You are on page 1of 322

TITI LIVI

AB URBE CONDITA
L I B R L

ERKL.cnT

VON

ff. WEISSENBORN.

FUNFTER BAND:

BUCII XXIV - XXVI,

BERLIN,
WEIDMA.NNSCHE BUCHH A D L U N C.
ft

185G,
Digitized by Googie ’
TITI LIVI
AB URBE CONDITA
LIBER XXIV.

Ut ex Campania in Bruttios reditum est, Hanno adiutoribus 1


et ducibus Bruttiis Graecas urbes temptavit, eo facilius in socie-
tate manentes Romana, quod Bruttios, quos et oderant et metue-
bant, Carthaginiensiiun partis factos cernebant. Regium primuin 2
5 temptatum est diesque aliquot ibi nequiquam absumpti, interim v*'
Locrenses frumentum lignaque et cetera necessaria usibus ex
agi'is in urbem rapere, etiam ne quid relictum praedae hostibus
esset, et in dies maior omnibus portis multitudo effundi: postre-
mo'ii modo relicti in urbe erant, qui reficere muros ac portas 3' -

10 telaque in propugnacula congerere cogebantur, in permixtam 4

1 —
3. .\brall der Stadte Locri gen friihererVcrhaltnisse, vgl.
und Croton von Rom. Das hier Er- Mommsen R. Geseb. 1, 260; 224 if.
zahlte ist bereits 23, 30 vgl. 23, 20, — partis

Zumpt §. 448.
4, ais bald nach der Schlacht bei 2 3.cetera nec., das Uebrige,
Cannae erfolgt kurz beruhrt, und was niithig war. —
usibus, vgl. 22,
die Verbindung Locris mit den Pu- 12, 8. — etiam nicht allein fiir sich,
niern wird 23, 41 u. 46 vorausge- auch dainit nicht. — postremo zum
setzt. Livius scheint dieses iiber- letztcnmale ; ais die Feindc kainen.
sehen oder absichtiich nach einer — ii modo ist unsicher, die Zu-
anderen Quelle nachtraglicb (denn riickgebliebenen , deren Zahl nach
sebon 23, 48, 4 ist er an das Ende §. 5 u. 6 nicht so gering erscheint,
des Jahres gelangt, vgl. 24, 7, 10), waren wol niiher bezcichnet; auch
dic ausfiibrlicbere Darstellung hier ist vielleichtdas zu portas, s. 1,
eingescbaltet zu haben. Ueber die 19, 2; 24, 32, 5 gehorende, rejicere
grierbiseben Colonicn s. Niebiihr entsprechende Verbum aasgefallen.
\ ortr. 1, 175. Die Mauern sind unter demSchutze
1. In Brutt., s. 23,46,8. —
temp- der Riimer, init denen Locri wie
tavit, s. 2, 25, 1; dazu enthalt Rhegium seit langerZcit, s. Periocha
manente» in der Form des Attribu- 11 —15, im Bunde stand, zcrfallen.

tes den Gegensatz. —
oderant, we- — propngnactda, 23, 18, 9.
*
1

Digilized by Googie
4 LIBER XXIV. CAP. 1. a. u. 537.

omnium aetatium ordinumque multitudinem et vagantem in


agris magna ex parte inermem Hamilcar Poenus equites emi-
sit, (|ui, violare quemquam veliti, tantum ut ab urbe excludepent
5 fuga dissipatos,turmas obiecere. dux ipse loco superiore capio,
unde agros urbem possit conspicere, Bruttiorum cobortem adire 5
muros atque vocare imincipes Locrensium ad conlo(|uium iussit
et pollicentes amicitiam Hannibalis adhortari ad urbem traden-
6 dam. Bruttiis in coiiloquio nullius rei primo fides est; deinde,
ut Poenus apparuit in collibus et refugientes pauci aliam omnem
multitudinem in potestate hostium esse adfercbant, tum metu 10
7 victi consultiu’os se populum responderunt, advocataque extem-
plo contione, cum et levissimus quisque novas res novamque
societatem mallent, et quorum projiinqui extra urbem interclusi
ab hostibus erant, veliil obsidibus datis pigneratos haberent ani-
8 mos, pauci magis taciti probarent constantem fidem quam pro- 15
batam tueri auderent, haud dubio in speciem consensu fit ad
9 Poenos deditio. L. Atilio praefecto praesidi quique cum eo rhilites
Romani erant clam in portum deductis atque impositis in navis,
ut Regium deveherentur, Hamilcarem Poenosque ea condicione,

4 — 6. vagwit. — inerm s. 1, vere ad Bruttios — prodita multi-


21, 4.— Hamilcar scheint Un- ,

ein tudine a principibus. — ma;;is gc-


terbefehlshaber dem Cnrps Han-in hbrt zu dem ganzeii Begrilfe taciti
nos gewesen zu — tantum sein. ut, probare, constant, f., dem Biindniss
s. 4:
35, 11, se — erup-
pollicetur mit Rom treu zu biciben. — tueri,
turum, tantum ut diceret, v{fl. 21, sicli entschieden, laut fiir etwas aus-

19, tantum
5: — turmas wie ne. sprccben, es inSchutz nehmen, steht
§.5 cohors riimischer Bezeich-
nacli im Gegensalze zu taciti, vgl. 22,
nang, 26, — urb. agr., 21,
s. 2, 3. 25, 17: mappis tacita invidia —
28, — 2. — vocare
possit, 23, 2, 10. quam satis audebant homines ad
wie 25, 1 8, 5 vocare in senatum u.
;

a., gewbhnlieher ist evocare 21, 25,


suadendian —prodire; 40, 5, 8:
certamine adversus fratrem omnia
7. — pollicentes, s. 2, 14, 8. Z. §. tuendo etc. ; Curt. 10, 20, 12; ISear-
366, vgl. §. 7 : mallent. — adfereb., cho pervicacius tuente sententiam.
immer von IVeuem, im Gegensatze — inspec., weil Vicle, naeh c. 2, 8
zu adpanrit; s.zu2,7,3; 23, 18,6; denkt L. an die Aristokratie, im
35, 38, 2 postquam resedit terror Grund des Herzcns das Biindniss
et prodi —
:

cernebant; anders 25, mit Rom aufrecbt erhalteu wisseii


33, 8: postquam nec poterant — wollten. — Jit. ded. nur der Be-
nec —
vidit. Da.s iinperl'. findet scliluss wird getasst, s. §. 9.
sich noch ut wie naeh postquam —
9 10. praqfecto- elc. vgl. 23, 41,
nicht selten, s. c. 1.3, 7; 32, 5. u. a.
7 —
8. contione, eine Volksver-
12: clauserunt. — quique darnach
ist zu deductis zu denkeo iis, 27, 5,
sammlung, in der nicht allein die 6: Muttine et si quorum merita —
Sache vcrhandelt, sondcrnauch, an-
ders ais in Rom,
erant in senatum introductis. — ea
ein Beschluss ge- cond., da die Uebergabe cinc frei-
fasst wird, s. §. 8. — levissim. q. willige ist, so kann sie unter Be-
dagegcn 23, 30, 8: Locrenses desci- dingungen erfolgen, hier eines ae-

Dini*j2'?d C'
— —
;

». Ch. 215. LIBER XXIV. CAP. 1. 2.


5

ut foedus extemplo aequis legibus fieret, in urbem acceperunt,


cuius rei prope
non servata fides deditis est, cum Poenus dolo lo
dimissum'Romanum incusaret, Locrenses profugisse ipsum cau-
sarentur. insecuti etiam equites sunt, si quo casu in freto aestus
n
5 morari aut deferre naves in terram posset, et eos quidem quos
sequebantur non sunt adepti; alias a Messana traicient^s freto
Regium naves' conspexerunt, milites erant Romani a Claudio 12
praetore missi ad obtinendam urbem praesidio, itaque Regio
extemplo abscessum est. Locrensibus mssu Hannibalis data pax, 13
10 ut liberi suis legibus viverent, urbs
palerH Poenis, portus in po-
testatem^Locrensium esset, societas eo iure staret, ut Poenus
Locrensem Locrensisque Poenum pace ac bello iuvaret.
Sic a freto Poeni reducti frementibus Bruttiis, quod Re- 2
gium ac Locros, quas urbes direpturos se destinaverant, intactas
15 reliquissent, "itaque per se ipsi conscriptis armatisque iuventutis 2
suae XV milibus ad Crotonem oppugnandum pergunt ire, Grae-
cam et ipsam urbem et maritimam, plurimum accessurum opibus, 3

quum foedus wie 23, 7. 25, 8; 16. Lesart gewesen urbs pariter ipsis
— ctdus r. , dass ein solches Biind- pateret et Poenis.
:

— in potest, s.
niss geschlossen wurde. —
servat, zn 2, 14, 4. — eoi. st. daraufbe-
f., s. 2, 10, 2. —
deditis, reflexiv, rabte, sich darauf stiitzte, dass bei-
36, 28, 5: imperium inhibeam in de Parteien das Recht haben zu for-
deditos, dimissum, die Punier be- dern s. 23, 48, 9, iihnlich 8, 40, 5:
trachten die Besatzung ais in der quo satis certo auctore staretur:
deditio milbegritten. —
incusai'., anders 21, 19, 4: etsi priore foede-
nicht: ankiagen, sondern; Schuid re staretur. —
pace a. b. in allen
geben n. den Locrensem. Verbaltnissen, in Kriegs- und Frie-
11 — 12. si Z. §. 354. a. E. denszeit, s. 7, 1, 9: princeps pace
deferre', s. 21, 49, 2; 26, 45, 8. — beUoque n. a.
posset, mildcrnd: ob dic Miiglich- 2. a freto bezieht sich zuniichst
keit eintreten, sich so Piigen wiirde. auf Rhegium, zugleich aber wol auf
— — quidem,
et s. 2, 2, 9. — alias das nicht so weit von der Meerenge

geht auf naves znriick, obgleich eos gelegene Locri, vgl. 27, 25, 11.
dazwischen stebt. —
a Claud., eine destinaverant, sic hatten die sichere
ahniirhe Uutemehmung wie 23, 41 Erwartung gehegt, daher der acc. c,
die 23, 38, 9 erwahnte Flotte ware inf., s. 7, 33, 17, und der Zusatz
utttbiitiggewesen.' Regio, s. c. 12,3, von spes 29, 20, 2 quem spe desti-
; :

die Punier geben, wie schon §. 2 naverat Hannibalem ex Italia de-


angedeutet ist, die Belagerung auf. tracturum, Vgl. 9, 16, 19. rdiq., —
13. pax das §. 9 erwiibnte BUnd- hatten lassen miissen.
niss, welches von Hannibal bestiitigt 2 —
3. per s. i., s. 2, 53, 4 : ohne
wird, ist dieGrundlagedesFriedens, Hiilfe der Punier wie c. 49, 6 ; 23,
vgl. 22,6, 12. Vor ut kann his con- 35, 2, Crot. opp., Croton ist wie die
ditionibus ergiinzt werden, s. 23, lat.Stiidtenamen auf o ais IMasculin.
— urbs pat. viell. ist die Stelle gebraucht, Z. §. 39. —
et ips. wie
7, 1 .
luckenbaft, und die urspriingliche die § 1 genannten, vgl. 23, 30, 6. —

Digitized by Googie

: , —

6 LIBER XXIV. CAP. 2. a. u. 537

ora maris urbem ac portum moenibus validam tenuissent,


si in

4 credentes, ea cura angebat, quod neque non accersere ad auxi-


lium Poenos satis audebant, ne quid non pro sociis egisse vide-
rentur, et, si Poenus rursus magis arbiter pacis quam adiutor
belb fuisset, ne in libertatem Crotonis, sicut ante Locrorum, fru- 5
5 stra pugnaretur, itaque optimum visum
Hannibalem mitti est ad
legatos, caverique ab eo, ut receptus Croto Bruttiorum esset.
6 Hannibal cum praesentium eam consultationem esse respondisset
ad Hannonem eos reiecisset, ab Hannone nihil certi ablatum.
et
7 nec enim dfripi volebant nobilem atque opulentam urbem, et 10
sperabant, cum Bruttius oppugnaret, Poenos nec probare nec
iuvare eam oppugnationem appareret, eo maturius ad se defectu-
8 ros. Crotoue''nec consilium unum inter ])opulares nec voluntas
erat: unus velut morbus invaserat omnes Italiae civitates, ut ple-
bes ab optumatibus dissentirent, senatus Romanis faveret, et 15
9 plebs ad Poenos rem traheret, eam dissensionem in urbe per-
fuga nuntiat BrutOs: Aristomachum esse principem plebis tra-

validam ist auf urbem bezogen , da so d.iss ihre Hoffnung getiiuscht


urbem ac port. ais ein Begriff zu wiirde, vgl. 9, 9, 14: nequiquatn.
betraebten sind : eine Stadt mit einem —
5 7. caveriq., sich sicher stellen,
Hafen, eine Hafenstadt, vgl. 5, 44, dic Zusicherung geben lassen. —
4: corpora animosque magna: mit praesent., die Berathung komme de-
dem Kdrper auch u. s. w. ; 9, 38, 1 nen zu, wclche sich an Ort und
multa alia castella vicique aut dele- Stelle befanden, Hanno und seioem
ta; 1,32, 13: ego populusque R . Kriegsrathe, duher et: und so. '

Fam. 5, 21 5: praeter
indico-, Cic. ablat., Cic. Fam. 6, 12, 3: recepit
culpam ac peccatum, qua
,

caruisti — perceleriter se ablaturum diploma;


u. a;Z. § 377. — tenuiss. erobert Or. 56, 239: cum
1, —
responsum
nnd inne biiUcn, s. 4, 3, 12. abstulisset, volebant —
sper., wenn
4. ea cura die Sorge darliber. — die Lesart richlig ist (.Andere lesen
neque non, nicht bejabend sondern: volebat —
sperabat), setzt L. vor-
et non audebant non. —
et, si etc. aus, dass Hanno mit Hannihal in
entspricht neque etc. und ist quod UebereinstimmuDg handelt, und hei-
untergeordnet, obgleich der Gedan- dc dieses Verfahren verabredet ha-
et — ne pugnaretur nicht von dem ben. —defecturos die Bewohner
Begrilf der Sorge , sondern dem der von Croton, velche oppugnaret au-
Furcht, dergleiclifalls in cura liegt, deutet.
id>hangig ist, vgl. Tac. Ann. 1, 47. —
8 11. populares, s. c. 32, 2. —
Die Abweichuiig von der Construet, velut ohne Bezeichnung des Ver-
scheint durch das vorherg. neveran- glichenen eine verkehrte Richtung,
:

lasst. —ne pro s., um nicht etwas so •wie u. s. w., 2, 51, 4; 3, 34, 7:
s.

zu tbun,wie es sich fur Bnndesg. nicht unum velut corpus. — —


consil.
gezicmt; in Allcm ihreBundespflicht volunt.. —
An- und .Absichten. mor-
zu erfiillen, vgl. c. 48, 5. —
arbiter, bus, s. 2, 2, 5. — omnes, jedoch
vgl.
2, 33, 1 1. — in Ub. auf die Freiheit, 23, 4; ib. — optumat.,
30, 8. die
Selbstandigkeithin, Turdieselbe, vgl. iiberall von den Roraern begunstigt
21,43, 7 : in hanc spem. —
frustra. werden. — dissentirent, s. 2, 14, 8.
— :

a. Ch. SIS. LIBER XXrV. CAP. 2. 3. 7

dendaeque auctorem urbis ; et in vasta urbe lateque omnibus dis-


iectis moenibus^fafas stationes custodiasque senatorum esse;
quacumque custodiant plebis homines, ea patere aditum, auctore 10
ac duce perfuga Brutti corona cinxerunt urbem, acceptique ab
5 plebe primo impetu omnetti praeter arcem cepere, arcem opti- ll
mates tenebant praeparato iam ante ad talem casum perfugio,
eodem Aristomachus perfugit, tamquam Poenis non Bruttiis
auctor urbis tradendae fuisset.
Urbs Croto murum in circuitu patentem duodecim milia 3
10 passuum habuit ante Pyrrhi in Italiam adventum, post vastita- 2
tem eo bello factam vix pars dimidia ludiitabatur: flumen, quod
medio oppido fluxerat, extra frequentia tectis loca praeterfluebat,
et arx procul eis quae habitabantur, sedecim milia aberat [in] 3
urbe nobile templum —
ipsa urbe erat nobilius , Laciniae lu-

— vasta, verodet, wie c. 3, 2. — in und durch den K. pars dim. —
lateq. otnn. istwahrscheiniich ver- 23 , 30 wird die Zahl der Bewohncr
dorbcn , da mnnibus nach der jetzi- noch geringer angegebcn. Jlumen —
genLesartuberfliissig ist. disiect.,— s. § 3. — 7nedio op., Curt. 3, 1, 2:
weit auseinanderliegend. Die VVorte media illo tempore moenia inter-
in vasta etc. enthalten die Griinde, Jhiebat Marsyas amnis. — et arx,
warum bei der geringeren Zahl der auch die Burg, friiher in der Niihe
V'ornebmen deren Fosteii so ver- oder Mitte der bewohnten Stadt-
eiazelt stehen. Uass dieselben ge- theile u. s. w. Doch ist arx nicht
trennt von denen siod, wo Leute sicher, und das Priidicat dazu wol
aus der Plebs stehen, diese mehrere ausgefallen, etwa sita s. 10, 46, 11
inne haben, geht aus der Darstel- castella locis sita munitis 9, 28, 7,
lung hervor. —
mnnem n. urbem, oder erat, welchcs, da es nicht blos
;

was eben vorausgegangen ist. — copula warc, nicht wol fehlen


arcem, mit iVaehdruck wiederholt konnte; etwas anders ist 21, 61, 8:
st. eam. —
tamq. P. etc., weii die haua procul iam urbe. habitab. —
Brultier von Aiien ebenso sehr ge- s. 2, 62, 4; 36, 22, 7: partem extra

Tiirchtet ais gehasst waren. Zur muros, quae frequentius habitaba-


Sache vgl. 23, 2 f. tur.
3. duodec. m., 2 V, deutsehe Mei- 3. ierfec.7»., vgl. Strabo 6,12 p. 262:
le, enthalt eine weitere Bcstimmung TiQMvq (T iarl Kqotmv iv ixccjov
der sehon c. 2,9 angedeuteten Be- xal 7IHT ijxoVTK aradiois ano rov
scbalfenheit der Mauer, die hier ais .^iaxtviov xal norapoi AiauQOi
Einfassung der Stadt (murus) dort xal etc., also iiber ISOOO
ais BcTestigung bezeichnet ist. — Schritte. —
[j«] urbe ist, obgleich
Jh/rrhi etc., das Sioken der Stadt sich biswcilen abesse mit dem blo-
hat srhon nach der Schlacht am Sa- ssen Abi. findet s. 26, 41 11 ; Cic.
,

gra, Straho 0, 10 p. 261 ; lustin. 20, Tuse. 5, 37 u. a. nicht richtig,


4 im Kriege mit den Lokrem und
,
vielleicht cinc Lucke oder in ora .

Rheginern begonnen; im Kriege mit ipsa, schon §. 1 zeigt, dass Croton


Pyrrhus war die Verbdung noch einmal die bedeutendste Stadt in
griisser gcworden, vgl. ISiebuhr H. Grossgriecheniaud war. Dic Stei-
G. 3, 603 ir. gerung nobile — nobilius findet sich
2. post, seit, 23, 22, 3. eo b. — oft bei L. s. 1, 7, 8; ebenso Paren-

Digitized by Google
, , :

6 LIBER XXIV. CAP. 3. a. u. 537.

4 nonis, sanctum omnibus circa populis, lucus ibi frequenti silva


et proceris abietis arboribus saeptus laeta in medio pascua ha-
buit, ubi omnis generis sacrum deae pecus pascebatur sine ullo
5 pastore: separatunque egressi greges sui cuiusque generis'^nocte
remeabant ad stabula numquam insidiis ferarum, non fraude vio- 5
6 lati hominum, magni igitur fructus ex eo pecore capti, columna-
que inde aurea solida facta et sacrata est; inclytumque templum
7 divitiis etiam, non tantum sanctitate fuit, ad miracula aliqua ad-
linguntur plerumque tam insignibus locis, fama est aram esse
in vestibulo templi, cuius cinerem nullus umquam moveat ven- lO

thescn, s. 1, 4, 5. —
Lacin. auf dem numq. —
non giebt der Negation
Lacinisfhen Vorgebirge, siidlirh von grosseren .\acbdruck ais das ge-
Croton, Capo delle Colonne s. 23, wohnlicbe numquam neque ne- —
33, 4. —
sanctum etc., Aristot. Mir. que. —
non —
viol., ohne verletzt
Aus. 9(i: Tp iv ^'laxivio} n(tvi]yv- zu werden, aus Ehrfurcht vor der
Qti T^g"jlQcc; fis tjy avfijroQtvov- Gbttin, welchc auch den Thieren
rai TTclvTtS ’fTCt).ld)T(U vgl. L. (besonders die Rinder stehen unter
42, 3. ihreni Schutze) den Instiuct ver-

4 5. lucus, s. 1,8, 5. — et proc. leibt, dass sie eines Hirten nicht be-
besonders Tannen. — abietis col- diirfen.
lectiv, 28, 25, 18: abiete ex pu-
s. 6 —
7. fructus durch Verkauf,
blicis silvis est usus; Z. § 92 A. 2. Handel mit denselbcn, s. 26, 11,8. —
Ueber den Genitiv Cic. Flacc. 17, solida, massiv, Cic. Div. 1, 24: Han-
41: arbore Jici', Suet. Octav. 94: nibalem, Coelius scribit, cttm co-
arboreta palmae vgl. c. 20, 14. — lumnam auream, quae esset in fano
saeptus der Hain war, wie das lunonis Laciniae auferre vellet, du-
Folgende zeigt, nicht durchgangig bitaretque, utrum ea solida esset,
bewaidct, am Rande aber von hohen an extrinse(ms inaurata, pertere-
Tannenstiimmen umgeben; $. Ov. bravisse ; cumque solidam invenis-
Met. 1, 5G8: est nemus Haemoniae, set, statuisse tollere etc. — etiam,
praerupta quod undique claudit non t., s. 21, 54, 3.
silva. —
sine u. post, ist wol ab- ac mir., ausserdem , ausser dem
sicbtlich neben posce^alur gestellt: -Reichthura. —
adfinguntur etc.,
es weidete ohne von Jemand auf die dass das, w'as gewohniich geschieh^
Weide getrieben zu werden; das auch bei dem Tempcl der luno Lac.
Folg. enthiilt die Erkliirung, die eingetreten sci, wird nicht beson-
durch que angekniipft ist. —
egressi ders erwalint, sondern sogleich das,
n. e stabulis. — greges, welches zu was erdichtet wurde, selbst ange-
sui cuiusq. nothwcndig ist, konnte fugt. Freinsbeim vermuthet: adjin-
leicht ausfallen. —
sui c. die be- gunt ut., wie 2, 7, 2. adiciunt mira-
treffende, beziigliche, s. Varro L. L. cula; 25,39, 1(5 ; vgl. Tac. H. 2, 4:
10, 48 cum verba
: —
debeant sui quaeque alia laetum antiquitatum
cuiusque generis in eoniungendo Graecorum genus incertae vetu-
copulari', Cic. Acad. 2, 7, 19: in stati adfingit. —
moveat ist nicht
sensibus sui cuiusque generis iu- sicher, aber der acc. c. inf. nullo
dicium; vgl. 3, 22, C; 25, 17, 5, moveri vento ist schwerlich zu bil-
JVaegelsbach Stil. S. 252. re-— ligen ,
da der Relativsatz die Rede
meabant, anders bei Vergil. 7, 538 nicht fortsetzt, sondern gerade das
illi — quina redibant armenta. — angiebt, worin das Wunder bestan-

Digitized by Googie
,

K a. Ch. 215. LIBER XXIV. CAP. 3. 9


fr ^ < t- . .

hi tus. sed arx Crotonis, una parte imminens mari, altera vergenter<^S
j- in agrum, situ tantum naturali quondam munita, postea et muro
cincta qua per aVepsas rupes ab Dionysio Siciliae tjranno per
'i dolum fuerat capta, ea tum arce^ satis ut videbatur tuta, Croto- 9
5 niatum optimates tenebant se, circumsedentef cum Bruttiis eos
etiam plebe sua. postremo Bruttii, cum suis viribus inexpugna- 10
bilem viderent arcem, coacti necessitate Hannonis au.\ilium in-
plorant. is condicionibus ad deditionem compellere Crotoniates 11
conatus, ut coloniam Bruttiorum eo deduci antiquamque frequen-
JI 10 tiam eo recipere vastam ac desertam bellis urbem paterentur, om-
nium neminem praeter Aristomachum movit, morituros se ad- 12
tirmabanl citius quam inmixli Bruttiis in alienos ritus mores le-
gesque ac mox linguam etiam verterentur. Aristoraachus unus, 13
quando nec suadendo ad deditionem satis valebat, nec, sicut ur-
15 bem prodiderat, locum prodendae arcis inveniebat, transfugit ad
Hannonem. Locrenses brevi post legati, cum permissu Hannonis 14
arcem intrassent, persuadent, ut traduci se in Locros paterentur
nec ultima experiri vellent, iam hoc ut sibi liceret impetraverant 15
et ab Hannibale missis ad id ipsunVlegatis. ita Crotone excessum
20 est, deductique Crotoniatae ad mare naves conscendunt. Locros

den habe. Zur Saebe s. Plin. 2, brauche; mores durch den Willen
107, 240: in Laciniae luttonis ara der Menschen, leges durch den
sub dio sila cinerem imnobilem esse Staat gemachte Bestiiiimungen. —
perjlantibus undique procellis (re- linguam, s. 5, 33, 11. — ad dedit.
peritur apud auctores). gehort zu valebat, womit die Nega-
S — 9. sed geht auf § 2 zuriick, tion in nec zu verbiuden ist, nicht
s. Z. § 739. —
aversas weit ablie- zu suadendo wozu nur deditionem
gend von der .Seite, wo inan einen gesetzt wiire, s. 7, 30, 4 u. a., —
Angriff des Diouysius gerade er- sicut ohne ita s. c. 33, 9; 25, 15, 4:
\\ artet hatte. —
Dionys., es ist sicut aliarum rerum arcis Tarenti-
Dionys. der Aeltere, welchcr 3S9 nae — cura esse; 34, 9, 1 0 sicut mi-
:

a. Ch. dic Crutoaiatea scbiug und


CrutoD mebrere Jahre behcrrscbte.
noribus viribus
39, 41, 1 :
— pari colebant^de
sietit omni vita, tum pe-
;

— ut vid. niiml. arx esse, nirht iiii- tentem premebat nobilitas. Tac. H.
pcrsonell; Z. § 3S0. — sua, ihre ei- 1, 75: ut bello impaj-es in paceitihil
gene, n. optimatium. amissuri.
11 — 13. condicion., wic 23, 7, 1. 14— 15. brevi p., s. 33, 37, 9:
— eo durch diese MassregeI,
rec., brevi post Marcellus Romani venit,
wenn nicht eo aus der vorberg. Zeile gew ohnlich paulo post. — in Locros,
uiederhoit ist. —
omnium dient nur das Volk , nicht die Stadt. —nec
zur Wrstiirknng der Negatioa. — kniipft nur den negativen Gedanken
citius q. s. 2, 15, 2; 5, 24, 9; 35, aff, wiederholt nicht die Andeutung

31, 16: in corpora sua citius — der Absicht, s. 2, 32, 10. 22, 10, 5.
saevituros, quam ut Romanam ami- — Crotone, s. c. 12, 3; der Accus.
citiam violarent, —
ritus durch Na- Crotonem, welchen die Hss. haben,
tur uud Verhaltnisse bedingte Ge- ist bei demPassiv exceditur scbwer-

Digitizec cy C.oogle
; :

10 LIBER XXIV. CAP. 3. 4. a. u. 537.

16 omnis multitudo abeunt. —


In Apulia ne hiemps quidem quieta
inter Romanos atque Hannibalem erat. Luceriae Sempronius
17 consul, Hannibal haud procul Arpis hibernabat, inter eos levia
proelia ex occasione aut opportunitate huius aut illius partis
oriebantur; meliorque eis Romanus et in dies cautior tutiorque 5
ab insidiis fiebat.
4 In Sicilia Romanis omnia mutaverat mors Hieronis regnum-
que ad Hieronymum nepotem eius translatum, puerum vixdum
2 libertatem nedum dominationem modice laturum, ea aeta§', id
ingenium: -et tutores atque amici ad praecipitandum in omnia 10
vitia acceperunt, quae ita futura cernens Hiero ultima senecta
voluisse dicitur liberas Syracusas relinquere, ne sub dominatu
puerili per ludibrium bonis artibus partum firmatumque interiret
3 regnum, huic consilio eius summa ope obstitere filiae, nomen
regium penes puerum futurum ratae, regimen rerum omnium 15

lich zuliissi)^. — abeunt n. die Op- zu fiihren ; sonst von den Beherrscb-
tima ten von Croton, daza ist omnis ten gebraucbt.
multitudo in ibrer Gesammtheit,
••
2. ea aet. id i., ein Epipbonem, in
Apposition. Die ganze Schilderung dem erat felilen konnte, s. e. 36, 4:
ist1.wolil einem griechischen Scrift- adeo uterque populus in Siciliant
steller entlehnt. intentus’, 5, 10, 6; vgl. 3, 35, 3: ea
16-17. ijMie/a, 22, 21,1; 3,32,1. aetate Usque moribus 2, 61,6; 10
t«ter,weil in — quieta Kainpfeandeu- , 4 23, 49, 3 hi mores eaque cari-
;
:

tet. Luceriae, 23, 48, 3; sirpis ib. tas; 31, 18, 3; aetas, inquit, et for-
46, 8. —
occas. —
opport. s. 25, 38, ma et super omnia nomen Romanum
18.
2. —huius a. ili. vgl. 21, 8, 7: per ferociorem te reddit. Polyb. c. 4
occasionem partis alterius. me- — fxeinuxiov (Sare —
/njdfvl ttqog(-
lior kriegsfiibiger, s. 25, 18,6; bello /liv Ttov ni.lun' diic to -xccl ifvasi
melior ; 22, 39 , 12; das Heer be- fiiV uynTfi(fT{!Tov VTinn^nv, frr
stand meist aus nenausgebobenen dt (xalkar int ixtiriov rore iitTe-
Soldaten. loqioO-^r. —
et tut. ausserdera das
4—7, 9. AbPall und Tod des Hie- Alter und Nalurell ihn zu Fehlern
ronymus, s. Polyb. 7, 2 tr. Val. Max.
;
gciieigt maebten, iibernahmen auch
3,
3'
ext. 5; Sil. Itat. 14, 90 ff. Diod. . s. vv., vgl. Diod. 1, 1; Cie.adBrul.

26, 24. 1, 18, 4: videtur in eo esse indoles


[n Sicil. kniipftan
23,30, lOan. sed Jlea-ilis aetas, multique ad de-
— Roman. Romer; dieser
fiir die pravandum parati. Andere lesen ea
freiereGebraneb des Uativs ist bei aetate id ingen. —
ad praecipit, ist
L. bau6g. — mutav., 3;
vgl. 5, 19, mebr abstracte Bezeichnung des
omnia repente mutaverant impera- Zweckes, den der Handelnde ver-
tore mutato. Hierontjm. s. c. 6, 8. — folgt; obne ad des Einzelnen, der
translat. der Umstand, dass u. s. w. bebandeit werden, etwas leiden soli;
— Ubertatem , dic Unabbiingigkeit Caes. B. C. 3, 80, 5 : oppidum ad di-
von seinem Grossvater, vgl. c. 25, ripiendum militibus concessit, —
— latur., er babe nicht Kraft ge- senecta, s. 2, 40, 6. — liberas, vgl.
nug die Konigsherrschaft mit Mass 1, 48, 9.

Digitized by Cooglc
;

a.Ch.815. LIBER XXIV. CAP. 4. H


penes se virosque suos Andranodomm et Zoippuni qui Syracusa-
norum primi relinquebantur, non facile erat nonagensimum iam 4
agenti annum, circumsesso dies noctesque muliebribu^landitiis,
liberare animum et convertere ad publicam privata"Atram. itaque 5
5 tutores modo xv puero relinquit, quos precatus est moriens, ut
fidem erga populum Romanum l annos ab se cultam inviolatam
servarent, iuvenemque suis potissimum vestigiis insistere vellent,
disciplinae, in qua eductus esset, haec mandata, cum expirasset 6
tutores testamento prolato pueroque in contionem producto —
10 eratautem xv tum ferme annorum —
paucis, qui per contionem 7
ad excitandos clamores dispositi erant, adprobantibus testamen-
tum, ceteris velut patre amisso in orba civitate omnia timentibus
* funus fit regium, magis amore civium et caritate quam cura
8
suorum celebre, -brevi deinde ceteros tutores summovet Andra- 9
15 nodorus iuvenem iam esse dictitans Hieronymum ac regni po-
;

3 — Zoipp. s. c. 5, 7; 26, 1.
4. et 6 — 8. tutores, ausser der §. 5 er-
Dic Stelle ist in den besten Hdss. wahnten miindlichea Mittheilung bat
Idckcnhart; Andere ergiinzen nam Hiero aiich durch ein Testament,wie
ii tutorum, deren Einsetzung jedoch dieses in Hom gebraucblirh war, die
epst §. 5 erwahnt wird, oder regio- nachsten Verwandten ais tutores
rum. —
nonagent, Folyb. c. 8 hr\ : eingesetzt. Die Stelle ist liicken-
fiiv TiXtioi Toiv tViVriXOVTU, haft und es ist das aasgclallen, was
— liberare, ein freies unberangenes die Vormiinder zucrst gethan, etwa
Urtbeil gewinnen. privata — reg = dass sie die Vonnuadsclialt angetre-
privatag erklart Gronow „ila sta- ten haben, was §. 9: brevi sum-—
tuere dc domo sua, ut praecipue rei- movet vorausgesetzt ,wird, viell.
publicae consuleret, et illius statum munus suscipiunt, tum /unus. Ge-
huius commodo attemperaret, vgl.
eient bellum in privatam
wohnlich wird per tutores —
funus
gelesen, was jedoch da das Lei-
2, 49,
curam —
versum; viell. ist mit chenbcgangniss erst spater erfolgte,
Strotb a privata zu lesen, s. 23, 43, weniger passend an das Vorliergeh.
11 Punicam Romanae societatem
: angei^gt worden ware, vgl.Tac. An.
— praeoptandam esse ; 3, 9, 4: duos 1,8: Augusti — testamentum in-
pro uno dominos u. a., vgl. c. 5, 1 1 latuin per virgines Pestales — dann
33, 31, 9: transferendum a Phi- nach der Senatssitzung: die funeris
lippo ad se imperium. etc. — paucis —timent., wahrend,
5. modo: er gab nur so weit sei- indem dabei, in Bezug auf prolato u.
nem Plane, fur das Beste des Staa- producto. —
per cotit. ; in der Menge
tes zu sorgen, nach, dass er den umbcr, wie sonst im Theoter. —
Knaben nicht sich selbst iiberliess, orba vgl. 1, 16, 12 . — caritate,
sondern u. s. w. — quinquag. seit Liebe ans Achtung und Ebrfurcht,
263 a. Ch., Polyb. 1, 16. -dUcipli- amore aus Zuneigung. — cura Theil-
naen.derLebensrichtung, s. 1, 18, 4. nahme, Trauer seiner Familie.
— eduet. =
educatum, 1, 39, 6. — 9. brevi, 26, 42, 24: brevi faciam,
haec m. Abscbiuss der Erzahiung, vgl. c. 3, 14; zurSaches.zuc. 3,3; 25,
wie oft beiL., bevor eine neueScene 2. — regni p., fahig die Regierung
beginnL selbst zu fiihren, s. 23, 16, 6; da-

Digitized by Googlf
; , —

12 LIBER XXIV. CAP. 4. 5. A. u. 537.

(M»x

teDtem ;
deponendoque tutelam ipse, quae cum pluribus commu-
nis erat, in se unum omnium vires convertit.
5 Vix quidem ulli bono moderatoque regi facilis erat favor
2 apud Syracusanos succedenti tantae caritati Hieronis: verum
enim vero Hieronymus, velut suis vitiis desiderabilem efficere 5
vellet avum, primo slatim conspectu omuia quam disparia essent
3 ostendit, nam qui per tot annos Hieronem liliumque eius Gelo-
nem nec vestis habitu nec alio ullo insigni dillerentes a ceteris
4 civibus vidissent, ci conspexere purpuram ac diadema ac satelli-
tes armatos, quadrigisque etiam alborum equorum interdum ex 10
5 regia procedentem more Dionysi tyranni, hunc tam superbum
apparatum habitumque convenientes sequebantur contemptus
omnium hominum, superbae aures, contumeliosa dicta, rari

her iuvenem von dem lajahrigen. insigni purpuraque atque alio regio
— depon. ipse, s. 2, 38, 6. depo- — habitu aequaverat ceteris se in spe-
nendoq. entspricht dictitans, s. 2, ciem (Philippus). — conspexere elc.
32,4, vgl.Tac.Ann. 15, 69: wjeft/en* vgl. Polyb. c. 7: rivii Ttor ).oyo-
an dissimulando ib. 2, 81: ad- yoaif.mv —
nolvv riva ntnoCqvTai.
Jlictando — ciens u. a. die Stellung koyov —
TQttyqtdovimt? di rrjv
ist chiastiseb. —
convertit zog, riss
;

(ouorqTK Ttor zoontov xal tijv


an sich; anders §. 4 und 21,3,4: uai^eiftv Tiov TTon^tojv (des Hiero-
zua die Aufmerksamkeit nuf sich. nymus) — (Sare fxTjTS ^dkuQiv —
5. 1 —
2. quidem steigert die Ne- utjr itkXov ytyovivai rv-
gation wie verum enim vero den Ge- Qitvvov ixtivov niXQoTfoov. xaX
gensatz zu der Eiordumung vgl. 29, Ttaig naQuka^ojv «Q/qr, eha
rrji’

8, 7 ita superbe habiti fuerant, ut


: oii Tikfiovi tqiuv xal dixa
modicas iniurias —
pati possent, fiunaa; ufrqkku^e rov pior. —
verum enim vero tantum; 31, 30, 3 ac — ac n. 22, 48, — quadr. alb.
4.
r.; 4, 4, 9;
Z. §. 518: Hieron. aber e., 5, 23, 6. — proced.
deutet nur
erst (weit entfernt sich beliebt nia- die Fortbewegung und kann da-
an,
chen zu wollen) legte es darauf an her mit curru, navibus u. a. verbun-
u. s. w. —
facilisXexchl zu erlangen. den werden. Das Subject giebt der
tantae c. 1, 58, 8; 4, 11,2: quo ma- Zusammenhang.
i ori gloriaererum— succedere se cer- —
5 6. apparat, Altes, womit er
nebat. —
velut, 2, 36, 1 desiderabil. . sich umgiebt; habitum seine eigene
„unvergesslich.“
lich yocere wie

^cercgewohn-
s. 2, 60, 3. — pri-
Er.scheinung mit dem Diadem u. s. w.
convenient, statt den allgemeinen
§ 13,
mo co. wie primo adventu so wie er Begriff) etwa mores folgen zu lassen,
sich zum erstenmale ufientlich zeigte, geht L. sogleich auf' die einzeinen
s. 6, 8, 6. —
omnia s. Cic. Verr. 3, Aeusserungen des Uebermuthes
86, 200: Haec quam sint gravia Uber, vgl. c. 3, 7 adfingvntur.
:

credo vos coniectura assequi posse, contemptus, Lucret. 5, 1278: econ-
vgl. 23, 10, 3. tempUbus exit; Z. §. 92. superb.
3 — 4. Gelonem, s. 23, 30. — ve- aur., beim Anhoren (wenn er Au-
purpura im Folg. ent-
stis hab., ist, dienz gab) zeigte er seinen Stolz;
sprechend, die vestis regia, welche, in seinen verletzenden, ehrenriihri-
wie alio zeigt, zu den insignia ge- gen Antwortcn seine Geringschaz-
hort. s. 27, 31, 4: dempto capitis zung, vergi. 34, 5, 13: superbas —

Digitized by Google

:

a. Ch. 215. LIBER XXIV. CAP. 5. 13

non alienis modo sed tutoribus etiam, libidines n6vac, in-


aditus
humana crudelitas, itaque tantus omnis terror invaserat, ut qui- C
dam ex tutoribus aut morte voluntaria aut fuga praeverterent
metum suppliciorum, tres exi--is, quibus solis aditus in domum 7
5 familiarior erat, Andranodorus et Zoippus, generi Hieronis, et
Thraso quidam, de aliis: quidem rebus hau3 magnopere audie- 8
banlur: tendendo autem duo ad Carthaginienses, Thraso ad so- 9
cietatem Romanam, certamine ac studiis inlerdum in se conver-
tebant animum adulescentis’,' oum coniuratio in tyranni caput
10 facta indicatur per Calonem quendam, aequalem Hieronymi efr
iam inde a puero in omnia familiaria iura adsuetum. index unum lo
ex coniuratis Theodotum, a quo ipse appellatus erat, nominare
jiotuit, qui conprensus extemplo traditusque Andranodoro tor-
quendus, de se ipse haud cunctanter fassus conscios celabat.
15 postremo, cum omnibus intolerandis patientiae humanae crucia- il
tibus laceraretur, victum malis se simulans avertit ab consciis in 12
insontes indicium, Thrasonem esse auctorem consilii mentitus,
nec nisi tara potenti duce conlisos rem tantam ausuros fuisse,
addit deinde eos ab latere tyranni, quorum capita vilissima fin-

aures habemus si —
nos rogari ab jeci zu ausur. in ab latere tijr. n.
honestis Jemhiis indignamur. — eos oder ovTtcg s. 21, 62, 5, liegen,
rari ad. Cic. d. imp. Pomp. 14, 41: oder in dem Relativsatz aulgenom-
faciles aditus odeum privatorum . men sein: ab lat. tyr. homines vi-
praerert. met., sie kamen den ge- lissimos, quorum, oder nach Gron.
fiirchteten SlraCen zuvor, entflohen, ab latere t. zu /«sow^esgehbren. Aber
che sie eintruten. alie diese Verbindnngen sind sehr

8 9. tendendo —
duo, s. c. 4, 9 hart; und da das Fehlen von fuisse
ipse. —autem fiihrt aueh bei Cicero bei L. sehr auffullend ist, (in ande-
bisweilen den Gegensatz zu quidem rer Verbindung fehlt es bei Curt.
ein. —certam, a. st. Parteieifer. — 10, 1^ 7: numqunm talia ausuros,
in — adsuet. vgl. Flor. Epit. 2, 32 qui ipsum — credidissent, reversu-
(4, 12), 43: /Irmenios —
in hoc rum) s. 23, 2, 5; die Andeutnng,
unum servitutis genus Pompeius dass er selbst zu den Verschwore-
adsueverat. Quint. 2, 4, 17 in hoc : nen gchore {se ausuros fuisse), und
adsue.scat (puer.). —
famil. iur., 1, das folg. occurrere voraussetzt,
34, 12: notitiam —
in familiaris dass ein V'erbnm des Nennens vor-
amicitiae adduxerat iura. ausgegaugen sei, so ist wol anzu-
10 —
12. ipse, er scibst, nicht nehmen, dass in dem Puteanus eiiie

durch Andere veranlasst oder ge- Zeile ausgelallen sei. ab latere
zwungen, vgl. Tac. Ann. 11, 22: de tyr. eine Bezeichnung der Traban-
se non infitiatus conscios non edidit. ten, s. Val. Max. 3, 3, ext. 5.: sa-
— omnibus, alie erdenklichen, 6, tellitem —
falsa qttasi criminatione
22, 6. —
patient, kum. der Dativ, inquinando fidum lateri eius custo-
weil intolerandis noch ais Genindi- dem eripuit { Thendotus); Cic. nd
vnm betrachtet ist. —
avertit, 2, 5, Q. fr. 1,4, 12: qui quasi ex cohorte
6. — ausuros etc. Weon die Worte praetoris appellari solent; vgl. 23,
vollstiindig warea, miisste das Sub- 8, 2; 6, 10, 8. —
quorum c. vil.

Digitized by GoogI
, —

14 LIBER XXIV. GAP. 5. 6. a. n. 537.

13 genti inter dolores gemitusque occurrere, maxime animo tyranni


Thraso nominatus fecit: itaque extemplo tra-
credibile indicium
ad supplicium, adiectique poenae ceteri iuxta insontes*
ditur
14consciorum nemo, cum diu socius consilii torqueretur, aut latuit
aut fugit: tantum illis in virtute ac fide Theodoti fiduciae fuit, 5
tantumquo ipsi Tbeodoto virium ad arcana occultanda.
6 Ita, quod unum vinculum cum Romanis societatis erat,
Thrasone sublato e medio, extemplo haud dubie ad defectionem
2 res spectabat; legatique ad Hannibalem missi ac remissi ab eo
cum Hannibale nobili adulescente "Hippocrates etEpicydes, nati 10.
Carthagine sed oriundi ab Syracusis exule avo, Poeni ipsi mater-
3 no genere, per hos iuncta societas Hannibali ac Syracusano ty-
4 ranno; nec invito Hannibale apud tyrannum manserunt. Appius
Claudius praetor, cuius Sicilia provincia erat, ubi ea accepit, ex-
templo legatos ad Hieronymum misit, qui cum sese ad reno- 15
vandani societatem quae cum avo fuisset venisse dicerent, per
ludibrium auditi dimissique sunt ab quaerente per iocum Hiero-
5 nymo, quae fortuna eis pugnae ad Cannas fuisset: vix credibilia
enim- legatos Hannibalis narrare, velle quid veri sit scirej ut ex

statt einfacb zu .saf^en qui, wird zu- zu seiner Hinricbtung, bielt


beit, bis
gleich aogedeutet,
:

dass er au.s der er das Biindniss fest. —


spectabat,
Umgebung des Tyrannen die ver- s. 23, 6, 4.
achtetsten, dcrcii HinrichluDg ihm —
2 3. remissi, vgl. Polyb. e. 2:
gleichgiiltig erschienen sei, ais Ver- anovdi^ nilXir uji^nejutlx (Hanni-
scbworene genannt babe, soweit ibm bal) Tovs TiQia^ug, avv di tovtois
der Scbmerz dieses zu bedenken ge- Idvvi^av etc. —ab Syrae, etc. ob- :

stattete. — Jingmti, absolut ge- gleicii in Carth. geboren stammten


braucbt. eatsprLcbt: mentitus. sie doch von Syrae.; das letztere
13— 14. Thraso —
nomin. der wird durcb den Zusatz: exule p.,
Uinstand dass u. s. w. —
poenae, sie niiinlicli von u.s.\^.crklart, welcber

wurden init ihm, wie er bestrali. materno g en. entspricbt. societas,
nemo nicbt nullus stebt so bei dem nacb Polyb. nur: tvtticug 'iroifxog
partitiv. Genit., s. 22, 5, 8: nemo qv (Ifqoivvfiog) xoivoivtiv Kaq-
pugnantium. 2(i, 42,5 :we»/o omnium XqdovCoig Tioi' jiouypuixotv. Han-
u. a.— latuit, hielt sich verborgen. nibali, a biitte bier nicbt stebenkiin-
— tantum, s. praei’. 11 virium
. — nen. Hannibal ist der Feldberr in
bier besonders: Willensstiirke, ob- Italien, s. § 7.
gleicb auch wol an die kurperlicbe —
4 6. renovand., wie gewiibnlich
Kraft bei der Ertragung der Qualen initden Nacbrolgern von Kiinigen,
der Tortur zu denken ist. da diese nur fiir ibre Person Biind-
6. 1. quod, s. Z. § 372. Der uisse eingeben. —
ab quaer. etc.
Kelativsatz ist ais das bedeutendste nicbt einfacb: von dem fragenden,
Moinent vorangestellt, 1,1,3; Cic.
s. sondern: unler, mit der Frage, vgl.
Verr. 8, 18, 47: quod caput est rei 23, 6, 1. —
quid veris., s. 22, 61,
frumentariae, campus Leontinus. — 10: quid veri sit discernere; ib.
erat, iiberbaupt in der Vergangen- 40, 8. Die von Polyb. angefiibrten

''
‘izod Dy Google
k. Ch. 215. LIBER XXIV. CAP. 6. 15

eo, utram spem sequatur, consilium capiat. Romani, cum serio 6


legationes audiri^ coepisset, redituros se ad eum dicentes esse,
monito magis eo quam rogato, ne fidem temere mutaret, prod-
ciscuntui'. Hieronymus legatos Carthaginem misit ad foedus ex 7
5 societate cum Hannibale faciendum, pacto convenit, ut, cura Ro-
manos Sicilia expulissent — id autem brevi fore,
naves atque si

exercitum misissent —
Himera amnis, qui ferme dividit itimlam,
,

Gnis regni Syracusani ac Punici imperii esset, aham deinde in- 8


flatus aidsentationibus eorum qui eum non Hieronis tantum sed
,

10 Pyrrhi etiam regis materni avi iubebant meminisse, legationem


misit, qua aecum censebat SiciliaTsibi omni cedi, Italiae imperium
proprium quaeri Carthaginiensi populo, hanc levitatem ac iacta- 9
tionem animi neque mirabantur in iuvene furioso neque argue-
bant, dummodo averterent eum ab Romanis. Sed omnia in eu 7
15 praecipitia ad exitium fuerunt, nam cum praemissis Hippocrate
atque Epicyde cum binis milibus armatorum ad temptandas ur-
bes, quae praesidiis tenebantur Romanis', '"'et ipse in Leontinos 2

Beschwerden des Hieronymus iiber — ferme er theilt sie ziemlich


div.,
die Riimer sind iibergangen. — spetn, in zwei Halften, s. 23, 17, 10; Po-
welche das eine oder anderc Riind- lyb. of fuihard ntog diya diaiQtl
niss gewahre ; anders Polyb. itiaa- Triv oXrjv 2itxeliuv. Das Object zu
ze —
xiiut vui’ —
Jutffvhc^ai dividit kann hier schwerlich fehien.
zrji' tt{tytivn(0.iv6(jo^i^attVTn TiQog — reg-rti etc., chiastiscb, vgl. 21, 2,
zag ZMV X<(Qyt}(Jon'wv (X/iCiJieg. 7; 1, 13, 4: regnum —
imperium.
— Jidetn, treue freundlichc Gesin- 8. eorum qui etc., nach Polyb.
nung. Hippocrates und Epicydes. — Pyr-
7. Joedus, von Senat und Volk rhi^ Polyb. TiotoTOZ' fjttv dtc( t 6 zrjg
inCarthago seibst soli, gemass den JIv(l()ov 9v^'(cz^og vtov ttreu Nrj-
Bedingungen in dem mit Hannibal Qqidog etc. Zur Sache s. Mommsen
verabredeten Vertrage, ein fiirmli- 1, 272 If. —
qua, durch die er sicli

ehes Biiodniss abgesclilossrn wcr- daliin ausspracb, erkiaren liess.
den; Poljb. nottiadut zug auvO-rj- cedi, s. 2, 5, 1. —
proprium, ihnen
x«g, lif 01 KciQ/ijJovtoug ^orjOetv ais Eigenthumgeborend. Carthag. —
.:td jtzCixtcTg xai rccvrixaig dvrze- »., s. 2, 32, 9. — levit. Leichtsinn,
ittai. L. unterscbeidel bier J'oedus IJiibestiindigkeit; Polyb. ri;j' oXqv
und societas, obgleich er 21, 2; 18; uxznuazaalav xzd fxuvtav.
19 den \'ertrag mit Hasdrnbal Joe- 7. — 3. Sed, die weitausseben-
1

dus nennt, s. 23, 34, 1 ; pactum ist den Pliine kamen niebt zur Ausfiib-
daPur der allgemeiiie Ausdruck, s. rung. — omnia in eo etc., Alles an
9, 11,8. —ej‘pulissent beidc Bun- ibm, scin ganzcs Verfabren und Ge-
desgenossen; die Cartba- scbick eilte, driingte dem Untergan-
ger. —Himera, bier der siidliehc, ge zu. —
praesid., es scheinenStadte
im Osten von Agrigeiit, miindende, im roiniscben Gebiete zn sein,
vom iVebrodesgebirge kommende scbwerlicb zwiscben Syracus und
Fluss, s. 2.5, 40, 8, j. Fiume salso, Leontini, wnbin Hipp. und Epicyd.
ein anderer, j. Fiume di S. Lionardo niebt gekommeu sind, s. c. 23, 5;
miindet weiter im Westen niirdlicb. daber ist praemissis: vorber abge-

?1
16 LIBER XXIV. CAP. 7. n. H. 537.

cum celero oniui exercitu — erant autem ad xv milia peditum '

3 equitiimque —
profectus erat, liberas fertts^coniuratii et om- —
nes forte militabant —
imminentes viae angustae, qua descen-
4 dere ad forum rex solebat, sumserunt. ibi cum striVcti armatique
ceteri transitum expectantes starent, uni ex eis ‘Dinomeni fuit 5 —
nomen —
quia custos corporis erat, partes datae sunt, ut, cum
adpropinquaret ianuae rex, per causam aliquam in angustiis sus-
5 tineret ab tergo agmen, ita ut convenerat factum est. tamquam
laxaret alatum pedem ab stricto nodo, moratus turbam Dinome-
nes tantum intervalli fecit, ut, cum in praetereuntem sine armatis 10
regem impetus fieret, confoderetur aliquot prius vulneribus quam
6 succurri posset, clamore et tumultu audito in DTn^omenem lam
haud dubie obstantem tela coniciuntur, inter quOe tamen duobus
7 acceptis vulneribus evasit, fuga satellitum, ut iacentem videre
regem, facta est. interfectores pars in forum in multitudinem 15

schickt,und auf den darin liegenden milit. nicht allein anzudcutcn, dass
BegrifT der Enlfernung bezicht sidi ibre Anwesenhcit, v\eil sie in dem
etipse. —
in Leontinox, ndrdiich von Urere des Hieronymus
dienten,
Syrarus ; die Praep., wcii an die Ein- knnnte, sondernauch,
iiirht aulfalleii
wohncr pedadit wird; vgl. o. 29, 0; dass sie ais Snidaten freie Wobnung
2\ .,2 in Leontinis 23,3; dagegenc.
\ in Ansprueli nehmen durften ; sonst
30, 8 : Leontinox ire/i^als .Stadtname, erhalten die Gesandten in Rom libe-
vgl. Cic. Verr. 2, 2, 6(i, 16((; Leon- rae aedes. —
viae a., die Localitiit
tinis —
statua deiecta est. pro- — wird \ on Polyb. 7, 0 genauer be-
fectus erat, bei blossen Zeitbestim- seliricben. —
sumpser., sie nalimen
miingen Hndet sirb narh cum auch es in Besrhlag.
der liidicativ des Imperf. niid Plus- 4. uni —
datae s. ist der llaupt-
qprf. bisweilen; hier umfa.sst das satz zu beiden Siitzcn init cum und
letzlere zugleich den auf das profi- wol in die Mitte gestellt uiu diese
cisci folgenden Znstand: und sich nuseiimnder zu halten: partes datae
dort aufhielt, § 3: solebat, da nur sunt, ut cum —
starent, (tum) cum
durcb diesen das Unlernehmen der — adpropinquaret, sustineret. —
Verschworenen moglich wurde, vgl. ianuae, nntiirlich der liberae aedes,
2, 32, 9; 27, 44, 1: Romae haud vor welehen die Verschworenen
minus terroris —
erat quasn fuerat stehen: erpect. starent. — ab ter-
biennio ante cum castra Punica
,
go attributiv zu agmen.
obiecta Romanis moenibus fuerant; 5— 7. elat p. etc., die Schuhe, so-
28, 2, 1 ;
Cie. de iinp. Poinp. 7, 18: wohl die soleae ais die calcei und
tum cum amiseramus; Fam. 3, 7, crepidae, s. 29, 19. wurden mitRie-
5: cttm ea consecutus nondum _men am Fusse befestigt; einen zu
eram, —
tasnen nunquam sum. ad- fest gezogenenKnoten (stricto tiodo)

miratus; Curt. 9, 40, 12: cum de- will er lockerer inachen. confod.
fecerant; ib. 3, 2.5, 8 n. a. libe- — vuln., Hiebe, Stiche, anders im Folg.
ras aedes, ein sonst unbewohntes, — inter quae, s. 1,53,7. — tamen,

leerstehendes lians, das ganz zu 2, 29, 4. —
duobus nur zwei.
ihrer VerPiigung stand, vgl. 25, 10,‘ fuga 1, 48,4.
sat.; vgl. pars — —
9: vacuas —
aedes. Doch seheint pars, partitive Apposition zu inter
die Stellung der Parenthese: et — f. —in multit. unter die versam-
; ;

tu Ch. 215. LIBER XXIV. GAP. 7. 17

laetam libertate, pars Syracusas pergunt ad praeoccupanda An-


dranodori regiorumque aliorum consilia, incerto rerum statu 8
Ap. Claudius bellum orieni^ ex propinquo cum cerneret, senatum
litteris certiorem fecit Siciliam Carthaginiensi populo et Hanni- 9

5 bali conciliari ,
ipse adversus Syracusana consilia ad provincia)^
regnique flnes om^
convertit praesidia.
Exitu anni eius Q. Fabius ex auctoritate senatus Puteolos, lo
per bellum coeptum frequentari emporium, communit, praesi-
diumque inposuit. inde Romam comitiorum causa veniens in ii
10 eum quem primum diem comitialem habuit comitia edixit, atque
ex itinere praeter urbem in campum descendit, eo die cum sors 12

melte Menge, in ihre Mitte, vgl. 3, seibst nicbt beriibrt, vgl. 21, 47,
36, 5. 7. — quem pr. d. comit. die Co-
8 —
9. ex propinq. gebiirt zu- mitien scbeinen sehr spiit gebalten
nachst zu oriens, kann aber aucb zu worden zu sein, denn die Cojisuln
cerneret gezogen werden. Car- — treten sogleicb das Amt an. c. 9, 7
thag. pop., s. c. 6, 8 —
ad prov. r., daher biilt er sie obne die wahr-
unsichure Verandvrung der band- scbeinlicb scbon damais gewobnli-
schr. Lesart provinciam r., es ist cbe Ankiindigung ein trinundinum
derTheiI der losel, der nacb dem 12. s. 3, 35, 1 ; Becker 2, 2, 94.
vorber,
Frieden des Catulus den Rumem Ueber die Construet. 21, 29, 6. —
unterveorfen ist, 8. c. 44, 4; 27, 8, ea; ttiR., unmittelbar von der Reise
17; an der Grenze desselben zieht aus, vgl. 22, 61, 8. —
praeter urb.,
Claudius sein bisher in den Stiidten wie er, wabrscbeinlich auf der via
zerstreutes Heer zusammen. Appia, aus seinem VVinterlager 23,
7. 10 —
9, 7 Betestigung von Pu-
48, kommend den campus Martius,
also von Westen her, erreiebt babe,
teoli; WahI
der Consulo.
exitu a. e. vgl. 23, 48; 4.
10. — ist nicht zu ermitteln. Ueber die

ex sen. auct. bier eiofacb Senats- Saebe s. c. 9, 2.


,

bescbluss, s. 4, 57, 5. —
Puteolos sors etc., die erste Stelle,
etc., es stand dort das alte Dicaear- welcbe bestimmt, s. 22, 26, 2, be-

cbia, welches im Laufe des Kriegs w'eist, dass die Reform der Ver-
verlassen gewesen sein mdsste, fassnng, s. Momnisen 1, 602, die L.
wenn Jrequent. coept. genau zu wabrscbeinlich in der zweiten De-
nebmeo, uod nicht so zu vcrsteben cade beriibrt batte, bereits einge-
ist, dass sicb die Bevolkerung ver- treten ist, s. 10, 22, 1. Nacb die-
mebrt babe and desbalb die Stadt ser waren die Centurien Unterab-
befestigt worden sei, vgl. 21, 57, lU. theilungen der Tribus geworden, s.
— commun., erst spiiter wird es 1, 4.3, 12, und aus den Centurien der
Seecolonie s. 32, 29; 34, 45. ersten Klasse (entweder allen oder
11. comitior, c., Fabius, obgleich nur den cent. inniorum, die immer
consul suffectus, faait die Comitien, in diesem Falle erwahnt wurden s.
8. 3, 2U; 41, 18; dass er vom Se- 26, 22; 27, 6), wurde die centuria
nate bemfen, oder durch das Loos praerogativa durch das Loos ge-
dazu bestimmt worden sei, ist iiber- wahlt, wahrend friiberdie centuriae
gangen. —
Hornam v. auf dem Wege eqnitum die praerogativae waren,
nacb der Stadt, obgleich er diese 8. Marq. 2, 3, 11 ff. 27; 34. —
T!i. Li». V. 2

Digitized by Google
18 LIBER XXJV. CAP. 7. 8. a. a. 5S7.

,.*L ;

praerogativae Aniensi iuniorum exisset, eaque T.Otacilium N. Ae-


milium Regillum consules diceret, tum Q. Fabius silentio facto
8 tali oratione est usus. „Si aut pacem in Italia aut-«d»’ bellum
eumque hostem haberemus, in quo neglegentiae lakior locus es-
set, qui vestris studiis, quae in campum ad mandandos quibus 5
velitis honores adfertis, moram ullam offerret, is mihi parum
2 meminisse videretur vestrae libertatis sed cum in hoc bello , in :

hoc hoste numquam ab ullo duce sine ingenti nostra clade erra-
tum sit, eadem vos cura, qua io aciem armati descenditis, inire
suflragium ad creandos consules decet, et sibi sic quemque di- 10
3 cere „ Hannibali imperatori parem consulem nomino hoc anno
ad Capuam Vibellio Taureae Campano summo equiti provocanti
4 summus Romanus eqiies Asellus Claudius est oppositus, adver-
sus Gallum quondam provocantem
in ponte Anienis T. Manlium
5 fidentem et animo et viribus misere maiores nostri, ob eandem 15
causam haud multis annis post fuisse non negaverim, cm’M.Va-

^niensi, fiir dieselbe. j4niensi.i ist dem es hier absichtlicb entgegenge-


der Aame der Tribus, s. 10, ‘J, 14, stellt ist. —
vestrae ist nicht sicber,
welcber die centuria angebort, voll- viell. ist nur libertatis zu lesen, s.
standig also ware centuria iuniorum , 36, 5 memorem libertatis vocem
:

Aniensis tribus; dass es immer eine . a. es ist hier das Recht der freien
Centurie der ersten Klasse war, ^Valll, 6, 40, 7 potestatem liberam
wird ais bekannt vorausgesetzt. — sujfrapii.
:

exisset, aus der cista nder urna, aus 2 — Die gewiihlten Consnln
8.
der die Lose gezogen werden, s. 21, niiissen dem
Gegner gewaclisen
42, 3. — Otacil. s. 23, 41. — Ae- sein, zunachst wegen der Grosse
tnil. vicllcicht der 22, 9, 1 1 en» itbn- der Gefahr; der ersle Satz bildet
te; s. 27, 33, 8. —
diceret', die zuglcich den Gegensatz zum vor-
praerogativa stiminte allein vor den bergebenden.
iibrigen Ccnturieu und, wenn die 2. in h. h., an, bei. —
armati
von ibr gewiihltcn ausgcrureii (re- vgl. § 18; dicser Zusatz deutet an,
nwitiali) >vuren, dic iibrigcn nacb dass L. das Volk in den Comitien
Klassen auf eitimal, s. 10, 9, 10; unbewaffnet denkt, s. 21, 20, 1. —
Marq. 2, 3, 1 10. — silentio elc., ad creand. c. hiingt von dem Bcgriffe
abnliche Cnterbrecbungen der Ab- inire suffr. ab. —
nomino ich habe
stimmuDg s. 10, 13; 15; 20, 22; zu vvuhlen. •

27, 0. 3 — (i. Was in untergeordneten


8. Entscbuldigung seines Ver- Verhiiltnissen geschieht, muss jetrt
fabrens. —id »ird durch hoc § 6 noch hoherem Masse beobachtet
in
erfordert, —
laxior /., weilerer wcrdcn. l ibellio, 23, 40f. est —
Spielraum, s. 10, 5, 0: laxius spa- opp., er bat es selbst gethan, aber,
tium; Senec. Clcin. 1, 5: magnani- ebeoso wie Manlius 7, 10, nur mit
mitas in bona fortuna laxiorem lo- Erlaubuiss des Fcldherrn. ob —
cum habet. —
studiis Theilnabme, eand c., wcil Valerius nicht weniger
Neigung fiir den cincn oder amieren ais die bciden schon genannteu
der Candidaten. —
offerre enlge- Mutb und Stiirke genug besass, vgl.
genbringen, starkcr ais ajjerre, 7, 20.

fuisse —
cur, Z. §. 502.

Digitized by Google
a. Cb. 215. LIBER XXIV. CAP. 8. 19

lerio non diflideretur adversus similiter provocantem arma ca-


pienti Gallum ad certamen, quem ad modum pedites equitesque 6
optamus ut validiores, si minus, ut pares hosti habeamus, ita
duci hostium parem imperatorem quaeramus, cum, qui est sum- 7
5 mus in civitate dux, eum legerimus, tamen repente lectus, in an-
num creatus adversus veterem ac peqjetuum imperatorem com-
parabitur, nullis neque temporis ne<^ iuris inclusum angustiis,
quo minus ita omnia gerat administretqiic, ut tempora postula-
bunt belli: nobis autem in apparatu ipso ac tantum inchoantibus 8
10 res annus circumagitur, quoniam , quales viros creare vos con- g
sules deceat, satis est dictum ,' rlstat ut pauca de eis, in quos
praerogativae favor inclinavit, dicam.' M. Aemilius Regillus flamen lo
est Quirinalis, quem neque mittere a sacris neque retinere pos-

— ad certam, kann sowobl auf pro- was jetzt olit geschah, ist iibergan-
vocantem ais auf capienti bezogcn gen. — adversus — comparab., eine
werden, durch die Zwisebcnstellung ungew ohniiclie Verbindung statt des
von Gallum s. praef. 5', scheint
, Dativ. oder cum', aber adversus deu-
jedoch die V’erbioduag provocant. tet zugleichdieEntgegenstellung an,
Gallum ad certamen nabergelegt zu s, 7, 32, 8; 21, 39, 8: einein ge- —
werden, s. ‘J, 41, 10; ad famam in- geniiber, gegen ihn ais ein Gleidier
tentus /loxtium, 21,32,5: campestri aufgestellt. Ueber das von den Gla-
itinere ad Alpes cum bona pace diatorkiimpfea entlehnte comparare
incolentium ea loca Gallorum per- s. 10, 15, 12; 30, 28, 8: Scipio et
venit; 25, 7, 7 ; 20, 39, 6 ; zugicich Hannibal velut ad supremum com-
wird durebdie Stellungariruicapienli parati duces. Ueber den Gedanken
geboben, s. Naegeisbach Stil.S.470. 9, 18, 13ff. —
veterem steht re-
— pedites eq. diese iiberhaupt; wie pente; perpetuum, oft von langer
sie sein sollen, ist im Vorliergeb. Verw’altung e i n e s Amtes gcbraucht
an den einzeinen Beisplelen gezeigt, in annum gegeniiber; die Strategen
und diese desbalb aDgefubrt. pa- — der Carthager wurden oll lange in
res vieU. pares certe, da die Hdschr. ihrem Amte gelassen, wie Hamilcar,
pareste bat. Hasdrubal, Hannibal, Mommsen 1,
7 — 8. Selbst wcnn die gewiihlten 320 f. —
gerat er selbst; admini-
Hannibal gewacbsen sind, haben sie stret durch Andere. —
appar. ipso,
mit vielen Scbwierigkeiten zu kiiin- schon allein u. s. w., die Aushcbung
pfen. —summus d., er meint sich des Heeres, Fdhrung auf den Kriegs-
selbst, wie § 17, wiibrend er sich scbauplatz u. s. w. tantum hiteh-
§ 8: nobis ais einen aus der Zahl stens. inchoant, ist wol Dativ.
der Feldherrn bezeicbnet; legeri- 9 — 17. Die gewiihlten sind in
mus sind die VVabler, zu denen er keiner Beziehung tauglich. fla- —
nnter anderen Verbaltnissen auch men Quir., s. 1, 20, dass dieser
gehuren wiirde, s. § 18. —
repente, nicht in den Krieg ziehen durfte
ohne das Xiithige vorher anordiieu zeigt 37, 51, ebensowenig der Mar-
zu konnen. —
in ann., nur auf ein tialis, s. Periocha 19, und der Dialis,

Jabr, s. 2. 7, 4. 3, 39, 9, ib. 40, 12; s. 5, 52, 15. ISach 29, 11, 14 vgl.
anders 4, 25, 8. Dass diesem Mau- ib. 38, 0 ist Aemilius flamen Mar-
gel durch Verliingerung des impe- tialis. — neque —
neque aut — —
rium abgeholfen werden kunnte. aut, die gleicben Satze sind neben-
*
2

Digitized by Google
, —

20 LIBER XXIV. CAP. 8. a. n. 5SS.

11 sumus, ut non deum aut deseramus curam. Otacilius soro-


belli

ris meae filiam uxorem atque ex ea liberos habet: ceterum non


ea vestra in me maioresque meos merita sunt, ut non potiorem
12 privatis necessitudinibus rem publicam habeam, quilibet nauta-
rum vectorumque tranquillo mari gubernare potest: ubi saeva 5
orta tempestas est, ac turbato mari rapitur vento navis, tum viro
13 et gubernatore opus est non tranquillo navigamus, sed iam ali-
quot procellis submersi paene sumus: itaque quis ad gubernacula
sedeat, summa cura providendum ac praecavendum vobis est.
in minore te experti, T. Otacili, re sumus: haud sane, cur ad lo
14 maiora tibi lidamus, documenti quicquam dedisti, classem hoc
anno cui tu praefuisti, trium rerum causa paravimus, ut 'Africae
,

oram popularetur, ut tuta nobis Italiae litora essent, ante omnia


ne supplementum cum stipendio commeatuque ab Carthagine
15 Hannibali transportaretur, create consulem T. Otacilium, non 15
dico si omnia haec, sed si aliquid eorum rei publicae praestitit,
sin autem te classem obtinente etiam velut pacato mari quaevis
16 Hannibali tuta atque integra ab domo venerunt, si ora Italiae in-
festior hoc anno quam Africae fuit, quid dicere potes, cur te po-

einaoder gestellt, statt: ti mittimus, itaque den Schlusssatz. tranq., ais


deum; si retinemus, belU curam Substanti V, Ablat. des Umstandes:
deserimus. bei ruhigem Meere und Wetter;
11 — 14. Otac. hat sich nicht so vorher tranq. mari. — gubernacula,
bewiibrt, dass er io so scbwierigen zwei am Hintertheile des Schiffes
Verhaltoissen (§. 12) gewiiblt wer> angebracbte Schanfelruder. — haud
den diirrte. — ex ea tib. weii da- sane, s. 21, 32, 10. — ad maiora,
durcb das Verbaltaiss enger wurde, fiir Wichtigeres, um dieses zu er-

s. Cic. Sest. 3, 6. ea, nicbt so uo- reicben.
bedeutend. — privatis, wabrscbeio- 15— 17. croafe, der Redner wen-
licb ist darnach eio zweites Attribot det sich bier an das Volk um dnrch
aasgefalleo, da der Put. privatiq. die bedingte Anffbrderung das Un-
hat Der Zusammeohaog ist: uoge- passende der Wahl nachdriickiicber
acbtet nieiner Verwaodtscbaft mit zu zeigen, wiibrend das Vorher^eh.
Otacilins darf ich seine Wahl nicbt und Folg. te — tibi — dedisti —
unterstiitzen, weil icb dem Staate potes an Otacilins gerichtet ist. Der
bobere PQicbten scbuidig bin und die Gedankeistumgestellt: horum nihil
Verbiiltiiisse so schwierig siod. — fecit— ergo creari non potest. —
nautar. vect. es bedarf dano nicht non dico (milder non dicam), wenn
eiomal eines eigeotiicben Stener- man etwas Wichtigeres, einen stSr-
mannes, jeder Matrose oder Mit- Iteren Grund, nicht anfnhren, ne di-
schiffiende kann den Dienst verse- cam, wenn man nicbt verletzen will.
hen. — viro s. 1, 41, 3: der ein Uebrigens stellt der Redner die
tiichtiger Mann and (in Rezng auf Sache zu grell dar. si aU. Z.§708.
dos gebranchte Bild) zugleich ein etiam die Zufubr kam nicht allein
tiichtiger Steaennaon ist —non an, sondern so ungestbrt, ais ob
tranq. etc. enthait den Untersatz; —
n. s. w. quaevis, s. 23, 41, 10 ff.

<le
, ,

•. Ch. 814. LIBER XXIV. CAP. 8. 9. 21

tissiinum ducem Hanoibaii hosti opponant? consul esses, di- 17


si
ctatorem dicendum exemplo maionun nostfiun censeremus, nec
tu id indignari posses, aliquem in civitate Romana meliorem bello
haberi quam te. magis nullius interest quam tua, T. Otacili, non
5 imponi cervicibus tuis onus, sub quo concidas, ego magnopere 18
suadeo, eodem animo quo, si stantibus vobis in aciom- armatis
repente deligendi duo imperatores essent, quorum ductu atque
auspicio dimicaretis, hodie quoque consuleis creetis, quibus sa-
cramentu liberi \%stri dicant, ad quorum edictum conveniant, sub 19
10 quorum tutela atque cura militent, l^ous Trasumennus et Ganna^ 20
tristia ad recordationem exemplar wd- ad praecavenda» similei
clade» documento sunt, praeco, "liniensem iuniorum in suffra-
gium revocalti iXlum T. Otacilius ferociter eum continuare con- 9
sulatum velle vociferaretur atque obstreperet, lictores ad eum
15 accedere consul iussit, et quia in urbem- non inierat protinus in 2

passiv. — Hamtib. einem der Faboeneid, 2, 24, 7 ib. 45,


s.
F. wie H. ist. — oppon. ist nicht 14. — 22, 38. vestri
erfict etc.
;


Mehreres aus^rnl-
gicher, viell. ist vobis, weii er sich ais Magistrat den
len; etwa oppugnandum opponere Biirgern und Soldaten gegeniiber
debeant oder opp. exponamus. — stellt, vgl. § 7. —
liberi, er denkt
exempto m. gebdrt zu dicendum. — sich die meisten der Versamnielten
' nostrum s. 1 43, 1 1 primum. — ais seniores die iuniores scbon im
,

emseremus, es ist wol ao den Senat


:

Kriege ad quor. ed. 22, 38, 2. —


zu denken, oder iiberbaapt die, tutela, der Feldherr ist gleichsam
wciche einen solcben Beschluss fas- der tutor und Vater (cura) der ihm
sen kdnnen. —
id indig., s. 1, 35, Untergebenen. —
tristia vgl. Tac.
3. — aliquem s. § 7. cervicib.,— H. 1, 50: Pharsaliam PhiUppos —
22, 51, 7; Z. §. 94. nota publicarum cladium nomina;
1 8— 20. Schluss, der anf § 2 zu- Liv. 26, 41, 11: Trebia Trasumen-^
rhck^bt. — ego, s. magn.
21, 3, 6. nus Cannae quid aliud sunt, quam
suadeo, s. 33. 35, 5: magnopere ei monumenta occisorum exercituum.
suasit; viell. ist Quirites hinznzo- — clades ist unsieher, da die Hss.
rdgen, da der Put. suadeoque bat, s. utiles baben, viell. similes utique
3, 19, 12; 5, 54, 3; 6, 14, 10. n. a. clades. —praeco dieser rief anf Be-
— quo n. deligeretis imperat., vyl. fehl des Magistra ts das Volk zur
380 —
Lysias c. Alcib. II § 12: iifiag di Abstimmung, s. Becker 2, 2,
Tqv avTrjV revoca 26, 22, 4; 45, 39, 10: re-
s.

r«f Tqy ore vocate — tribuni ad su^agimn


^ea9e rtQog tovs noiffiiovs dta- tribus; Marq. 2, 3, 34. Die Rede
xirdwfvdv. —
stant, schon in bricht mit dem Befebl ab, um jede
Reib nod Glied dem Feiode gegen- Einwendung abzuscbneiden.
dber stehend, daber repente; in 9. 1 —
2. continuare das Consu-
aciem um den Kampf zn beginnen; lat ohne Unterbrechung noch ein
s. 6, 39, 6. —
sacram. dicant, — Jabr fortruhren, was damnis jedoch
voD den .Ansgebobenen, welcbe nach gestattet war s. zu 22, 35, 3, vgl.
der ibnen vorgesagten Eidesformel 9, 41, 1. Becker 2, 2, 29. lictor
sprecben , sie nacbsprecben und sich — acced. um ihn zu ergreifen und
dadnrcb eidUcb verpQicbteo, es ist zu geisseln, vgl. 1, 26, 8; 8, 32, 8

;
VjOOglf
:

22 LIBER XXIV. CAP. 9. a. u. &S8.

campum ex itinere profectus, admonuit cum securibus sibi fasces


3 praeferri, interim praerogativa suffragium init, creatique in ea
consules Q. Fabius Maximus quartum M. Marcellus tertium, eos-
4 dem consules ceterae centuriae sine variatione ulla dixerunt, et
praetor unus refectus Q. Fulvius Flaccus, no(vi alii^creatC T.Ota- 5
cilius Grassus iterum, Q. Fabius consulis filius, qui tum aedilis
comitiis ])raetorum perfectis
5 curulis erat, P. Cornelius Lentulus,
senatus consultum factum, ut Q. Fulvio extra ordinem urbana
provincia esset, isque potissimum consulibus ad bellum profectis
6 urbi praeesset. aquie magnae eo anno fuerunt, Tiberisque 10

u. a.— in urb., die Prapos., welehe sein. —


L. bei inirK gewiihniicli weglasst, ist 3. interim, wahrend Otacilius
bier des Gegensatzes wegcn binzu- noch widerspricht, hat die praero-
gerdgt, s. 2, 47, 6. Der Satz ([uia — gativa in Folge der Aufforderung c.
profectus giebt nicht den Grund zu 8, 20 sogleich die Abstimmnng wie-
admonuit au , sondern zu securibus der begonnen. —
ereatiq., s. c 7,
— praeferri, in welcbeni die Dro- 12: diceret. —
Fabius, der sich also
hung liegt, da.ss anOtacilius sogleich selbst renuntiirt, was sonst ent-
die Todesstrafe vullzogen werden schieden gemissbilligt wird, s. 3, 35,
kbnne. In denselben ist angedeutet, 8 vgl. 7, 24, 11; Bccker 2, 2, 94 ; 2,
dass Fabius nur desshalb die Beile 3, 95. — Marcellus 23, 31. —ce-
nicht habe aus den fasces nehmen terae, die wie gewohnlich der prae-
lassen, weii er die Stadt, also das rogativa heistimmen. — s. variat.,
pomerium, von dem der campus einstimmig; das Wort kommt sonst
Martius ausgeschlossen war, nicht nicht vor, wohl aber variare, s. 1,
beriihrt habe; die Magistrate also, 43, 11.
dic aus der Stadt auf den campus M. 4. praetor, die VVahl derseihen
zogen, die Beile nicht fiihrten. In erfolgt unmittelhar nach der der
der Stadt ruhte bekanntlich dasjm- Consuin, in einer Wahlversamm-
perium militare, nnd die Beile durf- 5.
lung, s. 22, 35. —Fulvius, s. 23,
ten nicht gebraucht werden, warum 30, 18. — alii, die anderen. —ae-
aber nur die, welehe nicht aus der- dilis der Uebergang aus der Aedili-
selben, sondern von anderen Orten tat in die Pratur kommt mehrfach
her auf das Marsfeld gelangten, die vor, s. Bccker 2, 2, 18. — senatus
Beile 4Milrt hahen durften ist nicht c. etc. gewohnlich gcschah es durch
aufgeklart s. Becker 2, 2, 49 ; 65.
, das Loos oder durch Uebereinkunfl,
Dass Fabius die Stadt nicht betre- (comparatio) s. c. 10, 2. vgl. 26, 29,
ten habe, nm nicht das imperium mi- 8; jetzt wird Fulvius, ais gewese-
litare zu verlieren, liegt nicht in ner Consul und Censor, der so eben
den VVorten, denn er hatte dasselbe die Pratur bekleidet hat, durch den
sogleich mit dem Austritt aus der- Senatsbeschluss bevorzugt. — ur-
selbcn wieder erlangt ohne eine bana prov. wie 25, 3, 2: praetores
neue lex curiata; es kann auch nur sortiti provincias — SuUa urbanam
der Eile wegen, da er wohi heab- et peregrinam; 35, 21, 1 u. a., vgl.
sichtigte, sogleich in das Winterla- 22, 35, 5 urbata sors.
: — potissim.
ger zuriickzukehren was jedoch
, = prae ceteris. —urbi pr., ais
nach seiner VVahl verschoben wird, Stellvertreter der Consuin, s. Be-
s. c. 12, 5, und, um im Senate nicht eker2, 2, 187; ib. 2, 3, 167.
aufgehalten zu werden, geschehen aquae m, der Plural, die Menge

Digitized by Google
;

a. Ch. 2U. LIBER XXIV. CAP. 9. 10. 23

agros inundavit cum magna strage tectorum hominum pecorum-


que pemii^e.
Quinto anno secundi Punici belli Q. Fabius Maximus quar- 7
tum M. Gaudius Marcellus tertium consulatum ineuntes plus so-
5 lito converterant in se civitatis animos: multis enim annis
consulum par non fuerat, referebant senes sic Maximum F^ullum 8
cum P. Decio ad bellum Gallicum, sic postea Papirium Carvilium-
que adversus Samnites firuttiosque et Lucanum cum Tarentino
populum consules declaratos, absens Marcellus consul creatus, 9
10 cum ad exercitum esset; praesenti Fabio atque ipso comitia ha-
bente consulatus continuatus, tempus ac necessitas belli ac dis- 10
crimen summae rerum faciebant, ne quis aut in exemplum exqui-
reret aut suspectum cupiditatis impertf consulem haberet: qum'^^!!
laudabant potius magnitudinem animi, quod cum summo impe-
15 ratore esse opus rei publicae sciret, seque tum haud dubie esse,
9.
minoris invidiam «jam,- si qua ex re orleretur, quam utilitatem rei
publicae fecisset.
Quo die magistratum inierunt consules ,
senatus in Capito- 10
lio est habitus, decretuinque omnium primum, ut consules sor- 2

grosses Wasser, bezeicbneod, findet Existenz des Staates aufdem Spiele


sich oh so gebraucht. —
bis eo a. Z. stand. — facieb. ne, liessen es nicht
§. 479. —
strage elc. Asyndeton dazu komraen, dass n. s. w. —m
und Cbiasmus veranschaulichen die exempl. erq., wenn die Lesart rich-
Verheerung. —
Das 34, 1 erwahnte ist: untersuchen, ob das exem-
tig 11.
Gesetz hat L. hier iibergangen. plum , welches bei den IVomern viet
7 — 10. Amtsantritt der Con- galt, ein niitzliches sei, so dass sich
Andere darauf berulen konnten.
sulo, Vertheilung der Provinzen.
7 —Quinto, vgl. 23, 30, 18.
^S.
— Doch findet sich exquirere mit in
aliquid schwerlich sonst, und es ist
convert. in se, s. c. 4, 9. —
rqfereh.
viell. in exemp. inquirere zu lesen,
sen., Fabius Rullianus, s. 8, 29,
in anderem Sinue sagt Cic. Verr. 4,
9, war mit Decius aum zweiten
male zusainmcn 295. a. Chr., s. 10,
5, 10: exquirere ad. —
ciipiditat.,
den Genitiv bei suspectus braucht
24, also 81 Jahre vorher, Papirios L. sonst nicht, aber Curtius 8, 20,
luit Carvilius
a. Ch.
zum zweiten
Consul gewesen.
inale-272
1 ; und Taeit. Ann. 3 , 29 ; 60.

tum geradejetztindergefahr-
Becker 2, 2, 47.
9. absens, ad — — minoris,
vollen Zeit. 13, 7
s. 2,
ex^ s. c. 10, 3, zu 3, 18, 5. ipso — haud magni. — ex re, n. der, um die
c. hab., der Abi. abs. soli den Um- es sich handelt: darans; res wird
stand besooders hervorheben, s. 1, wie locus tempus bisweilen ohne is
28, 10. —
tempus etc., Eotscbuldi- gebrancht, s. 4, 4, 1 1 ; 1 0, 8, 1 1 in re :

gung des ungewiihnlichen Yerfah- gewiihnlich mit demselben.


reos, s. § 3. 10. 1-2. in Capit., in dem Tem-
10. tempus die bcdenklichen pel des Juppiter, s. 23, 31, 1. —
Zeitverhiiltnisseiiberbaupt wird ,
omn. prim., sonst sind die res divi-
durch das Folg. naher bestimmt, die nae das Erste, was verhandelt wird,
drangende Kriegsgefabr, in der die 8. 21, 63, 7; daher erwartet man

Digitized by Googie

24 LIBER XXIV. CAP, 10, a. u. 538.

tiraitur conpararentve inter se, uter censoribus creandis comitia


3 haberet, priusquam ad exercitum proficisceretur, prorogatum
deinde imperium omnibus qui ad exercitui erant, iussique in
provinciis manere, Ti. Gracchus Luceriae, ubi cum volonum ex-
ercitu erat, G. Terentius Varro in agro Piceno, M’. Pomponius in 5
4 Gallico, et praetores prioris anni pro praetore Q. Mucius obtine-
ret Sardiniam, M. Valerius ad Brundisium orae maritimae inten-
tus adversus omnes motus Philippi Macedonum regis praeesset;
5 P. Cornelio Lentulo praetori Sicilia decreta provincia, T. Otacilio
classis eadem, quam adversus Carthaginienses priore anno ha- 10
buisset.
6 Prodigia eo anno multa nuntiata sunt, quae quo magis cre-
*
debant simplices ac religiosi homines, eo plura nuntiabantur:
Lanuvii in aede intus Sospitae lunonis corvos nidum fecisse;
7 in Apulia palmam viridem arsisse; Mantuae stagnum eflusum 15
Mincio amni cruentum visum; et Calibus creta et Romae- in foro

vor dem § 1 —
5 besprochenen was angeschlossen , s. c. 20, 3; 25, 19,
mit c.11 io enger Vergindung slebL
,

6. —pro praet. gehort nicbt allein


die VerhandluDg Uber die erst § o zu Mucius — obtineret, sondem
folgendeo prodigia. — torUr. conp. auch zu Laevinus praeesset. Ueber
8. 9,5; 8, 20, 3. Becker 2, 2, 122 ff. Mucius 23, 40 ; £<ieri>{. 23,38. ad-
— cernor., welche in Centnriatco- vers. um ihnen sogleich entgegen
mitien, nnter dem Vorsitze eines zu treten. — class. ead. 23, 41. Die
der Consuto , wahrscheiolich bald Bestimniung des Prdtor Fabins er-
nacb dem Amtsantritte derselben folgt erst c. 1 1 , 2 die der Consulo
;

gewiihlt werdeo. 12, 5.


3. prorog., durcb den Senat, s. 8, 6 —7. simplices etc., s. Einl. S.
23, 12. — iiutiq. — manere — 18 f. — intus um zu bezeichnen,
obtineret, s. 3, 27, 3; 38, 35, 9: dass das Nest gerade innerbalb des
conparare inter te iutsi et — Terapels, wol in der Cellc, s. 21,
ut — imperarent; 40, 30, 4: suc- 62, 4, war, s. Plaut. Rud. 3, 3, 26:
cedere iussum —
pugna abstineret in fano intus V
eneris; Cic. Fin. 3,
n. a., vgl. 26, 10, 2. —
omnibus, es 18: quae sunt intus in corpore.
fehien jedoch iin Folg. die Scipio- —
5,
Sospit. s. 8, 14, 2. —ylpuUa
nen in Spaoien uud Appias Claudius ohne nabere Bezeichnung wie §. 9;
in Sicilien. —Luceriae, s. 23, 48, 3. 22,36, 7. u. a. Ob dasvon hier, und
— volon., 23, 32, 1. —
Farro, das die aus Mantua, Hadria, Cales, Prae-
dritte Jahr bereits, s. 23, 23. Pi- — neste, Spoletium, aus dem Gebiete
ceno, wol um die dort ansiissigen der Marrucinergemeldeten Wnnder
romischen Biirger zu schiitzen, s. wirklich auf romischem Gebiete er-
23, 32, 19; ib. 14, 3. — Gallico, die folgt seien s. 21, 62, 5; oder § 13
Absendung des Pomponius dabin, haec. etc. nicht genau auf alie be-
welche nach 23, 25, 5 nicht zu er- zogen ist, liisst sich nicht erkennen.

*
warten war, hat L. iibergangen, vgl. — qffus. Mine., ein Sumpf, der sich
c. 17, 2; Einl. S. 28. durch das aus dem M. ansgetretene
geborende
4. praetores, das dazu Wasser gebildet hatte. — foro bov.
Pradicat hat sich an die Einzelneu 10, 23, 2.

