI LIVIANI. aag

ileorum, quam inviilia vocanda sit, cujus bone-
nia^'is liaeo
'< adversus exitiabilem siiperl>iam, quae res nimium .se-

licio
« eundas sequi solet , non tam damnosa civitati clade quam ,
« ad documentum eflicaci, conditionis humana; admonemur.
•> Quidquid id est , Quirites , milii certe sinistri aliquid pne-

« sagiebat animus, quum die comitiorum sollicite vobiscuni
« agerem , ne fdium meum consulem faceretis. Quum enim
« patrem meum, avum, proavum, alios majores meos sa*pis-
• sime, ad ha:c me ipsum quinquies hoc magistratu functum
« esse cogitarem , incipiebam vereri , ut eadem in gente sum-
« mos honores continuari vel dii, vel homines animo satis
• .-equo paterentur. Atque utinani vel isto tempore preces
« mea; valuissent! vel vobis beneficium vestrum tueri place-
X ret ne quod honoris causa , me recusante , tribuistis lilio
!
• meo, inauditae hactenus ignominia; occasio utrique fieret

« vosque temeritatis argueremini quos , si priorem ile Q. !
X Fabio sententiam alio judicio rescinditis, aut dedisse im-

« perium sine causa, aut abroga.sse posteri credent.
VII. « At si mitiora decreveritis, et vestra vobis auctori-
• tas, et Fabia; gentis existimatio salva erit; errorque juve-
« cum aliquo reipublicae damno commissus est,
nilis, uti
• ita cum ejus emolumento emendabitur. Sed quis

majore i
« spondere hoc au sit? Ego, Quirites, ego pro filio meo spon-
'
soreni me reipublicie dabo et , qiiiMl senatui populoque
:
« romano, deinde nostne domui felix faustumque sit, con-

' suli legatus ibo , particeps futurus omnis fortun.Tf, quam .1
X aut invenire dabitur, aut facere. Viget adhuc animus; ne-

«que, ut in hac aetate, virium corporis pcenitet :
possum
X perferre militiae labores; possum in acie stare; et, si nihil
X aliud memoria veterum pugnarum terrere hostes alacri-
, ,
« tatein et, quod caput est, possum ado-

augere nostrorum;
X Ittcentiam con Aliis, quae sola rerum secius gestarum causa
X est
, regere consilio , et aetatis praefervida; impetus senili
cautione temperare. Nisi lilii ingenium teneaeni, eumque
recte monenti morem gesturum conliderem, nollem in line
J “VI. l*nly«mi.v —*Val. Max. IV, i, i5. — VII. Valci. Maxiiu.V, 7, 1.

»
a3o JO. FREINSHEMir SUPPEEM.

« prope Titas sine dedecore acta;, post tot consulatus ex sen-
« tentia mea vestraque gestos, post ingentes victorias, et il-
« lustres triumphos, tot annorum Lihorilnis periculisque
«partam domique gloriam, unius Juvenis inconsulta;
belli
« temeritati corrumpendam permittere.

VIII. Huic orationi nec ad movendos praesentium animos
pondus ,
nec ad sponsionem melioris eventus fides defuit.
Summo omnium consensu legatione decreUi, rebus omnibus
intentissima cura provisis, non minore favore speque pro-
fectus consul est, quam paulo ante conviciis et indigna-
tione redierat. In itinere deinde et castris, nihil non ex
disciplina ,
veterisque imperatoris artihus curatum est : et
socii,quos Q. Fahius pater multis henefieiis et virtutis ad-
miratione devinxerat, ad omnia, qu* imjierabantur, praesto
fuere. Milites etiam ipsi delenda- ignominia* cupidi, coiifi-
sique consiliis ejus ducis, suh quo eamdem illam gentem, a se
patribusque suis saepe fusam fugatainque meminerant, copiam
cum hoste confligendi dari votis omnibus desiderabant.
IX. Neque minores a recenti victoria Samnitibus animi
erant ita, quum hi partum decus retinere, illi recuperare
:
amissum niterentur, summis ulrinque viribus coneursum

est. Et jam deteriore loco res romana esse coeperat, consu-
lemqiie ipsum dux hostium C. Pontius Herennius cum de-

lecta manu circumveniebat, quum, animadverso filii peri-
culo, Maximus in confertum Samnitium agmen admisso equo
se intulit. Secutus est equitum globus, supra solitam alacri-
tatem pudore accensus, si tot llorentis.simi juvenes animis
et robore a sene vincerentur. Hic impetus totius pradii for-
tunam primum romana* legiones hostem,
traxit: sustinuere
equitatus audacia animatae; mox impulerunt: frustra obni-
tente Herennio, qui omnibus boni et ducis et militis mune-
ribus eo dic functus, dum redintegrare ^rdines, retincrt;
fugientes, obsistere ingruentibus tendit, nequt* inhibere fu-
gam suorumqtotuit et opportunitatem evadendi ipse amisit,
,
fiapta cum duce millia Samnitium quatunr: ad millia viginti
^ VIU.Dio
Digitized by Coogle
U
IN LOC. LIH. XI LIVIANI. a3i

praelium et fuga hauserunt. Etiam ('.astra hostium in pote-
statem redacta sunt, cum ingenti preda, quam statim agri
hostium late vastati, passiipquc expugnata, aut dedita op-
pida luculenter auxerunt.
X. Tanta rerum commutatio accessione unius hominis
facta est, ut paulo ante victor exercitus a victo (sederetur;
et eum imperatorem, a quo fusus fugatusque consul fue-
rat, ipse nunc captivum abduceiet, ingens populo romano
spectaculum, et ornamentum triumphi sui, quem anno se-
quente ad itrhem reversus summa omnium voluntate impe-
travit. Dum luec a Fahiis in Samnio administrantur, etiam
alter consul , D. Brutus, cui Falisci provincia evenerat, pro-
speris rebus usus est. Quippe adjutus a Sp. Carvilio legato
(nam Bruto legatum adjungi placuerat), viro bellorum et
et
hostis gnaro , adversus (jiiem superiore anno consul rem
feliciter gesserat, et c:eterse Etruriae partem non exiguam
perpopulatus est ;
et Faliscx>s occurrere ausos praelio vicit.
XI. His rebus in Urltem nuntiatis, quum tempus comi-
tiorum venisset, consulesque a rebus gerendis avotsiri pa--
rum e republica videretur, interre^gnum est initum. Interrex
L. P(tstumius Megellus ,
comitiis qua> ipse haltebat , consul
declaratus est, nullo ad eam diem exemplo, pneterquaiu
Appii Claudii, quod bonus nemo probaverat. Sed Postumius
non minore arrogantia magistratum gessit, quam acceperat.
Jamprimum tum consulatu inepte
nobilitate generis, et tertio
ferox, collegam ejus anni C.Junium Brutum, plebeium ho-
minem, ut se longe inferiorem, olim habebat despetûi. Ut
vero de provinciis agi coeptum est neque comparare cum ,
Bruto, neque sortiri voluit, admmistrationem. samnitici belli

extra ordinem poscens ,
tanquam sibi debitam qutxl duobus ,
prior jus consulatibus res sese magnas adversus eumdem illum

hostem gessisse diceret. Multis in senatu contentionibus ja-
ctato negotio, (juum C. Junius se hominem novum adversus
gratiam et putentium collega: jus suum obtinere non posse
^ IX. 0«or. !II , aa. — Zonar. — fculr.XI. — § X, Zoiuira*. —- § XI. liv.

I. XXVII, c. 6; I. ni,c. 35. — DionT». ap.Valc*. — Liv. IX, <4 ;
et X, 33.
,,
a3a JO. FREINSHEMII SUPPLEM.

viderel, ad extremum, nc discordia constdum hono publico
fraudi esset, sponte se cedere testatus est.
XII. Premebat adhuc IJrbcni agrosque pertinax conta-

gionis malum :
quod tertium jam annum expertis omnia
neque divina ope idia ,
neque htmiana pelli potuerat. Igitur
sive sibyllinis ex libris ,

sive delphici oraculi admonitu ( nam
hoc quoque traditur), decem legati missi sunt, qui .'Escula-
pium ab Epidauro, qiui in urite natus esse credebatur, Ro-
mam arcesserent. Quanquam enim perplexum satis resprtn-
suin erat, neque providere eventum rei Patres poterant,
obsequendum tamen diis statuerunt, ipsos viam explicaturos
esse rati, qua possent eorum tata procedere. Res inde mira
dictu sequitur; sed mullis fidisqiie auctoribus, ipsaque stru-
ctura a!<lis, quaj tum in Tiberis insula lacta dedicataque est,
eoniperUe veritatis. Quum apud Epidaurios mandata legati
roinani edidissent, excepti quidem benigne; sed quia parum
li(}uehat, quid concedi posset, ut ipsi deportarent , quidquid •
ex usu videretur, in templum /Esculapii deducti sunt.

XIII. Apud Graxos ferme numi-
locis apricis excelsisque
nis istius constituta; sedes sunt: Epidaurii quoque quinque

millibus passuum ab urbe distans templum habebant, cele-
bcrriina iis temporibus fama, donisque hominum, qui va-
letudinem credebant ibi recepisse, praedives. Huc adducti,
dum ingeniis inulis simulacrum, Thrasymedis Parii nobili

ingenio fabrefactum, admirantur, ingens repente serpens, ex
ipsis adytis prolapsus, animos omnium horrore summo et
I cligiunc perfudit. Sacerdotes enim venerabundi , ipsum in
hoc angue numen esse, et nonnunqueun !uic forma conspici,
salutari sen^per ostento, clamitabant. Didtio conspectus in
templo serpens, deinde iterum reconditus est: tertio die
per medios spectantium venerantiunique ca*tus recta per-
rexit ad portum, ulli roniana triremis stabat; quam ingres-
sus ,
in talternaculo Q. Ogulnii , qui princeps legatiouis erat
multiplici spirarum orbe se composuit. Ferebatur antiquitus
\II. Suidas in potih. — Valfi Maiiiiii. V|U, 2. — t)vid. Metaoi. W.

PiiiisAn. tib. II.
Digitized by Google
IN LOC. LIR. XI LIVIANI. a33
fahula, eiundem illum Aisculapium forma serpentis indutum,
aliquando Epidauro Sicyonem mulariun juffis depoHatum
fuisse,Nicagora quadam, Echetimi uxore, deducente.
XIV. La-ti ergo prwligio Uoiiiani , tanquani pra>senteni
tleuni veherent, vela dedere, paiicisque diebus interjectum
mare permensi prosperrimo cursu Antium tenuerunt. Ibi
quum inhorrescens mare navigationem impediret, prore-
pteiis ex navigio serpens qui totum per iter quiettis ihi se
,
tenuerat, in vestibulum fani, quod ea urbe celeberrimum

erat, allabitur; eoque loco tres continuos dies exigit; ma-
gno cum metu legatorum , ne avelli inde non posset , quod
toto eo tempore atl consuet(»s cibos non reverterat donec ,
navigio redditum magna cum alacritate Romam detulerunt.

\d spectaculum incredibilis rei tota effusa civitate, passiin
in ripa fluminis, quo subvehebatur, posita: ara‘ sunt, .ic-
censi(|ue otlores, et victima- cxice. Jam ail eum locum per-
ventum erat, ubi divisus modico intervallo Tilteris insulam
efficit; quum relicta nave serpens e.am insulam, qiuc jtost
/Esctdapii \ocatA est, natatu petens, cerni ulterius ab homi-

nibus desiit. Patres delectum a deo locum interpretati ,
de-
creverunt, ut eadem in sede templum Msculapio strueretur.
Morbi, sive illa o|>c, sive quoti alioquin desituri fuerant,
cessavere. Templum mox insignibus donariis, et hominum
qui remediis salutaribus ab eo numine se adjutos ferebant
pnetlicatione nobilitatum est.
XV. L. Postumius consul superbiam in Urbe adversus
collegam suum exercitam, etiam in provinciam detulit. Quum
enim Q. Fabius Gurges, qui priore anno consul fuerat, ex
senatusconsulto proconsule res in Samnio gereret, scripsit
ad hunc Postumius an-oganter, excedere jubens provincia
sua, se administrando ei bello sufficere. Obtemlente jussa
Patrum Fabio neque integrum sibi deserere negotium , qiwd
,
senatus unposuisset, quum Romam nuntiata res esset, metus
^ \lll. IMutaii-h. ruman. X.C1V. —• Li\. XLV, jsS. — Tausaii. ci
Auul. (Iu Vilia iliustiiliua, cap. aa. — I*. Diacuii. II, ai. — Liv. lipit. XI.
XIV. Auctor (Ic Viris tlliistr. — Oviil. — Val. Max.
:
j 34 JO. FREINSUEMll SlJPPLEM.

incessit, ne per discordiam imperaturum respublica detri-
mentum caperet. Quare mitti ad consulem legatos placuit,
qui verbis senatus peterent , ut Fabium ad exercitum et in
Samnio esse pateretur. Quum alias absurdum et pradractum
fuisse responsum ferum tum etiam vocem adjectam sin-
;
gularis pei-vicaeiaR Non se senatui, quamdiu consul esset, sed

:
senatum sibi dicto audientem esse oportere neve locutus esse

ferocius quam fecisse viileretur, protinus dimissis legalis
,
Cominium (eam tum urbem Fabius obsidebat) cum exer-

citu progreditur, si alia ratione amoliri aemulum non pos-
set, bello i'ertaturus. Ftedum spectaculum praebuissent ho-

stibus romana arma, si pari stoliditate, qua petebatur,
resistere Fabius voluisset. Sed ille natura et consiliis pater-
nis moderatior, non furori consulis, sed utilitati reipidtlicce
cedere pnefatus, provincia excessit. Cominium post paucos
dies a Postumio expugnatum est. Inde Venusiam ductus
exercitus: Inu- quoque capta, circumlatum ad aba oppida

bellum : quorum complura, partim vi, alia deditione in po-
testatem venerunt. Hostium in ea expeditione tleceni millia
esesa sunt, sex millia ducenti traditis armis fidei vietoris se
permiserunt. Non erant spernenda- res, quas bello ges.serat

consul ,
sed gratiam earum superbia contumaciaque <-orru-
perat.
XVI. Itaque quum ad Patres missa epistola de rebus suis
perscripsisset
,
tnusinamque urbem et agrum deducenda;
accommodatissimum esse monuisset, accepta quidem
colonice
res est, sed pneterito auctore victoria? consiliique ab aliis
deducta sunt colonorum millia viginti ; sic enim apud scri-
ptores minime contemnendos reperio; ingens numems, et
prope excedens fidem nisi quod videri potest inter gentes
,
indomitas communi adversus Apulos Lucanosque pratsi-

,
dio, collocari validam manum placuisse. Ca‘terum impor-

tunitas L. Postumii, quemadmodum ipsi supra veteres of-
fensas, ingentem conllavit invidiam; ita Q. Fabio ad favoi-ein
XV. Suet, in Cliind. cup. aS. — l'ub. Marni. upud Mercuridl. dv Arte
pynm. — Dionys. apud Vnie».
Digilized by Googie
,
LOC. UB. XI
«wnm„, LIVIANI
''^'^^1.
valde profui, ^35
..
„
deqrn- rebus a
se «estis d|l’ veuit,
decretus est. ’
‘'aud
Triunmhavit nrn""^ egre
cognominantur, lalendrs""***n qui
f'*
*«iuutus est senex .^“rrum eô
victoria- quam j”
auctorem spectanf magis
ce-lebrabant. ^ ’ t'
'“'"‘^'^^“‘«"'iumquevo^s
populi ronfani”!"',
destia uteliatur;
InuTro^“*‘* f
sic etiam
haud minori »
mo-
intuitus,quam eum adhuc n “P*®*® honores lilii
T*'
‘“'-t, qium ipse
trtri? r
mdrnhus consul
dedit reLua • ' P*^ parteni
Vi- —
tius Samnis
in triumpho
'Im sustinuit,
e.
dn^t
relata
p™„.
: C.
‘'‘"Poribus
Pon-
cladesque ^„r„rr
uiulto maximam ad caudinas Fu^T"^***’
d*cere solitum
, p, J ‘"‘old. Quem aiunt
didicissej, se
f‘*‘^se passurum.
mlTrr’ ‘"‘perarc non
Ita tum fort,,
-n-ffis industria, quan “100^“ """ ~ntm
«mulo con«..«ii, quam aTH''"'" . q«i

Pt^f impotentiam animi '
cum '«‘"'ens,
7 —do, neque rdârr^^';

‘dtro irritavit ^
iras,
vulnenbus potuit;
et
q„as nimie
miUgare debuisset «'troonum factorumoue .
(»„;
non """ <imrolis adversmi
conviciis i„
ip^^ inimicos,
'aceret, pr^-da,,,
omnem milVl'"^*“i"‘'"'‘’
Pmisquani suceessormitt. o^-ifcitumqL
n r'**"''"''’
«onti-a
voluntatem senatus ‘‘“•'•m
«JUS
aT'’ '^““"‘1““'"
consulatum relatus “d secundum
'iere
sit " Ti’ *" Podus tempora perti-
ereiliderini •
idoim
S XVI. Iloiai. Sji,

u
S ’‘V„. „p,„,
— ^
t-iV' <'< Ollic.
II , a I .
«•n.-..,,. _ Li,. K,,;,. x I. _
Digitized by Google
,
j36 JO. FREINSHEMII SUPPLEM.

postremae in historiis suis prodiderunt. Oh ha^c facta rectui-
cumque, simul atque magistratu
tiorihus odiis (>ctitus est :
ahiit, duo populum di-

trihuni plehis corripuerunt, die ad
cta. Praeterea, qua; memoravimus, crimini dahatur,
priusquam paludatus ex Urbe, exiret, ex Icgiomhus suis de-

lectos milites, ad duo hominum millia, in agrum suum ad
saltum repastinandum miserat : eosque in opere isto per mul-
tos dius detinuerat, immemor, non mancipia sibi, sed milites,
neque ut suum agrum excoleret, sed ut publicum extenderet,
datos. His criminibus accusatus atrociter, frustra tentata
defensione, suffragiis omnium tribuum dantnatus, eique lis
«lucentis millibus nummum aestimata est.

XIX. Jam P. Conielius Rufinus, M. Curius Dentatus novi
consules magistratum inierant. Hi cum suis quisque legio-
nibus, Samnium populationibus agrorum ,
et ruinis urbium
loede vastavere : Samnitesque multis locis congredi ausos
ingentibus cladibus ad jracem foedusque petendum compu-
lerunt. Quum enim tot praeliis juventutem pleramque, ca-
pto autem C. Pontio, consilium etiam et ducem amisissent,
missis ad consules, et horum assensu Romam legatis, ut
foklus cum ipsis quarto renovaretur, impetrarunt ;
credo
Romanis etiam vincendo fessis, cupientibusque bellum dif-
licile, ipsisque sa?pe calamitosum, tandem aliquando ceruc
pacis tranquillitate componere. Illata primum Samnitibus
arma M. Valerio tertium, A. Cornelio Cosso consulibus re-
peru) :
qua; ad quartos et quinquagesimos inile consules
vario marte exereita, aut f«Bderibus parum diuturnis sus-
pensa ,
populum utrumque occupatum sollicitumque ha-
buerunt.
XX. An ex hoc bello triumphaverit Cornelius, in obs-
<;uro est Manio non ambigitur ; cujus fortuna eo fuit
: «le
quod, aliis subinde victis hostibus, bis eodem in

illustrior,
magistratu triumphavit. Quippe Sabini, valida gens, et longa
Ium pace opulenta, sive pr«'cibus Samnitium et propinqui- ,
S X \ 111. biuiiyft. VulcA. — Liv. X > 37 . tpit. XI. — Ji

XI X DioiixA,
- r.iiti li)i. II. — Ortrt. XXXII, 2 — Liv l-pit. XI
Digitized by GoogI
,
IN LOC. LIB. XI LIVIANI. aS?

latis niisericonlia rommoti; sive vietis vii'inis ad se quoque
pei-venturo incendio volentes obsistere, armata juventute
romani juris loca qusedam invaserunt. Adversus lios egres-
sus cum exercitu Curius ,

ut diduceret hostes ,
simul ne
Sabinorum agri cladium bellicarum expertes haberentur,
occultis itineribus copiarum partem misit: datis mandatis,
ut quam latissime possent, terrorem ubivis 'vastitatemqne fa-
cerent.Ea necessitas, ad sua tuenda diversis abeuntibus
agminibus, formitlabile sabini exercitus robur solvit, faei-
Icmque adversus dispersos victoriam consuli praebtiit.
XXI. Hac exjieditione usque ad Hadriaticum mare per-
ventum est agrorum hominumque tanta vis in potestatem
:
venit, ut celebrata deinde fuerit Curii vox, qui pro tempo-

rum illorum disciplina factis quam verbis promptior, quum
explicare singula nequiret, « Tantum, inquit, agrorum cepi
« ut solitudo futura fuerit, nisi tantum etiam hominum ce-
• pissem tantum autem hominum , ut interituri fame fue-
;
" rint, ni.si tantum cepissem et agrorum.» Sabinis pacem
orantibus, veteris sub Talio affiniuitis memoria, et quia mi-

nime gravibus odiis certatum fuerat, etiam civitas, sed sine
suffragio, data est. Consulatus, quem anno sequente M.Va-
lerius Corvinus cum Q. Cteditio Noctua gessit, tenuis ad-
modum ad nos fama pervenit , nisi quod sub idem tempus
colonias deductas esse reperio , Castrum et Hadriam , unde
mari nomen, et Senam in gallico agro. Verumtamen non-
dum eousque pacatis illis regionibus, magis e.st ut accedam
auctoribus aliis , qui coloniarum istarum originem ad infe-
riora tempora retulerunt.
XXII. Sed in Urbe ixtcrcendis, quae increbuerarti male- ,
ficiis novus magistratus institutus est, qui vinculis sontium
servandis , et quum animadverti oporteret ,

supplicio su-
mendo auctores atque moderatores prajessent , triumviri ca-
pitales appellati. Legis, a L. Papirio, tribuno plebis, eo de
negotio latae, haic verba invenio: « Quicumque pnetor post-
§ XX. FroiU. Slrat, 1,0. — § XXI. Flor, f, i5. — Aucl. dc Vu. ili, c. iJ.
— Veli. I ,
i — Cicero ,
dc I.cg. Ill ,
3. — L. 2 , § 3«, IT. dc OfF. Juil.
Digilized by Googie
,
j38 JO. FIIEINSHEMII SUPPLEM.

• hac factus erit, quci inter cives jus «licet, tresviros <^pi-
« tales populum roj;ato; iique tresviri, «juicuntjue facti erunt,

« cojlemque jure sunto,
siicraiuenta exiffunto, jiulicanto«(ue,
« ut ei ex U'"il)us plebeique scitis exigere, judicare, csseque
» oportet. » (Juo capiti' inulctaruni quoque exigendarum po-
testas ipsis «lata videtur sacramentum, etiini iis temporibus

:
vocali solebat, quod pocnai nomine pciulebalur ars, «pioniaiu
illud ob sacrorum publicorum multitiulinem ,

et angustias
lerarii, .sacrificiorum impensis «lestinari consueverat. Census
quoque en anno airti memoria non alia superest, quam quoil
civium capita ducenta septuaginta tria millia censa «licuiitiir.
Princi|>ent senatus ab his quoque censoribus lectum fuisse

Q. Fabium Maximum certa conjectura est, quoil abunile
scimus ex ea gente continuum cum honorem tribus man-
,
sisse, utMaximus acceptum ab .\inbusto patre, mox ail

Gurgitem filium transmiserit.
XXIII. Interea «pium foris res satis laeUc essent, gravibus
domi iliscordiis seditionibusfjuc laboratum est. Plebs a*re
alieno oppressa novas tabuLis flagitabat, rem veterem, et ab
ducentis amplius annis varie jairtatam ,
ut turbulentus ali-
quis tribunus ad commovendos multitudinis animos stimu-
lum cum admovi-rat ; aut improbitate firneratorum populi
indignatio exarserat. Sed sub prioribus aliquot consulibus
morborum aut hostium metus remissiores in urbe conten-
tiones fecerat : Q. M-arcio Tremulo, P. Cornelio Arvina
consulibus; deinde proximo anno, quum M. Claudius Mar-
cellus ,
C. Nautilis ilutilus magistratum gererent, majores
aliquanto motus exstiterunt: ad quos comprimendos, magis
quam ullius alterius negotii belli ve causa, ilictatoreni fuisse
dictum existimem Appium Claudium, qui deinde Caecus est
cognominatus , quem dictatorem fuisse , in antiquis monu-
mentis reperio.
XXIV. Sane pneter acerbitatem iniipiissimi firnoris, etiam
nefaria C. Plotii libido, «egris jam hominum animis, ut
\XII. Hpit. !.iv. \I. — 1 'f'Uuft, in vnrr SaiTainenIuin. — Plin. Hiu. nat.
VII, 41. — g XXItl. Ziinar. — Flonis.
Digitized by Googie
:,
IN LOC. UB. XI LIVIANI. ^39

i-itius atque vehementius exardescerent, subjecit faces. Huic
r. Veturius, filius ejus Veturii, qui consul oh turju' fiedus
Samnitium populo deditus fuerat, quum ol> culainitatein

domestieain ad :es alienum compulsus solvendo non esset,
in nexum se dedidit luhens, otnniaijue servilia ministeria
patienter exsequutus est. Plotius adolescentulum forma libe-
rali ,
ex magna spe consularis familia.-, ad infim.a- fortunae
.sordes depr<-ssLsse noii contentus ,

etiam pudicitiam extor-
<|uere instituit, cui rem familiarem omnem et liber-
jam et ,
tatem ipsam eripuerat. Heinde Veturium aspernanteiu et ,
quidvis putius quam tantum Ihagitium pati paratum, verbe-

ribus crudelissimis lacerat: ille in publicum se proripiens,
et ad considum tribunal ab accurrente multitudine dedu-
ctus, de inlolerabili crudelitate, et libidine creditoris queritur
et apparebant vibices, verbenunque recentes notte. Con-
sules igiturrem non ncgligendam rati , de ea retulerunt ad
senatum ; dictisque sententiis Plotius in carcerem duci jus-
sus ; omnescjue per totam Urbem , quotquot aeris alieni causa
nexi erant, lege de eo negotio lata, liberati sunt.
XXV. Non sum nescius, pro T. Veturio ab aliis Piddium
quemdam tribuni qui inter caudinae pacis auctores fuis-
, ,
set, filium memorari : sed et anno ante lta;c tempora qua-

dragesimo simillimam ob causam lex de nexis lata fertur.
Caeterum nihil vetat , ut plurium fmneratorum ea improbitas
fiierit; et priori lege, ut fit, etiam per debitorum patien-
tiam ,
inter angustias rei familiaris nihil recusantium , sen-
sim neglecta, ejusdem exempli recens fiictum admonuerit,
ut in posterum ea de causa plenius atque diligentius cave-
retur. Sed populo non modo nexu, verum etiam frenoris
saevitia liberari cupienti, gratx licet ultionis legLsque impe-
tratio non satisfecit. Verum, ut in morbis quibusdam acrio-

ribus remediorum diligentia quum mitigatus videri potest
magis accenditur dolor; non multo post adeo exulcerata res
est, ut, quum tribuni plebis legem de novis tabulis summo
S XXIV Tab. Mariil.apiiil Omi|ilir. — Val. Via*. V, i, <). — Dlmiys. apud

Val.',.
Digitized by Googie
1[ô JO. FREINSHEMII SUPPLEM.
nisu perferre contenderent ,
neque minoribus nut copiis aut
animis a' creditoribus resisteretur, plelis exemplo majorum
url>e relicta, trans amnem iii Janicuhun montem secederet;
obstinato consilio, nisi re impetrata, ad penates suos non
redeundi.
XXVI. Quum parum adversus haec opis in consulibus
esset (M. Valerium Potitum, C..£lium Paetum fuisse conji-
ciunt), ad ultimum arduis temporibus remedium deventum
est, ut dictator diceretur : dictus est Q. Hortensius. Is ad-
bibitis, qua' tempus et causa postulabat, fomentis, quum
eo maxime distineri pacem civitatis intelligeret
,
quod scita
sua contemni, legemque Publiliam sperni plebs indigne
ferret ,
quanquam multis reluctantibus, cedendum tempori-
bus esse censuit : novaque lege in Esculeto lata iterum ac-
curatius sanxit, tU , quod plebes jussisset , onvies Quirites te-
neret. His aliisque lenimentis revocata ad concordiam et
lares suos plebe ,
dicUitor sive morbi subita vi ,
sive curis et
laboribus oppressus, quod antea nemini contigerat, in ma-
gistratu mortuus est. Inde minor aliquandiu ordinum in
Urltein dissensio fuit : seil imperii sensim deformata digni-
tas ,
quum ,
plelx! ad ambitiosorum hominum fraudes parum
cauta ,
et vel potestatis excrcemla: causa quibusUbet rogatio-
nibus accipiendis multa sciscerentur, qua; reipublicm
facili ,
decus, et atl extremum ipsa fundamenta convellerent: do-

cumentum insigne res regentibus, ne vulgus, si re familiari
commotla uti possit, majora non cogitaturmn, injuriis opu-
lentiorum ad cupiditatem potestatis, qua uti non didicit,
adigi patiantur.
XXVll. Legem quoque; de suffragiis circum ha;c tempora
latam esse crediderim ,
qua Patres in comitiorum incerttim
eventum auctores fieri cogebantur. Hactenus enim eo jure
utebantur, uti m.agistratum gerere non posset, cui populi
suffragiis datus esset, nisi Patres auctores fuissent facti.
s XXV. I.iv. VIII, ?S. - 7,<.n,ir. — l.iv. Kpit. XI. —S XXVI. Epiloiu.
I.iv. XI. — l.iv.VIT!, I*. — Pliii. XVI, lo. — Apcl. W, «
7 . — Aug. de
Civ, I)<-i ,
III , I H.
Digitized by Google
IN LOC. LIB. XI LIVIANI. a4i
Continebantur interdum hoc vinculo iniprovidu plebis stu-
dia; et quanquam raro reprehenderent eoniilia l*atres, ta-
men quia jus ipsis erat, tanquam reprehensuri lueuiebanlur.
Tum vero ferente legem tribuno plebis Ma‘iiio ,
populi
quidem aucta potestas; sed eadem opera salubris et reipu-
blica; decora comitiorum severitas debiUtata est. Q. Inrtensio I
dictatore mortuo, creatum alium, quidam auctores sunt,

rei gerendte causa Q. Fabium Maximum cujus tertia ha-c
, ,
dictatura fuerit ei L. Volumnius C. F. C. N. Flamma Vio-

:
lens magister equitum fuisse dicitur.

XXVUI. Bellum enim ea tempestate cum Volsiniensibus
erat etrusea gente; id opportunum fuit, ad exhauriendum
quidquid in urbe novis rebus pronum ,
ac superioris dis-
cordiae nimium memor esset. Accessit etiam nova bellandi
cum Lucanis causa: qui Thurinos, Italiae, qua magna Grae-
cia est, civitatem, pnegraves accolae multis injuriis ad fidem
Romanorum confugere compulerant
bellumque adversus :
Lucanos C. /Elio tribuno plebis rogante populus sciverat.

F.ducti igitur exercitus, et utrobique res ge.stae sunt, qua-
rum memoria, cum auctorum, qui eas perscripserant, an-
nalibus, amissa est. coronam
Thurini G. /Elio statuam et
auream dono dederunt. Consulatus C. Claudii Caninae, M.
.Emilii Lepidi nulla re memorabili ,
quae tradita reperiatur,
insignis sequitur; nisi quod etrusea et lucana bella tum
etiam gesta videntur. Manii etiam Curii de Lucanis reperi-
tur ovatio: qua: et inter quatuor ejus triumphos, toties
enim triumphasse illum invenio, numeranda est. Sed quo
anno, quove in magistratu aut imperio res eas gesserit,
ignoratur.
XXIX. Major inde moles et clade non contemnenda no-
bilis exorta est , bello cum Senonibus gallica gente contracto.
Hi saepe bellum cum populo romano saepe pacem habue- ,
rant; jainquc decimum ferme annum post cladem in agro
S X.XVII. Liv. I, 17. — Cic. pro Planco . — Cic. in Bruto. — $ XXVUI.

Pigh. Abii. Rom. aD. 4^6. Liv. Eph. XI. — Plin. XXXJV, —
6. Anet,
Vir. ill. cap. 33.
III. 16
Digitized by Googie
v.4a JO. FREINS. SEP1>L. IN LOC. EIR. XI.
Sentinati acceptam, quum Decio se devovente magnus eo-
rum numerus caesus est quieverant;
nisi quod juventutem
,
suam adversus Romanos mercede ab Etruscis conduci pa-

terentur tum vero majore cum manu , quam aliquot al>
:
annis suevissent , in Etruriam progressi ,

Arretium obside-
bant. Arretini foedus a Romanis et antea petierant ,
sed eo
negatu ,
impetraverant inducias quarum tempus nondum ,
exierat. Caeteruin major in eo sp>es erat venturi auxilii, quod

arma gallica nunquam concuti sciebant quin eam rem ma- ,
gnopere ad se pertinere Romani arbitrarentur. Itaque mis-

sis in urbem legatis, ut sibi subveniretur adversus commu-
nem liostem, petebant. Interea se circumegit annus, quo

C. Servilius Tucca , L. Caecilius Metellus consules fuerunt.
Pro Cajcilio Coelium annales quidam memorant : sed Coeliae
gentis inferior nobilitas ante annum ab Urbe condita sex-
centesimum sexagesimum ,
consularem imaginem nullam
habuisse creditur.
s XXIX. Polyb. II. — Liv. X, ly, 37.
Digitized by Google
JOANNIS FREINSHEMIl
SUPPLEMENTORUM
LIVIANORUM
LIBER SECUNDUS
IN LOCUM LIBRI DUODECIMI LIVIANI
EPITOME
LIBRI DUODECIMI.
Quum legati Romanoniin a GoUift Senunibu» interfecti essent, bello ob

id Gallis indicto, L. Cacilius pratur cum legionibus ab iis casus est.
Quum a Tarentinis classis roinaiia direpta esset, duuiuvirn ,
qui pra-
erat classi, occiso, legati ad eos a senatu, ut de iis injurii.s quere*
rentur, missi ,
pulsati sunt : ob id , bellum iis indictum est. Samnites
defecerunt. Adversus eos et Lucanos, et Bruttios, et Etruscos aliquot
praliis a compluribus ducibus bene pugnatum est. Pyrrhus Epirota»
nitn rex, ut auxilium ferret Tarentinis, iii Italiam venit. Quum io
prasidium Rheginorum legio campaiia cum pnefecto Decio Juhellio
missa esset, occisis Rheginis Rhegium occupavit.
I. P. Cornelio Dolabella, Cn. Domitio Calvino consuli-

bus, quum iterum gallici belli terror se commovisset, niul-
tosque Tuscorum arma cum Senonibus sociare nuntiaretur^
Arretinorum periculum sibi minime negligendum esse Pa-
tres censuerunt.Sed quia neque Dolabella ex Volsiniensi
agro, neque ex Lucania Domitius exciri sine rerum geren-
darum incommodo poterant ; L. Cceciliuin Metellum prion^
i6.
^44 J‘>- FREINSHEMIl SEPPLEM.
amu cormilem, tum prcetura fungentem, ad Arretinos obsi-
dione Uberandos quamprimum coactis copiis exire senatus
jussit. Jie tamen temere sumptum esse bellum videretur,
pi-a;mitti legatos placuit ,

nuntiaturos Arretium in fide Ro-
manorum esse; justiusque facturos videri Gallos, quandofoe-
duscum populo romano habeant, si adversus amicos atque
socios juventutem suam conduci non patiantur. Haec legatio
quum pagus Senonum circumiret, Rritomaris quidam regii
generis ferox adolescens, cujus paler inter Etruscorum auxi-
lia caesus a Romanis fuerat, insana vindicUe cupiditate fla-
grans, non homines modo comprehensos, s<!d et ipsa sacro-

sancti muneris insignia minutatim dissecuit sparsitque.
,
II. Rei tam amicis fama quum hinc in Urbem, inde in

castra Dolabella- consulis accidisset, irritatis vehementer
animis, bellum Senonibus indictum est: statiraque missos
fecit Etru.scos Dolabella , magnisque itineribus cum exercitu
per sabinum ac picenum agrum ad fines Senonum conten-
dit. Senones subito hostium incursu ,
et absente copiarum
suarum robore, cum paucis et inconditis occurrentes facile
profligantur. Consul, nullo dato viciis spatio, exurit vicos,
a-dificia omnia diruit ,
agrum omnem; denique pube-
vastat
ribus occisis, imbelli mulierum et puerorum multitudine
abducta, quam paucissima potest humani cultus vestigia in
locis relinquit. Britomariscaptus et vario cruciatuum ge- ,
nere tortus ad triumphum servatur. Per eosdem dies haud-

,
quaquain pari fortuna res apud Arretium gesta.-. L. Caecilius

pnetor ante ipsum oppidum cum Senonibus Etruscisque
adverso_marte conflixit. Septem tribuni militum , multique
prajterea insignes viri cum ipso pra-tore ca-si sunt ex le- :
gionibus et auxiliis hominum millia plus minus tredecim

desiderata.
III. .Sed minor apud Gallos hujus victoriae la-titia, quam
cognito patria- excidio luctus atque consternatio fuit. Con-
tractis, qui ubique per Etruriam militabant, popularibus,
§ l. Polyb. 1,7. — Marlan. — — Appian. apud

Scottis. Fui. Urs. § II.
Epii. Liv. XII. — Diouy^. apud

.ipplan. — Ftilv, Ursin. Polyl».
Digitized by Google
I
IN L«1C. J.IB. Xll LIMANI.

homines ira; ac doloris pleni ,
consilii spei(|ue inopes ,
quum
sedes, quibus reciperentur, nullas usquam haberent, quasi
fato quodam ad exitium eos trahente, Honiani ]u-rgendi ra-
piunt impetum : non aliter patrue suee vastatoribus rependi
vicem, posse, (juam si urbem ipsorum simili clade affectam
intueri cogerentur, neque minoribus animis viribusque, causia
etiam acrioribus ab Arretio Romam petere, quam majores sui
ab ejusdem Etruria" oppido Clusio prrfecti , eamdem illam
urbem occupassent. Ilis inter se vocibus instincti , ruunt :
natura impatientes mora*, et tum, ut incautos hostes op

primerent, etiam consilio properi. Sed per hostilem regio-
nem ducentibus, varia impedimenta objecta sunt; spatium-
que luit ,
quo provideri adversus hunc tumultum posset.
IV. Ita rejecti, dum per ignota et infesta omnia, nulla
certa destinatione vagantur, in Domitium consulem inci-
dunt; protinu.sqne cum eo con.serimt manus. Sed adversus
rationem atque disciplinam infelix temeritas fuit occisis in :
praelio multis, reliqui desperatione atque rabie accensi, fer-
rum, quoil frustia in hostes strinxerant, suis corporibus

admoverunt, ita llorentissimam modo nationem, ob scelus
interfectorum legatorum tam velox tamque vehemens ultio
comprehendit, ut aliquot mensium intervallo penitus excisa,
inter gentes, quarum jura violaverat numerari desierit. Nam,
et parvae Senonum reliquiae, qui' ad Boios, vicinam et con-
sanguineam gentem, se receperant, eodem anno a Dolabella

con.sule internecione deletae sunt. Quum atrocitate cladium
suarum, et ejusdem calamitatis metu, Boios Etruscosque
concivissent, ad lacum, qui Vadimonis appellatuij pugna
commissa, magnus Etruscorum numerus ca'sus est; Boii
perpauci elfugerunt; Senonum omne nomen ita periit, ut
nemo superes.se putaretur ex ea gente, quae Romam urbem

incenileiat.
V. .Sub id tempus ,
Senam coloniam deductam esse vero
propius videtur ;
quo Romanis universa regione potitis,
S III. Aug. de Civ. Dei, 111, X-. — Appiin. — Eutr. lib. It. — IV. Flot
I, iJ. — Polyb.
Digitized by Google
, ,
ri46 JO. FREINSIIEMII SUPPLEM.

nomen Senonum in ea parte Italiae funditus interiit. Etrusci
tamen Doiique, sequente stalim anno, quum ex iis, qui

puberes interea farti fuerant, exercitum supplevissent, iterum
fortunam pugnae tentare sunt ausi. Tum igitur a Q. vEmilio
Papo victos fuisse cretiiderim hujus enim et C. Fabricii
:
consulatus primus eum in annum incidit; Papuque provin-

ciam Etruriam obvenisse constat. Sed in plerisque annali-
bus , qui adhuc leguntur, rerum istarum memoria majorum ,
interventu obliterata est. Quod enim tot continuis bellis

Btque victoriis, maxima virtutis et potentiae incrementa ro-
manus populus quotidie caperet ,
adductae in metum ,
quae
adhuc per Italiam sui juris erant civitates gentesque, maxi-
mum atque periculosissimum contlavere bellum ,
junctis
tanquani ad communes omnium hostes praedonesque oppri-
mendos, consiliis et viribus. Neque differri arma visum est,
donec adhuc Boiorum Etruscorumque reliquiae distinendis
Romanorum copiis sufficerent.
VI. Primi Samnites, fracto rursum foedere, cum Lucanis
Bruttiisque palam sociantes consilia, proruperunt. Sed hos
C. Fabricius consul compluribus praeliis vicit; uno maxime
memorabiU, quum Thurinam urbem iterum premente Statio
Statilio , signis collatis dimicatum est ; fusisque magna cum
strage hostibiu, ipsa etiam castra expugnata captaque. Me-
moriae proditum est, quum strenue castra defenderentur,
scalas afferente quotlam vasti corporis juvene, Romanos ani-
matos, plenam victoriam reportavisse. Caesa dicuntur in
praelio et castris hostium millia viginti :
quinque millia, cum
ip.so imperatore , signisque militaribus viginti capta sunt.
Postero die quum donaret eos consul, quorum insignis opera
fuerat, vallaremque coronam ei se daturum dixisset, qid ca-
stra hostium primus transcendisset quaesitus ingenti studio re-
periri non potuit , si miles fuisset ,
ultro se oblaturus huic
tanto honori. Creditum igitur vulgatumque est, Martem
ipsum auctorem ejus operis , causamque victoritBfuisse ; con-
S Polyb. — Plin. lib. III, i5. — Dionys. apud Kulv. t^rsin. Liv.
Epit. XII.
Digitized by Googlc
IN LOC. LIB. XII LIVIANI. ^47
sulisque edicto supplicatio ei est liabita, niilitcsqiie laureati
magna cuni laetitia .suppliciitum ierunt.
VII. Conspirantes adversus Romatiuin populos, nidlis
adhuc auxiliis publice Tarentini juverant :
qui praecipui
f(£<leris istius auctores , tamen aliorum laboribus, quam suo
discrimine, lacessi roiuana arma ,
bellique eventum pneten-
tari, sapientius arbitrabantur. Sed inininic diu tenuit ista
dissimulatio ,
quin casu quodam insanae plebis tcmcrilatciii
provocante, civitatis consilia nudarentur. Jam tum ea Italior
ora, consuetudine Griecoruin, a quibus Tarentus, cattera-

riimque urbium pars pleraque conditie fuerant, ilcliciis
spectaculorum atque histrionum immodice gaudebat prae- ,
cipua Tarentinorum luxuria, quos adeo corruptis moribus

egisse memorant, ut plures epulas ludosque solcnnes reci-
perent ,
quam anni dies essent. Forte in theatro majore
juxta portum sito ludos spectabant, quum L. Valerius (alii
Cornelium nominant ) duumvir navalis, decenique ronianx
naves portum introiturae se ostendunt :
pernicioso utrisque
errore, quum ignari rerum omnium Romani tanquam ami-
cum et hospitale litus peterent ;
Tarentini conscientia ve-
cordes, classem hostili animo consilioque missam esse in-
terpretarentur. Adest Philocharis, quem ob turpitudinem
vitae cives sui 7 'A^Ve/n appellabant: is veterum quorumdam
fcederuin illata mentione, fas esse Romanis negat Lacinium

promontorium pra-ternavigandi obviam iri stolide ferocibus
:
barbaris, superbiamque malo coerceti jubet. Acclamat teme-

raria multitudo prae continua crapula non bene mentis
compos. Hominis ftedissinii de tanta re sententia omnium
assensu accipitur nec mora; decurritur ad .arma iiavesque.
:
Romani nidlam ad rem minus quam ad pugnam parati,

fugse se committunt. Sed celeriter insequentibus Tarentinis
evadunt naves quinque, totidem a pluribus circumventae in
portum rediguntur ex his deprimuntur cum ipso duum-
:
viro quatuor; una capitur : homines a'tate et robure militari
VI. Dionys. — • Plln. WX.IV, 7. — Valer. Max. 1,8.— Ant Maiwi.

XXIV, i5.
.
a48 JO. FRElNSflEMll SUPPLEM.

interficiuntur caetera turba in servitutem venditur. Mox ab
:
eadem animi bellum Thurinis inierunt, eriminatitcs,

levitate
eorum opera Romanum ea in loca venisse , qui Graeci quum
essent , barbaram pentem quam cognatos vicinosque Taren-
,
tinos ,
dubiis rebus defensores habere maluissent. Lrbs in po-
testatem redacta diripitur; ejiciuntur principes :
praesidium
romanum pacta incolumitate dimittitur.
VllI. Roma; re audita, erat quidem pro maîtudine in-
jurix' non levis indignatio; sed bellum novum ea tenijiestate
sumi nun placuit ; legatio , qua; de injuriis quereretur , <le-
creta , mauilatumque legatis , ut captos restitui, Thurinis res
ablatas, aut lestimationem f ustam reddi, exstdes reduci, re-
rum istarum auctores populo romano dedi postularent. More
gra^rarum urbium in theatro concionem populi cogere Ta-
rentini solebant huc a;gre admissi legati, turbam ebrietate
:
et otio lascivientem repererunt nam tum quoque dies festus :
agebatur ibi quum legationis princeps L. Postumius verba

:
facere orsus esset ,

ludibriis petulantissiinae multitudinis ex-
ceptus, multo etiam acriores odiorum causas retulit Ro-
mam, quam extulerat. Quippe tam conteinplim habuerant
eum, ut sermoni ejus de cattero quidem attenderet nemo;
sed quoties aliquid ut ab homine romano parum gra;ce pro-
latum esset, tota concio solveretur in risum; harharum
increpantes conviciarentur; cultum legatorum, nam togati
aderant, exploderent; postremo etiam theatro extruderent;
jura gentium nequidquam invocantes. Foedum inde dictu,
sed ad licentia; popularis coercendam temeritatem utile
exemplum traditur : abeuntibus legatis inter confertam Ta-

rentinoium turbam, qiite in ipso theatri exitu consisterat,
scurra quidam Philonides (nam hoc quoque moribus suis
corrupta civitas debet , ut celebrata sint annalibus scurrarum
nomina, tarentinorum principum ignorentur;) sacra lega-
torum vestimenta , canis impudentis instar, urina respersit.
Unius spurci et furiosi hominis ea noxa videri potuisset.
VII. Strabo, lib.Vl. — Flor. I, i8. Zonar. — .\ppUn. Dio apud

Fulv. — Oros. IV, — Diod.
i
Digitizf 1 i)y CTiogl

, ; ,,
IN LOC. LIB. Xll LIVIANI. 249

nisi protinus agnovisset temulenta civitas, risuque et plau-
sibus factum illud comprobantium totum theatrum inso-
nuisset. Postumius hac voce edita , « accipimus omen o ,
« scurra, quando et ea nobis datis, qute noii petimus ;• con-

versus ad multitudinem, vestenique ignominia affectam os-
tentans, ubi redintegratis cachinnis, etiam versus in popu-
lum roraanuni contumeliosos cani saltarique videt; « Ridete
« exclamat, ridete Tarentini ,
dum licet : nam postea quidem
« large flebitis. ad haec Tarentinis, « Et quo magis,
- Iratis
«inquit, stomacheniini , praedico, vestem istam .sanguine
“ multo vobis eluendam esse. » Post haec, nullo alio accepto
responso, ahnavigarunt.
IX. Jam Romae magistratum occeperant I,. ytimilius Bar-
bula, Q. Marcius Philippus consules. His senatum babtui-
tibus ,
quum
et praetextam ( nam uti erat foedata ,
eam attu-
lerant) cernerent; et ipsis exponentibus caeterum injuria'
tam ordinem discerent Patres: commotis majo-

multiplicis
rem in modum animis omnium, dubium non erat, quin
armis vindicari contumeliam oporteret. Sed quia tot aliis ad-
versus validissimas gentes bellis distiictae vires erant ,
sta-
timne, an postea, contra Tarentinos mittendus exercitus
esset ,
parum expediebant multosque per
; dies ab orta luce
ad occasum solis re in senatu disceptata, quum alii nihil
lentandum , priusquam cceterce civitates aut saltem queefini- ,
timas Tarento essent, pacarentur alii sine mora decernendum

esse pugnarent , postremo numeratis sententiis se-
bellum
natusconsultum factum est , ut de bello Tarentinis inferendo
ad populum ferretur. Id quum populus consensu jussisset
ad ./Lmilium consulem, qui jam in Samnium ad exercitum
profectus fuerat , scripto: sunt literae ,
ut omissis preesentihus
castra in tarentino agro poneret ,
et nisi de illatis injuriis sa-
tisfaceret populus tarentinus, cum justo pioque bello perse-

queretur.
X. Tarentini -non amplius cum paucis et inermibus ho-
^ Vin. lir. Epit. XII. — Appbn. Dio ap. Tulr. Zonar. —

Diony* —
apud FoIt. —
Val. Max. ii » a , 5. $ IX- Zuoar. Dionys.— Appian: >
,
a5o JO. FREINSHEMII SUPPLEM.

minibus , sed instmcto exercitu negotium siiii futurum esse
cernentes ,
tanquam ex diuturna crapula expergefacti , jam
serio ,
quid faciendum esset , consultabant : bellum accipere
j>ericulosura ; imperata facere servile videbatur
neque vitari :
utrumque poterat. Variantibus igitur sententiis, exsurgens

quidam • Quid frustra dies altercando terimus , inquit
,
«Tarentini? Venerunt tempora, quae facta magis quam

« verba postulent ;
sed ad quae ex usu publica admini-
X sit, et ore libero. Neque sane
stranda consiliis rectis opus
X moveor quod antehac communi quodam liberarum civi-
,
X tatum morbo, dictis ad gratiam compositis, etiam.si crebro

nocerent estis oblectati tum enim ut fit inter res pro-
,
:
,
X speras quid potissimum reipublicae conduceret parum

, ,
« animadvertebatis. Jam autem in finibus nostris exercitus

» romanus et ante ipsas portas hostilis terror est eo ma-
,
:
« gistro profutura jucundis facile discetis anteponere.

XI. «Neque sic accipiatis, tanquam exprobraturus prae-
« terita surrexerim : nam veterem quidem culpam inlem-
« pestive objicere ,
inimici ,
et alienis erroribus petulanter
« insultantis animi est :
probi viri ,
et salutis communis stu-
« diosi, peccata civitatis tegere, aut excusare malunt, nisi
< quoties a<l calamitatem publicam amoliendam , pneterita-
• rum offensarum recordatio grande momentum habet. Nam
• ab errore quidem omni homines qtium simus immunes , ,
« haberi velle nimium est superbum sed ad eumdem la-

,
:
« pidem crebro impingere , neque saltem eventu temerita-

« tem castigante ad cautionem erudiri id vero jam vix bene ,
« humanum est. Ad unius hominis vocem naves romanas

« depressimus mox Thurios , cognatam gentem , hostilibus
:
> odiis vexavimus quod ab Romanis defendi , quam a Lu-

,
« canis Bruttiisque diripi maluerunt legatos Romanorum :
« per turpem dictu contumeliam violari tulimus. Bellum

« igitur quo carere potuimus , et grave bellum , et pcricu-
,
" losum , et improvisum alienissimo tempore nostro at-

,
" tractum est. Denique jam in agro tarentino romana castra
S X, Appian. — Eclog. «x Diod. lib. XXI.

IN LOC. LIB. XII LIVIANI. a5i
« sunt et nos adime incerti omnium , bellum formidabile
:
• an pacem indecoram satius sit accipi, deliberamus.

XII. « Atque utinam nunc demum obliti blanditiarum,
> obliti privatorum commodorum , dignitatem utilitatem-
« que publicam spectantes iii commune consuleremus esset !
« unde vel fmilera honeste , vel arma tuto sumerentur : nunc

« in duas vos abire partes, et propeinodum factiones video,
« non judiciis , aut ex conditione rerum sumpto consilio ;
« sed suis quisque causis ducitur cur enim tam paucos ;
• juvenes et pauperes in ea sententia esse video, quae pacem

« laudat? aut cur nemitii fere divitum et seniorum bellum
« placet Pan alia tam lequaliter divisae civitatis causa est,
• quam quod hi rebus quietis foenori suo agrisque frui vo-
« lunt : illi
,
si bellum conllatum sit, in imperiis, aut ex licen-
• tia praedae compemlium sperant? etiam olim hoc morbo
• laboramus, neque a longo jaun tempore respublica nostra
« hominibus caruit,qui domesticas opes augere studerent,
« etiam cum periculo et detrimento civitatis.
XIII. • Quibus omnibus occurrere poteritis rectissime
«(dicendum enim est, quod ex praesentibus utilissimum
« esse censeo),.si neque pacem ematis ea conditionum vili-
• tate, quae jura liberae civitatis minuat neque vestras tan> ;
• tummodo vires belli tam difncilis terroribus opponatis.
• Saepe a majoribus copiarum nostrarum imperium externis
«ducibus commissum est. Arcbidamum, Agesilai biium ,
« postea Cleonymum, mox Agathoclem, Peloponneso, aut
« Sicilia evocavimus. Memoria nostra quum finitimorum ,
« armis infestaremur, Alexandrum Epirensem patres nostri
« acciverunt eo consilio non solum ipsi commoilis rebus

;
« usi sunt, sed etiam nobis florentes reliquerunt. Est eadem
< horlie inter nos et Epirotas amicitia neque illi hodie :
« exercitu ac duce minus valent. Et recens beneficium no-
« striim Pyrrhus liabet, quem Corcyneos oppugnantem

« justa classe juvimus. Ergo non meum hoc, sed qui ante
• nos rempublicam hanc felicissime rexerunt, hominum sa-
$ XI. Flor. I, i8. — XII. Zmiar. — Diofl-.
Digiiized by Googie
» ,
aSa JO. FREINSHEMII SUPPLEM.

« pientissiinoruni consilium esse existimatote : quod vel
ideo sequi debetis, quia in priore exemplo quasi totam
« ejus rationem cum eventu ipso perspicere potestis.
XIV. ” Sed tamen etiam alioquin arguinenra magna sunt
t et evidentia. Nemo inter nostros ita excellit, ut ei .Tquo
« animo parituri sint caeteri :
quse vero sint aeimdationis pe-
» ricula ,
quoties acri et potente cum hoste res est ,
scitis :
« et quemcumque imperatorem vel nimio pacis

faceretis ,
« studio, vel cupiditate gerendi belli, detrimentum vestris

» rebus afferre posset: taceo adversum Romanos, gentem
.< armis induratam, non quolibet duce bellum tuto geri. Ve-
« rum enimvero quemadmodum nemo dubitat virtute et
, ,
•' consilio militari ante Pyrrhum nemo est sed venire for- :
« sitan nolet ? imo vero quia rerum gerendarum cupidissi-

« mus bellum
,
in praesentia nullum aliud habet , non modo
•> veniet ipse lubenter, sed etiam adducet cupias validas,
« et praeliorum non rudes : et ne ab ipso libertati nostrae
« metuamus, iis cum eo conditionibus transigetur, quibus
« respublica in tuto sit. Hac ratione fiet ,
ut bona cum spe
« sumere bellum ,
pacem commodam , vel
et vel impetrare
» etiam dare gloriosam possimus quanquam huc potius ,
« eventurum non improbae spei est, ut prius Romani no-

> biscum irquis legibus transigant, qmim hoc rerum statu
•> Pyrrhum accipiant in Italiam , qui quondam -ex eadem
« Epiro minuris aliquanto gloriae potentiaeque regem ti-
• muerunt.
XV. Hoc consilium non eo tantum vicit, quod publicae
salutis viam haud aspernandam aperuisse videbatur ; sed
etiam contrarias in opiniones divisa concione, quum neutra
pars , obsistente altera ,
pertendere posset quod ,
proximum
erat, sententiam, quae media quodammodo videbatur, uni-
versi praetulerunt. Ferunt vulgato per civitatem rumore
decretum de Pyrrho acciendo factum esse, Metonem quem-
dam hominem frugi , sumpta corona marcida , et facula ,
§ XIII. Aj>pian. —
Strabo, lib.VI. — LIv.VIII, — Pautjn. lib. I. —
S XIV. PImarcb. in Pyrrh. c. a5.
Digllizea i; . r, ( )ogle
IN LOC. LIB. XII LIVIANI. a53
«briorum more, cum tibif ina tbeatnim intravisse populum
:
tarcntinuiu ,
solita lascivia ,
jussisse ut progressi in nictlium
,
,
ille voce , muliercula tibia canerent. Tum Metonem , facto
silentio Bene facitis , Tarentini quod saltamli ca-
dixisse : «
,
« nendique copiam praestatis, quibus libet nam Pyrrho
in :
« urbem admisso vix erit, ut liceat amplius nostro nobis

ar-
* .Moto ad lia!c populo, atque orto murmure,
bitratu vivere.
veriti qui auctores injuriarum adversus Romanos
, fuerant ^
ne pacificis consibis valentibus ad supplicium ipsi dederen-
tur ,
increpito vulgo ûod ab homine temerario tam indigne
,
derideri pateretur, impetu facto Metonem theatro exege- ,
runt : ita nemine deinceps adversante, decretum ratum fuit.

NV 1. At romanus consul quum nihil ab "larentmis pacati ,
responderetur, prxterea mitti ad Pyrrhum legatos cum

mu-
neribus accepisset, ad belU consilia conversus,
agrum po-
pulatur, oppida aha pugnando alia deditione capit,
, damno
ac terrore complet omnia. Mittuntur etiam ad
prnhibenda.s
injurias ab Tarento copia- : fit conflictus acer, sed superiore
Romano, mullis suorum ami,ssis ,
Gra-ci in urbem compel-
luntur. jtmilius regionem omnem impune
vastat uritque.
Territis ea clade Tarentinis ut multitudo quanto secundi.s
,
,
rebus insolenlior ,
adversis tanto impensius in timorem prte-
ceps est, Agidi, qui romaila? amicili® retinenda;
perpetuus
auctor fuerat, imperium permittitur. Cupiditatem
spemque
pacis auxerant ex principibus quidam ab roraano
duce di-
missi, qui humanitatem ejus, et cceteros etiam
Tatentinos
superwre prxlio , aut per agros passUn exceptos,
indtdgentcr
atque benigne haberi, praidicabant.
XVII. Sed mutavit animos erexitque Cine® fiducia,
cum
auxiliaribus copiis ab Epiro venientis: namque Pyrrhus in-
gens animi, et Magni modo Alexandri ®mulatione vastissi-
mum imperium spe complexus, ipsis quasi fatis invitantibus,
ad perficienda qiue destinasset pandi sibi viam credebat.
,
Conhriiiatum etiam oraculi delphici voce narrant ambigui

,
quidem sensus ,
et utramvis in partem facilis flecti sed quoti
,
S XV. Plutarcb. in Pyrrh. r, —§ XVI. Zonar. — Oros. IV, i.

::
i54 JO. FREllSSIfKMlI SUPPLEM.

inUTprete cupiditate rex pro certo et secundo acceperit
quippe de belli , quod suscepturus esset , eventu consulenti
redditum responsum ferunt posie eum Romanos vincere.

:
Sed plus, opinor, animorum dabat tarentina legatio, qute

ea: sua civitate, Lucanisque , Messapus , et Samnitibus, ccete~
risque populis, qui eodem foedere tenerentur , facile viginti

millia equitum, trecenta quinquaginta peditum conscribi posse,
attulerat. His igitur copiis si Romanos in ordinem redegis»
set , haud magno negotio cseterse Italiae dominationem se
adepturum sperabat. Inde brevis in Siciliam trajectus osten-
tabat insulam Agathoclis excisa domo vacuam et discordem

quam etiam hereditario jure quod ex Lanassa filia Aga-
, ,
thoclis ,
liberos susceperat ,
suae domui posse vindicari re-
batur. His ex sententia confectis ,
Carthaginem bello erat
petiturus.
XVIII. Fama cst,Cineam, praestanti sapientia virum,
quo immodicas regis cupiditates paratamque felicitatem ,
praesentibtis bene utendi turbaturas , ipsius quoque confes-

sione coercendas esse ostenderet , quid de victis Romanis
agere constituisset? interrogasse. Atque illo subinde alias ex
aliis victorias nascituras esse demonstrante, subjecisse quid :
igitur confectis istis omnibus acturi sumus PTum vero pacis et

otii bonis affatim fruituros respondente ,
excepisse Cineam :
« Quid igitur vetat ,

o rex ,
quin statim iis fruamur, quum
> praesto sint; novis autem bellis suscipiendis corrumpi pe-
'1
nitus, amittique possint? » Sed Pyrrhus ,
iterata legatione
Tarentinorum ,
et ambitione sua victus ,
patrium esse res-
pondit Epirotis, non pro se tantum ,

sed etiam pro sociis et
amicis bella capessere. Cacterum tegendo interiori consilio

suo cum legatis anxie pepigit ut lato ipsis auxilio statim
, ,
rediret domum; neque diutius, quam necessuni esset, (tb iis in

Italia detineretur,
XIX. Inde confestim ad bellum apparandum ingenti stu-
^ XVII. Aitg. de Civit. Dei» III • 17. Ennius «pod Cie. in Divin. II » a6.
— Plui, in Pyrrh. c. a-. —Jusi. XVIII, i. — § XVIII. Jusi. — Diod. Eri
rx lib. XXII. — Vid. BoileaUf ^pitre pretniire.
Digitized by Googie
,,
IN LOC. LIB. XII LIVIANI. a55

(lio versus, navium longarum magnum numerum complevit;
alias praeterea quibus equi virique transportarentur , ador-
,
navit :
plerisque legatorum italicorum, quo sub specie ho-
noris obsidum vicem retineret, in delectu agendo copiisque ,
conducendis usus , caeteros cum tribus Armatorum millibus

addito , qui praeesset Cinea , Tarentum praemisit. Horum
,
adventu spes pacis abrupta, abrogatum Agidi imperium , et

uni eorum, qui ex legatione redierant, decreto populi da-
tum est. Neque multo post missus a rege Milo tarentinam
arcem (irmavit praesidio ,
murorumque custodiam et tutelam
sibi depoposcit gratulante imperita multitudine, quod penes
:
peregrinos molestiam et labores esse ,

sibi otium cum secu-
ritate relictum existimabat : annona igitur militibus, pecunia
Pyrrho ,
alacriter decreta.
XX. Interea L. /£milius transmarini militis adventu co-
gnito quo tutioribus locis hibernaret, exercitum in Luca-
niam transducere instituit. Erat iter per angustos quosdam
* calles quos ab altera parte praerupue inviaeque rupes , ab
,
altera mare claudebant et intellecto ducis romani consilio,

;
,
tarentini naves scorpionibus et ballistis instructas admove-

rant litori; militemque per arctos et obnoxios tramites ince-
dentem missilibus impetebant. vEmilius viam virtuti nega-
tam astu explicuit , captivis , quos in ultimum agmen reje-
cerat, latera praetexens ordinum , quae periculo patebant.
Horum misericordia Tarentini, dum suos ferire metuunt
etiam hostibus pepercerunt. Haec ferme eo anno ad Taren-
tum gesta. Romae vero C. Fabricius Luscinus , qui in con-
.sulatu suo Samnites, Bruttiosque, et Lucanos praeclare vi-
cerat , triumphans Capitolium ingressus est : eumdemque
honorem non ita multis post diebus Q. Marcius consul
obtinuit ,
ex Etruria , rebus ibi prospere gestis , reversus.
XXL Quae eum causa ,
bello etrusco nondum finito ,
ex
provincaa revocaverit, tempore alieno (nam Fabricius a. d.
111 nonas martias triumphavit) non traditur ; ego accitum

.1 senatu conjicio , qui tum exspectatione Pyrrhi sollicitus .
§ XIX. 4&oi»ar. — Pauun. Plut. XX. Kront. I « 4 . — Zoanr

,,
2;)G JO. FPvEINSIIEMII SUPPLEM.

undique conquirebat. Nam et eo primum tempore,
prifsiilia
quum ,
tanta undique
belli mole coorta, imperium pluribus
exercitibus delendi oporteret, proletarii, quibus antiquitus

vacatio militix fuerat , sacramento rogari coepere arnta :
qux parare per inopiam non poterant, pubUce data: ut le-

gionibus alibi occupatis , hxc manus per globos in muris
foroque disposita, stationibus et excubiis urbem tueretur.
Neque tamen his consiliis averti potuisset imminens clades,
nisi fortuna urbis iniperaturx periculosissimis temporibus
ingentes viros reservasset ;
ac nescio an maximos omnium ,
qui unquam in ista civitate fuerint, non ita divitiis et splen-
dore generis, quam contemptu opum,et a virtute nubiles.

Hxc enim xtas Curios, Fabricios, Coruncanios tulit nul- :
larum imaginum aut facultatum viros , sed amplissimae

glorix, quam rectissimi exempli homines, summo rei mi-
litaris usu, pariqne morum innocentia pepererunt utrohique :
salutares patrix ,
qux adversus regem ambobus metuendum,
non magis opus habebat viris ,
qui ferrum hostile retun-
derc possent ,
(juam qui aurum contemnere.
XXII. Pyrrhum interea, vere non exspectato, peditum
duo et viginti millia tria equitum adducentem elephantos
, ,
prxterea viginti , et funditorum sagiltariorumque modicam

manum, orta in medio cursu tempestas ita jactavit, ut al>
extremo periculo minimum ahesset. Classe disjecta, pluri-
husque navigiis afflictis, quum etiam prxtoria navis labo-
D§
raret, in mare se dedit Pyrrhus , et maximo cum labore vix
tandem enatavit. Corporis tamen male habiti xgritudinem
animi robur sublevabat et cura Messapiorum, qui suum in
;
litus ejectum omni studiorum otheiorumque comitate co-

,
luerunt. Eorumdem
opera navibus quibusdam, qux pro-
cella' vim evaserant, adductis, pauci equites cum duobus
elephantis, et minus duulnis millibus peditum collecti. Cum

hac manu Tarentum processit, obviam egresso cum militi-
bus suis regemque deducente Cinea. Magnis Tarentinorum
,
§ X\I. Oroft. IV, I . Aug. de dvif. **i , HI , 17. — Eno. apud A. Gcll
XVI, IO.
— Digitized by Googie
> 7
IN LOC. LIB. XII LIVIANI. 267

gratulationibus exceptus, paucus dies quieti dedit ; quo
spatio quum mores ita comparatos esse cerneret,
civitatis
ut his obtinentibus, neque servari a quoquam possent, et

ipsos quoque defensores suos pessumdaturi essent, dissi-
mulavit Sed ubi paulatim convenientibus , quae
in praesentia.
dispersae fuerant, navibus, copias idoneas habuit; gymnasia
et porticus, in quibus otiosa jiiventus dies totos obambu-
lando nugandoque consumebat , occlusit : epulas compota-
tionesque vetuit solennia ludorum ex intemperantissimo
:
usu ad justam mediocritatem reduxit.

XXllI. Post haec delectum juniorum severe egit; moni-
tis, ut solebat, conquisitoribus suis, grandes eligerent, se
eosfortes redditurum. Hos manipulis suorum permixtos ne ,
seorsim habiti seditiones agitarent, eadem duritia et severi-

tate disciplinae exercuit; capitis poena infrequentibus pro-
posita.Qui vero in armis non essent, eos majorem diei
partem in foro agere coegit. Quarum rerum insolentia , ho-
mines inter pudendas delicias nati ediicatique, mirifice an-
gebantur, servitutem appellando, si perire socordia et luxuria
cupientes ,
salvi esse cogerentur. Onerabat invidiam satelli-
tum quorumdam regiorum intemperies, qui suo arbitratu

hospitia deligentes, etiam invitis et reluctantibus dominis
occupabant :
parique deinde licentia inter uxores eorum
liberosque versabantur. Ergo fastidio prsesentium multi re-
licta urbe in agros emigrabant, donec id quoque clausis
portis appositi custodes prohibuerunt.
XXIV. Tum vero Tarentini se pro socio dominum acce-
pisse sero intelligentes
,
quod unum poterant per indigna- ,
tionem et questus sortem suam miserabantur, aliquanto

liberius, ubi per aliquam idoneam causam convenientes,
praeter solitos animi affectus etiam vino incaluissent. Neque
,
deerant, qui ad Pyrrhum referrent; arcessitique nonnulli,

quod parum honorifice de rege locuti esse
inter convivium
arguerentur. Sed horum quidem periculum cujusdam inter
^ XXIf. Zoniir. — PluUrch. Pyrrh.

in c. 3 1 . — § XXIII. Frootin. IV, t,
Zoruir. — Plutarch. — Appjan. —

HI. 1
Digitized by Googie
,
a58 JO. FREINSHEMII SUPPLEM.

eos simplex et ingeniosa confessio discussit : « Et lisec dixi-
• mus, inquit, et longe graviora dicturi fuimus, nisi vinum

«defecisset.» Ibi Pyrrhus, ut qui vini, quam hominum',
eam culpam videri mallet, arridens dimisit eos. Cajterum
moribus animisque, ut quemque plurimum
diflisus civitatis
apud Tarentinos auctoritate consilioquc pollere animadver-
terat, causis repertis structisve, ad lilium Ptoleniipum (quem
discedens ipse regno pncfecerat annorum quindecim adole-
scentem )
ablegabat : alios per occultas insidias de medio
tollebat : erant, quos aflectata Immanitate complexus, inter
familiarissimos haberet, quo pipulo suspectiores fierent.
XXV. In bis Aristarchus erat, vir inter primates amore
civium et eloquentia excellens hunc, quia nihilominus in
:
magna apud multitudinem gratia esse cernebat, per causam

certi negotii navigare in Epirum jussit. Aristarchus, quum
refragari regis imperio prtesentis exitii; obedire, non quidem
a;que velocis, sed tamen leque certi videretur, conscensa
navi paulum provectus, Ilexit cursum ad urbem romanam,
et receptus in fidem de rebus multis magnisque senatum
largiter edocuit. Dum htec Tarenti Pyrrhus administrat,
nihilo segnius ad bellum gerendum apud Romanos delectus
agebantur, cogebantur pecuniae, misso ad socias cmtates
C. Fabricio, qui auctoritate gratiaque sua deterreret a stu-
diis rerum novarum : quidam ,
quorum suspecta levitas
erat, etiam praesidiis in opportuna loca impositis in fide
retinebantur.
XXVI. Quidquid enim ubivis injuriae acceptae persuasione
iegrum ,
aut cupiditate novandi turbidum erat id omne ,
tot adversus unam gentem conspirantium populorum ro-

bur, et bellicosissimi commoverat quo
regis exspectatio :
intentiores Romani, capita .seditionum mature opprimendo,

securitati sua: providebant. Eo tempore casus pivcnestinorum
principum memorabilis fuit; qui nocte jam ingruente quum
adducti Romam essent, custorliac causa conclusi sunt in
§ XX.IV. Zoiur. — Muim. V,

Valcr. i, 3, — Pluurcb. Pyrrh. cap. i6.
— Jo»l. XVIII, X. — jXXV.Dio ap. Pul%'.
,
IN LOC. LIB. XII LIVIANI. aSg

ncrario publico tuni demum intellectis fallacis oraculi am-
,
bagibus ,
cujus fide popularibus suis, ad defectionem eos
impulsuri, saepe spoponderant, in fatis esse, uti romanum
cerarium a Prcenestinis occuparetur.So\hchos Patrum animos
(nam et Fabricium a sociis retineri audiverant, ut eo pi-
gnore suos ab Romanis incolumes reciperent; et ad Etruscos,
ad Umbros, ad Gallos contra populum romanum incitandos
legatos mitti) nova insuper cura oppressit rei, quum facto
ipso atrocis, tuin formidabilis exempli ne apud omnes Italos ,
alienissimo tempore roiuana fides in suspicionem et odium

adduceretur.
XXVII. In extremo Italice litore contra Siciliam Rhegium
est, grceci nominis, temporibus illis florens et opulenta ci-
vitas. Ea quum adventu Pyrrhi magnum et terribile bellum
cerneret consurgere, prceterea classibus Carthaginiensium
in illo mari vagantibus terreretur, diffisa viribus suis arces-
sendum a Romanis praesidium existimavit. Missa sunt mili-
tum millia quatuor, ex Campaniae coloniis scripta manus, et
inde legio campana appellata, tribuno militum Decio Ju-
bellio deducente. His ab initio quidem neque fides in defen-
denda urbe, neque diligentia defuit. Deinde, quia belli pro-
pinquus metus nullus erat, paulatim otio et graecae consue-
tudinis imitatione in luxum resoluti ,
praesentemque copiam
cum dura et laborio.sa vita ,
quam eousque egerant, compa-
rantes, opportunitatem urbis incolarum felicitatem , ser-
,
et
mone cupiditatis et invidiae pleno, in circulis et hospitiis
suis atgitare coeperunt.
XXVIII. Delectabatur eo facto Decius, qui et ipse pari
vecordia ductus ,
sceleratum occupandae urbis consilium
pridem animo conceperat. Favebat occasio praesentis belli
quo sciebat ita distringi Romanos , ut rheginam rem cura-
turi non essent: et in adverso litore Mamertinos, exemplum
siniid felicis sceleris, et similis perfidiae haud dubios propu-
gnatores, praeterea communis patriae necessitudine junctos,
S XXVI. Zonar. — Dio apud Fulr. — J XXVII. Polyb. I, 7. — Lir. Epit.

Xtt— Ur. xxvm.i.
' -
7
Digitized by Googie
,
j6o jo. freinshemii supplem.

intuebatur. Nam et hi ex Campania oriundi ,
quum supe-
rioribus annis inter Agathoclis auxilia stipendium fecissent,
aMesseniis pro amicis excepti , civibus trucidatis aut ejectis,
urbem occupaverant, domosque et conjugia miserorum inter
se partiti fuerant. Etiam veterum Campanorum subibat me-
moria, qui Capuam possederunt, simili latrocinio Tuscis
ademptam.
XXIX. Quum res satis placeret, ea consultatio supererat,
quonam modo facinus impune patraretur, neve, ut in urbe
populosa , pauciores a pluribus circumventi csederentur. Con-
fingit epistolas tanquam a Rheginis ad Pyrrhum scriptas,
ut praesidium romanum ei proderetur. Vocantur secreto mi-
lites ; epistolae, quasi interceptae , recitantur :
queritur acerbe
de perfidia Rheginorum Decius ex militari multitudine qui- :
dam , ad hoc praeparati, succlamant, armis expediendam sa-

lutem , et exitium ipsis destinatum , in auctorum capita ver-
tendum esse: adest etiam ex compacto, qui nuntiet, in
rhegino Iit ore classem Pyrrhi conspectam esse, et secreta col-
loquia habita. Miles supra priorem animi cupiditatem, etiam
perfidia hostium et periculi metu accenditur. Consensu om-
nium in hanc sententiam disceditur, ut ignari imparatique
oppidani opprimantur : ccede virorumfacta ,fortunoe publicas
privatasque omnes legioni cedant. Fit facinus indignum et
atrox : Decius quosdam ex principibus ad ccenam vocatos
inter sacra hospitalis mensae obtruncat alii passim in do- :
mibus suis trucidantur : majori parte Rheginorum inter-

fecta, caeteri patria ejiciuntur ab iisdem illis, quos paulo
ante, ut cum patria servarentur, amicorum atque sociorum
nomine ineam acceperant.
XXX. nova fit publicae rei forma : aedes at-
His patratis ,
que miserorum , tanquam hostilis praeda inter

facultates ,
latrones dividunliu-caede adhuc recenti, matronae virgi-

;
nesque maritorum atque parentum quorum interfectoribus

nubere coguntur jura nomenque rhegin» civitatis crudelis
;
s XXVIII. Polyb. m.. XXI. — Liv. IV, Si. — S XXIX. Strabo, lib. VI.
— Diudoi. cxcerpt. Ub. XXJI.
Digitized by Coogie
,
IN LOC. LIB. XII LIVIANI. j6i

et perfidiosa legio sibi vindicat. Sed bene consuluit morta-
lium generi Deus, quod plerumque scelerum insignium
exempla, eadem et vindictae illustris documenta sunt; ne
quis magis successu maleficiorum animari ad paria consilia
possit, quam exitu eventuque «leterreri. Adeo verae felicitati
cum facinorosis non convenit : neque ulla certior est in.sa-
nia, quam existimare, scelere quemquam fieri lieatiorem.

lltenim quae post banc vitam manent supplicia, quae ma-
xima sapientes esse sciunt, nulla putentur (solet enim homi-
num incredibilis stultitia vix iis habere fidem, quae vident,
nedum ut inexpertis moveantur) ;
attamen etiam quum pro-
sperrime procedunt omnia, interno vtdnere lacerat animum
delictorum conscientia ; viventium nomen mortuorum me-
,
moria, apud homines in odio et detestatione est; ac ple-

rumque id ipsum quoque, quod foedissime partum, labo-
riosis.sime retentum e.st, non Deo, non hominibus inulta
scelera diu patientibus ,

ingenti cum dolore eripitur.
XXXI. Juvat hic referre breviter Decii Jubellii caetero-
rumque furoris ejus participuni poenas, quae quidem earum
temporibus his connexa sunt : nam extremum exitium , in-
terea variis casibus torti, decimum in annum distulerunt,
ut in tempore memorabimus, igitur praedonibus istis non
diu laetae, aut etiam inter ipsos tranquillae res fuere. Metum
a Romanis et Pyrrho utcunque, praeter occasionem tempo-
rum, mamertina so»'ietate propellebant, et consilio neutros
lacessendi. Hoc enim tutissimum visum ex praesentibus
dum ex violenta et subita origine nova ci-
inter initia sua,
vitas coalescit, abstinere bello quod neque adversus re- :
gem sumpturos esse videbant; et promptiorem spe-

se tuto
rabant a Romanis veniam, si contra ipsos arma non tulis.scnt.
Prima dissensionis causa , ut inter latrones oportuit , ex
iniqua divisione raptarum rerum orta est. Ejectus per sedi-
tionem Decius Me.s.sanam confugit :
qui Rhegii erant milites
scribam ejus M. Caesium imperatorem legerunt : eodem ho-
nore Decius, quum pecuniam secum grandem attulisset, a
S XXXI. I,i*. XXVm , iS, — DioUor. — Val. Max. II, 7, i5.
Digitized by G-^joglc
,
uGa JO. FREINSHEMII SUPPLEM.