Digitized by Google
;

•. Ch. 814. LIBER XXIV. CAP. 10. 25

bevario saDguiaef'^pluvisse; et in vico fontem sub terram 8


tanta vi^ quaru m
fluxisse, ut serias doliaque, quae in eo loco
erant, provoluta velut impetus torrentis tulerit; tacta de caelo 9
atrium publicum in Capitolio, aedem in campo Vulcani, nucem
5 in Sabinis, publicamque viam murum a^' portam ^biis. iam alia lo
vulgata miracula erant: hastam Martis Praeneste sua sponte pro-
motam; bovem in Sicilia locutum; infantem in utero matris in
Marrucinis „io triumphe" clamasse; ex muliere Spoleti virum
factum ; Hadriae aram in caelo speciesque hominum circum eam
10 cum candida veste visas esse, quin Romae quoque in ipsa urbe ii
secundum apum examen in foro visum adflrmantes quidam le-

%
8. V. Intteio ist sonst nicht be- warEigenthum des Staates vgl. 1,7,
kannt; Instei werden fragin. lib. 91 1 : moenia.
Tac. Aon. 13, 39, auch auf loscfarif- iam fuhrt nor eine neue Reihe
10.
ten erwahnt, und die vici, Quartiere von prodig. ein, s. 9, 19, 9; 23, 5,
der Stadt, habcn zum TheiI ihre 15, die erfolgten, ebe iioch die er-
Namen von Familien. —
sub terr. sten gesiihnt waren daher werden ,

das VVasscp der Quelle stromt nn- die in Rom eingetretenen an zwei
tcr der Erde, wo sich die Fiisser in Stellen § 8 u. 11 erwahnt. vul- —
Kellem befanden , s. Becker Gallus gata soli schwerlich andeuten, dass
2. Ausgabe 3, 232. Da jedoch die sie nicht oBentlich gemeldet wurden
ildss. aquam haben, so ist viell. e und vulg. so von nuntiata § 6 ge-
Jonte -- aquam zu lesen. terias — schieden werden, da sich § 13 auf
laoglirheGefasse aus Thon (die doUa beide Classen hezieht. hast. M. —
sind weit nnd nind) zum Aufbewah- 22 , 1 , 8. promot. vorgestreckt. —
ren von VVein, Oel u. s. w. re/. — hov. loe., wie 3, 10; 27, 11 u. a. —
tmpet.J.n. derStrom der Quelle, s. in Sic. 22, 1,8.— io tri., 21, 62, 2.
c. 2, 8; der wie n. s. w. — Praeneste ,
damals nur mit Rom
9. tacta, das Einschlagen des verbiindet, (iiber die Form s. 1,2,
Blitzes, besonders in ausgezeiclinete 3); eben so die Marrucini s. 8, 29,
Gegenstiinde, galt ais prodigium. — 4. —
Spoleti eine latiniscbe Colonie.
atrium p. i. C., wird sonst nicht er- — Hadriae, s. 22 , 9, 5, wenn nicht
iviihnt; verschieden ist das atrium das am Po gelegene gcmeint ist. —
lAbertatii c. 16; das atr. regium species, s. 21, 62, 2.
26, 27 ; das alr. V
ettae. Die atria quin R. elc., da sonst ans
11.
sind von Siiulenballeu oder Gebau- Rom in der Regel die meistcn Pro-
den eingeschlossene Treie Platze digien gemeldet werden , so ist die
(areae). —
VcUani gehbrt zn ae- doppelte Steigerung qttin quoque—
dem; in camp. n. Martio; einen und m
ipsa u. nicht klar ; viell. soli
y
campus olcani gab es nicht, Becker in ipsa den Gegensatz zn laoiculum
1 , o20. —
nucem manche Biiume, andeuten, s. Becker 1, 654 n. 6, und
besonders an bestimmten Platzen, dass in der Stadt am wenigsten
wurden Hir bcilig gehalten, s. 1, 10, Feinde zu erwarten gewesen seien;
6; 3, 25, 8; 27, 11, 2; Vei^. Ecl. doch ist es wahrscheinlicher, dass
1, 17; docb haben a. n. St. die die Stelle, an der sich auch ansser-
Hdss. rocem —
mur. aep. ein mehr- dem ein Glossem findet, nicht ganz
facb erwahntes Prodigium, s. 26, richtig sei. —
secundum, nnmittel-
23 n. a. Beides, Mauer und Thor, bar nacb. — apum ex., s. 21, 46,2.
26 LIBER XXIV. CAP. 10. 11. a. u. 538.

giones se armatas in laniculo videre concitaverunt civitatem ad


arma; cum qui in Ianicul6 essent negarent quemquam ibi prae-
12 ter adsuetos collis eius cultores adparuisse. haec prodigia hostiis
maioribus procurata sunt ex haruspicum responso; et supplica-
tio omnibus deis, quorum pulvinaria Romae eSsent, indicta est. 5
11 Perpetratis quae ad pacem deum pertinebant, de re publica
beUoque gerendo h quantum copiarum et ubi quaeque essent,
2 consules ad senatum rettulerunt, duodeviginti legionibus bellum
geri placuit: binas consules sibi sumere* binis Galliam Siciliam-
que ac Sardiniam obtineri duabus Q. Fabium praetorem Apu- lO
;

3 Uae, duabus volonum Ti. Gracchum circa Luceriam praeesse; sin-


gulas C. Terentio proconsuli ad Picenum et M. Valerio ad classem
4 ciroa Brundisium relinqui duas ui’bi praesidio'essd;' 'iiic ut nu-
merus legionum expleretur, sex novae legiones erant scribendae,
eas primo quoque tempore consules scribere iussbet classem 15
5 parare, ut cum eis navibus, quae pro Calabriae litoribus in sta-
tione essent, cl longarum classis navium eo anno expleretur.
6 dilectu habito et c navibus novis deductis Q. Fabius comitia cen-

— armateu ist nur hlnzagefiigt um tingente derselben, wol den Con-


die scheinbare Gefahr bestimmter suln iiberlassen, vgl. 27, 9; 21, 17,
zu bezeiebiien. — ad arma, s. 3, 15, 2. — Fabium, s. 10, 4. — duabus
6. — cum qui, die Hdss. baben qui — duabus die Legionrn beider Hee-
cum. —adsuetos, an die man sich re werden einzeln, fiir sich gczablt,
gewobnt batte, die man dort zu se-

anders vorher binis. —ad Lucer.,
ben gewobnt war. cultores; da nm zugleich Samnium zu bedrohen,
^

das laniculum nicbt bewobnl war, wahrend Fabius nur Tur Apulien be-
sondern nur ais Burg diente, sind stimnit ist, beide um Hannibal zu
die cultores w'ol nicbt Bewobner, beobachten.
sondern Arbeiter in den Giirten u. 3— 6 . ad Pic., zum Schutze, s.
dgl. 2 1 , 60j 5 ad praesidium
: ad cl. —
fiir den Dienst auf der Flotte, vgl.
11. Anordnungen fiir den Krieg.
22, 57, 8: legio classica. duas —
1 —
2. perpetratis etc. , also in u. p. etc., die legiones urbanae, 22,
einer anderen Sitznng, naebdem die 11, 9. — sex es werden also 12 vor-
c. 10, 13 bescblossenen Siibnnngen ausgcsetzt; zwei Jahre vorher s.
besorgt waren. —
de rep. , s. 21, 5, 22, 36, standen Hannibal 8 Legio-
3 , bier durcb belloque bestimmt. — nen gegeniiber, kleinere Heere in
duodev., das Heer in Spanien ist Sicilien und Sardinien, vgl. 23, 31,
nicbt mitgeziiblt, der dort gefiibr- 3f. pro Cal., vor diesen und ihnen
te Krieg wird fast ais ein ganz zum Sghutze, 23, 38, 7. cent. —
selbstiindiger betraebtet. Aucb die quinq., die ganze Flotte soli aus so
Bundesgenossen, denn die Latiner viel Segeln bestehen, s. § 7, die
wenigstens sind treu geblieben, Flotten in Sicilien und Spanien sind
wenn aucb viele andere Iteipe Trup- nitht beachtet. —
expier., s. 23, 5,
pen stellen moebten , sind iibergan- 5. — comitii k., er hat also schon
gen, die Bestimmung uber die Con- das imperium, wenn aucb nicbt das

Dy v^.OOglf
, ;

a. Cb. 814. LIBER XXIV. CAP. 11. 27

soribus creandis habuit; creati M. AtUius Regulus et P.f^urius


Philtis.
Cum increbresceret rumer bellum in Sicilia esse, T. Otaci- 7
lius eo cum classe proficisci iussus est. cum deessent nautae,
5 consules ex senatus consulto edixerunt, ut, qui L. Aemilio C. Fla-
minio censoribus milibus aeris l ipse aut pater eius census fuis-
set usque ad centum milia, aut cui p^tca, tanta -res- esset facta,
nautam unum cum sex mendum stipendio daret; qui supra cen- 8
tum milia usque ad ccc, tris nautas cum stipendio annuo; qui
10 supra ccc us^ue ad deciens aeris, quinque nautas; qui supra de-
ciens, septl^; senatores octo nautas cum annuo stipendio da-
rent. ex hoc edicto dati nautae armati instructique ab dominis 9

militare, s. 22, 1,5. — 23, nnd den Rittern an, und batten,
21. Furiiu 23, 11. wenn ein gewobnlicbes tributum
7.classe, wol oichl allea 100 ausgescbricben worden ware, nur
Srhiffen. — ex sc., der Senat ais den Satz dieser Classe bezablt: jetzt
ais oberste Finanzbehiirde ordnet werden, da das Verniogen der Biir-
also ohne das Volk zu befragen eiae ger der ersten Classe nocb sebr
neue Steuer an. —
aeris n. assibus. verscbieden war, mebrcre Abtbei-
Im zweiten Jahre des Krieges ist lungen gemacbt, und die Reicberen
zwar der As aaf 1 Unze herabge- bober besteuert, wiibrend die arraen
setzt; dem Census aber, der schon Biirger der 4. und 5. Klasse frei
220 a. Ch. gehalten war, s. 23 , 22, bleiben.
9.
— trec. ad dec. etc. , um-
3 , Ing wol nnch der friibere Miinz- fasstwoldie,welcbe sonst znmRitter-
fuss zu Grunde, s. Marq. 3, 2, 13 f. dicnst verpflicbtet sind. Zu quinque
— qwnquag. — ad cent., die drilte — septem nautas ist aus dem Folg.
nnd zw eite Classe des servianisehen oder Vorbergeb. aucb cttm annuo
Census, der also noeh besteht und stipendio zu nebmen. —
senatores,
zum Tbeil der neuen Besteuerung wenn sicb bieraus aucb kein beson-
zu Grunde gelegt wird. pater — derer Census Tiir die Senatoren (so
eius ist obne Riicksicbt anf qui ge- wcnig ais aus dem V^orbergeb. Ttir
sagt, eius nur auf ipse bezogen, die Ritter) ergiebt, und wol auch
statt aut cuius pater, vgl. 26, 34, auf den Patriotismus gereehnet w'ar,
6: qui eorum aut ipsi aut parentes s. 26, 36, so zeigt doch die Stelle,
eorum essent apud hostem, leicbter dass man die Senatoren in der Re-
ist die Verbindnng Tabui. Heracl. gel Tiir die reichsten hielt, s. 23, 22,
2: diebus triginta, quibus ipse aut 4, oder sie mehr belastete , weil
procurator eius. —
postea etc. , er sie von der Ausbebung zum Kriegs-
batte sich also seibst abzuscbatzen. dienste,s. 22, 49, 16, frei waren.
— sex m. was von dem Sold der nautae im Folg. socii tiavaies,
Soldatengilt, s. 5, 4, 7, ist auch also Matrosen nnd Ruderknechte
von dem der Scbiffsmannscballt an- ebenso wechselt 26, 35, re?niges
zunehmen; de.r Anfiihrer bat ibn nnd socii navales, vgl. 21, 49, 7 ib.
nach 6 Monaten oder einem Jabre 50, 5. —
ab dontin. sie gaben ibre
;

anszuzablen. eigenen oder zu dem Zwecke (w'ie


8. supra cent. alie im Folg. ge- sonst aus der Staatscasse) gekanfte
nannten geborten nacb dem servia- Sclaven , s. 26, 35, 5 ; 34, 6, 1?. —
nlscben Census der ersten Classe armati, mit dem nothigen Gerathe
; — ; ,

28 LIBER XXIV. CAP. 11. 12. a. U.538.

cum XXX dierum coctis cibariis joaves conscenderunt, tum pri-


mum est factum ut classis Romana sociis navalibus privata in-
pensa paratis conpleretur.
12 Hic maior solito adparatus praecipue conterruit Campanos,
2 ne ab obsidione Capuae bellum eius anni Romani inciperent, ita- 5
que legatos ad Hannibalem oratum miserunt, ut Capuam exerci-
tum admoveret: ad eam oppugnandam novos exercitus scribi
Romae, nec ullius urbis defectioni magis infensos eorum animos
3 esse, id quia tam trepide nuntiabant, maturandum Hannibal ra-
tus, ne. praevenirent Romani, profectus Arpis ad Tifata in vete- 10
4 ribus castris super Capuam consedit, inde, Numidis Hispanisque
ad praesidium simul castrorum simul Capuae reUctis, cum cetero
exercitu ad lacum Averni per speciem sacrificandi, re ipsa, ut
5 temptaret Puteolos quoilque ibi praesidium erat, descendit. Ma-
ximus, postquam Hannibalem Arpis profectum et regredi in Cam- 15
paniam adlatum est, nec die nec nocte intermisso itinere ad ex-
6 excitum redit, et Ti. Gracchum ab Luceria Beneventum copias

zum Theil wol auch Wafien verse- u. a. gegen den gewohnlicben Ge-
hen. — cum trig. etc vgl. 21, 49, brauch L's., s. 2, 36, 6. — T\fata,
7. Dass die Privaten auch diesen
,

23, 36, 6. — ad praes., 21, 60, 5. —


Mundvorrath getiefert haben ist ,
locum Arv., s. c. 13, 1; c. 35, 3:
zwar aicbt bestiinml ausgesprocfaen, Pachyni promunturium, vgl. c. 3,
aber aacb 26, 35, 3 aozuaebmen. 4: ein See zwiscben Cumae uud
Iwn pr., was iin ersten puoiscben Puteoli, io einer schaoerlichen Ge-
Kriege gescbah s. Potyb. 1 , 59
,
gend, wo man den Eingang in die
MoinmseD 1, 356, warmehrein Pri- Unterwelt annabm, s. Strab. 5, 5 p.
vatunternebineo. 244 und die Todten zu befragen
12 — 13. Hannibal in Cauipa-
pflegte (vtxviofxavTHov)
236, wie Scipio Sil. It. 13, 417 und
Verg. 6,

nien.
1 — 2. etc. enthalt
das Obiect
jetzt auch wol Hannibal —
Puteol.,
c. 7, 10.
der Furcht, wie 10, 14, 20; anders
memoria — terrebat, 5— 6. Maximus, so werden be-
2, 45, 1 : ne riihmte Miinner bisweilen nur mit
rem committerent —
eo. dqfectiuni, dem Zunamen bezeichnet. Der Na-
s. 9, 31, 3: huic infensus crudeli- me seibst war schon Triiber in der
tati: Curt. 7, 43, 27: Arimari su- Familie, s. 9, 46, 14 a. E. ei —
perbiae it\fensus. — eorum, Z. § regr. enthalt die nahere Bestim-
366. mung, die allein Fabius zn so gros-
3 —4. trepide, s. 7, 11, 1: castris ser Eile bewegen konnte. Ti.—
trepide relictis 27, 27, 11: inpro- GroccA. etc., derConsul verfiigt nach
viae —se in praeceps dederat; ge- seinem Plane iiber die Truppen, ob-
wohnlicb braucbt L. das Adjectivum, gleich die beiden genannten selbstiin-
s. 23, 33, 5. —
Arpis, wenn nicbt ab dige Commandos haben, er faat die
ansgefallen ist, der blosse Abi. wie Absicbt, Hannibal zu nmzingeln
c. 1, 12; 3, 15; 30, 11 Megaris;T6, ; oder ihn zu bindern, sich in Campa-
43, 6 : Carthagine, vgl. 30, 36, 9 ; 26, nien noch fester zu setzen, da nach
23, 5: Anagnia; 25, 28, 1 : Syracusis c. 13, 9 auch Marcellus Imreits ia

Digitized by Google

s. Ch. 914. LIBER XXIV. GAP. 12. 13. 29

admovere, Q. Fabium praetorem — is filius consulis erat — Lu-


ceriam Graccho succedere iubet. in Siciliam eodem tempore duo 7
praetores profecti, P. Cornelius ad exercitum, T.Otacilius qui ma-
ritimae orae reique navali praeesset. et ceteri in suas quisque 8
5 provincias profecti; et quibus prorogatum imperium erat, eas-
dem quas priori anno regiones obtinuerunt.
Ad Hannibalem, cum ad lacum Averni esset, quinque nobi- 13
les iuvenes ab Tarento venerunt, partim ad Trasumennum lacum
partim ad Cannas capti dimissiqiie domos cura eadem comitate,
'
10 qua usus adversus omnes Romanorum socios Poenus fuerat, ei 2
memores beneficiorum eius perpulisse magnam partem se iu-
ventutis Tarentinae referunt, ut Hannibalis amicitiam ac socie-
tatem quam populi Romani mallent, legatosque ab suis missos
rogare Hannibalem, ut exercitum propius Tarentum admoveat.
15 si signa eius, si castraconspecta a Tarento sint, haud ullam in- 3
tercessuram moram quin urbs in~potestatem eins tradatur, in
,

potestate iuniorum plebem^ in manu plebis rem Tarentinam esse.


Hannibal conlaudatos eosloneratosque ingentibus promissis do- 4
mum ad coepta maturanda redire iubet: se in tempore adfutu-
20 rum esse, hac cum spe dimissi Tarentini, ipsum ingens cupido 5
incesserat Tarenti potiundi. urbem esse vide^ cum opulentam
nobiieroque tum maritimam et in Macedoniam jopportune ver-
sam, regemque Philippum hunc portum, si transiret in Italiam,
Brundisium Romani haberent, petiturum, sacro inde perpetrato 6

Campanien stebt. — Luceriam — .unsichere Erganzung einer Lucke, r


tucc., an seioe Stelle nach L. ein- s. § 8; tradendae urbis; 25, 15,
riicken. S: se in potestatem eorum urbem

7 8. duo, die beiden c. 10, 5 be- tradituros esse; 5, 27, 4: Falerios
stimmten; dass auch Appias dort se in meatus Rommtis tradidisse,
bleibt, zeift der Verlauf der Ge- quando eos pueros — in potestatem
schichte, s. c. 39, 12. —
profecti — dederit; uber die Wiederbolnng von
prqfecti, die Wiederholon^ dessel- potestas, s. c. 12, 7. —plebis vgl.
Dea Wortes bei pleichen Tbiiti^kei- 8, 27, 6. — oneratos, s. 10, 14,12;
tea ist bei L. nicht selten s. 2, 4, ,
promissis onerat u. a. so wird oft
,

2; ib. 13, 4. 8, 25, 6; 25, 13, 2 u. mebrdieFiilleaIsdieLastbezeichnet.


a. — regionee locale Bezeicbnung 5. opulentam elc., eine Gradation,
der provinciae. indem Fdr H. imnier bedeatendere
18. 1—2. ab Tar. c. 12, 3; da- and speciellere Momente bervortre-
gegeo ist es § 3 ‘von T. ans’. Tra- ten. maritim.,er batte zwarsebon
gum., s. 22, 7, 5, ib. 58, 2. —
lega- Croton and Locri aber Tarent bat
tas, anch daza gebiirt se, s. Z. § 605. einen besseren Horen, Polyb. 1 0, 1 .—
— propius etc.., wabrschcinlich hat- oppor^. etc. nacb Maced. bin and des-
ten sie Haon. ooch bei Arpi zu fin- halbsebrgiinstifc gc\egen.— Brundis.
den geboffl. etc. auch daza scheint si genommen
3.^. ij«»t,22, 13, 3. — inpot. e. t. werdeo zu kbnnen: fiir den Fall,

Digliizeo oy Vjoogie
, — —

30 LIBER XXIV. CAP. 13. 14. «. u. 5S8.

ad quod venerat, et, dum ibi moratur, pervastato agro Cumano


usque ad Miseni promunturium, Puteolos repente agmen con-
7 vertit ad opprimendum praesidium Romanum, sex milia homi-
numerant, et locus munimento quoque non nalura modo tutus,
triduum ibi moratus Poenus ab omni parte temptato praesidio, 5
deinde ut nihil procedebat, ad populandum agrum Neapolitanum
8 magis ira quam potiundae urbis spe processit, adventu eius in
10
propincum agrum mota Nolana est plebs, iam diu aversa ab Ro-
manis et infesta senatui suo. itaque legati ad arcessendum Han-
nibalem cum haud dubio promisso tradendae urbis venerunt. 10
9 praevenit inceptum eorum Marcellus consul a primoribus acci-
tus. die uno Suessidam a Calibus, cum Vulturnus amnis trai-
cientem moratus esset, contenderat; inde proximaj nocte sex
milia peditum equites D, qui praesidio senatui essent, Nolam in-
ii tromisit. et uti a consule omnia inpigrc facta sunt ad praeoccu- 15
pandam Nolam, ita Hannibal tempus terebat, bis iam ante nequi-
quam temptata re segnior ad credendum Nolanis factus.
14 Isdem diebus et Q. Fabius consul ad CasiUnum temptan-
dum, quod praesidio Punico tenebatur, venit; et ad Beneventum
velut ex composito parte altera Hanno ex Bruttis cum magna 20

dass —noch baben soliten , Andere cellus beg^nstigte Aristokratie (§ 9


schieben cum vor Brundis. ein. — I
primoribus) ist die Plebs nicht
petitur., er koone dann u. s. w. ; das i Tiir Rom gewonnen worden s. 23,
durch die UmsUiiide mntivirte kiinf~ [ 39, 7, durch den Zusatz senatui
tige Thun statt der Miiglichkeit. suo vielmehr angedeutet, dass darin

6 7. ad quod, um das zu ver-
i

ein neuer Grund der Erbitterung



I

richten, Miseni pr., s. c. 12, 5; gelegen habe. —


baud d. dessen Er-
die Landspitze siidlich von Camae, rdllung sicher sei, da sie die .\n-
bis zu der also das Gebiet der
sicli kunft des Marcellus nicht crwarten.
Stadt erstreckt. Ueber promunt. — Suessulam a Cal. s. 23, 14; nach
s. 10, 2, 4. — quoque — non, s. c. Cales ist er wnl mit seineni neuen
3, 6. — moratus, schwerlich ist da- Heere s. 23, 48, 2,gekommen.
zu est zu denken, soudern die drei D qui fchit in den besten Hss. —
zu processit gebiirenden Bestim- 11. et uti etc. und iviihrend so
muiigen siaddiesemiii verschiedeuer u. s. w. — sep-nior ad cr., docb folgt
Forin vorausgescbickt, die beiden er der Einiadung, c. 17, 1.
ersten asyndetisch; deinde eutbiilt 14-16. Schlacht bei Benevent,
die Folge von ab —
praes., wie 23, Val. Ma-v. 5, 0, 8; Zon. 9, 4.
23, 5; 5, 39, 10. —
tempta pr. giebt 1—2. Casdin., 23, 20. — ait.
in Bezug auf moratus zugleich dic parte, 21, 8, 2, wir sageii: von der
Uiustiinde an, unter denen er dort anderen Seite, vgl. 26, 11, 11: y/l-
verweiit hat, s. 21, 5, 4; 1, 34, 3. bensi agro in Marsos venisse, c. 30,
procedeb., s. c. 1, 0.— ^eap. s. 23, 1 ; 25, 9, 9.- alia parte \ ib. 14, 6: al-

11, 5. tera parte. — Hanno s. c. 1. Die


8— 10. adventu in, s. 21, 11, 13. Stellung ist chiastisch, zunachst ist
— adversa Ii. durch dic von Mar- nach einer wortreichen Quelle von

Digitized by Googh
— — —

a. Ch. 214. LIBER XXIV. CAP. 14. 31


t /

peditumi,equitum^[»e manu, altera Ti. Gracchus ab Luceria ac-


cessit. qui primo oppidum intravit, deinde, ut Hannonem tria 2
milia ferme ab urbe ad Calorem fluvium castra posuisse et inde
agrum populari audivit, et ipse egressus moenibus mille ferme
5 passus ab hoste castra locat, ibi contionem militum habuit, le- 3
giones magna ex parte volonum habebat, qui iam alterum an-
num libertatem tacite mereri quam postulare palam njatuerant.
senserat tamen hibernis egrediens murmur in agmine esse quae-
rentium, en.'iimquam liberi militaturi essent, scripseratque se- 4
10 natui non tam quid desiderarent, qu a q ukl merui&sent: bona m -

fortique opera eorum se ad eam diem usum, neque ad exem-


plum iusli militis quicquam cis praeter libertatem deesse. de eo 5
permissum ipsi erat, faceret quod e re publica duceret esse, ita-
(|ue pi-fusquani cum hoste manum consereret, pronuntiat tempus
15 venisse eis libertatis, quam diu sperassent, potiundae. postero G
die signis conlatis dimicaturum puro ac patenti campo, ulii sine
ullo insidiarum metu vera virtute geri res posset, qui caput ho- 7
stis rettulisset, eum se extemplo liberum iussurum esse; qui loco
cessisset^ in eum servili supplicio animadversurum: suam cui- 8
20 (jue fortunam in manu esse, libertatis auctorem eis non se fore
,
solum, sed consulem M. Marcellum 'setl universos patres, quos

Gracchas, erst c. 19 von Fabius die ceteris senatui permissurum, dixit.


Rede. —
et ipse, er lagertc sich wie — puro a. p. vgl. 1, 44, 4: puri ali-
Hanao ini oOcnen Felde. quid ab humano cultu —soli, anders
3 — 4. mag-na e p.v., s. c. 16,8. 25, 17,3 ; loco puro; 27, 12, 8: aper-
alterum, da sie bald nach der Scblacht ta erat regio sine ulUs ad insidias
bciCanaaeausgehoben sind. en um- latebris, 38, 41, 1: primum agmen
quam driickt den Unwillen aus, s. extra saltum castra loco aperto po-
10, 8, 10; 30, 21, 8: en umquam pars altera
suit, —
medio in saltu.
ille dies Juturus esset. — bona f. o. Ueber den blossen Abi. s. 1, 34, 7.
in der sie sieb g^utgesinnt gegen die 7. liberum i., feierlicb fur frei
Riinier and tiicktig gezcigt biitten, erkliiren.Das ganze Verfabren des
s. 22GO , 20.
,

ad exemp. i. m. Graccbus zeigt,dass nach L. den Vo-
uui dem Vorbild voilkommeneF lonen die Freiheit nicbt cinmal ver-
(iustus der allcs zu einer Saebe Ge- sprochen war, s.22, 57, 11 ; wahrend
burige besitzt) Soldaten zu entspre- sie nach Macrob. Sat. 1, 11., vgl.
clien. — praeter lib., bis in die Zeit Flor. 2, 6, 23; 30 sogleich bei der
der Biirgcrkriege galt der Kriegs- Aushebung Tur frei erkliirt worden
dienst fur ein Ehrenrecht der freien sind. — loco den angewiesenen Po-
Biirger; die Sclaven, von den Ceii- sten, Platz in derSchlachtreibe, vgl.
tui'ien ausgesclilossen werden zu ,
c. 37, 9; 7, 13, 3. — servilis., die
demselbcn nicbt zugelassen, s. 22, Kreuzigung 3, 18, 10.
57, 11; Marq. 3, 2, 337. 8 —
10. auctorem, nicbt allein er
5 —
G. de eo, das Obiect von per- gebe und gewahrieiste sie. sed —
mittere wird nicbt selten durrh de sed. s. S, 34, 7; Tac. Ann. 1, 10:
bezeicbnct, s. 9, 43, 7 33, 13. 4: de
;
sed Pompeium —
sed Lepidum, de li-

Digitized by Google
— — :

32 LIBER XXIV. GAP. 14. 15. a. u. SS8.

9 consultos ab se de libertate eorum sibi permisissev' litteras inde >

consulis ac senatus consultum recitavit, ad quae clamor cum


ingenti adsensu est sublatus, pugnam poscebant, signumque ut
10 daret extemplo ferociter instabant. Gracchus proelio in poste-
rum diem pronuntiato contionem dimisit, milites laeti praeci- 5 ,

pue quibus merces navatae in unum di^m operae liberti futura


erat, armis expediendis terg«Hdi8<\\x<^ diei relicum^ consumunt. '

15 postero die ubi signa coeperunt canere, primi omnium parati


instructique ad praetorium conveniunt, sole orto Gracchus in
2 aciem copias educit, nec hostes moram dimicandi fecerunt, de- 10
cem*Septem milia peditum erant, maxima ex parte Brutti ac Lu-
cani; equites mcc, inter quos pauci admodum Italici, ceteri Nu-
3 midae fere omnes Maurique. pugnatum est et acriter et diu:
quattuor horis neutro inclinata est pugna, nec alia magis Ro-
manum inpediebat res quam capita hostium pretia libertati fa- 15
4 cta: nam ut quisque hostem inpigre occiderat, primum capite
aegre inter turbam tumultumque abscidendo terebat tempus;
deinde occupata dextra tenendo caput fortissimus quisque pu-
5 'gnaior esse desierat, segnibus ac timidis tradita pugna erat, quod
ubi tribuni militum Graccho nuntiaverunt, neminem stantem iam 20

sowol zu consultat ais


bert. gehort Mauri 21, 22, 3.
zupenmsiste. Uteros ac s.c.,s. 22, 26, 3 — 4. quatt. h., Caes. B. C. , 47
7. — ad quae, s. 1, 7, 7. — merces, pugnatum est continenter
1

horis
c. 15, 3: pretia Ubertati. — expe- quinque. Z. § 396. capita — fac- —
diend. etc. die Ergdnzung der Liicke la, derUmstand, dnss. Ubertati\»i.ngt
und consumunt ist unsicher, vgl. von pretia facta ab, 26, 46, 10; cae-
26, 51, 4: arma cttrare ac tergere dibus finis factus, s. 1,1,8. aegre
iussit; 25, 38, 23: reUcum diei ex- dnrcb die Entrernung von absci-
pediendis armis consumptum; 3, dendo gehoben. —
inter t. t. unter
62, 5 : reUcwn diei apparandis ar- dem Getnmmel der sich drangenden
mis consumptum est. L. braachtbei und liirmenden Menge. —
occup. d.,
consumere gewShnIich den blosen weii sie am linken Arme den Scbild
Abi., Cicero lasst selten , wie Pam. tragen. —
pugnator, wahrscheinlich
7, 1, 1 11, 27, 5 in weg. erst von L. gebrancht, mit esse ver-
15
;

1 — 2. postero d. istnachso/e bnnden nachdriicklicber ais pugna-



.

orto zn bestimmen. signa c. die re, s. 1, 28, 1. Warum die Feinde


Zeichen ertonten, vgl. 2, 64, 11. — unter diesen Umstiinden nichtsiegen,
primi etc. die Volonen, die L. be- ist nicbt wol abzusehen, wenn nieht
sooders im Ange hat. ad praet.,— die ZahI der freien Soldaten bedeu-
der freie Platz vor dem Praetoriam, tend gewesen ist, s. c. 16, 6.
wo sich die Soldaten versammein, 5 —6. quod u., Z. § 807. ne- —
8. 21, 53, 6; Marq. 3, 2, 319. de- — minetn st., weil derBelehl des Grac-
cem e. S; Z. § 115. A. Brutt. a. — chus c. 14, 7 ganz allgemein lautete,
Lue., welche wie die Samniten 23, nieht das Haupt eines von dem
42, 11 in Haonibals Heere dienen. Ueberbringer desselben getSdteten

Digitized by Google
;

». Ch. 214. LIBER XXIV. GAP. 15. 16. 33

vulnerare hostem f^-earniiicari iacentes, et in dextris militum pro


gladiis humana capita esse, signum dari propere iussit, proice-
rent capita invaderentque hostem: claram satis et insignem vir- 6
tutem esse nec dubiam“^ertatem futuram strenuis viris, tum
5 redintegrata pugna est, et eques etiam in hostes emissus, qui- 7
bus cum inpigre Numidae concurrissent, nec segnior equitum
.quam peditum pugna esset, iterum in dubium adducta res.' cum
utrimque duces, Romanus Bruttium Lucanumque totiens a ma-
ioribus suis victos subactosque, Poenus mancipia Romana et ex
10 ergastulo militem verbis obtereret, postremo pronuntiat Grac- 9
chus esse nihil quod de libertate sperarent, nisi eo die fusi fu-
gatique hostes essent, ea demum vox ita animos accendit, ut re- 16
novato clamore, velut ali; repente facti, tanta vi se in hostem in-
tulerint, ut sustineri ultra non possent, primo antesignanr Poe- 2
15 norum, dein "signa perturbata, postremo tota inpulsa acies; inde
haud dubie terga data, ruuntque fugientes in castra adeo pavidi

Feindes gefordert schien. — cami- so dass Gracchus noch wiihrend der-


Jic.Gndct sich vielleicht nur hier, ifiid selben diefolgende Aeusserungthnt;
bildet denGegensatz zu drmKampre daher nicht das plusqprf.
der Soldaten mit sich Vertheidigeo- 16. eadem., gerade, ganz vor-
den. —signum d., der niiiodliche ziiglich diese u. s. w. —
tanta vi =
Befebl durch die TribnneD und Cen- vi, quae tanta erat, ut. —
intulerint
tarionen, 21, 14, 3: 5, 36, 7.
s. — stellt das Einstiinnen ais etWas von
tt —etiam s. c. 34, 5; 1, 16, 5. der Gegenwart des Redenden ans
7. quibus auf die Einzelneo be- betracbtet,Vollendetesdar, wodurch
zogen. Die Constr. concurrere ali- ita accendit seiner BeschalTenheit
cui ist sonst mehr dicbterisch. — nach bezeichuet wird wiihrend ut
;

cum utr. ete. ; wie evm inpigre etc. — possent die VVirkung von tanta vi
zu dem Resaltate fiilirt: iterum res in Bezug aut die in intuler. angedeu-
etc., so der Satz cum utr. zur Ent- tete Vergangenheitangiebt, vgl. Veli.
sebeidung des Hamptes, indem sich Pat. 1,9: Perses adeo varia fortuna
an die gegenseitigen Schiuahongen conjlixerat, ut plerumque superior
derAu.sruf des Gracchus anschliesst, fuerit, magnamque partem Grae-
welcher die c. 16, 1 angegebene ciae in suam potestatem duceret;
Folge hat. —
totiens bezieht sich Caes. B. G. 7, 17,3; Gic. Phil. 1,
aucb auf subactos, da sich diese 15, 36; Aead. post. 1, 10. Ueberdas
Volkerraehrfaehderroinischenllerr- doppelte ut s. 21, 19, 6; Cic. Fin.5,
schaft zu enlzielieii gesucht haben, 14, 39; ea: quo non est alienum, ut
8. 2.5, 16, 12. Uebrigens \»tama- sit scientia agricolarum, ut quo na-
ioribus s. iii R'ucksicht auf die vo- tura ferat eo possint ire, ut lo- —
lones nicht genau zu nehmen. — ex quantur; ib. 2, 4; 3, 19, 63: ex hoc
ergastulo, attributiv, Tiihct die folg. nascitur, ut communis hominum —
,\eus.semng de libertate herbei. — sit commendatio, ut oporteat, etc.
verbis obt. bei den Scinigen herab- 2. antesignani, s. 22, 5, 7. signa
setzte, .s. .23, 43, lU. Das imperL hinter der crsten Liiiie s. 8, 9, 1 1
soli zugleich die niehrrache VVieder- ib. 11, 7; Beides von den Ruinern
bolung der Schniahung bczeichnen, entlebnt. — pavidi ira Gemiithe;
Til. Liv. V. 3

Digitized by Googie
— ,

34 LIBER XXIV. CAP. 16. a. II. 538 .

lret)idique, ut quidem aut vallo quisquam restiterit,


nf in portis
ac prope continenti agmine llomani insecuti novum de integro
3 proelium inclusi hostium vallo ediderunt, ibi sicut pugna inex-
peditior in angustiis, ita caedes atrocior fuit, et adiuvere captivi,
tumultum ferro conglobati et ab tergo ceciderunt 5
qui rapto inter
4 Poenos fugam impedierunt, itaiiue minus duo milia hominum
et
ex tanto exercitu et ea maior pars ecpiitum cum ipso duce effu-
gerunt; ali omnes caesi aut capti, capta et signa duodequadra-
5 ginta. ex victoribus duo milia ferme cecidere, praeda omnis
praeterquam hominum captorum miUti concessa est; et pecus lo
exceptum est, quod intra dies xxx domini cognovissent.
6 Cum praeda onusti in castra redissent, quattuor milia ferme
volonum militum, qu^ pugnaverant segnius nec in castra inru-
'

perant simul, metu poenae collem haud procul castris ceperunt.


7 postero die per tribunos militum inde deducti contione inilitum 15
8 advocata a Graccho superveniunt, ubi cum proconsul veteres
milites primum, prout cuiusque virtus atque opera in ea pugna
9 fuerat, militaribus donis donasset, tunc, quod ad volones attine-

trepidi verwirrt uinherlaufeod. — Hannos mil Ifannibat verhindert.


eontin. ag. s. 8, 8, J3; 1, 29, 4. 6 —
7. quaep., s. 21, 55, 4; 31, 11,
portis — vallo, in den Tlioren, auf 3: quinque milibus sociorum, quae
dem Watic, uber den sie sich zum praesidio essent, gewiihulicher ist
TheiI retten. —
novum d. i., 22, 5, die Bezieliung aul' die Persouen.
7. — ediderunt schliesst sich an ru- Wenn iibrigens 4000 sich zuriickge-
untipie ctr. an; und Tiigt, naebdem zogen haben, kann die Zahl der
die Lage der Feiude geschildert ist, tapferen Volonen nicht gross gewe-
das an, was die Rbmer tbaten. sen sind, da von den angeworbeneii

3 5. inexpedit., wie inexsupe- 8000 s. 22, 57 gewiss schon viele
rabilis u.a. gebildet, koiniutnur hier gerallen waren. iVach \aler. Max.
vor, s. c. 15, 5. — adiuvere, abso- 7, 6, 1 sind freilich 24000 aogekaurt
lut: halfen init, vgt. 10, 20, 11 if. wnrden. —
contione m., die Wie-
et ea vvareaiu eintachstcnzunebnien derbolung von militum ist weniger
= eorum; da uber dann von den
et stiirend, da tribuni mil. ein stehen-
1200Reilern in dem heissen Kampte der Ausdruck ist. —
donis don. s.
nui’sehr wenige gePallen warcu, ist § 11 ; 1, 43, 3 u. a. Ueber die dona
esmbglich, dassL. batsagen wollen: s. G, 20, 7.
und diese 2000 auch die
cntliiellen 8 — 9. veteres m., vias fiir alte
griissere Ilalltc der lleiter; unter .Soldaten Gracchus gcbabt habe ist
ihnen war der griissere Theil der aus L.’sAngaben,wenn niclitin 23,32,
Reilerei. Zur Constr. vgt. 23, 35, 1 ein Fchler liegt, nicbtabzunehmen,

6: ea maxima pars volonum erat; da das Ileer erst nach der Schlacbt
21, 17, 5. —
ali onutes, dic iibrigen bei Cannae gebildet Murde, vgi. C.
alie. —praeterquam, Z.§. 735; zur 14, 3; 23, 35, 6; ib. 36, 2. —
prout
Saebe 23, 37, 13. —
cognnv., ais das etc. 38, 40, 14: prout animus pu-
ihrige, 3, 10, 1. —
Durch diesen Sieg gnantium est, prout numerus; Z. §
wird dic beabsichligte Verbindnng 365 a. E. ;
doch ist, da die Hdss. ut

Digitized by Google
— — — — .

k. Ch. 211. LIBER XXIV. CAP. 16. 35

rei, omnes ait malle laudatos a se-dignos indignosque, quam


queuiquam eo die castigatum esse, quod bonum faustum felix-
que rei publicae ipsisquc esset, omnes eos liberos esse iubereit
ad-^'am vocem cum clamor ingenti alacritate sublatus esset, ac 10
5 nunc conplexi inter se gratulantesque, nunc manus ad caelum
tollentes bona omnia populo Romano Gracchoque ipsi preca-
rentur, tum 'Gracchus „ priusquam omnes iure libertatis aequas- 11
sem,“ inquit „neminem nota strenui aut ignavi militis notasse
volui: nunc exsoluta iam fide publica, ne discrimen omne virtu- 12
10 tis ignaviaeque pereat, nomina eorum, qui detractatae pugnae
memores secessionem paulo aute fecerunt, referri ad me iubebo,
citatosque singulos iure iurando adigam, nisi morbus causa 13
erit, non aliter quam stantes cibum potidnemque, quoad stipen-
dia facient, capturos esse, hanc inultam ita aequo animo feretis,
15 si rejiutabifis nulla ignaviae nota leviore vos designari poluisse“.
signum deinde praedam portan-
colligendi vasa dedit, militesque 14
tes agentesque per lasciviam ac io.cum ita ludibundi Beneventum
rediere, ut ab epulis celebrem festumque diem actis, non ex 15 '

pro baben, Viell. ut probata zu le- ut causas cognosceret eorum, quibus


sen, —
quod b. etc., 1, 17, 10; hier — morbus causa esset; dagegen 38,
umdietlandlung Feierlich zuinacben, 52, 3 u. 10: morbum causae esse,
da eia iibnlicber FalI ooeb nicbt vor- cur abesset; Cic. Pbil. 1 11,28: ,

gekommen ist. nec erit iustior causa morbi quam


10 —
11. conplexi i. 7, 42, 6: mortis. —
erit, bei derUntersuebung
conptecti inter se u. a. : eioan- sicli sicb zeigen wird. quam st. „etiam
der, s. c. 47, 4. bona —
o. , Tac. H. in coena. nam vulgo omnes stantes
2, 74: fausta FiteUio omnia pro- prandebant.“ Duker. Sonst wird
cantem u. nota bier iiberbaupt:
ii. das Essen ausserbalb des VValles,
Kenazeiefaen, docb stebt es wol mebr s. Polyb. 6, 38; das Steben auf den

in Bezug auf ignavi, vgl. § 13. — principia ais Strafe aDgefiibrt, nicbt
notasse, nicbt ganz gleicb notare, beim Essen, s. Marq. 3, 2, 319 n.

bezeichnet den darch die nota ber- 72. facient, 2, 15, 3: erit. mul- —
vorgebraebten Zustand, \\ie § 9: ta, sonst Gcldstrafe, Abzug vom
malle laudatos —
castigatum esse, Solde s. 9, 16, 18; bier «ote, ig-=
22, 59, 10, sonst flndet sicb dieses nominia, vgl. Paul. Diae. p. 54: cen-
praet. mebr in Verboten. sionem facere dicebatur censor, cum
12 fide p., das von Staats- multam equiti inrogabat. de- —
wegen gewiibrleistete Versprecben, sign., fast == notare.
s. 2,27, 1 ; 5, 29, 10. —
singtdos, —
14 15. vasa coli, zum Anfbrucb,
wie bei dcin sacramentum, vgl. c. 8, s. 22, 30, 1. —
port. agent., wie
18; 2, 45, 14. —
cui, der P. bat que, sonst ferre agere, 22, 3, 7. las- —
was auch9ii)6«.r, qtiis, qui srinkann. 2: per lusum et lasci-
civ., s. 1, 5,
— morbus Entscbuldigungs- oder
c., viam. —
per celeb.f. d. ein allge-
Verbinderungsgrund, vgl. 6,6, 14: mein unter Freude u.s. w. begange-
ex causariis, Geli. 16, 4, 4. Ueber ner Festtag, 25, 12, 16: celeber dies
den Ausdruck c. 18, 7; 34, 56, 9: omni ceremoniartnn genere fuit;
*
3

Digitized by Google
— ;

36 F>IBER XXIV. CAP. 16. 17. a. n. 5»8.

16 acie reverti viderentur. Beneventani omnes turba eflusa cum ob-


viam ad portas exissent, conplecti milites, gratulari, vocare in
17 hospitium, adparata convivia omnibus in propatulo aedium fue-
rant: ad ea invitabant, Gracchiunque orabant, ut epulari permit-
teret militibus, et Gracchus ita permisit in publico epularentur 5 ,

18 omnes, ante suas quisque fores prolata omnia, pilleati aut lana
alba velatis capitibus volones epidali sunt, alii accubantes, ali^
19 stantes, qui simul ministrabant vescebanturque, digna res visa
Mit simulacrum celebrati eius diei Gracchus, postquam Romam
redit, pingi iuberet in aede Libertatis, quam pater eius in Aven- 10
tino ex multaticia pecunia faciendam curavit dedicavitque.
17 DGum
haec ad Beneventum geruntur, Hannibal depopulatus
2 agrum Neapolitanum ad Nolam castra movet, quem ubi adven-

diePriipos. lasstsich schwerlich hier cuiusque zu lesen =/>ro^at cuius-


entbehren. —
turba eff., abi. modi. que, Caes. 7, 32 : suas cuiusque eo-

——
17. adparata, 23, i, 3. fuerant rum clientelas; Cie. Off. 3, 33, 119:
ia BezuR auf prolata. in propat., adsuam cuiusque naturam consilium
iaoerbalb des Haases, anf eiorin est omne revocandum, vgl. c. 3, 5.
freieo, offenen Raum. Es ist wol 18 —
19. pilleati der weisse Hut
das atrium geroeint, s. 25, 12, 13: galt, wahrend sonst die Romer keine
volffo apertis ianuis in propatulis Hiite tragen, alsZeirhen der erlang-
epulati sunt, 5, 13, 7 vgl. 3, 29, 5; Civitat; die Freigelassenen trugen
dagegen 26, 13, 18: rogo ht propa- ibo, nachdem sie sieb das Haar bat-
tulo vielleicbt das
aedium accenso ten scheeren lassen, s. c. 32, 9 ; 34, 52,
vestibulum oder cavaedium, in pu- 12: capitibus rasis; 45, 44, 19; pil-
blico auf der Strasse. epulari statt leatum capite raso; Plaut. Amph. 1,
deseinfachen Snidatenmables, s. Sali. 1, 297 ut ego hodie raso capite
:

I.45 ; Front. Strat. 4,1,2: cum in- calvus capiam capillum. Statt des
super prohibuisset (Metellus) alia Hutes diente auch eine weisse Binde.
came quam assa elisrace milites uH. worauf sicb das Folg. beziebt, s. 1,32,
Der blosse permittere ist bei
Inf. bei 6. —ut, hier konnte das Relativ
bei Schriflstellem nicht
friiheren uicht stehen. — aed Lib., s. Beoker
: equites novos scri-
haufig, 33, 43, 7 457. Ueber ahnliche Gemalde s.
1,
bere pennissum; Cic.Verr. 5,9,22: 9, 43, 25; 10, 1, 9.
— mult.,s. 10,23,
permittam coniecturamfacere Tac. 13. — curavit, 23, 19, 1 7 Juerunt.
H. 37 u. a. — in pubi. ep. s. Au-
s. :

2,
rei. Viet. 41,2: pacem — hac con- Nola.
17 « Hannibais Niederlage bei

dicione concessit Sicilia Sardtnia-


que — ,

decederet. Sonst deutet 1. Cum — ger/intur, Cic.Verr.


wie id nur das Folg. an, hier nird 2, 2, 52, 130: Her odorus cum Roma
in propatulo gegeniiber, dieBezeich- revertitur — offendit eum mensem ;
nung der Bedingung gclordert, wes- S. Rose. 41, 120: cum occiditur S.
halb Sigonius glaubte, es sei si nach Roscius ibidem fuerunt; ib. 34, 95 ;
permisit ausgefallen. —
quisque, dic Liv. 36, 5, 1 : cum haec Romae age-
handsrhr. Lesart, konnte nur Dativ bantur; 35, 8, 1; 45, 34, 10: cum
sein, »ie der Abi. c. 22, 14: aliquis; haec —
gesta sunt etc. ; 34, 3, 7 ; 2,
26, 15, 3: cum aliquis; doch istviell. 51, 1. —
Hannibal etc. s. c. 13. —

Digitized by Google
,

a. Cb. 214. LIBER XXIV. C.\P. 17. 37

lare consul sensit, Pomponio cum


eo exercitu qui
propraetori;
super Suessulam-in eastris erat accito, ire obviam 4mstt parat
nec moram dimicandi faceret C. Claudium Neronem cum roborenB
equitum silentio noctis per dVersam maxime ab boste portam
5 emittit, circumvectumque occulte subsequi -sensim- agmen ho-
stium iubet, et cum csortum proelium videret, ab tergo se obi-
cerefr viarum an exiguitate temporis Nero exsequi non 4
id errore
potuerit, incertum est. absente eo cum proelium commissum 5
esset, superior quidem haud dubie Romanus erat; sed quia
10 equites non adfuere in tempore, ratio compositae rei turbata est.
non ausus insequi cedentes Marcellus vincentibus suis signum
receptui dedit, olus tamen duo milia hostium eo die caesa tra- 6
duntur, Romani» minus cccc. solis fere occasu Nero diem no- 7
ctemque nequiquam fatigatis equis hominibusque ne viso rpiidem
- 15 hoste rediens adeo graviter est ab consule increpitus, ut per eum
quo minus accepta ad Cannas redderetur hosti
stetisse diceretur,
clades, postero die Romanus in aciem descendit, Poenus tacita 8
etiam confessione victus castris se tenuit, tertio die silentio no-
ctis omissa spe Nolae putiundae, rei numquam prospere tem-

20 ptatae, Tarentum ad certiorem spem proditionis proficiscitur.

consul, er scheint sein Lagcr niiher ratio c. r., die Bcrecbnung in der
bei Nola s. c. 13, 9 gehabt zu ha- Anordnung, sonst auch ordo. —
ben. Romanis — CCCC ist wohl= flowi.
2 — 3. Pomponio, da dieser nach quadringentis d. h. minus quam
r. 10, 3 in Gallien sein soli, and quadringenti Ronunti. Andere lesen
noch r. 44, 3 den BeTchl erhiilt das quadringenti oder Romani qua- —
dort stehende Hecr dem Tuditanus dringenti.
zu iibergeben, so la.sst sich kaum 7— 8. solis occ., 1, 3, 4. — ho-
annehmen, dass er in der Zwischen- min., 21, 27, 1. —
per eum .st., es
zeit die Provinz verlassen habe, sei durcli ihn geliindert worden, s.

sondem dass ein Irrthum L’s. oder 2, 31, 11. — accepta — redd. vgl.
der Abschreiber Statt habe, vgl. 23, c. 20, 2 ; 27, 49, 5 : redditaque ae~
20, 6. —super S., die castra Clau- qua Cannensi clades. Zur Sache s.
diana s. 23, 31, 3. Claudium, er ist 23, 16 a. E. diceretur n. wieder von
wohi Legat. — portam — castro- dem Consul, oder allgemein: man
rum, vgl. 2, 11, 5; porta Esquilina, ausserte. — etiam, nicht alleindurch
quae aversissima ab hoste erat. — die Flucht. — confessio 21, 40, 2.
subsequi, wenn er aus dem Lager — cert. sp., wo er mit mehr Sicher-
aufbreche. obicere konnte nur be- heit boffen konnte. Wiell., der viel-
deaten; sich auf ibn werfeD, um ihn leicht erst nach der Eroberung Ca-
an hefligen Angriffen oder an der silinums, welehe nebst der Schlacht
Flucbl s. c. 17, 7. zu hindern; doch bei Benevent seinc Pliine auf Cam-
ist die Lesart nicht sicher. panien vereitelte s. c. 19, 9, von da
4 — 6. errore weil er irrte , aus abzog, durch die feindlichen Heere
Irrthum, oder wegen u. s. w. — entkommen sei, ist nicht angedeutet.

Digitized by Google
, , ,

38 LIBER XXIV. CAP. 18. a. u. 5S8.

-
18 Nec minore animo domi quam militiae gere-
res Roniante
2 balur. censores vacui ab operum locandorum cura propter in-
opiam aerari ad mores hominum regendos animum adverterunt
castigandaque vitia, quae, vehit diutinis morbis aegra corjiora ex
.•? sese gignunt, eo^ nata bello erant, primum eos citaverunt qui 5
post Cannensem'^flWe»» agitasse de Itaha deserenda dicebantur,
princeps eorum M. Caecilius Metellus’’' quaestor tum forte erat.
4 iusso deinde eo ceterisque eiusdem noxae reis causam dicere,
cum’^urgari nequissent, pronuntiarunt, verba orationemque eos
adversus rem publicam liabuisse, quo 6oniuratio deserendae Ita- 10
5 liae causa fieret, secundum eos citati nimis callidi exsolvendi
iu-
ris iurandi interpretes qui captivorum ex itinere regrelki clam
,

in castra Hannibalis solutum, quod iuraverant redituros, reban-


6 tur. his superioribusque illis equi adempti, qui publicum equdm

18. Thatigkeit der Censoren iu wahlt und ais Magistrat gegen au-
Rom. dere Anklagen gesichert, wird er
1 —
2. res gereb., wurde der doch von den Censoren zur Ilechen-

Staat verwaltet, gewiitftilicher vom sehaft gezogen.
Kriege. 7, 3, 9. operum — loc.,
4. noxae. Schuld, s. 2, 54, 10. —
Bauwerke ,
neue oder auszubes-
sernde, an Bauunternebmer in Ver-
purgari, reflexiv. —
pronunt. sie
sprechen das Schuidig aus, ebenso
ding geben, dem Mindestrordernden
von Consuln undPriitoren gebraucht
dic .\usrdhrung iibertragen, s. Be-
s. Verr. 2, 2, 38, 94: palam de sel-
cker 2, 2, 235 ; 239. —
mwes h. r., —
s. 4, 8, 2; Becker I. I. 218. emi- — la ac tribunali pronuntiat.
s. 1, 23, 7. 26, 33, 7.
videri

verba, in
mum adv. ebeliso c. 48, 4. vgl. 28,
Gesprachen ;
oration. liihgere Aus-
14, 6; 45, 5, 2; 4, 45, 4: adverte- fiibrungen, bangt beidcs von ha-
rent animos, gewbhniich brauoht
buisse ab, s. 10, 24, 4: pauca verba
L. wie Cicero
— velut
u.

Caesar animadver-
gignunt n. vitia,
habita. —
quo so dass dadurch. —
tere.
vgl. c. 2, 8. —
morbis aegra wie c.
coniurat., ein Complott, welehes
zum Zweck gehabt habe.
29, 3; velut corpus aegrum, quo
vwx in graviorem morbum, recede- 5 — C. callidi etc. L. folgt hier der
ret; aegra bezeichnet mehr das 22, 61, 5, nicht der von ihm selbst
Uebelbefloden ubcriiaupt. ib. 58, 8 gegebenen Darstcllung.

3. citaverunt,wie § 5, eine fiJrm- qui capt.,\gl. 2, 22, 6: qui captivo-
liche Vorladung zmn Verhbr, in rum retnissi — fuerant; 21, 26, 7,
dem sicb die Angeschuldigten ver- niimlich die vonden GeFangenen;
theidigen kbnnen, § 4: causam di- captivorum ist nocb nachtraglich
cere. —cladem —
deser. unsichere der genaueren Bcstimmung wegen

Erganzung einer Liicke. Ueber die beigefugt. —
ex iiin. s. c. 7, 11.
Sache s. 22, 52, 4, wo der Sohn des public. eq., die Stellung ist gewbhn-
Censors Furius die Verschworung iichumgekehrt. Mit der VVegnahme
anzeigt. —M. Met. hier und 27, des Ritterpferdes (die, welche mit
11, 12; Val. Max. 2, 9, 8 bat er den eigenen Pferden dienten konnte die
Vornamen Af walirend er 22, 53 Strafe nicht treffen) war die Aus-
. ,

Lucius genannt wird, s. c. 43, 2. — stossung aus den Ritlercenturien


quaestor, obgleich vom Volke ge- verbunden, Becker 2, 1, 259. —

D;c:::7Pn V. lOiV.
,

m. Ch. 214. LIBER XXIV. CAP. 18. 39

habebant, tribuque moti aerarii omnes facti, neque senatu modo ^


aut equestri ordine regendo’ cura se censorum tenuit: nomina
omnium ex iuniorum tabulis excerpserunt qui quadriennio non
niilitassent, quibus neque vacatio iusta militiae neque morbus
5 causa fuisset, et ea supra duo milia hominum in aerarios relata 8
tribuqiie omnes moti; additumque tanA^ri censoriae notae triste 9
'senatus consultumi,ut.‘bi omnes, quos censores notassent, pedi-

bus mererent, mitterenturque in Siciliam ad Cannensis exercitus


reliquias, cui militum generi non prius, quam pulsus ItaUa hostis

tribuque moti etc., eme V^erschiir- niores nicht oft stattgefnnden liaben,
fuDg der. StraFe und ignominfa, s. s.Marq. 3, 2, 288 I'.; dagegen ist
die zu c. 16, 13 angef. St. aus Pau- Krankheit, oder iiberbaupt kiirper-
lus Diae., fni' die Kilter, die sonst lichc Untiichtigkeit, die sonst ais
in der Legiun hiitten dieneu kunneo, iusta causa gilt, hier besonders an-
wahrenddie iibrigen nurdieseStrafe gefiihrt, ais natiirlicher Hinderungs-
traf, s. Becker 2, 1, 123; 192; 2, grund. Ueber den Ausdruck mor-
2, 399. bus c. s. c. 16, 3. —
ea s. c. 16. 4.
7 — 8. neque sen., von diij^en ist — tribuq. m. bier wie 42, 10, 4
ist
nnmittelbar nicht die Rede gewe- gleicbsara erkiarendnachgestellt,
sen; wabrscheintich wurde Metellus da die liartere Strafe, das aerarium
wie 27, 11, 12, ais niit ignominia fieri nicht ohne das tribu moveri
belegt, nicbt in denselben aufge- eintreten kann.
nommen, s. 23, 23, 6. —
equestr.
ord., fiir diese Zeit nngenauer .Aus- 9. addid. #. a. s. 27, 11, 14: addi-
dmck statt equitum equo publico, derunt acerbitati etiam tempus. —
s. 9, 38; 21, 59. —
regendo, wie § pedibus mer. also aucb dic Ritter.
2 mores reg., in die rechte Verfas- Daraus, dass der Senat diese Be-
sung bringen. —
iunior. tab., be- stiinmung triflt, folgt nicht, dass die
sonderc Verzeichnisse der Dienst- aerarii sonst vom Kriegsdienste
pflicbtigen, welche, wie die Biirger- frei gewTsen seien; sonderu wie
listen nach Tribus und Centurien, von demselben alie .Anordnnngen
den Censoren vorlagen, so dass sie rdr das Kriegjwescn getrolfen wer-
aucb bier eingreiten kunnten, ob- den, beschriinkt er hier zur Ver-
gleicb sonst die Magistrate , welcbe scharfung der nota censoria die
die .\ushebung balten, die sich der- Verwendung der Gestraften auf den
selben Eutziehcnden bestrafen, s. entehrenden Dienst mit den Cannen-
Becker 2, 2, 21 7 IT. —
excerps., sie sem. Wahrscheinlich wariiberhaupt
liessen die Nanien auszielien und zu- der Kriegsdiensl der aerarii wcni-
sammenstellen. In den Listen wpr ger ehrenvoll; sie konnten nicht in
wohl bemerkl, wann und wie oft den Legionen dienen, welche aus
jeder gedieut batte. —
quadrien., s. den Tribus gebildet wurden, aus
c. 9, 7 multis annis.
: qui —
qui- — denen sie ausgestossen waren die

;

bus (= si iis) s. 1, 32, 13. vaca- Dienstzeit wurde ihnen nicht angc-
tio-. die Bekleidung eines biirgerli- rechnet, wie den Canncnsischen Le-
chen oder Priesteramtes, Theilnah- gionen, vielleic bl erhielten sie auch
me am Senate; besondere Geschafte keinen Sold, s. 23, 31, 2. Aur. Viet.
rdr den Slaat s. 23, 49; Belohnung 50: omnes tribus Maecia excepta
23, 20; die gcwblinliche Ursache: aerarias fecit, stipendio priva-
emerita stipendia kann bei den iu- vit. —cui Tnil. gen. etc., 23, 25, 7.
40 LIBER XXIV . CAP. 18. a. u. 538.

10 esset, finitum stipendiorum tempus erat. (]um censores ob ino-


piam aerari se iam locationibus abstinerent aedium sacrarum
tuendarum curuliumque equorum praebendorum ac similium
11 his rerum, convenere ad eos frequentes qui hastae huius gene-
ris adsucverant, hortarique censores, ut omnia pcrtnde agerent 5
locarent, ac si pecunia in aerario esset: neminem nisi bello con-
12 fecto pecuniam ab aerario petiturum esse, convenere deinde do-
mini eorum, quos Ti. Sempronius ad Beneventum manu emise-
rat, al^cessitosque se ab triumviris mensaris esse dixerunt, ut
pretia servorum acciperent: ceterum non ante quam bello con- 10
13 fecto accepturos esse, cum haec inclinatio animorum plebis ad
sustinendam inopiam aerari lieret, pecuniae quoque pupillares
14 primo, deinde viduarum coeptae conferri, nusquam eas tutius
sancliusque deponere credentibus qui deferebant quam in publi-
ca fide, inde si quid emptum paratumque pupillis ac viduis fo- 15

— finitum s. 9, 33 , 4 es war be-


: geht daraus bervor, dass L. abnlicbe
schlossen, dass die Zahl derFcldziige Verlcgenheiten der Censoren nicht
nicht die gesetziich bestiminte sein, wieder erwahnt.
soodern erst ais voll angcsclien 12 — 13. convenere, sie crschie-
werden solle, wenn der Feind nen vor den Censoren, und gaben
u. s. w. die Erkliirung ab, sie seieo zwar
10. locationibus etc. s. § 2. — von den trium. mens, vorgeladen um
se abst. findet sicli noch olV bei L. u. s. w., aber sie wiirden u. s. w.
neben abstinere. — ad sacr. etc., Die triumviri sind wohi nocli die
welche aus der Staatskasse erhalten 23,21, 6 genannten. Anders VaL
werden, s. 1, 20, 5. tuendar. sie in Max. 5, 0, 8: pretia ab imperatore
Dach und Facb zu erbalten. cu- — exigere supersederunt, —
manu
rul. eq., s. Paul. Diae. p. 49: curu- emis., sel tuerer aber von Plaut.
lesequi quadrigales, es sind die voin Terent. Tac. Ann. 15, 19: emitte-
Staate zu stellenden Pferde fiir die rent manu gebrauchter Ausdruck
tensae zu dem feierlichen Aufzug statt masiu mittere. —
plebis ist
in den cirrus und die Spielc io dem* iiberbuupt das Volk, im Gegensatze
selben, s. Becker 2, 2, 237; 324; zum Senate, dem dic publicani so
2, 1, 251. —
hastae h. gen., beiVer- weoig ais die Verkiiufer von Scia-
pachtun^ und \'eraccordirung von ven, unter denen sich L. wol man-
Staatsgiitcrn und Leistungen wurde gones, venalitii, denkt, angehorten.
wie bei dem \'erkauf soleber Giiter pupilL, Miindcigelder. —
viduar., s.
immer eine hasta aufgesteckt, s. 2, 1, 43, 9. —
conferri in das Aera-
15, 2. 39, 44, 8: edicto submotis ab rium, nacliher deferebant, wie 5, 25,
hasta-, 43, 10, 2: ad hastam suam 8. —
sanctius, rait der Aussicht auf
accederet; es sind also Gesellschaf- gewissenhafte Verwaltung; wah-
ten, Corporationen, die solche Dinge rend das Gcld sonst bei Wecbslero,
in Accord zu nehmen pflegten s. mensarii, angelegt wurde. —
depo-
23, 48 r. 25, 2. —
ager, loc., sie soli-
,

nere, n. damais, ais sie niederlegten,


ten sie nur immerhin in Accord ge-
ben. perinde ac., s. 23, 49, 4. Dass
steht nicht den inf. fut.
Fiir —
pu-
blica /., unter Garantie des Staates.
das Anerbieteo angenommen wurde. — parat, allgeineincr: angcschafft,

tle
,

•. Ch. 2U. LIBER XXrV\ CAP. 18. 19. 41

ret, a quaestore perscribebatur, manarit ea privatorum benigni- is


tas ex urbe etiam in castra, ut non eques, imn centurio stipen-
dium acciperet, mercennariumque increpantes vocarent qui ac-
cepisset.
5 Q. Fabius consul ad Casilinum castra habebat, quod duum 19
milium Campanorum et' »cc militum Hannibalis tehebatur prae-
praeerat Statius Metius missus ab Cn. Magio Atellano, qui 2
sidio.'
eo anno medue-tuticus erat, servitiaque et plebem promiscue ar-
mak^ ut castra Romana invaderet intento consule ad Casilinum
10 oppugnandum, nihil eorum Fabium fefellit, itaque Nolam ad 3
collegam mittit, altero exercitu, dum Casilinum oppugnatur,
opus esse, qui Campanis opponatur: vel ipse relicto Nolae prae- 4
sidio modico veniret, vel, si eum Nola teneret^ne^lum securae
res ab Hannibale essent,'s«. Ti. Gracchum proconsulem a Bene-
15 vento acciturum, hoc nuntio' Marcellus duobus militum milibus 5
Nolae in praesidio relictis cum cetero exercitu Casilinum venit,
adventuque eius Campani iam moventes sese quieverunt, ita ab 6

nicht gerade ais Eigenthnin erwor- 19 — 20, Kriegsereignisse


8. in
ben. —
a quaest., dem bei der Sache Italien.
thatigen, oder abstract; von der 1 — adCasil. erstjetzt koniintL.
2.
Quiisturverwaltung ;
denn sonst auf c. 14, 1 zuriick. — duum r/i.,s.23,
sind zwei Quasluren in Rom, Berker 20, 1, wo nur 700 Punier erwahnt
2, 2, 34S. —
perteribeb. es wurde werden, s. 23, 17. Statius, s. 23, —
von den Wittwen u. s. w. Zahlung 2; Metius inannlicherNamc, s.Fest.
geleistet dnrch Anweisung auf den p. 158 Sthennius Mettius.
: Cn. fin- —
Quaslor, der dann entweder so- det sich bei den Oskern nur selten.
gleich das Geld auszahlen oder die Moffitis wie 23, 5 Geschlecbtsnaiiie.
Srbald auf den nenen Glaubiger jdtetlano gehort nicht zum Namen,
iibertragen konnte. Doch liegt das sondern giebt dielleiroath an, 20,33,
Letztere nicht in perteribere, wel- 8. Atella, eine kleine Stadt siidlich
cbes « ie scribere nur so viei ist ais von Capua s. 7, 2, 1 2. Uer medix tut.
solvere ab aliquo: nicht seibst be- ais Oberhaupt der campanischen
zahleo, sondern cine Anweisung auf Stiidtekonnte also aneb aus einer
einen Anderen geben an den inan anderen Stadt ais Capua gewiihlt
eine Forderuiig zu machen bat, s.
,

werden, s. 23, 35, 13. servit, —


Phil. 5,4, 11: falsis perscriptioni- wie in Hom, s. 22. 57, nicht ais ob
bus; Att. 16, 2, 1 de publico autem dieses gewohnlich gewesen ware,
quod perscribi oporteat; ib. 12, 51, vgl. 23, 5, 15.
3 :
perscriptionem tibi placere. 3 — 5. mittit schliesst zugleich
den Bcgrilf der Meldung (dnrch den
15. eques, die nicht equo publico Boten oder Brief) ein, wie oft, s. 8,
dienenden. Zur Sache s. \'al. Max. 23", 1. — teneret, znriickhielte, sei-
5, 6, 8: in castris etiam non eques nen Abzng nicht gcstatlete sec. —
non centurio stipendiutn dari sibi ab //., 9, 22, 3. —
hoc nunt, auf
desideravit, vgl. Decker 2, 2, 5. — diesc Nachricht, durch dieselbe be-
mercenu. inc. v. „Miethlinge schal- wogen. —
in praes., ais Besatznng.
ten,” vgl. 1, 26, 3. — mov. se., s. 1, 10, 3.

Digitized by Googie
42 LIBER XXIV. CAP. 19. 20. a. o. 538.

duobus consulibus Casilinum o))pugnari coepit, ubi cum multa


succedentes temere moenibus Romani miUtes acciperent vulnera,
neque satis inceptum succederet, Fabius omittendam rem par-
vam ac iuika magnis dilTicilem abscedenduinque inde censebat,
7 cum res maiores instarent: Marcellus multa magnis ducibus sic- 5
ut non adgredienda ita semel adgressis non dimittenda esse di-
cendo, quia magnae famae momenta in utramque pariem lierent,
8 tenuit, ne imito inceptu abiretur. vineae inde omniaque alia ope-
nim machinationumque genera cum admoverentur, Campanique
9 Fabium orarent, ut abire Capuam tuto liceret, paucis egressis 10

Marcellus portam qua egrediebantur occupavit, caedesque pro-


miscuo omnium circa portam primo, deinde inruptione facta
10 etiam in urbe lieri coepta est. quinquaginta fere primo egressi
Campanorum, cum ad Fabium confugissent, praesidio eius Ca-
puam pervenerunt. Casilinum inter conloquia cunctationemque 15

11 petentium lideni per occasionem captum est: caplivique Campa-


norum quique Hannibalis militum erant Romam missi atque ibi
in carcere inclusi sunt; oppidanorum turba per finitimos popu-
^los in custodiam divisa.
2Cr Quibus diebus a Casilino re bene gesta recessum est, eis 20

5 —
oppug. coepit, 22, 4, 4;
0. Trcubruch nicht zu grell erscheinen
35, 35, 10; educi coepere; 37, 12, zu lassen ; denn da .Marcellus das
12: iactari coepertmt. — incept. Thor, aus dem die Campaner ziehen,
suc., s. 42, 58, 1: postquam incep- also doch wol in der Xahe des Fa-
tum non succedebat; anders vorher bius, erstiirmt, so hiitte erum das
succedentes. — iujcla s. Prisdan. Versprechen desselben wissen kon-
XVIIl 1172: iu.vta et prope et
p. iien, s. EinI. S. 32. Durch die mit
dativo iunguntur;
et accusativo Umsiebt vorbercitete Einnohme der
doch flndet sich der erstere viell. Stadt gewinnen die Humer die Herr-
nnr a. u. St., da Lucret. 1, 845 pa- schaFt iiber den Vulturnus wieder,
riter atque steht. und bedrohen von jetzt an Capua
7 — 9. sicut — tto s. 21 29, 4. und Campnnien s. c. 17, 8.
— in utramq.p., der Ruf habe gro- ,

ssen Einfluss nach beiden Seiten, er 10— 11. praesidio,\g\. 23, 19, 17.
gebe, erieichtere den Sieg und be- — CasUin., die Stadt selbst iin Ge-
wirke das Gegeutheil s. 5, 6, 6; fa- gensatze zu deu Entkommenen. —
mam et ad alia bella — quaerere; Componor, die gefangenen Cajnpa-
ib. 4, 9.
c. — tenuit — obtinuit, ncr; es ist wohl nicht allein an Sol-
23, 20, 9. —
operttm, Oiiinine, Gra- daten zu denkcn, s. 23, 20, 1, wes-
ben; machinat., Thurrae, aries halb militum uur zu quique Hann.
u. s.w. —
paucis egr. der abi. abs., gesetzt ist. —in carc., s. 23, 2,
weil nur ein TheiI der vorher ge- 9; Tac. Ann. 1, 21: claudi in car-
nannten Campaner ais Snbject ge- cere. — oppidanor. t., die alten
dacht wird. L. spriebt nicht be- Stadtbewohner, die es mit Hannibal
stiuimt aus, dass ihoen Fabius freien geholten hatten, s. 23, 17, 10. —
Abzug zugesichert babe, um den per, Z. §. 301.

Digitized by C.oogI
,

a. Gh. 214. LIBER XXIV. CAP. 20. 43

Gracchus in Lucanis aliquot cohortes in ea regione conscriptas


cum praelecto socium in agroi hostium {iraedatum misit, eos ef- 2
fuse palatos Hanno adortus haud multo minorem quam ad Be- ,

neventum acceperat, reddidit hosti cladem; atque in Bruttios ra-


5 ptim, ne Gracchus adsequeretur, concessit, consules Marcellus 3
retro, unde venerat, Nolam redit; Fabius in Samni^^ad popu-
landos agros recipiendasque armis quae defecerant urbes pro-
cessit. Caudinus Samnis gravius devastatus: perusti lateiagri, 4
praeda^pecudum hominumque actae, oppida vi capta, Conpulte- 5
10 ria TelesiaCompsa, inde Fulfulae et Orbitanium. ex Lucanis
Blandae, Apulorum Acciie oppugnatae, milia hostium in his uTj 6
bibus viginti quinque capta aut occisa, et recepti perfugae tre-
centi septuaginta; quos cum Romam misisset consul, virgis in
comitio caesi omnes ac de saxo deiecti. haec a Q. Fabio intra 7
15 paucos dies gesta. Marcellum ab gerundis rebus valetudo adver-

20. 1 —2. in ea reg., obgleich auf InschriReu Cubulteria ge-


liegt,
aorh da.s punische Heer durch Lu- nannt, wol verscliieden von dem
i-auer verstarkt wird, s. c. 15, 2; 23, 39, 6 crwiihnten Combulteria.
denn nicht alie Lacaner sind, wie — Telesia, j. Telese, ostlich am
inan nach 22 , 62 , 11 en4’arten Monte Matese —
—22,Fu(/ulae
13,
,
s. 1.
konnte, von Kom abgefallen, s. 25, Campsa, 23, 1. und
16, 5. — cum unter. — praef. s. Orbii, .sind nicht weiter bekannt. —
2.3, 7, 3. —
in offro gehort zu Blandae an der Westseite von Lu-
praedatum, 22, 3, 6: medio Etru- canien, niirdlich von Laus, siidostl.
riae agro praedatum misit; 23, 42, von Bu.ventum. Aecae in Apulien,
10: percursant totis finibus. — red- an der Grenze von Samnium, siid-
did., wie c. 17, 7. —
atipte knupft ostlich von Luceria. oppugn., —
das uninittelbar ('olgende an: nnd soli im Gegensatze zu vi capta be-
so fort. —
adsequer., absolut, wie zeiclincn: erst nach mchrfachen
25, 35, 8 u. a., vgl. 8, 38, 5: eques Stiirmen genommen; denn schwer-
insecutus ; 33, 1, 5: ut hastati con- lich will L. sagen ,
dass die Stiidte
sequerentur. blos bestiirmt wortlen seien, da das
3 —
5. consules etc., s. c. 10, 4; Folg. die Einnahme voraussetzt;
26, 33, 8. — retro — I\'olatn, vgl. Gronov. vermulhet expugnatae.
21, 17, 9; Einleil. S. 41; retro gicbt —
6 8. in com. s. 1, 35, 9; 22, 7,
nar im Allgemeinen die rackgangige 7. — saxo n. Tarpeio, s. 6, 20, 12;
Bewegnng Nolam den End- und 1'rii- (ihniiche Strafen s. 30, 43 Perioch.
heren Ansgangspunkt derselben, 51. — intra p.d., es ist
;

kaum glaub-
die FnnneI findet sirh oR bei L. s. lich ,
dass Fabius selbst in wenigen
c. 40, 9; 28, 36, 13; 31, 45, 16; Tagen die genannlen Stiidte an der
37, 21, 6, n. a. —
in Samnit, Grenze von Campanien, in Apulien
21, 5, 5. —
Caudinus, 23, 41, 13; nnd mitten io Lucanien genommen
Samnis gr. dev., 22, 9, 5; 23, 42, habe; wenn die Zeit so kurz war,
5 : ita sumus vastati n. a. Con- — geschah es unter seinem Oberbefehl,
pult. in der Nahe von Caiatia (Ca- oder nach seiner Anordnong in Ln-
jazzo) wo jetzt Cbiesa di S. Maria canien durch Gracchus, in Apulien
di Cottvoltere oder di S. Ferrante durch den Prator Fabius, der nach

s
Digilizoc r •;
44 LIBER XXIV. CAP. 20. n. a. 688.

8 sa Nolae praetore Q. Fabio, cui circa Luceriam pro-


tenuit, et a
vincia erat, Acuca oppidum per eos dies vi captum, stativa^ue
ad Ardaneas communita.
9 Dum haec-ff/ffl in aliis locis ab Romanis geruntur, iam Ta-
rentum pervenerat Hannibal cum maxima omnium quacumque 5
10 ierat clade, in Tarentino demum agro pacatum incedere agmen
coepit, nihil ibi violatum neque usquam viS excessum est; ap-
parebatque non id modestia militum aut ducis nisi ad concilian-
11 dos animos Tarentinorum fieri, ceterum cum prope moenibus
successisset, nullo ad conspectum primum agminis, ut rebatur, 10
12 motu facto, castra ab urbe ferme passus mille locat. Tarenti,
triduo ante, quam Hannibal ad moenia accederet, a M. Valerio
13 propraetore, qui classi ad Brundisium praeerat, missus M. Livius
inpigre conscripta iuventute dispositisque ad omnes portas cir-
caque muros, qua res postulabat, stationibus, die ac nocte iuxta 15
intentus neque hostibus neque dubiis sociis loci quicquam prae-
14 buit ad temptandum sperandumqm. diebus aliquot frustra ibi
absumptis Hannibal, cum eorum nemo, qui ad lacum Averni

§ 8 bei Luceria stand. — tenuit hielt nen ;


oder : man zeigte diese Massi-
ilin in Nola zuriick, und dadurch ab gung nicht weiter, ais um; wir be-
von KriegsuDterachmungen vgl. 3, zeichnen einen Gegensatz , s. 9,
2, 1 und oft bei L. 46, 8.

circa Luc., \» ie c. 1 1 ,
2. — /tcu- 11 — 13. prope cic. ist nicht mit
moenibus zu verbinden; doch ist
ca haben die Hdss. doch ist die
Stadt sonst nicht hekannt, ebenso
,
die Lesart sehr unsicher. — ut reb.
n. motum facturos oier aliquid mo-
Ardaneae; wahrscheinlich ist das
turos; ut reb. ist so eingesetzt, ais
in der Niihe von Aecae liegende
ob non ad vorausgienge. passus—
Herdonea gemeint, wofiir sich auch
den Gromatici 260, 23 Ardana
m. Z. § 396. —
Tarenti gehort zu
bei p.
loci —
praebuit; triduo ante zu
findet.
missus. —
Valerio, s. c. 10, 4. —
9 — 10. a^iaistwahrscfaeinlichaus- Livius ist aus 26, 39, 1 ; 27, 25, 3
gefallen, s. Caes. B. G. 2, 22: aSia in entlehnt, inpigre, s. c. 22, 3; 4, 49,
alia parte; Andere lesen aliis locis 9 exercitu inpigre scripto.
: con- —
ais Gegensatz zu Tarentum. — qua- scripta, wie von Pyrrhus, vgl. 25.

cumque, 8. 8, —36, 9. via, s. c. 3, 15, 9. —
circa rn., auf —
umher.
15. — apparebat Folge des Vor-
a\s station., 10, 32, 7. ^

iuxta, in
hergeh. — modestia Bezug in aut' gleicher VVeise. —
dubiis, unzu-
die Soldaten: Kriegszucht; auf den verliissig; es wird vorausgesetzt,
F eldherrn Massigung. —
: wenn nisi, dass Livius und Valerius uin die
es richtig und nicht das handsch. usi Pliine der Tarentiner gewusst
/^slt^aus ducis enstandenist, bezieht haben. —
temptand. sp. ist absolut
nfcbl allein auf non, sondern auf gebraucht: seibst zu unternehmen
[

den ganzen Gedanken: non du- — und von Hannibal zu hoffen, spe-
cis: die Miissigung fand nur in die- rand. fehlt in den Hdss., vgl. 34, 12,
sem Falle und zu dem Zwecke 4: ipsa fiducia et sperando atque
statt, nm die Tarentiner zu gewin- audendo servatum.

Digilized by Google
; ,

a. Ch. ill. LIBER XXIV. CAP. 20. 21. 45

adissent, aut ipsi venirent aut nuntium litterasve mitterent, vana


promissa se temere secutum cernens castra inde movit, tum 15
quoque intacto agro Tarentino, quamquam simulata lenitas ni-
hildum profuerat, tamen spe labefactandae fidei haud absistens,
5 Salapiam ut venit, frumentum ex agris Metapontino atque Hera-
cleensi —
iam enim aestas exacta erat, et hibernis placebat lo-
cus —
conportat. praedatum inde Numidae Maurique per Sal- 16
lentinum agrum proximosque Apuliae saltus dimissi, unde cete-
rae praedae haud multum, equorum greges maxime abacti, e
10 quibus ad quattuor milia domanda equitibus divisa.
Romani, cum bellum nequaquam contemnendum in Sicilia 21
oreretur morsquc tyranni duces magis inpigros dedisset Syracu-
sanis, quam extusam aut animos mutasset. M. Marcello alteri con-
sulum eam provinciam decernunt, secundum Hieronymi caedem 2
15 primo tumultuatum in Leontinis apud milites fuerat, vocifera-
tumque ferociter parentandum regi sanguine coniuratorum esse,
deinde libertatis restitutae dulce auditu nomen crebro usurpatum, 3
spes facta ex pecunia regia largitionis militi mililiaeque fungen-
dae potioris ducibus et relata tyranni foeda scelera foediores-
,

naeh nemo, s. 4, 35,


14. ipsi ren., ist, s. 25, 29. 2. —
aut, s. Z. 337.
9; 5, 39, 4 ist hier durch qui ver- — tumuit., 21, 16, 4. —
in Leomt.
mittelt, Z. § 367. —
Salapiam, weit c.7, 2. — apud, m., bei, in der
von Tarent in Apnlien, nordiich von Mitte, d. h. von Seiten, von den
Cannae vgl. 26, 38, so dass sich Sold., s. 8, 8, 11. —
voci/., Z. §
kaum absehen lasst, wie die Vor- 632, von L. nicht weiter so ge-
rathe ana Heraclea und Metapont, brancht. —parentand. Curt. 7 , 9
sodiich von Tarent, dorthin baben 29: omnium sanguine duci paren-
geschafft werden konnen, da zwei tandum; ib. 5, 20, 1: excidio eius
romisebe Heere in der Nahe stan- parentandutn esse maioribus; also
den. — Num. M., c. 15, 2. Sallent., dnrch die Erraordung der Ver-
10, 1.— equorum, an denen Apn- schwornen.
lien reichwar, welches deshalbanch 3. libertatis, Treie Verfassnng;
besonders Reitcr zn dem rom. Heere unter den Tmppen waren viele Sy-
steilte. Aus abacti ist zu praeda racusaner, s. e. 7, nicht blos Sold-
etwa acta zn entnehmen. ner. — dulce findet sich viell. nnr
21 — 89. Vcrhsiltnisse in Sici- hier init dem Supinum verbunden
lien; 21 — 23,
4 Herslellnng der (das handsch. auditum ist schwer-
Republik in Syracus. lich zu billigeo); iihnlich ist 3, 68,
i —
2. duces m. i., iiberhaiipt die, 9: gratiora dictu; Cic. Or. 2, 84,
welche sich an die Spitze stellen, 343: iucunda est auditu; ib. 1, 8,
die Verschwornen, s. c. 7. cau- — 31. — usurp. von den Verschwore-
sam, den Gegenstand des Slreites, nen und ihrer Partei. —
largitionis,
ibre Farteiansicht und Gesinnung; s. c. 22, 10; 24, 2. —
potioris, eh-
obgleich 6 f. nur von der Abnei-
e. rcnvoller und eintraglichcr, s. 32,
gnng des Hieronyinns gegen die R6- 23, 9: ad spem honoratioris militiae
mer, nicht der des Volkes dic Rede transgressi 23, 46, 6: .spem libe-

Digitized by Google
46 LIBER XXIV. CAP. 21. a. u. 538 .

que libidines adeo mutavere animos ut insepultum iacere cor- ,

4 pus paulo ante desiderati regis paterentur, cum ceteri ex con-


iuratis ad exercitum obtinendum remansissent, Theodotus et
Sosis regis equis quanto maximo cursu poterant, ut ignaros
5 omnium regios opprimerent, Syracusas contendunt ceterum 5
praevenerat non fama solum, qua nihil in talibus rebus est ce-
() leriiis, sed nuntius etiam e\ regiis servis, itaque Andranodorus
et Insulam et arcem et alia, quae poterat quaeque opportuna
7 erant, praesidis firmaral. Hexapylo Theodotus ac Sosis post so-
lis occasum iam obscura luce invecti cum cruentam regiam ve- 10

stem atque insigne capitis ostentarent, travecti per Tycham, si-


mul ad libertatem simul ad arma vocantes in Achradinam con-
8 venire iubent. multitudo pars procurrit in vias, pars in vestibulis
stat,pars ex tectis fenestrisque prospectant, et quid rei sit rogi-
9 tant. omnia luminibus conlucent strepituque vario conplentur. 15
armati locis patentibus congregantur; inermes ex Olympii lovis

ratioris militiae-, Tac. H. 1, 87: Epipolae arx nennt, so ist docb bier
facta et ceteris spes honoratioris scbwerlicb an diesen zu denken, da
in posterummilitiae; V'ell. Pat. 2, 20, Andranodorus narb c. 24 nur die
4 : Cinna corruptis primo centurio- Insel in seiner Gewait hat. op- —
nibus. Das bandsch. pntioribus d. portuna zur Vcrlbeidigung geeignet
wiirde, ais Dativ genommea, wenig oder dem AngrilF ausgesetzt , 3,
Einsicht verrathen, ais Abi. ein un- 15 8 .
,

passendes Motiv fiir dio Soldaten 7. hexapyl., durcb das h., s. 21,
entbalten. —
et im dritten (Iliede, 56, 9, vgl. c. 32, 5. Das Tbor fiihrte
s. 4, 3,7 3, 1, 5. — relata, aufge- von dem Xorden der Insel, also auch
ziiblt, 8. 3,
;

12, 5: referre egre^gia von Leontini in dic Stadt. obsc. —


facta. — foeda foed. 1, 7, 8. — in- luce, ein eigentbiimiicher Ausdruck,
sepuU., s. 1, 49, 1. — libidiu., c. da sonst obscurus MangeI an Licbt
5, 5. bedeutet, vgl. 22, 19, 7; 2, 19, 6;

4 6. Theodot., wol der c. 5 er- gewbbniich heisst es von der Mor-
wabnte, da seine llinricbtung aiebt gendiiinineruag: vix satis certa
gemeldet ist. —
ex reg. s., Iiurz st. luce, 8. 22, 4, 4; 41, 2, 4: perlu-
nuntius qui'ex s. r. erat; odor ali- cens iam aliquid, incerta tamen —
quis ex s. r.; Tac. H. 1 49: dispen- , lux. — Tycham, nacb dem Tempel
sator Argius e primoribus servis der genannt, vgl. Cic. I. 1.;
Tvxq
u. a. —
insulam, Ortygia, s. 25, 24, sie lag westlich von der Achradina,
S, welcbe, jetzt ganz Syracus um- nordiich von iVeapolis, iistlicb von
fa.ssend, damals ein kleiner Tbeil Epipolae.
der Stadt war, aber einc Festnng —
8 9. procurrit —
rogitant dient
fiir sich bildete. arcem, dic bedeu- zunaebst zur Abwccbsiung , soli
tendste Bui-g war auf der Insel aber die Falle der zweiten Art ais
.selbst, s. c. 22, 4; 23, 4: Cic. mebr vereinzelt darstellen, vgl. 34,
Verr. 5, 31, 80; 4, 53, ll7f. Ob- 47 , 6 pars maior receperant sese,
gieich L. an u. St. die Burg voii der pars —:

perstitit. — fenestris, s. 1,
Insel zu trennen sebeint, und 25, 41, 4. — Olympii, ein anderer ais
25, 3 auchden Euryalus aniEnde der c. 33,3. — Gallor, lllyr., s. Momrosen

Digitized by Google
;

.. ch. 214. LIBER XXIV. CAP. 21. 22. 47

templo spolia Gallorum Ulyr i orumque, dono data Hieroni a po-


pulo Romano fixaque ab co, detrahunt, precantes lovem ut vo- 10
lens propitius praebeat sacra arma pro patria, pro deum delubris,
pro libertate sese armantibus, haec quoque multitudo stationibus ii
5 per principes regionum urbis dispositis adiungitur. in Insula in-
ter cetera Andranodorus praesidis lirinat horrea publica: locus 12
saxo quadrato saeptus atque arcis in modum emunitus capitur
ab iuventute, quae praesidio eius loci adtributa erat, mittuntque
nuntios in Achradinam horrea frumentumque in senatus pote-
10 state esse.
Luce prima populus omnis, armatus inermisque, in Achra- 22
dinam ad curiam convenit, ibi pro Concordiae ara, quae in eo
sita loco erat, ex principibus unus nomine Polyaenus contionem
et liberam et moderatam habuit, servituhs /bnntdines indignita- 2

1,372 tr.es sind Hiiirstruppen s. c.30, tretenden Satz gezogen. —


13, welche einen Theil der Waffen- Vl.saa;o q., 1, 26, 14. —
emunitus,
beate erhalten baben, s. 9, 38, 17, 21,7,7,vgl.2,7,G: ibi altoatquemu-
die in dem Teinpel aufgehuDgt war, nito loco arcem —
fore. —
praesidio
s. 22, 57, 10. —
vol. prop., 1, 10, anders ais vorber: zum Schutze. ad-
3. —pro Ub., dic durch Andranodo- tributa, bestimmt, angcwiesen, s. 1,
rus und seinc Partci (regii) noch 20, 5 et sacra adtribuit 1, 43, 9 : vi-
:

bedroht war. duae adtributae; 5. 19, 11 u. a.; dass


11. princip. reg., wird erkiart: schon eine Besatzung von Siildnern
die wichtigsten Punkte; allein da an den Magazinen gestanden habe and
sich princeps sonst kaum von Oert- diesen die Syracusaner beigegeben
lichkeiten gebraucht findet, und dis- worden seien , liegt nicht nothwen-
positis andeutet, dass Jemand die dig in den Worten; wenigstens
Vertheilung der MannachaR an- wird weder hier, noch c. 22, 7 ein
geordnet habe, so sind m\t principes Kampf, sondern nur Verrath er-
reg. wol die Angesehenen in den wiihnt. — m
sen. p., wie in Rom
cinzeinen Stadttbeilen geraeint, s. c. s. 2, 56, 16; dass derSenat sich an

22, 1; 24, 4; 7; 28, 1 ; 25, 23, 14: die Spitze der Bewegung gestellt
vino —
per tribus a principibus di- habe, ist vorher, wenn nicht in per
viso ; oder es ist etwas ausgerallen. pnnc2/>e« eine Andentung liegt, nicht
— firmat kiinnte nach § 0 firmarat berichtet, s. c. 22, 6; iiberhaupt
nor von dem conatus verstanden derganzeHergang schrkurzerziihlt.
werden: er war, nachdem er bereits 22 . 1. curiam wie in Roiii, s.
die iibrigen wicbtigen Puncte in sei- 22, 7, 7; obgleich a. u. St. curia
ner Gewalt halte, damit bescbaftigt, nach §. 6 nicht passend ist. pro —
die horrea zu besctzen; vor locus ara C. § 13 ex: vorn auf, und von
ist<e<r zu denken ; doch ist Creviers da aus, s. 21 , 7,8; 3, 19, 4: pro
Vermuthung: firmarat sehr wahr- tribunidi, wahrscbeinlich lag die ara
scbeiolich. locus etc., die Besebrei- am Forum, wo die Vcrsammlung
bung des Ortes, welche man nach gehalten wird. — liberam, freimii-
horrea erw artet, ist, um dessen thig und Tur die Freiheit.
Wichtigkeit Tur die ihn Besetzenden 2 — 3. servitut. s. 30, 28,
f. ind.,
und die Volkspartei zu bezeichnen, 8: has formidines agitando animis;
in den Tolgenden asyndetisch hinzu- Caes. B. G. 2, 14: omnes indigni-

Digitized Dy Vjoogle
:

48 LIBER XXIV. GAP. 22. t. u. 538.

tesque homines exnertos adversus notum malum inritatos esse


discordia civilis qi.aS inportet clades, audisse magis a patribus
3 Syracusanos quam ipsos vidisse., arma quod inpigre ceperint,
laudare, magis laudaturum, si non utantur nisi ultima necessi-
4 tate coacti, in praesentia legatos ad Andranodorum milti pia- 5
cere, qui denuntient, ut in potestate senatus ac populi sit, portas
5 Insulae aperiat, reddat praesidium, si tutelam alieni regni suum
regnum velit facere, eundem se censere mullo acrius ab Andra-
6 nodoro quam ab Hieronymorepeti libertatem, ab hac contione
senatus inde haberi coeptus est, quod sicut 10
legati missi sunt,
regnante Hierone manserat publicum consilium, ita post mor-
tem eius ante eam diem nulla de re neque convocati neque con-
7 sulti fuerant, ut ventum ad Andranodorum est, ipsum quidem
movebat et civium consensus et cum aliae occupatae urbis par-
8 tes tum pars Insulae vel munitissima prodita atque alienata, sed 15
evocatum cum ab legatis Damarata uxor, filia Hieronis, inflata


,
tates contumeliasque perferre; Z. (der dbrigen Nacbkommen des Hie-
§ 82. Die haodsch. Lesart servitu- ro s) zu scbiitzen, flir diesen zu er-
dmis indignitatisque e. liisst sich halten u. s. w. —
eundem se etc.
wegen der ungewdholieben Form obgleicb er zum Frieden ratbe, so
servitudo und der gteich unge- stimme dann doch aucb er dafiir u.
briiacblichen Coostmct. von exper- s. w. ; dann sei die Zeit gekommen,
tus kauin festhatten. —
not. mcd., von den Waffen Gebrauch zu ma-
g. 23, 3, 14. —
audisse m. etc., cben. — repeti, s. 2, 5, 1.
Hiero bat 50 Jabre in Rube regiert: 6 — 7. ab h. or., sein Antrag wird
da der Biirgerkrieg so grosses Un- gteich, 1,8, angenoinraen und
s. c.
gliick drohe, iDurhten sie ihn nicbt unmittelbar nach der Rede u. s. w.,
dadurcb, dass sie die WaRen er- s. 28, 33, 1: ab hac oratione di-
griffen hatten, berbeifiibren. missi, vgl. 23, 6, 1. —
senatus, also
4 — 5. in pi-aes., fiir jetzt, vorerst. jetzt erst wird eine Silzung gehal-
— denunt., erktiiren, die Willens- ten, c. 21, 12. —
quod etc. Der
meinnng des Volkcs ais des bdber Senat war unter H. wirkiirb noch
gesteitten nnsagen. —
in pot. elc.: eine beralhende Behdrde, s. 1, 8, 7,
den Freistaat anerkennen. —
prae- geblieben, von Hieronyinns zwar
sid., den festen Platz, wol zuniichst nicbt aufgehnben, aber u. s. w. —
die arx: nicbt allein der Zngang nuUa d.r., s. 1, 49, 7. —
fuerant
zur InseI sotl nffen sein, sondern Z. § 3li0. —
munit. , s. zu c. 23, 4.
aucb die festen Punkte auf dersel- — prodita noch der Ansicht des An-
ben iibergeben werden, s. Caes. B. dranodorus.
G. 6, 34: nmi oppidum, non prae- 8 —
10. evocatum, hier abgerufen,
sidium u. a. Andere verstehen bci Seite (ab legalis) gerufen, vgl.
praesidium von den Truppen. — c. 1 , 5. Das § 8 —
10 Gesagte be-
alienis., vgl. 2, 2, 3: tmnquam alie- reitet den eigcntlichen Gegcnsatz
ni regni. —
tutela ist wegen c. 4, zu quidem § 7, welchcr
§ 11 f. in
9 nicbt in slrengcm Sinne zu neh- anderer Form folgt, nur vor; denn
inen, sondern: wenn er unter dem dnrch die Erinneimngen der Daina-
Vorwande das Ueicb eines Anderen rata wird er bewngen, nicbt auf-

Digitized by Google
,

«. Ch. 214. LIBER XXL CAP. 22. 49

adhuc regiis animis ac muliebri spiritu, admonet saepe usurps^-


tae Dionysi tyranni vocis, qua pedibus tractum non insidentem 9
equo relinquere tyrannidem dixerit debere, facile esse momento
quo quis velit cedere possessione magnae fortunae ; facere et pa-
5 rare eam dillicile atque arduum esse, spatium sumeret ad con- 10
sultandum ab legatis: eo uteretur ad arcessendos ex Leontinis
milites, quibus si pecuniam regiam pollicitus esset, (unnia in po-
testate eius futura, haec mubebria consilia Andranodorus neque ll
tota aspernatus est, neque extemplo 'accepit tutioreih ad opes ,

10 adfectandas ratus esse viam, si in praesentia tempori cessisset,


itaque legatos renuntiare iussit futurum se in senatus ac populi 12
potestate, postero die luce prima patefactis Insulae portis in fo-
rum Achradinae venit, ibi in aram Concordiae, ex qua pridie Po- 13
lyaenus contionatus erat, escendit, orationemque eam orsus est,
15 qua primum cunctationis suae veniam petivit: se enim clausas 14
habuisse portas non separantem suas res a publicis, sed strictis
semel gladiis timentem, qui Unis caedibus esset futurus, utrum,
quod satis libertati foret, contenti nece tyranni essent, an, qui-
cumque aut propinquitate aut adtinitate aut aliquis ministeriis
20 regiam contigissent, alienae culpae rei trucidarentur, postquam 15

richtig, wozu er selbst sich binneigte, raessen , 47, 7.


s. 1, tota— ex- —
soodern our einstweilen zuni Schei- templo ist Dur insofern Gegensatz,
ne sich an Senat und Volk anzu- ais der, welcher etwas nichtsogleich
— Damarato dorische
schliessen. annimmt, es zuriickzuweisen sebeint.
Form, sonst Demarato. — animis — — adfect. op., s. 1, 46, 2: um spiU-
«pir.Stolz, Hocbhmuth; bocbrahren- ter sich Macht zu verschaffen, schien
der Sion. —
usurpat., die oft auch es ihni sieberer fUrJetzt(in praes.)
von .4nderen, nicbt allein voo Dio- u. s. w.
nys. gebrauchte, angefubrte. Dio-— 13 — 14. ex qua wie § 1 pro: von
nysi von ibm ausgegan^en ; andcrs da aus. —
escendit, 2, 7, 7. pri- —
Diodor. 14, 8: Tiqoarjxtiv f<ft]as mum, im Eingange. —
cunctationis
(Pbilistns) 6(tvovxt(f Xnnov&iov- a. 1, 1,8; 38, 13, 12: veniam erro-
Tof ixatjjuv Ix rjjf TVQavvittos, ris petebant: er kunne auf Nach-
aX/iit Tov ax^Xovi iXxofiivov tiqo- sicht Anspruch machen, da er nur
Tiinxuv, docb wird von Philistus desbalb u. s. w. —
separantem —
selbst bei Plut. Dio. 35 in Abrede qnod separare vellet sed— ti- —
gestellt, duss er diesen Ratb ertheiit meret, s. 21, 6, 2: orantes, vgl. 8,
habe. —
vox, qua dix., s. 26, 32, 6. 7, 11. —
qui finis etc., Cic. Brnt. 6,
— debere, inan diirfe. —
momento, 22: vereri, quodnam curriculum
21 14, 3.
,

ad consuit., absolut aliquando sit habitura tua natura;
gcbraucht. Ueber dic VVortstellung Tac. II. 3, 12: metu, quis exitus
s. c. 8, 5. —
milites, dic Soldoer foret. —aliquis, s. c. l6, 17; 26,
des Hieronymus. —
pec. tcg., rcich- 15, 3; ib. 49, 6; 45, 32, 6: in aU-
liche Gesrlienke aus u. s. w. quis ministeriis regiis; dagegen 22,
11.muliebria, dcin errcgbaren, 13, 4: aliquibus. —
trucidor., ytrer-
leidenscbartlichen Charakter ange- den wiirdcn oder soliten.
Tit. Li». V. 4
, : — ;

50 LfBER XXIV. CAP. 22. 23. a. u. 538 .

animadvertit eos, qui liberassenl patriam, servare etiam liberatam


velle, atque undique consuli in medium, non dubitasse quin et
corpus suum et cetera omnia quae suae fidei tutelaeque essent,
,

quoniam eum qui mandasset suus furor absumpsisset, patriae


16 restitueret, conversus deinde ad interfectores tyranni ac nomine 5
appellans Theodotum ac Sosin „ facinus" inquit „ memorabile fe-
17 cistis: sedmihi credite, inchoata vestra gloria nondum perfecta
est,periculumque ingens manet, nisi paci et concordiae consuli-
tis,ne libera efleratur res publica
23 Post hanc orationem claves portanim pecuniaeque regiae 10
ante pedes eorum posuit, atque illo quidem die dimissi ex con-
tione laeti circa fana omnia deum supplicaverunt cum coniugi-
bus ac postero die comitia praetorum creandi sunt ha-
liberis,
2 bita. creatus in primis Andranodorus, ceterimagna ex parte in-
terfectores tyranni; duos etiam absentes, Sopatrum ac Dinome- 15
3 nen, fecerunt, qui auditis iis, quae Sjracusis acta erant, pecuniam
regiam, quae in Leontinis erat, Syracusas devectam quaestoribus
4 ad id ipsum creatis tradiderunt, et ea quae in Insula erat Achra-

15. animadv. aus der oralio recta in ipsa vindicta perituram civita-
beibehalten; 9, 25, 5: simtd au- — tem. Audere erkliircn e^errt; iiber-
dierunt; 3, 13, 1: haud multo post miithig werdcn; allein L. scheint
quam — fuerat; 37, 34, 6. in— eine grossere Gefahr anzudenten.
med., alte fiir das allgemeim; Beste, 23« 1. claves p., derloselund des
26, 12, 7; vgl. 6, 6, 18; Cnrt. 8, koniglirheu Schatzhauses, welches
49 , 21: in medium consulebatur, w'ie die Kunigspalast, s. Cic. Verr.
Gegensatz zu res separare. —
cor- 4, 53, 117, anf der Iiisel ist. eo-—
pus s., seine Person. —
fidei s., was rum, der giinzen Ver.sammlung. —
seinem Srhutz anvertraut gewesen atque, und $o; quidem deutet an,
sei. — mandas, s.Hieronymas dass bald eine .Veriindrung einge-
acheint ihm bei seinem We^p;ange die treten sei, in Bezug auf laeti. Dieses
Regiemngsgeschafte iibertraf^en zu gehort zu supplicaverunt. —circa
baben. — vgl. 26, 30, 6 ; Z.§71. etc., wie in Rom bei freudigen Er-
17. mihi cr., Z. § 801 a. E. — eignissen. praetor, er., Z. § 661
inchoata etc.: ihr habt noch nicht L. hat sonst diese Construet, nicht;
genug getban , um Ruhm zu erwer- und da sich im Put. wol pretorum,
ren ; erst wenn der Staat geordnet dann aber creandis habuit findet,
ist, wird eure That eine preiswiir- ist es oiebt unwahrscheiniich, dass
dipe genannt werdcn konnnen, s. jenes aus pr. entstanden und prae-
Cic. p. Mare. 8f. —
manet, s. 1, 53, toribus zu lesen ist.~*Die Pratoren
7. —Ubera, der Staat, nachdeni er sind die okersten Magistrate, ctQjrov-
eutfesselt und selbstiindig ^eworden Tff. — Dinomen., Z. §. 71.
ist, an der Freiheit zu Grunde gehe, —
2 4. in prim., unter den ersten.
s. 28, 28, 12 ne:

meo unius funere — quaestor.,vi\e in Rom, dieSchatz-
elata resp. esset; Cie. Cat. 4, 6, 11 meister. — id lasst sich hier wol
sepulta in patria; Tac. H. 4, 42: so wenig wcnig entbebren, ais c. 3,
in funere rei publicae u. a., vgl. L. 15; 21, 55, 10 und 5, 43, 4: eos. —
2, 55, 2; zum Gedauken 34, 49, 3: Achradinam, s. 25, 24, 15: signa