Mamertinis auctus est ; neque laeta sibi ,
neque diuturna
fortuna.
XXXII. Nam evenit, ut oculorum gravi aegritudine cor-
reptus, medicum insignem acciendum curaret, ultione di-
vina jam ad plures acerbioresque poenas nefarium hominem
rapiente. Adductus ergo medicus est Rheginus domo; sed
quia multis ab annis Messanae habitaverat origine non ,
Decio tantum nunquam ulli Rheginorum se commissuro

,
sed picrisque ejusdem urbis incolis incomperta. Ille memor

patriae, et injurias ejus ulcisci certus, persuadet homini, se
strenuum quidem remedium, sed eventus tuti ce-
afferre
lerrimaeque efhcaciae. Sic admoto medicamento quod can- ,
tharidum succo temperaverat, vedtoque tolli, priusquam

ipse reversus ad aegrum esset, sine mora conscenso navigio,
ex urbe Mes.sana profugit. Decius incredibih dolore satis
diu tolerato, postquam medicus non redit, amoveri colly-
rium jubet: eo diluto, luminibus orbatum se reperit. Ita
infamis , exsul , contemptus , caecus animo et corpore aegro
,
tanquam vinculis constrictus , ad poenam servatur : miro

quodam divinae ultionis ingenio, ut ab eo, cui salutem suam
crediderat, cladem istam pateretur, qui prius ipse, quos
tueri debuerat, immanitate perfidiaque circumvenisset. Quae
* documenta historiis consignari tradique generis humani in-
tereat ;
cui nunquam satis persuadetur, quantum a recta
prudentiae ratione absit ea calliditas ,
per quam ob falsa
quaedam bona , virtute fideque spretis, per foedas et iniquas

libidines in vera mala ruitur.
$ XXXII. AppUn. apud Vales. — Diodor.
Digitized by Googie
«
,
JOANNIS FREINSHEMII
SUPPLEMENTORUM
LIVIANORUM
LIBER TERTIUS
IN LOCUM LIBRI DECIMI TERTII LIVIANI
EPITOME
LIBRI DECIMI TERTII.
Valenuft LctIdus consul parum prospere adversus P^rrfaatn pugnavit

elephantorum maxime inusitata facie territis militibus.
Post id pr«*
lium quum corpora Romanorum ,
qui in acie ceciderant
Pyrrhus in- ,
spiceret ,
omnia versa hostem invenit, populabundusque ad urbem
in
Romam processit. C. Fabricius, missus ad eum a senatu, ut de redi-

mendis captivis ageret , frustra , ut patriam desereret , a rege lentatus
est. Captivi siue pretio remissi sunt. Cineas, legatus a Pyrrho ad sena-
tum missus ,
petiit ,
ut componende pacis causa rex in urbem reci-
peretur de qua re quum ad hûentiorem senatum referri placuisset
:
Ap. Claudius , qui propter valetudinem oculorum jamdiu consiliis

publicis se abstinuerat , venit in curiam ,
et sententia sua teouit ,
ut
id P>'rrho negaretur. Cn. Domitius censor primus ex plebe lustrum
condidit : censa sunt civium capita ducenta septuaginta octo miflia
ducenta viginti duo. Iterum adversus Pyrrhum dubio eventu pugna-
tum est. Cum Carthaginiensibus quartum foedus renovatura est. Qunm
C. Fabricio consuli is
,
qnt ad eum a Pyrrho transfugerat polliceretur,
,
se regi venenum daturum , cum indicio ad regem remissas est. Res

praeterea contra Etruscos ,
Lucanos , Bruttios , et Samnites prospere
gestas continet.
Digitized by Googie
»
a6/| IO. FREINSHEMII SUPPLEM.
I. I ntesea Romae parte copiarum ad pncsidium urhis,

et incertos belli casus retenta ,
novis consulibus exercitus
et provinciae datae sunt. P. Valerio Laevino Tarentini et Pyr-
rhus Coruncanio Etrusci
;
Ti. belli reliquiae obvenerunt.
Laevinus magnificum ad famam et terrorem ratus , hostem
a se lacessitum videri ;
simul utile civitati ,
si quam longis-
sime beUi metum et incommoda ab agro romano avertisset,
confestim in Lucaniam moto exercitu, castellum opportuno
situ operibus permunivit, valido praesidio imposito, quo
et Pyrrhi ccepta tardarentur, et Lucani, quorum perfidia
timebatur, ad hostem non auderent desciscere. Audito ro-
mani consulis adventu Pyrrhus quamquam socii nondum ,
convenerant, turpe sibi et detrimentosum fore judicans,

si inter primordia belli formidinis indicium ullum edidis-
set, cum copiis, quae aderant, incunctanter obviam pro-
gressus est.
Ut tamen per causam aliquam honestam traheret ne-
II.
gotium caduceatorem misit cum literis, quarum haec sen-

,
tentia fuit • Rex Pyrrhus Laevino Salutem. Audio te contra

:
« Tarentinos venire cum exercitu. Sed eo dimisso , cum
" paucis ad me venito rausa enim cognita, quod alteros al-

:
« teris praestare aequum erit, etiam nolentes praestare cogam.
Ad haec Lajvinus • Nos neque controversiarum nostrarum

:
n te sumimus arbitrum
,
neque hostem pertimescimus. Tu
« vero absurde facere videris causas alienas cognoscere sa-
,
«tagens, qui proprix culpae reus, nondum Italiae, injussu

« nostro, illitae psnas nobis pependisti. Ergo non adversus
. te minus , quam adversus Tarentinos instructu cum exer-

« citu venio ,
Marte judice, auctore generis nostri de nostro ,
«jure disceptaturus.» Neque diu moratus signa movit; et

inter Pandosiam et Heracleam urbes loco campestri, ab ho-,
stilibus castris divisus Siri amne consedit. Fama est

, ,
Pyr-
rhum speculandi causa ad amnem progressum quum ,
castra
romana diligenter spectavisset, uni ex amicis, cui Megacle*
S ^*wr. — Phitarcb. in Pyrrh. c. 34.
Digitized by Googie
,
IN LOC. LIB. XIII LIVIANI. 265

nomen erat , dixisse « Ordo certe barbarorum istorum mi-
:
nime barbarus est; at facta mox noscemus.»

III. Tum autem ad ripam firma collocata statione qiite
,
transitum tentantes arceret, opperiri socios constituit : supei

rationem belli ,
quod Romanos in hostili regione rerum ne-
cessariarum inopia laboraturos esse sperabat, etiam fiducia
Lierini anxius,
cujus ille admirationem novo testimonio
nuper auxerat; dimissis impune hostibus, qui ad exploranda
castra venerant: et adjecto, sibi prceterea majorem alium
exercitum esse. Inter haec, ut vicinis castris, velitationes
continuae fiebant ; ad summam rerum proficiebatur nihil.
Igitur diebus fernie quinquaginta per haec leviora certamina
consumptis, consul, quod iisdem causis ad festinandum
praelium , quibus Pyrrhus ad differendum movebatur, mi-
lites in concionem vocatos consilii sui certiores facit, ad-
versus novi hostis metum confirmat. Pyrrhi famam bellua- ,
rum terrorem , quantum potest, elevat: denique rebus ita

se parat, ut vel volente cum hoste congrediatur, vel etiam
invitum cogat ad certamen.
IV. itaque postquam Pyrrhum manere in sententia videt,
equitatum omnem tanquam ad agrorum prasdam excur-
,
surum, praemittit ipse cum instructis legionibus opperitur,

:
donec in adversa ripa tumultus et clamor fiat. F.quites magno

a castris intervallo circumvecti, qua incustoditum flumen
erat, tran.sjiciunt; stationem pm hostili ripa collocatam
cursu petunt : Epirota;, subita re perterriti ,
ad castra sua se
recipiunt. Pyrrhus intellecto hostem adesse, equitatum om-
nem ( tria millia erant ) ,
quanta maxima i:eleritate potest
ad amnem rapit, sperans, Romanos inter transeundum or-
dinibus solutis, et caeco vado cum iniquitate aquae solique
luctantes, occupari posse. Sed quum Romani equites se ob-
primum suorum agmen, non im-
jecissent, invectus ante
parem famae suae pugnam edidit, splendidis armis conspi-
cuus , neque minus insigni robore animique praesentia ,
s II. Zonar. — Plutarch. —§ III. Zonar. — Front. IV, — Gntefmluv

7.
Viterb. — Otto Frising.
2&i JO. FREINSHEMII SUPPLEM.
quum totam aciem consilio imperiisque regeret, tanquam
ita
omni alio labore solutus esset

ita ubi res poscebat accur*
;
rens prteliaretur, tanquam solum ad se militis officium, ad

alium universae rei cura pertineret.
V. Interea Leonnatus quidam Macedo, quum ex ho.stibus
quemdam notasset, qui caeteris omissis omnibus, unum in
regem tota volitantem acie intentus, quacunque parte il-
lum se inferre vidisset , eo quoque equum agebat , monuit
Pyrrhum. Cui ille, « fatum, inquit, o Leonnate, mortalium
« effugerit nemo caelerum neque hic Italus mecum , neque
;
« alius quisquam
,
impune congredietur. > Vix elocutus haec
fuerat, quum Oplacus (hoc nomen erat viro, Frentanae tur-
mae praefecto) infesta lancea equum percutit regis; atque
illius equum vicissim excipiens Leonnatus. Ibi circumfusi
regis amici Oplacum pugnantem interficiunt; regem eri-
piunt. Sed iste casus magnopere perculit regios, ipsum esse
caesum opinantes. Quare ut confirmaret suos, simulque pe-
riciiLi sibi intenta declinaret,paludamentum et arma cum
Megacle commutat; illnque pugna relicto, ad phalangem
in
ordinandam adducendamque Occurrunt et Romanae
pergit.
legiones. Certatur diu acerrime, eventu adeo dubio, ut me-
moriae sit proditum , septies alternante praelii fortuna, modo
Romanos hostium modo Tarentinos Epirotasque Romano-
,
rum terga vidisse.

VI. Se<I proxime desperationem Pyrrhi res adduxerat
Mcgaclis caedes, quem regiis armis monstratum ex diversa
acie fortissimus quisque regis interfecti gloriam affectans
impetebat; donec eques nomine Dexter, interempto de-
tractam clilamydem galeamque maximis cum clamoribus ad
consulem ferens, fidem patratae caedis utrique exercitui fecit.
Jam omnia terroris atque consternationis apud Graecos plena
erant; fugissentqiie haud dubie, nisi quamprimum nudo
capite obequitans Pyrrhus , se<jue vivere et adesse voce magna
testatus, tantumdem fiduciae Romanis, quantum suo militi
formidinis desperationisque dempsisset. Laevinus adesse tem-
§ IV. Plutarch. — § V. Zorur. — Plutarcb.
Digitized by Googie
pus ratus, quo ultima remedia experiretur, signum equiti-
bus sustulit, quos in insidiis collocaverat, ut terga hostium
incurrerent. At Pyrrhus in hoc agmen elephantos agi jubet,
ipsos quoque in ultimum terrorem hostium reservatos.
VII. Id consilium aillixit spes romanas, eventumque
totius pugnae secundum Pyrrhum dedit. Nam et homines
ipsi vastorum corporum mole, terrihilique superstantium
armatorum specie stupentes, qtiodvis potius ingens et for-
midabile |K)rtentum, quam animalium a natura producto-
rum formam videre videbantur ; et equi ad conspectum
odoremque et stridorem tum primum visarum helluanim
exterriti, protinus confusis ordinibus, qua cuique proxi-
mum erat, abripiebantur; sessoresque vel excutiebant, vel
frustra retinentes secum auferebant in fugam : et in suorum
aciem incurrentes omnia trepidatione tumultuque misce-
bant. Insequutis elephantorum rectoribus, multi fugientium
ab iis, qui in turribus belluarum constiterant, vulnerati
sunt ; plures ab elephantis ipsis confecti obtritique. Sed
consule omnia experto, cohaerebat utcunque acies; donec
immissa Pyrrhi imperio thessalica ala male resistentes fre-
git disjecitque.
Neque dubium habetur, quin eo situ loci, quo tum

VIII.
conclusi tenebantur, caesi omnes captivi forent, ni praeter
consuetudinem Pyrrhi, qui hoc imperatorium rebatur, non
pertinaciter instare fugientibus, ne alio tempore despera-
tione salutis acrius resisterent, etiam praeceps in vesperam
dies regios a persequendo desistere coegisset. Adjuvit etiam
fortuna reliquias infelicis exercitus, quod elephantus ac-
cepto vulnere conversus , etiam caeteros barritu turbavit. Ea
res morata hostes, spatium fugientibus dedit, quo transmisso
amne pervenire in Apuliam possent ; ibique urbis cujusdam
munitionibus adversus instans periculum tegerentur. Caesa
eo praelio Romanorum .sociorumque peditum millia qua-
tuordecim et praeterea octingentos septuaginta reperio ; du-
S VI. FroDt. II, 4. — Plut. — Zonar. — ^ VII. Front. II, 4. — Paaaan.

lib. I. — Flor. 1,18. — Plin. VIU ,6.— Zunar. — Plutarch,
Digitized by Googie
,

centos quadraginta sex equites, captos in universum mille
octingentos duodecim ;
in his equites duos et octingentos :
amissa signa militaria duo et viginti.
I\. Quo
magis miror, auctores qui haec tam accurate
exsequuti sunt, negare numerum ex regio exercitu deside-
ratorum annotatum esse, quum Dionysius scribat, Laevinum
amisisse paulo minus millia quindecim ;
tredecim iiiteriisse
ex victoribus; Hieronymus autem Cardianus, aequalis isto-

rum temporum scriptor, de romano exercitu non plus sep-
tem millibus cecidisse tradat; de regio, intra quatuor mil-
lia. Sed hoc inter omnes constat, flore ducum militumque
suorum victoriam eam Pyirho constitisse exceptajque di- ;
cuntur vores, non minus victum se eo prcelio, quam victo-

rem discessisse, ferentis: etiam quum Tarentino Jovi spolia
donaque figeret, fassus hoc fertur, inscripto ejus sententiae
titulo, querentibusque sociis respondisse; «Nae ego, si ite-
" rum sic vicero, sine milite revertar in Epirum! » Ipsum
quoque regem hoc praelio grave vulnus accepisse auctorem

habeo; sed quoniam alii tale nihil tradiderunt, casusque
diversarum pugnarum misceri nonnunqiiam video non ,
ausim uni in silentio plurium et accuratiorum credere.

, ,
X. Magna profecto pertinacia certatum esse hoc etiam

argumento fuerit, quod postridie ejus pugnae, quum caeso-
rum corpora Pyrrhus inspiceret , quae ad humanitatis et
clementiaefamam humari jusserat; Romanos omnes in ho-
stem versos honestis vulneribus oppetiisse cernens, excla-
mavit « O quam proclive mihi erat orbis imperio potiri
:
« romanos habenti milites ! » Neque cunctatus est eorum

quos in potestate habebat animos appellatione blanda ma-
,
gnisque promissis adoriri, ut apud se stipendia facerent:

et abnuere perseverantes nihilo sequius humaniter clemen-
terque habuit; et vinculorum, et omnis, quae fortunam
captivorum comitari solet, contumeliae expertes. At Roma-
nos praelio tam male acceptos alia mox clades terruit ut ,
$ Vni. Front. II ,
— Eunrop.
6. l!b. II. — Gotefr. Viterb, — Oro». IX', t
— $ IX. Plotarch. — Oro». IV, — (. Ju»t. XVHI , i, 7-
Digitized by Googie
:
IN LOC. LIB. XIII LIVIANI. »69

longe impar detrimento, ita majoris aliquanto formidinis et
religionis nam ad manifestam deorum iram referebatur,
:
quod pabulatores forte dimissos subito coorta tempestas ita

perculerat, ut inter horribilem cseli fragorem cadentibus
fulminibus quatuor et triginta interirent, afflati et semi-
mortui relinquerentur duo et viginti, jumentis etiam eodem
turbine exstinctis, aut debilitatis compluribus.
XI. Pyrrhus interea quum vacua et deserta Romanorum
castra cepisset, victoria non segniter usus, promovit co-
pias, vastandisque proximorum quorumque agris, ab ami-
citia Romanorum permultos populos avertit. Supervenere
deinde socii Lucani Sainnitesque :
quibus leviter castigatis,
quod puf^naturo non infuissent, partem tamen spoliorum de-
dit; eo ipso magnopere laetus et exsultans, quod proster suas
copias tarentinis tantum auxiliis adjutus, Romanorum in-
gentem numerum fudisset. Intento in victoriae fructum Pyr-
rho alia ex parte Laevinus curando saucios colligendo
, ,
dispersos manum rursus haud contemnendam effecerat

,
et Senatus, quanquam multi culpam acceptae cladis impu-

tabant consuli, Fabriciusque dixerat, non sibi Romanos ab
Epirotis, sed Leevinum n Pyrrho victum videri, supplemen-
tum ei mittendum censuit.
XII. Quum voce praeconis edictum esset, qui in occisorum
locum patrue navare operam vellent, uti nomina darent,
certatim dantibus, celeriter duarum legionum numerus ex-
pletus est. His copiis auctus consul, Pyrrhi vestigia sequen-
do, quibus poterat exercitum ejus incommodis vexabat: et
quum occupandae Capuae consilia regem agitare comperisset,
festinanter exercitu ducto, praeveniteum, cunctisque ad
defensionem paratis, ab invadenda urbe deterruit. Pyrrhus
Neapolim Ilexo itinere, atque ibi quoque spe sua frustra-»
tus , protinus ad ipsam Romam magnis itineribus latina via
contendit. Jam ab Anagnia et Hernicorum agro, Fregellis
§ X. Liv. Epit. XIII. — Eutr. — Front. I, 17. — Dio apnd

Zoniir.
Vales. —
Oros. —
Plotarch. — ^ XI. Just. XVIII »1.
— Zonar. — Appbn.
apud Fulv. Urs.
Digitized by Googie
370 JO. FREINSHEMII SUPPLEM.
obiter expugnatis, Praeneste pervenerat, intra vicesimum
ab Urbe lapidem ; sed urbani magistratus simul atque de
clade auditum fuerat, novis delectibus ex senatusconsulto
juniores armaverant ; aliudque non invalidum auxilium po>
puli romani fortuna tempore necessario providerat. Consul
enim alter Tib. Coruncanius meliore fortuna cum Etruscis
congressus, universam gentem novis foederibus obstrinxe-
rat ,
et ad tutelam patriic revocante senatu , nullo alio hoste
distractus cum exercitu victore accurrebat.
XIII. Pyrrhus quum Etruscos ad arma retrahere frustra
tentavisset ,
prseter urbem suis praesidiis tutam , duos consu-
lares exercitus, alterum a fronte alterum a tergo imminere
,
cogitans, in Campaniam regressus est. Ubi Laevinum majo-

ribus sibi copiis, quam ante cladem habuisset, occurrere
videns eum hydra lertuea sibi negotium esse dixit cujus
, ,
preeeisa capita paulo post, numero etiam aucto, renascerentur.

Quia tamen priori victoriae confidebat , eduxit copia;* ct ,
tanquam pugnaturus instruxit quoque suorum simul ala-

:
critatem experiretur, simul perterrefaceret hostem , clamo-

rem tollere milites , ac elephantos ad barritum ciendum in-
citari jussit. Redditus est a Romanis longe major atque
terribilior clamor unde de animis utrorumque conjectans,

:
abstinendum sibi praelio in praesentia judicavit; et victima-

rum exta parum laeta causatus, exercitum in castra, et inde,
magna cum praeda et captivorum agmine, Tarentum reduxit.
XIV. Romani, qui durissimo tempore de constantia sua
nihil remiserant, sed de totius belli eventu semper amplas
spes et orationes magniheas habuerant, praemia virtutis tum
maxime celebranda rati , L. ./Emilio Barbulae ob res in con-
sulatu ge.stas decreverunt triumphum Isque de Tarentinis, ;
Raiunitibus, et Sallentinis , qui inter auxilia Tarentinorum

fuerant, a. d.VI Idus Quintileis triumphavit. Sed P.Valerio
consuli negotium datum , ut setinum in agrum abductis exer-
citus victi reliquiis, castra muniret, hiememque sub pellibus
$ XII. Zonar. — AppUn. apud Fulv. Ura. — Flor. I, i8. — Plutarcb.

XIll. — Eutrop. — Flor. I,
i8, — Zonar.
i8.
Digitized by Coogie
6 ,

agere cogeret. Per eadem tempora quum de captivis in
senatu aetatum esset , redimine eos placeret ? ista sententia
tenuit : credo praecipue movisse animos equitum casum

quos fortiter sustentata pugna donec elephanti aberant, ho-
rum superventu consternati equi sine ulla sessurum culpa
caedendos vinciendosque hostibus praebuerant. Missi sunt
hujus negotii causa praecipuae dignationis legati, P. Corne-
lius Dolabella, Senonum deleta gente nobilis, C. Fabricius
Luscinus, Q. iLmilius Papus, qui biennio ante collegae in
consulatu fuerant.
XV. Pyrrho a natura magnorum animorum indivisa comes
inerat humanitas ;
sed hanc ambitione auxerat , errore per-
vulgato ministras imperii virtutes esse putans ,
cui uni in-
temperantissime deditus huc rationes suas omnes referebat.
,
£t quanquam audacia belUque artibus nemini sua aetate du-

cum postponendus esset, omnia tamen prius experiri sole-
bat,, quam armis rem permitteret: animosque hostium, ut
quisque opportunus erat, metu, cupiditate, voluptate, mi-
sericordia, denique conditionum aequitate ac utilitate mo-
liebatur. Igptur nuntiato Roma legatos venire, tot consu-
lares ad majorem certe aliquam rem mitti suspicatus, pacis
componendae mentionem illaturos esse sperabat. Quo igi-
tur et tutior, et honoratior accessus eorum foret, ad ipsos
usque fines agri Tarentini Lyconem natione Molossum cum
praesidio misit obviam ipse vero cum ornato equitatu ve-
:
nientibus extra portam occurrit ; deductosque perquam ho-

norifice ac hospitaliter, rebus omnibus laute atque liberaliter
habuit. Illi quae ad moderationem animi pertinent praefati,
quanta sortis inconstantia, quani subita bellorum vices essent,
neque prasciri futura posse ; mandata edunt ; se ad recipiendos
captivos suos venisse ,
sive certo ia capita pretio redimi, sive
cum Tarentinis aliisve permutari pateretur,
XVI. Pyrrhus nihil magnae rei sine consiho amicorum
S XrV. Appian. — Plut. — Tabui. Capilol. — Front. IV, — Dionya.

i.
apud Fnlv. — Cic. in Brui. 34. — § XV. Polyacn. Strateg.VI, — Zonar. —

6.
Val. Max.V, i . — Hiat, miicvl. P. Diacon. II , 1 — Dio
. — Dionv>.
ap. Fnir.
,
A-jj. JO. FREINSHEMII SUPPLEM.

statuere consueverat : quo tura quoque convocato, Milo
quidam suadebat, ut captivis retentis fortuna sua uteretur,
neque belUun nisi perdomitis Romanis omitteret. Longe diversa
Cineae oratio fuit , qui commemorata senatus populique ro-
,
mani constantia, quam saspe extremis temporibus suis invictam

ostendisset, subjecit « Aliorum fortassis hostium aut mores
:
< oderimus, aut contempserimus arma. Cum hac gente, o

K rex , amicitiam tibi potius quam bellum habendum esse
«censeo; neque reddi modo captivos, sed etiam donari ex
« usu tuo fuerit : neque differendum arbitror, quin legatos
« cum muneribus Romam mittas , qui conditionibus aequis
« pacem conficiant.
XVII. « Hoc enim illud tempus esse arbitror, quo rem tibi
• necessariam, si quid judico, etiam cura dignitate facere

« possis. Nunc enim rebus adhuc prosperis de pace agens, et
« facilius, quae volueris, impetraveris, et nulla alia causa,
« quam animisolita magnitudine, pacem obtulisse videberis
« iis fuisset armis ad servitutem cogere. Et

quos integrum
,
« quidem omen; tuieque res, sicut cceperunt ire, per-

absit
« gant. Sed tamen homines sumus; et si fortuna verterit,
« neque tam facile porro negotium erit pacis neque pari ,
« cum decore tractabitur. • In hanc sententiam locutis quo-
que caeteris, et ipse rex assensus, vocari legatos romanos

jubet. Qui ubi venerunt hunc in modum egisse fertur: « Res
,
« equidem indigna est, quam facitis, Romani! Quum enim
« amicitiae mecum ineundae rationem nullam habeatis ,

bello
« captos repetitis ; ubi reddidero ,
iisdem ilUs adversus me
« usuri. Quod si igitur revocatis ad meliora et utrisque pro-
« futura mentibus ,
foedus atque societatem mecum institui-
« tis ,
vestros et cives universos et socios , quos cepi , sine
,
« pretio recipite sin vero vobis hostiles animi manent

:
« neque ego pro sano me facturum arbitror, si odia vestra

« tot fortium virorum manibus instruam. Neque vero tanta
« mihi rei nummariae difficultas est, ut pecuniis Romanorum
>1 indigeam quos decebat potius , si amici essemus , libera-
;
XVII. Dionyi. apud Folv. Um. — Appian. ap. Fulv. Ura. — Zonar.
Digitized by Google
IN LOC. LIB. XIII LIVIANI.
« litate mea locupletari. » Simul non spernendi pretii munera
legatis dari jussit ,
plura se et meliora alias daturum pro-
fessus.
XVIII. Haec in commune legatis omnibus praesentibus
dicta actaque. Cieteruin cum solo deinde C. F'abricio lon-
gior et accuratior sermo fuit : neque referre piget
,
quod
apuil idoneos auctores reperi. Quum itaque remotis arbitris
colloquerentur, inter csetera regem ita dixisse postea vulga-
tum est : • Ego vero, quum caeteros Romanos omnes amicos
« habere expeto ,
tum praesertim te C. Fabrici quem inter , ,
« caeteros civili inilitarique virtute praestantissimum esse ju-

« dico : unum deesse tibi indignor, angu- quod re familiari
« stiorc utens, debitum magnis viris splendorem tueri mi-
• nime potes. Sed hanc foitunae injuriam ego diutius tibi
• molestam esse non patiar, daboqiie auri argentique facti
« eam copiam, qua ditissimorum quorumque cen-
et infecti
« sus facile vincas. Hoc enim inprimis loco fortun.neque meae
« convenire persuasum habeo, eximiorum hominum, qui
« potius gloriae quam pecunia; accumulandae studuerunt, gra-
« vem inopiam quidem ego valde pulchrum
consolari : id
« opus esse reor; neque magnificentia' regiae vel nionumen-
« tum illustrius usquam poni vel augustius diisque gratius ,
> donarium suspendi posse. Quare non tam deilisse benefi-

« cium putabo, quam accepisse, si meis te copiis adjuvari
« siveris.
XIX. • Neque tamen id a te petiturus eram, si mihi glo-

« riosa largitio tantum , tibi vero parum decora fuisset nunc :
o autem , quia non ad proditionem , aut indignum moribus

« ullum emeris, quid est, cur hospitale munu-
tuis facinus
« sculum amicissimo animp ohlatum infesto et pertinaci
, ,
» velis aspernari? Ego enim aliud a te desidero nihil, nisi

«quod a viro optimo patriieque amantissimo fieri possit,-
« immo debeat ; ut senatum a pnefracta illa pervicacia ad
« xquitatem et consilia mitiora transducas, quod res est do-
n cendo, neque bellum siiic maximo vestra et damno et pe-
S XTIII. Dionys. ap. t'r».
///. i8
:

. riculo geri ;
neque a nie, qui Tarentinis auxilium pollicitus,
« primo etiam pra‘lio victor discessi ,

integra Ode atque digni-
« tate deseri posse. Neque vero me delectat vobiscum dimi-
• care, quos amicitia mea quam o<lio digniores arbitror; et
« multis interea negotiis obortis, quae pnesentiam meam de-
« siderent, in regnum meum
reverti mallem. In hoc Odem,
• quam postulabis, dabo: quo et tu de animo meo securus

• esse |K>ssis, et caacrorum dubitationes tollere, si qui forte
• negabunt regibus tutocre<li posse propter unius aut alterius
• vesaniam, qui nullo intellectu Inmesti, pactis atque foede-

• ribus, donec utilia viderentur, stantes , simul atque levitatis
« pretium apparuit , Odem quam occasionem negligere ma-
• luerunt. Pace vero confecta, niliil aut inibi jucundius, aut
• utilius utrisque Oeri possit, quam si mccum in Epirum na-
• meos loco, et
viges, primo inter in bello legatus futurus,
« omnisque fortume meee particeps. Nam et ego possessionem
. nullam pretiosiorem esse puto , quam fortis et iidelis amici
> etanimo tuo regia; fortuna; apparatus, regiorumque nego-
• tioruni majestas congruit. Ha;c ergo si in commune contu-
. Ierimus, quw maxima per homines censentur bona, vicis-
« sim alter alterum adjuvantes, nullo negotio adipiscenuir.
XX. Hic ubi (inem dicendi rex fecisset, post modicum
intervallum Fabricius iniit: «De virtute quidem, si quid
«ejus in me domive aniimidverti potuit, milii super-
belli
• vacaneum quidquam attingere; quando jam aliis de ea

est
• credidisti neque itidem de paupertate nece.ssum est ex-
:
« ponere, quod exigui agelli tiiguriolique dominus, non

• foenore, neque mancipiorum operis, sed laboribus hujus
«corporis alor: nam et ista referentibus aliis, existimo te
« accurate didicisse. Si vero me ileteriore ob paupertatem
«conditione, quam Romanorum quemlibet, esse suspica-
«ris, certe, sive ultro, sive alienam secutus opinionem ita
• conjecisti, mirifice falsus es. Milii enim contemptis opibus

« virtutem et onicinm sectanti nullus unquam miseria; seii-
« sus fuit; neque fortiiiiie meie, vel in privatis negotiis, vel
§ XI\. Plutarcb. in Pyrrii. — Appiau. ap. Ur». — Dtonys.
— Digitized by Googlc
,,

n in publicis qua enim tandem causa convicium
ingemui ;
« ei facerem ? nisi dabo , quod in ista pauper-

forte crimini
« tate mea , his omnibus , qua: cuilibet animo magno excel-
• soque sola desideranda videntur, non modo cum divitibus,
• sed etiam pra; iliis ,
in patria perfruor,
XXI. «Honoribus enim, qui apud nos amplissimi sunt,
« fungor : belL-i gravissima rego splendidissimis adhibeor
;
legationibus ; religionum sanctissimarum curam gero : vo-

« cor in senatum : de summa republica rogor sententiam :
« laudantme multi imitanturque hilariter neque minuris :
«fio, quam quilibet in civitate nostra potentissimus vi- :
« deorque specimen et exemplum ad virtutem gloriamque
«capessendam esse caeleris; nihil in ho:c omnia sumptus de

«meo faciens, sicuti neque aborum quisquam. Nam alibi
« quidem ubi plerumque privatim opes magno; publice
,
,
« vix mediocres sunt, magistratus ex re familiari dignitatem
• splendoremque loci sui sustinent nostra civitas longe ;
« diversis institutis utitur ; neque fortunis privatorum ulla
« parte gravis est. Omnis

apparatus , quo nostri cives
iste
« quotquot ad rerum niagnaruiii administrationem deligun-

« tur, magnifice instructi sunt, pr®betur publice; qux- res
« exa:quat omnes, neque pauperrimo iibcui quidquam patitur
« ad tuendum pulilicum , aut suum decus deesse, neque di-
" tissimo superesse. Quando
pauperrimus omnium
igitur
« tamen locupletissimo cuique nulla in re bona cedo; quid
« est, quod de fortuna queri debeam? an postulandum erat,
« ut me regibus parem faceret , quibus ingentes auri cumu-
recondere ?
« los licet
XXII. « Sed htec quidem ad publicam vitam in privata :
«vero tantum abest, ut mea mihi inopia sit oneri, aut in-
« commodo, ut contra, quoties me cum divitibus istis coni-
« pono, mea sors incomparabiliter videatur beatior et ego' :
« me inter illos plane paucos numerem, quibus, quanta esse

n in vita potest, felicitas contigerit: eoque nomine et mihi
«plurimum gratulor, et gratias ago paupertati mea*. Quum
§ XXI. Ammian. Marcell. Ub. XXIV, — Dionys. — Zonaras.

18.
Digitized by Google
,
!
a7« JO. FREINSHEMII SUPPLEM.

• enim supervacua persequi mihi- ineptum et otiosum esse
X videatur ;
necessaiia vero agellus recte colenti dispensan-
X tique suppeditet ;
nescio quem in usura de majoribus di-
• vitiis debeam esse sollicitus :nam omnem mihi cibum
• fames suavissimum efficit; omnem potum sitis: somnum
« facilem et tranquillum labore paro ; vestis, si frigus arceat,
• mihi se probavit satis : in supellectili ,
ut quodque ad usum
«cui destinatur, maxime commodum atque parabile est, ita
« placet impensius quare sic quoque sim injurius, si accu-

:
« seni quod mihi non majores facultates submi-

fortunam ,
« nistraverit illa quam natura mea desideret quee mihi ne-

, :
« que cupiditatem ejus, quod nimium esset, ingenuit; neque
« profecto dexteritatem parandi.

XXllI. « Quare cum ista paupertate mea, et aliis opulen-
« tissimis hominibus, et te quoque ipso me copiosiorem esse
«judico : nam ego tantum habeo, non desiderem; ut plus
« tu, nisi Epirum, et caetera quae tenes possidens, inopem
« te esse crederes, in Italiam trajecisses.^ sed pulchram fa-
« cultatem , beneficia hominibus dandi praestat opulentia ,
« ego per inopiam subvenire queo nemini Hoc vero non !
« magis me angit, quam quod aliis quoque rebus non supra

« modum instructus sitm quod neque scientiam praecellen-
;
« tem mihi deus, neque vaticinandi artem tribuit, quibus

« prodesse indigentibus possem neque alia itidem permulta.
;
« Eorum vero, qua' in me sunt, si et civitati et amicis co-

« piam unde quemquam juvare ullo pacto possum,
facio, et
« id commune omnibus esse patior; hoc quoque crimine
« hactenus me vacare po.sse existimo. Neque vero tibi qui-
« dem ha;c parva, aut contemptibilia vocare licet, qui pr® te
« feras illa videri maxima ,
adeoque ingenti pecuni® modo
« emere paratus es.
XXIV. « Quod si vero ad sublevandas necessitates egen-

« tium omnino facultates magn® optand® essent, atque hoc
« nomine pecuniarum possessio partem aliquam felicitatis
"faceret, uti vobis quidem regibus videtur; utra mihi via
§ XXlll. Zonar. — Dioiiy».
Digitized by Google
,
IN LOC. LIB. XllI LIVIANI. 377

« parandarum opum erat melior, ut a te nunc acciperem
« cum dedecore an vero ut olim pararem quum possem
; ,
« honestissimis rationibus? Nam mihi sane ditescendi op-

« portunitates praeclaras respublica bentf gesta prajhuit: quum
«alias saepe; tum vero maxime ante hoc quadriennium,
«quando in Samnites, Lucano^, Bruttiosque consul cum
« exercitu missus, amplissimas regiones populabundus per-
• cutmrri :
praeliis multis victor urbes opulentas vi cepi di-
« unde donatis largiter militibus , redditoque pri-
ruique ;
«
,
quod reipublica; in usus belli mutuum dederant,
vatis
« tamen superessot quadringentorum talentorum quae
res ,
«in serarium publicum intuli. Postquam igitur justas et de-

« coras ex manubiis opes, quse in promptu erant, aspernatus
« sum; et exemplo Valerii Publicolae multorumque aliorum
« qui rem romanam hunc in statum produxerunt, gloriam
« pecuniis anteposui ; nunc a te munere capiam , contempta
« pulcherrima ditescendi occasione ,

pudoris atque periculi
«plenam amplexus ? et illam quidem opulentiam honestos
« justosque ad usus expendere liberrime et cum voluptate
« quadam potuissem : nunc vero ne hujus quidem boni ulla
« futura esset copia.
XXV. « enim verius quam donatae pecuniae cen-
Creditae
« sendae sunt, quae alieno beneficio obvenerunt, animoque
« ingenuo et erecto graves incumbunt , donec restitui
« queant ut jam per hospitii, vel amicitite, vel benevolen-
:
• tiae speciem datae acceptaeque fuerint. Jam vero, quid fu-
« turum censes, si vulgata fama (neque enim celari poterit)

« magistratus, qui morum apud nos praefecturam amplis-
« sima cum potestate exercent
,
quos censores appellamus ,
« pro jure suo, quo in civium vitas inquirere, et a patriis

« institutis discedentes mulctare consueverunt ,
me public*
«citatum causam captorum munerum dicere jusserint?»
Addunt plerique, a Pyrrho, virum virtutis tantae quantivis
bene emi certo, acrius continentiam ejus constantiamque
tentatam esse ; post alia magnifica promissa ,
etiam parte
S XXIV. Diony»
» ,,
,
a7» 30. FREINSHEMll SUPPLEM.

regTi i oblataneque motum esse Romanum, nisi bactenus,
:
« Si enim ma-
ut se consilii regii rationem expedire negaret.
« Ium me virum judicas, inquit, cur ambis sin vero bo-
«num, cur cornimpis ? » Adjecisse deinde dicitur,
ipsi Pyrrho negotium hoc neque jucundum futurum, neque
conducibile, si processisset : suam enim libertatem et amicis
regiis, et ipsi regi gravem futuram : justitiam autem et abs-

tinentiam si Epirotce experti forent, relicto rege ad ipsum
transituros.
XXVI. Qua: omnia ,
et quod deinceps adjecturus sum
variis ab auctoribus tradita, conquiri exponique non incon-
veniens nec inutile judicavi quo virorum , quibus fulta res ;
romana per durissimos casus ad imperii glorianque incom-

parabilem magnitudinem pervenit, animi sensusque nosce-
rentur : claroque sub exemplo facilius deprebcnderctur
quibus moribus studere oporteat admirationi futuros ho-
mines, majoremque et meliorem transdituros posteris rem-
publicam ,
quam a majoribus ipsi accepissent. Igitur bis ita
dictis auditisque regem in praesentia quidem quievisse ac-

cepimus :
postridie vero vocari ad se Fabricium jussisse :
parato ante ad perterrendum cum elephanto ,

qui a tergo
colloquentium post aulieum adstans, magistri imperio re-
pente diducto aula'o , super Fabricii caput demisit manum
horrendumque stridorem et barritum edidit. Sed vir ingens
animiquum sensim se convertisset, arridens, « Xcque heri
,
«me aurum tuum pellexit, inquit, neque hodie perterre-

« fecit hellua.
XXVII. Deinde quum admotus coena; de grxeis sapienti-
bus disserentem audiret Cinea m, quibus Epicuri secta pla-

ceret, eos -voluptatem in arce bonorum^ reipubliem curam
inter preeeipua felicitatis impedimenta ponere ; similcmque
-vitam agere deos arbitrari ^ nulla rerum humanarum cura
nullo, neque in improbos irce, neque in honos favoris affectu,
soli otio -voluptatique deditos; exclamavisse Fabricium fc-
J XXV. Euir. 1. II. — Flor. I, r 8 a5. — Auci. de Vir. ill. c. 35. — Zonar.
— Applan. apud Fulv. Itr». — ji XXVI.
,
Plut. in Pyrrh. c. 43 sq.
Digitized by Coogle
,

runl : «isthaec sapientia Pyrrho Samnitibusque
Dii faxint ,
«cordi donec bellum cum populo romano gerent!»

sit,
Hi temporum istorum mores luerunt ; lia;c magnorum vi-

rorum certamina non opibus ,
et luxuria ,
sed virtute , con-
silio ,
patientia ,
patrio; caritate excellere. Nec enim subiti
impetus, ad przesentem usum meditata; simulationis istae
itut
voces fuerunt; sed perpetuo tenore vitae verborum suorum

fidem admirabiles potius nostris temporibus, quam imita-
biles viri affirmarunt.
XXVIII. Idem ille Fabricius ,
quum ejus tota supellex
argentea salino uno constaret, et patella, quae tamen ipsa
corneo pediculo sustineretur ; Samnitium legatis pecuniam
et supellectilem splendidam dono afferentibus planas ma-
,
nus ad aures, bine ad oculos, nares, os, gulam, deinde

ad imum usque ventrem deducens,» donec bis, inquit, ini-
« peritare potero, nibil deerit : vos autem pecuniam ad eos,
«qui hac indigent, reportate. « Denique vitam universam
sic exegit, ut in hereditate ejus non esset, unde fibaruni dos

expediretur; gloriosa paupertate, quum ex aerario publico
erogata pecunia Senatum puderet indotatas pati virgines
quas patrem non puduerat ita relinquere. Sed et ca;teri
Senatus principes eadem ferme vii-tute tolcrantiaque tum
agebant. F.x quibus Q. Fabium Maximum, qui toties in
summis imperiis fuerat, qui censura gesta noluerat iterum
censor fieri, negans ex usu reipublicee videri, ut Udem
,
seepius censores crearentur; simili et paupertatis et amoris

publici testimonio populus romanus affecit mortuo enim :
tantum congessit eris , ut inde filius Q. Gurges et viscera-

tionem et epulum publice daret.
XXIX. Curius ab eadem altitudine animi Sabinorum mu-
nera, quemadmodum Pâbricius Samnitica ,
sprevit. d:imiliu$
Papus in plerisque nwgistratibus collega Fabricii, Tib. item
Coruncanius, aliique praeclari viri, ex similitudine monim
§ XWII. Cic. in Catii, c. la. — —

Piularch. Valcr.
Maxiin. JV, — 3 ,
6.
§ XX.VUI. Val. Maxim. IV, 3 et 10, — Hygin. apud AgdI. — Auct,

I, 14.
de Vir. illu»tr.
Digitized by Coogle
a8o JO. FREINSHEMII SUPPLEM.
amicissime inter se conjunctissimeque vixerunt : ut vere
mihi temporum illorum speciem amplexus animo videatur
poeta ,
qui moribus virisque antiquis rem romanam stetisse
prsedicavit. His igitur animadversis expensisque rebus, ma-

jore componendi cum hac gente belli desiderio Pyrrhus in-
flammatus, ducentos ex captivis protinus sine pretio resti-
tuit caeteris , si qui ad instantia Saturnalia Romam ad
:
visendos suos proficisci cuperent, ejus rei potestatem fecit;

unius Fabricii secutus fidem ,
qui reversuros exactis feriis,
nisipax interca convenisset, spoponderat. Eaque tum et gra-
vitasSenatus, et singulorum fides fuit, ut ad diem a Patri-
bus praestitutam universi Pyrrho se restituerent; postquam
obfirmatos suorum animos impellere nequidquam teten-
dissent.
XXX. Rex enim callidus, hunc temporum articulum sibi
tenendum arbitratus, dum aspectu carissimorum pignorum
mollitos ,
et cupidine isthaec retinendi incensos animos ad ,
belli o<lia deponenda promptiores haberet ; legationem mit-

tere Romam statuit, ut iis conditionibus, quas Fabricio prae-
senti exposuerat, pacis et amicitiae foedera conjungerentur.
Petebat autem , ut iisdem foederibus Tarentini comprehende-
rentur ; caeteri Greeeorum Italiam incolentium, liberi , et suis
legibus, agerent ; Samnitibus , Apulis , Lucanis, Bruttiis, qute
erepta a Romano forent, redderentur : Romani captivos a
Pjrrlio sine 'pretio reciperent. Erat apud Pyrrhum ea tempe-
state Cineas, cujus supra quoque facta est mentio; vir quum
civilium rerum apprime gnarus, tum animo propositoque
honestus et qui naturae proclivem indolem eruditione usu-
:
que ad efficacem facundiam exercuisset. Hunc eas ob artes

carissimum rex habebat : crebroque praedicabat, /j/ttr/Mt»
se urbium imperium per eloquentiam Cinea;, quam armis suis
adeptum esse.
XXXI. Romam iste quum legatus venisset, callido consilio
§ XXIX. Cir. Lfg. — Eiui. ap. CiC. dr Rep. I.V, — Aug. de Civit. Dei,
.II, lai. — XVIII, I. — Plutarch. in Pyrrh. c. 44—- Appian. ap. Ur».
— XXX. Mor. I, i8, 14. — Ju5t. XVIII, a. — —
Appian. Plularcb. in
Pyrrh. c. ay.
“Digitized by Google
IN LOC. LTR. XIII LIVIANI. 281
moras Aiecten.<! , priusquam senatum adiret, munera passim
per illustrium domos Pyrrhi nomine misit. Introductus de-
inde in curiam, quum regis virtutem ct propensum in Roma-
nos animum multis extollens , de conditionum , quas alTer-
ret, aequitate disseruisset, magna pars senatus mota e.st, ut
admittendas esse dubitaret. Quippe super eaetera , si socios
suos oppugnare desinerent tanta auxilia pollicebatur, ut iis
,
haud difficulter imperium cceterce halite possent acquirere.

Sed quoniam oh magnitudinem rei, sollicitis patribus, mul-
tos in dies extracta deliberatio, paris futurae suspicionem
rumoremque fecerat Appius Claudius, ob senectam et caeci-
;
tatem abstinere curia olim soUtus, confestim in senatum se

deferri lectica jussit; ubi conspectum protinus exceperunt
filii generique, honorisque et officii causa circumfusi dedu-
xerunt ad locum dignitati ejus congruentem.
XXXII. Ibi, quum tum reverentia viri
ipsius rei novitate,
silentibus omnibus, exspectantibusque cujus rei otusa post
longi temporis desuetudinem senatum ingressus esset; ab
incommodo valetudinis exorsus, sibi quidem hactenus mole-
stam fuisse ceeeitatem dixit , nunc autem non modo illa delec-
tari, ne queefierent, videret, sed etiam cegreferre quod aures
,
nondum obsurduissent , ne tam foeda et romano nomine indi-

gna audire cogeretur. « Quo enim vobis mentes illae cesse-
« runt quo reciderunt spiritus ? Certe prae vobis ferre sole-
« batis, quum Alexandri Macedonis gloriam, ut invicti regis,
«celebrari audiretis, non tam virtuti ejus, quam felicitati,

« famam istam imputandam esse nam si romana in bella
:
«fortuna ipsum impulisset, alium longe eventum futurum

< fuisse, alianique dc eo apud homines opinionem. At nunc
« quantum ab ista vestra magnanimitate defeceritis, respicite.
« Macedonibus .superiores vos futuros confidebatis at nunc :
« Molossos et Chaonas perpetuam Macedonum praedam ine-
« tuitis.
XXXIII. « Alexandrum contemnebatis nunc expavescitis ;
s XXXI. Zonaraj. — Plui. c. 3g. — Cic. Phil. I, 5. — J XXXII. Appian,

ap. Vrs. — Enn. — Plutarcb.
, ;:
aSa JO. FREINSHEMII SUPPLEM.

« Pyrrhum ,
ne ipsius quidem Alexandri, sed satellifSs ejus
• satellitem ;
qui fugiens jxitius veteres hostes ,
quam quse-
rens novos, in Italiam trajecit :
quibus copiis ne minimam
« quidem Macedoniae partem retinere potuit; iisdem, si diis
« placet imperium Romanis quoque paraturus. Hunc igitur
,
« nisi grandi infortunio mactatum ejicimus, certum habea-
«mus, alios quoslibet merito nostri contemptu, tanquam

• ad paratam praedam , ita in Italiam cupide venturos esse.
• Quid enim aliud de nobis quam de hominibus ignavissimis
• judicari poterit
,
si Pyrrhus in amicitiam receptus , etiam
« praemium referat illatae nobis ignominiae quod ejus opera ,
« factum sit, ut Tarentinis atque Samnitibus ludibrium Ro-

«mani debeamus.» Hic fere sensus fuit orationis , quae ab
ipso statim Appio est edita qua omnium adeo sunt inflam-
:
mati animi , ut severissimae sententiae auctorem secuti , con-

sensu decernerent bellum prosequendum esse ; Ciiieamque
,
eodem die Urbe excedere^ Pjrrrhoque renuntiare juberent

neque recipi eum in Urbem (nam et hoc petitum fuerat) ne-
que priusquam ItaUam omisisset , de amicitia et societate agi
posse.
XXXIV. Paris deinde tristitiae decretum ex ejusdem Appii
sententia de captivis factum est, cos neque adversus Pyrrhum
duci, neque adeo conjunctim usquam haberi senatui placere
sed alios alia mutata ignominia: ergo mi-
in prtesidia mitti,
litia : ut qui equo meruissent, peditum stipendia facerent :

qui pedites legionariifuissent , ad levem armaturam transcri-
berentur : priores ordines recuperaret nemo ,
nisi bina hostium
spolia retulisset. Aiunt, legatis cum responso tam atroci re-
versis, miraendo romanae constantiae attonitum regem ,
qua-
lis Urbs ipsa, qualisque senatus visus esset, interrogasse:
responsumque tulisse a Cinea, Urbem templum sibi visam,
senatum vero regum consessum esse. Post haec demum gesta
Fabricium ad regem legatum venisse quidam put.int sed , :
praeter aliorum auctonim testimonia, rerum ipsarum recte
S XXXIII. Cic. tjic 6, pt Brul. c. l6. — '/jonaras. — Liv. fcjiit. XIII. —

I.. I, S 36, de OIT. Jud.
Digitized by GoogIe
IN LOC. LIB. XIII LIVIANI. a83
animadversarum serie erroris haud difBcile convincuntur.
Pace desperata, conversi ad bellum animi , ac intenta cura
facti utrinqiie apparatus hiemem satis negotiosam habuerunt.
XXXV. Haec fuisse tempora puto quibus ferunt Pyrrhum ,
quo naufragiorum casus vitarentur , faciliusque Itali ac Epi-

rotae ad auxilia mutua commeare possent ab Hydrunte, qua ,
longissime in pelagus procurrit Italia ad Apolloniam ex ad- ,
verso situm oppidum pontes jacere cogitavisse spatio quin- ,
quaginta millium tanto enim intervallo circum eos locos

:
Graeciae Italiaeque litora dirimuntur. Idem postea molitus

esse M. Terentius Varro dicitur, quum piratico liello Cn. Ma-
gni legatus Siculum loniumque mare classibus observaret.
Inter haec Ti. Coruncanius consul, de Vulsiniensibus et Vul-
cientibus Etruscorum populis, a. d. Kal. Februarias trium-
phavit. Insignis eo anno censura fuit, tum primum a ple-
bciae stirpis censore lustro condito. Censa referantur civium
capita ducenta septuaginta octo millia, ducenta viginli duo.
Principem senatus per ea tempora Q. Fabium Maximum legi
consuevisse constat : hujus lilium cognomento Gurgitem

censorem tum fuisse conjectura colligitur ; Cn. Domitii cer-
tum nomen et quia lu.strum is condidit ,
jure plebis ampli-
ficato nobilitatum est.
XXXVI. Vere primo Pyrrhus contractis sociorum copiis

in Apuliam movit : multaque ibi oppida partim pugnando,
partim conditionibus cepit. Adversus quem novi consides
P. Sulpicius Saverrio, P. Decius Mus, cum duobus consula-
ribus exercitibus profecti ,
castra castris opposuerunt prope
Asculum Apuliae urbem, cognominem ei, qua* est in Picen-
Non erat dubium quin collatis
tibus.
,
signis depugnandum
foret : eseterum ne per dies aliquammultos hoc fieret
,
praeter
torrentem profundum, qui diversos exercitus interfluebat,
etiam mutuo metu cunctabantur. Romanos prioris for-
tuna praelii , et victor Pyrrhus terrebat Epirotis formida- :
§ XXXIV. Euirop. — ,§5 de

I. II. — Zonar. — Maxim.
I*. i postul. Val.
II, 7, —
i 5. IV, —
Front. — i. XVIII, — Hor.
Plut. 20. —
Jusi. 2. I,
Appian. — XXXV. Zonara.v — — Appiau. Milhrid. — Tab. C«p.
Plin. in
— Liv.XIII. —
Epi». — Panvin.
Plin. in Fa»ti«.
Digitrzed by Googie
,
u84 JO. FREINSHEMII SUPPLEM.

bilis erat Romanorum pervicacia, et alterius consulis fatale
hostilibus legionibus numen. P. enim Decium , patris avique
exemplo sua morte victoriam suorum redempturum esse
fama vulgaverat prxlioruniqiie , quibus illi ceciderant,
:
eventus, terribiles omnibus Decian® devotionis minas effe-

cerat.
XXXVII. Eam rem Pyrrhus haudquaqiiam negligendaiii
ratus, convocatis militibus accurate docuit ,
aHntria pree-
liorum penes Tellurem deam, aut inferos , qui carmine illo
sollicitarentur, esse non posse; neque tam iniquos credi de-

bere deos ,
ut in unius hominis vesani gratiam fata exerci-
tuum mutent donentve : non preestigiis et superstitionibus sed ,
pugnando victorias qmrari vel ipsis romanis testibus , qui

:
non sacrificulorum et vntum agmen, sed armatas militum

acies hostibus consueverint opponere. Quia tamen ignari rerum
plerumque superstitionum inanium ludibriis, quam veris ti-
mendi causis ,
acrius percellantur ; hunc quoque metum prae-
verti posse ostendit exposito ornatu ,
quo piiores Decii se
devovissent : monitisque militibus ,
si quis similibus insigni-
bus noscendus occurrisset , ab eo abstinerent tela, vivumque

comprehenderent. Sed ipsi quoque Decio nuntiandum cura-
vit ,
desineret ineptire inter armatos ; neque enim consilium
istud successurum esse: et si rivus venisset in manus, forte
graviora passurum ,
quam voluisset.
XXXVIII. Resptinsuin a consulibus est, se armis satis
confidere , neque opus habere tantee desperationis auxilio. Id
quo magis scire posset, optionem se dare, ipse transire flumen
(quod inter exercitus medium fuis.se diximus), an in sua
ripa Romanos e.rspectare mallet : nam aut reductis copiis
transitum regi tutum relicturos esse ; aut , eo recedente , trans-
missuros : quo integro robore congressi, nulla alia in re
quam suis luribus animisque ,

spem victorice reposuisse de-
monstrent. Puduit Pyrrhum timoris, aut dubitationis signum
ullum edere quare [Kisteriore accepta conditione, transeundi
:
fluminis potestatem hostibus fecit. Levior jam sua sponte
s XXXVI. Zoiur. — Euir. — S XXXVII. Liv.VUI ,

9. — Zon«r.
Digitized by Google
,
IN LOC. LIB. XIII LIVIANI. a85

bclluarum terror erat , ipsa consuetudine videndi manus- :
que earum facillime amputari posse , ])ugna; prioris expe-

rimento constabat; qua C. Minucius quarta; legionis primus
hastatus uno gladii ictu proboscidem elephanti praeciderat.
Sed tum alia quoque praesidia excogitaverant tutioris auda-
cia:. Equi ferreis obducti laminis currum trahebant, et ip-
sum contis ferro pra;fixis horrentem in curru erant collo- :
cati milites, qui belluas irruentes missilibus, aut igne jacto

averterent.
XXXIX. Cum hoc apparatu transgressis flumen legioni-
bus Pyrrhus ex diverso exercitum instruxit, pro usu, quem
,
iisin rebus maximum , cum singidari quadam ingenii sa-

gacitate, supra caeteros ejus aetatis imperatores excellentem
habere credebatur. Animadverso igitur loci genio, qui pro-
non nisi pe-
pter asperitatem soli et enata passim virgulta
destrem aciem pateretur, equitatum elephantosque locavit
in sub.sidiis dextrum cornu suis militibus et Samnitium
:
auxiliaribus copiis firmavit ;

Bruttio.s ,
Lucanos, Sallentinos
esse jussit in sinistro : Tarentinos, quorum virtuti minus
credebat, in mediam aciem recepit. Consulum acies legio-
narios habebat milites, auxiliis levis armaturo; apli.ssime in-
termixtis :
parique ingenio et temperamento subsidiorum
ordines distinxerant. Equitatus in cornua diffusus, neque
impedimento futurus erat pedestri pnelio, et si quis casus
agenda; rei viam aperuisset, pr.x-sto erat. Inter exercitus non
animis tantum , sed etiam numero pares (quadraginta utrin-
que millia fuisse constat) haud segnius , quam debuit , cer-
tatum est. Ancipiti adhuc victoria praelium nox diremit.
XI.. Postera luce Pyrrhus quum impeditiora loca pra;si-
,
campum paulo aequiorem Romanos de-

diis praecepisset, in
scendere coegit. Ibi elephantorum aliquis usus fuit alia :
parte aciei, qua currus adversum eos p,irati constiterant,

subito inducti ,
equos hostium , sicuti priore prailio factum
s xx.xvm. Plin. VIII.7. — Flor. I, i8. — OrJ., IV, — XXXIX. J.
Veget, de Rc mil. Ill, a4. — Zotiar. — Ammtan. XXIV. — § XXXV,

lib. Liv.
14. » Flutarch. — Front. II, 3 .
8 ,

Iiicrat , perterritos aTerterunt in fugam peditibus nihil ma- :
gnopere nocuerunt. Valde diversa istius pugna: fama est.

Secundum Romanos eventum fuisse, quidam auctores sunt,
etiam casu adjuvante victoriam quum adversus Apulos im- ;
pedimenta diripientes, missa: regts imperio cohortes, co;-

teris copiis fugientium speciem discessu suo pra'huissent
euque metu et errore facta apud regios fuga esset. Quin et
ca;sorum ingens numerus exprimitur; viginti millia de Pyr-
rhi exercitu victorum ad millia quinque desiderata. Regem
;
ipsum hrachio pili jactu transmi.sso graviter vulneratum ,
quum fugientes retinere nequivisset, postremumfereomnium

a satellitibus suis ex acie relatum : signa capta ex hoste tria
et quinquaginta, romana vero undecim amissa esse. Fabri-
cium quoque, legatum alterius consulis, vulnus accepisse.
XLI. Ex diverso, parem hujus atque superioris piudii
fortunam fuisse, alii tradiderunt et vicinia «castrorum de- :
fensos romanos minus quidem sensisse detrimenti; sed ta-

men confusa fuga dLscessisse, sic quoque sex millihus amis-
sis de exercitu Pyrrhi tria millia quingentos et quinque
:
(«cidLsse, idque in commentarios regios relatum esse, Hie-

ronymus scribit. Atque ha:c tanta non varieta^ modo, sed
etiam pugna scriptorum me valde movet, ut iis potius cre-
dendum esse judicem , qui dubio eventu pugnatum esse
tradiderunt. Solet enim, quoties pari fere damno discessum
est, utraque pars sibi asserere victoris famam quam dein- :
ceps aliorum negligentia, ahorum improbitas temere com-

mittit literispessimo facinore, mngnaquc cum infamia
:
eorum, qui pro veris atque compertis, inani rumore vul-

gata ,
aut affectu serviliter corrupta , posteritati prodiderunt.
XLII. Quare propior vero videtur eorum annalium narra-
tio, qui soiiieltantum ad Asculum pugnatum esse, refemnt:
acerrimam contentionem ac multas utrinque csdes,
et post
solejam occaso, vulnus regis etdireptorum impedimentorum
casum, dirimeiuls pugns locum, licet sgre, fecisse.Tuni re-
S X L. Plutarcb. — Zonar. — Front. — Eutr. — Flor. 1 , 1 .

•>— Orof. I V,
(. — Juil. XVm , I. — S XLI. Lir. Epii. XIII. — IMuurch.
ceptui siûni esse datum in utroque exercitu, quum jam utrin-
que millia circiter quindecim occubuissent. Atque hoc fuisse
tempus, quo Pyrrhus cuidam quasi de victoria gratulanti
responderit «Si denuo sic vincendi sunt Romani periimus. «
:
,
Affirmant etiam hanc opinionem , qux secuta sunt: nam et

I^rrhus Tarentum concessit : et consules hostem non in-
secuti, copias in liihernis per Apulia; oppida distribuerunt,
quum anni tempus, et ratio belli, putius victoriam tam illu-
strem prosequi, alterum facile passtim fuisset, altera etiam

omnino coegisset. Accedit, quod neque triumphatum ah
his cunsuUhus reperio, sed et P. Decium consulem eo pro;-
liu se devovisse, seque post patrem et avum pari genere
mortis sublatos, e continenti genere tertiam victimam rei-
publica; pra;huis$e, multi putant omnibus
: quod historiis
silentibus ne referendum quidem, nedum refellendum pu-
tavissem, nisi magnus auctor M. Tullius Cicero in philoso-
phicis quidem libris , sed loco non uno posuisset. ,
XLlll. Pugna ad Asculum, quocunque eventu certata,

reliquum anni quietum a bellicis expeditionibus haltuit: sixl
consultationibus et apparatuum cura tempus omne con-
sumptum est. Pyrrhus quum veterum copiarum magnam pai^
tem, ducumque et amicorum plerosqtie perdidi.sset, in Epi-
rum misit cum niaiidalis ut veniente vere milites et
, ,
pccunice sibi mitterentur. Sed priusquam classis ea instrui

posset, nova; spes exorta; consilium regis mutaverunt.
Ma-
cedoniam olim Demetrio ademptam Pyn-hus tenuerat , de-
inde Lysimachi vi extortam amiserat ; hanc iterum nova'
ticeasioni aperuisse videbatur Ptolema:i Cerauni casus, qui
a Gallis interfectus,dum bellum in Italia gerit Pyrrhus, uti
turbatum regni statum, ita vacuam possessionem reliquerat.
Ea ratio suasit, ne copiis militaribus Epirus nudaretur; si-
mul ne pateret injuriis Gallorum, vicinam adhuc Mat:edo-
niam urentium. Neque tamen eo tum accessit, in Siciliam
vocantibus aliis causis ,
ut postea trademus.
S XUI. Zonar. — Cie. Tuic. Qua;M. i, 57 , et de (in. II. 19 . — J X1.1II

Pluturchus.
Di^
,
u88 JO. FREINSHEMII SUPPLEM.

XLIV. Hieme inter has ruras circumacta, novi consules
ad exercitum venerunt C. Fabricius Luscinus, Q. yEmilius
Papus, qui alium quoque consulatum una gesserant, lloc
audito ,
Pyrrhus etiam contra eduxit copias ,
et observare
consilia hostium instituit. Quum ita castra utrique locis haud
valde distantibus haberent , res evenit ad memoriam celebris,
et a plerisque non ita magno dissensu tradha. Timochares
quidam Ambraciensis, in amicitia regis honestum gradum
obtinens, ad C. Fabricium consulem furtim accessit regem ,
si praemium ejus rei dignum daretur, veneno tollere polli-
citus. Id vero se per filios suos facile consecuturum autu-

mabat, quod inter pocillatores regios illi haberentur. Fabri-
cius, minime delectatus proditione, rem tamen perscripsit
ad senatum. Senatus legatos ad Pyrrhum misit, Timocharis
quidem qui quomodocunque Humanis prodesse statuisset,
,
insidias non indicaturos sed monituros in universum uti

, ,
rex ageret circumspectius , videretque quorum hominum , ,
quamquefidelium, ministeriis uteretur. Ha:c ita apud Valerium

*
Antiatem leguntur.
XLV. At Claudius Quadrigarius pro Timochare Niciam
beneficii istius promissorem prodit neque legatos a senatu :
missos, sed a consulibus; literis quoque consulum recen-

quibus detecto Niciae consilio, negant, se dolis aut
sitis,
pecunix pugnaturos; sed virtute et armis salvumque ab :
regem optare aiunt , quem suae victoriae suorumque

insidiis ,
triumphorum splendidam sperarent materiam fore. Sunt,

qui medicum regis Fabricium eo de negotio coram aut li-
teris adiisse ,
consulisque indicio poenas dedisse regi , tra-
diderint, suspendio necatum. Sed ut ha.‘c dubitationem ha-
bere possent, certum est errare, qui medicum a Curio ad
regem remissum esse scrip.serunt. Aiunt , Pyrrhum hoo
tantae virtutis experimento stupentem exclamas.se « Hic est :
« ille Fabricius, qui difficilius ab itinere justi et honesti,

« quam a cursu suo sol aiverti possit! statim certe, ne vinci
beneficio videretur, captivos, quos habebat, omnes Ronia-
$ XUV. AgeU. — Cic. de Olf. IH ,

aa. — Valer. Max.VI , 5, i.
Digitized by Googie
;
,
IN LOC. LIB. XIII LIVIANI. aSg

nis restituit; Cineainque denuo misit, ad pacem et amicitiam
impetrandam.
XLVl. Minime decorum visum est, vel donum ab hoste
accipere, vel ob lucrum potius, quam amore virtutis, a fa*
cinore abhorruisse videri :
gratis igitur ne acciperentur ca-
ptivi, totidem pro his alii Tarentinorum Samnitiumque missi
sunt. Hanc publicam abstinentiam conspectiore mox fama
privatorum est secuta gravitas, quum Pyrrhi munera (multa
enim et pretiosa utrique sexui Cineas attulerat) non a viris
modo omnibus, sed etiam a mulieribus repudiata sunt.
Quo quidem tempore, quum aspemantibus, quibus primum
nemo vir mu-
oblata fuerant, ad alios aliosque deferrentur;
lierve tam aut tenuis aut cupidus inveniri potuit, ut reci-
piendis regiis muneribus ostium domus sua; patere vellet.
Legatis deinde prius responsum redditum donec Italia ;
Pyrrhus excessisset , hostem eum populo romano fore. Per-

plexum hisce regem, et neque bellum lacto animo prose-
quentem, neque cupientem cum aliqua dignitatis jactura
discedere, extric.ire visa est Siciliensis expeditio, quam post
longam et ancipitem deliberationem, tandem statuit susci-
pere. Sic enim et romanum bellum honeste declinari posse
sperabat ,
et imperium insuix locupletissimx occupari :
simul vindictam de Carthaginiensibus, ut prior ab ipsis la-
cessitus,sumere cupiebat.
XLVIl. Nam illi, suspecto regis consilio, paulo ante Ma-
gonem ducem cum centum viginti navium classe miserant,
adversus externum hostem externis etiam auxiliis populum
romanum adjuvandum esse dictitantes et : quanquam illo-
rum opera Romani non sunt usi, senatu respondente, se
consuesnsse talia Itella suscipere, qutc suo milite geri possent
fcedus tamen inter iitnimque populum quarto renovatum
est. Prioribus capitibus additum, ut sive romanus populus
sive paenus, cum Pyrrho foedus faceret, nominatim excipere-
§ XLV. AmmtDD. 5o , 5. — T»c. —

II ,
88. Piut. — Flor. I, i8. — Eutrop.
— S XLVI. Prunt. IV, 4, — AppUn. —
t. Lir. XXX.IV, 4. — Ju«l. — Val.
filax. IV, 3, 14. — ZoDar.

III. 19
Digitized by Google
,
2()o JO. I REINSHEMII SUPPLEM.

tur, ut his populis invicem, auxiliari liceret, uter
eorum bello
eorum auxilio opus esset, na-
peteretur; utque quoties utrivis
ves a Carthaginiensibus prceberentur ; stipendia suis quisque
daret ; auxilia punica Romanos marijuvarent , exire navibus
invita ne cogerentur.
XLVIII. Quo confecto, per speciem pacis conciliandae Pyr-
rhum Mago speculaturus consilia regis quem in
adierat , ,
Siciliam acciri Carthaginienses audierant^ classemque Ro-

manis obtulerant, non tam illorum caritate curaque, quam
ut Pyrrhus italico bello implicatus , res Poenorum in insula
magnis successibus efflorescentes non everteret. Tum quo-
que fretum, qua in Siciliam trajectus est, magno numero
navium observabant, Rhegii quidem obsidendi studium prae-
ferentes, sed verius ut Pyrrho transmittere cupienti viam
intercluderent. His igitur de causis ad siciliensia negotia ad-
jecit animum ; spes ipsi magnas faciente quum rerum ipsarum
statu, tura etiam legationibus Siculorum, qute aliae super

alias ex insula venientes ,
omnium -votis expeti eum affirma-
bant, tanquam unicum levamen malorum, quibus miserrima
terrarum nunquam acerbius coiîctata esse videbatur.
XLIX. Nam post Agathoclis miserabilem magis quam in-
dignum exitum , Moeno quidam, Êgesta Siciliae urbe oriun-
dus, qui et venenum regi dederat, affectata tyrannide, a
Syracusanis Hiceta praetore pulsus , ad Carthaginiensium
opes se contulerat. Ita bellum gravius , et Syracusanis ad-
versum fuit, per quod tamen privatim opes Hicetae creve-
runt :
qui postea versis in .Agrigentinum Pliintiam armis
inquietam diu insulam tenuit; donec Thoenionis cujusdam
audacia, piincipatu, quem nonum jam annum obtinebat,
pelleretur. Thoenioni dominationem retinere nitenti exortus
est adversarius ex syracusana nobilitate Sosistratus, diuque
certatum inter hos armis est; insulam, quae syracusame ur-
bis pars est (ipsi vocant) obtinente Thamione, quum
in extera urbe Sosistratus tyrannidem ageret. Postremo quum
S XLVlI.Liv. Epit. XIII. — Polyb. IU, iS. — S XLVIU. Jnsl. — Diod

P.clog.rx Ub. XXI i-t XXII.
Digili’“' ey
, ,
IN LOC. LIB. XIII LIVIANI. agi

communem
utrinquc nihil ex his discordiis prseter interitura
imminere cernerent, vocandum esse Pyrrhum consensu de-
creverunt; qui gener Agathoclis, filio ex Lanassa suscepto,
successioni proximus , aniinoqiie et viribus ad constituendas
res Sicilite suffecturus habebatur.
L. His accedebant agrigeniini leontiniqne principes, qui
et ipsisuarum urbium, totiusque adeo insulse imperium ot-
ferentes, una voce rogabant, ut quamprimum in Siciliam
barbarorum armis li-
trajiceret , fessis rebus , et laboranti sub
bertati, prasentia sita succursurus. Carthaginienses enim
Syracusanorum agris vastatis, ipsam quoque urbem classe
centum navium, et petlestri quinquaginta millium exercitu
terra marique clauserant. Igitur Pyrrhus non ultra differen-
dum ratus, Cineam, cujus ingenio fideqiie plurimum uti con-
sueverat, pnemittit, cum siculis civitatibus conditiones le-
gesque foederum et amicitia: compositurum. Ipse socios,

discessum tegre ferentes, consolatus, si a Romanis premo-
reotur e vicina insula in tempore affaurum esse, novorum
etiam sociorum accessione instructiorem spopondit. Quum
autem pnesidium in urbe Tarentina relicturus esset, ."egre
passi Tarentini ,
ut sibi vel pnestaret promissum atucUium iis
conditionibus , quibiu venisset, aut saltem urbem suam re-

linqueret liberam ,
postulaverunt. Neutra res impetrari po-
tuit; nihil aK|ui respondente Pyrrho, sed jubente suum tem-
pus exspectari.
Ll. Has inter curas F.pimUe regis, consulibus bellum
adversus caiteros hostes facilius fuit. Res itaque contra Etru-
scos , Lucanos, Bruttios , et Samnites prospere gestas hoc
tempore lego. Cum Etru.scis minus fuisse certaminum ap-
paret, quod ex eo bello triumphatum non est: neque cum
universa gente, sed cum una aut altera civitate, pugnatum
esse puto, quae a Samnitibus discessu Pyrrhi se nudari sen-
tientibus, acrius sollicitatae, posita nuper adversus Romanos
arma resumpserint. Caeleris in populis, uti major aliquanto
^ XLIX. Diod. — Liv. XXV, a4. — Appian. — § L. Piotarch. — Diod.

Apptan.
T9-
Digitized by Google
;
,
39» JO. FREINS. SUPPL. IN LOC. LIB. XIII.

belli moles ;
ita victoria illustrior fuit. C. Fabricius consul
profecto, ut conjectura est, in etruscum bellum collega,
quodEpirotis cessantibus unus consularis exercitus sufficere
videretur; Lucanos, Bruttios, Tarentinos, Samnitesque ce-
cidit: civitates abquot, in quibus et Heracleam, adstrinxit
foederibus deque his populis omnibus ante diem Idus De-
:
cembres triumphavit.
Lll. Comitiis deinde peractis, consules in annum sequen-
tem designati sunt P. Cornelius Rufinus iterum, C. Junius
Brutus iterum. Cum Rufino nobiles etiam alii petierant
sed hic ut fieret, effecit Fabricii favor qui tempora rei-
publicae habens in consilio, patriae salutem privatis inimi-
citiis anteponebat. Nam ex dissimiUtudine morum simultas
interhos fuerat , quum Fabricius egregie firmus adversum
pecuniam , una communis boni cura duceretur Rufinus :
opum cupidior, multa privati quaestus studio consuleret

ageretque. Verumtamen quum caetera industrius ut bonus
imperator esset ,
competitoribus, haudquaquam pari armo-
rum peritia ' et usu praeditis Fabricius praeferendum esse
judicaverat. Ferunt, quum ei gratias deinde Rufinus ageret,
quod homo mimicus consulem Jecisset, bello prcesertim
se
magno et gravi, respondisse non esse mirandum si com- :
pilari, quam venire, maluerit. Magna enim bellorum moles

in Italia supererat ;
etPyrrho in Sicilia (erat enim jam trans-
gressus) omnia sibi prona reperiente, haud abs re metue-
batur, ne paulo post auctis accessione nobilis insulae viribus,
ad bellum romanum gravior hostis reverteretur.
§ Ll. Liy. Epit. XIII. — Eutrop. — pro Bolbo,

IU>. II. Cic. c. a). >>>Tab.
Capito). —5 Qubitil. XII, I. — Dio apudValca. — Cic. de Orat. II,
6G. — AêU. IV, 8.
Digiiized by Coogie
JOANNIS FREINSHEMIl
SUPPLEMENTORUM
LIVIANORUM
LIBER QUARTUS
IN LOCUM LIBRI DECIMI QUARTI LIVIANI.
EPITOME
LIBRI DECIMI QUARTI.
•
Pyrrhus In Siciliam trajecit. Quum inter alia prodigia fulmine dejectum
esset in Capitolio Jovis signum , caput ejus per aru^pices inventum
est. Curius Dentatus, quum delectum haheret, ejus, qui citatus non
responderat , bona primus vendidit. Pyrrhum iterum ex Sicilia in Ita-
liam reversum vicit , et Italia expulit. Fabricius censor P. Cornelium
RuliDum consularem senatu movit quod ,
is decem poudo argenti facti
haberet. Lustro a censoribus condito , censa sunt capita civium du-
centa septuaginta unum millia ducenta viginti qualuor. Cum Ptole-
maeo iEgypti rege sociela« juncta est. Sextilia , virgo vestalis , damnata
incesti , viva defossa est. Coloni» deductae sunt Posidonia et Cossa.
Carthaginiensium classis anxilio Tarentinis venit quo facto ab iis;
fcsdus violatum est. Res preterea contra Lucanos ^ Samnites, et Brut-

tios feliciter gestas ,
et Pyrrhi regis mortem continet.
I. UoM h»c in Italia geruntur, Pyrrhus ,

exercitu et ele-
phantis in naves impositis, ex tarentino portu in Siciliam
trajecit, posKjuam biennium et menses praeterea quatuor
in Italia liiisset. Deductus a Thoenione qui cum navibus
,
occurrerat, maximaque Siculorum alacritate exceptus est,
DigitizecI by Googie
,,

oppida sua ,
copias, pecunias, naves, certatiin tradentium :
ideoque grsecarum urbium omnium imperio brevi potilus

etiam punicam ditionem universam armis obtinuit ,
una
excepta urbe Lilybaetana, quam opportunitate situs adjuti
Carthaginienses ,
nequidquam oppugnante Pyrrho ,
retine-
bant. Unde non absque causa spes ingentes animo com-
plexus relictis maximo filiorum patriis opibus ex duobus
, ,
reliquis, regem alterum Italiae, alterum Siciliae constituere

agitabat.
11. Erat omnino regis istius ea tempestate magna fama
magnaeque virtutes; et Siculi per annos sane multos ex-
terna simul ac civilia bella, et nocentius utrisque malum
tyrannidero passi, vel mediocrem aliquem principem gra-
tantibus animis laturi videbantur. Sed tamen ipse paulo
post ad exigendas ab invitis pecunias ,
et potentiorum ca;-
des versus, odium immane concitavit ,
etiam accedentibus
cupiditatibus et arrogantia ministrorumquorum ei vita non ,
minus ubivis, quam sua nocuerunt. Adeo post primam

illam et praecipuam curam, ut ipsi quam optimi sint, nulla
aut dignioi» aut salubrior esse regibus sollicitudo potest
quam ut amicos ex virtute deligant; quando inter privatos
ob suam quisque culpam exosus est; principibus etiam
aliena peccata imputantur. Sed haec postea secuta sunt. Tum
vero calentibus adhuc studiis , primum a Taurominitanorum
principe Tyndarione (nam ea parte insulae primum appulerat)
mox a Catanense populo maximis honoribus acceptus cul-
tusque , cum pedestri exercitu Syracusas versus processit.
Classem haud procul litoribus circumduci jussit paratam
instructanique nec enim citra praelii discrimen aditum ad
:
Syracusanam urbem daturte Carthaginiensium naves vide-

bantur.
111. Sed evenerat ut paulo ante hoc tempus triginta na-
ves punicae alios ob usus a classe discederent; quae quia non-
dum reverterant, cum reliquis aleam belh lentare Pmnorum
§ I. Liv. Epit.XIV. — AppUn. — Diod. Ecl. — Jostin. XXIII, a. —

% II. PluUrch. — Diunys.
Digitized by Goog[e
,
:
,
IN LOC. LIB. XIV LIVIANI. aya

imperator recusabat. Igitur nemine prohil>ente ingressus
Thoenione et Sosistrato tradentibus, pecuniam pubbcam,
naves tectas centum viginti , apertas viginti ,
tela ,
machinas
cseterumque Itelli apparatum accipit. Hoc agenti superve-
niunt a Leontinis legati ,
quorum princeps Heraclidas ur-
bem suam regi, praetereaque cupias, peditum milUa qua-
luor, equites quingentos offerebat. Neque segnius aliis ab
urbibus occursum est, quodam veluti torrente foituna'.

Pyrrhus humaniter exceptos habitosque, ronciliata omnium
voluntate , suam quemque in civitatem remisit ,
ampliores
jam animo spes agitans , et ,
si destinata porro ita fluerent
etiam in Africani transiturus.
IV. At sociis ejus in Italia haud perinde ketac res erant
quos absente rege et robore exercitus , adversus infestiores
quotidie Humanos, Milo cum parte copiarum Tarenti reli-
ctus, non satis tutabatur. Hactenus tamen profuit, ut Taren-
tinis ad tempus dilatis ambo consules in Samnium signa
converterent. Samnites quum agros suos uri, castella expu-
gnari ,
totam beUi molem in se versam seque a sociis dere- ,
lictos esse cernerent ; animis ac viribus impares, desertis

oppidis atque vicis, in montes excelsos et arduos, cum
uxoribus suis liberisque ac caris.simis rerum, quas inter tu-
multum et trepidationem avehere potuerant se receperunt. ,
Apud Romanos prieter aemulationem ducum etiam ex rebus ,
prosperis et metu hostium negbgentia orta erat , perpetua

,
felicitatis comes. Ea causa et damni aliquid et aliquanto ,
plus ignominiK attubt. Quippe milites per abrupta et invia

contemptim repentes, loco adjutus Samnis pepubt fudit-
que multi saxis telisve obruti aut in praecipitia deturbati
:
,
interierunt: alii quum neque receptus copia neque pugnandi ,
facultas esset , vivi capti sunt.

V. Hic casus ducibus ad disjungendas iterum copias inci-
tamento fuit, quum in collegam infelicis coepti coUata culpa,
se quisque, si solus fuisset, melius atque prosperius rem
gesturum fuisse praedicaret. C. Junius cuin suis legionibus
'*
(
ni. Diooys. — Biod. Ecl. 1. XXII. — Plularch. — § IV. Zonai.
Digitized by Googie
,
JO. FR EI IS SHI;M II SUPPLEM.

iii Samnio mansit. P. Cornelius in Lucanus et Bruttios con-
ertit impetum. Ibi terrorem cladesque l>elli populationibus
agrorum et villarum incendiis circumterenti ,
majoris ali-
quanto rei tentandae occasio nata est. In extrema Italiae ora
qua Orientem versus et Ionium mare Lacinii promontorii
cornu protenditur, Croton est, veteri fama, et tum quoque
non pcenitendis opibus , inclyta. Mediam iis temporibus in-
terfluebat iEsarus juxta quem frequentia utrinque a;tlilicia
,
murus duodecim millia passuum in circuitu patens ainbibat.