Digitized by Googie
. —

a. Ch. 214. LIBER XXIV. CAP. 23. 51

dinam tradita est; miirique ea pars,


quae ab cetera urbe nimis
firmo munimento intersaepiebat Insulani, consensu omnium de-
iectH est. secutae et ceterae res hanc inclinationem animorum
ad libertatem.
5 Hippocrates atque Epicydes audita morte tyranni, quam 5
Hippocrates etiam nuntio interfecto celare voluerat, deserti a
militibus, quia id tutissimum ex praesentibus videbatur, Sjra-
cusas rediere, ubi ne suspecti obversarentur tamquam novandi 6
res aliquam occasionem quaerentes, praetores primum, dein per
10 eos senatum adeunt, ab Hannibale se missos praedicant ad Hie- 7
ronymum tamquam amicum ac socium, paruisse imperio eius,
cuius imperator suus voluerit, velle ad Hannibalem redire: cete- 8
rum, cum iter tutum non sit vagantibus passim per totam Sici-
liam Romanis, petere ut praesidii dent aliquid, quo Locros in
15 Italiam perducantur, gratiam magnam cos parva opera apud
Hannibalem inituros, facile res impetrata: abire enim duces re- 9
gios cum peritos militiae tum egentes eosdem atque audaces cu-
piebant. sed quod volebant non quam maturato opus erat na-

Ackradinam admoveret; ib. 30, 4: mehr zn befestigen. —


ea; praes.,
gewoholich sagt L. in Achradinam, von dem, was sie nnter den vorlie-
iffl. 2, 2S, 1: Esquiliis. — tradito genden Verbaltnissen thun konnten,
ist wohi gebraucht, weil zugleich an vgl. Curt. 10, 29, 17: tutissimum
die Qaiistoren gedacht ist, wie bei ex praesentibus ratus. — susp. ob-
tradiderat, vgl. 1, 5, 7; datos. — vers., um nicht, wenn sie sich offent-
muti e. p., vergi. Diod. 14, 7 Aio- : lich zeigten und dic Augen derMen-
vvaiog —
d^ftoQtor Ttjs noinos rqv schen aut sich z6gen,inden Verdacht
Nfjaov o^rvQatTKTijv ovaav rav- — zu kommen ais ob; eigentlich: (nur)
jqv fiiv JiqtxodofJtjOlV uno Tqs ais Vcrdaclitige u. s. w., s c. 24,2.
noXfws
ui.).t)i noi.irrel.fi, 7— 1 1 .praedic., sie tragen es offen,

xal nvgyovi v\pqi.ovg xal nvxvovg nicht ohne Sclbstvertrauen vor, s.


tvtpxooofiqae, nqb nvrqg jrgq- 4, 53, 10: praedicans participem
jutctiaTiqQia — tpxoSoftrjae d' praedae fore exercitum. —
tam-
(v auT^ noiireicog mxvQoJuivqv quam, wie man —
an einen Bundes-
itxQonoi.iv etc. Die Insel suit nicht genossen schickt, s. 2,2,3; iiber
liinger eine fur sich bestebende Fe- die Anslassung der Prapos. s. 21,
stung sein. —
consensu. 4, 51, 3. 28, 8; 3, 19, 4, vgl. c. 26, 8. cu- —
cet. res die iibrigen Verhaltoisse. — ius n. imperio parere, in Bczng auf
inclinat; Tac. H. 5, 26; non fqfel- die Anfiihrerstcllen, dic ihneli Hie-
Ut Civilem ea inclinatio. >'ach li- ronymus ubergeben hat, c. 7, 1 u 6,
bertatem scheint ein zweiter Begriff, 3. — Locr. in /. , 21, 49, 3. duces
ctwa concordiam, s. c. 22, 17, aus- reg., schon dieses war ein Grund
gefallen. des Verdachtes; zu dem im Folg.
28 h—%1,,
3 Unniben in Syra- zwei starkere hinzutreten. egen- —
rus : Sil. It. 14, 100 ff. tes, und deshalb zu Neuerungen ge-
5 — 6. audit, m., aisman diesen ncigt. — quam, das Correlativum
erfabren batte. , — quam etc. um felilt vor naviter, 35, 49, 7 : homo
sichvor der bestimmteren Nachricht non quam isti sunt gloriostts, vgl.
4*

Digitized by Googlc
;

52 LIBER XXIV. C.\P. 23. 24. •. u. 538.

10 viter expediebant, interim iuvenes militares et adsueti militibus,


nunc apud eos ipsos, nunc apud transfugas, quorum maxima
• pars ex navalibus sociis Romanorum erat, nunc etiam apud in-
fimae plebis homines crimina serebant in senatum optimates-
11 que: id moliri clam eos atque struere, ut Syracusae per speciem 5
reconciliatae societatis in dicione Romanorum sint, dein factio
ac pauci auctores foederis renovati dominentur.
24 His audiendis credendisque opportuna multitudo maior in
dies Syracusas confluebat, nec Epicydi solum spem novandarum
2 rerum sed Andranodoro etiam praebebat, qui fessus tandem 10
uxoris vocibus, monentis nunc illud esse tempus occupandi res,
dum turbata omnia nova atque incondita libertate essent, dum
regis stipendis pastus obversaretur miles, dum ab Hannibale
missi duces adsueti militibus iuvare possent incepta, cum The-
misto, cui Gelonis lilia nupta erat, rem consociatam paucos post 15
Aristoni cuidam tragico actori, cui et alia arcana committere
-dies
3 adsuerat, incaute aperit, huic et genus et fortuna honesta erant;
nec ars, quia nihil tale apud Graecos pudori est, ea deformabat,
itaque tidem priorem potioremque ratus quam patriae debebat,
4 indicium ad praetores defert, qui ubi rem haud vanam esse cer- 20
tis indiciis conpererunt, consultis senioribus et auctoritate eo-

2, 56, 9; ib. 19, 10. — militares, ricbtuogeaund Verlialtaisse, die an-


die ibr Leben vorziiglich
im Kriege ter Hieros langer Regieruag io Ver-
zugebracbthaben tiichtigeSoldateo,
: gesseobeit gekommco uad ooch nicht
vorher militiae, vgl. 10, 24, wieder geordoet waren. pastus,—
4: inter viros militares-, 30, 37, 8: vgl. c. 21, 3. — Themisto, de-
perturbatus vir militaris urbana li- uiOTos- —rem cons., den mit Th.
centia. — adsueti, oft uad lange un- Dereits verabredeten Plan, die Ver-
ter dea Suldatea, mit ihnen vertraut, scbworang.
vgl. c. 10, 12. — eos ips., den sy- 3. fortuna, seioe biiuslichen und
racus. Soidaten. — 7iaval. *oc.,Scla- Vermogensomstiinde waren anstiin-
ven uad Freigelasseae, die voa der dig. nec a., auch seine Kunst nicht,
siciliscbea Flotte eatlaufea sind. — wie raan nach rom. Begriffen s. 7, ,

moliri mit grossem Kraftaurwaade 2, 12, Nep. Praef. 5, batte erwarten


struere, heimiich, durch latriguea, konnen. — nihU i., nichts was mit
s. 2, 3, 6. — ac pauci elc., Erklii- dem Schauspielerwcsen, Musik, Tanz
ruag voa JacHo, eiae kleiae Zahl u. s. w.‘in Verbindung stetit. Zum
Mensebea, die dasselbe Interessc Ausdruck vgl. 23, 9, 9; 27, 31, 2:
verfolgen.
24. 1-2. opporL, die gera sol-
qui nihil tale metuerunt .

priorem
ist in den lldss. aasgelallen. pol., s.
che Verdiichliguagen horte and sich 38, 53, 6: quod remp. privatis si-
durrb dieselben besliiamca Hess. — multatibus potiorem habuisset. —
Epicydi ist statt beidergeoannt, wie defert, s. 2, 4, 6.
c. 35, 4 Hippocrates, s. c. 31, 4. — 4 seniores, s. c. 28, 8, dic
nunc, hier wiire tum unpassend, s. Angesehensten, wie in Roin die Con-
3, 40, 10. — incondita L, die Eia- sularen , vgl. 1 , 5 , 8.
1 De r Rath,

Digitized by Google
, m

•. Cb. 314. LIBER XXIV. CAP. 24. 25.

rum praesidio ad fores posito, ingressos curiam Themistum at-


que Andranodorum interfecerunt, et cum tumultus ab re in spe- 5
ciem atrociore, causam aliis ignorantibus, ortus esset, silentio
tandem facto indicem in curiam introduxerunt, qui cum ordine 6
5 omnia edocuisset, et principium coniurationis factum ab Har-
moniae Gelonis tiliae nuptiis, quibus Themisto iuncta esset;
Afrorum Hispanorumque auxiliares instructos ad caedem prae- 7
torum principumipie aliorum, bonaque eorum praedae futura
interfectoribus pronunciatum; iam mercennariorum manum ad- 8
lu suetam imperiis Andranodori paratam fuisse ad Insulam rursus
occupandam; singula deinde, quae per quosque agerentur, to-
tain(;ue viris armisque instructam coniurationem ante oculos
posuit, et senatui quidem tam iure caesi quam Hieronymus vi-
debantur; ante curiam variae atque incertae rerum multitudinis 9
15 clamor erat, quam ferociter minitantem in vestibulo curiae cor-
pora coniuratorura eo metu compresserunt, ut silentes integram
plebem in contionem sequerentur. Sopatro mandatum ab senatu 10
et a collegis ut verba faceret, is, tamquam reos ageret, ab ante 25
acta vita orsus, quaecumque post Hieronis mortem sceleste at-

den diese gcben, bezielit sich be- denkt er die Thiiren derselben, wie
sonders auf interfecerunt wozu in Rom, s. Becker 2,421, gebflnet. —
praes. — posito nur die Vorberei- vestib., ais sie bis dahin vorgedrun-
tung enthalt —fores der Curie, gen sind sehen sie die Leicboame,
wie das Folg. zeigt. —
ab re in
,

die man ans der Carie weggeschafft


Folge. — atrociore, allznschreck- bat: der Anblick derselben errUllt
lich ; doch ist viell. atroci zn lesen, sic mit Schrecken und bewirkt so,
da die Hds. airocior bat. aliis — dass u. s. w.— —
eo= tanto. silen-
die iibrigen Senatoren. —
ordine, tes, s. praef. 11, anf die Einzeinen
22, 7, 1 1. —
et wahrseheinlichwollte bezogen. Das Verfahren des Sena-
L. § 8 fortfahren et singula, gab tes wie in Rom, s. 22, 7, 7 f. u. a.
aber der Rede eine andere Wen- — integr. pl. im Gegensatz zu der
dung. —Gelonis, s. c. 5 , 3. iam — § 1 bezeichaeten Menge. Die nicht
ferner, s.c. 10, 10. —
mercenn., wol irre geleiteteund neueruogssiichtige,
die Leibwache, ais eine besondere abniich 9, 46, 13: aUud integer po-
Abtheilung der au.nriUares § 7. — pulus, fautor et cultor honorum,
r. armis allgemeine Bezeicbnung der aliu^orensis factio.
vorher erwahnten Truppen, s, 5,37, —
Za, 1 2. reo* flg'.,anklagen, wie
4. — quosq. = et p. quos. — — et wenn er ais Ankliiger gegen sie (die
quidem Folge des Vorhergch. and Todten) auftrate, s. 45, 37, 8 apud
:

Einraumung zu dem Folg., s. 2, 2, 9. contionem togatam — reus agatur;


9. rar/ae, Menschen ausverschie- 4, 42, 6: Veli. Pat. 2, 45, 1: actus
denen Slanden. —
incer. rer. nn- : incesti reus, xgl. 1, 47, 10: ibi Tar-
gewiss, was man beabsirhtige und quinius maledicta ab stirpe ultima
was Z. § 437. L.
ibr bevorstehe, s. orsus; Tac. Ann. 3, 13: tum Fuld-
scheint vorausznsetzen , dass die nius vetera orditur; es war das ge-
Menge mit dem, was in der Carie wiihnliche Verfahren der Ankliiger.
vorgegangen ist ,
bekannt sei ;
viell. — scelest. gegen menschliche; hnpie
, —
54 LIBER XXI\ . CAP. 25. «. a. 538.

que impie facU essent, Andranodomm ac Themistam arguit fe-


2 cisse, quid enim sua sponte fecisse Hieronymum puerum, ac
vixdum pubescentem facere potuisse? tutores ac magistros eius
sub aliena invidia regnasse: itaque aut ante Hieronymum aut
3 certe cum Hieronymo perire eos debuisse, at illos debitos iam 5
morti destinatosque alia nova scelera post mortem tyranni rao-
Utos, palam primo, cum clausis Andranodorus Insulae portis
hereditatem regni creverit, et quae procurator tenuerat, pro do-
4 mino possederit; proditus deinde ab eis, qui in Insula erant, cir-
5 cumcessus ab universa civitate, quae Achradinam tenuerit, ne- lo
quiquam palam atque aperte petitum regnum clam et dolo adfe-
ctare conatus sit, et ne benefleio quidem atque honore potuerit
vinci, cum inter liberatores patriae insidiator ipse libertatis cre-
6 atus esset praetor, sed animos eis regios regias coniuges fecisse,

gegen gottliche Rechte. — ac vixd. vi valet constitui, atque heres cum


etc. miisste, wenn die Stelle richtig heredem esse, dicitur
constituit se
Bezug autfecisse H. eine Stei-
i«t, in cernere, et quom id fecit, crevisse:
geruDg eutbalten, die weniger in feierlich erklaren, dass man eine
vixdum pub. facere potuisse
ais in Erbscbaft antreten wolle. procu- —
zu snchen ware. Gronov. hiilt fe- rator „qui absentis nomine actor
cisse fiir unacht. — sub
al. in. unter Jit,“ der Bevollmachligte, Stellver-

dem Scbutze, Deekmantel; da sicb treter, s. c. 22, 5 quae fidei etc.
die Grbitterung gegen einen Ande- pro dom. ais ob das Reieh sein Ei-
ren riebtete, vgl. 22, 34, 2: aliena genthum wiire. —
possederit von
invidia splendentem. possido, er habe Besitz ergriffen.
proditus 8. c. 22, 7. —
circumsess.
3 —
6. Alles hier Gesagte bezicht istnuruneigeotlichgesagt, da die in-
sicb nur auf Andranodor. , obgleich sula nur durch einen schmalenLand-
die nova scelera Beider bewicsen strich init Achradina zusaminenhing.
werden sollen; wahrsrheinlich setzt
der Redner die Theiloahme des The-
— palam vor Allerohne
Augen, ist clam,
wic aperte olTen, Hehl, dolo,
mistus auch an den friiheren Pliinen versteckt, hiuterlistig, entgegenge-
des Andranod. vuraus. Dem palam setzt. —affectare, begierig nach
primo entspricht im Folg. nicht de- demselbeu greifen, vgl.c.22,11.
inde clam etc.j niimlich weil auch benqf., dasselbe wie honos, nur mit
das Folgende nur von Andranod. der Andeutung, dass die Ehrenstelle
ausgesagt werden kounte, und durch von dem Volke aus gutem Willen
dasvorangeslelltc proditus, welches crtheilt w urde. — liberatores — li-
den Grund des heimliehen Vei-rah- ber tatis, \\\cr, wie in regios (herrsch-
rens angiebt^ die Beziebung auf die- siichtig) und regias hebt der Chias-
sen fcstgeballcn wird, ist aucb die- mus die Gegensatze. — creasset,
ser Satz cum etc. untergeurdnet, das einzige Plusqprf. unter den Per-
und dieWorte ^alam primo eines ent- fecten, um die Handlung, ais dem
sprecfaenden Gliedes beraubt, wel- potuerit vorausgegangen zu bezeich-
ches erst, nachdem in nequi. reg- — nen, wie § 3 tenuerat, wo auch der
num der in jenen Worten angedeu- modus der orat, recta beibebalten ist.
tele Gedanke wiederholt ist, folgt. — sed, aber dariiber diirfe man sick
heredit. crev. s. Varro L. L. 7, 98.- cre- nicbt wuodern, denn u. s. w.

Digitized by Google
, — , :

k. Cli. 8U. UBER XXIV. CAP. 25. 55 ,

alten Hieronis alteri sub hanc vocem ex


Gelonis filias nuptas, 7
omnibus partibus contionis clamor oritur, nullam earum vivere
deliere, nec quemquani superesse tyrannorum stirpis, ea natura 8
multitudinis est: aut servit humiliter aut superbe dominatur; li-
5 bertatem, quae media est, nec spernere modice nefT habere sciunt,
et non ferme desunt irarum indulgentes ministri, qui avidos at- 9
que intemperantes suppliciorum animos ad sanguinem et caedes
iuritent. sicut tum extemplo praetores rogationem promulgarunt,
,
lo
acceptaque paene prius quam promulgata est, ut omnes regiae
10 stirpis interflcereutur. missique a praetoribus Demaratam Hie- ll
rouis et Harmoniam Gelonis fiham. conimies Andranodori et
Themisti, interfecerunt.

7 —8. sub h. V., unmittclbar dar- et caed. wiederhnlt desbalb ist es


naeb. — vivere d. diirfe am Leben wahrscheiniich, dass
;

die bandschr.
bleibea —
servit h., s. 45, 32, 5: Lesart publiciorum eine Andeutung
servire regi /lumiliter aliis superbe der Personen, s. c. 31, 15; 38, 4:
imperare, Tac. Ann. 1, 29: nihil in populum, et» a popularium, s. c. 27,
vulgo modicum: terrere ni paveant, 2 32, 4, enthalte und L einen iihn-
;

ubi pertimuerint impune contemni, lichen Gedanken, wie 31, 44, 3: nee
vgl. 34, 49, 8. —
spernere mod. umquam ibi desunt linguae prom-
dem servit h. cnUprecbend: iii der ptae ad plebem eondtemdam, ausge-
Unterdriickung ist sie uofahig den sprocbeii babe. Der ganze Gedanke:
Verlust der Freibeit mit Miissigung et non etc. snll nur das Bild der
zu ertragen, sie versiakt in Skla- Menge vervoilstiindigen denn an u.
veosinn; nec hab., .sie ist unfdbigsie St. sind nur die Pratoren thatig,
mit Maass zu besitzeo und «ird ty- eine Aufreizung der Menge war in
rannisch: superbe dominatur, vgl. der Kiirze der Zeit nicht muglich und .

1, 9, 5: adeo simul spernebant, si- bei der allgomeinen Stimniung, § 7


mul —
metuebmit. Doeh ist sper- ex omnibus partibus, nicht niithig.
nere, da die Hds. stupere hat, unsi- 10 11 sicut giebt den besonde-
.

cher. Andere lesen desbalb capere ren Fall ais Beispiel an. rogat, —
wie Corn. Att. 13, 4: et non intem- prom., der riiniische .Ansdruck, aber
peranter concupiscere et potius — Tiir die liingcreZeit vor der.\bstim-

diligentia —
parare oder parare, mung, die bier sogleich s. c. 22, 6,
Tac. .\nn. 1, 9: quae neque parari wahrscheinlicb durch Cbeirotonie
possunt, neque haberi; oder recupe- erfolgt, crforderliche Bekanntnia-
rare, Cic. Phil. 3, 11, 29. chung des Gesetzes. —
acceptaq.
9. non Jer., in der RegeI nicht. etc. ist noch an sicut angekniipli,
,

irarum gehort zu ministri, ,,'willige weii dieser Satz gerade das enthiilt,
HandlangeF^ —
desunt, s. 7, 18, 8: was sich nach der vorangeh. Schil-
non desunt tribuni auctores turba- derung der Menge erwarten liess;
rum. —
intemp. suppi. die an sich daher kein Relati vsatz. omnes st.—
srhon mordsiirbtige Mengen. Indess wie § 7 nec quemq. vgl. 2, 2, 11:
:

ist der Geneliv, wenn inan ihn iiicht omnes Tarquiniae gentis. missi- —
durch avidos veranlasst glaubt, auf- que und sofbrt wird der Beschluss
fallend, da sonst intemperans diesen ausgefiihrt. Das Parlicip im Plural
Casus nicht bat, anch wird das in wird von L. oft substantiviseh ge-
suppHc, schoaGestkgle in sanguinem braucht, wenn nicht eine Klasse,

Digitized by Google
1 ; ;

56 LIBER XXI\ . CAP. 26. '


a. u. 538 .

26 Heraclia erat filia Hieronis, uxor Zoippi, qui legatus ab Hie-


ronymo ad regem Ptolomaeum missus voluntarium consciverat
2 exilium, ea cum ad se quoque venire praescisset , in sacrarium
ad penates confugii cum duabus tiliabus virginibus resolutis cri-
3 nibus miserabiTique alio habitu; et ad ea addidit preces, nunc 5
per memoriam Hieronis patris Gelonisque fratris, ne se inno-
4 xiam invidia Hieronymi conllagrare sinerent, nihil se ex regno
illius praeter exilium viri habere ; neque fortunam suam eandem

vivo Hieronymi fuisse quam sororis, neque interfecto eo causam


5 eandem esse, quid? quod, si Andranodoro consilia processis- 10
sent, illa cum viro fuerit regnatura, sibi cum ceteris serviendum.
6 si quis Zoippo nuntiet interfectum Hieronymum ac liberatas Sy-
racusas, qui dubium esse quin extemplo conscensurus sit navem

sondern Einzeine in einem bestim- tio recta heissen wiirde per ego vos
ten Falle Betheiligte bezeichnet wer- memoriam Hieronis —:

nolite me.
den sollen, s. Nageisbach Stil.S.89. 29, 18, 9: per, vos fidem vestram

26. 1 2. Ptnlomamim IV, Phi-
s.

— gesseritis Sali. 1. 14; per vos —


lopator, s. 23, 10. Die Schrcibung subvenite mihi; Ov.Pont. 4, 13, 43:
Ptoloinaeus findet sich mehrfach in at tu per studii communia praebe. —
den besten Hdss. s. lib. 27, 4 ; 30 ; 35, Curt. 4, 55, 24: per ego vos deos
13; 36, 4; 37, 3 (dagegen Ptolemaeus patrios —
per aeternam memoriam
44, 19; 45, 11) und auf InsebriRen. Cyri —
vindicate. —
confiagrare,
— consciverat n. sibi. Zoippus, s. c. s. 22, 35, 3. — Einieit. S. 15.
3, 7, scheint sich bald nachdem Ausruhrungvonin«o;w'ani.’ we-
4.
Hieronymus seibst die Regierung der vor noch nacb dem Tode des
iibemommcn hatte entrcrnt zu ha- Hieronymus sci ihre Lage dieselbe
ben. — venire n. die Abgeschickten, gewcsen, wie die ibrer Scbwester
s. 8: timere', c. 40, 11 pervenire Demarata; dazu «ird, ais starkeres
—§ ;

potuisse, sacror, ciiie Hauscapelle, Argument durch quid? 91/orfbezeich-


Cic. Verr. 4, 2, 4: erat apud Heium Dct, hiozugerdgt, dass dieselhe noch
sacrarium magna cum
dignitate in mehr verschieden gewesen sein
aedibus; Beeker Gallus 2. Ausg. wiirde, wenn die Plane der Dema-
2, 171; 192. —filiab., Z. § 45, 4. rata ausgefiihrt worden waren. illa —
3. ad ea in Bezug auf crinibus serviend., in orat, recta: quod fuit
etc. —mmc hat kein entsprechendes regnatura —
mihi serviendum (fuit);
nunc, wahrscheinlich wollte L. § 1 wegen der durch quod gegebenen
fortfahren nunc omissis etc., hat Form des Nebensatzcs steht nicht
aber wegen der liingeren Ausfiibrung der acc. c. inf. Der Satz illa reg- —
des ersten Theiis diese Beziehung natura ist, obgleich dem zweiten lo-
anfgegeben, s. c. 24, 6; 25, 3. Die gisch untergeordnet: wiihrend jene
Worte nunc per —
fratris konnen — geherrscht haben wiirde, doch
zwarzn addidit preces gezogenwer- dem folgenden serviendinn (fuerit)
den ais TheiI der ErziihluDg; allein beigeordoet.
da'die Beschwbrung durch per, auch 6. si quis etc. , ein neuer Grund
ohne ein Verbum des Bittens, der Z. sei so wenig ein Feind der Re-
Bitte seibst vorangehen kann, so steht
nicbts entgegen, sic ais einen Theil
publik , dass er u. s. w. qid dub. —
s. c. 45, 6 ; 28, 43, 1 8 : qtii minus ;
der Rede zu betracbten, der in ora- 2, 4, 4; aliter qui; Cic. Att. 12, 40,

,
V. .no^Ic
. ,

a; Cb. S14. LIBER XXIV. CAP. 26. 57

atque in patriam rediturus? quantum spes hominum falli! in 7


liberata patria coniugem eius ac liberos de vita dimicare — quid
obstantes libertati aut legibus? quod ab se cuiquam periculum, 8
a sola ac prope vidua et puellis in orbitate degentibus esse? at
5 enim quidem nihil ab se timere; invisam tamen stirpem
periculi
regiam esse, ablegarent ergo procul ab Syracusis Siciliaque, et 9
asportari Alexandriam iuberent ad virum uxorem, ad patrem filias,
aversis auribus animisque in cassum questa, ne tempus tererent, i
lo
ut ferrum quosdam expedientes cernebat, tum omissis pro se pre- 11
10 cibus, puellis ut saltem parcerent orare institit, a qua aetate etiam
hostes iratos abstinere, ne tyrannos ulciscendo quae odissent sce-
lera ipsi imitarentur, inter haec abstractam a penetralibus iugulant; 12
in virgines deinde respersas matris cruore impetum faciunt, quae
alienata mente simul luctu metuque velut captae furore eo cursu
15 se ex sacrario proripuerunt, ut, si effugium patuisset in publi-
cum impleturae urbem tumultu fuerint, tum quoque haud ma-
,
13
gno aedium spatio inter medios tot armatos aliquotiens integro ~

corpore evaserunt, tenentibusque, cum tot ac tam validae elu-


ctandae manus essent, sese eripuerunt, tandem volneribus con- 14

7: qui potest; ib. 13, 13, 1: scribas and iiberhaupt aus S.


qui intellesreris, bei den Komikern 10 —
11. aversis etc., 38, 33, 11:
qui scis. u. ii. gewohnlicher ist cui cum aversis auribus pauca locuti
’ dubium. essent. Im Folg. mass ne t. ter. ais
7. Die freie Verfassung iniisse
Gedanke der expedientes betrachtet
grosseren Schutz gewiibreu ais die werden. Doch ist die Stelle ver-
Des|>otie. —
quantum J"., einAuS- — dorben und, da die Erziihlung so ab-
gerissen ist, wol auch luckcnhaft;
nir, der, wie eine Frage in derdrit-
die Hdsch. Iiaben: Cassae ne tempus
ten Person im ace. c. inf. steht, s.
8, 33, 13: quantum —
inleresse. — terrerentur. Mit owiim. beginnt
eius n. Zoippi. —
de vita d., schwebe der zweile Tlieil der Rede, welcbe
durch § 10 unterbrochen ist. ne —
in Lebensgefahr, s. 3, 44, 11; Cic.
Sest. 1, 1. —
quid obstantes ent- tgr. etc., dadurch dass sie ihre Bitte
nicbt erfiiHten, in Bezug auf puellis
halt, obgleicb nurattributive Bestim-
mnng, eiiien neuen Grund, der im
— parcerent.
12 —
13. infer A., wahrend sie noch
Folg. weiter ausgefiihrt wird.
so spracb. — -penetral. dem Altar
8. a sola, die Wiederholung der
in dem sacrarium. — alien. m. 1 0,
Priipos., s. 3, 31, 3, trennt den Be-
griff von dem Vorhergeb., und lasst
29, 2. — ex sac., wol in das atrium
um von da auf die Strasse zu ge-
die Worte ais selbstiindiges Satz- langen. — impletur. — fuerint: sie
glied , nicbt ais Apposition erschei- wurden gewiss die ganze Stadt durch-
nen. — degentibus, das handscbriftl. eilend Alles in Aufrubr gebracht ha-
decedentibus ist \«’ohl durch die Wie- ben, da sie sogar jetzt, wo sie nicbt
derbolung der Sylbe de entstanden. entkommen konnten (tum quoque),
— timere nian, oder die Abgeschick- einem so engen Raume nicbt so-
ten, 8. §. 2. — at en. s. 21, 18, 9.
in
gleich uberwaltigt werden konnten.
9. ableg. s. 21, 10, 12. — Siciliaq., — cum — e/, es., entsprichtwferme-
58 LIBER XXIV. CAP. 26. 27. a. II. 5S8.

feclae, cum omnia replesaent sanguine, exanimes corruerunt,


caedem quidem miserabilem miserabiliorem casus fecit, quod
paulo post nuntius venit, mutatis repente ad misericordiam ani-
15 mis, ne interlicerentur. ira deinde ex misericordia orta, quod
adeo festinatum ad supplicium neque locus paenitendi aut re- 5
16 gressus ab ii*a relictus esset, itaque fremere multitudo et in lo-
cum Andranodori ac Themisti —
nam ambo praetores fuerant
— comitia poscere, quae nequaquam ex sententia praetorum fu-
27 tura essent. Statutus est comitiis dies; quo nec opinantibus om-
nibus unus ex ultima turba Epicyden nominavit, tum inde alius 10
Hippocratem; crebriores deinde haec voces et cum haud dubio
2 adsensu multitudinis esse, et erat confusa contio non populari
modo sed militari quoque turba, magna ex parte etiam perfugis,
3 qui omnia novare cupiebant, permixtis, praetores dissimulare
primo, et trahenda re esse: postremo victi consensu et seditio- 15
nem metuentes pronuntiant eos praetores.
dio$ t. a. eluctari gehort erst der zum Folg. —m loc. —
comitia kurz
Aogastischea Zeit an. st. comitia in quibus in locum —
13. caedem q., wenn die Lesart praetores crearentur oder st^fice-
ricbtig ist (die Hdsch. haben quide) rentur, vgl. 21, 3, 1. —
quae —
soli quidem den Begriff caedes ge- essent, die gar nicbt nacb dem VVun-
geniiber casus bervorbeben: was sebe — ausfallen sollten, deutet an,
nuD betrilFt. Gewdbnlich wird eae- dass der Erfolg durcb die Umstiinde
demque per se gelesen. — miser, berbeigerdbrt wurde, vgl. 23, 24, 3.
miserab., c. 21, 3.— quod etc., Er-
— —
27. 1 2. «/foma aus der nie-
kliiruDg des casus.— mutatis ai. drigsten Volkskiasse, 34, 18, 5: cum
ist ais Gruud des veriinderten Be- ultimis militum certaret-, docb kann
febls zwiscben die zusammengebd- aucb der vom Tribunal der Priitoren
renden VVorte; nuntius ne etc. ein- am entrernteslcn stebendellaufe ge-
geseboben. — mutatis ad, durcb dacht werden , wo man sicb am we-
Umstiminung sicb zugewendet bat- nigsten sebeute einen solcben Na-
ten, s. Tac. Ann. G, 3G: posse Par- men zu nennen, wie 8, 32, 13: ex-
thos —ad paenitentiam mutari-, H.4, trema contio, vgl. 23, 3, 10; Tac.
37: mutatiin poenitentiam. Die Ver- An. 1, 35: extrema —
pars contio-
sammlungistnocb niebtauseinaoder- nis. — tum inde, dann, in Folg. da-
gegangen, wabrend der Mord voll- von. — haec, s. 21, 21, 4. —
et erat
zogen wird, vgl.Val. Max.3,2Ext.9. etc. und in der Tbat, das konnte wol
15 — IG. ira der Zorn wendet sicb, gesebeben, da. —
permixtis ist an
naebdem niaa die Ausfiibrung des perfugis angelugt zu populari
,

ersten Befebls gebort bat, gegen die turba ist nur mixta oder constans
Bescbleunigung selbst; durcb itaque
aber soli, da eine strengere Folge-
zu denken, vgl. 21, 7, 2. —
popula-
ri, ans Biirgernbestebend,Cic. Acad.
ruog nicht vorliegt, wol aogedeutet 2, 2, 6 : populari coetu, s. c. 32, 4.
werden, dass er sicb dann gegen die 3. dissimul. ,
stellten sicb, ais ob
Priitoren geriebtet babe, welcbe so sie es nicht raerkten oder hiirten.
scbwach gewesen sind, der Leiden- Die WahI errolgt durcb Acclamation,
scbaftdes Volkes nachzugeben; quae
— nicbt wie in Rom. —
trah. r. e. er-
essent bildet dann den Uebergang klart Gronov. „in eo esse, id agere

<le
, — : ;

a. Ch. 314. LIBER XXIV, CAP. 27. 59

Nec illi nudare quid vellent, quamquam 4


primo statim creati
aegre ferebant et de indutiis dierum decem legatos isse ad Ap-
pium Claudium, et inpetratis eis alios, qui de foedere antiquo
renovando agerent, missos, ad IVIurgantiam tum classem navium 5
5 centum Romanus habebat, quonam evaderent motus ex caedibus
tyrannorum orti Syracusis, quove eos ageret nova atque insolita
libertas, opperiens. Per eosdem dies cum ad Marcellum veiiien- 6
tem in Siciliam legati Syracusani missi ab Appio essent, auditis
condicionibus pacis Marcellus, posse rem convenire ratus, et ipse
10 legatos Syracusas, qui coram cum praetoribus de renovando foe-
dere agerent, misit, et iam, ibi nequaquam eadem quies ac tran- 7
quilUtas erat, postquam Punicam classem accessisse Pachynum
allatum est, dempto timore Hippocrates et Epicydes nunc apud
mercennarios milites nunc apud transfugas prodi Romano Syra-
15 cusas criminabantur, ut vero Appius naves ad ostium portus, 8
quo aliae partis hominibus animus accederet, in statione habere

ut extraherent rem ; “ der Abi. ware der Abschreiber anznnehmen. —


ais abi. qualit. aufzufassen, wie 1, cent. nav., s. c. 11, 7. — tyranno-
40, 1 : maximo honore erat; esse so rum, Hieronymus und seine Ver-
frei gebraucht wie § 1, hier: be- wandten, welche gleichfalls nach der
schiiftigt sein. Allein die Construet, Alleinherrschalt gestrebt baben, wie
ist so ungewbhnlicb (anderer Art ist 1, 39, 2: reges. —
quove, s. 1, 1, 7.

Tac. An. 3, 19: is finis fuit ulcis~ —
6 7. Marcellum, s. c. 21, 1.
cenda morte; ib. 14, 14; Plin. 30, Marcellus scheint des Gegensatzes
26, 191: id —
ffi^piendo fuit vitro wegen absiclitlich wiederholt. — et
ist Dativ), dass wol ein Fehier zu iam, wir wiirden einen Gegensatz
Gruude liegt. .Andre lesen trahen- {at?) crwarten; aber L. scheint die
dae rei, alsGenitiv; oder trahendam Sebilderung mehr an § 5: motus cie.
rem n. censere, was viell. nach esse angekniipft zu habeo, da § 6 ais Pa-
au^efallen ist. renthese betraebtet werden kann,
s7, 4 28. Verhandlungen init welche nur erkiiirt, wie die Gesand-
den Riimern. ten zu Marcellus kommen. Ebenso
4 —
5. primo ist durch statim cr., geht dempto tim. auf § 4 pinmo zu-
unmittclbar nach ibrer Walil, s. 1, riick.
26, 3 simul inerepans ; 23, 42, 1 8 — 9. aliae, obgleich dieser Ge-

:

extemplo missi, genauer bestimmt. nitiv sich bisweilen findet, s. Plaut.


indutiis dass der Krieg bereits be - Trin. 3, 1, 207 : studiosus rei nulli
gonnen babe, ist nicht erwiihnt, c. 931 (918): aliae
aliae est; Lucret. 3,
7, 8; 21, 1 wird derselbe noch er- cuiusdam desiderium rei; Z. § 140,
wartet ; es soli also wol nur der An so hat ibn doch L. sonst nicht ge-
griff vcrschoben werden. Mur-— braucbt, vgl. 28, 8, 2, und man er-
gant. wird hier ais Seestadt, sonst wartet eioe bestimmtere Bezeich-
iiberall ais weiter iro Laude, am nung der Partei, s. c. 36, 9: suas
Chrysas oder Symaethus liegend, res foventibus c. 29, 6: sua, 21, 3,
dargestellt, worauf auch c. 36, 9; 3: edterius; vieti, da die Ifdscb. ijuid-
26, 21, 14; 17 hindeutet. Daher ist aliae baben; itaHcae, vgl. Sil. Lt. 14,
an u. St. wol ein Irrthum L’s. oder 107 pars Punica castra, pars Ita-
:
;

60 LIBER XXIV. C.A.P. 27. 28. •. u. &S8.

9 coepit, ingens in speciem criminibus vanis accesserat fldes; ac


primo etiam tumultuose decurrerat multitudo ad prohibendos, si
in terram egrederentur.
28 In hac turbatione rerum in contionem vocari placuit, ubi
cumalii alio tenderent, nec procul seditione res esset, Apolloni- 5

des principum unus orationem salutarem ut in tali tempore ha-


2 buit; nec spem salutis nec perniciem propiorem umquam civitati
3 ulli fuisse, si enim uno animo omnes vel ad Romanos vel ad
Carthaginienses inclinent, nullius civitatis statum fortunatiorem
4 ac beatiorem fore: si ali alio trahant res, non inter Poenos Ro- 10
manosque bellum atrocius fore quan^ inter ipsos Syracusanos,
cum intra eosdem muros pars utraque suos exercitus, sua arma,
5 suos habitura sit duces, itaque, ut idem omnes sentiant, summa
vi agendum esse, utra societas sit utilior, eam longe minorem ac
6 levioris momenti consultationem esse; sed tamen Hieronis potius 13
quam Hieronymi auctoritatem sequendam in sociis legendis, vd
quinquaginta annis feliciter expertam amicitiam nunc incognitae,
7 quondam infideli praeferendam, esse etiam momenti aliquid ad
consilium quod Carthaginiensibus ita pax negari posset ut non
,

los et nota volunt, vgl. 26, 6 11 — selben BegrilFes, vgl. 2, 44, 9. —


— in tpec. die Glaubwiirdigkcit war
,
.

utra, erklarcndes Asyndeton, da die


gross, abep doch nur scheinbar. — Uebereinstiminung sicb gerade bei
criminib. = criminationibus. der WahI der Bundesgenossen zei-

28. 1 2 turbatione hat nur gen soli.

.

noch Gellius 19, l, 6 und Ulpian. in —


6 7. sed tam., obgleich es nur
cont., s. 37, 28, 3: vocatur in con- auf die Walil eines ankomrae^ so
tionem —
populus, wie in senatum sei doch u. s. w. —
vel: oder viel-
vocare, gewohnlicher isl contionem mehr, dadieTbatsache mehr spriefat,
vocare. —
principum un., 10, 4, 8 : ais die personliche Aosicbt Hieros.
pastorum unus 26, 12 16: trans-
,
, — quondam unter Gelo, Dionys. II,
fugarum unus ib. 33, 1 1 ; 30, 42, in den ersten Jabren Hieros waren
20; senatorum unus, 37, 23, 7 •.pur- die Carthag. Verbiindete von Syra-
puratorum unus; 40, 5, 10; 42, 23, CQs gewesen. —
ad cons. n. capien-
5; vgl. 22, 42, 3: unus turbae mi- dum; es sei fur die Entscheidung
litaris; 6 , 40, 6 unus Quiritium
: von Wichtigkeit, konnte den Aus-
etwas anders ist uuten c.
quilibet', schlag geben, s. 21, 4, 2 ; 42, 45, 8 :
44, 1: erercituum unus alter; — legatio magnum ad conciliandos
aonst braucht L., wic Cicero, bei — mometitum fuit. — non
animos
«niMgewiihnlich ex. ut beschran-— ut. i. pr., nicht nothwendig jetzt so-

keod; unter anderen Verhiiltnissen — gleich.= posset conditional si


wiirde er sich
entschiedeuer
Romer erkiart baben.
die —Tiir vellent posset, so dass das praes,
folgen kann, 6
3—
s. c. 33, f. ; 2, 15, 4:
5. beatior., 34, 5, 5:
florente
ac beata re publica. — «, 3 67, 5
— veUet — ut patiatursi ; Sal. Cat.

— = ad
alio alios.
2 numdat, quibus rebus possent
— exercitus — — confirment,
^
.
32,

arma — duces, AmpIiBcation


2 6 vgl. praef. 5; , 9, ;
ib.
des- 10, 4 ; 3, 20, 2 ; 42, 32, 3 ; zu 25, 38, 4.

Digitized by Google
a. Ch. S14. LIBER XXIV. CAP. 28. 29. 61

utique in praesentia bellum cum eis geratur: cum Romanis ex-


templo aut pacem aut bellum habendum, quo minus cupiditatis 8
ac studii visa est oratio habere, eo plus auctoritatis habuit, ad-
iectum est praetoribus ac delectis senatorum militare etiam con-
5 silium: iussi et duces ordinum praefectique auxiliorum simul con-
sulere. cum saepe acta res esset magnis certaminibus, poslrc- 9
mo, quia belli cum Romanis gerendi ratio nulla apparebat, pacem
fieri placuit mittique cum eis legatos ad rem confirmandam.
*
Dies haud ita multi intercesserunt, cum ex Leontinis legati 29

10 praesidium finibus suis orantes venerunt; quae legatio peroppor-


tuna visa ad multitudinem inconditam ac tumultuosam exoneran-
dam ducesque eius ablegandos. Hippocrates praetor ducere eo 2
' transfugas iussus; secuti multi ex mercennariis auxilis quattuor
milia armatorum effecerunt, et mittentibus et missis ea laeta ex- 3
15 peditio fuit; nam et iliis, quod iam diu cupiebant, novandi res
occasio data est, et hi sentinam quandam urbis rati exhaustam
laetabantur, ceterum levaverunt modo in praesentia velut corpus
aegrum, quo mox in graviorem morbum recideret. Hippocrates 4

8. cupidit. a. st., Parteilciden- c. 27, 6 gedacht wissen, obgleich


scbaflt, da er sicb our sebr mild fiir diese nicht so bestimmt w'ie an ahn-
die Riimer ausgesprochen batte. — lichen Stellen bezcichnet sind , vgl.
adieet. etc., durch eo — habuit ist 23, 34, 2 : in has ferme leges viter
die Aanabme seines Anirages be- Poenum — legatosque Romanos
zeiebnet; dass „sogIeicb“ das Folg. ictum foedti.'! ; missique cum iis ad
geschiebt, wird durcb das Asyndeton regis ipsius firmandam fidem le-
angedeutet. —
ac det. s , ein enge- gati: 30, 42, 2 u. a.
rer Ratb, vgl. c. 24, 4: consultis se- 29 — 33, 9 Sieg der punischen
nioribus. —
milit. cons., ein Kriegs- Partei in Syracus. Plut. Mare. 14;
ratb , in dem zuniichst die obersten Sil. It. 14, 125.
Anrdbrer zu denken sind; zu diesen 1 —2. orantes, 21,6, 2. Sie glau-
werden aucb {iussi el) die Fiihrer ben sicb von den Romern bedrobt,
kleinerer Abtbeilungen binzugefugt. § 4, c. 27. —
quae leg., das was die
— duces ord., sind im riimiseben Gesandten forderten, der Zweek.ili-
Heere die Centurionen bier neben
,
rer Sendung, s. 7, 32, 1. —
exone-
den pra^ect. awril., welche mit den rand. ist hier: eine driickende Last
praefecti socium vergi ichen werden entfernen; gewohniich: eine Sache
kdnnen, sind es die Fiibrer grbsse- von einer Last befreien, vgl. Tac.
rer Abtbeilungen der syracusani- H. 5, 5: multitudinem —
proximas
seben Truppen. in terras exonerandam ; Naege Isba ch
mit beftigcrLeiden-
9. 7710,^;/« c., Stil. S. 279. —
mere, aux, gewohn-
scbaft von beiden Parteien; zuletzt iich nur 7«erc«?«anV oder auxiliares.
entsebeidet nur ein ausserer Gruod: — effecerunt, fast == expleverunt,
quia etc. —
cmn eis, da die ganze s. 23, 5, 5: dadurch, dass sicb viele
Verbandiung durch die rumischen anschhssen, macliten sie aus, be-
Gesandten veraiilasst ist, und Ro- wirkteo, dass dic ZahI voll wurde.
tnanis kurz vorhergebt, sn will L. 3-4. illi— hi, s. Z. § 700. —
wol an die Gesandten des Marcellus velut. corp., den Staat, wie einen

Digitized by Coogle
62 LIBER XXIV. CAP. 29. a. u. 538.

enim finitima provinciae Romanae primo furtivis excursionibus


vastare coepit; deinde, cum ad tuendos sociorum agros missum
ab Appio praesidium esset omnibus copiis impetum, in opposi-
,

5 tam stationem cum caede multorum fecit, quae cum essent nun-
tiata Marcello, legatos extemplo Syracusas misit, qui pacis fidem 5
ruptam esse dicerent, nec belli defuturam umquani causam, nisi
Hippocrates atque Epicydes non ab Syracusis modo sed tota
6 procul Sicilia ablegarentur. Epicydes, ne aut reus criminis ab-
sentis fratris praesens esset, aut deesset pro parte sua concitando
bello, profectus et ipse in Leontinos, (piia satis eos adversus po- 10
pulum Romanum concitatos cernebat avertere etiam ab Syracu-
,

7 sanis coepit: nam ita eos pacem pepigisse cum Romanis, et qui-
cumque populi sub regibus fuissent, et suae dicionis essent; nec
iam libertate contentos esse, nisi etiam regnent ac dominentur.
8 renuntiandum igitur eis esse Leontinos quoque aequom censere 15
liberos esse, vel quod in solo urbis suae tyrannus ceciderit, vel
quod ibi primum conclamatum ad libertatem relictisque regiis
9 ducibus ab Syracusanis concursum sit. itaque aut eximendum id

B. s. w. vgl. c. 18, 2. Zur Sache 7. nam etc. ist nicht der Gmnd
Cic. Cat. 1, 13, 31.— finit, prov., des avertere coepit, sondern fur die
Z. § 435. Die Romer haben also Leontiner, warum sieabfalleumiiss-
Leontini nochnicht angegriffen, son- ten. — eos n. die Syracusaner. —
dern diescs ist hier nur gefarehtet sub reg., n. den syracnsanischen,
worden. —
praesid., der Schutz; Dionysias, Hiero, Hieronymus. —
statio, die einzelne Abtheilung, die suae, des syracus. Freistaates. —
diesen gewiihrea soli. libertate, die hdsch. Lc&art Uberatos

5 6. pacis Jid; der zngesicherte, ist schwerlich zu billigen, wenn mau
vonSyracns bereits garantirte Frie- aucb sagt conlenttis dixisse, so
de. — sed tota, obne Wiederholung scheint doch contentus liberatus
der Prapos., s. 37, 7, 16: non per esse nicht vorznkoinmen , ahniich
Macedoniam modo sed etiam Thra- ware etwa Veli. Pat. 2, 76: parum
ciam; 34, 4, 1 u. a. procul wirdaucb habebat — consul creatus esse; Stat.
mit Verben der Bewegnng verbun- Theb. 1, 347: ventura minatur. —
den, s. 38, 13, 5: migratum inde regn. ac d., wic vorher die Konige.
haud procul veteribus Celaenis. — 8. aeq. c. etc., s. c. 6, 8; 21, 19,
criminis, in die gegen Hipp. erho- 5 : aecum censeret— quemquam re-
bene Ankiagc verwickelt wiirde, —
cipi; ib. c. 20, 4. relictis reg. duc.
diese nirht aucb auf ibn fiele, wenn wahrscheinlich sind die Anfiibrer
er anwesend ware , da nian die derTruppen gemcint, an derenStelle
Uebereinstimmung Beider anneh- die Verschworenen traten, s. c. 21,
mcn wiirde, vgl. 22, 49, 11; cri- 4, niclit Andranodoinis and The-
men, eine blosse Anschuldigang ist mistus; doch ist die Stelle nicht
es iiach dem Sinne des Epicydes ge- sicher, da in den Hdschr. ducit ab
nannt, der das Geschehene niclit ais syr. steht, sit feblt, and noch mehr
Verbrechen belrachtet, s. 6, 16, 1. ausgefallen sein kann. — id, der § 7
— pro p., s. 23, 33, 10. — in Leont., erwahnte Punkt. — eximend., von
c. 7, 1. den Syracus. undRomern, oderwenn

<le
,

«. Cfa. 814. LIBER XXIV. CAP. 29. 30. 63

de foedere legem eam foederis non accipiendam, facile


esse, aut 10
multitudini persuasum; legatisque Syracusanorum et de caede
stationis Romanae querentibus et Hippocraten atque Epicyden
abire seu Locros seu quo alio mallent, dummodo Sicilia cederent,
5 iiibentibus ferociter responsum est, neque mandasse sese Syra- ii
cusanis, ut pacem pro se cum Romanis facerent, neque teneri
alienis foederibus, haec ad Romanos Syracusani detulerunt, ab- 12
nuentes Leontinos in sua potestate esse: itaque integro secum
foedere bellum Romanos cum iis gesturos, neque sese defuturos
10 ei bello, ita ut in potestatem redacti suae rursus dicionis essent,
sicut pax convenisset.
Marcellus cum omni exercitu profectus in Leontinos, Appio 80
quoque accito, ut altera parte adgrederetur, tanto ardore militum
est usus ab ira inter condiciones pacis interfectae stationis, ut
15 primo impetu urbem expugnarent. Hippocrates atque Epicydes 2
postquam capi muros refringique portas videre, in arcem sese
cum clam nocte Herbesum perfugiunt. Sy-
jiaucis recepere; inde 3
racusanis octo milium armatorum agmine profectis domo ad
Mylan flumen nuntius occurrit captam urbem esse, cetera falsa 4
20 mixta veris ferens; caedem promiscuam militum atque oppida-
norum factam, nec quicquam puberum arbitrari superesse; dire-
ptam urbem, bona locupletium donata, ad nuntium tam atrocem 5
constitit agmen, concitatisque omnibus duces erant autem —
Sosis ac Dinomeoes —
quid agerent consultabant, terroris spe- 6

diese anf jenem Arlikel bestanden, Syracus; die kleine Festung sebeint
diirftrn die Leontiner das Biindniss zu Syracus in demselben Verhiilt-
niit dieseinZusatz (eam leg.f.) nieht nisse gestanden zu haben wie Leon-
annehmen, s. §. 11: neque man- tini nnd wie diesrs jetzt abgefallen
dasMe etc. zu sein. — agmine, s. 1, 1, 4; 23,
10—12. persuasum, n. von dem, 1 7, 9 ; 22, 30, 1 agmine incedentes.
:

nm was es sich handelt. —


pro se, Es das den Riimem c. 29, 12:
ist
in ihrem IVamen. —
in s. pot sie neque se defuturos versproebene
wiiren nieht Trei and selbstiindig, HUIfscorps. —
Mylan, ein kietner
miissten sich den Beschliissen der Fluss, in dessen Nahe Herbesus lag;
Syraensaner nntenverfen , daher nngewiss, ob der Marcellino oder
kiinnten die Riimer ohne das Btind- Finnie di S. luliano.
niss zu verletzen, den Krieg mit den —
4 3. celera, was sie sonst noch
Leontinern fabren. Zu itaque ist meldeten, war n. s. w. —
quicquam
aus abnuentes zu entnehmen: di- stiirker ais qtietnquam, s. c. 31, 8.
eenies. —ita, untep der Beding^ng. — donata, verschenkt, n. an dieSol-
.

80 . —
1 altera p., c. 14, 1.
3. — daten. —
ad nunt., c. 14, 9. con- —
ira, s. 3, 15, 7; 20, 1, 3 : non ab citat, aafgeregt, 2, 55, 7: concitati
ira tantum u. a. —
inter cond., wiih- homines', ib. 5(1, 14 u. a.
renddcrVerhandlongen iiber u. s. w. —
6 7. terroris etc.: obgleich es
— Herbes., z«ischen Leontini and nur eine Liige war, so gab ihr doch
64 LIBER XXIV. CAP. 30. s. u. &».

ciem haud vanam mendacio praebuerant verberati ac securi per-


7 cussi transfugae ad duo milia hominum: ceterum Leontinorum
- militumque aliorum nemo post captam urbem violatus fuerat,
suaquc omnia eis, nisi quae primus tumultus captae urbis ab-
8 sumserat, restituebantur, nec ut Leontinos irent, proditos ad 5
caedem commUitones querentes, perpelli potuere, nec ut eodem
9 loco certiorem nuntium exspectarent, cum ad defectioncfm incli-
natos animos cernerent praetores, sed eum motum haud diutur-
num fore, si duces amentiae sublati essent, exercitum ducunt
10 Megaram, ipsi cum paucis equitibus Herbesum probciscuntur 10
11 spe territis omnibus per proditionem Urbis potiundae. quod ubi
frustra eis fuit inceptum, vi agendum rati postero die Megaris
12 castra movent, ut Herbesum omnibus copiis oppugnarent. Hip-
pocrates et Epicydes, non tam tutum prima specie quam unum
spe undique abscisa consilium esse rati, ut se militibus permitte- 15
rent et adsuetis magna ex parte sibi et tura fama caedis commi-
13 litonum accensis, obviam agmini procedunt, prima forte signa
Dc Cretensium erant, qui apud Hieronymum meruerant sub eis
et Hannibalis benelicium habebant, capti ad Trasumennum inter
14 Romanorum auxilia dimissique. quos ubi ex signis babituque ar- 20
morum cognovere, Hippocrates atque Epicydes ramos oleae ac

der UmsUod dass —


eioen solcben Herbesus zu verstehen. —
territ.
Schein, dass sie Schrecken erregen om., die Rewohner von Herbesus,
koDDte; bewirkte, dass die Liige deren feindliche Gesinnung gegen
einen wirklicbeo Scbrecken erreglc. Syracus schon durch die AuPuabme
— verberati etc. vgl. c. 20, 6.
,
— des Epicydes u. Hippocrates ange-
ceterum; abgesebeo davon, von dem deutet ist.
was wabr war; dann wird wider- 11 — inceptum ist wegenfuit ais
14.
legt was sie iiberlreibeod binzuge- Subst. zu nehmen
Z. § 365 a. E. —
fiigt baben, § 4 Jtdxa mixta etc. — Megaris, 12, 3.
s. c.
;


unum, das
Leontin., der Biirger von Leontini einzige. —spe abs., s. 4, 10, 4:
nnd die iibrigen Soldaten, aosser alia undique abscisa spe, vgl. 21, 44,
den Ueberlaufern. —sua, s. 3, 8, 8, 8.— sub eis etc., in dem c. 7, 1 er-
besonders wo suus das Eigenthum wabnten Commando. —
capti, ist
bezeichnet, wird es oft auf einen 22, 7, 5 nicbt besonders erwiihnt;
casus obi. bezogen. — § 6 u. 7 sind zeigt aber, dass Hannibal die Siculer
ais Parenthese zu betrachten, § 8 eben so freiindlich bebandelte ais die
gebt die Erziihiuog auf § 5 zuriick. Italiker. Znr Sache s. c. 21, 9. —
8 — 1 0. Leontinos, s. c.
7, 1 —
pro- habituq. arm., s. 9, 36, 6; vestis ar-

.

ditos ad, .s, 22,44, 7. -ybre, vonei- morumque habitus', 22, 18, 3: ar-
nemauscer7<eren/ zu entnchmemlcm morum habitu die handsch. Les-
rati abhiingig. — Me/faram, diescibe art: armorum habituque ist wol ver-
Form findet sich auch c. 31, 5 neben scliriebcn, da sicb signa armorum
Megara; vgl. Cic. Vcrr. 5, 25, 63: sonst nicbt lindet, und scbwerlich
imcnia ad Megaridem. Uebrigens fiir insignia arm., s. Caes. B. G. 2,
ist Megara Hyblaea in der Nabe von
21; Tac. II. 1, 57 gesagt werden
— —

a. Ch. 211. LIBER XXrV^ CAP. 30. 31. 65

velamenta supplicium porrigentes orare, ut reciperent sese, ut


alia
receptos tutarentur, neu proderent Syracusanis, a quibus ipsi
mox trucidandi populo Romano dederentur, enimvero concla- 31
mant, bonum ut animum haberent: omnem se cum illis fortu-
5 nam subituros, inter hoc conloquium signa constituerunt, tene- 2
baturque agmen ; necdum quae morae causa foret pervenerat ad
.
duces, postquam Hippocraten atque Epicyden pervasit rumor,
fremitusque toto agmine erat haud dubie adprobautium adven-
tum eorum, extemplo praetores citatis equis ad prima signa per-
10 rexerunt, qui mos ille, quae licentia Cretensium esset rogitantes 3
conloqiiia serendi cum hoste, iniussuquc praetorum miscendi eos
' agmini suo, conprehendi inicique catenas iusserunt Hippocrati, ad 4
quam vocem tantus extemplo primum a Cretensibus 'clamor est
ortus, deinde exceptus ab abis, ut facile, si ultra tenderent, appa-
15 reret eis timendum esse, solliciti rerum suarum Me- 5
incertique
garam, unde profecti erant, signa iubent nuntiosque de
referri
statu praesenti Syracusas mittunt, fraudem quoque Hippocrates 6
addit inclinatis ad omnem suspicionem animis, et Cretensium
quibusdam ad itinera insidenda missis vclut interceptas litteras.

kann. —
fetoff»en<a,diewollenenBin- § 71. Man ergiinzt morae esse cau-
den, mitdeDen die Lorbeer- oder Oel- sam-, alleinderRuf derSoldaten ent-
zweig^e der supplices uinu unden wur- hielt wol nichtdieMeldung, dass diese
den, s. 25, 25, 0, werdeu hier von den den Zug sondern dass sie
aulliielten,
rami getrennt; alia ist daber: iind da seien ps ist daher nicht unwabr-
;

ausserdein, s. 4, 41 , 8 ; anders 29, 16, scheinlich, dass eine Zeile ausge-


6: velamenta suppUeumramos oleae, fallen ist, etwa adesse omnes ordi-
ut Graecismos est, porrigentes-, 30, nes oder adesse per omties ordines;
36, 4: velata infulis ramisque oleae wenn auch pervasit, wie pervenire
— navis. —
supplicium == suppli- u.a. absolut gebraucbtwerden kaun,
cum, s. 4, 35, 4. —
a quibus, um vgl. 2, 59, 7 : a quibus perlatus ad
von ihneo u. s. w., wie auch durch primos tumultus; iVagelsbarh StiJ.
ut bisweilen der Zweck statt des 320. —
fremitus adp., Geschrei der
Erfolges bezeichnet wird. — ipsi Frende iiber, s. 23, 22, 7 ; fre-
die Cretenser. mitus indignantium, vgl. 5, 21,
31. 1 2. enimvero — clam., 11. — postq. pervasit — erat s. c.

eine afTectvolle Versicherung des 1, 6 .

.AuOallendea, Unglaublichen, wie —


3 5. ille, wie oft, anf das Obicet
qjot, s. 25, 19, 8; 2, 45, 11. bo- — im vorhergeh. Satze bezogen, das
num ut, 33, 11, 4: bono animo esse hdsch. iliose ist wol aus mos ent-
utiuberet; 40, 18, 7: ingenui tan- standen. —
Hippocrati, s. c. 24, 2.
tum ut iis praeessent; 41, 3, 6 u. a. — e.rceptus, s. 2, 61, 1 ; 6, 33, 11.
— Uippocr. et Epie., iiber die Form, — tenderent, s. 23, 14, 8. timere —

die sieh auch 25, 23, 2 ; 7 ; ib. 25, absolut. — • Megaram., c 30, 9.
10 liiidet, obgleicli der (lenitiv Hip- unde p. s., s. c. 20, 3.
pocratis, Epict/dis, 26, 30, 3 f., ist, 6— 9. e< erklarend : niimlieh.
wahrcnd 25, 23, 9 u ib. 25, 12 der velut intere., des Aaehdrucks wegen
Dativ Epicydae gebr.iuclit wird, s. Z. vorangcslellt: literas, quas — coin-
Til. I.iv. V. o
, — ;

66 '
LIBER XXIV. CAP. 31. n. u. 538.

quas ipso composuerat, recitat: „ praetores SjTacusani consuli


7 Marcello secundum salutem, iil adsolet, scriptum erat recte
eum atque ordine fecisse, quod in Leontinis nulli pepercisset.
8 sed omnium mercennariorum militum eandem esse causam , nec
umquam Syracusas quieliiras, donec qiiicquam externorum auxi- 5
9 liorum aut in urbe aut in exercitu suo esset, itaque daret ope-
ram, ut eos, qui cum suis praetoribus castra ad Megara baberent,
in suam potestatem redigeret ac su[)piicio eorum liberaret tan-
10 dem Syracusas, haec cum recitata essent, cum tanto clamore ad
arma discursum est, ut praetores inter tumultum pavidi abequi- 10
11 taverinl Syracusas, et ne fuga quidem eorum seditio conpressa
est, impetusque in Syracusanos milites bebant; nec ab ullo tem-
peratum foret, ni Epicydes atque Ilij)pocrates irae multitudinis
12 obviam issent, non a misericordia aut humano consilio, sed ne
spem reditus praeciderent sibi, et cum ipsos simul milites fidos 15
13 haberent simul obsides, tum cognatos quoque eorum atque ami-
14 cos tanto merito primum, dein pignore sibi conciliarent, exper-
tique, quam vana aut levi aura mobile volgus esset, militem nan-

pos., vellit etc. — T/arce//o,dassonst kommtzwar sonst nicht vor, ist aber
gewohnlichc salutem konnte fehien, eben so passend gebildet, wie 1, 34,
-weil es sogleich hinzugesetzt ist. 7 ; amipro, und bezeichnet, dass die
Der ganze Zusatz soli nur zeigen, Priitoren das ihnenanvcrtrauteHeer
dass der Brief in bester Forin abge- Preis gaben und nur sich retten. —
fasst war. —ut adsol., 1, 28, 2, be- et fugt ein neues zu dem Vorher-
zieht sirh auf salutem-, wie dieses geb. gehorendes Moment hinzu, wir
in der Reget vorausgesehickt wird. wiirden sed erwarten, c. 27, 7. —
recte a. ord., ge^^iibnlirh von der uUo, n. der Syracusaner, im Gegen-
BilligongderAnordnnngeneines Ma- satze zu den Soldnern. —
a miser.,
gistrales besonders darch den Senat c. 30, 1. human. cons., um inensch-
gebraucht, und von diesem auf an- licb zu handein: aus Menschlichkeit.
dere Behiirden iibertragen, s. 33, 12, — et,dazn ist ut aus ne zu nehmen.
3: qui (.detoli) pauca praqfati recte — etcum —
tum, s. 36, 22, 10: et
atque ordine imperatorem Romanum- cum Offer —
tum quia. —
merito,
facere etc. — quietur., s. 21, 10, 3. die Erhaltung,;»]g-nore,dadurcb, dass
— quicquam wie c. 30, 4; der zu er die Verwandten derselben ais
Grande liegende Gedanke ist nega- Unterpfiinder bei sich behieit, obsi-
tiv: nicht eher ais, d. h. erst wenn des entsprechend, in deuen die co-
keiner inchr, s. 21, 46, 6. suis— ^ati gleichsam ein Unterpfand ge-
mit den an itirer Spitze steheuden ben.
es sind niebt die c. 30, 3 genannten
gemeint, sondern Hippocrates und
1 4. experti —
nancti cum eav=
perti essent, nancti; iiber nanctus,
Epicydes, die nach dem Sclireiben s. 22, 44, 4. —
aut levi, dass die
der Senat ais die coiumandirendcn aura ohne Kraft und daueri\den Ein-
betrachtet. fluss ist, wird dem, dass sie grund-
10 —
13. cum t. e., indein dabei los ist ais abgesondert oder verbes-
crboben wurde unter. ;
abequitav., seriid entgegengestellt. Ueberawra

Digitized by Google
: ;

a. Ch. 814. LIBER XXIV. CAP. 31. 32.


67
cti ex eo numero, qui
in Leontinis circumsessi erant, subornant,
ut SjTacusas perferret nuntium convenientem eis quae ad Mylan
falso nuntiata erant, auctoremque se exhibendo ac velut visa 15
quae dubia erant narrando concitaret iras hominum, huic non 32
5 apud volgum modo lides fuit, sed senatum quoque in curiam in-
troductus movit, haud vani quidam homines palam ferre perbene
detectam in Leontinis esse avaritiam et crudelitatem Romanorum,
eadem, si intrassent Syracusas, aut foediora etiam, quo
maius ibi
avviritiae praemium esset, facturos fuisse,
itaque claudendas cun- 2
10 cti portas et custodiendam
urbem censere, sed non ab isdem
omnes timere nec eosdem odisse; ad militare genus omne par-
temque magnam plebis invisum esse nomen Romanum praeto- 3
;
res optimatiumque pauci, quannpiam inflati vano nuntio erant,
tamen ad propius praesentiusque malum cautiores esse, et iam 4
15 ad Hexapylum erant Hippocrates atque Ejiicydes, serebanturque
conIo(|uia per propinquos popularium, qui in exercitu erant, ut
portas aperirent sinerentque communem patriam defendi ab im-
petu Romanorum, iam unis foribus Hexapyli apertis coepti erant 5
recipi, cum praetores intervenerunt, et primo imperio minisque,
20 deinde auctoritate deterrendo, postremo, ut omnia vana erant.

s. 6, 11 7. — eo mm., Z. § 36(5. zum Folgenden.



32. 1 3. haud vani, nicht un- 4 — 5. et nnd in der That war
znverliissigo, sonst selbstandig ur- diese Vorsicht nicht vergebens. —
theilende. —
perbene, es sci sehr popularium, hier wie § 7 c. 3, 8
gut, dass, s. 1, 13, 3: melius. — Biirger, s. e. 27, 2: popidari turba.
;

milit. gen., — unis das hearapyton


— Eingang an der Nordseite derwar
23, 10; 44, 45, 5:
s. c.
f., ein
aliae militaris generis turbae. Stadt,
optim. friibep oft principes genonat. welchersechs Tbore hinter einander
— wird bisweilen von irrigen
injlati hatte, wie aueh die Tbore der alten
Ansichten gebraurht, meist jedoch Stiidte in Italien mehr liingere von
mit dem Nebenbegrilf, der dadurch Manem nmschlossene Riiume, s. 1,
bewirkten Uebersehatzung, Cic. Acd. 19, abnlieb den Thoren nnserer Fe-
2, 36, 116: estne quisquam tanto in- stungen, ais blosse Aus- nnd Ein-
Jlatus errore: OfGc. 1, 26, 91 giinge waren. Obgleich daher ein
homines inflati opinionibus turpiter Tlior geolfnet war, konnten doch
irridentur^ L. 6, 11, 6: his opinio- die Soldaten noeh nicht in die Stadt
nibus injlato animo-, ib. 18, 5; 35, gelangen; dieses geschieht erst§ 6:
49, 4 inflasse vana spe atque infla-
: eflYactis omnibus portis, nachdem
tos esse u. a. —
ad prop. in Riick- eins naeh dem anderen erbrochen
sichtanf, gegen, 25, 38, 14: tuti ad. ist. —
auctoritate, indem sie ihr per-
— prop. praesentias, naber und dro- sonliehes ,4nsehen geltend raachten
hender, dringender, s. 2, 36, 5. Der und so abzuschrecken suchten, mi-
Satz praetores —
esse enthait die nis und auct. bezciehnen die .Art
zwcite der in eisdem eosdem ais— und Weise, s. 22, 18, 8. —
deter-
zu lurchtend bezeiohneten Parteien rendo, indem sie es versucliten, Ap-
und bildet zngleich den Uebergang posit. zu auctoritate, s. 2.3, 46, 3
5*

" IIZC3 by Coogle


; ;

68 LIBER XXIV. CAP. 32. 33. a. u. 638.

obliti niaieslatis precibus agebant, ne


proderent patriam tyranni
exercitus, sed surdae ad
6 ante satellitibus et tum corruptoribus
id omnium aures, concitatae multitudinis, erant, nec minore intus

vi quam foris portae elfringebanlur ; elfractisque omnibus tuto


7 Hexapylo agmen receptum est. praetores in Achradinam cum 5
iuvenlute popularium confugiunt, mercennarii milites perlugae-
que et quidi>uid regiorum militum Syracusis erat agmen hostium
8 augent, ita Achradina quoque primo impetu capitur,
praetorum-
que nisi qui inter tumultum ellugerunt, omnes interficiuntur.
9 nox caedibus finem fecit, postero die servi ad pilleum vocati et 10
carcere vincti emissi; confusaque haec omnis multitudo Hippo-
craten atque Epicyden creant praetores; Syracusaeque, cum bre-
ve tempus libertas adfulsisset, in antiquam servitutem recciderant.
38 Haec nuntiata cum essent Romanis, ex Leontinis mota sunt
2 extemplo castra ad Syracusas, et ab Appio legati per portum 15
missi forte in quinquerimi erant, praemissa quadriremis cum in-

l, 56, 2; 3, 69, 4: doutando. — ante ad pili, s. 16, 18; der von der ro-
u. tum altribiitiv. mischen Sitte entlehnte Ausdruck
arfjrfwie§3: dagegcii.
6. concit. — findet sich auch Suet. Tib. 4 Senec.

;

m. , Epexegese zu omnium, vgl. 2, 56, Ep. 4, 47. carcere gehiirt zu


14: concursus hominum in forum, emissi. — vincti, Verbrecher, die in

ex tota urbeconcitataemultitudinis Haft waren. — Hipp. a. Ep., dass


30, 7, 10: quattuor milia Celtibero- vvie c. 23 noch mehrere Priitoren
rum —
egregiae iuvenlutis 25, 1, gewiihlt worden seien, wird nicht
2 : magna vis hominum, sed uicon- berichtet, vgl. 25, 29, 1. Ueber con-
ditae turbae agrestium, u. a. — fusa s. c. 27, 2. —
.
Syracus. und so
tuto, gesii-liert gegen etwaige An- war u. s. w. ; obgleich die Verfas-
griffeder Feinde, s. 25, 35, 9: tuto sung nicht geandert wird ist doch ,

ut —
pugnarent', Caes. B. G. 3, 24, 2. die Herrschull der Masse nur eine
— Hexapylo durch dasii., s.c. 21,7 ; De.spotie, wie die eines Tyrannen,
iihniicli 25, 11: eum vgl. c. 2.5, 8. — reccid. unifasst zu-
22, 52,
nequis urbe
(,

tecto —26,
reciperet', Sali. glcich den folgenden Zustand, s.
I. 28, 2 recipi moenibus.
: 2, 32, 9.
7— 8. et quidq. und was sonst u. 33« 2. et ab. kniipft einen neuen
s. w. es ist die Lcibwache, \ gl. c. Grund zum Kriege an. — ./ppio,
24, 8.
,

— ita so kam es, dass u. s. w. von der Flotte, zu der er nach c. 30



Durcb das bexapylon kain man zu- zuriickgekelirt zu sein scheint.
erst in die Epipolae, dunn naidi Ty- per p., es ist der grosse llareo au
cha, v.on welcbce Achradina durcb der Siidseite der Stadt gemciiit, s.
eine Mauer gelrennl war, so dass c. 31), 3; dass die quinqueremis
sicli diese unler anderen Umstiinden in diesen noch nicht eingelaufcn
hiitte halten konnen, vgl. 25, 24 f. — ist, zeigt das Folg., jnissi ist also
praetorumq., partitiver Genitiv von nur der Aultrag, den sie erhalten
qui abhiingig und dadurch in den haben, diesen Weg zu nehmen. —
Aebensalz gezogen, s. c. 18, 5. erant, biTanden sich zulallig, sodass
9. nox, erst, nur die Naclit. — sie dadurch, nicht nach dem Willen

Digitized by Google
, —

a. Ch. 314. LIBER XXIV. CAP. 33. 69

trassct fauces portus, capitur; legati aegre effugerunt, et iam non 3


modo pacis sed ne belli quidem iura relicta erant, cum Romanus
exercitus ad Olympium — lovis id templum est — mille et o
passus ab urbe castra posuit, inde quoque legatos praemitti pia- 4
5 cuit; quibus, ne intrarent urbem, extra portam Hippocrates atque
Epicydes obviam cum suis processerunt^ Romanus orator non 5
bellum se Syracusanis sed opem auxiliumque adferre ait, et is,
qui ex media caede elapsi perfugerint ad se, et is, qui metu op-
pressi foediorem non exilio solum sed etiam morte servitutem
10 patiantur, nec caedem nefandam socionim inultam Romanos 6
passuros: itaque si eis, qui ad se perfugerunt, lutus in patriam
reditus pateret, caedis auctores dedantur et libertas legesque Sy-
racusanis restituantur, nihil armis opus esse: si ea non fiant,
qiiicumque in mora sil, bello persecuturos, ad ea Epicydes, si 7
15 qua ad se mandata haberent, responsum eis ait se daturos fuisse:

der Sj racusaiier cntkamen. /'au- — nec etc., der zweite Gmnd, warum
ces der mir S Stadien breite Eingang sie sidi cinmisehen, obgleieb das
in den grossen Ilarcn, s. 25, 11, 11: Biindniss noch nidit erneuert war.
quae (arx) iniininet faucibus portus. Das § 2 Erziiblte wird nidit er\vabnt.

3 4. et iam, und so war es sehr — perfugerunt, aus der orat, recta
balddahingeknmmcn, dass u.s. w. beibehalten, weii bier der Gesandte
belli i. das Recht der Gesandlscbart, seinen Auftrag ausricbtet; anders
welches audi unter Feinden lieilig § 5, vgl. 30, 42, 9: quod eos, qui
ist, s. 1, 14, 1 ; vgl. Tar. Ann. 1, 43: arma —
ferentes capti sunt-, 45, 2,
hostium quoque ius, et sacra leg-a- 9: naves, quae in Tiberi stabant. —
tionis et fas gentium. Ueber den Der Satz steht, wenn er auch keine
Ausdruek 5, 27, C; 31, 30, 2: esse
.s. blosse Umsdireibung von perfugae
enim quaedam belli iura. relicta — enthiilt, da dieses einen anderen Be-
waren iibrig, in Geltung geblieben. griffbezeichnet, rait dem llanptsatze
— Olympium 'OXvuntov oder
,
in^solcher Verbindung, dass das Re-
'OlvftnCuov 'westlidi vora FIuss lle.xiv nbtbig war, ungeachtet des
Anapus und der Stadt, wo auch die Indieativs,s. 2, 43, 6; ib. 55, 6; 39,

Athener, s. Tbucyd. 0, 64, und niebr- 23, 6: qui Macedonum ad so defe-


raals die Cartbager lagerten, s.Dind, cerant; Cic. Inv. 2, 2, 6: qui ante
14,62; 16, 67; in der Nabe war das se fuerant; Sex. Rose. 2, 6 ; Z. § 550
Dorf Poliehne. —
mille e. D, Diod.l4, a. E. —
pateret —
dedantur, ein
62: an^yov rqi noktoyg arcidCovi Wechsel ira Standpunkte des Re-
<Toj<f(xu. — inde
qtioq. etc., ura den denden, durch den das Erstere in
Krieg jeder Beziebung zu recht-
in weitere Ferne geruckt wird, vgl.
Tertigen, obgleieb das § 2 Erzhhlte § 7; c. 28, 7; 6, 40, 17; ib. 39, 1:
.sebunGrund genug daznwar. eitm — si vellent — sin velint; Caes. B. G.
s., mit ibrer Uingebung, sie ersebei- 1,34:«' quid esset — si quid velit u.
nen ais die V'ertreter des Staates. a., vgl. 22, 32, 8. — in mora, 23, 4, 7.


5 6. orabor, s. 2, 32,8; 21,12,4: haberent, praesens conditio-
7.
der Wortlubrer. —
se, die Roraer, nale: aber ihr habt keine gebracht
in deren Nainen er spriebt. caede, — und habt keine. —
ad se, an sie und
c. 32, 8. — servitut., c. 32, 9. — ihre Partei, welcher die romischge-

Digitized by kjoogle
70 LIBER XXIV. CAP. 3.3. 34. a. U..538.

cum in eorum ad quos venerint manu res Syracusana ess«*t, tum


8 reverterentur, si bello lacesserent, ipsa re intellecturos nequa-
([uam idem esse Syracusas ac Leontinos oppugnare, ita legatis
relictis portas clausit.
0 Inde terra niarique simul coeptae oppugnari Syracusae, 5
ah Hexapylo, mari ab Achradina, cuius murus fluctu adlui-
!erra
lui’. et (juia, sicut Leontinos terrore ac primo impetu ceperant,
non dittidebant vastam disiectamque spatio urbem parte aliqua
se invasuros, omnem apparatum oppugnandarum urbium muris
84 admoverunt, et habuisset tanto impetu coepta res fortunam, nisi lo
2 unus homo Syracusis ea tempestate fuisset. Archimedes is erat,
unicus spectator caeli siderumque, mirabilior Unnen inventor ac
machinator bellicorum tormentorum operumque, ({iiibus, si quid
hostes ingenti mole agerent, ipse perlevi momento liiditicaretur.
3 murus per inaequalis ductus colles ; pleraque alta et difficilia adi- fs
tu; submissa quaedam et qiiie planis vallibus adire possent, ut
cuique aptum visum esT loco genere omni tormentorum in-
,
ita

4 struxit. Achradinae murum, qui, ut ante dictum est, mari adlui-


5 tur, sexaginta quinqueremibus Marcellus oppugnabat, ex ceteris

siiiiite, jetzt in der Regieruu^ nicht Iu.stiii. 1, 1, 9: dicitur— mundi


vertretene Partei: in eorum etc. principia siderumquo motus dili~
enlgegcngestellt wird. Der Xach- ffentissime spectasse. —
inv. ac.
drurk liegtauf se: daun wiirden sie mach., Mecbaniker, ..ceterum y!rchi~
u. s. w. —ad quos r. , ais ob die medes melius praedicaretur mathe-
Gesandlen nirbt an den Staat iiber- maticorum disciplinarum in onuii
haupt gekoiiimeu wiiren. —
ita, mit petiere princeps‘\ Crevier mole, . —
diesen Worten. Krallaufwand. perlevi mnm., durch

3», 9 34. Be.<itiirmung von Sy- einen geringen Anstoss, mit leichter
racus. PoUb. 8, 5; Plut. !Marc. 15; Miihe, s. 23, 24, 7. —
ludific., \» ie
Zon. 181; 283 ff.
9, 4;‘Sil. It. 14, sonst eludere, s. § 1 2.
9. ab Hejrap., von der Gegend —
3 4. murus etc., die einzelnen
her, wo dieses war; es war „der Momente der Schilderung sind ohne
niedrigste Tbeil und breiteste Theil copula auPgeziililt, s. 2, 37, 6, und
der Epipolae, leicht zu ersteigeii und vorangestellt, so dass das Gewicht
sehwer zu vertheidigen,“ weshalb aul'ut cuique —
instrujeit fiiUt, wo
auch von da die Stadt gewiilinlieh die Thiitigkcit des Archim. hervor-
angegriffen wird. — murus etc., die tritt.
—pleraque alta clc., iiahere
Mauer auf steilen Fciscn an
lief Besclireibuug der inaequales colles,
der ganzen Meereskiisle bin , an Syi*acus lag niiuilich auf eiuer vora
welcher dio Achradina lag. —
sicut, Anapus uordlich terrassenrormig
s. c. 3, 9. —
vasta etc., c. 2, 9. — auisteigendeo llolie rait stark abfal-
invas., einzudringen. lenden Seiten, in Forin eines gleich-
34. 1-2. et und gewiss , s. 2, schenkligen Dreiecks, vgl. § 14;
1 1, 6 u. a. —
fortunam, Erlblg. — Polyb. 8, 5; Tac. H. 5, 11: urbem
is er., 7, 26, 2; iiber Archimedes, s. {Hierosolyma) arduam, situ opera
Keallexicon von Liibker u. d. W. — molesque firmaverant, quis vel plana
unicus, s. 23, 21, 5. —
spectator. satismunirentur. —
sexag. q., die

: "zea Dy Godglf
a. Ch. 214. LIBER XXIV. C.\P. 34. 71

navibus sagittarii funditoresque et velites etiam, quorum telum


ad remittendum inhabile imperitis est, vix quemquain sine vol-
.nere consistere in muro patiebantur, hi, quia spatio missilibus 6
opus est, procul muro tenebant naves, iunctae aliae binae quin-
5 queremes demptis interioribus remis, ut latus lateri adplicarctur,
cum exteriore ordine remorum velut una navis agerentur, turres 7
contidiulatas machinamentaque alia quatiendis muris portabant,
adversus hunc navalem apparatum Archimedes variae magnitu- 8
dinis tormenta in muris disposuit, in eas quae procul erant na-
10 vis saxa ingenti pondere emittebat; propiores levioribus eoque
magis crebris petebat telis; postremo, ut sui volnere intacti tela 9

Zalilkano nicht wol tehlPD , weil 6— 7. /li nicht blos die velites,
sonst der Abi. cine besondere .\rt sondern alie § 5 genannten. Dass
der Besttirniun^ uiid dus tolj'. e.v die iunctae naves niilier an die Maner
ceteris den Fuiilruderern entgcgrcii- riicken, ist nichtdeullich ausgespro-
'gestellt «erdeii iviirde, ais ob Mar- chen, sondern durch ihre Bestim-
cellus noch andere Srliifle gehabt tnung: turres — inuris nur ange-
hiitte, vgl. Piil. 8, 5: d d'f A/tioxos deutet. — aliae b. q.. Pol.: ufsu di
axiiiffoi TtTtrrijoixnig Tovroig 6x110 ntriqincu nunuXt-
t/Toifiio Tov inCnkovi '. omni if.,— Xvfifruig Tovg luqaovg, luig fiiv '

s. § 8. rovg dfgiovg laig di lolig (viorv-


5. ceteris |irole))tisch iuBczuguuf ftovg, xui avytgivyisivutg nQog
§C aliae: voa dea bereits crwiihaten icXXriXag auydvo xnite rovg li!nXot~
aus. — — et etiam, s. c. 1
5, 7, weil fiirovg loi/ovg (bei L. interiores)
man diese hier nicht erwaript. Ue- TTooOrjyoy nobg i6 isi/og — auu-
ber die velites, s. 23, 29, 3; 20, 4, fivxug etc. Die genaue Angabe der
10; Poljb.deutet sie wenigstens an': Vorrichtiingen hat L. iibergangen;
tirth^dir (/6yjo)i' xiil atf fv~ die Zahl der Schiffe ist vicll. nur
doricg X(cl yo6a<i ovg, hat aber den ansgefallen: aliae binae — eae f fH
Zusatz: quorum —
est nicht, der eran t / 'remes —dum ptis cte. — tur-
naeh seinerSebilderung der^vjofff/ ot rescont., initBrcttern bedeckt, dainit
Ij, 22: To di Toiv yQoaifon' /id/.og die Kiiinpfenden fest stehen kunnen.
t;(fi Tij) di fiqxii t 6 SvXol’ tog — quat. m., dieThiirine dienten we-
hiiniir ,dijT>j/v, Tip di niixti nigstens nnrinittclbar dazn ; L. denkt
• ditxTvi.nciov — xiau roaovTov vielinehr an Sturinbiicke ais an die
Ini /.fniov
igfkqi.aaftdrov — Sturmieitern (sambucae) bei Poly-
loazf x(tr' urfiyxrjy tvO-dmg uno bius.
nooiTqg i/j^oi.ijg xtiunit- 8. adversus etc., dieses sind neue
attui xui firj dvruatf-Ki Tovg Vorrichtungen iindegcnsntze zu den
nohfjiovg ihTi^di.Xnv, nicht rich- § 3 uod 13 erwiihnten. —quae pr.
lig wiire. Wenii nicht etwa dar- etc., s. Pol. r. 7: nuofaxfvuafiiyog
anf Kiicksicht genomuien ist, dass oQyuru nqug tinuv iu/itXig diu-
das AbwpiTen vermittelst eines aiquu, noqr.iotXfV fliv IninXiov-
Srhwungriemens Uebung erforderte, ing Toig tvioyairiooig xui ptigoai
kunnle inan dic .Stelle Hir ein Glos- Xitf^oiioXoig(ballistae) xui /iiXfai
sem balten, da die Anmerkung hier nrooiaxon' eig ttnoqiuv iyi^uXt —
nicht, stie 26, 4, 4 u. 38, 21, 13, s. uie di Tuvlt' vnfQnnij yiyyoiTO,
Marq. 253 ; 259 an ihrem Platze
3, 2, Toig iXuTTOfJl XUTU Adj'OI' Itfi TtQog
ist. Andere vermutheo inprimis. ib TTuqbv unoarqiin jrqoifjfvogetc.

Digitized by Googie
,

72 LIBER XXIV. C.\P. 34. a. u. b3S.

in hostem ingererent, murum


ah imo ad summum crebris cubi-
talibus fere cavis aperuit, per quae cava pars sagittis pars
scor-
10 j)ionibus modicis ex occulto petebant hostem, quae propius
quaedam subibant naves, quo interiores ictibus tormentorum es-
sent, in eas tollenone super murum eminente ferrea manus,
flr- 5
mae catenae inligata, cum iuiecta prorae esset, gravique libra-
mento plunibi recelleret ad solum, suspensa prora navem in
11 puppim statuebat, dein remissa subito velut ex muro cadentem
navem cum ingenti trepidatione nautarum ita undae adtligebat,
12 ut etiamsi recta recciderat, aliquantum aquae
acciperet, ita ma- lO

— vuhiijre, s. c. 7, h. — cuhital., Der tolleno ist ein auf einer festen


Polyb. tx)'(fnnu^xovi vipovi Grundiage ruhender Balken
,
der
xaTiirv^ycofff Tfirifiuai ro ki^os diircli dieBewegung eines Gewicli-
lag 7nc).(ciaTnc(oii ipalt/n/ribus) t6 tes niedergelassen und wieder in
xitTK TrjV txTOi (nuf d- die Hiibegehoben werden kann, Tac.
Vfittr. Doch ist bei L. wol nichts zu H. 4, 30; suspensum et nutans ma-
andern. — scorp., s. 2ti,
47, 0; Po-' chinamentum, wabrschciniicb konn-
lyb. TogoTag xitl oxonnlSta
bier te derselbe auch nach verschiedenen
kleine {modicis) Gesohiitze, nicht Seiten bewegt w erden, s. Marq. 3,
.Standbofren, die sonst axoQTiiJiic 2, 478, Polyb.: ««« dt xtii xuttifi
biessen, s. \ eget. 4, 22 scorpiones :
n^dqoiir ig ii/.vanog didt-
dicebant, quas nunc manuballistas, pirqv, ij d(if<geiun'og6Tijrx(i)u{(cv
quod parvis subtilibusque spiculis oidxigmv (rostrum tollenonis re-
mortem iniverunt. gens) oH tv rrjg jTQioiHcg
10—12. quaedam, ware, wenn es xuTqyt TTjr nj^ijvccr (den binteren
richtigist, so iu den Relati vsatz gezo-
TheiI der .Mascliiue) Tqg uqgttrqg
gea, wie sonst bubsl. und Adjectiva, IvTog Tov Tfi^ovg, ore dt xovipi-
s. 9, 17, 2; quibus saepe tacitis co-
gioi’ Tr^r nQioQav op&or
Ttoiqaue
gitationibus; 23, 21, 15; Cie. or. TO axuifog Ini Tqr jinvpvftv, ritg
3, 2, 8: civitatem in qua Jlorentis- ptr nT^ovtcg iiiiv OQydran- etg
shna, also: m quasdam quae; al- uxirqTol' xuttqnnv, Tqr dt xiT()h
lein es scheint sonst ein pron. inde- xai T)jV ctlvnii' ix Tqg pq/uvqg
finitum nicbt so gebrauclit zu sein igantave dii! rirog a/uaiqoiug etc.
;
auch erwartet man in Bezug auf
8: propiores eine Steigerung des
§ — graviq. — recelleret scheint un-
genauer Ausdruck zu sein, indem
propius, etwa etiam, oder die An- auf die ferrea manus iibergetragen
gabe des Objectes zu subibant
quo int., ‘unler dem Schusse', Polyb.
— ist, was eigenllich von dem Schwe-

bebalkeu gilt, vermittelst dessen sie


IvTog fi0.ovg, vgl. 7, 10, 10. in — herabgelassen und, wenn ihn das
eas, was nian bei iniecta erwarten ,

Bleigewiclit zuriickschnellend zu Bo-


solite, ist zu eminente gezogen:
da den driickt, wieder in die Hohe ge-
auf sie iiber die Mauer her u s. w., zogen wird, vgl. Tac. 1. I. verso
das Hervorragen ais blosser Um-
pondere-, Sil. Jt. 11, 12. remissa,
stand bezeichnet, weil die /e/rea
w ieder nachgelassen s. Sil. It. 14,
manus Hauptsache erscliei-
ais die ,
330: per subitum rursus loratis
nen Durch diese Verbindung
soli.
arte catenis-, Curt.
wurde die Beziehung von prorae 4, 16, 26: fer-
auf iniec^ veranlasst, so dass prora
reae matws tormento revtissae.
undae coWecVxy y bezeichnet zugleich

dann wicderholt werden inusste. die auch das Heben nnd
Fallenlas-

Digilized by Google

a. Ch. 214. LIBER XXIV. CAP. 34. 35. 73

ritima oppugnatio est elusa, omnisque spes ad id versa, ut totis


viribus terra adgrederentur. sed ea quoque pars eodem omni 13
apparatu tormentorum instructa erat, Hieronis inpensis curaque
per multos annos, Archimedis uni^ arte, natura etiam adiuva- 14
5 bat loci, quod saxum, cui inposila muri fundamenta sunt, magna

parte ita proclive est, ut non solum missa tormento, sed etiam
quae pondere suo ]>ro voluta essent, graviter in hostem incide-
rent. eadem causa ad subeundum arduum aditum instahilemque 15
ingressum praebebat, ita consilio habito, quoniam omnis cona- 16
10 tus ludibrio esset, absistere oppugnatione atque obsidendo tan-
tum arcere terra marique commeatibus hostem placuit.
Interim Marcellus cum tertia fere parte exercitus ad reci- 85
piemlas urbes jirofectus, quae in motu rerum ad Carthaginienses
dtfecerant, Helorum atque Herbesum dedentibus ipsis recipit,
15 Megara vi capta diruit ac diripuit ad reli([uorum ac maxime Sy- 2
racusanorum terrorem, per idem fere tempus et Hirnilco, qui ad 3
Pachyni promunturium classem diu tenuerat, ad Heracleam, quam

sen des Schitres entstehende schliessung der Stadt Syraens.


lenbewegnng. —
omnis —
versa, 1— 2. recipiendas , 23, 11, 7. —
dazu isl aus adgrederentur zu ent- motu die Revolution in Syra-
ilebincn Romanis. cus und die dadurch erregten Be-
13. eodem, in gleicher Weise. wegungen in Sicilien iiberhaupt.
Hieronis etc. Polyb. uis tiv 'Hooivog — ad Carthag. Polyb. : voui t«
fih' /ooriyov yeyoroTog, uQ^iri- JyicQ/i]dorib)v ((iQOV(.i(vovg. Ob-
XTOvog de xccl drjuiov(iyov t(Sv gleicli 36, 2, gesagt wird , die
c.
i7itvor\UKTi»v l4o/ifxridovg. —
i>er SUidte seien von den Romern abge-
m. a. attribativ, dem folg. unica fullen, so isl doch dieses von He-
entsprechend. —
natura etc. hatte lorum, Herbesus, Megara nur in
man sebon § 3 erxvartcu konnen; dem Sinne zu nebmen, dass sie die
allein L. bat an jener Stelle be- Partei derselben verliessen, dadiese
sonders an die Achradina gedaebt. zum Reiche Hieros geluirten, und
— magna p., 41, 0, 6: magna wie Leontini c. 29 f. zuniiehst von
parte —
absumpta, gewbhnlich ist Syracus oder der romischen Partei
magna ex parte. —
tormento col- daselbst abbelen. —
dedentibus n.
lecliv. —
ad sub. fiir das Anriicken oppida, Curt. 3, 1, 6: arcem ador-
ingressum, das Auftreten, s. 21, 5, tus caduceatorem praemisit, qui
14. Mit diesen VVorten wird ange- denuntiaret, ni dederent etc. ip- —
dentet, warum auch die Bestiinnung sis, s. 6, 30, 9. —
Megara, s. c. 30,
von der Landseite habe misslingen 9.— ad terror., 1, 33, 8; 22, 13, 9.
mdssen, was mit wenigen VV'orten 3. Pac/ijjni pr., s.c.l2, 4; Z.§425.
cum —
esset angegeben wird. — — class. ten., vor Anker gelegen
placere mit dem biussen InF. wie velle; hatte, s. c. 27, 7, wahrscheinlich in
o, 39, 9: placuit —
concedere u. a. Folge des Biindnisses c. 6. — He-
— arcere ist wie prohibere und de- racl. q. .H. V., westlich von Agri-
fendgre construirt. gent, nicht weit von FI. Halycus,

35 86. linternehmungen der einc alte, von den Phoniciern ange-
Punier nnd Romer in Sicilien, Ein- legte und Rus-Melkart oder Maka-

Digitized by Google
74 LIBER XXIV. CAP. 35. a. u. 538.

vocant Minoam, quinque et viginti milia peditura, tria equitum,


XII elephantos exposuit, nequaquam eum quantis copiis ante te-
4 nuerat ad Pachynum classem, et postquam ab Hippocrate occu-
]>atae Syracusae erant, profectus Carthaginem, adiutusque ibi et
ab legatis Hippocratis et litteris Hannibalis, qui venisse tempus 5
5 aiebat Siciliae per summum decus repetendae, et ipse haud va-
nus praesens monitor facile perpulerat, ut quantae maxime pos-
6 sent peditum equitumque copiae in Siciliam traicerenlur. adve-
niens Heracliam intra paucus inde dies Agrigentum recepit; alia-
rumque civitatium, quae partis Carthaginiensium erant, adeo ac- lo
censae sunt spes ad pellendos Sicilia Romanos, ut postremo
7 etiam qui obsidebantur Syracusis animos sustulerint, et parte
10 copiarum satis defendi urbem posse rati ita inter se munera belli

partiti sunt, ut Epicydes praeesset custodiae urbis, Hippocrates


Himilconi coniunctus bellum adversus consulem Romanum ge- 15
8 reret. cum x milibus peditum, n equitibus nocte per intermissa
custodiis loca profectus castra circa Acrillas urbem ponebat.
9 munientibus supervenit Marcellus ab Agrigento iam occupato,
cum frustra eo praevenire hostem festinans tetendisset, rediens,
nihil minus ratus quam illo tempore ac loco Syracusanum sibi 20
exercitum obvium fore; sed tamen metu Himilcunis Poenorum-

ra genannte Stadt. —
nequaq. e. q., —
6 7. adveniens, gleidi bei seiner
kurz statt: nequaquam cum tantis, Ankunft. Heracliam, diese Form
quantae fuerant cum quibus, s. 3, hat auch Cic. \'err. 2, 50, 125,
16, 5: maiore quam venerint silen- das Wort liiingt von recepit ab. —
tio; 5, 12, 7 u. a. quantis ist ver- — ad pell. enthiilt das Obiect des
kleinernd: keinesweges init so ge- Begriffes accensae sunt spes, worin
ringen Triippen. Wiihrend Haniii- zugleich die .\ndeutung liegt, dass
l>al uirht unlerstutzt wird, soli, wie sie dazu tbiitig sein wollcn. —
par-
er seibst gerathen zu habcn scheint, titi s. u., sie theilten, und kainen

§ 5, Sicilieii crst wicder ernbert dabei iiberein, dass u. s. w.


•werden, s. Vineke S. 263. 8 — 10. per interm., vgl. 23, 17,
4 —
5. et fiigt erkliirend hinzu, 5, vgl. Caes. B. G. 7, 17: partem

wic die grosse Riistuiig zu Stande quae intermissa a Jlutnine et a pa-
gekommen er batte nainlich
sei: ludibus aditum angustuin habebat.
bei Padi, vor Aiiker gelegen , war — custod.; dadurcii dass keineWa-
daan nach Carth. geseegeit u. batte

chen dahin gestellt waren. —
j-tcril-
u. s. w. aiebat, in dem Briele las an der Strasse von Syracus
behauptcte er. —
per s. d. auf dic nach Agrigent. —ponebat, er war
ehrenvollste Weise, da die Stiidtc ciien dainit bescbiirtigt, inan war
sicli seibst von Rom und Syracus daran, das I.mger zu bcfestigen, mu-
lossagtcn nnd deii Punierii zuwen-

nientibus. —
iam occ., da er dieses
deten. haudv.p., ‘ein sehr wirk- schon erobert gefunden batte, nach-
sauier, weil gegenwartiger’, Nae-
— triiglich durch cum —
ibat crklart,
gelsbach S. 219.
10, 10
maarime s. 9, vgl. 21 , 61 , 8. —
nihil m. r., er
.
batte allesAndcre eber ei^wartet, da

Digitized by Google
,

a. Cb. 214. LIBER XXIV. CAP. 35. 36. 75

que, ut quibu3 nequaquam quas habebat par esset,


eis copiis
quam poterat maxime intentus atque agmine ad omnes casus
composito ibat, forte ea cura, quae adversus Poenos praeparata 36
erat, adversus Siculos usui fuit, castris ponendis incompositos
5 ac dispereos nanctus eos et plerosque inermes, quod peditum
fuit, circumvenit; eques levi certamine inito cum Hippocrate
Aeras |>erfugit.
Ea pugna delicientes ab Romanis cum cohibuisset Siculos 2
Marcellus Syracusas redit; et post paucos dies Himilco adiuncto
10 Hippocrate ad flumen Anapum, octo ferme inde milia, castra po-
suit. sub idem forte tempus et naves longae quinque et quinqua- 3
giuta <!larlhaginiensium cum Bomilcare classis in magnum por-
tum Syracusas ex alto decurrere, et Romana item classis, triginta 4
quimiueremes, legionem primam Panormi exposuere; versumque
15 ab Italia bellum, adeo uterque populus in Siciliam intentus, fuisse
videri poterat, legionem Romanam, quae exposita Panormi erat, 5
venientem Syracusas praedae haud dubie sibi futuram Himilco
ratus via decipitur: mediterraneo namque Poenus itinere duxit.

er die Syracuser Tiir eingeschlossen 3 —


4. cutn Bom. unter B. ist
hielt. — ibat, nuf seinemRiickinarsch zwiscben das zusamincngehorende
,

naeh Svracus. Sic. s. 2.5, 2(5, 13. Carthag. classis eingeschoben s.