Hanc aperta obsidione cingere non ausus consul, proilitione
occupaturum confidebat quod a compluribus romanae fa-
:
ctionis hominibus spes ei facta erat ptosse urbem praesidio ,
externo destitutam , studiis et auxilio eorum quibus Pyrrhi ,
dominatio gravis esse coepisset ,

recipi ,
si copias mature
muris admovisset.
Vi. SetI per eosdem forte dies, metu hostilis in vi-
sive
cinia exercitus, .sive jam proditione, qua: plerumque tegi
diu non potest ,
suspecta ,
Crotonienses praesidium a Mi-
lone acciverant : veneratque Nicomacho duce Lucanorum
valida manus ,
quae ignarum rei consulem , nulloque periculi
metu confidentius ad moenia suggressum, eruptione subito
facta non sine caede vulneribusque multorum rejecit. Ru-
,
finus acceptum temeritatis detrimentum cousilio correctu-

rus ,
rumorem adversi certaminis ultro, adauget ;
quoque
majori percussus esse timore videatur, coepto se desistere
simulat ,
colligi sarcinas jubet ,
ut quamprimum discessurus.
In urbem, ut castris tam propinquis necessum erat, cito
haec nunciantur praeter probabilem rei causam , juvatur eo
:
quoque credulitas , quod verum hoc esse cupiebant quum :
jam sponte hanc in partem inclinantibus animis, captivus

quidam spe libertatis atque praemiorum inductus a consule
supervenit, tanquam inter festinationem discedentium , oc-
casione captata ,
custotiiam eflugisset.
VII. lUe Cornelium Ru/tnum, quod ad Crotonis oppugna-
$ y. Oeid. Htum. XV. — Ut. XXJV, 3. — ZonanI S

Stral. JII, 6.
Digitized by GoogIe
,
IN LOC. LIB. XIV LIVIANI. 297

tionem parum haberet roboris, Locros pergere narrat, accitum
a quibuidtm urbem illam prodere pollicitis. Ailest paulo post
et alter, qui de prioribus eadem; cseterum ya/n iteringres- ,
sos esse Romanos asserit. Simul ronspiciuntur eminus signa

et agmen incedentium via quie Locros ducit. Eo dolo ca-
ptus Mcomaclius, per compendia viarum celeriter cum suis
accurrit Lo<tos, ut eam quo({ue urbem defensurus. Quod
ubi per occultos nuntios Rufinus cito comperit, converso
itinere, Crotonem regressus, quanto consilio ac prius me-
bore, tanto etiam eventu feli<'iore usus est, diligentiamque
ejus non modo securitas hostium, sed etiam fortunae favor
juvit den.sa enim nebula opportune texit accedentem, prius-
;
que propeniodum intra moenia fuit victor exercitus, quam

reversum Crotoniatae didicissent. Atque hujus victoriae per
se satis magna laetitia , ut ferme neutram in partem fortuna
tenet imuluni , aliis subinde rebus haud minus lietis cumu-
lata est.
VIII. Nicomachus enim, intellecto se in errorem ine-

mendabilem inriilisse , dum incertus consilii Tarentum re-
dit, exceptus a Rufino magnam suorum partem amisit, et
cura reliquis vix in tutum elapsus est, quum unam urbem de-
fendisse non contentus , duas perdidisset. Nam et Locri suc-
cessu isto animati, pi-aesidio Pyrrhi praelectoque, quorum
injurias diutius perpeti nequibant, trucidatis, ad amicitiam
Romanorum se contulerunt. Rebus ad hunc modum pro-
cedentibus ,
non ideo in tantum ceciderant animi Samnitium
caeterorumque populorum , quin super insitam pervicaciam
spe quoque Pyrrhi regis , et nuntiatis ejus in Sicilia successi-
bus, ad omnia, quae sors ferebat, perpetienda sustentarentur.
IX. Pyrrhus enim (ut hujus etiam extra Italiam gesta,
quod eorum temporibus locisque, ad Iikc negotiis ipsis cum
romanis rebus conjunctum est, exponantur) rebus apud
Syracusanos Leontinosqiie constitutis, circa eadem tempora
cum exercitu Agrigentum profectus in ipso adhuc itinere
,
occurrentibus nuntiis, ejectum cx urbe praesidium punicum
^ Vll. Zonar. — Frostin. — § VIII. Appiao. apud Vale*.

,
ag8 JO. FREINSHEMIl SUPPLEM.

acceperat, et Agrigentinos ipsi se suaque omnia dedere pa-
ratos esse. Neque promissis abfuit fides. Venienti Sosistratus,
qui et Syracusas tradiderat, et urbem, et egregiae juventu-
tis octo peditum millia , octingentos equites adjungit , copias
Epiroticis, quas Pyrrhus adduxerat, nihilo deteriores. Op-
pida praeterea triginta, quibus imperabat Sosistratus, eodem
auctore se regis arbitrio permiserunt. His ita gestis misit Sy-
racusas, qui telorum omnis generis copiam, et machinas qua-
rum in obsidionibus urbium usus esse posset, subveherent.
Nam ad urbes punici juris oppUgnandas animum adjece-
rat, parato jam exercitu triginta millium, praeter equites
mille quingentos ,
et, quos in Siciliam trajecerat, elephantos.
X. Prima ex his in potestatem venit Heraclea ,
ubi Car-
thaginiensium praesidium fuerat exhinc Azonas cepit; sta-
:
timque sequuti fortunam Selinuntii primum mox Halicyaei ,
et ;Egestani, deficiendo a Carthaginiensium amicitia, com-

pluribus etiam aliis in eo tractu oppidis idem audendi exem-
plum praebuerant. Erycinos autem, et auxiliorum numerosa
manu, et munitionibus loci fidentes, summa vi expugnare
Instructo igitur exercitu armatus ipse, ad moenia
statuit. ,
procedens votum Herculi vovit, si dignum genere suo loco-

,
que bellatorem eo die se Graecis osten<iisset. Postquam si-

gnum oppugnandi datum , crebroqiie missilium jactu pro-
pugnatores dimoti locum admovendis muro scalis fecerunt;
primus omnium rex enisus, adversus concurrentes undique
hostes insigne certamen edidit ;
alios umbone deturbans
alios caedens gladio magnitudine vero animi roborisque
,
cunctos perterrefaciens. Neque magnifica tantum baec ei pu-
gna ,
sed etiam omni ex parte
felix fuit sine ullo suo vul- :
nere, magna gloria parta etiam urbem ipsam eodem impetu

,
cepit animatis non minus exemplo regis cacteris quam sol-

,
licitis periculo, et utramque ob causam summa contentione
pugnantibus. Sacrificavit deinde Herculi, voti reus; ludos-

que varii generis magnifico apparatu per complures dies
edidit.
S IX. Diod. Ecl. lib. XXJI. — S X. Plut. in Pyrrh. «p. 49. — D>od.
Digitized by Googie
IN LOC. LIB. XIV LIVIANI. J99
XI. Hoc quotjuc anno IVoô: tle Lucanis atque Brutiis
ante diem nonas Januarias triumphatum esse reperio : sed
C. Junio triumphum illum adscribi miror, quum in his po-
pulis res Rufinus gesserit, diiasque nobiles cJvitates rece-
perit,
quem etiam alios apud auctores triumphalem virum
nominari video. Civitate ob Pyrrhi progressus haudquaquam
secura, novi quoque terrores ex prodigiis et morborum lue
accesserunt, Fcedi maxime ominis habitum est, quod Jovis
Capitolinisignum fulmine tactum , caputque avulsum non
nisi aruspicum ai'te curaque reperiri potuit. Graviore non
jam metu, sed clade urbem affecit pestilentia, pecudes ho-

minesque communi strage corripiens, sed praecipue gravi-
darum abortibus formidabilis; quum nulli propeuiodum jam
aut partus humani , aut fmtus animalium ederentur inco-
lumes, iraque deorum omne viventium genus interiturum
esse crederetur.
XII. Ea vis mali maxime insignem Q. Fabii Maximi Gur-
gitisalterum consulatum effecit, in quo collegam habuit C.
Genucium Clepsinam. Neque tamen a bello samnitico lu-
canoqueeessatum est; magnasque clades Iiostibus illatas duo
certa sunt argumenta, quod eodem anno Q. Fabius de Sam-
nitibus, Lucanis, Bruttiis, triumphavit quirinalibus; quod-
que ii populi miserunt ad Pyrrhum literas et oratores , aoTu/n
de se, nisi subveniretur , neque vim romanam ulterius susti-
neri posse, extremamque tiecessitatem deditione prcevenien-
dam esse, testaturos. Ea res, et quod senescentibus jam ho-
minum studiis aut ob injurias quasdam in contrarium
,
versis, in Sicilia res ei duriores esse coeperant, permovit

Pyrrhum ut insula relicta
, copias in Italiam reportaret. Quod
ejus consilium ,
et rerum inde sequutarum series ,
quo ple-
nius nosceretur; paulo plura de rebus interim ab eo gestis
referenda putavi.
XIII. Post occupatam igitur Erycem , praisidiumque luco
impositum ,
ad iEginorum urbem profectus est, commodo
s XI. Plin. XVI, 6, et XXXIII, li. —

Liv. Epii. XIV. Oro». IV, — S.
•tng.de Cmi. Dei, U, 17. —
§ XII. Zonar. Jusiin —PluUrch.
3oo JO. FREINSHEMII SUPPLEM.
ad panorraitanum portum situ, et munitionibus insignem.
Ibi sponte oppidanorum receptus ad ipsam Panormum ca-
stra movit, cui ab argumento portus amplissimi pidcberri-
mique nomen est inditum. Hac quoque per vim occupata,
quum insuper locum, qui Epieircte vocatur, inter Panormum
et Erycem in monte amoeno, sed arduis accessibus, situm
cepisset ,
universa jam provincia Carthaginiensium potieba-
tur, excepto Lilybaeo. Hanc autem urbem non ita pridem
Poeni condiderant , ut Motyensibus ea sedes foret ,
quorum
oppidum Dionysius tyrannus bello Carthaginiensi diruerat.
Quum igitur ex omni, quod in Sicilia habuerant, imperio
spes suas unum istum in locum conclusas viderent Poeni,
apparatus ad obsidionem a Pyrrho Geri sentientes, majori-
bus eam viribus defendere decreverunt.
XJV. Introducto non spernendo robore militum,
igitur
commcatuque magna vi machinarum ac
copio.sn, ad h<ec
telorum (cujus ampla erat, quod in |>ote-
rei facultas ipsis
state mare haberent) ad oppidum undique permuniendum

magna cura se contulerunt. Prsecipiie, qua terra patebat
aditus, crebrte turres excitatte sunt, lataque fossa facta: ce-
lerius opere procedente , quod majore sui parte structura in
cautibus marinis oppidum ,
toto- illo spatio manu facta mu-
nimenta nulla desiderabat. Missis interea legatis, quanquam
ad bellum magnos apparatus fecerant, magnasque copias,
quum aliunde, tum etiam ex Italia, mercede conduxerant;
si pax eequis conditionibus impetrari posset, pecuniam et clas-
sem pollicebantur. Pecuniae mentionem non admisit Pyrrhus,

urbes quas occupaverat retinere cupiens; de Lilybaso ta-
men concessurus videbatur. Sed amici regis , civitatumque
Sicularum principes metu Carthaginiensium vacaturam esse
,
insulam negantes , donec illi tantum valentes classibus Lily-

bceum , tanquani scalas quasdam ad cxscensionem faciendam
paratas tenerent; perpulerunt ut unam esse responderet
amicitia; conditionem , si universa Sicilia cedentes ,
utriusque
imperii terminum esse mare paterentur.
% XIII. Polyb. 1,8 Dlod. Ecl. — $ XTV. Zooai. — Plut. — Diod.
Digitized by
IN LOC. LIB. XIV LIVIANI. 3oi
XV. Ita spe p.icis discussa, protinus ad urbem signa mo-
vit; neque procul muris castra metatus, manipulis ita dis-

positis, ut defessi a recentibus per vices exciperentur, op-
pugnationem orsus est. Sed Lilybsetani, quum et numero
propugnatorum, et machinarum apparatu juvarentur, locum
tenuerunt. Tantam enim catapultarum scorpionumque vim
Cartliaginienses invexerant, ut murorum ambitus capiendis
omnibus minime sufficeret.Quum igitur cujusque generis mis-
silium velut imber quidam in regios spargeretur, multique
passim caderent aut sauciarentur, incoeptum omiserunt. Ma-
chinas deinde et ipse fabricare instituit, praeter eas, quae
Syracusis advehebantur : et effossis humum cunicu-
subter
Us, omnes obsidionum tentavit artes. Quum autem animose
resistentibus Poenis toto fere bimestri nequidquam se fati-
gasset,
videretque , donec apertus a mari obsessis aditus
exitusque foret , expugnari Lilybaeum non posse : obsidione
soluta aliam in partem convertit impetum.
XVI. Quippe adversus Mamertinos freti accolas Graecae
quaedam civitates fidem regis implorabant, super alias gra-
ves et crebras injurias etiam tributum pendere coactae. Pyr-
rhus igitur exercita propere ducto, quum iis in locis quosdam
Mamertinorum ad exigenda vectigalia missos comprehen-
disset, necavissetque, prxlio cum occurrentibus facto dis-
multa eorum praesidia expugnavit diruit-
cessit superior; ac
que. Et hactenusquidem rebus praeclarissime gestis, eximiam
sibi potentiam
gloriamque rex paraverat ; praeter alias virtutes
etiam eximia humanitate amorem singulorum , studia civi-
tatum, non adeptus magis, quam meritus. Sed felicitatem
tantam ,
et quam existimare fundatissimam potuisses , mo-
mento fere dissipatam
,
praeter levitatem ingeniorum ,
quae
istis ptopulis nunquam defuit, et amicorum intemperiem,
ipsius maxime regis culpa traditur qui adversis egregius,
:
secundis rebus ,
ut inter has ferme inferiores humanae men-
tes sunt , in superbiam efferebatur.
$ XV. Diod. — Polyb. I, 56. — PluUrch. — S X.VI. — Faiel. Hiit. SicU.
1, Ub. 1. ~ Piutarcb.
Digilized by Googie
3oa JO. fllEINSIlEMII SUPPLEM.
XVII. Quum igitur, ut ante diximus, ad efficienda ccepta
classem sibi necessariam esse duceret , naves autem haberet
multas, sed parum instructas a sociis navalibus; remigibus
acerbe conquirendis valde offendit civitates repente muta- :
tus, et ex priori leniute ad superba imperia, minasque, et

postremo supplicia, praeceps. Sed haec tamen, quia commu-
nis boni specie tegebantur, utcunque tolerabant postquam :
autem eos ipsos, quorum beneficio maxime Siciliam obti-

nuerat, interimi videre; non paulatim, neque mora inter-
posita ,
sed subito aversis animis , multi populi ab ejus ami-
citia opportunum erat, alii Poenis,
desciscentes, ut cuique
alii Mamertinis se applicaverunt. Adeo nimirum crudelitas,
etiam quum sola est, semper gravis, penitus fit intolerabilis,

postquam adversus bene meritos exercita propriis odiis ,
etiam ingrati perfidique animi detestationem adjunxit.

XVllI. Hanc autem in necessitatem vi cuncta tractandi
se maxime videtur induxisse, dum pravis suorum cupidita-
tibus consiliisque nimis obsequitur: his enim opes, amicis
aut necessariis Agathoclis ademptas, dono dabat, nihilo
quam fuerant illi melioribus : magistratus urbium prseci-
puos satellitibus aut centurionibus suis committebat, neque
ex institutis aut moribus civitatum, neque in legitimum
tempus , sed quomodo et quoad ipsi placuisset. Lites atque
controversias publicorumque negotiorum administrationem
omnem ad se traxerat, pleraque familiaribus committens,
quos habebat avaritia luxuriaque detestabiles, qui cogendis
per flagitium perdendisque pecuniis pariter intenti, dum
libidini sua; satisfacerent , jus injuriamque in promiscuo ha-
bebant. Irritatis ob htec animis, mussare primum bomines,
mox palam queri ; cur igitur prioris status paenituisset , si
nifitc etiam, toleranda eadem forent? frustra -vocatum rece-
ptumque Pyrrhum, si student eemulari mores, quos puniturus
advenisset ; neque acriorem ullius injuriee sensum esse, quam
cujus auctor haberetur idem ille, qui vindex esse debuisset.
XJX. Janique multi haud obscure studium novarum re-
^ WIH. Dionys. apud
Digitized by Googie
,
IN LOC. LIB. XIV LIVIANI. 3o3

runi prae se ferebant quum ille ad pessima consiliorum
;
conversus , augere causas offensionum ,

quam tollere , ma-
luit: quasi, quod per peccatum fuerat, emen-
injustitiam
dari saevitia posset. Interea Carthaginienses, animadverso
regem propriis viribus haud sane validum , quotidie minore
apuil Siculus afTectu haberi, erecti in spem recuperanda:
provinciae, novum exercitum miserant: passimque tiansfu-
gientibus, qui Pyrrhi saivitiam metuebant, negotium Epi-
rulis magnum
exhibebant. Pyrrhus per causam punici belli,
praesidiis in urbes introductis, splendidissimum quemque
falso proditionis crimine oneratos necare instituit : his de me-
dio sublatis , multitudinem facilius in officio mansuram esse
ratus. Postremo Thoenionem et Sosistratum corripit, totius
insulae longe principes, quorum praicipuis studiis impierio
Siciliae potitum fuisse ostendimus. Sed Theenio quidem in-
terfectus est Susistratus ad hostes effugit , non minus au-
:
ctoritatis opisque collaturus ad ejiciendum Sicilia regem

quam ad imponendum conhrmandumque contulerat.
XX. Tum igitur certatim plerisque ad Carthaginienses
delicientibus urbibus, nonnullis ad Mamertinos; res Epiro-
tarum ex llorentissimis angustae maLeque redigi ceeperunt.
In hoc statu rerum non ingrata regi sociorum italicorum
legatio venit quae , exteris omnibus amissis, vix paucas ur-
:
bes hostem xgre a moenibus submovere, questa, honestum

discedere cupienti praitextum pnebuit ut partibus labo- ,
rantibus auxilio futurus, non ejectus a Carthaginiensibus,

in Italiam reverti voluisse videretur. Abiturus, quum opes
insula: situnique, et hominum animos secreta cogitatione
expenderet ,
dixisse fertur : • 0 amici ,
qualem Romanis
•c atque Carthaginiensibus palaistram relinquimus ! > Haud
vano praesagio :
quod paulo post longa inter hos bella ,
tot
iitrinque submcrs.ne cbsses, tot acies ca:sa: ,
satis superque
impleverunt. Cacterum hostium animis cum fortuna cre-
scentibus, neque tutus ex Sicilia discessus P3rrrho, neque
in Italiam appellenti tranquillum ad Tarentinos iter fuit.
ji
XIX. Plut, — Zon. — Diuiiys. — § \X. Juit. — Plut. — -^pp- — Paun.
•
Digitized by Googie
,
,
3o4 JO. FREINSIIEMII SUPPLEM.

XXI. In ipso freto trajicientem adorti (Carthaginienses,
quum Epirot® nulla ferme maritimarum rerum experientia,
hominibus exercitatissimis pares esse non possent, septua-
ginta naves depresserunt, caeteras reildideriint inutiles. Ita
cum duodecim navibus ex adverso praelio in Italiam effu-
git ,
qui navibus tectis amplius centum , et longe adhuc
majori onerariarum actuariarumque numero cursum insti-
tuerat. Sed undique collecto quod militum ex adverso prae-
lio litoratenere potuerat, statim ita rohustam effecit manum,
ut Rhegii subito impetu expugnandi spem conciperet. Sed
rejectus a Campanis Rhegium tenentibus, mox in periculum
haud contemnendum incidit. Quum enim per loca caeca et
saltibus impedita duceret, coorti ex insidiis hostes turba-
verunt novissimum agmen ,
multosque milites cum duobus
elephantis peremerunt.
XXII. Erat neque genere bellatorum neque numero ,
spernenda manus. Decem haud minus millia hominum in

armis exercitatorum Mamertini plerique hi enim Rhegi-
,
:
norum amicitia et cognatione confisi ,

intellecto Pyrrhum in
Italiam reverti constituisse ,
fretum priores tran.sjecerant
et spe prxdae in opportunis ad subitam irruptionem locis
consederant. In eo certamine quum pro solita audacia Pyr-
rhus ante prima signa pugnaret, in capite vulnus accepit.
Ad quod ohligandum quum ex acie paulisper secessisset,
quidam hostium magnitudine corporis et armorum cultu
conspicuus longe ante alios procurrens increpavit eum elata
voce , jussitque prodire , si viveret. Ibi Pyrrhus ardens ira
visuque et manante per faciem criiore terribilis, impetum
in provocatorem, frustra retinentibus suis, vertit : occupa-
tumque illata in caput plaga prosternit. Memoriae proditum
est, eam gladii temperiem, eamque vim ferientis fuisse, ut
infimum ail corpus vulnere continuato, partibus utrinque
dilahentihus ,
medium bominem eodem ictu dissecaret. Ejus
spectaculi fo?da novitate percicssi hostes, et ut majorem com-
muni hominum sorte virum reveriti, pugnam omiserunt.
^ XXI. Appian. — Plu(. — Zonai. — § XXII. Polyb.

•
I, 8. — Plut-
Digitized by Coogie
, ;,
IN LOC. I,1R. XIV LIVI4NI. 3o5

XXIII. Pyrrhus hac molestia solutus non ideo laetior age- ,
bat. Quod enim pars impedimentorum isto praelio amissa

erat ,
et opes ex Siciliae spoliis partas prioris cum Poeno pu-
gnae casus interceperat; in magna rei nummariae difficultate,
quum, poscentibus stipendia militibus, non esset unde prae-
berentur, dicatos Proserpina; thesauros spoliare coactus est.
Fanum illud apud Locrenses opinione .sanctitatis celeberri-
mum iis temporibus fuit :

quam civitatem quum Pyrrhus
animatis praesentia sua regiae factionis hominibus recepisset,
multa in Locrenses foeda facinora edidit, cupidius et latius,
quam interfecti praesidii postulasset ultio, caedibus et rapinis
in miseros grassatus. Postquam autem nihil supererat, quod
conferre homines vellent possentve ,
manus ad sacram pe-
cuniam extendere coepit , pessimis amicorum , qui plerum-
que nocentissimi cujusque consihi auctores fuerant cupidi- ,
tatem ejus inflammantibus.

XXIV. Erant autem hi F.vogoras Theodori filius, Balacer-
que Nicandro, et Dinarchus Nicia genitus. Ii non suasores
modo fuerunt Pyrrho necessitati omnia ce<lere praedicantes
,
sed ministerium quoque suum sacrilegio praebuerunt in- :
genti pondere auri , quod multos per annos subterraneis in

specubus asservatum fuerat erutu. Laetus ille , religione in- ,
tempestiva nihil ineptius, opesque paratas non accipere demen-

tis esse dictitans impositam navibus pra;dam Tarentum
,
avehi jussit ; ipse terra est profectus. Ca;terum facinus ei

suum non turpius coepto ,
quam infelicius eventu fuit. Su-
bita tempestas adorta classem ,
ventis sub noctem mutanti-
bus ,
qui ferentes hactenus fuerant ,
naves in tenebris cir-
cumactas partim in fretum expulit. Sed quae sacram pecuniam

vehebant, quassatae lacerataeque undis irrumpentibus, cum
ipsis hominibus interierunt pecuniam autem reliquis ex :
naufragio tabulis haerentem postridie quam exportata fuerat ,
in vicina fano litora fluctus retulerunt.

XXV. Re intellecta ,
thesaurum omnem diligenter conqui-
§XXin. Liv. XXIX, i8. —

Applan,— § XXIV. Dio el Dionya. ap.Valrs.
— Snirijia in • AppUn. Diod. —
- Lif. VII 3. — ,
///. ao
:;
3o6 JO. FREINSHEMIl SUPPLEM.

situm referri ad pristinas sedes jussit, pacem numinis, ut
putabat, hoc facto impetraturus. Neque tamen ideo melio-
ribus <leinceps fatis usus est, omnes ejus conatus, etiam
quibus consilium et virtusnon abfuisset, eludente fortuna
quam ille rem et postea constanter ad laesi numinis iram
referebat, uti Proxenus historiae scriptor, atque ipse in com-
mentariis suis Pyrrhus memorat : et recenti adhuc malo,
quum Proserpina; .sacnlicans ,
multis hostiis litare non posset,
exarsit adeo ut cunctos infelicis consilii auctores ac mini-
stros quique facinus istud aggressuro vel leviter consense-
,
rant ,
tolleret atque hi quidem dignum moribus
de medio ;
faetisque suis exitum habuerunt Pyrrhus autem institutum ;
prosequutus ,
quieto deinceps itinere Tarentum pervenit.
XXVI. Romani, quum majorem in modum urgeret pesti-
lentia Py rrhiquc in Italiam reditu belli timor crevisset nihil
, ,
adversus ista vel humani praesidii, vel divini intentatum re-

liquerunt. Vetus erat opinio, pestilentiam clavo ab dictatore
fixo sedari posse : eam spem tum quoque tentatam ,
clavique
pangendi causa dictatorem dictum esse P. Cornelium Ruti-
num haudquaquam
,
improbabilis conjectura est : quum et
mali magnitudo ad omnia quaerenda remedia stimulare men-
tes posset, et Ruiinum anno sequenti a censoribus notatum
fuisse constet , postquam bis consul et dictator inisset ne- ;
que dictaturae ejus vel certior inveniatur memoria , vel con-

venientior locus. Et adversus morbos quidem, ut potuit,
provisum est armorum cura majorem industriam conten-
:
tionemque , praecipue ob difhcultatem delectuum , postulabat.

Nam praeter diuturnitatem belli, etiam longo jam tempore
infesta luea taedium rerum omnium hominibus injecerat
citatique juniores militiam mira obstinatione detrectabant.
Sed pervicaciam istam severitas et constantia M. Curii Den-
secundum consuUs fregit.
tati
XXVII. Is enim , L. Cornelio Lentulo collega magistra- ,
tum jam iniverat. Quum igitur in Capitolio delectum habe-
S XXV.Xâl. Max. I, i, r. —
.Suidas id ;rxpatTT.(ja|Uvoc. Dionys. — . —
Appian. Plnt. —
Pyrrh. c. .S3. m —
§ XXVI. Pigb. iu Annal. rom. —
lai VII , 3.
. —
Varro in Sat. ripcvTc;
Digilized by Cooglc
IN LOC. UB. XIV LIVIANI. 307
ret Gurius, ro.spondcnte nullo, vocabula tribuum omnium
in urnam conjici, quumquc Pollia tribus exiisset, quod ex
ea nomen primum sorte edu<-tum erat citari jussit. Tacere ,
perseverantis bona priiiiuin, deinde quum graviter de con-

sulis injuria questus tribunos appellasset ,
ipsum quoque
vendidit : mhil opus esse reipublicce eo cioe , qui nesciret parere,
pnefatus neque tribuni auxilio fuerunt ; et postea quo(|ue
;
salubris exempli judicata res iii consuetudinem transiit ut ;
delectu rite acto, qui miles factus non esset, in servitutem

venderetur. Hoc terrore caeteri adacti ad n<imina promptius
danda conscriptisque legionibus, qua* decretae erant, in
:
hosticum ambo consules moverunt Lentulus in Lucaniam :
irruit; Samnitas adortus est Gurius. F.xcitus ad ejus rei fa-

mam Pyrrhus, lustrato Tarenti exercitu suo, peditum ferine
viginti millia, tria equitum recensuit.
XXVlir. Gum his, et delecta Tarentinorum juventute,
Samnium ingressus, Samnitas dicto minus audientes habuit;
tardiusque adeum auxilia et infrequentius venere, animis
non ob cladium modo magnitudinem fessis, sed etiam exul-
ceratis, eo quod istarum causam Pyrrho imputabant, tam
tristia non passuri, nisi proditis discessu suo italicis sociis,
expeditionem siculam ille suscepisset. Verumtamen sic quo-
que magnis instructus copiis, partem earum in Lucaniam,

ad distinendum alterum consulem misit; ipse Man. Guriuin
oppugnare aggressus est, facilem sibi reliquam victoriam fore
ratus, si hunc superavisset. Ilomanus autem, gnarus pha-
langi Macedoni», si explicari possit, nullam aciem parem
esse, locis impeditis se tuebatiu' et quoniam ex Lucania :
ventura .sperabat auxilia , simul etiam auspicia et exta parum

l®ta erant,copiam pugnandi minime laciebat.
XXIX. Tanto vehementius cupiebat confligere Pyrrhus,
priu.squam duo consulares exercitus conjungerentur. Igitur
assumptis ex omni exercitu promptissimis quibusque, prae-
ter aliquot elephantos, noctu, quo falleret hostem, ad castra
S XXVII. Valer. Maxim. VI , 3, 4, — XIV. —

Liv. Epit. Cic. pro A. Ca*c
<âp. 34 * — PluUrcb. in Pyrrfa. c. 54. — § XXVIIl. Frontin. Strat. II, 9 .
ao.
Digitized by Google
3o8 JO. FREINSIIF.MII SUPPLEM.
Romanorum statuit accedere. Dum autem ad iter et oppu-
gnationem futuram omnia apparantur , ipse in somnum

lapsus majorem sibi dentium partem excidere, et ex ore
copiosum erumpere sanguinem imaginatus est. Eo visu
perplexus, abstinere in id tempus rebus gerendis decreve-
rat;
sed amicis obtestantibus ne occasionemJbrte non redi-
,
turam elabi pateretur, signum ad proficbcendum dari jussit.

Circa Maleventum urbem (hoc enim tum adhuc nomine erat)
montosa et silvestria loca sunt ; quae deinde paulatim aequio-
ribus clivis demissa, postremo in planitiem late patentem de-
sinunt qui Taurasini campi appellantur. Itaque Pyrrbus ex
,
inferioribus locis per objectos colles et saltus instituto itinere,

quum lumina defecissent , erroribus ct ignorantia locorum
tardatus ,
luce jam orta ex castris romanis conspici coepit.
XXX. Commotis inopinato hostis adventu animis, quia
tamen dubium haberi non poterat, quin pugnandum foret,
extaque victimarum laetiora fuerant, consul celeriter ex ca-
stris progressus , primos quosque hostium divulsos a suis et
incompositos adoritur, pellitque. Hi in suos inairrentes to-

tum agmen turbavere ; caesusque est militum haud exiguus
numerus, et nonnulli eleplianti a suis relicti venerunt in
potestatem victoris. Hic successus animavit Curium, ut in-
sistendum fortunae putaret, et cum universis copiis ad pu-
gnam campum se demitteret. Neque
instructis paratisque in
Epirenses moram Concursum est utrinque ferociter,
fecere.
sed quod priore certamine Romanus superior fuerat plus ,
etiam in praesens animorum atque spei attulerat. Cedentibus

Epirotis, iterum ahelluis subsidium petiit Pyrrhus, altero-
que suo cornu fugiente , vicissim in altero Romanos ad prae-
sidia sua pedem referre coegit. •
XXXI. Firmam ibi stationem iturus in pugnam consul

constituerat: hanc igitur recentibus viribus excipere pra?lium,
Adversus hacc animantia prom-
ct elepliantos amoliri jubet.
ptam atque facilem opem usus monstraverat, ignique magis
quam ferro averti posse superiores docuerant pugnae. Parati
XXIX. Dloays. aîml Vales. — Clin’. Iial. Antiq. IV, 8. — Plutarch.
Digitized by Googie
IN LOC. LIB. XIV LIVIANI. 3oy
igitur erant malleoli, stupa et pice inulta obducti, quos iii-
«•ensos ardentesque in terga et turres belluaruin jaculaban-

tur : ii, sive cuti elepbantoruin, sive ligno turrium insedis-
sent, uncis praeacutis iiiflxi ha>rebant. Quum igitur bi ,
et
una varii generis missilia ex superiore loco conrertiiii ja<'e-
rentiir, elephanti partim terrore tlammae, partini dolore vul-
nerum in furorem acti ,
quum amplius a magistris regi ne-
quirent, in suorum aciem retrocesserunt, omnia, quo impetum
verterant, trepidatione et clade miscentes. Narrant initium
stragis ab elephanto pullo ortum, qui telo ictus in capite,
quum stridorem querulum edidisset, matrem primum ad

notam vocem exsilientem , deinde hac etiam tumultum au-
gente, caitcras belluas omnes turbaverit averteritque.
XXXIl. Magna ea pugna et numero caesorum, et victoria-
fructu Tuin enim debellatum est cum Pyrrho , neque
fuit.
caeteri deinceps Itali diu, neque post Italiam, alia; nationes

regesque restiterunt. Triplo majorem ea pugna numerum
in regiis partibus dimicasse tradunt. Octoginta enim pe-
ditum , sex equitum millia fuisse; ex his qui plurimum,
sex et triginta millia ;
qui minimum ,
sex et viginti ca-sa
memorant : captos mille trecentos, cum elephantis octo.
Pyrrhus cum paucis equitibus Tarentum effugit. Capta ejus
castra admirationi fuisse dicuntur ,
et in posterum usui. An-
tiquitus enim etRom.ani ctalii populi castra passiin per coi^
pora cobortiuni constituere, mapaliorum in morem, sole-
bant primus totum exercitum Pyrrhus dimensis rite spatiis
:
sub eodem vallo continuisse fertur : atque illo exemplo .ad-
jutos Romanos, ailditis, qu!c ex ti.su viderentur, ad meta-

tionem castrorum, quam sequentibus temporibus perfectis'
simam habuere, pervenis.se.
XXXIII. Hic annus republica belli pneclare feliciterque
gesta,domesticis quoque rebus, et notabili severitate di-
sciplina; urbama; illustris fuit. Q. Fabricius Luscinus, Q.
iLmilius Papiis ,
concordem censuram exercuerunt. Multis
s XXXI. Oros. IV, a. Plot —

Flor. I, i8. Zonaras. — — $ XXXII.
Dionys. apud Vales. —
Eutrop. Ub. U. —
Front. Strat. IV, tx
;
3iu JO. FUEINSHEMII SUPPLEM.

equi piihlici udeiiipti sunt; quidam etiam in senatu legendo
pneterili. Sed maxime insignis ad memoriam P. Cornelii Ru-
tini nuta consul et dictator fuerat, relmsque magnis
fuit. ULs
bello gestis triumphaverat. Hunc igitur senatu moverunt

censores, causamque isti animadversioni subscripserunt,
quod eum cpmperisscnt argentijacti coence gratia pondo decem
haherc. Isque casus non hominis modo, sed familia; ad lon-
gum deinde tempus fuit nec ante Sullani dictatorem quis-
:
,
quam ex ea summis honoribus usus est. Tanta temporibus

istis parsimonia, tantusque in eadem civitate postea luxus
fuit, ut qua< supellex apud posteros contemptissima; vilitatis
argnnientum futura erat, eadem a prioribus pro intolerabili

luxuria damnaretur. Censu perfecto lustrum conditum est
censa civium capita ducenta septuaginta unum millia ,
du-
centa ,
viginti quatuor.
XXXIV. In exitu anui consul uterque triumphantes Ca-
pitolium invecti sunt. Prior Curius cujus et triumphus cum :
fama rerum, et la-titia successus, tum etiam splendore pompie

Nam ad eam diem ex vicinis et pauperibus
illustrior fuit.
pupulis in apparatu triumphi nihil ferme nisi arma fracta,
aut carpenta gallica ;
in pneda, nisi greges et armenta ducta
fuerant; tum vero et varietate gentium, quarum captivi ante
currum ducebantur, et spoliorum pulchritudine ac magni-
ficentia ,
<;elebris species fuit :
quum Epirota; ,
Tliessali ,
iMa-
cedfliies, Apuli, Lucani, Bruttii, vincti ante currum ageren-
tur : pra;ferrentur autem tabula; picta: , signa nobilium
artificum, aurum, purpura, ca‘tera'que transmarinie elegantia;,
et Tarentini luxus instrumenta. Sed pnecipui miraculi gau-
diique spectaculum elephanti fuere. Cum ipsis turribus suis
ipiatuor (nam reliqui ex vulneribus interierant) tum primum
Roma* visi sunt ; vulgus a nomine animalis, quod hactenus
maximum noverat, et loci, ubi primum conspexerat, boves
Ijicas vocitabat.
XXXV. Alterius consulis paucos post dies obscurior trium-
XXXin. Zon«r. — Uv. XtV. —
Epii. IV, — Agcll. 8. Pliilarrh. Sulla, I.
—s Vfcl. Mox. II , 9, 4, — — § XXXIV.
Faxii (^pltol. Flor. 1 ,
i8. — Seocc.
dc lirev. vii« , c«p. 1 — £utrop. — PUuiiu V
3, ,
111 , 6.
,
IN LOC. LIB. XIV LIVIANI. 3ii

phus fuit. Neque tamen illi pceiiiten<l;e res fuerunt. Samnites
etLucanos vicerat; oppida multa ceperat, sed comparatione
Curianae gloriae, horum splendor atstimatioque decrescebat.
Inter eos, qui virtutis ergo donati sunt ,
Ser. Cornelio Me-
rendae auream coronam ex pranla deilit ob Samniticum quod- ,
dani oppidum ejus maxime opera captum. Romanis ad bunc

modum victoriae suae ketitia fruentibus, longe dispar animo-
rum habitus apud hostes erat. Ii jam olim imperio Pyrrhi
minime laeti, pugnam, animis timore atque
post infelicem
indignatione plenis nihil quietum agitabant. Rex ipse du-
,
dum romani belli pertaesus, et nunc desperata penitus victo-

ria nihil nisi rationem tutius hoiiestiusque discedendi me-
,
ditabatur. Sed dissimulato interea consilio, hortabatur socios

ne ob unum adversum prcelium conciderent animis : non plus
eos cladis postrema hac pugna accepisse, quam prima intu-
lissent : neque ideo Romanos ad pacem etiam bonis conditio-
nibus permoveri potuisse. Horum constantiam si ^si quoque
cernularentur, seque fortunce vertenti servarent , omnia com-
modius habitura; superesse vires ad hccc diuturno bello suffe-
cturas. In Graecia multos potentes amicos se habere , a quibus
certa auxilia exspectare possit.
XXXVI. Neque h»c incredibiliter fingebantur :
quum et
antea, praesertim a Ptolemaeo, qui Macedoniae tum praeerat,
lueulenter adjutus fuisset : et in magna existimatione apud
Graecos barbarosque esset; aliisque beneficiorum memoria,
aliis metu devinctis ,
ab Êtolorum gente temporibus istis
potentissima ,
ipsisque Macedonibus, praeterea Illyriorum
regulis coleretur. Caeterum hacc ita jactabat, magis ut de-
sciscere parantes socios in fide retineret, doneC aperto ad
navigandum mari regnum repetere posset; quam quod aut
bellum in Italia continuare vellet aut magnam spem in ,
transmarinis auxiliis halteret. Dimissis tamen circum Asiae

Macedoniaeque reges legatis , ab aliis pecuniam , ab adiis
auxilia, ab Antigono qui Macedoniam tenebat , utrumque
,
postulabat. Hac spe utcunque retenta sociorum voluntate
§ WX.V. Opit. Marmor. — Plin. — Jusi. XXV, .3.

;,
3ia JO. FRtlNSHEMII SUPPLEM.

quum interea dissiniuianter omnia paravisset ad discessum
legati cum litteris ab Antigono redierunt Convocatis igitur
suorum Italorumqiie principibus, non quidem quas acce-
perat litteras reciuivit ,
sed (iciitias alias, quibus paulo post
ab AntifTono
o
auxilia mauna
o afTutuia esse continebatur,
XXXVII. Hoc non sociis modo delusis, sed etiam
astu
Romanis, qui propinquo loco praesidium agitabant; conse-
cuta nocte citra ullum impedimentum vela fecit Cerau- ,
niosque montes (Epiri id promontorium est) tenuit. Sed

quo minori turpitudine deseruisse bellum videretur, fides-
que hominibus fieret, perfectis quibus evocatus esset rebus
reversurum , Milonem ad custodiam arcis Tarentina- reliquit
eique, ut non modo spe praemiorum, sed etiam paris exitii
metu in fide maneret, sellam dedit, cujus lora erant ex Niciae
pelle, quem compertis in caput suum insidiis occiderat. Huic
igitur addito praesidio militum, cum caeteris copiis, octo
peditum millia, quingenti equites erant, sexto quam exive-
rat anno |)atrium in regnum reversus est. Interea Romae
,
quum comitia centuriata haberentur, Pyrrhusque bellum in-

stauraturus putaretur, M’. Curium refici consulem placuit;
quod unus ille adversus regem optime gesta re ad reliqua ,
quoque belli plus auctoritatis et fortunae allaturus videretur.

Ex patriciis Ser. Cornelius Merenda factus est, eum quoque
provehente recenti gloria, et commendatione gentilis sui,
sub quo priore anno militaverat.
XXXVTII. His consuUbus in Lucanos, Samnitesque et
Uruttios conversa belli moles est; qui cum locis potius quam
armis se defenderent ,
nihil rei ad reliipiarum exemplum
memorabilis geri potuit. Neque tamen imminuta inde Curii
gloria est, sic quoque judicantibus omnibus, regem acer-
rimum , non modo cladem acceptam , sed etiam ducem ad-
versus se denuo venturum Curium , exhorruisse. Confecti
itaque belb hujus, fugatique ex Italia Pyrrhi penes illum
laus atque fama permansit. Anno, qui tertium Curii consu-
5 XXXVI. Dio apud — Pausan.

Vales. I. I. — Jusi. XXIIT, 2 . — Polyscn.
Slmi. VI ,
6. — ^ XXXVII. Zooar. — Plui, in Pyrrh. c. 5g.
Digitized by Googie
,
;
IN LOC. LIB. XIV LIVIANI. 3i3

latum sequutus est, primum ab alexandritiis regibus legati
cum muneribus Romam venerunt; in C. Fabii Dorsonis, C.

Claudii Caninae magistratu. Ptolcmajus cognomento Phila-
delphus, audita Pyrrhi fuga , gratulatum misit, petitumque,
ut populi romani socius et amicus haberetur. Laetum id hono-
rificumque patribus visum, quod amicitia romana ultro a
tam potentibus tamque longinquis regibus ambiretur. Igitur
comi ter acceptis habitisque legatis , societatem cum Ptolemaeo
jungi placuit: simul delecti ex illustribus, qui confirmandae
ejus ,
reddenditjue officii gratia legatione ad regem funge-
rentur, Q. Fabius Gurges ex consularibus, et cum eo C. et
Numerius Fabii Pictores , Quintusque Ogulnius.
XXXIX. His profectis ,
adversus italicos populos ,
qui
arma adhuc necessitate et desperatione retinebant, a consu-
libus feliciter dimicatum est. Majores alterius res fuisse visas
triumphus C. Claudii Caninae aigumento est, quem de Lu-
canis, Samnitibus, Bruttiis in magistratu suo duxit Quiri-
nalibus. Sed rerum foris prosperarum laetitiam nonnihil
turbavit Sextilia, quae Vestalis virgo quum esset, incesti
comperta , temeratis religionibus , infensos civitati deos effe-
cisse credebatur. Sed piaculis et sacris placata deum ira, sa-
cerdosque verso in noxium caput supplicio, ad portam Col-

linam viva defossa est. Iisdem consulibus colonite deductae
sunt, Cossa in Volscientibus ,
et in Lucania Paestum, quae
Graecis Posidonia vocatur. Eam Lucani Sybaritis ademerant
ab his recens in ditionem populi romani pervenerat. Illu-
memoria est , qui finem belli non ad-
strior anni sequentis
versum Samnitas modo caeterosque sed etiam cum Taren- ,
tinis attulit.
XL. L. Papirius Cursor Sp. Carvilius secundum consules,

,
Samnites Bruttiosque et lucanum cum tarentino populo

provincias nacti ,
exspectationem hominum ( nam in spem
hoc anno finiendi belli par istud consulum studiose delectum
s XXXVIII. XIV. —
Liv. Epii. — Zon. — Eo»eb.
F.iilr. lib. II. II, 17J9.
— Dio apud Urs. — Va!. Max. IV, 3 — XXXI\. Manii. , g. jj Capitol. —
XIV. — Oros. IV, — VcU.
Liv. Epit. — PU». 5 —
a. 1 , 14. III, . Sti-ab. 1. V.
Digitized by Googie
3i4 JO. FREINSUEMII SUPPLEM.
fuerat) consiliis factisque magnificis expleverunt. Et SamnU
tes quidem a Carvilio perdomiti, primum atque septuagesi-
mum post annum ,
quam decertari coeperat ,
meliori quam
antea fide conditiones pacis a Romanis impositas accepere.
L. Papirius Bruttios et Lucanus magnis cladibus subactus ad
pacem petendam compulit. Ut tamen in uno mullorum fini-
timorum populorum bello, terminis quoque regionum ip-
sarum permixtis, etiam Papirio cum Samnitibus, Carvilio
cum Bruttiis Lucanisque, et utrique cum Tarentinis res fuit.
Nec enim modo copia; Tarentinorum fusie fugatseque; seil
ipsa quoque civitas in fidem accepta est. Quod negotium,
quia pra;ter victoriam ex nobilissima urbe ,
Pyrrhi regis mor-
tem, Carthaginiensium calliditatem ,
et prima a;mulationuni
inter Poenos Romanosque initia continet, paulo accuratius
explicandum est.
XLI. Pyrrhus ante biennium ex Italia sic abnavigaverat^
ut, relicto in urlie tarentina praesidio, spem reditus sui
faceret. Ea paulo post novo regis istius in Macedonia suc-
cessu non parum aucta Italorum animos adversus praisentia
,
damnasusteiilaverat.Virenim ardentis animi quum diu quie-

scere non pos.set, Antigono, quod in Italia belligerantem
nullis auxiliis juvisset, bellum intulerat, eumque pnelio vi-
ctum universo prope regno ejecerat. Unde Romanis quoque
continuus per ea tempora metus fuit, ne auctioribus copiis
regressus in Italiam ,
majus priore bellum excitaret. Sed in-
opinata mors regis spes metusque omnium subito incidit
atque sustulit. Pyrrhus enim, ut erat potentiae in immensum
augendae insatiabiliter appetens, per causam reducendi in
regnum Spartae Clconymi qui cum Areo dissidebat, Pelo-
,
ponnesum ingressus ad illam etiam occupandam adjecit

,
animum. Et Lacedaimonios quidem, licet urbe frustra oppu-

gnata, magnis affecit incommodis.
XLIl. Sed Argis interea, quum adversae factiones duae e.s-
sent, principes earum Aristippus Antigonum ,

Aristias Pyr-
§ XL. Liv. XXIV, 9; id, XXXI, 3 i; ejusdem Epit. — Zonaras. — PauMO.

lib. I. —
PluUrcb. ia Pyrrh. cap. $7. — § XLI. Paasaa. — Plutarcb.
Digitized by Coogie
IN LOC. LIB. XIV LIVIANI. 3i5
rhum, ad opprimendos inimicos advocat; nam et Antigonus,
contra coniinunein hostem Laconibus auxilio futurus , in
Peloponnesum venerat. Ita diversis portis, sub eandem no-
ctem, utriusque regis copi® in argivam urbem recipiuntur;
Pyrrhus cognito urgeri suos, urbem et ipse ingressus, quum
die jam oriente lupum et taurum ex sere, certantium inter
se habitu, vidisset, imminentis fati indicio exhorruit. Oracu-
lum enim erat vetus, fatalem jEacid® locum fore, ubi tau-
rum cum lupo dimicantem spectavisset. Igitur retrahere c<>
pias, et ex urbe recedere cogitabat. Sed occurrentes cum
Heleno Pyrrhi lilio subsidiarii iniUtes elephantique, clause-
rant exitum hisque in urbem irrympere , illis exire niten-
:
tibus, quum hostes etiam acriter insisterent cedenti turb®,

et in angusti.sîariim spatiis Argivi, Macedones, Epirot®,
quique cum .Areo venerant Spartani Cretesque,ad h®c ele-
phanti quidam truderent inter se truderenturque; omnia
trepidatione et tumultu miscebantur.
XLIII. Dum inter h®c Pyrrhus ubique consiliis clamo- ,
ribus, manu, servare suos, arcere hostes .satagit; a juvene

quodam Argivo lancea leviter vulneratus est. Matrem hic
hahebat anum pauperculam, qu® cum aliis mulieribus ex
tecto domus pr®lium spectans, quum Pyrrhum in auctorem
vulneris sui toto impetu ferri videret, periculo lilii attonita,
protinus tegulam corripuit, ac utraque manu libratam in
caput regis demisit. Tam inhonorus et miserabilis exitus
Pyrrho fuit, quo majorem animi robore, solertia consilio-
rum, scientia rei militaris, multisque prwterea corporis in-
geniique bonis, ®tas non tulit. Sed fructum laboris ope-
illa
rumque suorum et ornamenta virtutum ambitione corrupit,

, ,
felicior futurus, si suis rebus contentus; potentissimus au-

tem omnium, si quam in qu®rendis opibus industrius fuit,
tam in retinendis circumspectus esse potuisset.
XLIV. H®c igitur postquam in Italia sunt audita, pro
variis hominum studiis ,
Ixtitia luctuve civitates affecere.
§ XLI[J. Strabo, 1U>» VllI. —• Ovid. in Ibin. — Dionys. ap. Vales. — Jusiln.
XXV, n et 5.
Digitized by Google
,
3i6 JO. FREINSUEMII SUPPLEM.

Sed alii quidem populi ,
qui sua; spontis erant ,
pacem ami-
citiamque Romanorum, quibus poterant conditionibus, re-
dimebant: tarentinum, ne suis consiliis uteretur, pnesidium
Epirbtarum et pra-fectus arcis Milo vetabat. Inter quos res
paulatim ex levioribus injuriis atque contumeliis in apertas
inimicitias processerat. Itaque maximis in difficultatibus con-
stituti Tarentini, quum extra incenia Romanos hostes, intus
Epirotas haberent ;
missis legatis auxilium a Carthaginiensi-
bus petiverunt. Peeni ,
qui Sicilia; magnam partem tenerent,
et maritima Italia; loca sibi, quam Romanis, accedere mal-
lent, specie ad ejiciendum Milonem, ca:terum si Tarento
potirentur, etiam adversus Romanos tuituri, cum instructa
classe prompte accurrerunt. Quum inter ha;c etiam L. Pa-
pirius consul advenisset, undique clausa Tar#itiis erat, Ro-
manis a terra urbem simul arcemque, Poenis eamdem arcem
a mari obsidentibus.
XLV. In hoc statu rerum, quum haud minor Romano
cura esset, ne Carthaginienses arcem caperent, quam ne a
se non caperetur, omnes victoriae rationes subtiliter inda-
gans, Milonem per idoneos internuntios tentat,s/ Tarentum
ejus opera obtinuisset , ipsum popularesque cum rebus suis in-
columes dimissurum esse, pollicitus. Milo nihil ex praesentibus
videns potius, cum Tarentinis agit, ut junctis consiliis de
communi salute deliberarent; sensimque persuadet, ut se le-
gatum ad L. Papirium mitterent, de conditionibus ex omnium
utilitate ferendis diligenter acturum. Ut homines ta“dio cu-
rarum periculorumque fessi lubenter assensi sunt, ad con-

sulem identidem profectus, quocum fallaciam istam compo-
suerat , luculentas plerumque conditiones , et spem non
poenitendae pacis certam referebat. Ea credidilas, si quid in
animis Tarentinorum diligenti® ac cur® superfuerat , secu-
ritate fiduciaque resolvit , occasionemque Miloni pricbuit
qua non arx modo ,

sed etiam urbs ipsa Romanis traderetur.
XLVI. Carthaginienses hoc eventu minime l®ti, sed ami-
cos Romanorum se ferentes neque aliam ob causam quam
, ,
S XLI V, Zon. — Oroi. IV, J Liv. Ep. XFV. — S XLV. Kront. Sir. UI , 3.
Digitized by Googie
,
IN LOC. LIB. XIV LIVIANI. 317

ad expellendum Milonem venisse, discesserunt. Auctores ha-
beo, Poenos a Romanis monitos, si larentinee rei se immis-
cerent,
contra fecderafacturos videri, non modo denuntia-
tionem hanc insuper habuisse, verum etiam in acie tarentina
contra Romanos auxilia punica stetisse qua ex olTensa ma- :
xime bellum , quod adversum Carthaginienses in Sicilia ge-

stum est eruperit quanquam Poeni perjurio culpam tegere
, :
volentes, nihil ab se dolo malofactum esse, juravissent. Ego

sicut non abnuerim, vel inter ipsos duces tale quid agi po-
tuisse, dum Romanus Poeni praesentiam segre patitur, Poenus
instituto suo quam potest causam praetexit ;
vel populos ipsos
publice isthaec disputavisse : ita veriores belli mox exorti
causas alias fuisse existimo;quod neque statim bellatum est,
et postea natum in Sicilia bellum, ob Mamertinos praecipue,
manentibus adhuc punicis faederibus exarsit. Aucto ad hunc ,
modum imperio, redeuntes Romam consules a gratulantibus

excepti ,
magno omnium favore, magnaque sua gloria trium-
pharunt.
XLVII. Inter haec Q. Fabius Gurges et caeteri, qui missi
Alexandriam fuerant, in senatu legationem renuntiarunt :
Omni se genere hospitalitatis ac benevolentiae acceptos habi-

tosque ; munera venientibus magnifica missa ; majora etiam
data discedentibus. Sed priora quidem illa modeste recusari,
magis ex dignitate abstinentiaque romana visum esse : extera,
quee omnino recipienda fuissent , a se priusquam aliarum re-
rum quidquam agerent, in ararium populi romani delata esse.
Sed et Alexandria; quum ad solennes epulas invitatis, more
,
apud reges usitato, coronx aurcce missx essent, eas ominis

causa acceptas, noctu statuis regis imposuisse. Senatus et
successu legationis, et gravitate legatorum mire laetus, gra-
tiis actis
,
quod sua continentia mores romanos externis quoque
nationibus venerabiles reddidissent restitui munera, quae iii
aerarium detulerant , praecepit. Continuo populus , ita demum

rempublicam optime gestum iri, dictitans, si ditescendi e.r
XLVI. Zonaras. — Oros. — Liv. Epit. — Goief. "Viterh. — Paul. Diae.
Hist. Mi»c. II ,
a3. — Fas*. Capit.
Digilized by Google
;
3i8 10
. . I REINSIIEMII SUPPLEM.
publicis negotiis infame studium tolleretur, idem scivit :
quse-
storibusque pecuniam eam, uti jussi erant, prompte resti-
tuentibus, digni boc abstincntise fructu homines, pari gloria
et recusarunt .-egyptias opes, et receperunt. Q. Fabium ,
qui
caput legationis ejus fuerat, boc quoque nomine praelatum
tot egregiis viris existimo ut a censoribus M'. Curio, L. Pa-
,
pirio princeps senatus legeretur :

quum nobilitate domus, et
paternis meritis, simul consulatibus duobus totidemque
triumphis, nulli jam honori impar videretur.
XLVIll. Iisdem consulibus M’. Curius censor Anienis
amnis aquam in urbem ducendam locavit, cx manubiis ho-
stium. Ex quibus adeo privatim ditari noluit, ut aliquando,
quum a malevolis interversa: pecunia- argueretur, gutto
ligneo, quo ad sacrificia uti consueverat, in medium pro-
lato, juraverit, se nihil proeterea hostili suam in
de prceda
domum intulisse.y\r profecto tum rerum gestarum magni-
tudine, tum etiam aliarum virtutum illustribus experimentis
meritus, ut qu.xdam ejus insigniora dicta factaque modico
excursu annotentur. Neque vero indignum, aut historia-
condenda: officio alienum judico ea referri, per qu® homi-
nes in repiiblica versaturi, haud sane minus quam consiliis
operibu.sque militaribus, ad felicitatem ex virtute petendam
instruantur, flello sabino quum tantum praed® fuisset, ut
tum primum Romanos gustum divitiarum cepisse scriptor
histori® Fabius autumet, Curius nihil ex tam opulenta vi-
ctoria, pr®ter conscientiam famamque, sibi vindicans, in
pristina paupertate duritieque mansit : etiam public® con-
tinenti® magister idem idoneus, et severus custos.
XLIX. Agri enim captivi parte maxima publicata, pri-
vatis haud amplius quaterna dena jugera viritim divisit
quum senatus majorem ei portionem assignaret, eodem
ipse,
quem c,Tteris dederat agri modo contentus fuit, malum esse
civem dictitans, cui non idem, quod aliis, satis esse posset.
§ XLVIT. Marm. Capilul. — Jiwt. XVItl, a, — Val. Maxim. IV, 4,9. —

Taril.Ann. II, S~. — Zonar. — Fronf. dc Aquaedact. — Plin.VH, 41. —
XLVIII. Aucl. dr Vir. ill. c. .“io. — Strah. I.V.
Digiiized-bjrCoogle
IN LOC. LIB. XIV LIVIANI. 3ig
Hoec deinde in Sabinis villa Curiana fuit, in qua forte rapa
torrentem victi nuper Samnites quum adivissent, ingensque
pondus auri afferrent i\ono'.Ego hcec, inquit, in fictilibus
meis esse malo, et aurum habentibus imperare. Cui vilke quum
vicina pnedia senior Cato possideret, eo ventitabat crebro,
tcnuemque casam et rusculum quod vir tantus post tres
, ,
triumphos manibus suis foderat, cum recordatione vitai

nbstinenti.ssime acts contemplatus, animum ad parem con-
stantiam, antiquae simplicitatis et virtutis aemulatione com-
ponebat. Et profecto viris haud aliis opus fuit ad imperii
futuri tam firma ponenda fundamenta, quae et impositam
molem perferre possent, et non exteris modo concutien-
tibus resisterent, sed ipsis quoque domesticis vitiis aegre
vixque convellerentur.
§ XXIX. — Plui, in Apopht. — Front. Strat. IV, 3, — Plin. XVIII, 3.

— Auci. de Vir. ili. — Ctc. iu Catone, cap. i6. — Plurarcb. in Cat. maj.
Digitized by Google
,
JOANNIS FREINSHEMII
SUPPLEMENTORUM
LIVIANORUM
LIBER QUINTUS
IN LOCUM LIBRI DECIMI QUINTI LIVIANI.
^»1 9
EPITOME
LIBRI DECIMI QUINTI.
VictU Tarentinis pax et Uherta.s data est. Logio campana ,
quae Rhegium
occupaverat ,
obsessa , deditione facta , securi percussa est. Quum le-
gatos Apolioniatium ad senatum missos quidam juvenes puUassent

dediti sunt Apollonialibus. Picentibus vicli.s pax data est. Coloniae
deducte, Ariminum in Piceno, Beneventum in Samnio. Tunc pri-
mum populus romanus argento uti coepit. Umbri et Sallentini victi
in deditionem accepti sunt. Quaestorum numcru.s ampliatus est ,

ut
essent octo.
1. OupERATis post mulu certamina valiillssimis hostibus,
partaque per Italiam pace, supererat ea deliberatio Palri-

l)us, quemadnioduni victoria bene uterentur. Mulctari parte
finium omnes, qui arma contra tulerant, populos placuit :
severiore adversum Tarentinos vindicta, quanto intempe-

rantius offenderant arma navesque tradere jussis , muri
:
quoque diruti sunt, tri1)utumque civitati impositum pax :
modo < um libertate concessa. Nihil deinde visum antiquius,

quam perfidiam puniri legionis, quae Rbeginis dolo circum-
Digilized by Coogie
,,
JO. FREINS. SUPPL. IN LOC. LIB. XV. $21

ventis, oppidum eorum decimum jam annum pro suo pos-
sidebat. Hi quum ante providissent, romanis rel>us quotidie
suum scelus inultum non tore, quidquid ad
laetioribus,
communiendam urbem viresque defensioni parandas per-
,
tinebat, sollicite administraverant: non ignari, quod fraude

vique partum esset, nisi iisdem illis artibus diu retineri
non posse. Praeter insitam ferociam freti erant amicitia .Ma-
mertinorum; successuque adversus Carthaginienses, deinde
Pyrrhum ,
quo urbis suae animoruinque fortitudinem ex-
perti fuerant, hostibus ab obsidendi consilio cito depulsis.
Itaque in tantum creverant rebellium et desertorum animi,
ut Crotonem prodentibus quibusdam capere ausi, pratsidium
romanum trucklare, urbem diruere sustinuerint.
II. Igitur L. Genucio,qui cum C. Quintio consulatum eo
anno gerebat, mandata est ultio cumpulsisque intra ma-nia

:
perduellibus urbs obsessa. Sed illis suas et Mamertinorum

vires non instrenue opponentibus, quum incommoda qua>
dani passus consul etiam rerum necessararium penuria labo-
raret,ab Hierone, qui Syracusis principatum obtinebat,
est. Hic enim Mamertinis infen-
fiaimento et milite adjutus
sus, etiam socioseorum llbegium tenentes oderat: incre-
mentis quoque Romanorum, ut eorum animos ad usum
sequentium temporum beneficiis occuparet, movebatur. Sic
ad extremum ad deditionem urbe coacta, Mamertinos certis
conditionibus adstrictos dimi.sit consul, perfugas et latrones
quorum multi Rhegium, velut ad asylum concurrerant, af-
fecit supplicio : legionarios autem milites abduxit Romam
ut de ipsis senatus statueret.
III. Magnum inde publicae severitatis exemplum sequitur.
Senatus primum omnes, qui adducti a consule fuerant, in
carcerem condi jussit, ut inde ad supplicium capitis prome-
rentur. Deinde, quum intercessisset senatusconsulto tribu-
nus plebis M. Fulvius Flaccus, denuntians, ne in capita civium
romanorum adversus leges et morem majorum animadverte-
5 I- Zonaras. — Liv. Epit. XV. — Polyb. X, — 7.

'
Oros. IV, 6 . — If.
Zonar. — - Liv. Epit. XV.

III.
Digitized by Google
:
,39.2 JO. FREINSHEMII SUPPLEM.

retur; constantia Patrum trihunitii clamores spreti sunt
suppliciumque de nocentibus sumptum. Nc tamen invidia
facti tam acerbi ,
plebisquc niuestitia gravior foret ,
si tanta
lioniinum multitudo eodem tempore interficeretur; sin-
gulis diebus quinquaginta ducti sunt, quos virgis caesos se-
curi percusserunt. Senatus etiam corpora sepeliri ,
mor-
teinqiie cnjusquam eorum lugeri vetuit. Decius Jubellius,
qui ad eam usque diem oculis suis superstes vixerat, ut
majore cum dolore moreretur, in carcere manus sibi attulit.
Plures auctores sequutus legionem totam , hominum millia
quatuor Iloraa; in foro securi percussa retuli.
IV. Sed verius puto, quod a Polybio traditur, ex ea le-
gione vivos in potestatem venisse admodum trecentos; reli-
quum numerum, dum urbs capitur, ferociter repugnando ceedi
maluisse, non ignaris omnibus, post delicta tam enormia,
nihil aliud, quam plures cruciatus, mortemque
ex deditione
graviore cum ignominia conjunctam exspectari posse. Urbs
rhegina prioribus incolis quod eorum usquam reperiri con-
,
quirique poterat, cum libertate legibiisque suis, reddita est.

Hoc justitiae fideique documentum romana' civitiitis existi-
mationem largiter auxit: neque minus amoris eo facto, quam
per arma metus apud ,
italieos vicino.sque populos quaesitum.
C. deinde Genucii ,
Cn. Cornelii consulatus bellum enm Sar-
sinatibus habuit. Umbrorum ea gens Apenninum incolen-
tium ,
quibus causis iti arma fuerit acUi, quaque spe formi-
dabili jam Romanorum potentiae se opposuerit, silentibus
scriptorum reliquiis, divinare non potui. Totius etiam belli
series penitus intercidit, nibiique ad nos ex veteri rerum
istarum memoria pervenit, nisi quod a Cn. Cornelio de Sar-
sinalibus triumphatum est.
V. Asperrimam bis consulibus hiemem fuisse Romae tra-

ditur , ut arbores emortuo succo aruerint ,
Tiberis densa
glacie concreverit, jumenta et pecudes inopia (>abuli conta-
buerint : tantaque fuit inclementia caeli, ut in foro romano
§ III. Valer. Maxim. II, 7, i — Fronl. IV, — Appian. apud

5. i. Vales. —
s IV. U». XXVIII, a8, el XXXI, — Polyb.
il. I, 17, et II, 16.
'
Dlgitiz^ by Google
IN LOC. 1,1 B. XV LIVIANI. 3a3
nives horrenda? altitudinis prr dies i|iiadraginta
continuos
duraverint. Res inusitata, ut (it, a mullis prodigii
loco lia-
hiui, vehementi terrore hominum animos
perculit; inten-
tiore statim metu, quum Q. Ojrulnio Gallo, (i.
Kahio Pictore
ma^stratum ingressis multa cerneremur ostenta inulta
,
nuntiarentur. Roma? enim tcdes Salutis, et pars
niuii sub
eodem loco, de cselo tacta. Lupi tres ante lucem Urbem
ingre.ssi semesum c.adaver intulerunt,
membratiiuque lace-
ratum, in foro, ipsi strepitu hominum exterriti, relique-
runt. lormiis mamia fulmine sa?pins icta disjectaque nun-
tiabantur: et in agro caleno diducta repente
terra Hainmam
erupisse al.itam qtue triduo toto flagrans quinque
, agri jugera
usque in cinerem exusserit ut non modo fruges
, eo foco
cunctae,.sed etiam arbores radicitus emorerentur.
Phis ea
Roma?, quam calamitatis attulit. Nihil enim
res timoris
ma-
gnopere consequutum est, nisi quod bellum a
Picentibus
ortum, annoque sequente confectum, eam quoque
regio-
nem ronianic ditioni adjecit.
VI. Interea in Urbe signandi argenti primum
initium fuit,
auctis jam successu rerum opibus, quum ad eam diem a?s
tantummodo Roma? in promiscuo pecunia? usu fuisset,
tum
autem denarii quinariiqiie ex argento cusi qui
pro ,
libris
totidem a?ris essent; aliique minores, qui dupondio et se-
misse quum a-stimarentur, ex re sunt sestertii appellati.
Mo-
neta ilicta quod in tede Junonis Capitolina cuderetur.
,
Cognomen enim illud inditum Junoni fuerat, quoil bello

Pyrrhi et tarentino
consulentes de pecuniarum inopia Ro-
manos monuhict pecuniam non ciefore justitiam et arma
^
colentibus. Con.sules Q. Gallus, C. Fabius

ad comprehen-
dendum Lollium .Samnitem profecti sunt qui quum
okses :
Roma? fuisset, clam ehipsus, castello quodam occupato

fa-
ciebat lat.-ocinja, populariumque animos vix adhuc certa
pace compositos ,
ad defectionem incitabat.
s v. Coinra. C«pit.— Zon»r. — Aur. de Dei, Civ. 111, Oros. IV,

— Eutr. I. II. _ S VI. XV. _ Zooar. —
Liv. Epit. Plin. XXXIH, 3.
4.
— Suid
in M^vTiTa»
3a4 JO. FREINSTJKMII SUPPLEM.
VII. Atque is quidem cum colleclitia et maximam par-
tem inermi turba non diu restitit; in Caricinis (ea quoque
Samnii pars est, Frentanis propior) laboris periculique plu-
.sculum fuit. Dum locus munitus, qui prwdarum Lollio rece-
ptaculum fuerat, expugnatur; ancipiti casu, ex spe magna

in timorem, ex timore ad victoriam .subito ventum est. In-
ducti quidam ex propugnatoribus impunitatis pacto, nocte
sublustri Romanos intra nimnia receperunt. Concurrentibus
ad tumultum oppidanis, quum manus conseri coepis.set,
magna vis nivis repente caelo delap.sa conspectum eripuit
prxliantibus. Ea res Caricinis adversus locorum ignaros ita
profuit, ut maximo in discrimine romana signa versarentur:
jamque prope aberat , ut cogerentur referre pedem , quod
inter tenebras fieri citra iiAignum detrimentum nequibat;
quum subito, ces.sante nivium t~asii, reddita luna est; cae-
coque metu liberatis promptum ad victoriam iter virtute
partum. Ea; turb* impedimento videntur fuisse, ne Picentes
iis consulibus perdomarentur.
VIII. Inseqiiente autem anno P. Sempronius Sophus, Ap-

pius Claudius Ca;ci F. Crassus consulatu inito bellum illud
aggressi , rem ex sententia confecere. Sub eadem ista tem-
pora in Piceno, qui ager Senonum Gallorum fuerat, Arimi-
num colonis occupari placuit; Maleventum in Samnio sed :
nomine, quod ominosum e.sse videbatur, mutato, Beneven-

tum colonia dicta est. Sabinis, qui ante aliquot annos ac-
cepti in civitatem fuerant, tum suffragii quoque jus datum.
In Umbria res etiam a (ilaudio gesta?, Camarinumque oppi-
dum captum : incohe sub corona venditi sed quia parum
;
liquida fide gestum ab imperatore bellum videbatur, utili-

tatem populus romanus justitia* posthabuit : comjuhitosque
Camertes redimi nh emptatibus, receptisqne in civitatem locum
ad habitandum in Aventino colle assignari, et privdia sua
restitui, jussit.
IX. At picentina; victoria; majus gaudium fuit : resqiie
§ Vn. Ptolem. — Zonar. § — VIII. Eutrop. !. II. — VeU. I, i4- —

Kpit. XV. — Val. Max.TI 5, i.
,
— Pigb. in ann. 485.
Digitized by Google
,
IN LOC. LIB. XV LIVIANI.

digna visa, quae denariis argenteis nuper cudi coeptis im-
pressa, et pluribus statim innotesceret, et ad memoriam ser-
varetur posteritatis. Nummos Picum repraesentantes, Saturni
lilium (nain is gentis auctor creditur) et ab alia parte dex-
tram a magistratu romano porrectam supplicanti, ex sena-
tusconsulto cudendos curavit Q. C*dicius Quinti filius. Et
certe luculentam ea gente pacata virium accessionem factam
vel inde constare potest,quod trecenta sexaginta Picentium
millia in fidempopub romani venisse traduntur. Eo bello
triumphum consules meruerunt duxerimtque insigniore :
tamen P. Sempronii gloria, quod adversus validiores hostium

copias , periculoque et contentione majore certaverat. Res
enim prodigiosa tum accidit, ut instructa utrinque acie, sub
ipsum committendi praelii tempus, terra subito moveret.
X. Sed consul apta tempori oratione territos militum
animos confirmavit haud minus hostes religione non neces-
:
saria perturbatos dictitans, ejusque inctoriani fore, qui ex-

cusso inani metu adversarium sui non bene compotem prior
Templo deinde Telluri dem voto, si populo romano
invasisset.
victoriam dedisset, impetum in hostes fecit. Neque bi se-
gnius excepere certamen , caedesque tam atrox fuit , ut etiam
minor evasisse dicatur. Ab boc prae-
victoris exercitus pars
lio
,
quum
alia Picentium oppida , tum caput gentis Ascu-
lum, murisque tutissimus locus, Sempronio se dedi-
situ
derunt. Hujus deinceps exemplo Picentium omne nomen
imperata facere pollicitum, a senatu pacem obtinuit. Jam
Italia tota, qua siculum ioniumque mare spectat, perdo-
mita , soli restabant Sallentini
,
qui ad extremas Itabte oras
colunt, qua mare superum ionio committitur : ad hos igitur
a Picentibus bellum veluti contagione quadam pervasit
,
iisque M. AtiUo Regulo, L. Julio Libone consulibus indictum

est. Crimini datum quod Pyrrhum ex Epiro venientem
,
portubus oppidisque suis recepissent.
$ nt. Plin. XXXIU, 3. — Coi. triumph. — Entr. lib. II. — § X. Front.

.Strat. I, la. — Flor. I, >9 «t ao. — Oroa. fV, 4. — Stnbo, lib. VI. — hir.
Epit. XV. — Eutrop.

:
3i6 JO. FRFJNSUEMII SUPPLEM.

XI. Caetenini commoditas portus brundusini, qui eodem
vento spirante et dimittere naves potest, et accipere, faci-
lisque inde in Illyricum et Epirum trajectus, quodque op-
portunius videbatur ipsis Italia* liiiibus imperium terminare,
veriores lielli causa* putabantur. Triiiinpbarunt ex his amlto
consules una die, ([uae fuit octava Kalend. Februar. Fusis
acie Salientitiis ,
nobilissimum eu tractu oppidum brundu-
siuum ceperant ; aliaque prospere gesserant : adjuti, ut fere-
bant, a Pale pastorum dea, qua* prceniium victoria; petiisse
ultro dicitur, ut a-des sibi Roma; dedicaretur. Majori parte
Sallentinorum ab his subacta, victoriam sequentis anni con-
sules absolverunt. Xumerius Fabius C. F. M. N. et D. Junius
D. F. I). nepos Pera fuere. Ab bis Umbri simul atque Sal-
1. Illini in deditionem accepti.
XII. Sic universa jam Italia perpacata, qua maribus et
amne Pado finitur, e vestigio per insulas propinquas, et ad-
sitam ioriio hadriaticoque pelagoque continentem ,
aliorum
spe, aliorum formidine celebrari romana magnitudo ccepta
est. Xam quibus studium erat per injurias vicinorum cre-
scendi, suis consiliis impedimentum a Romano metuebant
aliis ex diverso praisidium istud adversus impotentiam adver-
sariorum ,
tanquam (bvinitus oblatum amplexantibus. Primi
omnium Apolloniat» missis Romam legatis in amicitiam
recipi petierunt. Urbs illa sexaginUi stadiis a mari recedit,
a Uorinthiis et Coreyrasis condita, commodumque portum
habet, qua proximus iii Grseciam a Brundusio trajectus est.
Illyrica; macedonica;que circum gentes colunt igitur inter :
potentes et i*upidos libertatem suam ®gre tuebatur. Ab

senatu non tam civitatis ejus opes, quae tenues erant, quam
spem futuri, et apertam ad majora occa.sionem reputante,
perqii.im humaniter accepta est legatio quo gravior mox :
vindicta fuit iu quosdam ordinis senatorii juvenes, qui le-

gatos oru contentione pulsaverant.
XIII. Q. enim Fabium neque magistratus dignitas, aedi-
§ XI. Enn. lib. VI. — Zonaras. — Colamn. tnumpb. — Flor. I, 20. —

Liv. Epii. _ S Xil. Strab. lib. VII. — Liv. Epit.
isrAiiiogle
IN LOC. LIB. XV LIVIANI. 3^7
liutem enim gerebat, neque generis amplitudo tutata est,
quin Apolloniatibus ob eam noxam dederetur. Deditus est
etiam Cn. Apronius itidem a-dilis , ejusdemquc rulpie reus.
Hos igitur per feciales legatis ApoUoniatonun tradi, quies-
toremque cum. his Brundusium ire senatus censuit ,
ne quid
in itinere legatis a deditorum propinquis amicisvc noceretur.
Magnum sane documentum sed non inferius
fidei publicae ;
prudentiae quum enim opinione justitiae nationum extera-

:
rum animos ad amicitiam suam attrahere desiderarent;

magnopere intererat , injurias eorum , qui primi ad societa-
tem jungendam venissent, quam accuratissime vindicari;
neque enim quidquam destinatis eoixim tam inimicum heri'
potuisset, quam si commissum esset, nt et Apolloniatas
facti sui, et alios exempli poeni teret; atque ab hac utilitate
receptum, constanterque secutis etiam temporibus serva-

tum est, ut qui legatos civitatis liberae pulsavissent, iis,
quorum erant legati dederentur. Ca:terum Apolloniatae de-
,
ditis in suum oppidum adductis, plus se commodi ex huma-

nitate, quam ex vindicta consecuturos prudenter arbitrati,
,
domum incolumes remiserunt.

XIV. Hoc anno ab utroque consule, bini sunt triumphi
ducti. D. Junius ante diem quintum Kal. Octobres, Nume-
rius Fabius ante diem tertium Nonas ejusdem mensis de
Sarsinatibus Umbrorum populo triumpharunt iterum Ka- :
lend. Febr. Fabius, Nonis Junius de Sallentinis et Messa-

piorum gente , quae Sallentinos accolas auxiliis juverat. Is
finis eo tempore bellorum italicorum fuit; nam quod anno
sequente, Q. Fabio Gurgite tertium, L. Mamilio Vitulo con-

sulibus , ad Volsinios gestum est, non cum justis hostibus
bellum , sed adversum scelesta servitia pro sociis ultio fuit.
Etruscorum gens opulentissima Vobinii fidem populi ro-
mani contra servos quondam suos implorabat. Usi enim
inepto consilio, sive quod superioribus bellis attritas vires
ita recreari posse sperabant ; sive deliciis ipsi diffluentes ,
ar-
S Xin. Dionyi. ipud Valei. — Zoiura*. — V«l. Hax.TI, 6, — 5. I/. 17,

K. d« Legation. I, tit. 7.
: ;,
3a8 JO. FRElNSriEMII SUPPLEM.

morum laborem fugiebant ; servis libertate et eivitate dona-
tis, ea permiserunt. Inde communicatis etiam honoribus in
senatum legi, magistratuscjue fieri coeperiuit.
XV. Ita brevi oppressis veteribus civibus ,
translataque
in se republica, datam a dominis libertatem adversus ipsos
insolentissime exercuerunt. Matronas honestas virginesque
per vim constuprari maritis parentibusque de injuria con-
:
querentibus pro vindicta legum contumelias et ludibria ,
rependi : arbitrio petulantissiniorum nebulonum rapi, trahi,

vexari omnia Volsiniis jam in morem venerat. Neve prae-
tereatur insigne monumentum quem ,
ad finem servilium
animorum belluina impudentia pos.sit procedere J si nacta
potentiam fuerit; lege lata sanxerunt, uti libortinis ia patro-
norum filias ac lusores stuprijus esset :Jloremque 'virginis in-
genuo nupturat primum aliquis ex suo ordine delibaret iScA-
sinicnscs igitur veteres quum neque ferre diutius miserias
,
istas, neque propulsare viribus suis possent, consilio clam

inter se habito ,
legatos Romam mittere decreverunt. Ii
secretis precibus impetrato ,

uti privatis in asdibus 'senatus
cogeretur perniciem enim sibi, si res emanasset, impen-
dentem prospiciebant oratione : flebili calamitates urbis suae
exposuerunt; qua moti Patres, opem miseris ad recupe-
randa pristina jura promiserunt.
XVI. Sed haec quum acta secreto putarentur, iis, qui fue-
rant .accusati, per Samnitem quemdam indicata sunt. Is,
quum in aedibus, ubi senatus convenerat, hospes domini
aegrotaret ,
per oblivionem eo in loco relictus exceperat dicta
prodideratque. Quaestiones igitur de legatis Roma reversis
habitae sunt; compertoque negotio, et ipsi et principes alii
civitatis crudeliter interfecti. Eo justior inferendi belli causa
visa : missusque cum exercitu Q. Fabius cos. occurrere ausos
in fugam vertit ,
magnumque fugientium numerum cecidit
caeteros, qui intra munimenta se receperant, actis operibus
oppugnare instituit; sed illis non segniter resistentibus,
S XtV. Flonis, I, 2 1. — Jo. Antioch. apud Yalea. — § XV. Zonaras. —

Val. Max. IX, i , 2. .— Anet, de Vir. iU. cap. 36.
Digitized by Googie
,
ITN LOC. LIB. XV LIVIANI. 3ag

quum levia, ut solet ,
certamina crebro fierent, consul, dum
incautius inter tela versatur, vulnus accepit ,
et in ejus deinde
curatione decessit. Obsessi, casu eo cognito, eruptionem
summis viribus fecere ,
sperantes ,
exercitum interitu ducis
turbatum, si subito invaderetur, a moenibus submoveri
posse.
XVII. Verumtamen eventus preelii contra dedit excepti :
romanis et in urbem iterum cum clade

ferociter a militibus ,
compulsi sunt. Huic ego pugme Decium Murem praefuisse

crediderim hic enim legatus esse Fabio, et post necem ejus
:
donec successor veniret bellum administrare potuit atque

,
:
inde esse reor, quod apud negligentiores historicos, Volsi-

niensis belli ca-pti finitique titulus Decio Muri ascriptus est.
Censores eo anno creati Cn. Cornelius L. F. Cn. N. Blasio,

et C. Marcius, qui quum antea quoque censuram gessisset,
in hoc honore Censorinus appellatus est. Memorahilis hujus
quam non am-
Marcii moderatio fuit, qui accepta potestate,
biverat, populum ad concionem vocatum gravissima ora-
tione increpuit quod magistratum illum his eidem manda-
,
visset , cujus tempora, non aliam oh causam, quam quia

nimia potestas ejus esset , coarctanda sihi majores judicassent.
Inde profecta lex est, qua cautum, ne quis censor iterum
Jieret.
XVIII. Eodem anno qusestorum numerus ampliatus est.
Quatuor hactenus suffecerant urbani duo ; totidem ad
:
bellum exeuntibus consulibus adjungebantur. Sed proximis

aliquot annis, aucta majorem in modum repuhiica, vecti-
galibusque ac portoriis multis accedentibus, duplicari nu-
merum istum necesse Appius deinde Claudius , qui in
fuit.
magistratu Caudex cognominatus est, et M. Fulvius Flaccus

consules sequuntur annus coepto primum adversus Poenos
:
in Sicilia bello memorabilis. Tum enim inter duas potentis-

simas civitates inimicitia* primum erupere , quae mtdtos post
annos, illatasque et acceptas horrendas clades, non nisi al-
S XVI. Juliii» Obsequens, tle Prodigiis, cap. S7. — § XVII. Suri, de

Viris illustribus, c. 36. — Marm. Capitoliu. — Val. Max. IV , i. 3.
33o 30. FBEINS. SUPP. IN LOC. LIB. XV.
terius excidio Gniri potuerunt. St;d prius de Carthagine quae-
dam altius repetenda sunt, quam ad bellorum istorum expo-
sitionem accedamus : erunt enim his in rehus enarrandis
multa intellectu judicatuque diiliciGora ,
nisi primum origo
urbis et incrementa cognoscantur.
$ XVUJ. Plui, io CorioUn. cap. i. — Liv. Epit. XV. — Tacit. Anoal. XI,
sa, 6.— AgelJ. XVU, a.
Digilized by Google
JOANNIS FREINSHEMII
SUPPLEMENTORUM
LIVIANORUM
LIBER SEXTUS
IN LOCUM LIBRI DECIMI SEXTI LIVIANI.
EPITOME
LIBRI DECIMI SEXTI.
Origo CarthaginieDsmm et primordia tirbts eoiom referuntur contra :
quus et Hieronem regem Syracusanorum auxilium Mamertinis feren-

dum censuit senatus ;
quum de ea re inter suadentes , ut id fieret ,
dir^suadcntesqiie contentio fuisset. Transgressis tum primum mare

equitibus rumanis ,
adversus Hieronem saevitus heue pugnatum. Petenti
pax data e.st. Lu.strum a cetisoiihus conditum est censa sunt civium
:
capita ducenta nonaginta duo millia ducenta viginti quatuor. O. Juuius

Brutus muiius gladiatorium iu honorem defuncti patris edidit primus.
Colonia ii:'sernia deducta est. Res prieterea contra Pobuos et Volsinios
prospere gestas contiiiet.
I. Carthagisem a Tyriis Pliocnicibus conditam esse,

pr®ter veteris historia; fidem ,
etiam perpetua civitatum is-
tarum ,
donec floruerunt
amicitia pnelerea linguae nunc
, ,
quoque manentis manifesta similitudine, certum atque

te.statum est. Ex ea gente ferunt Elisam, quae et Dido cogno-
minata est filiam Agenoris Belo geniti quod Pygmalionem
,
,
iisdem parentibus ortum ob injustam mariti sui Sichaei cte-

,
dem odisset, patria profugam, eum Africae sinum, penin-
Digitized by Googie
,
33a JO. FREINSIIEMII SUPPLEM.

sulamque in qua post condita Carthago fuit, tenuisse :
par-
vis admodum rei tantae initiis, ac potentiae, quae deinceps
consecuta est ,
spem nullam ostentantibus. Quippe non
plus terrae ab incolis emisse Elisa creditur, quam corio bovis
amplecti posset hoc in tenuissima lora dissecto majus ali-
:
quanto spatium, quam venditore! intclligebant peti, com-

prehendit; arrique struendae suffecit locus, quam ex eo Byr-
sam appellatam putant. Inde multis , commerciorum gratia
cum advenis colendorum, sedes juxta statuentibus, quum
jam instar civitatis effectum esset; Afrique mansuetos ho-
mines et divites sccum retinere cuperent facile as.sensi sunt :
venientibus ab Utica legatis, qui suo exemplo (nam et Utica

colonia 'Fyriorum erat) ad condendam iis locis urbem horta-
bantur. Ita convenit, ut Afri sedem oppidi Pheenicibus con-
cederent; hi annuum eo nomine vectigal penderent Afris.
II. Operi perfecto Elisa lingua sua nomen imposuit Car-
thadas quod urbem novam significat; Graeci Carclutdona,

Romani aberrante, ut fit, pronuntiationeCarthagineni vora-
verunt. Fa quum et vicinos faventes, et populum industrium,
et, quod maximum est, sapientem roginain haberet, admi-
randis incrementis brevi convaluit. Haec- ante roinanain ur-
bem conditam anno circiter septuagesimo acta vidc-ntiir:
nam inter auctores, ut in re tam antiqua, parum convenit.
SedElisae quemadmodum vita casuum varietate nobilis, sic
etiam iiumioranda mors fuit. Iarbas afric^nae cujusdam gen-

tis regulus nuptias ejus ambiliat, ni assequeretur, bellum
minitans; sed illa câstitate insigni, et mariti prioris amore,
nuptias adversabaturbellum rebus adhuc nascentibus et
:
igitur tempore ad deli-

teneris exitiosum fore intelligebat :
Iterandum sumpto, quasi tandem vicisset animum , et ad

nupfias africanas adduxisset; in extre-ma tum urbis parte
rogum exstrui\\xsiH, priusquam novum matrimonium ingre-
deretur, Sicheeo suo inferias daturam praiferens tum hostiis :
multis immolatis ad ultimum ipsa conscendit pyram , et

,
S I. Boebart. Chanaan, — JusC. XVIII ,

5. — Appian. Ljbic. — Strati,
lib. XVII Li». XXXIV, 6i. — VeU. I, a, 6.

IN LOC. LIB. XVI LIVIANI. 333
gladio, quem .secum attulerat, sibi mortem conscivit; cari-
tate viri et civium proprix incolumitatis curam superante.
Retulerunt Carthaginienses quam potuere gratiam : et admi-
ratione virtutum ejus, tlonec respublica salva liiit, pro dea
venerati sunt aedes in loco, ubi vitam exuerat, structa
: : ipsa
Dido sermone suo viraginem Poeni vorant) appellata.
(sic
III. Quum
deinde nemo unus successione regni post
Elisam dignus haberetur, mixta optimatium et populi po-
testate gubernari civitas ctepit. Regia tamen appellatio ma-
nebat, sed ii lacedtemoniis regibus similes erant; nisi quod
nulli certa; domui addictus bonos, ut quisque nobibum di-
vitiis et virtute catteros anteibat, mandabatur. Hi foris bel-
lorum administrationem habebant ; unde praetores atque
dictatores a Romanis , potestatem eurum cum sua republica
comparantibus appellari solent domi principes consilii pu-
,
:
blici erant cum eo de negotiis civitatis statuebant de ma-

: :
joribus rebus referebatur ad populum ;

ejus judicium in dis-
sensu regum atque senatorum valebat : eidem jus erat etiam
adversus placita regibus et consilio sciscendi ,
si forte con-
tra rempublicam esse (id auteni licebat cuivis coarguere)
viderentur. Qua; nimia populi potestas ,
cum assentatorum
studiis, utfieri amat, in immensum augeretur, sequentibus
temporibus Cartbaginicnsium rebus vehementer nocuit in :
senatu porro seniores triginta quasi sanctius consilium erat:

et bornm in ordine universo plurima vis. Decoris publici
diseiplinaetpie custodiam censoria potestate pra;fectus nio-
rutn exercebat.
IV. Successu temporum, majoribus jam populi Carthagi-
niensis opibus, plures ad bellum imperatores deligi cospe-
runt. Ex quibus praecipua* virtutis et felicitatis Mago, quum
duos filios suis artibus instructos reliquisset, atque easdem
illi quttque numerosiori jam soholi veluti per manus trade-
§ II. Cato ap. Sotin. — Bemegg. ad Just. X.VHI, 6 , 9 . — Sil. Ital. 1. I, 81 .
— Serv. in Virg. ^n. . 344. — §

I, III. Aritt. Polit. 11, ii. — Boiigar».
ad Ju»t. XXX, a, 7 . — Polyb. VI —

, 49* Liv. XXX, 16 . — Corn. Nrp. in
Hamii. cap. 3.
reiit, evenit, ut ejus familix nimia potentia novis remediis
coercenda videretur : creatique centumviri penes quos de ,
ipsis quoque ducil)us judicia forent : forinidal)ilis potestas,
vel amplitudine juris ,

vel diuturnitate temporis
,
perpetui
enim erant; quum jam reges ipsi non in perpetuum, neque
longum adeo ad tempus, sed annui crearentur ; quos domi
frequentius Suffetes, id est, judices nominabant, consulibus
Romanorum similes. Sed centumviros insolentius se geren-
tes lex Hannibalis in ordinem coegit , sancito , ut in sin-
gulos annos judices legerentur, neu quis biennium continuum
judex esset.
V. Sacra maxime Tyro advecta colebant; quxdam etiam

post assumpta. Junonis cultus pnecipuus neque levis jEscu- :
lapii,cui magnificum templum in ipsa urbe struxerunt. Apol-

linis etiam locuples a'des fuit, laminis aureis tecta, cum ce-
lebri simulacro, quod excisa Carthagine Romani avectum,
juxta circum maximum collocaverunt. Ad Herculem vero
Tyrium quotannis magna cura delectam navem cum de- ,
cimis annuorum proventuum, aut partarum bello manubia-

rum, mittebant. Ab iisdem conditoribus suis, alium etiam
ritum horrendae religionis hauserant ut Saturno quem ipsi , ,
Belum vocant, quotannis victima humana facerent cujus :
immanitatis reliquiae ne cum ipsa quidem urbe tolli penitus

abolerique potuerunt. Caeteros civitatis inores plerumque
commerciorum utilitas moderabatur quibus gens 'natura :
et majorum institutu deditissima, prudens imprudens om-

nes suas rationes consiliaque accommodabat.
VI. Hinc inevitabili malo , divitiarum admiratio honosque
comitia corrupit magistratuum; virtutem pecuniae .subjectam
debilitavit; pupulum inflammavit opum cupiiUlate, fruu-
dumque et mendaciorum servili consuetudine infecit; rem-
que publicam harum rerum se studio totatn tradere compu-
S IV. Juslin. XIX. — Comti. Ntp. — Livius, XXX, XXXIII, 7, et 4ti.
— § V, Virg. .^‘neid. lib. I, 19. — XVII. — Appian.

Slrah, lib. > in Punicis.
— Pluurcb. in Flamin. c. i. — Pulyb. CXIV,
legat.— Diodor. XX, 3., r4.
— Just. XVIIX, Q. — Hieron. in Ua. —
c. 46.XXXIX, 5,Plin. 37.
Digilized by Googie
, ,

Iit. Inde enim processit, ut neque fidei inultum in punicis
fmderibus, et virium publicarum longe niaxinia pars in clas-
sibus esset; pedestris militia, robur atque firmamentum

omnis imperii , nullo equestris aut modico in honore usu-
que quoties terra bellandum, mercenariis copiis res gere-
:
retur; quarum neque caritas ulla in rempublicam, et fides

venalis, et discordia molesta, et conspiratio terribilis esset:
adeo non alius hostis, ante ultimum ex-
capitali errore, ut
ciiliuiu, rem punicain tam prope ad extremam desperatio-

nem Neque minor ex ea malorum seges, quod qui
adduxerit.
in magistratibus et in curationibus erant, mutua dissimu-
latione peculatum impune exercebant ut sic quoque minus :
inirandutu esse videatur, si bello inter has civitates exorto,

superioresRomani fuerunt; quorum senatores duris tem-
poribus suam pecuniaiii in publicum conferebant quum ,
Carthaginienses rempublicam babercnt qmestui.

VII. Sed haic vitia cum ip.sa urbe adoleverunt quare :
primum quidem ut infirma et modica , non tegre toleraban-

tur: post aliquandiii sustinere potuit imperii magnitudo, et
quidam singulari virtute duces, quorum maxime opera quid-
quid felicitatis Carthago habuit, comparatum stabilitumque
comperio. .Sed ab initio quidem adversus Afros vectigal pro
solo urbis reposcentes dimicatum est : idque jus non nisi
repetentibus bellum extortum: itide prolatum etiam impe-

rium ; Africaeque pars cultissima sub ilitionem populi ear-
thagitiiensis redacta. In Sardiniam autem, deinde Siciliam
ut trajiceretur, maris opportunitas etillius insulae rudis ad
resistendum barbaries, hujus ob discordias perpetuas po-

tentiorum injuriis exposita pulchritudo invitavit, in Corsi-
cam ex Sardinia facilis transitus; et insula: non opulentis-
simae promptior occupatio fuit. At in Sicilia diutissime varia
fortuna dimicatum est ,
maximasque et .victorias ex iis bellis
et clades Pa-ni retulerunt.

VIII. Hamilcar quidem, Hannonis F. quum trecenta ho-
^ YT. Cicero contra Roll. cap. 35.

— Polyb. 65 67, VI 49 —
I, et , » Ijit.
X.XXm,46,el XXVI,3e. — S VU. IV, 3, XIX, a..— Herod.VIl.

Juat. et
336 JO. 1’KE1NSHEM11 SUPPLEM.
minum millia in Siciliam cleportasset, a Gelone victus, in-
teriit qua calamitate perculsi Carthaginienses abstinuere
:
Sicilia, donec ab iEgestanis, quos Selinuntii premebant,

exorati, Hannibalem Hamilcaris filio Gescone natum emise-
runt. Is Selinunte ac Himera excisis ,
magnam iterum poten-
tiam Poenis in Sicilia comparavit, liuilco Leptinem Dionysii
majoris fratrem duceinque in siculo mari vicit , navesque
cepit aut depressit centum ,
virorum intei'fecit plusquam
viginti millia: multas Sicilite civitates obtinuit, partem quo-
que Syracusarum cepit sed orta repente pestilentia, toto
:
ferme absumpto exercitu , cum paucis eum Carthaginem re-

dire compulit. Neque tamen spem Siciliae occupandae abje-
cerunt Poeni sed paucis post annis cum aba classe Hanno-
,
nem adversus Dionysium bellare jusserunt. Postea Magonem

ab Iceta vocatum et in Ip.sa jam syracusana urbe castra cum
,
peditum sexaginta millibus babentem , Timoleon ejecit. Mox

Hannibalem et Hamilcarem septuaginta millia militum ad-
ducentes idem Timoleon pugna magna vicit , castrisque
'
exuit.
IX. Sed baud temere velocior lis ullo bello majorve con-
vei-sio fortun», quam adversus Agatboclem luit: qui victus
in Sicilia, obsessus Syracusis, nulla evidente spe salutis,
ultro transduxit in Africam bellum, Carthaginiensesque
multis pneliis victos, desciscentibus passim Libybus, in
maximum perLculum metumque conjecit : domum deinde
reversus, Sicilia tota expulit, donec mors regis, et ex ea
turbae ,
spem iterum occasionemque repetendae possessionis
aperuerunt. Exinde, ut diximus, vario inarte cum Pyrrho
bellavere, ad extremum superiores. Interim etiam in His-
pania civitates quaedam stipentbaria? faelie, quum Gaditanis
opem adversus accolas petentibus, cognato populo { nam et
Gades Tyrii condiderant) auxilium (iarthagine missum, vi-
cinas aliquot Hispaniae regiones punici juris fecit.
X. Is ferme Carthaginis status erat, quo tempore lK,'lhim
S VIII. Diod. XllI , 43, et XIV, Go. —

Jiistln. XX, 5 . —
Plutarcb. i«
Timol. c. et 3 o. — S IX. Jiur. XXU, 8,ei XXIII , 4. —
Curt. IV, 4 .
Digitized by Googie
IN LOC. LIB. XVI LIVIAM. 33y
adversus Romanos sumpsere. Siciliam vero, qua punica-
ditioni sulijocta non erat, majori ex parte Syracusani,
et
rex eorum Hiero possideliat ; reliqua Maniertinoruiu
armis
tenebantur. Ii donec Romanorum, qui Kliegium
occupave-
rant, societate uti potuere, sua defendisse non
contenti
etiam punicos syracusanosque lines incursabant : denique
oppida Sicilia* mulla, quo vastationem agrorum,
et alia in-
commoda redimerent, vectigal pendere coegemnt. Sed
ex-
pugnata urbe rbegina, defectoribusque supplicio affectis,
nudati hoc subsidio Mamertini priores opes tueri
nequive-
runt : et amissis ferme, qua* extra Messanam tenuerant,
de
urbe ipsa cum Hierone Syracusano dimicabant. De quo
rege ,
quoniam ipse quoque temporibus eisdem hostis po-
puli romani, mox per annos sane multos socius et
amicus
lideli.ssimus, et ingens ad res constituendas momentum
fuit
paulo copiosius exponendum puto. Nam et in eo rara
feli-
magna virtus, et prudentia* vis eximia fuit : eaque
citas, et
tempestate Syracusanorum opes et floruerunt cum Hierone
et conciderunt.
•XI. Hic igitur nullo neque divitiarum, neque gloria
a
majoribus relicta, nequealio aliquo tali prasidio
adjutus
omnem fortunam suam sibi debuit : non ut plerique
ad
magnam potentiam ex tenui loco criminationibus melio-
rum , aut nece fugave adversantium provectus; sed mo-
destia et in parandis opibus ,
et in habendis, singulari :
recte conjiciens, nullum esse regnum stabilius, quam quod

ita exercetur, ut magis hoc timeant amittere, quibus
impe-
ratur, quam qui imperat. Itaque quum annos quatuor et
quinquaginta pnefuisset, idque iis temporibus, quibus col-
lis® du®
potentissinue civitates de principatu
terrarum sum-
ma contentione pugnabant, ipse nullo foris bello, si
primos
annos excipias, nullis domi in.sidiis petitus, nonagenario
major, quum ad eam ietateui, certo temperantia;
argumento,
sensus integros corpusque lirmum pertulisset obiit
, non :
S X. Polyb. I, g et 10. — S XI. lav. XXIV, 4. — Polybius. lib. VJI^

apud Vales.
III. aa
;
m modo
JO. 1'REINSHEMII SUPPLEM.
carus, sed etiam apud Romanos pariter Graecos-
suis
que magna fama.
XII. Quem et
principatum deponere saepe volentem cives
sui publice prohibuerunt et filius Gelon , qui natus annos
:
plus quinquaginta ante Hieronem decessit, rara inter mor-

tales moderatione regno quam patre carere perpetuo ma-
,
luit, eumque ad extremum usque vitae tempus constanti

fide atque pietate percoluit. Is igitur Hieron ab Hierocle
genitore, qui stirpem suam ad Gelonem veterem Siciliae
tyrannum referebat, expositus est quod virum nobilem :
susceptam ex ancilla prolem pudebat tollere. Sed omni hu-

mana ope destitutum apes, in os jacentis ingesto meile,
per complures dies aluerunt. Eo prodigio, responsisque
aruspicum, qui regiam puero potentiam portendi confir-
mabant, permotus Hierocles infantem recolligit, agnoscit,,
et in spem futune magnitudinis diligenter instituendum

curat tum igitur inter aequales discenti a lupo in turba
:
,
puerorum repente conspecto tabulam ablatam esse aiunt

et mox militia! aquilam in clypeo,
tirocinium aiispiainti
noctuam in basta consedisse. Consilii viriumque indicium
id fuisse creditum est, summique, ob regiam alitem ,
fastigii.
XIII. Sed certiora .signa mox ip.se dedit, forma et robore

corporis eximio: verum ingenii, temperantia;, comitatis,
justitia;, moderationis nomine clarior atque illustrior. Saepe
in acie, saepe adversum provocantes singidari certamine con-
gressus, semper victor, a Pyrrho multis militaribus donis
virtutis causa donatus est. Cujus postea ex genere Gelon,
Hieronis filius, Nereidem in matrimonio habuit. Pyrrho ex
Sicilia fugato ,
quum inter syracu.saniim exercitum et urba-
nus ,
.solenni temporum istorum morbo, iterum orta esset
dissensio ,
Merganam Artemidorus et Hiero
in castris circa
militaribus suffragiis duces creati, consiliis Hieronis, et
amicorum ejus opera, clam intromissis militibus urbem in
potestatem redegerunt. Ibi Hiero excelsum se virum et quan-
ticumque imperii capacem ostendit; nam ex diversis parti-
§ XII. Jusi. XXIII, 4* — Jo* Sîlsb. Polycral. I, |3.
Digitized by Google
:

bus occidit, aut ejecit neminem sed clementia, moderamine,
;
rectisque consiliis composuit mutus, ut non minoribus

ila
studiis eorum, adversus quos venerat, quam a quibus ad-

ductus fuerat, praetor Syracusis crearetur.
XIV. Hic vero rcipublicie curam ut suse toto animo com-
plexus, quum a longo jam tempore vitium istud in Si<’ilia
inolevisse cerneret, ut quoties magistratus cupias eduxis-

sent, vel in exercitu turbaretur aliquid, vel domi novarum
rerum motus orirentur; circumspicere aliquem ca>pit, cui
resurbanas tuto crederet, si quando ipse ad bellum exire
cogeretur. Uxorem igitur duxit Gliain Leptinis, qui magna
inter cives auctoritate, vir etiamcumprimis honestus Gdei-
que tenax habebatur. Ita provisis domesticis rebus adversus
mercenariorum insolentiam, remedium necessarium magis,
quam usquequaque laudabile, commentus est; nam educto
contra Mamertinos exercitu, quum illi juxta Centuripas
occurrissent, aciem ad Cyamosorum amnem hoc dolo in-
struxit, ut inter cives mercenariosque intervallo relicto,
hos committere praelium juberet ,
tanquam ipse cum urba-
nis signis alia parte impeditum et districtum hostem inva-
surus. Ita conductitii majore Mamertinorum numero cir-
cumventi cadunt : ipse, dum horum cotde distinentur
hostes, otiose tutoque syracusanas copias in urbem reducit.
XV. Ad hunc modum repurgato, quidquid in exercitu
aegrum et ad seditiones pronum fuerat urbanum militem
, ,
studiose exercet novas mercenariorum copias conducit

:
atque benevolentia' multorum comparata, remoto auda-

ita
cissiino quoque, reliquis adversus armatum et intentum

niutire non ausis, principatHm arbitratu suo administrat.
Interea Mamertini recenti victoria ferociores, contemptim
atque temere Syracusanorum Gnes populabantur. Adversus
hos Hiero, jam civibus et militi fidens , incunctanter egres-
sus ad ipsam hostium urbem , dimissis passim globis fere
,
vacuam, castra posuit. Cujus intellecto discrimine, Mamer-

tini ad ferendam suis opem expedito cura agmine impigre
s xm. Jiut. XXIII, 4 , et XXVIII, 3.— Paus>n. lib.VI. — Poljb. I. S.
512 .
Digitized by Googie
34*> JO. FREINSHEMII SLIPPLEM.
accurrerunt. Hiero motis cx agro iiianiertino castris Mylas
urbem ,
et in ea milites mille quingentos capit : inde castel-
lis aliquot aliis raptim potitus, Ameselum procedit, medio
inter Agyrium et Centuripas loco situm. Id quoque , licet
munitionibus et prsesidio firmum esset, expugnatum diruit:
pnesidiarios in fidem acceptos sibi militare cogit agrum :
ameselanum Centuripinis Agyrinisque dividit.

XM. Hoc successu rerum alacrior denuo in fines Mamer-
tinorum irruit; Alesum oppidum deditione capit Abacx- :
ninos atque Tyndaritas ipsorum voluntate adjungit. Sic ab

utroque mari proximis Messanae urbibus Hieroni parenti-
bus (nam et etruscum mare Tyndaritani babitant; siculum
Tauromenii accolunt et ipsi Syracusanorum eo tempore
,
socii) Mamertini in arctum coacti, Cio quodam praetore

copias opponunt liosti ,
ad Longanimi amnem in myleo
campo castra habenti. Pugna commissa, quum dubio marte
certaretur; subito in latera Mamertinorum recens impacta
cohors, haud dubiam Hieroni victoriam tradidit; nam ante
pradium Hiero ducentos Messeniorum exsules, fortitudine
etMamertinorum odio pnestantes viros , additis de suo exer-
citu delectorum quadringintis, r^rctVtMW co//c/w, cui TAoraj:
nomen e&t, circumire, hostemque incautum improviso incursu
turbare jusscrat. li mandata gnaviter exsequuti effecerunt,
ut universus Mamertinorum exercitus internecione caede-
retur.
XVII. Cios, re desperata , jam nihil aliud quam mortem
mereri manu cupiens, multis vulneribus affectus capitur, ct
in hostium castra deductus, fidem extorum aruspicumque
praedictionem, alio quam speraverat eventu, comprobat;
nam ante pugnam immolanti vates inspectis extis promise-
ille in spem
rant, yiirc ut in castris hostilibus pernoctaret. Id
victoria; trahens, sero se ambigua praedictionis interpreta-
tione deceptum agnovit. Hac tegritudine confectus, quum
postridie inter equos captivos eum videret, quo filius iii
pr.elio usus fuerat, hunc etiam occubuisse conjectans, fas-
S X%'. niud. Ec:l. Ub. XXtl. — S XVt, Polyb. I, 9. — DiotI.
Digitized by Googie
IN LOC. LIR. XVI LIMANI. 3/,i
ciis fomemisque vulnerum revulsis spiritum indignantem

effudit. Mamertinos clade comperta «Icsperantes, jamque
victori cum infulis suppliciim occursuros ,
ex inopinato for-
tuna servavit.
XVIII. Forte sub itlem tempus Hannibal Carthaginiensium
praetor, in Liparaeorum agebat insulis ,
quae Siciliie adjacent.
Is audita Hieronis victoria, metuens ne Mamertinis penitus
excisis syracusana potentia Carthagini gravis et intoleranda
ad Hieronem ocius venit eumque
fieret, specie gratulantis :
moratus ne statim ad Messanam duceret, urbem ingres-

sus est prior, Mamertinosque deditionem facere volentes
non modo verbis ad spem retinendae libertatis revocavit,
sed etiam praesidium suorum militum introduxit. Hiero
astutia Poeni se delusum intelligcns, quum ad obsidionem
jam difficiliorem futuram haud satis paratus esset Syracusas ,
rediit exceptusque magna omnium l.a‘titia, et ab universis

:
copiis rex acclamatus, postea quoque nomen istud civium

externorumque consensu retinuit. Hierone digresso , Ma-
mertini, quum fiduciam paulisper resumpsissent, de rebus
praesentibus debberantes, duas in factiones semdebantur.
Alii non esse dubitandum autuifiabant , quin Carthaginiensium
tutelee se permitterent
:
quum hoc non modo plures ob causas
conducibile, sed etiam, admisso Jam pra-sidio, necessitati pro~
ximum videretur.
XIX. Contra dicebatur non minus infensos Mamertinis
: Poe-
nos, quam Hieronemfuisse : neque dubitandum ,
quin illi non
benevolentia ,
sed cupidine dominandi Messanam defendere
statuerint ; a multis jam cetatibus eos imperitun affectare Si-
cilite, non exercituum , non classium damno, ne suarum qui-
dem rerum metu et africis bellis , ab improba spe deterritos.
His igitur si se committant , classem validam , et ipsius Sicilia;
pleramque partem jam obtinentibus , sine exceptione ulla ser-
Minime igitur expedire vocari auxilio Carthagi-
vituros esse.
nienses populum impotentem infidum graviusque jugum
, , ,
impositurum quam a Syracusanis timuissent. Prtesidium pu-

,
§ XVIII. Strabo , Ub. VI , p. 175. — Diod. — Polyb. 1 ,

9.
,
3'ia JO. FRELNSIIEMII SUPPLEM.

nicum , si eo tantum consilio venisset ne in manus Hieronis ,
mamertina civitas incitlcret ; re jam perfecta dimitti bona cum

gratia posse : si qua vero clandestina subesset molitio; etiam
intentiore studio ancipitis amicitur fallacias prreveniri opor-
tere. Romanos igitur potitu implorarent ,
armis invictos , fide
prirstantcs; neque catuam retinendte sub sua ditione Messante
neque facultatem habituros : quibiu in Sicilia ne vestigium
quidem soli, neque navalium rerum ulltu usus, aut adeo cura
esset.
X\. Hos satis habituros, si Carthaginiensibus et Hieroni

Messana urbe tanquam obice quodam etfrteno cupiditatis ob-
jecta ,
securam ab his Italiam retinere possint. Perseverarent
igitur Romanorum quam cujusquam alterius

potius fidem ,
gentis, experiri : neque honeste ipsos et parum opportune priora

consilia mutaturos esse, missis jam legatis, et auxilii spe im-
petrata. Quippe ante postreniiinf cum Hierone praelium,
ilifficlere jam rehiLs suis incipientes Mamertini, Romanorum
opem uti consanguineorum, imploraverant et consulibus

,
:
belligerendi cupiditate plebem incitantibus, populus auxi-

lium ferri Mamertinis jusserat; sed senatus auctor fieri pu-
dore cunctabatur. Qui enim modo suos ob Rhegium per
scelus captum severo supplicio affecerant, ii, si jam Ma-
mertinis pari perfidia Me.ssana potitis opitularentur, destrui
videbant gloriam justitia- ac fidei, quam priore facto late
quaesivissent. Cteteruni clade Mamertinorum mox audita,
quum jam dubium esse non posset, quin, relicti a Roma-
nis, Poenorum opes respecturi e.ssent, praevaluit sententia
juvandos esse censentium nam et in senatu plures eodem;
inclinare ccepcrant, prospicientes, ni fieret, Messanam sta-

tiin,et paulo post caeterjin Siciliam totam Cartliaginicnsium
fore :
quod si evenisset, populum romanum cum pocno de
Italiae possessione certaturum.
XXI. Nam istud periculum inevitabile, tum cupiditas
imperii potentibus insita, tum ipse locorum situs efficiebat.
Quippe Italiam a Liguribus et Venetis inter duo maria longo
§ XIX. Polyb. I, S. — XX. Zorwr. — Polyb. I. lo.
— Digitized by Google
,
IN LOC. LIU. XVI LIVIANI. 3/|3

tractu procedentem, qua Bruttiorum ager est, a contactu
Siciliae tenue fretum dividit. Neque dubitatur, continentes
olim has regiones fuisse; mox intercurrentibus aquis direm-
ptas, siv<e humiliora ea parte loca mare acceperunt, sive
major aliqua motus aut incumbentium undarum
vis terrae
angustias isthmi perrupit a quo eventu Rhegium nomina-:
tum putant tali enim aliquo vocabulo qu:e rupta sunt

:
a Graecis appellantur. Itaque primos Sicilia; cultores ex Ita-

lia venisse credibile est, etiam ipso nomine confirmante
conjecturam. Messanam enim ex adverso litoris italici sitam
civitatem Opici condidisse traduntur :
quam ,
quia in sinu
falcis referente figuram est posita, Siciliam credo appella-
runt; quod advenientes postea Graeci Zanclen sunt inter-
pretati ,
utraque illa voce diversos apud populos falcem
significante. Inde, ut solet, toti inSulae haec appellatio haesit
ut ipsa quoque et Zancle , et a pluribus Sicilia vocaretur.
XXll. Insula vero ista quum magnitudine, tum etiam
fertilitate, omnes, quae in mediterraneo mari sunt, longe
antecellit : olei, vini, frumenti optimi supra fidem ferax :
populo frequens, multisque et maximis urbibus ad mira-

culum exculta portuum autem situsque tutius commoditate
:
vix alius niagiuun imperium constituere cupientibus aeque

idoneus locus est. Nam Italiae conjuncta ex diversa parte
Africam respicit; ex latere Sardiniam ab Oriente Pelo-
alio :
ponnesum Graeciam ionio mari discretas bubet quaqua-

et :
versura navigatione brevi , et ad emittendas accipiendasque

classes facillima. Neque dubium est, cupiditatem hac insula
potiundi, quam eodem tempore et romanus populus et Car-
thaginiensis affectabat, causam bello dedisse, licet alia di-
cerentur ; nam Romani Tarentinos contra foedus adjutos
arguebant Poeni societatem cum Hierone, ut adversus se in-
:
itant, criminabantur.
XXIII. Cieterum eo jam potentise civitas utraque perve-
§ XXI. Sallust. fragm. — ra.FV, — CaMiod. — Var. XII, —

Just. i. 14.
CaMub. In Strab. — Macrob. — Ub.TI, i68. —
Strab. p. Feal. io SiciUces, ct
ibi Scalig. et Dacer. — § XXII. Diodor. Eclog. XXUI. — Ub. U, — Flor. a,
L. Ampel. c. 46. — XXI, liv. Zonar.

10.
Digitized by Googie
,;
3i'i JO. FUEINSHEMII SUPPLEM.

iienit, ut evitari iion potuerit, quin aliquando quacumque
cie causa collicierentur. Quemaclmotluiu enim arhores non
magno intervallo consita*, aliquam quidem diu non impe-
diunt invicem magnopere; auctae vero, alimentum atque
succum mutuo intercipiunt; quum grandiores fieri coepere,
radicilms et ramis commisste atteruntur : ita surgentibus
imperiis vix per naturam diutius fida manere potest con-
cordia,quam donec, extrito quod medium fuerat, conjun-
jam finibus concurrentia urgeant inter se trudantque;
ctis
neque priorem intra modum standi impetrabili voluntate

neque libero, nisi remotis obsistentibus, ad majorem am-
plitudinem procursu. Accedebat ad bas causas in utraque
civitate magna plebis et potentia, et suscipiendi Jtcllum cu-
piditas : nam in Carthaginiensi republiea vulgus valebat plu-
rimum; quod auctis civitatis opibus, variis et ipsum com-
modis locupletari solitum, quaestus dulcedine bella ex bellis
seri non invitum patiebatur.
XXIV. Neque multum diversa conditio romana* multitu-

dinis erat; quae damna rei familiaris, superiori bello illata,
siculis divitiis facile reparari posse sperans, pro jure nuper
Patribus extorto, sententiam bellum suadentium plebiscito
confirmavit. Quo armatus consul Appius ,
quum alioqui
victis antiquae sectic viris, major senatus pars assensa es.set,
sine mora C. Claudium tribunum milit. cum paucis navibus

^T?cmMe.n% y observare occasionem , ct si qua obvenisset , inSici-
liam transire jussit. Ille quum Rliegiuip venisset, in casum
dare triremes nt>n ausus, quod longe majori Poenorum classe
fretum obsidebatur, piscatoria navi conscensa Messanam
vectus est ibi cum Mamertinis, ita ut praesens usus postu-
:
labat, collocutus; quum Poenis reclamantibus parum profi-

ceret, infecto negotio rediit.Sed paulo post cognito Mes-
sanae discordiam Romanos advocandos esse
esse ,
multis
negantibus, magna parte Carthaginiense praesidium baud-
quaqiiam aequis oculis aspiciente, rursus transmisso freto,
quum alia tempori apta disseruit, tum hoc maxime inter-
S X^lII. Amt. Polit. II, II, — Ut. XJ,»7. — ZoDar.
TiiTiTnritT-ô. ejic
, : ,,
IIS LOC. LIB. XVI LIVIANI. 345

jecit ,
se non nisi ad liberandam civitatem venisse : hoc ubi
perfecisset, e vestigio discessurum esse.
XXV. Quum ad h*c Poeni responderent, non esse Roma-
nis laborem ullum suscipiendum in liberanda civitate, quee
sui Juris esset : jam benficio Carthaginiensium provisum , ru:
Mamertini servire Syracusanis cogerentur ; facesseret igitur

Romanus; aut si quam aliam justam haberet causam, cur
esset Messana; , exponeret negavit Claudius liberam videri
civitatem ,
in qua praesidium alience gentis ,
non sponte oppi-
danorum ageret. Ad ea quum responderet nemo ,
Poenis prae
superbia, Mamertinis metu tacentibus, vir vafer et prom-
ptus, apparet inquit, ex hoc ipso silentio vestro, Carthagi-
ruensium causam injustam ,
et Mamertinos libertatis avidos
esse ; nam ni ita foret, et illi de Jure suo disserere non grava-
rentur, et isti, nulla, si cum Carthaginiensibus sentirent,
dissimulandi causa ,
palam et aperte institutum illorum
appt obarent. Ad haec verba fremitu Mamertinorum orto
multisque orationem illam ut veram et intimis sensibus suis
congruentem laudantibus, satis in praesentia promotum esse
putans Romanus, quod habitus tamen animorum explora-
visset Rhegium regressus est.
,
XXVI. Neque multo post adornatis quas habebat trire-

mibus ,
lentavit transitum. Sed Poenorum praefectis et mul-
titudine navium, et in maritimis rebus solertia longe infe-
rior, ad haec fluctuum illorum violentia, quos orta subito
tempestas praeter solitum exasperaverat, repulsus, amissis
aliquot triremibus, coeteris aegre servatis, in portum, unde
exierat, rediit. Neque deterritus hoc incommodo, ut me-
liori alia opportunitate fortunam iterum experiri posset
naves reficiebat quum ab Hannone ( is mamertino praesi-
:
)
venerunt nuntii quidquid
dio fretique custodiae praeerat ,
triremium hominumve superiore certamine Poeni ceperant,

adducentes. Cupiens enim foederum ruptorum infamiam
Romanis impingere, consilium hoc amplexus erat Hanno,
S XXIV. Zonaru. — Polyb. I, ii. — Liv. Epit. XVT. — Aocl. deVirit

iUiutribiu, cap. 3;.
. :

questusque, possessi Carthaginiensibus freli per vim tenta-
tam navigationem esse, ad pacem et federa majori deinceps
cura servanda provocabat : sed audito , Claudium nullas con-

ditiones admittere, nisi Mcssiina praesidium deduceretur;
fretique trajectionem iterum moliri ,
exclamavit, sc vero non
esse passurum ut Romani vel manus
,
in isto mari abluerent,
XXVII. INeque tamen prohibere potuit, quin Claudius
observata freti natura ,
captatoque tempore quum refluxum
ejus etiam ortus commode ventus adjuvaret, priusquam oc-
curri posset ,
Mamertinorum in portu
Siciliam teneret. Ibi
repertorum coacta concione persuasit ut Hannonem advo- , ,
carent, tanquam de preesenti negotio cum eo deliberaturi.

Hanno enim, oppidanorum discordibus animis parum con-
fisus, arcem cum suis occupaverat; neque concioni Mamei^
tinorum se audebat credere tamen veritus ne boc ipsum :

,
querelas eorum accenderet, si diffidere videretur, et per

suam absentiam se Romanis protinus adjungerent, in col-
loquium venit quo per disceptationes et jurgia diu extracto,
:
ad ultimum injectae a Romanis Hannoni manus sunt isque ;
in carcerem conditus, Mamertinis factum comprobantibus.

Ita partim dolo, partim terrore circumventus, quum alia
conditio nulla esset, arce Mamertinis reddita, praesidium

deducere coactus est.
XXVIII. Poeni re comperta supra modum exacerbati,

quum alioqui duces suos ob mala consilia quantumvis pro-
spero eventu punire solerent, simul stultitiam Hannonis,
simul ignaviam accusantes , in crucem miserum sustulerunt
et continuo navales terrestresque copias Messanam pergere
praeceperunt; alio Hannone, qui Hannibalis erat filius, ad
res gerendas in Siciliam misso. Ille coactis ad Lilybaeum

copiis Selinuntem progressus, castrisque ibi factis, pede-
strem exercitum reliquit ipse processit Agrigentum , et
:
arce communita, populum Carthaginiensibus amicum, ad

societatem armorum Romanos impulit. Hinc in ca-
contra
stra reversum repererunt ab Hierone legati, qui et ipse
S XXVII. PoKb. I , I X
Digilized by Googie
, ,

Romanorum in Siciliam transitu minime laetus hoc maxime ,
opportunum tempus judicabat, quo conjunctis punicis viri-

bus, et ipsi et Messanam obtinentes barbari penitus ex in-
sula exterminarentur.
XXIX. Itaque colloquio cum Carthaginiensi duce habito,
quum utrique Messanae occupandae spe excidissent, facile
Romanum, utrorumque pari damno supervenien-
adversus
tem, societatem instituerunt, ut Messanam communiter
obsiderent; neque quemquam in Sicilia, nisi aut Syracu-
sani ,
aut punici juris esse paterentur. Ita poenus imperator,
praemisso caduc;eatorc ,
qui Romanos, si Carthaginiensium
amici esse vellent, relinquere Messanam et intra preestitutum
diem exceden Sicilia juberet totis viribus adversus Mamer-

;
tinos movit. Naves circa Peiorum stationem agere jussae :

pedester exercitus ad Cubilia {Ennas Graeci vocant), haud
procul urbe Messana dissitum locum, castra communivit.
Venit et ex pacto cum Syracusano milite Hiero, et ab altera
urbis parte, circa montem Chalcidicum nomine, consedit.
Ita urbs undique circumdata, neque terra neque mari com-
meatum aut auxilia accipere tuto poterat.
XXX. Sub idem tempus, quum punicus caduceator nihil
a Messana pacati retulisset, Carthaginienses partim ira, pai^
tim diffidentia permoti ,
omnes qui apud ipsus militabant
italici generis conductitios crudeliter occiderunt. Quae post-
quam Romae comperta sunt, c vestigio cum valido exercitu
profectus consul Appius Rhegium venit : inde praemissis,
qui cum Pcenis et Hierone de obsidione solvenda agerent
ipse fretum acri custodia septum sciens sollicitus inten-
,
tusque rationem minore cum periculo Irajiciundi circum-

neque a Poenis amicum responsum
spiciebat. Legati consulis
retulerunt, et ab Hierone accurata oratione sunt increpiti,
qui, commemoratis in populum romanum officiis .suis,
« Ambigo, inquit, meamne vicem doleam magis, an vestram,
• Romani nam ego quidem amicos aliquanto quam existi-
;
S\XVni. Val. M.X. II 7, t.

,
— Polyb. H « XI. — Diod. Fcl. I. XXII.
— S XXJX. Diod. Ed. 1. XXII et XXIII. — Zouar.— Polyb.
,
348 JO. FREINSHRMIl SUPPLEM.

«maveram deteriores vos autem opinionem justitiae ac fidei
;
«qua apud omnes clari eratis amisistis. Adversus Mamcr- ,
< tinos nulla vobis unquam societas aut .amicitia hiit : fcedera
• cum Pcenis olim, mecum etiam nuper icistis.
XXXI. « Haec in gratiam aliorum nihil ad vos attinentium

• dissolvere cupientes, potestis dicere, qua vel injuria no-
• stra, vel merito Mamertinorum hoc faciatis? sed quia Car-
• thaginiensibus quod pro se dicant, non deerit; illorum
• omissa causa, quaeme tangunt unum, in praesentia me-
• morabo. Mamertini, boni populares vestri, quum apud
« Syracusanos
,
uti non ignoratis , stipendia fecissent ut in ,
• Italiam redirent dimissi, Messanae, postquam a miseris et
«credulis Messeniis tanquam amici et socii recepti sunt,

• facinus post hominum memoriam longe foedissimum cdi-
• derunt; interemptis noctu hospitibus suis, eorunique bo-
« nis ,
uxoribus , liberis ,
et urbe ipsa in potestate retenta.
• Quod nisi vos ipsi etiam eodem , quo caeteri mortales om-
« nes ,
sensu nefandum et intolerabile scelus esse judicavis-
• setis, profecto in iis, qui Mamertinorum imitatione idem
« in Rheginos ausi sunt, illud ipsum tam severe non fuissetis
« vindicaturi.
XXXII. • Qua igitur indignitate vos moti poenas ab ne-
« fariis hominibus repetendas esse putavistis , eadem et ego
« moveor, ne Mamertinos impunitos pati possim; praesertim
« quum postea quoque latrociniis per universam Siciliam
« exercendis ,
primi sceleris memoriam novis subinde faci-
« noribus propemodum obruerint nam, ut alia taceam, :
« Camerina Gelaque urbes ab his excisae , quum in fide Sy-

« racusanorum essent, satis mihi graves causae videntur,
« cur hominum importunissimorum nefariam audaciam justo
• pioque bello prosequamur. Quod si vero tuendos vobis esse
«propterea simulatis, quod easlcm in ItaUa nati, quodam-

• modo consanguinei vestri videantur :
quanto justius fuit
a Rhegiensibus Italis parci, qui cives vestri fuerunt? Qua in
§ XXX. Diod. Eclog. — Polyb. — Liv. XV, a. — § XXXI. Diod. Eclog,

lib. XXI.
Digitized by Googie
;
IN LOC. LIB. XVI LIVIANI. 34g

«urbe recuperanda quum ego vos auxiliis et commeatu ju-
«varem, divinare debui futuruni, ut aliquando me non le-
« viores ob causas Messanam obsidentem prohiberetis ? sed
« quid ego multis ago , Romani ? nam profecto si penes vos

• aliqua adhuc lideique famaoque cura si quis honesti intel-
,
« lectus, si denique pudor superest, dubitare non debeo
«quin me tam justa tenentem arma vestris viribus adjuturi

potius ,
quam impedituri sitis : sin vero hxc vobis levia
« videri coeperunt ,
eventus quidem armorum incertus est
«sed hoc longe certissimum, omnes ubique mortales aper-
« tissiine cognituros esse, non ulla juris aut aiqui specie,
«non ob acceptas quod ne ipsi quidem audetis

injurias,
« pnetexere ,
Mamertinorum misericordia, sed
nulla etiam
• sola ambitione et nobilis insulae vestro imperio
adjungends
• improba cupidine, Romanos ad bellum nobis inferendum
« incitari. »
XXXIII. Quum renuntiata ista essent, Appius olim ani-

madverso, excubantibus in trajectu validis classibus, sine
manifesto periculo transfretari non posse, consilium init
calliditatis et astutia? plenum placore
: sibi negat ,
Hieronem,
ab Romanis alienari; neque adversus ipsum decretum bellum
esse; neque injussu populi suscipi posse; die igitur praedicta
cursum in-
socios navales pnesto esse jubet, ac navigia ad
structa haberi
,
tanquam dumum abnavigaturus. Sciebat
autem multus ex sjracusanis atque etiam punicis castris
milites per speciem negotiatorum ,
rhegino in portu versari,
per quos famam illam celeriter ad eos , quibus maxime per-
suasum hoc cuperet, perventuram esse judicabat. Sic igitur
accidit, ut providerat :
quippe quum die claro navibus con-
scensis juxta litus italicum vela facere ccepisset, Carthagi-
nienses, quihus freti claudendi negotium datum fuerat, re
statiin per suos nuntiata, nullum jam hostilis transgressus
periculum esse reliquum existimantes ,
transitum iheusto-
dituni dimisere, quo quemque ferebat animus, dilapsi.
XXXIV. Consul, qui futurum boc conjectaverat, con-
§ XXXII DioJ. Ecl. 1. xxm. — S XXXIII. Eront. Str«t. I, 4. — Zonar.

,1 ;
35o JO. FREINSUEMII SUPPLEM.

vverso sub noctem cursu, cum omni classe, nemine per te-
nebras venientem observante, nedum prohibente, in Sici-
liam vectus est. Audax id coeptum et periculosa; aleae plenum
fiiit, quum ignarus maris exercitus per freta, etiamsi ho-
stis et metuenda, cum rudi-
tenebrae abessent, suo ingenio
bus et imperite fabricatis navigiis noctu rueret; dignaque
res visa, quae etiam novi cognominis monumento posteris
innotesceret. Quod enim caudicariis navibus multis in trans-
vehendo milite usus esset, admiratione ficti Caudicem istius
aevi simplicitas appellavit. Hactenus enim rerum maritima-
rum adeo nullus Romanis usus fuerat, ut ad hoc tanti mo-

menti negotium, neque tectam navem, neque longam , ne
lembum quidem unum haberent, .sed triremibus, quas Ta-
rentini Locrique cum Eleatis et IVcapolitanis commodato

dederant, et actuariolis , quae quinquaginta remoruni essent,
uterentur.
XXXV. Caeterum Appius, quum forte non longe ab eo
loco ,
ubi castra erant Syracusanorum ,
appulisset ,
cohor-
tatus suos ,
certamque. victoriam ostentans , si tale nihil suspi-
cantes opprimerent protinus ad hostium oppugnanda castra
pergit. Hiero subito tumultu excitus, et ipse contra educit
copias pro tempore instructas ; fit aliquandiii certamen acre
pelluntur romani equites ; sed legionibus fortissime prae-
liantibus vincitur Hiero ,
seque cum suis trepidus intra val-
lum recipit. Appius spoliari corporibus bostiiim jussis, Mes-
sanam intrat, Mamertinosque praesentia sua ex timore
magno recreatos spei melioris implet. Hiero victum se vi-
dens , priusquam vidisset hostem (sicut ipse postea confes-
sus est), fretique transitum a Carthaginiensibus proditum
quum ambigua mente multa secum agitaret, de
suspicatus,
summa rerum vereri coepit; proxim.Tque noctis silentio co-
pias eduxit castris, et contento itinere Syracusas refugit.
XXXVI. Eo submoto Appius, quum terrore victoriie le-
centis ad Poenos quoque debellandos uti vellet, militibus,
S XXXIV. Polyb. I, 1 ct ao. — Scd. dc Brev. vllse, cap. i3. — J XXXV.

/ouar, — Polyb. 1, ix el la. — K!or. II ,
a. — U!ud. Eclo(j. lib. XXIIl.
Digilized by Googie
IN LOC. LIB. XVI LIVIANI. 35i
ut cibum tempori capiunt, imperat deinde albescente jam :
die progressus ,
castra Poenorum oppugnare instituit. Erant
lia.‘c loco satis tuto posita, et natura nianurjue diligenter
permunita; bine mare, inde profundae paludes, in penin-
suLe ferme speciem andjibant inter bas angustum spatium ,
:
quo uno adiri poterat, ductus adversum irrupturos murus

ob.sepicbat. Hic ubi vim fecissent romani milites neque ,
locorum simul iniquitatem, et propugnantium multitudinem

vincere possent, missilibus maxime, sicut in urbium oppu-
gnatione solet, rem gerentibus Poenis, irrito incepto de-
sistere coacti recesserunt. Saepe in bellis meliori fortunae
locum sors durior, et adversi ab initio casus fecere : dum
his aflecti ,
consiliis animisque majoribus acceptum detri-
mentum sarcire student, hostes felicitatis opinione blanda
fascinati, neque satis adversum fortuita providentes, in te-
meritatem auferuntur.
XXXVII. Quod illotempore Carthaginiensibus usu ve-
nit. Qui rcpulis.se hostem non contenti tanqiiam fugientem
,
eruptione ex castris fa<’ta prosequebantur; sua; virtuti, non

munitioni locorum Rom.anos cessisse existimantes. Itaque
postquam ex angustiis, quibus defensi fuerant, proce.ssere,
mutata cum loco fortuna prielii, magnusque eorum nu-
merus ca'sus est reliqui ad castra, pars, ut cuique maxime
:
promptum erat, in urbes circumjectas diffugere, neque

deinceps, quandiu Messanae Claudius fuit, castris suis ex-
cedere sunt au.si. Consul etiam cum natura lo<-i et dillQcuI-
tate situs iterato pugnare minime consultum arbitratus,
quum tempus ibi frustra terere videret , praesidio Messanae
relicto in Syracusanorum .sociorumque fines impressionem
fecit iisque impune vastatis, tantum concepit fiducia;, ut
;
jam ad ipsas Syracusas exercitum auderet admovere. Varia

ibi semel etiam consul magno in pe-
fortuna certatum est :
riculo fuit;circumventusque foret, nisi mature capto con-

silio misisset ud Hieronem quasi de conditionibus pacis
,
acturus. Misit et ille certum hominem ex amicis cum hoc :
S \XXVI. Zonar. — Pohb. I, n.

35a JO. FIIEINSUEMII SUPPLEM.
ccEpto colloquio, et de industria producto ,
sensim ex iniquo
loco se subtraxit in tutum.
XXXVllE Syracusani quoque secuti, sermones de pace
cum diversis Romanis instituerunt ,
conventumqiie foret, ni
Hiero auctor fieri noluisset. His rebus gerendis major anni
pars consumpta : tum Messanam rediit consul, et inde co-
hortibus aliquot relictis ad tuendos Mamertinos, cum caete-
ris Rhegium trajecit : mox Romam decessit ad triumphum;

quem de Poenis et rege Siciliae Hierone, quod primum ille
de transmarinis populis ageretur, magna omnium gratula-
tione duxit. Hoc initium Romanis tentandi maria, et hic
successus coeptorum in Sicilia fuit. Ca;terum et ista et se-
quentium temporum gesta scriptorum .-imbitione corrupta
sunt, quum eorum praecipui, Philinus agrigentinus, et ex
Romanis Fabius Pictor, dum ille Carthaginiensium gloriae,
hic domcsticie nimium studet, olliciuni et fidero insuper
habuerunt.
XXXIX. Quorum levitatem merito Polybius arguit :
quippe quum etiam privatorum minimis in causis falso testi-

monio circumvenire quemlibet exeerabile crimen habea-
tur; quanto foediore perfidia conditor historia; principum
atque populorum acta corrumpere censendus est ? cui neque
mortalium commodorum quidquam ,
neque spiritus ipse
pulchra veritate debebat esse antiquior, tanto minori spe
veniae ,
quod ne praetextum quidem mentiendi allegare ido-
neum ullum potest; cui, si libere, quae vera sciebat, qua-
cumque de causa non licuisset tradere tacere ,
certe licuisset.
Porro, dum in Sicilia Claudius Hieronem et Poenos vincit,
obsidionem Volsiniensium ad exitum deduxit alter consul
M. Fulvius, qui homines adversus vim desperatione validos,
inopia rerum necessariarum et fame domuit. F’acta dedi-
tione ,
ingratum illud et insolens lilxirtinorum vulgus cum
cruciatu interemptum est : urbs etiam ipsa diruta reliqui :
Volsiniensium, et quod servorum fidem atque reverentiam
s xxxvn. Polyb. — Zon. — J XXXVIU.

I, »o. Silios, lib. VI, v. 660.
— Euliop. Ub. — PoIybia>,
II. I,
Digitized by Google
, :

orga tiominosnon exuerat, in attributas alibi sedes migra-
verunt: hoc quoque bellum dignum triumpho visum e.st
eimique consul a. d. kaleiidas Novembres tanquam de Vol-
siniensibus egit.
XL. Iisdem consulibus a Cn. Cornelio, C. Marcio censo-
ribus lustrum conditum : censa sunt civium capita ducenta
nonaginta duo millia ducenta viginti quatuor : numerus
sane magnus et prope modum incredibilis ,
tot bellorum a
primis ferme urbis initiis nunquam cessantium continua
detrimenta, tot ex pestilentia morbisque saevissimis non
minores bellicis strages, cogitanti. Caeterum aliis aliisque
subinde populis in civitatem recipiendis ,
quod institutum
a Romuli sapientia profectum posteri constanter tenuerunt,
invicta nullisque cladibus superabilis eflecta est respublica ;
quam nec a Pyrrbo data damna , neque naufragia sequentia

primo punico bello, neque secundo Trasimenus et Cannae
potuerunt affligere quin ex incommodis suis identidem ala-
,
crior ferociorque resurgeret.

XLI. At in Graecia Lacedaemonii militari laude et ipsi
percelebres neque impares romanae virtuti quoniam arce-
,*
,
bant peregrinos, nec imperium, quod pcpcrcrant, diu, neque

libertatem suam semper tueri potuerunt. Sed quum leuctrica
pugna mille non amplius Spartiatae cecidissent, protinus
potentia civitatis corruit : iterum ad Sellasiam , Lacedacmo-
nio)i-um sex ferme desideratis millibus statim amissa liber- ,
tas est. Achaei vero, ejusdem Peloponnesi incolae, vicinos

omnes aequo jure complexi , pulcherrimam constituerunt
rempublicam , et mansuram , nisi romanam potentiam , tum
etiam longe latequc imperantem , insania paucorunt in per-
niciem suam patriaeque provocasset. .\tqui tam diversus
eventus instituta tam dissimilia necessario secutus est. Sicut
enim naturae congruit, corpus quod justum ad modum sa-
lubri cibo reficitur, robustius et longioris aevi esse, quam
si ingenito contentum succo extra se natum alimentum
§ XXXIX. Liv. F.pit. XVI. — Zonar. — § XL. Capitol. Colum. — Enirop.

lib. II. — Snida!) in l*«uatti>v iroXt;. — Tac. XI, a*.
in. a3
— ,
354 JO. FREINSHEMIl SUPPLEM.

omne aspernaretur; ita (lorentiores fuere civitates, quae
suum efficere noverunt, quidquid usquam egregii erat,
quam qux inepta quadam arrogantia liabentcs despicatui,
quod in sua gleba natum non esset, senictipsas multis bo-
nisque potentia? qu*rcndoe tuenda-ve adjutoribus spoliarunt.
XLII. Idem annus rei sane crudeli, sed mox intemperan-
tissime tisurpatiE, initium attulit, ut sanguis btimaniis, in
gratiam levissimi cujusque spectatoris affatim fusus, volu-
ptas publica fieret. Barbari moris auctores M. et D. Junii
Bruti ,
nescio qua pietate defuncti patris cineres bonoraturi,
gladiatorum munus ediderunt magno , Sed favore civitatis.
banc humanitatis injuriam ulta jiestilentia est , quae per istum

et sequentem annum atrocissime saeviit. Ob quam, quum
sibyllinos libros adiri placuisset, ira tleum immi.ssam esse,
repertum. Ergo religiones profecto parum caste baberi
suspicione orta, pontifices diligentius observando et inqui-
rendo, plurima sacella fanaque a privatis occupata esse inve-
nerunt; et Capparoniam ex vestalibus incesti crimine teneri.
Sed ilbi, dum rea peragitur, suspendio praevenit supplicium :
in corruptorem ejus consciosque servos legibus animadver-

sum est. Loca sacra ex privatorum temeritate priscis usibus
vindicata.
XLIII. Sic exsoluta religionibus civitate. Patres animum
rursus ad reipublicae curam retulerunt; et quoniam Etruria
jam pacata, nihil in Italia reliqui motus erat, ambos anni
novi consules in Siciliam cum legionibus transgredi placuit.
Fuerunt hi M. Valerius M. F. M. N. Maximus qui in boc ,
honore Messala appellatus est, et M. Otacilius C. F. M. N.

Crassus. Ab bis transportatas prospere copias eatlem in re-
bus gerendis prosecuta felicitas est. Quum enim Adranitarum

urbe post brevem obsidionem per vim capta , Centuripinos
circumsiderent, venerunt ab Alaesinis legati oppidum suum
dedentes. Inde consules diversas insuis partes obeundo,
—§ XLI. Dionjs. — PluUrchus

II, 17, in Agesil. c. 49 - —* Idem In Cleo,
c. 4 ** — XXXIV, — § XLII.
Just. lib. I. Liv. Epii. XVI. — Val. Max. II
4,7. — Oros. IV, Ang. de Del Civit. ,

IU , 17.
Digitized by Coogle
6 :
,

iiKxIo tlivLsis modo junctis exercitibus ut res et
, ,
ratio sua-
debat, Poenis Symeusanisque ,
quoties congredi erant ausi,
profligatis, terrorem iamamque late sparsere tantaque for- :
tunam sequentium felicitas, tantusque impetus fuit ut paulo ,
post oppida baud minus septem et sexaginta numeraren-

tur, qum romana* lidei se permiserant quo in numero Tau- :
romenitani quoque et Catinenses fuere.

XLIV. Unde consules imperatis, quae volebant, auxiliis
quotidie validiores, ad ipsas jam Syracusas castra ponere
sunt ausi , obsidionem urbis meditantes. Quibus rebus anim-
adversis Hiero, quum suis atque Carthaginiensium viribus
diffidere coepisset, praeterea plus apud Romanos esse fidei
crederet, amicitiam et ipse cum Romanis inire constituit;
legatosque cum mandatis de pace componenda ad consules
misit; neque Romanis displicebat Hieronem a societate pn-
nica disjungere, maxime ut res annonaria suis legionibus
expeditior esset: nam Carthaginiensibus mare obtinentibus,
ex Italia transvehi commeatus nequibant; et ab ea re prioris
anni consul plus propemoduin ,
quam ab hostibus, incom-
modi molestiaique persenserat. Hierone vero adjuncto Syra- ,
cusanum regnum, abundanti frugum copia, res necessarias

Romanis affatim erat praebiturum.
XLV. Itaque legibus his transactum ; ut Hiero quee de Ro-
manis sociisve eorum loca, quosque homines cepisset, tine
pretio restitueret, argentique talenta centum penderet. Ipse
tuto imperaret Sjrracusis, ccEterisque sjrracusanijuris urbibus
ex quibus erant praecipuae Aerae , Leontium , Megara , Elorus
Netini, Tauromenium. Legatis deinde ab Hierone Romani
venientibus ,
eaedem conditiones ratie fuerunt pacemque ,
cum eo rege servandam et senatus censuit; et post paucos

dies Cn. Atilio C.alatino populum rogante, populus jussit.
Hoc foetius in annos quindecim pactum , deinceps perpetuo
mansit; Hierone magnitudinem romanam ita colente co-
miter, hisque vicissim illius studium tam benigne prolixeque
s XLIII. Tabui. Roni.

— Diod. Ecl.lib. XXIII. — Zon. — § XLIV. Eulr.
lib. Tl. —r Diod. — PoWh. -»
1 , 1 , Pius. Ub. VI. — D!od. Eci. lib. WIII.
23 .
-

remunerantibus, ut neutros eorum societatis instituto; pce-
fama, Hannil>al poenus, qui
niteret. Syracusanae pacis audita
Hieronem obsidione liberaturus cum navalibus copiis jam
Xiplioniam accesserat ,
majori quam venerat festinatione
recessit.
XLVI. Romani, quum jam Hierone quoque socio et com-
militone uterentur, non diu morati, Carthaginiensis ditionis
oppida complm-a subegerunt. Et ab Adranone quidem vico ,
munito. Macellaque, post multorum dierum obsidionem

discesserunt irriti : caeterum Segestanos, occiso Ptenorum
prapsidio ,
ad se ultro desciscentes, receperunt. Praeter alia,
cognationis necessitudine se Romanis fratribus favere dicti-
tabant, originem suam et ipsi ad yEncam ex trojano in-
cendio profugum referentes. Neque multo post Alienoei

Romanis accesserunt ; ad Hilarum vero , Tyrittum , et Asee-
lum ,
vi et machinis opus fuit, eoque severius in victos con-
sultum. Quo terrore Tyndaritani, proximos se periculo, et
auxilia longe esse cernentes, quum ipsi quoque de tradenda
Romanis urbe, consultarent, a Poenis prohibiti sunt: nam
illi ex rebus ipsis conjectura capta, quid ageretur, primores
civitatisobsidum loco Lilybanim avexerunt; etiam fru-
mento, vino, cprterarumque rerum apparatu asportato.
XLVII. His temporibus Otacilii Cras.si consulis utilis et
conveniens romana; disciplinae severitas fuit qui milites ab :
Hannibale turpi pacto incolumiuitis subjugum missos, ex-

tra vallum tendere jussit, ut hostium incursionibus expo-
siti neque alibi quam in virtute spera habentes , confirma-
,
rentur animis , arniisque potius quam loco .se tueri di.scerent.
Post hxc et alia non majoris momenti gesta, quum liiems

immineret, prtesidiis per opportuna loca dispositis, consu-
les, reliquo exercitu in Italiam reportato, Romani redierunt.
Ibi M. Valerio, cujus co bello felicior et utilior opera fuerat,
triumphus decretus, quem ante diem XVI kalendas Apriles
S XI-V. Zunar. —
Polyli. I, i6. —
Diutlor. Efl. lib. XXIV. Casaub. — in
Polyb. —
Tabui. Mc&san. apud Pigbiom. Uiodor. — —
§ XLVI. Diodor. —
Polyb. Zooar.— —
Cic.Verr. IV, 33.
Digitized by Google
<le I Poenis et rege Siculorum Hierone duxit. Praetei"vectum
inter spoliahorologium esse ideo annotatum est, quia res
ad eam diem incomperta Roma; fuerat : id Catina recepta
deportatum deinde in publico secundum rostra, in columna
,
Valerius statuit. Idemque tabulam, in qua praelium, quo

Poenos et Hieronem -vicerat, depictum fuit, in latere Curia;
Hostiliae proposuit; quod ante eum fecit nemo, postea plc-
rique.
XLVIII. Mes.salae cognomen huic Valerio ab urbe Mes-
sana inditum fuisse constat ; sed miror, ab ea capta ha-sisse
non contemnendis auctoribus credi; quum putius ideo impo-
situm ipsae res evidenter arguant, quod Messanam a Poenis
et Hierone discessu Appii Claudii acrius infestatam ,
illis sul>-
motis, hoc reconciliato, liberasset. Inter haec quum adhuc
pestilentia vexaret urbem, dictatorem clavi figendi causa
dici placuit. Dictus est Cn. Fulvius Cn. F. Cn. N. Maximus
j Centumalus is magistrum equitum Q. Marcium Q. F. Q. N.

:
Philippum dixit. Eodem anno iLsernia colonia deducta est;

quum superiore Firmum deducta esset, et, 'ut quidam vo-
lunt, Castrum. L. deinde Postumius L. F. L. N. Megellus,
Q. Mamilius Q. F. M.N. Vitulus consides facti. Sicilia pro-
vincia utrique data; legiones vero duae tantum decretae :
sufficere visa; , postquam in societatem accepto Hierone

levius bellum factum erat; et rem frumentariam facilius
expediri posse rebantur, si minor exercitus mitteretur.
XLIX. Consules, trajectis in Siciliam legionibus, socio-
ruinque contractis auxiliis, minores sibi res praetermitten-
das rati ad urbem agrigentinam totis viribus obsidendam
,
animum adjecerunt. Eam rebus omnibus Poeni largissime

instruxerant, belli arcem habituri. Quippequum Hieronem
ab amicitia sua defecisse, Romanos contra non perfunctorie
rerum sicularum curam capessere cernerent, diligentiore
§ XLVII. Froni. Slrat. IV, r. — Zoruras. — • Fasll Capital. Varro apud

.Plin.VII, — Varro
f>u. ap. Macrob. Saturn. l, G. «— Seneca, de Brcv.Vit. c. i3. »
— S XLVIII. Mami. Capitol. — L!v. Eph. XV!. — Veli. I, U. — Polybius,
lib. I , cap. 1 7.
Digilized by Google
358 JO. FUElNSHKMll SUFPLEM.
ad belluiii apparatu opus esse rati, primum quidem praesen-
tium virium majorem partem in Sardiniam miserunt, quse
Italiae litoribus insidiaretur, ut hoc metu Sicilia Romanos
abstraherent ; aut certe minoribus ,
quam voluissent ,
copiis
rem ibi gerere cogerent. Mox Romanis ad sua tuenda, Sici-
liamque novo cum exercitu repetendam, pariter sufficienti-
bus, spe ista falsi, ex Liguribus Gallisque mortales multos,
sed plures adhuc ex Hispania inercede conductos , simul re-
rum ad victum necessariarum magnam copiam Agrigentum
,
miserunt: ibi horreum annonae, receptum exercituum suo-

rum esse volentes ,
loco ,
et opportunitate situs ,
et magni-
tudine oppidi, prae caeteris quae in Sicilia possiderent, liis
usibus accommodato.
L. Circum hanc igitur urbem
mole contracta,
tota belli
consules, Poenis intra munitiones compidsis, ad unum inde
milliare castra locant. Erant tum in agris matune fruges, et
quia diuturnam fore obsidionem apparebat, milites studio
demetendi colligendique frumenti, longius et incautius,
quam hoste tam propinquo par esset vagabantur. Neque ,
Carthaginienses imperite aut segniter occasione usi , magnam

intulissent cladem, nisi tantumdem virtute restituissent ro-
mani milites, quantum negligentia perdiderant. Quum enim
frumentatores subitum hostis impetum sustinere non potuis-
sent, Poeni ad ipsa castra romana perrexerunt, divisoque
agmine quidam vaUum rescindere parabant ; alii cum sta-
tione pro castris locata pnclium conserebant. Tunc igitur,
sicut aUas saepe, militiae leges et incorruptus disciplinae rigor,
rem ancipitem et exitio romani exercitus casuram ,
erexit.
LI. Quod enim quacunque de causa stationem deseruisse

capitale apud Romanos est excubitores nihil in fuga spei
;
repositum esse gnari, quanquam numero longe superaren-

tur, pugnam praesentissimis animis sustinuere, multis qui-
dem suorum amissis, sed hostium interfectis pluribus; do-
nec armari cohortes laborantibusque succurrere potuerunt.
Ita et hic pulsi hostes, et qui vallum jam prope ceperant
^ XLIX. /onam». — Polybius.
Digitized by Googie
IN LOC. LIB. XVI LIVIANI. 35;)
circumventi : magna ibi caxlcs fuit ;
csetcros ad urbem uscjue
Humani persecuti sunt. Ea res in posterum ct timidiores
ad erumpendum liostes et cautiores Humanos ad frumen-
,
tandum fecit. Inde quum segnior esse coepisset contentio,

rarius, nec nisi ad levia certamina, excurrentibus Poenis,
dividi copias placuit, et duabus urbis partibus, bine ad
yEsculapii fanum, inde via, quse Heracleam ducit, castra
statuit haec fossis utrinque permunita qua urbem specta-
:
:
bant , adversum eruptiones ; foris , quo tutiora contra inva-

suros essent, iterque subsidiorum in urbem introducendo-
rum pra;clutleretur.
LIl. Medium inter duo castra spatium frequentibus [>ra--
sidiis stationibusque septum est. In bis omnibus multum

juvabantur opera Siculorum, qui recens in Gdem veneraiit,
quorum jam una cum Romanis centum millia facta erant.
Ab iisdem commeatus Erbessum usque subvehebantur : ab
eu deinceps oppido (non aberat autem longe) ipsi Romani
sua in castra deportabant. Ita 6ebat, ut affatim esset magna
rerum necessariarum copia. Hoc in statu ad menses lermc
quinque haisit obsidio quum neutris insigne ad victoriam
:
momentum adeptis (prxter leves enim velitationes tentatum

nihil fuerat) res putiicie deteriore loco esse caperunt. Quia
enim ingens hominum multitudo haud minus quinquaginta ,
millia bellatorum, tanto jam tempore idem intra oppidum

conclusa, annonam fere omnem absumpsisset, sperari vero
subvectio nulla posset, aditusomnes Romanis sollicite cu-
stodientibus, propugnatorum animi tam pnesentibus malis
quam exspectatione instantium haud mediocriterangehantur.
Llll. Igitur Hannibale, Gisgonis Glio (nam hic rebus Car-
thaginiensibus Agrigenti praeerat), crebris nuntiis opem ad-
versus famem et pericula poscente, cum militibus, qui postea
contracti fuerant, elephanti.sque, Hanno senior in Siciliam
transmittitur. Peditum erant millia quinquaginta, sex equi-
tum ;
sexaginta elephanti. Cum his copiis Lilyb®um vectus,
inde versus Heracleam movit ; statimque venerunt ad eum,
S LII. Diod. EcIor. lih. X.XII. — Polyb.

,
36o JO. FREINSHEMII SUPPLEM.

qui deditionem Erbcssi pollicerentur. Horum opera Erbesso
potitus, unde hactenus ad castra romana deferri commeatus
consueverat, rem haudminimi momenti perfecisse videbatur,
quum exclusos omni propemodum facultate necessariarum
rerum Romanos haud levius urgeret , quam ab bis Agrigen-
tini premebantur. Jamque de obsidione solvenda deliberatum
erat non semel, nihiique propius factum quam ut negotium ,
istud pro desperato abjiceretur, nisi rex syracusanus omnes

tentando vias nonnihil frumenti exterumque rerum furtim
submittens ,
pricsentem inopiam modico subinde levamento
recreasset.
LIV. Hanno quum Romanos et penuria ,
et morbis, qui
sequi famem solent ,. graviter affectos, suas contra copias
viribus integris agere perpenderet ;
propius ad Romanos ac-
cedere, pra-liisque, si facultas daretur, fortunam experiri
statuit. Elephantis igitur quinquaginta capteroque toto exer-
citu assumptis, Heraclea profectus, numidicum equitatum
praemittit, qui hostium castris obequitans eliceret romanos ,
equites, et in pneparatas insidias deduceret. Numidis, uti

mandatum erat ,
ad castra consulum contemptim provolan-
tibus, erumpunt Romani, propelluntque resistentes primo,
deinde solutis ordinibus via, qua venire Hannonem sciebant,
refugientes ,
contento cursu persequuntur. Igitur quanto
longius abripi se passi fuerant, tanto ibfficiliorem ad sua
munimenta receptum habuerunt; multique eorum ,
quum
et recentes occurrissent copiae ,
et qui paulo ante fugerant
undique circumfunderentur, desiderati sunt.
LV. Hoc eventu magis etiam ad spem summae victoria;
confirmatus, Hanno collem quemdam Torum nomine, mille ,
quingentis passibus a Romanorum castris distantem insedit. ,
Serius tamen aliquanto, quam inter exercitus tam propin-

quos sperari potuisset commissa pugna est modo Romanis
, ;
modo Poenis unius praelii fortunae spes universas committere

formidantibus. Donec igitur pugnandi avidior Hanno fuit,
Romani castris suis se tenuerunt :
quod numero, et adacri-
S LIII. Zonar. — Poljb. — Diod. Ecl. 1. XXIII.

IN LOC. LIB. XVI LIVIANI. 3Gi
tale, ipsi detrimento equitum suorum perculsi et mocrentes,
vincerentur. Postquam autem dubitatione sua sociorum ani-
mos languescere, hostes in spem erigi, duriusque sibi bel-
lum cum inopia ,

quam cum Poenis futurum arbitrali ,
cer-
tiimen detrectare desierunt ;
Hanno vicissim tergiversari
omnia metuere.
coepit, et
LVI. Duo menses sic exacti, ut praeter levia praelia, quae
flebant quotidie ,
nihil majoris rei gereretur. Ad extremum
frequentibus Hannibalis precibus motus, qui et nuntios mit-
tebat assidue, et facibus accensis signa crebra edebat famem
amplius obsessis tolerari non posse , multosque ea peste
coactos ad hostem transfugere ; dimicationi moram ulterius
nullam afferre decrevit eodem tempore Hannibale quoque
:
cum suis eruptionem ex urbe facturo. Quae quum animad-

vertissent consules ,
intra sua se castra quieti tenuerunt;
eo ferocius Hanno aciem instructam ostentare, et ubi nemo
contra exit, sub ipsa Romanorum munimenta suggredi, ad
pugnam audacter provocare, cunctantibus timorem et igna-
viam objicere illi bostem levibus prteliis a vallo repulisse
:
contenti, neque contra manentes struebant aciem, neque

recedentes insequebantur. Hoc ubi per aliquot continuos
ilies factum ,
Poenisque jam persuasum esset, nihil ultra au-
surum Romanum ,
L. Postumius consul contemptum hostium
in su.am occasionem solerter vertit. Instructis enim silentio
copiis omnibus, intraque vallum retentis, accedentem pro
more Peenum cum paucis submovens, a prima luce atl horam
diei sextam velitando detinuit; tum demum recipientibus se
hostibus productas ex castris legiones immisit.
LVH. Hanno, quanquam contra opinionem suam pu-
gnandum sibi videret, intrepide congressus in serum <liei
ambiguum certamen extraxit. Setl Romanos curatis bene
corporibus, ad pugnam pneparatos aestus, sitis, labor, non,
n'(]ue fatigabat: Carthaginiensis autem acies ante commissum

pnelium inedia et stando fessa, quanto longius pn>traheba-
tur dimicatio ,
fatiscentibus corporibus minus ad resistendum
§ LV. Zon. — I*olyb. — § LVI. Polyb. — Zou. — l'‘ronl. SUHt. II, i.
Digilized by Google
,

virium habebat. Postreni,o conductitius miles, qui in prima
fronte pugnabat, diutius sustinere laborem non potuit,
neque solimi ipse cessit loco, sed in elephantorum agmen,
et alios a tergo stantes ordines trepida fuga se inferens ,
tur-
bavit totam aciem, hostique acriter incumbenti terga dare
coegit. Eadem felicitate tum quotjue ab alia parte gesta res :
Hannibalque, quum eruptione pugnavisset, majore suo quam

hostium detrimento in urbem compulsus est. Capta Cartha-
giniensium castra sunt : elephanti vulnerati tres ,
ca;si tri-
ginta, undecim in manus Romanorum venere ; similis et

hominum fortuna fuit ;
de tanto exercitu pauci cum ipso
duce Heracleam evaserunt.
LVIll. At qui in urbe clausi erant, rebus plane despera-
tis , nullam salutis viam sibi relictam esse videntes , maximis
terroribus aflligebantur quum Hannibal optimi, ut in for-

:
tuna mala, consilii auctor, animadverso Romanos et labore

certaminis defatigatos ,
et Icetitia bene gesta; rei solutiores
negligtjiitius solito excubias agere ,
circa tertiam vigiliam
cum mercenariis exit oppido; et cratibus, quas hunc ad
usum ante paratas stramento compleverant, in fossas inje-
ctis, transgressus, aliquantum donec Ro- itineris praecipit,
mani, luce jam oriente quid actum esset sentientes, partem
extremi agminis deprehenderunt Hannibal cum reliquis in :
tuta loca pervenit. At Agrigentini, desertos a Poenis se vi-

dentes, multos eorum, qui in urbe remanserant, sive per
iram ,
sive ut a victore gratiam inituri, concidere. Nec ideo
minus direptum est oppidum : homines ,
amplius quinque
et viginti millia liberorum capitum ,
in servitutem venditi.
LIX. Hoc maxime modo captum a Romanis Agrigentum
est,septimum intra mensem quam obsideri cccperat, magna
cum utilitate gloriaque populi romani, se<l multa quoque
sanguinis impensa quippe supra triginta hominum millia de

;
consulum exercitu , Siculorumque auxiliis , inter istam ob-

sidionem varia peste perierunt. Qua de causa, simul quia
§ I,VII. ^nar. — Diodor. XXIII. — Oros. IV,

Et-log. lib. — § LVIII. 7-
Polyb. — //onar. — DIodor, — Orov IV, 7.
Digiiized
,,

nihil jam magnae rei ob hiemem propinquam suscipi poterat
Messanam redierunt. Anno deinde proximo eum imperio
iverunt in Siciliam L.Valcrius M. F. IM. N. Flaccus, et T. Ota-
cilius C. I'. M. N. Crassus, consules; prioribus ducibus ad
spem triumphi Romam digressis. Carthaginienses quidem

classe tanquam ad vastandam Italiam missa, novos consules
a Sicilite cura distinere cupiverant; sed ii constitutis circum
litora globis militum, qui praedones arcerent, nihilominus
in insulam transjecerunt. Tunc quoque multa Siculorum op-
pida in (idem recepta, recenti cladis Agrigentinte exemplo et
metu : neque obsistentibus Poenis quos super pradium ad-
,
versum etiam seditiones mercenariorum militum angebant;

Gallis praecipue, ob mensium aliquot stipendia non soluta
tumultuantibus. Ad quos puniendos fraudem ejusmodi com-
mentus est Hanno.
LX. Sermone blando mitigatos mndicum ad tempus quie-
scere jubet : sibi esse certam et propinquam oppidi cujusdam
locupletis occupandi spem ostendit ex ejus praeda cumulate
:
Gallis etiam pro solutionis mora satisfactum iri confirmat. Ita

sedatis illis , adeoque gradas agentibus , opportuno tempore
cum dispensatore suo , quem habebat fidelissimum ,
agit
ut specie transfiigce, tanquam rationibus interversis ad Ota-
cilium consulem pergeret, indicarctque , nocte proxima Gal-
lorum millia quatuor, ad urbem Entellinam proditorum opera
recipiendam venturos, locatisinsidiis circumveniri posse. Con-
sul rem non spernendam arbitratus licet transfugae non ,
omnino confideret, mittit delectam militum manum;vcniunt

et Galli ab Hannone decepti. Consurgentibus ad hos exci-
piendos Romanis oritur praelium atrox, in quo Galli omnes
interfecti, quum inulti noluissent occumbere, duplex Han-
nonigaudium praebuerunt, conductitiorum insolentiam, cum
hostium haud exiguo detrimento non incallide vindicanti.
,
LXI. Romae interim de aqua Anienis in urbem deducenda

Minucius praetor in senatu retulit. Opus illud ex manubiis
§ LIX. Diodor.— Eutrop. lib. — II. Zon»r. —

- Polyb. Front. Strat„
III, i6. — § LX. /onar. — Diod. — Fi-onl. Slra(. III, itt.
Digiiized by Google
,
364 JO. FREINS. SUPP. IN LOC. LIB. XVI.

censor M. Curius locaverat j sed variis exortis impedimentis
res nonum in annum prolata ,
tum retractabatur ; cTeatique
duumviri Curius et Fulvius Flaccus sed Curio quintum :
intra diem defuncto, gloria deductae aquae penes unum Ful-

vium fuit. Sub id tempus Hamilcar in Siciliam Hannonis
Hannonem namque , ex mala pu-
successor Carthagine venit.
gnadumum redeuntem ignominiose exceperant Poeni mul-.
, ,
ctatumque sex millibus aureorum praefectura dimoverant.