36/1. erat ist wol iiach praepa- praef. 5. Bomilkar ist
wol der 23, 41
rata ausgefallen. — castris p., wie genannte. —
Syracusas, s. c. 23, 8:
ciu abi. abs.: beim Aurschlagen, geht i?i — magn.
Italiam. p., s. c. 33, 2.
auf c. 35, 9: munientibus naeh der — decurr., er lief ein,
29, 27, 12:
eingeschnbenen ErkiiiruDg zuriick, eo — item
classis decurrit. in glei-
vgl. 4, 29, 3; 3, 61, 12; .39, 7; 6, cher VVeise nach —Sicilico. legio
13, 4 9, 5, 1 1 n. a.
;
— nanctus s. pr., wol eine nach c. 11, 2, bei der
e. 31, 13. Aeras nabe bei Svracus. Absendung des Marcellus 21, 1c.

2. deficientibus das handsch. de getroUVne Massregel. Die Zahl der


fugientibus ist wol dureh pugna Legionen ais Bezeichnung derselben
entstandeD, da defugere kaura in findet sich oft, besonders in der er-
der hier erforderliclien Bedeutung sten Decade, vgl. 22, 57, 8. Pa-—
vorkomint; Cie. Rep. 2, 19 sagt norm., an der Aordseite der Insel.
fugit patria, aber in dem Sinne: er — exposuere liat sich an trig. tri-
entfernte sicli aus dem Val. — ah remes angeschlossen obgicich auch
,

Rotn., s. c. 35, 1; .Agrigent und classis collectiv gebraueht wird.


Heraclea gebbrten zur romisehen Doch ist zuniichst an die Riimcr zu
Provinz. —
odAnap., der siidlich denken. —
adeo int., s. c. 4, 2; 5,
an Svracus vorflberfliesst, aber von 10, 6: haec per se gravia; 1. Becker
Nordwesten kommt. Der Ort des vermuthet intentus fuit, videri.
Lai^irs ist also mebr westlich am Zum Gedanken, vgl. lust. 4, 4, 12:
Anapus zu deoken, ais das c. 33, 3 et quasi Graeciae bellum in Siciliam
erwahnto nur 1500 Sebritt von der translatum esset, ita ex utroque
Stadt, auf die sich a. u. St. inde be- parte summis viribus dimicabatur.
zieht, entfernte Olympium. 5 —
7. venientem ctc., auf ihrem

Digilized by Google

76 LIBER XXIV. CAP. 36. 37. a. a. 538.

6 legio maritimis locis classe prosequente ad Appium Claudium


7 Pachynum cum parte copiarum obviam progressum penenit. nec
diutius Poeni ad Syracusas morati sujnt: et Bomilcar, simul pa-
rum lidens navibus suis, duplici facile numero classem habenti-
bus Romanis, simul inutili mora cernens nihil aliud ab suis ({uam 5
8 inopiam adgravari sociorum, velis in altum datis in Africam trans-
misit; et Himilco secutus nequiquam Marcellum Syracusas, si qua,
10 |)i'ius(|uam maioribus copis iungeretur, occasio pugnandi esset,
])ostquam ea nulla contigerat, tutuni(|ue ad Syracusas et muni-
9 mento et viribus hostem cernebat, ne frustra adsidendo spectan- 10
doque obsidionem sociorum tempus tereret, castra inde movit,
ut, quocumque vocasset defectionis ab Romano spes, admove-
ret exercitum ac praesens suas res foventibus adderet animos.
Murgantiam primum prodito ab ipsis praesidio Romano recipit,
ubi frumenti magna vis commeatusque omnis generis convecti 15
erant Romanis.
87 Ad hanc defectionem erecti sunt et aliarum civitatium ani-
mi praesidiaque Romana aut pellebantur arcibus aut prodita per
;

2 fraudem opprimebantur. Henna, excelso loco ac praerupto un-


dique sita, cum loco inexpugnabilis erat, tum praesidium Jn arce 20
validum praefectumque praesidi haud sane opportunum insidian-

Marsche ihm in dieHandcfallenwer- 1. —


ubi, wo zusammengebracht
de. —
marit. loc., also vnn Panormus waren, lagen, der auf cowi'eAi fol-
narh Lilybaeum und vou da an der gende Zustand in der Vergangen-
ganzen Siidkiiste hin bis narli Pa- beit. —
Romanis kann cigenllicher
chynum. —
tiec und so. ad Syrae.; Dativ sein, oder statt a Romanis
zu Meer und zu Lande: et Bomil. stehen.
— et ffimilco. — diipl. num. abi. 37 — 89 . y’orfalle in Henna, aus-
qual. Die Hoiner haben schon c. 27, fiibrlich wegen der Heiligkeit des
5 100 SeegeI, jetzt kommt die ncue Ortes erziihit; Front. Str. 4, 7, 22.
Flotte hinzu. —
facile, 1, 6, 3. — 1 — 2. erecti, s. Tac. Agr. eoque
velis — dat. ist ein BcgrifT, von dem initio erecta provincia, das c. 36, 2
in altum abliangt. — in .dfrie. s. Gesagte galt also nur fiir kurze
25, 25, 11. Zeit. —
praesidia, ein Tbeil des
— io. Marcellum, es der § 2
8 ist Heeres ist in Garnisonen vertheilt,
erwahnte Zuggemeint. — «,Z.§354 nicht vor Syracus, vgl. c. 7, 9. —
a.E. — 688. — cmtig.
nulla, ib. Henna, s. c. 39, 8 ; Cic. Verr. 4, 48,
— cernebat, dieses§ ais nach jeoem 1 07 Henna est loco perexcdso
:

eingetreten, vgl.25, 10,6; Tac.Ann. et edito, quo in summo est —


pla-
13, 36: postquam — advenerant — nities —
tota ab omni aditu circum-
oscebant, H. 1, 26 u. a., umgekehrt cisa atque directa. —
praqfect., der
2, 11; postquam avocabatur et Bcfeblsbaber der Garnisnn, s. 21,
,

verterat, vgl. 21, 6, 6. assid. — 48, 9. —


opportun., s. 4, 13, 6; 2,
spect., unthiilig, s. 21, 48, 9. 13, 10: aetas —
maxime opportuna
Murgant., c. 27, 5. —
ipsis, c. 35, iniuriae.

Digitized by Googl
a. Ch. 214. LIBER XXIV. CAP. 37. 77

ULus habebat. L. Pinarius erat, vir acer et qui plus in eo, ne 3


posset decipi, quam in lide Siculorum reponeret, et tum inten-
derant eum
ad cavendi omnia curam tot auditae proditiones de-
fectionesque urbium et clades praesidiorum, itaque nocte ac die 4
5 iuxta pai'ata instructaqueomnia custodiis ac vigiliis erant, nec ab
armis aut loco suo miles abscedebat, quod ubi Hennensium prin- 5
cipes iam pacti cum Himilcone de proditione praesidii animad-
verterunt, nulli occasioni fraudis Romanum patere, aperte rati 6
agendum, urbem arcemque suae potestatis aiunt debere esse, si
10 liberi in societatem,non servi in custodiam traditi essent Roma-
nis. itaque claves portarum reddi sibi aequom censent: bonis 7
sociis fidem suam maximum vinculum esse, et ita sibi populum
Romanum senatumque gratias habiturum, si volentes ac non
coacti mansissent in amicitia, ad ea Romanus se in praesidio 8
15 impositum esse dicere ab imperatore suo, clavesque portarum et
custodiam ai’cis ab eo accepisse, quae nec suo nec Hennensium
arbitrio haberet sed eius qui commisisset, praesidio decedere 9
apud Romanos capital esse, et nece liberorum etiam suorum
eam noxiam parentes sanxisse, consulem Marcellum haud pro-
3 —
4. L. Pin. erat, s. 8, 25, 10: um bcide Begriffe besonders zu neh-
Charilaus fuit; 10, 2, 6: Meduacus inen. — grat. hah., 23, 11 , 12. —
anmis erat, vgl. 7, 26, 2. —
in eo volentes, vgl. 8,21,7: ibi pacem
erliiiltseineBedeutungdurch esse fidam, ubi voluntarii pacati
ne, darauf Gewicht legte, dass er sint. — Tton coacti, wiederhult deu
zu verhiilen suchte. —
auditae, der Begriir in Kiicksicbl aut' den Zwang,
UiDstand, dass raao u. s. w. pro-— dt-n die Besatzung ausiibt.
dit. dej'., Z. § 92. —
nocte a. d., s. 8 — 9. in praes, imp., auf den Po-
28, 6, 10; hauliger ist: die ac nocte, sten gestellt, um daseibst zu verhar-
vgl. 5, 6, 5: iuxta hieme atque ae- ren, ibn zu behaupten, s. 8, 23, 6:
state. custod. a. viff., jenes bezieht coloniam in Samnitium agro impo-
sich niebr auT die Vertheidigung, suerit; 31, 18, 8: imposito Abydi
dieses auf die VVadien in derNacht, praesidio u. a., vgl. 1, 38, 1 : Ege-
s. c. 46, 4; zu 8, 8, 1. —
omnia, rius —Collatiae in praesidio reli-
alte Posten, s. 21, 25, 8: plerisque. ctus. — accepisse gehiirt in etwas
5 —7. patere wie § 2 opportunus, anderer Bedeutung zu claves ais zu
Curt. 4, 40, 17: patere vel unius custodiam. —
quae, um sic; wie c.
insidiis regem. —aperte, s. c. 38, 30, 14, vgl. Z. § 377 —
habere, er
.3. — waren wol im er-
liberi, sie babe sie nur im Besitze, iiicbt dur-
sten puii. Kriege freiwillig zu den iiber zu verfugen. —
capital, Poljb.
Komeru ubergegangeu und batten 1, 17: OuraTos ifiTi TO) 71
ooifu^rip
ein gunstiges Biiiidiiiss gesclilossen. Tor TOTtov etc.; Paul. Diae. p. 48:
— traditi e., relle.viv, s. c. 1, 9: capital facinus, quod capitis poena
deditis. — claves p., wie c. 3S, .3, luitur. Iin l''olg. selieint naeh eam
39, 3. — censent, sie erkliii-cn, dass ein Substautiv ausgerulleii ,
ducb isl
sic es Tiir billig balten. — Jidem, noxiam, s. 2,54, 10, uiigewiss. IFc-

vgl. 22, 22, 14. —


pop. r. s.. uiige- brigens gelil die Aiispicluog auf T.
wubuliche Stcliung wie T, 21, 10, Manlius, 8, 7. —
consul, etc. Folge-

.oogle
:

78 LIBER XXIV. CAP. 37. 38. i. II. 538 .

cul esse: ad eum


mitterent legatos, cuius iuris atque arbitrii es-
to set. se vero negare illi missuros, testarique, si verbis nihil age-
1 1 rent, vindictam aliquam libertatis suae quaesituros, tum Pinarius
at illi, si ad consulem gravarentur mittere, sibi saltem darent po-
puli concilium, ut sciretur, utrum paucorum ea denuntiatio an 5

universae civitatis esset, consensa in posterum diem contio.


88 Post([uani ab eo conloquio in arcem sese recepit, convocat
suos; quibus „ credo ego vos audisse, milites, “ inquit „quem ad
modum praesidia Romana ab Siculis circumventa et oppressa
2 sint per bos dies, eam vos fraudem deum primo benignitate, to

dein vestra ipsi virtute dies noctesque perstando ac pervigilan-


do
in armis vitastis, utinam relicum tempus nec patiendo infan-
3 da nec faciendo traduci posset! haec occulta in fraude cautio est,
qua usi adhuc sumus cui quoniam parum succedit, aperte ac pro-
:

palam claves portarum reposcunt; quas simul tradiderimus, Car- 15

thaginiensiuni extemplo IJenna erit, foediusque hic trucidabimur


4 quam Murgantiae praesidium interfectum est. noctem unam ae-
gre ad consultandum sumpsi, qua vos certiores periculi instantis
facerem, orta luce contionem habituri sunt ad criminandum me
5 concitandumque in vos populum, itaque crastino die aut vestro 20

rung; also miichten sie sich andenC. 38. 1 — 2. contio, wie viele Col-
wenden, der iiberdies in der XShe lectiva bei L., s. 2, 14, 7, mit folg.
sei. —cuius etc. za entscheidcn, es Plura!. Doch ist dic Le.sart unsi-
ist res zu denken, oder nach Fabri cher. — quibus hangt von inquit ab,
vor esset ausgefalien, s. e. 39, 2. s. 4, 40, 6. —
credo eg., 21, 21, 3.
10 —11. se vero in orat, recta: — eam, eiue Hinterlist, die solches
nos vero: nein, wir werden nichta. Ungliick iiber mich gebraeht haben
s. w.; s. 9, 11, 10. —
i/i/iil ag., wiirde. —deum etc., vgl. 1, 28, 4.
nicbts ansrichten, wie ofl niful agis perstando, iiber das Gerund. ais
n. §. vindictam, ein Mittel sich in Apposition, s c. 32, 5; iiber den
Freiheit zu setzen, wie se m
liber- •Ausdruck 9 , 32 , 3 diem primum :

tatem vindicare, s. V'el. Pat. 2, 64: consultando —


traduxerunt; 34,
utrique vindicta libertatis morte ste- 51, 5: gentis nec comitia nec con-
tit; 34, 49, 3: in ipsa vindicta li- ventum non— per seditionem —
bertatis. —
at i. in orat, recta: at traducentis. Zu patiend.Jac. 2, 12,
vos, s. 3, 61, 14, wfic 1, 12, 5: at tu; 10: e< pati et facere fortia Roma-
ib. 28, 9; Z. § 744 u. 756. Doch nwn est.
ist das Wort nicht sieher, da in der 3 — 5. Aaec cautio, nur so ist es
Hds. ad steht, was ans dem Fnlg'. miiglich uns sieher zu stetlen ; es
vorwc(;genommen scin kann, und at giebt nur u. s. w., bildet den Ueber-
hier aulTdllt, da es sonst immer dem gang zuin Folg. —
cui geht auf
Bedingungssatze nachfolgt. de- — fraude. — aegre —
sump. ich habe
nunt. s. c. 22, 4. —
consensa vgl. mir geben lassen, aber nur niit Miihe
1 , 32, 1 2 bellum erat consensum ;
: eriangt, s. 2, 4, 3 spatium sumpse-
:

27, 9, 14: idem socios consensisse runt. — contion. c. 37, 11: conci-
omnes. lium dann contio, s. 2, 7, 7. —

Digitizec
, ,

». Ch. 214. LIBER XXIV. CAP. 38. 39. 79

aut Hennensium sanguine Henna inundabitur, nec praeoccupati


spem ullam nec occupantes periculi quicqiiam habebitis, qui
prior strinxerit ferrum, eius victoria erit, intenti ergo omnes
armatique signum exspectabitis, ego in contione ero et tempus, 6
5 quoad omnia instructa sint, loquendo altercandoque traham, cum 7
toga signum dedero, tum mihi undique clamore sublato turbam
invadite ac sternite omnia ferro, et cavete quicquam supersit, cu-
ius aut vis aut fraus timeri possit, vos, Ceres mater ac Proser- 8
pina, precor, ceteri superi infernique di, qui hanc urbem hos sa-
10 cratos lacus lucosque colitis, ut ita nobis volentes propitii adsitis,
si vitandae non ferendae fraudis causa hoc consili capimus, plu- 9
ribus vos, milites, hortarer, si cum armatis dimicatio futura esset:
inermes, incautos ad satietatem trucidabitis; et consulis castra in
pro])inquo sunt, ne quid ac Himilcone et Carthaginiensibus timeri
15 possit“. Ab hac adhortatione dimissi corpora curant, postero die 39
alia aliis locis ad obsidenda itinera claudendosque opponitur exi-
tus pars maxima super theatrum circaque, adsucti ei ante specta-
culo contionum, consistunt, productus ad populum a magistra- 2

praeocc., wenn man euch zuvor- sonders Pluto, vgl. zn inferni 10,
komint. — spem uli, das handsch. 28, 17; 31, 30, 4. ita —
si, c. —
spectilium kiinnte auch praesidium 10, 13. volent pr., c. 21, 10. — fe-
oder naeh Crev. perfugium sein. — rendae, s. 23, 9,5, gewohnlich in
oecup., s. 1 , 14, 4, gewohnlich mit ferre.
eioem Infinit., hier absolut, wird im 9. inermes das Asyndeton
etc.
Folg. erkliirt. —
ejppectab., Z. §
,

ersetzt dic Adversativpartikel. —


580. ad sat, 8, 7, 6: arf Regillum ad sa-
6 — 8. toga, s. 22, 54, 2, vgl. 9, tietatem vestram, pugnavimus. —
25, 7. — quicquam, cuius, das nach trucidabitis, s. 25, 16, 16. et —
omnia nirbt auffallende, verallge- consul, etc. dient nur zur Berubi-
meinemde Neutram, s. c. 30, 4, gung der Soldaten, wahrend es von
konnte, da kein partitiver (lenitiv der That seibst biilte abbalten miis-
dabei steht, auch im Reintivsalz bei- sen. Zu dem ersten Theile der Re-
bebalten werden. —
vos etc. , die de J 1 —7 ist 7, 36 zu vergleichen.
That wird so von der Zustimmung 3»« 1. ab hac adh., s. 23, 6, 1,
der Giitter seibst abhaogig geiuacht, Naegelsb. Stil. S. 349. aUa n. —
und da diese erfolgt, die Grausam- pars, w'as aus pars maxima zu ent-
keit entschuldigt. —
fere*, Cic. Ver. nehmen ist: die iibrigen, die gerin-
4 49 \01:7mra1uaedamtotaSicilia gere ZahI, vgl. 2, 53, 1 aUi alia (n.
:

f^ atim ac publice religio est Ce- porta) —excurrunt ad arcendam


reris Hennensis wec solum SicuU, hostium vim, ea porta etc. thea- —
verum etiam ceteroe gentes Hennen- trum wo in den griechiseben Stiid-
sem Cererem unice colunt. ^ — lac. ten oft Volksversammiungen gchal-
luc., Alliteration, 1, 12, 5. Zur ten wnrden. —
spectaculo an das
Sache Cic. 1 1 § 1 07: quam (pla-
. .
Zusebauen, 2, 31, 3: locus ad spe-
nitiem) circa lacu* lucique sunt ctaculum datus.
plurimi atque laetissimi flores omni —
2 3. productus, wie in Rom die
tempore anni. —
inferniq., hier be- Magistrate die, welchen sie das

Digitized by Google
80 LIBER XXIV. GAP. 39. a. u. 538.

tibus praefectus Romanus cum consulis de ea re ius ac potesta-


3 tem esse, non suam et pleraque eadem quae pridie dixisset, et
primo sensim ac plurcs reddere claves, dein iam una voce id
omnes iuberent, cunctantique et diflerenti ferociter minitarentur,
nec viderentur ultra vim ultimam dilaturi, tum praefectus toga 5
4 signum, ut convenerat, dedit, militesque intenti dudum ac parati
alii Superne m
aversam contionem clamore sublato decurrunt,
5 alii ad exitus theatri conferti obsistunt, caeduntur Hennenses
cavea inclusi, coacervanturque non caede solum sed etiam fuga,
cum alii super aliorum capita ruerent, integris saucii, vivi mor- lO
6 tuis incidentes cumularentur, inde passim discurritur et urbis
captae modo fugaque et caedes omnia tenet, nihilo remissiore
militum ira, quod turham inermem caedebant, quam si pericu-
7 Ium par et ardor c«i‘taminis eos inritaret. ita Henna aut malo aut
necessario facinore retenta. Marcellus nec lactum inprobavit, et 15
praedam Hennensium militibus concessit, ratus timore deterritos
8 a proditionibus praesidiorum Siculos, atque ea clades, ut urbis

Wort geben wollen vorfiibren, s. 3, Unversehrte, noch Lebende auf be-


64, 7; 6, 36, 10; 27, 51, 5: pro- reits daliegende Leichname ; saucii
ducti in contionem legati. —
pote- — mortuis, der Ausdruck und Ge-
statem, genaucr bestiinniend: die danke sind chiastisch.
amtliche Gewalt. —
dixisset davon 6— urbis
7. m., adverbielle
c.

istsowohl der acc. c. ini', ais eadem Bestimniuiig zu omnia tenent = ut


abbiiiigig. —sensim, nieht aulfal- in urbe capta. — quod, der Um-
lend, s. 2, 2, 4, da nur einig;e hier stand dass — milderte oder entfern-
uod da riefeo. ac plur. uiid iiach te nicht die Erbitterung der Solda-
uad nacb iiiebrere. —
id wiederhoit ten, sondern diese war nicht gerin-
den Gedanken reddere etc. ger, ais sie gewesen scin wiirde,

4 5. dudum sebon eine Weile. wenn u. s. w. nihilo remissiore =*
— superne, das Tlieater ist ao der ebenso gross, heftig, ist so gesagt,
Anhbhe, aut der die Burg steht, zu ais ob nicht quod, sondern quam-
denken, wie in mehreren griecbi- quam oder cum, oder nur quam fol-
schen Stiidten; die Sitzreihen sind gen solite. —
par, welches auch

in den Eelsen gehauen, die Orche- sie in gleicher Weise bedrohte.
stra, von der aus 1’inarius spricht, malo wenn es vermieden wer-
hiitte
steht in dem unteren, der Burg ab- den konnen. —
nec —
et obgleich
gewendeten Theile, nacb ilim sind nicht — so docli; dureh die That:
die Zuhbrer hingewendet, welche praedam etc. zeigt er deutlicher
jetzt von obenher also im Riicken seine Ansicht. —
deterritos n. esse
uberfallen werden. —
cavea d\e Zu- schon jetzt seien sie so geschreckt,
schancrsitze, da die Treppenaus- dass sie nicht wagen w iirden u. s. w.
gange(e.r/7«s) sogleicb bcsetzt wer- vgl. c. 36, 2. der blosse Ablat. bei
den. — cum —
ruerent, Erkliirung deterrere ist sonst selten.
\uajupa— supere., indein sie von 8 —
11. atque l'iigt die niicliste
den tidheren aul' die niederen Sitz- Folge an: die Hunde verbreitete
reihen herabspringen , werden sie sich allerdings — batte nber den
ver« undet und stiirzen auf noch entgegengesctzten Erfolg. — tit
— — ;

a. Cb. J1 i. LIBER XXIV. C.\P. 39. 40. 81

in media Sicilia sitae claraeque vel ob insignem munimento na


turali locum vel ob sacrata omnia vestigiis raptae quondam Pro-
serpinae, prope uno die omnem Siciliam pervasit, et quia caede 9
infanda rebantur non bominum tantum sed etiam deorum sedem
5 violatam esse ,
tum vero qui etiam ante dubii fuerant defecere ad
Poenos. Hippocrates inde Murgantiam, Himilco Agrigentum sese 10
cum acciti
recepit, a proditoribus nequiquam ad Hennam exerci-
tum admovissent. Marcellus retro in Leontinos redit; frumento- ll
que et commeatibus aliis in castra convectis, praesidio modico
10 ad Syracusas obsidendas venit, inde Appio Claudio
ibi relicto, 12
Romam ad consulatum petendum misso T.Quinctium Crispinum
in eius locum
classi castrisque praeficit veteribus; ipse hiberna- 13
cula quinque milia passuum Hexapylo —
Leonta vocant locum
— communiit aedilicavitque. haec in Sicilia usque ad principium
15 hiemis gesta.
Eadem aestate et cum Philippo rege, quod iain ante suspe- 40
ctum fuerat, motum bellum est. legati ab Orico ad M. Valerium 2

Mr6, wie es zu erwarten war bei. Ereignissc von zwci Jahrcn, s. 2.5,

clades, die Ursaelie statt der VVir- 6, 20, in dem Vorhergeh. zusammen
kung, derNachricht davon. Proser- gefasst, denn im folg. Jalire erzahlt L.
pinae, Ov. Met. 5, 391 IT. —tiari ve- nichts iiber Sicilien Marcellus aber
;

ro, da erst recht. et/am gehiirl zu hat nach Polyb. 8, 9, was nach L’s.
ante: auch vorber schon, s. Curt. 6, Darstellung c. 33 If. nicbt klarwird, 8
34, 19: haec sunt etiam pridem Monate vor Syracus geslanden. Da
atiivii alienati — indicia, vgl. 21, cr nun nach dem Antritte des Con-
48, 7 iam et.
: —retro, dass Mare, sulates crst in Campanien thiitig, s.
sicli von Syrakus enlfernt babe , ist c. 13 IT., dann krank ist, s. c. 20, 7

c. 36, 8 uiid 38, 9 nur angedeutet. auch in Sicilien niclit sogleich vor
— frumento — reticto =cum fru- Syraens riickt, so niuss sein Consu-
mento— convectis reliquisset praes. latsjahr schon bei seinemWeggange
12 — 13. misso entlassen, s. Sali. von Syracus s. c. 34, 16 zu Ende
1. 64 : Marius — ab Metello petundi gcwcscn, die folgenden Feldziige c.
gratia missionem rogat. —
Quin- —
35 39 in das folg. Jahr 213 a. Cb.
ctium, dic beiden Priitoren, s. c. 10, gefallcn sein. Dazu kommt, dass
sind in der alten Provinz beschaf- Appius crst 212 Consul wird, und
tigt, s. c. 44. — veteribus, nach 2o, sieh wohl nicht Winter 214 13,
iin —
26, 4 das c. 33, 2 erwalm tc hiberna- sondern crst 213 —
12 um das Con-
cula ete., s. 23, 48, 2. — Hexapylo, sulat beworben hat, vgl. 25, 31, 5.
dieWeglassung derPriipos. bei der 40« Ereigiiisse in Gricchenland.
Angabe der Entfernung ist sehr sel- Plut. Arat. 51. Zon. 9, 4.
len, s. Z. § 396, so dass hier viell. 1 —
2. suspectum, obgleich schon
ab ausgefallen ist. —
Leonta, ein 23, 38, 6: de inferendo bello der
Ort nordwestlicfa von Syracus, nach Hrieg, ib. § 11 primo quoque tem-

Thncyd. 6, 97 nur 6 7 Stadien von pore in Macedoniam transmitteret,
Epipolae entfernt, wesiialb Cluver. vgl. ib. c. 48, 3: providere, die Lan-
MD passibus ab H. lesen will. — ad dnng ioEpirus aiigekiindigt ist, so
prine, h., wabrscheinlich sind die erhiilt doch Laevinus 24, 10, 4 vgl.
7ii. Lir. V. 6

Digitized by Google
:

82 LIBER XXIV. CAP. 40. a. u. 538.

praetorem venerunt, praesidentem classi Brundisio Calabriacque


circa litoribus, nuntiantes Philippum primum Apolloniam tem-
3 ptasse, lembis biremibus cxx flumine adverso subvectum; dein-
de, ut ea res tardior spe fuerit, ad Oricum clam nocte exercitum
admovisse; eamque urbem, .sitam in plano neque moenibus ne- 5
que viris atque armis validam, primo impetu oppressam esse.
4 haec nuntiantes orabant, ut opem ferret hostemque haud du-
bium Romanis mari ac terra a uiaritiniis urbibus arceret, quae
ob nullam aliam causam nisi quod imminerent Italiae ]>eteren-
5 tur. M. Valerius, mm praesidio relicto •praefOsitoiYne eis P.Vale- 10
rio legato, cum classe instructa parataque, et quod longae naves
militum capere non jtoterant, in onerarias inpositis altero die
f) Oricum pervenit; urbem((ue eam levi tenente praesidio, quod
7 rex recedens inde reliquerat, haud magno cerUimine recepit, le-
gati eo ab Apollonia venerunt, nuntiantes in obsidione sese, quod 15
deficere ab Romanis nollent, esse, neque sustinere ultra vim Ma-

11, 3 den Auftrag Pbilippu.s nur zu heissen, s. Z. § 337, vgl. 3, 42, 2:


beobachten, und derUebergan^ nach ne quid ductu atque auspicio decem-
Grieelieniand wird ersl jctzt be- virorum —
gereretur; Cic. Or. 5,
werkstoHigt. Zum Ausdruck s. 2, 20;' Martial. 11, 32, 4: nec clavis
10, 2: etsi non apertum, suspectum nec canis atque caliir. —
Bomanis,
tamen bellutn. —ab Or., von den Z. § 410. —
imminer., benacbbart
Biirgern der Stadt geschickt: aus viiren, und von da bedrobt werden
Or., s. 9, 20, 1 ; die Stadt lag an der konnten und uingekebrt.
Kiiste von Neuepirus, j. Ericho. — 5 —
7. praesid. ete., dic Stelle ist
praetor., er war Propriitor, s. c. 20, in den llss. liickenbaft, vicll. feblt
12, vgl. 23, 40, 2. —
praesid. cl. aucb die Angabe des Ortes wo das
Brund. etc., classi \st ,\bl.: mit der praesidium blieb. —
P. f 'aler., ist
,

Fluttc zum Srhutze da sein, schii- wobi der 23, 34; 38 erwiibnte;
Izen, s. 4, 34, 0 classi quoque pu-
: in den Hdss. heisst er an u. St.
gilatum, 23, 41,S; 2S, 7, 1 u. a.; T. yalerius. —
parat, instr. s. 8,
Brundisio u. litoribus Dativ, wie 30, 4. —militum, s. c. 30, 4. Im
22, 11, 9: urbi praesidere, s. zu 10, Folg. ist inpositis auf militum be-
17, 2 und 25, 15, 9. —
circa auf zogen, wie ofl eine fulgende Bestim-
bciden Seiten von Br. —
yfpoll., mung auf den Genitiv nacb mille,
nurdiich von Oricum am Aous, da- und wie nicbt allcin genus hominum
her ini Vo\g. Jlumine, wo Ileusin^er quod sondern aucb qui gesagt wird;
Aoo ausgefallen glaubt. —
lembis, leiebter ist der Febcrgang 45, 2, 1 1
kleine sclinellsegelndc Scbilfe, die quod militam Corcyrae —
esset —
griisser (34, 35, 5 werden lembi von hos omnes milites etc., w onach un-
10 Rudern erwiibnt), uder kleiner sere Stelle erkliirt werden kann:
sein kiinneii, vgl. 45, 10, 1: cuvi iis (militibus) — inpositis. — lon-
classe lemborum: 37, 27, 4: pirati- gae nav., wie c. 30, 4. —
rex ist vor
cos celoces et lembos.
3 — 4.
rec. ausgefullen. —
deficere, die
vir. atq. ar. ais zusammen- Apolioniaten waren Bundesgenos-
gehurend neben moenibus gcstellt, sen der Itomer, s. Monimsen R. G.
sonst wiirde es neque aut aut — 1, 370.

Digitized by Google
;

a. Ch. S14. UBER XXIV. CAP. 40. 83

cedoDum posse, praesidium mittatur Romanum, facturum


nisi 8
se quae vellent pollicitus, mh delectorum militum navibus longis
mittit ad ostium Ouminis cum praefecto socium Q. Naevio Cri-
sta, viro inpigro et perito militiae, is expositis in terram militi- 9
5 bus navibusque Oricum retro, unde venerat, ad ceteram classem
remissis milites procul a flumine perviam minime ab regiis .ob-
sessam duxit , et nocte, ita ut nemo bostium sentiret, urbem est
ingressus, diem insequentem quievere, dum praefectus iuven- 10
tutem ApoUoniatium armaque et urbis vires inspiceret, ubi ea vi-
10 sa inspectaque satis animorum fecere, siraulque ab exploratori-
bus conperit, quanta socordia ac neglegentia apud hostes esset,
silentio noctis ab urbe sine ullo tumultu egressus castra hostium 11
adeo neglecta atque aperta intravit, ut satis constaret prius mille
hominum vallum intrasse quam quisquam sentiret, ac si caede
15 abstinuissent, pervenire ad tabernaculum regium potuisse, cae- 12
des proxiinoruin portae excitavit hostes; inde tantus terror pa-
vorque omnis occupavit, ut non modo alius tpiisquam arma ca-
peret aut castris pellere hostem conaretur, etiam ipse rex sicut ,
13
somno excitus erat, prope seminudus fugiens militi quoque ne-

8 — 11. t., c. 20, 1. — re- Grmativer Fomi angefugt, was nacb


tro hier mit Nacbdrack, sie schnei- dem negativen non modo selten ge-
den sich dea Riickzug ab, vgl. c. schiebt, s. Z. § 724 f.; Cic. Plane.
20, 3. —dum , damit unterdessen, 32; uUum esse tantum periculum
s. 21, 8 , 1. — ea v. tnsp., d. h. das — ullam tantam contentionem,
-Resultat der Besichtiguag. a/ti- — quam ego non modo pro salute, sed
morum geht, wie conperit zeigt, nur etiam pro dignitate defugeremt
anf den Prafecten , s. c. 42, 6, und Fam. 15, 6, 1 ; Bell. Afr. 47, 4: non
ist bier in gutem Sinne gebraacbt, modo sibi quicquam adquisierant,
bauGger wenn der Mutb zum Ueber- — sed etiam — consumpserant. —
mutb wird. —abu.eff. s. 10, 43, 13: etiam obne sed, aber nacb affirma-
egresso* ab oppido; Tereut. Andr. tiven Gedankeii s. Tac. Ann. 3, 19:
1, 3, 21 u. a., oft exire ab urbe, 25, non modo apud illos homines. —
22, 11. —tnille A., s. 23, 44, 7. — etiam secutis temporibus Cic. Of-
sentiret n. intrasse. —
pervenire, 6c. 1, 22, 76: res non sohtm ex do-
c. 26, 2. mestica est ratione; attingit etiam
12 —13. proxint. p., s. 21, 5, 7. bellum; aucb 22, 25, 7 und 36, 35,
quisquam, weil der Gedaake, ob- 13 ist sed unsicher. —siestt s. 2,
gleicb nicbt ne —
quidem, sondern 10, 11 ; 22, 1, 14. — sniliti quoque,
etiam, seibst, s. 5, 38, 9; 9, 19, 14, nedum etc., der gewbhnliche .Aus-
vg/. 4, 21, 6, ncgativ ist. modo ist druck ware vix militi nedum regi
fiirsicb zu nebinen ut modice = satis decoro, s. c. 4, 1 : vixdum —
dicami keia Anderer, was scbon nedum; 40, 15, 14: vix — mtelU-
nicbt onbedeutend war. etiam, — gere potui, nedum satis sciam, —
statt dasselbe Pradicat negativ dem dnrcb quoque ist aucb das erste
Kunige beizulegen sed ne rex qui-
: Glied gebnben, so dass nedum,
dem etc., wird eia starkeres in af- wenn man es nicbt blos auf decoro
6*

Digitized by Google
,

'

84 UBER XXIV. GAP. 40. 41. a. u. 699.

14 (Ium regi vix decoro habitu, ad flumen navis(|ue perfugerit, eo-


dem et alia turba effusa est. paulo minus tria milia militum in
castris aut capta aut occisa, plus tamen hominum aliquanto <;a-
15 ptum quam caesum est. castris direptis Apolloniatae catapultas
ballistas turmentaque aUa, quae oppugnandae urbi conparata 5
erant, ad tuenda moenia, si quando similis fortuna venisset,
Apolloniam devexere; cetera omnis praeda castrorum Romanis
16 concessa est. haec cum Oricum essent nuntiata, M.>’alerius clas-
sem extemplo ad ostium fluminis duxit, ne navibus capessere
17 fugam rex posset, itaque Philippus, neque terrestri neque na- 10

vali certamini satis fore parem se fidens, subductis navibus aut


incensis terra Mac.edoniam petit magna ex parte inermi exercitu
spoliatoque. Romana classis cum M. Valerio Orici hibernavit.
41 Eoilem anno in Hispania varie res gestae, nam priusquam
Romani amnem Hiberum transirent, ingentes copias Hispano- 13

2 rum Mago et Hasdrubal fuderunt, defecissetque ab Romanis ul-


terior Hispania, ni P. Cornelius raptim traducto exercitu Hibe-
3 rum dubiis sociorum animis in tempore advenisset, primo ad
Castrum Album —
locus est insignis caede magni Hamilcaris
4 — castra Romani habuere, arx erat munita, et convexerant ante 20

ohne bezieheo will, aufzurassen


via; vermuthet Dukera/que; doeh bleibt
ist: uni aicht zu sagen =
noch viei es moglich, dass man einen Theil
mehr uowiirdig,vgl.45, 29, 2: quaevel der kleinen Schiffe, s. §. 2, auf dem
socios, nedum
hostis victos, terrere Flusse soweit fortschaGTte oder an
possent-, 10, 32, 4: ubi et intrare, Stellen bracbte, an Wblche, Vie zu
nedum vastca-e agrum prohiberen- erwarten war, die Romer nicbt kon-
tur; vgl. 26, 26, 11 qui vel in pace men wiirdeo.
— belium excitare possent, nedttm
;


41 42. Kriegsereignisse in
in bello respirare forent
civitatem, Spanien. Appian. Ib. 15 f. Zon. 9, 3.
passuri. — perfugerit nach caperet 1 —4. in Hisp. kniipft an 23, 29;
s. c. 16, 1. 48 an. — Hispanor. die sich gegen
15. catapult; sie schossen grosse die Punier erhoben haben , von die-
Pfeile in fast horizontaler Richtung, sen aber nicbt unterstiitzt werden.
die ballista Steine oder Holzstiicke — ulterior, nacb der spateren Be-
in einein Winkel von 45«, Marq. 3, zeicbnnag. —
Castr. Alb., Diod. 25,
2, 467. —
oppug. ur. bezeicbnet 14: 6 liptlxni — nohv
den /weck wie das folg. ad. ve- — fisyiaxqv, xaXiatti avtqv Ix
nisset statt des specielleren acci- jov T07TOV 9^ia((oi'AxQay Afvxqv
disset, Tac. Ano. 12, 32; id (die daber arx. Die Lage des Ortes ist
Unterdriickung) quo promptius re- ebenso nnbekannt ais die Art wie
niret; Snll I. 103, 2: quae sibi duo- Hain. nmgekommen ist, 3. Nep.
bus proeliis venerant; an n. St. ist Ham. 4, nach dem er im Krieg gegen
vielleicbt an die Ankunft der Feinde dic Vettonen geblieben ist, nach
zu denken, welche die Gefabr brin- Diod. 25, 2 gegen die Orisser, s.
gen. — s^d. a. ine , da Phil. die Polyb. 2, —
— convexer,magni 39,
Ham.
.
1. s. 1,
Sobiffe nicht mitnehmen kaun, so
46, 5. s. 5,10: ar-

Digitized by Google
, ; ;


a, Cb. £14. LIBER XXIV. CAP. 41. 85

frunaentum: tamen, quia omnia circa hostium plena erant, ag-


raenque Romanum inpune incursatum ab equitibus hostium fue-
rat et ad MM aut moratorum aut palantium per agros interfecta,
cessere inde Romani propius pacata loca, et ad montem Victo-
5 riae castra communivere, eo Cn. Scipio cum omnibus copiis et 5
Hasdrubal Gisgonis fllius, tertius Carthaginiensium dux, cum
exercitu iusto advenit; contraque castra Romana trans fluvium
onmes consedere. P. Scipio cum expeditis clam profectus ad lo- 6
ca circa visenda haud fefellit hostes, oppressissentque eum in ^

10 patentibus campis, ni tumulum in propinquo cepisset, ibi quo-


que circumsessus adventu fratris obsidione eximitur. Castulo 7
urbs Hispaniae valida ac nobilis, et adeo coniuncta societate
Poenis, ut uxor inde Hannibali esset, ad Romanos defecit. Car- 8
tbaginienses Oityrgim oppugnare adorti, quia praesidium ibi Ro-
15 manum erat; videbanturque inopia maxime eum locum expugna-
turi. Cn. Scipio, ut sociis praesidioque ferret opera, cum legione 9
expedita profectus inter bina castra cum magna caede hostium
urbem est ingressus, et postero die eruptione aeque felici pu-
gnavit. supra xn milia hominum caesa duobus proeliis, plus m 10

tms et frumento conlato wollen sie ohne Zusammenhang nach Art der
den Ort zum Mittelpankte des Krie- Annalisten an einander gereiht; der
ges niaeben , denn , dass sie ibn be- Grnnd des plotzlichen Umschwnngs
setzt haben, zeigt tamen. agmen — der Verhaltnisse bleibt nnkiar. —
— incurs., ebenso Tac. Aon. 15, 1: ut esset statt ut inde oriundam
: —
ut ne duce quidem Romano incur- duxerit, also wie Hasdrubal, 21, 2,
sarentur; beiL. oftmCMrsare agros; 4. — Ilityrg., westlich von Castulo,
vgl. 6, 21, 9: quorum in fines in- aucb am Baetis, s. 23, 49, 5. — inop.
cursatum erat. —
morior, von — exp., aushungern.
moratus, s. 21, 47, 3. — mont, 9— prqfectus,
li. n. aus seinem
yict.. anbekannt. Standquartiere, wird oft nur der Ver-
5 — 6. itisto, s c. 14, 4. — con- anschauiichung wegen hinzugeriigt.
traq., gegeniibep, 3, 26, 8:, contra — tnfer, zwischendurch; dieCartha-
eum ipsum locum. fiumen, da— ger lagern getrennt an zwei ver-

der Fluss nicht genannt ist, so bleibt schiedenen Seiten der Stadt. hi-
ea ongewiss, wie weit sicb die R6- rta Z. §. 115 A. —
plus (n. quam)
nter zuriickgezogen haben; vieti, mille, dieses ah Subst. s. 21, 61, 1
dacbte L. an den Hiberus. fqfel- — 38, 8, 10 mille talentum dandum;
lit, s. 23, 19, 10; 10, 14, 6. ear- — 37, 7, 1: mille talentum daretur,
p^tis 21, 36, 1. — rn patent, c. Z. § 116. A., um so leichter konnte
ni, kurz sUtt : wenn er hatte in der sicb captum wie c. 42, 8 an plus
Ebene bleiben niissen und nicht anschliessen ,
wahrend sonst die
u. s. u . Beziehung auf das genus der Per-
7 —
Castulo am oberen Laufe
8. sonen oder Gegenstbnde iin Genitiv
des Baetis (Gnadalqnivir), im Ge- gewohniich ist, s. 23, 44, 6. Die
biete der Oretaner, j. Cuzoria in Wiederhoinng von hominum ist in
Jaen. Die einzelnen Ereignisse sind solchen Aufziihlungen nicht auffial-

86 LIBER XXIV. CAP. 41. 42. a. u. 538.

hominum captum cum sex et triginta militaribus signis, ita ab


11 Uityrgi recessum est. Bigerra inde urbs —
socia et haec Roma-
norum erat —
a Carthaginiensibus oppugnari coepta est. eam
42 obsidionem sine certamine adveniens Cn. Scipio solvit. Ad Mun-
dam exinde castra Punica mota, et Romani eo confestim secuti 5
2 -unt. ibi signis conlatis pugnatum per quattuor ferme horas;

egregieque vincentibus Romanis signum receptui est datum,


quod Cn. Scipionis femur tragula confixum erat, pavorque circa
3 eum ceperat milites, ne mortiferum esset volnus. ceterum haud
dubium fuit, quin, nisi ea mora intervenisset, castra eo die Pu- 10
nica capi potuerint, iara non milites solum sed elephanti etiam
usque ad vallum acti erant, superque ipsum novem et triginta
4 elephanti pilis confixi, hoc quoque proelio ad xii milia hominum
dicuntur caesa, prope tria capta cum signis militaribus septem
5 et quinquaginta, ad Auringem inde urbem Poeni recessere, et ut 15
territis instaret, secutus Romanus, ibi iterum Scipio lecticula in
aciem inlatus conflixit; nec dubia victoria fuit: minus tamen di-

leod. —
Bigerra eine Stadt im Lao- wabrscbeinlicb nicbt weit von Cor-
de der Bastetaner weit nordiistlich doba, also westlicb von lllityrgis
von Castulo und Ilityrgis. Da es in der Xiibe des Baetis gelegen zu
nicbt wabrscbeiulich ist, dass die baben scbeint. Uocb bleibt anch
Punier, so eben bei Uityrgi ge- so der Zug des verwundeten Scipio
scblageu, oiiber an das rbmiscbe nacb Auringis auflallend. Andere
Gebiet gezogen seien, und das c. 42 balten das jetzige Monda westlicb
Erzablte weiter im Sudwesten ge- vonMalagafurdasan u. St. erwabnte
scbiebt, so ist wobl anzunebmen, —
Munda. Cn. Scip., wo P. Scipio
dass die Stadt nicbt ricbtig angege- tbiitig gewesen sei, wird nicbt an-
ben, oder die Bestiirmung derselben — tragula,
friiher s. § 5 f. vorgefallen sei.— gegeben.
3— obne
5. potuarint,
s. 21, 7, 10.
quin, biesse
advenient, s. c. 35, 6. es potuit. — acti, gejagt, s. 7, 37,

42. 1 2. ad Mund., der Pat. 14, — superq. ipt., 26, 6, 1 ; ele~
hat iibrigens Mindam ; da sicb kaum phantotque trantgredientet vallum
annebmen liisst, dass die Pnnier sicb in ipso vallo conjiciunt. Docb ist
vor Scipio in ibnen nicbt befreun- u. St. wol liickenbaiit, da die Hss.
dete Gegenden nach Norden, dann iptat baben, die Elepbanten eben
nacb dem iiussersten Siiden zuriick- nur bis an («f) den VValI getrieben
zieben, and noch weniger, dass Sci> sind, und die Wiederbolung des
io schwer verwundet von dem Ge- Wortes bier anstossig ist. —
dicun~
iete der Celtiberer bis fast an die tur, L. seibst also findet die grossen
Meerenge, und zwar in wenigen Niederlagen ganz
nicbt glanblich.
Tagen § 7 habe gelangen konnen,
,
— Auringem, Aurinx oder Aurin-
so ist wobl die bier erwabnte Stadt git, wabrscbeinlicb das Oringis oder
nicbt niirdlicb von Bigerra an den Oningit bei Plin. 31, 3, 12, nicbt
Grenzen der Celtiberer, sondern in weit von dem fretam Gaditanum.
der INiibe von lllityrgis zn sucben,
iterum gebort zu coqflixit in Bezug
also wol das durcb den
Sieg Casars auf § 2: tignis conlatis, nicbt auT
beruhrt gewordene
Munda, welches lecticula — inlatus. — minus dimid.

.oogle
; ;

a. Ch. 214. LIBER XXIV. CAl». 42. 87

midio hostium quam antea quia pauciores superfuerant qui pu-


,

gnarent, occisum, sed gens nata instaurandis reparandisque bel- 6


lis, Magone ad conquisitionem militum a fratre misso, brevi re-
plevit exercitum animosque ad temptandum de integro certamen
5 fecit: alii pleriquc milites, sicuti pro parte totiens intra paucos 7
dies victa isdem animis quibus priores, ita eodemque eventu pu-
gnavere: plus octo milia hominum caesa et haud multo minus 8
quam mille captum et signa militaria viii: et spolia plurima Gal-
lica fuere, aurei torques armillaeque, magnus numerus, duo
10 etiam insignes reguli Gallorum — Moeniacoepto et Vismaro no-

— qitam ist entweder nm die Ualfte Magone etc. ist wabrscheiniich ver-
weniger (minus quam) oder weniger dorben, viell. Magonem frater—
ais die lliillle (dimidio quam), s. 35, miserat ais Parenthese ; oder es ist
1, 2 ; vior dimidium militum quam ; Melirercs ausgeFallen. —
conquisit.
dieses ist wol vorzuziehen, d.*i es iin s. 21, 11, 13.
aoderen Falle heissen wiirde: dimi- 7— 8. alii pl. im Gegensatze zu
dio tamen minus, — tamen be- iisdem — eodem die Soidaten waren
schrankend; doch nar. — occisum, lueisteiitheils andere (ais Friiher)
8. c. 41, 10. Muth und ErFolg ebenso (wie Friiher).
6. gmswird am natiirlichsten — captum wie § 5 occisum. etsp., —
voD den Spaniern verstanden, die, und zwar waren. Gallica
:

— Gallo- —
wie in neuercr so in alter Zeit, nach rum, L. seibst hatwol an eigentliche
Niederlagen sich bald erhoben, vgl. Gallicr gedacht; deren AuFtreten
28, 12, 11: Hispania non quam Ita- an der Siidgrenze Spaniens nach so
lia modo, sed quam ulla pars terra- kurzerZeitunerklarlich wiire. Seine
rum, bello reparando aptior erat Quelle, viell. Polybius, bezeichnete
locorum hominumque ingeniis; 23, wahrseheinlich in Spanien geworbcne
49, 12; suppletis copiisex provincia Celten, da diese ausser am Vor-
ut quae maxime omnium, belli avida gebirge Nerium in Gallaecia, Galli-
— et iuventute abundante. Andere cien, aueh in Turdetanien, am Anas,
beziehen es auF die getts Barcina, also in der Niibe der Gegend , wel-
dic aber ebeaso unvorbereitet(anders che jctzt der Schauplatz des Krieges
Cie. Sest. 38, 81) erwahnt ais un- ist, zahireicb wohnten, s. Strabo 3,
klar, vgl, 23, 41, 2: Mago ex gente 2, 15, p. 151 :To nohtixov awq-
Barcina, bezeichiiet uad unpassend xolovilqos ToiiTovQjrjravois, xid
auF zwei Briider beschrankt wiirde. Toii Ke It I xois dl <hd rqv ystr-

Auch zeigt de integro, dass die neu- vtaOiv, cof (T flfirjXt TToXv^toi, did
en Truppen den mebrmals geschla- Tqv avyylveiav, dann ij tf tv toig
genen Feldherrn, s. c. 40, 10, nirht Kii-rixois, /laSavyovafa ib. 3, 3,
diese den nocli iiieht besiegten Sol- 5 p. 153. ntQtoixovai avTqv f
daten Muth einilusscn; ondderganze (NIqiov axp«l') KiXtixoI, auyys-
Gcdanke; die beiden Briidec (gens), viii T(Sv IjtI xtp^Avq; Plin 3, 1,
machten, nachdeiii der eine den au- 3, 8: m universam Hispaniam M.
deren gescbickt batte a. s. «., den Varro pervenisse Iberos — Celtas-
neuen Soidaten Muth von neuem qtie et Poenos § 13 F.;
tradit, vgl.
o. s. w. ware sehr unklar. —
in- I)iod. 5, 35. —
torques gegliedertc
staurand., dic Wiederfaolung der Halsringe, s. 7, 10, 11; Geli. 9,
Sache seibst; repar., die Erneue- 13: Gallus torque atque armillis
rung allcr niithigen Vorkebrnngen. decoratus. —
reguli, 21, 29, 6. —
9 S8 LIBER XXIV. CAP. 42. 43. a. n. 539.

mina erant — eo proelio ceciderunt, octo elephanti capti, tres


occisi. —
Cum iam prosperae res in Hispania essent, verecundia
Romanos tandem cepit, Saguntum oppidum, quae causa belli es-
10 set, octavum iam annum sub hostium potestate esse, itaque id
oppidum vi pulso praesidio Punico receperunt, cultoribusque 5
11 antiiiuis, quos ex iis vis reliquerat belli, restituerunt, et Turde-
tanos, qui contraxerant eis cum Cartbaginiensibus bellum in
potestatem redactos sub corona vendiderunt urbemque eorum
deterunt.
48 Haec in Hispania Q. Fabio M. Claudio consulibus gesta. 10
2 Romae cum tribuni plebis novi magistratum inissent, extemplo
censoribus P. Furio et M. Atilio a M. Metello tribuno plebis dies
3 dicta ad populum est. quaestorem eum proximo anno adempto
equo tribu moverant atque aerarium fecerant propter coniura-
tionem deserendae Italiae ad Cannas factam, sed novem tribu- 15

nomina ctc. ohoe iis findet sieh oft, Dauer derselben) angekiagt, was
s. c. 48, 9; 26, .50, 3 u. a. sonsl bei Magistraten nicbt vor-
9. iam viell. ist iam zu lesen. — komint, s. Becker 2, 2, 197. .Ve- —
verecund. etc. sie seliiiiiitcn sieh, tell., der Vorname ist wahrschein-
dass sic so Iunge ii. s. w., doeh liegt lich ausgefallen, s. c. 19, 3. — tri-
der Gedanke zu Grunde: sie sehiini- bun. pl., nur Magistrate, und beson-
ten sicli, es langer —
zu lassen, Fa- ders dic Volkstribunen und die Ae-
bri, s. 3, 62, 9. —
quae c., Z. § 372. dilen traten damnis ais Ankliiger
host. pot, wiihreud an der Meeren- auf, nicbt, wic in spaterer Zeit, Pri-
ge gekampft wird, haben also die vatleutc, w eshalb Metellus, naebdem
Punier nocli in der Nahe des Hiberus er die Quaestur nicdergelcgt hat,
feste Pliitze besetzt. — octavum, ist erst jetzt die Ankiage erbeben kann.
ein Irrthuin der .\bschreiber oder — dies d., 2, 35, 2; der Grund der
L’s selbst, welcher die Eroberung Ankiage ist Missbrauch der Amts-
der Stadt in das erste Jalir des gewalt: sie hiitten ihn ungerecbter
Kriegs setzt, uiid von dem, wclebes Weise unter die Aerarier versetzt.
erjetzt behandclt, c.9,7 sagt: quinto — ad pop., vgl. 29,37, 17: Cn. Bae-
anno secundi Punici belli. Vielleieht bius tribunus pl. diem ad populum
ist er einer Quelle geColgt, welehc (censoribus) dixit, wabrscbeinlich
dic Einnahme Sagunts ein Jahr frii- zunarhst in Tributcomitien , s. 26,
her, die liier erziiblten Ereigiiisse 3, 6.
ein Jahr spiiter setztc. —
quos vis, 3 —
4. ademptae, s. c. 18; das da-
s. 21, 14, 4. — Twdct., 2l_, 6, 1.— sclbst enviinte Senutsconsult ist auf
eis, zu ihrem Verderben. in pot. — ihn niclit angewendet vvorden, vveil
die iibrig gebliebenen (sub cor. etc. ihn das Volk , obgleicli er unter die
vgl, 2, 17, 6) wurden ihnen zinsbar. Aerarier versetzt ist, zum Tribun
43 — 44. 9. VVablen und Anord- gewiihlt, also die nota censoria auf-
nungen in Rnm. gehobenhat, s. 4, 31, 5. —
deser.
2. niaffistr. in., also nach dem It. zwi.scbcn diesen Worten ist et-
10. December. —
censoribus, auch vns von L. hinzugefiigt gewesen,
29, 37; 43, 16 werden die Censoren was sieh schwerlicli niit Sicherheit,
i»'ahrend ilirer Amtszeit (vielleieht (Heerwagen vermutbet ductu eius)
\Vegen der mcbr ais einjahrigen
herstcllcn Idsst.
ad Cami, scheint

Digilized by Google

a. Ch. 213. LIBER XXIV. CAP. 43. 89

norum auxilio vetiti causam in magistratu dicere dimissique fue-


rant. ne lustrum perficerent mors prohibuit P. Furii. M. Atilius 4
magistratu se abdicavit. — Comitia consularia habita ab Q. 5
Fabio Maximo consule, creati consules ambo absentes Q. Fabius
5 Maximus consulis filius et Ti. Sempronius Gracchus iterum,
praetores fiunt M. Atilius et, qui tura aediles curules erant, P. 6
Sempronius Tuditanus et Cn. Fulvius Centimalus et M. Aemilius
Lepidus, ludos scenios per quadriduum eo anno primum factos 7
ab curulibus aedilibus memoriae proditur, aedilis Tuditanus bic 8
10 erat, qui ad Cannas pavore alis in tanta clade torpentibus per
medios hostes duxit.
lis comitiis perfectis auctore Q. Fabio consule designati 9

iiiBezug auf 22, 5.3, 5, wo dic Sache ten sind dieselben ein Theil des
zu Canusium vorgeht, vgl. 24, 18; Cultus geblieben und weiter ausge-
27, 11, 12: it{famis auctor deseren- bildet worden ; es ist jetzt das Zeit-
dae Italiae post Cannensem cladem alter des Plautas. —
per quadr., da
nur ciae Zcitbestinimuog zu ent- L. hier nur von scenischen Spieleu
halten. auxilio durch ilir veto. — spriebt, kann aucb nur deren
so
causam d. ais .Aogeklagte erschei- Dauer gemeint sein, wah-
viertiigige
nen and sich vertheidigen. Die rend daneben die Circusspiele, wahr-
Eiospraebe erfolgt, ais das V'olksge- scbeinlich in der 0, 42, 12 bcstiinin-
rifht bereits gebalten wci^den soli, ten Dauer, forthesteben. Da diese
das Volk versammclt ist, nicht wol an anderen ais den durch
— in mag.43,ent-
s, 10,
13, \gl. Sali. 1. 34. das ius pontiheium bestiminten Ta-
halt den Grund, s. § 1. — dimissi gen den 15. —
18. September began-
ist der tecbnisebe Ausdruck fiir die gen ^«erdeu konnteu, so miissen die
Freigebung von Angeklagtcn elie scenici naeh, oder, vas wahrschein-
ibr Prozess beendigt ist, ^ gl. 4, 42, licher ist, vor densclben gebalten
7 ; non moror. Das Plusqitiprf. nacli worden sein. Dass die viertiigigen
dies dicta est § 2 erkliirt sicb dar- scenischen Spiele bleibend mit den
aus, dass es mit dem Folg. in Ver- circensischen verbunden und die
bindung stebt, und zugleicb den auf AusriJstung dcrselbcn eine regel-
die Freigebung rolgenden Zustand, miissige Obligenbeit der Aedilcn ge-
s. 2, 32, 9, bezcichiiet: sie waren wesen sei, liegl zwar nicht bestimmt
entlassen worden und knnuten so in den Worten, istaber wobl in der
die Censur fortfuhren, aber an der Quelle L’s so gemeint gewesen.
Abbaltung des lustrum u. s. w. L’e- jNach Ritscbl werden jetzt die ludi
ber das lustrum, das letzte Gesrhiift Romani riinrtiigig: die circensischen
der Censnren, s. 1,44,2. ne, — daucrn einen Tag, die scenischen
ebeuso stebt ne bei prohibere 32, 7, vier, vgl. 40, 52, 3; 42, 10, 5. —
4; 34, 27, 0; 38, 50, 13 vgl. 25, 35, — primum gehiirt zu quadrid., vor-
6. —mors, 9, 34, 17. her also haben sie nicht so lange ge-
5 —
8. Fabio wie c. 7, 10. Fa-— dauert. —
factos ab. etc., sie hatten
bius s. c. 9. iterum s. 23, 25. — alie Vorkehrungen zu denselben zu
Atilius, derSobo des Censors. Der treffen, und die Aufsicht wahrend sie
Name ist ganz verorben, aber durch gegeben wurden. Tudi tau. ».22,b0.
c. 44, 2 sicher. —
aedil. c., s. c. 9, 4. 9. auctore, crstelituls Vorsitzen-
— ludos sc. seit dem lib. 7, 2 Erzabl- der in der relatio den Antrag, uber

Digitized by Google
, —

90 LIBER XXIV. CAP. 43. 44. a. u. 539.

consules Romam magistratum inierunt, senatumque de


accersiti
bello ac provinciis suis praetorumque et de exercitibus, qui-
44 bus quique praecssent, consuluerunt, itaque provinciae atque
exercitus divisi: bellum cum Hannibale consulibus mandatum et
exercitum unus, quem ipse Sempronius habuerat, alter, quem 5
2 Fabius consul, eae binae erant legiones. M. Aemilius praetor,
cuius peregrina sors erat, iuris dictione M. Atilio collegae
praetori urbano mandata Luceriam provinciam haberet legio-
nesque duas, quibus Q. Fabius, quitum consul erat, praetor
3 praefuerat. P. Sempronio provincia Ariminum, Cn. Fulvio Sues- 10
sula cum binis item legionibus evenerunt, ut Fulvius urbanas
4 legiones duceret, Tuditanus a M’. Pomponio acciperet, prorogata
imperia provinciaeque, M. Claudio Sicilia finibus eis quibus re-
gnum Hieronis fuisset, Lentulo propraetori provincia vetus, T.
5 Otacilio classis; exercitus nulli additi novi. M. Valerio Graecia 15
Macedoniaque cum legione et classe quam haberet; Q. Mucio cum
vetere exercitu —
duae autem legiones erant —
Sardinia; C. Te-
6 rentio legio una, cui iam praeerat, ac Picenum, scribi praeterea
duae mbanae legiones iussae et xx milia sociorum, his ducibus.

den dann bei der UmPrage die Ein- sondern, wie divisos zeigt, durch
zelaen sicb aussprechea, s. 23, 24, den Senat, der in diesein Kriege den
1 ; 3, 39, 2, natiirlich bezieht sicb Priitoren mebrmals die Provinzen
derselbe nur auf das arcessiti, das bestimmt, c. 10, 4; 27, 22, 3. —
inire magistratum erfolgt zu seioer ut, mit der Bestimmung dass u. s.
Zeit. Diese Maasregel ist Jetzt ge- w ,
wie § 2 haberet. — duceret, mit
wohnlicb, s. c. 11; 23, 24. sich nehme, da sie bis jetzt ais Re-

44 . 1 2 itaque=etita, a.v/\e
. serve in der Stadt gestanden baben.
im Folg. angegeben ist. —
exercit. — accip. n. eius legiones. —
vetus,
un., kurz st. et 'duo exercitus, unus seit dem letzten Frieden mit Car-
— alter, auch zu diesen VVorten ge- thago, s. c. 7. — exercit. etc. , eine
hbrt mandatum. Ueber exercitum Parenthese, die man erst vor § 6
5= exercituum s. 4, 20, 8. —
quem erwartet; es ist wohl zugleich an
s. c. 16 ir. —pere^. s., 23, 30, 18, neue Standurte zu denken, die man
die Jurisdiction in Streitigkeiten hiitte wiihlen und fur dieselben neue
zwiscben Peregrinen oder zwischen Ileere ausheben konnen, da doch §6
BdrgernundPeregrinen. BeideAem- zwei neue Legionen gebiidct werden,
ter werden jetzt oft verbunden, s. vgl.c. 11,4. Lentul —Otac. s.c. 10.

.

Becker 2, 2, 185. —
Lucer. wie — F
5 6. alerio, c. 40. —Mucio
scboD seit zwei Jahren. —
haberet Terent, c. 10. — ac scheint ausge-
n. beschloss der Senat. fallen, oder ad, s. c. 11,3. —/. ur-

3 —
4. Ariminum, der Hauptort in ban., ais Reserve io der Stadt, daher
Gallien, stebt fiir diese Provinz, da-
§ 7 noch daneben Ergiinznngstrup-
her 10, 3 in Gallico (agro)', vgl.
c. pen; ob die 20000 Mann Bundes-
25, 3 26, 1 ; 28, 38, 13 ; Ariminum,
; truppen Ersatz fiir Abgegangene
ita Galliam appellabajit Mommsen und zu Eotiassende seien, ist nicht
1, 378. — Suessula, c. 17, 2. — deutiich. — suspecta scheint sich
evenerunt, nicht durch das Loos, auf c. 40, 1 zu beziehen.
« Ch. »8. LIBER XXIV. CAP. 44. 91

his copiis adversus inulta simul aut mota aut suspecta bella mu-
niverunt Romanum imperium. Consules duabus urbanis legio- 7
nibus scriptis supplementoque in alias lecto, priusquam ab urbe
moverent, prodigia procurarunt quae nuntiata erant, murus ac 8
5 portae tactae et Ariciae etiam lovis aedis de caelo tacta fuerant,
et alia ludibria oculorum auriumque credita pro veris; navium
longarum species in flumine Tarracinae, quae nullae erant, visae;
et in lovis Vicilini templo, quod in Compsano agro est, arma
concrepuisse, et flumen Amiterni cruentum fluxisse.
10 His procuratis ex decreto pontificum profecti consules, 9
Sempronius in Lucanos, in Apuliam Fabius, pater filio legatus 10
ad Suessulam in castra venit, cum obviam filius progrederetur,
lictoresque verecundia maiestatis eius taciti anteirent, praeter
' undecim fasces equo praevectus senex, ut consul animadvertere
15 proximum lictorem iussit, et ut is, descenderet ex equo, incla-
mavit, tura demum desiliens „experiri“ inquit „ volui, fiU, satin’
scires consulem te esse“.


7 9. fnot-erenl, sicb iu Be^'egung wart des Ma^strates aufmerksam
setzten, aafbrachen. —
tactae, dario machennnddemgemasseinsclireiten,
ist wabrscheiolich eio Ortsname Becker 2, 2, 378. prorim, l., die
verdorben, docb nicbt Atella, s. c. Lictoren giogen einzelii vor einan-
19, 2; Andere vermolben y/na^ta. der vor dem Magistrale ber, der
— etiam gebiirt zu lovit aedis. — welcber unmittelbar vor demselbeo
alia s. 4, 41, 8: and sonst Wooder- regelmassig seinen Platz batte biess
zeicben, die aber nur ludibria ete. proa;rimus I. und war dem Hange nacb
waren, vgl. c. 10, 6; Einl. S. 19. — der erste, s. Cic. Verr. 5, 54, 142;

Jlum. Tarr., bei Tarr., der Amase- Sali. I. 12; Tac. H. 3,80. ut des-
uas, der bei der Stadt, einer Biirger- eend., Senec. Ep. 64 : si consulem
colooie, mundet, nullae er., nicbt da videro aut praetorem, omnia quibus
waren s. 6, 18, 8. — Vicilini, ein honor haberi solet faciam: equo de-
Beiname, den loppiter bei den Hirpi- siliam, caput adaperum, semita ce-
nem geliibrt zn baben scbeint, ist dam. — desiliens —
inq. gebt anf
nicbt weiter bekannt. —
Compsano, das Haoptsnbject znriick; tum dem.
23, 1. —Jlum. Am. der Atemus, rdbrt nacbdrdcklicb den IVachsatz
vgl. 21, 62, 5. Aueb zn concrepu- ein. —
constdem etc., in oifentlicben
isse auA fluxisse gebort visae. Aemtern sind die Sohne nicbt dnrch

44 9 47 » Kriegsereignisse in die patria potestas bescbrankt, da
Italien. Geli. 2, 2. App. Hann., 31 ;
sie die Heprasentanten und Beaof-
30 ff.
Sil. It. 13, tragte des Volkes sind, sondern nur
9 —
10. ex decret p., dieses ist alsPrivatleute, vgl.2, 41, 10 u. Geli,
wol jedesmal bei solcben Procura- 1. 1. aus Quadrigarius consuli peder

tionen zu denken, vgl. 22, 10, 1. — proconsul obviam in equo vehens


JiUo leg-., wie legare sibi, aUeui, Z. venit, neque descendere voluit quod
§ 681. — eius, s. 4, 16, 7. —
taciti, pater erat, et quod inter eos sciebant
obne ibn zu erinnem, dass er ab- maxima concordia convenire licto- ,

steigen miisse. —
praevect., 1,45, res non ausi sunt descendere tubere:
6. — animadvert., nat Aie Gegen- Ubi iuxta venit, tumeonsulait: ‘quid

Digitizod by Googlc
,

92 LIBER XXIV. CAP, 45. a. n. 539.

45 In ea castra Oasius Altinius Arpinus clam nocte cum tribus


servis venit, promittens, si sibi praemio foret, se Arpos prodi-
2 turum osse, eam rem ad consilium cum rettulisset Fabius, aliis
pro transfuga verberandus necandusque videri ancipitis animi
communis hostis, qui post Cannensem cladem, tamquam cum 5
fortuna fidem stare oporteret, ad Hannibalem descisset, traxisset
3 ad defectionem Arpos; tum, quoniam res Romana contra spem
votaque eius velut resurgeret, turpius videatur novam referre pro-
ditionem proditis; fallaci vir iudicio, qui stet semper aliunde, ali-
unde sentiat, infidus socius, vanus hostis: ad Faleriorum Pyrrhique 10
4 jiroditorem tertium transfugis documentum esse, contra ea con-

yosteaf lictor ille, qui apparebat, Dasius; videatur, in anderer Form


cito intellea-it. Maximum proconsu- nm das UrtbeiI der Redenden deut-
lem descendere iussit. Fabius im- licher zu scheiden, vgl. c. 33, 6; 4,
perio paret, et filium collaudavit, 7, 6; 5, 10, 7 u. a. — novam r. p.,
cum imperium, quod populi es- „einen neuen Verralh zur Entscha-
set, retineret, vgl. Val. Max. 2, 2, 4. digung darbringe,“ ironische Nach-
45 . 1. Dasius, das audi in Brun- bildung von gratiam referre. —
dusium und Salapia, s. 22, 4S; 2G, fallaci etc. die sehr verdorbene Les-
38, machtige Geschlecht der Dasier, art der Hdsch. entbait wahrschein-
steht ia Apulien an der Spitze der licli eine stiirkere Beze.icbnung der

natiunaten Partei. lleber den an u. Scblechtigkeit , s. B. Hfr. 24 falla- :

St. erwahnten s. Sil. It. II.: Argy- cem gentem, sempro que alia sagi-
ripae pravum decus, incluta nam- tantem alia simulantem. aliunde—
que semina ab Oenea ductoris stirpe stet, wie ab aliquo stare, s. 21,
trahebat Aetoli (Diomedes s. 25, 12, 10, 9,- 25, 15, 13: unde pugna-
5) ; Dasio fuit haud ignobile nomen. bat. Darnach ist aliunde sentire
— Arpinus, so habeo die Hdschr. c. gebildet : seiner Gesinnung nach
47, 1 4 ; 7
;
ib. § 5 u. 6 Arpanus,
;
einer anderen Partei angebiire ais
was auch richtig sein kann an u. ;
der, auf welcher er stehe, vgl. Piant.
St. Arpinas (oder Arpianas) was Men, 5, 2, 48 : hinc stas, illinc cau-
sonst von Arpinum gebildet wird. sam dicis. — vanus, leicfatsinnig,
— praemio, Z. § 422; 31, 28, 6: unbestiindig, s. 1, 27, 1. — ad Fal.,
ne classi hostium —
praemio esset, zu diesen koinme er hinzu, s. 3, 7,
vgl. 22, 22, 7 : emolumentum. 8 ; 35, 52, 3 : terrestres navalesque
2 —consilium etc., zur Bera-
3. copias — ad omnia tantum advehi
thuDg in eioem Kriegsrathe vorge- auri etc.; zur Sache s. 5, 27. —
tragen hatle. Die Verhandlung ist Pyrrhi, iSicias oderTimoebares, der
naeh einer wortreichen Quelle zum Pyrrhus zu vergiften ver.sprach. Pe-
Theil eigenthumiicb dargestellt. — riocha 13; Cic. 0|F. 3, 22. pro- —
ancip. an. etc., ein Mensch von ditorem, es soli jeder der beiden
schwankenderGesianung, weder der einzein gedacht werden; gewdbn-
einen noch der anderen Partei treu, licher ware proditores. —
tranqfu-
daher der gemeinsame Feind aller, gis ,d., vgl. 26, 5, 2: er sei fur aie
s. 1, 28, 9: animum inter Fidena- ein Beispiel, kbnne ihnen ziwn Muster,
tem Romanamque rem ancipitem. — belehrenden Bei.spiel dienen. Durch
cumfort., aufderSeite desGliickes. transfuga wird der Verriitber be-

— tum quon., da einmal.
jetzt
resurgeret nach der Ansicht des
sich zeichnet, der aucli ausserlich zum.
Feinde iibergeht und seiner Partei
,

a. CIi. 213. LIBER XXIV. CAP. 45. 93

sulis pater Fabius temporum


homines in medio ardore
oblitos
belli, tamquam in pace, libera de quoque arbitria agere aiebat; ut, 5

cum illud potius agendum atque cogitandum sit, si quo modo fieri
possit, ne qui socii a populo Romano desciscant, id non cogitent;
5 documentum autem dicatur statui oportere, si quis resipiscat et
antiquam societatem respiciat. quod si abire ab Romanis liceat, re- 6
dire ad eos non liceat, qui dubium esse, quin brevi desiderata ab so-
ciis Romana res foederibus Punicis omnia in Italia iuncta visura sit?
se tamen non eum esse, qui Altinio fidei quicquam censeat haben- 7
10 dum, sed mediam [con] secuturum consilii viam, neque enim pro 8
hoste neque pro socio in praesentia habitum libera custodia haud
procul a castris placere in aliqua fida ciiitate eum servari per belli
tempus perpetrato
:
bello tum consultandum, utrum prior defectio
plus merita sit poenae an hic reditus veniae. Fabio adsensum <)
15 est, Calenisque legatis traditus et ipse et comites; et auri satis
magnum pondus, quod secum tum attulerat, ei servari iussum.
Calibus eum interdiu solutum custodes sequebantur, nocte clau- lo

nnlrcu wird, wiihrend der proditor 17, 7 ; 1, 4, 3. —


respiciat, nach ibr
sie auch obue sich zu entreraeo zu sich uinblicken, sich ibr wieder zu-
verderben beiniibl sein kuno, wie wendcn wolle, s. 26, 1, 4; anders
der .\rzt des Pyrrbus. —
esse, der 4, 46, 8; ib. 17, 5, vgl. respectus
Satz fasst das Vorbergeh. zusammen, 21, 44, 8 u. a. —
qui dub., s. c. 26,
and ist desbalb ais Hauptsatz aus- 6. —desiderato zwar ersehnt nnd
gedriickt; dass Dasios ais Ueber- znriickgewiinscbt (respiciat entspre-
laorer bestraft werden miisse, war chcnd) von den Bundesgenossen,
sebon § 2 pro transfuga etc. nus- doeh diese alie —
sehen wiirde.
:

gesprocben, woraof der vorliegende 7 —


8. consecatur., die Silbe con
Satz, nacbdem die Beweisfubrong ist wahrscheinlich aus dem Folgen-
beendigt ist, zordckgebt. den wiederhoit, da consequi hier

4 6. quoque, obne Beziebongs- kanin einen passenden Sinn giebt;
wort, s. 4, 58, 13; 6, 27, 6. ar- — vgl. 9, 3, 11 : media via con.silii ca-
bitr. ag.: sie betracbteten sicb ais peretur. —
custodia L, erklSrt durch
Rirhter ond entscbieden obne Wei- § 10 adservabatur, wird friiher sel-
:

teres, s. 44, 15, 6: Rhodios arbitria ten erwahnt, spater ist sie in Rom ge-
belii pacisque agere’, Tac. Ann. 13, wohnlicher, s. Sall.C. 47, 4 u. n. tum —
14: relut arbitrium regni agebat; nach dem Abi. abs. um die Zeittolge
€art. 6, 3, 19: non est ausus ipse zu bezeichnen, s. 2, 29, 3.
stiirker
agere arbitria victoriae. —
ut fiibrl 9—10. Cal. leg., Abgesandte ans
deo allgenieinen Gedanken in der Cales die gewohniiche Lesart cate-
;

Ponn der Folgerung weiter aus, s. nisque ligatus ist schwerlich rich-
2, 58, 8: ut invictus; 3, 11, 6; vgl. tig, da die Hdss. legatis haben, Cali-

6, 2, 6: ita ut u. a. —
si quo, s. 4, bus im Folg. ganz unvorbereitet er-
1, 5; Z. § 354 a. E. —
documen- scheint, und bei traditus der Dativ
tum, warnendes BeispieI, in Bezog der Person, der 22, 22, 4 leicht hin-
anf pro transfuga etc., vgl. 1, zugedachtwird, hier nicht wol fehlen
i 2:
28, 6. —dicatur, allgemein , obne kann. Vielleicht war noch eine ge-
Riickaicbt aof die Personen, vgl. c. nauere Bezeichnung der legati ge-

94 f.lBER XXIV. CAP. 45. 46. a. u. 538.

11 sum Arpis domi primum desiderari quaerique est


adservabant.
coeptus dein fama per totam urbem volgata tumultum ut prin-
;

cipe amisso fecit; metuque rerum novarum extemplo nuntii missi.


12 quibus nequaquam offensus Poenus, quia et ipsum ut ambiguae
lidei virum suspectum iam pridem habebat, et causam nactus s

13 erat tam ditis hominis hona possidendi vendendique: ceterum ut


irae magis quam avaritiae datum crederent homines, crudelitatem
14 quoque gravitati addidit, coniugemque eius ac liberos in castra
accitos, quaestione prius habita et primum de fuga Altini, dein
quantum auri argentique domi relictum esset, satis cognitis 10
omnibus vivos combussit.
46 Fabius ab Suessula profectus Ar|)os primum institit oppu-
gnare. ubi cum a u fere passibus castra posuisset, contemplatus ex
propinquo situm urbis moeniaque quae pars tutissima moenibus
craC quia maxime neglectam custodia vidit, ea potissimum adgredi 15
2 statuit, comparatis omnibus, quae ad urbes oppugnandas usui
sunt, centurionum robora ex toto exercitu delegit, tribunosque
viros fortes eis praefecit, et milites sescentos, quantum satis visum
est, attribuit, eosque, ubi quartae vigiliae signum cecinisset, ad
3 eum locum scalas iussit ferre, porta ibi humilis et angusta erat 20

geben. Im Folg. scheint tum aus wbbnlich, da sie nicbt allein Gefan-
cum wiedcrbolt. gene, sondern aucb ibre Kinder bei
11 —14. fcana n. dass er nicht zu dem Molocbsdienste so opferten.
fiadeo sei. —
ut pr.a. =
utpote, wie 46. 1. Fabius, der Consul. —
sich erwarten liess. — rerum n., a D. p. einer Enlfernung von
etc., in
Abfali von Hannibal, den er beab- indem nur angegeben wird,
u. s. w'.,
sichtige. Uass die Boten an Hanni- wie weit man recbnet, der Ort, von
bal geschicktwcrden, zeigtdasFolg. wo aus man recbnet (nur selteo wird
— possidendi, in Besitz zu nehmen,

dieser biuzugeHigt, s. 30, 29, 10:
wie c. 25, 3; u. a. datum, das tunudum a quattuor milibus inde —
Zugestandniss gemaebt, 3, 46, 3: id cepit; Caes. B. G. 4, 22, 4) sich aus
patrio nomini et libertati datum; 5, dem Zusammenbaoge ergiebt, statt
17, 9. — gravitati wiire das Uriik- des Ortes, wo etwas gescbieht, iibn-
kende, die Harte, s. 31, 7, 3: gra- licha tergo, a fronte u. ii. custo- —
vitate belli; allein, da wie quaestioni dia, dadurch , dass keine aufgestellt
zeigt, die Art, w ie H. ais Ricbter war, s. c. 35, 8. — da, auf die-
eo,
verrahrt, bezeicbnet werden soli, an sem Punkte wollte er die Stadt an-
dieseii aber die gravitas ais elwas greifen, s, 43, 19, 3: transitus ea
Lobenswiirdiges gilt, so wird wol est inLabeates; doch ist viell. eam
mit Recbt: pravitati vermulbet, vgl. zu lesen.
Cic. Fin, 4, 12, 31 : dass er die Gii- 2 — 5. robora, s. 21, 54, 3. qtian-
ter w egnabm war scbiecbt, dic Hiu- tum, so viele niimlich. quarta — —
riebtung grausam, s. 21, 4, 9. Das vig., gegen Morgen, s. 2, 64, 9.
in Rora sebr seltene Verbrennen, cecin., ertonte, gegeben wiire, vgl.
vgl. 3, 55, 5; Aram. Mare. 21, 12, § 6; c. 15, 1. —
angusta wird durch
20 war bei den Puniero nicbt unge- infrequenti via, dieses durch die at-

Digitized by C.oogli
;

a. Ch. il3. LIBER XXIV. CAP. 46. 47. 95

infrequenti via per desertam partem urbis, eam portam, scalis


prius transgressos murum, aperire ex interiore parte aut clau-
stra refringere iubet, et tenentes partem urbis cornu signum dare,
ut ceterae copiae admoverentur: parata omnia atque instructa
5 sese habiturum, ea inpigre facta , et quod impedimentum agen- 4
tibus fore videbatur, id maxime ad fallendum adiuvit. imber ab
nocte media coortus custodes vigilesque dilapsos e stationibus
subfugere in tecta coegit sonituque primo largioris procellae stre- 5
pitum molientium portam exaudiri prohibuit, lentior deinde ae-
10 qualiorque accidens auribus magnam partem hominum sopivit,
postquam portam tenebant, cornicines in via paribus intervallis 6
dispositos canere iubent, ut consulem excirent, id ubi factum 7
ex composito est, signa efferri consui iubet, ac paulo ante lucem
per eUractam portam urbem ingreditur, tum demum hostes exci- 4
15 tati sunt iam et imbre conquiescente et propinqua luce, praesidium 2
in ui’be erat Hannibalis quinque milia ferme armatorum et ipsi ,

.\rpini tria milia hominum armabant, eos primos Poeni, ne quid


ab tergo fraudis esset, hosti opposuerunt, pugnatum primo in 3
tenebris angustisque viis est. cum Romani non vias tantum sed
20 lecta etiam proxima portae occupassent, ne peti superne ac vol-
nerari possent, cogniti inter se quidam Arpinique et Romani 4
atque inde conloquia coepta fieri, percunctantibus Romanis, quid 5

tributive Bestiininnog per des. p. u. —


6 7. tenebant, der dauemde Zu-
erLIiirt. — murum ap. ist in den stand nach der Einnabme. via, —m
Hdsch. ebenso verdorben wie 42, 66, nach dem Lager zu. canere, wie —
7: avia perire. Der Sinn ist: sie § 3 signum dare, s.2,64, 10, anders
sollen das Thor von innen dnrch §2. —paulo a., weil die Expedi-
Aushebeo des Riegeis iiffnen , oder, tion erst gegen Morgen begonnen
wenn dieses nicht inbglich ist, es hat.
mit Gewalt erbrechen; auch das 47. 1 — 4. armabant,
sie pflegten
Letztere konnte von innen Icichter zu stellen, wahrscbeiniich nach der
geschehen. —
ceterae c., in dem § 1 Bundesinatrikel, vgl. 23, 5, 15. —
bezeichnelen Lager. — fallendum, tenebris, in der Diimmerung, ist
absolut. — custod. 4
vig., s. c. 37,nach § und 1 c. 46, 7 zu erkiiiren.
stalion.. hier: —
von ihren Posten. — cum Rom. davor ist, ctwas
etc.,
dilapsi, s. 21, 32, 10. —molient, p., hart, das primo entsprechende de~
\»as § 3 claustra r^ringere hiess, inde weggelassen. —
inter se, sie er-
s. 23, 18, 2. — exaudiri, deutlich kannten sich in den Hiiusern unter-
liiiren, s. 10, 36, 11: voce clara ut einander, da sie friiher mit einander
exaudiretur; Curt. 7, 31, 20: haec gedient oder sonst in Verbindung
quassa voce — vix proximis exau- gestanden hatten, vgl. c. 16, 11 in-
dientibus. — lentior, wenigrr hef- ter se conplexi; 10, 19, 16; 44, 25,
tig, langsauier lullend, doch liegt/e- 12: inter se captati. —
quid s. v.,
nior naher. Ueber das Adjectiv s. was sie dabei fur eine Absicht hat-
praef. 11. ten,wozu sie das thateu.
96 LIBER XXIV. C.\P. 47. a. u. 539.

sibi vellent Arpini, quam ob noxam Romanorum, quod aut meri-


tum Poenorum pro alienigenis ac barbaris Italici adversus veteres
socios Romanos bellum gererent, et vectigalem ac stipendiariam
6 Italiam Africae facerent: Arpinis purgantibus ignaros omnium
se venum a principibus datos Poeno, captos oppressosque a pau- 5
7 cis esse, initio orto plures cum pluribus conloqui; postremo
praetor Arpinus ab suis ad consulem deductus, fideque data inter
signa aciesque Arpini repente pro Romanis adversus Carthagi-
8 niensem arma verterunt. Hispani quo(jue, paulo minus m homines,
nihil praeterea cum consule pacti, quam ut sine fraude Punicum lo
9 emitteretur praesidium, ad consulem transtulerunt signa. Car-
thaginiensibus portae patefactae emissique cum fide incolumes
10 ad Hannibalem Salapiam venerunt. Arpi sine clade ullius praeter-
quam unius veteris proditoris, novi perfugae, restituti ad Romanos.
11 Hispanis duplicia cibaria dari iiissa; operaque eorum forti ac 15
fideli persaepe res publica usa est.

12 Cum consul alter in Apulia, alter in Lucanis esset, equites


cxii nobiles Campani per speciem praedandi ex hostium agro
permissu magistratuum ab Capua profecti ad castra Romana,

5 — 6. naram, Schuid. — quod praetores Samnitium 25, 2 der Luca-


aut mer., viclleicht wird durch die ner erwiihnt, vgl. 23, 19, 8; 26, 15,
Anapher die auRiillendeStellungvon 7. — pro Rom., von dem in arma
aut entschuidigt. wie 25, 22, 8: tres verterunt (wordr vieti armati se
et exercitus. Andere lesen aut qttod verti 7.U lesen ist, da der Put. arma-
oder quod oh, quod autem, s. 25, 6, severterunt hat) liegenden Begrilfe;
4; 21, 20, 5. —
alienigen. ac b., kiimpren abhiingig. —
qurnn steht
dieses geht auf dic Sitten, jenes auf nach praeterea wie nach ultra, supra,
den UrspruDg, vgl. 2.‘1, 5, 11. — postea u. a.: nichts weiter ais, ge-
vectig. a. st., ganz unterworfen, ab- wohnlicher ist praeterquam mit fol-
hangig, s. 21, 41, 7. —
purgantibus,
j
gendem quod, s. 22, 53, 6. —
pacti,
zur Entschnldigang vorbraehteo, s. c. 1, 6. — sine fr., s. 1, 24, 5,
dass u. s. w., das Object liegt in vgl. 26, 12, 5. — ulUus, s. 9, 2, 10.
dem arc. c. inf., s. 34, 5, 11: nUul — restituti ad, s. 2, 13, 6. — du-
novi factum purgare. —
venum plicia, 8. zu 2, 59, 10; 7, 37, 2. —
apr.d., gewbbDiich steht venum /orti a.f, 21, 44, 2.
dare znsammen; doch findet sich 12. alter in A., Gracchus. — no-
auch bei Salt. Frag. 1, 49, 17: prae- es wird einUnter-
biles, s. 8, 11, 16,
dam venum aut dono datam. schied angedeutet wie in Rom zwi-
7 — 11. initio o., s. praef. 12. — schen den equites equo publico und
plures c. pl., „sprachen immer meh- den mir zu Pferde uin Sold dienen-
rere mit einander.“ —
praetor, die den Rittern. — ex host., s. lustiu.
Apolisrhen Slaaten waren von cin- 23, 1 : ex agris finitimorum prae-

ander getrennt und hatten ihre eige- dari; Sali. I. 88, 3 ex sociis nostris
:

nen Obrigkeiten, s. Xiebuhr R. G. praedas agentis. —


magistr., s. 23,
3, 327; ebenso werden 8, 39, 12 10, 5; 26, 13, 1. — pro/’., s. c. 41,

Digitized by GoogI
v

». Cb. 213. LIBER XXIV. CAP. 47. 48. 97

quae super Suessulam erant, venerunt, stationi militum qui essent


dixerunt: conloqui se.se curo praetore velle. Cn. Fulvius castris 13
praeerat; cui ubi nuntiatum est, decem ex eo numero iussis in-
ermibus deduci ad se, ubi quae postularent audivit nihil autem —
5 aliud petebant, quam ut Capua recepta bona sibi restituerentur
— , in
lidem omnes accepti, et ab altero praetore Sempronio 14
Tuditano oppidum Atrinum expugnatum, amplius loo homi-
num capta, et aeris argentique signati aliquantum. Romae foedum 15
incendium per duas noctes ac diem unum tenuit: solo aequata
10 omnia inter Salinas ac portam Carmentalem cum Aequimaelio
lugarioque vico, in templis Fortunae ac matris Matutae et Spei 16
extra portam late vagatus ignis sacra profanaque mulla absumpsit.
Eodem anno 1*. et Cn. Cornelii, cum in Hispania res pro- 48
sperae essent mullosque et veteres reciperent socios et novus
15 adicerenl, in Africam quoque spem e.\lcnderunt. Syphax erat 2
rex Numidareni, subito Carthaginiensibus hostis factus: ad cum

9. — stationi, dem Posteo vor dem nae — Mat., sie lagen einander ge-
Lager. — decem, wie 22, 61, 5. — geniiber, jener am forum boarium,
iussis iner., wie sich das bei demln- nach dem Aventin, dieser nach der
flnitiv nach iubere stehende Adjecti porta Carmentalis zu, s. 33, 27 '.for-
oder Sobst. an deo Mominativ oder nices in foro boario ante Fortuna»
Accus. iussus est praetor creari,
: aedem et Matris Matutae — fecit,
nach Ucet an den Dativ anschliesst, Becker 1, 475. 4S3. Ueber Mater
so folgt es hier dem Ablativ, vgl. 43, Mat., s. 5, 19, 6. —
Spei, nur dar-
18, II: exire enim sua secum effe- auf beziebt sich extra portam etc.
rentibus iussis, arma ademit, s. 21, Der Naine ist in deo lldschr. ausge-
44, 8, vgl. Z. § 3U4 A 2. — recepta, fallen, vgl. 25, 7,6. Der Tempel
n. a Romanis. — Atrinum ist sniist stand nach 21, 62, 4 auf dem forum
nicbt bekaiint, es loiisste nach c. 44, olitorium aasserhalb der porta Car-
3 in Gallieo gelegeo habeo. mentalis, aber nahe an derselben,
15 —
16. Romae, an die Kriegs- , vgl. 2, 51, 2.
ereignisse in Italien, die vielleicht 47 — 48. Verhaltnisse in Spa-
wegen des c. 36, 4 erwahoteii Um- nien und Africa, App. Libye, c. 10;
staodes, vgl.c.3u, 13 in diesem Jabre Iber. 16.
80 uobedeotend sind, wird sogleich 48. 1 — 3. eodem
etc., es ist nach
angekniiprt, was in Roin seibst ge- den c. 42 erzahiten Ereignissen er-
scheben ist. — tenuit, hieit an, s. folgt. —
adicerent n. sociis, oder
25, 39, ll); 23, 44, 6.— Suiinas, veteribus sociis, unter den veteres
an dem Aventinus, bei der porta konnen nur solche Staaten verstan-
Trigemina, Becker 1, 142; 464. — den werden, die sebon einmal mit
atq. p. Carm., also der ganze Ilanui Hoin verbunden gewescn waren, s.
zwischeo dem Aventinus und Capi- 23, 29, 16; 21, 60, 4. DieFeldherrn
tolinos, vgl. 2, 49, 8; 5, 47, 2. — sebliessen die Biindnisse auf ihre
Aequhnael., 4, 16, 1. —
luff or. vic., Verantwortnng, ohne die 21, 19, 2
unter dem Capitole nach dem F'urum crwiihnten Formiichkeiten. —
Syph.
zn, durch die area Saturni vun dem erat, es gab einen, erat ist Priidicat,
Aequimaelium getreout. — Fortu- vgl. c. 37. 3. — Numidarum, vgl.
Til. Li». V. 7

Digitized by Googie
,

98 LIBER XXIV. CAP. 48. a. u. 539.

3 centuriones tres legatos miserunt, qui cum eo amicitiam socie-


tatemque facerent et pollicerentur, si perseveraret urguere bello
Carthaginienses, gratam eam rem fore senatui populoque Romano,
et adnisuros, ut in teni})ore et bene cumulatam gratiam referant.
4 grata ea legatio barbaro fuit ; conlocutusque cum legatis de ratione 5
belli gerundi, ut veterum militum verba audivit, quam multarum
rerum ipse ignarus esset, ex conparatione tam ordinatae disci-
5 plinae animum advertit, tum primum ut pro bonis ac fidelibus
sociis facerent, oravit, ut duo legationem referrent ad imperatores
suos, unus apud sese magister rei militaris resisteret, rudem 10
ad pedestria bella Numidarum gentem esse, equis tantum habilem:
6 ita iam inde a principiis gentis maiores suos bella gessisse, ita
se a pueris insuetum, sed habere hostem pedestri fidentem
Marte, cuisi aequari robore virium velit, et sibi pedites compa-

7 randos esse, et ad id multitudine hominum regnum abundare, 15


sed armandi ornandique et instruendi eos artem ignorare, omnia
8 velut forte congregata turba promisca ac temeraria esse, facturos
se in praesentia quod vellet legati respondent, fide accepta, ut
remitteret extemplo eum, si imperatores sui non comprobassent

28, 1 7, 5: MasaesuUortim is rex erat; sicher. — rudem ad, s, 10, 22, 6. —


Masaesulii gens adjinis Mauris, also maiores, die numidischen Kdnige
^ der westlichen Numider, von dem leiteten ihr Geschlecht von Hercu-
Flnsse Ampsagn bis ao den Muln- les ab, s. Plut. Sertor. 9. aprine, —
chat. —
subito, vorher war er ihnen g., schon seit (in) der Urzeit des
befreundet. —
si persever., nach- Volkes, s. 21, 31, 5: iam inde. —
dem er also schon eine Zeitlang in insuetos, vgl. 1 40, 5: quibus ean-
,

feiodlichen Verhaltnissen zu Car- sueti erant; 2, 1, 5: adsuescitur;


thago gestanden hat, s. zu c. 49, 4. sonst ist das Passiv besonders von
Sowol diese Gesandtscboft ais die insuesco wenig gebraucbt.
§ 1 erwiihnten Erfolge der Rdmer 7. ad id, dazu, um das zu erlan-
in Spanien haben wol iliren Grund gen. —
ornandi, mit dem INdlbigen,
in der bedriingten Lage der Cartha- VValfen u. s. w. versehen, s. 7, 10,
ger, in die sie durch diesen Krieg 5; 9, 30, 4; 44, 1, 6: ornato exer-
mit Syphax gekommen sind. bene — citu obviam venienti. — instruendi,
eum., und zwar reichlich, vgl. 2, 47, regelinassig, in bestimmten Abthei-
11 spreta in tempore gloria inter- /ungen aufstellen. —
velut f. c., abi.
:

dum cumulatior redit. adnis. — — abs. wie durch Zufall zusammenge-


:

rqferant, s. Z. § 373 A. 1 ; 39, 54, wiirfelt, s. 5,13, 12: velut forteablati.


9: orare se senatum poptdumque — promisca, s. Tac. Ann. 12, 7 pro-

R. ne —
saevirent-, 36, 32, 5. misca imdtitudo; gewuhnlich wird
:


4 6. ex conpar. s. 22, 8, 2. — vasta gclcsen,was sich jedoch in der
ordmatae, vgl. 9, 17, 10. — ani- Bedeulung incomposita nicht nach-
mum adv., c. 18, 2. — nt — ut, s. weisen liisst. —
temeraria, Alleliefen
c. 16, 1. — resisteret, zuriiekblicbe,
^
planlosdurcheinander.^raorore^n.se.
8. qui obsessor Luceriae
9, 15, 3: 8 — 10. in praes., vorerst vorliin-
restiterat; doch ist die Lesarl un- flg.— eum, n. den zuriickbleibenden.

;00gle
: — —

K. Cb. 213. LIBER XXIV. CAP. 48. 49. 99

factum. Statorio nomen fuit qui ad regem remansit, cum duo- 9


bus Romanis rex Numidas legatos in Hispaniam misit ad ac-
cipiendam fidem ab imperatoribus Romanis, isdem mandavit, 10
ut protinus Numidas, qui intra praesidia Carthaginiensium auxi-
5 liares essent, ad transitionem perficerent, et Statorius ex multa 11
iuventute regi pedites conscripsit, ordinatosque proxime morem
Romanum instruendo et decurrendo signa sequi et servare or-
dines docuit, et operi afiisque iustis militaribus ita adsuefecit, ut 12
brevi rex non equiti magis fideret quam pediti, conlatisque aequo
10 campo signis iusto proelio Carthaginiensem hostem superaret.
Romanis quoque in Hispania legatorum regis adventus magno 13
emolumento fuit: namque ad famam eorum transitiones crebrae
ab Numidis coeptae fieri, ita cum Syphace Romanis coepta ami-
citia est.

15 Quod ubi Carthaginienses acceperunt, extemplo ad Galam


in parte altera Numidiae — Maesuli ea gens vocatur — regnantem
legatos mittunt filium Gala Masiniss.am habebat soptemdecem 49
annos natum, ceterum iuvenem ea indole, ut iam tum appareret
maius regnum opulentiusqne quam quod accepisset facturum.
20 legali, quoniam Syphax se Romanis iunxisset, ut potentiop socie- 2
tate eorum adversus reges populosque Africae esset, docent melius 3
fore Galae quoque Carthaginiensibus iungi quam primum ante-
quam Syphax in Hispaniam aut Romani in Africam transeant:

34, 8. — Statorio, 42, 8. — c. 49, 4.


*, 1,
ad reg. s. c. 9, 9; Cic. Att. 10, 4, 8
c.
13. arf fam., in Folge, 1, 7, 7. —
fuit ad me sane diu. rex N.— transition., 27, 20, 5. coepta, vgl.
ist in deo Hss. verdorben, oder liik- 1, 8, 6: coepta magnitudo', 30, 45,
ieohalt, v(^l. c. 28, 9; Sali. I. 104, 6: cognomen —
coeptum. Ro- —
3. — adace.Jid., c. 28, 9. intra — manis fur die R. —
Galam, wahr-
praes., ei^entlich innerbalb der von scheinlicb Ehrennaroe; der eigent-
einer Partei besetztcn Pldtze, fast licbe war nach einer Inschrifl Me-
gleich : in praesidiis, dano, anf der zetbaal =
Mezetulns, s. 29, 29, 8.
Seite, Partei, in dem Heere Eines. — altera, der an das carthagische
11 —12. et Stat., ebcnso auf der Gebiet grenzcnde, o.stlich von dem
aaderen Seite. —
ordinatos, in Cen- Vorgebirge Triton; Algier.
tnrieo, Manipein n. s. w. proxi- — —
49. 1 2. septemdec., ist wol ein
me wie prope construirt, 2, 48,5. — Irrthum L’s, der wie ceterum zeigt
instruendo e. d., indem er sie sich Masinissa noch fiir sehr jung halt,
anrstellen und manocnvriren, s. 23, da dieser, wenn er 149 v. Cli. 90 J.
35, 6,Hess wahrend des Aurstellens ait gcstorben ist, s. Periocha 50,

;

n. 8.w. nod durch dasselbe. operi jetzt nicht 17, sondern 27 J. altsein
Befestiguog des Lagers. iusta m.,— musstc. ea, Z. § 744. —
reges p.,
alie regelmassigen, einem Soldaten 21, 43, 11.
znkommenden Verrichtongen, vgl. 3 —
quoque, ebenso wie ihnen
4.
9, 6, 7 ; 1, 20, 7. — quam ped., vgl. selbst, da Syphax aueh ihn unter-
7’

Digitized by Googlc
, :

100 LIBER XXIV. CAP. 49. a. u. 539.

opprimi Syphacem nihildum praeter nomen ex foedere Romano


deposcente id bel-
4 habentem posse, facile persuasum Galae, filio
lum, ut mitteret exercitum, qui Carthaginiensibus legionibus con-
iunctus magno proelio Syphacem devicit, xxx milia eo proelio
5 hominum caesa dicuntur. Syphax cum paucis equitibus in Mau- 5
rusios ex acie Numidas —
extremi prope Oceanum adversus Ga-
dis colunt —
refugit, adfluentibusque ad famam eius undique
6 barbaris ingentis brevi copias armavit, cum quibus in Hispaniam
angusto diremptam freto traiceret. interim Masinissa cum victore
exercitu advenit; isque ibi cum Syphace ingenti gloria per se sine 10
Carthaginiensium opibus gessit bellum.
ullis
7 In Hispania nihil memorabile gestum praeterquam Celtib^
rum quod iuventutem eadem mercede, qua pacta cum Carthagi-
8 niensibus erat, imperatores Romani ad se perduxerunt, et nobi-
lissimos Hispanos supra ccc in Italiam ad sollicitandos populares, 15
qui inter auxilia Hannibalis erant, miserunt, id modo eius anni
in Hispania ad memoriam insigne est, quod merceimarium mi-

driicken wiirde. —
nomen, den lee- nung der Mauri, s. c. 48, 2 ; 28, 1 7, 5
ren Namen nicht die Sache, wie ofl. Masaesyli gens adjinis Mauris; dass
opprimi etc., erklarendes Asynde- auch diese, s. 21, 22, 3, zu den Nn-
ton. —
deposc., nachdriicklich fiir midern im weiteren Sinne gerechnet
sich forderte, motivirt /an/e, von wurden, zeigt Polyb. 3,33, 15: No-
persuasum ist ut etc. abhiingig. — ptdiStoy dt MaaavXftov xa\ Maa-
legionibus, s. 2, 26, 3. —
coniunctis aaiavXiun' xul Maxxaiiov (Mazi-
n. sibtoder secum, s. 22, 50, 5, wie ken) xal MnvQOvaiiov tHv naqu
§ 3 bei deposcente; das Heer des TOV toxiuvov, vgl. Plut. Sulla 3:
Gala erscbeint soais diellauptsache, (piXov inoirjauTo tov t(ov Nopia-
die Truppen der Carthager ais Zu- dwv pnaiX^a Bax^ov s. Movers
gabe. —
magno pr. u. § 6 slellen 2, 2, — extremi
372. zwischenp. Oc.,
das c, 48, 12 Gesagte ais Uebertrei- dem Mulurbat und dem
Pliisse at-
bung dar. VVahrscheinlicb werden lant.Ocean. — cum nicht
7. etc. sind
hier die Ereignisse angedentet, wel- sicher, da die Hss. utriim quibus
cbeAppian Iber. 15f. beriihrt: Kkq- baben und interim in denselben fehlt.
^rjdonoi vno Zvqnxog tou tiov — dirempt. s. 22, 15, 4. per se, —
Nofjudwv JurnOTou noXfpiovpif- c. 2, 2; 23, 35, 2.

voi ,
Tov !i4(TdQov^ay xal (Jioos 7 — 8. prae-
nihil, s. c. 48, 2. —
Ttjt vn rtvToi ffrpnrJMj puttnffi- terq. C. q., die Stelinng von quod
T(ui’di vnokoiiuov ol £xi- wie Terent. He-aiit. 2, 4, 19: prae-
Tiicovf; (VfiKoini ix{)ttToui'; bei der terquam tui carendum quod erat;
Tbeilnabme der corthagisehen Kern- snnst sagt L. praeterquam quod. —
truppen aus Spanien ani Hampte und Celtiberum, die verkurzte Genitiv-
onter Masdrubals Fiihrung lasstsich form von Celtiberi findet sicb mehr-
die JNiederlage des Sypbax leieht farli, CelHberes nicht beiL. — qua p.
erkliiren, s. 25, 32 ; Mnininsen 1 , 448. e. Abi. des Preises, s 21, 61, 1 1 ; Z.

5 6. Maurusios, die inehr von §456. qui oAerrnutti ist ausgefallen.
den Griecheo gebraucbte Bezeich- — id geht auf das Vorbergeb. eius —

<le
a. Cb. 813. LIBER XXV. GAP. 1.
101

litem in castris neminem ante quam tum Celtiberos Romani ha-


buerunt

TITI LIVI
AB URBE CONDITA.
LIBER XXV.

Dum haec in Africa atque in Hispania geruntur, Hannibal 1


in agro Tarentino aestatem consmnpsit spe per proditionem urbis
5 Tarentinorum poliundae. ipsorum interim ac Sallentinorum
ignobiles urbes ad eum defecerunt eodem tempore in Brittiis ex 2
duodecim populis, qui anno priore ad Poenos desciverant, Con-
sentini et Tauriani in fidem populi Romani redierunt; et plures 3
redissent, ni T. Pomponius Veientanus praefectus socium, pro-

«n. gebort ihmaD. —


tum wiederhoit Tarent. zeigt, die Gegend nm die
Dacbdriicklich den Be^riff von eius Stadt besessen zn baben sebeinen,
aani == quarn Celtiberos quos tum sonst konnte man aacb Messapiorum,
habuerunt, sonst kbaiite es (oder s. 8, 24 vermntben. — Sallent., s.
nach We.Y quam) entbebrt werden, 10 2 ,
,
1.
8. 21, 14, 4: nullum ante finem pu- 2. Brittiis bat bier die beste Hds.,
gnae quam morientes fecerunt. Ue- wie Periocha 12, sonst Bruttii. —
b«r die Saebe s. Marq. 3, 2, 306; duod. pop., d. b. Stiidte, die ihre be-
348. Der Nacbdruck liegt wobi auf sondere Verfassung baben , wie die
in castris, s. 42, 55, 10, da Hiiirs- populi Latini aber dem Bunde der
truppen aosseritaliscber Volker sich Bruttier angehbVen.
,

— priore a.,
schoQ friiber im rom. Heere fiaden. da ist es nicbt von L. erziihlt, son-
dern schon 24, 1, 215 v. Ch. stehen
1 « Ereignisse in and
Siiditalien die Brattier auf der Seite der Pu-
in Rom nacbtriiglicbe Bemerkun^en nier,vgl. 22,61, 11; 23, 20; 30; 41;
zn 24, 44
;

— 47, wabrscbeinlich ans und zwar alie, wiihrend es an u.


einer aoderen Quelle. St. zweifelbaft bleibt, ob die 12
1. Hannibal ist im vorbergeb. Jab- Staaten den ganzen Bund gebildet
re nach Salapia gegangen, 24, 20; baben, oder es nur heisst „12 Stoa-
in diesem noch in der Niibe von Ar- ten.“ — Tauriani (Andere lesen
pi 24, 45, 1 1 ff. , sonst nacb seinem Terinaei s. 8, 24, 4, oder Thurini s. c.
Riickzug aus Campanien 24, 17 and 15, 6), sind die Bewohner von Tau-
von Tarent ib. 20 ganz nnthatig. — rianum sudlicb von Vibo Valentia,
ipsorum anf die Tarentiner za be- vgl.Pomp. Mei. 2, 4, 8; in Bruttio
hen, welcbe, wenn aach im Ganzen sunt —
Scylla Taurianum etc. —
aoT die Stadt bescbriinkt, s. Momm- Consentia^ie HauptstadtderBruttier.
aen 1, 93 f., doch, wie sebon agro —
3 5. praqf. soc., also ein Rbmer, da

Digitized by Google

102 LIBER XXV. CAP. 1. «. u. 539.

speris aliquot populationibus et in agro Bruttio iusti ducis spe-


ciem nactus, tumultuario exercitu coacto cum Hannone contU-
4 xisset. magna hominum, sed inconditae turbae agrestium
ibi vis
servorumque, caesa aut capta est. minimum iacturae fuit quod

praefectus inter ceteros est captus, et tum temerariae pugnae 5


auctor et ante publicanus omnibus malis artibus et rei publicae
5 et societatibus infidus damnosusque. Sempronius consud in Lu-
canis multa proelia parva, haud ullum dignum memoratu fecit,
et ignobilia oppida Lucanorum aliquot expugnavit.
6 Quo diutius trahebatur bellum, et variabant secundae ad- 10
versaeque res non fortunam magis quam animos hominum, tanta
7 religio et ea magna ex parte externa civitatem incessit, ut aut
homines aut dei repente alii viderentur facti, nec iam in secreto
modo atque intra parietes abolebantur Romani ritus sed in pu- ,

blico etiam ac foro Capitolioque mulierum turba erat nec sacri- 15


8 flcantium nec precantium deos patrio more, sacrificuli ac vates
ceperant hominum mentes; quorum numerum auxit rustica plebs

er publicanus ist, s. 21, 59, 9; 24, mos die angstliebe religiose Stim-

— und,— weii er dadurch


20, 1. popuL et., in Folge einiger mung,. welche aber zu den im Folg.
s. 1, 4, 2; bezeicbneten aberglaubischen Ge-
doch kann auch nach et ein zweiter briiuchen fiibrt, s. 4, 30, 9. — eas-
Begriff Tehien. — iusti d. ,
ein vom tema, weil die einbeimiscben das
Senat oder Volk gewahlter oder von Volk verlassen zu baben schienen,
einem solchen ernannter Feldherr. suebte man fremde sicb geneigt zu
tumuit., ohne die gesetzlichen Fnr- maeben. — aut —
aut niebt et et, —
men ausgehoben, s. 1, 37, 6; 5, 37, weil sebon das Eioe, da ja die Got-
7; 8, 11, 10; vgl. 3, 4, 11 : subitarii ter sicb nicht geandert habeo, die
milites., 40, 26, 6.— ineondilae t, s. Erscheinnng erkliirte.
21, 57, 11, Apposition zu hominum;
ein Haufe, der aus — bestand, s. 2, 7 —
8. atq. in. p., erweitert den
1, 5; 24, 32, 6. —
^o</, bestand da- vorherg. BegrilF: und iiberhaupt;
rin u. s. w., vgl. 26, 47, 10: ut mi- im Folg. ac for. C. fiigt oc eine Stei-
nimum. omnium — •
Carthago ipsa gernng hinzu, da gerade an diesen
fuerit. — reipubl., s. c. 3 ff. — so- Stellen die eigenthiimlieh rbmischen
eietat., 23, 49, 1. — Sempron., 24, Gotter (Vesta und Inppiter) verehrt
44, 9. wnrden. — aboleb. , sie wurden ab-
6. etvariab., und (je langer — geschafft, behandelt ais ob sie nicht
und je
mehr) in Folge davon u. s.w. mehr da seien. —
saerf. prec.,—
— nonfort. etc. nicht weniger die die beiden Hauptseiten des Cultas,
aussere Lage ais.
,

— tanta deutet anf die sich sacrificuli (Opferer, mit


die quo diut. entsprecbende Steige- schlecbter Nebenbedeutung, im Ge-
rung nur an, s. 2, 19, 10; ib. 45, 8; gensatze zu den vom Staate aner-
Tac. H. 2, 11: quo plus virium e — kaonten Priestern) und Vates (im
fiducia tarditas inerat, umgekebrt Gegensatze zu den Augurn) bezieht,
44, 7,
maiorem
6: quantum procederet

— eo

vgl. 4, 30, 9. —
rustica pl. etc., der
inopiam sentiens; 1, Lmstand, dass so viele rohe and
25, 13. — religio in Bezug auf ani- aberglaubiscbe Menschen sich in die

Digitized by Googi
«. Ch. 813. LIBER XXV. CAP. 1. 2. 103

ex incultis diutino bello infestisque agris egestate et metu in ur-


bem conpulsa, et quaestus ex alieno errore facilis, quem velut
ex concessae artis usu exercebant primo secretae bonorum in- 9
dignationes audiebantur; deinde ad patres etiam ac publicam que-
5 rimoniam excessit res. incusati graviter ab senatu aediles trium- 10
virique capitales, quod non prohiberent, cum emovere eam mul-
titudinem e foro ac disicere adparatus sacrorum conati essent,
haud procul afuit, quin violarentur, ubi potentius iam esse id 11
malum apparuit, quam ut minores per magistratus sedaretur, M.
10 Aemilio praetori urbis negotium ab senatu datum est, ut eis re-
ligionibus populum liberaret, is et in contione senatus consultum 12
recitavit, et edixit ut, quicumque libros vaticinios precationes
aut artem sacrificandi conscriptam baberet, eos libros omnis lit-
terasque ad se ante kal. Apriles deferret, neu quis in publico
15 sacrove loco novo aut externo ritu sacrificaret. Aliquot publici 2

Stadt zusammcndrangten. —
errore Auftrag des Senates eine hohere
Irrtham, Aberglaubeii Anderer. — Autoritat dcrselbc ais die Aedilen;
vellit, ejr c. etc., iin Gegensatze zu sonst hat er mit den Cultusangele-
den auf bifeotlichc Autoritat bestell- genheiten wenig zu thun, und ver-
ten Priestero. tritt hier nur die Stelle der Consuln
9 —11. ad patr. die Sacbe kam s. 39, 14 fi-.

im Senate, ais der obersteo Kir- 12. vaticinios wie vaticinium., 39,
cheobefaiirde, zar Sprache. —
pubUe. 16, 8 findet sich vaticinos libros wie
sowol wegen der fiehbrde, die Ov. Met. 2, 640: vaticini furores;
Sacbe verhandelt wird, ais weil sie es gab vicle solche Weissagebiicber,
den Staat betraf, vgl. 4 30, 1 1
,
.
— besonders sibyiiinische Orakel, aber
aediles zu deren Amte es gebbrte, der Senat beschiinkt, init .\usnahme
solrbe iilfentliche Aergernisse zu der Marcischen, s. c. 12, den Ge-
verbnten ; dass auch die aediles cu- brauch aufdie blfentlich anerkannten.
rules dabei tbatig sind, zeigt39, 14, — precation., Gebetsibnnniare. —
9, vgl. Becker 2, 2, 309; 319. Die litterasve, oder iiberbaupt Schriflen,
tiriumv. capitales werdeu auch 39, auch einzclne Bliitter, Tafein, s. 6,
14 ais Beistaud der Aedilen erwahnt 1, 2. Durch die Ablieferung der-
um zngleich fur die Sicherbeit der selben wurden zugleich die Ceremo-
Stadt zu sorgen, s. Becker 1, 1, 360. monien seibst, die genau nacli der
— adparatus die nacbhergenannten Vorschrift erfolgen mussten verhii-
Biicber, ferner Gotterbilder, Altare, tet; ahnliche Verbote s. 39, 16, 8;
Opfergeriitbe u. s.w. —
yieimlio fin- Tac. An. 6, 12. — ve aut ahnlicb
det sich nicbt allein hier st. Atilio, que e/, s. 1, 1, 7. — ante kal. Ap.
sondern auch c. 3, 12 ; 12, 3, und ist es muss also iin Anfange des Jahres
vielleicbt ein Irrtbum L’s, wie 23, 20, schon geschehen sein. —m pubi.,
6. prae, urbis ob so oder pr. urba- nur offentlich solite kein Anstoss
no zu lesen sei, liisst sich nicfat si- gegeben, die Gotter und dadurch der
eber bestimmen, da die Hds.pr. urb. Staat nicbt verletzt werden, der
bat, doch ist jenes wahrscbeinlicber fremde Cultus im Hause wird nicbt
and findet sicb auch sonst. DerPra- verboten ; um diesen bekiimmertsicb
tor hat schon durch seine Stellung, der Staat nicbt. — sacrove, der ei-
ocb mehr durch den besooderen nem romischen Gotte geweiht ist,

<le
— —

104 LIBER XXV. CAP. 2. «. u. 540.

sacerdotes mortui eo anno sunt, L. Corneiius Lentulus pontufex


maximus et C. Papirius C. F. Masso pontifex et P. Furius Philus
2 augur et G. Papirius L. F. Masso decemvir sacrorum, in Lentuli
locum M. Cornelius Cethegus, in Papiri Cn. Servilius Caepio pon-
sunt, augur creatus L. Quinctius Flaminius, de- 5
tifices suffecti
cemvir sacrorum L. Cornelius Lentulus.
3 Comitiorum consularium iam adpetebat tempus, sed quia
consules [a] bello intentos avocare non placebat, Ti. Sempronius

consul comitiorum causa dictatorem dixit C. Claudium Centonem.
4 ab eo magister equitum est dictus Q. Fulvius Flaccus, dictator 10
primo comitiali die creavit consulem Q. Fulvium Flaccum magi-
strum equitum, et Ap. Claudium Pulchrum cui Sicilia provincia ,

5 in praetura fuerat, tum praetores creati Cn. Fulvius Flaccus C.


Gaudius Nero M. lunius Silanus P. Cornelius Sulla, comitiis
6 perfectis dictator magistratu abiit, aedilis curulis fuit eo anno 15
cum M. Cornelio Cethego P. Cornelius Scipio ,
cui post Africano
fuit cognomen, huic petenti aedilitatem cum obsisterent tribuni

8. § 7 foro ac Capitolio. Aoch durf- ahnlich nur 22, 59, 9: in acie —


re-
ten VOQ Privaten keine TempeI oder fugerunt. —primo c. d. wie 24, 7,
Altare gebaut werden, s. Becker 11 Marq. 2, 3, 62. —
creavit wird
1, 562. nicbt selten von dem die Wahl lei-
2 3« 8. Wahlen und Anord- tenden und die gewiihiten renuntii-
nnngen in Rom. Polyb. 10, 2 ff. renden Magistrate gebraucbt. —
1.Lentulus, 22, 10, 1. pontu- — Q. Fulvius iat es zuin dritten Male s.
fex, c. 5, 2: pontufiei, wie actu- 23, 30, 18. —
ylp. Claud. a. 24, 39,
fex, mancupo, lubet u. a., doch 12 f. — Sulla, s. Geli. 1, 12, 16:
sebreibt L. in der Regelpo«t{/ea;. Sulla rerum, gestarum libro secundo
Masso haben die Hss., 21, 25, 4 scripsit: P. Cornelius, cui primum
Maso. — decemvir s. a. 6, 37, 12. cognomen Sullae impositum est,
— in locum die VVahl schliesst sich flamen Dialis captus.
wie 23, 21, 7 an die vorhergehende 6. fuit eo anno kann nacb den
religiose Anordnuog an, vgl. 26, 23. Worten nur von dem Jahre ver-
— spjff'ecti von den Priestern seibst standen werden i n welcbem die
,

darch Cooptation s. 40, 42, 13 u. a., eben erwiibnte Wabl statt batte,
wofiir das allgemeine stfjicere, wie nicbt von dem folg., fiir das ge-
im Folg. creari, da auch die Angurn wahlt wurde, wie auch 24, 43, 7 die
und decemviri cooptirt werden, vgl. Spiele eo anno erwiihnt werden.
10, 9, 2, gebraucfat ist. Das hier Berichtete biitte also 24,
3 5. comitior, d. setzt vorans, 43 angefiihrt werden konnen, wab-
dass die Comitien im Ganzen in ei- rend es an u. St nur ais nachtragli-
ner bestimmten Zeit gehalten wer- cbe an die largitio sich anschlies-
den. —a ist wahrscheiniich unacht, sende Bemerkung erscheint. —
Ce-
wenigstens ist es hart dio Worte zu thego, nacb Polyb. 10, 4 f. ist der
versteben ad bellum oder bello in-
: College des Scipio sein Bruder Lu-
tmitos a bello avocare; anderer Art
sind die 1, 6,
cius, vgl. Veli. Pat. 2, 8. —
ob-
1 erwahnten Falle, sisterent, sie wollen gegen dic Wahl

<le
— ,
:

a. Ch. S12. LIBER XXV. CAP. 2. 105

plebis, negantes rationem eius habendam


quod nondum ad esse,
petendum legitima aetas esset, „si me“ inquit „ omnes Quirites 7
aedilem facere volunt, satis annorum habeo tanto inde favore
ad suffragium ferendum in tribus discursum est, ut tribuni re-
5 pente incepto destiterint, aedilicia largitio haec fuit, ludi Romani 8
pro temporis illius copiis magniflce facti et diem unum instau-

rati, et congi olei in vicos singulos dati. L. Villius Tappulus et 9


M. Fundanius Fundulus aediles plebei aliquot matronas apud po-
pulum probri accusarunt, quasdam ex eis damnatas in exilium
10 egerunt, ludi plebei per biduum instaurati et lovis epulum fuit 10
ludorum causa.

intercoiliren,s. 6, 35; 39. ration. — jetzt ordnet sicb das Volk zur Ab-
hab., er diirfte nicht ais Candidat stimmang nach daher discur-
tribas,
zugeiasseo, es darflen fiir ihn keine sum vgl. 2, 56, 12; Marq. 2, 3, 130;
Stimmen angenommen werden. — 132. Ueber die Wahl der cunil.
ad pet. legit, aet. und§7 satis anno- Aedilen in Tributcoinitien s. 9, 46,
rum, ist wol insorcrn Anachrouis- 10; Becker 2, 2, 305,— largit.. Be-
mns, ais die lex Villia annalis erst schenkung des Volkes; besonders
spater gegeben ist, s, 40, 44, 1 : ro- die Aedilen geben solche Geschen-
gatio primum lata est a L. yUlio ke. — ludi R., 6, 42, 12. — diem
tr. pl, quot annis nati quemque un., s. 23, 30, 16; 24, 43, obgleich
magistratum peterent, ein bestimm- sie nur einen Tag wiederholt wer-
tes Alterfiir die Bewerbung um den, sind sie doch sehr glanzend;
Staatsdmter vorher gesetzlich nicht die Aedilen trngen , worauf largitio
festgesetzt war,s. 32, 7, 9 ff.; Tac. hinweist, die Lasteu , da der Staat
Ann. 11, 22: apud maiores om- — wol nnr das Notbwendigste gab, s.
etis civium, si bonis artibus fiderent, Marq. 3, 2, 68. —
congi (congii) ol.
licitum petere magistratus ; ac ne nach Marq. 3, 2, 38 betragt der con-
aetas quidem distinguebatur , quin gius 2,84 Qnart Preussisch. Spater
prima iuventa consulatum et dicta- sind congiaria Geschenke iiberhanpt,
turas inirent; Cic. Phil. 5, 17, 47. anch Geld, Getreide, Wein, die an
Doch war damais schon bestimmt, die armeren Biirger Mann fiir Mann
was Pol. 6, 19 erwahnt: noi.iTixr\v vertheilt werden. —
in vicos nicht
di ka^tiv uQ^qv ovx i^tari ovdsvl nach Strassen, sondern nach Qnar-
rtQOTlQOV, tuVfJ.il d txa OTQUTtittS tieren (eigentlicb durch Krenzstras-
iviavaiove ij tfT(l(X(og; also nicht sen getbeilte Slrassenquartiere )
vor dem 27. Jahre, wiihrend Scipio die anch dorch religiose Feierlich-
nach 26, 18 bei seiner WabI kaum keiten, die compitalia, verbunden
22 Jahre alt sein konnte. IJebrigens waren, s. Becker 2, 1, 173. —
sin-
erwiibat Polyb. 10,4 die Einsprache gulos, dann wiire die Schenkung sehr
der Tribunen nicht. gering, es ist wol singulis zu lesen
7 — 8. 0 .
Quirites, die Bezeich- den Einzelnen nach Quartieren.
nnng des rom. Volks fiir innere Ver- 9. probri, Unzucht, Ehebrucb, ge-
hiiltnisse s. 26, 2, 11; 45, 37. gen welche die Aedilen, denen die
Javore, s. 1, 12, 10, ebenso Polyb. Siltenpolizei obliegt, einschreiten,
e. 5, der aber andere Nebenumstan- 8. 10, 31. —
egerunt, nachdem sie
de erwahnt —
in trib., das Vorher- das Volk verurtheilt bat —
plebei,
geb. ist in einer contio verhandelt, s. 23, 30, 17. —
epul. L, ein feier-

-co ny '. jOOgIe


—;

106 LIBER XXV. GAP. 3. ». a. 540.

S Q. Fulvius Flaccus tertium Appius Claudius consulatum in-


2 eunt et praetores pronncias sortiti sunt P. Cornelius SuUa ur-
banam et peregrinam, quae duorum ante sors fuerat, Cn. Fulvius
Flaccus Apuliam, C. Claudius Nero Suessulam, M. lunius Silanus
3 Tuscos, consulibus bellum cum Hannibale et binae legiones de- 5
cretae: alter a Q. Fabio superioris anni consule, alter a Fulvio
4 Centumalo acciperet praetorum Fulvi Flacci, quae Luceriae sub
Aemilio praetore, Neronis Claudi, quae in Piceno sub C. Terentio
fuissent, legiones essent,supplementum in eas ipsi scriberent
sibi. M. lunio in Tuscos legiones urbanae prioris anni datae. 10
5 Ti. Sempronio Graccho et P. Sempronio Tuditano imperium
provinciaeque Lucani et Gallia cum suis exercitibus prorogatae;
6 item P. Lentulo qua vetus provincia in Sicilia esset; M. Marcello
Syracusae et qua Hieronis regnum fuisset ; T. Otacilio classis,
Graecia M. Valerio, Sardinia Q. Mucio Scaevolae, Hispaniae P. et 15
7 Cn. Comeliis. ad veteres exercitus duae urbanae legiones a con-
sulibus scriptae summaque trium et viginti legionum eo anno ef-
fecta est.

licbes Mahi des Senates auf dem Ca- lum. —


Neron. CL, vgl. 1, 56, 11.
pitote, s. Val. Max. 2, 1, 2: lovi* quae etc . ; Varro hat nnr eine Legion
epulo ipte(Iuppiter) in lectulum, lu- gebabt, 24, 44. —
supplem. etc.,

no et Minerva in selUu ad caenam wahrscheiniicb ist eine Erganznng


invitabantur; Geli. 12, 8, 2: cum aus Picenum wie 23, 32, 19 gemeint
tollemni die epulum lovi libaretur, der Gmnd der c. 5, 5 angegebene.
atque ob id sacrificium senatus in Sonst hoben die Consnln die Ergan-
Capitolio epularetur. L. erwahnt zungstruppen aus, nnr ansoahms-
dasselbe immer in Verbindung mit weise die Pratoren, s. e. 22, 4.
den ludi plebei, s. 27, 36; 29, 38 u. —
5 7. Galliae n. Ci.spadana nnd
s. w., wabrend es sich in den Ca- Transpadana, docb ist wol GMa
lenderfasten an die ludi Romani an- zu lesen; im Folg. ist Hispaniae
scbliesst. nacb der spdteren Bezeiebnung ge-
8. 2 — etpr., nicht ais ob die
4. nannt: citerior nnd idterior. qua —
Consuln auch gelost hatten, sondern wie weit sich erstreckte. Zu der
sie losen, um wie die Consnln ibre Vertbeilung der Provinzen vgl. 24,
Wirfcsamkeit beginnen zn kdnnen. 43. —
P. e. Cn. Comeliis, vorber
— quae duor. etc., dasselbe ist bat L. nicbt erzablt, dass Cn. Scipio
scbon 24, 44, 2 gescbehen, aber erst ein imperium sei ertbeiit worden, s.
nacb der Verlosung, s. Becker 2, 2, 21 , 40, wabrscbeinlicb bat er
3 ;

185, vgl. 35, 41, 6: prima ut sors zn bemerken vergessen ,


dass er
duae urbanaque et inter cives ac wie Silanus s. 26, 19, 10; ib. 20, 3
pereprinos iurisdictio esset. Tu- — dem P. Scipio Afric., seinem Bru-
scos, wabrend Picenum nacb § 4 der ais propraetor beigegeben wor-
nicbt liinger besetzt bleibt, erbiilt den sei, ais diesem das imperium
jetzt Etmrien ein Heer, um es zn verlaogert wnrde, s. 26, 2, 5.
iiberwacben. — acciperet etc. n. de- trium e. v., vgl. 24, 11, 2; ib. 44,
cretum est. —
Fulv. Cent., 24, 44, 4 ; das Heer wird um die 2 Reser-
—praetorum, 22, 40, 6 consu- : velegionen vermebrt.

- ... by Googie
— ,

«. Ch. 91J. LIBER XXV. GAP. 3. 107

Dilectum cousulum M. Postumii Pyrgensis cum magno prope 8


motu rerum factum impediit publicanus erat Postumius, qui mul- 9
tis annis parem fraude avaritiaque n^inem in civitate habuerat
praeter T. Pomponium Veientanum, quem populantem temere
5 agros in Lucanis ductu Hannonis priore anno ceperant Cartha-
ginienses. hi, quia publicum periculum erat a vi tempestatis in 10
iis quae portarentur ad exercitus, et ementiti erant falsa naufra-
gia, et ea ipsa quae vera renuntiaverant fraude ipsorum facta
erant, non casu, in veteres quassasque naves paucis et parvi 11
10 preti rebus impositis, cum mersissent eas in alto exceptis in
praeparatas scaphas nautis, multiplices fuisse merces ementie-
bantur. ea fraus indicata M. Atilio praetori priore anno fuerat, 12
ac per eum ad senatum delata, nec tamen ullo senatus consulto
notata, quia patres ordinem publicanorum in tali tempore offen-
15 sum nolebant, populus severior vindex fraudis erat, excitatique 13
tandem duo tribuni plebis Spurius etL.CarvUii cum rem invisam
infamemque cernerent, ducentum milium aeris mullam M.Postu-


3 , S 4 « Process des Postumins ter, s. Becker 2,1, 270; mit den-

Pyrgensis. selben ist jetzt scbon der Senat ver-


9 —
1 2. cum m. etc. , die fast be- bunden, und will sie sich in der be-
gleitet war roit , fast herbeigefdhrt denklicben Lage des Staates, wo
hatte. Wie die Aushebnng gebindert ibre Hiilfe nbtbig ist, s. 23, 49, nicbt
wird, ist nicht bestimmt aosgespro- verfeinden.
cben; wabrscheinlich wird die Be- 13 —15. populus dem Senate ge-
sdiaftigungder Consulo und die Auf- geniiber, wie oft bei L., s. § 17 ; ob-
regung des Volkes ais Grund gedacbt, gleicb ein concilium plebis gemeint
ein anderer Jedocb c. 5, 5angegeben. ist, s. § 14. —
vindex wie § 12 no-
— fraude etc. stimmt wenig zu 23, tata. — excitatiq., es wurden end-
49, — Veieni.
3. c. 3. — hi die licb durcb die allgemeine Erbitte-
beiden genaonten. —
1,
pubi, per., 23, rung — bewogen que fiigt erldn-
;

49, 2. —
fal$a neben ementiti pleo- ternd binzu, wie das Volk babe
nastiscb, vgl. 10, 34, 6: occultam einscbreiten konnen. —
Sp. e. L. C.,
in fraudem, 22, 19, 10 u. a. — zwei Tribunen ais Anklager, s. 2, 52,
quattan, s. 26, 51, 9: quastimuri. 3 ; es scbeinen zwei Briidor zu sein,
— multiplices 2 , 64 , 4.
s. sc. — s. § 6; Spurius wol nicht der 23,
,

notat., nicbt davon Kenntniss ge- 22 erwiihnte. —


ducent. mU. aer.,
nommeD, es nicbt getadeit, sonst es ist aes grave gemeint, s. Plin. 33,
voB dem amtiicben Einscbreiten der 13, 42: Uberales —
apprendeban-
Censoren gebrancbt. 27, 25, 3: aliis tur, quare aeris gravis poena dUita',
senatusconsulto notantibus me- — Fest. p. 208: pendere poenas solvere
diis ad censores —
notionem de eo significat ab eo, quod aere gravi —
fertinere dicentibus. Der Senat bat penso eo non numerato debitum sol-
uber die ErTiillung der Vertrage und vebant, vgl. 24, 11 , 7. multam —
die Verwendnng der Gelder zu wa- dixer. nicht: sie bestraften ihn mit
chea. ordinem pubi. eine beson- einer Geldbnsse, sondern sie trugen
dere Corporation', Stand, bildeten auf eine Geldbnsse an das Volk in;

wenigstens spiiter die Staatspach- den Tributcomitien , wo Mnlten ge-

Digliizea oy oooglc
;

108 LIBER XXV. CAP. 3.

14 mio dixerunt, cui certandae cum dies advenisset, conc


tam frequens plebis adesset, ut multitudinem area Ca
si C.
15 caperet, perorata causa una spes videbatur esse,
Casca tribunus plebis, qui propinquus cognatusque I
erat, priusquam ad suffragium tribus vocarentur, inter

16 testibus datis tribuni populum summoverunt, sitellaqm

wohnlich von VoJkstribunen bean- vorzunehmen. Dieses isi


tra^t werdeo, kaan sie genebinigeD Erlosung der tribus, w
oder verwerfen. Ueber dicere statt stimmen soli, principium
Cic
des genaneren irrogare, s. 2, 52, 5 2; Marq. 2, 3, 131;
6, 38, 9; Becker 2, 2, 268; 2, 15: nullam (maiores) vin
3, 156 f. — cui cert., uber die esse voluerunt ; quae scisi
Recbtsbestaudigkeit der Mult. wird — summota contione,
zwischen dem Magistrat nnd dem partibus tributim tub —
Beklagten eine Wette {tponsio) ein- que voluerunt; Ascon. a
gegangen, uber welcbe das Volk ais (0: est utique ius vetam
Richter eutscbeiden soli, vgl. 1, 26, sitella defertur , dum
6; Cic. Legg. 3, 3, 6: magistratus sortes, dum sortitio Jit;
nec obedientem et noxium civem si
1, 38, 106: deferentem
multa, vinculis verheribusve coer- nnten weites, oben eng
ceto: ni par matorve potestas po- von Thon, auch uma g<
puiusve profiibessit, ad quos provo- welcbes die Lose geworfc
catio esto. Cum magistratus iudi- An u. St. soli durch das
eassit inrogassitve , per populum stimmt werden, in welcl
multae poenae certatio esto. Das die (in Rom anwesendei
Verbrechen war im vorliegendeu ihre Stimme abgeben soll<
Falle wol peculatus. — condi, pleb. Recht, welcbes die zu
oft bei L. von Tributcomitieu, ob- aufhaltenden Rewohner
gleicb diese scbon lange das ganze Stiidte ais municipes ausii
Volk umfassen, s. 3, 71 3, vgl. 1, sie bei Jeder Abstimmung
36, 6.— ,

area Cap., der freie Platz Los einer tribus zugewi


anf dem Capitole, vor dem TempeI, den, s. Niebubr R. G. 2, 8
Marq. 2, 3, 122. — perorata c., Marq. wird nur i
2, 3, 50,
nacbdem der Anklager und der Be- deutet Appian. B. C.
klagte ihre Sache ausfabrlicb ver- /iailvovi InX navra
bandelt , die Beweise und Gegenbe- X 05 )
TU 'Pwfsaitov. — r*'

weise ansgefiibrt baben und nun Qwv avfifSttxo>v ois o


das Urtheil gefallt werden soli. — rprjtfov iV r ut s P
_

prop. cogn., das zweite genauere XtiQOTovCttigtpiQe^'^


Bestimmuog des ersten. aber noch in spater Zeit
16. testibus dat., nach der pero- Kaisern in den latiniscbec
ratio, s. 3, 71, 3: editis testibus; erbalten, s. lex municipii I

26, 3, 5; die Zeugen werden von quicumque in


lacitani Llll
den Ankiagem und Beklagten selbst dpio comitia II viris
:

gestellt.— submover., bis jetzt hat habebit ex curiis sorte du
das Volk durcheinander wie in einer in qua incolae, qui dvesHi
contio gestanden , jetzt wird der tinive dves erunt, suffro
Platz wol in der Niihe der Tribunen rant, eisque in ea curia
geraumt uin das letzte vor der Ab- latio esto; Mommsen zu
«timmung zu besorgende Geschait 408; R. G. 1, 610. —

Digitized by Coogle
:

s. Cb. S18. LIBER XXV. CAP. 3. 4. 109

Ut sortirentur ubi Latini sutTragium ferrent, interim publicani 17


Cascae instare, ut concilio diem eximeret: populus reclamare; et
forte in cornu primus sedebat Casca, cui simul metus pudorque
animum versabat, cum in eo parum praesidii esset, turbandae 18
5 rei causa publicani per vacuum in summoto locum cuneo inru-
perunt, iurgantes simul cum populo tribunisque. nec procul di- 19
micatione res erat, cum Fulvius consul tribunis „ nonne videtis “
inquit „vos in ordinem coactos esse et rem ad seditionem spe-
ctare, ni propere dimittitis plebis concilium"? plebe dimissa se- 4
10 natus vocatur, et consules referunt de concilio plebis turbato vi
atque audacia publicanorum: M. Furium Camillum, cuius exilium 2
ruina urbis secutura fuerit, damnari se ab iratis civibus passum
19.
esse; decemviros ante eum, quorum legibus ad eam diem vive- 3
rent; multos postea principes civitatis iudicium de se populi
15 passos Postumium Pyrgensem suffragium populo Romano ex-
: 4

Snbject zu sortirentur ist, wird 2: summoto aditus n. a. Viell. ist


nicht deutiirh, nacb dem Zasammen- daber aucb a. u. St. in zu streichen.
bange die Tribanen seibst. dimicat., es wiire sonst zum
17. eUem ex., dnrch die Interces- Handgemenge gekoinmen. Fulvius —
sion deo Gerichtstag wegnehmen, ist wol nur ais Znscbauer anwesend.
soDst dureh lange Reden, s. Marq. in ord. an der Ausiibung der euch
c.

2, 3, 1 13f. ; 157. —
populus wie § zustebenden Gewalt nnd eueres
13. —in cornu, am anssersten Ende Rechtes gehindert, s. 3, 35, 6; ib.
der Erhbhung, auf welcber die Snb- 51, 13; 6, 38, 12. —
spectare, s.
aellien der Tribunen, welche die 23,6,4. —
ni etc. enthalt das,
sella cunilis nicht baben, standen, was den wirkiicben Ausbruch der
8. 3, 64, 6; Tac. Ann. 1, 75: seditio verbiiten kann , nicht das
adsidebat in cornu tribunalis, s. spectare, welches scbon vorbanden
Becker 2, 2, 267; 2, 3, 128. w«- — ist.

tus vor den publicani; pudor vor 4. 1. rfferimt, beide Consulo


dem Volke. gemeinschartiich, s. 26, 27, 17 : ambo
18. parum etc., er kann sicb nicht consules —
retulere; ib. c. 28, 3:
entscbiiessen zn intercediren. — commtmis relatio, wenn aucb nur
publicani, die also eng zusammen- einer die Ansicht ausspracb.
halten. —
per vac., sie dningen sich 2. secutura f., in orat, recta se-
dnrch den freien Raum niid koinmen cutura fuit, es war vom
so zwischen die Tribunen nnd das Scbicksal so bestimmt, vgl. 5, 33, 1
Volk zu stehen. —
in summoto, quo manente —
capi Roma non po-
wenn es ricbtig ist, kann nur bedeu- tuerat; hiesse es seaita, so wiirde
ten: der freie Raum, der da ent- man sit erwarten. Der Satz, wie
standen war, wo die viatores das § 3 quorum legibus etc. soli nur die
Volk entrernt haben. Sonst wird grosse Bedeutung der genannten
summoto, vgl. iiber das W. 2, 56, Tiir deo rom. Staat bezeichncn, die

12, nicht loral und init in gebraucht, bei den Volksgerichtco iiber sie
sondern ais abi. abs.: nnchdem Platz norh nicht in Betracht kommen
gemacbt ist, s. 28, 27, 15: summoto konnte.
incedere-, 45, 7,4: summoto iter —
3 4. populo Rom. wie oachher
ad praetorium facerent-, ib. 29, contra p. n. mit Macbdruck nebea

<le

110 LIBER XXV. CAP. 4. k. n.MO.

torsisse, concilium plebis sustobsse, tribunos in ordinem coe-


gisse, contrapopulum Romanum aciem instruxisse, locum oc-
cupasse, ut tribunos a plebe intercluderet, tribus in sulTragium
5 vocari prohiberet, nihil aliud a caede ac dimicatione continuisse
homines nisi patientiam magistratuum, quod cesserint in prae- 5
sentia furori atque audaciae paucorum, vincique se ac populum
6 Romanum passi sint, et comitia, quae reus vi atque armis pro-
hibiturus erat, nc causa quaerentibus dimicationem daretur, vo-
7 luntate ipsius sustulerint haec cum ab optimo quoque pro atro-
citate rei accepta essent, vimque eam contra rem publicam et 10

8 pernicioso exemplo factam senatus decresset, confestim Carvilii


tribuni plebis omissa multae certatione rei capitalis diem Postu-
mio dixerunt, ac ni vades daret, prendi a viatore atque in carce-
9 rem duci iusserunt. Postumius vadibus datis non adfuit, tribuni

concilium plebis, s. c. 3, 15. Die ist,deren Folge in senatuscons. cXc.


einzeinen Momente des Verbre- angegeben wird, so kann die bdsch.
chens, uoter denen die sonst so ver- Lesart acta oder iaeta bei der haec
ponte Verletzun^ der sacrosancta atque talia oder Aebnlicheserwartet
potestas der Tribunea wie 43, 16, wiirde, nicbt richtig sein. — vimque
9 Dor ais ein in ordinem cop^ere, s. etc. es ist einpraeindicium des Se-
c. 3, 9, bezeiebaet ist, besonders § nates die gewaltsame Handlang sei
:

6: vi et armis stellea dasselbe ais eine das VVohl und den Bestand des
perduellio dar, s. 1, 26, 5. — locum Staates getabrdende, vgl. Cic. Mil.
occup., ebenso in der lex lulia de 5, 12. —
pessimo eso., mit dem
mai. : quo armati homines — in urbe schlechtesten Beispiele , so dass da-
sint, conveniantve adversus retnpur- durcb — gegeben
wurde, 4, 13, 1 :
bUcam, locave occupentur. pessimo exemplo, peiore consilio,
5 —6. a caede a. d., dazu war al- also Ablativ des Umstandes, vgl.
les bereits Erwahnte nar Vorberei- 10, 15, 11.

tung, § 6 tt' atque armis. tnagi- 8 9. omissa m. e., sie geben die
Tribunen,
strat., bier die s. 56, Klage anf eine blosse Geldbusse anf
12.— quod Erklarung von2, pa-
etc. and beantragen statt Aer multa eine
tientia.— furori aufriibrerisebe poena s. die Stelle aus Cicero za c.
Gesinnung. — quae — wie
erat, in 3, 15. —
rei cap., wabrscheinlich
orat, recta, am dieses Moment her- eine Anklage auf perduellio, wie sie
vorzufaebeo : die erdocbmit Walfen- in dem Senatsbescbiuss bezeichnet
gewalt gebindert baben wiirde. — ist, and vor den Centariateomitiea
voluntate ip., n. des reus, nach sei- in der 26, 3, 9 bezeichneten VVeise
nem Wunsebe, ohne es zum Aeos- 8. Marq. 2, 3, 153; 156, vgl. 2, 52,
sersten kommen zu lassen, rgl. 3, 5. — vades d., znr Sicberstellang,
46 , 2 non praebiturum se iUi eo
; dass er an dem bestimmten Termine
die materiam {seditionis). Duker {diem dixer. 2, 35, 2) erscheinen
vermathet : ipsi oder ipsi sua. wolle, s. 3, 13, 7. —
prendi, s. 2,
7. optimo q., die es am besten 56, 13, am ibn in Untersucbangsbaft
mit dem Staate meiaen, auf die Ver- bringen zu lassen. —
nottadf., n.
bindnng mit den reichen publicani, in iuduAo, In dem Gericbt der Cen-
weniger Werth legen. —
accepta, turien; er hat, wie 3, 13, 8, die
da haec nur die Rede der Coosula Bdrgen, die ernnr gestelit hat, nm

^Ic
;

a. Cb. 212. LIBER XXV. CAP. 4. 5. 111

piebem rogaverunt, plebesque M. Postumius ante kal,


ita scivit, si
Maias non prodisset, dtatusque eo die non respondisset neque
excusatus esset, videri eum in exilio esse; bonaque eius venire,
ipsi aqua et igni placere interdici, singulis deinde eorum, qui 10
5 turbae ac tumultus concitatores fuerant, rei capitalis diem dicere
ac vades poscere coeperunt, primo non dantis, deinde etiam eos ll
qui dare possent in carcerem coiciebant; cuius rei periculum vi-
tantes plerique in exilium abierunt.
Hunc Iraus publicanorum, deinde fraudem audacia prote- 5
10 gens exitum habuit, comitia inde pontufici maximo creando sunt 2
habita, ea comitia novus pontifex M. Cornelius Cethegus habuit,
tres ingenti certamine petierunt, Q. Fulvius Flaccus consul, qui 3
et ante bis consul et censor fuerat, et T. Manilius Torquatus, et

in das Exit gehen zo kiinnen, im ais dabei vorausgesetzt wird, dass


Stiche gelasseo. Da er sich nicht die ersten voraussichtiich keine
gestellt hat, berufen die Tribuoen Biirgen haben stellen konnen. —
die Tributcomitien, -welche in sol- in carcer. damit sie sich nicht vor
chen Fallen, s. 26, 3, 12 das bereits dem Gerichtstage entfemen konnten.
angetretene Exii fiir ein iustum er- — c.r. peric: in das Gefangniss ge-
kliiren und um den Verbantiten die fiihrtzn werden und die Gelegen-
Ruckkebr aninoglich zd machen, die heitzurAuswandernng zu verlieren.
aquae et igni* interdictio aus- 5« VVahl des pontifex maximas,
sprechen, vgl. 2, 35, 6, Becker 1, 1, Erghnzung des Heeres.
212. —
tribuni —
scivit die ge- —
2 4. comitia etc., es wurden 17
wobnliche Furmel fiir diesen Fall. Tribus durcb das Loos bestimmt,
— ante Kal. M., es wird ihm ein welche unter dem Vorsitze eines
neuer Termin bestiinmt. — citatus, der pontifices (pro collegio), nach-
wahrscheinlich vor den Centurien, dem das Collegium sich bereits durch
zn dem Capitalgerichte, wozn der Cooptation vollziihlig gemacht hat,
reus feierlich dnrcb einen cornicen s. c. 2, 2, einen aus demselben zum

nnd einen praeco vorgeladen wurde pontifex mox. wahlten, 39, 46, 1
t. Marq. 2, 3, 90; anders 38, 51, 40, 42, 11; Marq. 2, 3, 140 £f. —
12; ib. 52,3. —
excusat. mitKrank- Dass ein pontifex diese Comitien
heit n. s. w. —
videri, Erklarung gebalten habe , wird sonst nicht er-
der Tribnnen, s. 1, 23, 7; 3, 13, 3: wahnt, vgl. 3, 54, 11; 40, 42, 12.
er habe freiwillig das Land verlas- — pontitf., c. 2, 1. — ComeUus
aen worauf der Antrag bona etc.
,
der zuletzt gewiiblte c. 2 ; ob durch
folgt, dass er ais absens vemrtheilt das Loos, oder anf andere Weise
werden soli. —
bonav., eine Ver- bestimmt, ist nicht zu erraitteln. —
scharfung der Strafe, 3, 58, 10. petierunt, s. Cic. I.ag. 2, 7, 18: ne
10 —
11 singulis, nicht: cinzeineu;
. hoc quidem vidit, maiores nostros
sondcrn nicht : allen zasammen, ei- tam fuisse populares , ut quod per
nem nach dem anderen je einem.,
populum creari fas non erat pro-
eorum: die zu denen geborten, wel- pter religionem sacrorum, in eo ta-
che n. s. w. , s. 22, 11,4. —
turbae men propter amplitudinem sacer-
a. t. ais Storer der olfcotlichen Rube dotii votuerint populo supplicari
and Sicberheit. —
non dantis ist etc. — et ante in Bezug auf sein
nnr insofern Gegensatz des Folg. jetziges Consulat. Ueber bis s. 23,
6 — —

112 LIBER XXV. CAP. 5. a. n. 540.

ipse duobus consulatibus et censura insignis, et P. Licinius Cras-


4 sus, qui aedilitatem curulem petiturus erat, hic senes honoratos-
que iuvenis in eo certamine vicit, ante hunc intra centum annos
et viginti nemo praeter P. Cornelium Calussam pontifex maximus
creatus fuerat, qui sella curuli non sedisset. 5
5 Consules dilectum cum
aegre conQcerent, quod inopia iu-
niorum non facile in ulrumque, ut et novae urbanae legiones et
6 supplementum veteribus scriberetur, sufiidebat, senatus absistere
eos incepto vetuit, et triumviros binos creari iussit, alteros qui
citra, alteros qui ultra quinquagensimum lapidem in pagis foris- 10
7 que et conciliabulis omnem copiam ingenuorum inspicerent, et
si qui roboris satis ad ferenda arma habere viderentur, etiamsi
8 nondum militari aetate essent, milites facerent, tribuni plebis, si
isvideretur, ad populum ferrent, ut, qui minores septemdecem
annis sacramento dixissent, iis perinde stipendia procederent, ac 15

34, 15. ManUus, s. 23, 21; 40. werden so nur fora und conciUabula,
Beide sind bereits Priester, s. 23, kleinere Stadte mit besondenem Ge-
21, 7 ; 3U, 3U, 6, und Crassas muss meinderathe (ordo), ia deuen aber
schon sebr friib und nocb jung in PraPecten aus deo grossereo, zu de-
das Collegium gekoramen sein. — nen sie gehiiren, Gerichtstage ge-
aedilit. Tiir das folgende Jabr, s. 27, bnltcn werden, erwiihnt, s.39, 14,7 ;
6: der sich erst uin die.Aedil.bewer- ib. 18, 2; 23, 3; 43, 14, 10, selteu
ben wnllte, diese nocb nicht einmal pagi kleinere zu denybra und con-
eriangt hatte; im Gegensatze zu ciUabtda gehoreude Orte ohne Ge-
honoratos, die schon die hucbsten meinderath, mit einem magister pa-
Ehrenstellen bekleidet haben. — gi. Die hier erwahnten Pura etc.,
Calussam, ein sonst nicht vorkom- oder iiherhanpt viele solcher Orte
mender JName, Sigonius will Scapu- scheinen nicht mit Muoicipien und
lam Gron. Caesullam lesen. PriiPecturen, sondern in Riicksicht
5 — dilectum etc., s. c. 3,8.
. auP die Aushebung und sacrale Ver-
s. 23, 22,4.
inop. iun., —
et tr., und haltnisse mit Rom selbst in Verbin-
Dochdazu. —
i>m;Y,snnst voiii Volke, dung geslanden zu haben, also iu
bezeichnet hierden Senatsbeschluss. denselben, da es sich um Ergiinzung
— tritmiiros, Magistrale, die eine der Legionen handelt, auchjenseit
Coininission bildeo, s. Becker 2, 2, des 59. Meilensteines schon viele
309; 3,2, 294. —
creari., in Tri- rdinische Biirger gewohnt habeo , s.
butcomitien, s. c. 7, 5; eine gleiche 23, 14, 3; 24, 18, 7; 40, 19, 3: in,

MassregeI wird sonst nicht erwahnt, agris f


arisque et concUiabulis et m
ahniicb ist c. 22, 4 ; 23, 32, 19. —
ci- urbe; 29, 37, 3: Romae —
et in
tra — ultra q. /., eine seltene, dem faris et conciliabulis.
Deutschen enlspreuhende Stcliung 7 — 8. milit. ae. nach dem Folg.
der Prapos., s. 39, 4, 9: circa mu- septemdecem mmarum, Bccker 2, 1,
ros supra subterque terram, zu 5, 215; 3, 2, 240. — minores ohne
35, 4: citra Padum ultraque. —
in natus wfie gewohniich, s. 22, 11, 8;
pag. etc. 49, 37, 4: in urbe pro- zu maijres ist wieder septemdecem
piusve urbem decem milibus pas- an. zu denken. sacramentod. s. 24,
sum — ultra decimum lapidem per 8, 18. — stip. proced., der Sold soli
fora conciUabulaque. Guwobnlich von da an Portgehen , die Feidziige

a. Ch. S12. LIBER XXV. CAP. 5. 6. 113

si septemdecem annorum aut maiores hoc 9 milites facti essent, ex


senatus consuito creati triumviri bini conquisitionem ingenuorum
per agros habuerunt.
Eodem tempore ex Sicilia litterae Marci Marcelli de postu- 10
5 latis militum, qui cum P. Lentulo militabant, in senatu recitatae
sunt. Cannensis reliquiae cladis hic exercitus erat, relegatus in
Siciliam, sicut ante dictum est, ne ante Punici belli flnem in Ita-
bam reportarentur, hi permissu Lentuli primores equitum cen- 0
turionumque et robora ex legionibus peditum legatos in hiberna
10 ad M.Marcellum miserunt, e quibus unus potestate dicendi facta;
„ consulem te, M. Marcelle, in Italiam adissemus, cum primum de 2
nobis etsi non iniquum certe triste senatus consultum lactum est,
nisi hoc sperassemus, in provinciam nos morte regum turbatam
ad grave bellum adversus Siculos simul Poenosque mitti, et san- 3
15 guine nostro vulneribusque senatui satisfacturos esse, sicut pa-
trum memoria qui capti a Pyrrho ad Heracleam erant adversus
Pyrrhum ipsum pugnantes satisfecerunt, quamquam quod ob 4
meritum nostrum suscensuistis ,
patres conscripti, nobis, aut 5
suscensetis? ambo mihi universum senatum intueri
consules et
20 videor, cum te, Marcelle, intueor; quem si ad Cannas consulem

ihnen angererhnet werden, s. 5, 7, Wcise bestraft bezeichnet.


3, was also in der Reget nicht ge- 2 — 3. Eingang der dic beiden
schah, wenn Jemand vor dem 17. J. Haupttbeile der Rede andeutet: sie
diente. §. 8 entbiiU einen /.weiten habengcholft ibre hnrteStrafcwerde
Antrag im Senate, der die Geneh- gemildert; ibnen das, was sie wiin-
migung des Volkes bedart, was bei seben, s. §. 191f. obne Bitte ge-
dem erslen nicbt der Fall ist, da w'iibrt werden. — ,

cum pr. etc. , da-


sogleich folgt: ear hoc s. creati. — mnis war Marcellus nicbt Consul,
coiiquisit. 21, 11, 13. sondern eiii Jabr sphter, s. 23, 25;
5 10 7. 4 Verhandlungen iiber 31. — in llal., w'ir wiirden in Italia
,

die Ginnensischen Legionen. Fron- erwarten, vgl. 21, 49, 3. —


in prov.
tio Strat. 4, 1, 44; Val. Max. 2, 7, — mitti die Absendung aus Italien
15; Plut. Mare. 13. erfolgte, bevordie Unruben inSyra-
10. postulat., s. 21, 50, 9: cona- cus ausbraeben. Ueber mitti s. Z. §
ta. —
Lentulo, s. 24, 44; ib. 10. — 605. — regum, Hiero u. Hieronymus.
erat bestand aus, daber der Singu- — a Pjirr. s. Perioeba. 13; 22, 59, 8.
lar; reportarentur ist auf die Eiu- 4. i/u<nnqua;n gebt auf § 2: triste
zelneii bezogen. zuriick, und lubrt den Beweis ein,
0. 1. primores eq., es ist wobl dass sie obne ibre Sebuld von dem
an equites equo publico zu denken, Senate bestraft sind. Die VVorte:
s. 21, 18, 6. —
centur., die primi atnbo mihi —
intueor, sind nis Pa-
pili und die diesen zuniiclist steheii- renthese zu betrachten um dic auf-
den. —
robora, s. 24, 46, 2. ex — fallendcan ihn gerichlelcAnrede pa-
Icff von lien gemeinen Suldaten
. ,
tre* c. zu reclitfertigen; quem e*- —
der Legionen. Die Rundesgenossen sef steht mit dem rolgenden lleweise
werden nirgends ais in glcicher in Beziehung. — suscens. —
succens.
Til. l-ir. V. 8

Digitized by Googlc
:

114 LIBER XXV. C.\P. 6. a. u. 540.

6 habuissemus, melior et rei publicae et nostra fortuna esset, sine,


quaeso, priusquam de condicione nostra queror, noxam cuius
arguimur nos purgare, si non deum ira nec fato, cuius lege im-
mobilis rerum humanarum ordo seritur, sed culpa periimus ad
Cannas, cuius tandem ea culpa fuit? militum an imperatorum? 5
7 equidem miles nihil umquaiu dicam de imperatore meo, cui prae-
sertim gratias sciam ab senatu actas, quod non desperaverit de
10 re publica, cui j)ost fugam a Cannis per omnes annos proroga-
8 tum imperium, ceteros item ex reliquiis cladis eius, quos tribu-
nos militum habuimus, honores petere et gerere et provincias 10
9 obtinere audivimus, an vobis vestrisque liberis ignoscitis facile,
patres conscripti, in haec vilia capita saevi? et considi primori-
busque aliis civiUitis fugere, cum s))es alia nulla esset, turpe non
fuit: milites utique morituros in aciem misistis? ad Alliam prope
omnis exercitus fugit; ad Furculas Caudinas ne expertus quidem 15
certamen arma tradidit hosti, ut alias pudendas clades exerci-
ti tuum taceam: tamen tantum afuit ab eo ut illa ignominia is ex-

6 —
14. Ihre BestraPang ist uiige- 277; daran schliesst sicb das Fulg.
reclit, demi, wenn niclit dureh das an ete gesebicht das etwa, weil
fatum siiiidern durdi inensclilichc u. s. w. ; an stellt den Grund des
Sehuld dic Aicderlage herbeipelulirt Vcrfahrens ais ganz ungerechtfer-
ist, so liegt diese an den Anfiilirerii, tigt dar; der erste Satz an fa-—
ond dic gerade sind belobnt w ordcii cile vertritt einen Ingiscb unterge-

§ 9 . ordneten, « iihrend, obgicich u. $. w.,


G— 9. noxam s. 2, 54, 10. ordo — vgl. Seyfiert Scholae Lat. llGff.
ser. die iiienscbiicbcn Scbicksale Das blossc Adjectiv (saevi) findet
reiben sicb wie cinc unzcrbrccbli- sicb sonst nicht leicht in diescr
ebe Kettc aneiiiander, Tac. An. G, Form des Srhiusses, und da die
22 fatotie res mortalium et neces- Hdsch. saevire baben, ist viell. et-
:

sitate immutabili —
volvantur, vgl. was ausgerullcn. — zum Gedanken
EinI. S. 20. —
an imper. dureh an s. 8, 34,3. —
utique in jedem Falle.
wird angedeutet dass die .\nriihrcr 10 — 13, Kin zwciter Grund der
dic Sebuid baben. Der folg. Satz: Ungerechtigkeit andere Hecre, wel-
:

equidem elc. inildert dies Bebaup- che weit mcbr gefeblt hatten, sind
tung, und bildet den Uebcrgaiig nicht so bestraft worden. —
nc exp.
zu der neuen statt dass dic AnTub-
:
q. s. 9, 4, 1. —
qfuit ab eo, Cic.
rcr biirter ais dic Soldaten bestraft Tuse. 1, 31, 76: tantum abest ab
werden soliten, werden sic sngar eo ut malum mors .iit, ut verear
belubnt. —
equid. mil. , der Wort- vgl. Caes. B. G. 5, 2, 2; gewohnlich
fulirer der («esaridtsrhaft. cui — umschreibt der erste Satz mit ut
praes, fast glcieb cui aico. gra- — cinfach das v»us febit, sciten, wie
tias cte. s. 22, Gl. —
omnes an. s. hier, so dass dureh ab eo darauf
c. 3, 4; 24, 44, 5; honores p. ete. hingewiescn wird: es fehlte soviel
wie .Scipio e. 2: Sempronius, c. 3. daran, dass. Der zweite Satz mit
Dictrib. mitilum waren meist \ (ir- ut gehort zu tantum und gicbt das
nehme Hoincr, Sohiic der Senatoren, Mass der Kntfernung an. —
illa n.
s. 22, 49, 17; ib. 5-3, 3; Marq. 3, 2, der Sebimpf, mit welchem der Senat

giiized by Google
«. Ch. 212. LIBER XXV. CAP. 6. 115

ercitibus quaereretur, ut etiam urbs Roma


exercitum per eum
qui ab Allia Veios transfugerat reciperaretur, et Caudinae legio- 12
nes, quae sine armis redierant Romam, armatae remissae in Sa-
mnium eundem illum bostem sub iugum miserint, qui hac sua
5 ignominia laetatus fuerat. Cannensem vero quisquam exercitum 13
fugae aut pavoris insimulare potest, ubi plus quinquaginta milia
hominum ceciderunt, unde consul cum equitibus i.xx fugit, unde
nemo superest nisi quem hostis caedendo fessus reli(|uit? cum 14
captivis redemptio negabatur, nos vulgo homines laudabant, quod
10 rei publicae nos reservassemus, quod ad consulem Venusiam re-
dissemus, et speciem iusti exercitus fecissemus; nunc deteriore 15
condicione sumus quam apud patres nostros fuerant captivi,
quippe illis arma tantum atque ordo militandi locusque, in quo
tenderent in castris, est mutatus; quae tamen semel navata rei
15 publicae opera et uno felici proelio recuperarunt: nemo eorum 16

die Cannensischen Legionen belcgt seinem Sinne. — iusti ea'., 22,


hat, dofh ist ulla, wie gewohDlich 56, 2.
gelesen wird, nachdriickiicher. — 15 — 16. Der zweite TheiI, die
it e. quaer., s. 4, 44, 9: nec tum. Schilderung der condicio § 6, zu
agrum plebi, sed sibi invidiam dem 7iunc, welches zugleich Gegen-
quaeri; 2, 44, 3: qui ex collega vi- satz zu § 14 ist, den Uebergang bil-
ctoriatn sibi —velit quaesitam u. a. det: wir werden hartcr behaiideit
— per eum, der Senat verwendete ais die Gefangenen. —
captivi, die

es dazu. sub iug. 9,15 .

sua die bei Heraclea, s. § 3, gefangenen
von ibin ausgegangene. ignom. geht Ronier. —fuerant mit Einschluss
anf Caudinae leg., und ist dic Be- der F^olgc: in welche sie versetzt
scbimpfung, Brandroarkung init der worden waren, s. 2, 32, 9; doch ist
sie der Feind dadurcli dass er sie nn- das Plusqprf. hier sehr hart, Voss
ter das Joch geschickt, belegt, wie vermulhetyMer««f. — <ima tantum
knrz vorber die, mit welcher der etc. , sie bekamen die Waffen einer
Senat das Canneus. Heerbestraft hat. geringeren Hiasse, und wnrden de-
— nicbt Flucht, sondern die gradirt, s. Frontin. Strat. 4, 1, 18:
Gesinnung aus der sie hervorgeht, senatus eos , qui a Pyrrho —
capti
Bestiirznng, durrb pavoris erkliirt. et remissi erant, equites ad peditem
— quinquaginta m.\f,\.Tl,\9, 15 . — redegit, pedites cui levem atunafu-
septuag., s. 22, 49, 15. —
Die ram, nach Val. Ma\. 2, 7, 1: pe-

Schlussforin ist dieselbe wie § 9: dites in fundito/ um auxilia tran-
wahrend die Heere an der Allia scriberentur, vgl. 24, 18, 6; \’al.
n. s. w. welche mehr gefehlt haben, M. 2, 7, 4. —
locusque in q. t. i. c.,
iiicht bestraft worden sind, ist das dagegen Val. M. 1. 1. § 15: neve quis
Cannensische n. s. w. eorum intra castra tenderet, neve
14. Kin anderer Grund der l'nge- locum extra adsignatum vallo a/it
recbtigkeit: sie hiitten sich, wie inan fossa cingeret etc., nach L. bckom-
anerkannt habe, zuui Xutzen des inen sie cinen anderen Platz inner-
Staates eriialten. —redempt. neg. halb des Lagers, da sic nicht mehr
.s. 22, 60 in.; der Redner deutet die triarii, principes, hastati sind, also
Tbeilnahme der Verwandten nach nicht die diesen angewiescne Stel-

8

:-3i:ized by Google

116 LIBER XXV. CAP. 6. a. Q. 540.

relegatus in exilium est, nemini spes emerendi stipendia adempta,


hostis denique est datus, cum quo dimicantes aut vitam semel aut
17 ignominiam finirent: —
nos, quibus, nisi quod commisimus, ut
quisquam ex Cannensi acie miles Romanus superesset, nihil obi-
ci potest, non solum a patria procul Italiaque sed ab hoste etiam 5
18 relegati sumus, ubi senescamus in exilio, ne qua spes, ne qua
occasio abolendae ignominiae, ne qua placandae civium irae, ne
19 qua denique bene moriendi sit. neque ignominiae finem nec vir-
tutis praemium petimus modoexperiri animum et virtutem ex-
:

ercere liceat. periculum petimus, ut virorum, ut mi-


laborem et 10
20 litum officio fungamur, bellum in Sicilia iam alterum annum in-
genti dimicatione geritur; urbes alias Poenus alias Romanus ex-
pugnat; peditum equitum acies concurrunt, ad Syracusas terra
21 marique geritur res, clamorem pugnantium crepitumque armo-
rum exaudimus, resides ipsi ac segnes, tamquam nec manus nec 15

arma habeamus, servorum legionibus Ti. Sempronius consul to-


tiens iam cum hoste signis conlatis pugnavit; operae pretium ha-
22 bent libertatem civitatemque: —
pro servis saltem ad hoc bellum
emptis vobis simus; congredi cum hoste liceat et pugnando quae-
rere libertatem, vis tu mari vis terra, vis acie vis urbibus op- 20

len einnehmen konnen, vgl. Curt. 7, 19 — 23.


ibre Bitte. ignominia,
10, ,37 : hanc seorsus cohortem a diese bestand znniicbst wol darin,
ceteris tendere ignominiae causa dass sie unter die Aerarier versetzt
iubet. — emerendi, ihre Diensljahre w’aren, s. 24, 18, 6, womit das Ue-
wurden ihneo angerechnet,.siekonn- brige woriiber sie klagen nur ver-
ten die gesetzliche ZabI der Feld- bunden ist. —
bellum an Gelegen-
ziige machen, and waren dann vom beit dazu Feblt es nicbt. —alterum
Dieaste frei. —
semel ‘eleganter die GesandtscbaFt koinmt noch iro
fieri dicuntur, quae iterum fieri ne- Jabre 212 a. Cb. zu Marcellus, und
queunt'. Drak. es wiire diese naeb Ls. Darstellung
das Kinzige, was in jenem Jabre in
17 —
19. Die Lage der Cannensi- Sicilien vorgefallen wiire, s. 24, 39,
schen Legionen. —
quisquam: dass 13. — dimicat init heriigem Knmiife.
wenigstens Jemand, wenn auch — alias Poen. etc., es siiid die 24,
nicbt viele u. s. w., dieses wird uns 35 — 39 gesebilderten Verbiiltnisse
zuin Verbrecben gemaebt {commi-

geineint. — peditum eq. s. 21, 28,
simus ut). a patria —
hoste, 2. — crepitum, s. 38, 17, 4: hor-
Gradatiun. relegati ist zu a patria rendus armorum crepitus, so arma
It. in dem Sinne zu nebinen wie
§ concrepuere 24, 44, 8; 6, 24 1. ,

16; zuab hoste: werden fern gebal- necm.n. a., 22, 29, ll: quorum
ten; aui' jenes beziebt «ieb ubi — anna dextrae u. a. — operae pr.,
erilio', iiuf dieses ne qua etc. — Lobn Tiir ibre Anstrengung s. praef.
senescamus, weii sieb nicbt abseben 1 zur Saebe 24, 16 IT. pros. iasst
liess, wann der Krieg beendigt wer-

;

uns so viet gelten ais. —


emptis,
den wiirde. bene mor., s. 21. 22, 57, 11. —
vis tu etc., die Fragc
42, 4. ersetzt die Bezeicbnung der Bedin-

Digilizecl by Google
}

a. Ch. 218. LIBER XXV. CAP. 6. 7.


117

putandis experiri virtutem?


asperrima quaeque ad laborem 23
periculumque deposcimus, ut quod ad Cannas faciundum fuit,
quam primum fiat, quoniam quidquid postea viximus, id omne
destinatum ignominiae est“. sub haec dicta ad genua Marcelli ^
5 procubuerunt. Marcellus id nec iuris nec potestatis suae esse di-
xit: senatui scripturum se, omniaque de sententia patrum factu-
rum esse, eae Utterae ad novos consules allatae ac per eos in 2
senatu recitatae sunt; consultusque de iis litteris ita decrevit se-
natus, militibus, qui ad Cannas commilitones suos pugnantis de- 3
10 seruissent, senatum nihil videre cur res publica committenda
esset si M. Claudio proconsuli aliter videretur, faceret quod e re 4
publica fideque sua duceret, dum ne quis eorum munere vacaret,
neu dono militari virtutis ergo donaretur, neu in Italiam repor-
taretur, donec hostis in terra Italia esset.
15 Comitia deinde a praetore urbano de senatus sententia ple- 5
bique scitu sunt habita, quibus creati sunt quinqueviri muris et

gnug, vgl. 21, 44, 7. —


ad lab., fiir, in terra yifrica; 33, 6, 11 terra
so dass es zu Anstrengungea Hibrt. Pharsalia, vgl. 21, 1, 4. ZurSache
— destinat, est: es war kein Leben, 26, 1, 8.
sondera gehbrt, nach dem Willea —
7 5 9 . Anordnungeii in Rom.
,

des Senates, der Schmach ao, war Prodigien.


nor Schmach. Das hier Erzahlte ist von c. 5, 9

7 . 1 4. sub s. Z. § 319. 7IOC — getrennt, weii es durch die Bera-
tur n.p.jS. 24, 39, 2; ib. 37, 9: die thung iiber den Bericht des Marcel-
Berechtiguag die ihm durch die lus von 'dem dort Erwiihnten ge-
iibertrageDe Amtsgewalt gegeben sebieden und spater gescheheu war.
ist.— per eos ais Mittelspersoneo praet. ur., obgleich die Wahl iu Tri-
zwischen Marcellos und dem Sena te. Dutcomitien ertolgt, so hat doch ein
— nachdriicklicher
nihil ais non: Consul oder Praetor den Vorsitz,
er sehe gar keinen Gruad u. s. w. wie gewbhnlich hei soleben ausser-
— resp. Front.
c. s. vgl. 1. 1. : sena- ordentlicben Wahlen. Der Prator
tus negavit sibi placere eommitU his scheint die Consuln zu vertreten,
rem publicam. Zur Sacbe vgl. 22, diese schon abgegangen zu sein, s.
60, 21. —
e rep.f., 22, 39, 2. — c. 12, 1; c. 4, 8; Marq. 2, 3, 126.
munere, im Lager, Veget. 2, 19: plebi =plebei s. 2, 42, 6. — scitu
fasciculariai. e. lignum, foenum, vgl. Cic. Att. 4, 2, 3 : neque populi
aquam , stramen etiam legitimi mi- iussu neque plebis scitu, aus eiuem
lites in castra portabant, munifices Senatsbeschlusse , gewbhnlich ple-
enim ab eo appellantur quod haec ,
biscitum. — quinqueviri etc. die
munia faciunt', Pani. Diae. p. 33: Commission ist eben so uugewbbn-
beneficiatii dicebasitur milites qui lich ais die c. 5, 9 erwahnte und die
vacabant munere beneficio: e con- der triumviri sacris conquirendis.
trario munifices vocabantur qui Sonst besorgen die Censoren die
non vacabant.
,


dona mil. Marq. Instandhaltung der Mauern , wanun
3, 2, 438. —
ergo Z. § 679. ter- — man jetzt so geeilt und nicht die
ra im Lande I., s. 30, 32, 6: in
It., Wahl nener Censoren, s. 24, 43, 4,
terra Itaiia res gestas 29, 23, 10: abgewartet habe, ist nicht klar, vgl.

Digilized by Google

118 LIBER XXV. CAP. 7. a. u. 540.

turribus ruflciendis, et triumviri bini, uni sacris conquirendis do-


6 nisque persignandis, alteri refldendis aedibus Fortunae et matris
Matutae inU'a portam Carmentalem, [sed] et Spei extra portam,
; quae priore anno incendio consumptae fuerant. Tempestates —
foedae fuere: in Albano monte biduum continenter lapidibus 5
[duvit. tacta de caelo multa, duae in Capitolio aedes, vallum in
castris multis locis supra Suessulam, et duo vigiles exanimati.
8 murus turresque ({uaedam Cumis non ictae modo fulminibus sed
etiam decussae. Reate saxum ingens visum volitare, sol rubere
9 solito magis sanguineoque simibs. horum prodigiorum causa 10
diem unum supplicatio fuit; et per aliquot dies consules rebus
divinis operam dederunt; et per eosdem dies sacrum novem-
diale fuit.
10 Cura Tarentinorum defectio iam diu et in spe Hannibali et
in suspicione Romanis esset, causa forte extrinsecus maturandae 15
11 eius intervenit. Phileas Tarentinus diu iam per speciem legatio-
nis Romae cum esset, vir inquieti animi et minime otium, quo
tum diutino senescere videbatur, patientis, aditum sibi ad obsi-
12 des Tarentinos et Thurinos invenit, custodiebantur in atrio Li-
bertatis minore cura, quia nec ipsis nec civitatibus eorum fallere 20

Becker 2, 2, 316; 3G9; 412. Die pilli)des nicht ganz erioschenen


Fiaanznoth inuss nicht mehr so Vulkans, mons Albanus, monte cavo
gross gewesen sein. —
reficiend. Hninboldt Kosinos 1, 396. Cumae —
s. 22, 8, 7 vgl. 6, 32; 7, 20. — nnd Reate batten damals das Btir-
sacrit Tempelgerathe. —
conqutr. gerrecht noch nicht, s. 21, 62, 6.
s. 38,38, \2\ si quid ablatumest, — novemd. s. 1, 31, 4.
id conquirendi, cognoscendi repe- 7, 10 — 11. AbPall Tarents von
tendique ius esto. —
persignand., den Romern ; Polyb. 8, 25 ff. Ap-
„persignare,coDquisita recognoscere pian. Hann. 32 ff.; Front. 3, 3, 6.
eorumque numerum materiam et 10 —
13. in spe —
in susp. es.
quae alia ad ea noscenda pertine- beides passiv, starker ais sperari
rent, in tabulas referre et accurate u. s. w. —
specie leg., Tarent ais
perscribere'* Duker, vgl. 1, 20, 5: Bundesstaat hat einen Gesandten in
eorsignata; zur Sache s. Tac. Agr. Rom, zugleich aber Geissein ge-
6: electus a Galba ad dona templo- stellt — diutino ist in den IVeben-
rum recognoscenda diligentissima satz gezogen , um es enger mit se-
conquisitiotie Jecit etc. —
Fort. etc. neseere, s. 5, 43, 7, zn verbinden.
s. 24, 47, 16. sed, dalur wird von — sibi s. Caes. B. G. 1, 53, 2; sibi
Botteher vermutbet Seiae, deren salutem repererunt. —
Tarent. e.
Tempeijedoch nicht in jenerGegend Thur., wabrscheinlicfa waren an u.
lag, s. Plin. 36, 46, 163; aedem St. beide Staaten genannt, worauf
Fortunae, quam Seiam appellant — c. 8, 1 u. 15, 6 hindeutet —m
ofr.
aurea domo amplexus (Nero)f Lib., nordlich von dem Fornm zwi-
wahrscheinlich es zu tilgen.
ist schen dem Quirinalis und Capitoli-
^ — bezieht sich wol
0. lapid. pl. nus, nicht zu verwecbsein mit dem
auf AuswnrBinge (Bimssteine, la- TempeI der Libertos auf dem Aven-

Digilized by Google
, : ,

a. Ch. 212. LIBER XXV. CAP. 7. 8.


119

Romanos expediebat, hos crebris conloquiis sollicitatos coitu- 13


ptis aedituis duobus cum primis tenebris custodia eduxisset, ipse
comes occulti itineris factus profugit, luce prima volgata per ur- 14
bem fuga est, missique qui sequerentur ab Tarracina comprensos
6 onmis retraxerunt, deducti in comitio virgisque adprobante po-
pulo caesi de saxo deiciuntur. huius atrocitas poenae duarum 8
nobilissimarum in Italia Graecarum civitatium animos inritavit
cum publice tum etiam singulos privatim, ut quisque tam foede 2
interemptos aut propinquitate aut amicitia contingebat, ex iis 3
10 tredecim fere nobiles iuvenes Tarentini coniuraverunt, quorum
principes Nico et Philemenus erant, hi priusquam aliquid mo- 4
verent, conloquendum cum Hannibale rati, nocte per speciem
venandi urbe egressi ad eum proficiscuntur, et cum haud procul 5
castris abessent, ceteri silva prope viam sese occuluerunt, Nico
15 et Philemenus progressi ad stationes comprehensique, ultro id
petentes, ad Hannibalem deducti sunt, qui cum et causas consiti 6
sui et quid pararent exposuissent, conlaudati oneralique promis-
sis iubentur, ut fidem popularibus facerent praedandi causa se
urbe egressos, pecora Carthaginiensium, quae pastum propulsa
20 essent, ad urbem agere: tuto ac sine certamine id facturos pro- 7
missum est. conspecta ea praeda iuvenum est, minusque iterum

tiaus 24, 16, 19, s. Becker 1, 458 ff. 4, 7; Dion. Hal. 6, 16; 18, 1.
— aedituis Aufscher, VViichter des —
8 4. duarum c. 15 wird auch
der Libertas geweihten Locales s. noch Metapontum genannt. pu- —
24, 10, 9; nicht gerade Teinpel- blice in Bezieliung auF den Staat,
wacbter. —
comes it. —
eorwn in Staatsverbiiltnisse, s. 1,45, 2. —
itinere. ex den Freunden und Ver-
iis, n.
14. ab Tarr. ist zu retrac., wo- wandten. —
Nico et Ph., ebenso
mit comprehensos eog zusammen- Polyb. nach Frontin. und Ap-
haogt, gezogen. —
deducti in c.,
,

pian, die einer anderen Quelle fol-


Lana bedeuten: sie wurden zum gen oder einen Zunamen des
SchauspieI auF dem comitium, dem
,

Phil. nennen, ist es Cononeus. —


besuchtesten Platze der Stadt, hin- aliquid mov. etwas unternehmen,
(hemm-) gefiibrt, vgl. Suet. Tib. 17 21, 52, 4.
extr.: circum templa deductus est —
5 6. et Fast =
et quidem, s. 24,
(Tiberius) Andere lesen comitium, 1, 11 , gehbrt zu ceteri, im Gegen-

:

oder reducti
;


virgis —
caesi — satze zu Nico etc. silva wie bei
de saxo n. Tarpeio ais Verrather occultare u. a.; der blosse Abi. be-
oder UeberlauFer vgl. 6, 20, 11. zeichiiet raehr das Mittel ais den
Nach L’s. Uarstelluog ist auch Pbi- Ori —
ultro etc., vgl. 21, 12, 7. —
leas biogerichtet worden, obgleich praedand. c., vorber per speciem ve-
er Gesandter war, da er, wie § 11 nandi; Polyb. c. 26: mi hi i^odiav
per speciem, legationis andeutet, oQfsqOavTti, dieses ist das Voi^e-
nicbt ais Gesaodter, soodera ais ben ; die Gelegenheit Beute zu ma-
Spion and Verfiibrer der Geisseln chen Fand sich zurallig. —
conspect.
betrachtet wurde, vgl. dagegen 2, flet in die Augen 21, 4, 8.

Digilized by Googie
; :

120 LIBER XXV. CAP. 8. 9,

8 ac saepius id eos audere miraculo fuit, congressi cum H:


rui'su8 fide sanxerunt liberos Tarentinos leges suaque on
bituros, neque ullum vectigal Poeno pensuros praesidiu
9 vilos recepturos: prodita praesidia Carthaginiensium for
ubi convenerunt, tunc vero Pbilemenus consuetudinen
egrediundi redeundique in urbem frequentiorem facere,
venandi studio insignis, canesque et alius apparatus seqi
10 captumque ferme aliquid aut ab hoste ex praeparato ;

reportando donabat aut praefecto aut custodibus portarui


11 cte maxime commeare propter metum hostium credebai
iam eo consuetudinis adducta res est, ut quocumque nod
pore sibilo dedisset signum, porta aperiretur, tempus i
12 rei Hannibali visum est: tridui viam aberat; ubi, quo mir
rum esset uno eodemque loco stativa eum tam diu habere,
13 simulabat. Romanis quoque, qui in praesidio Tarenti era
9 specta esse iam segnis mora eius desierat, ceterum po:
Tarentum ire constituit, decem milibus peditum atque e({
quos in expeditione velocitate corporum ac levitate an
aptissimos esse ratus est, electis, quarta vigilia noctis sigr
2 vit, praemissisque octogjnta fere Numidis equitibus praeci
discurrerent cii‘ca vias perlustrarentque omnia oculis, n
3 agrestium procul spectator agminis falleret; praegressos rt

7 — 8. Jide tanx . , Pol. atnoC rt Phileinenus, s. 1, 32, 13.


Toig TtfQl Tov !Avv(^ttv idoaav 12. viam, Z. § 396; vgl
ntarfis, xal na(/ (xilviav ^Xafiov. 4 ; 30, 29, 2 u. a. aegrut —
Diesc Bedingungen sind dieselben er spielte den Kranken, stel
wie 24, 1,9. —
vectigal hier iiber- kraok; Ov. Kera. ain. 493; et
haapt Abgabe. —
prod. praes . , die simula, doch konate se leic
rbmische Besatzung; doch ist der simulare ausfallea. Polyb.:
Ausdruck praes. Cart. zweideutig, tntnoQtOTo axfjtptv iltg doi
und Polyb. Tiibrl staU dieser Be- ctc.
diogung an : rof di ruiv 'P(o~ 9. 1 . decem m., ebenso Po
fiaiov oixias xal xarulvads, in exp., bei der Untemel
inttdav x(j«r^ffcoOt r^g noJLdog, wenn er dieselbe ausflibrte
l^tivai KaqxndovCotg dtaftndiuv ist der Ausdruck ungewbhnii
naeb L. ist an eine Forderung wie viell. mit Crevier iti expedi
24, 1, lU zu denken.
— zu lesen. veloc.— Cev., —
9 11. Phileta, ersebeint jetzt 18, 3. — quart. vig., s. 7,
alleia wie 26, 39 Nico. ex praep. — Pol. 28:novqadfxtvog
s. 2, 37, 6. — praqfecto, 24, 37, 2. ^vyqv vno f
— cust., Polyb. c. 27
xovg (pvidr- : rp noQtiif avvTovatg. —
Tovzag TOV nvldva roy vno xdg —
2 5. circa v. Polyb. nQon
Ttfstvidag JtQoaayoQfvoft^yagnv- taO-at Ttjg dvvdfsftog tig tQ'
Xag — eo co«*.Z.§434.
. sibilo d. — TU aradiovg, daa Folg. vrird
s. =n^oaav^tiSai. dedisset n. — worlreicber auagefufart. —
'

D».; ;
— — ;

m. Cb. ai2. LIBER XXV. GAP. 9. 121

rent, obvios occiderent, ut praedonum magis quam exercitus ac-


colis species esset, ipse raptim agmine acto quindecim ferme mi-
lium spatio castra ab Tarento posuit; et ne ibi quidem nuntiato, 4
quo pergerent, tantum convocatos milites monuit, via omnes
5 irent nec deverti quemquam aut excedere ordinem agminis pa-
terentur, et in primis intenti ad imperia accipienda essent, neu
quid nisi ducum iussu facerent: se in tempore editurum quae
vellet agi. eadem ferme hora Tarentum fama praevenerat Numi- 5
das equites paucos populari agros terroremque late agrestibus
lu iniecisse. ad quem nuntium nihil ultra motus praefectus Roma- 6
nus, quam ut partem equitum postero die luce prima iuberet
exire ad arcendum populationibus hostem: in cetera adeo nihil 7
ob id intenta cma est, ut contra pro argumento fuerit illa pro-
cursatio Numidarum Hannibalem exercitumque castris non mo-
15 visse. Hannibal concubia nocte movit, dux Philemenus erat cum 8
solito captae venationis onere; ceteri proditores ea quae compo-
sita erant expectabant. convenerat autem, ut Philemenus portula 9
adsueta venationem inferens armatos induceret, parte alia portam


/ali. ais Zuschauer ans der runt — ut; bei Cicero findet sich
Ferne (attribativ) verborgea bliebe; diese V'erbindung nocli nieht. obid
aus der Feriie uabemerkt siilie, s. jn.c.e.istsehrunsicher, vgl. 5, 8, 2:
2, 19, 7. — agmine a., s. C, 28, 2. cura omnium in V eiens bellum in-
qitind. m. , Polyb. anoaj( 6 vT 0t)V dl tenta est. —castris mov., vgl. 26,
xdv Nofiildo)V tif ixaxov tlxoOi 19, 11: ostiis Tiberinis prqfectus ;
axadlovs, idtiTtvonoiqaaxo naQii 27,41, 8: portis ruere zu 21, 56, 1
xiva dvaavvonxov —
noxK/xoy . Z. §. 482; dagegen 1, 14, 9: signa
nuntiato, hier: ankundigen,laut aus- e castris mota.
sprechen , wobin der Zuge gehe. — —
8 9. concub. n., um die Zeit des
militib., diesea kommt wol: via Schlafengebens ; Polyb. Ixivei xtjV
(Landstrasse). —
irent and neu — TiQmxonoQiiav xvi(f axos a^xi yt-
/acerent, dagegen nec deverti (n. via) vofsfvov, anovdtt(iov (§ 3 raptim

:

estent deo Anriihrern zu, welche agmine acto) auvdtpai xtp xti^fi
nach Polyb. Hannibal versammelt. ntQl piiaat vvxxas. — venationis,
editurum wie vorher nunt. bekannt : Wildpret, wie § 9; 35, 49, 6: cum
machen, s. 6, 1, lU: edere in vtdgvs; miraremur, unde illi eo tetnpore
10, 27, 4; erfifta — contdiie. anni tam multa et varia venatio es-

5 7. praevener., dem Zuge der set, nach Polyb. aiiv dypiov. — ce-
•Nnmider, war docb vurausgeeilt, s. teri— Hannibal, L. ziebt bier, um
24, 21, 5. —
ad q. nunt., auf dio es sogleich an Philemenus anzu-
Naefaricht hin, inFolge der8elben,s. schliessen, zusammen, was Polyb.
24, 3 7, 1 n. oft bei L. Die Nachliis- ausfiibrlich c. 29, 30, 31 iiber den
sigkeit des Priifecten wird von Po- Plan der Verschworeneu mittheilt,
lyb. genauer gescbildert, L. scbeint und liisst das , was die in der Stadt
ibo nicht brandmarken zu wolleo. gebliebenen, besonders Nico, zu
adeo nih.: so gar nicbt, so wenig thnn haben, mefar aus dem Folg. er-
dass, s. 8, 5, 7: adeo non tenuit rathen, wenn nicht elw'as § 10 aus-
iram, ut. 3, 2, 7 adeo nihil move-
: gefallen, was jedoch nach der An-

Digilized by Google
, ,

122 LIBER XXV. GAP. 9.

10 Temenitida adiret Hannibal, ea mediterranea regio est, o


spectat, busta aliquantum intra moenia includuntur, cuii
adpropinquaret, editus ex composito ignis ab Hannibale
fulsitque. idem redditum ab Nicone signum: extinctac
11 utrimque llammae sunt. Hannibal silentio ducebat ad
Nico ex improviso adortus sopitos vigiles in cubilibus :

12 truncat, portamque aperit. Hannibal cum peditum agii


quo res postulet ui
greditur, equites subsistere iubet, ut
13 libero campo possent, et Philemenus portulae parte a
commeare adsuerat, adpropinquabat. nota vox eius et f
iam signum cum excitasset vigilem dicente vix sustineri
,

14 bestiae onus, portida aperitur, inferentes aprum duos


secutus ipse cum expedito venatore vigilem , incautius n
15 magnitudinis in eos qui ferebant versum, venabulo traii

deutung iu expecfabant nicht wahr- Hannibal, das dazwiscben



l

scheinlich ist. Temenitida haben ist ais Parenthese zu betra


die Hss. bei L., Polyb. c. 30: ini xag editus, 21, 27, 7; rqfw
s.

TrifitvCd as nQoaayoQtvo^ivas wurde sicbtbar.ab .lii —


nvXas, s. zu § 9. Erscheinen desselben ist wc
10. ea med. r. in Bezug aof alia einigermassen vorbereitet di
parte; es ist dieses der auf dem ceteri prod. — extinctae
Festlande nach Osten zn liegende dfia xip TO nvQ td6iv ol j

TbciI; derbesucbtereTbeilderStadt Ntxaira xal Tpayiaxoy —


lag auf der Westseite des Istbinus, Ttaq auxibi’ TTVoaoy dyaJt
auf dem Tarent erbaut war, vgl. inH x6 nait ixeiviay nv
Polyb. 30: Tijt' dno rijs /ueaoyaiov iiuQiay dnoa^tvyvptfyor,
ngosiiaSt xtififvrjv nltVQiiv; Liv. aay ini xqv nvXqy.
27, 15, 13: ab regione urbis in ori-
entem versa occultus consedit. — 12. Ilaii. — ingi'editur

busta Graber, die sonst von den


nooqyov ini xqv uyoqav x
nXaxtTav xi/y dno xijg 7
Griecben ausserbalb der Stiidte an-
gelegt werden. —
aliquantunij s. 1,
dvaif inovaav
aodeutet.
was L. er

ocurr. l. c., ilf
7, 9, gebdrt zu intra: eine ziemliebe
Polyb. !tiXovx(g iif fdqeiai
Strecke innerbalb, s. Cic. Fam. 9,
vnapxiiy xauxqv nqog xt x
26, 4.: non modo non contra legem
— sed etiam intra legem, et quidem
ttiv iniif artias xal nqbg
qdXoya xiby ir xaTg xotnvX'
aliqiumto; Quint. 11,3, 140; sinus
(lovXais avft^atvoyxiov.
decentisshnus si aliquanto supra

,

imamtogam fuerit. DieWorte sind 13 15. parte al., auf di

jedoch sebr unsieber ; die Saebe stellt ren Seite, s. § 9; den Grui
Polyb. genau dar; t 6 ydq nQog (to Pol. an: fiovXo/utyoi —
fiiqog Tqg Toiy Taqarriyuy no- ix (.iiug iXnidog iiqpxfjal
jltwf fivriixuroty laxi nlqqtg dia intfioXqv avxdiv dXX Ix nX
To xovs xsXfvxqaavxag fxi xal vuv — dicente n. Philemmo, Pol
S-dnxtailai naq airxolg ntivxag cT’ flnoyxog tiioltev dyoiy
tvxog xiSy
— cumxaxd Xoyioy
xftjr<by xi X^o>g, OXI paqvytayxai etc.
dqx^ioy etc. p.adp. gehtauf denAbL s. 23, 10,9 mirat . —

Digitized by Coogl
: —

A. Ch. 312. LIBER XXV. CAP. 9. 10.


123

gressi deinde triginta fere armati ceteros vigiles obtruncant, re-


fringuntque portam proximam; et agmen sub signis confestim
inropit. inde cum silentio in forum ducti Hannibali sese coniun-
xerunt. tum duo milia Gallorum Poenus in tres divisa partis per 16
5 urbem dimittit, ducesque iis addit Tarentinos, itinera quam ma-
xume frequentia occupare iubet, tumultu orto Romanos passim 17
caedi, oppidanis parci, sed ut fieri id posset, praecipit iuvenibus
Tarentinis, ut ubi quem suorum procul vidissent, quiescere ac si-
lere ac bono animo esse iuberent. iam tumultus erat clamorque, 10
10 qualis esse in capta urbe solet; sed, quid rei esset, nemo satis
pro certo scire. Tarentini Romanos ad diripiendam urbem cre- 2
derc coortos; Romanis seditio aliqua cum fraude videri ab oppi-
danis mota, praefectus primo excitatus tumultu in portum etfu- 3
git; inde acceptus scapha in arcem circumvehitur, errorem et 4
15 tuba audita ex theatro faciebat, nam et Romana erat, a prodito-
ribus ad hoc ipsum praeparata, et inscienter a Graeco inflata,

59, 3. — cigmen, At^va? 47,6. Tarentini —coor.s. dagegen


l.lovi, —
suh tif'., wie „unter den Polyb. 32: did —
t6 juqdky adlxt]-
Fahnen,“ diesen folgend, in regel- fiu yCyytaO-tu juqd' aQTiayrjy xarcc
massigeni Zugc, Marq. 3, 2, 267. — Trjy TioXiy, fdo^ay ccvrdiy rdSy
eum sil., wie 7, 35, 1 §11: silentio, 'Piopaimy tlyai to xCyqfia; auch
;

wie oft, Beides giebt den Umstand das Folg. Romanis —


mota, was L.