Eum Hamilearem patrem Hannibalis , qui sequens bellum
punicum adversus Romanos duxit, fuisse, quidam similitu-
dine nominum decepti non recte tradiderunt: nam genitor
Hannibalis Hamilcar extremis ejus belli temporibus in Sici-
liam cum imperio adolescens venit;sed celebritas ejus effecit,
ut alterius ignotioris Hamilcaris acta, Barcae Hamilcari, om-
nium qui hoc nomine fuerunt nobilissimo, adscriberentdr.
Successor igitur Hannonis Hamilcar, pedestri utique exer-
citu Romanos longe superiores esse cernens, mediterraneas
quidem urbes nullas audebat aggredi ,
neque ex locis mon-
tosis et arduis in plano descendere; sed classe validus, qua
haud dubie maris imperium tenebat ,
ea parte virium haud
segniter utebatur, missoque iterum Hannibale ad vastandam
Italiae oram, ipse sicula litora circumvectus, pleraque ma-
ritima loca, qua? Romanis sese adjunxerant , facile recupe-
lavit. Qua re liebat, utRomanis loca procul a mari remota
Poenis litoralia et oecupantibus facile, et tuentibus, a?quo
utrinque momento spes metusque librarentur , neque facile
penes utrum pojmlura totius belli victoria esset futura , ju-
dicari posset.
§ LXI. Kront. dc Aqoxd. — Diodor. —

Zuiiar. — Cic. de OIT. 111, 26 .
—
Corn. Nep. in Hamilcare, cap. 1 . —
Polyb. I, ao.
JOANNIS FREINSHEMII
SUPPLEMENTORUM
LIVIANORUM
LIBER SEPTIMUS
IN LOCUM LIBRI DECIMI SEPTIMI LIVIANI.
EPITOME
LIBRI DECIMI SEPTIMI.
Cn. Cornellu.s conMit, ^ classe punica circumventus, et per fraudem
vellit in colloquium evocatus , raptus est. C. Puilius consul adversus
classem Pccnoriini prospere pugnavit ,
primusque omnium romatioruin
ducum navalis victoriae duxit triumphum ob quam causam ei jierpc-
:
tuus huiior habitus est, ut reverteuti a ccena, tibicine canente, funale

praeferretur. L. Cornelius consul in Sardinia et Corsica contra Sartios,
ct Corsos, et Hannonem Poenorum ducem feliciter pugna- 't. Atilius
Calatinus consul, quum in locum iniquum , a Pceiiis circumsessum ,
temere duxisset exercitum , M. Calpurnii tribimi militum virtute et
opera evasit qui , cuin trecentis militibus eruptione facta , hostes in se
:
converterat. Hannibal dux Peenorum victa classe , cui praefuerat , a

militibus suis In crucem sublatus est. Atilius Regnlus consul, victis
navali praelio Pcenis, in Africam trajecit.
I. Quartcs jam belli cartliaginien.sis annus exierat, neque

poenitebat virtutis aut fortuna: Romanos :
proeliis enim om-
nibus, quotiescumque congre.ssi cum Syracusanis ,
aut eum
Pcenis fuerant, victores discesserant; opulentas urbes op-
pugnando ceperant ;
aliae conditionibus in potestatem vene-
3(JG JO. FREIjSSHEMII SUPPLEM.
rant : setl qiiatulo bellum in insula gerebatur, neque coin-
ineatus, neque supplementa, quum opus esset, submitii
poterant : et naves Carthaginiensium liberis et improvisis
appulsibus non modo sieulas urbes ad mare positas, ex tuto
vexabant; sed etiam Italia; oram subinde vastantes, et de-
trimentum imperio Romanorum , et ignominiam fama; infe-
rebant; quum interim Africa indemnis, et periculorum ma-
loruinque omnium hostilium exsors haberetur. Itaque re
diligenter deliberata senatui populoque romano placuit, ut
classe comparata, non terra tantum, uti ccepcrat, dimicare-
tur cum Poenis, sed etiam maritimae aleae fortuna tentaretur.
II. IIa3c prima romanae urbi de navalibus rebus seria co-
gitatio fuit quam baud minus forti felicique opera com-
:
plevit, ac animo consilioque fidenti susceperat; ut non im-

merito judicaretur, orbis imperium genti romanae deberi,
cui adversus exercitatissimum in re nautica populum clas-
sibus bellare volenti, nec ad rem aggrediundam audacia,
nec ad regendam solertia, nec ad perficiendam constantia
defuisset. Quum enim ad eam diem Romani adeo maritimam
militiam non attigissent, ut neque viros, qui navale praelium
vidissent, neque naves ullas bellicas, ne fabricandarum qui-
dem artifices idoneos haberent maxima fiducia tantum opus ,
aggressi , brevissimo tempore et navigare coeperunt, et di-

micarunt maritima pugna, et homines a multis aetatibus
rerum carum peritissimos superarunt. Cura classis fabri-
candae mandata Cn. Cornelio. L. F. Cn. N. Scipioni Asina;,
et C. Duilio M. F. M. N. qui consubitum recens iniverant.
III. Navis -erat una quinqueremis, quam Claudius, quo
tempore freti transitum meditabatur, cupidine pugnandi

propius ad litus perlatam ,
locisque vadosis et brevibus im-
peditam pedestri manu ceperat : hujus ad exemplum classem
exaedificari consules jussere, tantoque studio institerunt
operi, ut sexagesimum intra diem ,
quam cicsa materia fue-
centum sexaginta navium in ancoris staret. S<’d
rat, classis
nec ingenio minore quam industria consules expeditionem
s 1. Poljb. I, ao. —$ II. Oro5. IV, 7.
Digitized^y Googie
IN LOC. LIB. XVII LIVIANI. 3G7
istam maturarunt quum enim neque imperitos remiges in
:
praelii discrimen adducere consultum putarent , neque exer-

cendis tempus rerum gerendarum coarctare vellent,
iis
commenti sunt rem uti prima specie ridiculam, ita usu

eventuque prolixe comiiicndabilem ut interea, dum naves ;
compinguntur, hituri remiges in litorc sedentes officia sua

docerentur. Iisdem enim ordinibus dispositi, quos in ipsis
navibus servaturi mox erant , hortatore in media turba col-
locato, ad illius vocem et praecepta, movere et impellere
remos, iterumque quiescere, haud, aliter, quam navigantes
Hac imaginaria exercitatione tantum pro-
solent, jubebantur.
fectum est, ut postquam paratis jam navibus paucos dies in
ipso opere industriam suam probavissent, jam confidere ipsis
auderent consules ,
suamque et legionum salutem credere.
IV. Provincias deinde quum sortirentur, C. Duilio ter-
restre in Sicilia bellum ,
Cn. Cornelio classis evenit. Qui as-
sumptis navibus septemdecim Messanam progressus , quo in
adventum cla.ssis, quam sequi, ut primum posset, jusserat,
necessaria praepararet j
priu.squani ad fretum ilia accederet,
in manus hostium incidit. Factum id Boodis astucia ,
quem
Hannibal punic.Te classis imperator legatum habebat, et cre-
dulitate consuhs, qui Liparaeis quibusdam ah hoste subor-
natis fidem habens ,
Liparae urbis per proditionem occu-
pandae spem temere conceperat. Ibi circumventus a punicis
navibus , conserere tamen manus, et pugnando salutem quae-
rere cogitabat , nisi Boodes altera fraude ipsum et tribunos
militum , quasi de conditionibus cum Poeno locuturos , suam
in triremem pellexisset venientibus injectae sunt catenae
: :
quo terrore quum caeteri sine certamine se tradidissent,

Boodes navibus omnibps potitus captivos Carthaginem misit.
V. Simile mox poeni ducis êccatum fuit , eoque majoris
opprohrii, quod neque romani consulis incogitantia tam
recenti exemplo ad cautionem profuisset. Ditlicerat roina-
§ III. Auct. de Vir. illiulr. fjip. 37. — Plin, XVI, 3(). — Polyb. I, ai, —
IV. Zonar. — OXuurta^* otvxyp. — Polyb. 1 , 2 1. — Liv. Epit. XVII. —
Flor. 11,2. — Oros. IV, 7.
Digilized by Google
,
3G8 JO. FREINSHEMII SUPPLEM.

nam classem , juxta litus italiciim vela facientem , ad fretum
tendere, neque procul abesse jam posse : volens igitur eaiii
ex propinquo considerare, ut numerum navium, et quo in
novo instituto llomanis agibtas et habitudo esset, accurate
cognosceret, cum navibus quinquaginta proBciscitur , se-
curus futuri ,
et classe ,
ut in cursu tuto solet , navigiis te-
mere permixtis, parum composita. Igitur in flexu cujusdam
promontorii quum in romanam classem ordine commoilo
navigantem subito illatus esset, ante victus quam ad pu-
gnam parare se potuisset ,
amissa meliori parte navium ,
postquam ipse quoque ad extremum periculi venisset, cum

caeteris vix ofTugit.
VI. Victrix classis, cognito Cornelii casu, simul ad C.

Duilium misit nvtntios, qui suum adventum ei significarent;
simul ad praelium se parabat, quod ca*teras Carthaginien-
sium naves propinquis locis agere compererat ibi dum :
sollicitis animis incommoda suarum navium considerant,
easque rudi opere constructas, a punicis velocitate longt-

superari reputant, venit cuidam in mentem machina: ad
comprehendendas hostium n.ives tenendasque utilis quam
,
postmodum corvos vocaverunt : ejus haec forma fuit. Tignum

erat rectum, teres, quatuor ulnas longum, erassitie dodran-
tali trochleam in summo habens huic in prora navis defixo
,
:
-
aptabatur scala sex ulnas lata, longa pedes quatuor, compo-

sita ex transversis tabulis, quas impacti clavi ferrei firmiter
continebant : in ea machina foramen relictum erat oblon-
gum, quo tigno inducta complecteretur illud , eique cob.ne-
reret, per spatium ulnarum quatuor, quanta ipsius tigni
longitudo erat.
VII. Scalae vero reliqua pars et tigno non inserui, quae
ulnarum erat duarum, quibusdam velut articulis ita depen-
debat, ut facile attolli demittique posset : in extremo scalae
validum affixum erat ferrum, pistilli forma ,
praeacutum,
quod in capite annulum habebat, ex qmi funis alligatus per
trochleam tigni , in ipsam navis proram demittebatur. Tum
S V. Polyb. — S VI. Flor. II, tt. — Polyb,
Digitized by Google
,
IN LOC. LIB. XVII LIVIANI. 369

quoties voluissent ,
attrarto fune erigebatur scala , remisso
ruel)at, quidquid coniprebentlisset infesto ferrei stili acu-
mine defigens et vinciens. Inter haec C. Duilius consul pe-
destri exercitu tribunis tradito, ad naves venit; intellecto-
que Mylaiten regionem ab boste vastari , cum universa
classe ad eam oram proficiscitur. Grata res Carthaginien-
sibus fuit, qui adversum mediterraneos homines et rei nau-
ticae imperitissimos, certam sibi victoriam pollicebantur:
ipsi quoque documento futuri, nullum unquam hostem ita
contemni oportere ,
ut quidquam de cavendi diligentia et
disciplina remittatur.
VIII. Dux classis Hannibal, is qui copias ex Agrigento
eduxerat, septireme vehebatur, qujc fuerat regis Pyrrhi :
hunc reliquae naves sequebantur, non tanquam ad praelium

per aciem et distinctos ordines, sed ut cuique pronum erat,
hostium contemptu properantes ; postquam {iropius
at
suggressi suspensos ex proris adversae partis minantesque
corvos viderunt, rei novitatem admiiati paulisper haesere:
tandem ferocissimo quoque imperitorum hominum rude
commentum deridento ,
primae quaeque naves concitato im-
petu invehuntur. Tum vero demissi repente corvi, ut in
quamlibet inciderunt, ita perforato tabulato haerentes in-
vitam retinebant : milites autem romani ,
siquidem sors tu-
lerit ut ex lateribus mtves connecterentur ,omni ex parte
in hostiles insiliebant autem prorae tantum com-
:
quoties
missae essent, per ipsum tignum annexumque pontem
armati bini transibant, tanto expeditius, quod utroque a
latere scalae lorica genu tenus alta tutiorem incessum gra-
dumque firmiorem praestabat : primi enim quique projectis
ante se scutis frontem adversus hostium tela protegebant;
pone sequentes sua scuta loricae utrinque applicabant ; sic
etiam lateribus defensis, navem adversam collato gradu op-
pugnabant ; fiebatque pugna non rostrorum se<l ensium ,
virorumque cominus, et statariae similis.

IX. Unde Romano qui robore pra;siabat, adversum ho-
,
s VIII. Flor. — Front. Str. II, 3.— Polyli.
///.
,,

mines leviter armatos, naviumque potius agilitate quam
manibus confisos, facilis victoria fuit; celeriterque sunt' ex-
pugnata; naves punicae triginta in quibus et praetoria septi-
:
remis capta est. Hannibal tamen , quum ex navi , quae jam

capiebatur, in scapham saltu se demisisset, captivitatem
evasit rapideque misso Carthaginem amico qui famam
; ,
cladis praeveniret, imminens ob rem male gestam suppli-

cium astu declinavit. Is enim curiam ingressus , quasi re
adhuc integra consilium a senatu petiit, congrediendiunn*
cum romana. classe videretur ? o\\vo^\x& succlamantibus, ne
dubitandum, quidem aut differendum fuisse : Fecit, inquit,
et victus est. Ita non audentibus incusare factum , cujus
antequam fieret ,
auctores esse pro se quisque voluissent
capitis poena liberatus est imperator, praefectura navium
adempta.
X. Cicterum post fugam ducis e praelio reliquae Cartha-
giniensium naves (supererat autem pars multo maxima) im-
pedito consilio, quid faciendum ^set, ambigebant; pude-
bat excedere pugna, nullo tum accepto incommodo, ne hoste
quidem urgente rursum romanas naves aggredi corvorum
:
metu cunctabantur ad postremum undique circumvecti,

:
et nauticas artes omnes experti ubi omni ex parte opponi ,
sibi rostra et objici formidabiles illas machinas vident, de-

sperata victoria discessere. Mersa; tntlluntur ex pra-lio naves
punica; quatuordecim , capta; una et triginta ,
cum septem
hominum millibus , postquam pugnando tria millia periis-
sent. Hoc eventu C. Duilio consule adversus Poenos juxta

Lipareeorum insulas certatum est : unde magnus Romanis
etiam praedie fructus, sed longe amplissimus gloria; famse-
que Consul assumpto terrestri exercitu Segestam pro-
fuit.
fectus, urbem a Poenis ad extremum spei adactam, periculo

exemit inde Macellam pugnando cepit, Hamilcare nus-
:
quam occurrere auso; confirmatisque civitatum amicarum

animis, aestate jam circumacta, Romam rediit.
S IX. Valer, Max. VII ,3,7, — Zonar. — Auct. de — § X.

Vir. illostrib.
Eutrop. 1 . II. — Oros. IV, 7, — — Zonar. — Polyb.
Flor. II, a. ^
Digitizr
;

XI. Cujus discessu res punicae rursum efflorescere co?pe-
ruiit. Primum enim al) obsidione Ministrati, post septimum
mensem multis suorum desideratis, discesserunt Komani
deinde, quum inter ipsos et auxiliares dissensione orta , seon-
sim a legionibus inter Paropuin Thermas castra metati
ct
socii essent, illorum vecordia utendum ratus Hamilcar, im-
provisa irruptione supra millia quatuor occidit : neque mul-
tum abfuit, quin totus Romanorum exercitus eadem clade
involveretur. Tum
multa iterum oppida, partim ex-
igitur
pugnata sunt ab Hannibale, partim proditione capta. Quai
licet Romie haudquaquam laetis auribus acciperentur, levia
tamen damna pra; gaudio navalis victoriae reputabantur.
Quum enim hactenus romana virtus terrestribus bellis in-
victam se pra-stitisset ,
non abs re lactabantur isto praelio ma-
ritimarum quoque virium non contemnendam opinionem
quaesitam esse : unde ad spem totius belli mirifice confir-
matis animis, auctorem decoris inusitati novis etiam hono-
ribus dignum judicaverunt.
XII. Primus itaque Duilius navalem triumphum de Sicu-
lis et classe punica egit Kalendis intercalaribus ;
tulitque
civitas, quod honore isto non contentus, alium sibi nullo
exemplo privatus sumpsit, ut a caena redeunti tibicinis inter
cantum funale praeluceret. Columna quoque rostrata sena-
marmore candido,
tusconsulto posita in foro est, ex Pario
quse mersarum captarumque navium numerum, et summam
pondusque pecunix captae complexa, adhuc visitur, sed ex-
tritis vetustate vocabulis pluiibus auri tamen nummos :
captos esse ter mille septingentos, argenteorum supra cen-

tum millia, aeris gravis vicies septies centena millia pondo,
satis agnoscitur. Triumpho peracto comitia C. Duilius ha-
buit : L. Cornelius L. F. Cn. N. Scipio, C. Aquilius M. F.,
C. N. Florus consules facti. Provincias consulares senatus
decrevit Siciliam, et classem. Cui classis 'obvenisset, ec in
Sardiniam et Corsicam transjicere, si e republica videretur,
$ XI. Diod. Edog. I. XXIII. — Euirop. I. n.
a4 .
j
Digitized by Google
-:

permissum. Haec sors Cn. Cornelio quum evenisset, instru-
cta classe profectus est.
XIII. Haec prima Romanorum in Sardiniam et Corsicam
expeditio fuit. Insulae sunt locis ita conjunctae, ut eadem
videri possint ; caeli tamen solique natura, et quod sequi-
tur, hominum ingenio, multum dissimili. Sardiniam, ut
imaginem humani vestigii referentem, Ichnusam Veteres,
itemque Sandaliotin dixerunt. Inde Sardum Hercule libyco
genitum aiunt frequentatee ah se insidce nomen , quo hodie
noscitur, imposuisse. Graecos etiam ad ea loca venisse cum
Aristaeo fabulis antiquis decantatum est; itemque post iliaca
bella Trojanos. Terra neque spatio soli maximis ejusdem
,
maris insularum, neque bonitate fertilissimis multum cedit

parens optima pecudum , frumenti optimi feracissima , me-
tallorumque, sed praesertim argenti, dives. Caelo tamen
haud aeque salubri utitur, laudemque fcecuiiditatis apud
exteros pestilentioris aeris infamia corrumpit :
per aestatem
enim morbosa est et in lucis fertilioribus magis.
, ,
XIV. Herbam praeterea producit vehementis veneni apia-

stro persimilem , quae in cibo sumpta mentem adimit , ner-
visque violenter attractis labia distorquet in ridentium spe-
ciem; exitiali succo, nisi post vomitum lac aut aqua mulsa
copiose bibatur : ita vis istius mali praesens diluitur; caeteris
deinde incommodis ea medentur, quae in convulsionibus
nervorum usui sunt. Etiam minimum animalculum per im-
prudentiam supersedentibus mortiferum est. Solpugam vo-
cant, formicarum genus, tanto periculosioris malitiae, quod
et latet facile propter exiguitatem, et ab ignaris naturae ejus
etiam animadversum non timetur. Sardi , variis ex barbaris
mixta natio, quum ingenio suo permittitur, lubentius latro-
cinio quam agricultura victitant :
pelta et brevi ense ar-
mantur : thoraces ex pelle musmonum consuunt; arietes
ita vocant ,
quos insula gignit , non lanam ut alii , sed pro
§ Xn. Toch. II, 49 . ->• Culum. Triumph. — —

Cic. Cat. cap. i3. • Liv. Epit.
XVII. — PUn. III, 4,5. — Sil. —
in fine,m>.Vi, Annal. — S XIU,
Pigh.
Sali. Hisl. II, X. — Plin, III. — — Fragm. —
Sil. lib. II. SiaJI. — Pausanias.
di.iD. Hist. XXII , lO , 34* ^^1' fap, 10 .
Digitized by Google
ea pilum caprorum more gestantes. Urbium celeberrima
Caralis est, Africam spectans, et inde condita, cum pul-
cherrimo portu.
XV. Corsica nec amplitudine nec opibus Sardiniae com-
paranda , tertium tamen inter has insulas magnitudinis
locum obtinere. creditur : nomen a Corsa, muliere quadam,
accepisse incolae tradunt; cujus ab armento taurus in hanc
insulam ex Liguria transjecerit. Graecis Cyrnus vocatur.
Monto.sa est et aspera, et plerisque locis penitus invia :
quare populum etiam terrae suae similem alit, nullo hu-
mano cultu feris propemodiim ipsis intractabiliorem. Capti
in servitutem vix mansuescunt sed aut impatientia laboris
:
et jugi vitam exuunt ;

aut contumacia et stupiditate molesti
sunt heris. Mei in insula copiosum est, sed amari saporis,
quale fit ex buxi quam Corsica multam et crassissi-
flore
mam profert.Idem tamen saluberrimum putatur; et sunt
qui longaevos in Corsica homines fieri opinentur, quod mei
istud suum in continuo usii habeant. Oppida nec magna

nec frequentia populo, sed tamen supra triginta numeran-
tur ex quibus facile principes sunt Aleria Phocaeensium
:
,
colonia; et Etruscorum Nicaea. Hic quoque grave caelum

est, et praeterea importuosum mare.
XVI. Cum his igitur gentibus diu Carthaginienses bella
gessere, et utriusque insulae dominatione, praeter inaccessa
loca potiti sunt. Sed quia facilius erat rudes et feros homines
vincere, quam domare; tum alia, quibus eos continerent,
excogitarunt , tum etiam quo res vitae necessarias ex Africa
petere cogerentur, quidquid ubivis frugum fructuumve erat,
corruperant, etiam supplicio mortis indigenis proposito, si
quis tale quid serere aut plantare instituisset : donec longa
consuetudine facti imperium xquioribus animis

mitiores
pati didicerunt. Has ad insulas navigationem eo tempore
L. Cornelius consul instituit : et prius quiilem in Corsica
S xrv. Mela, II, 7 . — V. —

Slrab. 1. XVI, 6 — Matb.
Plin. i . in Diosr.
VI, 14. — Plinius , XX ,

— Lucan. IX, 817. —
la dc Claiul. Bell. Olld. —
§ XV. Sali. Hisl. II ,
1 . — V. —
Strab. 1. apud Atbcn. —
I.ycus lib. II. Plin
XXIX, 4. — Mart. Capella. — Uiod.V, 3 .

,

urbem expugnavit Aleriam quo faeto coetcras facile :
et citra
la}>orein aut periculum adjunxit. Inde Sardiniam petenti
classis occurrit hostium :
quam aggressus consul ,
antequam
ad manus ventum esset , in fugam conjecit.
XVII. Mox ad Olbiam profectus, quum in portu multas
Carthaginiensium naves stare vidisset neque se satis a pe- ,
destri robore instructum ad oppugnationem urbis situ et

defensorum multitudine validae crederet, omisso in praesens
negotio, domum ad plures milites assumendos abnaviga-
vit. Per idem tempus servilis in urbe motus inter ipsa ini-
tia feliciter compressus , magna rempublicam sollicitudine
simul affecit , et liberavit. Ad classem instruendam ex gen-

tibus recens devictis navales socii frequentes cogebantur;
eorumque tum ad quatuor millia Romae convenerant, Sam-
nites plcrique ii, quod amari abhorrerent, conditionem
:
suam secretis sermonibus miserati, eo usque^ exarserunt

ut urbem incendere atque diripere agitaverint; jamque ad
tria servorum millia in eamdetn sententiam pertraxerant,
quotidie sumente vires conspiratione, quum Erius Potilius
praefectus auxiliorum prudenti consilio
, periculum omne
discussit.
XVIII. Simulato enim ejusdem factionis studio , machi-
nationes eorum omnes exacte perdidicit: genus, numerum,
nomina singulorum, qui in ea conjuratione essent, cogno-
vit ;
loca ,
tempora , quihiis ausuri quodque forent , explo-
ravit. Nihil jam deerat ei , quo minus rem ad senatum de-
ferret pneter facultatem curiam adeundi ; nam voluntas
,
supererat sed, Samnitibus nusquam incomitatum sinenti-

:
bus, perficere institutum nequibat; donec excogitato dolo

persuasit eis, uti, quo dic senatus haberetur , biforum ag-
mmatim progressi , fraudem sibi in dimetiendo frumento fa-
ctam esse vocferarentur : inde nascituram occasionem dicens
aut exsequendi consilii sui, aut certe speculandi, quid adver-
sus subitos ejusmodi motus animi consiliique Patribus esset :
S Seii. Con&. ad Hdv. c. 8. — Ariat. «ipi Oftu|i.stotcav stxcvafadTuv,

— FrrinsL. ad Ror. II, a, i6.
•
— Zonar. — § XVII. Oros. IV, 7.
Digitized by Google
,

quoque plus fidei faceret , ipse processit una neque comi- ,
tem modo se tumultus ejus , sed principem ducemque pr;e-

buit. Unde vocatus ad senatum conspirationis occulta; peri-
,
culum commentique sui causas exposuit.

XIX. Patres, dissimulata facti conscientia, miserunt qui
turbam illam blandis verbis definitam domus abscedere ju-
berent : daturos operant Patres, ut injuria, quee facta dicere-
tur, sublata, juris sui cuique copiajleret. Ita conjurati, latere
adhuc consilium suum existimantes digressi sunt nocte ,
;
vero proxima suos quisque servos quos indicio Potilii sce- ,
leris esse participes cognoverant, vinxit Samnitium quo- :
que plerique in hospitiis suis comprehensi. Nescio, an ha;c

cura , an vero aliud negotiorum aut valetudinis impedimen-
tum C. Florum tenuerit, ne citius in Siciliam proficiscere-
tur in qua Hamilcar post proximam victoriam res Carthagi-
:
niensium magnis profectibus restituebat. Quippe Camarina

ct Enna proditione receptis Drepanum ubi portus egre-
, ,
gius erat, communivit, et in oppidi formam auxit, transdu-

ctis illuc Erycinis ,
quorum urbem ne Romanis usui foret,
,
pneter templum Veneris, everterat. Multa deinceps alia loca

dolo aut armis in potestatem redegerat , totaque Sicilia po-
titurus videbatur, nisi Florus, ob res istas ne sub hiemem
quidem insulam relinquere ausus ,
obstitisset.
XX. Facilius alteri consuli bellum cum Sardis et Cartha-
giniensibus ad Olbiam fuit. Quo reversus cum auctioribus
copiis, Hannonem invenit, quem Hannibale remoto Car-
thaginienses rebus maritimis praefecerant. Pugna vehementi
facta, Hanno fortissime dimicans, quum vinci suos videret,
in confertissimos hostes irruens interfectus est, secutaque
oppidi deditio. Consul victoria; famam etiam humanitatis
adversus hostem insigni monumento decoravit ; nam e ta-
bernaculo suo corpus Hannonis efferendum curavit, am-
plasque ipsi fecit exsequias , cessantibus post mortem odiis
virtutem etiam in hoste honorandam esse recte judicans.
Inde recentis victoriae terrorem exolescere iion passus, mul-
S xvni. Zon. — l XIX. Diod. Ecl. t. XXIU. — Zon, — OioJ. IV,

376 JO. FREINSHEMll SUPPLEM.
tas et alias Sardiniae urbes cepit, consilio doloque virtutem
adjuvans.
XXI. Solebat enim noctu appulsa litori classe, delectos
ex cohortibus haud procul oppidis, quae adoriri constitue*
rat, exponere: qui locum insidiis oppoitunum' occupantes
exspectabant, donec ad ipsas urbes suggressus consul oppi-
danos in arma compulsos , simulatione fugo; longius a moe-
nibus eUcuisset; tum illi advenientes cursu, vacuas defen-
soribus urbes capiebant eo astu complures in potestatem
;
venere; tantumque vincendo processum est, ut neque in

Corsica, neque in Sardinia Poenorum exercitus consistere
possent. Qua de causa minime dubitatum est, quin Romam
reverso triumphus amplissimus decerneretur. Triumphavit
de Poenis et Sardinia et Corsica ante diem V Idus Maftias ,
quum magnam ex insulis istis pned.am, et multa millia ca-

ptivorum adduxisset. At in Sicilia C. PTorus proconsule Mu-
tistratum obsidebat, locum munitum, et semel iterumque
frustra tentatum.
XXII. Xe tum quidem prius expugnari potuit, quam
novus consul A. Atilius A. F. C. N. Calatinus veniret huic :
enim Sicilia provincia, collegae ejus C. Sulpicio Q. F. Q. N.

Paterculo classis evenerat. Ii , quod Panormi Cartliaginlen-
sium hiberna erant, cum omnibus copiis eo profecti acie
instructa fecere pugnandi copiam hostibus. Sed nemine con-
tra prodeunte, Hippanam petierunt quae urbs ex itinere :
oppugnata stutimque capta est. Inde Mutistratum perrexit

Atilius, quam acriter defensam ad extremum fatigati lamen-
tis mulierum atque puerorum propugnatores deseruerunt.
Ita praesidio Carthaginiensium noctu digresso, prima luce

portas oppidani aperuerunt. Sed Romani, malorum quae in
obsidione pertulerant nimium memores, obvios sine discri-
mine sexus aetatisve caedebant; donec A. Atilius proclamari
jussit
,
praedam et homines capientium fore. Tum demum
S XX. Valeritu Maxiaiiu, V, i, a. — Sililu ,

lil». VI, 671. — Frool.
aers.
tn » 9* — S X.XI. Klonu f II a. — Futi Capitolini. — Eutropius, lib. II.
— Zonaru. ,
Digilized by Googlc
, :
,

crudelitatem avaritia vicit ;
servatique Mutistratensium reli-
qui sub corona venierunt : urbs direpta est et diruta.
XXIII. Camarinam inde ductus exercitus , ob regionem

parum diligenter exploratam , maximum in discrimen inci-
dit. Poenus enim imperator obviam profectus loca superiora
prior occupaverat ; romanasque copias in vallem iniquam te-
mere demissas circumsidebat. Certum ante oculos omnium

exitium, et cnudinx cladis imago versabatur, nisi consi-
lium et virtus M. Calpurnii Flammae, qui tribunus militum
eodem in exercitu agebat rebus paene desperatis subvenis-
,
set. Nam is P. Decii secutus exemplum qui tribunus mili- ,
tum idem in Samnio fecerat, assumptis militibus trecentis

ad tumulum quemdem occupandum ivit; nulla spe eva-
dendi sed amore laudis et servandi exercitus cupiditate ipse
,
militesque ejus accensi. Ferunt, quum eo duceret, ita suos

allocutum esse : Moriamur, milites, et morte nostra eripiamus
ex obsidione circumventas legiones. Atque ita factum est ho- :
stibus enim in bos conversis, dum acerrima pugna quan-

tumvis multos morituri detinent, consul evolvere sese locis
infestis potuit Carthaginienses, interfectis qui se objece-
:
rant, nihil in detectis jam insidiis ponentes spei discesserunt.

XXIV. Itaque Calpurnii miraculo proxima fortuna hiit
qui repertus inter suorum hostiumque cadaverum cumu-
los, quum solus omnium adhuc spiraret, sublatus atque dili-
genti cum refectus, quum inter multa vulnera letale nullum
accepisset, diu postea fortem lidelemque operam rcipublicK
prsestitit, magnoque Qui si apud Gras-
terrori hostibus fuit.
cos tanttun virtutis specimen edidisset , neque prtemiorum
neque monumentorum satis potuisset decerni ; nunc homini
romano tanti facinorb merces corona ex gramine fuit me- :
moria vero facti adeo negligens, ut vix de nomine fortissimi

viri constet; eumdem enim Calpurnium Flammam plerique,
sed M. Cato Q. Coedicium Claudius Quadrigarius Laberium
s XXII. Diodor. — Zonir. — j)

XXIII Zoiur. — AgeU. III, 7. —
Front. Sirat. IV, 5, 10. — Liv. Epit. XVII. — Lir. VU, 34 ,
et XXII, 60. —
Flor, n, a. — Oros. IV, 8.
Digilized by Googie
,-
378 JO. FREINSHEMIl SUPPLEM.

vocatum esse, tradiderunt. Cicterum emersus ex his angu-
stiis consul , quum et error pudorem ,
et periculum vigilan-
tiam acuisset, majoribus iterum viribus et intentiore cura
oppugnare urbem aggressus, postquam sine machinis parum
probciebat , ab Hierone petitas accepit. Earum violentiae ces-
sitmurus , redactosque in potestatem Camarinenses majori
ex parte sub hasta consul vendidit.
XXV. Tum ad Ennam itum ; ea quoque proditione re-
cepta :
praesidiarii partim a Romanis in oppidum admissis
interfecti sunt; alii biga dilapsi ad suarum partium loca se
receperunt. Sittana; possessionem non dolus sed virtus de-
dit;magna vi pulsis ,
qui defenderant, et urbe expugnata.
Neque moram fecerunt minora quaedam in ea Siciliae parte
oppida, quin protinus missis legatis consuli se traderent.
Qui praesidiis per commoda loca dispositis, in Agrigentinum
agrum signa promovit, ibique Camicum castellum opera pro-
ditorum recepit. Unde perculsi qui Erbessum tenebant, j
oppido relicto, fugerunt; sic Erbessus quoque ad Romanos

rediit. Hoc successu consul animatus et quod I.iparaeorum ,
haud paucos sibi favere putabat ad illorum urbem admovit ,
exercitum. Ibi non pro cajtera felicitate res processit. Ha-

milcar enim,
romani ducis consilio sagaciter deprehenso
Liparam clam intraverat, intentusque tempus bene gerendae
rei exspectabat. Quod Romanus, quum ignoraret, audacius
et incautius subiens muros ,
repentina Poenorum eruptione
turbatur : vulnerati sunt in eo conflictu permulti, caesorum
quoque non exiguus numerus fuit.
XXVI. Interea C. Sulpicius consul in Sardinia cum Poe-

nis aliquoties prospere dimicavit ; tantuinque hinc accessit
animi ,
ut Africam versus vela facere auderet. Id vero mi-
nime ferendum esse Carthaginienses arbitrati ,
Hanniltalem,
qui ex sicula fuga Carthagine adhuc agebat , iterum navibus
sub pneponunt ,
multisque et pratstantissimis praefectorum
§ XXIV. Aiict. df Viris illustribus, cap. 3 g. — M. Cato apud AgeI). —

Pltn. XXII, 6. — I-ront. Str. —
IV, 5 , 10. Agcl). III, 7. — Dtod. — [Polyb.
— § XXV. polyb. I, 34. — Diodor. — Flor. II, 3. — Zoaur.
Digitized by Cbogle
navalium adjunctis, hostilem a patriis Ut oribus repel-
lere jubent. Solvit is quidem ut pugnaturus ca:terum quo :
minus concurreretur , intercessit tempestas quae utrisque ;
fgravis incumbens , ad loca tranquilliora submovit invitos.

Sardiniae tamen portus ambo duces tenuerunt. Ibi quum in
ancoris haberent naves, Sulpicius, quo Peenum in apertum
mare perliceret , quosdam subornat , qui transfugarum spe-
cie persuaderent Hannibali , Romanos iterum in Africam na-
vigare. Deceptus ille hoc vaframento, celeriter educta classe,
in consulem idoneo loco prajstolantem imparatus incidit;
multaeque naves punicae depressae sunt ,
priu.squam scire
possent, quid ageretur; quum insidias consulis tempestatis
favor et opportune orta caligo texisset.
XXVII. Tandem re intellecta reliquae repetiverunt por-
tum, aut in litus se ejecerunt; ibi profugientibus remigibus
pleraeque inanes captae sunt. Hannibal enim, desperato te-
neri portum posse, in oppidum Sulcos se contulerat ubi :
seditione orta comprehensus a Carthaginiensibus , qui eo-

dem ex pugna confugerant quod ejus temeritatem et stulti-
,
tiam cladis sua- causamfuisse dicerent, crucique afBxus periit.

Sed haec victoria Romanis paulo post detrimenti nonnullius
causa fuit :
quum enim sublato classis punica metu in vasta-
tione agrorum contemptius et securius versarentur, impro-
viso Poenorum Sardorumque incursu, Hannone quodam du-
Censuram hoc anno C. Duilius gessit, Janique
ce, fusi sunt.
templum apud forum olitorium struxit. Triumphi dehinc
duo spectati prior C. Aquillii Flori proconsule de Poenis
:
a. d. IV Nonas Octobres alter C. Sulpicii consulis de Poe-

;
nis et Sardis, a. d. III Nonas.

XXVIII. Quum deinde C. Atilius M. F. M. N. Regulus,
et Cn, Cornelius L. F. Cn. N. Blasio iterum consules essent,
sacra quadam procurandis prodigiis fieri solita senatus fa-
ciunda censuit ;
quod in Albano monte , locisque aliis plu-
ribus, atque adeo in urbe ipsa, lapides frequentes grandinis
15 XXVI. Oro». — Polyb. — Zonar. — § XXVII. Zonar. — Polyb. — - Lir.
Epit. XVII. — Marm. Capit. —>Xac. Auiuil. II » 4 9*

;
38o JO. FREINS. SUPP. IN LOC. LIB. XVII.

instar deciderant. Latinas ferias instaurari, causaque earum
dictatorem dici visum est. Q. Ogulnius L. F. A. N. Gallus
dictator, M. Lsetorius M. F. M. N. Plancianus magister equi-
tum fuerunt. C. Atilius, qui classi praeerat, ad Tyndaridem
Siciliaequum appulisset, classem punicam ordine parum
composito praeternavigantem conspicatus, ejus oppugnandae
consilium subito cepit; jussisque sequi caeteris navibus, ipse
cum decem quse primae parari potuerunt, evolat et ad Poe-
, ;
nos jam longius evectos summa velorum remoriimque con-

tentione pergit.
XXIX. Hamilcar in ea classe vehebatur , non contemnen-
dus imperator qui paucas sibi naves instare videns, alias
:
portu vix egressas esse, magnam partem etianinum in an-

coris haerere converso cursu C. Atilium cjusque naves tota
,
classe circumvenit deprimuntur celeriter naves novem im-

; ,
pari adversum tanto plures certamine nequidquam omnia

expertae. Praetoria tamen meliori quam caeterae fuerant , re- ,
migio instructa, sociisque navalibus praesentia consulis ani-

matis, vi perrupit, salutemque invenit jum enim aderant :
Romanorum aliae naves ,

quarum superventu mutatur for-
tuna pugnae , merguntur punicae naves octo , capiuntur cuin
ipsis remigibus decem ad Liparaeorum insulas in-
: reliquae
tendunt cursum. Haec mari gesta terrestrium copiarum se- :
gnius bellum fuit, urbe Lipara sine successu oppugnata :
sed in apertorum locorum vastationem desaeviit hostilis ira

eademque calamitas etiam Meliten insulam haud longe dis-
sitam comprehendit. Ob haec gesta C. Atilius consul trium-
phum navalem de Poenis egit. Eiodem anno etiam A. Atilius
proconsule ex Sicilia de Poenis triumphavit a. d. XIV lalend.
Febr. : laetaeque tum Romanis res erant, qui non terrestribus
modo praeliis ,
sed etiam maritimis superiores ,
non jam de
Sicilia annexisque insulis, quarum imperium satis sibi cer-
tum esse putabant, sed de Africa invadenda, bellique terrore

Carthaginis ipsius portis impingendo, incipiebant consultare.
5 XXVIII. Zonar. — Fra^. — Polyb. — § XXIX. — Polyb. —

Capit.
Zonar. — Oroa. IV, — Colum. Capit. — Auct. de
8. 3g. Vir. iljustr, c.
,:
JOANNIS FREINSHEMII
SUPPLEMENTORUM
LIVIANORUM
LIBER OCTAVUS
IN LOCUM LIBRI DECIMI OCTAVI LIVIANI.
EPITOME
LIBRI DECIMI OCTAVI.
Atilius Regulus cos. in A6rica serpentem portentose magnitudinis cum
maxima militum clade occidit ;
et quum aliquot preliis adrersus Car-
thaginicniel pugnassct , successorque ei a senatu prospere bellum ge-
renti non mitteretur ,
id ipsum per Uteras ad senatum missas questus
est : tn quibas inter causas petendi successoris erat ,
quod agellus ûs
a mercenariis desertus esset. Quaerente detnde fortuna »
ut maguum
utriusque casus exemplum iii Rûlo prodeietur, arcessito a Carthagi-
niensibus Xanthippo Lacedaemoniorum duce , victus praelio ct captus ,
est. Res deinde a ducibus romauis omnibus terra marique prospere
gestas deformavere naufragia classium. Ti. Coruncanius primus ex

plebe ])ODtifex maximus creatus est. P. Sempronius Sophus, M*. Vale-
rius Maximus censores quujn senatum legerent tredecim senatu mo-
,
,
verunt lustrum condiderunt » quo ceiLsa sunt civium capita CCXCVIl

:
millia »
DCCXCVII. Regulus missus a Carthaginiensibus ad senatum
ut de pace, et, si eam non posset impetrAre, de captivis commutandis
ageret, et jurejurando adstrictiis redituram se Carthaginem, si com-
mutari captivos non placuisset ; utrumque negandi auctor senatui fuit

et
,
quum fide custodita reversus esset ,
supplicio a Carthaginiensibus
de eo sumpto, periit.
,
;
,
382 JO. FIllilNSHEMII SUPPLEM.
I. CossuLATUM deinde L. Manlius A. F. P. N. vulgo

Longus Q. Caedicius Q. F. Q. N. cui in magistratu
inivit, et
mortuo M. Atilius M. F. L. N. Regulus, qui

suffectus est
semel consul fuerat. Hoc anno demum Africa, quae hactenus
cladium hokilium exsors egerat sentire bellum coepit , Ro-
,
manis in eam ingressis, postquam Carthaginiensium classem

magna pugna vicissent. Quae uti ge.sta sint, ipsiusque Re-
guli utramque fortunam , et indignum viri virtute exitum
hoc libro' exponemus. Anno superiore quum C. Atilio con-
sule Carthaginienses ita praelio navali contenderent, ut quan-
quam ipsi pluribus amissis navibus pugna priores excessis-
sent, tamen quia romanas etiam aliquot submerserant, sc
non inferiores fuisse interpretarentur Romani contra even-
:
tum cum pro victoria haud dubia computabant. Ita fiebat,

ut spe et fiducia pari populus uterque studium maritima-
rum rerum per aemulationem summam prosequeretur.
n. Igitur et consules in Africani transferre bellum jussi
cum trecentarum triginta navium classe Messanam appulsi
atque inde litus Siciliae dextrum legentes praefer Pachynum
ad recipiendas pedestres copias, tum castra circa Ecnomum
collem habentes, pergebant et sub idem tempus Hamilcar
:
imperator Peenorum , et praefectus classis Hanno , trecen-

tarum sexaginta navium duces, Carthagine Lilybamm , et
inde Heracleam Minoam transgressi, eo in portu stationem
agitabant, Consilia Romanorum observantes, et si versus
Africam instituere cursum auderent, prohibituri. Quod edo-
cti consules ad utrumque casum studiose cuncta comparant,
ut sive navalis praelii tentandae spes forent, sive alicubi ex-
scensionem fieri oporteret, consilium in expedito haberent.
Itaque pugnacissimis quibusque militum in naves impositis,
quatuor classes, tanquam ejusdem universae partes totidem,
faciunt legionem primam in prima cla.sse, duas sequentes
:
ordine suo constituunt : in quarta collocant triarios.

III. Has copias ita disponunt, ut singulis navibus treceni
St. — Tab. Capit. — Polyb. I, a5. — II. Oros, IV, 8. — Polyb.
Digilized by Googie
IN LOC. LIB. XVIII LIVIANI. 383
remiges, milites vero centeni viceni vehantur: ita numerus
hominum in universa classe ad millia centum quadraginta

accedebat. Hunc numerum aliquanto superabant Poeni, plus
centum quinquaginta millibus hominum adducentes. Et
militum quidem genus pra: suis parvi faciebant consules :
major ea deliberatio erat, quum in alto mari pugnandum

fore appareret ,
ubi celeritas navium et gubernatorum artes
plurimum va|s:nt, quo ordine adversus istud discrimen aptis-
sime componi acies posset : postremo rationem instruendae
classis talem ineunt. Hexeres duas ,
quibus consules ipsi ve-
hebantur, pariter in fronte statuunt : utrique harum, hinc
primam inde secundam classem longa et simplici serie an-
nectunt, ita collocatis navibus, ut omnium prone foras ob-
versae essent; hexeresque propemodum conjunctae irent,
proximx bis longius Inter se digrederentur; atque ita dein-
ceps spatium inter duas oppositas naves relictum cum ipsis
ordinibus cresceret.
IV. Sic minimo inter primas naves, maximo inter postre-
mas Intervallo, quum ex duabus istis classibus forma cu-
neats aciei effecta esset, tertiam deinde legionem admo-
verunt quae simplici navium ordine spatium Istud inter
:
priores duas apertum praetexens ,

triquetram totius aciei fa-
ciem exhiberet. Pone hanc, a tergo tertiae classis, hippagines
funibus tractoriis ad naves tertianorum pertingentibus re-
mulco trahebantur. Postremi omnium triarii navibus unam
in seriem, sed semicireularem exporrectis,
ita priores ambi-
bant, ut ab utroque cornu prominerent. Ita totum corpus

fronte cava ,
postremis partibus solidis ,
rostri navabs simili-
tudinem praderebat; non minus ad sustinendam impressio-
nem firmum , quam_ ad inferendam habile. Sed Carthagi-
niensium duces, romana classis adventu per exploratores
cognito, quum urbem suam aditu facilem, imbelle vulgus,
accolas leves et ad mutandam fidem pronos cogitarent; ob-
viam ire decernunt, omnia prius experiri certi ,
quam tutum
in Africam cursum romanis navibus permitterent.
V. Igitur suos paucis cohortati, ut memores non de pree-
sentibus modo, sed omnibus, quos domi quisque carissimos.
384 JO. FREINSriEMII SUPPEEM.
haberent , pugnandum esse, obfirmatis et alacribus animis
prtnlium capesserent, naves conscendunt ; bonaque cum spe
sua et navalium sociorum ex portu evehuntur. Neque longe
romana classis aberat : itaque haud procid Heraclea pari
utrinque robore concurritur. Poeni duces inter sc ita com-
paraverant, ut in dextro cornu Hanno curaret (erat autem
idem ille, qui apud Agrigentum infeliciter pugnaverat), ex-
teris prseesset Hamilcar : naves autem suas animadversa Ro-
manorum acie quadripartito et ipsi diviserant. Harum qua:
totius aciei sinistra erat in figuram arcus sinuata, terram
versus inclinabat : caeterse simplicibus ordinibus extentae,
proris navium in hostem versis ex his dextrum cornu in
:
,
quo rostratarum et quinqueremium celerrimae erant Hanno ,
versus altum mare quantum poterat exporrexit, si pugna

aliunde commissa es.set, circumdaturus hostem.
VI. Neque diu morati consules in medias Poenorum naves
cum duabus classibus suis se intulerunt. Hamilcar, quo
Romanorum aciem distraheret, suis praeceperat, ut com-
missa pugna fugam continuo (;apesserent.- Quod quum fa-
ctum esset, Romanique cedentes avide persequerentur, iUis
quidem ob celeritatem navium innoxia fiiga fuit; at Roma-
norum acies ,
uti voluerat Hamilcar praivideratque , divulsa
est, triariis et tertia classe suo adhuc loco se tenentibus.
Quod ubi perfectum esse vidit, subito dat e navi sua si-
gnum, ut conversis proris pugnam cum insequentibus
ineant : ambiguo marte , Poenis velocitate et peritia
certatur
nauticae rei Romanis robore militum longe superioribus.
, ,
Itaque quamdiu navium potius quam hominum pugna esse

potuit, punica res haud did>ie meliori loco erat sed quoties :
corvorum jactu colligatis navibus comipus pugnari coeperat,

penes Romanum erat certa victoria ;
quum miles manu
fidens, et in conspectu consulum pugnans, insignitiore opera
virtutem suam his approbare contenderet.
VII. Dum in ea parte sic dimicatur, Hanno cum dextro
cornu, quod hactenus immotum hahuerat, in triariorum
§ V. Zooar. — Polyb. I, 27.
Digiiized by Google
naves invectus a marifecit impetum, magnasque in angustias
redactismolestum omnino negotium exhibuit. Eodem ferme

tempore sinistra quoque Carthaginiensium acies, mutata'
priore forma, et «quata fronte rostris infestis tertiam Ro-
manorum classem, qu;e hippagines remulco trahebat, in-
vadit. Romani dimissis funibus ad resistendum se parant ;
hic quoque fortiter confligitur ita tribus lecis, totidem

:
navalia praslia, magno intervallo divisa nascuntur. Quum ita
satis diu dubia victoria certatum esset, tandem evenit, quod

necessum est , ubi simul pluribus locis roquali virium robore
pugnatur, ut qua; pars prima pulsa fuit, totius certaminis
victoriam daret. Quum enim Hamilcar vim hostium ulterius
ferre non posset, ipsius fuga ca:teras etiam punicx classis
partes statim profligavit.
VIII. Nam ex consulibus L. Manlio in captivis navibus
conquirendis, et ad suas alligandis occupato, M. Regulus
commissum alibi certamen videns, auxilium suis ferre festi-
navit, assumptis secundae classis navibus quotquot ex priore
,
‘pugna integrae illaesaequc evaserant, fieleriter opem istam

sensere triarii ,
receptisque animis, quos prope ad extremum
periculum adducti desponderant strenue dimicare cum ad- ,
versariis coeperunt. Hanno quum et hos acrius resistere sibi,

et a tergo se premi videret a recentibus, velis in altum datis
imminens exitium praevenire studuit. Quum inter haec L.
Manlius quoque tertiam Romanorum classem a Carthagi-
,
niensium sinistro cornu ad terram urgeri conspicatus , cur-

sum eo intendisset, supervenit et M. Regulus, qui jam hip-
pagines et triarios in tuto locaverat; ita subito facies rerum
vertitur, claudunturque et cinguntur, qui paulo ante Roma-
nos circumdederant :
quos equidem in arctum constipatos t
et velut obsessos olim pessumdedissent, nisi metu corvo-
rum accedere veriti, spatium dedissent consulibus, iit et
suos eriperent incolumes, at Carthaginiensibus subito ac-
cursu circumfusi ,
naves quinquaginta cum vectoribus om-
nibus ,
velut indagine caperent ;
pauese reliquae juxta btus
ipsum se subducentes effugere.
IX. Fuit hoc praelium quum varietate casuum, et conten-
///. a5
Digitized by Googie
386 JO. fUElNSHEMlI SUPPLEM.
tione pugnandi, tuni ctiani amissarum utrinque navium
multitudine inter pauca memurandum. Tres et sexaginta
Poenorum naves captae; supra triginta depressae sunt; vic-

tores quatuor et viginti naves amiserunt fluctibus haustas;
at in potestatem hostium nulla pervenit. Post lianc victo-
riam Messanam reversi , paucus dies navibus homiiiibusque
reficiendis , et ampliori commeatui parando dederunt. Inter
quos Hamilcar, quum Africam ab llomanis adiri vehemen-
ter nollet, prohibere vero vi et armis non posset, ad dolos
se contulit; missoquu ad eos per causam petendae pacis
Hannone tempus extrahere sategit ,
donec copiae, quas Car-
thagine sibi mitti sperabat ,
advenissent
X. Hanno quum ad consules accessisset, audiretque vo-
ces/// illum statuendum esse cXanMunUum quod quinto ante ,
anno in Cn. Cornelium jlsinnm consulem Poeni designavis-

sent ; astuto responso periculum intentatum elusit « Hoc :
•i vero, inquit ,s\ feceritis , jam nihilo eritis Afris meliores.»

Siatiinque consules excepere sermonem, tacere jussis, qui
vinciendum dixerant, conveniensque roman/e gentis graVi-'
tate vox audita est; • Isto te metu, Hanno, lides civitatis
•Inostiic liberat. • De pace, quia neque Poenus serio agebat,
consulesque victoriam quam pacem malebant, frustra agi-
tatum est. Africanam igitur expeditionem diutius differri
non placuit. Nec|iie poeni duces obstitere, quanquani inter
se constituissent, quietum iter hosti non concedei-e, sed di-
versis ex partibus carpere morarique. Ca.-t«‘rum Hannone ad
praeniuiiiemlam Carthaginem festinante, Hamilcar nihil mo-
vere ausus, Heraclea/ se continuit naves romana; et ab ho-
:
. stibus et a tempestate pacatum iter habuerunt.

• Xi. Meqiie «lefuerant, qui longinquam navigationem, et
hostile litus, ipsuinque Africie nomen exhorrescerent; ante
caueros imperium detrect.mle tribuno militum Mannio : sed
adversus hunc ita exarsit llegulus, ut virgas securimque
minitaretur, ni paruisset: ita (jemum praestitum est obse*
S t\. Oros. IV, aS. — Zoiur. — PoIjL. -

—8 Max. TI, 6. —
Zoiiiir. — PuUb.
Digitized by Googie
m LOC. LTB. XVIII LIVIANI. 387
quiuni consuli, formidinemquc navigandi propior et major
metus Hermteum promontorio nomen est quod a
expulit.
,
sinu Carthaginis in mare siculuni late procurrit eam oram :
primte Romanorum naves tenuerunt ; ibi paulisper exspec-

tato, donec tota classis convenisset, litus Africie praetervecti
consules ad Clupeam îrbem pervenere : hic legiones expo-
sitae sunt, navibusque in portum subductis , vallum ac fossa,
quo tutiores essent, circumdata : urbs , quia deditionem ab-
nuebat, obsessa, statimque metu civium, sive dedita, sive
deserta (nam utrumque traditur), in potestatem Romano-
rum concessit.
quanquam sane dura et insueta
XII. At Carthaginienses ,
paterentur, tamen gratulabantur sibi, quod aliquanto mi-

tiora formidatis accidissent. Metuerant enim audito pugna;
navalis exitu, ne protinus ad ipsam Carthaginem victrices
copiae ducerentur. Itaque nonnihil ex priore metu respiran-
tes, in contrahendas copius urbemque et suburbanam regio-
nem tuendam intenti erant. Consules interea missis Romam
nuntiis, qui et res hactenus gestas docerent, et de instan-
tibus sententiam Patrum exquirerent, Clupeam muniunt,
ut ea sede belli uterentur pnesidioque ad urbis et agri
:
custodiam imposito, cum caeteris omnibus copiis longius

progressi, cultissimam regionem, utpote quae post .Agatho-
clis tempora ferrum hostile non viderat ,
perpopulantur :
villas magnificas multas destruunt : magnam quadrupedum

praetlam, hominum praeterea supra viginti millia abducunt,
nemine prohibere auso g oppida quoque multa vi aut dedi-
tione capiunt : in his perfugarum aliquem numerum depre-
hendunt, magnamque vim captorum proximis bellis civium
rbmanoruni liberant ; quos inter et Cn. (iurnelium fuisse cre»-
diderim, qui proximo post biennio consul iterum factus est.
XIII. Dum haec aguntur, qui Romam a consulibus missi

fuerant, cum mandatis senatus revertuntur : jubebatur au-
tem alter eorum in. Africa manere cum ea parte virium, quam
§ XI. Flor. II, a. — Poljb. I , ay ct 3o. — Zoiuras. — § XII. inaras.

— PoljblU*.
Digitized by Googie
388 JO. FREINSnivMII SUPPLEM.
retineri ex republica judicassent ; alter cwteram classem et
copias Romam reducere. Sic imminente jam hieme, man&it
M. Keâilus eum quindecim ferme peditum millibus, equi-
tibus quingentis et navibus quadraginta : classem reUquam
mancipiis et piveda onustam L. Manlius Siciliae litora tuto
pnetenectus in Urbem reportavit. Septem et viginii millia
captivorum ab hoc Romani deducta reperio navalemque de ;
Poenis decretum ei triumphum esse. Post haec Serv. Fulvius

M. F. M. N. P.Ttinus Nobilior, et M. ^milius M. F. L. N.
Paulus consules facti. Ilis Sicilia et classis provinciae decre-
ta' : Regulum res in Alrica prosperrime gerentem ex medio
cursu victoriarum revocari non placuit j
jussusque procon-
sule bellum in Afiica administrare.
XIV. Id senatusconsultum nemo accepit aegrius, quam
idem ille, cujus in honorem factum fuerat. Igitur literis ad
senatum missis ea de re questus est, interque causas pe-
tendi successoris posuit, villici sui morte (is agellum heri,
quem habebat in Pupinia, jugerum septem coluerat) mcr~
cenarutm occaijonem naetum, amoto inde instrumento dis-
cessisse : quare necessariam esse preesentuun suam , ne rure
deserto non esset ,
unde uxor liberique sui alerentur. Decre-
vitque senatus, ut ager M. Reguli publice coleretur, res
anassce redimerentur, uxori liberisque ejus alimenta prcelte-
renlitr. li tum mores fuere. Sed ego, quoties haec atque talia
lego tradove ,
temperare non possum quin cuni animo
,
meo
recogitem, quanto sit virtuti firmior a laude, quam ex pe-
cunia merces quippe tam* multis post a‘tatibus gloria M.
:
Reguli manet; alioium opes cum dominis et saepe ante

ipsos perierunt.
XV. Carthaginienses interea duobus domi constitutis du-
cibus, Asdrubale Hannonis F. et Bostare, tertium etiam Ha-
milcarem ex Sicilia accivere, qui cum peditum quinque
millibus, equitibus quingentis, Heraclea Carthaginem pro-
§ XIII. Polyb. — Zonar. — —

OrcM. IV, 8. Colam. CapitoL — § XIV.
I.iv. Epii. XVill. — IV, 3/ —
Froiit. Sltal. Valer. Max. IV, 4,6.— Senec.
ad c. la. — Dio apud — Polyb.
Vale».
Digitized by Coogie
pere venit.' lli communicato inter se consilio statuerunt,
non moenibus , ut ad cani diem factum fuerat , continciidum.
exercitum; neque Romanos impune quidvis ai;ere sinendos
esse : sic a<l bellum gerendum incitatis exi^rt itus edu>
animis
citur. Interea M. Regulus proxima quaeque subigendo in
loca pervenerat, per quoe llumen Bagrada labitur ad quod :
castra habentes Romanos improvisa pestis et damno non

metliocri, et terrore adhuc majore perculit. Magnitudinis
enim portentoste serpens aquatum profectos milites invasit;
territisque et nequidquam repugnantibus multos ingentis
oris hiatu sorbuit : alios .spirarum voluminibus et caudie ver-
bere obtrivit : nonnullos ipso pestilentis halitus afliatu exa-
nimavit; tantumque negotii M. Regulo face.sse re potuit, ut
cum eo de possessione amnis fuerit dimicandum.
totis viribus
XVI. Quoti ubi cum jactura militum Gebat, neque vinci

aut vulnerari draco poterat, durissima squamarum lorica,
quidquid telorum ingereretur, facile repellente, conffigien-
duni ad machinas, advectisque ballistis et catapultis, velut.

arx qusedam inunita, dejiciendus hostis fuit. Post aliquot
jactusiii vanum emissos ingens saxum, spina dorsi perfracta,
vigorem iinpetumque formidabilis monstri resolvit. Sic quo-

que difficulter confectum est, tanto cum horrore legionum
et cohortium , ut se oppugnare Carthaginem quam alteram
,
bestiam, malle faterentur. Neque diutius ibi morari castra

potuerunt, quin tabo infectas aquas , et omnem circa regio-
nem foetore jacentis pestifero alTIatam fugerent : non sine
rubore aliquo humanae superbiae, quae non raro viribus suis
nihil negatum esse, stolide putat. Exercitum certe roma-
num, imperatore M. Regulo, terra marique victorem unus
anguis et vivus exercuit, et interfectus submovit. Quare nec
puduit proconsulem , hujus etiam hostis spolia Romam mit-
tere ,
timorisque sui magnitudinem et victoriae gaudium pu-
monumento fateri. Corium enim belluae
blico detractum in
Urbem devehendum curavit quod centum :
viginti pedes
$ XV. Zoiur. — — Epie XVUI. —

Flor. II, Li». V»l. SUx. 1,8,19.
Oro«. IV, 8. — Tubero (pnd Ag«U. VI, 5.
,
3c)0 JO. FREINSHEMII SUFFLEM.

longum fuisse dicitur et in templo quodam suspensum, ad
:
Numantini usque belli tempora duravisse.

XVll. Motis a Bagrada castris, versus urbem Adin exer-
citum duxit consul, obiter expugnatis vastatisque oppidis
et castellis ,
qusB in itinere occurrerant. Ad Adin vero quam ,
capere majoris erat operae , vineis machinisque adhibitis justa

instituta est obsidio. Ad quam prohibendam pceni duces
quum celeriter accurrissent in colle quodam castris quidem
,
romanis imminente, sed impedito silvosoque, consederunt.

M. Begulus ingenio situs et genere copiarum hostilium aesti-
mato, quum illis peditem suo neutiquam comparandum sed ,
in elephantis ct etjuitibus spei plurimum esse videret, cae-

terum eam virium partem in aperto campo formidabilem
futuram, iniquitate Ipcorum excludi, inutilemque reddi;
stultitia hostium sapienter usus priusquam errorem suiim ,
animadvertere ac corrigere possent, in suis castris eos op-

pugn.-tre statuit. Quapropter hortatus milites, et caetera, quas
suggerebat ratio, diligenter exsecutus, nondum certa luce
castris egreditur, acienique in adversum collem ,
ubi Car-
thaginiensium erant castra ,
erigit.
XVIII. Pcenos ipsa primo Romanorum audacia territa-
bat, quod numero pauciores ex inferiore loco tantas copias
in munimentis suis aggrediebantur ; deinde major inde tu-
multus quod equites et elephanti unde plurimum
fuit , ,
auxilii speravissent, non modo nullam utilitatem, sed ultro

perturbationejn et impedimentum aflerebant. Ipsum quoque
tempus augebat trepidationem quod inopinantes et magnam
,
partem adhuc sopitos Romanus invaserat. Itaque multi suis

in cubilibus trucidati sunt : alios trepida fuga palantes, et
quo se reciperent nescios ,
insidite secundum vias collocatae
exceperunt. Mercenariis tamen Poenorum Hispanis Gallis-
que raptim instructis, et extra vallum alacriter certantibus
in ancipiti aliquandin victoria fuit, fugiente jam legione
prima : totusque Romanorum exercitus impulsus foret ,
ni
s XVI. Plin.VII, 14. _

Om». rv, 8. — SII. It, lib.VI. — V»l. Max. —
Zooar, — Poljb. —
§ XVII. Zonar. — Polyb.
Digitized by Coogle
:
IN LOC. LIB. XVIII LIVIANI. ^91

rohortc.s , alia ex parte circumgredi jussae, hostem cedentibus
instintem opportune a tergo aggressse forent : tum etiam qui
paido ante locum deseruerant, recolligi, et ad repetendam
pugnam animari potuere. Sic utrinquc impetitus hostis,
quum aliquandiu fortissime restitisset, cedere coactus e.st.
XIX. Quod ubi fieri Carthaginienses videre, continuo se

ejiciunt castris ,
et contento studio fugiunt. Et elephantis
quidem equitibusque, postquam planiora loca attigere, fa-
cilis et tutus receptus fuit petlitatum paulo longius perse-
:
cuti victores, ad castra diripienda redierunt. Hac pugna

Poenorum septemdecim millia ca‘sa, quinque capta referun-
cum elephantis duodeviginti. Eventus hujus praelii non
tur,
modo totam circa regionem, se<l etiam longius dissitos po-
pulos Romanis conciliavit ,
diebusque non ita multis oppida
circiter octoginta in fidem venere. Unde Poenos in magnas
angustias redactos prope modum exanimavit capti a Regulo
Tunetis nuntium , urbis tam munitae , et quae ad duodecimum
a Carthagine lapidem posita, ne occultum quidem ho.stibus
sineret esse, quidquid ibi fieret, tum ad ipsam urbem, tum
ad mare propinquum patente prospectu.
XX. Neque solum romani belli terror circumsteterat sed ,
Numidae quoque veteribus odiis, occasione nova stimulati

arma moverant; vastandoque et urendo punicos agros plus
etiam terroris et cladis ,
quam romanus hostis ,
inferebant
et in urbem undique confugientes rustici non consterna-
tionem modo maximam sed jam famem quoque faciebant
,
absumente magnam annonae vim tanta mortalium multitu-

dine, et reliquam adhuc copiam avaritia dominorum occul-
tante ,
qui ex calamitate publica quaestum aucupantes ,
cum
ipsa rerum necessariarum penuria pretium earumdem a uct um
iri quotidie sperabant. Unde factum est ,
ut pronis auribus
legatio M. Reguli acciperetur, qui belli confecti titulum am-
bi(!ns ,
timensque, ne quis Roma successor missus eum In-
terciperet, Poenos ad pacem hortabatur.
s xvm. Zoiuras. — Polyb. — S XIX. Oro». IV, — Eatrop. Ub. 9. II
Ztfiur. — Liv, XXX y 9.
Digitized by Google
, 8 ,
3ga JO. FREINSHEMII SUPPLEM.

XXI. Itaque missi sunt ad eum quidam ex principibus :
sed quum a M. Regulo , qui se certam in manu habere vic-

toriam putabat ,
intoleiabiles conditiones ferri viderent ,
in-
fecto negotio discesserunt. Sicilia enim et Sardinia tota
cedere, Romanis captivos gratis reddere, suos pecunia redi-
mere, sumptus omnes restituere , praeterea -vectigal an-
belli
nuum pendere, jubebantur. His alia, neque mious molesta,

addebantur ut eosdem cum populo romano hostes amicos-
:
que haberent ne navibus longis , prcelerquam una uteren-

•'
tur : Romanos autem, quotiescumque significatum esset, tri-

remibus instructis quinquaginta , juvarent. Obstupefactis ad
haec legatis, dt ut mitiora imperaret orantibus; -vincendum,
aut -vincentibus obtemperandum esse respondit. Quibus in
urbem relatis exacerbati Pceni ,
quanquam rebus admodum
accisis uterentur, omnia tamen prius pati decreverunt,
quam eas admittere conditiones ,
quas nihil abud nisi capti-
vitatem civitatis suae servitutemque esse arbitrabantur, lii
eo statu rerum naves, qute ad conducendum militem in

Gneciam missae fuerant, collecta mercenariorum haud exi-
gua manu redierunt.
XXII. In his Xanthippus quidam erat genere Lacedaemo-
nius ,
qui patriae disciplinae , quam edoctus a pueritia excel-
lenter fuerat , usum rei militaris haud inferiorem adjunxerat.
Ille rebus, quae cousque gestae erant, intellectis, et reliquo
punicarum copiarum , elephantorum , equitum apparatu co-
gnito , non dubitavit jactare palam Carthaginienses non a ,
Romanis , sed a semetipsis -victos esse , per imperitiam ducum

qui -viribus suis uti nescivissent. Hoc sermone celeriter vul-
gato , vocatus a magistratibus Xanthippus , rationes senten-
tiae suae promit tam evidentes ut prope manibus contrectari
,
possint : in faciundis itineribus ,

in castris ponendis, in prce-
liis committendis, loca prorsus incommoda deligi consue-
visse ,
suum consilium audiant , non incolumitatem
docet ; si
modo, sed etiam -victoriam promittit. Probant hanc sentcn-
§ XXI. ZoD. — Liv. XXX ,

3o. — Aag. de Civ. Dei ,
III t 1 . Dio «p.
Ur». — Diod. Ecl. Ub. XXIXI, cl upud Valei. — Poijb. 1, 3i,
Digitized by Googie
:v
IN LOC. LIB. XVIII LIVIANL 3g3

tiam quum cteteri civitatis principes , tum ipsi duces et lau- :
dabili modestia patriae saluti suam existimationem postha-

bentes, homini peregrino deferendum imperium exercitus
sui consentiunt consciscuntque. Xanthippus accepta po-
testate quotidie milites ex urbe educens , campestribus exer-
citiisad servandos perrautandosve ordines, ducumque jussa
celeriter exsequenda adsuefacit copias hanc disciplinam :
cum priore comparantes admiratione sui liduciaque me- ,
Uoris deinde successus implet : tota civitas recreata ex rebus

fere desperatis ad exspectationem futuri erigitur.
XXIli. Hanc alacritatem omnium ubi duces vident, ani-
mo et ipsi recepto in hostem iterum du£ere constituunt
suosque uti tempus postulabat adhortati , cum duodecim
fere millibus peditum, quatuor equitum, et elephantis non
multo paucioribus centum adversus Romanos progrediun-
tur. Romanos unum illud movebat quod instituto priore
,
mutato Pcenos, vitatis editioribus asperisque locis, per plana

camporum videbant incedere : sed perpetua felicitate in su-
perbiam elati, vinci solitas copias diictoreraquc Grseculum
despiciebant. Neque Regulus intactus erat hoc fortunae ob-
sequentis blando veneno igitur quum se maritimas Poeno-
:
rum vires quum pedestres fregisse oppida ferme ducenta,

, ,
hominum ad ducenta millia cepisse urbemque ipsam pu- ,
nicam incommodis laborantem cogi ad deditionem

variis
posse reputaret ;
pacem tolerabili conditione petentibus ne-
gavit scripsitque Romam portas Carthaginis a se metu ob-
,
,
signatas teneri. Ita magnos etiam animos saepias in secundis

rebus moderatio, quam in adversis constantia , deseruit.
XXIV. Caetenim Poenis castra loco aequo habentibus , M.
Regulus , cui in peditatu plus roboris , eoque montosa et
ardua loca sectanda erant , nihil referre virtutis putans , ubi
dimicaret non timuit et ipse campo se credere etiam ad
, ,
majorem ostentationem fiduciae, fluvio, qui medius fuerat,

transmisso passuumque fere mille ducentorum intervallo
:
% XXII. Poljb. 1 ,
— Vior. II ,
— Zonara». — - § XXIil. Zooar, —
Froat. Strat 11} a. Aact. de Vir. iU. cap. 4o.
Digitized by Googie
, ,
3g4 JO. FREINSTIEMII SUPPT.EM.

ab lio5te constitit. Xanthippus romatii ducis imprudentiam
conspicatus ,
hoc illud tem/ms esse
,
quo promissa suti Car-
thagituensibus exsolveret testabatur : quod enim Romanos
ex itineris labore defatigatos ,
qualibus optavisset locis ,
na-
ctus erat, suam non dubitabat tempus etiam
fore virtoriam :
opportunissimum ad pugnam videbatur, quod pnecipiti jam

in vesperam die, Afris locorum gnaris, sive vincerentur,
effugium per noctem facilius erat futurum ; sive vincerent,
nihil ad victoriam persequendam impedimenti. Consultan-
tibus ergo Poenis, quid agendum esset, deorum hominum-
quefidem invocans, ne tam prceclaram occasionem perderent,
ad praelium capessendum omnes impulit, eo facilius, quod
ipsi milites Xanthippi nomen inclamantes, insolita alacritate
hostem ultro poscebant.
XXV. Summa igitur rei Spartano permissa, educit ille
exercitum, instriiitque hoc modo :

phalanx Carthaginien-
sium, in qua robur erat peditatus, in subsidiis constituitur:
huic , spatio relicto conveniente ,
pra'texuntur elephanti
simplici serie latitudinem phalangis exaequantes in utroque :
cornu expediti cum equitibus, post hos in dextro, merce-

nariorum gravis armatura collocatur. Acie sic ordinata, ve-
litibus imperat ,
uti telis emissis se recipiant in apertos ad
hunc usum suorum ordines : et hoste jam a validioribus ex-
cepto, rursum erumperent a cornibus, Romanoriimque cum
adversa phalange pugnantium latera repente incursarent.
Regulus contra copiis ex more instructis, quum 'elephantos
in prima Ptenorum acie stantes conspexisset, consilium ce-
leriter capit leviter armatos in frontem adducit , in subsi-
:
diis locat densos legionum ordines equites iii cornua dif- :
funduntur fit acies in altitudinem firma , sed midto quam

:
fuerat angustior,
XXVI. Ita quum et ab elephantis et ab equitibus hostium
periculum esset ,
adversus belluartim quidem irruptionem
recte provisum ,
sed in locis patentibus spatium equitatui
S XXIV. Zonar. — Appiio. — Polyb. — § XXV. Front. Strat. II, 3. —

Polybius.
Digilized by Googie
,,,
IN LOC. LIB. XVIIl LIVIANI. SgS

hostium (latum, ut circumfundi contractis ordinibus posset.
Prselium ab elephantis coepit quos in adversum agmen agi
,
Xanthippus jussit confestimque Boraani clamore sublato

,
arma pulsantes contulerunt gradum. Ab equitibus etiam

utrinque in comibus pugna commissa : sed longe hic mi-
nore Romanorum numero, quum sustineri vis hostium non
posset ,
cito fuga facta est. At e peditibus qui sinistri adsti-
terant ,
sive elephantorum o<x-ursum vitaturi ,
sive facilio-
rem sperantes de mercenariis victoriam, horum in aciem
irruunt, versosque in fugam ad vallum usque castrorum ho-
stilium persequuntur.
XXVII. Non a»que facde reliquis adversus elephantos cer-
tamen fuit quorum intolerabili mole dissipabantur ordines,
:
proterebantur armati agmina tota tanquam ruina sterne-

,
bantur. Sustinebat tamen incumbentes ipsa aciei densitas

aliisque alii substituti ordines; donec simul locis omnibus
laborari coeptum ; dum extremi quique ab equitibus circum-
venti ,
priores , quotquot jam elephantorum aciem perrupe-
rant, ab integra et instructa phalange hostium, et assultan-
tibus utrinque velitibus excepti
,
passim trucidantur. Neque
minus ciedis in ipsa fuga fuit :
per aperta loca et plana effu-
sos elephanti Numidaeque equites immissi straverunt. M. Re-
gulus cum militibus fere quingentis vivus in manus hostium
venit ex toto exercitu non amplius duo millia hominum
;
qui mercenarios loco pepulerant, festinato abitu, Clupeam

incolumes pneter spem evaserunt. Romanorum sociorum-
que millia circiter triginta sunt interfecta. De punico exer-
non multi , praeter octingentos ex merce-
citu ceciderunt
nariorum agmine, quod adversus sinistrum hostis cornu
dimicaverat.
XXVIll. Tanta quum exercitus spoliis caeso-
re perfecta,
rum ,
et imperatore Romanorum capto superbus Carthagi-
nem reverteretur obviam effusa urbanorum multitudo ; alii
,
in vicis aut domibus consistentes in(^'edibili «im voluptate
S XXVI. From. Strat. II, a. — § XXVII. Polyb. — Ftom. Strat. II,

3. — Flor. II, 3. — OXu^?;. ivofyp. — Eutrop.
Digitized by Googie
,

spectaculo , quale paulo ante vix optare ausi essent, frueban-
tur, vix tantae felicitatis vel gaudium, vel etiam iidem ca-
pientibus animis. Qui enim modo proxime in desperationem
adducti non regionem tantum suam, sed urbem ipsam, aras,
focos amittere timuerant : ii tantam rerum commutationem
subito factam esse, quanquam viderent, vix audebant cre-
dere. Sed maxime in ipsos duces intenti omnium oculi ani-
niique erant :
quum modo Xanthippum modo Regulum ,
intucntes, hujus aestimatione magnitudinem sui imperatoris

metirentur extolleren tque :
quantum illum esse virum oporte-
ret qui ducem acerrimum , fortunatum bellatorem^ victorem
,
superbum , hostem implacabilem , terrorem pestemque ma^nce

Carthaginis , exercitujlorentissimo , existimatione amplissima^
libertate denique ipsa tam facile tamque celeriter exuisset!
XXIX. Augebat admirationem habitus viri ,
quod sub
exiguis membris ,
aspectuque non nimis decoro , ingentem
virtutem occultaverat. Quibus ex rebus multum Xanthippo
gloriae, sed nec minus invulise nascebatur. Quo in monstro
profligando non minore prudentia ,
quam in bello confi-
ciendo usus ,
quanquam diuturnus ipsi factorum suorum
fructus Carthagine deberetur ,
relinquere spes ancipites et
insidiarum plenas ,
et ante mutationem animorum aut for-
tunae domum regredi statuit. Hoc enim plerumque ingenio
homines agunt, ut patriae studium in ore, privatum in ani-
mo magis habeant : igitur quandiu quidem honores et di-
vitias incolumi civiute quaerere tuerique possunt ,
amorem
illius ardenli.ssimum praeferunt : ubi periculum est, ne ad
idiosoh magnam virtutem et eximia merita haec concedant,
longe malunt deesse, qui publicae rei prosint, quam esse,
qui obsint suae.
XXX. Donec autem alios aequiparare posse putant, occul-

tiusatque remissius invident ; quum vero longissime relicti
comparatione propinqua se premi sentiunt, opesque et ma-
gistratus, quos ipsi sitiebant, penes alios esse; quod virtute
s XXVIII. Diod. lib. XXIIl, ap. V»le*. — $ XXIX. SU. It. 1. VI, v. 3o4-
— Polyb.— Orot. IV, 9.
Digitized by Google
,,

desperarunt, per calumniam et criminationes meliorum cnn*
sequi student. Ita (it, ut optimo cuique plures inimici sint,
pluresque insidiae struantur: sed adversum has homini indi-
genae in propinquis et amicis suis praesidium est : peregrinus
hoc auxilio destitutus, malitiam degenerum animorum acuit
ipsa facilitate nocendi, quod insidiantibus magis expositus,
vel everti citra maximum laborem potest, vel citra pericu-
lum offendi. Xanthippum igitur haec sagacissime perpendisse,
quae secuta sunt, evidenter afTirmarunt. Ahnavigantem enim
per quosdam a Carthaginiensibus immissos submersum ferunt,
post acceptum beneficium illius auctorem gravatis exosisque;
quo exstinctofamam etiam peregrina virtute servatCB civitatis
exspiraturam crediderint.
XXXI. Alii de fato Xanthippi non eadem ; sed punicam
tamen perfdiam arguunt datam enim discessuro navem vete-
:
rem et rimarum plenam, sed ad speciem firmitudinis recens

picatam : carterum virum nequaquam decipientibusfacilem
animadversa fraude , dissimulanter aliud navigium conscen-
disse ,
ercptumque periculo esse. Non minoris perfidia;, sed
oh numerum peremptorum crudelitatis odio superior, iis-
dem temporibus perpetrata res traditur. Mercenarios enim
.ob navatam insigniter operam praemia paulo tumultuosius
en'agitant^*s, in navesimposuerunt, facta spe alio quodam
loco tributum ipsis iri quod peterent. Sed a praefectis na-
,
vium , quibus id negotii datum clam fuerat, in deserta qua-

dam insula expositi relictique ,
quum omnis humanae opis
egenos, sine alimentis^ sine navibus, neque manere fames,
neque abire pelagus sineret, fado horrendoque genere mor-
tis ext:d>uerunt.
XXXI I. Apud alios auctores facinus hoc ad superiora
tempora referri reperio, quibus Syracusani bellum cum Pee-
nis habuere nomenque mansisse infami deinceps insulae
:
ut Osteodes (Ossuariam possemus dicere) vocaretur. Ea post

Liparam , occidentem versus in alto mari sita est. Quae facta
S XXX. Polyb. — Zon. — Appi«n. — S XXXI. Zon. — L!v. XXVIII,

t j. — Dlod.V, 1 1. — Orot. IV, y.
Digitized by Googie
5<j8 JO. 1'RE1IS'S1IEMII SUPPLEM.
quomodocumque ,
aut quocumque tempore evenerint, a
ctetera Poenorum immanitate nihil abhorrens h.ihent: INeque
igiturmirandum est qui in ,
socios adjutoresque suos hoc
animo fuerunt, si adversum hostes iidem se gesserunt incle-
mentius. Quanquam profecto caeteros captivorum satis tole-
rabiliter habuisse feruntur :
quod et ipsi multos ex suis in
potestate Romanorum esse sciebant, quos permutatione in-
stituta cupiebant recipere.
XXXJII. Sed adversus M. Regulum neque abscondere
iram, neque moderari potuere, quin omnibus modis vexa-
rent virum angerentque : cibum enim praebebant ,
non qui
vel voluptatis aliquid alTerre sensibus ,
vel vigoris corpori
posset ;
sed qui tenuissima refectione spiritum ad infelicis
producendas ejus miserias detineret at acerbiores erant :
contumelia; perpetua;, inter quas consueverant creberrime

elephantum aliquem adducere, cujus barrilu exterritus, et
invisa specie tortus , nec animo nec corpore posset requie-
scere postremo ita maceratum exagitatumque in carcerem
:
publicum conjecerunt. Qua: postquam audita sunt Roma;,

non dolore modo ingenti, sed etiam metu , civitatem percu-
Timebatur enim , ne Carthaginienses acerbitate cala-
lerunt.
mitatum suarum, et victoriee fiducia stimulati, reddere vicem
hostibus, et quid malorum perpessa Carthago foret, Roma-
n» urbi persentiscendum dare cuperent, auderentque.
XXXIV. Quare consulibus mandavit .senatus ut Italiam ,
quam possent diligentissime munirent preesidiis ; ipsi cum na-

vibus quamplurimis Siciliam ,
inde , si videretur , dfricam ad-
euntes, Poenos ab Italia petenda propiore metu distinerent.
Caeterum Carthaginiensibus antiquior cura fuit civitates a
Romanis occupatas recipere Afros qui , ,
a se ad hostes desci-
verant , mulctare ,
in rebellione persistentes ad obsequium
armis cogere. Sed Clupea quidem ab Romanis strenue de-
fensa est : in Numidia ,
aliisque populis Africo; , magnum
magis bellum quam difficilis victoria fuit. Interca quum in
,
Italia validam adornari classem comperissent omi.ssa quam

,
obsederant Utica, naves veteres reficere, novas exaedificare,

ad prohibendos africo litore Romanos omnia studiose pa-
Digilized by Google
,
IN LOC. LIB. XVITI LIVIANI. 399

rare coeperunt. At consules incredibili diligentia tantum effe-
cerant ,
ut aestatis initio naves jam trecentas quinquaginta
instructas ornatasqiie haberent; quibuscuin in Siciliam pro-
fecti, postquam ibi satis tuta omnia, nihiiquc mali, praeter-
quam quod in exspectatione et metu fuerat, reperissent,
praesidiis ubi maxime opus erat relictis , cum caetero exer-
citu protinus Africam versus contenderunt.
XXXV. Sed tempestate Cossuram delati (inter Africam
et Siciliam, qua Lilybaeum promontorium est, posita est in-
sula), vastatis agris, et urbe ejusdem nominis capta, praesi-
dium imposuerunt. Inde ad Hermaeum promontorium per-
rexerunt, quod medio inter Carthaginem et Clupeam situ,
alterum Carthaginiensis sinus cornu claudit. F.o loco quum
Poenoi-um naves occurrissent acrique certamine duas inter
,
classes dimicaretur, auxilio venere suis a Clupea Romani,

momentumque hoc, paribus eousque rebus, ad victoriam
fuit. Pmni naves qnatuor supra centum submersas, triginta
captas ab hostibus, militum ad millia quindecim amiserunt:
ex Romanis mille centum periere milites ,
cum navibus no-
vem. Tum Cticaiii profecta classis, ex positusque miles, juxta
ipsam civitatem castra munivit venerunt eodem Carthagi- :
nienses copia;, quas llannoiies duo ducebant ita pedestri :
quoque pra-lio res gesta, deteriore Paniorum fortuna, qui

hic quoque circiter millia militum novem peididerimt.
XXXVI. Capti sunt inter hos aliquot viri nobiles, ser-
vatique a consulibus, ut per hos M. Regulus, et qui cum
eu similem casum subierant ,
redimerentur. Deliberatum
magnaque spes fuerat Africam re-
inde est de praesentibus;
tineri posse verumtamen regione quaquaversuni vastata
:
quum fames timeretur, abduci Romanos, qui Clupeam tu-

tati fuerant, Siciliamque repeti placuit. Avecta est una ingens
pra:da ,
quam in urbem Clupeam M. Reguli rebus adhuc
prosperis comportatam victoria: recentes cumulaverant. Pei>
§ WIV. Polyb. I, — Zonnra«. — Sirjb. llb. XVII, pag. 834» «t

lib. YI, pag. ^77 - — S XWY. Strab. Ub. XVll, pag. 83a. — Eutr. lib. U.
— Oros. — Polyb. —
- 'Auxur.
,
4oo JO. FREINSIIEMII SUPPLEM.

ventum erat in Siciliam tuta navigatione, niiniumque feli-
ces fuissent consules ,

si felicitati suae modum statuere didi-
cissent.
XXXVII. Sed quia ,
dum in Italiam revehuntur , eadem
opera quasdam urbes Siciliae maritimas recipi posse puta-
bant ,
nequidquam obtestantibus navium gubernatoribus
ne inter Orionis et Canis exortum , qiue infestissima navigan-
tibus sunt sidera,
obversum jtfricte litus , intutum et impor-
tuosum praterveherentur, tantam tempestate cladem perpessi
sunt , ut vix aliud in hoc genere proditum sit exemplum
illustrius denique de navibus trqcenlis sexaginta quatuor,
:
vix octoginta ,
onerum jactura facta ,
servari potuerunt :
hippaginum quoque , caeterorumque varia; formae navigio-

rum numerus haud minor periit ut ita cadaveribus homi- :
num animaliumque , et fractis navium tabulis a Camari- ,
nensium ora , ubi pestis illa classem invaserat , Pachynum

usque litus omne compleretur. Tam dura in sorte non leve
solatium afflictis humanitas Hieronis regis attulit, qui be-
nigne exceptos , vestibus cibo naviumque armamentis ad-
, ,
juvando Messanam usque deduxit incolumes.