:

an. Hanttibtdi s. § 9. hinzugerdgt hot, ist unwahrschein-


16 — 17. dimittit etc. ,
das folg. —
lich. cumfraud., ein begleitender
praecipit iuvenibus Tat', deutet, da Umstand, der zugleich die Art und
sich bis jetzt nur die Verschwo- Weise bezeichnet, wie c. 9, 15: cum
renen, c. 8, 3, nicht die iibrigen Ta- silentio.— praqfectus etc. L. vcr-
rentiner fur Hannibal erklart haben, schweigt auch hier das Unriihmliche;
an, dass hier nicht durch zu grosse Polyb. c. 31: 6 ftly ovy Fatos (AC-
Kiirze L’s, sondern durch den Aus- — avyyoqCas udvyaroy ati-
fall einiger Worte die Darstellung Toy oyra dtd TTjy pi9riy etc. — cir-
verdunkelt worden ist, wahrend Al- cumvchit., an der Stadt hin, s. c.
les klar ist hei Polyb. c. 32.- «jio- 11, 1, zum Ansdruck s. 8, 20, 1:
fstgiaui dk twv Kekrm’ fis dia- circumvehi ad urbem.
j^ikiovs, xal ihfkiby fis tq(u (li- —
4 5. et —
et statt eines conces-
gri TovTovs, awiarrjaf T<bv vfavl- siven Verbaltnisses. —
tuba, eine a
axutv dvo TiQos fxaarov fi^oos t<Sv lange nach unten sich erweiternde
^ fiQi^oiTwvTrjvnQn^iv. nQoard- — Rdhre, 1, 43, 7; die Stelle zeigt,
f«ff dtaka/itiv jwy fis rrjy «yoQtty dass die rdmiscbe anders eingerich-
qifQOvaeiy odiSy rds fvxaiQOTcltas. tet war ais die griechi.sche ; Polyb.
— quam mox. ist Steigerung von spricht von mehreren Tuben ; nach
ihm sind die Rdmer getiiuscht wor-
frequentia, s. 10, 28, 2: extreJieba-
turque in quam maxime serum den und nach der Burg geeilt. —
dieieertamen n. a. Ueber den Wcch- inscienter, dass L. so geschrieben
sel occupare —
caedi s. 1, 4, 3. — habe, zeigt errorem faciebat, Luean.
ac — ac a. 24, 5, 3. 10, 399: haud clara —
sima de-

10. 1 3. erat —
awre s. 22, dit castris i Pol. OaXni-yyttst^pai-

uignized by Googl
— — :

124 LIBER XXV. CAP. 10. 11. A.

5 quis aut quibussiguum daret, incertum efficiebat ubi illu)


Romanis Punica et Gallica arma cognita tum dubitationer
emerunt, et Graeci Romanos passim caede stratos cemeni
6 Hannibale captam urbem senserunt, postquam lux cerlioi
et Romani, qui caedibus superfuerant, in arcem confug
conticiscebatque paulalim tumultus, tum Hannibal Tarei
7 sine armis convocare iubet. convenere omnes praeterqua
cedentes in arcera Romanos ad omnem adeundam simul
8
10 nam persecuti fuerant, ibi Hannibal benigne adlocutus Ti
nos testatusque, quae praestitisset civibus eorum, quos a(
9 sumennum aut ad Cannas cepisset simul in dominationem
11 bam Romanorum invectus, recipere se in domos suas qu
iussit et furibus nomen suum inscribere: se domos eas.
inscriptae non essent, signo extemplo dato diripi iussuru
quis in hospitio civis Romani — vacuas autem tenebant <

— nomen inscripsisset, eum se pro hoste habiturum, cc


dimissa cum titulis notatae fores discrimen pacatae ab
domo fecissent, signo dato ad diripienda hospitia Romar
sim discursum est. et fuit praedae aliquantum.
Postero die ad oppugnandam arcem ducit; quam cu
mari, quo in paeneinsulae modum pars maior circumluitur
altis rupibus et ab ipsa urbe muro et fossa ingenti saepi
,

2 deret, eoque nec vi nec operibus expugnabilem esse, nf


ipsum cura tuendi Tarentinos a maioribus rebus moraret
in relictos sine valido praesidio Tarentinos impetum ex ai

xus xaC Tivas rtHv airraig xQria9ai b, 40, 4.


Swafi(viiiv dtn Tt/v avvTiif-eiav. — 8. da nachdem siesich
incert. eff., s. 24, 5, 2. —et Roma- melt batten, s. 2, 7, 8. tet —
ni* etc. entspricht et Graeci und ge- — invectu* hatPoIyb. nicht
hdrt wie dieses zum Nacfasatze, vor tae s. 22, 1, 11; anders i
dem tum stehen solite, welches sich naebber. —hotpitio wol v (
wie fha an das particip angeschlos- gegebene, vgl. zu § 9 : prae
sen hat: die jetzt erst erwarten, s. nicbt alleinSoldaten. vac
c. 31 , 11 ; docb isl viell. iam zu le-

7,2. — t/omocoliectiv — pr
.

sen. caede *trato*, nacb Polyb. Polyb.34; ;roiUbii' Je 7.

sind viele auf der Flucht nacb der n<iv xaTaaxtvaafuirtov


Burg getiidtet worden. S^ptuv tx dtuQnayfji
6—7. pottquam —
erant —
con- 11. 1 3. mari —circ
fugerant —conUcUcebat, weil nur sie lag auf der nordwestlic
das confugere ais vollendet, die bei- der Landzunge auf der T
den anderen Handluugen in Bezug bant war, unmittelbar am
auf den Hauptsatz ais nocb dauernd in deo Hafen, s. §. 11.
bezeicbnet werdea sollen, s. 24, 36, r., s. §. 9, nur von derSee
8; 23, 18, 7. —
conUci*c., 4, 1, 5. weshalb a vor mari nicbt
convocare, Z. § 617. per*ecutif., behrt werden kann. — pa

Digitized by Coogie
». Cb. 313. LIBER XXV. CAP. 11. 125

vellent Romani facerent, vallo urbem ab arce intersaepire statuit,


non illa etiam spe, cum prohibentibus opus Romanis ma-
sine 3
num posse conseri, et si ferocius procucurrissent, magna caede
per se ipsi Tarentini urbem
ita attenuari praesidii vires, ut facile
5 ab iis tueri possent, ubi coeptum opus est, patefacta repente 4
porta impetum in munientis fecerunt Romani, pellique se statio
passa est quae pro opere erat, ut successu cresceret audacia plu-
resque et longius pulsos prosequerentur, tum signo dato coorti <

undique Poeni sunt, quos instructos ad hoc Hannibal tenuerat.


10 nec sustinuere impetum Romani, sed ab effusa fuga loci angu-
stiae eos impeditaque alia opere iam coepto alia apparatu operis
morabantur, plurimi in fossam praecipitavere, occisique sunt 6
plures in fuga quam in pugna, inde et opus nullo prohibente
tieri coeptum: fossa ingens ducta et vallum intra eam erigitur; 7

15 modico(|ue post intervallo murum etiam eadem regione addere


parat, ut vel sine praesidio tueri se adversus Romanos possent,
reliquit tamen modicum praesidium, simul ut in perficiendo mu- 8
ro adiuvaret. ipse profectus cum ceteris copiis ad Galaesum flu-
men —
quinque milia ab urbe abest —
posuit castra. e.x his sta- 9

diese Schreibart findet sich mehr- 7— 8. fos.sa leicbter wiire die


fiicb in den Hss. —
vallo saep., Po- Verbindung;, wenn es hiesse: et fos-
l^b. 34: JinTfi/(aai Tt/y tioXiv sa, sn dass es et vallum entspriicbe.
ano Ttjs ttxQag etc. procucurist.,— — intra eam, sn dass der Graben
Prisc. X. p. 901: Livius in XXll die Grenze bildete, von der ausge-
ah urbe condita: qua cuique proxi- ^egangen ^ird, Tust = diesseits des
mum fuit decucurrere, idem XX Gr. , n. narb der Stadt zu, $. 5, 35,
(leg. XXF) : et si ferocius procu- 2: ititra Appenninum ; Cie. Sest 27,
currissent. 58: intra montem Taurum ; Flor.
4 — 6. opus, der Wall § 2. — 3, 10, 14: intra ripam vgl. Polyb.
pro op., der Pnslen, der vor (hier 35: fjfTu di ruina fuxtiov uno
nicbt vorn aut) dem W'alle zum Tov ^linaxag unoarqfTug <oi npog
Scbatze der Arbeiter aufgcstellt jqv 7ld)fi' TutfQov fnoid —
m’ar. — proseq. weithin ihnen fnlg- — ini To 7T()d? rq noXc jrtiXog
ten, Caes. B. C. 2, 8: ad repellen- Toi' ^oog nraaoxjtuoii irov , npo-
dum et prosequendum hostem. — airi di xn) ^ruQuxog in' ninfjg rt-
loci anf'. Polyb. (t> fina^rti &irrog, ov noXv xarudfKtriouv
jf«l TttQiTsru/iafjfvip impedit,— rtf/ovg avri^uivi rqi' uatfuXuav
alia, der Umstand, dass an innm-hen avrrjg unortXiialtui. —eadem
Orlen, s. 24, 32, 74, —
an andcren reg. in derselben Kicbtung, s. c. 25,
o. s. w. —
plurimi sebr viele ptu- 8; 10, 34, 7 eadem regione’, 33,
:

rei die MebrzabI der Gefalletien 17, 6: occidentis regione; Polyb.


bberhaupt. —
et op., nicbt allein die nanit di ruvrqr iirog in nohg
AngrifTe nuf den Pnsten bdrten auf, rqr noXiv unoXine>r niifj/nrpoy
aondern auch n. a.w. Dass derWall diuOTqun etr. — Gntaesum er man-
vollendet worden sei, ^eht ans der det westlich von der Stadt in den
gSLOzen Darstellung bervor. Hafen.

Digilizecl by Google
;

126 LIBER XXV. CAP. 11.

opin
regressus ad inspiciendum, quod opus aliquantum
tivis
expugnari p<
eius celerius creverat, spem cepit etiam arcem
sed loco plano posita (
et est non altitudine, ut cetera, tuta,

10 urbe muro tantum ac fossa divisa, cum iam machinatio


omni genere et operibus oppugnaretur, missum a Metap
o
praesidium Romanis fecit animum, ut nocte ex inproviso
hostium invaderent, alia disiecerunt, alia igni corruperunt.
i

Hannibali fuit ea parte arcem oppugnare, reliqua erat


iii
1 1 linis
qu;
sidione spes, nec ea satis efficax, quia arcem tenentes,
portus, naare liberum
paeneinsula posita imminet faucibus
propiu
bebant, urbs contra exclusa maritimis commeatibus,
12 inopiam erant obsidentes quam obsessi. Hannibal como
expo
principibus Tarentinis omnes praesentis difflcultates
neqi
neque arcis tam munitae expugnandae cernere viam,
potiai
obsidione quicquam habere spei, donec mari hostes
ex
13 quod si naves sint, quibus commeatus invehi probilieat,
adsentieb:
14 pio aut arce cessuros aut dedituros se hostis,
Tarentini; ceterum ei, qui consilium adferret, opem quotf
enim naves e
15 eam rem adferendam censebant esse. Punicas


9 10. quod op. etc. eDlhaltden vorbereitet wird, Polyb. 36:
r

Grund zum Folg. — etiam arc., wie nohoQXtlV TqV UXQCtV


die Stadt, obglcich diese nieht ero- nn^yrco — untdtixvvt oioi

bert war. — ut cetera ist nach §. 1 p/ftJr«roJ' tOT! —To


und dem Folg. et ab urbe etc. zu arTiXufs^iirtcrdui. oppui —
erklaren, welchc (voii der Seite der weil finis Juit dem Sinne na'
Stadt) nieht wieim Uebrigea u. s. w. destititoder desiit , vgl. 22, o
39, 1, 5: quae et ipsis
capen
doch wiirde eine Andeutung der
Oertlichkeit dic Dar.stellung deutli- erat; Seneca de vita b. 20,
cher maebeo, etwa § 10: inde cum di finis erit desideria natur^
sting-uere; Cic. Tuse. 5, 2^,
'•

iam, zugleich wiirde so iiii Folg. ea


nic
parte verstandlicher. lieber altitu- 11—13. e/>Scax konute
dine Strabo 6, 3 p. 27S: runtt-
s. Nachdruck, Erfolg betrieben
rbv di xal jo rrjs nohojs (dcctpof, den. — in paeneins,
"
s. §•

fjuxftov (T bp(Oi inqQ-tai xurtt ri]V cib. p. s. 24, 33, 2 f.
Ueber cetera inop., s. 8, 11, 8; 28, 49,
9:*
axQonoliv. s. § 5:
alia 1, 32, 2. —muro t, s. §. 1 u. pius fastidium eius (glorioe)
12. — mac/unat. Sturinbockc, Thiir- prine. Tar. s. 38, 8, 2:
iuvenc.
me u. s. w'. ; operibus, Diimme, Mi- principes 2^ , 21 , 1
•. i

nen u. s. w.; iiu Folg. umfasst ope- les Campanos. —


potiantur,

ra alie Bclagerungswerkc. —
ea sitze seien, 0, 33, 10. eoi

parte wahrscheinlich dcnklL.daran, inv. pr. s. 3, 28, 7. — prolui ani


da.ss H. Dun den Plan fasst von der wie cernere und habere
Seeseite etwas gegeo die Burg zu bal zu bezielien.
unternebmen, s. § et iltinc mari — 14 — 15. in eam r., fiir die
circumsedebimus arcem, weleher um Work zu seUen. -
sie ins
durch das Folg. reliqua —nec etc. um zu begriinden, dass H.

Digitized by Coogie

a. Ch. 212. LIBER XXV. CAP. 11. 127

cilia posse facere: suas, quae sinu exiguo intus inclusae


accitas id
essent, cum claustra portus hostis haberet, quem ad modum inde
in apertum mare evasuras? „evadent“ inquit Hannibal: „multa, 16
quae inpedita natura sunt, consilio expediuntur, urbem in cam-
a po silam planae et satis latae viae patent in omnis par-
habetis,
tis. quae in portum per mediam urbem a mari transmissa 17
via,
est, plaustris transveham naves haud magna mole, et mare no-
strum erit, quo nunc hostes potiuntur; et illinc mari hinc terra
circumsedebimus arcem, immo brevi aut relictam ab hostibus
10 aut cum ipsis hostibus capiemus “. haec oratio non spem modo 18
effectus sed ingentem etiam ducis admirationem fecit, contracta
extemplo undique plaustra iunctaque inter se, et machinae ad
subducendas naves admotae, munitumque iter, quo faciliora plau-
stra minorque moles in transitu esset, iumenta inde et homines 19
15 contracti, et opus inpigre coeptum; paucosque post dies classis
instructa ac parata circumvehitur arcem et ante os ipsum portus
ancoras iacil. hunc statum rerum Hannibal Tarenti relinquit re- 20
gressus ipse in hiberna, ceterum defectio Tarentinorum utrum
priore anno an hoc facta sit, in diversum auctores trahunt, plu-

schaffen konne; Polyb. 36: tovto Bei L. ist vielleicbt etwas nusge-
cT fjV XlCTUTOViTOTf X(CIQOVSli(ivl't(- fallcn, da die Hss. in portu — ad
ror .
— mtiix ad vcrbielle Bestimmung mare baben, etwa inde a portu.
zu nielusae, um den Bcgrilf desEin- IS— 19. contracto, das Asynde-
gescblossensein.s zu versliirken, s. ton veransebauliebt die schnelle
21, 10, 6; der .\bl. gebort zu inclu- .Vusfiibrung. —
iuncta naturiicb nur
sae, Z. § 489. UcbrigODs ist sinu mehrere aneinander. —
subducend.
eriguo nur itu Gegensatze zu dem sonst gewohniich von SchiHen, die
oBeiien Meere gesagt, s. Strabo 6, an das Land gezogen werden, bier
3 p. 278; ifravl^a (an denten die machinae, Hebel, darauf
uiyiaTOi xai xtli-kiOTOS yttf vnt^ hin , dass es auch das Einporheben
xi.tioutvos u(yiD.ij, aTcctUwv <1 auf dieVV^agen uinfasst. munitum,
iazir fxuroi’ Tijy mQifitTQOV. — fur den besonderenZweck zugerich-
claustra die Enge, welche den Ein- tet, da Tur den gewohnliehen Gc-
nnd .\usgang beberrscht, s. G, 3, 2. brauch die Strasse schon eine snuni-
16 —
17. evadent nacb evasuros ta war. — faciliora, leichter zu be-
s. praef. 7. Das Folg. besonders wegen. — moles die Anstrengung
dieArt derFortscbaHungderScbiHe, geringer, § 17 ohne grosse Aliihe,
crziililt L. ansfiibrlicber ais Polyb., vgl. Sil.lt. 12, 444: lubrica roboreis
wie es seheint, nacb einer anderen aderant substramina plaustris etc.
(luelle. — incampo § 9: loco pla- paucosque, und so fuhr u. s. w. —
no. — in portum vgl. Polyb. 36: circumveh., von der derc. 10, 3 be-
Ttjy Tiluxiiui' — vntioyovaui’ fttv zeichneten eiitgegengesetzten Seite.
Ino; jov tSiuKi^tOfiuTo; (f^oov- — os port. s. Cie. Verr. 5, 12, 30:
0 (ty iU nana lo diuTtiyiauic ix in ipso aditu atque ore portus, s.
70V i.iu^yo; d; IhikutTuy;
Tr)y f;o) §15. — regres. s. 21, 1,5: imposito.
also V(in ISorden uacli Suden gerade 20. priore, in dieses versetzt auch
iiber den Istbmus, vgl. Appian 34. Polyb. s. 9, 3 den Ablati Tarents,

Digilizecl by Googie
— — ,

128 LIBER XXV. CAP. 11. 12.

res propioresque aetate memoriae rerum hoc anno fac


dunt.
12 Romae consules praetoresque usque ante diem v. k
2 Latinae tenuerunt, eo dic perpetrato sacro in monte in si
que provincias proflciscuntur. religio deinde nova obieci
3 carminibus Marcianis, vates hic Marcius inlustris fuerat
conquisitio priore anno ex senatus consulto talium libro
ret, in M. Aemili praetoris urbani, qui eam rem agebat
4 veneradt. is protinus novo praetori Sullae tradiderat. i

Marcii duobus carminibus alterius post rein actam editi (


auctoritas eventu alteri quoque, cuius nondum tempus
5 adferebat lidem. priore c.armine Cannensis praedicta c
haec fere verba erat; „ amnem Troiugena Romane fuge (

wahrend nach L. Hannibal znerst ein Seber, der in gebnnde


214 V. Ch. 24, 2U vor der Stadt
.s. spricht „!\aturdichter.“ —
erscheint; den ganzen Somnier 213 so Plin., Mac:-ob.; Cic. Di
(s. Jedoch 24, 45) in dem Gebiete 115: similiter Marcius et i
von Tarent sich aulbiilt nnd erst nach einem alten Gran
212 (»0 er den Wiiiter 213/12 zu- praecepta primus apud
gebracht habe, ist nicht bericlitet) Marcius vates composuit;
die Stadt einnimmt, was scbwerlich nennt Cic. Div. 1 , 40 u. 50
genau ist. — i/i rfir. aucf. t., ist ein fratres, nobili genere nat
Begrilf: sie machen es ungewiss, s. Schreibung Marcius verbii
38, 56, 1; 24, 1: auctores utro-
1, Beziehung des INamens ai
que trahunt. —
wiw/ior., der Zeit; Martis, der sonst auch ais
wahrscheiniich ist Fabius ^emeint, Weissagung erscheint. 1

dem L. aucb hier gelblgt scbeint — des Sehers.ist nicht genai


factum, allgemein: e.s, da die Saehe stimmen, doch deutet dic i

schon genauer bezeiuhnet ist. scbaft init den griechische


12. Die Weissagungen des Mar- schon, s. § 5, auP eine ni
cius, s. Cic. Div. 1, 40, 89; 50, 115; friihe hin. = conqws., c. 1

2, 55, 113; Plin. 33, 119; Macrob. y/emili, s. c. 3, 12. — veni


Sat. 1, 17. Weissagungen. Der ganze
1 —
ante d. V., vgl. c. 7, 5.
3. — erkliirende Parenthese wie
Latinae n. feriae, welche die Con- is elc. — Sullae, s. § 14.
suln vor ihrein Abgang in die Pro- 4. editi, es war erst
vinzen balten inussten, s. 21, 63, 8; geworden, erst nach der
22, 1, 6; Becker 2, 2, 126. monte bei Cannae in das Publikum
n. jdlbano. —
nova ein neuer, noch inen, s. 6, 1, 10: edita in vi
nicht dageweseoer Gegenstand re- cum r. e. attributive BesI
legioser Bedenklii-hkeit und Besorg- zu auctori tas :\n Verbindung
niss. —
otriecta n. animis. ex in — gleilet von dem bestaligten
Folge, der scinen Grund hatte in. vorausgesagt war, eingcl
canninib., die VVeissagiingen wnrcn FIrfolge s. 21, 43, 13: milili
in inelrischer Form, wahrscheinlich
in saturnischen Versen obgeHisst,
illa virtute. =
fidem, Gh
digkeit.
die G. Herinunn Doctr. Met. p. 613 5. m haec f. wie in h\
herznsteilen versucht bat. vates, — dum; 33, 38,
v.
1 : foedus

Digitized by Coogle
— — , ,

.. Ch. 212. LIBER XXV. C.\P. 12. 129

ne te alienigenae cogant in caropo Diomedis conserere manus,


sed neque credes tu mihi, donec conpleris sanguine campum; 6
multaque milia occisa tua deferet amnis in pontum magnum ex
terra frugifera; piscibus atque avibus ferisque, quae incolunt ter-
5 ras, is fuat esca caro tua. nam mihi ita luppiter fatus est“. et 7
Diomedis Argivi campos et Cannam flumen ii, qui militaverant
in iis locis, iuxta atque ipsam cladem agnoscebant, tum alterum s
carmen recitatum, non eo tantum obscurius, quia incertiora fu-
tura praeteritis sunt, sed perplexius etiam scripturae genere.
10 „ hostis, Romani, si expellere vultis, vomica quae gentium venit 9
longe, Apollini vovendos censeo ludos, qui quotannis comiter
Apollini liant, cum populus dederit ex publico partem, privati
uti conferant pro se atque suis, iis ludis faciendis praeerit prae- lo
tor is, qui ius populo plebeique dabit summum, decemviri Grae-
verba —
conscriptim est. L. hat die 38, 16: erunt
capiet', 8, —
sit-, 9,
Weissagung, die auf Banmrinde ge- 3, 3 u. a. — luppiter der ais der
scbrieben gewesen war, aus einem bocbste Gott auch die Zukunft be-
Annalisten cntlehot. —
Troiugena, berrsfbt. —campos, Paul. Diae. p.
die Sage von .\eneas war also bei .\b- 75 : Diomedis campi in ylpulia ap-
fassong der VVeissagnng schon aner- pellantur, qui ei in dhisione regni,
kanat, s.zu 1, 1, 1. Cannamentwe- quam cum Dauno fecit, cesserunt.
der der Aufidus, oder ein sonst nicht Der ganze Satz soli nur die Erful-
bekannter Fluss bei Cannae. ne — lung der Weissagung bezcicbnen.
etc., Diomedes war nach der Sage 8 — 9. recitat, in dem Senate,
auf der Riickkehr von Troja ver- wenn es aucb Einzeine schon kann-
scblagen in Apulien von Daunus ten; die V'orIcsung erfolgt vor der
aufgenommen worden und batte dort relatio. —perplexius etc., was
Arpi und andere Stadte gegriindet. wenigstens von der Form, in der cs
Wie er seibst den Troem Ungliiek Liv. und Macrobius erbalten baben,
bracbte, so ist deren INaebkoinmen nicht gilt. — vomica Gescliwiir,
sein spaterer Wobnsitz verderblicb. Schaden, vgl. Quintii. S, 6, 15. —
Ebenso stehen die ihr Gescblecbt gentium tonge ist zu verbinden,
auf ihn zuriickriihrenden Dasier, s. longe = fjittXQoO tv vgl. Z. § 434.
24, 45, 1 den Rdmern entgegen. comiter niit freundlicher Gesinnung,
() —
7. milia —
tua, Tausende dei- gern ; Varro L. L. 7, 89: hilare ac
ner Biirger, s. Z. § 430. vgl. 22, lubenter; vgl. 6, 42, 13: se id ho-
60, 20. —
pontum und frugifera, noris deum immortali tnn causa li-
beides dichteriscb, vgl. Strabo 6, .3 benter facturos., ebenso Macrob.,
p. 284: iari Si nuOa tj /ioqu bei dem abcr der folgende Satz sich
(Apulien) avTtj nd/itfonoi re xttl nicht findet. — populus aus 'der
nolvtroQOi, innoig Si xiii ttqo^k- Staatskasse, s. § 12. —
pro se s.,
TOig noiair], s.24, 20,16. —
ferisq. die Familienvater fiir sicli und ihre
quae etc. sind zu verbinden. fuat, Angehorigcn, §. 14 populus.
alte Conjnnctivform von fuo, fui: 10. populo pl., einc alte Formel
soli werden, da fatus est folgt; aus der Zeil, in welcher die Patri-
dagegen credes —
deferet nur Be- cicr allein ais Vollbiirger den popu-
zeicbnuiig der Zukunft, vgl. 10, 7, lus ausmacbten und ais solcher der
10 ;
is conspiciatur —
caedet — plebs gegeniiber standen, s. 1, 8, 7;
Tit. Liv, V. 9

uigiiized by Google
:

130 LIBER XXV. CAP. 12. a. u. 540.

co ritu hostiis sacra faciant, hoc si recte facietis, gaudebitis sem-


per, lietque res vestra melior: nam is divus extiuguet perduellis
campos pascunt placide", ad id carmen ex-
11 vestros, qui vestros
planandum diem uniim sumpserunt, postero die senatus con-
sultum factum est, ut decemviri de ludis Apollini reque divina 5
12 facienda inspicerent,ea cum inspecta relataque ad senatum es-
vovendos faciendosque, et,
sent, censuerunt patres Apollini ludos

ib.33, 8, welche sich ais publicisti- rend sonst dem Apollo die Entfer-
seber Ausdruck, auch ais jene Ver- nung von Krankheit und Seuebe za-
baltaisse liingst nicht mehr bestaa- geschrieben wird, s. 4, 25; 5, 13
den, erhaltcn hat, s. 1, 36, 6; con- erscheint er hier ais V ertreiber der
cilia populi', 2‘J, 27, 2 : populo plcbi- Feinde, vielleicbt w eil die alte Form
que nonianae', Cic. Mur. 1, Verr, des Namens jdpello, s. Paul. Diae. p.
5, 14; Becker2, 1, 137; dass die 22; jdpellinetH antiqui dicebant pro
WeissaguDgen laage vor dem puni- jdpollinem mit pellere in Verbindung
schen Kriege verfasst worden sei, gesetzt w’urde. —
placide, ganz ru-
folgt aus derselben nicht, vielmcfar hig, ohne Furcht.
istdaraus, dass der praetor urbanus 1 1 . explanand. in Bezug auf § 8
den Vorsilz bei den Spielen fiilirt, perplexius, sumpserunt, wol die, de-
abzunehmcn dass der Senat diesen nen es besonders oblag. — de ludis
,

in den Worten praetor —


summum etc. dass sie gefeiert werden sollen,
bezeichnet glaubte, eine Erkliirung, steht bereits fest, es handelt sich
die erst statt fiiideu konnte, ais es nur noch um die Art der Feier. —
melirere Priitoreo nnd einen praetor inspicerent, Einsicht nehmen soll-
urbanus gab, und INiemand daran ten; das Object, libros Sibyllinos
dachte die Gedichte in eine Zeit zu verstand sich bei den decemviri, die
verlegen, wo praetor noch die Be- nur diese unter ibrer Aursieht baben
zeiebnung des hochsten Magistrates von selbst, obgleich L. sonst libros
war, s. 1, 60, 4. —
summum wol binzusetzt, was sicb bei Macrob.
im Gegensatze zu dem praetor per- findet. Dass die decemviri diese be-
egrinus und anderen ricbterlichen fragt, nicht blos die Marcischen Ge-
Behorden, vgl. 22, 10, 10: cuius etc. dichte selbst genauer eingesehen ha-
— decemviri, s. 6,37, 12. —
Graeco ben, zeigen die genaueren Bestim-
r. die VVeissagungen gebdrten also inungen, welcbe § 12 und 13 zu den
in denselben Krcis wie die sibyl- in den \V'cissagungcn gegebenen
Unischen Biicher, die gleichlalls Andeutungen hinzugerdgt werden.
griecbische Kulte anordnen, s. 5, 13; 12. ea, ais das auf denGegenstand
22, 10; 4, 25 u. a.— hoc fasst die Beziigliehe eingesehen w’ar, und
gegebeneu Vorschliige (censeo) zu- man gefunden halte, dass dic sibyll.
sammen. — melior, 23, — Biicher mit den VVeissagungen Uber-
is divus, sn
s. 11, 2.
nacb .Macrob., die Hdss. eiostimintcn, s. § 10, Macrob. —
bei L. baben is dium, eine unge- relata,wol durch den Vorsteher der
wohnliche Construction und Form, decemviri. —
vovendos, es wird also
die von Abschreibern herriibren, nur angeorduet, dass sie gelobt
aber auch der altertbumlicbcn werden sollen, nicht nach § 9 quot-
Schreibartangehoren kann, vgl. Cic. annis-, 26, 23, 1 werden sie in
Rep. 1, 41 aus Ennius: Romule die-, perpetuum-, 27, 11, 6 fur das lau-
0, 10, 9: hisce. fende Jahr, erst 27, 23, 15 Tiir iin-
extiuguet wie § 9 expellere, wiib- mer und auf einen bestimmten Tag

Digilized by Google
— ,

a. Ch. 212. LIBER XXV. CAP. 12. 13. 131

quando ludi facti essent, duodecim milia aeris praetori ad rem


divinam et duas hostias maiores dandas, alterum senatus con-
sultum factum est, ut decemviri sacrum Graeco ritu facerent iis- 13
que hostiis, Apollini bove aurato et capris duabus albis auratis,
5 Latonae bove femina aurata, ludos praetor in circo maximo cum 14
facturus esset, edixit, ut populus per eos ludos stipem Apollini,
quantam commodum esset, conferret, haec est origo ludorum 15
Apollinarium, victoriae non valetudinis ergo, ut plerique rentur,
votorum factorumque. populus coronatus spectavit, matronae
10 supplicavere; vulgo apertis ianuis in propatulis epulati sunt, ce-
leberqiie dies omni caerimoniarum genere fuit.
Cum Hannibal circa Tarentum, consules ambo in Samnio 18
(im Jul., 37, 4) gelobt.
s. duode-— mer mit dem VVirkungskreise des
cim nach L. hat man also § 9:
etc., stadtischen Priitors verbundeo —
cum populus —
suisque so verstan- in circo m. wabrscheinlich waren
den, dass von den Beitriigen nicht es erst circensische, bald aber auch
die Kosten der Spiele, wie Macrob. (wcnn nicbt von Anfang an) sceni-
bericbtet, a. a. 0. § 19, sondern sche, vgl. 30,38, 12; Cic. Brut. 11,
die der Opfer : ad rem divinam 78. —
stipem, cine Collecte, s. 5,
bestritteo werden, wie auch § 14 25, 5; Varro L. L. 5, 182: etiam
das Volk crst wiibrend der Spiele nunc diis cum thesauris asses dant,
beisteuert. Dann sind die Siitze § stipem dicunt. —
commodum, an-
10: iis ludis —
summum, cin Zu- geraessen seinen Verhiiltnissen , s.
satz zu jdpoUmi —
Jiant; dagegen 22, 1, 18. L. hat die Sacbe ebenso
deeetnviri —
J'aciant zu cum popu- ausPubrlich wie §. 2 die Entstehung
lus etc. vgl. 22, 10, 2. —
aeris wol der scenischen Spiele dartellt.
aes grave, vgl. 22, 10, 7. 13. Aaecetc. Widerlegung aiide-
13. sacrum das einmalige Opfer, rer Ansichten, vgl. Fest. p. 326:
§ 10 sacra die Wiederholuug des- Thymelici. —
victor., Macrob.: vi-
selbea. —Usque, und zwar lolgen- ctoriae non valetudinis causa, vor-
de. — capris, nacb Hom. II. 1, 40; her proelii causa non pestilentiae.
TiCovttfsqQt txqa javQUV fjd' al- — coronatus nach griechischer
yciv, wo abcr nicht, wie au u. St., Weise, s. 10, 47, vgl. 23, 11. —
das Feminin urgirt ist, weshalb man matronae s., sonst beisst es oft cum
glaubt, dasf Diana ausgefallen sei, coniugibus ac liberis supplicatum
die jedoch auch von Macrobius nicbt ire s. 3, 7, 7; 10, 23, 2 u. a. , hier
erwiihnt wird. —
auratis an und erscheinen nur die Frauen, die vicl-
zwiscbcn den Hornern, s. 4, 16. leicht an den Spielcn kcinen Antbeit
Ijatotme, s. 5, 13; 22, 10. hatten , wenn diese anders Anfangs
14. praetor, s. 27, 23, 5: ludi nur einen Tag daucrten. —
in pro-
ripollinares —
a P. Cornelio Sulla patulis von den einzelnen Hiiuscrn,
pr. urb. primumjdcti erant ; Macrob. gewohnlich heisst es in propatulo,
1, 17: ludi (ripollinares) ex libris s. 24, 16, 17. Zur Sache s. 5, 13.
Sibyllinis primum sunt instituti 7. — celeber: solenn, s. 24, 16 15.
suadente Cornelio Rufo decemviro, 13-1 5. N erhultnisse in Capua;
qui propterea Sibylla cognominatus Ilannos IVicdcrlage bei Beneventum.
est, et postea corrupto nomine pri- Val. Ma.\. 3, 2, 20; App. Hannib.
mus Sylla coepit vocitari. Uiese 37.
Spicie waren auch in der Fulge im- 1 — 4. in Samnio s. c. 3, 3. —
9*

gi:ized by Google
; ,

132 LIBER XXV. CAP. 13. a. u. 540.

essent, sed circumsessuri Capuam viderentur, quod malum diu-


turnae obsidionis esse solet, iam famem Capani sentiebant, quia
2 sementem facere prohibuerant eos Romani exercitus, itaque le-
gatos ad Hannibalem miserunt orantes, ut, priusquam consules
in agros suos educerent legiones, viaeque omnes hostium prae- 5
sidiis insiderentur, frumentum ex propinquis locis convehi iube-
3 ret Capuam. Hannibal Hannonem ex Brultis cum exercitu in
Campaniam dare operam, ut frumenti copia fieret
transire et
4 Campanis, iussit. Bruttiis profectus cum exercitu, vi-
Hanno ex
tabundus castra hostium consulesque qui in Samnio erant, cum lo
5 Benevento iam adpropinquaret, mmm passuum ab ipsa urbe loco
edito castra posuit; inde ex sociis circa populis, qua aestate
comportatum erat, devehi frumentum in castra iussit. praesidiis
6 datis, quae commeatus eos prosequerentur. Capuam inde nun-
tium misit, qua die in castris ad accipiendmn frumentum prae- 15
sto essent omni undique genere vehiculorum iumentorumque ex
7 agris contracto, id pro cetera socordia neglegentiaque a Campa-
nis actum: paulo plus cccc vehicula missa et pauca praeterea
iumenta. ob id castigatis ab Hannone, quod ne fames quidem,
quae mutas accenderet bestias curam eorum stimulare posset, 20
,

8 alia prodicta dies ad frumentum maiore apparatu petendum, ea


omnia sicut acta erant cum enuntiata Beneventanis essent, lega-
tos decem extemplo ad consules —
circa Bovianum castra Ro-

dintin., erst bci — einzutreten len anderen Verhiiltnissen die Cam-


pllpgt. — sement. fac. s. 23, 48, paner zu verfabren pHegten. —
wahrsohcinlich war es auch narh- quadring. , allerdings eine geringe
her in deli Tolgenden Jahren gesche- Zahl in Vcrgleich mit der Griisse
hen, vgl. c. 15, 18. — legatos etc., der Stadt und der Forderung § G
wie 24, 12. — Hannon, e. B. 24, omni genere, s. § 10; so dass nicht
20, 2. Uebep die Wiederholung nothig ist quadraginta mit Sigonius
der.selbcn VVorte s. § 1 n. 4: m zu iesen. Die vehicula seibst sind
Samnio, zu 24, 12, 7. — vitabund. wie ex agris ze\^t Oekonoiniewa-
castra, Sall.Frag. 3, 20: vitabundus gen, plaustra, s. c. 14, 11 Varro L.
classem’. Geli. 11, 15, 7: popula- L. 5, 180. —ob id gcht auf das
bundus agros-, Z. § 248. A. —
tria Vorhergeh., quod auf das Folg. —
m. Z. § 396. mutas, man erwartet: welcher so-
5— 7. quo — conport. also hat gar. —prodicta, s. 2, 61, 7 ; 3, 57,
Hannibal Magazinc aniegen lassen 6. — adpar. Vorkehrung, hier
aestate deutet an, dass der Herbst Transportinittel, s. c. 14, 11.
schon eingetreten ist. Dic socii pop. 8 — 9. decem., wie 24, 47, 13;
konnten nur samnitische Stadte 22, 58, 6; an die decem primi in
sein, s. c. 1, 2. — essent, aus Ca- dem Senate der Munieipien ist w'ol
puam zu erkliircn, enthiiU das thii- uicht zu denken, s. Cie. S. Rose. 9,
tige Subjeet zu omni —contracto. 25; Becker2,2, 400. —adc. —
circa
— pro cet. soc. init der sonst, in al- ist nicht sicher, aber wahrscheinlich

Digilized by Google

a. Ch. 212. LIBER XXV. CAP. 13. 14. 133

manorum erant — miserunt, qui cum auditis ,


quae ad Capuam 9
agerentur, inter se comparassent, ut alter in Campaniam exerci-
tum duceret, Fulvius, cui ea provincia obvenerat, profectus nocte
Beneventi moenia est ingressus, ex propinquo cognoscit Hanno- lo
5 nem cum exercitus parte profectum frumentatum; per quaesto-

rem Campanis datum frumentum; duo milia plaustrorum incon-


ditam inermemque aliam tmbam advenisse; per tumultum ac
trepidationem omnia agi, castrorumque formam et militarem
ordinem inmixtis agrestibus iis externis sublatum, his satis il
10 compertis consul militibus edicit, signa tantum arraaque in
proximam noctem expedirent, castra Punica oppugnanda esse,
quarta vigiba profecti sarcinis omnibus impedimentisque Bene- 12
venti relictis paulo ante lucem cum ad castra pervenissent, tan-
tum pavoris iniccerunt, ut si in plano castra posita essent, haud
15 dubie primo impetu capi potuerint, altitudo loci et munimenta 13
defenderunt, quae nulla ex parte adiri nisi arduo ac difficili
ascensu poterant, luce prima proelium ingens accensum est. nec 14
vallum modo tutantur Poeni, sed ut quibus locus aequior esset,
deturbant nitentis per ardua hostes, vincit tamen omnia pertinax 14
20 virtus, et aliquot simul partibus ad vallum ac fossas perventum
est, sed cum multis volneribus ac militum pernicie, itaque con- 2
vocatis legatis tribunisque militum consul absistendum temerario

circa welches die Hdss. vor ad ha- dacht werden kann, s. 1, 60, 2:
ben, vvie 21, 49, 7, umgestellt. — laeta castra; indess erwartet man
Bovianum, 9, 28. comparass. s. 8, statt externis einen nicht so iiber-
20, 3. comparare inter se provin- fliissigen Begriff; vieti, exterritis.
cias tussi, cui —
evenerat; dagegea 12 — quart.
14. v., s. 24, 46, 2.
steht9,31, obvenire von der sorti-
1 — — wie
sare. rei. signa vorlier
tio, vgl. 7, 16, 3; Becker 2, 2, 116. — expedirent, Umschreibung von
— provincia die Hrieglubrung ia expediti. — paulo a. l. init JNach-
Campanien, obgleich c. 3, 3 beide druck vorangestellt, ais die wich-
gegen Hannibal geschickt werden. tigste Ursache des Schreckens. —
10 11 . per quaest. nach romi- potuerint, ohne ut heisst es potue-
seber Bezeichnung, wie 24, 23, 3. — runt. — altitud., s. § 5. defen- — :

aliam turb. Menschen (Fuhrlente der. n. castra. —ascensu Ort des


n. s. w.) und Saumthiere § G iu- Aafsteigens, Zugang, nachher: per
menta; aliam: und sonst s. 4, 41, 8. ardua., vgl. c. 36, 6; 5, 47, 2 u. a.
— formam Vertheilung der
die aequiore, giinstiger, da sie hoher
Zelte and Soldaten in dieselben; stehen, s. 22, 16, 2.
ordinem bezieht sich auf die Kriegs- 14. 1 — 3. legatis ist wahrschein-
disciplin und Ordnung, die nicht ge- lich ausgefallen; ebenso castra, s.
handhabt werden konnte, VVachen 23, 28, 9; 4, 27, 5 ; obgleich auch so
n. s. w. —
iis exter, ist die hdsch. der Plan nicht zweckmassig er-
Lesart, nach der iis auf castra be- scheint, da in der Xacht die Cain-
zogen and dabei an die Soldaten ge- paner sich entfernen, Hamno zuriick-

Digilized by Google
; , ;

134 LIBER XXV. CAP. 14. a. a. 540.

incepto ait: tutius sibi videri reduci eo die exercitum Beneven-


tum, dein postero castra castris hostium iimgi, ne exire inde
3 Campani neve Hanno regredi posset: id quo facilius obtineatur,
collegam quoque et exercitum eius se acciturum, totumque eo
versuros bellum, haec consilia ducis, cum iam receptui caneret, 5
4 clnmor militum aspernantium tam segne imperium disiecit. pro-
xime portae hostium erat cohors Peligna, cuius praefectus Vibius
5 Accaus arreptum vexillum trans vallum hostium traiecit. execra-
tus inde seque et cohortem, si eius vexilli hostes potiti essent,
6 princeps ipse per fossam vallumque in castra inrupit. iamque 10
intra vallum Paeligni pugnabant, cum altera parte Valerio Flacco
tribuno militum tertiae legionis exprobrante Romanis ignaviam,
7 qui sociis captorum castrorum concederent decus, T. Pedanius
princeps primus centurio, cum signifero signum ademisset, „iam
hoc signum et hic centurio “ inquit „ intra vallum hostium erit: 15

gerufeu werden koDute. — eo ver- 3, welche die ganze ala so-


8. c. 1,
sur., gegen Hanno and Campanien ciorum, von der eine Cohorte zu
(nicht gegen Hannibal c. 3), was wol 420 Mann der zehnte Theil ist), aus
gleich Anfangs ihre Aufgabe war, den Bundesgenossen gewiihlt wer-
wie auch die Campaner vennulhen den, s. Polyb. 6, 21. — vexillum,
c. 13, 1. Zum Ausdruck s. 24, 34, wie der romische Manipel ein si-
12; ib. 36, 4. — se^ne, in dem sicli g-nutn oder vexillum hat, so auch die
Mangel an Energie zeigte. — dis- Cohorte der Bundesgenossen, nicht
iecit, s. 2, 35, 4: disicere rem. die romische, s. 27, 1 3, 7 ; 9.— trans
4. prox, p., 8. 44, 40, 4: pro- — traicere,% 1 1, 2 tiwis Jlumen
: —
pius hostium castris 4,37,1: pro- traicere; 21, 26, 6.
prius vero est; Caes. B. C. 1, 72, 5— 7. seque et, 1, 43, 2. — vexilli
4: quam proxime potest hostium pot., c. 17, 6: capitis; 34, 21, 5:
castris castra communit; B. Afr. loci Z.§ 466; zur Sache s. 3, 70,
56, 4: proxime Uzittae; gewohn- 10; 6, 8. 3 u. a. —
legionis, diese
licher ist der Accusativ. Anch siebt wird hier bestimmt den Cohorten
man nicht, wamiu das Tbor erwabnt der Bundesgenossen entgegenge-
ist, da vorher § 1 und nachher so-
, stellt, s.§ 8. —
primus pr. ceni.,
gleich der Wall iiberstiegen wird derZusatz centurio hatseinen Grund
nnd altera parte § 6 lasst eine an- wol darin, dass jetzt die Legions-
dere Bezeichnung des Ortes erwar- soldaten noch in hastati, principes,
ten. — yibius 23, 6, 1. Accaus, — triarii geschieden wurden ; ais die-
der Put. hat hier Acaus § 13 ses nicht mehrgescbah, sagte man
wie Val. Max. Aceaeus; aul' In- gewohnlich nur, primus princeps,
schrirten, s. Moinmsen Inscr. Re- hastatus, u. s. w., was jedoch auch
gni Neap. 5965, 5379, flndet sich von dem ersten Manipel der princi-
Accaus; 5362, 5381: Accavus. Auf pes, hastati etc. gebraucht wurde,
die Stadt Accua ist der Xame nicht s. 26, 5,' 15; ib. 6, 1: primi princi-
zu bezieben da diese in Apulien pis signum. Wie hier ist an u. St.
liegt. Die praetecti der einzelneu des signum des ersten Manipeis der
Cohorten der socii (nicht zu ver- prine, zu verstehen, da dem centu-
wechseln mit den praqfecH socium, rio zunachst die manipulares folgen,

uignizedr ,
('.oiyk
, ,

*. Ch. 212. LIBER XXV. CAP. 14. 135

sequantur qui capi signum ab hoste prohibituri sunt“. manipu-


lares sui primum transcendentem fossam dein legio tota secuta ,

est. iam et consul, ad conspectum transgredientium vallum mu- 8


talo consilio, ab revocando restanrfoque ad incitandos hortandos-
5 que versus mibtes, ostendere, in quanto discrimine ac periculo
fortissima cohors sociorum et civium legio esset, itaque pro se 9
quisque omnes per aequa atque iniqua loca, cum undique tela
conicerentur, armaque et corpora hostes obicerent, pervadunt
inrumpuntque. mulli volnerati, etiam quos vires sanguis desere-
10 ret, ut intra vallum hostium caderent nitebcintur. capta itaque 10
momento temporis velut in plano sita nec permunita castra,
caedes inde non iam pugna erat omnibus intra vallum permixtis,
supra X milia hostium occisa, supra septem milia capitum cum 11
frumentatoribus Campanis omnique plaustrorum et iumentorum
15 apparatu capta, et alia ingens praeda fuit, quam Hanno, popula-
bundus passim cum isset, ex sociorum populi Romani agris tra-
xerat. inde deiectis hostium castris Beneventum reditum, prae- 12
damquc ibi ambo consules —
nam et Ap. Claudius eo post pau-
cos dies venit — vendiderunt diviseruntque. et donati quorum 13

nm es nicht verloren gehen zu las- auf dic Zeit bcziehcn, in der die vom
sen. — manipular. im Gegensntze Consul Ermunterten in das Lager
za den Centurio; von diesen geht er dringcn, vgl. § 2. —
velutclc.— velut
sogleich auF dic Leginnen iiber, da si sita —
nec permun'ta essent. —
es zwischen dieser und den Mani- 7ion iam, nicht liinger, 'nie man nach
pcln nnch keine Cohorten giebt, s. so tapferem Widerstande hiitte cr-
h, 5, 7. warten kbnnen. —
omnibus, alles
8 — 9. vattum, durch den Graben Miigliche ,
Menschen, Lastthiere,
sind sie srhon bindurch, §. 7, eben Wagen. —
frumentat. die welche
daran auch iiber den Wall zu gehen, Getraide baben wollcn, ctwasanders
s. §5. —
restando oder remorando, §14. — plaustr.
a. c. geben an,

2, 45, 7, oder cin iihniirhes Wort worin der adparatus bestand.
scbeint ansgefallcn, da dieHdss. qne passim, weit und brcit, scbeint zu
baben und auch im Folg. zwei Pra- dem wie populari, s. 7, 22, 3; 23,
dicate sich Hnden. —
pro seq., jeder 42, 9 absolut gebrauchten popu-
80 viet er vcnnochte, und dieses labundus zu gehiiren, kann abcr zu-
tbaten alie, die nnch nicht so weit gleich zu isset gezogen werden s. ,

vorgeriickt warcn ; wie quisque bei c. 18, 1:passim popularentur', 21,


omnes stcbt, s. 21, 45, 9, so hier 7, 4: pervastatis passim agaris; 2,
pro se quisque, vgl. 4, 33, 4. per- — 23, 7 : tumultus — passim totam ur-
vadunt, durch den Graben und iiber bem pervadit. — socior. denRomem
den Wall bis an das Ziel. etiam — treuc Staatcn in Bruttium, s. c. 1,

q. deser. auch solchc , velche, und Samnium.


oder: auch wenn welche, vgl. Caes. 12 — 14. deiocfejhierzerstort, nie-
B. G. 2, 27, 1; nostri etto7n qui gerissen, gewbhniich wird es von
eoT{fecti vulneribus procubuissent Truppen gebraucht, die von einem
etc.; Z. § 558, A. Punkte gcworfen werden. divi- —
10 —
11. momento kann sich nur ser., dasgeliiste Geld wie es scheint.
;

uigiiized by Google

136 LIBER XXV. CAP. 14. 15. a. u. 540.

opera castra hostium capta erant, ante alios Accaus Paelignus


14 T. Petlanius princeps tertiae legionis, llanno ab Cominio Ocrito,
quo nuntiata castrorum clades est, cum paucis frumentatoribus,
quos forte sccum habuerat, fugae magis quam itineris modo in
15 Bruttios rediit, et [legati] Campani audita sua pariter sociorum- 5
que clade legatos ad Hannibalem miserunt, qui nuntiarent duos
consules ad Beneventum esse diei iter a Capua, tantum non ad
portas et muros bellum esse, ni propere subveniat, celerius Ca-
2 puam quam Arpos in potestatem hostium venturam, ne Taren-
tum quidem, non modo aixcm, tanti debere esse, ut Capuam, 10

quam sit solitus, desertam indefensamque


Carthagini aequare
3 populo Romano Hannibal curae sibi fore rem Campanam
tradat.
polbcitus in praesentia duo milia equitum cum legatis mittit, quo
praesidio agros populationibus possent prohibere.
4 Romanis interim, sicut aliarum rerum, arcis Tarentinae 15
praesidiqiic, quod ibi obsideretur, cura est. C. Servilius legatus,
ex auctoritate patrum a P. Cornelio praetore in Etruriam ad fru-
mentum coemendum missus, cum aliquot navibus onustis in
5 portum Tarentinum inter hostium custodias pervenit, cuius ad-

auch an das Hcer des Claudius. — weniger die Burg allein ;


deren Be-
princeps t. l. stalt primus princeps lagerung ubrigens nicht Hannibal
t. L findet sicli auch aut Inschrirten, selbst betreibt; vgl. Cie. Tuse. 1,
s. Marq. 3, 2, 2SU n. 3G; aber nacli 38, 92: ne sues quidem id veUnt,
der Bczciclinung der sjiiiteren Zeit. non modo ipse; Divin. 2, 55, 113:
— Cominio Oc., s. 10, 30; 43. Der nunquam ne mediori quidem, non
Zunaine koiniiit von ocris, s. Fest. modo prudenti probata sunt; abn-
p. 181 ocrem antiqui
: montem — lich etiam — non modo, 21, 54, 3.
confragosum vocabant, ut apud Li- — tanti ut, von so hohein Werthe,
vium: sed qui sunt hi, qui ascen- dass er datur hingeben diirfe. in —
dunt altum ocrin.; wclches sich praes., vorliiufig. —
duo m. eq.,
auch iin Oskischen und Umbrischen sonst wird gerade die campanisebe
findet. Die Lage des Ortes ist niclit Reiterei geriihmt, s. 23, 40. po- —
bekannt, doch war er wol in der pulat. proh., Z. § 409; zur Sache
Xahe von Benevent. —
cum p.fr. . 26.
II.
dagegen c. 13, 10: cum exercitus 5. 4 —
18. Die Burg von Tarent.
parte. Wegen der Bedeutung des Abfall von Metapontum und Thurii.
Siegs fur die Bclagcrung Capuas Appian. Hann. 34.
ist -wol die Darstellung so ausge- 4—5. sicut ohne ita, s. 24, 3, 13.
schmiickt. — obsider., Ansicht des Senates.
15. et kniiprt cin cbenso wie Ilan- cura esse, vgl. 27, 30, 5: Ofnnium
nos Flucht an die INiederlngc dcssel- non tanta pro rietolis cura erat; 22,
ben sich anscbliessendes Ereigniss 33, 6; gewiihnlicher ist curae esse,
an. — legati war cine Randbeincr- s. § 3 , Z. § 422 A. —
Cornelio, n.
kung wie 24, 10, 11. — diei i., c. Sulla. —
Etruriam, wie 2, 34 ; 52. —
13, 4. — tantum n., 4,2, 12. — non coemendum, es wird also nicht von
modo geschweige denn; nicht ein- den Bundesgenossen gefordert, s. 23,
mal die ganze Stadt T., noch viel 32, 9 ; ib. 48 , 4. —
inter, s. 1 , 53,

Digilized by Google
, ,

».Ch. 212. LIBER XXV. C.\P. 15. 137

ventu, qui ante in exigua spe vocati saepe ad transitionem ab


hostibus per conloquia erant, ultro ad transeundum hostis voca-
et erat satis validum praesidium, traductis
bant sollicitabantque.
ad arcem Tarenti tuendam a Metaponto militibus, itaque Meta- 6
5 ponlini extemplo, metu quo tenebantur liberati, ad Hannibalem
defecere. Hoc idem eadem in ora maris et Thurini fecerunt,
movit eos non Tarentinorum magis defectio Metapontinorum- 7
que, quibus indidem ex Achaia oriundi etiam cognatione iuncti
erant, quam
ira in Romanos propter obsides nuper interfectos.
10 eorum amici cognatique litteras ac nuntios ad Hannonem Mago- 8
neioqup, qui in propinquo in Bruttiis erant, miserunt, si exerci-
tum ad moenia admovissent, se in potestatem eorum urbem tra-
dituros esse. M. Atinius Thuriis cum modico praesidio praeerat, 9
quem facile elici ad certamen temere ineundum rebantur posse,
15 non militum, quos peiqiaucos habebat, flducia, tpiam iuventutis
Thurinae: eam ex industria centuriaverat armaveratque ad talis

T. — in ex t., sUtt cines Cansal- cum m. welches er bei sich hatte,


satzes. — ad — ab — per, die drei- unter ihm, vgl. Sali. C. 57, 2: cum
fachc Bestimmung des ge-
voti ereuit iribus legionibus in agro Piceno
trenDten , priignant gebrauehten praesidebat; 5, 8, 6: ea regione
vocati ist zu beachten. et nnd — qua M. Sergius praeerat unten c.
daza hatten sie auch Grund; der 16, 7; in Bruttiis praeerat; daher
Gedanke bildet den Uebergang zum ist auch an u. St. praeerat absolut,
Folg. —
a Metap. ist ausgerallen; s. 34, 40, 7, Thuriis nicht ais Dativ
c. 11, 10, war wol nnr eia Tbeil der zu nehmen. — non —quam, nicht
Besatzung gcmeint. — ais vielmchr, s. 26, 18, 3 ; vgl. 23,
6 — 7. tenebatur, seither, bis da- 15, 7: non sui magis fiducia, quam
I

hin immer, vgl.23, 4,6: cuius aliqua voluntate principum. — ex ind. wie
verecundia erat. Zur Sache s. 22, 1, 56, 8, dagegen % 12 de industria,
61, 11. —
ora, von Lucanica. — ohne sichtbaren Unterschied. — cen-
quibus —
cognatione i. e. bezieht turiae., er hatte Centurien gebildet,
sich nnr auT Metapontinorum da wie auch sonst dieses VV'ort sich
Thorii, welches von den Ueberre- findet, wenn solcbe, die nicht regel-
sten der Bewobner des alten Syba- massig zum Felddienst verpflichtet
ris gegriindet vorde, ebenso wie sind, herangezogen werden, s. 6, 2,
Metapontum eine acbaische, Tarent 6: seniores — centuriaret, 10, 21,
dagegen eine doriscbe Cotonie war, 4: seniorum etiam cohortes factae
s. Strabo, 6, 1 p. 264; Moinmsen libertinique centuriati. Eine cohors
1, 90; 92. — ,

indid., s. 23, 46, 12, sociorum wie sie die Bundesgenos-


genauer bestimmt durch ex Ach., s. sen nach Rom schickten, ist schwer-
28, 1,6: indidem ex Celtiberia; lich gemeint, sondern nureineStadt-
39, 12, 1. — obsid., s. c. 7, 11. miliz, und es liisst sich aus den Wor-
8 — 9. amici c., wie c. 8, 2; 23, ten nicht mit Sicherheit schliessen,
5, 1. —
Hannon, c. 14, 14. Mago, dass die cohortes der Bundesgenos-
nicht der Bruder Ilannibals, sondern sen in Centurien getheilt gewesen
ein Reiteroberster. —
in Brutt. wie seien. — armaver., w-ahrscheinlich
§ 7 e* Achaia; vgl. 21, 17, 9. — aus seinem Depot. Uebrigens ent-

uigiiized by Google
138 LIBER XXV. CAP. 15. a. a. 540.

10 casus, divisis copiis inter se duces Poeni cum agrum Thurinum


ingressi essent, Hanno cum peditum agmine infestis signis ire ad
urbem pergit, Mago cum equitatu tectus collibus apte ad tegen-
11 das insidias oppositis subsistit. Atinius peditum tantum agmine
per exploratores comperto in aciem copias educit, et fraudis in- 5
12 testinae et hostium insidiarum ignarus, pedestre proelium fuit
persegne, paucis in prima acie pugnantibus Romanis, Thurinis
expectanlibus magis quam adiuvantibus eventum: et Carthagi-
niensium acies de industria pedem referebat, ut ad terga collis
13 ab equite suo insessi hostem incautum pertraheret, quo ubi est 10
ventum, coorti ciun clamore equites prope inconditam Thurino-
rum turbam nec satis fido animo, unde pugnabat, stantem ex-
14 templo in fugam averterunt. Romani, quamquam circumventos
hinc pedes hinc eques urgebat, tamen aliquamdiu pugnam tra-
xere. postremo et ipsi terga vertunt atque ad urbem fugiunt. 15
15 ibi proditores conglobati cum popularium agmen patentibus
portis accepissent, ubi Romanos fusos ad urbem ferri viderunt,
conclamant instare Poenum, permixtosque et hostis urbem in-
vasuros, ni propere portas claudant, ita exclusos Romanos prae-
IC buere hosti ad caedem, Atinius tamen cum paucis receptus, se- 20
ditio inde paulisper tenuit, cum [inde] alii tuendam urbem alii

hiiltder Gedanke nicht den Grund in Eile, wiirde nicht p.nssen, beson-
zu rebantur sondern zu eUci posse. ders da auch extemplo folgt, wcnn
sich auch Verbindungen, wie extem-
10 —
12. apte ad t., s. 22, 4, 3 :
plo simul 23, 29, 1 3 primum sta-
tumuUs apte tegentibus; 20, 34, 9; ;

tim, VJc. Verr. 4,36,84 n. a. finden.


tegentibus tumulis, qui peroppor-
— imde p., 24, 45, 3.
16 —
tune circa viae Jlejcus oppositi erant
Worte feh-
18. alii t. u., die
ib. § 13; vgl. 28, 2,1: obsiti vir-
len in den Hdss. ; allein da init cum
gustis tegebant colles^ ib. 13, 6:
censerent die seditio niiber beschrie-
tumulum opportune ad id positum
u. a. —
hostium insid. iihnliche
ben werden soli, und die Gegenpar-
tei der in diesen Worten bczeichne-
Zusammenstellungen $. pracf. 3 ; 22,
45, 5 ; ib. 49, 7 u.a. Gronov vermu-
ten nicht in Atinius —
deceptus an-
gedentet sein kann, da diesen gera-
tbet hostilium, dorb scheiiit L. ab-
de dieselben aufnehmen, welcbe die
sichtlich iin Ausdruck gewechselt
wollen
zu baben. — paucis, nur wenige,
Stadt den Pnniern iibergeben
(proditores % 15); so ist wol anzu-
s. 9, 42, 6. — eventum gehiirt auch
zu adiuvare. — terga, wie oft Kbr-
nehmen, doss dererste Satz, der mit
alii begann, viell. jedoch alii fidem
pertheile; dorsum, supercilia, ver-
servandam oder aUi tuendam fidem
tex, cornu u. a. zur Bezeichnung
s. 24, 1, 7 pauci magis probarent
von Localitiiten gebraucht werden. :

constantem fidem quam tueri aude-


13 —
15. prope incond., da sie rent ausgefallen sei, —
inde scheint
noch nicht genug eingeiibt ist, vgl. aus dem Vorhergeh. wiederholt;
c. 13, 10; 30, 11, 5: exercitu novo wenigstens kann es weder: von nun
et incondito; das bandsch. propere; an, noeh: jetzt erst bedenten. —

“ iized by Google
— :

•. Ch. 812. LIBER XXV. CAP. 15. 16. 139

cedendum fortunae tradendam urbem victoribus censerent,


et
ceterum, ut plerumque, fortuna et consilia mala vicerunt: Atinio 17
cum suis ad mare ac naves deducto, magis quia ipsi ob imperium
in se mite ac iustum consultum volebant quam respectu Roma-
5 norum, Carthaginienses in urbem accipiunt.
Consules a Benevento in Campanum agrum legiones ducunt 18
non ad frumenta modo, quae iam in herbis erant, corrumpenda,
sed ad Capuam oppugnandam nobilem ,
se consulatum tam opu- 19
lentae urbis excidio rati facturos, simul et ingens flagitium impe-
10 rio dempturos, quod urbi tam propinquae tertium annum inpu-
nita defectio esset, ceterum ne Beneventum sine praesidio esset, 20
et ut ad subita belli, si Hannibal, quod facturum haud dubitabant,
ad opem ferendam sociis Capuam venisset, equites vim sustinere
possent, Ti. Gracchum ex Lucanis cum equitatu ac levi armatura
15 Beneventum venire iubent: legionibus stativisque ad obtinendas
res in Lucanis aliquem praeficeret. Graccho priusquam ex Lu- 16 ,

canis moveret, sacriticanti triste prodigium factum est: ad exta 2


sacrificio perpetrato angues duo ex occulto adlapsi adedere iocur,
conspectique repente ex oculis abierunt, id cum haruspicum mo- 3

fortuna, etwas anders ais kurz vor- zwischenliegenden. — defectio, ob-


her; das bliade Geschick, vvelches gleich frei ,
war Capua doch mit
aucb das Schlechte unterstiitzt, s. Kom eng verbiindet gewesen s.

4, 37, 6; 10, 36, 9 n. a. —


Atinio 23, 5.
,

wie 24, 1 , 9. —
ad mare a. n., s. 20. Bcneveni., die Stadt ist Roin
22. 19, 7. treu geblieben, App. Hann. 36:
s.

15 . 18 17 Beginn der Belage- nkqalov Jitvt^tvdimv oi)? p6- ,

niDgCapuas Tod des Ti. Sempronius vovi t^iioCxtaav (die Camoaner)


;

Gracchus. Polyb. 8, 1 ; App. Hann. 'PwpaCotg fzi (iv,ufui;(ovg oVTug;


35 r.; Val. Ma.x. 1, 6, 8; Sil. It. 12, und bedurfte uin so mehr Schutz,
476. da sie dic wicbtigste Strasse aus
18 —
19. in herbis er., vgl. 23, 48,
Apulien nach Campanien beherschte.
— ad sub.
1 : altae in segetibus herbae ; Ov.
b., s. 6, 32, 5 4, 27, 1

MeL 5, 482: primis segetes moriun- ad subita belli ministeria. si


;


tur in herbis. Die Verwiistung er- Han., s. § 3. —
legion. (die Volo-

nen) stat., hendiadyoin. res, die
folgt, wie 23, 48 im Herbste, s. c.
13, 5; das c. 13, 1 : quia —
prohi- Macht, Gellung der Romer aufrecht
zu erhalten, durcti den Schutz der
buerant Gesagte ist wol nicht von
den CoDsuln des laurcnden Jahres ihnen treu gebliebenen Staaten, s.
zu verstehen. —
nobilem, ausgc- c. 16.

zeichnet beriihmt. —
Jlagitium, eine —
16 . 2 3. exta, die mit besondc-
Scbaade, insofern das Dnlden des ren Mcsscrn herausgenommen und
Frevels Schwache und Feigheit ver- nach dem Folg. bis zur Vollendung
rietb. —
tertium an., das Jahr des anderer Gebrauche zuriickgelegt
Abfalls und das laufende sind nicht wnrden. —
adedere, ebenso Val.
mitgerechnct, sondern nur die da- Max. 1. 1.: adeso iocinore. id in —

Digilizecl by Google
140 LIBER XXV. CAP. 16. ft. n. 510.

nitu sacrificium instauraretur atque intentius exta reservwentur,


iterum ac tertium tradunt adlapsos libatoque iocinere intactos
4 angues abisse, cum haruspices ad imperatorem id pertinere
pro-
digium praemonuissent, et ab occultis cavendum hominibus con-
tamen providentia fatum imminens moveri po- 5
sullisque, nulla
5 tuit.Flavus Lucanus fuit caput partis eius Lucanorum cum —
pars ad Hannibalem defecisset quae cum Romanis stabat, et —
6 iam anno in magistratu erat, ab isdem illis creatus praetor, is
mutata repente voluntate locum gi'atiae apud Poenum quaerens
neque transire ipse neque trahere ad defectionem Lucanos satis 10
habuit, nisi imperatoris et eiusdem hospitis proditi capite ac san-
7 guine foedus cum hostibus sanxisset, ad Magonem, qui in Brut-
tiis praeerat, clam in colloquium venit; fideque ab eo accepta,
si

Bezug anf sacrificio perpetrato. — Max. 1. 1. Flavi, was jedoch auch


instaur., das Opfer von ncuem Flavii sein kann, wie Appian
oi'fOf hat. Ueber die Form der An-
bringen
schlachten,
,
ein zweites Opferihier
23, 30, 16: ludos in- kniiprung s. 24, 37, 3; ib. 34, 2.

staurare. —
s.

intentius e. r., Val. cum pars — dqfedsset eine sehr


Max. : diligentius adservatis extis, auflallend gestellte Parenthese, da
n, uin nach der Beschauniig ver- man quae, cum pars erwartet, vgl.
brannt zu werden, vgl. 1 , 7, 13. — 2, 32, 2; 5, 28, 9; 22,24, 10. Zur

— adlapsos, wahrscheinlich ist die- Sache s. 22, 61, 11; 24, 20, 11.
ses oder ein ahnliches Wort ausge- iam anno konnte nach spaterem Ge-
falien, s. Val. Max.: neque adlapsus brauche bedeuten: schon ein Jahr
serpentium arceri neque fuga inpe- lang, s. Periocha 2: anno luxerunt
diri potuit. — iocinere von iocinus Z. § 396; allein wahrscheinlicher
wie genus u. a. iccur § 2 ist unge- ist, dass die Zahl: altero oder tertio

wohnlicfa.
;

ausgefallen ist. —
magistratu wird
prodigium, welches nicht dnrch
4. durch praetor erklart, der hochste
die exta selbst angezeigt war, son- Magistrat des ganzen Volkes, wah-
dern nur im Ersebeinen der Schlan- ren auch die einzelnen verbiindeten
gen iag. —
consultis, wozu occultis Staaten ihre Priitoi'en haben, s. §
in etwas anderem Sinne ais zu ho- 10; vgl. Strabo 3, 1 P-^254: of
minibus gehort: geheime Plane, Ab- Atvxavol —
jov /xiv liU-ov
sichten, s. 10, 39, 10; Sal|. I. 108, vov tdqfiox^uTovvro , iv di toTs
2: consulta omnia. fatum es — nokifiotg rjQfiro faaiktvg ano
— ab
war dnrch dieses einmal bestimmt, Twv vsftofxivojv aQX^^- eis cU.
dass Gracchus durch Nachstellun- von eben jener Partei, an deren
gen zu Grunde gehen solle, und jetzt Spitze er stand.
war der Zeitpunkt gekomnien, in —
6 7. transire, 26, 12, 5: qid
dem das Geschick sich erfiillen — transisset. — nec ulla facta est
solite, (imminens). — moveri, wan- transitio. Zur Sache vgl. 22, 22,

kend gemacht, geiindert, s. 27, 51, 7. et eius d., „und noch dazu.“
10; 34, 54, 8: nilril moUtm ex anti- in Bruttiis,
s. c. 15, 8. si etc., —
quo u. a. Zum Gedanken s. Einleit. sonst werden solche Bedingungen
S. 20. nicht gemacht, s. 23, 7 ; 24, 1 u. a.,

5. Flavus, so haben hier und^ 16, und § 6 ist die Enuordung des
die besten Hdss. § 9: Flavos; Val. Gracchus schon von Flavus be-

Digilized by Google
; !:

m. Cli. 212. LIBER XXV. CAP. 16. 141

Romanum imperatorem tradidisset, liberos cum suis legibus


iis

Tenturos in amicitiam Lucanos, deducit Poenum in locum, eo se 8


ctm paucis Gracchum adducturum ait: Magoni pedites equites-
que armare suadet et capere eas latebras, ubi ingentem numerum
5 occuleret, loco satis inspecto atque undique explorato dies com- 9
posita gerendae rei est. Fla>Ti8 ad Romanum imperatorem venit,
rem se ait magnam inchoasse, ad quam perficiendum ipsius Grac- 10
rhi opera opus esse, omnium populorum praetoribus, qui ad
Poenum in communi Italiae motu descissent, persuasisse ut
illo

10 redirent in amicitiam Romanorum, quando res quoque Romana, 11


quae prope exitium clade Cannensi venisset, in dies melior at-
que auctior fieret, Hannibalis vis senesceret ac prope ad nihilum
venisset, veteri delicto haud inplacabilis fore Romanos: nullam 12
umqiiam gentem magis exorabilem promptioremque veniae dan-
dae fuisse, quotiens rebellioni etiam maiorum suorum ignotum

gchlossen. — iis den Puniern iiber- tu, Erschiitterung der politisrhen


haupt. — cum leg. s., s. 37, 54, 26: Verhaltnisse. s, 24, 35, 1. quan- —
Carthago Ubera cum suis legibus do r.q., wcnn die Lesart riclitig ist,
est, sodass sie ihre eigenen Gesetze muss binzugedacht werden: ausser
bcbiilt; gcwohniich nur suis leg., anderen Verlialtnissen und Griinden.
nacb iliren Geesetzen, s. c. 23, 4; Ueber die Stellung von quoque, s.
30, 37, 2: liberi legibus suis u. a. 22, 14, 15: aures quoque mititum;
Zur Sacbe vgl. c. 8, 8; 23, 7, 1. 2, 22, 3: legatos quoque; 28, 39,
8. deducit etc. die Stelle ist 6: nobis quoque. Voss vermuthet:
verdorben und die Ergiinzungen nn-
,
quandoquidem res Romana. me- —
«icher. — cum p., s. 28, 35, 4; cum 10; auctior, s. 4, 2, 4:
tior, s. c. 12,

paucis colloquium vetitum.


in — auctiorem amptioremque ib. 19, 1
armare, s. 21, 39, 1. Tac. Ann. 13, generis —
quod maius auctiusque
37 : Tiridati suadet precibus Caesa- reliquit. —
senescere, 21, 53, 2.
rem aggredi; ib. 15, 63 suadet : — Zur Sacbe s. 24, 45, 3.
abscedere u. a. 12 — 14. veteri dei. steht nicht in
9— 11. ad quamperf., obgleieh Beziefaiing zu rebellionem mmortan,
das Gerundinm bei dem Acccus. mit sondern zu der im Vorbergeh. ange-
einer Praposition selten ist, so fin- deuteten erst jetzt eingetrelenen
den sich doch einzeine Beispiele, s. Hinueigung zu den Romern, welcher
30, 9, 6; ad opprimendum statio- der Abfall, obgleieh er erst vor we-
nem ; 40 49 , ,
1 : ad depopulandum nigen Jabren erfolgt ist,, ais ein ve-
Celtiberiam; 42, 5, 6: ad spernen- tus delictum entgegengestellt wer-
dum originem. —
opera opus .steht den konnte, da vetus, novus u. a.
absichtiich nebeo einandcr. po- — relative BegrifPe sind, w'ie z. B. oft
pulorum , die cinzeinen Staaten, novi milites den veteres, dic erst
welche den Lucanischen Bund, § 14: ein oder wenige Jahre im Dienste
omne nomen Lucanum, bilden ,
s. e. sind, entgegengcsetzl werden. —
1, 2 ; 2, 38, 6: instigando suos p^OOT/^ftormitdeni Dativ des Gerund.
quisque populos effecere, ut omne wie aptus u. ii., sonst selten. re- —
Volscorum nomen dejiceret. — mo- bellioni, s. 8, 27; 10, 18 Perioeha
;

Digilizecl by Google
142 LIBER XXV. CAP. 16. s. u. 540.

13 haec ab se sic dicta, ceterum ab ipso Graccho eadem haec audire


malle eos praesentisque contingere dextram; id pignus fidei se>
14 cum ferre, locum se consciis dixisse a conspectu amotum haud
procul castris Romanis, ibi paucis verbis transigi rem posse, ut
15 omne numen Lucanum in fide ac societate Romana sit. Grac- 5
chus fraudem et sermoni et rei abesse ratus ac similitudine veri
captus cum lictoribus ac turma equitum e castris profectus duce
16 hospite in insidias praecipitatur, hostes subito exorti; et, ne du-
bia proditio esset. Flavus iis se adiungit. tela undique in Grac-
17 chum atque equites coniciuntur. Gracchus ex equo desilit; idem 10
ceteros facere iubet hortaturque, ut, quod unum reliquum fortu-
18 na fecerit, id cohonestent virtute, reliquum autem quid esse pau-
cis a multitudine in valle silva ac montibus saepta circumventis
19 praeter mortem? id referre, utrum praebentes corpora peconun
modo inulti trucidentur, an toti a patiendo expectandoque eventu 15

in impetum atque iram versi, agentes audentesque, perfusi ho-


stium cruore inter exspirantium inimicorum cumulata armaque
,

20 et corpora cadant. Lucanum proditorem ac transfugam omnes


peterent; qui eam victimam prae se ad inferos misisset, eum
21 decus eximium, egregium soiatium suae morti inventurum, inter 20
haec dicta paludamento circa laevum brachium intorto nam —
ne scuta quidem secum extulerant —
in hostis impetum fecit.
22 maior quam pro numero hominum editur pugna iaculis maxi- :

12 13. —
sic, so, in seiner Weise; stand, 38, 40, 1 2 : inermes ad caedem
;

mit grdsserem Nachdruck kdnne es praebet. — trucidentur, sich woll-


Gracchus seibst. —
/erre mitneh- ten hinschlachten lassen, vgl. 24,
men, vgl. 24, 2, 6.
— —
procul, c. , Z. 38, 9; 28, 16, 6: inde non pugna

3. — ut —nomen konne
§ 321. § 10; L., s
erreicht
sit, es
1, 10, sed trucidatio velut pecorum fieri;
37, 39, 4. — toti —
versi, s. 1, 59,
werden, dass w. u. s. 2: totique ab luctu versi in iram;
15 — 20. wie
simitit. veri, oft si- ib. 40, 7 ; 6, 24, 8: ab imperio to-
milis veri, 12, 4;
s. 6, 10; 26, 38, tus ad preces versus. Andere lesen
27, 7, 6.— welche den
Ucinrib., toto animo, 22, 51,9. —
a patiend.
Magistrat immer begleitcn. tur- — exp., statt geduidig, thatlos den An*
ma, App. 1. 1. tXntTo (ttlfi Innioiv
: grilf zu erwarten. —
agent, aud.,
TQittXovTU. —
hostes etc., erkla- 21, 4, 10; ib. 40, 7. — Lucan.
etc.
rendes Asyndeton; im Folg. deutet schon an sich verachtlich, noch mehr
es die raschc Folge der Ercignisse ais proditor etc., vgl. 22, 22, 8:
an. —
reliquum wie 22, 55, 5. — tran.\fugam —unum et infame
cohonest , 38, 47, 3: consilium — corpus esse. —
decus etc., Chias-
cohonestandae victoriae. id ref.,— mus und Asyndeton. —
morti von
n u r darauf u. s. w., vgl. 2S, 19, 11: solat, invent. abhiingig, s. 1, 1, 8.
id rqferre, utrmn in pugna et hi, 21 — 25. paludam. —
int., wie es
acie (mortem oppeteret) an etc. — gewobniich vor der Schlacht ge-
praebent. c.,von seibst, ohne Wider- schah. — iaculis — transfig. wird

uigiiized by Gtjoglc
1

a. Cb. S12. LIBER XXV. CAP. 16. 17. 143

me aperta corpora Romanorum, et cum undique ex altioribus


locis in cavam vallem coniectus esset, transfiguntur. Gracchum 23
iam nudatum praesidio vivum capere Poeni nituntur: ceterum
conspicatus Lucanum hospitem inter hostis, adeo infestus con-
5 fertos invasit, ut parci ei sine multorum pernicie non posset,
exanimem eum Mago extemplo ad Hannibalem misit, ponique 24
cum captis simul fascibus ante tribunal imperatoris iussit.
haec 25
fere fama Gracchus in Lucanis ad campos qui Veteres vo-
est:
cantur periit, sunt qui in agro Beneventano prope Calorem flu- 17
10 vium ostendant a castris cum lictoribus ac tribus servis lavandi
causa progressum, cum forte inter salicta innata ripis laterent 2
hostes, nudum atque inermem saxisque quae volvit amnis pro-
pugnantem interfectum, sunt qui haruspicum monitu quingen- 3
los passus a castris j)rogressum, uti loco puro ea quae ante di-
15 cta prodigia sunt procuraret, ab insidentibus forte locum duabus
turmis Numidarum circumventum scribant, adeo nec locus nec
ratio mortis in viro tam claro et insigni constat. Ameris quoque 4
Gracchi varia est fama, alii in castris Romanis sepultum ab suis,
alii ab Hannibale —
et ea vulgatior fama est tradunt, in ve- —
20 stibulo Punicorum castrorum rogum exstructum esse, armatum 5
exercitum decucurrisse cum tripudiis Hispanorum motibusque
armorum et corporum suae cuique genti adsuetis, ipso Hanni-
bale omni rerum verborumque honore exequias celebrante, haec

durch zwei Umstiiade begriindet: verdorben. —


'puro, wahrscheinlich
aperta uud et cum ctc. coniect. — wurde das Lager fur unrein und
e., 1,56, 3. —
conspicat., vgl. 2, 7, durch die erwiihnten VVunderzei-
1. —hospit. in h., 1, 58, 8. ad — chen entweiht gehalten; anders ist
Hann., also in die Xiihe von Tarent. 1,44,4: purum solum gebraucbt.
— fere, wabrscheinlicli ist ein At- — in viro etc. slatt eines Concessiv-
tribui von fama veiniorben, vera, satzes. — constat, man ist nicht
was gewohnlich gelesen wird, s. einig dariiber, 'neshalb L. selbst
Tacit. Germ. 45 illuc usque et vera
: c. 16, 25 warfama sagt.
fama stimmt nicht zu c. 17, 3: nec —
4 5. vestibulo, der Platz unmit-
— constat — veteres, die
iiberein. telbar vor dem Thore des Lagers , s.
La fe unbekannt.
ist 26, 32, 4. —
rfecMcwrmse Aufziige
17. — prope
1 3. wahr-
calor., um den ScheiterbauFen, um dem
scheinlich wurde der Calor in Lu- Todten die letzte militiirischc Ehre
canien, der in den Silurus fallt, mit zu erweisen, anders 24, 48, 1 tri-. —
dem bekannteren Fluss dieses Xa- udiis S.23, 26, 9. —
suae c. g., dem
mens in Samnium, 24, 14, vcrwech- etreOenden, beziiglicben Volke, s.
seltuud dadureb die abweichendc 24, 3, 5: sui cuiusque generis; 3,
Krzahiung veranlasst. ostendant 22, 6. —
adsuetis, die sie sich ge-
nachweisen, den Ort auFzeigen, doch wohnt haben, vgl. 24, 10, 12; Veli.
ist der Ausdruck ungewbhnlicb, und 2, 120: perpetuus patronus Romani
viell. aus obtineant oier contendant imperii adsuetam sibi causam sus-

Digilized by Google
,

144 LIBER XXV. C.\P. 17. 18. a. u. 540.

6 tradunt qui in Lucanis rei gestae auctores sunt, si illis, qui ad


Calorem fluvium interfectum memorant, credere velis, capitis
7 tantum Gracchi hostes potiti sunt: eo delato ad Hannibalem,
missus ab eo confestim Garthalo, qui in castra Romana ad
Cn. Cornelium quaestorem deferret, is funus imperatoris in 5

castris celebrantibus cum exercitu Beneventanis fecit.


18 Consules agrum Campanum ingressi cum passim popula-
rentur, eruptione oppidanorum et Magonis cum equitatu territi et
trepidi ad signa milites palatos passim revocarunt, et vixdum in-
2 structa acie fusisupra mille et quingentos milites amiserunt, inde lo
ingens ferocia superbae suopte ingenio genti crevit, multisque
proeliis lacessebant Romanos: sed intentiores ad cavendum con-
3 sules una pugna fecerat incaute atque inconsulte inita, restituit
tamen his animos et illis minuit audaciam parva una res: sed in
bello nihil tam leve est, quod non magnae interdum rei momen- 15

cipit. — rei g'. ti., welche die Sache Capua, nach App. H. 36 ist Hanno
ais dort gescliehen berichten ;
vgl. nach Capua gescbickt. —
palatos p.,
Val. MaA. 5, 1 E.\t. 6, der auch die wie vorher passim p., bezieht sich
iibrigeii Beispiele der Humanitiit H’s also nur auf die niichste Umgcgend,
erwabnt; Uiod. 26, 26: noXiifXovi da die Soldaten noch an dem nicht
Tttif tjs rj^ibxre rhv TtTflivitjxorct. erwartetcn Kampfe Antheil neli-
Jt ra tov aiof^azog men. —
indens —
crevit, schon
oara — uTiiaTtiktv tig to rmv gross ais Folge des angeborenen
'P(ouuCu)V OTQUTontiov vgl. 21, Stolzes, wuchs sie jetzt noch in Fol-
4, 9. ge des Sieges. Andere nehmen in-
6. capitis, s. c. 14, 5; naoh L. c. gens proleptisch. —
superbae etc.
16, 24 ist der ganze Leiebuam an 23, 6, 6. —
multis pr. durch das
H. gesendet worden. —
eo dei. nicht Anfangen, Anbicten vieler Trelfen,
id dei., um das Zeitmoment hervor- d. h. dadurcb dass sie oli; anboten,
znheben. —
Carthalo, 22, 59. — suchten sie zu reizen, vgl. 4, 6, 3;
quaestorem, dieser, nacli dem Feld- L. spricht nach dem Folg. sed : —
herrn der eiozige Magistrat im La- inita von Kampfen der ganzen Hee-
ger, s. 21, 59, 10, hatte bis zur An- re; anders Appian. I. 1. noXXal
kunft eines nenen Feldherrn das
— iytyvovTo ntiQat nolXa — /to- —
imperium, nicht die Legaten. Ju- voit(<)ritt, TTQOxaXoviifvoJV kD.ti-
nus imperatoris, gewbhniicher ist/. lovg t(5v uQiaron’; doch ist deshalb
imperatori facere s. 3, 43, 7; 38, bei L. nicht mulli zn lesen. — in-
53,8, aber Periocha 48; Cato funus tent. ad c., c. 9, 7.
filii — fecit; zweifelhaft ist 2, 7, 3: 3 — 4. restituit — faciat, wie das
colicae funus fecit. geschehen angegeben.
sei, ist nicht

18 «0. 4. Belagerung von Ca- — magn. rei motn., Ansschlag Tiir
pua; Niederlage des Centenius. App. wichtige Dinge giebt, zur Entschei-
Hann. 37. Val. Max. 5, 1, 3; Sil. dnng dersclben beitriigt, s. 21, 4, 2.
It. 13, 96. Das Folg. ist eine Wiederholung
1 —
2. passim' p. s. c. 14, 11. — des 23, 46 Erziihlten unter anderen
Maffon. ,s.c.i&, 10; dagegen sind26, Nainen; Appian u. Sil. Italicus er-
5, 6; ib. 12, 10 Bostar und Hanno in wiihnen nur den Zweikampf des

Digilizecl by Google
». Ch. 212. LIBER XXV. CAP. 18. 145

tum faciat. T. Quiactio Crispino Badius Campanus hospes erat 4


perfamiliari hospitio iunctus. creverat consuetudo quod aeger
,

Romae apud Grispinum Badius ante defectionem Campanam libe-


raliter comiterque curatus fuerat, is tum Badius progressus ante 5
5 stationes, quae pro porta stabant, vocari Crispinum iussit. quod
ubi est Crispino nuntiatum, ratus conloquium amicum ac familiare
quaeri, manente memoria etiam in discidio publicorum foederum
privati iuris, paulum a ceteris processit, postquam in conspe- 6
ctum venere, „provoco te“ inquit „ad pugnanl, Crispinc, Badius:
10 conscendamus equos, summotisque aliis, uter bello melior sit, de-
cemamus“. ad ea Crispinus nec sibi nec illi ait hostes deesse, in 7
quibus virtutem ostendant: se, etiamsi in acie occurrerit, decli-
naturum, ne hospitali caede dextram violet; conversusque abibat,
enimvero ferocius tum Campanus increpare mollitiam ignaviam- 8
15 que, et se digna probra in insontem iacere, hospitalem hostem
appellans simulantemipie parcere, cui sciat parem se non esse,
si parum publicis foederibus ruptis dirempta simul et privata 9
Badium Campanum T. Quiuctio Crispino Ro-
iura esse putet.
mano palam duobus exercitibus audientibus renuntiare hospi-
Claudius; Valer. Max. nur den des officiis apud maiores ita observa-
Quinctius. —
perfam. h. i. stcigert tum est, primum tutelae, deinde
den vorhergeh. Begriff. T. ist nicht hospiti, tum clienti, cog-nato; postea
sicher, da § 9 die ilds. L. hat; Quin- adfini.
ctius ist ein anderer, ais der 24, 39 6 —
T. inquit —
Crispinus Bad.,
erwahnte, vgl. unten c. 20. —
Badi- sehr freie Wortstcliung um den An-
dius Vorname (Bassus), vgl. Ban- geredeten und den Sprecbenden ne-
dius 23, 15. beneinander zu bringen wie §4, vgl.
5. pro p., vor dem Thore, aus b, 18, 5: en, vobis, inquit, iuvenem,
dem sie ausgezogen sind und das sie filium tenens, effigiem etc. decli- —
jetzt, seibst nach vorn gewendet, natur., er werde ausweichen, ohne
im Riicken haben; ante ohne An- Object, welches jedoch leicht zu er-,
deatung eines weiteren V'erhaltnis- giiozen ist. Zur Sache vgl. Hom.
ses: auf den Kaum vor, vgl. 21, 41, II. 6, 119 If. —
hospit. c., an einem
15. — quod hier wirkliches Relati- Gastlreund begangen; ein sehr
vum. manente m. — quod Badius schweres Verbrechen s. § 5: iura.
memor esset; solite es sich auf Cri- 8 —10. enimvero, s. 24,31, 1;
spinus bezieben und den Grund von 26, 38, 9. se dig. mit Bitterkeit
ratus entbalten, so wiirde es memor „die seiner wiirdig waren,“ die er
beissen. —
discidio, Madvig zu Cic. von sich hatte sagen konnen. —
Fin. p. 814: „discidium scribimus, hospit. host., oxymoron, vgl. c. 16,
ubi de amicitiarum et voluntatum, 23. — adpell., s. 3 , 44, 6. — pubi,
quae homines inugunt, distractione foed. r., sonst bleibt aucli dann die
agitur.“ dissidium ist kein lateiiii- Verpflichtung des Gastrechtes , was
sches Wort. —
priv. iur., s. § 9, aber Badius nicht anerkennt, s. § 10.
wie aucb wir Gastrecht sageu, — Badium statt se mit Nacbdruck.
welches bei den Riimern sehr beilig — duob. exerc. aud. nahere Bestim-
gebalten wurde, s. Geli. 5, 13: in mung von palam-, so dass es u. s.
Tii. Li». V. 10

uignized

146 LIBER XXV. GAP. 18. 19. m. n. 540.

10 tium. nihil sibi cutn eo consociatam, fooderatum hosti aihi


irihil

hoste, ctiius patriam ac penates puMicos priTatosquO oppugha-


11 tum venisset, si vir esset, congrederetur, jfliu cunctantem Cri-
spinum peq>ulere turmales, ne inpnne insultare Campanum
12 teretur: itaque tantum moratus dum imperatores consulerM, S

permitterenlne sibi extra ordinem in provocantem hostem pu-


gnare, permissu eorum arma cepit equumque conscendit, et StH
13 dium nomine compeUans ad pugnam evocavit, nulla mora a
Campano facta est; infestis equis concurrerunt. Crispinus stipra
scutum sinistrum umerum fiadio hasta transfixit, superque de- 10
lapsum cum vulnere ex equo desiluit, ut pedes iacentem confice-
14 ret. Badius, priusquam opprimeretur, parma atque equo relicto
15 ad suos aufugit: Crispinus equum armaque capta et cruentam
cuspidem insignis spoliis ostentans cum magna laude et gratula-
tione militum ad consules est deductus, laudatusque ibi magni- 15
donis donatus.
fice et
19 Hannibal ex agro Beneventano castra ad Capuam cum mo-
visset, tertio post die quam venit copias in aciem eduxit, haud-
2 quaquam dubius, quod Campanis absente se paucos ante dies
secunda fuisset pugna, quin multo minus se suumque totiens vi- 20
3 ctorem exercitum sustinere Romani possent ceterum postquam

w., vgl. Cic. Verr. 5, 26, 65: palam binweg; super iiber ihn ber, um aof
ante oculos omnium. auobus— ibn zn steben zn komnien; was je-
dem puniseben nnd rbmiscfaen, die doeb naeb dem Folg. nicbt eintritt,
beiden Heere der Coosuin bilden die vgl. 2, 20, 3. —
scutum, genaner
eine Partei. —
renuntiare, aolkun- naebber parma s. 26, 4, 4. ume- —
digen; erklareo, dass es nicbt mebr rum, die etymologisch ricbtigercnod
bestehen solle, vgl. Cic. Verr. 2, 36: von den Hss. gebotene Sebreibart
vehementer Sthenio infensus ho- statt humerus. —
cum r. oft ver-
spitium ei rertuntiat',ehensosoeieta- bunden, bier nm neben delapsum

——
tem amidtiamque renuntiare zwi- nicbt vulneratum su setzen. par-
schen Staaten, s. 42, 25, 12; 38, 31, ma rei. s. Hor. Od. 2, 7, 10. arma
5 ; 36, 3, 8 u. a. —
cuius aof hosU den Sebild. —
insign. sp. fasst das
nnd sibi zn bezieben. pubUc.priv. Voidiergebendenocbfflals znsammen,
s. 22, 6. — vir, 22, 14, 14. vgl. 8, 7, 11. —
deduct., in feierli-
11 —
1,
13. cunctantem —perp. cum chem Aufzuge, 8, 10, 12: perducunt.
ennetaretur — tandem perpulere. — consules wie § 12: imperatores.
extra ord. soleheEinzelkainpfe
ctc.,
kamen oft im Kriege vor, s. 7, 12, 19. — ex agr. Ben., dabin
1 5.
12; 8, 7; 45, 39, 16; dic Stelle aus war er in Folge der AuffeHemng
Appian zn § 1 u. a. —
dum i. e., c. 15, 1 ans dem Gebiete von Ta-
woi nur seinen Anfiibrer; zur Saebe rent, s. c. gekommen. —
11,8; 20,
8. 2, 45, 8; Sil. It. 13, 155: praeve- tertio — quam., Z. § 477. — cete-
titum namque et capital committere rum — der Kampf
eq., zu Fuss, der
Martem sponte sua-, 24, 37, 9. — iibergangen wird, entsprach Hanni-
14 — 15. supra oberbalb, dariiber bals Erwartungen nicbt, nur u. s. w..
;

LIBER XXV. CAP. 19. 147

pugnari coeptum «quitum maxime incursu, cum iaculis obrue-


est,
retur, laborabat Romana ades, donec signum equitibus datum est,
ut in hostem admitterent equos, ita equestre proelium erat, cum 4
procul visus Sempronianus exercitus, coi Cn. Cornelius quaestor
5 praeerM, utrique parti parem mdum praebuit, ne hostes novi
adventarent velnt ex composito utrimque signum receptui da- 5
tun, reductique in castra prope aequo Marte discesserunt: plures
tamen ab Romanis primo incursu equitum cedderunt. inde con- 6
sules, ut averterent a Capua Hannibalem, nocte quae secuta est
10 diversi, Fulvius in agrum Cumanum, Claudius in Lucanos abh. 7
postero die, cum vacua castra Romanorum esse nuntiatum Han-
nibali esset, et duobus agminibus diversos abiisse, incertus pri-
mo, utrum sequeretur, Appium institit sequi, ille, circumducto 8
hoste qua voluit, alio itinere ad Capuam redit.
16 Hauuibali alia in bis locis bene gerendae rei fortuna oblata 9
est. M. Centenius fuit cognomine Paenula, insignis inter primi
pili centuriones et magnitudine corporis et animo, is perfunctus 10
• militia per P. Cornelium Sullam praetorem in senatum introdu-
ctus petit a patribus, uti sibi quinque milia militum darentur: se 11
20 peritum et hostis et regionum brevi operae pretium facturum, et
quibus artibus ad id locorum nostri et duces et exercitus capti
forent, iis adversus inventorem usurum, id non promissum ma- 12
gis stolidequam stolide creditum, tamquam eaedem militares et
imperatoriae artes essent, data pro quinque octo milia militum, 13
*. c.15, 20. — iaeuUs, der Nnniider; 22, 61 , 5. — oircumduct, enthiUt
die Romer f^hrea Lanzea, s. e. 18, zngleich den Begriff der Tauschang.
13; 15. — donec, etc., warum dieses 8 —
12. M. Centen., die Form wie
80 spat erfolgt, geht ans den weni- c. 16,5; Centenius ist ein anderer,
fen Andeataogea nicht hervor. — ais der 22, 8 eivtabnte, mit welchem
ita etc. 80 wurde es ein blosses er von Appian Hann. 9 verwecbselt
Reitertreffeo. — Comel., s. e. 17, wird. — primi p. c., s. 2, 27, 6: pri-
7 , ais Quiistor vollzieht er den Be- mi piU centurioni; Caes. B. C. 1,
fehl der Consuln c. 15. — cecide- 46, 4: primi pili centurio,
c. 14, 7

runt, obne Aagabe der Zeilfolge 8. centuriones der verschiedenen Le-


2, 1,2. — a Rom., von Seiteo. gionen. —
perfunct. m. emeritis =
6—7. a Cap., wahrseheinlich ist stipendiis. —
operae pr., etwas was
a aasgefallefl , welches bei avertere sirader Miihe lohne, von Bedeutnng,
nicht leicht fehlt, s. anrh 24, 12, 3. s. praef. 1.
— diverti — abit, s. 10, 27, 8: di- —
12 13. non magis qusmi, das —
versae ferae cerva ad Gailos, hipus Eine ebenso wie das Andere ; dorch
ad Rotnanos curtum deflexit; vgl. die Wiederholung von stohde wird
26, 33, 8; dagegen 10, 44, 9: diver- der Tadel wie ihn L. sonst sellen
ti, Papiriut — Carviliut ducunt, —
,

iiber den Senat ausspricht, starker


institit (intistere) sequi findet sich betont; der Grnnd folgt mit tam-
oft bei L. s. 8, 35, 2 ; 24, 26, 11; ib. quam etc. —
data etc., in welchei
46. 1 n. a. : eifrig et«as tbun , vgl. Eigenschaft er an die Spitze gestellt
*
10

-oogle
— —

148 LIBER XXV. CAP. 19. 20. a. n. 540.

pars dimidia cives, pars socii, et ipse aliquantum voluntariorum


itinere in agris concivit, acprope duplicato exercitu in Lucanos
pervenit, ubi Hannibal nequiquam secutus Claudium substiterat.
14 haud dubia res est, quippe inter Hannibalem ducem et centurio-
nem, exercitusque alterum vincendo veteranum, alterum novom 5
15 totum, magna ex parte etiam tumultuarium ac semermem. ut
conspecta inter se agmina sunt, et neutra pars detrectavit pu-
gnam, extemplo instructae acies, pugnatum tamen, ut in nulla
pari re, duas amplius horas, concitata et, donec dux stetit, invi-
is cta Romana acie, postquam is non pro vetere fama solum, sed 10
etiam metu luturi dedecoris, si sua temeritate contractae cladi
superesset, oblectans se hostium telis cecidit, fusa extemplo est
17 Romana acies, sed adeo ne fugae quidem iter patuit, omnibus
viis ab equite insessis, ut ex tanta multitudine vix m evaserint,
ceteri passim alii alia peste absumpti sint. 15
20 Capua a consulibus iterum summa vi obsideri coepta est,
quaeque in eam rem opus erant, comportabantur parabanlm'que.
2 Casilinum frumentum convectum; ad Volturni ostium, ubi nunc
urbs est, castellum communitum, in eo et Puteolis ante Fa- —
wird, ist nicht angegeben, schwer- citatam repressisset aciem ; 24, 30,
lich cum rmperio wie Manlius 23, 5: concitatis omnibus. —
invicta
34, 13 u. a.; Appian 1. 1. Kivrr]Viov unsichere Ergiinzang einer neueren
ai/Totg Tivic TtHv lnnf «vo)V 16 im- Hds.; concitata ist dann nur: ange-
TtSv, nuQovarjg, regt, muthig. —
stetitiwi Gegensatz
iniaTtiaav. — part hier deut-
soc., zu cecidit: sich aufrecht hielt. Doch

lich=die — voluntav.,
Hiilfte. s. 5, istauch Romana acie zweifelhaft.
7, 12; ib. 16,5; 14 tumultuarium,
§ pro entsprechend. —
peste 23, 4S, 8.
vgl. 1, 37, —
6. sonst
itinere, in iti-
nere, wie wol auch hier zu lesen ist, 20 —22. Belagcrung und Ein-
da schwerlich itinere adverbial wie schliessung Capuas, IVicderlage des
agmine, vestigiis, 9, 45, 10; luce u. Priitors Cn. Fulvius. Appian Hann.
a. gebraucht wird. 40.
14 n./iaudd. r., derErfoIgdes 1. iterum, s. c. 15, 18. adVolt.
Kampfes konnte nicht zweifelhaft ost, s. 32, 7, 3: Castrorum porto-
scio, vgl. 2t, 36, 4. —
quippe n. cum rium, quo in loco nunc oppidum est',
res, der Hampl, inter,.
3, 44, 9:

gereretur,
notam iudici fabulam
es ist die Stadt yoltumum ; 34, 45 ;
— ante Fab. da
s. 36, 37, vgl. 4, 37.
petitor, quippe apud ipsumauctorem. Fabius nicht dieses castellum son- ,

argumenti, peragit; 3, 53, 2 gaudio dern nach 24, 7, 10 Puteoli befestigt


ingenti —accipiuntur, quippe libe- hatte, und nicht allein § 3, sondern
ratores haud dubie u. a. , zur Sache auch c. 22, 5 diese Stadt neben dem
8.21,57,12. —
magna e. p., w'as§13 castellum genannt wird, Casilinum
aliquantum war. —
ul in etc. , wie aber nicht castellum maritimum ge-
es sich (obgleichsich nicht viei) unter nannt werden konnte, so muss etwas
solchen Verhaltnissen erwarten lasst. ansgelallen sein; Erganzung
— concitata, s. c. 37, 14: ni con- — selbst ist unsicher.
die
Ueber impone-

uigiiized by Googl
— 3

a. Ch. 212. LIBER XXV. CAP, 20. 21. 149

bius Maximus munierat —


praesidium impositum, ut mare pro-
,

ximum et llumen in potestate essent, in ea duo maritima castella 3


frumentum, quod ex Sardinia nuper missum erat, quod([ue M. lu-
nius praetor ex Etruria coemerat, ab Ostia convectum est, ut ex-
5 ercilui per hiemem copia esset, ceterum super eam cladem, quae 4
in Lucanis accepta erat, volonum quoque exercitus, qui vivo Grac-
cho summa flde stipendia fecerat, velut exauctoratus morte ducis
ab signis discessit.
Hannibal non Capuam neglectam, neque ut tanto discrimine 5
10 desertos volebat socios; sed prospero ex temeritate unius Roma-
ni ducis successu in alterius ducis exercituscpie
opprimendi oc-
casionem imminebat. Cn. Fulvium praetorem Apuli legati nun- 0
tiabant primo, dum urhes quasdam Apulorum, quae ad Ilannilia-
lem descivissent, oppugnaret, intentius rem egisse; postea nimio
15 successu et ipsum et milites praeda impletos in tantam licentiam
socordiamque effusos, ut nulla disciplina militiae esset, cum 7
saepe alias tum paucis diebus ante expertus, qualis sub inscio
duce exercitus esset, in Apuliam castra movit, circa Herdoneam 21
Romanae legiones et praetor Fulvius erat, quo ubi adlatum est

re in etc. s. 24, 37, 8. mare pr. n. grossen Gefahr, da sie drohte, na-
bei Puteoli, wiihrend Jlumen auf das war, vgl. 24, 45, 11; 7, 27,
tiirlich
neue castellum geht. —
in pot. e. n. 7 : ne in muris quidem satis firma
sua, oder Romanorum. M. Iun., s.c. spe; 4, 13, 1: ut illis tejuporibus; 7,
3, 2; die Getreidesendung ist also 9, 7: incertis viribus; gewohnli-
eine audere ais die c. 15, 4 erwiilinte. cher wird ui hinzugeliigt s. 22, 14,

— ab Ost. , wohin es vorlaufig ge- 1: ut in secundis rebus; ib. 5, 1:
bracht war. ut in re trepida. Sali. I. 107, 5: ut
4. ceterum, geht nach den ver- in tali negotio. —
in occas, im.,
schiedeuartigenGegcnstanden § 1 —— s. 23, 16, 3; 30, 28, 9: in propin-
auf c. 19 zuriick, s. 23, 2, G. quam eam {victoriam) inminebant
exauctor., s. 8, 34, 9; velut weil die- animis: da er in Folge der Toll-
ses nicht durch den Tod des Feld- kiihnheit eines Anfiihrers einen so
herrn, sondern nur durch Entbindung gliicklichen Erfolg gehabt hatte,
von dem Eide erfolgen konnte, s. 2, lanerte er auf eine giinstige Gele-
32, 2. Die Volonen werden also genheit iiber einen anderen u. s. w'.
ais regelmiissigc Soldaten, daher c. 6— Fulvium
7. — s. c. 3, 2. in t.