,
XXXVIll. Sed Carthaginienses hoc fortunae beneficio non

segniter usi Cossuram insulam urbemque receperunt et
,
:
sine mora in Siciliam transjicientes Agrigentum duce Car- ,
tbalone circumsessum, quia non subveniebatur, exciderunt

dirucruntque multi hic mortales interfecti captive caeteri,
: ;
quibus per mediterranea loca in ditionem Syracusanorum

effugium fuit, in vico juxta fanum Jovis, Olympium vo-
cant, consedere. Neque longe aberant a spe totius insula;
recuperandas Poenorum duces, nisi audito Romanorum in
reparanda classe studio ,
confirmati socii fortibus animis
praesentem metum tolerassem. Tanta enim diligentia huc
incubuerant consules, ut vix credibili celeritate, intra unum
trimestre naves novae centum viginti compingerentur. Cum
his Cn. Cornelius L. F. C. N. Scipio Asina, et A. Atilius
S XXXVI. Polyb. 1 ,
36. — Euiiop. — § XXXVII. Eotrop. — Oros.
IV, 9. _ Diod. Ecl. Ub. XXIII. — Polyb.
Digitized by Googie
IN LOC. LIB. XVIII LIVIANI. 4oi
A. F. C. N. Calatinus itoium consules, impositis
ex novo
delectu strenuis militibus, primo quoque
tempore solvere
jussi.
XXXIX. Magnum inconstantis fortunae documentum

Cn. Cornelius fuit
iste utili ad fortiter tolerandas
r
adver-
sitates exemplo quippe quum septimo ante anno
;
consul
insidiis Poenorum circumventus, captivitatem
, vincula, car-
cerem, quidquid in humanis rebus aut sordidissimum’,
aut
miserrimum habetur, pertulisset; non cjetera inodo
su®
dignitatis ornamenta, se<l etiam ipsum illud
consulare fa-
stigium, fascesque non sponte relictos, tanto majore
gaudio
recepit quanto acerbiore casu perdiderat.
, Consules Mes-
sanam transgressi, assumptis quas ibi repeierant navibus
(e® superioris ferme naufragii reliqui® erant), cum
navibus
ducentis quinquaginta ad ostium amnis Hinier®
accesse-
runt, oppidumque Cephaloedium ad duodevicesimum
inde
milUare in eodem litore situm, prodentibus quibusdam
re-
ceperunt. A Drepano, nam illuc cursum flexerant, quum
neque loco potuissent, et obsidionem agitan-
statini potiri
tibus Carthalo suppetias urbi veniret, proposito
frustrati
recesserunt.
XL. Nec ideo segniores ad audendum facti, majorem
aliquanto rem feliciter confecere. Panormum enim directo
cursu, punic® ditionis principem urbem, et occupatp portu,
juxta ipsos oppidi muros fecerunt exscensionein recusan-
,
tesque deditionem Panormitanos fossa valloque circumdare

instituerunt. Favebat labori natura regionis, materiem
co-
piosam arboribus passirn enatis subministrans. Itaque
cito
perfectis operibus, quum oppugnationem strenue
urgerent,
machinarum ope turrim ad mare sitam dejecerunt miles- :
que per ruinas irrumpens multa cum hostium c«de urbem

exteriorem, qu«e nova dicebatur, expugnavit. Neque
vetus
urbs diu morau est quum enim magna in eam
; multitudo
§ XXXVIII, Zonar. — Diodor. — Eutrop. Polyb. -

^ XXXIX
Val. Mai.VI, 9, i r. — Polyb. — Diod. — Cluv. Sicil. Ani. II, 4 Strab.
Ub. VI, pag. a66.
iii- a6
Digitized by Googie
4oa JO. FREINSHEMII SUPPLEM.
confugiens, plus ex urbe nova terroris quam commeatus
fame
intulisset j brevi dejectis periculi cogitatione animis, et
jam imminente, legati venerunt ad consides, corporibus ex-
ceptis omnia dedituri. Non accepere consules gnari res ,
obsessis angustas esse, nisi pretio statuto redimerentur.

Paetse sunt in capita minae dua- ; redempta capitum millia
quatuordecim : ca>tcra multitudo, millia ferme ti-edecim,
cuin reliqua praeda venierunt.
XLI. Clara ea victoria fuit, inagnteque et subita; utili-
tatis multa enim ejus orse oppida, quaedam etiam longius
:
dissita Puellorum ejectis praesidiis , societatem romanam

,
complexa sunt; principio ab Jetinis orto, secutisque statini

Soluntinis, Petrinis, Tyndaritanis, aliisque. Rebus ita gestis,
prjBsidioque Panormi relicto, Messanam consules, deinde
Romani redierunt. Poeni abeuntibus insidiati, naves aliquot
onerarias, cum pecunia quam vehebant, abstraxere. Romie
tleinde continui triumphi duo spectati. Duxerunt prioris
anni consules, prorogato imperio, de (iossurensibus et Poe-
nis,navalem utrumque. Prior Ser. Fulvius a. d. XIH Kal.

Febr. triumphavit M. iEmilius postridie, .\nnus quem ab
:
,
Urbe condita quingentesimum numerant, africanain expe-

ditionem habuit, sed inanem et sine fructu. Cn. Sei-vilius
Cn. F. Cn. N. Ca'pio, C. Sempronius Ti. F. Ti. N. Blaesus
consules in Siciliam trajecere : ubi tentato frustra Lilylraeo,
in Africam direxere cursum, ducentis sexaginta navibus in-
multisque locis exscensio-
structi. Litus hi legentes .Africae
,
nem facientes, oppida multa ceperunt, prsdaque ni.igna

potiti sunt.
XLII. Majoris tamen rei nihil geri potuit, quod commo-
dissimorum quorumque locoi-uin aditu prohiberentur, oc-
currentibus ubique Poenis, qui minus jam impedimentorum
et plus animi habebant, receptis, quas M. Regulus tenuerat,
puniti.sque defectoribus. Hamilcar enim NumiiUam Mauri-
taniamque peiTagatus, tractum eum omnem perpacaverat,
§ KL. Piilyb. — . Diodor. —• Zufur. — § XLI. Polyb. — Zuiiar. — Marm.

Capito].
Digilized by Google
IN LOC. LIB. XVIII LIVIANI. 4o3
imperatis pceti!» loco mille talentis argenti, et viginti mil-
libus boum ,
punitisque principibus ,
qui favisse Romanis
arguebantur, quorum ad millia tria patibulo affixi sunt.
Neque tamen hostium occursus, quam ignorantia locorum,
sub aquis insidiae, formidabilior romanae classi fuit.
ct caeese
Subvectos ad Meningem Lotophagorum insulam quae mi-
, ,
nori Syrti vicina est ,

recedente maris aestu vadosa loca
tenuere donec jactura levatas naves, et extrema omnia
:
metuentes praeter spem reversi fluctus explicuerunt.

,
XLIH. Ita non impune pe.stem evidentissimam elapsi, et

loca tam infesta horrentes, sine mora fugientium in speciem
vela fecerunt: ignarinon minus ipsis superesse periculum,
quod adirent, quam quod evitaverant. Et Panormum qui-
dem redeuntibus innoxium iter fuit. Caeterum Italiam peti-
turos, dum Palinuri promontorium flectunt, quod a lucanis
montibus in mare procurrit, magna tenqiestatis vis adorta,
longas naves .supra centum .sexaginta, eunt hippaginibus et
onerariis multis, profundo mersit. Quare continuis hoc
genus cladibus mmsta civitate, quum imperium maris ipste
etiam undae ipsique venti Romano negare viderentur, decre-
vere Patres, ne amplius sexaginta navium classis, ad prae-
sidium Italiae, commeatusque exercitui, qui in Sicilia esset,
subvehendos haberetur. Alteri tamen consulum C. Sem-
pronio calamitas ista non obstitit, quin tiumphum de Pamis
ageret Kalendis Aprilibus , decimo post die quam de iisdem
Cn. Cornelius procos, triumphasset.
XLIV. Censores eo anno Romae fuerunt : sed mortuo in
magistratu L. Postumio L. F. L. N. Megello, qui idem prae-
turam tum gesserat, etiam D. Junius I). F. I). N. Pera,

censura se abdicavit. .Abstate vero proxima C. Aurelius L.
F. C. N. Cotti , P. Servilius C. F. Cn. N. Geminus, consules,
in Siciliam profecti, inter alia quaedam oppida, etiam Hi-
meram fluvio ,
cui adjacet ,
cognominem obsidione rece-
5 XLII. Zonar. — Eutr. — — Appian. apud — Polyh.

Oro». FV, 9. tir».
— S XLIII. Solio, c. 3o. — Diod. — Zonar. — Eutiop. — Polyb. — Fa»ti
Capitol.
9i6,
Digitized by Googie
,
4o 4 JO. FREINSHEMIl SUPPLEM.

penint; seil vaciiam incolis, quos noctu Carthaginienses
eduxerant. Juvit tamen loci non ignobilis possessio, quodque
deleta sic esset ignominia, quam Romani nuper ad eam
urbem incurrerant, occupandarum Thermarum (nam et
hoc ejusdem urbis nomen celebratur) certa spe per mili-
tarem avaritiam excidendo. Quidam enim ex captivis, cui
Thermis custodia porta; cujusdam commis.sa fuerat, ut pro-
ditione urbis Ubertatem redimeret pactus dimissusque, hora
constituta missis ad recipiendam urbem militibus portam
aperuerat. Horum prateipui quum ingressi essent, pnedatqu*
potiorem partem avertere cuperent portam obserari jubent

,
neminique preeterea suorum aditum dari. Quod ubi factum

est, Tbermitanique strepitu exciti ad arma concurrerunr,
neque resistere ob paucitatem suam, neque adjuvari a suis,
quos arcuerant , valentes , dignum stultitia sua exitum fe-
unum omnes interfecti.
cere, ad
XLV. Thermis Hinicrensibus in potestatem redactis, C.
Aurelius consul', Liparam , quae jam aliquoties a prioribus
ducibus tentata irrito conatu fuerat, obsidere cogitans, ex
romanis copiis, quae per universam Siciliam erant, plurimos
forlissimosque niilifes delegit; eosque, acceptis ab Hierone
navibus, in Lipar:eorum insulam trajecit. Unde quum ad
auspicia repetenda Messanam rediturus esset, P. .Aurelium
Pecuniolam agnatum suum (apud alios Q. Cassium tri-
bunum militum lego) obsidioni praefecit, opera tueri dili-

genter, de caetero abstinere pugna jussum. Se<l is posthabito
consulis mandato, suae gloria; cessurum ratus, si per absen-
tiam illius capta Lipara foret, ad oppugnanda mrcnia duxit,
non impunita temeritate : nam neque expugnare urbem
potuit, et multis amissis, eruptione in recedentem facta,
aggere praiterea incenso , castra a;gre tutatus est. Sed reditu
C. Aurelii quum mutata fortuna e.sset, magna hominum
ca;des in urbe capta est edita : deinde ad tribuni poenas
itum, quem, adempto militiae gradu ,
virgis caedi consul ,
et
stipendia inter gregarios pedites facere coegit j
memorabili
^ XLIV. Polyb. — Diod. — Orosius.
Digitized by Google
,
IN LOC. LIB. XVIII LIVIANI. 4o5

severitate, cujus et alia qtixdani exempla in eudein illo con>
sulatu C. Aurelius edidit.
XLVl. lleccpta Lipara, Timasitliei ,
qui locis istis quon-
dam praefuerat, posteris datum, ut immunes a tributis et
vectigalibus essent adeo ne tempore quidem intercidere
:
sinebat gratissimus populus veteris beuebcii iqenioriain

quod Timasitbcus craterein aureum Delphico Apollini dono
a Romanis missum, quem pirata: liparaei ceperant, legatos-
que, qui eum deferebant, salvos et in Gra‘ciam et deinde
Romam reducendos curaverat. Erctam , deinde castellum mu-
nitissimum, Romani cum pe<litum quadraginta millibus, et
equitibus mille obsidere aggressi, neque capere potuenmt,
neque cum Poenis ausi sunt collatis signis contligere nam :
ex M. Reguli casu tantus elepbantonim terror romanas le-

giones incesserat, ut ex eo tempore prwliorum aleam fuge-
rent. S<Tpc in lilybeetano agro, saepe in selinuntio instru-
ctis adversum hostes ordinibus steterunt, vix aliquando
passuum sexcentorum intervallo dirempti sed neque pro :
solita prius alacritate praelium incipere neque omnino in ,
plana se demittere tutum rati loca ardua et inaccessa secta-

,
bantur.
XL\1I. Unde Carthaginienses m.ajorem in modum con-
quum et pedestri exercitu jam confiderent, et mari
firmati,
quoque imajores a tempestate Romanis, quam ex adversis
pneliis sibi accidisse clades judicarent, etiam decreto sena-
tus de classe omittenda cognitu, recipi Siciliam pu.sse .spe-
raverunt ,
si novie eo ten-estres maritimxque vires mitteren-
tur. .Sed maxime pecuniarum inopia premebat : impensis
belli tam diuturni omnes et olim reconditas, et qua; quo-
tidie cogebantur, opes haurientibus. Ergo legatis ad Pto-
lem.itum digypti regem, quocum amicitia ipsis erat, mis.sis,
duo millia talenta pecuniie mutua' petiverunt. Rex, qui Ro-
manos, et ipsos amicos sociosque suos, offendere nollet,
pacis auctorem atque pararium utrisque se obtulit. Sed, re
§ XLV. Zonar. — Fronl. Sirat. IV, i. — Val. Max. II 7, 4. — § XI. VI

avxYp. — Liv, V, a8. — Dlod. — Polyb.
,
,,
4o6 JO. FREINSHEMII SUPPLEM.

frustra tentata, petitiunenisuam Poenis denegavit, amicos
adversum hostes, non adverswn alios amicos siii adjuvandos
videri praefatus. Sul> ea tempora Romae Tib. Coruncanus
primus ex plebe pontifex maximus factus est.
XLVllI. Censores is quoque annus habuit, quod munia
magistratus ejus , altero censore mortuo , altero abdicante
peragi anno superiore non potuerant. M. Valerius M. F. M.
N. Maximus Messala, P. Sempronius P. F. P. N. Sophus
lustrum septimum atque tricesimum condiderunt eo censa :
sunt capita civium ducenta nonaginta septem millia septin-

genta nonaginta septem. Tristis haec et severa censura fuit:
in senatu recensendo ,
tredecim moti : juvenes quadraginti
ademptis equis publicis aerarii facti hoc quidem C. Aurelii
:
consulis querela effecerat , coram censoribus arguentis , quod

in Sicilia ,
quum necessitas postularet , ad opus jussi acce-
dere, imperium detrectavissent. Consul ne hac quidem spreta:
disciplina' ultione contentus ,
etiam apud Patres obtinuit
ue eis emerita jam stipendia solverentur. Neque minus, ut
illa fuerunt tempora , ob vigorem disciplina intente custo-
ditum , quam ob res gestas , decretum ei triumphiun opinor,

quem de Poenis et Siculis a. d. Idus Apriles egit.
XLIX. Proximus deinde annus plus minarum quam even- ,
tuum habuit nam ex magnis utrinque apparatibus quum

:
mutuo metu tenerentur, aestas nullo majore negotio memo-

randa transiit. L. Caecilius L. F. C. N. Metellus ,
C. Furius
C. F. C. N. Pacilus ,
consules, legionibus in Siciliam depor-
tatis, neque lacessiverunt hostem magnopere, nec ab
ipsi
eo lacessiti sunt, quanquam novus Poenorum imperator
ila.sdruhalcum ducentis navibus, elephantis centum quadra-
ginta peditumque et equitum millibus viginti recens adve-
,
senatum denuo de classe paranda consultare

nisset. fla res
coegit quippe trahendo in longum bello rempublicam ex-
:
hauriri sumptibus, neque post M. Reguli cladem suis legio-

nibus pristinum vigorem mansisse; et ut terra prospterrime
s XLVII. Zon*r. — Appi»n. »p. FuU. — Liv. Epii. XVUl. — § XLVUt.

Tab. Rom. — Vsl. Msx. U, 9, 7. — Front. Strat. IV, i.
Digitized by Googie
,

res succederet,tamen prohiberi Sicilia Poenos non posse,
donec imperium maris penes illos esset , haud obscure vi-
debant. Ergo rursus ad priora consilia revoluti, victoriae
spem in navibus habere , illasque summa cura reficere ,
aut
aedificare coeperunt.
L. Interea quum L. Metello Panormi relicto, C. Furius ex

Sicilia domum reversus comitia consularia habuisset, C. Ati-
lius M. F. M. N. llegulus, L. Manlius A. F. P. N. Vulso
facti : mandata classis instruenda: con-
uterque iterum. Ilis
scribcndonimque sociorum navalium cura ; L. Metello pro-

rogatum imperium isque proconsule bellum in Sicilia
,
administrare jussus. Hasdrubal alterum ex romanis ducibus

cum dimidia parte virium abivisse cernens, secumque re-
putans jam a longo tempore, quanquam instructae ex ad-
verso acies essent , Romanos metu cunctatos fuisse quum
;
jam neque voces suorum, qui segnitiem ejus increpabant,

diutius feiTc posset; omnibus cum copiis Liljbseo egressus,
difficili per Selinuntiorum fines itinere, panormitaniim
agrum attigit, ibique castra metatus est. Forte Panormi
cum exercitu reliquo procos, agebat, ut a:state jam adulta,
sociis ad demetendas fruges condendasque prassidio esset.
LI. Hic auditu hostium speculatores occultos Panormi

degere, universus, qui in urbe essent, procedere in con-
cionem jussit ; deinde pra:cipiens , ut sese mutuo prehen-
derent, rogando ignotiorem quemque, quis esset ,
aut cujus
rei causa Panormi ageret, exploratores deprehendit. Ex
quibus ubi didicit, quid apud hostes ageretur, animad-
verso plus temeritatis quam consilii in expeditione Poeno-
rum esse ,
quo magis ad ineptam fiduciam incautos profi-
ceret , simulavit metum, et intra munimenta urbis se conti-
nuit. Ferocior ergo factus Hasdrubal, promotis castrisagrum
panormitanum vastat, urit, fruges corrumpit ad ipsus usque ,
urbis muros populationem profert neque moveri huc vel :
damno, vel pudore, proconsul; ratus, si paululum susti-
J XLrX, Col. Capitol. — Oi*os. IV, g. — Polyb. — Eutrop. — L. Poiyb.
1 )
—
3<j. DIod. —
Zon»v.
,
:
4o8 JO. FREINSHEMII SUPPLEM.

imiMet , utrumvis in Poenos cum ingenti ftenore derivatum
iri maxime vero ut flumen Orethuiii quod meridiem ver-
:
,
sus urbem pneterlabitur, transirent hostes, exspectabat hoc ;
enim si factum esset, praenieditatim expeditamque victoriae

viam habere rebatur. Id ut assequeretur , quum rebus caete-
ris in speciem timide administratis, tum propugnatores in
muris raros collocando, et animum suorum et numerum ab

hoste despici cupiebat.
LIl. Hoc consilium quum ,
et praetor hostium audacia sua
et improviso casu sors juvisset ,
ex sententia proconsulis
cessit ; nec enim defuit Asdrubal tum copias pedestres, tum
equitatum et elephantos omnes transducere, positis juxta
muros oppidi castris, tanto cum, contemptu confessae, ut
putabant , hostium formidinis, ut neque vallo sihi neque fossa
opus esse judicantes, nullis defensa munimentis tentoria
figerent. Eo quum hxae inercatorcsque ingentem annonam
plurimumquc vini convexissent, mercenarii Carthaginien-
sium avide hausto mero, claniorihus dissonis, tumultuque
et strepitu, qualis ebrietatem sequi solet, omnia comple-
vere. Tum vero tempestivum proconsuli visum emissis ,
expellitis hostes ad pugnam proficere processitque res ita ,
feliciter, ut aliis aliisque subinde prorumpentibus, tandem

totus Hasdrubalis exercitus e castris educeretur.
Llll. Ii)i L. Caeidllus proconsul partem velitum ante fos-
sam urbis disponit : his imperat, siquidem elephanti propius
suggressi essent, densa in eos tela conjiciant ; si urgeantur
ipsi, refugiant in fossas , atque rursum inde conentur : sor-
didos opifices et forensem turbam comportare missilia jubet,
et extra muros ne copia horum velitibus desit
projicere ,
sagittarios in muris locat; ipse cum cohortibus gravioris

arniatiiTie intra portam , dextro hostium cornu obvensam,
instructus paratusque consistit. Interea qui praelium com-
miserunt, modo multitudine hostium pressi, servatis ordi-
nibus referebant pedem, modo recentibus suorum auxiliis
S LI. Polyb, — FsmU. de Reb. Sic. lib. II Dec. XI, llb. IV, c. 3. —- Front.
111, i?. — ‘S UI. Diod. —Pulyb.
j
,
IN LOC. LIB. XVIIl LIVIANI. 409

confirmati ,
quae proconsul identidem submittebat laboran-
tibus pugnatu sustinebant :
quum rectores elephantorum
aemulatione incensi, quo ipsi potius, quam Hasdrubal, aucto-
res victoriae fuisse viderentur, concitatis belluis proturbant
adversarios ;
el ad urbem se recipientibus incaute instantes
ad ipsam usque fossam progrediuntur.
LIV. Ibi vero, quum et a moenibus sagittarum nimbus
rueret, et a recentibus, qui ante fossam steterant hastae, ve-
litares confertim jacerentur, confecti vulneribus elephanti
saevire, conversique quo dolor et ira ferebat, incumbere
suis, proterere obvios, perturbare et dissolvere ordines ar-
matorum coepere. Quo animadverso proconsul, hoc illud
esse tempus provisce. diu victoria: clamitans aperta porta ,
prorumpit neque difficile certamen instructis et compo-

:
sitis adversus trepidantes et turbatos fuit magna caedes pu-

:
gnantium magna fugientium

,
facta, casu quodam qui prae- ,
sidium afliictis afferre debuerat, ultro calamitatem augente.

Quippe sub idem tempus punica chissis comparuit ad
illud :
quam,veluti salutis unicam spem, quum trepida multitudo

metuque caeca promiscue rueret, inulti invicem aut ab ele-
phantis conculcati sunt, alii a persequentibus interempti,
magnus etiam numerus inter natandum aut dum naves tu-
,
multuose conscenduntur excussus, in mari periit.

LV. Neque vel ad ea tempora, vel deinceps ulla populo
romano inter tot res prosperas victoria clarior cessit: qua et
ad priorem fiduciam erecti sunt animi, et tantus hosti metus
incussus, ut non modo spem in posterum pedestris militiae,
quandiu id bellum fuit, sed etiam cogitationem deponeret.
Viginli millia Carthaginiensium eo pnelio caesa referuntur :
elephanti sex et viginti statim, caiteri postea omnes capti;

proconsul enim efferatas palantesque belluas ab ignaris haud
facile adduci posse cogitans, praeconis voce incolumitatem
et libertatem captivis promiserat

,
quorum opera compre-
hensi elephanti esse viderentur. Ita primum captis mansue-
tioribus sibique notis, ca;teros horum ope haud difficulter
S LIII. Front. Strat. II, 5. —§ LW. Polyh. — Biodor. — • Zooar. .

,
4io JO. FREINSHEMII SUPPLEM.

adduxerunt. L. Metellus omnes Romam misit, liaud indigno
quod memoretur invento per fretum transportatos.
LVl. Quod enim naves ad eam rem idoneas nullas habe-
bat, doliis coactis multis vincUsque, ita ut inter bina qua;-
que dolia tignum unum immissum , neque collidi inter sese
neque divelli sineret, rates compactae sunt, quae deinde ta-
bulato constratae, materia terraque ingesta, et lateribus un-
dique praeseptis in stabuli formam , ingressas intrepide bel-
luas, sine sensu navigationis, cujus valde impatientes sunt,
in rhegino litore exposuerunt. Hasdrubal ex clade Lilybaeum
evasit, sed Carthagine damnatus absens, quumque rediis-
set, comprehensus et supplicio affectus est. Interea Poeni
caesos exercitus suos, abactos elephantos, totam Siciliam
praeter Lilybaeum et Drepanum amissum ,
Romanosqtie ite-
rum classe confecta, mari terraque validos esse reputantes,

ad pacis consilia se retulerunt; gratanter accepturi, si lenio-
ribus paulo conditionibus transigi posset.
LVII. Quae res quum eos M. Reguli ,
legumque pacis ab
ipso quondam dictarum admonuisset, in eam cogitationem
venerunt, ut per illum ipsum maxime crederent, vel pacem,
velquod secundum pacem gratissimum erant habituri , per-

mutationem captivorum impetrari posse. Neque dubitabant,
quin promptissimam operam in eo negotio, vel sua causa
navaturus esset qmm. enim, tanta duritie animi cogitari
:
posse , quin exire miserias carceris, revisere carissima pignora,

frui libertate, patria, dignitate, honoribus cupiat? Esse
M. Regulo uxorem Ronue, esse liberos : propinquos ejus af-
finesque in senatu et magistratibus, fratrem etiam patruelem
consulari imperio agere : ipsum senatui populoque romano et
ob res prosperas carissimum, et ob adversas miserabilem
esse : sive se amaret, sive a suis amaretur, neminem neque
agendee causa diligentiorem patronum, neque impetranda
gratiosiorem fore. Non abnuit ille, nulla spe aut cupiditate
suae utilitatis, ut postea apparuit, sed ut senatum ad publica
S LV, Polyb. — Flor. II, a.— Oros. IV, — Zon. —

9. Stmt. Front. II, 5 .
— S LVI. Front. Stral. I, 7. — PiiD.TIII,6. — Zon. — Oros. — Eulr.
Digilized by Google
,,
IN LOG. LIB. XVIII LIVIANI. 4>i

tuenda commoda prseaens auctor eflicacius permoyeret. Ita
Cartliagiiiicnsium legatis additus quum ad urbem venisset,
ingredi, quamvis rogatus a Romanis, noluit : fwstuim lega-
tis ex disciplina patria senatum, extra urbem dari causatus.
LVlll. Coactis ergo Patribus, inter legatos Carthaginien-
sium verba fecit, se quaque, ut qui jure belli servus Poeno-
rum esset, mandata dominorum attulisse ,
maxime quidem
bellum uti finiretur conditionibus ,
quibus utrique populo
visum esset : si/t vero, ut saltem captivorum esset permuitUio.
Digressos mox legatos ct ipse secutus est, neque deUbera-
tioni senatus hoc ipsum instanter petentis prius interesse
voluit, quam Carthaginienses assentirentur : tum assedit ta-
citus , donec rogatus sententiam • Patres inquit, conscripti
, ,
« ego timcn Romanus sum , et corpus quidem ut fortuna ,
• voluit, penes hostes est;animus fortunse non subjectus,

r qui fuit, manet quare huic potius obsecutus quem meum
; ,
« esse reor,quam corpori, quod alienum est, neque capti-

« vos permutandi , neque ineunda; pacis auctor sum.- Bello
• manente captivos reddi, prorsus est inutile nam illi pro ;
• me uno duces multos, pro sene adolescentes repetunt; in

I quibus esse novi ,
quos non spernatis : Gniri vero bellum
« nisi luculentissimis (Hmditionibus ,
aut universa victoria,
« quum indignum esset sapientia vestra , tunt rei romana-
« damnosissimum.
LIX. « Scio, vobis etiam in gerendo bello dilGcilia multa
« accidere neque enim res magnae citra magnum laborem
:
« niagnosque sumptus conGeri possunt sed si (>arthaginieu- ;
<•sium fortunam contuleritis, omnia, qua; momentum ad

<cvictoriam faciunt, p»enes vos meUora sunt. Magna pugna
« sup>erati sumus semel, sive culpa ista mea, sive fortuna
• fuit sed exercitus eorum toties cecidimus , et animos mea

;
« clade rursum erectos victoria panormitana infra priorem
• desperationem dejecit afllixitque. SiciGam excepta ima al-
« teraque urbe amiserunt in caeteris insulis res ipsorum

:
S LVJf. Zorur. — Appian. apud — ^ LVIII. Dio. apud —

Ura. Ors. Lit,
tpil. X-Vlil, — Zonar. — Ub.VI, 4? — dc IU, 27

Sil. v. 4. Cic. Off. .
4i2 30. FREINSHEMII SUEPLEM.
« malse sunt. Classem habetis ,
cui punica non optet occur-
» rere ; hac quoque parte helli perpetuo superiores neque :
«accepta tempestatibus damna tantum vobis virium detra-

o xerunt, quantum adjecerunt cautionis. Pecunia: fortassis
« par utrobique inopia sed obsequentiores tamen vobis

:
« Itali,quam Afri Poenis, quos quum amassent nunquam,

« nuper etiam impensius odisse didicerunt. Qui enim nul-
« ladum tam atroci injuria laesi certatim ad me defecerunt,
« eos post vastatam a prioribus dominis regionem , abacta
«armenta, extortas pecunias, interfectos principes, quid

« aliud exspectare creditis quam ut novus exercitus hinc
,
« in Africam veniat ?
LX. " Quod vero delectus vobis facilis et copiosus est,

«miles bonus, concors, lingua, moribus, sacris, civitate,
« cognatione junctus, id tantum esse rcor, ut hac una re
« ancipitem facere possetis Carthaginiensibus totius belli
a victoriam ,
si caeteris omnibus vinceremini. Quid enim ad-
« versus ejusmodi copias momenti sit in mercenaria manu.^
« et tamen si quod erat, sua crudelitate jam aboleverunt
«Poeni, sibique non minus difHcileni effecerunt peregrini
« conducendi rationem quam conducti custodiam
militis ,
:
«Xanthippus, cui forte Carthago debet, quidquid ab eo

• tempore potuit amittere tam ingrate perlideque tractatus,
,
« documento erit aliis, ne temere locent operam ei populo,
• qui maxima merita non nisi maximis injuriis novit remu-

• nerari : vulgus etiam barbarorum, stolidum et venale ge-
« nus, nihilominus absterrebit in sui generis homines sa;pius
« exercita saevitia quum modo carnificum aut comniilito-
,
« num manu perempti , modo in desertis insulis expositi, pro

• stipendiis emeritis, ne simplicem quidem mortem, et hu-
« mani moris supplicia pertulerunt. Habetis ,
Patros con-
« scripti, rationes meae sententiae, qua neque pacem Cartha-
« giniensibus dandam, neque commutationem captivorum
« recipiendam censeo. »
LXl. Non displicebat consilium senatui ,

si auctore salvo
accipi posset, sedhujus eo magis miserabantur, quo ipse,
ut rcipublica: consuleretur, magis se neglexenit appare- :
Digitized by Googie
'
|]\ LOC. LIB. XVIII LIVIANI. 4i3

batquc huc incliiuri ,
ut qualibet conditione vir animi tam
generosi patrix redderetur : jainque voces jactabantur di-
centium ad suos postliminio revertisset, suojamjure
manere in civitate, aut retineri posse. Pontifex etiam maxi-
mus affirmabat ,
sj remansisset in civitate , circa perjurium
facturum videri: quum ille spiritu vidtuque, quem etiam
iste senatus stupesceret,« Quin , ait, dubitationem istam se-
1 mei Romani, sequiminique sententiam meam, et
tollitis,
«audetis me contemnere.^ Frustra tenditis obtinere, quod

« neque jucundum vobis, neque utile patrix, neque mihi
« honestum sit futurum. Fortas.se dum nova res esset, ala-
« eres , et gratantes vobiscum me versari videretis sed simul :
« atque primi istius gaudii brevis impetus evanuisset, otlio-

« siorem me vobis redderet rerlitus mei turpitudo, quam
« absentia mea desiderandum effecisset.
LXII. « Milii quidem certum est in ea civitate non degere,
« ubi post servitutem africaiiam civis honesti dignitatem
« tueri non potero; et si maxime vellem, prohiberet fides,
« prohibei et jurisjurandi sacer honor numinumque vene-
,
« ratio ,
quorum invocationem et reditus mei ad Pcenos pi-
« gnus feci ,
et si pejerem, p®n® non a me tantum, sed etiam
« a vobis populoque romano repetend® vindicem timeo. Sunt
« enim profecto aliquid dii , neque perjuriis aut contemptu
« hominum impune violantur. Si quis vero posse nie reli-
« gionccx.solviautumat ;'esse prodita libris auguralibus hujus-
« cemodi piacula exrimoniis et victimis perfidiam ac peiju-
;
« rium rite procurari euin ego meminisse velim majorem

: ,
« esse majestatem numinum quam ,

ut pejerando Ixsa qui-
busbbet lioiniiuim inventis placetur ; neque rationi con-
« sentaneum, ut inacui® peccatis hominum contract®, pe-
« eorum boumvc sanguine ablui credantur.
LXIli. « Ad me quod attinet, scio mihi Carthagine paratos
« esse cruciatus magnos exquisita tormenta. Sed bis omni-
,
« bus tristius esse puto fidem fallere. Hoc enim mihi pro-
^ LXI. Psranit Metaphr. in Eutrop.

— § LXII. Eutrop. lib. II. — Sil.
—
>
Ub.\l, Zonar.
,
4i4 JO. FREINSIIEMIl SUPPLEM.

o fecto noceret : illa magis ad ea ,
qua^ circa M. Atilium sunt
« quam ad ipsum referuntur. Nolite calamitosum cxisti-
n mare quisque ferre calamitatem potest. Servitutem con-
, ,
'c temptum, dolorem, inediam, vigilias, quum mala nun-

<• quam putaverim ,
post tanti temporis assuetudinem etiam
n molesta credere desii. Tolerabilia enim e.sse, tolerando di-
•< dici
:
quod si supra quam ab homine ferri possint, inten-
- dantur, non ab illa tantum ,
omni miseria me cita
sed ab
« mors liberabit. Nihil igitur timendum esse video mortem
« non timenti, quam etiam occupare licet; et fecissem nisi
« viri dolorem quam effugere. Sed liacc
esset , vincere potius ,
« pauca et confusa ideo dixi ,

ut vos neque dimoveri me
' posse a sententia sciretis; neque vicem meam velut ho-
« minis infelicis et calamitosi misereremini mihi vero mei ;
« consilii tota ratio facilis et ut Cartha-constans est; nam

« ginem revertar, id mihi debet esse cur®
quid passurus :
« ibi sim, Aiunt etiam, quo efficacius moveret du-

erit diis. »
bitantes, confirmasse ,« priusquam Carthagine dimissus es-

set ,
sibi venenum punica fraude datum quod ,
lenta peste
« spiritus vitales exedens, facta permutatione restitutum
« suis consumeret. •
LXIV. Horribilem vero in hoc viro virtutis constantiam ,
qui, dum ab honesto non discederet, contumelias, crucia-

tus, mortem, quidquid denique abominantur homines, ma-
jori prope eontentione secutus est, quam alii vitaverant ;
utili mortalibus documento, eas tantum animas quibusvis

terroribus pares, honestique propositi ad extremum tenaces
esse, qu® nobilitatis su® sensum habent, seque non ad
hanc modo vitam natas esse meminerunt. Nec enim acerbi-
tates tantas M. Regulus sponte pertulisset nisi aut pulchris ,
factis ingentia post mortem fore pr®mia , aut sceleratis in-
gentes poenas cretlidisset. Igitur in sententiam M. Reguli

,
facto senatusconsulto quum maestos et iratos dominos ipse

,
vultu semper <Hjdem sequeretur, repuls*que dolorem appa-

reret in suasorem ejus crudeliter vindicatum iri, moti qui-
^ LXIII. Tudil. apud \|;c]I.VI,4.
Digilized by Googie
;
IN LOC. LIB. XVIII LIVIANI. 4ir,
ilam sunt, ut vcl nolentem retineri juberent ; uxore prae-

terea Reguli Marcia, coniniuuibusque liberis, omnia fletu
planctuque complentibus, dixere consuXes , neque manentem
dedituros esse neque discedentem moraturos.
LXV. .Sic ille, recusato etiam conjugis colloquio, parvo-
rumque filioruin complexu osculisque vitatis, Carthaginem
revectus atrocissimis suppliciis vexatum corpus exuit. Pal-
,
pebris enim resectis aliquandiu in loco plane tenebricoso

habuerunt deinde quum sol esset anlentissimus repente
:
,
eductum intueri caelum coegerunt postremo conjectum in :
arcam ligneam, quam ad solem obverterant, clavis intror-

sum versis horrentem, atque ita angustam, ut erectus per-
petuo manere cogeretur; dum fessum corpus, quocunque
inclinaret, ferreis stimulis confoditur, cruciatu et vigiliis
interemerunt. Ilie M. Atilii Reguli fuit exitus ,
ipsa quoque
vita, liret maximam per gloriam diu acta, clarior et illustrior.
Fuit vir moribus integerrimis, animo infractus; consilio
non spernendus; in quo neque sua neque
nihil accusare
sequentia tempora potuerunt quod fortunam secundam
,
nisi
infirmius tulisse visus est, repudiatisque Pcenorum preci-

bus causa fuisse ,
cur multis deinde annis bellum mane-
ret, ingenti eum civitatis utriusque detrimento.
LXVl. Caiterum M. Regulus peccatum istud aliis virtu-
tibus sed maxime mortis admirabili constantia delevit
, ,
calamitate sic perlata fortunatior, quam si evitare imminen-

tem potuisset. Audito fine Reguli ,
et barbara Pcenorum fe-
ritate, senatus nobilissimos captivorum Marciae liberisque
dedidit :
quos illi conclusos in armario muricibus praefixo,
pari ac Regulus interierat supplicio excruciare constitue-
runt, alimentis etiam per dies continuos quinque non prae-
bitis; intra quod tempus Bostar Poenus moerore fameque
extabuit. Hamilcar vero firmior, etiam alios quinque dies
§ LXIV. Sil. lib. VI. — Zoiur. — Dio apud — Eutrup. — Hor. Car.
Vrs.
111, 5. — Applan. Piintc. —
§ LX.V. Liv. Epit. XVIII.
•
—
Valer. Max, IX,
a, I. — Tubero apud Agcll. VI, 4* * —
-ûct. dc Vir. Hlustr. cap. 4<>* —
Aug.
de Civii. Doi ,1, i5, rt III, i 8. — Oroi, — SU. — de 27 —
Cic. OfT. III , .
Dtod. apud Vales. Hb. XXIII.
Digitized by Googie
4i6 JO. FREINS. SUPPL. IN LOC. LIR. XVIII.
cum cadavere Bostaris inclusus, ciboque tantum ad vitam
cum miseria prorogandam dato duravit donec cognito quid:
lieret, magistratuum imperio saevitia coercita est; injun-

ctumque ut ,
Bostaris cineribus in patriam remissis reliqui
captivorum mitius haberentur morum utriusque civitatis
:
memorabili discrimine ; quum altera nec inique liesa nec ,
impune laesura, virtutem, quam venerari debuerat, diris

suppliciis exstingueret : altera justissima; vindictae poneret
modum ,
non quem poscebat irritatus dolor ,
sed quem re-
verentia humanitatis, et decora claris imperiis moderatio
commendabat.
§ LXYI. Diodor. lib. XXfV, apud Vales. — Zouaras. — Tudit. apud

AgeU.VI, 4.
Digitized by Googie
,
JOANNIS FREINSHEMII
SUPPLEMENTORUM
LIVIANORUM
LIBER NONUS
IN LOCUM LIBRI DECIMI NONI LIVIANI.
EPITOME
LIBRI DECIMI NONI.
Caecilius Metellus , rebus adversus Ptenos prosjxtre gestis , speciosissimum
egit triumphum Xltl ducibus hostium
, et CX.V elephantis in eo ductis.
Claudius Pulclier consul , contra auspiiia profectus mergi pul- ,
jussis
lis, qui cibari noieluiiit , infeliciter adversus Carthaginienses classe
pugnavit ; et revocatus a senatu ,
jussusque dictatorem dicere , Clau-
dium Gliciam dixit , sortis ultiinx hominem : qui , coactus abdicare se
magistratu, postea ludos praetextatus s|>ertavit. Atilius Calatinus pri-
mus dictator extra Italiam exercitum duxit. Cum Ptenis captivorum
commutatio facta est. Colonise de<lucta; sunt Fregenx,*in agro sa- ,
lentino Brundusium. Lustrum a ccn.soiihus coiidilum est censa :
CCXXII. Claudia, soror P. Claudii,

sunt civium capita CCI.l millia,
qui contemptis auspiciis male pugnaverat, a Indis revertens, quum
turba premeretur, di\it : Utineim frater meus viveree, iterumque dassent
duceret ! oh eam causam nmicta ei dicta est. Duo prxtores tum prh
miim creati sunt. Cxcilius Metellus [Huitifex inax. A. Postumium
consulem ,
quooiam idem rt flamen martiolis erat, quum is ad l>ellum
gerendum ,
Urbe tenuit nec passus est a sacris
proficisci vellet in ;
recedere. Rebus adversus Pamos a pluribus ducibus prosj>ere gestis

summam victorix C. Lutatius consu! ,
victa ad ^'gates insulas t lasse
Poenorum, imposuit. Petentibus Carthaginiensibus pax data est. Quum
templum Vesta arderet Caecilius Metellus pontifex inax. ex incendio
,
IIL a7
Digitized by Googie
,
',i8 JO. 1'IIEINSHEM1I SUPPLEM.

sacra rapuit. Dux tribus adjectx sunt , Veiiiia et QuirLoa. Falisci quum
rebellasseiit , sexto die perdomiti , in deditionem venerunt.
1. P ROFECTis ab Urbe Carthaginiensium legatis, consules

senatusconsulto exercitum in Siciliam deportare jussi, cu-
pide paruerunt oh M. Regulum, et
,
et ira in hostes accensi
aemulatione speque ex L. Metelli proconsule victoria. Nec
enim confecti negotii magnitudinem damno tantum Cartha-
giniensis populi metiebantur, quod amisso exercitu, lan-
ioque numero elephantorum , ad reliqua belli factus esset
inlirniior; sed haud minus eo, quod prospera cum belluis
pugna romaui milites animum ex priore formidine recepe-
rant; spesque incesserat, finiri bellum posse, ni occasioni
defuissent. Igitur clas.se navium ducentarum coacta consules

aniho cum legionibus quatuor Panormum appulerunt : as-
sumptisque reliquis ibi copiis navibusque , praster eas quae ,
custodia: locorum necessaria; videbantur, cum rostratis du-

centis quadraginta, cercuris vero (sic vocant navium quod-
dain breviorum genus) sexaginla, et aliis eujusque modi
navigiis plurimis Lilybanini veniunt; ibique consilio habito
aggredi urbem constituunt.
11. Hax- est illa lilybaatani oppidi nobilis obsidio, qua; per
solidum decennium , ab ejus belli anno quarto decimo tracta

non expugnatione urbis, aut deditione ab obsessis facta , sed
universi belli eventu finem accepit. Quum enim Poeni Ro-
inanique intelligerent, quantum in ea urbe momentum utris-
que foret ad .\fricae praesidium vel ad imperium Sici-
,
vel ,
lia;, summis utrinque viribus et oppugnata et defensa est.
Urbem deinde romanam ex moerore, quem M. Reguli casus

triumphus non visu modo et
attulerat, refecit L. Metelli :
memoria rerum prosperrimarum sed etiam adversus inbu- ,
nanain gentem vindicta? dulcedine. Triumphavit de Poenis

proconsule a. d. Vll Idus Septembres. Ducti sunt ante cur-
rum duces hostium tredecim, et ingens elephantorum agmen.
s I. l‘<>lyb. I, 41 . — Oro». IV, lo. — Dtod. Eclog. lib. XXIV. — ElyHiol.

ia xtdxcupc;.
Digitized by Google
,
IN LOC. LIB. XIX LIVIANI. 4iy

viginti supra centum : sunt et qui plures numerent. Hi
deinde producti sunt, quum ludi fierent ,
et hastis praepilatis
per totum circum ab operis acti, quo contemnere disceret
belluas populus, quas vehementissime timuerat. Interfectos
esse jaculis Verrius Flaccus auctor est, quum neque uti iis
placuisset : neque donari regibus tantam accessionem virium,
es usu reipublicae videretur.
III. Eodem anno magna vilitas annona* Romae fuit assi- :
bus singulis farris modius fuisse; itemque vini congios, lici-

que sicca; pondo triginta, olei pondo dicem, carnis pondo
duodecim traditur quum plus ubivis eurum rerum e.s.set,
:
quam pecunia;, cujus inter belli tam diuturni sumptus magna

jam penuria esse ca*perat. Dum hxc Ruma; geruntur, in
Sicilia Lilybxum suminis viribus oppugnabant consules
neque minore pertinacia animorum ab inclusis resistebatur.

Prima vis admota est turri, quae pra; aliis longissime ver-
sus Lybicum mare procurrebat. Hac dejecta, ad proximam
quamque promota sunt opera, donec sex omnino turres
procubuerunt tum ad ca*teras quatiendas foss® compleri
:
coepta;, ut machina* transduci admoverique possent quan-

:
quam magnus erat labor, quippe latitudo fossa: sexaginta

cubitos, altitudo quadraginta aequabat; tamen impigre ca-ptus
promotusque est.
IV. Contra ha;c Carthaginienses, interius aperta fossa,

egestam humum amoliebantur sed quum multitudine ma-
:
teriam apportantium nihilominus agger cresceret, fossa;que

complanarentur, relicto isto consilio murum alium interio-
rem exstruxerunt; indefesso ad omnia Himilcone, qui pne-
ter urbanam multitudinem mercenariorum decem millibus
,
instructus, vim omnem dolumque hostium sagacitate, vigi-

lantia, constantiaque eludelxit. Ille nihil neque remissum
apud suos, neque tutum apud hostes patiebatur; operibus
opera, cuniculis cuniculos, armis arma opponebat: inter
§ II. CoL Triumpb. —

Liv. Epif. W\, — D!ud\s. lib. II. — L. Piso ap.
Plin. VIU, G. — M. Varro apnd Plin. 3. —- § Jll. Polyb, 1, 4a. —
Zonar. —
Diudor, lib. XXIV.
'|20 JO. FREINSIIEMII SUPPLEM.
haec saepe eruptionibus pugnatum , udeo nonnunquam fero-
citer, ut haud pauciores, quam justa pugna cadere solent,
tumultuariis istis certaminibus desiderarentur. Inter quae,
Romanis muros sufTodientibus, quo subrutis fundamentis
conciderent, Himilco ex adverso cuniculos agi jussit, ubi
Romanus terram egerere animadverterat. His deinde pro-
tinus apertis armatos immisit ,
qui nudos et operi intentos
.subito aggressi ,
inultos interemerunt ;
neque pauciores ,
dum
opem suis laturi ad muros accurrunt ,
sarmentis in fossam
conjectis, deinde incensis, concremarunt.
V. Gliscebat tamen in animis obsessorum pavor atque
consternatio, qua abusi duces quidam mercenariorum, sti-

pendia non ex fide soluta prtetexentes de prodenda
sibi ,
Romanis urbe consilia iniverunt minime dubitantes, quin :
suos quisque milites facile illecturus esset ad probanda, quae

agerentur. Itaque nocte quadam clam ex oppido ad castra
Romanorum elapsi, statum urbis obsessae, et quid ipsi pa-
rarent, exposuerunt. Agebat tum inter mercenarios, qui
Lilyb®i erant, Alexon quidam, Achaeus genere, vir neque
militarium artium rudis, et eximius bde. Is, animadverso
proditorum consilio ,
rem ad Hiniilconem continuo defert.
Himilco, ut in magno et instanti metu nihil cunctatus, duces
mercenariorum , quot eorum adhuc Lilybaei erant , convo-
cat quid a quibus lentetur exponit, eosque graviter incu-
:
sat : hortatur prwsentes, ne temeritatis et perfldue aliener

participes isse velint : in fide perseverantibus integra apud
Carthaginienses omnia, stipendium certum, preemia magna
fore : proditionis uifami crimine se commaculantes, et diis
et hominibus adversis acturos esse. Simul pecuniae quantum
cogere istam inter trepidationem potuerat, dividit : de gre-
gariorum stipendiis ,
ut quam maturrime solvantur, sibi curat
futurum esse spondet.
VI. Magna vis orationis est in tempore adhibitae, praeser-
tim si gravitate morum lides sermoni concilietur : assensi
certe sunt universi, opcramtjuc suam ad continendos in
^ IV. — Diod. — PuWb. — § V. Zonar. — Polyh. I, 43.
Digitized by Google
,
IN LOC. LIB. XIX LIVIAM. 4î

officio milites alacriter obtulerunt. Himilco laudatos et am-
pliori spe incensos ire confestim ad suos quemque jubet ,
ope-
ramque dare, ut iu fide atque potestate sint : mittit una
Hannibalem filium ejus Hannibalis qui in Sardinia perie-
,
rat, et Achaeum Alexonein; illum ad Gallus, quibus ex ve-

teri commilitio notus et acceptus erat; Alexonem ad caete-
ros varii generis mercenarios, omnibus ex o^quu carum

gratumque. Hi fidem suam interponentes rata fore quee ,
Himilco promisisset, negotium adeo ex sententia perfecere,

ut paulo post reversos ad moenia proditores non modo
aversarentur omnes ,
sed etiam conviciis telisque ultro ar-
cerent.
VII. Et hi quidem ad consules re infecta regressi , mune-
ribus tamen quibusdam et agris in Sicilia donati sunt. Cae-
terum Poenorum res improviso malo prope desperationem
adductas, eo tempore fides Alexonis sustentavit; qui prius
scivatis itidem Agrigentinis, quibus simili quodam scelere
mercenarii Syracusanorum insidiati fuerant ,
jure suo me-
moriam laudemque in bistoria meruit. Creverunt deinde
obsessis animi
•
adventu novorum auxiliorum. Cartbamnien-
o
ses enim, licet ignari omnium, qua; Lilybtei gesta essent,
resnon segnibus consiliis indigere judicabant. Igitur Adher-
bali rei maritimae praefecto negotium dederant, ut classe
comparata militem annonam et pecuniam Lilybaeum intro-
,
duceret. Ab boc missus Hamilcaris filius Hannibal, ab yLgu-

Sis,quas vocant, insulis ventum opportunum nactus, recta
fronte lilybaetanum portum petit instructos in navibus ha-
,
bens milites, et, si quis obsisteret, vi perrupturus. Jam ab

obsidionis principio portus aditum obstruxerant Romani
demissis in fundum maris cercuris quindecim quos ad hunc
usum lapidibus oneraverant.
VIII. Igitur, partim hostis celeritate deprehensi ,
partim
metuentes ne venturum vi convulsi et ipsi in portum et
intuta navigantibus loca raperentur, advenientibus hostibus

occurrere neglexerunt. £t Hannibal portum tuto tenuit,
s VII. Zoqar. — Polyb. I, 45. — Oro». IV, lo. — Diod. Ecl. I. XXIV,
,
./jaa JO. FREINSIIKMII SUPPLEM.

copiisque (cierem erant millia inilituni) expositis, magna
cum lictitia Lilyl)a'tanorum in urbem acceptus est. Romani
,
quum ingressum liostiuin impedire non potuissent de cae- ,
tcro consultabant, quemadmodum opera sua tutarentur,

qua> tanta multitudinenovorum militum recepta Himilco-
nem profecto oppugnaturum esse videbant. Neque fefellit
eos opinio. Pamus enim aliorum recentibus viribus aliorum ,
refectis adventu .sociorum animis usurus, veteres novasque

copias in concionem vocat; spe victoriae ac praemiorum ad
fac iendam eruptionem impellit; clispositisque, ut res posce-
bat, manipulis, sub primam lucem opera Romanorum plu-
ribus locis asfgreditur.
IX. Erant et apud hos provi.sa cuncta, quaque plurimum
perictdi metuebatur, firm® stationes oppositae : cum his ita-
que confestim acre certamen contrahitur cadunt utrinque
:
multi, quum
et magna animorum contentione, et numero
pugnantium non contemnendo res gereretur, haud paucio-

ribus viginti millibus urbe egressis, et majore aliquanto
multitudine obsidentium. Quippe consules contractis ex
amica Sicilia auxiliis plusquam centum millia hominum ef-
fec-erant : ex quibus ad expediendos commeatus aliasqiie
necessitates dimissis caeteris ad obsidionem urbis millia
,
ferine .sexaginta adducta. Sed quum ex omni parte vehe-

menter dimicaretur, maxima circa machinas erat contentio :
quas alii ut corrumperent

,
alii ut defenderent , non magis
sutB quam hostis vitae parcebant. Jacebat ingens agmen ocef-

sornm in ea statione, quam tuendam ab initio ceperant au- :
geliat clamorem praeliantium et terrificam discriminis faciem

alia turba, quat facibus taedisque armata, per pericula, per
caedes suas alienasque ad incendenda opera ruebat; pro-
piusque factum est nihil, quam ut pervicaciae hostium miles
romanus cederet, machinaeque defendi nequirent. Sed Hi-
milcfimultos suorum occumbere cernens, Romanos autem
de ardore propugnandi nihil remittere, signum receptui
dedit, pugnaque prior excessit neque Romani institerunt,
:
§ IX. Diodor. — PoWb. I, 4^.
Digitized by Googie
,
IN LOC. «IB. XIX LIVIANI. 4a3

contenti servatis operibus, quo; propemodum pro amissis
jam habuerant.
X. Proxima nocte Hannibal, clam hostibus, dum fe.ssi ex
prxtio ejus abitum ob.servare negliguiit, naviiiiis, quibiis-
cum venerat, Drepanum ad Adherbalem vectus est; ab-
ductis una equitibus quos in locis impeditis ad nullam rem
,
obsessis utiles alibi bonam operam navare posse recte ju-

,
dicaverat. Hi enim a Drepano saepe excurrentes, intuta

faciebant itinera, rerumque necessariarum subvectionem
difficilem, multosque pabulatorum , longius a castris vagan-
tium, excipiebant, sociosque Romanorum omni cladium
genere vexantes , consulum rationes non mediocriter con-
turbabant. Neque mari tutas iis res Adherbal esse patie-
batur, qui modo siculis modo italicis litoribus improvisus
incidens, nihilquo nocere Romanis posset, inausum inten-
tatiimqtie relinquebat. Ita factum ut magna in castris nata
,
inopia (nec enim praeter carnes pecudum quidquam ferme

cibi supererat) magna pars fame
,
plures etiam morbis , ut
,
solet ,
obortis morerentur.
XI. Hunc ad modum quum aliquot hominum millia de-
siderata essent, alterum ex consulibus ad comitia Romaqi
discedere, suasque legiones deportare placuit, quo rema-
nentibus in obsidione expeditior annonae ratio foret. Iterum
<leinde majori conatu terra lapidibusque aggestis, aditum
portus sepire aggressi sunt, validis trabibus decussatim com-
pactisaggerem coinniunientesy quae ferreis ancoris revinctae
totius operis compagem, firmiore nexu continerent. Sed
propter maris altitudinem , oh quam inter descendentium
convellebatur quidquid injectum erat, ingens et inutilis
labor fuit : nam oborto vehementiore ventorum flatu ,

undis-
omnia ac direpta sunt. Quum
qiie intumescentibus, perfracta
tamen ipsa operis fama clausum aliquandiu portum tenuis-
set, anxios ea res Poenorum animos, vehementerque solli-
citos habuit neque enim ulla in promptu erat ratio , qua
;
cognoscere statum suorum possent, neque quisquam aude-
J X. Diodor. — Zonar.
Digitized by Googie
4a4 K). FREINS1IEMII«SUPPLEM.
bat operam suam ad inspiciendas Lilybaetanorum res polli-
ceri donec Hannibal quidam, cognomento Rhodius, vir
:
ex illustribus se ingressurum urbem, et postquam omnia

,
coram perlustrasset , ex fide renuntiaturum recipit.

Xll. Ei promisso gratia priaio major apud Poenos, quam
fides luit quippe praeter moles in mari jactas, aditum por-
:
tus a romanis navibus ad ancoras stantibus custodiri scie-

bant. Sed ille privata, quam habebat, adornata navi, ad in-
sularum quw Lilybaeo praejacent, unam , hinc deinde, quum

,
postridieventum ferentem nactus esset, circa quartam ho-

ram diei, palam, inspectantibus universis hostium copiis,
hominihusque fiduciam stupentibus, portum invectus est.
At romanus con.sul, ut regredientem interciperet, selectas
ex omni numero naves decem per noctem instrui jubet; eas
ab utroque latere portus, quam proxime ad ipsum ejus ostium
constituit. Hannibal celeritate navis suae confisus clara luce
procedit : exspectabant eum intenti paratique Romani, si-
mulque conatu quanto poterant, in eum ferebantur. Sed ille
velociuue tantum vincebat, ul effugisse non contentus, ultro

illuderet ,
modo adnavigans ,
modo circumvectus ,
quasi ad
pugnam hostes provocaret.
XHI. Hac audacia quum stepius uteretur, multum rebus
punicis adjumenti contulit, quod et obsessorum animi nun-
tiis suorum mirifice recreabantur; et quse postulabat usus
Carthagini mature cognosci poterant, et contumeliosa istius
hominis temeritas Romanos molestia et pudore vexabat. Ju-
vabatur autem peritia maxime locorum, quod in palustri
illa cfrnosaque eluvie, per quam Lilybaeum aditur, certum
fiduinque navibus iter accurate observaverat :
quoties enim
ab alto veniens in conspectu habere urbem cceperat ,
ita ob-
vertebat navem, ut puppis Italiam respiceret, ex prora tur-

ris lilybaUana, qua; mari imminebat, iui cerneretur, ut om-
nium Africam versus sitarum turrium conspectum tegeret ;
qii.x- una tutissima est via pleno cursu portum petentibus

nautis. Janique plures esse coeperunt, qui audacia et felici-,
§ XI. Zonar. — Diodor. — Polyb. I, 46 et 47-
Digilized by Coogie
IN LOC. LIB. XIX LIVIANI. 4a5
tate Hannibalis incitati Lilybicum commearent : donec casu
quodam quadriremis celeritatis eximiae comprehenderetur.
XIV. Licet enim aliis partibus moles a romanis jactas
venti ac unda- raptavissent; uno tamen loco, ubi minus
profundum mare fuerat ,
constiterunt. Ei dorso impacta
navis quum obhaesisset ,
capta a Romanis, optimoque milite
et remigio instructa , etiam Hannibali exitium attulit. Quippe
noctu forte ingressus urbem, quum in reditu palam solvisset,

quadrirememque istam ad omnes suae navis motus similiter
occurrentem videret animadverso statim periculo fugere ,
,
et quum hoc frustra esset, repugnare conatus, in validiorum
potestatem venit. Romani hac quoque nave potiti ,

parique
modo ad observandum porlus aditum usi ,
ne qu;e deinceps
naves Lilyb.-eum penetrare pos.sent ,
facile prohibuerunt.
Acrior inde vis obsidentium esse ceepit : adortique muni-
menta Romani, qiue mari vicina erant,omne defensorum
agmen ad tuenda loca, qiuc oppugnabantur, pertraxere. Sic
via facta reliquis copiis, quae ex diversa parte occasioni huic
insidiabantur, ut murum exteriorem caperent; quanquam
id frustra fuit :
quippe <lux pcenus cum delectis suorum
tempestive accurrens, multa cum caede tenentes locum Ro-
manos rejecit.
XV'. Alia deinde major fortuna spem obsessis universae

victoria: (ledit. Forte ventorum ingens vis exorta fuerat, a<leo
veluti data opera Romanorum incumbens nuicbinis, ut et
vincas quateret, et ip.sas turres in capitibus earum struct.is
convelleret. Non fefellit ea res oppidanos, deorumque mu-
nere oblatam sibi opportunitatem credidere, qua toties
frustra tentatis operibus ignem injicerent. Itaque tripartito
agmine erumpunt, faces, et quae alendo igni paraverant,
immittunt; eratque per se facilis ad concipiendam flammam
materia machinarum ,
quam diu ante ctesam sol et aestus are-
fecerant. Neque segniter ad opem ferendam concurrerant
Romani : sed impar certamen erat, quum .alii machinis jam
incensis ad tela certius validiusque conjicienda luce ignium
§ X.1V. Diodor. XXIV, i.

:
4a(i JO. FREINSIIKMII SUPPLEM.

et tempestatis impetu juvarentur; aliis haud minus ab his
causis impedimenti periculique, quam ab hostili ferro, esset
quippe flatus vehemens et Romanis prorsus adversus, fu-
mum j
favillam, flammas in ora oculosque hominum pervol-
vebat ;
telaque ab hostibus missa majori violentia deferebat
in obnoxios ,
quum interitu Romanorum ictus incerti et
invalidi, nec dirigi per caliginem possent, et vehementia
reflantis venti frangerentur.
XVI. Ita factum , ut omnes Romanorum vinea;, petrariar,
arietes, etquidquid operum vel agendis cuniculis, vel ver-
berando muro paratum fuerat, eodem incendio absumeren-
tur. Tum vero spes omnis potiundi per vim Lilybaei excidit;
desertaque obsidio foret ,

ni Hiero , magna iterum frumenti
copia submissa ,
uti maneretur evicisset. Ita omisso oppu-
gnandi consilio, castrisque ex omni parte communitis tem- ,
pori et casui rem permittere decreverunt. Obsessi quoque

refecta murorum parte, qua; ceciderat, majores in posterum
ad tolerandam <ibsidionem animus habuerunt. Haec nequa-
quam laetis aut seeuris animis Romte audita; neque tamen
dubitabatur, quin bello accepta detrimenta bello sarcienda
es.sent; adeoque haec sententia penitus infixa mentibus fuit,
ut quidam senator in ipsa curia occisus esse memoretur,
quod verba de pace fecisset. Magni deinde apparatus facti,
inter quos remigum (nam hujus generis jactura ingens lacta
erat ) millia decem ex novo delectu in Siciliam missa.
XVII. Consules jam erant P. Clodius Ap. F. C. N. Pulcher,
L. Junius C. F. C. N. Pullus. Clodium illum nepotem Ca-ci
fuisse fal.so a quibusdam traditum est. Is quum in Siciliam
,
venisset, accepto qui ad Lilybseum erat exercitu, milites in

concionem convocat prioris anni consules acriter repre-
,
hendit, quod per ignaviam et delicias , obsessis quam obsi-

dentibus similiores tempus ad UljbiTum sine ullo profectu,
nec sine maf^na Romani nominis ignominia damnoque tri-
vissent. Erat enim vir aspef et acerbus , et qui violentia in-
genii, fastuque ob nobilitatem suam prolaberetur ad facta
S Polyb. I, 48. — § XVI. Diudor. — Polyb. — Zonar.
Digitized by Googie
IN T.OC. LIB. XIX LIVIANI. 427
dictaque vix sanie mentis linniini convenientia. Iileni in pu-
niendo saevus et immitis nullum delictum venia, levissimum
quodque nimia severitate prosequclialur; quum interim ipse
in rebus maximis, non misere tantum, sed etiam proi'sus
amenter impingeret. Nam et consilium priorum ducum ,
quod acerbe vituperaverat, imitatus est, ut ad portum ob-
struendum moles in mare jaceret ; et quod capitalioris amen-
tia; fuit, temere Depraniim aggressus, non minus sua im-
prudentia, quam Adherbalis virtute, florcntissimam classem

perdidit.
XVIII. Persuaserat sibi cseterisque, hostem ignarum sup-
plementi, quod romana classis accepisset, imparatum Dre-
pani deprehendi posse; nihil enim ercditurum minus, quam
audaeiam et vires Romanis esse ultro hostem mari laces-
sendi. Sic delectis navibus optimis ducentis et viginti, iin-
positoque remij.e, et fortissimo quoque ex legionibus ,
nam
ut ad certam praedam, miniineque longum laborem ( Dre-
panum enim Lilybaeo abest millia passuum non amplius
quindecim) certatim sese offerebant; circa tertiam vigiliam
silentio solvit, cursu per noctem prospero, et hostes fal-
lente.Lux orta , primis jam navibus a Drejtano haud procul
conspectis, ad miraculum insolitae rei excivit .\dherbalem,
neque dubitare poterat, quin hostis adesset. Duarum rerum
erat proposita optio, ut aut confestini pnelio congrederetur,
aut aditu hosti concesso, cingi se obsiderique sineret; quod
postremum ,
quum haud minus flagitii quam iuolesti.'e dis-
criminisque plenum videretur, aversatus , socios navales su-

bito in litore coegit : mercenarios autem milites voce prae-
conis in concionem advocatos brevi sed efficaci oratione
monuit, quanta spes esset praelium prompte capessentibus;
quantus, si illud refugissent, ex obsidione metus.
XIX. Alacriter succlamantibus omnibus, Adherbal collau-
tlatos naves sine 'mora conscendere jubet, praetoriamque
Ji WII. Plinius, W, T, — Diodurus apud Valcslum ,

Ilb. XXIV. —
§ XVIII. Polybius, T, 46 et 49. — Diodoras, Ecl. I. XXIV, r. — Eutropius.
— Orosius.
Digilized by Googie
/foS JO. FREINSHEMII SUPPLEM.
(hac ipse vehebatur) oculis et remigio sequi. Hsec ubi prae-
cepta dedit, primus ipse alium petit, sub ipsas portui im-
pendciiles petras egressus, quum eodem tempore ex
adverso
latere romana; naves portum intrarent. P. Clodius, non uti
'
speraverat territo hoste praeliumque detrectante, sed ad de-
fensiunem sui strenue converso, perturbatus ipse, naves
suas propere revocat, in aperto mari structurus aciem. Sed
illae nullo ordine, ut unaquaeque praecurrerat, aliae intra por-
tum jam penetraverant, aliae petebant aditum, quaedam in
ipsis faucibus versabantur inde factum , ut
: dum magno nisu
retrocedere omnes tendunt, aliae in alias incurrentes turba-
rent mutuo, remosque invicem detergerent; donec ut po-
tuerunt evolutae portuque egressae, (pioniam spiatium tempo-
ris nullum supererat, continuo juxta litus ipsum in ordinem
aciei adstitere.
XX. Ipse consul , qui prius agmen coegerat tum converso
,
cursu ante omnes evectus sinistro classis suae lateri se appli-
cuit. ,\t Poenus interea la;vum hostilis aciei cornu praeter-

vectus, cum navibus rostratis quinque, tot enim secum ha-
bebat, Romanis obvertere frontem coepit, altum patensque
mare a tergo Inibens : simul alios suorum, ut quisque adve-
nerat , adjungere se justo intervallo prioribus navibus jubet,
et po.stquam omnes eadem serie directae sunt , servatis ordi-
nibus in hostem movet. Jamque sublatum utrinque ex prae-
toria pugnaesignum erat, quum omni ex parte acriter concur-
ritur, pari primo spe, sed subinde meliore Carthaginiensium
fortuna. Quamquam enim numero navium vincebantur, ar-
matis tantum nonaginta, longe tamen rebus aliis superiores
erant; nam et navibus melioribus, et exercitatissimo reniige
utebantur : locum autem pugnae sortiti erant commodissi-
iiiurn, ut quoties urgerentur liberum in mare receptum ha-
berent, velocitate sua ex facili vel elusuri hostem instantem,
vel etiam si longius prosequeretur, circumventuri. Romanis

contra ail litus appressis in arcto omnia non procurrere :
Ubero impetu , non inhibere tuto poterant ; sed quoties ur-
§ \X. Diodor. XXIV, i.— PoWb. I,Si
Digitized by Google
: ,
IN LOC. LIB. XIX LIVIANI. 429

gente hoste retrocedebant, aut puppe in sahnio desidente
luerebant, aut ini]>acti litoribus periclitabantur.
XXL Ita quum neque perrumpere bostiuni ordinem, et
rursus a tergo invadere possent ob tarditatem navium, re- ,
miguinqne imperitiam; neque ob angustias locorum, intra

qu:e conclusi erant, laborantibus suis opem a puppi ferre,
impune a Carthaginiensibus vexabantur. Ad has dillicultates
accesserat eit alia desperationis ex religione cau.sa ;
iraque
deorum premi rebantur ob temeritatem consulis , qui con-
se
tra auspicia pugnare sustinuisset ad neglectum religionum ,
etiam contumelia addita. Pullus enim, quoniam non pasce-

bantur, in mare prteci|iitari jusserat, ut biherent, quando
esse nollent ea res ,
tanquam invitis iratisque diis prasliantes
ad omnia segniores timidioresque fecerat. Sed ipsi cladis

auctori, quum ca;tcra perdidisset, ad se conservandum, nec
ingenium ,
nec audacia defuit. Quippe quum naves suas
passim deprimi capique videret, assumptis triginta, qute
proxim.Te constiterant inter litus ct hostilem classem elapsus
,
est; et quo tutior ad lilybaetanum exercitum receptus foret
(
pnelernaviganda enim Pamoriun erant prxsidia), naves in
speciem victricium ornari jussit,
XXII. Ita Poenis victoriam penes consulem fuisse, reli-
quasque naves ejus mox secuturas putantibus, non modo
tutus ei reditus, sed etiam hostibus terribilis, I.ilybaeum
fuit: relictas a consule naves tres et nonaginta cepit hostis
una cum propugnatoribus et reinige, pra;ter eos qui navibus
magna vi in litus impactis ,
ejecerunt se in terram ,
fugerunt-
que. Sed et in ipso praelio magnus navium numerus de-
pressus est : nam plures ducentis Lilybteo P. Cludius advexe-
rat. Tanta victoria minimo impendio Carthaginiensibus
stetit : non modo naeem, sed ne hominum quidem ullum
interiisse, vulneratos oppido paucos, traditur; quum de ro~
mana classe octo ndllia hominiun ccesa, capta millia viginti
S XXI. Eatrop. lib. II. — Cic. de N»t. Deor. II, 3. — Flor. II, a.—
Val. Max. I, 4, 5. — Suec Tib. cap. a. — Fronl. Strat. II , i3, — Polyb.
lib. 1 p cap. St.
Digitized by Google
: ,
Vio JU. 1-REliNSIlEMlI SUPELEM.

referantur.Suh idem tempus etiam a Panormo naves fru-
mento onustas rapuere Pa-ni, Drepanumque avexere, et vi-
cissim ex agro drepanitano commeatus Lilylxeum impor-
tantes, omni genere bonorum obsessos large refecerunt.
XXIII. Neque bic substitit ejus anni fortuna, quin alio
quoque magno incommodo mactaret Romanos nec posses- ,
sione modo maris ,

sed etiam spe potiundi depelleret. Alter
enim consul I.. Junius ,
cum onerariis multis, quibus anno-
nam ad exercitum deferret, rostratisque sexaginta ex Italia
profectus, ubi Messanam appulit ,

obviam aliarum navium
multitudinem habuit, quatum ab exercitu, tum aliis Siciliae
partibus eo convenerant. His assumptis , et classe facta na-
vium longarum CXX onerariarum prope DCCC Syracusas
, ,
provehitur. Quo postquam venit, quaestoribus partem na-

vium Lilyba:um ducendam tradit ipse substitit Syracusis ;
exspectans eos, qui Messana proficiscentem consequi noii

potuerant, simul annonam cogens, quam ex locis mediter-
raneis socii subvehebant. Interim Adherbal missis Cartha-
ginem navibus, hominibusque captivis, fortuna gloriaque
ad res gerendas incitante , Carthaloni , qui suas septuaginta
naves cum totidem ferine onerariis ex Afric,i adduxerat, tri-
ginta alias addidit, misitque hominem ad naves Romano-

rum qux
,
in portu ad Lilybaeum stabant, abstrahendas, aut
corrumpendas.
XXIV. Ille sub primam lucem magno terrore invectus,
quum aliis navium manus, aliis ignem injiceret, et in Ro-
manos ad defensionem navium acccurrentes pivefcctus ur- ,
bis Himilco mercenarios eruptionem facere jussisset, magna

in castris trepidatio fuit ad extremum Carthalo confractis
:
non ita multis, abreptis quinque, Iltiracleaiu versus cursum

direxit, lis locis excubanti , ne quis Romanorum impune
Lilybaeum navigaret, nuntiatur, navium omnis generis clas-
sem baud poenitendam adventare. Jam ille pncfectos alios
ad se pertrahendo naves bonas ad centum viginti effecerat
§ XTIt. Eiiirop. lib. II. — Diudoi-. XXIV, i. — Oros. Ub. IV, cap. lo. -
XXIII. Polyb. I, 5a. — DIuiIor.
Digitized by Google
IN LOC. LIB. XIX LIVIANI. 43i
confisus igitur viribus ,
et superiore victoria ,
confestim egre-
ditur portu, venientibusijue occurrit. Juxta Geloum litus
in conspectum classesvenere sed romani {jua;stores impar

:
certamen veriti, ad Pbintiadem, quod in amicitia Uoma-

norum erat oppidum ,
deflexerunt. Portus ad. Pbintiadem
nullus est : Unitum procurrentes in mare petrae stationem
navibus baud usquequaque incommodam pra;bent.
XXV. Hic exscensione facta Romani hostium adventum
instructi exspectabant, catapultis atque ballistis ex oppido
advectis, et pro litore ad tutelam navium dispositis. Cartha-
giniensibus initio consilium fuerat obsidendi bostem ,quem
putabant metu perculsum statiin refugiturum in oppidum
esse, navesque ad praedam relicturum. Sed ubi Romanis gra-
viter se defendentibus, certamen periculi plenum experie-
bantur, piietereaque loco multa hahenti incommoda parum
fidebant, destiterunt; pauci.sque navibus ex earum numero,
quic commeatum vehebant ,
abductis, ad Halyi um (Invium,
qui haud procul inde aberat , discesserunt ibi dum saucius :
reficiunt, hostium abitum ex commodo suo observattiri.