22 ais desertores betrachtet, und da Uc. — effusos, ean-


s. 36, 11, 3: in
sie 27, 38 in die Legionen eingereiht dem (luxuriam) etmilites sunt. effusi
werden, nicht allcin ais Freie, son- — ut — esset genauere Bestimmung
deru auch ais Biirger bchandclt, s. von — movit, dass Hanni-
licentia.
Becker2, 1,78. —
discessit, siezer- bal gemeint ist, zeigt schon der Zu-
streuten sich, ais sie nach dem Ab- sammenhang.
gaug des Quiistors bei Benevent zu- 21. 1 — 4. Herdoneam s. 24, 20,
riickgelassen waren. 8. — erat vgl. Caes. B. G. 2, 28, 3:
5. u< tanto d., wie es n. sein quantoque in periculo et castra et
Xicbtwolleu , bei (wegen) einer so legiones et imperator versaretur. —

Digilizecl by Google
,

150 LIBER XXV. C\P. 21. t.0. 540.

hostis adventare, prope est £actum, ut iniussu praetoris signto


convulsis in aciem lirent, nec res magis uUa tenuit quam spes
2 haud dubia suo id aiintrio uln velicnt acturos, nocte insequenti
Hannibal ,
cum tumultuatum in castris et pierosque ferocite, si-
gnum ut daret, institisse duci ad arma vocantis
sciret, haud du- 5
3 bius prosperae pugnae occasionem dari, tria milia expeddorum
militum in vihis circa vepribusque et silvis disponit, qui signo
4 dato simul omnes e latebris existerent, et Magonem duobus
ferme milibus equitum, qua fugam inclinaturam credebat, omnia
itinera insidere iubet. his nocte praeparatis prima luce in aciem 10
5 copias educit, nec Fulvius est cunctatus, non tam sua ulla spe
quam militum impetu fortuitd tractus, itaque eadem temeritate,
qua processum in aciem est, instruitur ipsa acies ad libidinem
militum forte procurrentium consistentiumque quo loco ipsorum
tulisset animus, deinde per libidine aut metum deserentium lo- 15
6 cum. prima legio et sinistra ala in primo instructae, et in lon^-
7 tudinem porrecta acies, clamantibus tribunis nihil introrsus ro-
boris ac virium esse, et quacumque impetum fecisset hostis, pw-
rupturos, nihil quod salutare esset non modo ad animum sed ne
8 ad aures quidem admittebat, et Hannibal haudquaquam similis 20
dux neque simili exercitu neque ita instructo aderat, ergo ne
clamorem quidem atque impetum primum eorum Romani susti-
9 nuere, dux, stultitia et temeritate Gentenio par, animo haudqua-

cmvul»., 3, 7, 3. —
uUa durch die der Bundesgenossen waren in zwei
Stellnng nach magis gehoben. a- — alae zu 4200 Mann, den rom. Legio-
cturos, es thun, sich daran maeben nen entsprecbend getheiit, und wnr-
dnrfen; docb liegt ^aciwro* naber. den dextra und sinistra nach der
— ad a. V.. 22, 28, 9. circa == — Stellung an der Seite der Legiouen
quae circa erant. —
eadster.. sicb genannt. Hier bekommt die sini-
plotzlicb erheben sollten, Cie. Verr. stra ala mit der ersten Legion ihren
4, 48, 107 : gwa Ditem patrem fe- Platz im ersten Treffen, vgl. 27, 1
runt repente exUtisse. duobus f. — u. 2. — • in primo wie sonst prima
m., venuittelst, mit; 9, 44, 11: Po- ades, vgl. 10, 14, 17: ni secunda
stumius integris legionibus dqfes- ades — in primum successisset; 2,
sam adem —
invadit, 25, 13, 2. 20, 10. —
introrsus die Glieder
— qua, 27, 1, 6. batten nicbt genng Tiefe. Sonst ist
die Aufstellnng des Heeres nach
sua uU. nicbt dass er irgeod
5.
eine — gebabt hatte durch eine —
,
den drei Abtheilungen der bastati,
von seiner — impetu, 22.
Seite.
;

50,
principes, triarii voo selbst gegeben,

12. — quo
s. 8, 8. robor, ac. vir, s. 21, 1,
cmisistere;
loco nanilicb
also nicbt in ihre Manipeln und auf
2. — perruptur. an den einzelnen
Stellen ; nach hostis auf die Einzei-
den ihnea angewiesenen Platzen,
8. 22, 5, 3; 7. — per libid. nach
neu bezogen.
8 —
10. et Hann., und iiberdiess,
WillkUr, Laune.
dozu kam dass o. s. w. Voss ver-
6. sinistra al., die Fusstmppeii mutfaet at H. —
haudq. compar..

Digilized by Google
— ,

«. Oh. S12. LIBER XXV. CAP. 21. 22. 151

q\iam comparandus, ubi rem inclinatam ac trepidantis suos videt,


equo arrepto cum ducentis ferme equitibus effugit: cetera a fronte 10
pulsa inde a tergo atque alis circumventa acies eo usque est cae-
sa, ut ex duodeviginti milibus hominum duo milia haud amplius
5 evaserint, castris hostes potiti sunt.
Hae clades super aliam alia Romam cum essent nimtiatae, 22
ingens quidem et luctus et pavor civitatem cepit: sed tamen, quia
consules, ubi summa rerum esset, ad id locorum prospere rem
gererent, minus iis cladibus commovebantur, legatos ad consu- 2
10 les mittunt G. Laetorium M.Metilium, qui nuntiarent, ut reliquias
duorum exercituum cum cura colligerent darentque operam, ne 3
per metum ac desperationem hosti se dederent, id quod post
Cannensem accidisset cladem ,
et ut desertores de exercitu volo-
num conquirerent, idem negotii P. CorneUo datum cui et dile- 4 ,

15 ctus mandatus erat, isque per fora conciliabulaque edixit, ut con-


quisitio volonum Geret, iique ad signa reducerentur, haec omnia
intentissima cura acta.
Ap. Claudius consul D. lunio ad ostium Vulturni, M. Aureho 5
Cotta Puteolis praeposito, qui, ut quaeque naves ex Etruria ac
20 Sardinia accessissent, extemplo in castra mitterent frumentum,
ipse ad Capuam regressus Q. Fulvium collegam invenit Casilino 6
omnia deportantem molientem ad oppugnandam Capuam, tum 7

Z. § 650. —
arrepto, sonst sind die la) dem Stadtprator. —
cui et dii.,
Feldherrn gewdbolich zu Pferde. wabrscheinlicb nacb dem c. 5, 6 er-
inde a, dann sobald sie anfangen '^'abnten Senatsbeschluss: absistere
wollten zu fliehen; de a scheiat eos etc., vgl. c. 3 , 4. —
fora cone.
vor tergo ansgeFallen. Der ganze s. 5, 6 ; die Bebbrden derselben ha-
Vorgaag ist in sebr grellen Farben ben nicbt die Macbt eine solcbe
geschildert. Maassregel ausznrdbren. —
conquis.
22. — super
1 4. al. al., s. 6, 10, fieret starker ais conquirerentur.
8. — summa rer., s. 3, 5, 8; ib. 10, 5—6. .dpp. Claud. etc. wiederhoit
8, der wicbtigste Punkt, wo die das bereits c. 20, 3 Erwabnte wol
Entscbeidung erfolgen mnsste. — nach einer anderen Quelle mit ge-
commovet, gebt auf civitas, Z. § 366, nauerer Angabe der Massregeln , die
vgl. 5, 39, 4; mittunt nur auf den getroffen wurden, und deren Aus-
Seoat. —
Laetor., s. 23, 30, 16. — rdhrung. Aurdio, 23, 30. lunio—
Metii, sonat nicbt bekannt; 22, 25, nicbt zuverwechsein mit demPriitor
,
3 and 23, 31, 6 baben die Hss. an- M. Innius c. 20, 3. — quae^. n., der
I dere iVamen. per met., Beweg- _ Plural wol wegen der zwei Liinder.

grand. —
id quod etc. ist wol von — Casilino baben die Hss. s. 24,
i L. hiDZUgerdgt, da nach der Schiacht 12, 3; gewohniich wird Casilini ge-
bei Cannae die Verbaltnisse ganz lesen, was nicbt passend scheint, da
aadere waren, s. 22, 52. deser- — Claudius den Fulvius bei Capua (ad

'

tor., s. c. 20, 4, sie werden also ganz Capuam regressus) findet. o-


wie riimische Soldaten bebandelt. mnia bezeichnetzu deportantemias
idem neg., Z. §432. —
Cornei (Sul- Getreide, s. c. 20, 2; zu molientem

uignized by Google
,

152 LIBER XXV. CAP. 22. a. u. 540,

ambo circumsederunt urbem, et Claudium Neronem praetorem


8 ab Suessula ex Claudianis castris exciverunt, is quoque, modico
ibipraesidio ad tenendum locum relicto, ceteris omnibus copiis
ad Cap.iam descendit, ita tria praetoria circa Capuam erecta, tres
opus adgressi fossa valloque cir- 5
et exercitus diversis partibus
cumdare urbem parant, et castella excitant modicis intervallis,
9 multismie simul locis cum prohibentibus opera Campanis eo
eventu }>ugnant, ut postremo portis muroque se contineret Cam-
10 panus, prius tamen, (piam haec continuarentur opera, legati ad
Hannibalem missi, qui quererentur desertam ab eo Capuam ac 10
prope redditam Romanis, obtestarenturque, ut tunc saltem opera
11 non circumsessis modo sed etiam circumvallatis ferret, consuli-
bus Cornelio praetore missae, ut priusquam claude-
litterae a P.
rent Capuam
operibus, potestatem Campanis facerent, ut qui eo-
12 rum vellent, exirent a Capua suasque res secum inde ferrent, li- 15
heros fore suaque omnia habituros qui ante idus Martias ex-
issent; post eam diem quique exissent quicpie ibi mansissent,
13 hostium futuros numero, ea pronuntiata Campanis atque ita
14 spreta, ut ultro contumelias dicerent minarenturque. Hannibal
ab Herdonea Tarentum duxerat legiones spe aut vi aut dolo ar- 20

die Vorkehrungen uberhaupt, die mit 10 — 14. continuar., 23, 17, 5. —


Eifer unil .Anstrenguiig gemacht redditam ist nachdriickliclier ais
werden. Ueber das asyndeton s. traditam, freiwillig, absirhtiich ih-
21 , 28 , 2 . nen wicder zuriickgegeben. —
a. P.
C. pr. natiiriich im Auftrage des
7 — 9. Meronem, c. 3,2. — Claud. Senates, vgl. 20, 12, 6: accessit
cast. 23, 31, 3. — modico etc. und edictum proconsulis ex senatus
tenend. s. 23, 48, 2; 5. omnib. — consulto propositum: ut qui civis
cop. Z. § 473. —
tria praet., sie Campanus ante certam diem trans-
bczichen drei versebiedeno Lager; isset, sine fraude esset, vgl. 22, 33,
anders 22, 42, 1 ; 8, 11, 7. tres et — 9.— exirent ab C., s. 21, 13, 7: w-
«m tres gegeniiber tria zu heben, ermis — velitis ab Sapunto exire,
sonst ist die Nacbstellung von et 24, 40, 11 . —
asite Id. M., die Um-
mehr dichteriscb , vgl. 24, 47, 5. — -wallung muss also gegen das Ende

— —
excitant, s. 23, 37, 2: turrem exci- des Jahres gesebehen sein. qui-
tavit; 43, 1 8, 9 turres excitari n. a. que quique s. 1, 55, 6. nutnero,
Zup Sache
:

vgl. 5, 1, 8. — prohibent s. 30, 42, 9: hostium fiumero in vin-


zu bindern versuebten s. 4, 19, 5. culis habeat; 8, 14, 4: obsidum nu-
— Campanis —
Campanus um die
,

mero, s. 4, 4, 12. —
atque, und da-
einzelnen Abtheilungen der Ge- bei, wie es sich bei dem Gharakter
samintbeit entgegen zu stellen. — der Cainpaner erwarten liessu. s. w.;
portis m. so gewiihnlich der blosse wir erwarten einen Adversativpar-
Ablat. bei se continere, se tenere; tikel vgl. Cic. Or. 3, 33, 92: ut ne-
aus den Tbnren nicht ausriickten, mo genus universum complecteretur,
innerhalb oder auf' der Mauer biie- atque alius aliam sibi partem sepo-
ben. Zur Sache vgt. 26, 4, 3. — neret.

Digilized by Google
;

g.Ch. 2 i 2 . LIBER XXV. GAP. 22. 23. I 53

cis Tarentinae potiundae, quod ubi parum processit, ad Brun-


disium flexit iter, prodi id oppidum ratus, ibi quoque cum fru- 15
stra tereret tempus, legati Campani ad eum venerunt querentes
siraul orantesque. quibus Hannibal magnifice respondit, et antea
5 se solvisse obsidionem, et nunc adventura suum consules non la-
turos. cum hac spe dimissi legati vix regredi Capuam, iam du- 16
plici fossa valloque cinctam, potuerunt.

Cum maxime Capua circumvallaretur, Syracusarum oppu- 23


gnatio ad finem venit, praeterquam vi ac virtute ducis exercitiis-
10 que, intestina etiam proditione adiuta. namque Marcellus initio 2
veris incertus, utrum Agrigentum ad Himilconem et Hippocraten
verteret bellum, an obsidione Syracusas premeret, quamquam 3
nec vi capi videbat posse inexpugnabilem terrestri ac maritimo
situ urbem nec fame, ut quam prope liberi a Carthagine com-
15 meatus alerent, tamen, ne quid inexpertum relinqueret, transfugas 4
SjTacusanos —
erant autem apud Romanos aliqui nobilissimi
viri inter defectionem ab Romanis, quia ab novis consiliis ab-

horrebant, pulsi —
conloquiis suae partis temptare hominum
animos iussit et fidem dare, si traditae forent Syracusae, liberos
20 eos ac suis legibus victuros esse, non erat conloquii copia, quia 5
multorum animi suspecti omnium curam oculosque converterant,
ne quid falleret tale admissum, servus unus exulum pro trans- 6
fuga intromissus in urbem conventis paucis initium conloquendi
de tali re fecit, dcin piscatoria quidam nave retibus operti cir-
25 cumvectique ita ad castra Romana conlocutique cum transfugis,

15 — 16. prodi, die sichere Er- jetzt eine engere Einscbiies.sung zu


wartung, s. Z. § 605.— magnifice, beabsichtigen. —
ut quam, ist nicbt
s. 21, 41, 1. —
c//m hac s., .so dass sieber, die Stelle viell. tiickenban:.
sie diese mitaubmeo; 44, 1.3, 12: Zur Saebe seibst passt das § 14 Ge-
cum gratia a consule prqfectum n. sagte nicbt, s. aucb c. 25, 12; 26,
a. —
duplici v., nach der Stadt und 2 — transfug., § 6 exulum. no- —
— =
.

dem freien Felde zu. cinctam vis c., dem Abfall von Rom. suis leg.,
cum iam cincta esset, nicht einfa- s. 16, 7.
ches Attribui. 5 — 7. converterant n. in se, nicbt
23 — 31. Eroberung von Syra- sowol animi ais die multi, deren
ens. Polyb.
8, 36 f.; Zon.9,5 ; Plut. Gesinnung und wcii dieselbe ver-
Mare. IS; F^rontin. Strat. 3, 3,2; diicbtig vvar. —
tale ad., s. 23, 9, 9
Sil. IL 14, 5S5ir. Ov. Met. 1, 210: quod tamen ad-
1 — praeterquam, s. 22, 53, 6
4. missum —
docebo. —
unus, nur ein

.

— ytgrigent., s. 24, 39 ; doch sebeint einzigcr Sc. circumvecti, wahr-


sieb nacb u. St. aucb Hippocrates scbeinlich aus dem grossen Hafeu
dahin begeben zu baben. —
preme- um Achradina bcrum, da das Lager
ret, was bisher aucb gescheben war, des Alarcellus nocb in der Aiibe des
s. 24, 39,
13 ; aber Marcellus sebeint He.vapylon gewesen zu sein sebeint.

Digilized by Google

154 LIBER XXV. CAP. 23.

et idem saepius eodem modo et alii atque alU. po.


7 LUX facti, et cum iam composita omnia ad prodition*
indilio delato ad Epicyden per Attalum queudaui in<
8 sibi rem creditam non esse, necati omnes cruciati s
subinde spes, postquam haec vana evaserat, excepit, l
quidam Lacedaemonius, missus ab Syracusis ad Philippu
9 captus ab Romanis navibus eraL huius utique redimen
cydae cura erat ingens, nec abnuit Marcellus, iam tum A<
quibus sociiLacedaemonii erant, amicitiam adfectantiLusi
10 ad conloquium de redemptione eius missis medius maxij
utrisque opportunus locus ad portum Trogilorum pro
rim quam vocant Galeagram, est visus, quo cum saep.
,

11 mearent, unus ex Romanis ex propinquo murum cont


numerando lapides aestimandoque ipse secum, quid in fr
12 terent singuli, altitudinem muri, quantum proxime co
poterat, permensus, humilioremque aliquanto pristina <

sua et ceterorum omnium ratus esse et vel mediocribi

s. § 10. — et idem steht, wenn et 10 —12. mediu* m., g


alii ricbtig ist, Tiir et Udem; ge- der Mitte, wird durch u/nV
wbhnlich wird nur alii gelesen. Das
Pradicat ist leicbt aus dem Vorber-
lich. —portum Trog., an
Mee
(

licben Einbieg^ng- des


geb. zo nntnebmen. —
octoginta, Tbucyd. 6, 99 : ini tov T
26, 30, aber in einer Rede, nur te- >tai.ovfifvov, vgl. 7, 2, 5, i
ftuaginta. —
et verbindet tam cnm- stiinmt ais HaTen bezeirbr
po/. zunacbstmitocto^>wtay(ictt. — aucb sonst nur zwei Hafcn

prodition., der Anslubrung des Ver- racas erwabnt werden. G
ratbes. —
cruc., unter Martem, vgl. wabrscheinlich am nordwe
24, 5, 11; Curt. 8, 29, 20: excru- Ende der Tycha bei der sog
datot necaverunt; cruciati enthalt la Graeca. Plut. nvQvov rt
nacbtriiglieb eine genauere fiestim- Zon.I.l. —
numerando etc., ‘

mung zn necati. die Steine, schiitzt die Hi



8 9. ab /lom. ROi'., von den Riim. einzelnen an der VorderseiI
zu Scbiffe. —
uUq. auf ii^end eine findet sodieHbhe derganxenl
Weise, auf jeden Fall. Epicydae Polyb. 8, 3G: t^tjQid^u^aaT
ist eine ungewbhnliche Form, da ddpouf (Steiniagen). ijrra(>’
die griecb. Namen auf es, die von vofitov XiS-uv ^xooopii
Neutris auf os nacb der dritten wart xal Kav tvavlXoyiOro
Declination gebildet sind, selbst in rr/V ano yrjt TtSv inukS«oy
der RegeI der 3. Declin., daher 26, aiuaiv. — ipte, s. 24, 4, 9.
-
30, 3 u. 4 Epicydit, folgen; da die rent, sich ausdeboten n. io die
Hdss. hier u. c. 25, 12 nur Epicyde 24, 3, 1, vgl. Caes. B. C. 1, 4f
baben, wird gewbbnlich Epicydi ge- tum in UditutUnem patebo
lesen. —r iam t,, ehe das 26, 24 er- quantum pr. p., so nahe er
wabnte Biindniss gescblossen wur- blosse Vermuthnog der Wif
de ; ein Zeichen der weitaussehen- keit koromen kano. —
pritdri
den Politik der Rbiner. o(ifecL, — vvie opinione ciEut u. ii. gesa
8. 24, 22, 11 : eifrig snchen.
Z. § 484. —
t-el schon. 0 -

Digitized by Googie
; ^

•. c%. ni. LIBER XXV. CAP. 23. 24. 155

sn)»erahiiem, ad Marcium rem defert, haud spemeada risa. 13


sed oum a^ii loeus, quia ob id ipsum iotentius custodiebatur,
Bon posset, occasio quaerebatur; quam obtulit transfuga nuntians 14
diem festum Dianae pw
triduum agi, et quia aha in obsidione
S deerat, vino largius epulas celebrari et ab Epioyde praebito uni-
versae plebei et per tribus a principibus diviso, id ubi accepit 15
Marcellus, cum paucis tribunorum militum conlocutus, electisque
per eos ad rem tantam ag^dam audendamque idoneis centurio-
nibus militibusque, et scalis in occulto comparatis, ceteris signum
10 dari iubet, ut mature corpora curarent quietique darent: nocte
in expeditionem eundum esse, inde ubi id temporis visum, quo 16
de die epulatis iam vini satias principiumque somni esset, signi
unius milites ferre scalas iussit; et ad mille fere armati tenui ag-
mine per silentium eo deducti, ubi sine strepitu ac tumultu primi 17
15 evaserunt in murum, secuti ordine alii, cum priorum audacia
dubiis etiam animum faceret iam mille armatorum ceperant 24
partem, cum ceterae admotae sunt coptae, pluribusque scidis in

nacbt Anzeige davon. — wie


euHri, ansgedriickt ist.
iberhaupt diese Seite die schwach* 15. agend. aud., s. c. 16, 19; 22,

st« war, 8. 24, 33, 9. 14, 14 n. n. —


sigtium d., nicbt of-
14. diem/., ebeaso Frontin. 1. 1. fentlicb, sondern per tesseram, wie
Polyb: io(nr]V ayovffi ndvdrffiov 7, 35, 1. —
de die, 23, 8, 6. sa- —
tai Totis rifii^as; der Ausdruok tias,ebenso 30, 3, 4: «abitu amoris,
diem j. neben per triduum erklart mehrfach bei Tacitus uad dea Dich-
aich dkraus, daas dien /ettut eiaen tern statt des gewohniicben saHe-
Begriff: Fest, bezeichaet, wordr erst tas. —
signi, ein Manipel , s. 8, 8,
— /erre
Diehter fettwn braacbea; ahalich 7 ; 33, 1, 2. se., vgl. 1, 43,
aagt Cic. Verr. 1, 2, 6: cum ego 3.— tenui ag. wie longo agmine 3,
diem i^exiguam poshdavitsem 28,2. — —
cum /acer., nicbt wegen
vea der Frist von IIU Tagea. Es der Hobe der Maner, sondern weil
siad die Artemisia; in Rom dauerte man Feinde dort vermutbete.
das F est der Diana eiaen Tag. Mar- —
24 . 1 2. miUe artn., s. 23, 44,
tia). 12, 67. —
aUa —
des., vgl. § 2. 7: die 1000, da nur die e. 23, 16
— iTOO —
celebr., vgl. c. 12, 15: gemeint scheinen. Im Folg. ist par-
celeber omni eaaimoniarum gene- tem unbestimmt, besonders da erst
re; ferner sermone, carmine, laeli- § 5: partem urbis Folgt; man solite
tto o. a., dnrcb, uater Genuss des eher turrim et muri partem s. Plut.
Weines festlich )>egeben. — plebei Mare. 18: ov fiovov xov nipyov
— xvxltp t6 rtTyos er-
uad per tribus, aach rSmischer Anf- n>U«
fassung; da in Syracns tribus nicbt warten. —
admot. c. s. c. 3^ 2 ; 24,
beataaden, ist iiberbaopt an einzelne 46, 3; die Stelle ist liickenhaft, und
AbUmilungea der Biirgerschaft zu wol dadurch zum Theil die Unklar-
denken, s. 24, 21, 11; die Spenden heit der Darstelluag veranlasst. —
seibst stellt sich L. wie die congia- pluribusq. etc., iiber das imperf. bei
ria in Rom vor, s. c. 2. Zu tribxu cum, 8. 44, 10, 6: eum dispositu
war singulae nicbt aothwendig, da tormentis —
percutiebantnr', Cic.
das Verbaltniss scbon durcb per Verr. 2, 2, 36 , 89: una nox inter-

oogle
, —

156 LIBER XXV. CAP. 24. •.n. 540.

2 murum evadebant signo ab Hexapylo dato, quo per ingentem


solitudinem erat perventum, quia magna pars in turribus epulati
aut sopiti vino erant aut semigraves potabant, paucos tamen
3 eorum inopinatos oppressos in cubilibus interfecerunt, prope
Hexapylon est portula magna vi refringi coepta; et e muro ex 5
composito tuba datum signum erat, et iam undique non furtim

4 sed vi aperte gerebatur res. quippe ad Epipolas frequentem cu-

stodiis locum perventum erat, terrendique magis hostes erant


5 ((uam fallendi sicut territi sunt, nam simul ac tubarum est au-
,

ditus cantus clamorque tenentium muros partemque urbis, omnia 10


teneri custodes rati alii per murum fugere, abi salire de mmo.

cesserat, cirm. iste Dorotheum sic di- xvQioi Ttov TivoyMV' tlg ydo rovg
ligebat',uber den Weehsel des perf. TTvnyovs qS-QoiOfilvoi did Tf]V S-v-
(bei admotae kann sunt kaum feh- aiuv ol filv dxfsrjv (mvov, ol d'
len) s. 24, 1,0. Dic iibripen Trup- ixOl/iliioVTO TTullU fXtiyvaXOfJLtVOl.
peii baben nicbt bcidcmThurmGab!- dib xtd (Xcc&ov ((VToiig dnoxiti-
agra, sonderii iiiilier dem Hexapylon VctrTfS.
die Mauer erstiegen, desbalb xvird 3 — 4. prope hex., das Tbor sclbst,
naehtraglicb signo cte., das Zeichen, s. 24, 32, 4, war nicbt zu olfnen;
dass inan an der verabredeten Stelle obgleicb es Plut. 1. I.: ‘JjgdnvXa
sei, binzugefugt und dieses xvieder diaxoiptts bcrichtet; die Pforte
dureb quo etc. erklart. Die, welche wird, wie es sebeint, von innen er-
die Mauer zuerst erstiegen baben, broeben; das Folg. et e muro ist
sind also auf dersciben bin bis an viell. das sebon § 2 crw abnte Zei-
das hexapylon gekommen, weii die chen, da L. nach der Parenthese
Besatzungen der Tbiirme keinen quo — interjecerunt die Erzahlnng
VViderstand leisteten. —
solitudin., weiter fort tubrt. — et e. m. etc.
nach dem Folg. zu erkliiren: obne kniipft an das zunachst zu betonen-
irgendwo Wachen und Posten zu de magna vi an; das folg. et iam
finden. — magna p., die Mebrzahl fasst das Vorhergeh. zusammen.
im Verlialtniss zu paucos, die, wie undique: an der Pforte ,
auf der
es sebeint, nicbt mebr bei dem Ge- Mauer, von den anriickenden Legio-
lage aber doch aucb nicbt zur Yer- nen. — vi aperte asyndetisch, wie
tbeidigung bereit waren. —
«erm- vi aiiruitis hominibus. — ad Epipol.',
^rare« Gndetsich nurbier; anchdazu indem sie von dem Punkte des An-
gehbrt wwo, wie sonst gravis, grava- grilTs weiter westlich gehen; vgl.
tus vino, —r tamen, obgleicfa so viele § 11. — custodiis, weil hier die
u. s. w. — eorum iiberbaupt der Mauer, die von Tycba nach Epipolae
auf der Maner Postirten; dass die rUlirte, am leichtesten zu ersteigen
sopiti und semigraves vino x'er- war, s. 24, 33, 9. locum, ein weit
sebont worden seien, liegt nicbt sich ausdehnenderRaum. — pervent.
in den Worten. — in. oppressos, er. zeigt an, dass diePforte erbrochen,
die Hdss. baben nur inpressos s. 21, das Heer bereits die Gegend an der
52, 10: cum inopinatos invasissent', Mauer (partem urbis) besetzt hat.
20, 6, 11: ut in nullo tali metu so- — sicut, der Erfoig entsprach der
pitos, 25,38, 17 ; inermis oppressos, Erwartung.
vgl. Polvb. c. 37 ra^v dk xXifid-
: 5 —6. permt/r.,dieMauerentIang,
xtov dvo avvTeO-nafuv iyivovro wahrscheinlich nach dem Euryalus

uigiiized by Google

>. Ch. 212. LIBER XXV. CAP. 24. . 157

praecipitarique turba paventium, magna pars tamen ignara tanti 6


mali erat et gravatis omnibus vino somnoque et in vastae ma-
gnitudinis urbe partium sensu non satis pertinente in omnia,
sub luce Hexapylo effracto Marcellus omnibus copiis urbem in- 7
5 gressus excitavit convertitque omnes ad arma capienda o})emque,
si quam possent, iam captae prope urbi ferendam. Epicydes ab 8 ,
Insula, quam ipsi Nason vocant, citato profectus agmine, haud
dubius, quin paucos per neglegentiam custodum transgressos
murum expulsurus foret, occurentibus pavidis, tumultum augere 9
10 eos dictitans et maiora ac terribiliora vero adferre, postquam
conspexit omnia circa Epipolas armis conpleta, lacessito tantum 10
hoste paucis missilibus retro in Achradinam agmen convertit,
non Lam vim multitudinemque hostium metuens quam ne qua ,

intestina fraus per occasionem oreretur, clausasquc inter tumul-


15 tuHl Achradinae atque Insulae inveniret portas. Marcellus ut 11
moenia ingressus ex superioribus locis urbem omnium ferme
illa tempestate pulcherrimam subiectam oculis vidit, inlacrimasse

zn, s. c. 25, 2.— praecipit., s. iiber .ste Tbeil der Stadt, s. 21, 22, 4. —
que 3,55, 13. —
maprn. p., dic Melir- eoepulsur. for., s. 6, 42, 12; 22, 57,
zahi der Bewohner derStadt, iinGe- 5: futura —
foret; 20, 26, 11 fo-
gcDsatze zu der Besatzung von Epi- rent passuri. —
occur. pav. ist abi.
:

polae, nachherdurch o?««j6«swieder abs. uin dicsen Urastand zn heben,


bezeicbnet. —
vastae m., s. 24, 2, occurrentes pavidos, s. 1, 28,10.
9. —partium —
omnia, das was circa Epip., ebenso Polj b. roiig dk
:

die einzelnen Tbeile empfandeu, be- ' PiofittCovg ituQQei v avvi^ccive xqk-

riihrte nicht dic Gesammtheit, diese TovvTug Tov nei)l 'Entnokhg x6-
hatte davon keine EmpOndung, kcin nov, unter Epipolae scbeint nnr der
Bewusstsein, s. 23, 49, 3 ea caritas holiere westliche Theil der Gegend
patriae per omnes ordines
:


perti- verstanden zu werden. —
in rie;fr.,
nebat; Cie. Arcb. 12, 30; haec {me- s. § 15. 24, 23, 4. Epicydes giebt
moria) —
ad aliquam animi mei par- also Neapolis und Tycha auf, um
iem pertinebit u. a. Der Umfaog der nur Achradina und die Insel zu
Stadt betrug damais iiber 4 geogra- schiitzen. Die Periode umfasst in
phische Meilen, vgl.Pol. 1.1. ovdfvog manigfachen Formen alie Momente,
iatyvojxoTos T(5 v nohiToiv t6 welche Epicydes bestimmten , ei-
avfi^atvov cT(« rqv anoaraOiv, nen so unerwarteten Entsrhinss zu
art fieydlrjg ovffqg 7r6ie<us. fassen.
7 — 10. jetzt das Thor 11. moenia in., durch das he.xa-
aelbst. — omnibus, also auch cete- pylon. —
ex sup. l. Stephanus:
rae § 1 bezieht sich, wenn es rich- Eninolal yioQCov djtoxoquvov
rig ist, Dur auf einen Theil derTrup- nQoaeykg ZvQctxovattii; Thucyd.
pen; zur Sache vgl. 24, 32, 6. — 6, 96: iSqQTTjTtti TO aXko yo)oiov
prope ist mit Recht hinzugeriigt, da xal rijf Trokstof iTKxkivks
die Epipolae zum grossen Theil un- T lari, xal l7it(fttvkg ndv ttaoi'
bewohnt waren. —
Nason dorisch xal tovofiaaxai —
dia t 6 Intno-
st.vijaor, ia den tldss.meist Nasson Aqg TOV dkXov eirai 'EmnoXai.
geschriei^D, der alteste undwicbtig- — Ueber die Aussicht von der a.

Digilized by Google
— ; ,

158 LIBER XXV. GAP. 34. 25.

dicitur partim gaudio tantae perpetratae rea, partim vetv


12 urbis. Atheniensium dasses demersae et duo ing^^tes
cum duobus clarissimis ducibus deleti «ecxurebant, et
13 cum Carthaginiensibus tanto cum discrimine gestae,
opulenti tyranni regesque, praeter ceteros Hiero cum re
mae memoriae rex, tum ante omnia, quae virtus m fo.
14 sua dederat, beneficiis in populum Romanum insignis,
universa occurrerent animo, subiretque cogitatio, iam
15 mento horae arsmra omnia et ad cineres reditura, priusc
gna Achradinam admoveret, praemittit Syracusanos, i
Romana, ut ante dictum est, fuerant, ut adloc
praesidia
dedendam urbem.
inpellerent hostis ad
85 Tenebant Achradinae portas murosque maxume trai
quibus nulla erat per condiciones veniae spes : ei nec adin
2 nec adloqui quemquam passi, itaque Marcellus, postquai
ptum inritum fuit, ad Euryalum signa referri iussiL iumi

n. St. bezeichneten Hohe der Epi- nyse; reges, um Hiero nic


polae sagt eifl neaerer Reisender: die tyranni zu recboen, s. C
an Dord l’oiI se perd daas nne im-
mense plaine, qni borde le rivale de
4, 56, 123. — quae
— reditura, wie
virt. etc.
'1, 4. redig'
la mer, jusqu’au pied de mont Etne, — jiehrad. adm., 27, a. 25,
dont renonnecdne s’eleve avec ane cinium — admoverat copi
majeste inexprimable; au midi — 46, Tycha und Neapo'
13.
— la ville de Syracase semble flot- also bereita besetzt. — m
ter sar Ia sorface des eanx etc. — 8. 24; 48, 10.
pulcherrimam s. Cic. Rep. 3, 3 1 : urbt 85.1. portas m., dnrch
illa praeclara, quam ait Timaeus Achr. von Tycha und Neapo
Graecarum maximam, omnium au- trennt war, s. 24, 32, 7^ vg
teiq esse pulcherrimam, arx visen- 18: ip.tve t6 xaprepterai
da portus usque in sinus oppidi et
,
xdXharov xal fifyiaiov (
ad urbis orepidines infusi, viae la- Stvq xeeXeirat) dia To riTfi;
tae, porticus, tetnpla, muri etc. — TiQoe Jhv noliv, qs \
inlacrimasse, s. 40, 56, 6 ; 45, 4, 2 N(av to dX Tv^qv ovopaC
Sil. It. 14,670: ingemuit. gau- — —

quibus HuUa etc., s. 24,2
dio ioaerer, gloria, we^en, ausserer passi, viell. ist darnacb sut
Beweggrund. gefallen.
12 —
15. dasses d.,s Thucyd. 7,55 2. ad Euryalum, Steph. £
ff., Cic. Verr.5, 37, 98. duobus cl. kos q ax()6noi.is rtiy 'Enin
d., Nicias and Demosthenes, vorher ttoKxviov di tovto 2v(mxc
waren scbon Lamachus und Euryme- anoxqqfxvov an der west
don umgekommen. —
occurrebant Ecke der Terrasse, anf der Sy
8. § 14. — cum Carthag. vgl. Diod. liegt; „eine grosse, io deo t
Sic. 19f. — tot. t., so oft ohneCoo- kiinstlich gehauene, voaeinerg'
jnnction, 5, 54, 5; 28, 28, 12 u.
s. tigen Maner durchzogene Sch
a., an anderen Stellen ist sie zuge-
— mit der — nnterirdisehe Gan,
setzt, s. 23, 11, 12; 8, 12, 4 n.a. Verbindung standeo. Veber de
tyranni, Agathocles, die beiden Dio- ben erfaeben sich Thunne

Digitized by Coogie
— :

•. Ch. M2. LIBER XXV. CAP. 25. 159

in extrema |^te urbis versus a mari, via^ue imminens ferenti


in agros mediterraneaque insulae, percommode situs ad Commea-^
tus excipiendos, praeerat huic ard Philodemus Argivus ab Epi- 3
cyde impositas: ad quem missus a Marcello Sosis unus ex inter-*
$ fectoiibus tyranni cum longo sermone habito dilatus per frusta-
tionem esset, rettulit Marcello tempus eum ad deliberandum
sumpsisse, cum is diem de die differret, dum Hippocrates atque 4
Himilco admoverent castra legionesque, haud dubius, si in arcem
accepisset eos, deleri Romanum exercitum inclusum muris posse,
10 Marcellus ut Euryalum neque tradi neque capi vidit posse, int^ 5
Neapolim et Tycham —
nomina ea partium urbis et instar ur-
bium sunt — posuit
castra, timens ne, si frequentia intrasset
ab discursu miles avidus praedae non posset, le- 6
loca, contineri
gati eo ab Tycha et Neapoli cum infulis et velamentis venerant
15 precantes, ut a caedibus et ab incendis parceretur, de quorum 7
precibus quam postulatis magis consilio habito Marcellus ex
omnium sententia edixit militibus, ne quis liberum corpus vio-

Hof des alten von Dionysias dorch videatur etc. Za instar urb. kann
60000 Arbeiter ^ebanten Castells, dem Sinne nach nieht nomina, son-
des Schlusspunktes der Befesti^n- dern nar partes urbis Sabject sein
gren,welche die Richtung baben, am die Nainen bezeichnen Theile der
diesen Stadtlheil mit den Maaern Stadt, .and diese sind wie ganze
von Tycha and Neapolis zn verbin- Stadte ; statt et wiirden wir sed er-
den and so einzaschliessen.“ re-— warten. —
freouenUa etc., der
ferri, riickwiirts wenden. —
insulae Raum zwischen Neapolis and Tycha
hier natdrlicb Sicilien. — in extr. bis nach Epipolae war also nieht
p., Reiz vermathet: in extremam oder nar wenig hewohnt; das Lager
partem, viell. ist aversus zn lesen. seibst lehnte sich wahrscheinlich im
— eamtneatus, die aus dem Innem Westenan den dort sich erhebenden
der Insel zngefiibrten. Hiigel (Buffdlaro), am gegen die
3—4. PhiM. A., Polyb. 7, 2: Feinde ani' dem Earyalns gedeckt
'PtloSriuov TovApysioy —
Sosis, za sein, c. 26, 1.
s. 24, 21, 4. —
diiaius, s. 26, 51, 6— 7. cum irf, etc., s. 24, 30,
10: {legatimes) —
distulit Tarra- 14. — ab
ine. pare., so ist parcere
conem; 41, 8,5; hinbalten, die Anf- vielleichtnar an dieser Steife, nach
trage nicbt biiren, oder keine Ent- der Analogie von temperare mit a
srbeidang naf dieselben geben. — constrnirt, wie nmgekehrt defende-
Hipp. a. H., c. 23. — legiones, s. 2, re, arcere den Dativ haben kann.
2K, 3. —m are. eben den Euryalos, precibus q. p., s. 44, 14, 6: Prusiae
doeb isl wol nieht anznnehmen, dass preces magis quam postulatiofuere ;
das ganze Heer in demselben Platz doch wara. a. St. nach precantes keio
gebabt habe, sondern es sollen anch Gnind zu dem Znsatze. ex —
die Hohen in der Niihe , im Riicken omnium etc., Plut. unmittelbar nach
der RSiner besetzt -vverden. der von L c. 24, 1 1 if. geschilderten
.>. nomina etc., Cic. Verr. 4, 53: Stimmang des Marcellus 19: rmy
ea (Syracusae) tanta est urbs, ut ex nyepoviov ovdtls piv qy 6 roX^tSy
quattuor urbibus maximis constare IvavTiovad^ai rois arQortetrase

Digilized by Google
;

160 LIBER XXV. CAP. 25. a. u. 5M.

castraque tectis parietum pro muro,


8 laret, cetera praedae futura,
saepta, portis regione platearum patentibus stationes praesi-
diaque disposuit, ne quis in discursu militum impetus in castra
9 fieri posset, inde signo dato milites discurrerunt; refractisque
foribus cum omnia terrore ac tumultu streperent, a caedibus ta- 5

men temi)cratum est: rapinis nullus ante modus fuit quam omnia
10 diuturna felicitate cumulata bona egesserunt, inter haec et Phi-
lodemus, cum spes auxili nulla esset, fide accepta, ut inviolatus
ad Epicyden rediret, deducto praesidio tradidit tumulum Roma-
11 nis. aversis omnibus ad tumultum ex parte captae urbis Bomil- 10

car noctem eam nactus, qua propter vim tempestatis stare ad


12 ancoram in salo Romana classis non posset, cum xxxv navibus
ex portu Syracusano profectus libero mari vela in altum dedit
13 quinque et l navibus Epicydae et Syracusanis relictis; edoctisque
Carthaginiensibus, in quanto res Syracusana discrimine esset, 15

cum centum navibus post paucos dies redit, multis, ut fama est,
donis ex Hieronis gaza ab Epicyde donatus.

ahovfi^vois tl/’ ccQTTfcyrji (Off.fXt]- 24, 48, 5: pro bonis —


sociis; 2, 7,
d-rjvai 7TO/.).ol <U X(tl TTVQTIoXtlV 3: pro victis; ib. 35, 5: pro nocen-
,

xal xurttOxuTiTtiv fxilfvov. ne — te u. a. —portis, es sind die Thore


qtiis etc. , wie die Gesandten gebe- des Lagers gemeiut, welches ge-
ten haben. werden soli, nicht der Stiidtc
scbiitzt
8 —10. castraque etc., L. hatohne die nach dem Vorhergeh. noch io-
Zweifel .sagen wollen, dass das La- nen keine Mauern und Thore, wie
ger auf beiden Sciten, statt durch .\chradina, hatten. — reg-ione pl. p.,
Wall und Grabcn, durch die Wiinde die sich den Strassen der Stiidte ge-
der Hauser gedeck t gewesen sei, vgl. geniiber iilfneten, dahin den Aus-
Tac. Ann., 1, 50; castra in limite gang gestatteten, vgl. c. 11, 7; 10,
locat, frontem ac tergton vallo, la- 34, 7: portam unam alteramque
tera concaedibus munitus die eadem regione —
patentem. stat, —
Worte selbsl aber sind verdorben pr. vor und in den Thoren. —
impe-
uud wuhr.scheinlich liickcnhart, da tus von Philodemus etwa, oder den
aucb die Verbindung edixit. —ca- Feinden in Achradina. — modus,
straque — saepta, disposuit unpas- Ziel. — utinviol., weil ia Jide ac-
send ersebeint ; viell. ist castra con- cepta der Begriff des Zugesland-
textis parietum zu leseu vgl. Ulpian nisses liegt.
Dig. 39, 2 , 15: contextus aedificio- 1 1 — 13..Sorm7c<ir,dassernachdem
rum. Andere vermuthen obiecfu, oder 24, 36 Erziihlten wieder zuriickge-
drcumiectu p. u. A. — pro muro, kebrt ist, bat L. nicht besonders be-

nicht: statt einer Mauer, da das La- inerkt. noct. eam er ersah , be-
ger gewbhnlich s. Hygiu. de mua. nntzte die giinstige Gelegenheit, die
casts. 50: vallum — extrui debet ce- ihm eine solche Nacht bot. —
stare
spite aut lapide, saxo sive caemen- a. a.,vor Anker bleiben. —m
salo
to, nur Wall und Graben bat, son- auf lier offeneu See vor dem Hafen,
dern; wie eine Mauer, s. 44, 39, 5: den sie blokirt, vgl. 24, 39, 12. —
patria altera est militaris haec se- libero m. ungehindert durch Feinde.
des{castra),vallumquepro moenibus ; — cum cent. n. etc., die Riimer

Digilizecl by Google
; — —

ft. Ch. 212. LIBER XXV. CAP. 26. 161

Marcellus Euryalo recepto praesidioque addito una cura erat 26


liber, ne qua ab tergo vis hostium in arcem accepta inclusos in-
peditosque moenibus suos turbaret. Achradinam inde trinis ca- 2
stris per idonea dispositis loca, spe ad inopiam omnium rerum
5 inclusos redacturum, circumsedit, cum per aliquot dies quietae 3
stationes utrimque fuissent, repente adventus Hippocratis et Hi-
milconis ut ultro undique oppugnarentur Romani fecit, nam et 4
Hippocrates castris ad magnum portum communitis signoque
iis dato, qui Achradinam tenebant, castra vetera Romanorum

10 adortus est, quibus Crispinus praeerat; et Epicydes eruptionem


in stationes MarceUi fecit; et classis Punica litori, quod inter ur-
bem et castra Romana erat, adpulsa est, ne quid praesidi Crispi-
no submitti a Marcello posset, tumultum tamen maiorem hostes 5
praebuerunt quam certamen, nam et Crispinus Hippocraten non
15 reppulit tantum munimentis sed insecutus etiam est trepide fu-
gientem; et Epicyden Marcellus in urbem compulit, satisque iam 6
etiam in posterum videbatur provisum, ne quid ab repentinis
eorum excursionibus periculi foret, accessit et ab pestilentia 7
commune malum, quod facile utrorumque animos averteret a
20 belli consiliis, nam tempore autumni et locis natura gravibus,
multo tamen magis extra urbem quam in urbe, intoleranda vis
aestus per utraque castra omnium ferrae corpora movit, ac pri- 8
rao temporis ac loci vitio et aegri erant et moriebantur; postea
curatio ipsa et contactus aegrorum volgabat morbos, ut aut ne-

scheinen dem Kampfe ausgewicfaen craten s. 24, 31, 2. —


munimentis,
zn sein. — gaza s. 24, 23, 3. vgl. c. 9, 7 21, 32, 4: ad pellendum
26. —
1 3. recepto, s. 23, 11, 7.
;

Hispania Hasdrubalem.
— addito iiberdies besetzt hatte. — —
7 9. abpest., veranlasst durch,
ne qua etc., Epexegese zu una cura, in Folge, s. 43, 13, 1 ab eadem ne-
8. 2, 36, 3. — vis Heeresmacht, s. c. glegentia —neque riuntiari prodi-
25, 4. —
spe —
red., s. 1 , 37 , 6 gia etc., 30, 6, i: ab eodem errore
26, 39, 10: spe commeatus quoque crerfere; vgl. 4, 32, 10.et verbin-
hostibus interclusuros, Z. § 605; det den Gedanken mit we quid fo- —
iiber spe, 6, 9, 9. — ad mop., vgl. ret, worin liegt, dass die Punier
c. 23, 2. —
ultro, s. 21, 1,3. — nichts untemebinen, die Riimer sich

4 6. magnum p. im Gegensatz mhig verhalten konnen. — commu-
za dem portus Laccins an der Ost- ne, welches beide Theile in gleicher
seite der InseI, wetcbe den grossen Weise traf. — facile, beinahe.—
Haren iistlicb and siidlich begrenzt. tempore a., s. 3, 6, 2. —
extra u.,
— vetera, s. 24, 33, 3. Crisp. p. ib. in der Sumplgogend ani .\nnpus, wah-
39. —inter u. etc., also zwischen rend die Stadt, besondrrs Epipolae,
Achradina, Neapolis and dem Olym- hoher lag, 24, 34, 4. movit, wirk-
pium. — litori. Veli. 2, 107: ripae te (nachtbeilig) ein, s. 21 39, 2. —
— adpulsus est, gewohnlicher ist vitio verderbliche Beschaffenheit.
,

ad; die Hss. haben litore. Hippo- — contactus, 3, 6, 3: contagia. — inci-


Tii. Liv. V. 11

uigiiizecl by Google
162 LIBER XXV. CAP. 26. 27. a. U.540.

morerentur, aut adsidentis cu-


glecti desertique qui incidissent
9 rantisque eadem vi morbi repletos secum traherent, cotidianaque
funera et mors ob oculos esset, et undique dies noctesque pio-
10 ratus audirentur, postremo ita adsuetudine mali elTeraverant
animos, ut non modo lacrimis iustoque conpioratu proseque- 5
rentur mortuos, sed ne eflerrent quidem aut sepelirent, iace-
rentque strata exanima corpora in conspectu similem mortem
11 expectantium mortuique aegros aegri validos cum metu tum
,

tabe ac pestifero odore corporum conficerent, et ut ferro potius


12 morerentur, quidam invadebant soli hostium stationes, multo 10
tamen vis maior pestis Poenorum castra quam Romana diu —
drcumsedendo Syracusas ceelo aquisque adsuerant magis —
13 adfecerat. ex hostium exercitu Siculi, ut primum videre ex gra-
vitate loci volgari morbos, in suas quisque propinquas urbes di-
14 lapsi sunt: quibus nusquam receptus erat, 15
et Carthaginienses,
cum Hippocrate atque Himilcone ad internecionem
ipsis ducibus
15 omnes Marcellus, ut tanta vis ingruebat mali, tradu-
perierunt.
xerat in urbem suos infirmaque corpora tecta et umbi*ae recrea-
verant. multi tamen ex Romano exercitu eadem peste absumpti
sunt. 20
27 Deleto terrestii Punico exercitu Siculi, qui Hippocratis mi-
lites fuerant ** haud magna oppida, ceterum et situ et muni-

dissent n. in morbum. — adsident., 12 — 15. Romana, oach § 15


Besnch und Pflcge der Krankcn s. das Lager der Stadt, da das
in
9, 46, 9; 21, 53, 6: adsidens aegro
,

am Olympion aufgegeben ist. —


collegae; da die Hss. intidenti* ha- eUu, die Paraothesen fioden sich
beo, ist vieli. etwas ansgefallen. — oicht sclten ohne Coojuoction,
curantis, dic Aerzte, s. 5, 3, 6 ; iiber so dass nam, welches Dobree
das partic. praef. 4. — ead. vi rep. zusetzeo will, hier oicht oothig
aogesteckt, s. Thocyd. 2, 51, 2: ist, s. 9, 35, 2; 27, 33, 7 u.a. ad- —
?Tfpof a<p hiQov Q-eqantias ava~ fecerat fehlt io deo guteo Hss., die
TiipiTilufuvoi; iiberhnupt scheiot anch et statt ex habeo, so dass vielL
L. die SchilderuDg des Thucydides ooch mehr ansgefallen ist. —
et C.,
oacbgeahmt zu habeo, vgl. Sil. It. 14, s. c. 23, 3; 21,8; beide Umstande 16-
582 IT. —
cotidia/iaque, uod so, io sen dasHeer auf. —
receptus er. s.l,
Folge davoD. 56, 3; sie hatten wol befreundete
10 — 11. efferaverant traositiv, Stadte, aber oicht hier, wie die
wieioebrfacb bci L. s. 23, 5, 12; 2, Sicnier ihre Heimath. Dass anch Si-
23, 4; 5, 33, 11; vgl. 1, 19, 1. — cnier in dem puniscbcn Heere die-
ituto, wie ilin die Sitte (zu Kom) nen , s. 24, 36 1. —
Marcellus etc.,
forderte, s. 1. 58, 12, mit Riicksicbt ein andcrer Grnnd ais der § 12 ao-
auf dic insta funebria, 1, 20, 7; gegebene, der wol richtiger ist, s.
Thucyd. 2, 52,2: tig oXiytoQiav § 7. — suos aus dem alten Lager.
iTfidnovTO xttl U()(Sv xal oaitov. 27 • 1 terrestri steht § 2 ; Puni-
=
.

non m. non modo non, gegeo Z. co dem folg. SieuU gegcnuber. fu-
§724b toAe Verwesuog. erant, aus alterum —
alterum abest

Digilized by Google
, , —

s. Ch. 812. LIBER XXV. CAP. 27. 163


'
mentis tuta, tria milia alterum ab Syracusis, alterum quindecim
abest, eo et commeatus e civitatibus suis comportabant et auxilia
accersebant. interea Bomilcar iterum cum classe profectus Car- 2
thaginem, ita exposita fortuna sociorum, ut spem faceret non
5 ipsis modo
salutarem opem ferri posse, sed Romanos quoque
in capta quodam modo urbe capi, perpulit, ut onerarias naves 3
quam plurimas omni copia rerum onustas secum mitterent clas-
semque suam augerent, igitur centum xxx navibus longis ucc 4
oneraris profectus a Carthagine satis prosperos ventos ad trai-
10 ciendum in Siciliam habuit, sed idem venti superare eum Pa-
chynum prohibebant. Bomilcaris adventus fama primo dein 5
praeterspem mora cum gaudium et metum in vicem Romanis
Syracusanisque praebuisset, Epicydes metuens, ne, si pergerent 6
idem qui tum tenebant ab ortu solis flare per dies plures venti,
15 classis Punica Africam repeteret, tradita Achradina mercennario- 7
rum militum ducibus ad Bomilcarem navigat, classem in statione 8
versa in Africam habentem atque timentem navale proeUum, non
tam quod impar viribus aut numero navium esset quippe etiam —
plures habebat —
quam quod venti aptiores Romanae quam suae
20 classi flarent, perpulit tamen, ut fortunam navalis certaminis ex-
periri vellet, et Marcellus, cum et Siculum exercitum ex tota in- 9
sula conciri videret, et cum ingenti commeatu classem Punicam
adventare, ne simul terra marique inclusus urbe hostium urgere-
tur, quamquam impar numero navium erat prohibere aditu Sy- ,

undeo gehthervor, dassL. dieStadte Carthago zuniichst nach Heraclea


genaont hatte wahrscheinlich ist
;
seegelte nicht gerade entgegen, aber
ein Satz ausgefallen: occupa- anch nicht giinstig sein, daher ist
verant oder ceperant. —
quinaec., idem == iidem wie es scheint zu
uber das Fehlen von milia s. 21, 59, nehmen in gleicher Weise, wie sie
:

1 ; ebenso hauOg wird passuum aus- ihn vorher nnterstiitzten n. s. w.,


gelassen. —eo wiirde, wenn vorher besonders da anch qui tum tenebant
ein Satz ansgefalien ist, einen neuen andentet, dass der VVind vorher ein
begionen; gewdhnlich wird haud m anderer gewesen sei ; anders ist es
magna gelesen, wo es nnr den Be- § 6 zu nehmen.
griff wiederholt, s. 1, 19, 1 ;
ib. 26, —
6 8. tenebant, anhielten. ver-
10; 49, 9 n. a. sa in jljr., so gelegen, dass er seinc

2 5. ita exp. dadurch dass cr Flotte nach Af. richten und sogleich
80 sebilderte. —
suam, die aus dahin abseegein konnte. — aptiores,
Kriegsschiffen bestand. —
cent. trig., wenn sie von Osten her kamen. —
s.c.25,13. Ueber den Abi. Z. §473.
— oneror. die Zahl dieser ist im-
mergrosseraisdie derKriegsschiOe
n— 9
,
ulit, wie oft, absolut, s. 1, 45,
24, 4 u. a., vgl. c. 28, 5.
10. et M., in gleicher Weise
— idem nach § 6 und
v., 11 hindert entschloss sich M. — Siculum., etc.
ibo, wie natiirlich, der Siidostwind, s. § 1. — urbe der blosse Abi., wie
dieser konote ibm, wenn er von bei se tenere, recipere u. ii. s. 38,
*
11

Digilized by Google
— ; ;

164 LIBER XXV. CAP. 27. 28. 4. u. 540 .

10 racusarum Bomilcarem constituit, duae classes infestae circa


promunturium Pacliynum stabant, ubi prima tranquillitas maris
11 in altum evexisset, concursurae, itaque cadente iam Euro, qui
per dies abquot saevierat, prior Bomilcar movit, cuius primo
classis petere altum visa est, quo facilius superaret promuntu- 5
12 rium. ceterum postquam tendere ad se Romanas naves vidit,
incertum, qua subita territus re, Bomilcar vela in altum dedit,
missisque nuntiis Heracleam qui onerarias retro inde Africam
repetere iuberent, ipse Siciliam praetervectus Tarentum petit.
13 Epicydes a tanta repente destitutus spe, ne ad obsidionem ma- 10
gna ex parte captae urbis rediret, Agrigentum navigat, expecta-
turus magis eventum quam inde quicquam moturus.
28 Quae ubi in castra Siculorum sunt nuntiata, Epicyden Sy-
racusis excessisse, a Carthaginiensibus relictam insulam et prope
2 iterum traditam Romanis, legatos de condicionibus dedendae ur- 15
bis, explorata prius per conioquia voluntate eorum qui obside-
3 bantur, ad 3Iarcellum mittunt, cum haud ferme discreparet, quin
quae ubique regum fuissent, Romanorum essent, Siculis cetera
cum libertate ac legibus suis servarentur, evocatis ad conloquium

60, 6: careere incluserit, u. a., vgl. der blosse Abi., ohne dass jene Con-
24, 19, 11. —
circa pr. ouf der Siid- struet., wie gewobnlicb, eine Perso-
und Ostseite. prima tr., die erste, nification bczeichnete. — ad obsid.,
mit der Andeutung, dass sie erwar- um Theil zu nebmen an der Belage-
tet wurde, vgl. 31, 45, 12: ubi pri- rung, sie mit zu erduiden, im Ge-
ma tranquillitas data est. eve- — gensatze zu c. 28, 4 extra obsidio-
:

xisset n. classes, gestattete ia die nem, vgl. c. 30, 3: obsideri. Docb


offene See zu tahren. ist die Stelle nicht sicher, da die
11 —12. Euro s. § 6. — movit, Hss. nur obsidione faaben.
setzte sich in Bewegung. primo —
im Gegensatze zu ceterum, die hand- 28. 1 —
jPwaewird durch Epi-
3.
schr. Lesart prima wiirde nur be- cyden —
Syracusis, s.
etc. erkliirt.
zeichnen dass
,
der erste Theil der 24, 12, 3. —
iterum tr., wie nacb
SchiiTe die hohe See zu gewinnen dem Siege des Catulus, vgl. c. 22,
gesucht habe, da docb im b^lg. von 10: prope redditam. —
discrep., da
der ganzen Flotte die Rede ist, und man sich bald dabin einigte; iiber
der Nachdruck auf visa est supe- — den Ausdruck s. 8, 40, 1 22, 61, 10.
raret liegt. —
Heraclea s. 24, 35, 3 — quae u. r., dieDomanen der Konige,
;

dabin scheint auch seine Flotte zu- welche an den rbmischenStaat iiber-
erst gelangt zu sein. —
onerarias geben sollen, und dann von ihm ver-
ohne naves wie §3, s. § 4; c. 31, 13 waltet (verpacblet) werden; Marq.
u. a. — retro rep., 9, 2, 8. Ta- — 3, 2. 139. — libertas etc. Unabhan-
rentum, s. 26, 20, 8.
— —
praetervect. gigkeit und ihre Verfassung, Auto-
8. 24, 44, 10. nomie. —evocatis s. 24, 1, 5; vor-
13. a tanta s. findet sich bei L. her sind wol nur geheime Unterre-
eben so wol, s. 22, 1 5, 2 destitutus
: dungen gepOogen worden, § 2: coti-
ab spe —
certaminis 36, 33, 3, ais loquia, jetzt erfolgt eine Rimilicbe

Digilized by Google
— — , , ;

a. Cb. 812. LIBER XXV. CAP. 28. 165

quibus ab Epicyde creditae res erant, missos se simul ad Mar- 4


iis .
cellum simul ad eos ab exercitu Siculorum aiunt, ut una omnium,
qui obsiderentur quique extra obsidionem fuissent, fortuna esset,
neve alteri proprie sibi paciscerentur quicquam. recepti deinde 5
5 ab iis , ut necessarios hospitesque adloquerentur, expositis quae
pacta iam cum Marcello haberent, oblata spe salutis perpulere
eos, ut secum praefectos Epicydis Polyclitum et Philistionem et
Epicyden, cui Sindon cognomen erat, adgrederentur. interfectis 6
iis et multitudine ad contionem vocata, iniurias inopiamque,

10 quae ipsi inter se fremere occulti soliti erant, conquesti,


quamquam tot mala urgerent, negarunt fortunam accusan-
dam esse, quod in ipsorum esset potestate, quamdiu ea pate-
rentur. Romanis causam oppugnandi Syracusas fuisse caritatem 7
Syracusanorum non odium nam ut occupatas res ab satellitibus
:

16 Hannibalis deinde Hieronymi, Hippocrate atque Epicyde, audie-


rint, tum bellum movisse, et obsidere urbem coepisse, ut crude-
lis tyrannos eius, non ut ipsam urbem expugnarent. Hippocrate s
vero interempto, Epicyde intercluso ab SjTacusis et praefectis
eius occisis, Carthaginiensibus omni possessione Siciliae terra
20 marique pulsis —
quam superesse causam Romanis, cur non
perinde ac si Hiero ipse viveret, unicus Romanae amicitiae cul-
tor, incolumis Syracusas esse velint? itaque nec urbi nec horni- 9

GesandtschaR. credit, res die Ver- considere iubet; 10, 14, 19: gaudio
waltung and Kriegsfiihning, s. §. 5. alacresfremunt. —
paterentur, er-

4— eos man solite das beslimm-


5.
dulden wollten.

7 8. caritatem etc., die Gosand-
tere illos erwarten. proprie, s.33,
ten sprechen in dem Sinne, wrie die
37, 10: quia ipsi proprie adversa
pugna in ea gente evenerat, collegae
romischen 24, 33, 5. —
Hippocr. a.
Ep., welche Hannibals Trabanten, d.
prospera; ib. 46, 8: bono publico
sibi proprias simultates incitavit. — h. von diesem geschickt s. 24, 6, 3,
dann die des Hieronymus gew'esen
hospites, da die Gesandten aus an-
deren Stadten der Insel waren. — waren. — crudeles tyr. hangt auch
yon etepugnarent ab s. 23, 30, 2;
pacta hab. s. 24, 22, 14; 9, 20, 2:
37, 25, 6 Phitippum et Nabin ex-
qPicaees habebant. —
praqfectos, s.
:

pugnatos, 39, 2, 3: qui castris se


28, 30, 1 Hanno praefectus Mago-
:
tenuerant circumsessi expugnati
nis, wie praqfectus praesidii 24,
37, 2.
sunt', Caes. 7, 10; stipendiariis —
expugnatis; Cnrn. Ages. 5; sonst
6. multitudine etc., eine Volbs- ist expugnare von Personen in der
versammlung wie 24, 22. inittrias — friiheren Prosa selten gebrancht. —
oder ein abniiches Wort scheint vor interempto, iiberhaupt wegnehmen,
titopiam^eausgefallen. Ueber quae vertilgen, so dass es auch von dem
fremere s. Z. § 385. —
occulti s. Tod durch die Pest gebrancht wer-
22, 1 2, 7 ; 4,3^ 9 iubet occultum
: den konnte. —
unicus s. 24, 34, 2
id iugum capere; 2, 1 1, 7 : occultum zur Sache 22, 32 21, 50 u. a.
;

gi:ized by Google
, —

166 LIBER XXV. CAP. 28. 29. ft. n. 540.

nibus aliud periculum quam ab semet occasionem


ipsis esse, si
reconciliandi se Romanis praetermisissent: eam autem, qualis
**
illo momento horae sit, nullam deinde fore, si simul liberatas
ab impotentibus tyrannis apparuisset.
29 Omnium ingenti adsensu audita ea oratio est. praetores ta- 5
men prius creari quam legatos nominari placuit, ex ipsorum de-
2 inde praetorum numero missi oratores ad Marcellum, quorum
princ.eps „ neque primo “ inquit „ Syracusani a vobis defecimus,
sed Hieronymus nequaquam tam in vos impius quam in nos;
3 nec postea pacem tyranni caede compositam Syracusanus quis- 10
quam, sed satellites regii Hippocrates atque Epicydes oppressis
nobis hinc metu hinc fraude turbaverunt, nec quisquam dicere
potest, aliquando nobis libertatis tempus fuisse, quod pacis vo-
4 biscum non fuerit, nunc certe caede eorum, qui oppressas tene-
bant Syracusas, cum primum nostri arbitrii esse coepimus, ex- 15
templo venimus ad tradenda arma, dedendos nos urbem moenia,
nullam recusandam fortunam quae iaro imposita a vobis fuerit.
,

5 gloriam captae nobilissimae pulcherrimaeque urbis Graecarum


dei tibi dederunt, Marcelle, quidquid umquam terra marique
6 memorandum gessimus id tui triumphi titulo accedit famaene
,
20
credi velis, quanta urbs a te capta sit, quam posteris quoque eam

9. si occ. — praetermisissent ist cem, 24, 27 f. — caede, wie § 4


'Erklarungyou aliud periculum; zum durch, in Folge. — hinc —
hinc,
Gedankea s. c. 38, 18. — eam a. s. 1, 13, 2. — aliquando aneh nur
eine so giinstige. — si simul wenn irgend eine, nicbt die geringste, Z.
sie, sobald es olTenbargeworden sei § 708.
u. s. w. Die Stelle ist wahrschein- 4 —5. tradenda etc., eine njrmli-
lieh lilckenhan, da Syracusas und che deditio, s. 26, 33, 12. — pulcher-
der bedingte Satz, etwa: non ex- rivme, s. zu c. 24, 1 1, vgl. Cic. Verr.
templo se in amicitiam societatem- 4, 52, 117: urbem Syracusas maxi-
que Romanis restituissent, oder ein mam esse Graecarum, pulchertdmam
iiholicbcr Gedanke fehlt. Andere omnium saepe audistis. — titulo,
lesen: esse, si occasionem —
prae- der den Triumph bezeichnenden
teimiisissen t (eam — deinde fore) si- Aufschrift, wie auf einera tropaeum,
mul libertas etc. , so dass libertas a oder dem Ahnenbilde, dann Ehre
tyrannis, was sicli sonst nicbt leicht Rubin, s. 29, 41, 3: penes C. Luta-
flndet, wie quies abarmis u. a. ge- tium prioris Punici perpetrati belli
sagt ware; vgl.zurSache 32,21,35. titulus fuit; 7, 1, 10 u. a.

s9. 1 3. praetores, da Epicydes 6. famaene sebeint besser znsein
and Hippocrates nicbt mehr da sind, ais famae ne, da die zw’eite Pers.
s. 24, 32, 9. — oratores, 21, 12, 2. des praes, conj. und des imperat, bei
— Syracusani wir, das Syracus. ne in Prosa ungewohnlich ist, vgl.
Volk.— wegen der Ver- 3, 2, 9 (44, 22, 6: ne alatis ist biosse
letzung des Biindnisses; ;»nof durch Vermutbung); obgleich aus ne pas-
seine der Milde Hieros entgegenge- send ut zu tradas entnommen, und
setzte Tyrannenberrschafl. pa- — § 7 «e entsprechen wiirde. —refcs

Digilized by Googl

•. Ch. SIS. LIBER XXV. CAP. 29. 167

spectaculo esse, quo quisquis terra quisque mari venerit, nunc


nostra de Atheniensibus Carthaginiensibusque tropaea , nunc tua
'
de nobis ostendat? salvas incolumesque Syracusas familiae ve-
strae sub clientela nominis Marcellorum tutelaque habendas tra-
5 das. ne plus apud vos Hieronymi quam Hieronis memoria mo- 7
menti faciat: diutius ille multo amicus fuit quam bic hostis, et
illius benefacta etiam re sensistis, huius amentia ad perniciem
tantum ipsius Omnia et impetrabilia et tuta erant apud 8
valuit“.
Romanos: namque trans-
inter ipsos plus belli ac periculi erat,
Romanis rati, mercennariorum quoque militum
10 fugae, tradi se
auxilia in eundem compulere metum; arreptisque armis praelo- 9
res primum obtruncant, inde ad caedem Syracusanomm discur-
runt, quosque fors obtulit, irati interlicere, atque omnia quae in

quani =velis moffis quam, s. 23, 43, die AulTorderung, die §7 fortgesetzt
13, Z.§G90: willst du etwa, dass die wird; wahrscheinlicb ist daher et-
Nachkoinmen nur dem Rufe glaubeo, was ausgefullen, ob nur ein zweites
and nicht vielinehr u. s. w. quo — Adjectiv oder noch mehr, liisst sich
etc. enthait eioe niihere Ausfiibrung nicht bestimmen. —
vestrae L. liisst
von spectaculo esse; das Subjcct zu den Redner an die Familie der
ostendat ist urbs; quo bedeutet ut Marceller, welche spiiter Patrone
in eam, also ut urbs ei, quisquis
: — der Siculer waren, Cie. Verr. 2,
in eam venerit —
ostendat. quis- — 14; 4, 40, und an das 20, 32 Erziibl-
quis iindet sich bisweilen bei einem te denken. —
clientela —
tutelaq.
Relativum, s. Cic. Fam. 6, 1, 1 :
quo- bezeicbncn das Verbaltniss, in dem
cumque in loco quisquis est; Orat. die unterworfenen Liinder zu iliren
1, 27, 123: ut in quoquo oratore Patronen stehen, welches einige
plurimum est; baufiger das neutrum Aebniichkeit init der Clientel hatte,
quidquid, vgl. 38, 17, 13 generosius:
da wie in dieser so fiir jene der pa-
in sua quidquid sede generatur u. a., tronus der Vertreter und Schutz-
s. zu 8, 38, 11. —
quisque mari berr war. Zur Sache s. Cic. Verr.
haben dic Hss. ; quis ist ais pron. 2, 2, 4; Sil. It. 14. 683.
indef., das sich in gewbhniicher 7— 10. vos, der Redner wendet
Weise an quo anschliesst, que ais sich an dieRiimer iiberhaupt. ami- —
Copulativpartikel zu nehmcn; quis- cus n. vester. —
re sensistis hat die
que ais pronomen betrachtet, -Nviirde beste Hds., allein man erwarlct einen
eine hier nicht passende Bedeutung Gegensalz zu ipsius, viell. Romae,
haben, da es nicht so viei ist ais wie c.31,.5 populus ro stalt populus
quicumque, s. 1, 24, 3. Andere le- Romanus in den Hss. steht; oder ei-
sen quisquis mari; Madvig: quo ut ne genaucre Bestiminung von bene-
quisque —
quisque. —
de Athen. facta s. c. 31, 4. —
tuta sie konn-
trop. nach victoria de hostibus, s. ten mit Sieberheit auf die Erriillung
8, 1 2, 4 victoria de tot
: populis — der Uebereinkunft rechnen, bildet
gcbildet, vgl. Curt. 9, 1, 2: spolia den Uebergang zu dem Folg. tra-
de hostibus; Flor. 2, 13 (4, 2) 88: di, s. 5, 20, 1 : urbem capi. — mili-
primum de Gallia triumphum tra- tum aux., die Hiilfstruppcn, welche
hens. — incolumesque kaon wegen bestanden ans u. s. w. —
Syracus.,
tradas, Z.§529 nicht zu der Frage
s. die iibrigen .Syr. im Gegensatzc zu
gezogen werden, sondern beginnt den Pratoren. —
obtulit, s. 23, 19,

^-gilized by Google
; —

168 LIBER XXV. CAP. 29. 30.

10 promptu erant diripuerunt, tum, ne sine ducibus ess


praefectos creavere, ut terni Achradinae ac Naso praeess.
dato tandem tumultu exequentibus sciscitando, quae ai
Romanis essent, dilucere id quod erat coepit, aliam s
80 perfugarum causam esse, in tempore legati a Marcello re
falsa eos suspicione incitatos memorantes, nec causam e
2 dae poenae eorum ullam Romanis esse, erat e tribus Acb
praefectis Hispanus Moericus nomine, ad eum inter con
gatorum de industria unus ex Hispanorum auxiliaribus e
Moericum nanctus primum quo j
sus, qui sine arbitris
reliquisset Hispaniam —
et nuper inde venerat e —
3 omnia Romanis ibi obtineri armis, posse eum, si oper;
tium. faciat, principem popularium esse, seu militare cum
nis seu in patriam reverti libeat, contra, si malle obsideri j

4 quam spem esse terra marique clauso? motus his Moericu.


legatos ad Marcellum mitti placuisset, fratrem inter eOS Iflitl
per eundem illum Hispanum secretus ab aliis ad Marcellum
ctus, cum fldem accepisset composuissetque agendae ordim
5 Achradinam redit, tum Moericus, ut ab suspicione prod
averteret omnium animos negat sibi placere legatos com
,

ultro citroque, neque recipiendum quemquani neque mitte/


et quo intentius custodiae serventur, opportuna dividenda

17 ; 1, 25, 8. —
interficere —
diri- nach 26, 21, 13 BeUigeaes;
puer., eia bei L. nicht seltener iibrigens zu beacbten, dass udi
Wechsel der Formen, s. 22, 47, 6; tet des Krieges in Spaoiea,
23, 8, 6: coeperunt —
eise; 7, 23, Spanier in dem romischen und
9 : primo restitere —
dein —
ruere. schen Heere dienen, vgl. 24,
u. a. — praefeci., s. c. 28, 5. — — et findet sich oft in erklar
exequentib. sc., s. 9, 3, 11: percun- Parenthesen.
etando exequerentur G, 14, 13; 22, —
3 4. operae p.f. s. c. 19, :

3, 2: inquirendo exequebantur vgl. obsideri, s. c. 27, 13: sich bel;


3,20,2. Dass die Mietbsoldaten lasse, mit der Andentiing, da
gemeint sind, zeigt derGegensatz von vergeblich sei. — marique
stiam uod perfugarum; L. braucht Entrernuog der punischen Eloti

bier perfugae von densclben, die secretus, s. 6, 25, 1 : secreti ab


er § 8 tranqfugae genaont bat, da ad tribunos Educuntur, s. Nae
beide ihre Partei verlassen, jene die bach Stil. 224. —
fidetn aec.
ihrige verrathend; diese sie verlas- Zusicherung, dass die von Moe
aend und mit einer anderen vertau- gestellten Bedinguogen erfullt
schend, s. 24, 45, 3. den sollten. —
ordinem etc. 22

30. 1 2. in tempore etc., der 18.
Zasammenhang ist wol: die Gesand- 5 opportuna wird ofl mi
6 .

ten kamen zu rechter Zeit, um das ca verbunden, s. 3, 15, 8; 2”,


was denSoldnern gesagtwar, zube- 7; 30, 12, 10, scheint aber wie
sUitigen. — incitatos in Autregung dere Neutra von Adjectiven, s.
gebracht. — eas Hispanorum auat.. 25, 9; 24, 37, 4, den Begriff der

Digitized by Coogie
;
: ,

«. Ch. >12. LIBER XXV. CAP. 30. 169

fecUs esse, ut suae quisque partis tutandae reus sit omues ad-
sensi sunt partibus dividendis ipsi regio evenit ab Arethusa 6
fonte usque ad ostium magni portus, id ut scirent Romani fecit
itaque Marcellus nocte navem onerariam cum armatis remulco 7
5 quadriremis trahi ad Achradinam iussit, exponique milites re-
gione portae, quae prope fontem Arethusam est. hoc cum quarta 8
vigilia factum esset expositosque milites porta, ut convenerat,
recepisset Moericus, luce prima Marcellus omnibus copiis moenia
Achradinae adgredilur ut non eos solum, qui Achradinam te- 9
ita,

10 nebant sed ab Naso etiam agmina armatorum


in se converteret,
concurrerent relictis stationibus suis ad vim et impetum Roma-
norum arcendum, in hoc tumultu actuariae naves instructae iam 10
ante circumvectaeque ad Nasum armatos exponunt qui inproviso
adorti semiplenas stationes et adapertas fores portae, qua paulo
15 ante excurrerant armati, haud magno certamine Nasum cepere

cAlitat allmahiich zngleich mitbe- ter) Achradinam), za betracliten, da


zeichnet za haben, s. c. 13, 14: ar- L. selbst, wie die ganze Darstellang
dua ; 29, 32, 7 : per obUqua; 30, 5, 7 zeigt, wol weiss, dass die Arethusa
continua; 27, 39, 7: per munita ple- auf der Insel, nicht in Achradina
raque u. a. — reus, daHir verant- war, and sonst mit diesem IVamen
wortlich. —partib. divid. , bei der nicbt die Insel zugleich umfasst,
Vertheiluog, ohne m, vgl. 28, 14, sondern beide scheidet, s. c. 29, 10;
1 1 : nec — quidquam acie instruen- 24, 21 u. a. —
regione p. s. c. 25, 8.
da mutavit-, 3, 65, 4: insectandis Die Insel war mit Mauern nmgeben,
patribus tribunatum gessit; ib. 61, dnrch welche Thore nach verschie-
12: sufficiendo n. a. vgl. za 3, 39, 7 denen Seiten, s. § 10, eins bei der
4, 29, 3.
— ab ydrethusa, s.Cic.Verr. Arethusa nach der Kiiste ftihrte, wo
4, 53: m hac insula extrema (nach ein Landangsplatz gewesen za sein
demHarea za) est fons aquae dulcis, scheiot, s. Diod. Sic. 16, 18: xari-
cui nomen Arethusae est, incredibili Tilevae fura rov aroXov xal xa9~-
magnitudine etc. —ostium m. p., wQuiab-ri TtfQl Ttjvld^^&ovaav.
der ostlich von der InseI beherrscht 8 —
10. quarta v., s. 24, 46, 2. —
wird. Der ihm anvertraute Platz porta —
rec. durch das Thor ein-
war also nicht gross, aber am so gelassen batte. —
circumvectae,
bedeotender. wol um Achradina herum den in
7. remulco etc., Fest p. 297: re- grossen Hafen. —
stationes, die Po-
mulco est cttm scaphae remis navis steo anf and in deoFestangswerken.
magna trahitur, bugsiren ; die Last- — fores portae, das pentapylon,
scbiffe hatten io der KegeI nar See- w'elches den Durchgang von der In-
gel, keioe Ruder, vgl. 37, 24, 6 ; 27, sel nach Achradina bildete; dieses
15, 6. —
ad AchrfMn., diese Wor- scheint erbalten zu sein, obgleich
te verwirreo die ganze Darstellang, die Maner zwischen der Insel and
da die Trappea, wie sogleicb folgt, Achradina nieder^erissen ist, s. 24,
bei Arethusa, also anf der Insel, lan- 23, 4 , so dass dnrch die Besetznng
den, wie § 10: ad Nasum, and sind desselben die Insel in der Gewalt
wol ais ein Irrtham der Abscbreiber der Romer war. —
adapert. s. 5,
statt ad insulam oder iuxta {prae- 21, 8: adaperto cuniculo; 45, 39, 17.

uignized by Google
170 LIBER XXV. GAP. 30. 31. •. a. 540.

11 desertam trepidatione et fuga custodum, neque m ullis minus


praesidii aut pertinaciae ad manendum quam in transfugis fuit,
quia ne suis quidem satis credentes se medio certamine elTuge-
12 runt MarceUus, ut captam esse Nasum comperit, et Achradinae
regionem unam teneri Moericumque cwn praesidio suis adiun- 5
ctum, receptui cecinit, ne regiae opes, quarum fama maior quam
res erat, diriperentur.
31 Suppresso impetu militum ut iis , qui in Achradina erant,
2 transfugis spatium locusque fugae datus est, Syracusani tandem
liheri metu portis Achradinae apertis oratores ad Marcellum mit- 10
tunt, nihil petentes aliud quam incolumitatem sibi liberisque suis.
3 Marcellus consilio advocato et adhibitis etiam Syracusanis, qui
per seditiones pulsi ab domo intra praesidia Romana fuerant,
4 respondit, non plura per annos quinquaginta benefacta Hieronis
quam paucis his annis maleticia eorum qui Syracusas tenuerint 15
erga populum Romanum esse, sed pleraque eorum quo debue-

11 — 12. th uUm, die Prapos. kann 31 « 1 — 3. qui —


er., die von der
hier nicht wol fehlen , da der Dativ Insel sich dahin gezogcn haben, s. c.
bezeichnen wiirde, dass die Ueber- 30, 11; sie sind wahrscheinlicb zur
liiufer keiaen Schutz gebabt biitteo, See entkommcn, da Achradina we-
Preis gegebea gewesen waren , was nigstens einen Landungsplatz hatte.
hier ganz unpassend ist, vergi. 3, — iticolum. s. l., wie c. 25, 7 ; vor-
45, 2: ita in ea firmum libertati her hatten sie um Schoiiung der
fore praesidium: sie gewahrten kei- Stadt gebeten, c. 29. et — —
etiam,
nen Schutz uud hatten nicht einmal 8 . 24, 1 5, 6 . —
ah domo, wie bei den
Mutb Stand zu balteo. — credentes Stiidtenamen hat L. auch bei domus
etc., viell. ist credentes e medio zu oft a, s. 1, 50, 4; 8, 22, 6; 9, 9, 12;
lesen; medio oert. ist: wiibrend man 40, 33, 4 u. a., doch auch domo, s.
nocb mitten im beftigstcn KampFe 1, 34, 2. —per sed., im Verlauf und
war. — region. wi., wenigstens ein wegen der Parteistreitigkeiten. —
Bezirk, was vorbcr nicbt bestimmt intra, s. 24, 48, 9. —
fuerant, bis
erwabnt ist. L. deukt die .\cbradina dahin.
bis an die Insel reicbcnd, s. 24, 23, 4. 7ton plura etc., die Rede ist
4, obgleich sie sich schwerlicb bis mehr eine .\ntwort auf das c. 29
an deu grosscn Hafen erstreckte, von den Syracusanern Gesagte, ent-
und wahrscheinlicb nur der freie schuldigt aber zugleich die Pliin-
Hanm von dem pcntapylon bis zur deruag, vgl. Cic. Verr. 4, 52. —
Achradina selbst besctzt wnnlen paucis h. a., im Verlanfe weniger
war. — comperit oder ein iihnliches Jahre, von jetzt an gerechnet, s. Z.
Wort, jedoch nicht vidit, da Mar- § 478 A. —
benqfacta malqf., —
ceUus vor den Mauern von Achra- ebenso 37, 1, 2: veteribus benefa-
dina das, was geschab, nicht sehen ctis nova pensantes maleficia; sonat
konnte, ist weggefallen, ebenso cum, steht gewiihnlich beneficia den ma-
was bei praesidio (den von M. com- leficia entgegen,
s. 5, 3, 8; 7, 20, 5
mandirten Tmppen), da dieses kein u. a. — konnte auch auf male-
erg;a
Attribut hat, nicht fehlen kana. ficia bezogen werden, vgl. 26, 27,

Digilized by Google
a. Ch. 812. LIBER XXV. CAP. 31. 171

rint recddisse,foederumque ruptorum ipsos ab se graviores


multo quam populus Romanus voluerit poenas exegisse, se qui- 5
dem tertium annum circumsedere Syracusas, non ut populus
Romanus servam civitatem haberet, sed ne transfugarum alient-
5 gmarumqae duces captam et oppressam tenerent, quid potue- 6
rint Syracusani facere, exemplo vel eos esse Syracusanorum, qui
intra praesidia Romana fuerint, vel Hispanum ducem Moericum,
qui praesidium tradiderit, vel ipsorum Syracusanorum postremo
serum quidem sed forte consilium, sibi omnium laborum peri- 7
10 culorumque circa moenia Syracusana terra marique tam diu ex-
haustorum nequaquam tantum fructum esse quod capere Syra-
cusas potuisset, inde quaestor cum praesidio ad Nasum et acci- 8
piendam pecuniam regiam custodiendamque missus. Achradina
diripienda militi data est custodibus divisis per domos eorum,
15 qui intra praesidia Romana fuerunt, cum miilta irae, multa ava- 9
ritiaefoeda exempla ederentur, Archimeden memoriae proditum
«st in tanto tumultu, quantum captae8.pavor urbis in discursu di-

11; ib. 33, 9. — foeder, r., vgl. 24, sich nicht mit dem blossen Ruhm,
6,4. dass er'S. eingenommcn habe, be-
5. se quid, bekraftigt deo in quam gniigen, sondern werde die Stadt
— voluerit liegenden Gedanken nnd pliiodern lassen, was nicht ansge-
bildet zugleich den Gegensatz zu sprochen, sondern sogleich ausge-
§ 6. — mm. tert., s. 24, 39, 13. — fiihrt wird; tantum ist ahnlich
servam, 34, 58, 9: utrum, videtur
s. gebraucht wie in derFormel tanti
honestius liberas velle Graecas— est oder tanti non est, mit welchcr
urbes, a?t servas et vectigales facere ; der Gedanke heissen nurde: tastti
37, 54, 6; reges serva omnia et sub- non fuit Syracusas capere potuisse,
tecta imperio suo esse velint; doch ut labores tantos exhaurirem, s. 9,

ist die Lesart nicbt sicber, da dic 22, 3; zurSache s. 31, 31, 8.
Hdss. populus reservatam haben, inde, sogleich nach der Rede.
also p. R. servatam =
si ea servata — et ace., hierzu ist ad zu wieder-
esset haberent, doch ware der Ge- bolen: nach der InseI und um iu Em-
gensatz zu captam, oppressam roatt. pfang zu nebmen, sich ansliefern zu
Im Folg. ist alienigenarum oder ein lassen u. s. w. tlebrigens war der
abnlicbes Wort ausgefallen. Schatz nach 24, 23, 4 nach Achra-
6. quid ctc. antwortet auf c. 29, dina, nnter der Herrschaft des Epi-
3 0.4. —
praesid., local, den Posten. ejdes und Hippocrates wol auf die
— forte, das geht aus dem Erzahl- InseI, wo er nach L’s. Darstelinng
ten nicht bervor. jetzt wieder ist, znriickgebracht
7. sibi entspricbt c. 29, 6: inco- worden. —
Achradina fehit in der
lumes etc., und bildet an u. St. den Hdsch., doch ist wahrscbeinlich noch
Gegensatz zu § weshalb sibi, ge-
6, mehr ansgefallen, da in demselben
geniiber Spracusani, die crsteStelle auch data est et sich lindet. cu- —
bat. — nequaq. tant.fr., es sei Tur stod. ckv., vgl. c. 10, 10.
seine grossen Anstrengungen kein 9 — 10. Archimeden wie Hippo-
so bedeutender ihn befriedigender craten, 24, 31, 2. —
pavor oder ein
Gewinn dass er n. s. w. er kdnne ,
iibnliclies Wort scheiut ausgefallen
,

“ iized by Google
172 LIBER XXV. CAP. 31. 32. s. a.S4Uh

ripientiiun roilituin ciere poterat, intentum formis, quas in pul-


10 vere descripserat, ab ignaro milite quis esset interfectum; aegre
id Marcellum tulisse, sepulturaeque curam habitam, et propinquis
etiam inquisitis honori praesidioque nomen ac memoriam eius
11 fuisse, hoc maxume modo Syracusae captae, in quibus praedae 5
tantum fuit, quantum vix capta Carthagine tum fuisset, cum qua
viribus aequis certabatur.
12 Paucis ante diebus quam Syracusae caperentur T. Otacilius
13 cum quinqueremibus lxxx Uticam ab Lilybaeo transmisit, et cum
ante lucem poi'tum intrasset, onerarias frumento onustas cepit, 10
egressusque in terram depopulatus est aliquantum agri circa Uti-
14 cam , praedamque omnis generis retro ad navis egit. Lilybaeum
tertio die quam inde profectus erat cum centum xxx onerariis
navibus frumento praedaque onustis redit, idque frumentum ex-
15 templo Syracusas misit, quod ni tam in tempore subvenisset, 15
victoribus victisque pariter perniciosa fames instabat.
82 Eadem aestate in Hispania, cum biennio ferme nihil admo-
dum memorabile factum esset, consiliisque magis quam armis
zn sein, vgl. 3, 3, 4 cursu* clamor-
: 81. 12 —
15. Streifzug aof der
que —
haud multum apavore captae Africaoischeo Kiiste.
urbis abesse,
qualis
1, 29, 1: nec pavor,
captarum esse urbium solet.
12. Otacil., s. c. 3, 6. — Uticam
wahrscheiDlich wahrend Bomilcar
Wackefield vermntbet quantus — mit der Flotte vor Syracus oder Ta-
cieri, vgl. 23, 30, 7 ; 24, 30, 7 ; 29, rent ist. —
transmisit braucht L.
28, 4 : Carthagini* prope ut captae mehrfach absolut, s. 21, 17, 6; 22,
tumultu* fuit. —intentum etc., 20, 7 u. a. —twn weil in tempore
ebenso Cic. Fin. 6, 19, 50; Val. Max. adverbiale Bestimmung geworden
8, 7 Ext. 7; Sil. It. 14, 676; ver- ist: so znr gelegenen Zeit. in- —
scbiedene Abweicbongen bericblet stabat, das instare var damals wirk-
Plnt Mare. 19. —
qui* e*., 8. 2, 11, lich vorhanden.
1: ne —
semet ipse aperiret quis

esset; 22, 49, 12: ignorantes quis 82 86. Untergang der beiden
esset. — inquis., a. 22, 7, 5. se-— Scipiooen in Hispanien, s. Polyb. 8,
pult. c. h., s. Cic. Tasc. 5, 23. 37; App. Ib. 16 ff.; Sil. IL 13, 381 ff.
11. tum fu., damals im Gegen- Eutrop 3, 8.
satz zn der Zeit nacb seiner Ueber- 1 —
3. biennio, wenn dieses rich-
windaog; docb bat h. tum viell. zn tig ist, miissen die folgenden Ereig-
capta bezieben wollen =
si tum ca- nisse eio Jahr spater erfolgt sein,
pta esset, vgl. c. 10, 5: cognita tum. da nur im vorhergeh. Jahre, s. 24,
— cttm qua etc., mit dem docb n. g. 48 r. nichts Bedenteodes unteroom-
w., das also sebr grosse Mittel ha- meo worden ist, im J. 214 aber die
beo ood eine dem entsprecheode 24, 41 geschilderten Kampre statt-
Beote bieten mosste; Plut. 19: k4- batten. Der Gruod der Wafenruhe
yerai ovx fildrora tovtov q tov von Seiten der Punier lag wahr-
vasfQov ano KuQxqdovog diatpo- scheinlicb in den 24, 49, 4 aogege-
Qq9^vta nlovTov yev^a9ai, vgl. benen Verhaltnissen, s. Mommsen
Mommsen 1, 440 f. 1, 448. — consilii*, s. 21, 2, 7 ; 24,

Digiiized by (^oogle
». Ch. S12. LIBER XXV. CAP. 32. 173

bellum gereretur, Romani imperatores egressi hibernis copias


coniunxerunt. ibi consibum advocatum, omniumque in unum 2
congruerunt sententiae, quando ad id locorum id modo actum
esset, ut Hasdrubalem tendentem in Itabam retinerent, tempus 3
5 esse id iam agi, ut beUum in Hispania finiretur, et satis ad id
virium credebant accessisse viginti miba Celtiberorum ea hieme
ad arma tum tres exercitus erant. Hasdrubal Gisgonis 4
excita,
fibus et Mago
coniunctis castris quinque ferme dierum iter ab
Romanis propior erat Hamilcaris fibus Hasdrubal, ve- 5
aberant,
10 tus in Hispania imperator; ad urbem nomine Amtorgim exerci-
tum habebat, eum volebant prius opprimi duces Romani, et spes 6
erat satis superque ad id virium esse, illa restabat cura, ne fuso
eo perculsi alter Hasdrubal et Mago in avios saltus montesque
recipientes sese beUum extraherent, optimum igitur rati, divisis 7
15 bifariam copiis totius simul Hispaniae amplecti beUum, ita inter
se diviserunt, ut P. Cornelius duas partes exercitus Romanorum
sociorumque adversus Magonem duceret atque Hasdrubalem,
Cn. Comebus cum tertia parte veteris exercitus Celtiberis ad- 8
iunctis cum Hasdrubale Barcino bellum gereret, una profecti 9

48, 1. — coniunx., sie sind ia Win- (£avTuv TQtttxovta xa\ ahv avxtff
,

terlagera vertheiit gewesen, vgL aXkovi Svo ar^ccTtjyovg, Maywva


App. 1. 1.: oi fnh’ A(^vig T£ xnl ‘AadQovpttV 'irtQOv, of /V-
iv TvQ^nav((f, Twv Sk ^xtni(6- axMVos^v vlog. — iter, s. Z. §396.
vtav 6 fiiv rvalog iv 'Ogaiovi , 6 — vetus, 27, 47, 5; illud veterem
dk IIovttIios tv KaaTolmvi, jenes ducem adsuetumque Romano hosti
io Baetica, dieses im Gebiete der movit. — Amtorgim, die Lage der
Bastetaner. —
tendentem ret.,— Stadt (viell. in der Niibe von Illi-
davon ist seit 23, 21 nicbt die Rede tnrgi oder Castulo) uod der Mame,
gewesen. —
finiretur, diese HofF- denn an u. St. hat die iilteste Hdsch.
nung konnte wol gefasst \^erden, so Amtorgim, § 9 Antorgem, sind un-
lange Hasdrobal init dem grbssten gewiss.
Tbeil desHeeres abwesend, schwer- 6— 8. illa, nur die Sorge. —w
lich nacbdem er mit verstiirkter avios s., wie 22, 20. — totius etc.,
Macht s. § 4 zuriickgekebrt war. — den Krieg in ganz Spanien , in allen
vig. m. Cett., vgl. 24, 49, 8; jetzt Theilen desselben. — amplecti, vgl.
scbeint die Zabl der Hiiirstmppen Tac. Agr. 17: magnam Britanniae
vermehrt zn sein. —
excita, s. 21, partem aut victoria amplexus est
55, 4. aut bello. — diviserunt, aus dem
4— 5. etc.,vorher war es Folg. ist leicbt exercitum zn ergan-
nnr eins, wenn auch zweiFeldherrn, zen; die Wiederholung des Wortes
8. 24, 41, 1 ; dass es feindliche Heere scbeint absichtiich, um die Ansfuh-
siod, zeigt das Folg. Znr Sache vgl. mng des mit divisis etc. angege-
.App.lb. 16: iHfievot S' ol XaQ^t^- benen Beschlusses zn bezeichnen,
dovioi TiQos 2.v(f ax« tlQ^vtiv, ftv- 8. 24, 12, 7. — duas p, zwei Drit-
&ifi(/nf/47royig‘l/3>]QiavAffJ()ov- tbeile. — Barcino, was § 5 fiUus
fiav ftixanliovog otqutov xai tle- Hamilcaris ist.