Alii scriptores, credo Pbiiiniim, .secuti, haudquaquam levi
damno dijanctos esse Romanos, volunt : sed primo statim
aspectu hostium perculsos qiiwstores ,
dum Phintiadem cursu
petunt , onerarias naves , alinsquc prwter bellicas , deseruissse :
in ipso mero qtradio rotunda Romanorum navigia quinqua-

ginta, longas vero naves seveaginta depressas , tredccim ita
percussas quassatasque , ut deinceps usui esse nequiverint.
XXVI. Non longo post tempore. Pomis adbuc stationem
ad Halycum amnem habentibus, L. Junius cos. rebus, qua-
rum gratia Syracusis substiterat, perfectis, praeter Pachynum
promontorium, vela Lilyboium versus faciens, a speculato-
ribus Carthalonis conspectus est. Carthalo, re nuntiata,
quanta potest celeritate obviam consuli prolici.scitur, ignaro
eorum , qua; ad Phintiadem gesta essent quo longissime a :
quaestorum classe cum illo dimicaret, neque juvari ille
facile a suis posset. Consul eminus visa Pumorum classe,
5 XXIV. PoKb. — Dioa. — § XXV. Dio<!. — PnWb. t, 5^.
Digitized by Google
—
432 jo. FREINSHEMII SUPPLEM.

quum neque ooniligere auderet, neque hostem instantem
effugere ptsset, juxtaCamarinam in loeum aspernni et im-
portuosum naves adigit ; metum hune vincente alio majore
metu, ne aliter universus exercitus in potestatem hostium
deveniret. Carthalo eadem loca intrare non ausus, ad pro-
montorium quoddam stationi loeum capit , ita situm ut ,
inde pariter in utramque Romanorum classem intentus esse

posset.
XXVII. Neque multo post ventis violenter flantibus,
quum ingentis tempestatis signa Carthaginiensium gnher-
natores rerum istarum periti vidissent, Carthaloni persua-
serunt, uti relicta ,
quam ceperat, statione, I’achynum flecte-
ret; ita nec sine magno labore vim tempestatis punica classis
effugit : at Romanorum utraque classis inter saxa cautesque
deprehensa funditus interiit, uti ne tabula quidem ulla ul-

lius usus ex naufragio reliqua fuisse credatur; duabus ex-
ceptis navibus, quibus postea consul, reliquos ex ea clade
milites remigesque secutu ducens, Lilyba*um pervenit. Hoc
naufragio naves, quic annonam portabant, omnes, longas
supra centuhi periisse traditum : exercitus tamen servata
pars est, inultis in vicina litora enatantibus ejectisve. ,\t se-
natus, qui paulo ante P. Clodium consideni ob rem male
gestam ex Sicilia revocaverat, quum
de ju- insuper tristis
niana clade nuntius advenis.set, in classe quidem spem ha-

bere desiit cieterum ab bellum terrestri marte prosequen-
:
dum, animum consiliumque strenue advertit.

XXVIII. Et Lilybati quidem obsidionem solvi non est
visum sed datum idoneis hominibus negotium, ut neces.sa-
:
ria exercitui justo tempore subveherentur. .Spem faciebat,

quod uti mari Poenus, ita Romanus terra plus poterat, to-
tamque ferme Siciliam ditione aut faxicribus complecteba-
tur. Sed neque consules ejus anni placebant neque consu-:
lari imperio ,
quod isti contemptu religionum profanassent
(nara et L. Junius contra auspicia navigasse dicebatur) res
S XXVI. Polyb. — Dioilor. — § XXVIl. Oros. IV', ro. — Polyb. •
Uiudor. — Eutrop. lib. II. — Liv. Epit. XIX,
Digitized by Googl
,

putabatur frlicitcr geri posse. Igitur atl rem novam et inu-
ventum , uti
sitatam ilictator «liceretur, qui in Siciliam iret;
quum .kI eam diem extra Italiam nemo ea potestate prtedi-

tus exercitum duxisset. Mira eo tempore et prope incredi-
bilis P. Clodii consulis insolentia fuit : jussus a senatu dicta-
torem dicere, tanquam parunt in patriam «Icliquisset tantae
cladis auctor, nisi dignitatem etiam imperii contumelia et
derisu macularet, M. Claudium Glyciam dixit, scribam aut
viatorem suum.
XXIX. Tutn vero coorta merito in eum indignatione
omnium, coactus abdicare, ac in populi judicium adductus
est. Condemnatum aiutores, quos Cicero vidit retulere; sed ,
apud alios annotatum est illum, haud dubia jam populi -vo-
,
luntate, casu ereptum esse imminenti damnationi, quum subito

coortus imber comitia diremisset : tum enim velut queestionem
interpellantibus diis, aliam deinceps institui non placuisse.
Ca-terum Glycias, quod idlitna' sortis hominem in maximo
imperio conspici pudor non ferebat, coactus abdi-
civitatis
care, ludos Uimen postea pra-textatus spectavit. In ejus locum
dictator creatus est .4. Atilius A. F. C. N. Calatinus, dixitque
magistrum equitum L. Caecilium L. F. C. N. Metellum, qui
de Poenis triumphaverat. Hi profecti quidem sunt in Sici-
liam, sed rem memonibilem nullam gesserunt. Interea L. Ju-
nius anxius rerum suarum , et naufragii culpam egregio fa-
cinore abolere studens, i|uum In omnes occasiones intentus
esset, Erycis occupandi viam , proditione nocturna quorum-
dam quos ,
donis et promissis suos fecerat ,
invenit.
XXX. Eryx mons est Sicilia; post .Etnam editissimus, in-
ea parte insulae ,
qua; Italiam respicit medio ferme inter
,
Drepana et Panormum situ : sed ab illa parte asperior. In

vertice planiciem habet cum templo Veneris, quam ex loco
Erycinam yacant longe omnium qua: in Sicilia sunt, opu-
,
lentissimo. Sub ipsum deinde cacumen ,

in medio montis
§ XXVin. Pohb. 1 , 54 . — Cic. <tc Nat, Dror. II, 3. — Liv. Epit. XIX.
— Surt. Tib. I, a. — K.isii CapiiuL — § X.XIX. Polyb. 1 ,— 5a et 55. Cic.
de Nat, Deor. et de Divinat. — Val. Maxim. VIII, f asti ('.apitol. —•

Plio.VlI, 43 . — Dio, lib. XXXVI, in Orat. Catuli. — Zouar. — Diod.
m. O.S
,,,
434 JO. FREINSIIEMll Sbl*l>LKM.

urbs est cognominis , accessu valde dinicili , qui a radicibus
nioiitis pci' longas et angustas semitas , non citra laborem
expeditur. Igitur L. Junius, loci natura perspecta, tum in

summo montis jugo, tum in faucibus, qua: Drepana spe-
ctant, preesidia constituit, tutus loco, et si vim
inces.seretur,
hostium levi negotio propulsaturus. Sed et ^githallum muro-
cinxit, hrraavitqueprsesidiaria manu militum ortingentorum.
Ca;terum Carthalo nortu expositis ibi copiis castellum ex-
pugnavit praesidiarii partim occisi captive partini ad Erv-
:
;
cem perfugerunt.
XXXI. Caetcra de L. Junii rebus incerta sunt apud .scripto-
res quidam enim n Carthalone captum JEgithalli^ alii
:
metu accusationis ob classem amissam sibi necem conscivisse

prodiderunt. Neque minus de secularibus ludis ambigitur
tumne putius tertium celebrati fuerint, an quartodecinio
post anno P. Cornelio Lentulo , C. Licinio Varro consuli-
,
bus. Credibilius tamen arbitror, lioc anno factos, incitante

etiam ex tot cladibus metu et spe meliorum temporum si
, ,
religiones diligentius colerentur. Fertilis hic annus fuit, nlei-

que libnc duodenae singulis assibus veniere. Interea quum
dictutunne vel tempus ellluxisset, vel abdicata per Calatinum
potestas esset, magistratum inierunt C. Aurelius L. F. C. N.
Cotta, P. Servilius Q. F. Cn. N. Geminus, iterum uterque
consules. Hi res in Sicilia satis prospere ge.sserunt ,
citra
tamen magnae aut victoriae, aut utilitatis gloriam. Coercue-
runt sane Poenos Liljbaeum et Drepanum tenentes, ne tam
aut frequenter, aut late auderent excurrere; et qu;e in locis
a mari remotioribus priesidia habuerant, receperunt.
XXXII. .Vdversus hos Carthalo quum multa conatus fru-
stra esset ,
consilium italicae orae vastaudie cepit ,
ut hoc
tumultu consules a rebus siculis distraheret ;
aut si auxilio
venire suis neglexissent, occasione temporum ad popu-
landos agros, urbesque capiendas uteretur. Cacterum ne hic
§ XXX. Dicxl. — PoWb. — § XXXI. Cic. de Nat. Deor. II 3. — Zonar.

— LIv. — Val. ADiias apud Cem. de Dic iiafali , 17. —
,
Auji. de CIv. Dei

III, 18. - — PUn. XV, I. — Faslt Capitol.
Digitized by Googie
IN LOC. LIR. XIX LIVIANI. 415
quidem fortuna cieptis adfuit : missus enim ad prohibend.-is
sociorum injurias cum urbano milite prtEtor, de successu
consilii sui desperantem redire in Siciliam compulit. Ubi
quum mercenarius miles seditionem excitasset, quod sti*
pendia nop solvebantur; multos ex eo numero in desertis
insulis exposuit, intritos ad poenam remisit Carthaginem :
quam rem 'aegre ferentibus reliquis, adeo sunt exasperati
animi, ut manifesta defectio omnium, et ex eo novi belli
materia timeretur. .Sed in tempore Hamilcar, successor Car-
tbaloni datus, advenit tumultuantesque noctu adortus,
;
alios occidit, alios demersit inaii : eaeteros veniam petentes,

in gratiam concordiamque recepit. Hic est ille Barcie co-
gnomento notus Hamilcar, quo meliorem ducem Carthago
iion habuit, futurus incomparabilis, nisi Hannibalem ge-
nuisset.
XXXIH. Ex en tempore durius Romanis bellum fieri
coepit. Statim enim sedato mercenariorum motu, cum classe

ad Italiam devastandam profectus Hamilcar, Locrensium et
Bruttiorum agros late populatus est. At Romani quum ,
Hieronis syracu.sani regis in eos constans fides et magna

exstarent merita, remisso tributo annuo, quod priori foedere
pepigerant ,
perpetuam cum eo societatem amicitiamque
sanciverunt. Interim Hamilcar ex Italia reversus in finibus
panorniitanis exscensione facta, inter Panormum et Erycem
castris locum cepit natura munitissimum. E.piercte vocatur
mons omni ex parte abruptus, qui ex circumfusa regione
in magnam altitudinem se erigit, non tenui fastigio, sed
spatium centum plus minus stadiorum complexo: quse tota
regio pecori alendo frugibusque serendis aptissima est, ut
quie marinis flatibus «pportune adversa, pestiferis anima-
libus omnibus vacat. Ibidem verruca qusedain assurgit, quse
et arcis vicem et speculo; in circumjectos campos obtinere
queat.
XXXIV. Adjacet portus perquam aptus Drepano aut Li-
s XXXII. Diodor. lib. XXIII et XXIV, apud Vales.

— Oros. IV, lo. —
Polyb. I, 56. —
XXXIII. Apptan. apud Urs. Polyb, — — Barclay, I. II.
•>8 .
Digitized by Google
43C jo. FREINSIIEMII supplem.
lybaeo Italiam petituris, cum aqua dulci copiosa. Tribus
omnino viis iste mons adiri potest : a terra duo sunt adi-
tus, unus a mari, sed omnes impediti et pcrdifEciles. Hic
castra locavit Hamilcar, audaci plane consilio, quum urbem
sociam babens omnino nullam in medios hostes, se demit-
teret sed munitione loci suaque virtute et peritia rei mili-
:
taris confisus, plurimum negotii Romanis exhibuit, Cartha-

giniensiumque res valde confirmavit quae jam etiam dumi
,
satis prospere ire creperant : namque Poenorum alius dux

Hanno, cui cum Hamilcare virtutis erat aemulatio, gloriae
parandae causa, simul ut militem citra sumptum civitatis
ex hostico aleret ,
belloque exerceret , Libya: parti ,
quae
circaHecatonpylon est, arma intulerat; et urbe potitus, ob-
sidum tria millia Carthaginem deduxerat. Neque tamen us-
quequaque res eis laet® eo tempore fuere. Quippe L. Ca-eilio
L. F. C. N. Metello secundum Num. Fabio M. F. M. N. Bu-
,
teone coss. privatorum opibus parata classis Africam vastavit.

XXXV. Quanquam enim .senatus iterum abstinere mari
decreverat, civibus tamen id postulantibus navigandi pote-
statem fecit, ea conditione, ut naves ex publico acceptas
restituerent ;
non
pra:dani servarent sibi. Sic facta classis
contemnenda, multum terroris damnique
litoribus africanis
intulit : sed et Hipponem regium urbem non e vilissimis
adorti, naves Hipponensium ct aetiificia multa igne con-
sumpserunt. Regressuri deimle, quum exitum portus catenis
clausum reperis.sent, ex magno periculo salutem sibi arte et
consilio pepererunt. Incitatis enim navibus, quum prora:
catenam prope jam contingerent, universi in puppes na-
vium recesserunt sic levata' onere pror® catenas facile su-
:
perarunt boc facti) contulerunt se omnes in proras, bisque

:
depressis effecerunt, ut puppes itidem supra catenas lap.s®,

lil>eri cur.sus facultatem periclitantibus redderent. Sic in-
genti metu liberati ,
paulo post apud Panormum cum punicis
navibus prosperam pugnam fecere.
S XXXH'. Polyb. I, 7J. — l)!o<lor. apud V.ilcs. lib. XXIV. _ (5 XXXV.

Polyb — Diodor. lib. XXIV. — Zonar.
Digitized by Googie
,,
IN LOC. LIB. XIX LIVIAM. 43;

XXXVI. Consulos nutem romani ilivisis belli muniis ,
Num. Fabius Drepaiiuin obsidebant.

L. Metellus Lilyl)a!uni,
Ailjaeet Drepano austrum versus insula, sive scopulus ve-
rius est, quem Peliadem insulani Graici, nos Coliimbariam
appellamus. Hanc occiso praesidio punico per suos milites
noctu consul occupavit. Neque distulit Hamilcar, qui ad
dclendenduni Drepanum accurrerat, orta luce ad locum
recuperandum egredi. Quo animadvefso consul, quum suis
opem lerrc non po.s.set tota vi Drepanum oppugnare insti-
,
tuit. Sic reti-aeto Hamilcare, tenuit insulam, eaque dein-
ceps ad obsessos acrius infestandos usus est. Jactis enim

molibus continenti eam annexuit et quoniam illa parte inlir- ;
miora urbis erant ma-nia, operibus excitatis oppugnationem

inde est orsus.
XXXVIl. Sed pugnas Hamilcari cum bis et .sequentium
annorum consulibus pugnatas, neque ob frequentiam posse
describi neque ob similitudinem casuum debere Polybius
,
censuit quum triennio fere continuo Epiercta* castra habens

:
cum ronianis ducibus maxime postquam illi castris ante

,
Panormum locatis, vix quinque stadiorum intervallum in-

ter se et hostem reliquissent propemodum quotidiana ,
praelia fecerit ; neque enim aut quieta* res esse poterant

quum collata castris castra essent neque rursum ad uni-
;
versa; iliniicationis discrimen ventum est multa enim pro-

;
hibebant ;
pra’<'ipnc quod pari copiarum firmitudine, loeo-
rtimque munitionibus, etiam qui in praelio inferiores fuerant,
vicinitate castrorum protegerentur. Ita fiebat, ut inter pu-
gnandum seinper aliqui caderent acie semel inclinata , tutus :
ad munimenta receptus esset. Ca’teruni eodem anno, quo

Drepana obsessa sunt, non sicula modo, sed etiam italiea
litora Carthaginiensium classes infestarunt : et ipse Hamil-
car, deprxdando quidquid adiri poterat, maritimam Italiae
oram ad cumanos usque lines pervastavit.
XXXVIII. His incursionibus, et siculis pugnis quum multi
s XXXVI. Cluv. Sic. Ani. II, i. — Zon»r. — § XXXVIl, Zonar.

-
Polyb. I f
56 el 57 .
Digilized by Google
,
4"i8 JO. l’REINSHEMIl SUPPLEM.

romanorum civium in servitute apud liostcs essent, duces
roniani cum poenis pacti sunt ,
ut captivi permutarentur :
utra pars plures accepisset, argenti pondu bina et selibras
in capita daret. Plures quum recepissent Poeni, quam red-

didissent, pecuniam ex pacto pependerunt. Uuas huc anno
colonias in Italia deductas invenio, iEisulum et Alsium. Lu-
strum item Romie conditum duodequadragesimum ab A. ,
Atilio A. F. C. N. Calatino, A. Manlio T. F. T. N. Attico,

censoribus. Censa sunt civium capita ducenta quinquaginta
unum millia ducenta viginti duo ;
quum superiore lustro
paulo minus trecenta millia censa luissent ; tantam civium
multitudinem eo tempore bellum et naufnigia consumpse-
runt. Nec ideo segnius suppleti exercitus siculi, M. Otacilio
C. F. M. N. Crasso iterum, M. Fabio C. F. M. N. Licino
consulibus deducentibus.
XWIX. Hi laboriosam quidem et exercitam militiam
habuere ;
verumtamen ,
quia locorum ,
qua; praeceperat
oppirtunitatibus emovere Hamilcarem nequiverant ,
nihil
memoria dignum quod sequentibus etiam aliquot
gessere :
romanis consulibus accidit, ob idem incommodum et quia ;
repentini duces adversus perpetuum veteremque delecti,

pins propemodum temporis in apparatibus, et locorum situ,
militum voluntate statuque belli cognoscendo consumere
cogebantur, quam ad res gerendas superabat. Quo etiam
consilio factum videtur illo anno, ut quum instaret comi-
tiorum tempus ,
dictatorem potius dici placeret ,
quam con-
sulum alterutrum ex Sicilia evocari. Dictus est Ti. Corun-
canius Ti. F. Ti. N. comitiorum habendorum causa : is
magistrum equitum M. Fulvium Q. F. M. N. Flaccum dixit.

Interea duo tribuni plebis C. Fundanius et Ti. Sempronius
Claudiie, .Appii Cieci filiae, diem ad populum dixerunt quod
,
a Indis rediens, quum turba premeretur, in conferta multi-

tudine tegre procedente carpento , vocem miserat impii voti,
utumm frater meus revivisceret , iterwnque c/eissem tluceret!
s XXXVIII, 7.on.~ Liv. XXII, »S. — Ej. Ep. XIX.—Vtll. 1,14.— Fasti
Gap.— S XXXIX. 7.0H. —
Agrii. X, fi. — Liv. Ep. XIX. — Surt.Tib. I, a.
Digitized by Google
.
,
IN LOC. LIR. XIX LIVIAM. 439

XL. Nulla fere nobilis Rotno.' doniius erat, quin claudiam
gentem propinqua cognatione aut alRnitate contingeret.
Itaque non tleerant, qui ream tuerentur, claritatem fami-
Ux ,
patris Appii merita, fragilitatem sexus obtciid<‘ntes :
inauditum esse , feminas ad judicium populi vocari : neque
satisgravem causam, cur a Claudia mos novus inciperet , qum

nullo aut consilio aut facto majestate populi romani demi-
nuta, tantum intra verba peccavisset. Adversum qute duo
tribuni plebis ita disseruere : • Quam impiam , quamque
«detestabilem vocem Claudia jecerit, non ignoratis, Qui-
«rites neque enim testimoniis opus est, confitente rea:
;
• neque etiam illa negare, si vellet, posset; quod palam
« in publico
,
non Jovem , quum sub dio haec diceret
«non multitudinem ipsam civium, quam incusabat, reve-
« rita, effudit. Quorsum igitur, quum de crimine constet,
«de poena dubitamus.^ parumne diligenter legibus cautum

« est.'*an nos verba legum numerantes, mentem earum ch-
« ciimveniri patimur? Feminam hoc juilicio peti novum esse
« contendunt esto novum enim <‘tiam est, feminam hoc

: :
« pactu delinquere ; necdum enim ullam tanta improbitate
« mulierem urbs nostra tulerat.
XLl. «Atque utinani ne nunc quidem novum exemplum

« statui opus esset mallemus profecto nullis delictis quietani
!
« ac veluti conditam legum aciem pati, quam adversus no-
«centes, utili quidem, sed tamen acerbo rigore distringere;

«C*terum civitati stare volenti necessaria legum est custo-
•
• <lia
: quas utique minime tleberent subvertere , qui reipu-
« blicae nostree principes et columina haberi volunt. Quos
« profecto juris omnis peritissimos latere non potest ,
quum
« pluribus in legibus nulla expi-cssa mulierum mentio
sit
" verbo non minus illum sexum, quam

si quis, et similibus,
« masculinum contineri. Quid igitur mirum, si leges, quae
« de majestate latae sunt, a«l utrumvis sexum pertinere cre-
« diimis, quum exemplo sil isthaec (ilaudia, ab utrovis in eas
S XL.Valei. Mjxim.VIlI, i. — Liv. Epit. — Sucton. L. XXIX; ff. <)>
Vcf;. lib« 1 , tit. 3.
Digitized by Google
« peccari posse? Sed elevant illi rem, parvunique videri de-
« lictum volunt quod ultra verlia non processisset. Hoc

,
«enim restabat, ut conatum, studium, facta conjungeret,

•cum Pcenis consilia sociaret, centuriaret homines, arma-
« occuparet Capitolium, et pestem, quam civi-
ret servitia,
«bus verbo voverat, opere quoque ipso et manu inferret?
XLII. « Atqui legibus profecto non facta magis, quam
«consilium et animus patrantis puniuntur neque enim si ;
« quid furiosus aut infans nocuit, jure adversus eum prodita

« est actio animi vero cujusque multis in causis non minus
:
certa ex verbis, quam ex operibus, indicia petuntur. Quae

« sicoptat quid faceret si facere quod optet in ejus manu
, , ,
« esset ? Quod si aliorum quoque hominum judicia non

«contemnimus (cur autem contemnaiuus?) etiam alibi pro
«scelere habitum vindicatumque est impium votum. Atbe-
«nis, quae Graeci.e civitas pra; caeteris sapientia' laudibus
«clara habetur, damnatus est, qui magnum lucrum opta-
« verat, quum quod
necessaria funeribus curandis venderet,
« consequi non videbatur, nisi multi mortales interis-
po.sse
" sent. Et tamen illis in verbis locum habere poterat mitior
« interpretatio hacc non ambigue neque perplexe, exitium
;
« civibus ,• cladem exercitui, calamitatem reipublic.Tc optavit.

« Utinam frater meus revivisceret! votum improbum, etiamsi
« fratris rausa sic optavisset.
XLlll. « Cur enim illi reddenda vita esset, cujus opera
« tot civium millibus erepta est? qui rempuldicam non minus
• per superbiam de,spexit, quam per temeritatem afflixerat?
«qui praedamnatus omnium hominum .sententiis, non infa-
« miam ejus judicii ,
sed pa*nam casu effugit ? Hunc tu si ,
«.saperes, optares reviviscere? cujus si memoriam eodem

« tumulo potuisset obruere, quo cineres teguntur, nihil an-
« Quemadmodum enim fratrum
tiquius habere <lebui.sset.
«egregiorum fama alite matronte non inepte gloriantur; ita
« tibi hic pudori esset, si quidquam apud te pudoris reina-
o neret. Sed ignoscamus feminae nohili si fratrem stulte

,
S XLI. L. I,ff. deX'. S. Ub. L, Ul. i6. — § XLII. Scnec. de Bentf. VI, 38.
Digilized by Googie
IN l,OC. LIR. XIX LIVIANI. 441
« fortassis, setltamen pie desideravit inimo absolvite eam,-
:
« si tam insolens ineptumquc votiini , quam causa optandi

0 abominabilis fuit. Cur enim voluisti fratrem reviviscere?
• ut aspectus propinqui hominis te recrearet? ut opera ejus
«utilitati, auctoritas praesidio, honores ornamento essent?
« niliil horum :
quid igitur ? ut iterum classem duceret. Hoc
«eniiii erat, o scelestissimum caput, cur, quanttim in te
« fuit, suscitare mortuos, naturam in ordinem cogere, in-
« ferorum refringere claustra cupivisti, ut reperires, per
" quem periremiLS.
XFÎV. «Haec est, Quirites, cujus misereri vos jubent, qui,
« dum bonos se propinquos probant, vix satis cavent, ne
« mali cives habeantur. Et tamen intercedit nemo, quin
« ipsorum arbitratu miscrcaiiiini, si cujusqiiam vestrum illa
« miserta est. Sin vero aliis interitum aliis luctum et orbi-,
• talem, omnibus calamitatem, cladem, pestem imprecata
« est; tam inepta mansuetudine quisquam erit, ut animum
«tam hostilem, tam infensum, tam iidiumanum ulla mise-

« ricordia dignum existimet? Nuper quum lustro confecto
«civium numerum censores edidissent, qui gemitus homi-
« num, quanta maestitia fuit! quanquam multa prospere per
« annos istos evenerant, vix tamen bonis viris satis salva
«videbatur respublica, quse minus nunc civium numeraret,

« quam superiore lustro habuisset. At hmc illorum jactura,
« qui periere, nihil movetur; hoc dolet, quod aliqui super-
« fuerunt: nimiam Romse turbam esse queritur; reviviscere
« optat eum ipsum, cujus maxime culpa supeiioris census
« rationes decrevere. Sed ipsa quidem mulier indigna est
« misericordia vestra : OBterum si quid peccavit, majoribus
« ejus et patri condonabitis !
XLV. Hoc igitur jus in civitate nostra statuemus, ut si

«
« quis patriie quoquo modo profui.sse dicatur, ejus posteri

« possint eamdem illam patriam impune laedere ? Minime pro-
« fecto sic sensere majores nostri, qui M. Manlium de saxo
« dejecerunt, quum Capitolium, ultimam tum spem romani
«generis, non pater ipsius aut avus aut progenitorum ali-
«quis, sed ipse servavisset. Non debi-bat quidem adjutav
Digilized by Google
,
\'ii JO. I REINSHEMII SUPPLEM.

.« reipublicse praemium uberius quaeri, quam facti copseien-
• tia : si qua bonam ei operam Ap. Claudius prae-
sed tamen
• stitit , mercedem abunde recepit , locupletatus opil>us
,
• satiatus honoribus, quibus ad ultimam usque senectutem
" perviguit. Quanquam fortasse satius fuisset Appii et su-

“ periorum Claudiorum mentionem praetermittere, quam
« admonere vos injuriarum , quas domus illa ab extrema ori-
« gine minime popularis, atroces vobis saepe et acerbas in-
« tulit. Quem enim Appium vos meminisse volunt aliumne,
« quam illum, qui semper commodis vestris inimico animo
•>
adversatus est; qui potius cum exercitu jterire voluit, quam
> a plebeio consule , collega suo , servari qui censuram
;
3 ultra legitimum tempus gerere invitis ordinibus omnibus

• perseveravit.
XLVI. « Si jam placet, ulterius merita claudiae gentis
o populo romano exprobrent, et ad decemviralia usque
• tempora procedant; vel ad ultimam usque generis istius
'•originem : reperient profecto potius, quomodo superbia
« et contumacia mulierem istam majoribus suis similem esse
•• ostendant, quam ut illorum in gratiam huic parcendum
“ esse demonstrent. Quid igitur causae, cur haec mulier im-
•• pune peccare debeat, vel isti attulerunt, vel afferre quis-
'• quam potest? nisi forte metuitur, ne tam salutaris exem-
'• pii feminam ex civitate nostra amittamus. Quod si vos
• etiam veremini , Quirites , retinete, retinete hanc Claudiam
• ut, quum matronae nostra; dubiis reipublicae temporibus
« ad pulvinaria deorum supplicatum ibunt, illarum pia vota
« contrariis votis haec moretur ut , quum illae salutem niili-
:
• tibus vestris; haec exitium optet : illae incolumes videre;

« haec audire oppressos ,
concisos ,
trucidatos voveat : illae sol-
B licitent deus, ne multi in bello pereant; haec incuset, si
• multi revertantur.
XLVll. <• Retinete mulierem, qua;, sicut aliae matronae,
B clarorum virorum a;mulatione liberos propinquosque so-
• lent ad virtutem, ad amorem patriae, ad caritaitem civium
• incendere, suos exemplo P. Claudii pugnare temere, fu-
B gere turpiter, cives sceleste perdere , renipublicam contii-
Digitized by Googie
,

n nieliose despicere doceathsec ah infantia meditanda pro-
;
> ponat nubilibus pueris; haec imitanda adolescentibus; sic

•> imbuantur, quibus classes vestras quibus exercitus com- ,
» missuri estis.» Talia quum ultro citroque jactata essent,

missus in sulfragium populus damnavit ream mulciaque ,
ei dicta est seris gravis quinque et viginti millia. Ex hacalia-

qiie muLctatitia pecunia Ti. Sempronius sedilis sedem Liber-
tatis in Aventino fecit, dcdicavitque. M. deinde Fabius M. F.
M. N. Buteo, C. Atilius A. F. A. N. Bulbus; consulatum
ineunt. Coloni tum deducti 1’regellas, urbem Etruriae ma-
ritimam, ad nonum lapidem ab Alsio, colonia ante bien-
nium deducta. Pugnatum bis consulibus est navali prselio
magno apud .sEgimurum neutris laeto exitu quippe magnum
, :
ethominum et navium numerum perdidere Poeni; victrix

Romanorum classis ex hcstc parta ingentia spolia ,
vi tem-
pestatum amisit.
XLVIII. In Sicilia pari et consilio et fortuna res gestae,
quam superiore anno factum fuerat : difficili consulibus bello
non magis ob asperitatem locorum, quam ob Hamilcaris
ingenium, qui sicut in audaciam promptus, ita ad artes
belli eallidissimus erat. Quibus rebus illo tempore Romanos
ita sustinuit, ut non modo loca, quae ceperat, tutaretur,

bostiumque socios in Sicilia ItaKsequc ora incursaret; sed
etiam in alia intentus, ruentem rem punicam ubique fulciret,
industrius i<lem ,
et cum animi firmitudine consilii ex tem-
pore capiendi artifex. Itaque Lilybaetanos qui terra maxime
,
premebantur, inopia et metu liberare cupiens, partem classis,
ut Lilybaeum petentem, in alto jussit obversari : cujus ad

conspectum quum Romani evolassent , ipse cum navibus
quas ad hoc in loco, unde conspici nequiverant , occultas
habuerat , portum occupavit’, obsessosque prajsentia sua et.
rerum necessariarum invecta copia, magnam in .spem ala-
critatemque erexit.
XLIX. Quum ad bunc modum tempus in Sicilia bellando
s XLVII. ApeU. X, 6. — Liv. WIV, i6. — Eju«t. XIX. —

Epit. t-asll
f^pit. — Vell. 1, i4 ,
8. — Flor. II ,
a, 3o. — § XLVIII, From. Sf. III, n».
444 JO. FREINSUEMII SUPPLEM.
extraheretur, consules A. Manlius T. F. T. N. Torquatus At-
ticus, C. Sempronius Ti. F. Ti. N. Blaesus , iterum ad exer- ,
citus venerunt. Sub id tempus non tam commutata, quam

magis adstricta ejus belli ratio est. Romani , uti paulo ante
narravimus, supra Erycem urbem in summo monte praesi-
dium collocaverant, aliud itidem infra urbem in radice mon-
tis : munitio praeterea situsque loci ,
quum custmlia; tales
accederent, facile efBciebant, ne quid ei urbi nietuenduin
impervium
videretur. Sed audacia Hamilcaris, nihil homini
esse passa, quod aggredi libuisset rem tantam brevissimo ,
tempore perfecit. Ille enim noctu cum copiis appulsus, et

ascensum stadiorum triginta silentio emensus, quum ipse
ante agmen suorum princeps incederet , nec opinantes
oppressit majorique parte eorum , qui in urbe reperti
:
fuerant, interfecta, caeteros Drepanum amandavit.

L. Ex eo tempore mira facies rerum et valde severa mi-
litia fuit; nam Hamilcar inter duo praesidia hostium medius,
ab inferiore obsidebatur, quum ipse vicissim superius obsi-
deret : Romanique pariter Poenique, toleratis laboribus et
periculis incredibilibus, quum in tanta vicinia castrorum
nulla non dies modo ,
sed ne hora quidem ,
aut discrimine
praelii aut metu vacaret, fortissimorum virorum opera per
proximum ferme biennium ediderunt non : fessi cedentesque
invicem ,
neque sua aut victoria aut clade dirempti ,
sed ad
extremum pares invictique, et navali interim pugna clccreto
bello. -Iisdem consulibus Brundusium in agro Sallentino
colonia deducta est, vicesimum post annum, quam in dedi-
tionem regiones istae venerant. Sub idem tempus T. Corun-
canio, qui primus ex plebe pontificatum maximum gesserat,
in extrema senecta mortuo, L. Caecilius Metellus in locum
ejus factus est. Interea consulatus Romae C. Fundanio C. F.
Q. N. Fundulo, C. Sulpicio C. F. Ser. N. Gallo mandatur.
LI. Tum quoque pari forma et fortuna, ut hactenus, bel-
S XLIX. Fasli Capit. —

PoKb. t. 58. Diod. — lih. XXIV. — §. L. YclI.
I, IV, 8. —
Liv. Epit. XIX. —
6Xupr. dvxyo. — PigI». Anoal. — Cir.
Cat. major.
Digitized by Google
:
IN LOC. LIR. XIX LIVIANI. 445

luiii cum
Hamilcare gestum est ; nisi quod Gallorum mer-
cenaria manus, aliique nonnulli qui Poenis militaverunt , ob
,
stipendia non soluta injuriasque alias, Erycinam urbem Ro-

manis conati prodere (ibi enim praesidium agitabant) post-
quam consilium irritum fuit, ad consules transfugerunt;
primique exterorum ab Romanis in commilitium adsciti sunt.
Sic auctis viribus , tamen pedestri exercitu finem bello im-
ponere noii poterant obsistente quumprimis Hamilcaris
,
audacia, qui neque decipi dolis, neque domari viribus patie-

batur. Ergo denuo reditum est ad classis instaurandae con-
silia ,
marisque repetundi : nec enim aliter posse Carthagi-
nienses prohiberi Sicilia, quam si maris usum perdidissent
spenique non vulgarem fecerant res superioribus annis
privatorum ausu bene gestae. Sed pecunia deerat , inani
dudum aerario, et sumptus tam diuturni belli male susti-
nente. Tum vero romani mores laboranti reipublicae tem-
pestivo auxilio subvenere.
LII. Quippe tanta fuit senatorum eo tempore generositas',
ut in publico discrimine privatis opibus puderet parcere,
pliisque statim pecuniae reperiretur, quam ad impensam
classisopus esset nam ex ditissimis singuli, aliorum bini
:
ternive, ut facultates erant, quinqueremem unam cum ar-

mamentis omnibus justoque remigio praestandam susc'ipie-
bant, ea lege, ut republica meliorem in statum reversa, sua
cuique pecunia restitueretur. Hac cura consilioque quin-
queremes ducentae comparatae sunt: quas ad exemplum na-
vis, quae Hannibalis Rhodii fuerat, fabricandas curaverunt.
Magna inde exspectatio fuit , certis hominum animis ,
quod
ad extrema remedia ventum esset, hac classe de summa
belli necessario decretum iri.
LllI. Dum haec ita fiunt, consulatum C. Lutatius C. F. C. N.

Catulus, A. Postumius A. F. L. N. Albinus, inivere. Flami-
nium marliale A. Postumius habebat ; eoque provinciam
sortiri cupiente, L. Caecilius Metellus pontifex maximus dicta
mulcta prohibuit, negans fas esse liamini a sacris recedere ;
§ LT. Zonar.
— Polyh. I, 59« 77, et II, 7.
Digitized by Googie
,,
446 JO. FRLlNSHEMIi SUPPLEM.

cujus facti posterioribus quoque temporibus probata ratio
est. Aliud iii tuenda religione patria exemplum iisdem tem-
poribus senatus edidit, vetito C. Lutatio consule praenesti-
nas sortes consulere, peregrinisve auspiciis in administranda
lepublica uti. Tum ad belli curam conversis animis, quia
neque salvis religionibus ambo consules proficisci posse,

neque unus tanto oneri sutfecturus videretur; alterum ex
praetoribus , quum eo primum anno creari duo ccepissent
cum C. Lutatio proficisci placuit : ea provincia Q. Valerio
Faltoni obvenit. Hi quum omnes et publicas naves studiose
collegissent, numero circiter trecentarum expleto, cum pon-
tonibus aliiique navigiis septingentis, Siciliam, statim atque
remisit biems, petivere. Venientibus confestim liljbaetanus
drepanitanusque portus patuerunt quippe hostes nulla suspi- :
cione classis ex Italia venturae omnibus suis navibus in Afri-

cam regressi fuerant.
LIV. Hoc tam prospero rerum initio consul animatus
quum et suopte ingenio impiger, et ad res gerendas inci-
tatus esset, Drepana operibus factis obsedit: neque eo se-
gnius ad prailium navale, quod instare praevidebat, classia-
rios milites quotidie exercuit, eo successu, ut quos rudes
fere maritimorum casuum adduxerat, ii satis jam ad qnod-
libet discrimen eruditi paratique viderentur. Inter haec quum
urbs drepanitana terra marique oppugnaretur, jamque muri
Pamoriim in summo periculo esset, consul,
parte dejecta res
dum inter primores strenue pugnam ciet , grave vulnus in
femore accepit ejusque periculo perterrefacti milites , et ad
;
saucium concurrentes, locum jam psene captum omisere.

LV. Mondum usum pedis receperat , quum maxima Poeno-
rum classis adesse nuntiatur. Naves erant quadringentae,
refertaecommeatu, quem ad exercitum portabant, copiis
permagnis, armorumque et pecuniae am-
praeterea militum
plissimo numero. Summa: rerum Hanno pneerat nobibs ,
s UII. Liv. Epit. xrx. — Tacii. Ut , 7 r, .S. — —

Cic. Philipp. XI,,8. Val.
Max. 1,3,1, et 1,1, a. — Ruir. Ub. II. — Dioil. Ub. XXIV. — J LIV. Polyb.
I, 59 . — Zona:-. — Oro». IV, lo. — Eutr.
Digitized by Google
,
:
IS LOC. LIB. XIX LIVIANI. 447

1’uenus hic magno studio id agebat , ut Erycem appulsus
:
onere levatas naves, acceptis ab Hamilcare strenuis viris

compleret , atque sic deinde cum romana classe confligeret.
Caeteniin conceptum optime consilium C. Lutatii consulis

circumspecta prudentia fregit. Is enim victoriam in eo
reputans , si cum classe gravi suisque apparatibus

consistei-e
impedita congrederetur, ante diem VII Idus Martias, as-
sumpto in naves optimo quoque militum, jLgates insulas,
contra Lilyb®um jacentes, progressus, Hannonem ab Hie-
ronneso venientem conspexit. Tum gubernatores militesque
hortatus, pugnam in diem sequentem indixit.
LVI. Cxterum orta luce rursum ambigua consultatio
,
fuit
quod ventus hosti favens Romanis adversus surrexerat. ,
Quare jactatis utrinque momentis rationum cum ventis et ,
Hannone solo pugnare classem onustam habente satis vi-

, ,
sum, quam permittere, ut ille navibus onere levatis, florem

pedestris militiae ipsumque adeo Hamilcarem quo nihil eo
, ,
tempore formidabilius habebatur, in certamen adduceret.

Itaque conspectis hostium navibus, quae pleno cursu iter
suum prosequebantur, e portu progreslitur, et quo suis ani-
mum adderet, ipse, pede non posset, in praetoriam
licet uti
se deportandum quoque viam sibi interclusam

curat. Poeni
«ementes, aciem instruunt, vi permpturi. Sicutrinque signo
dato acriter concurritur ; per valetudinem C. Lutatu quae ,
vicibus eum suis fungi prohibebat, omnia imperatoris mu-

nia obeunte Q. Valerio. Neque diu pugnatum est, «juin ap-
pareret , utra ex parte futura esset victoria.
LVIl. Qtiippe graves et propemodum immobiles Poenorum
naves arbitrio suo romanae leves et expeditae assultabant,
eseterisetiam rebus omnibus longe superiores quidquid :
enim hactenus infestum incoramodumque fuerat, experientia

docti mutaverant correxerantque naves ad optimum exem- :
plar fabricatae onera pugnae inutilia diligenter amota re-

: :
miges exercitati validique, robur legionum, haudquaquam
§ LV, Flor. II, a , 34- — Polyb. I, 5o. — Liv. XXJT, 14 ,

i5. — Diodor
— § LVI. Euliop. — \'al. Max. H ,
S , a. — Flor, et Polyb.
Digitized by Google
448 JU. FREINSHEMII SUPFLEM.
spernenda ad victoriam momenta, aderant. Contra Poenis gia.
via oneribus navigia, recens delecti remiges, et, ut in magna
securitate, negligenler ; neque enim Romanos mare reten-
taturos esse speraverant. Ergo, uti iK‘cessuni erat, in tam
impari certamine, non longa victoria: inora fuit, (ientum et
viginti quarum septuaginta cum ipsis ho-
navibus amissis,
minibus decem erant) capta; sunt, caeteri per-
(millia fernie
commode mutato inter pugna; tempus ventu, Hieronnesum
fusa evaserunt.
LVIII. Htec est illa nobilis Poenorum ad yEgates insulas
clades , quemadmodum a Polybio maxime descripta est : nani
alii scriptores captas naves tres et septuaginta, centum vi-
ginti quinque demersas ,
duo et triginta millia hominum
capta, tredecim millia caesa retulerunt. Pra;da fuit ingens,
non in commeatu modo et armis, sed etiam auro argento-
que. Ex roraana classe naves interiere duodecim. Ferunt ab
initio pugnae conspectam in caelo supra romanas naves fa-
cem ,
punicic classi vclut infesta cuspide minitantem, pr:c-
sagium eventus mox consecuti fecisse. Hanno cum reliqttis
ex praelio navibus, pra;ter eas quae Lilybaeum evaserant,

Carthaginem revectus, poenas infelicitatis sua; supplicio ca-
pitis luit. At C. Lutatius consul ad lilyba;tanum exercitum
profectus, donec percuratur vulnus, recensendis navibus

liominibiisquc captivis, imperandoque quid de singulis fieri
vellet, tempus impendit. Inde profectus ad Ei^ycein cum
Hamilcare praelium secundum fecit, duobus occisis Poeno-
rum millibus.
LIX. At Carthaginieii.ses, cognita cladis sua: magnitudine,
nondum quidem animi ad instaurandum bellum, sed jam
vires et facultates deficiebant : neque enim erycino exerci-
tui subministrare necessaria poterant, mare tenentibus Ro-
manis : hunc amisissent, alium aut inililem aut
neque si
ducem habebant, cui auderent confidere. Hac necessitate ad

desperationem acti miserunt ad Hamilcarem potestatem
, ,
s LVII. n„r. — Poljb. I, r,i. — Diod. lib. XXIV. — § LVlIl. Eutrop. —

Oros. IV, IO. — /onar. — Pnlyb.
Digilized by Googie
,
IN LOC. LIB. XIX LIVUNI. 449

el deferentes agendi, quidquid e republica videretur. Neque
ipse ,
quum hactenus optimi ducis officiura fecisset , dete-
riorem patriae civem enim rationibus om-
praestitit. Libratis
nibus quum omnia se expertum nullam amplius ad

videret,
salutem civitatis suae viam nisi per pacem reperire legatos
, , ;
ea de re ad consulem misit. Neque huic ingrata accidit pacis

mentio exeunte enim jam magistratu suo, nullam ampliorem
:
sperare gloriam quam finiti per se belli quavis ratione po-

,
terat; eam vero gloriam ad successorem transmittere quum ,
sui operis esse videretur, importunum inconsultumque ju-

dicabat.Movebatur etiam notis romanse rei angustiis , et pijst
labores continuos tot annorum, aliquando rempublicam
quiete refoveri oportere sentiebat.
LX. Itaque conditionibus ultro citroque jactatis ,
conve-
nit ,
ut universa Sicilia Pomi excederent ; bellum cum Hie-
rone , Syracusanisque et sociis eorum ne gererent ; captivos
omnes sine pretio confestim redderent, itemque transfugas :
argenti puri talenta euhoica his mille et ducenta per annos

•viginli eequis pensionibus penderent ; socii utriusque populi
ab utroque tuti forent : neutri in alterius ditione qiddquam
imperandi, publiceve incedflcandi , milUisve inde conducendi
jus esse}; neque alterius populi socios alter in amicitiam et
societatem admitteret. Additum est, heeeita rata fore , si po-
pulus romanus jussisset. At, ut arma, qui Erycem tenebant,
traderent ,
quanquam a consule postulatum fuerat, obtineri
non potuit ; quum Hamilcar prius et patriam et se oblaturum
exitio diceret ,
quam tantam adiret ignominiam. Illam tamen
conditionem ut ,
in capita duodevicenis denariis preestitis ,
ah
'Eryce emitteretur, accepit.
LXI. Missi deinde Romam et a consule et a Poenis legati
qui de pacis initse legibus senatum populumque romanum
edocerent. Non probavit pacem populus sed decem legatos :
ad res inspiciendas mitti jussit : iisque reversis intendit con-

ditiones, ut mille talenta statim, deinde proximo decennio
§ LIX. Nep. Hamilc. 1,3.

— Polyb. — Zonar. — § LX, Appian. apiid
Urs. —
Polyb. I , fia , et lllt — HXT, 41
at). L!v. .
///. 29
Digilized by Googie
,
45o jo. freinshemii supplem.

duo millia ducenta penderentur : ut prester Siciliam, omni-
bus insulis ,
ques inter hanc et Italiam essent ,
excederetur :
neve longis navibus in Italiam aut romani juris insulas na-

vigarent Poeni; neque militem mercenarium ex iis condu-
cerent. dum pace potirentur, niliil re-
Carthaginienses,
cusavere. Hamilcar statim deposito imperio priusquam ,
jurejurando pacta sancirentur, Lilybaeum atque inde Car- ,
thaginem transmisit ; quum et consiliis et armis ducum

omnium , qui res eo bello gesserunt, haud dubie pra;stantis-
simum se exhibuisset. Hoc maxime modo et gestum et con-
fectum est bellum illud Carthaginiense primum; quod in
quartum et vicesimum annum traxere varii casus et atro- ,
cia utrinque damna , sed majora eorum , qui ad extremum

vicerunt.
LXII. Nam punicas quidem quinqueremes circiter quin-
gentas eo bello periisse tradunt qui singularum cladium ra-
,
tionem inivere ; romanarum ad septingentas quo maxime :
argumento romame constantiae robur apparuit, quod nullis

neque prteliorum adversis, neque temporum casibus fra-
ctum , vim hostium , impetum fortunae , taedium laboris pau- ,
pertatem airarii pari patientia sustinuit vicitque. Post haec

ad res Siciliae constituendas C. Lutatio Catulo, cujiis annus
jam exierat , prorogatum imperium est ex novis consulibus :
eodem missus Q. Lutatius C. F. C. N. Cereo , Catuli frater,

Manlii T. F. T. N. collega. Hi provinciam ordinarunt
quietamque reddiderunt , omnibus turbarum causis, quae ut
ex tanto motu non paucae supererant, abolitis resectisque :
nam et Siculis, qui cum Hamilcare senserant, et Gallis qui

,
ab eo desciverant, arma adempta : Galli navibus impositi, et

extra populi romani ditionem abire jussi; quod praeter alia
facinora ,
quum in praesidio montis Erycis essent , templum
Veneris spoliaverant. Siciliae vero urbibus tributa et portoria
sunt imposita , pro facultatibus singularum ;
factaque pro-
vincia ,
quo praetor cum imperio annuo Roma mitteretur.
§ LXI. Zonar. — Polyb. 63 64 66

1 , * 27. — Auct. dr
ct III ^
Vir. ill.
—
, »
C- Liv. Ep. XIX. — § LXII. Polyb. — App. Urs. — ap. Fasti Capit.
Digitized by Googie
; ;
:
IN LOC. LIB. XTX LIVIANI. 45i

LXIII. Adfuere interea Romae Poenorum legati, petentes,
ut iibi captivos suos redimere liceret redditique sunt sena-
tusconsulto gratis , quotquot custodia publica attinebantur
qui in privatorum manu essent', eos certa pecunia redimi
placuit: cujus pars major jussu senatus ex aerario soluta est.
At romani populi laetitiam valde imminuerunt graves in urbe
casus.Jamprimum Tiberis amnis ultra solitum auctus, late
stagnantibus aquis, omnia inferiora Urbis loca replevit.
Multa tum aedificia primo allabentis impetu prostrata sunt
et quibus ista pestis pepercerat, exesis sensim fundamentis
(per multos enim dies isthaec inundatio tenuit) recedente
jam aqua vitium fecere. Secutum est hanc calamitatem gra-
vius ex igne damnum ,
qui noctu temere ortus , multasque
urbis regiones pervagatus ,
domorum bominumque incredi-
bilem numerum hausit; neque privatis cladibus contentus,
omnia in circuitu fori devastavit. Ad extremum ipsa quoque
aedes Vestae ardere coepit.
LXIV. Tum vero L. Caecilius pontifex maximus sacra po-
puli romani et arcana imperii pignora periclitari videns,
dignum loco suo animum gessit. Nam in medios ignes in-
siliens, nulla sui cura, dum divinae res salvae essent, deserta
a virginibus sacra ex incendio rapuit. Ipse braebio semiustu-
latus, et exusta flammis oculorum
acie, pneter solatium
facti sui
,
praemium a pupulo romano pulcherrimum accepit,
ut quoties in senatum iret , curru veheretur ad curiam
quod a condita Urbe tributum nemini fuerat. Interea Q. Lu-
tatius consul cum fratre Catulo, et Q. Valerio propraetore,
rebus in Sicilia constitutis ,
exercituque deportato , ad Urbem
redierant; decretosque sibi triumphos navales C. Lutatius
Catulus IV nonas Octobres, Q. Valerius a. d. prid.
a. d.
easdem nonas duxerant. Memorabde certamen inter duces

istos de triumpbo Q. Valerii fuit.
LXV. Quum enim C. Lutatio haud dubie decretus trium-
phus esset, Q. Valerius haud leviorem in eo negotio suam
S LXIII. Zoiur. —
Poljfb. II , 7. — AppUn. — Euirop. lib. II. — Orox
rV, IO. —
Aag. de Civ, Dei, III, i 8 .— Max. IV, 4 —
Val. *
§ LXIV, Liv.
Epit. XJX. — Diooys. 11,67* — Oro». — Plin, VII, 43,
,,,
45a JO. FREINSIIEMII SUPPLEM.

operam fuisse contendens, honore quoque pari haberi po-
stulabat, quemadmodum societate periculi curaeque fuisset.
Pugnabat contra Catulus, ne minor potestas majori in tri-
buendis honoribus aequaretur. Quum incaluisset certamen
sponsione Catulum provocavit Q. Valerius, ni suo ductu pu-
nica classis oppressa esset ; nec ille dubitavit restipulari. De-
lectus est arbiter Atilius Calatinus :
qui interrogato Valerio,
utrum in consultatione de pugna ineunda, si dissensissent,
consulis an preetoris majorfutura fuisset auctoritas P itemque

si diversa habuissent auspicia, utra potius sequenda fuissent?
quum utrobique majus consulis quam preetoris jus futu-
rum, Q. Valerius respondisset, non exspectato Catuli ser-
mone litem secundum illum dedit quod controversia de
, ;
imperio et auspicio inter eos fuisse videretur. .Sed Q. Vale-

rius, quanquam arbitri sententia victus, quum nota et cele-
bris eo bello virtus ejus fuisset, nihilo secius triumphandi
jus obtinuit.
LXVI. Censores eo anno C. Aurelius Cotta, M. Fabius
Buteo , lustrum undequadragesimum fecere. Censa sunt ci-
vium millia ducenta sexaginta duabus adjectis tribubus, :
VeUna et Quirina , numerus quinque et triginta tribuum

quem deinde retinuerunt, expictus est. Quum jam perdo-
mita Sicilia, quae Poenoium fuerat, et pace cum Carthagi-
niensibus facta, non quieta modo omnia, sed etiam tuta
viderentur; repentinum, unde minime timebatur, bellum
paucis diebus et terrore motus intestini sollicitam ,
et admi-
ratione celerrimi exitus stupentem Italiam habuit. Falisci,
nescio quibus causis ad insaniam conciti, arma romana pro-
vocare sustinuerunt. Sed missi cum legionibus consules
sextum intra diem confecere bellum, gente in potestatem
populi romani redacta. Priore tamen pratlio (nam duo facta
traduntur) ambiguam victoriam fecere
,
peditatu superiores
quum equestri praelio vincerentur.
‘
§ LXV. Fusu CapUol. •— Val. Max. II, 8, a. — Agell. XIII, 14. — Vtl.
Max. IV, 4. —§ LXVI. Pigb. Ann. — Euseb. a. 1772. — Eotr. llb. II. —
Liv. Epit. XrX. — Polyb. 1 , 65 . — Zon.
Digitized by Googie
;
IN LOG. LIB. XIX LIVIANI. /,53

LXVII. Sed posterius certamen, minime dubio niarte
pugnatum, Faliscos ad pacem petendam compuUt, quum
suae juventutis ad millia quindecim amisissent. Pacta dedi-
tione armis, equis, supellectile, servitiis, et agri semisse
mulctati sunt : urbs, cujus munitionibus confisi bellum c^
perant, ex arduo et praerupto loco in planum translata. Se-
verius in deditos consulturus populus romanus fuerat, odio
civitatis, quae toties rebellaverat acrem vindictam meditaiis;
,
sed imperavit ira:, edoctus a Papirio (qui jussu consulum

sua manu deditionis formulam scripserat) Faliscos non po-
testati, sedfidei se Romanorum commisisse tantumque apud
omnes sacrosanctum fidei nomen valuit, ut hoc interposito

nihil inclementius in victos statuendum esse judicarent. Id
bellum effecit, ut triumphis consulum annus iste claudere-
tur. Q. Lutatius a. d. Latendas Martias de Faliscis triumpha-
vit : a. d. IV. non. Mart. de iisdem A. Manlius.
S LXVII. Oros. IV, ji. —Eutrop. lib. II. — V«ler. Maiijo.VI , 5, i. —

Zoaar. — Fasti Capitol.
JOANNIS FREINSHEMII
SUPPLEMENTORUM
LIVIANORUM
LIBER DECIMUS
IN LOCUM LIBRI VICESIMI LIVIANI.
EPITOME
LIBRI VICESIMI.
Spoletium colouia deducta est. Adversus Ligures tunc primum exercitus
promotus est. Sardi et Corsi* quum rebellassent, subacti sunt.Tuccia
virgo Vestalis incesti damnata est. Bellum Illyriis propter unum cx
legatis * qui ad eos missi erant* occisum, indictum est ; siibacrique in
deditionem venerunt. Praetorum numerus ampliatus est ,
ut esseut
quatnor. Galli Transalpini ,
qui in Italiam irruperant , ciBsi sunt. F>>
bello populus romanus sui latinique nominis CCC millia armatorum
habuisse dicitur. Exercitibus romanis tum primum trans Padum ductis,
Galli Insubres* aliquot prcliis fusi deditionem venerunt. M. Clau-
, in
dius Marcellus consul, occiso Insubrium Gallorum duce Viridomaro,

opima spolia retulit. Istri subacti sunt item Illyrii, quum rebellas-
:
sent, domiti in deditionem venerunt. Lustrum a censoribus condituro

est ,
quo censa sunt civium capita CCLXX millia , CCXllI. Libertini
in quatuor tribus redacti sunt ,
quum antea dispersi per omnes fuis»
sent, Esqoilinam ,
Palatinam, Suburanam, Collinam. C. Flaminius
censor viam Flaminiam munivit, et circum Flaminium exstruxit, fo-
loniie deducUe in agro de Gallis capto, Placentia et Cremona.
1. Pacata rursum Italia, cum securitate et imperio etiam

voluptates publicae crevere. L. Livius Andronicus sccnae
spectacida, quae Iiactenus ultra satyram non processerant,
JO. FREINS. SUPP. IN LOC. LIB. XX. 455
ronuediam tragrcdianique Graecorum imitatui, ad fabulas
traiisduxit C. Claudio Ap. F. G. N. Genthone , M. Sempro-
,
nio C. F. M. N. Tuditano consulibus , quum ludi romani ce-

lebrarentur. Idem annu.s alii quoque generi ludorum initium
attulit. A. d. IV kalendas Maias Floralia sunt instituta ex
Sibjlbnis libris ad avertendam pestem frugum , aliorumque

,
terra nascentium, quae illa parte anni florere solent. Ludos

edidere L. et M. Publicii Malleoli fratres, iidemque aediles
plebis ex pecunia mulctaticia , condemnatis pecuariis qui
, ,
in publico paverant. Magistratus lioriiin fratrum alio quoque

nomine quod clivum, qui exinde Publicius vo-
celebris est,
catus est , sternendum locaverunt quo commodius in Aven- :
tinum iter veliiculis esset, quum antea rupes ibi difflcilis et
aspera fuisset; quodque aedem Florae, juxta circum maxi-

mum ,
construxere.
II. Haec domi acta : foris fere quietae res fuerunt, nisi quoti
in Gallis et Liguribus consilia belli agitari suspicio tenuit.
Has igitur provincias consulibus fuisse ,
jamque tum bellari
cum Gallis utique coepisse, conjecturae potius, quam histo-
riae est ,
nullis ,
qui gesta ea satis accurate doceant , ex ve-
tustate reliquis scriptoribus : id unum constat ,
in Umbria
Spoletium coloniam latinam esse deductam. De proximo
quoque anno proclivius est dicere, pacem non fuisse, qtiod
Jani templum clausum non est, quam indicare, quibus in
locis,quave fortuna bellatum sit neque ulla ferine re notior :
est C. MamiliiQ. F. Q. N. Turini , Q. Valerii Q. F. P. N Fal- .
tonis consulatus, quam quod anno eo natus est Ennius, pri-

mus apud Hoinanos poeticarum elegantiarum conditor. Sed
anno sequente, quum Ti. Sempronius Ti. F. Gn. N. Grac-
chus, P. Valerius Q. F. P. N. Falto, consules essent, et gal-
lica bella recruduerunt, et, novus hostis, Ligures tuiu
primum exercitu peiiti sunt.
§ I. — Apdl. "XVII, ar, — Liv.VII, — Brutu,

Liv. TIl , a , 6 - a. - CIc. ca|i.
I 8 » et Cal. c. — i 4 CUron. —
,
—
et Tiiscul. I, a. ('uhslod. Veli. I , 14. Piln.
XVIIf, ag; Ovid. V. — Feslui voce Pvbiicius

Fast. — ^
lib. in CIU'US* II.
Var. de Ling. IV. — Ovid. Lat.— Tuc. 4 ^> Fa»r. lib.V. • II, tpii-
XX. — VcU. 1,14. — Balbo, ai Biulu, — Cic. pro^ c. ,

ct c. iS. Fasti tiap.
,

III. Ti. Sempronio haec obvenit provincia. P. Valerius,
Gallos aggressus, primum improspere pugnavit,
amissis mi-
Htuiii tribus millibus quingentis. Repetita pugna illustrem
victoriam tledit qua Gallorum millia quatuonleeim caesa
,
sunt, (luo millia capta. Sed ob prioris praelii detrimenta, ne-

gatus est consuli triumphus praesertim quum etiam alioqui
:
res bene gesta non tam ad rationem consiliumque consulis,

quam ad fortunam publicam referenda videretur. Ille enim
audito post primum certamen auxilia sibi ab Urbe adduci
confirmavit, se malle cum suis internecione deleri, quam
aliena ope vincere ; atque hoc oestro instigatus, seque et
exercitum populi romani in discrimen dedit. Melior felicior-
que Ti. Graccho in Liguribus administratio belli fuit. Pro-
fligatis enim praelio hostibus magnam Liguriae partem victor
,
populatus est. Ex Liguria deinde transmisit in Sardiniam et
Corsicam , magna inde captivorum multitudine repo;-tata

locum proverbio dedit, quo Sardi venales dicuntur, in fasti-
diosa rerum vilium copia.
IV. Caeterum, ut vera fateamur, occupandae Sardinix' Cor-
sicacque bona magis occasio temporibus istis, quam justa
causa adfuit. Carthaginienses, post pacem siculam gravi bello
cum mercenariis suis implicati ,
ad extrema pericula vene-
rant. Unde sumptis animis conductitii eorum alii, qui per
Sardiniam in praesidiis erant, Bostarem Poenorum ducem
cum suis interfecere : Hannonem alium ducem ad vindican-
dum facinus Carthagine missum pertracto in societatem
,
rebellionis exercitu ejus ,

comprehensum in crucem egere :
totaque pa.ssim insula punici sanguinis hominibus interem-

ptis, ipsi munita loca obtinuerunt: donec discordia inter ipsos
et Sardos orta, pUlsi ab his, in Italiam se recepere. Tum
igitur perfecerunt, quod aliquanto prius, quum adhuc in
Sanlinia essent, nequiverant nam eo quoque tempore Ro-
:
manos ad insula: dominium occupandum invitaverant. Sed

praesentes sive precibus, sive occasione crescendi apertius
demonstrata, ut in Sardiniam navigatio susciperetur, obti-
gi III. Oros. IV, XI. — Zonar. — S. Capito apud Feat. voc. Sarxii vatales.
oyifpra bylioogle
—
,,:
IN LOC. LIB. XX LIVIAM. 457

nuere: nec enim vulgaue virtutis est, abstinere rebus alie-
nis, quarum prompta sit possessio; neque hic animus apud

cupidos et ambitiosus aut bene aut diu simulatur.
V. Sed haec paulo supra repeti non alienum videtur. Nam
Romani ut humanitatis laudem consequerentur, ab initio
belli istius magno animo Carthaginiensium causam foverant
et copias quidem auxiliares uti petiverant Poeni nullas mi-, ,
sere. Sed neque Uticenses, neque quemquam ad se defi-

cientium receperunt : mercatores suos ex Italia et Sicilia res
necessarias ad Carthaginienses deferre jusserunt; cum hosti-

bus Carthaginiensis populi commercium vetuerunt militis :
ex Italia, et in istud .saltem bellum, conscribendi fecerunt

potestatem. Missis quin etiam legatis bellum componere
qiianquam irrito conatu studuenint. Et inciderat quidem
,
paulo ante controversia quod homines italicos forum rerum

,
venalium ad hostem deportantes capiebant Poeni, carceri-

busque publicis includebant.
VI. Jamque ad quingentos ejus generis h.ibebant in vin-
culis ;
neqtie pauci dicebantur occisi, et ad tegendam latro-
cinii famam in mare prsecipitati esse; quum Romani rem eam
graviter ferentes, belli minas ostentare coeperunt. Sed Poeni
legatis missis
,
qui omnes quotquot detenti CartbaginE fue-
,
rant, reducerent restituerentque , adeo placarunt populum

romanum, ut reliqui ex siciliensi bello captivi punici omnes
sine pretio restituerentur.
Sed postremo vicit ambitio, pre-
mendique populi studium , quocum per annos quatuor et
viginti ancipiti fortunapugnatum meminerant, et nisi in
tempore occurreretur, etiam postea pugnandum sibi prospi-
ciebant. Quare quum Sardiniam inviti dimitterent Poeni
J.tnique bello contra mercenarios defuncti, arma defectionis
auctoribus inferre meditarentur, arrepta htec a Romanis est
occasio, hellumque Poenis decretum, ni firmis quee in spe-
,
ciem adversus rebelles suos, re autem vera eontra Romanos
sumpsissent, abstineretur. Ita Carthaginienses alieno tempore
S IV. Polyb. 1 , 65, 79 , 83, 88 . — § V. Zonar. — N<*p. in HiDiitc.

App. ap. Urs. — Polrb. I, 83. '
bellum gravissimum suscipere nolentes non modo cessere
,
Sardinia , sed etiam postulantibus Romanis ad priorem sum-

mam adjecerunt argenti talenta mille ducenta qua; maxime ;
injuria aegros habuisse Carthaginiensium animus , neque ulla

magis causa bellum mox hannibalicum exarsisse, creditur.
Hamilcaris enim perpetuum adversus Romanos odium, cui
bellum punicum secundum non inepte imputatur, non
aliunde aut stimulum acriorem, aut fomentum certius ha-
buit. Caeterum haec postea evenerunt.
VII. Tum vero novis consulibus L. Cornelio L. F. Ti. N.
Lentulo Caudino, Q. Fulvio M. F. Q. N. Flacco, Galli Cispa-
dani provincia data. Coloniam hoc anno deductam esse Va-
lentiam ,
quanquam a quibusdam traditur, haudquaquam
constans opinio est : nisi alia Valentia praeter Vibonem fuit,
quam annis post quinquaginta L. Quinctio Flaminio, Cn.
Domitio yJinobarbo consulibus colonis occupatam esse cei^ ,
tioribus auctoribus credam. Caeterum consulibus in agro

gallico, donec conjunctas legiones habuere, tuta et prospera
expeditio fuit postquam cupidine plura vastandi diviserunt
;
exercitum, Q. Fulvii castra noctu oppugnata, et a;gre re-

tenta sunt. CalU re infecta digressi paulo post graviore cum
, ,
terrore auctisque majorem in modum copiis ad bellum re-

verterunt Boiorum enim duces, clanculum inter se consir
:
liis agitatis, ingentem Transalpinorum manum ad societa-
tem armorum contra Romanos exciverunt.

VIII. Interea L. Lentulus consul, qui ad ligusticos fines
exercitum abduxerat, cum Liguribus prospere collatis signis
dimicavit. Decretus igitur ei triumphus est, quem duxit idi-
bus Intercalaribus. Auctores habeo , illos primum consules
romana signa trans Padum fluvium promovisse, diversisque
prcelUs Ugurum et Gallorum Insubrium interfecta millia qua-
tuor et -viginti, capta quinque fuisse. Sed verius esse putem,
tumultu gallico, qui postea maximus secutus est, Padum
— Zonar. — Polyb. i8 88. — Corn. Nep. Hamilc.

S VI. Appian. III, et in
—S —
I*'a*ii Capit. — XXXV, 40. — Zon. — Polyb-
Vall. I, 14. Liv.
at. — Eutr.
ii, — Sanctensia MS quem
lib. III. Eutr. \idit Pigbiua.
Digitized by Google
,
IN LOC. LIB. XX LIVIANI. 459

transitum, Insiibresquein suis sedibus bello tentatos primum
fuisse. Sub idem tempus ad Ptolemaeum ,
jEgypti regem
legati missi auxilium obtulerunt cwn Antiocho
et ^ris bel-
lanti: gratias egit rex,ceterum in prcesentia sibi opus auxi-

lio esse quod pactionibus finitum jam bellum esset.
negavit,
IX. Laetus deinde Romanis adventus Hieronis fuit, Syra-
cusarum regis exceptus omnibus honoribus sicut regem
;
,
amicissimum et bene meritum , et maximae victoriae socium

,
oportuit, populo romano ducenta millia modium tritici dono

dedit. Venerat ad ludos spectandos, (jui in sequentem anuum
apparabantur. Nam ludi seculares tertii, .secundum quos-
dam ,
P. Cornelio L. F. Ti. N. Lentulo Caudino, C. Licinio
P. P’. Varo celebrati sunt, ut supra quoque retulimus.
P. N.
Magistri procurandorum ludorum M. j£milius M. F. M. N.
Livius M. F. M. N. Salinator creati. Boiorum interea prin-
cipes, elati numerosis Transalpinorum auxiliis, ad consules
misere, petitum, ut arimineruis ager cum urbe,qiue haud
ambigue gallici juris essent, sibi restituerentur: ni fieret
bellum atrox et internecivum minabantur.
X. Consules , qui nondum contractis copiis neque casui ,
paucitatem suorum objicere audebant, neque postulata Gal-

lorum cowedere poterant, si quid pellent , ad senatum mit-
tendos esse legatos , responderunt placuit conditio Gallis , et
:
dum ire ac redire legati possent, utrinque dierum aliquot

induciae constituta;. Et legati quidem Romam profecti ad-
versum a senatu responsum accepere simul majores contra :
hunc tumultum apparatus facti

,
quorum usus postea non
fuit, quum formidabile bellum sine romano sanguine fortuna
confecisset. Dum enim legati redeunt, Boii cum transalpi-
nis auxiliis acie dimicavere his de causis. Ignara plebe Boio-
rum transalpinus exercitus Ariminum processerat. Inde
suspiciones ortae , ne ad regionem istam sibi retinendam ve-
tantumque conilatum est odiorum, ut regibus suis
nissent,
AteetGalato, tantjuam ob proditionem interfectis, advena-
§ VITI. Futfop, Iit). III. — § IX. Supra XIX , 3i. — Fasti Capllol, .-ipud
— Zouar.
Digitized by Googie
,
,

rum copias agro suo depellere vi conarentur. Ita magna caede
pugnatura ;
et valde imminutis utrinque viribus Tran.salpini
,
domos rediere ;
Boiis adempta pars agri pacem a Romanis
dedit.
XI. Hoc bello tam celeriter confecto, consules in Ligu-
riam abivere. Ibi P. Lentulus profligatis, qui occurrerant,
hostibus, de caetero per illorum regionem exercitum circum-
ducens , castella quaedam armis , alia deditione recepit. C. Lici-
nius in Corsicam transjecturus quum ad universum exerci-
,
tum una deportandum navigia deessent, M. Claudium Gly-

ciam cum parte copiarum praemisit. Qui vanitate vecors,
quum perterritos adventu suo Cursos vidisset , neque consu-
lis, cujus auspiciis venerat, neque sui juris aiu loci memor,
certis conditionibus foedus cum Corsis suo nomine pepigit

tanquam in se tracturus insulae receptae gloriam. At Varus
cum exercitu reliquo superveniens, frustra claudianam pacem
invocantes, armis urgere non desiit, donec in potestatem
redacti sunt. Senatus ad liberandam perfidia; nola rempu-
blicam foedae pacis auctorem Corsis dedendum censuit.
,
Deinde , quia receptus non erat , in publica custodia necari

jussit.
XII. Censores is annqs habuit L. Cornelium L. F. Ti. N.

Lentulum Caudinum , Q. Lutatium C. F. C. N. Cerconem
qui lustrum non condiderunt, Q. Cercone in magistratu
mortuo. Quanquam M. Claudius deditus Corsis deinde sup- ,
plicio affectus fuerat, non i<leo persuaderi barbaris potuit,

justo se postea bello petitos fuisse. Quare saucios eo dolore
amicos vicinae Sardiniae motus facile impulit, ut ad arma
resumenda prosilirent. Nam Sardos Poenorum occulta pro-
missa traxerant ad rebellionem coeptandam , proclivibus ad
hoc barbaris , qui nec nimium odissent veteres dominos , nec
amarent novos. Quae Romae audita metu et ira impleverunt
urbem , non ob Sardiniam , quam tanti non faciebant , sed
quia bellum punicum videbatur renasci. Quod quia facilius
S X. Polyb. II, ai. — Zonar. — § XI. Dio apud Vales. — Zonar. —

Marcel. XlV, 40. — Val. Mai.Vi, 3.3.
Digitized by Googie
, ,,,
IN LOC. LIR. XX LIVIANI. 46t

futurum credebant, qiuntocitius inciperetim, invalidis adhuc
a superiore bello Carthaginiensibus, quamprimum adornan-

dum ,
inferendumque Poenis decreverunt.
XIII. At Poenos quidlibet potius eo tempore, quam bellum
romanum ,
pati certos ,
ea res nuntiata sic exterruit , ut le-
giitis semel iterumque missis, postquam nihil mite respon-

sum esset, decem ex principibus itidem iterato mitterent,
in&mis precibus ,
ut impetrata semel pace /rui liceret ob-
testaturos. Ne sic quidem sequi quidquam obtineri potuit
ab iratis et metuentibus ; donec inter legatos aetate minimus
Hanno ,
adolescens intrepidus ,
et linguae ut mentis liberae
«Atqui, inquit, si vobis sedet denegare pacem, Romani,

• quam non in unum aut alterum annum , sed perpetuam a
« vobis emimus : at pretium ejus Siciliam et Sardiniam red-
ii dite : nc quidem contractibus viri boni est ein-
privatis ,
« ptione rescis.sa ,
mercem non restituere pecu-
recipere ,
« niam. > Tunc vero pudore commoti Romani ne injuste ,
bellum inferre viderentur, meliore cum responso legatos

consulum ejus anni C. Atilius A. F. A. N.
dimisere. Sic alter
Bidbus, qui magistratum hunc iterum gerebat, in Italia
mansit T. Manlius T. F. T. N. Torquatus, cui Sardinia eve-
:
nerat, profectus est.

XIV. Hic multis locis cum hoste feliciter congressus, uni-
versam insulam pacavit , Sardosque subegit : et de iis ante
diem sextum idus IVlartias triumphavit. His rebus perfectis
quum nullo jam usquam hoste, romana arma quiescerent,
insolitum bellatrici Urbi spectaculum , Jani sedes clausa est,
quod indicium pacis, post Numae tempora, per annos ferme
quadringentos quadraginta, visum non fuerat. Quo nomine
miseram fuissse civitatem romanam arbitror, quod perpe-
tuis conflictata laboribus
,
pneroia laborum assequi non po-
tuit ;
quum enim nemo sapiens bellum ,
nisi pacis ergo
gerat, haec urbs tot maximis bellis prospere confectis, nec
impetnire tamen pacem saepe ,
nec retinere diu didicit : nam
tunc quoque, post menses non ita multos, novi terrores
XII. Fasti Capit»]. — Zon. — Oroa. FV, la. —— $ XtU. Dto ap. Ura.
Digitized by Google
,
/jGi JO. FREINSIIEMII SUPPLEM.

nuntiati, laetitiam otii vix adhuc animis perceptam cito dis-
cusserunt : nam et Sardi recens subacti ,
jugum excutiebant;
et(iorsorum erumpebant consilia ;
et in ipsa Italia Ligures
tumultum moverant.
XV. Ergo L. Postumio A. P’. A. N. Albino ,
Sp. Carvilio
F. C. N. Maximo consulibus negotium datum , ut exer-
.Sp.
citus conscriberentquibus trifariam divisis , ut bostes ab

:
ope mutuo ferenda distringerentur, L. Postumius Ligures

adortus est; Sp. Carvilius Corsos ;
in Sardiniam P. Comebus
ivit. Hujus insuLe cselum insalubre morbis et pestilentia
tentavit exercitum : multi ex eo mortales cum ipso prsetore

assumpti. Unde elatos animo Sardos consulis Sp. Carvilii
adventus ingenti praelio coercuit Corsi quoque ab eodem
:
sunt subacti. Ob
triumphus ipsi decretus est, quem
eas res
a. d. kdendas Apriles duxit. In Liguribus etiam ab altero
consule et exercitu consulari res bene gestae. At Romae Tuc-
cia virgo vestabs incesti damnata , eo majore probro , quod
consuetudinem stupri cum servo habuerat, sua se manu
interemit. Censores deinde C. Atilius A. F. A. N. Bulbus,
A. Postumius A. F. L. N. Albinus, lustrum quadragesimum
fecere.
XVI. Hoe quoque lustro pauciores, quam superioribus,
fuisse censos 'numerum enim non reperio traditum) argu-
mentum quod ad augendam hominibus civitatem cen-
est,
sores jurare singulus coegerunt, uxorem se liberorum quee-
rendorum gratia habituros. Hoc anno Cn. Naevius Campanus
qui bebo puiiico stipendia feceiat, fabulas primum scenae
dedit. Interea Ligures et Sardi denuo rebellantes consulibus
novis provinciae decreta;. Q. Fabio Q. F. Q. N. Maximo Ver-
rucoso ligusticum bellum M. Pomponio M. F. M. N. Ma- ,
tboni Sardoum obvenit. Quum horum motuum causa penes

Carthaginienses esse diceretur, qui barbaros ad defectionem
secretis nuntiis allicerent, legati missi sunt Carthaginem
§ XIV, FmiI Capit. — Zorur. — XXIII, 34. —

Liv. — Coi. Capitol.
Flor. II, 3 ,
I. — VclI, II, , 3. — Oros. IV, — § XV. Zonar. — Ur
a.
Epii. XX. Coltiui. Capitol. — Mariaii. Scot.
Digitized by Google
>

cuin asperis niaiuiatis , quo stipendium exigerent, atque in-
sulis ad Romanos pertinentibus abstineri juberent , belli mi-
nis additis ,
ni imperata fecissent.
XVII. Jam ex priori calamitate vires et animum recepe-
rant Poeni, Hamilcaris maxime industria non modo pacatis
Africte populis, qui a Carthaginiensibus desciverant, sed
etiam latius promota ditione; magnoque jam in Hispania
imperio per eumdem ducem parto. Itaque tum ad cietera
ferociter legatis responsum est ;
tum etiam quum ,
illi
,
quem-
admodum in mandatis babebant, basta m caduceumque pro-
posuissent, data Poenis optione, utrum mallent eligendi;
neutrum succlamatum est , sed utrum mallent ipsi
se legere
legati relinquerent, aquo animo accepturis. Inde flagrare
denuo coeperunt duos populos odia ; sed neutro bellum
inter
.adhuc incipere volente, species amicities, magis quia non
bellabatur, quam quod fida pax esset interea tenuit. Ambo
,
deinde consules ad Urbem reversi quum de rebus a se ,
gestis disseruissent, triumphum impetraverunt. Q. Fabius

multos Ligurum in praelio occiderat , coegeratque reliquos
in alpestribus locis se continere, tutumque ab illorum latro-
ciniis vicinum Italiae latus reddiderat. Sic ante diem kalendas
Februarias triumphavit de Liguribus. Idibus deinde martiis
M. Pomponius triumphum duxit de Sardis, quos vicerat.
XVIII. Neque tamen destitere bello Sardi sed irritati po- ,
tius damnis suis, quam fracti, majori mole rebellionem

instaurarunt. Ambo igitur consules M. yEmilius M. F. M. N.
Lepidus, M. Publius L. F. L. N. Malleolus in Sardiniam
missi ,
magnam ex ea insula praedam coegere quam deinde, :
quum in Corsicam transmisissent, ereptam a Corsis amise-

runt. Domi quoque vehementer eo tempore turbatum : agra-
riam legem ferente tribuno plebis C. Flaminio, ut picenus
atque gallicus ager , qui Senonum Gallorum fuerat, populo
1 ’irUim divideretur. Resistebat buic actioni senatus neque
,
S XVI. Agell. IV, ? , et XVII, ai. — Zoiur. — — § XVII.

Fasti Capit.
Diod. apud Valfs. et Ecl. Ub. XX.V. — Polyb. — Nepos m Hamilc, —
II, a i.
/aonnr. — Plnl. in l'ab. 1,1. — Capit. Tab. — de
.\oct. Vir.
cap. 43. 111.
/(64 JO. FREINSIIEMII SUFFLEM,
precibus apud tribunum , neque minis abstinens , postremo
dato magistratibus negotio , ut exercitum conscriberent quo
,
rempublicam tutarentur ; neque dimoveri a sententia C. Fla-

minius potuit ,
adversum vim contumax ,
et precibus inexo-
rabilis.
XIX. Monuerat eum pater quoque ,

ut voluntati senatus
cederet, neque seditionis auctor audire -vellet. Sed ille per-
sistens in sententia, vocata concione, recitare legem insti-
tuit : tum vero pater Flaminius dolore ardens accessit ad
rostra ,
correptumque manu filium detraxit : mirumque est
exemplum editum sive pietatis ,
sive venerationis, qua tum
homines jus patri» potesutis prosequebantur qui enim
:
universi senatus indignationem mitiasque atroces contem-

pserat, in maximo calore perBciundi operis, inspectante
plebe roniana ,
apud quam gratiosissima erat ferendse legis
mentio, unius senis manu de superiore loco detrahi passus
est. Nec omittenda concionis in hoc negotio modestia : quae
licet abitu tribuni spes suas destitui videret , ne minimo qui-
dem murmure factum illius improbavit. Dilata tamen hoc
modo potius quam evitata ,
lex est ,
C. Carvilio tribuno
plebis collegnm adjuvante : quod quidem initium fuit, ct
corrumpend» plebis ,
et gallici belli quod octavo post
,
divisionem agri gallici anno gravissimum exortum est.

,
XX. Tum vei-o M. Pomponius M'. F. M’. N. Matho,C. Papi-

rius C. F. L. N.Maso, qutim magistratum inivissent provin- ,
cias M. Pomponius Sardiniam C. Papirius Corsicam obti- ,
nuere. Utrobique cessit hostis , ct in silvas montesque arduos

refugiens, locorum potius, quam armorum, munitionibus
se tutatus est. Ergo M. Pomponius, quum laboriosius esse
videret invenire barbaros ,
quam vincere , canes sagaces ex
Italia curavit advehendos, quorum indicio homines more
ferarum in cubilibus suis latentes deprehenderet. C-. Papi-

rius ( lorsos , campis pulsos ad montana loca secutus est. ,
s XVIII. Zon. — Polyb. II, il. — Val. Max. V, 4 , 5 § XIX. Cic. <le
. —
iDvrnt. II, 17, ct in Brut. c. 14 , ct Acad. Qutcst. IV, 5 , ct apud Sosipatmui
Chaiiîum . Ub. IT ,
dc Adv. pag. 198. — Val. Max. II ,
ai ct a 3 .
Digilized by Googie
,
:
,
IN LOC. LIB. XX LIVIANI. /,65

ll)i labor ingens cum periculo fuit niultique militum : siti
aut subito barkarorum intnirsu periere, donec inventis

aquis ,
refectoque exercitu, Corsi de exitu rei timentes, con-
suli ad deditionem hortanti paruerunt.
XXI. Dum his rebus gerundis attinentur consules, comi-
tia per dictatorem ad hoc creatum sunt habita. C. Duilius
fuit AI. F. M. N.; is magistrum equitum
Aurelium dixit C.
L. F. C. N. Cottam. Censores etiam tum fuere T. Manlius

T. F. T. N. Torquatus, Q. Fulvius M. F. Q. N. Flaccus sed :
vitio facti, abdicarunt. Novi moris originem huic anno scri-

ptores assignant, non indignam quae referatur. Divortium
ab Urbe condita nullum fuerat primus Sp. Carvilius Ruga ;
sterilem uxorem dimisit ,

jurejurando a censoribus obstri-
ctus ,
se liberorum quaerendorum causa conjugem habiturum.
Displicuit populo non magis novitas, quam atrocitas rei,
quod ad perpetuam vitae societatem junctas uxores, qua-
cumque de causa repudiari saevum et iniquum putabat
ct Sp. Carvilium semper deinceps odio habuit, quanqtiam
necessitate coactus, de amicorum sententia, uxorem bene
convenientem morumque gratia carissimam dimiserat. Ex
eo tempore plus in jure nexuum , plus apud praetorem litium
fuit ,
tum primum cautionibus rei uxoriae repertis
,
quarum
nullis antea divortiis, supervacanea fuerat calliditas.
XXII. Eiodem anno alia quoque nova consuetudo in hono-

ribus imperattirum ciepit. Sub finem consulatus sui,.C. Pa-
pirius de Corsis in monte Albano triumphavit, a. d. 111 nonas
martias.Cau.sa ejus consilii fuerat, quod ipse sibi res trium-
pho dignas gessisse videbatur, pacata tandem Corsica neque :
ab senatu honorem eum impetrabat. Idquc deinceps exem-

plum multis ad imitationem placuit, ut negato sibi trium-
pho in Albano monte triumpharent. Spectavit deinde ludos
myrto coronatus delecta hac eordna ob memoriam rei gestse
,
quod in campis myrteis Corsos superaverat. Sardiniae Corsi-
§ XX. Fasti Capitol. — Zonar. — § XXI. Marra. Capitol. — Plutarcb.

Numa, c. 48. — Agell. lY, XVII, ai. —
3J, cl Rerv. Sulp. in 1. de dot. ap.
Agell. — Val. Max. II , i , 4.
///.
Digilized by Google
—
4GG JO. FREINSIIExMIl SUPPLEM.

ca-qiu' motibus compositis ,
I.igurcs restabant ;
adversus quos
missi consules M. yEinilius L. F. Q. N. Barl>ula, M. Junius
U. F. D. N. Pera, inter proficiscendum comperto, Gallos
rebus novis studere, fines illorum cum exercitu intraverunt.
XXIII. Irritatis enim lege Flaminia Gallorum animis, na-
tus erat metus lloma-, ne quid molirentur homines lacti bello,
et ad iiam praecipites quare nuper edictum fuerat a magi-
:
stratibus, ne quis homini gallo aurum vel argentum daret j
Boii enim cacterique Galli, tum ex aliarum rerum tum man- ,
cipiorum venditione ingentem pecuniam cogebant; inces-

seratque suspicio, ne ista ad bellum romanum titerentur.
Quare magis etiam incitati, cognito consulibus ligusticum
bellum esse decretum , occultis consiliis hoc agere diceban-
romanis expeditione longinqua detentis,
tur, ut exercitibus
ipsi Urbem aggrederentur. Cajtcrum adventu consulum ter-
riti, quum ad vim faciendam imparati essent, Romanos in
pacis amicitiaeque speciem simulatis obsequiis excepere. Con-
sules quoque bellum oppressisse contenti, causam, cur eo
veiussenl, finxere, ut per gallicum agnun commodius exer-
citum in Liguriam ducerent.
XXIV. Superiore anno censores vitio facti abdicaverant:
ita his demum
consulibus Q. Fabius Q. F. Q. X. Maximus
Verrucosus M. Sempronius C. F. M. X. Tuditanus, lustrum
,
primum et ipiadrugesimum condidere. Dum haec in Italia et

Urbe geruntur, novi cum Illyriis belli causae talibus initiis
exstiterunt. Illyrii ,
ferox et avidum praedae genus ,
piraticam
faciendo, multos italicorum negotiatorum brundusino portu
egressos, ceperant, nonnullos quoque trucidaverant : et
primo quidem delatas ob ea querimonias senatus inter alias
curas negligentius au.scultaverat postremo tamen quum
;
pra-donum audacia impunitate cresceret, crebrioresque jam

,
visum est legatos mitti ad res repeten-
querela- pervenirent,
das; simul ul Issa-orum, qui nuper in fidem Romanorum
concesserant, causam luerentur.
S XXII. Col. Capilol. — Max. 111,6,

^^Valcr. — 5. Plin. XV, 19, 10 .
FmIiii in vocr Mjrten. — Zonar. — J XXIII. Polyb. II, i3.
Digitized by Googie
,-
IN T.OC. LIB. XX LIVIANI. 467

XXV. Ilos fiiiin Ionii maris insulam habitantos, quod a
se defeeerani ,
<>T.ivil>us culiis daiiinisque Illyrii proseque-
bantur. .Missi sunt (i. et L. Coruncanii. Hi dum in itinere
sunt, Illyriorum, qui Ardyad swantur, rex Agron Pleurati

F. ad quem ibant, morbo decessit; filio adhuc inipubere
'cui nomen fuit Pinneus) relicto regnunique noverca pueri :
Teuta, consiliis amicorum administrabat. Htee impotens

animi, et rebus prosperis elata, legatis Romanorum con-
temptim auditis, respondit, curce sibi futurum, ne Rnmani
ah Illyriis publice htderentur : vetare vero, ne quis suorum
privatim lucrum, quod posset, ex mari captaret, id reqihus
Illyriorum nequaquam in more positum esse. Non tenuit ad
liiec iram minor Coruncanius , et intempestiva potius, quam
injusta, libertate usus,” At Romanis, inquit, in more po-
• situm est ,
Teuta ,
privatim factas injurias publice exsequi
” laesisque consulere. Conabimur autem, diis bene juvanti-
«biis, te ad instituta regia cupide et celeriter emendanda
” cogere.Quibus verbis supra modum offensa mulier, sed
»
animo interim utcumque dissimulato, legatis jam profectis

latrones immisit a quibus minor Coruncanius cum parte
,
comitum interfectus est, caileris in vincula conjectis, pra;-

fectisque navium igne combustis. Legatus etiam Issieorum,
Calemporus nomine, ab iisdem pra-donibiis occisus est.
XXVI. Iis rebus Romte cognitis, T. Coruncanio et P. Ju-
nio honoris cau.sa tripedanea; statme in foro sunt positas:
Teuta; vero et Illyriis bellum indictum. Teuta rudis impe-
randi, et muliebris ingenii vitia neque ratione, neque usu
domare docta, ad irritanda odia prascipitem , sic ad to-
sicut
leranda timidam se gerebat. Itaque comperto, bellum ad-
versus se parari ,
reddituram Romanis vioos pollicita est :
interfectos reddere non posse ,

quos injussu suo prtvdones
peremissent. H*c legatio, quanquam pro magnitudine delicti^
parum satisfaceret, tamen, quia spem praibcbat, controver-
§ XXIV. Cap. — Din apud Ur*. — Polyb.

Marirt. — § XXV. App. II ,
8.
niyr. — Polyb.11,4, — Zonar. — 8. —- XXXIV, — I’lor. II,'S. Plin. fi.
Liv. Epit. XX, et XXII, 33.
Ao.
:
,
4(38 JO. FREINSHKMII SUPPLEIVl.

sias illyrieas citra bellum componi posse, iniiiberi vim pla-
cuit ,
pelique ad poenam eos ,
a quibus interfecti legati dice-
bantur. Mulier arma qua' timuerat,
,
differri videns ,
vicissim
ex metu ad priorem insolentiam rapiente animi levitate, /te-
que dedituram se quemquam dixit et ut factis quoque fero-

;
dam ostenderet, quam verbis praetulerat, continuo copias

ad Issam obsidendam misit.
XXVII. Xon ergo diutius cunctari visum ,
qui ambo con-
sules (Lucius Postumius A. F. A. N. Albinus iterum , Cn. Ful-
vius Cn. F. Cn. N. Centumalus jam iniverant) cum n.ivalibus
pedestribusque copiis proficiscerentur. Cn. Fulvius classem
ducebat navium ducentarum; L. Postumius legiones. Tum
iterum territa Tcuta Demetrium Pharium ad consules pa-
cem petitum misit. Atqui illi pepigerunt inducias si Cor- ,
cyra, quam nuper occupaverant Illyrii decederent. Profectis ,
ad recipiendam Corcyram Romanis, tanquam longissime

metus omnis abscessisset ad priora consilia relahitur Teuta,
,
prwfectosque suos ad Dyrrhachium et Apolloniam obsiden-

das mittit. Alii non voluntate Teutie deditam Corcyram , sed
Demetrii privato consilio tradunt, qui cruninilms se apud
Teutam peti gnarus ,
adversus illius iracundiam proditione
preesidii , cui preeerat, apud Romanos perfugium sihi qumsi-
verit. Pnesidio Illyriorum tradito, Corcyrenses publico con-
silio Romanis se pcrmi.sere, nullam sibi reliqbam salutis
viam esse rati nisi potentia tam clarse civitatis adversus Illy-
,
riorum injurias protegerentur.

XXVllI. Corcyra consul Apolloniam cum classe petiit
venitque eodem L. Postumius, qui Brundusio transjecerat
cum pedestribus copiis peditum ad viginti millia erant,
:
equitum duo. Romanos ApolloriiatiB cupide recepere , seque

fidei illorum tradidere. ,41) bac liberata stiitim ad Dyrrha-
chium itum id quoque Romanornm extemplo factum , ad

:
famam advenientis exercitus, dilapsis pavore Illyriis, qui

obsidere tirbem cceperant. Emlem impetu gens Ardy®orum
3 WVI. Zon.ir. — Dio apuil Fnlr. . — Polyb. — § XXVII.

II. ll. Fasti
Capitol. — Polyb. II, lo et 1 1. — /.onor. — Dio apud Folv.
Digitized by Google
,,,,

ad deditionem coacta est ; veneruntque ab ulteriore Illyrico
legati variarum nationum, imperata Jacturos polliciti
si iu amicitiam recipiantur : ex quibus Parthini fuerunt, et
Atintanes. Plurimus adha!C usus Demetrii Pharii fuit, qui a
consulibus circumductus, robur et fidem Romanorum ex-
tollendo, Teutieque incusando temeritatem et inconstantiam,
alios rationibus et consilio ,
alios auctoritate sua ad societa-
tem Romanorum adducebat. Post ha'c ad Issam cursus insti-
tutus et inter navigandum multis locis exscensione facta
;
pleraque oppida levi negotio capta sunt. Nutria strenue ab

Illyriis defensa est, multoque sanguine constitit victoria, tri-
bunis etiam quibusdam, et quaestore desideratis. Cujus rei

leviorem dolorem fecerunt lembi viginti ,
quos cum praeda
et pecunia ex Peloponneso venientes Romani excepere.
XXIX. Jam ad Issam ventum erat, Ibi perinde , ut ad Dyr-
rliachium acciderat, adventu romanae classis obsidio soluta
est,diver.sa in loca diffugientibus barbaris, pneter Pharios,
qui in gratiam Demetrii, quod ex eadem insula ortus, eique
sub Agrone praefectus fuerat, corporibus rebusque salvis in
lidem accepti sunt. Ha-caudita instabilem Teutae animum varie

moverunt, alternantibus timoris et fiduciae causis. Nam sicut
amissa et deleta oppida , vastatae maritimae regiones, ubivis
fugatae lllyrioruyi copiae, metum ei maximum incusserant;
ita vici.s.sim spem dabat Nutrinorum audacia, et hibernum
jam mare ,
cujus formidine rebatur Romanos cito repetitu-
ros domum. Itaque Rhizonem oppidum cognomini fluvio
,
impositum cum paucis ,

se contulit, exspectatura remedium
quod tempus offerret.
XXX. Alebant vanam opinionem acta consulum qui ple- ,
raque parte regionum quas occupaverant Demetrio tradita,

,
,
Dyrrhachium et classem et exercitum reduxere. Sed post-

quam L. Postumius cum quadraginta navibus relictus, exer-
citum ex finitimarum urbium delectu fecit, .\idya'i.s, et qui
praeterea Illyriorum ad societatent roiuanam accesserant
S XWIII. Appisn. llSr, — Zoii. — Dio. — Poljb. — § XXIX. Polyb-

— Apptaii. — Dit>. — Orui. IV, 3.
Digitized by Google
,,
470 JO. FRElNSHEMll SUPPLEM.

pm sidio futurus ;
tum vero desperatis relms suis, Teuta de
pare (jiiibuslibet eonditioiiibus redimenda cogitavit. Ideo
sab initium veris legatione Romam missa, qua; praeterita
essent, tanqnam Agronis imperio facta, excusavit, cujus
facta tueri necessum sibi fuisset. Romani non illi , cujus ea
propria potestas non esset, et qua* de Romanis nihil tale
meruisset, verum Agronis filio Pinneo pacem dederunt his
legibus ut stipendia imperata penderet : Illyrico omni , pau-
:
cis exceptis locis ,

decederet : neque ultra Lissum pluribus
quam binis lembis, et his inermibus navigaret. ,
XXXI. Corcyra Pharus, Issa, Dyrrbaebium

,
et Afintanes
hac pace Romanis cesserunt ca-tera, qua; sub Agronis im-:
perio fuerant, Pinneo relicta. Teuta, sive pudore et metu,

sive jubentibus Romanis administratione regni
,
abiit ,
quam
tutorio nomine suscepit Demetrius Pharius. Sic finita cum
Illyriis contentione, finibusque imperii jam a<l limites Gra;-
ciiepromotis , ab alia- jtarte parum secura resjndtlica erat:

meditantibns bellum Gallis, et maximis in Hispania incre-
mentis rei punicjE, quam sine periculo romana- confirmari
pos.se nemo credebat. Hasdrtdtal, gener et successor Hamil-
caris, vindic.ita soceri morte, multas pr.-eterea nationes par-
titu armis , plerumque consilio et facundia , qua mire pollebat
Cartliaginiensium imperio subdidit; etiai^ altera Cartha-
gine, qu® nova appellata est, in sinu maris juxta portum
amplissimum et satis commodum condita. Sed propior a ,
Gallis metus, durius aliquod contra Poenos consilium inire

vetuit tjuod reliquum erat, foederibus pactisque cursum
:
fortun.a? eorum sistere studuerunt. Legatis ergo Carthaginem

o o o
missis, aliisque ad Hasdrubalem, pepigerunt, ut trans Ibe-
rum amnem se continerent Poeni, Saguntinis sum leges st
libertas servaretur.
XXXII. Hiec in annum inciderunt, quo Sp. Carvilius
Sp. F. Cn. N. Maximus, Q. Fabius Q. F. Q. X. Maximus Ver-
§ X\-X. Appisn. — Polyb.

illyr. II, a. — § XXXI. Dio. — Zonar. —
DiO<loi. lib. XXV. — Polyb. i3, II, Ii. — Uv. XXI, « XXVI, —
I 1, 1 .
Appian. Ibcr. — l-loi. II, (i.

,
‘iiizocfBy Google
,,
IN LOC;. LIIJ. XX l.IVlANf. 471

rucosus ,
uterque iterum ,
cunsules fuere. Sub iilem tempus
L. Postumius proconsule, qui iii Illyrico liibeinavcrat, le-
gatos atl yEtolorum Ach®orumque populos Corcyra misit
ad exponendum rei gesta; ordinem
,
quibus causis bellum
istud susceptum qua fortuna gestum quibusque conditio-
, ,
nibus finitum esset. Comiter excepti studioseque auditi sunt

,
quod ea: exosum ha-

nationes ca-terique Giwci vehementer
bebant Illyriorum nomen, ob continua latrocinia, qua; sub
Agrone Teutaque exercuerant. Ha^c ubi domum nuntiata
sunt , senatus rite atque ordine a proconsule facta esse cen-
suit, alianiquc statim legationem decrevit, qiuc [)ublico no-
mine Corinthios et Athenienses adiret ,
populique romani
studium erga Gra-cos, et aquitatem erga omnes commendaret.
XXXIJI. r.a res magnam in iis terris numini romano
benevolentiam peperit, confestimque decreto Corinlbiorum
honor hic populo romano est habitus, ut Isthmiorum (
qui
ludi inter quatuor celeberrimos sunt Gneciie ) participes
haberentur. Maxime movit eos, pneter Apolloniam et alias
gr®ci generis civitates, Corcyra libcrUiti reddita, qua' co-
lonia Corinthiorum fuerat. Athenienses quoque societatem
rumanam amplexi decreverunt, ,
ut Romanis jus civitatis at-
ticiv, initiorumque eleusiniorum esset. Interea (in. Fulvius pro-
consule triumphum navalem ex Illyriis egit a. d. kalendas
quincliles^ et principes Illyricos intriumpho ductos securi
percussit. Ilie primus de Illyriis triumphus fuit. Anno se-
quente P. Valerio L. F. M. N. Flacco, M. Atilio M. F. M.
'
N. Regulo consulatum gerentibus pra‘torum duplicatus est ,
numerus; quaternosque creari visum, ut essent, qui in Si-

ciliam Sardiniamque provincias cum imperio mitterentur :
ex his M. Valerius Sardiniam, attributamque huic Corsicam,

C. Flaminius Siciliam sortiti snnt. Ingens eo tempore fuit
metus gallici belli, de quo Boii Insubresque non inter se
modo, sed etiam cum transalpinis populis agitare magnas- ,
§ XXXIII. ZoDar. — Apjiian. Illyr, — Thucyd.VII, — Tab. 10. Capliot.

— Flor. II, 5 . — Eutrop. Ub. III. — XX. —
LIv. Epit. a L. ,
ff. ;
fT. dr
O. J. — SoUn. — Polyb.
c. 1 r. II ,
11 — Sextus
, Rufus.
Digitized by GoogIe
,
47^ JO. FREINSIIF.MIl SUPPLEM.

que Gaesataruin Gallorum copias stipendio conduxisse fere-
bantur.
XXXIV. Ergo non solita modo remedia qua>sita sunt,
sed etiam iis rationibus malo, <|uud timebatur, occursum,

quas apud severos judices, praeter amorem patriae, et in ejus
gratiam quandoque concessa, quae alias negarentur, nibil
excusaret. Quum enim praeter alios ex diis boniinibu.sque
terrores, etiam in Sibyllinis libris repertum esset, Gallos
et Greeeos urbem romanam occupaturos ad pr®dictionis ejus
minas calliditate avertendas, M. Valerio M. F. M. N. Mes-
salla, L.Apustio L. F. G. N. Fullone coss. ex auctoritate
pontificum homines quatuor, Gallum et Gallam , similiterque
Gnerum etGra>ram, in medio foro boario vivos defoderunt,
ut itu quasi partem aliquam Urbis tenentes implevisse fata
viderentur. Ca;terum hic annus inter res alias non magnas,
apparatu inaxiine gallici belli, quod jam instabat,consum-
ptus est. Descript® sunt ad id bellum equitum pedituinque
copia;, incredibili numero, tota pro Romanis Italia con-
sentiente. Q. Fabius historicus, qui rebus gerendis interfuit,
effecta fuisse scribit armatorum octingenta millia.

XXXV. Romanorum quidem Campanorumque numero,
peditum explente ducenta quadragiiila octo millia ducen-
tos ; equitum viginti ,iex millia sexcentos caetera multitudo :
reli(|uuriiin Italiae populorum fuit. Etiam Veneti ac Ceno-

mani auxilia dederunt Romanis, hominum millia viginti,
qui jussi sunt finitimos Boios metu et damnis, ad patriam
tuendam cogere , ne cum ca-teris hostium copiis conjungi
possent quandoa bellandi consilio legationis roinanu; studiis
:
avocari nequiverant. Venetis enim et Cenomanis ad instau-

randam cum populo romano amicitiam persuasis, Insubres
Boiique in hostili animo propositoque perstitere. Minuta;
tamen vires eorum fuerunt, non ausis omnem armatorum
midlitudiiiein educere regibus, coactisque partem juventutis
ad fines defendendos relinquere.
§ XXXIV. Plm. Maro. — Liv. —

XXII , 57 . — Oros. IV,
Fasti Capito).
t J. — F.iitrop. lih. III. _ Plin. III , — S XXXV. Diodor. XXV. —
ao. lib.
Oros IV, i3. -- Polyb. II, i3, a4- ~ Strabo, V. lib.
IT l>y Google
IN LOC. LIB. XX LIVIANI. ’
/,73
XXXVI. Ita reliquis cum
peditum quinquaginta
copiis (
millia , equitum viginti numerabantur ) iter per Etruriam
tentare coeperunt. Interea L. yEmilius Q. F. (Jn. N. Papus ,
C. Atilius M. F. M. N. consules Sardiniam et Ariminum
cum vicina Gallia provincias obtinuere. Sardi enim gravati
perpetuam roraani praetoris praesentiamque, fasccsque non
ante conspectos, iterum tumultuati luerant :se<l hos C. .Atilius
consul haud magno negotio coercuit. Major moles L. vEmilio

cum Gallis fuit, perrupta Etruria Romam tendentibus : eos
praetor, cati Etruria provincia decreta fuerat, quum arcere
Clusium consecutus, praecipit! in
transitu nequivisset, circa
occasum die, castra non procul ab hostilibus posuit. Galli,
quo Romanos ad pugnam elicerent, meditato dolo, cum
omni peditatu ad oppidum Faesulas nocturno itinere per-
veniunt; relictis equitibus, quibus imperatum fuerat, ut
orto die conspiciendos se tantum praeberent hostibus, de-
inde statim ad pedites se referrent, castra ad recipiendum
equitatum hostesque ex improviso turbandos apto loco ha-
,
bituros.
XXXVII. Ea fraus Romanis imposuit, ut quasi fugientes
avide sequerentur. Ita circa Faesulas a recentibus et paratis
excepti sunt ,
fessi cursu ,
et consilio ,
ut in re nec opinata ,
destituti. Quod unum supererat, pugnando tueri salutem,

aut vindicare .sanguinem statuere. Sed praeter alia numero
quoque vincentibus Gallis, plures sex millibus in loco pugnae
concisi sunt ,
caeteri fugerunt. Galli munitum quemdam col-
lem ,
quo pleraque fugientium turba concesserat, capere
conati ,
postquam nocturno itinere diurnaque pugna vires
exhaustas sensere ,
ad corpora curanda abiverunt ;
relicta
parte equitum
,
quae tumulum obsideret ,
postridie vi aut
deditione haud dubie in potestatem redigendum. In hoc arti-
culo rerum L. /Emilius consul optabili potius quam sperato,
,
casu supervenit. Natn ad famam adventantium Gallorum Ari-

minum missus, defensurus Adriatici litoris oram, postquam
l.rbem audivit peti, magnis itineribus Arimino profectus,
§ XXXVI. Zouiir. — Polyb. II, ?3 vt aS.

: ,
474
'
JO- FREINSHEMIl SEPPEEM.
ad ea loca bona quadam fortuna pervenerat, et parvo ab
hostibus intervallo castra metatus fuerat.
XXXVIII. Obsessi ex ignibus ab ea parte conspectis, id
quod erat, romanum exercitum venisse conjicientes, quosdam
suorum miserunt sine armis, quo facilius hostium exculnas
fallerent. Ex his cognito rerum statu, consul, citra longio-
rem deliberationem quam neque res, neque tempus ferebat,
,
statim orta luce cum equitatu prtecessit ad tumulum tribu- ,
nis militum cum legionario milite sequi jussis Gallos jam :
iidem ignes admonuerant de adventu Romanorum et ad ,
consilium de priesentibus coegerant. Ibi rex Anerucstus sua-

sit, ne agmen locupletissima preeda onustam objicerent hosti:
sed domum digressi, deposita prwda, si bellandum ultra -vide-
retur, expediti redirent. Probato ab omnibus consilio ante
noctem disceditur, itinere per Etruriam juxta litus maris
instituto. L. jEmilius receptis, qui in tumulum confugerant,
ct Gallorum profectione cognita, cum his quidem collatis
signis pugnare nolebat; sed insequi tamen statuit, occasione,
quam tempus obtulisset, usurus.
XXXIX. In hoc articulo rerum rursus aliquid ex impro-
viso molita fortuna est. Alter consul G. Atilius ex Sardinia
cum legionibus Pisas appulerat ,
atquq ibi militibus expositis
pedestri itinere petebat Romam,. per oanidem etrusci maris
oram incedens, qua Galli veniebant. Girca portum Etruria;
Telamonem primum obviam sibi facti sunt pra‘cursor»;s
utriusque exercitus : captivisque nonnullis ad consulem ad-
ductis ,
ubi de itinere Gallorum ,
et insequentis eos collegae
instituto cognovit ,
miratus casum
,
et spe impulsus quod ,
medius duos consulares exercitus hostis teneretur

inter
tribunis pra:cepit, ur ac/c instructa, quantum locorum natura
pateretur, quadratum agmen gradu militari ducerent ipse
animadverso colle opportune itineri, qua venire Gallos iie-
cessum erat, imminente, ad prxoccupandum eum cum equi-
tatu contendit. Festinabat enim cum hoste quamprimum
de cernere, certus, si urgeretur, collegam venturum subsidio;
S XXXVtI. Polyb. II, aj, 26 et a-. — Diod. lib. XXV.
Digilized by Google
,
IN LOC. LIR. XX LIVIANI. *

/,7$
et si incepfimi successisset, potiorem bene gestw rei laudem
penes se ruturaiii esse.
XL. Galli viso in superioribus locis hostium agmine,

noctu circummissos ab L. diniilit» equites rati, suum et ipsi
equitatum emittunt, adjuncta levis armaturte parte, ad iter
aperiendum deinde captivorum indicio consulis alterius
:
adventus cognitus, peditatum continuo instruere coegit

ancipiti acie, qua" ante et retro in hostem versa, interius
oppositis invicem tergis cohaereret. Nam videbant a fronte
C. Atilium instare ;
a tergo sequi L. jLimilium noverant. Huic
igitur ex transalpino genere inercede conductos, qui ab ar-
morum nomine Ga’sata" vocantur ,
opposuerunt in prima
acie; post hos in sidtsidiis Insubres : at Taurisci Boiiquc
adversus atilianas copias locati sunt ; essedis deinde carrisque
cornu utrumque vallarunt :
pra-da cum idoneo pra-sidio vi-
cinum in collem seposita est. Jam pugnari ad tumulum ab
G. Atilio occupatum coeperat , et ex eo conjiciebat L. yLmilius
adesse collegam ,
cujus de itinere nihil habebat compertum
praeterquam quod ap[)ulisse Pisas audiverat.
XLI. Igitur ex tempore consilio capto, equites suos cl
ipse ad collem, ubi pugnabatur, jussit accurrere. Certatum
ibi est equestri praelio acerrimo, in quo ct C. Atilius consul
occisus est, cjusque caput ad reges Gallorum relatum : ad
extremum tamen connisi totisViribus Romani, loco retento,
hostem repulere. Decreta hunc ad modum equestri pugna,
pedites concurrere. Ibi vero certamen vidisses cum numero
atque robore virorum , Ium ipsa dispositione acierum terri-
bile; quum interduos romanos exercitus Gallorum intercepta
multitudo ,
simul in utrosqne obver.sa dimicaret ,
ambiguo
judicio, plusne prodesset eis ista pra*lii forma, quod cum
divisis hostium copiis pugnantes ,
terga sibi invicem tuta
praestabant, etiam amissa spe fugae ad fortitudinem stimulati,
an vero noceret, quod inter duos consulares exercitus con-
clusi tenebantur. Ca-terum Romanos partim aspectus viro-
SXXXIX. CliiT. Ii«l. Anliq. II, s. — Polyb. II, a«. — S XL. Lo

XXVI ,6,4. — Oros. IV, i J._Pi.lyli. II, a.
/,76 'JO. FREINSHEMIl SUPPLEM.
runi terrebat, qui eximia specie et inagnitutline corporum,
primis in ordinibus stabant j
partitu ad pugnandum incita-
bat , non modo laudis , sed etiam spoliorum dulcedo quod ,
inter Gallorum antesignanos erat nemo, quin manicis ar-

millisque aureis fulgeret.
XLIl. Conserto igitur praelio, immissi primum velites
maximam hostium edidere caedem ,
praesertim ul>i Gaesatae
pugnabant, qui per ferociam et barbaram ostentationem

abjectis vestibus, nudi ante prima signa constiterant. Quum
enim scutum gallicum pratlongum et angustum non possit ,
corpus obtegere, tanquam exposita jaculatoribus signa cer-

tis ictibus petebantur; cadebantque inulti, quod neque ferire
hostem eminus poterant neque conserta manu pugnari se-
,
cuni levis armatura patiebatur.Qua desperatione pars temere

in hostem ruentes, priusquam ad manus venirent, mis.sili-
bus confossi sternebantur: racteri sensim referentes gradum,
suorum perturbabant ordines. Ita Gaesatarum acies per veli-
tes disjecta
,
gravis armaturae miles Boios Insubresque ac
Tauriscos undequaque adortus, multos interfecit.
XLIII. Stabant tamen ohfirmatis animis, neque ulla re
inferiores, nisi quod armorum genere vincebantur, neque
ad muniendum corpus apte instructi, neque ad hostem per-
cutiendum ; gladius enim galiicus tantum ad rem caesim
gerendam accommodatus, mderonem idoneum non habet :
praeterea ad primum ictum incurvatur, sequentesque parum
elEcaces habet, nisi pede pressus iterum dirigatur. Eventum
praelii
,
quum in meliore spe Romani haud dubium
essent ,
fecit equitum reditus ,
qui gallico equitatu in fugam com-
pulso, ex colle decurrentes, in latus hostium impressionem
fecerunt, tanto minus tolerabilem, quod ex superiore loco
ingruebat. Hoc maxime modo cum Gallis in Etruria pugna-
tum Polybius tradidit a quo parum probabiliter alii dissen-
;
tiunt: quis enim temere credat, ita putius rem gestam esse,
ut Gallos noctu orta tempestas fugere coegerit , tanquam deo-
rum iram timentes. postremosque
i* eorum aggressus C. Ati-
S X.LI, Diod. lib. XXV. — Poljb Oros. IV, i3.
Digitized by Google
;
IN LOC. LIB. XX LIVIANI.

lius occubuerit? deinde post aliquot dies, quum interea suo
quilibet in eolle se continuisset, L. .ACmilius cuni exercitu
gallico prospere pugnaverit ?Neque plus merentur fidei, qui
pugn» locum ex litorali regione, in agrum aretinum trans-
tulerunt.
XL1V^ tum Gallorum millia quadraginta non
Cecidisse
ambigitur : capta sunt haud minus millia decem cum uno re-
gum Concolitano : alius Aneroestus, qui plurimum opinione
virtutis et potentia valuerat, paucis comitantibus elapsus,
in fuga necessarios suos seque ipsum secta gula interemit.
Receptii est praeda ingens, quam consul reddendam iis cu-
ravit ,
quibus adempta fuerat , suas unoquoque res agno-
scentibus dominis. Inde cum .suo et atiliano exercitu juxta
fines Ligurum in Imicum agrum profectus, ut operae navatae

mercedem haberet miles diripiendam ei regionem ,
dedit
paucisque diebus satiatas pneda copias in Llrbem reduxit,
taiito majore omnium quanto acrior istius lielli me-
laetitia
,
tus fuerat. Krgo vix cujusqnain triumphus faventium voci-

bus tam celebratus est insignis alioquin, et rerum gesta-
:
rum gloria, et captivorum spoliorumque praelatoriun numero

pretioque.
XLV. Multa inter haec signa militaria fuere, plurimique
torques aurei armillaeque, virorum fortium apud Gallos orna-
menta. Sed maxime adverterunt oculos hominum Britomarus,
aliique principes Gallorum, quos L. iEmilius per ludibrium
accinctos in Capitolium duxit, tanquam voti sui religionem
servaturos, quod non prius soluturos se baltea, quam Capi-
tolium ascendissent , juraverant. A. d. III nonas mart. L../Emi-
lius consul de Gallis triumphavit. Eodem anno lustrum
alterum atque quadragesimum conditum esse reperio, a cen-
soribus Q. Claudio Ap. F. C, N. Centhone, M. Junio D. F.
D. N. Pera. Depositus jam belli gallici metus, nondum vin-
dicta- cupiditas crat;ambobusque proximi anni consulibus ea

provincia data. T. Manlius T. F. T. N. Torquatus, Q. Fulvius
§ XLin. Polyb. II, 3o. 33. — Zonar. — § XLIV. Oroj. IV, — Kim. 3.
lil). III. — Iliodor. lil). XXV. — Polyb. 3o II— . cl 33. Zoiiai.

: , ,,
,
47» JO. FRKINSHEMir SUPPLEM.

M. F. Q. N. Flaccus erant, iiterque iterum. His exercitus,
el qu!E ad bellum instruendum gerendumque pertinebant
alacriter decreta. Spes enim erat , post tantam victoriam ,
toto circa Padum agro depelli Gallos posse, si nervi inten-

derentur.
XLVI. Consules cum copiis profecti primo statiin terrore
Boios ad deditionem compulere : segnior deinde expeditio

fuit, ob pestilentiam^t continuos indires. Alii tradunt, hos
consules Pado transito collatis signis vicisse Insubres, hominwn
occidisse tria et viginti millia ,
cepisse (juinque seil nubis Po-
lybii potior est in his rebus auctoritas. Interea quia consules
e longinquis regionibus, sive rebus gerendis, sive tempesta-
tibus impediti ad comitia occurrere non potuerant, ejus rei
gratia dictator creatus est L. Ca-cilius L. F. C. N. Metellus
isque N. Fabium M. F. M. N. Buteonem magistrum equitum
dixit. Comitiis liabitis consules facti sunt C. Flaminius C. F.
L. N. P. Furius Sp. F. M. N. Philus. Hi ,
primi Romanorum
ut existimo, Padum cum
exercitu , qua fluvius
transivere
Padusa Pado committitur, in regionem Insubrum irruptione
facta. Multo laliore neque nullo sanguine btee audacia con-
stitit : nam et in transitu fluminis, et dum castra ponuntur,

acriter incurrentes hostes Uomaiioruiii haud paucos occi-
derunt.
XLVII. E.\ harum rerum nuntiis ortam sollicitudinem
immensum auxere prodigia, quod in Piceno flumen manasse
sanguine, in Etruria ccelum arderu visunt, Arimini noctu lu-
xisse, t resque lunas eodem tempore apparuisse nuntiabatur;
etquod Uoma; in foro vultur per dies complures sederat :
nam .sub idem forte tempus Caria motu terne coneussa, et

collapsus Bbodi colossus nihiltum ad rem rouianam perti-
nere credebantur. Csterorum causa consulti augures, co«.w-
les vitio creatos videri, responderunt, secuta-que sunt senatus
ad eos lilera', quibus in Urbem revocabantur. Illi inter h.xc
S ^t.V. Flor. II, 4* a cl 3. — Ztrn.rr. — Fasti Trinniph. — Fasli Capit.

— Polvli. II, 3i. — § XLVI. Polyh. — Oros. IV. i3. — Fasli Capit. — Liv.
F.pit. XX. — Zon.rr.
'
Digitized by Google
IN LOC. IJB. XX LIVIAM. 479
juT iiiclucias Insubrum agro exce.sseraiit ,
deindt* in Ceno-
iiianoruiii (inibiLS sociorum adscitis auxiliis, iterum campos
Alpibus subjacentes infestare emperant ;
permotique ira In-
subres, etiam aureis signis ex a?de Minetra; depromptis, quai
immobilia vocabantur, quod nisi ob extremam necessitatem
moveri fas non esset, cum exercitu quinquaginta millium
occurrerant, acie dimicaturi.
XLVIIl. Hoc ad tempus litcnc senatus venere. C. Flami-
nius sive conjectura earum argumentum assecutus sive literis ,
amicorum praemonitus, collegic persuasit, ne ante pugnam

commissam aperirentur. Sic obstinato ad «limicandum animo,
de auxiliis Gallorum deliberabant, neforte neglecta causam
nocendi haberent^ adhibita , occasionem : levitas enim gentis
timebatur, pricsertini adversus cognatum hostem suscipiendo
pr.nelio tandem hoc consilium placuit. Gallos in ulteriorem
:
ripam miserunt deinde ruperunt pontes. Ita neque Isedi ab

j
iis Romanus poterat et copia fuga’ penitus ablata omnia in ,

,
virtute erat habiturus. Post acre praelium, victoria Romanis

cessit, majori trihunoiaim laude, <|uam consulum. Nam
G. Flaminius aciem ita ripae lluminis admoverat, ut nihil ad
receptum cohortium relinqueret spatii; haud dubie tutum
exercitum perditurus, si urgentibus hostibus vel minimum
recedere coactus fuisset. Tribuni vero, prioribus pra*liis ex-
perti Gallorum vim omnem in primo impetu esse , hunc
,
acerrimum, sed brevem, si quis sustinuisset, nihil postea

metuendum habere ;
jirimis ordinibus hastas triariorum di-
vidunt, quibus hostium excipiant ictus, deinde abjectis his
gl.adium stringant.
XLIX. Gbi ventum ad certamen est, hastarum objectu
statim ad primum ictum hebetati curvatique
gallici gladii
sunt; quos donec dirigere student, suggressus stricto mu-

crone Romanus omnem armorum usum iis ademit. Nam et
hoc habent enses gallici quia caesim tantummodo iis pugnari
,
§ \LVII. Polyb. II — ,
Marcel.
3a. 4 — Marian. —
Plur. c. et 40. Oros.
IV, i3. — Plln. XXXIV, — Zonar. — Polyb. — § XLVlII.
7. Slrab. lib. V,
p. 216. — Ijv. XXI ,

— Zonar, — Polyb.
63.
potent, ut ad feriendum aliquantum requirant spatii quod ,
si quis abstulerit, omnino fiunt inutiles. Romani vero etiam

punctilli ferire ex minimo intervallo poterant, eoque modo
ad corpus hostis appressi faciem ejus atque pectus impune
caeilebant. Interfecta dicuntur millia Gallorum novem ; quasi
duplum ejus numeri captum esse. Post victoriam ager ho-
stium longe latequo vastatus est, multumque prtedae partum.
Tum demum literas senatus legi placuit :
quihus quum pari-
turus P. Philus esset , C. Flaminius , invidiam hanc Patrum
esse testatus, nullis auspiciorum vitiis, cujus rei nullum arf>u-
mentum certius ipsa illa, quam obtinuissent , victoria adduci
posset, negavit, se nisifinito vel bello, vel magistratus tem-
pore, decessurum esse. Quin etiam addidit effecturum ,
ut po-
pulus romanus auguriorum aliaruinque talium rei um inepta
observatione fialli desinat.
L. Gatterum in sententia persistente P. Furio, llaminianus
exercitus, metuens, ut digresso illo satis in hostili regione
tutus esset ,
exoravit eum , ut per dies aliquot remaneret :
nihil tamen rerum postea gerere voluit; G. Flaminio interim
castella quaedam, urbemque non incelebrem illis gentibus
recipiente, concessaque militi pneda ad in.stans cum senatu
certamen sibi conciliante animos. Tanta enim exorta fuerat
in Urbe indignatio ut redeuntibus consulibus neque ob-
,
viam ex more iretiir; triumphusque non C. Flaminio modo,

sed in ejusodium etiam P. Philo negaretur. Ad extremum
C. Flaminii magnus apud plebem favor vicit isque trium- :
phans Urbem ingressus est, a. d. VI idus martias. Multa

in eu triumpho translata sunt spolia, magna vis armorum,
torques itidem aurei permulti ,
ex quibus tropseuni Jovi
G. Flaminius in Gapitolio posuit, inverso Gallorum voto, qui
de Romaiwrum Marti suo torquem promiserant. Alter
spoliis
mox consul de Gallis et Liguribus triumphum egit a. d. IV

idus martias.
LI. .Sic magis accensa, quam victa, senatus odia non quie-
s XUX. Oro«. IV, i3. — PIuf.Marctl.c. — Zon. —

4- L. LIt. \X11, 6,
XXIII, 14. — /,oii. —- —
PJut. —
Coi. Capit. Flur. II, 4-
Digitized by GoogIe
,;
IN LOC. LIB. XX LIVIANI. 48i

vere , «loiicc consules statini secundum triumphum abdicare
sunt coacti. Pari severitate sub idem Iere tempus viri cla-
rissimi duo sacerdotii honore caruerunt : M. Cornelius Ce-
thegus, extis non rite porrectis; Q. Sulpicius, quod inter
sacrilicandum apex ei de capite defluxerat. Quum magistratu
consules abivissent , comitia per interregem sunt habita , qui-
bus consul factus M. Claudius M. F. M. N. Marcellus , qui
magistratu inito collegam ascivit Cn. Cornelium L. F. L. N.
Scipionem Calvum. Hi pacem petentibus Insubribus resti-
tere M. Marcello potissimum cupiditate provinciae trium-
,
phique, conditiones omnes aspernante sed et : ipsi Galli belli
potius ,
quam otii ,
consilia tractare videbantur ,
quum de
integro niercede conducta Gtesatarum triginta millia, su-
peratis Alpibus, longe majorem Insubrium multitudinem
concivissent.
LII. Bello sic exorto, profecti primo vere consules, Acer-
ras (oppidum est inter Padum et Alpes) circumsederunt.
Cujus obsidione quum depellere Romanos difficile videretur
Britomarus , assumpta decem millium G^sataruin manu ,
circumpadanam regionem vastare instituit :
quo comperto
consules iui inter se partiti sunt copias ,
ut Cn. Cornelius
cum exercitu reliquo urgeret obsidionem ;
M. Marcellus
duas partes equitum et delectos ex levi armatura ducens
sociis succurreret. Delegit expeditissimum ({iieinquc , non
ultra sexcentos ;
cum his et equitibus suis non dic non
nocte intermisso itinere contendit ad hostes :quos circa
Clastulium adeptus, priusquam reficere suos quiete posset,
adortus est, non voluntate sua, sed ferocia Geesatarum, qui
numero potiores ,
et equestris militi» principatum sibi vin-
dicantes, audito, paucos adduci pedites a consule, protinus
ad obierendum eum, omissa Clastidii obsidione, prorupe-
runt. M. Marcellus, acie in longum porrecta, ne circumve-
niretur ab hostium multitudine ,
Gallis processit obviam
neque longe aberant invicem acies, anum jam impetum fa-
U. PIniarcb. — Val. Max. t , 4. — Polyb. II, 34. — S Ul. Polyb. II,

34 . — Pluljrch. —• Zonai.
///. 3r
,,
:,
JO. FREINSIIEMI! SUPPLEM.

cere molientem equus clamore eaiiluqtie Gallorum exterritus
abripuit, et retrorsum tnlit.
LIII. Ibi consul, veritus, ne in omen tractus ille casus

animum suis minueret ,
equum circumageiulo solem ado-
ravit ,
tanquam ea de causa convertisset : ex veteri more
quo di*os adorattiri se ciieumagebant. Ferunt ,
eum ante
primum congressum pulcherrima hostilium armorum fovi Fe-
retrio vovisse, mox conspecto Britomaro qui suorum agmen
,
proptedebai arma ferens auro argentoque et coloribus eximie

perornata ,
bsce judicavisse arma esse debere ,
quee vovisset.
Jam ipse quoque rex, viso Romanorum duce, provectus
longe ante suos , voce et gestu eum ad pugnam ptxjvocalxit
neque cunctatus M. Marcelbis, perfosso regis thorace, vul-
neraviteum basta , et equi adacti impetu dejectum bumi
semel iterumque repetitis ictibus occidit. Tum desiUens ex
e<]uo ,
manibusque arma tenens suspexit ,
in caelum , « Jupi-
• ter, intpiiens, Feretri, qui fortium ducum in praebis lacta
• praeclara aspicis, en ego te teste tertius Romanorum, catso
. hostium imperatore imperator, opima tibi spolia consecro.
Tu vero ad reliqua etiam belli res nostras prospera fortuna
« j)crgere sinito ! »
LIV. Repetente post hsec locum M. Marcello, totis viri-

bus confligi coeptum , fortissime pugnantibus Romanis , quos
consulis audacia et fortuna non minus ardore pugnandi
quam spe victorise impleverat. Itaque non eques gallus, non
pedes,quanquam et ille suis subsidio venerat, sustinere vim
tantam potuit; raroque exemplo paucissimi de numeroso
exercitu pulcherrimam victoriam retulere. Lectis deinde spo-
liis ad collegam revertit consul, qui Acerris occupatis , ubi
magnam annona- copiam reperit, circa Mediolanum caput

Insubrium Gallorum adversus hostes tegre se tutabatur nam :
illi validissima! frequentissiniiequc urbis obsidione implica-

tum ,
vicissim quasi obsidebant. Setl adventu M. Marcelli
cito commutatus est rerum status. Nam et Ga-satas audito
regis fine discesserunt; et ab bis relicti Mediolanenses de-
Un. Kronl. Stral. IV, 5. — IMatarcb- — Onu. IV, tS.
Digitized by Googie
1 1 § ,
,
IN LOC. Lin. XX LIVIANI. 483

tendere urbem non potuere. Sic ingentibus Insubrum copiis
caesis, captaqiie Mediolano, et subinde Como, caeterae dein-
ceps urbes, et Insubrum tota natio, pecunia et agrorum
parte mulctati ,
de caetero satis aequa pace impetrata , in de-
ditionem venere.
LV. M. Marcellus provincia confecta celeberrimum trium-
phum de Gallis Insubribus et Germanis duxit, kalendis Mar-
tiis. Haec prima Germanorum in historia romana meatio qui
,
ex transrhenanis gentibus mercedc conducti, Viridoniaro

duce in Italiam venerant. Ex bis Gallisque captivi forma sta-
turaque corporis ingenii , currum victoris ititer spolia maximi
pretii antecedebant. Sequebatur ipse consul rarissimo spe-
ctaculo caesi ducis arma Jovi Feretrio ferens : quem prose-
cutus a tergo exercitus splendidis ornatus armis ,
militari
acclamatione caiituque celebrabat. Hoc ordine quum ad aedem
Feretrii descendens curru M. Marcellus
perventum esset ,
opima spolia post Romulum regem et A. Cornelium Cossum

tertius neque post illum alius suspendit. Haec arma populus
,
romanus majori cum voluptate spectavit, quod romanorum

militum arma hostes Vulcano vovisse dicebantur tantaque :
victoria; ejus laetitia fuit ut senatus populusque romanus ex

,
manubiis donum Apollini Delphico cratera aureum et cir- ,
cum amicas sociasque civitates arma de spoliis gallicis mit-

teret ad Hieronem Syracusanum pra;ter spolia niissuni
;
,
etiam frumenti pretium est, quo inter bella gallica rem ro-
manam juverat.
LVI. Novi deinceps hostes Istri exorti, qui piratico scelere
maria infestantes ,
Romanorum aliquot naves humentarias
diripuerant. Adversus hos ambo consules, P. Cornelius,
M. Minucius Rufus missi multos populos vi aut deditione
,
subegerunt. Triumphatum tamen ab his non reperio credo ,
quia multo etiam romano sanguine victoria constiterat. Hoc
§ LIV. Valer. Maxim. III , a , 5. Zon. —

Pol, II, 34- — — Plutarcli. —
Oros. IV, 1 3. Zon.— —
Eatr. lih. III. Liv. Epir. XX. — — LV. Oros. IV,
i3. — Marm. Capit. — Propert. IV, 1 . — Virg. A‘n.VI , 856. — Elor. II
4v 5. — Plularcb. Marcel. cap. 1 . — Lir. I, lo; IV, ao, XXIV, a i

, 9 —
,
Diod. lib. XXV.

'il .
Digilized by Google
,

anno infaustum multis gentibus urhibusqiie sidus in His-
pania exortum est, Hasdrubalis successor Hannibal, de cujus
initiis gestisque multa deinceps majori spiritu dicenda erunt.
Interea novi consules L. Veturius , C. Lutatius cum exercitu
ad Alpes progressi sunt : sed conditionibus magis, quam
armis usi, multos eorum locorum populos voluntate ipso-
rum ad amicitiam romanam adduxerunt. Bellum hoc tem-
pore cum Illyriis instauratum est improbitate Demetrii Pha-
rii, adversus quem sub amicitiae romanat pretextu vicinas
civitates arbitrio suo vexantem ,

omnibus ex partibus que-
relw venerunt.
LVII. Nain fretus potentia a Teuta deficienti Ro-
,
quam
mani circumdederant, tutelaquc regis Pinnei cujus matrem ,
Triteutam connubio sibi junxerat, regem et ipse se ferens,

popularibus juxta, finitimi.sque gravis et intolerandus in-
cumbebat. Et Illyrici quidem populos , Romanorum socios
et amicos, sua; dominationi studebat subjicere Cycladas ;
autem insulas , contra fcedus cum lembis armatis quinqua-

ginta ultra Lissum provectus, alias depopulabatur, ab aliis
extorquebat pecunias; jamque et Istrorum partem, quot-
quot a recenti bello Romanos oderant, et Alintanes vi
coactos in partes suas traxerat; neque Romanos revereba-
tur, quibus gallico bello implicitis , deinde punicum metuen-
tibus ,
neque vires neque otium ad vindicandas sociorum
injurias fore censebat; et a Philippo, Macedonum rege,
quidlibet sperabat , quod bello cleomenico dux Illyricorum
auxiliorum inacedonicas opes adjuvisset igitur decretum :
adversus eum bellum est , apparatusque facti.

LVHI. Lustrum interea tertium et quadragesimum L. dimi-
lius, C. Flaminius censores condiderunt. Censa sunt civium
capita ducenta septuaginLi millia ducenta tredecim. Liberti-
norum promiscua multitudo per omnes tribus sparsa mul- ,
tum hactenus turbarum dederat eam imitatione Q. Fabii

;
S LVI. OroR. IV, 3. — Kutrop. I. III. — Zuii. — Liv. Ep. XX. — Appian.
Ulyr. — Dio npud Vali-R. — § LVII. Jiisl. XXIX, a , i. — PoWb. 111, i<i
»1 IV, ifi.— Appian. Illyi.
— Digiim?d by Googie
,,
IN LOi;. LIB. XX L1Y1A.NI. V,H5

Maximi censores in qiiatiiur tribus Esquilinam , Palatinam ,
Suburranam, CoUinamque redegerunt. C. Flaminius in ea-

dem censura viam Ariminum usque munivit, et circum
exstruxit : utrique operi nomen ab auctore est impositum
circusque Flaminius, et via Flaminia vocata, lidem censo-
res legem Mctiliam <le fullonibus ad populum ferendam de-
dere : ne minorum quidem rerum curam tanti magistratus
fastigium dedecere rati. Per idem tempus Ill^rrioruin rebel-
lio senatum movit, ut M. Livio M. F. M. N. Salinatori,

L. jEmilio M. F. Paulo consulibus provinciam illam man-
daret.
LfX. Contra Demetrius bellum et ipse haud segniter com-
parare instituit ,
valido praesidio Dimalum misso ,
provisis-
que omnibus , quorum ad longam sustinendam obsidionem
usus Quibusdam locis interficiendos curavit principes,
est.
de quorum fide dubitabat, aiiisque sibi addictis regimen

urbium tradidit ex omni vero regno delectum robur, sex
:
millia virorum, secum ad praesidium Phari retintiit. Dum

baec aguntur , L. Paulus consul , primo vere profectus in ,
Illyricum venit; intellectoque , magnam esse hostibus spem

in munitionibus Dimali, quem locum inexpugnabilem pu-
tabant; ratus plurimum inde terroris oriturum ,
si hunc ex-
pugnassct, tanta sua militumque alacritalC est aggressus, ut
septimo quam oppugnare ccepta esset die, vi caperetur.
Neque falsus fuit animo consul , sparsaque per vicinam re-
gionem fama confestim ex omnibus urbibus oratores venere,
se suaque omnia Romanis dedituri.
LX. Quibus in fidem receptis, Pharum insulam, ubi De-
metrii regia erat-, petiit. Quam ubi copiarum omni genere
refertam , fortissimorumque virorum prajsidio tum situ ope- ,
ribusque, ad ha;c praesentia tyranni munitam e.sse didicisset;

moram obsidionis veritus, astum excogitavit acceleranda'
victoriae non inutilem. Partem enim majorem exercitus
LVIII. Liv. WIIl , 3a , 2 , **l I\ , 1 4 ; el Kpil. XX. — Cassioilor.

— Ffstus voce Circus Fiam. — Plin. XXXV, 17. — LIX. l*oIyb. III,
16 rt 18.
Digitized by Google
,

noctu trajectis copiis ,
in silvosis quibusdam callibus occu-
luit : ipse cum navibus viginti luce clara proximum urbi por-
tum petens ,
elicuit quos ipse Demetrius ad
Pharios ;
inter
prohibendam hostium t^xscensionem accucurrit. Conserto
certamine , plurcs subinde, ut fit , suis auxilio venientes , ad
extremum omni fere praesidio militarium virorum urbem
nudavere. Interea Romani ,
qui noctu exscenderant, itinere
per tecta loca facto, collem inter oppidum portumque me-
dio lerme spatio situm occupavere quo facto iis, qui urbe
:
fuerant egressi, reditus ad eam occludebatur.

LXI. Demetrius, animadverso quid fieret, consilium cepit,
ut in tam ancipiti periculo , non spernendum. Omisso enim
piwsenti certamine, revocausque suis, «Viri fortes, inquit,
« apparet virtutem nostram hostibus formidabilem esse : nam
« ad dolos conversi fatentur se viribus arraisque diffidere.
«Furto noctis usi hanc in terram irrepsere, unde, si bene
«vos novi , retinebunt nihil , nisi quod corporibus tegent
«anima emptum. Vos modo, Pharii mei, vosque omni ex
« Illyrico delecta juventus ,
vel patrise, vel glori* vestr® me-
« mores, ostendite Romanis, neque su® fortitudinis, neque
. nostne imbecillitatis fuisse , quod semel de Illyriis Rom®
« triumphatum est. Non Fulvius eo tempore aut Postumius
« Illyricos cunsiliiêt armis, sed impotentia, sed temeritate
«sua Teuta vicit: neque ignoratis, ut de aliis taceam, non
« ita proclivem illis futuram fuisse victoriam si me defenso-
,
rem potius, quam inimicum, habere Teuta maluisset. Ve-

« rum enimvero et quia vobis pneclare confido et quia
, ,
« facta potius quam verba tempus postulat, abrumpo. Ha-

« betis animos , liabetis arma videtis necessitatem qu» ti-
, ,
« midissimum quemque posset acuere vobis pariter urbique ,
« discrimen extremum imminet, nisi virtute vestra discusse-

« rius. Eamus Igitur , et fortuna bene juvante istos e laubu-
« fis suis paulo ante progressos petamus , securi de his ,
qui
" exscensionem faciunt : nam illos si ceciderimus, hi majori
” cum studio naves repetent, quam reliquerunt.»
pro tempore cohortatus, instructis ordini-
l.XII. lla suos
bus ad eos invadendos , (|ui collem tenebant , ducit qui et :
Digitized by Googie
IN LOC. LIB. XX LIVIANI. /,87
ipsi non segnius congressi .sustinuerunt liostein ,
donec ad-
venientes, qui exscensionein interea fecerant, et a tergo eum
adorti magno cum terrore detrimentoquc disjecere. Paucos
,
iu oppidum retulit fuga ca;teri passim per invius calles di-

:
lapsi. Demetrius, qui solis quibu.sdam locis paratos lembos

in omnem casura habebat, uno eorum conscenso ad Phi-
bppum, Macedoniae regem, profugit, cujus in amicitiam re-
ceptus, mores adolescentis antea laudatos adulatione et ty-
rannicis consiliis corrupit, bellique romani et multarum
prseterea calamitatum ,
suasor et auctor ei exstitit. Post hanc
pugnam Pharus ex itinere capta, jussuque imperatoris di-

repta et diruta est. Illyrici deinde rebus ex sententia ordi-
natis ,
ad triumphum petendum ,
affecta jam instate ,
consul
llomam rediit.
LXIII. In hujus quoque belli narratione Polybium sequi

malui, non ignarus, apud alios auctores ambobus consuli-
bus ejus perfecti gloriam communiter tribui qui evocatum ,
ad se Demetrium, quia non parebat, aggressi primum in

Issa insula ,
quibus dixi artibus vicerint deinde Pharo pro-
;
ditione capta , Demetrium expulerint : de cujus fine quoque

dissentanea Polybio tradunt , istis et annis et locis proximo :
qua; aliud in tempus egressa praetermitto. Caeterum Illyriis

in regis Pinnei gratiam quem innocentem .etate et propo-
,
sito fuisse constabat, pepercit senatus, fcedusque cum eo,

adjectis tamen conditionibus quibusdam, renovavit. Interea
L. .£milius consul splendidissimum de his populis trium-
phum duxit; sed et M. Livium ex eo bello triumpha.sse re-
perio :
plures tamen scriptores hunc praetereunt; credo,
quod majores L. Pauli res fuerunt, quibus collegae famam
gloriamque potuerit obscurare sed nobilius ejusdem M. Li- :
vii paulo post judicium et condemnatio fuit. Per invidiam

ip.se ac L. Paulus accusati quod praedam militibus non aequa-
,
liter divisissent, quodque ex ea multa avertissent, judicium

populi subiverunt.
§ LXII. Polyb. IV, 66, et apud Vales. 1. VII. —

Appian. Illyr. Liv. Epy —
XX. —
§ LXllI. Zonar. — Dio apud Vales. —
Appian. Illyr. Polyb. IV,. —
66. — Auct. de Vir. ill. c. 5o. — Just. XXIX, a. — r ^ront. Strat. IV, i.
,
',«8 JO. FRE1!SS. SI jI‘PL. IN LOC. LIB. XX.

LXIV. ambustus vix evasit; M. Livium omnes
L. Paulus
Iribus, excepta M*cia, damnaverunt: isque contumeliam
istam tam indigne tulit ut Urbe relicta, ccetus omnes luge-
,
ret, donec cum ad instituta vita: prioris resumenda reipu-

blica: tempora retraxere. Sed lia:c in P. Cornelii Scipionis,
Tib. Sempronii Longi consulatum inciderunt. Anno autem ,
quo M. Livius et L. Paulus adhuc consules erant, Archa-

gathus quidam Lysaniae fdius ex Peloponneso Romam venit,
qui medicinam professus, jure Quiritum donatus est eique ,
taberna in compito Acilio empta publice res ad memoriam :
minime celebris, nisi tum primum artis medica: nomen au-

ditum Roma: agnitumque esset , hactenus ad sanitatem tuen-
dam sufficiente temperantia et inemptis remediis. Eisdem
consulibus colonia: deducta> sunt in agro gallico Placentia
et Cremona, non postrema causa irarum, quibus commoti
Boii Insidiresque respicere Hannibalem coepere, qui tum
Saguntinam urbem summis viribus oppugnans, per ruinas
ejus iter ad romana bella muniebat sed hi ca:tcrique mutus
:
qui magno numero, neque minori mole, continuo ingrue-

runt, ab altiore paulo principio sunt repetendi.
§ LXIV. IJv. XXIl, 35; XXIX, 1;; XXVII, 34. — Plin. XXIX, i. —
LIt. XX;XXI, a5, 1. — EjuMl. Epit. XXIX, i.
Digitized by Google
!
N. E. LEMAIRE
ERUDITO LECTORI
S. P. D.
DE SUPPLEMENTIS
JO. FREINSHEMII.
Incipiunt in hoc tertio Liviani operis volumine Sup-

plementa Freinshemii, quae tibi, lector ornatissime, suo
quaeque loco editurum me promiseram. Egregium sane
opus et ad cognoscendam penitus Romanorum historiam
maxime proficiens; de quo etsi parum modeste, non im-
merito tamen auctor ipse ita gloriari ausus fuit, ut profite-
retur « se neudquam metuere ,
ne quis ex his omnibus
scriptoribus qui sunt in hominum manu, aliquid efficiat
in hoc genere concinnius , copiosius , verius. »
Ad formanda historiae Livianae Supplementa, quibus tanta
literarum damna repauurentur (nam vix quarta pars totius
operis superstes ad nos pervenit), quot labores exantlandi

qualis sagacitas in eruendis factis et indagatio, in con-
texendis solertia , in expoliendis constantia !
quorum ma-
teria in infinitis veterum libris varie dispersa latuit verius
quam exstitit. Ea fuit in Joan. Freinsbemio diligentia, illud
judicii acumen ut cum illo dicere non dubitem

, ,
nihil
/II.
! ,,
;
49« DE SUPPLEMENTIS
effici potuisse in hoc genere concin/uiis , copiosius, t>erius .
neque tamen is fuit qui 8e nusquam erravisse arbitraretur
sed monitus emendavit quod opus fuerit; et quum scri-
bendo edendoque ista Augusiissimee Reginsc studiis ac vo-

luntati obsequeretur, nihil omissum curavit, ut omni modo
se dignum proistaret benevolentia patrocinioque provocantis
Christin.e, cui maxime post Deum placere et obedire

satagebat. Quanta enim nostro scriptori felicitas contigit,
illius CLABissiMi Regum, ut vocat, adesse quotidie; apud

ipsam conspici} ab ipsa respici ; familiaris sptcicm , locum
gratiam obtinere
Nos igitur operis FreinSheihiani hovam atque accuratam
editionem duce Creverio, aggressi sumus ejus tamen labo-
:
rem cum Bipontino opere contulimus ut nullus diligentia; ,
numerus deesset et quoties inter cos aliquid dissonum

;
deprehendimus , qua; melior via aut probata , aut ,

visa est
secuti sumus. Testimonia auctorum ,

quorum ex membris
coaluit Supplementorum corpus ad imas quasque paginas
,
apte collocanda et singulis capitibus respondentia cura-

vimus : neque illud nobis, quod olim Clerico, inutile visum
fuit. Non audiendus enim est ille, quum contendit « ho-
mines eruditos satis nosse, ubi singula inveniantur ex vete-
rum nam piteterquam quod non
historicorum lectione » ;
omnes memoria statim adjuvat, immo plures saepius deficit,

multa quoque Freinshemius temporum pulvere abdita in
lucem protulit effuditque, quorum ad fontem recurrere,
nullo viam monstrante, perquam difficile foret.
Nunc venio ad primam hanc Supplementorum decadem,

quam vivus vidensque in publicum ipse auctor emisit re- :
liqua; non nisi post ejus mortem in lucem prodierunt. In

illa igitur parte operis quasi virium periculum fecit, neque
conatus frustra fuerunt :
quippe decas ea primogenita quem-
dam pra* eseteris vigorem, maturitatemque refert. Hic ad
Digitized by Google
,
JO. FREINSIIEMII. /jgi
summum enitent eruditio ,

diligentia , fides : stylus , ut in
historia, facilis ac modestus, qui tamen surgat eliquando,
quum res id postulare visa est : Aec deest eloquentia, multis
orationibus ex simulatione Livii rerum causas et seriem
feliciter explicantibus.
Singulis Supplementorum libris praefiximus Epitomas

illas quarum auctorem ignoramus ; nam exsangues nimium
et pallidae nobis videntur, quam ut ipsi Livio, vel L. ilU
Floro, brevi quidem sed compto historico tribuantur. Tamen
illas rejicere noluimus , quarum Crevenus utilitatem agno-
scit ad historiam, ubi Livius deficit, illustrandam.
Haec igitur praemisisse nunc erit satis : quum demum

suprema toti Livio accesserit manus, plura subjicientur,
inprimis praefatio illa, Creverianae editioni praefixa, quam
omnibus numeris adjsolutam judicabat Car. Roli,(II, summus
iste literarum et sapientiae magister, omnium in memoria
viyens , omnium admiratione et veneratione circumcinctus
cujus laudes non semel in publico praedicavimus ,
sed prae-
sertim in vol, quinto , pag. aao nostri Virgilii , et in oratione
solenni quam habuimus, quiun Academia Parisiensis in
Eiterarum Facultate, yelut in olympico stadio, primam exer-

citationum scenam aperiret (*), sub aedibus iisdem Sorbonau-
Plessaeis , ubi clar. professorem Hersanum audiverat disci-
pulus, ubi ipse factus eloquentiae magister a nostro Creverio
pariter auditus fuerat. Hujus igitur maximi optimiquc Rol-
lini judicio freti, praefationem Creverianam ad calcem E<lit.
nostrae subjungemus , ne quid bonum ,
acriter et acute co-
gitatum , atque cum Livio quadam necessitudine conjunctum

deesse existimaveris.
Interea, lector optime, quo facilius auctorum imis pa-
(*) Anno i8ii. Vide, si pUeei et vaeat, /es /ournaux de cettr rpoque ^ et
uotamment /e Mohiteur uMtvaiuiCL, ctc.,etc.
'ia.
Digilized by Google
,
4ga DE SUPPLEM. JO. FREINSH.

gini» allegatorum testimonia possis cum fontibus ipsis con-
ferre, si lubet, haec tantum observanda tibi indicabimus.
1® Sequetur hanc praefatiunculam catalogus scriptorum
quos ad fidem sui laboris testes advocavit Jo. Freinshemius.
a® Eorum libros, vel majorem aliquam operis divisio-

nem semper notabit numerus romanus; arabicus autem,
minutas sectiones. Sic ubi reperies Liv. XXVIII, a8, intel-
lige allegari Liviom libro vigesimo octavo ,

capite itidem
vigesimo octavo : item quum occurret tibi ,

Cic. de Off.
II, ai, intellige CiCEHoitBM de Officiis, libro secundo,
capite vigesimo primo.
3® Ubi nudum nomen alicujus scriptoris expressum est
non indicata parte operis, in qua reperiatur id cujus ille
testis citatur, recurrendum est ad superiora, donec tibi
occurrat cum nomine auctoris etiam libri vel operis nota.

Zonaras tamen ubique fere sic nude nominatur, quia ex
ipsa historiae, quam ille perpetuam contexuit, serie facile
intelligitur locus ,
ad quem referri quidque debeat.
4® Denique raro paginas librorum notavimus. In Stra-
bone tamen, ubi earum mentionem fecimus, respeximus
editionem Parisiensem anni ifiao, ab Isaaco Casaubono
curatam.
;,
CATALOGUS AUCTORUM
QUOAUM FIDE IKNIXUS
CONCINPTAVIT HOS DECEM SUPPLEMENTORUM LIBROS
JOHANNES FREINSHEMIUS.
iEliAnuft. Festus.
A. Gellius. Florus.
Ammianus MarceUinus. Frontinus.
L. Ampelius. Gotefridus Yilerbieosis.
Appianus, et qus Excerpta , a Fulvio Herodotus.
Ursino, et Henrico Yalesio edita. Himxmymus.
Aristotelea. Historia miscella, sub nomine Pauli
Atbencus. Diaconi.
Auctor de Viris illustribus. Horatius.
D. Augostinus. Joaxmes Antiocbenus.
Barclaius. Joannes Sarisberiensis.
Bemeggerus. Julius Hyginus.
Bongarsios. Julius Obsequens.
Casaubonus. Justinos.
Cassiodorus. L. 1, £ 5, fT. de Postul. Ub. III, til. i
Cato. id €it f Lege prima ,

paragra]dio
CeoaoriniH. quinto. Digestis, da Postulando,
Cicero. libro tertio, titulo primo.
Claudianus. L. I, fT.de Yerh. Sig. Ub. L, tit. x 6;
QuTerius. id C4t f Lege prima ,
Digestia , de
Cornelius Nepos. Verborum SignificaUonibus ,
libro
Curtius. 5o, titulo i 6 .
Dio, et qus £xoei*pta, a Fulvio Ur- L. II t t i
sino , et Henrico Yalesio adita. Lege secunda , paragrapbis 3o et

Diodorus, et igus Excerpta, ac Eclogae. 3a , Digestis, de Origine Juris.
Dionysius, et ejus Excerpta. L. XYII, fT. de Legat.; id est y Lege 17 ,
Dionysius Periegetes. Digestis, de Legationibus.
Ennius. L. XXIX et seq. fL de Teg. lib. I ,
tit.
Etymologici auctor. 3 ; id est , Lege 29 et sequentibus.

Eosebitts. Digestis, de l>egibns, Ubro primo
Euatathius. titulo tertio.
Eutropius. Livius, et ejos Epitome.
Fasti Capitolini. Lucanus.
Faxellus. Lycos.
4g4 CATALOGUS AUCTORUM.
Macrobius. .Sallustius.
Mariaous Scotiis. Seneca.
Martianus Capella. Servius.
Mattbiolus. 5iext. Rufus.
sive icropiuv Sigonius in Fastus.
cuvocyttYT* opus Jus. Scaliueri. Silius Italicus.
Onapbrius Panviiiius. Iliimius Capito.
Orosius. Solinus.
Otto Frisingensis. Strabp.
Ovidius. Suetonius.
Pceantus. Suidas.
Pausanias. Tacitas.
Pighius; Annales Komanoruni. Thucydides.
L. Piso. Tubero.
Plinius major. Tuditanus.
Plutarchus. Valerius Maximus.
Polyaenus. Varro.
Polybius, ct ejus Excerpla. Vegetius, de Ho lulliiaii.
Pomponius Mela. VeUeius.

Pru)>ertius, Virgilius.
Quintilianus. Zunaras.
Digilized by Google
TABULA
rerum QUiE IN HOi: TERTIO VOLUMINE CONTINENTUR.
f-r
m
Pr*monitio Editoris ^ Lectorem benevo-
lum Pag. I
Liber nonus : breviarium i
Liber decimus : breviarium lai

Liber undecimus : epitome aaS
— I Supplementorum Freinshemii aa6
Liber duodecimus : epitome a43
— II Supplementorum Freinshemii a43
Liber decimus tertius : epitome a63
— III Supplementorum Freinshemii a64
Liber decimus quartus : epitome ag3
— IV Supplementorum Freinshemii at)3
Iîber decimus quintus : epitome 3ao

— V Supplementorum Freinshemii 3ao
Liber decimus sextus : epitome 33 1
— VI Supplementorum Freinshemii 33 1
Liber decimus septimus : epitome 365
— VII Supplementorum Freinshemii 365
Liber decimus octavus : epitome 38 1
— VIII Supplementorum Fieinshemii 38a
Liber decimus nonus : epitome 417
— IX Supplementorum Freinshemii 4*6
Liber vicesimus : epitome 4^4
Digilized by Google
:
f;
/igG TABuLa.
— X Supplementorum Freinshemii . . . Pag. 454
N. E. Lemaire erudito lectori, de Supplementis
Jo. Freinshemii 4 B9
Catalogus auctorum ,
quib^ ad concinnanda
Supplementa usus est J^Freinshemius. . . . 49^
i
I
Finis TERTII VOLUMINIS.
Digitized by Google
Digitized by Google
Digitized by Googie

Titus Livius 1822

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Titus Livius 1822

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

bibuoteca

Chix N. F.- LKMAIREf l^ditcur, buiilcvaril luUen , a** , en fare

^ «lea Boins ChinoU-

P. UIDOT Paine, impriraeur du Roi, rue du Poiil<de>Lodi, n® b.

F. DIDOT, iinprinieur du Roi et de Plnatitut, rue Jacob, n® 24.

RENOUARD, Hbraire, lUc de Toumon^ n®

UOSSAWGE pire, Hbrahe, rue de Riebelieu, n® 60.

MONOIR aine, Ubraire, booleeard Poiaaonoiere, n® 18.

Al. EYMERY, Ubraire, rue Mazarine, n® 3 o.

H. VERDIERE, Ubraire, quat des Augustina, n® a 5 .

ARTHFS-RERTRADri^ Jibraire, rue Hautefeunir, n® a 3 .

N. PICHARU, Ubraire, quai Conti, n® 5 .

F.t ebez tous lea Libraires de France et dea pays etrangers.

COLLIOKBAT NICOLALS KLlC.lliS LEMAIRK

Notabis, si placet, amice lector, hoc volumine tertio

contineri nonum et decimum ipsius Livii librum, quibus

prima Decas absolvitur ;

Caudinas, saltuum duorum prope Caudium angustias, intrant,

jugum mittuntur. — VI; Traducti Capuam, ubi benigne hospi-

moestitia, proficiscuntur. — VII; Roma pamc moestior exer- ipso

toque contra jus gentium violato, eo justius bellum gesturos.

lantur Forentani, et Satricum, quod ad .Samnites defecerat,

jura statuenda ipsius coloniae patroni. — XXI; L. /Eimilius

dpiti prcHo dimicat ; sed mox ingentem iis cladem infert. —

adipiscendorum causa, Romae factis. —

amna et Casinum coloniae deducuntur. XXIX Ob etrusci — j

belli famam dictatur dicitur C. Junius Bubulcus. Ap. Claudius

censor viam munit aquam dueit in Urbem libertinorum filios

in senatum censuram retinet et sacrorum ad aram

maximam Herculis euram , quod familiare Potitioniro fuerat sa-

pugnantur, ct Romani, quamvis oblata pecorum praeda saltum in

populi praeter Arretinos bellum parant, et ordiuntur ab oppu-

praelio, quod nocte dirimitur. XXXIII; Ap. Claudius censor—

atroci et incerto eventu: alter consul Q. Fabius, senatuscon-

duabus insignis cladibus: sed postero die, repetitis auspiciis, le-

fligati, dedunt hoc oppidum, et pacem petunt. XLI; P. Decius —

tibus redditur, daturque etiam Marrucinis, Marsis, Pelignis,

tos aureos ct phaleras deponunt et forensis factio, Ap. Claudis

eodem institutum dicitur, ut equites id. jul. ab aede HonorLs in

I. Sequitur hunc annum nobilis clade romana

redierunt : « Ne nihil actum, inquit, hac legatione

« ctores belli®, quia vivos non potuimus, perfunctos

« jam fato dedidimus bona eorum , ne quid ex con-:

Cap. I. I. Caudina pax, ad Cau- 4 . Qiiibuxunqtte diis cordi fuii ,

dium facU, vidr cap. 5. confer ad VI, 9 , n. t ;

tium , illum vero habuisse cognumen

tlc quo vide ad 111 , t, n. i), oratorie augetur et invidiose. — Per-

« tagione nox» renjaneret penes nos, Romam por-

« rum, quem meorum suppliciorum judicem® feram?

tr.c.4H LIBER IX. GAP. I. II.

II. Haec, non laeta magis, quam vera, vaticinatus,

ubi inciderint in pra;datores, ut idem omnibus sermo

Haud dubium, qiun Lucerinis opera Romanus

homines; quod substant, latere dicit constabat XXXIl, 19.

— antiquissimum (vide Strab. VI, pag.

saltus duo alti, angusti , silvosique sunt , montibus circa

evadendum. In eum campum via alia per cavam ru-

3. Pr^rter oram super! nutris. Non o. a ;

* LIBER IX. GAP. II. III. 9*

expedire quosdam utilia operi*, quanquam ludibrio

pressit, quum pro ingenio quisque fremerent «alius, :

« per obices viarum; alius, per adversa* montium,

locomm, cui opponitur armorum 4 ;

obex; Strotb. tot itaque codicum fide nixam in con-