Digilized by Google
174 LIBER XXV. CAP. 32. 33. a. a. 540.

ambo duces exercitusque Celtiberis praegredientibus ad urbem


Amtorgim in conspectu hostium dirimente amni ponunt castra.
10 ibi Cn. Scipio cum quibus ante dictum est copiis substitit, et
P. Scipio profectus ad destinatam belli partem.
88 Hasdrubal postquam animadvertit exiguum Romanum exer- &
citum in castris et spem omnem in Celtiberorum auxiliis esse,
2 peritus omnis barbaricae et praecipue omnium earum gentium,
3 in quibus per tot annos militabat, perfidiae, facili linguae com-
mercio, cum utraque castra plena Hispanorum essent, per occul-
ta conloquia paciscitur magna mercede cum Celtiberorum prin- 10
4 cipibus, ut copias inde abducant, nec atrox visum facinus: non
enim ut in Romanos verterent arma agebatur; et merces, quanta
vel pro bello satis esset, dabatur, ne bellum gererent; et cum
quies ipsa tum reditus domum fructusque videndi suos suaque
5 grata vulgo erant, itaque non ducibus facilius quam multitudini 15
persuasum est. simul ne metus quidem ab Romanis erat, quippe
6 tam paucis, si vi retinerent, id quidem cavendum semper Roma-
nis ducibus erit, exemplaque haec vere pro documentis habenda,

ne ita externis credant auxiliis, ut non plus sui roboris suarum-


7 que proprie virium in castris habeant, signis repente sublatis 20

9. exercitus, die beiden Heere, Krieges. — esset nach der damaligen


wie waren.
sie getheilt —
dirimente Ansicht der Celtiberer. — dabatur,
a., sie auseinander hielt. Welcber es geschah wirklich , nur hatten sie

— —
Fluss gemeiot sei, ist nicbt mit Si- es nocb nicbt angenommen. quies,
cherheit zu bestiimnen; da jedoch vgl. dagegen 24, 42, 6. videndi s.,
nach 28, 19, 2: /Iliturgitani proden- s. 21, 21, 7. —persuasum e., abso-
dis qui ex illa clade (der Scipionen) lut, wie oft bei L. — tam p. n. ut
ad eos perfugerant, die Niederlage non possent vi retinere si etc. —
nicbt so weit von Illitnrg;i erfolgt retinerent schliesst zugleich den Be-
sein kann, ist wol der Baetis ge- griff des WoUens ein, s. 23, 19, 7;
meint, in keinem Fall der Hiberus, inportarent, vgl. 21, 36, 4 u. a.
den diePnnier erst spater erreicben,
— —
6 8. id quidem etc., nur selten
s. c. 37, 8. curn quibus etc. = streut L. solche Warnungen ein, die
cum iis copiis quas eum accepisse biesige ist viell. durch ein gleichzeiti-
ante dictum est, vgl. 1, 29, 4. ges Ereigniss veranlasst, vgl. 9, 18,

33. 1 3. exiguum, nur ein klei- 16f. — exempla h., solcher Bei-
nes Heer von Rbmern. —
barbari- spiele ais «vafarhatt redende, war-
cae statt barbarorum, nmabzuwech- nende Beweisc betrachten, s. 24,
seln; dagegen ist omnium nacb 8, 20; praef. 10. — ne ita — ut
omnem und omnis nicbt passend und non, nicbt — ohne dass =- nur so
an sicb iiberiUissig. —comsnercio dass. — proprie suar., ausschliess-
and viell. nocb mebr ist ansgcfallen, lich ihnen angehbrend, nicbt blos
vgl. 1, 18, 3: quo linguae commer- voriibcrgehend und zugleicb von An-
cio f 5, 15, 5 n. a. —
paciscitur m. deren abhangig. Da suus hier Ad-,
m., s. 61, 11. jectivum ist, konnte es durch ein
4 — 21,pro
5. b., rdr die Fiibrung des Adverbium naber bestimmt wer-

Digilized by Googl
a. Ch. 21S. LIBER XXV. CAP. 33. 34. 175

Celtiberi abeunt, nihil aliud quaerentibus causam obtestantibus-


que, ut manerent, Romanis respondentes quam domestico se
Scipio, postquam socii nec precibus nec vi reti- 8
avocari bello.
neri poterant, nec se aut parem sine iliis hosti esse aut fratri
5 rursus coniungi vidit posse, nec ullum aliud salutare consilium in
promptu esse, retro quantum posset cedere statuit, in id omni 9
cura intentus, necubi hosti aequo se committeret loco, qui trans-
gressus flumen prope vestigiis abeuntium insistebat.
Per eosdem dies P. Scipionem par terror, periculum maius 34
10 ab novo hoste urgebat. Masinissa erat iuvenis eo tempore 2 —
erat socius Carthaginiensium —
quem deinde clarum potentem-
que Romana fecit amicitia, is tum cum
Numidarum et 3 equitatu
advenienti P. Scipioni occurrit, et deinde adsidue dies noctesque
infestus aderat, ut non vagos tantum procul a castris lignatum 4
15 pabulatumque progressos exciperet, sed ipsis obequitaret ca-
stris, invectusque in medias saepe stationes omnia ingenti tu-
multu turbaret, noctibus quoque saepe incursu repentino in 5
portis valloque trepidatum est, nec aut locus aut tempus ullum
vacuum a metu ac sollicitudine erat Romanis, compulsique intra 6

de», vgl. 4, 41, 1. —tinum nach desgenosse der Rbmer ward, jetzt
roboris, s. 21, 1, 2, dieses mehr zum diesen Gefahr bereitet wurde, nnd
Angrilf, jenes zum VViderstand. ist dcsbalb uicht ais blosses Priidi-
9. necubi, s. 2, 2, 1 22, 2, 3 ; ib. cat, sondern selbstandig angefiigt.
16, 5; 28, 8 u. a. — ;

vestigiis in., Die VViederholung von erat beson-


in die Fusstapfen trcten, auf dem ders in der Parenthese findet sich
Fusse s. 24, 4, 5. Die Feinde
folgen, aucb sonst. —
quem d., wahrend
scheinen nach Osten vorgeriickt zu ihn spater.
seln, '«'ohin wahrscheinlich auch die 3 —aderat, bezeicbnet nicht
5.
Celtiberer gezogen waren, s. c. 32, 9. blos da sondern tbatig sein, und
sein,

84. 1 —
2. novo, der erst kurz zwar hier leindlicb, gewohnlich im
vorber angelangt war, y^l. 24, 49; entgegengesetzten Sinne, wesfaalb
Appia Libye. 10: nais ijv lov §a- ii\festus nothwendig ts'ar, vgl. Sali.

aiXims Maattvuaatjf, bf C. 52, 18;yeroces aderunt; I. 50, 4:


Ttjo [siv iy XttQXfjdovi x«l ntnni- infensi adesse. —
obequit., s. 2, 45,
3, bier: feiodlich, anders 23, 46, 13.
ctfiTO, ovri rf’ avrtp xai t 6 adjjuu
xnJl^ xal rov tqotiov upiarq) 'Aa~ — stationes, Vorposten. —
nocti-
dQov^ag 6 rCaxotvog, ovotvogKaQ~ bus, io den rinzelnen Niichten, nicht
^t]Sov(wv d(vre()og, irfyvijffe rrjV noctu. —
in p. v., die Waeben in
(Sophonisbe), xaCntQ den Thoren und auf dem VValle ge-
oVTiNofsadi, ff
riethen in Verwirrung. —
nec aut,
<oi'. otg d
tyfyvijatv, tn^ytto ig und iiberhaupt weder u. s. w.
'j^r/giav OTQaTtjydiv t 6 uiiQaxiov. 6 8.— compulsiq. etc. , und so
— .itasin. er.,s.e. 16,5. Der Zusatz tvnrden sie u. s. w., vgl. 3, 5. 8:
eo — Carthaginiens. erklart, wie von eum compulsi in castra rursus ob-
ihm, obgleich er ein so treaer Bon- siderentur. Ueber intra s. 3, 4, 8.

uigiiized by Google
; :

176 LIBER XXV. CAP. 34. ». u. 540.

vallum adempto rerum omoium usu. cum prope iusta obsidio


esset, futuramque artiorem eam appareret, si se Indebilis, quem
cum septem milibus et quingentis Suessetanorum adventare fa-
7 ma erat, Poenis coniunxisset, dux cautus et providens Scipio vi-
ctus necessitatibus temerarium capit consilium, ut nocte Indebili 5
obviam iret, et quocumque occurrisset loco, proelium conserereL
8 relicto igitur modico praesidio in castris praepositoque Ti. Fon-
teio legato, media nocte profectus cum obviis hostibus manus
9 conseruit, agmina magis quam acies pugnabant, superior tamen,
ut in tumultuaria pugna, Romanus erat, ceterum et equites Nu- 10
midae repente, quos fefellisse se dux ratus erat, ab lateribus cir-
10 cumfusi magnum terrorem intulere, contracto adversus Numidas
certamine novo tertius insuper advenit hostis, duces Poeni adse-
cuti ab tergo iam pugnantis; ancepsque proelium Romanos cir-
cumsteterat incertos, in quem potissimum hostem quamve in 15
11 partem conferti eruptionem facerent, pugnanti hortantique im-
peratori et offerenti se, ubi plurimum laboris erat, latus dextrum
lancea traicitur; cuneusque is hostium, qui in confertos circa du-
cem impetum fecerat, ut exanimem labentem ex equo Scipionem
vidit, alacres gaudio cum clamore per totam aciem nuntiantes 20

— omnium rer., was § 4 durch pabu- piunt ui; Caes. B. G. 1, 48 u. a.


latumlig. angedeutet ist. — Suesse- 9— 10. agmina m., s. 21, 57, 12.
tan., sie werden nurvonL. ern ahnt, — ut in etc., bescbriinkend, so weit
s. 34, 20, 39, 42, 1 ; wahrscheia-
1 ;
es — gescbeben konnte 33, 36, 5 ;

lich batten sie ihre Sitze in der Niihe illustres viri aliquot in illo tumul-
derllergeten undLacetaner im dies- tuario proelio ceciderunt; 44, 35,
seitigen Spanien, da Indibilis sonst 19 u. a. —
et eq. bat kein entspre-
regulus Ilergetum oder princeps II. cbendes et, wofiir § 10 insuper ein-
heisst, s. zu 22, 21, 3; 29, 1, 19, getreten ist, s. 21, 28, 2. duces —
vgl. 28, 24, 3: Mandonius et Indi~ P. etc., Epexegese zn tertius hostis.
bilis — concitatis popularibus (La- — advenit schliesst in Bezug auf
cetani autem erant) et iuventute adsecuti die F olge ein war da. ;

Celtiberorwn excita agrum Suesse- ancepsq., und so batie sie von zwei
tanum Sedetanumque depopu- — Ricbtungen (ab lateribus und ab
lati sunt, —
cautus e. p. , sonst ein tergo) der Kampf umringt; doch
Feldberr, der sich sicber zn stellen folgt nicbt utrum, sondern quem,
nnd zweckmassige Massregeln fiir weil der Begriff der Zweiheit nicbt
die Zukunft zn treffen wusste. — nrgirt wird ; auch Indibilis noch nicbt
capit c. ut, eine bei L. nicbt baufige iiberwunden ist.
ConstrnctioD, vgl. c. 37, 17: ad con- 11 — 12. pugn.hort.,s.2&,Z9,l%i
silium — animum adiecit, ut etc. pugnantem hortantem que etc. —
Cic. Att. 10; subito
7, consilium obferenti n. periculo ibi, ubi. cu- —
cepi ut — exirem; ib. 2, 24, 3: con- neus, nnr: diedicbtgedrangteScbaar,
silium ut; Fam. 9, 2, 2; ib. 11, 10, s. 8, 10, 6; 10, 29, 7. — exanim.,
4; 15, 15, 1 : adduxit ad id consilium lab., s. zu 1, 21, 1 ; 27, 27, 7: Mar-
ut etc. p. TuU. 34: consilium ca- cellum transfixum lancea labentem

Digilized by Google
». Ch. 212. LIBER XXV. CAP. 34. '35.
177

discurrunt imperatorem Romanum cecidisse, ea pervagata pas- 12


sim vox ut et hostes haud dubie pro victoribus et Romani pro
victis essent fecit, fuga confestim ex acie duce amisso fleri coe- 13
pta est: ceterum ut ad erumpendum inter Numidas leviumque
5 annorum alia auxilia haud difflcilis erat, ita effugere tantum 14
equitum aequantium equos velocitate peditum vix poterant; cae-
sique prope plures in fuga quam in pugna sunt, nec superfuisset
quisquam, ni praecipiti lam ad vesperum die nox intervenisset.
Haud segniter inde duces Poeni fortuna usi confestim e 35
10 proelio, vix necessaria quiete data militibus, ad Hasdrubalem
Hamilcaris citatum agmen rapiunt, non dubia spe, cum se con-
iunxissent, debellari posse, quo ubi est ventum ,
inter exercitus 2
ducesque victoria recenti laetos gratulatio ingens facta ,
impera-
tore tanto cum omni exercitu deleto et alteram pro haud dubia
15 parem victoriam ad Romanos nondum quidem fa- 3
expectantes.
ma tantae cladis pervenerat, sed maestum quoddam silentium
erat et tacita divinatio, qualis iam praesagientibus animis immi-
nentis mali esse solet, imperator ipse, praeterquam quod ab so- 4
ciis se desertum, hostium tantum auctas copias sentiebat, conie-

ex equo moribundum videre. — Z. § 761, c. 37, 8; 28, 12, 13; Has-


discurrunt musste auf die Einzelnen drubal Gisgonis. —
citatum rap. —
bezogen werden, Z. § 360. possim der pleonastiscbc Ausdruck bezeieb-
nachalleaSeitenhin. —
prov. — pro net die grosse Eile. —
cum s. c.,
viet, ais solche erscbienen, mildert ob nur cum s. Cie. .\tt. 7, 20, 2:
die Lape nacb beiden Seiten, vgl. 2, turpitudo coniungendi cum tyran-
7, 3 : ita —
abiere Romani ut victo- no, oder aucb se und nocb inebr
res, Etrusci pro victis; 21, 9, 1. feble, ist uiebt zu bestinimen. de- —
13 — 14. inter, zwischen durch. leto — expectantes, s. 5, 18, 5; statt
— levium arm. aux., s. 22, 37. 7. imperatore —
deleto dem Particip
— difficilis, dazu ist, wenn nicht unterzuordnen, ist es ibm beigeord-
ein anderes Substantiv aasgefallen net, cine bisweilcn sieb findende, we-
ist, 'awAerfuga zu nebinea, da mao niger genaue Verbindung, s. Sull. I.
nnr zn durcbbrecbea batte, bei dem 98, 4; Tac. Ana. 3, 11, die aber
Dorcbbrecben. Docb ist die Verbin- ebenso statt baben kann, wie die von
dnng fuga difficilis ad erump. sebr adject. and abi. oder genit, qualita-
bart and wol nur dorcb die Entfer- tis u. a., s. c. 36, 5.
nuDg von Juga and die IViibe von 3 — 4. maestum clc. s. Kinlcit.
difficilis ztt erkliiren; s. 3, 5, 12: S. 19. — divinatio, s.
,

26, 20, 5: di-


difficile ad fidem; Eic. Tuse. 2, 7, vinatio quadam futuri, ein durch bo-
18: res ad tolerandum difficilis;
L. hero Einwirkung erregtes \'orge-
27, 11, 5: faciliore ad duplicanda fiihl, wiihrend praesagire das aus
verba Graeco sermone, u. a. — dem menschlicben (leiste seibst ent-
aequant., uber das .\syndeton s. 21, springende bezeichnet, s. Paul. Diae,
28, 2 docb ist cs bicr sebr bart und p. 223; praesagire est praedivinare,
;

viell. vor equos que iiasgefallen. — praesipere; praes, an. ist f.bl. abs.
praecipili, s. 4, 9, 13. und zu mali ist wieder divinatio zu
35. 1 — 2. Hamilcaris, 26, 17,4; denkcn. —
conieclura die Muth-
Tit. Lir. V. 12

Digilized by Google
— ,

178 LIBER XXV. CAP. 35. 36. a. u. 540 .

ctura etiam et ratione ad suspicionem acceptae cladis quam ad


5 itliam erat quonam modo enim Hasdruba-
bonam spem pronior :

lem ac Magonem, suo bello, sine certamine addu-


nisi defunctos
G oere exercitum potuisse? quo modo autem non obstitisse aut ab
tergo secutum fratrem ut si prohibere quo minus in unum coi- 5
,

rent et duces et exercitus hostium non posset, ipse certe cum


7 fratre coniungeret copias? his anxius curis id modo esse salu-
tare in praesens credebat, cedere inde quantum posset; et [indej
una nocte ignaris hostibus et ob id quietis aliquantum emensus
8 est iter, luce ut senserunt profectos hostes, praemissis Numidis 10
quam poterant maxime citato agmine sequi coeperunt, ante no-
ctem adsecuti Numidae nunc ab tergo nunc in latera incursantes.
9 consistere coeperunt ac tutari agmen; quantum possent tamen
tuto ut simul pugnarent procederentque Scipio hortabatur, prius-
86 quam i>edesfres copiae adsequerentur. ceterum nunc agendo nunc 13
sustinendo agmen cum aliquan>diu baud multum procederetur et
2 nox iam instaret, revocat proelio suos Scipio, et conleclos in tu-

massuD^ aus Wabrscheiolichkeits- ist sonst dicbteriscb; inde sebeiot


griinden; ratione, Bereclinung; su- aus dem Vorbergebend. wiederbolt
picio, Vennuthunf' von etwas Ua- zu sein; zu una s. 1, 51, 3. —
(;liicklichen, vgl. 1,5,5; zu der incursantes vertritt bicr das Im-
gaazeii Sitnation 27, 47, 5. perf. = et statim incurscdfoat,
5 —
6. defunctos, iiacbdem sie vgl. 23, 35, 2; c. 34, 9f. —
coepe-
gliicklich beondi|;t hattea. sno den runt, der Wecbscl des Subjects ist
ibnen angewi^seneo. —
autem auf zu beachten. —
quantum p. ist bes-
der andereo Seite; aut oder weni^- ser mit dem Folg. zu vei^leichen,
stens. —
quo minus nacb pro- da die Bescbriinkang weniger bei
hibere mit einer lVeg'atioa , wie 39, dem Stillstehen, ais dem Fortriicken
39, 7: ne impedimento esset, quo notbig war, s. §. 7; c. 36, 1 . —
minus, findet sicb inehr bei Cicero, tuto, wenn es richtig ist, kann nicbt
8.Att. 2, 4, 7 : ne impediret quo mi- bedeuten: obne Gefabr, sondem
nus ; ib. 18, 3; 4, 2, 6; Fain. 3, 7, wie vorber tutari; in gedeoktem
3; 1.3,5, 1; 7,5,3; Q. Fr. 1,2,4, Zuge, so dass der Feind nicbt eia-
14; 3; Fin. 1, 10, 33; Tuse.
2, 13, dringen kann. Ueber die Piaeb-
1, 20, 47 Verr. 2, 5, 14 n. a. Caes.
;
stellung von ut s. 9, 24, 4: perpulit,
B. G. 8, 34, 5; ebenso selten bat prope adiuncta moenibus Homana
L. nacb dem negirten prohibere wie castra ut —removerentur i 33, 11,
26, 40, 4: quin, obne Negation bat 4: vox bono animo esse regem «t
es bisweilen ne, s. 24, 43, 4; ge- n ju
iiiberet, pedestres, die Hss. lia-
wohnlicb in beiden Fiillen den inf. henpedestris, -wieahnl. Xeminative.
oder accus. c. inf., vgl. 3, 28, 7. 86. agendo abi. modalis; iiber
7 — 9. id weist nnr anf cedere bin agmen agere, s. 6, 28, 2 ; susUteen-
and ist gesetzt, nm modo biozurdgen do — moremdo anbalten , Halt ina-
zu konnen, vgl. 26, 11,7; 34, 12, 8; cben. —proelio, s. Tacit. Agr. 18:
2.3, 31, 8: utrumque u. a. Caes. B. G. cuius possessione revocatum; Verg.
5 , 4, 4 : id tulit factum graviter — G. 4, 88: ubi ductores ode revoca-
suatn gratiam minui u. a. —
et inde veris ambo-, Cie. Att. 4, 17, 3:

Digilized by Googl
, ; ,

a. Ch. 212. LIBER XXV. CAP. 3C. 179

mulum pendam noa quidem satis tutum, praesertim agmini


perculso, editiorem tamenquam cetera circa erant subducit, ibi 3
primo impedimentis et equitatu in medium receptis circumdati
pedites liaud difliculter impetus incursantium Numidarum arce>
5 bant; dein, postquam toto agmine tres imperatores cum tribus 4
iustis exeixitibus aderant, apparebat parum armis ad tuendum
locum sine munimento valituros esse, circumspectare atque agi- 5
tare dux coepit, si quo modo posset vallum circuminicere. sed
erat adeo nudus tumulus et asperi soli, ut nec virgulta vallo cae-
10 dendo nec terra caespiti faciendo aut ducendae fossae aliive ulli
operi apta inveniri posset; nec natura quicquam satis arduum 6
aut abscisum erat, quod hosti aditum ascensumve difficilem
praeberet; omnia fastigio leni subvexa, ut tamen aliquam ima- 7
ginem valli obicerent, clitellas inligatas oneribus velut struentes

exercitum Britannia reportabant; cumciditur ferramentis , qui herba-


doch konnte a. u. St. nach revocat rum continet terram: jit altus se-
leicbt a oder ab ausFallen, da soast mipedem, latus pedem, longus pe-
die Prapos. mehr bci Uiebtern und dem semis; facere sebeint darnach
Spiitern weggelasseu wird. zu bedeuten, den Rasen zum Bau
4 —5. iMftifimGegensatse zudeo

des NValles zurichten, und ein tedh-

xMiUDidern, s. 24, 14, 4. aderant. nischer Ausdruck zu sein. operi,
— adpareb. gchbrt nocb zum Vor- andere Befestigungen am VValle.
dersatz; das etwas barte Asynde- 6. arduum, in die Hohe, gerade
too soli dieses Moment bervorbe- emporragend, was der Hiigel iramer-
bea, wozu aucb die ebiastisebe Stel- hin nicbt sein konnte, obgicich er
laug dicot; docb wird gewdbnlicb
que binzugeriigt. —
agitare n. ani-
editior war.
bessernd. —— ascensutnve ver-
fastigio, s. 27, 18, 6:
mo, vgl, 7, 14, 6: omnia circumspi- altera irfeiior submissa fastigio
cere atque agitare coepit; 3, 37, 5; planities; Caes. B. C. 1, 45, 5: lo-
id modo pMs agitabat, quomodo cus tenui fastigio, iiber leni s. 2, 50,
etc. —si, s. Z. § 354 a. E. —
cir- 9: editum leniter collem, vgl. 21,
cumaricere, ein decompositnm wie 37, 3. — subvexa, allmahlig auf-
die mit super, s. 2, lU, 11, und ad, steigend, vgl. devexus, sebeint npr
s. 22, 4, 2, gebildeten ; aucb 3, 9, 6 hier vorzukomraeo.
baben die Hdss. drciiminstare 1, 7. imagin. val., einen Scfaeinwall,

30, 6: circuminspicere ; in sebeint s. dagegen Polyb. 8, 37, einc Stelle,

hiosugefugt, weil der Uiigel selbst die wabrsoheiulicb in das 9. Bueb


sebon boeb war. — nudus — gebort: avv yitQ roTg inidtdtfsi-
asperis, s. 3, 62, 6: exercitus vete- voig (fOQtioig rn xav&qXiu hufiov-
ris perpetuaeque alterum gloriae, T«f Isc TtSr omaOtv, noottiad-ar
alterum nova victoria elatum; 32, 7100 avrm' ^xil.fvae tovs ntgovg.
15, 6 u. a. —
vallo, wie oft collec- ov ytvofiivov Ttagte rrav-
tiv ; docb tragen sonst die Soldaten T«ff ^((Qaxas uaipaXiavctTov
die valli mit sicb, s. 3, 27, 3; nach y tv(a9ui t 6 nQofihqpLci. -Ue-
der 33, 5 gegebenen Beschreibung ber die cUteUae, s. 7, 14, 6. —
dersetben konnten sie aucb in vir- struentes absolut; wie wcnn sie
gultis gehuuen werden. —
caesp. (den Wall) aufbanten, vgl. Plin. 36,
/ac., N eget. 3,8: caespes autem cir- 22, 61 :reticulata structura, qua
12 *

uigiiized by Google
, ; ; ,

180 LIBER XXV. CAP. 36. a. u. 540.

ad altitudinem solitam circumdabant, cumulo sarcinarum omnis


8 generis obiecto, ubi ad moliendum clitellae defuerant. Punici ex-
ercitus postquam advenere, in tumulum quidem perfacile agmen
erexere; munitionis facies nova primo eos velut miraculo quodam
9 tenuit, duces undique vociferarentur, quid starent et non 5
cum
ludibrium illud vix feminis puerisve morandis satis validum dis-
traherent diriperentque? captum hostem teneri latentem post
10 sarcinas, haec contemptim duces increpabant, ceterum neque
transilire nec moliri onera obiecta nec caedere stipatas clitellas
11 ipsisque obrutas sarcinis facile erat trepidantibus, cum amoliti 10
obiecta onera armatis dedissent viam, pluribusque idem partibus
12 fieret, capta iam undique castra erant; pauci a multis pcrculsique
a victoribus passim caedebantur, magna pars tamen militum
cum in propinquas refugisset silvas, in castra P. Scipionis, qui-
frequenbssime struunt. omnis — es richtig ist: die selbst auch iiber-
gen. im Gegensatzc zn oneribus, dies.— trepidantibus Tur sie, ais
dem schweren Lagergerathe, wel- sie die Sache angreifen wollen, sich
ches auf Saumthieren oder VVagen zdgernd daran machen, vgl. 27, 28,
fortgeschafft wurde doch heissea ;
10: vigiles —tumultuari, trepidare,
§10 die hier sarcinae genannten moliri portam 10, 20, 8: in no-
Gegenstiinde onera. obiecto ist— cturna trepidatione 1, 7, 9; so ofl
nieht vor dem circumdare vollen- von den Bewegnngen bei dem .\n-
det, sondern ein nach demselben ein- fange der Schlacht, s. 2, 46, 3: cum
tretender Uinstaod: wahrend sie u. ab hoste conspecti sunt, trepidari
s. w., s. 21, 1, 5; 4, 10, 7; 23, 24, repente coeptum; 23, 16, 12; 34, 14,
10 u. a. —
moliendum absolut wie 6 u. a. Doch ist die Lesart sehr
struentes —
molem, rallum struere, unsieber, da die Ildss. traditis dibi
obicere,wie sonsl munire. baben ; gewohniich wird tardatis
8 —
0. advenere nimmt aderant diu gelesen. — amoliti, die welche
§ 4 wieder auf. —
miraculo s. 1, 59, ohne dic WafTen zu braucben, die
2; 22, 53, 6: stupore ac miraculo Lasten wegsrhaRen. Ueber deo
iorpidos defixisset. — eum — vo- substantiv. Gebrauch der Participia
ciferar., wahrend die Anfiihrer n. s. mit der Stniction des Verbum s. 1.
w., s. 28, 14, 19: et iam conJlLxe- 27, 9; 38, 18, 3: missi ad Eposo-
rant cornua, cum Poeni nondum — gnatum redierunt, 39, 25, 7 prae- :

ad teli ictum venissent; 23, 27, 5.- ter belli casibus (missos n. a.; IVae-
iam primi conseruerant manus, cum gelsb. Stil. 88 f. — pluribusq. und
alii catervatim currerent. 27, 51, 3: so dieses geschah, obne gerade an-
legati —
in forum pervenerunt, cum zugeben , dass es an einer bestimm-
alii ipsos —
percunctarentur, 2 5, ten Stclie friiher gesebeben sei. —
8; ib. 47, 1 1 ; 4, 48, 15 u. a. lu- — ,

magna p. eine nieht unbedeutende


dibrium, Gaukelspiel in Bezug anf Zabl. — in castra ctc., dieses ist
imago, facies § 1. —
post sare.: die also in der INiihe zu denken, weii
sonst hinter die Linie gesrhairt wer- die Fliehenden sonst den Numidern
den, s. § 7 die Stellc ans Polyb. nieht entgangen wiiren, und Publius
10 —
12. contempt., s. 2, 56, 12. hatte woi die Absicht, sich mit sei-
— moliri, mit .An.ctrengung wcg- nein Bruder zu vereinigen . oder
srholfen, s. § 13. —
ipsisque wcnn Fonteius war gerade in die Gegend

uignized by Googlc
a. Cb. 212. LIBER XXV. CAP. 36. 37. 181

bus Ti.Fonteius legatus praeerat, perfugerunt. Cn. Scipionem ali 13


in tumulo primo impetu hostium caesum tradunt, alii cum pau-
cis in propinquam castris turrim perfugisse; hanc igni circum-
datam atque ita exustis foribus, quas nulla moliri potuerant vi,
5 captam, omnisque intus cum ipso imperatore occisos, anno 14
octavo postquam in Hispaniam venerat Cn. Scipio, undetricensi-
mo die post fratris mortem est interfectus, luctus ex morte eo-
rum non Romae maior quam per totam Hispaniam fuit, quin 15
apud civis partem doloris et exercitus amissi et alienata provin-
10 da et publica trahebat clades: Hispaniae ipsos lugebant desidera- 16
bantque duces, Cnaeum magis quod diutius praefuerat iis, prior-
que et favorem occupaverat et specimen iustitiae temperantiaeque
Romanae primus dederat.
Cum deleti exercitus amissaeque Hispaniae viderentur, vir 87
15 unus res perditas restituit, erat m exercitu L. Marcius Septimi 2

l^ekommen ,
wo der Ueberfall statt- (trahebat n. ad se), und cntzog sie
fand. so den Scipionen, wiihrend in Spa-
13 —
14. turrim, ebenso Sil. It. 13, nien nur diese selbst betrauert wur-
6SS; App. I.I., dersonst dieVorPalle den, vgl. 28, 39, 6. —
Cnaeutn n. ta-
in anderer Weise darstellt. mo- — men. Zu tnagis ist nicbt eo, s. 2, 19,
Uri, erbrechen, s. 24, 46, — oc~
5. 10; ib. 31, 5, 26, 38, 9, zu deiiken,
App. 1. 1.: xul 6 21xt7i(iov xa-
eitot, sondern quam Publium, ebenso in
TfxavO-t) fitTu TcHv avvontov Bezug aut diesen diutius und im
an. octavo, es ist erst das siebeote, Folg. prior gesagt wbhrend bei
,

s. 21, 32, 3; vieil. hat L. die Er- primus an dic zu denken ist, >»’elche
ziiblaug ans einer Quelle genom- spiiter nach Spanien kamen. iu- —
raen, welche 32, 1, diese
riebtiger, s. stit. temper., achtromische Tugen-
Ereignisse in das folg. Jabr setzte, den. Einzelne Ziige derselben, s.
und daher aach dic auf seioe Zeit- Val. Ma.\. 4, 4, 10; Zon. 9, 3, hat
recbnnog nicht passende Aogabe L. iibergangen. — specimen, s. 5,26,
entlebot, denn dass er selbst, nicbt 10. — dederat, s. i, 40, 8: id spe-
die Abschreibergeirrtbabeo, zeigt c. cimen mei dederam; doch ist vicll.
38, 6, s. Sil. It. 13,671. undetric.,— ediderat zu lesen, da die Hds. dide-
nach L's. Uarstellung solite man rat hat. ZurSache s. 38,58, 6.
eine nicbt so lange Zeit erwarten. —
37 39. Cn. Marcius, s. Front.
15—16. quin etc. durcb tion — Strat. 2, 6, 2; 2, 10, 2 ; Val. Max.

maior quam wird dieTrauer beider
,

1, 6, 2; 2, 7, 15; 8, 15, 11; Plin.


gleichgestellt, aber mit der Andeu- Sil. lU 13,
2, 107, 241; 35, 3, 4;
tong, dass man von Spaoien eine 700.
aolcbe Theilnahme nicbt babe er- 1— 2. exercitus, der Plural wie
warten konnen. Zu diesein Gedan- §16; c.36, 15; 32,9; 38,4; dagegeu
ken entbalt quin etc. eine Verbes- ist es jetzt nur ein Heer § 2 u. 6.
aemng: vielmehr nabm bei (apud vir unus, s. 30 26, 9 unum homi- :

nem— remrestituisse — resperd., s.


,

von Seiten ) seinen Mitbiirgern das .

Cngliick, das den Staat durcb den 9, 2, 12: perditis rebus ac spe omni
Unlergang des Hecres und den Ver- adempta; 39, 3: in perdita re,
lost der Provinz betroflen batte,
5,
doch ist die Lesart nicht sicher. —
eiaen Theil der Trauer in Aosprucb L. Mare. Sept. er wird 32, 2, 5

Digilized by Gixjgle
f

182 LIBER XXV, CA.P. 37. S.U.64».

filius, eques Romanus, impiger iuvenis animique et ingeni ali-


3 quanto quam pro fortuna in qua erat natus maioris, ad summam
indolem accesserat Cn. Scipionis disciplina, sub qua per tot an-
4 nos omnis militiae artis edoctus fuerat, is et ex fuga collectis
militibus et quibusdam de praesidiis deductis haud contemnen- &
dum exercitum fecerat, iunxeratque cum Ti. Fonteio P. Scipionis
5 legato, sed tantum praestitit eques Romanus auctoritate intw
milites atque honore, ut castris citra Hiberum communitis, cum
6 ducem exercitus comitiis militaribus creari placuisset, subeuntes
alii aliis in custodiam valli stationesque donec per omnis suffra- 10

gium iret, ad L. Marcium cuncti summam imperii detulerint


7 omne inde tempus —
exiguum id fuit muniendis castris —
convehendisque commeatibus consumpsit; et omnia imperia mi-
lites cum inpigre tum haudquaquam abiocto animo exequebantur.
8 ceterum postquam Hasdrubalem Gisgonis venientem ad reliqoias 15
belli delendas transisse Hiberum et adpropinquare adlatum est,
signumque pugnae propositum ab novo duce milites viderunt,

L. Marcius Septimus ^enannt ; 28, — ex fuga, 22 s. — praesi-


, 55, 4. ‘

28, 1 3 ist Septimium Marcium ver- diis, Garoisonen aos dea besetzten
schrieben; Septimus ist Zaname Stadten. — cum Font. cUPs
Ti. st.
wie Primus, Secundus a. a, Septi- exercitu Fontei
Ti. 8 —vgl. 2, 13,
mius FaiAilienname, der aeben dem inter mil. er genoss — «nter, bei
anderen, Marcius, nicht statt ha- den Soldaten, 6, 34, 5: haudquo-
beo kann. lleber Septim. fil. 8. 4, qam inter id genus contemptor ha-
45, 5: C. Servilium Prisci filium.; bebatur. — cotnit mil. wrahrscheiii-
10,47,5; Q. Fabium Maximi fiUum lich war aucb der Quiistor geblie-
u. a. — eques R., nach Val. Max. 2, ben, s. c. 17, 7. Dio Wahl des Fcld-

7, 15: L. Marcius tribunus mili- herrn diirch das Heer ist oagesetz-
tutn; dagegen Cic. Balb. 15, 34: L. licb, nor dnrch die Notb geboten, s.
Marcius , primipili centurio , also 22,14,15; anders21,3, 1; auchdie7,
wol nicht eques equo publico. — 16,7,erwahiitenComitien sindmitdeii
anim. ing. s. 9, 1 7, 10 ; 22, 29, 9. — bier bezeicbneten nicht zu verwecb-
fortuna der Stand, 1, 39, 4: mes- seln. — per om. ete., bile der Keibe
gnae fortunae; hier wie 28, 42, 5: nach gestiinmt batten, 1, 17,6: impe-
L. Marcius —
si nobilitas ac iusti rium per omnes —
ibod. —
subeunt.,
honores adometrent, claris impera- indem einer nach dem andern eia-
toribus qualibet arte belli par, wird trat. — summa imp. Front. 2, 6, 2
die Ansicht ausgesprochen, dass ho- nor exercitus imperium detulit.
her Stand grosse Geistesgaben er- 7 —9. omne f., bis znr Ankanft
warten Iasse, vgl. Rinleit. S. 7 a. E. der Feinde. —
inpigre, s. 24, 20,

^

in qua, s. 1, 34, 4: his in quibus 13; 23, 33, 6. —


tum etc. bildet
nata erat. den llebergang Zum Folg. - Gisgo- —
3 — 6. sub qua weil die disciplina nis, c. 35, 1. —
Hiberum, bis iiber
besoaders beachtet werden soli; diesen also haben sich die Romer
vgl. 21, 4, 10: sub Hasdrubale im- vom Baetis, 32, 9, retten kBli-
s. c.
peratore meruit. —
is ist wahr- nen. — sign. pug., s. 22, 3, 9. —
acbeinlich aasgefalleD, wie
§ 1 in. duce — imperatores jeaes aur der

ized by Google
; .

«. Ch. 21S. LIBER XXV, CAP. 37. 183

recordati, quos paulo ante imperatores habuissent, quibusque et 9


ducibus et copiis freti prodire in pugnam soliti essent, flere
omnes repente et oflensare capita, et alii manus ad caelum ten-
dere deos incusantes, alii strati humi suum quisque nominatim
& ducem implorare, neque sedari lamentatio poterat excitantibus 10
centurionibus manipulares et ipso mulcente et increpante 3Iarcio,
quod in muliebris et inutiles se proiecissent fletus potius quam ,

ad tutandos semet ipsos et rem publicam secum acuerent animos,


ei ne inultos imperatores suos tacere sinerent; cum subito cla- 11
10 Kior tubarumque sonus —
iam enim prope vallum hostes erant
— exauditur, inde verso repente in iram luctu discurrunt ad
atrma, ac velut accensi rabie discurrunt ad portas ct in hostem ,

neglegenter atque incomposite venientem incurrunt, extemplo 12


iaprovisa res pavorem incutit Poenis, mirabundique, unde tot
15 hostes subito exorti prope deleto exercitu forent, unde tanta au-
dacia, tanta fiducia sui victis ac fugatis, quis imperator duobus
Scipionibus caesis exstitisset, quis castris praeesset, quis signum
dedisset pugnae —
ad haec tot tam necopinata primo omnium 13
incerti stupentesque referunt pedem, dein valida inpressione
20 pulsi terga vertunt, et aut fugientium caedes foeda fuisset aut 14
temerarius periculosusque sequentium impetus, ni Marcius pro-

AnHibrer, dieses die gesetzlich mit s. c.16, 19; 22 51 9.


,
, —
diseurr. ^

dem imperium betraulcu oder von ad ar. von den Platzen, wo


,
sie zu-
deo Soldatea uaeb eioem Siege ais saromen gestanden habeo, in ihre
' imperatores begriissten Oberfeld- Zelte, dann an die Thore. Die Wie-
kerrn. Im Folg. werden sie im Ge- derbolung desselben Wortes wie
geosatz zu copiae, an deren Spitze hier currere, ist bei L. nicbt unge- >

sie stebeu, gleicbfalls e/uces geaaont. vvohniicb, s. 26, 44, 1


— offetisare, an die VVand oder die 12 —13. mirabund. unde, s. 1, 41,
Erdestossen, alsZeichenderTrauer 1. — quis imper. wird durch die
and Verzweiflung, vgl. Suet. OcL, folg. Fragen uur naher bestimmt.
23: caput foribus illidere, aucb im — ad haec, da nach mirabundi das
Griecb. naUiv TrjV xnfalr\v n^bs Hauptverbum in Folge der vielen
Tov toT](ov; docli wird offensare abbiingigen Satze fehlt so wird
,

dberbaupt selteu, in dieser Verbin- durch ad haec der Gedanke wiedcr


dong soDst nicbt gebraucht. aufgenominen, und in andererWeise
,10 — 11. manipular., s. c. 14, 7. ais er begonnen war, nicbt durch

— mulcente e. i., zu beruhigeu sueb- quaerebant, sondera mit incerti
te und scbalt, vgl. 26, 21, 17 nunc
: rq/erunt fortgesetzt, s. 1, 35,6; ib.
eoMsolando nunc castigando ib. 35, 40, 5.Ueber ad bei, in Folge, s. 1,
7. —potius quam, s. 2, 15, 2. et — 1,1: ad desiderium.
ne ete. eotspriebt ad tutandos: und 14 —
15. temerar., das hands. te-
uicbt einmai etwas tbun wollten um merabitis findet sich sonst nicbt,
za rachen. —
cum etc. ist Nacb- und es ist zu bezweifeln, dass es ei-
salz zu neque etc. —
tubarum s~, ner iilteren Quelle entlebnt sei,
der auriickendeii Feinde. —
in iram. weun aucb der Gebrauch der Adjec*

uignized by Coogl
;

184 LIBER XXV. CAP. 37. 38. k. u. 540.

pere receptui dedisset signum, obsistensque ad prima signa et


quosdam ipse relinens concitatam repressisset aciem, inde in

15 castra avidos adhuc caedisque et sanguinis reduxit. Carthagi-
nienses trepide primo ab hostium vallo acti postquam neminem
insequi viderunt, metu substitisse rati, contemplim rursus et se- 5
dato gradu in castra abeunt.
16 Par neglegentia in castris custodiendis fuit: nam etsi pro-
pinquus hostis erat, tamen reliquias eum esse duorum exerci-
17 tuum ante paucos dies deletorum succurrebat, ob hoc cum
omnia neglecta apud hostis essent, exploratis iis Marcius ad 10
consilium prima specie temerarium magis quam audax animum
18 adiecit, ut ultro castra hostium oppugnaret, facilius esse ratus
unius Hasdrubalis expugnari castra quam, si se rursus tres ex-
19 ercilus ac tres duces iunxissent, sua defendi; simul aut, si suc-
cessisset coeptis, erecturum se adflictas res, aut, si pulsus esset, 15
88 tamen ultro inferendo arma contemptum sui dempturum, ne ta-
men subita res et nocturnus terror etiam non suae fortunae con-
silium perturbaret, adloquendos adhortandosque sibi milites ratus

tiva auf bilis in der rriiheren Zeit lustin. 4, 5, 2: dum res, quamvis
und der Uingangs- und Dicbterspra- adjlictae, nondum tamen perditae
che vcrbreiteter war, ais in der gu- forent. —
contempt. sui; da die
ten Prosa. —
ad pr. signa, in den Hdss. siti baben, so ist viell. sui
ersten Gliedern. — et ipse, sogar hosti dempturum zu lesen.
mit eigener Hand. — concitata, wie
e. 19, 15. — trepide wie § 7 inpi- 38. 1 subita res und noctum.
— hostium der
.
;

gre s. 3.
24, 12, ter.,sind auf den Plan des Marcius
Romer, wie oft, vom Standpunkte zu bezicben nnd bedingungsweise zu
der Gegner aus. —
rursus gebort nehmen: damit nicbt, wenndieSache
nur zu contemptiin, s. § 11. unvorbereitet unternommen wiirde
16 — dem bei dem niicbtlichen Aulbruch
— expior,An- und
19. par, wie sie bei
grilTe gewesen war. iis Scbrecken und Verwirrung entstan-
nimmt das eben Gesagtc wicder auf, de, diescs seinen Plan, der uberdiess
nm darauf besonderes Gewicht zu seinen Verhiiltnissen, s. c. 37, 2,
legen, biiufiger ist explorato. Der nnd der Lage des Heeres nicbt an-
abi. absol. nach Siitzen mit cutn ist gemessen scheinen konntc, storeu
nicbt selten, s. c. 13, 9; 14, 6 u. a. mocbte. —
etiam ist biazagefugt,
— consil. ut, s. c. 34, 7. — ultro, weil anch eine den Verbaltnissen
angriffsweise. — expugnari, der entsprecbende Unternebmung, z. B.
Begrilf der Moglicbkeit liegt schon die Vertheidignng, wenn sie unvor-
in facilius. —
erectur., so baben bereitet und unter nacbtiicber Ver-
Perizon und Duker das handsch. wirrung ausgefiihrt werden soli,
«recepturum verbessert, vgl. Cic. leicbt gestort wird. —
non suae
Verr. 3, 91,212: provinciam ad- kann sich so wol auf die SteUnng;
Jlictam et perditam erexisti et re- des Marcius ais eines nicbt recht-
creasti; iiber adjlictas, zu Boden miissigen Feldherrn, s. § 11, ais
gescbiagcn, s. 21, 35, 12; Cic. .\tt. auf die Lage des Heeres iiberbaupt,
3, 10, 2: perditum adjlictumque 8. § 2, beziehen.

Digilized by Google

a. Ch. 212. LIBER XXV. CAP. 38. 185

contione advocata ita disseruit. „vel mea erga imperatores no- 2


stros vivos mortuosque pietas, vel praesens omnium nostrum,
milites, fortuna fidem cuivis facere potest, mihi hoc imperium,
ut amplum iudicio vestro, ita re ipsa grave ac sollicitum esse.
5 quo enim tempore, nisi metus maerorem obstupefaceret, vix ita 3
compos mei essem, ut aliqua solatia invenire aegro animo pos-
sem, cogor vestram omnium vicem, quod difGcillimum in luctu
est, imus consulere, et ne tum quidem, ubi, quonam modo has 4
reliquias duorum exercitum patriae conservare possem, cogitan-
to dum est, avertere animum ab assiduo maerore libet, praesto est 5
enim acerba memoria, et Scipiones me ambo dies noctesque cu-
ris insomnisque agitant, et excitant saepe somno, neu se, neu in- 6
victos per octo annos in his terris milites suos, commilitones
vestros, neu rem publicam patiar inultam, et suam disciplinam
15 suaque instituta sequi iubent, et ut imperiis vivorum nemo obe- 7
dientior me uno fuerit, ita post mortem suam, quod in quaque
re facturos illos fuisse maxime censeam, id optimum ducere, vos 8
quoque velim milites, non lamentis lacrimisque tamquam extin-
ctos prosequi
,


vivunt vigentque fama rerum gestarum sed —
2 — 4. Einteitang. vel —
vel, man 4, 6, 11 ; Sull. 20, 57. — Ubet, wcil
ma^ von dem einen oder dem andern er dic Traner lieb gewonnen bat,
Gesirhtspuakte ansgeheo, beides. wie mehrfach bei Homer; Andere
sollicitum, voll Sorge uod Unruhe. Icsen Ucet.
— vestram vic., an euerer Statt, fiir 5 — 7. Uebergang: die Traner for-
ench Rath sebaOen , Pliine fassen. dert mich zur Thatigkeit, Rache anL
Ueber vestram o. v. s. Z. 453. — — memoria, das Objcct ist mit
unus ist hier durch die Trennung Nachdmck in dem folg. Satze um-
Ton amnium gehoben. —
et ne tum schrieben. —
curis geht auf dies;
etc. kehrt den vorhergeh. Gedanken insomniis, Traumgesichte, anf no-
um meiner Betriibniss muss ich
in ctes. —et excit, etc., die Erschei-
:

rdr ench sorgen; wiibrend ich fur nungen lassen ihn nicht schlafen. —
eoeb sorge, bin ich voll Traner. — neu se etc., die Griinde, warum er
cons. possem, wie ich im Stande sich ermannen nicht thatloser Be-
sein wiirde, driickt durch die condi- triibniss
,

bingeben soli. — octo a.,


tionale Form den Gedanken beschei- c.36, 14. —
suam disc. etc., in ih-
dencr ans s. 24, 28, 7 26, 29, 7 rem Geistc, nach ihren Gmndsatzen
,

praef. 5; 34, 11,4:


;

nequaquam tan- handeln. —


uno nur steigernd: ich
tum copiarum esse, ut cum — absit gerade, um anzndeuten, dasserwiir-
minuere —
posset; Cic. Att. 13, 19, dig sei das Commando fortzufubren.
4: puero me hic sermo inducitur, ,
— illos, der Redner vergisst, dass
ut nullae esse possent partes meae; er die Ansicht der Scipionen selbst,
Tnsc. 5, 2, 6: tam ingratus esse so dass es se heissen miisste, an-
{quisquam audet) ut eam accuset, rdhrt. — ducere bangt noch von
quam vereri deberet. Rep. 3, 4: iubent ab.
sitri dari tempus, ut possint eam 8 — 10. Dasselbe mnss bei den

vitam, quae tamen esset reddenda iibrigen Soidaten geschehen. tw.
naturae, pro patria reddere; Verr. vig., sie leben, sind nicht nnterge-

uigiiized by Google
186 LIBER XXV. CAP. 38.

;
quotieoscuinque occurret memoria illorum, velut si ad
9 s^Dumque dantis videatis eos, ita proelia inire, nec alia
species hesterno die oblata oculis animisque vestris me
illudedidit proelium, quo documentum dedistis hosti
19 cum Scipionibus extinctum esse nomen Romanum, et ei
puli vis atque virtus non obruta sit Cannensi clade, ex or
11 feeto saevitia fortunae emersuram esse, nunc quia tant
estis sponte vestra, experiri libet, quantum audeatis duc
auctore, non enim hesterno die, cum signum receptui <

quentibus effuse vobis turbatum hostem, frangere audac


stram, sed differre in maiorem gloriam atque opportu
12 votui, ut postmodo praeparati incautos, armati inerme
etiam sopitos per occasionem adgredi possetis, nec huiu
sionis spem, milites, forte temere, sed ex re ipsa concepi
13 beo. a vobis quoque profecto si quis quaerat, quonam
pauci a multis, victi a victoribus castra tutati sitis, nihil al:
spondeatis, quam id ipsum timentis vos omnia et operiL
14 mata habuisse et ipsos paratos instructosque fuisse, et ita
habet: ad id, quod ne timeatur fortuna facit, minime tu

gangen (sonst das physisehe Leben) mir, da ich euch von der Ver
und sindwirksam darch u.s.w., s.6, eures Sieges nur zuriickg
22, 7 39, 40, 7 vivit immo viget- habe, damit ihr die Feindc un

; :

que eloquentia eius. —fama, in and tet iiberfallen kbnntet. si

durch den Rubm, s. Cic. Mil. 35, 97. eff. etc., 8. uber die Worts
— quotiesc. etc. driickt denselben
— 24, 8. 5. — postmodo, 2, 24,
Gedanken aus wie § 6:
ita proel. in., nicht: kiimpren, so oft
neu etc. 13 — 14. Der Grund des F
was die Menschen nicht ern
sie der Scipionen gedenken ; son- dagegen scbiitzen sie sich uic
dern; wenn, sobald es zur Schlacht spes, dic Hoffuung, die Geleg
kommt, so kampfen, ais ob sie dem mit Erfolg zu beoutzen. /ortt —
oft wiederholten Befehle derselben aufs Gerathewol bin, ohneGru
Folge leisteten; so dass nicht Mar-
cius, sondern ihre friiheren Feld-.
habeo, s. § 14. —
profecto ob,
zu nihil cdiud etc. gebbrig, ha
herrn sie zu nibrcn scheinen, wie an den Nauptbegriff vohis q
dieses in dem erstenTreRen gesche- angeschlossen: es ist gewiss,
hen ist. —
species —
edidit, sie hat auch ibr, wenn euch u. s. i
euch befiibigt, ermutbigt u. s. w. — im Gegensatze zu omnia
non, keineswegs. —
emersuram auf
ipsos,
Lager, s. _c. 37, 7. et ita—
vis virt. bezogeo, bei deren Beste-
und in der Tbat ist das die ges
ben aueh das Volk nicht untcrgehen liche Handiungsweise der Mens
kann, s. Einleit. S. 17. — ad id, gegen das bin, gegen,
11 — 12. sponte v., die natiiriiche 24, 32, 3: ai nudum cautiores
Ursache neben der religibsen § 9: 32, 6 testudinem tutam ad oi
:

wie ihr gestem euerem Instincte,


Drangc gefoigt s«id, so folgt jetzt
ictus video esse. ne — —
/acti
Gliick, den Meuscbeo ve^leaii

Digitizod by Googie
;

a. Cb. ns. LFBER XXV. CAP, 38. 187

homines, quia quod neglexeris incautum atque apertum habeas,


nihil omnium nunc minus metuunt hostes quam ne obsessi mo- 15
do ipsi atque oppugnati castra sua ultro oppugnemus, audea- .
mus, quod credi non potest ausuros nos. eo ipso, quod dilticil-
$ limum videtur, facilius erit, tertia vigilia noctis silenti agmine 16
ducam vos. exploratum habeo non vigiliarum ordinem non sta-
tiones fustas esse, clamor in portis auditus et primus impetus 17
castra ceperit, tum inter torpidos somno paventisque ad neco-
pinatum tumultum et inermis in. cubilibus suis oppressos illa
10 caedes edatur, a qua vos hesterno die revocatos aegre ferebatis,
scio audax videri consilium, sed in rebus asperis et tenui spe 18
fortissima quaeque consilia tutissima sunt, quia, si in occasionis
momento, culus praetervolat opportunitas, cunctatus paulum fue-
ris, nequiquam mox omissam quaeras, unus exercitus in propin- 19
IS quo est, duo haud procul absunt, nunc adgredientibus spes ali-
qua est; et iam temptastis vestras atque illorum vires, si diem 20

bewirkt 0. s. w. — qtna etc. : wcil cem illam excesserit etc. ad, s. —


.

m,in das, was man nicht farchtet, c.37, 13. —


cubiUb., c. 24, 2.
nacbliissig behandelt, darauf nicht —
18 22. Der Plan wird gelingen,
Acht bat, und sich so dem AngrifTe wenn er sogleicli ausgcrdhrt wird.
blossstelit. —
incautum passiv, Tac. — quia, si etc., in dem BegrifT for-
Abo. 1 , 50 iter : —
intemptatum tissima liegt unter den hier gegebes
eoque hattibus incautum. — aper- DenVerhaltnisscn zugleich, dass der
tum, nicht gedeckt. — habeas, s. gunstige Zeitpunkt, auch wenn es
c, 28, 5; Z. § 381. kiihn and gefalirvoll ist, benutzt wird,
15. Anweadung aof dcn gegea- vgl. 2, 51, 7, wer diesen also vor-
\*irtigen Fall. —
faciUu* er., es iiberliisst, ist ebenso wenig fortie
wird leicbter sein , ais es dem An- ais tutus. —
occasio, die Moglich-
sctMine nach Ist, gerade weil es Fiir keit etwas auszufiihren ; opportuni-
s« sefawierig gebalten facilU- tas, der Zeitpunkt, welcher gliick-
mum, tvie friiber gclesen wurde, lichen Erfolg versprieht, s. 24, 3,
wiirde oicbt passend sein, da za eiaer 1 7 : oeeasione aut opportunitate. —
gana leichten Uatemehmuitg eine praetervolat, s. Cat. Dist. 2, 1 1 : retn

selcbe Aolfordening nicht notbig tibi quam nosces aptam, dimittere


war, Bod Marbios § 11 ; 18; 23 sei- noH: fronte capiUata est, post est
nen Plan ais ein kiibnes Wagstdck occasio calva. — nequiquam etc., s.
darstellt. — c. 28, 7; 31, 15, 4: nequiquam
10 —
17. tertia vig., s. 7, 35, 11. postea si tum eessassent praeter-
-«• stationes, die Posteo steheo auch missam occasionem quaesituros 28,
des IXacbts vor dem Lsger, was c. 35, 8: occasiouesn, quam oblatam
34, 5 nicht so dentlich ist, vgl. 10, deum — beneficio non omiserit.
32, 7 ; 5, 44, 6. —
in ^ort., nnaiif- 19 — 22. Anwendung der all-
gtbaiten werden wir io die Thore gemeineii Wahrheit auf den vor-
dringea und dann die Eroberong liegeaden Fall. —
nunc ; jetzt
scbaell und sieher voilcndet sein noch , in Bezug auf opportuni-
(teperit), Cie. Tuse. 1, 30, 74: vir tas. — et iam etc. ,
.ihr kbnnt um
sapietts kutus ex his tenebris in lu- 80 sicherer auf Erfolg recbuen, da

Digilizecl by Google
188 LIBER XXV. GAP. 38. 39. ».Q. 540.

proferimus ct hesternae eruptionis fama contemni desierimus,


periculum est, ne omnes duces, omnes copiae conveniant tres
deinde duces, tres exercitus sustinebimus hostium, quos Cn.Sci-
21 pio incolumi exercitu non sustinuit? ut dividendo copias periere
duces nostri, ita separatim ac divisi opprimi possunt hostes, alia 5
belli gerendi via nulla est. proinde nihil praeter noctis proximae
22 opportunitatem expectemus. ite deis bene iuvantibus, corpora

curate, ut integri vigentesque eodem animo in castra hostium


inrumpatis, quo vestra tutati estis “.

23 Laeti et audiere ab novo duce novum consilium, et, quo 10


audacius erat, magis placebat, reliquum diei expediendis armis
et curatione corporum consumptum, et maior pars noctis quieti
S9 data esL quarta vigilia movere, erant ultra proxuma castra sex
milium Poenorum, valles cava
intervallo distantes aliae copiae
condensa arboribus, in huius silvae medio ferme spatio 15
intererat,
2 cohors Romana arte Punica abditur et equites, ita medio itinere
intercepto ceterae copiae silenti agmine ad proximos hostis du-
ctae, et cum statio nulla pro portis neque in vallo custodiae es-
sent, velut in sua castra nullo usquam obsistente penetravere.
3 inde signa canunt et tollitur clamor, pars semisomnos hostis 20
caedunt; pars ignes casis stramento arido tectis iniciunt, pars
4 portas occupant, ut fugam intercludant, hostes simul ignis cla-
mor caedes velut alienatos sensibus nec audire nec providere
ihr n. s. w. —prqferimus, s. 22, Xachtwache auf.

33, 5; 4, 58, 14: prqfertur tempus. 89. 1. uUra, 8. 22, 43, 7.
— fama, Folge des Rufes nicht
in intervallo, s. Z. § 396. — vMes st.
mehr verachtet werdet (contemni vallis, wie Caes. 7, 47, 2: magna
in Riicksicht auf § 14; neglexeris valles u. a., vgl. 1, 59, 10. —
con-
etc.), nnd die Fcinde mehr auf ihrer densa, dicht besetzt mit, sonst mehr
Hut sind. — pericul. e. ne, wie 7ne- dichterisch, vgl. 26, 5, 13; conden-
tuo ne. — Cn. Se., weil dieser ailein sam aciem. — cohors, wol nach spa-
Ton allen drei Heeren angef^riffen terem Gebranche, s. 22, 5, 7. —
worden war. —
separ, a. divisi, Punica, wie sonst die Punier, ob-
ranmlich von einander getrennt uad gleich es auch von den Romern oft
in mehrere Theile zerlegt. aUa — genug gcschieht.
belli etc., vgl. 22, 39, 9: una ratio 2 — 7. intercepto, abgeschnitten,
belli —gerendi est. —
proinde, s. 9, 43, 3: opportutia loca inter-
Schlnss und Aufforderung, s. 3, 57, ceperant; Curt. 4, 8, 9: murus pe-
5: demnaeb lasst uns —
erwarten. destre iter interceperat. —
pro, a.
— integri vig., kdrperlich stark und c. 18, 5. — semisomnos, oft bei L.
Lniftig. s. 9, 24, 12; ib. 37, 9 u. a., vgl. c.
23. placebat, die danernde Wir- 24, 2. —casis, wie 27, 3, 3 ; 30, 3,
kung von laeti audiere. —
reliq. d., 9. — simul vertritt die Stelle eines
a. 24, 14, 10.

quarta § 16: tertia,
nachdera sie sicb in dieser versam-
Attributes: die zn gleicher Zeit los-
brechenden, s. ISagelsbach Stil. S.
melt habeo, brecben sie um die vierte 203. — providere, vorsehen, Vor-

Digilized by Google
;

a. Ch. 212. LIBER XXV. C.\P. 39. 189

quicc|uaiin incidunt inermes inter catervas armatorum. 5


sinunt,
alii ruunt ad portas, alii obsaeptis itineribus super vallum saliunt
. et utquisque evaserat, protinus ad castra altera fugiunt, ubi ab 6
cohorte et equitibus ex occulto procuiTentibus circumventi cae-
5 sique ad unum omnes
sunt: quamquam, etiamsi quis ex ea caede 7
adeo raptim a captis propioribus castris in altera trans-
effugisset,
cursum Romanis est, ut praevenire nuntius cladis non
castra ab
posset, ibi vero, quo longius ab hoste aberant, et quia sub lucem 8
pabulatum lignatumque et praedatum quidam dilapsi fuerant, ne-
10 glecta magis omnia ac soluta invenere, arma tantum in stationi-
bus posita, milites inermes aut humi sedentes accubantesque aut
obambulantes ante vallum porlas({ue. cum his tam securis solu- 9
tisque Romani calentis adhuc ab recenti pugna ferocesque victo-
ria proelium ineunt, itaque nequaquam resisti in portis potuit.
15 intra portas concursu ex totis castris ad primum clamorem et
tumultum facto atrox proelium oritur, diuque tenuisset, ni 10
cruenta scuta Romanorum visa indicium alterius cladis Poenis
atque inde pavorem iniecissent, hic terror in fugam avertit 11
omnis; effusique qua iter est, nisi quos caedes oppressit, exuun-
20 tur castris, ita nocte ac die bina castra hostium expugnata ductu

kchrnngen treifen, vf;l. 22, 4, 7. — Postea verlasscn baben, 21, 32, 10.
inter, sie gerietben mitten unler sie — arma — posita, statt dass die
anders ist inter c. 15, 4 u. Stellea
ii. Soldaten seibst bewatfnct dasteben
pebraucht. — catervas, die sicb L. solten. —solutis, wie vorber soluta,
wol ausserbalb der brennenden Hiit- obne alie Ordnung. —ab rec., iu
ten denkt. —
ad p., nacb zu.— — Folge — erhitzt, gliibend, vgl. Lu-
Jiigiunt, Z. § 367. Das praes, bist. cret. 5, 13, 12: permixta caede ca-
folgt aorb sonst bisweiten auf das lentes (leones). — intra p., in dem
eine wiederboltc Handiung bezeieb- von den Thoren eingescblosseuen
nende plusq. iadic. , s. 23, 27, 5: ut Raume. —
tenuisset, s. 24, 47, 1 5.
quisque arma ceperat —
ruunt; — visa, was docb sogleich bei dem
Tac. Ann. 12, 1 ut quemque
: au- — ersten .\nblick biitte bemerkt wer-
dierat — vocat u. a., ebenso das den miissen.
partic. praes. 29, 9,3, bnufiger der inf.
bist., das imperf. oder perf. ubi, — 11. inf.a.,s. 1,6, 1. — qua etc.,
anf dem VVege dabin. —
quamquam, wo sicb ibnen nur eia Weg oCTnet.
Z. § 341 A. —adeo rapt., s. 2, 7, — est, s. 21, 29, 6. — exuunt, c.,

10: adeo leviter. sie miissen das Lager scbmachvoll


8 — 10. et quia etc., also nirbt Preis geben, s. 2, 31, 1 u. a., wie
genug Leate zur Vertbeidigung and armis, impedimentis exuere. —
Bewacbung anwesead warea. pa- — nocte a. d., im Verlauf, in Zeit von
bul. —praed., selten bangen so drei u. s. w., es soli bemerkt werden,
Supina von einem V'erbum ab oft ,
dass in beiden Zeiten mit gleiebem
zwei, s. 27, 5, 1 praedatum simul Erfolgc gckiimprt worden ist, obne
speculatumque missi u. a.
:

di- — Gegeiisatz zu bina, wie 30, 6, 6:


lapsi, sicb zerstreut und so ihre binaque castra una nocte deleta.

Digilized by Google
;

190 LIBER XXV. C.\P. 39.

12 L.Marcii. ad triginta septem milia hostium caesa auctor e,


dius, qui annales Acilianos ex Graeco in Latinum sermoni
13 tit, captos ad mi)cccxx.x, praedam ingentem paratam, in e
clipeum argenteum pondo cxxxvii cum imagine Barcini I
14 balis. Valerius Antias una castra Magonis capta tradidit,
milia caesa hostium; altero proelio eruptione pugna tui
Hasdrubale, decem milia occisa, quattuor milia r.ccxxx
15 Piso quinque milia hominum, cum Mago cedentis nostros
16 sequeretur, caesa ex insidiis scribit, apud omnis magnum
Marcii ducis est. miracula i
et verae gloriae eius etiam
ilammam ei contionanti fusam e capite sine ipsius sens
17 magno pavore circmnstantium militum: monimentuinque
riae eius de Poenis us({ue ad incensum Gapitoliiun fui
templo clipeum Marcium appellatum cum imagine llasdr
18 Quietae deinde aliquamdiu in Hispania res fuere, utrisqm
tantas in vicem acceptas inlatasque clades cunctantibus p
Ium summae rerum 1'acere.

12 —
13. ist soDst nicht Marcius nicbt. — apud etc
bckannt, aber vcrschieden von Q. auch der Verlauf der Begebci
Clandius Quadrigarius , s. C, 42, 5 gewcsen sein mag, alie stc/
Ygl. 35, 14, 5. —
Acilianos von C. sehr hoch. —
nomen, s. 22, 2
Acilius, eiuem Senator, s. Periocha 30, 17, 4: ingetiUs nominis r
53, viellcicht dem Plut. Cat. M. 22 44, 25, 9 tanti nominis regib
erwahatcn , einem jungeren Zeitge-
:

verae, vgl. 10, 30, 4. mi —


oossen des M. Porcius Cato verfasst, ad., s. 24, 3, 7. — flammam, e

s. Cie. Olf. 3, 33, 115: Acilius qui Plin. 2, 107, 241 ; Val. Ma.\,
Graece scripsit historiam; L. hat 2; iiber die Snche s. 1, 39, 3;
nieht das Originalwerk. sondern nur II. 5, 4. — incensum,
im J. *

die lat. nach 35, 14, 5: Claudius St. — Marcium nach Marcius.
secutus Graecos Acilianos libros Sache s. Plin. 35,4,14: ea:

freie Bearbeitnng benutzt. Die An- factitavere et clipeos et imo{


naien selbst gingen bis auf den An- secumque in castris tulere,
fang Roms zuriick. —paratam, s. 5, captis eis taletn Hasdrubalis in
1,1; ib. G, 1. —in ea, unter der- Q. Marcius. —
isque clipeus i
selben. — clipeum, ein alinlieher fores Capitolinae aedis usque i
Scfaild ist auf dem Wege Itannibals cendium primum fuit; andeii’
iiber die Alpen in der iVahe von la sind diecjjpei (Brustbilder) ber
Tour du Pin gcfunden wordcn. ter Miinner, welche ais Andc

14 17. ^
alerius A., s. 3, 6, der aurgchiingt werden, s. Tac. 2,
also hier miissigcrin seinen Angaben
ist, s.26,49. — eruptione, wiec.37. 18. quietae etc., wenn die T1
— Piso, 1, 55, 8. —cedentes, also des Marcius wirkiich so bedeu
ia Folge ciner Sclilacht, nach der waren, wie sie L. geschildert
sich die Rdmer zuriickziehen. L. erklart sich leicht, wumm Has
bat dic gliinzendste Darstellung gc- bal nicbt sogleich nach Italien
wahit, in der wol Vieles iibertrieben
ist. Zonaras und Appian erwabnen
bricht. — perictd. s. r., ein entsc
dendes Treffen.

Digitizod by Googie

a. Ch. 212. LIBEIl XXV. CAP. 40. 191

Dum
haec in Hispania geruntur, Marcellus captis Syracusis, 40
cum cetera in Sicilia tanta lide atque integritate composuisset,
ut non modo suam gloriam sed etiam maiestatem populi Romani
augeret, ornamenta urbis, signa tabulasque quibus abundabant
5 Syracusae, Romam devexit, hostium quidem illa spolia et parta 2
belli iure: ceterum inde primum initium mirandi Graecarum ar-
tium opera licentiaeque huic sacra profanaque omnia vulgo spo-
liandi factum est, quae postremo in Romanos deos, templum id
ipsum primum, quod a Marcello eximie ornatum est, vertit.
10 visebantur enim ab externis ad portam Capenam dedicata a M. 3
Marcello templa propter excellentia eius generis ornamenta, quo-
rum perexigua pars comparet. Legationes omnium ferme civi- 4
tatium Siciliae ad eum conveniebant, dispar ut causa earum,
ita condicio erat, qui ante captas Syracusas aut non desciverant
15 aut redierant in amicitiam, ut socii /ideles accepti cultique: quos
metus post captas Syracusas dediderat, ut victi a victore leges
acceperunt. Erant tamen haud parvae reliquiae belli circa Agri- 5

40 —41, SBccodi^ng desHriogs von initium, s. zn 1, 1, 8; da das


io Sicitien, Polyb. 9, 10 ;
Plut. Mare. mirari damal.s sogleic.h begann, die
21 . spatere licentia das gegebene Bei-
Gewisseohnftigkeit in der
1. fide, spieI gleichsam benntzt, zn Intic s.
Beriicksichligang der Interessen des 1, 55, 9; zn primum praef. 13.
rumischen Staates, erktiirt durch vulgo, allgemein, so dass es Alte nn-
sed —
augeret, wie integritate geschent tbnn, vgl. Sali. C. 11,6. —
darch ut non —
foriam niaiest.,
. — Rom. deos, ihre Tempel. tem. id, —
die er in Sicitien zur Anerkennung steigerndes Asyndeton. Was hier
bradrte. —
eigtia t, s. 27, 16, 7; 32, templum ist sogleichtemp/agenannt,
16, 17 : signa tabulaeque priscae vgl. 27, 25; 29, 11. —
visebantur,
artis ; beide sind Erkiiirong von or- wie olt von .Setienswiirdigkeiten vi-
namenta, wobei urbis passend ste- senda. — ad port. C., vgl. 26, 32,
hen kano, nicht bei signa, wie in 4; Becker 1, 509. —
propter ex.,
den Hdss. ZurSache vgi. Cie. Verr. niclit ibrer seibst wegen. quorum —
4, 55, 123: Marcellus, qui si Syra- p., wahrend(jetzt, was darch com-
cusas cepisset, duo templa se Romae paret nur angedeutet ist) nnr n. s.w.
dedicaturum voverat, is id, quod causa, ihr Verhiiltniss nadh
4.
erat aedificaturus, iis rebus ornare, denigriisseren odergeringeren Cirade
quas ceperat, noluit etc. derSchnld; condicio, das Verbiilt-

2 3. hostium etc., obgleich Mar- niss, in das sie zu Rom kommen, s.

eellns nach dem Kriegsrectite so 26, 41, 15. metus irad., bewirkt
verfahrcn konnte, so hat er doch hatte, dass, vgl. 43, 1, 12: metus
dadnrcfa ein boses BeispieI gegeben. de consule — distulit mtmiendae
— •Graee.art.op., griechischeKunst- Aqudeiae curam; 6, 36, 2: eaque
werke ; artium, weii mehrere Kiin- res verecundia —
plebem movit, zn
ste gemeint sind. —
licentiae mit 21, 2, 3; der Beweggrund ist Sub-
veriinderter Constmetion, von ini- ject geworden, wie nicht selten bei
tium facere abhangig, wie mirandi Livius. —
leges, s. Maro. 3, 1, 75.

uigiiized by Coogl

192 LIBER XXV. CAP. 40. m. n. MO.

gentum Romanis Epicydes et Hanno duces reliqui prioris belli


,

et tertius novus ab Hannibale in locum Hippocratis missus, Li-


byphoenicum generis Hippacritanus —
Muttinen populares vo-
cabant —
vir inpiger et sub Hannibale magistro omnis belli
6 artes edoctus, huic ab Epicyde et Hannone Numidae dati auxi- 5
liares,cum quibus ita pervagatus est hostium agros, ita socios
ad retinendos in fide animos eorum ferendoque in tempore cui-
7 que auxilium adit, ut brevi tempore totam Siciliam impleret
10
nominis sui, nec spes alia maior apud faventis rebus Garthagi-
8 niensium esset, itaque inclusi ad tempus moenibus Agrigenti 10
dux Poenus Syracusanusque non consilio Mutlinis quam fiducia
magis ausi egredi extra muros ad Himeram amnem posuerunt
9 castra, quod ubi perlatum ad Marcellum est, extemplo copias
movit, et ab hoste quattuor ferme milium intervallo consedit,
quid agerent pararentve, expectaturus. sed nullum neque locum 15
neque tempus cunctationi consiliove dedit Muttines, transgressus

5. Romanis, dic sie zu bckiimpfen Art und Weise. adiit, er erschien,


hatten. — Agrig., s. c.23. Hanno, bei ibnen ,
sucbte sie auF. Doch ist
der an Himilcos Stelle getreten ist, der ganze Gedanke eigentbiimiich
s. c. 26, 14. — ab Han., der also die ausgedriickt, einFacber 27, 20, 8:
Hoffhung Sicilicn zu bebaupten noch eumque vagum per citeriorem Hi-
nicht auFgegeben bat. — Libyphoen., spcuiiam sociis opem ferre, hostium
§ 12, zu 21, 22, 3. — Hippocrit. oppida atque agros populari. Zur
statt des bdscb. Hijtpacrinatus, weil Verbindung des gerundium und ge-
dieStadt''/;z7roi' uxQa oAor''lnno)v rundivum s. 30, 4, 6 : et speculato-
Sia^^vTog in Zeugitana, nabe bei res omnia visendi et Scipio ad com-
Cartbago,nichtHippacisoderHippax, paranda ea, quae in rem erant, tem-
wol aber von Appian Libye. 110 f. pus habuit', 31, 26, 6.- subeundo
'innayQtTa gcnanntwird, derName muros et comminanda oppugnatio-
der Bewobner bei Polyb. niehrrach ne; 34, 22, 8; 40, 25, 6; ne effe-
'InnaxQCxyg. DieEndung (jyg wird rendi quidem signa Romanis spa-
aber auch sonst durch tonus ersetzt, tium nec ad explicandam aciem
s.Z.§256a.£. ZurSaebe s.Momm- locus esset; 27, 1, 6.
sen 1, 315. — Muttinen haben die 8. ad temp., hier nicbt zur rech-
besten Hdss., obgleich Muttinem ten Zeit, sondern: eine Zeit lang,
zu erwarten ware, vgl. jedoch 24, voriibergebend, s. Cic. Lael. 8, 27,
31, 2 ; Hippocraten. —pop. voc., 27, ad aliquod tempus. —P. Syracu-
19, 9 : Numidam esse, Massivam po- sanusq., Hanno und Epicydes, weil
pulares vocare. —sub H., s. c. 37, 3. dieser ans Syracus gekommen war.
— non cons., da sie es besser zu
6. ad retinend. gehurt zu dem in verstehen glaubten s. § 12. —
fidu-
ita adiit liegenden BegrifT: so pas- cia, das sie auF ihn setzten. —
ma-
send, gescbickt fur die Erbaltung gis ist ganz ungewobnlich von dem
u. s. w.; ferendoque auxilium ist BegritFe entFernt, zu dem es gebort,
ais Abi. zu fassen, da der Dativ des und quam nacbgesetzt; viell. jioh
Genind. nicht leicht cinen .\ecus. consiliomagis quam fiducia Muftinis
bat, s. 21, 54, 1 und bczeiebnet die zu lesen. — Himeram, s. 24, 6, 7.

uigiiized by Google
:

>. Cli. 213. LIBER XXV. CAP. 40. 41. 193

amnem ac stationibus hostium cum ingenti terrore ac tumultu


invectus, postero die prope iusto proebo compulit hostis intra ll
munimenta, inde revocatus seditione Aumidarum in castris facta,
cum ccc ferme eorum Heracleam Minoam concessissent, ad mi-
5 ligandos revocandosque eos profectus magno opere monuisse
duces dicitur, ne absente se cum hoste manus consererent, id 12
ambo aegre passi duces, magis Hanno, iam ante anxius gloria
eius; Muttinem sibimodum facere, degenerem Afrum imperatori
Carthaginiensi, misso ah senatu populoque! is perpulit cuu- 13
10 clautem Epicyden, ut transgressi flumen in aciem exirent: nam
si Muttinem opperirentur, et secunda puguae fortuna eve-
nisset, haud dubie Muttinis gloriam fure, enimvero indignum 41
ratus Marcellus se, qui Hannibalem subnixum victoria Can-
nensi ab Nola reppulisset, bis terra marique victis ab se ho-
15 stibus cedere, ai’ma propere capere milites et efferri signa iubet.
decem effusis equis advolant ex hostium
insti-uentc exercitum 2
acieNumidae, nuntiantes populares suos, primum ea seditione
motos, qua ccc ex nmnero suo concesserint Heracleam, dein 3

10 — 11. hostium der Iliiiner s. von den Puniero unterjochten Be-


s. c. 37, 15. —
cum, indom er dabei wohner besouders von Zeiigitana,
erregte. —
invectus ist dem trans~ die Fellahs der neueren Zeit, von
gressus iibergeordnet, daher asyn- den iicbten Puniero, vgl. die Stelle
detiiich eum transgressus invectus
: aus Appian zu c. 34, 1., noeb mehr
esset , das partic. praet., weil das verachtet waren ais dic Libypboni-
vorber Gesagte nullum etc. erst cier, s. 21, 22, 3; Mommseii 1,
Folge der Aiirdlle ist. intra, s. — 312. — degenerem soli nur die Ver-
3, 4, S. —
in castris, welehes die aebtung steigern , und ist wcoiger
beideo Feldberrn nocli an dem § S genau va\iy{frum verbunden, da die
bezeirbDetenOrlcbaben,s.§ 13, wiib- Libypbuuicier ais Miscbvolk eigent-
reod MuUines weiter vorgegaugea licb degeneres Poeni waren, was
ist. —
lleracl. M., angeblicb von aber hier niclit passend gesagt w'cr-
Minos gegriiiidet, s. 24, 35. — yro- den konute. — ab senatu p., iiach
fectus steht zu revocatus wie inve~ roiniscber VVeise gedacht, s. 21, 3,
ctus zu transgressus. Das part. 1 ; Mommsen 1, 320. —7 secunda ist
praet weil er von seineni Stand- zu pugnae fortuna, welcbes ais ein
punkte aus zucrst sicb iu das Lager Begriir zu betrachten ist, hinzuge-
begiebt, vgl. 22, 18, 10. inagnop., — fiigt, wie sonst zafortuna, s. 9, 1 S, 9
nacbdriicklicb. nullius pugnae non secunda for-
12 — 13. magis, s. c. 36, 16. — tuna; ib. 41, 5: secunda belli for-
anxius, 21, 2, 1: 9, 46, 9: anxios tuna erat; 4, 61, 5.
invidia inimicos; 40, 54, 2 ; desiderio 41.1 —d. Enimvero, e. c. 18,8.— ?«-
anxius Jilii: gequiilt, bcunrubigt. struente, s.c.9,13,— decem, wie 22,58,
— modum fac., cin ZicI setzeo, be- 6.— effusis ist von dem Laufe uder den
sebriiakeQ, wie io ordinem cogere, Zugein auf die Pferde iibergetragen,
s. 21, 44,5. — ^lj'rum,\i\ev uneigent- s. 37,20, 10: quam effusissimis ha-
lich von Muttiues, s. §5, gesagt, um 6CT«7s,vgl.Val.Flacc. 3,498 citis Gra-
:

ibo herabzusetzen, da dic.Afrer, die divus habenis fundit equos. —CCC


Tii. Liv. V. 13

uignized oy Vjoogk
:

194 LIBER XXV. CAP. 41, a. o. 540 .

quod praefectum suum ab obtrectantibus ducibus gloriae eius


sub ipsam certaminis diem ablegatum videant, quieturos in pugna.
4 gens fallax promissi fidem praestitit, itaque et Romanis crevit
ammus nuntio celeri per ordines misso, destitutum ab equite
5 bostem esse, quem maxime timuerant: et territi bostes, praeter- 5
quam quod iam maxima parte virium suarum non iuvabantur,
timore etiam incusso, ne ab suomet ipsi equite oppugnarentur.
6 itaque haud magni certaminis fuit, primus clamor atque impetus
rem decrevit. Numidae cum in concursu quieti stetissent in cor-
nibus, ut terga dantis suos viderunt, fugae tantum parumper 10
7 comites facti, postquam omnes Agrigentum trepido agmine pe-
tentes viderunt, ipsimetu obsidionis passim in civitatis proxumas
dilapsi, multa milia hominum caesa captaque, et octo elephanti,
haec ultima in Sicilia Marcelli pugna fuit, victor inde Syracusas
rediit. 15
8 Iam ferme annus erat: itaque senatus Romae decre-
in exitu
vit, ut P. ComeUuspraetor litteras Capuam ad consules mitteret,
9 dum Hannibal procul abesset, nec ulla magni discriminis res ad
Capuam gereretur, alter eorum si ita videretur, ad magistratus
10 subrogandos Romam veniret, litteris acceptis inter se consules 20
compararunt, ut Claudius comitia perficeret, Fulvius ad Capuam
11 maneret, consules Claudius creavit Cn. Fulvium Centimalum et
P. Sulpicium Servii filium Galbam, qui nullum antea curulem

dafdr hat hier die beste Hds. CCCC. 60, 7; nec magni certaminis ea di-
— numero s. wie eo, quo numero. micatio fuit.
4—5. promissi J. p., 30, 12, —
41. 8 13. Wahlen in Rom.
19: quemadmodum promisso fidem 8 —
10. in ex., s. 27, 4, 1: iam
praestaret-, 26, 4, 2; promissum aestas in exitu erat; 38, 35, 1 : iam
praestare. —
signo d., miindiicb, in exitu annus erat u. o. praetor, —
durcb die Tribanen an die Centurio- s. 22, 33, 9. — Capuam, s. 21, 47,
nen nnd die einzelnen ManipeI s. c. 7 uber die Construet, s. 21 , 49, 3.
26, 9; 21, 14, 3. —
praet. quod, —
;

procul ab, s. c. 23, 14. —


si i. f.
s. 6, 24, 7; 21, 10, 1. iamm.,— 26, 16, 4. —
subrog., 3, 38, 1. —
schon dieses war bedeatend, doch compar., 24, 10, 2; da der Begriff
ist iam nosicher, da die Hdss. quia der Bestimmung in comparare liegt,
maxima baben. — suomet ipsi, s. Iconnte ut folgen. —
perficeret, ge-
2, 12, 7. wohnlicher ist habere. Ueber die Sa-
6. haud m. c., zam Genitiv miisste che 8. Becker 2, 2, 122; ib. 2, 3,
ans dem folg. res ergiinzt werden 52 n. 64.
s. 24, 39, 1, was hier sehr hart 11. creavit, s. c. 2, 4. — Fulvium
uadungewohnlichist, wahrsebeiniich wol der 24, 43 f. erwiibnte, schwer-
ist ein Substantiv etwa res, s. § 9, lich der, welcher ais Consul 525
oder prodium ausgerallen , s. 34, nach Polyb. 2, 10 die Konigin Teata
17,3: pedestre proelium nullius besiegtc, da L. nicht bemerkt, dass
ferme certaminis fuit, vgl. 26, 5, 1 4 er das Consulat zum zweitenmale
nec magni certaminis rem fore; 21, verwaltet habe. qui — —
gessisset,

uignized by Coo^k’
1. Cb. 2J2. LIBER XXVI. CAP. 1. 195

magistratum gessisset, praetores deinde creati L. Cornelius Len~ 12


tulus M. Cornelius Cethegus C. Sulpicius C. Calpurnius Piso.
Pisoni iuris dictio urbana, Sulpicio Sicilia, Cethego Apulia, Len- 13
tulo Sardinia evenit, consulibus prorogatum in annum impe-
5 rium est.

TITI LIVI
AB URBE CONDITA
LIBER XXVI.

Cn. Fulvius Centimalus P. Sulpicius Galba consules cum idi- 1


bus Martiis magistratum inissent, senatu in Capitolium vocato de
re publica, de administratione belli, de provinciis exercitibusque
patres consuluerunt. Q. Fulvio Ap. Claudio, prioris anni consuli- 2
10 bus, prorogatum imperium est atque exercitus, quos habebant,
decreti, adieclumque, ne a Capua, quam obsidebant, apscederent
prius quam expugnassent. ea tum cura maxime intentos habebat 3
Romanos, non ab ira tantum, quae in nullam umquam civitatem
obfleich er u. s. w. s. Becker 2, 2, Nicht immer giebt L. die in dem
18. — iuris d. urb., wahrscbeiDlicb
,

Commando und der \'ertheilung der


zugleich die peregrina, da diese Provinzen vorgenommenen Verim-
nicht besunders erwabnt wird. s. derungen an, s. 23, 21, 4; 24, 10,
e. 3, 28; 27, 7; 36, 11 u. a.
2; 26, 3; 27, 7, 11; Einieit. 29. Die
— Sicilia, es ist die alte Provinz, Stelle ist aus dem Vorhergeli. und
der bisber Lentulus voi^gestanden Folgenden ergiinzt. — consul, etc.
kat, s. 24, 44, 4; 25, 3, 6; diese ist 26, 1, 2 genauer berichtet.
war, wie 25, 6, 11 zei^, rubig ge-
wesen. —
yfpuUa, dieses kann nur 1. Vertheilung der Provinzen.
torlauGg gcscheben sein. Die Con- 1 —
2. In Capit., 23, 31, 1. de —
anln namlicb , deren Provinzen we- administ. b., deren beide Seiten
der hier noch 26, 1 erwiihnt wer- werden im Folg. angegeben. con- —
dca, bleiben eioe Zeitlang in Rom, suluer., sie brachten zur Berathung.
tielleicht, weil man schon jetzt von — expugnass., die Hdss. haben op-
Hannibal Getabr Tiirchtete, s. 26, 9 ff.; pugnassent, wie an vielen andem
dann, ais sich dieser zuriickgezogen Stellen , weshalb es zweifelhaft
bat, iibernehinen sie die Provinz sein kann, ob iiberall die Abscbrei-
Apolien,s. 26,22, 1, wohin siescbon ber beide Worte verwechselt oder
26,3, 9 abgcgangen sind. Cethe- Liv. oppugnare in anderem Sinne
gus aber gebt an die Stelle von ais gewobniich gebraucht bat
Marcellus, der 26, 21 nach Rom zu- 3 — 4. ab ira, s. 24, 30, 1. —• non
riickkommt, nach Syracus und in den tantum — quam, nicht so weit, so
crst jetzt eroberten Theil Siciliens. so sehr al.s, findet sich wie non tan-
13*

Digilizecl by Coogie
;

196 LIBER XXVI. CAP. 1. a. n. 541.

4 iustior fuit, quam quod


urbs tara nobilis ac potens, sicut defe-
ctione sua traxerat aliquot populos, ita recepta inclinatura nir-
5 sus animos videbatur ad veteris imperii respectum, et praetori-
bus prioris anni, M.Iunio in Etruria P. Sempronio in Gallia, cum
C binis legionibus, quas habuerant, prorogatum est imperium. 5
prorogatum et M. Marcello, ut pro consule in Sicilia reliqua belli
7 perficeret eo exercitu quem haberet: si supplemento opus esset,
suppleret de legionibus, quibus P. Cornelius propraetor in Sicilia
8 praeessct, dum ne quem militem legeret ex eo numero, quibus
senatus missionem reditumque in patriam negasset ante belli 10
9 finem. C. Sulpicio, cui Sicilia evenerat, duae legiones, quas
habuisset, decretae et supplementum de e.vercitu
P. Cornelius
Cn. Fulvii, qui priore anno in Apulia foede caesus fugatusque erat.
10 huic generi militum senatus eundem quem Cannensibus finem
statuerat militiae, additum etiam utrorumque ignominiae est, ne 15
in oppidis hibernarent, neve hiberna propius ullam urbem decem
11 milibus passuum aedilicarent. L. Cornelio in Sardinia duae legio-
nes datae, quibus Q. Mucius praefuerat: supplementum, si opus
12 esset, consules scribere iussi. T. Otacilio et M. Valerio Sicili.ae
Graeciacque ora cum legionibus clasSibusque quibus praeerant 20
decretae, quinquaginta Graecia cum legione una, centum Sicilia
13 cum duabus legionibus habebant naves, tribus et viginti legioni-
bus Romanis eo anno bellum terra marique est gestum.
* tus — quam, bisweileti s. zu 6, 9,9 32, 5: subita belli, vgl. 1, 57, 9; Z.
7, 15, 10; Ter. Hecyr. 3, 4, 2: iion § 435 dagegen 25, 40, 5 : reliquiae
verbis dici potest tantum quam re belli.
;

— P. Cornei, n. Lentulus, s.
ipsa navigare incommodum est;
,

25, 3, 6. — dum ne ete., s. 23, 25,


Stat. Silv. 5, 212, vgl. 1, 7, 9: ali- 7. — missio, Eutlassung aus dem
quantum; Z. § 488 A. —
recepta, Kriegsdienste, auoli dazu gehort an-
Z. § 037, fiir die Bedeutung des te belli finem.
Particips ist der entsjirerhcndc Abi. 9 —
11. qui priore, muss sich auf
dejectione sua zu bcaebteii. re- — exercitus bezielien; waruni? Zur
spcct.,s. 24, 45, 5; si quis (mti- — Sache, s. 25, 21. —
utrorttmq. ctc.,
quam societatem rcspiciat. incli- — vgl. dic Antwort aul’ die Bitte der
natur., bewirken wiirde, dass er u. Cannenser, 25, 7, 3 If. —
decem mil.,
s. w. Z. § 396. —
aedificor. 5, 1. Mu- —
5 —8. praetoribus stelit nicht ge- cius, 25, 3, 6. —
sadbere c., vgl.
riau voran, da dem Cn. Fulvius, s. 25, 5, 5.
c. 2 ff. das imperium niclit vcrl.an- 12. Graeciae or., der Westkii-
gert wird, P. Sempronius sclion 25, ste,— decretae n. provinciae, s. Z.
3, 5 das imperium prorogirt, er also § 375. — Sic. c. duab. /., diese hat
jctzt propraetor ist, s. 26, 33, 4. wol nicht Otacilius, sondern es sind
— Claudius Aero, der vor Capua dic des Marcellus oder Cornelius
stcIit, s. 25, 22; 26, 5, 8; 17 ist gemcint. —
trib. etv., diese sind im
ubergangen. — pro eous., 23, 30, Vorhcrgcli. nicht alie angegeben,
19. — reliqua belli, s. 9, 16, 1 ; 6, und wenn 2 Ileservelegionen au.s^e-

Digilized by Google
— ,

«. Cb. 211. LIBER XXVI. CAP. 2. 197

Piincipio eius anni cum de


L. Marcii referretur, res
litteris 2
gestae magnificae senatui visae: titulus honoris, quod imperio
non populi iussu, non ex auctoritate patrum dato „ propraetor
senatui “ scripserat, magnam partem hominum offendebat: rem 2
5 mali exempli esse, imperatores legi ab exercitibus, et sollemne
auspicatorum comitiorum in castra et provincias procul ab legi-

hoben 'wurden, s. c. 8, 6.^ vier Lc- die feierliche Handlung, welche ihre
gionen weniffstens unter den Con- Weihe durch Auspicien erhiilt, vgl.
sulo, denn an u. St. ist nicht einmal 1 , 5, 2, ib. 21, 4. — auspicatorum
angegeben, ob Cethegus Truppen kann bedeuten: durch angestellte,
erhalten habe, wie es scheint inApu- in Folge von Auspicien (auspicato,
lien stehen, s. c. 22, so waren es s. 3, 20, 6; 5, 52, 2) gchaltenc,
mit dem Heere in Spanien 25 Legio- wie locus au.spicatus s. Cic. Rab.
oeo. perd. 4: in campo Martio, comitiis
2. 1 — 6. Bestiinmungcn uber centuriatis, auspicato iti luco. Doch
Spaoien, Val. Max. 2, 7, 15. miissen bei den Comitien in jedem
referrelur, dass sie durcb rii-
1. eiozcluen Falle Auspicien gehalteu
mische Ritter iiberbracht sind, wird werden, so dass das part. praeter,
erst
§ 3 bemerkt. —
titulus h., der nicht passend scheint; da iiberdiess
Ebrentitel, den er sich in der Uebcr- die beste Hds. auspiaatorum hat,
schrift, s. 24, 31, 6, beigclegt hatte; was nach der Ableitung von auspex
honor ist vorziiglich an den magi- und der Analogie von arbitror, au~
stratus nnd das imperium, das die- guror, supplicor, hospitor, convivor
sem iibertragen wird, gekniipft, s. u. V. a. nicht regelmiissig gebildet
Becker 2, 2, 7. —
popuU i., da auch wiire, so ist dic Stelle wol nicht
die Proconsuln und Propriitoren ei- richtig, etwa auspiciis habendorum
gentlich von dem Volke gewahlt s. 6, 41, 4: auspiciis — conditam,
nvrden, und es nhne eincn populi oder nach Madvig auspicandorum
iutsus kein rechtmiissiges imperium zu lesen. VVclche Comitien gemcint
gab. —
ca; auct. pai. ist entweder sind, ist nicht sicher, da die Proprii-
der Senatsbescbluss, durch welchcn toren in Tributcomitien gcwiihlt
die Sache an das Volk gcbracht wurden, in diesen aber die Auspi-
§ 5, oder es ist gesagt, wcil
«ird, s. cien weniger bedeutend waren, in
der Seoat bisweilen Propriitoren den curiata das imperium militare
emanotc, oder das imperium den ertheilt wurde, s. Marq. 2, 3, 170;
vom Volke gewiihlten Magistraten, 185; 08, die Wahl der Feldhcrrii
prorogirte; s. Marq. 2, 3, 170. aber gewohnlich in den centuriata
propraet. \'al. Max. 1. 1.: senatui erfolgte; wahrscheinlich istderAus-
— scribens in hunc modum orsus druck wie iussu populi allgemeiu zu
est: L. Marcius pro praetore, ob fassen, ohne bestimmte Beziehung
L. hier und § 4 propraetor oder pro auf die eine oder andere Versainm-
praetore geschrieben habe, ist nicht lung. — ab leg. et m., da im Kriege
zu entscheiden, da die Hdss. nur das imperium militare gilt, welches
pro pr. baben. —
hominum, nach durch Gesetze und die Provocation,
dem Folg. sind es Senatoren. nicht beschriinkt ist, dieStimmenden
2. maU ex., es wiirde dadurch also dem Machtgebote derFeldherrn
rin bcises Beispiel gegeben, s. 25, 4, preisgegcben sind, s. 21, 3, 6; 7,
7; 4, 13, 1: rem utilem pessimo 16, 8; die Comitien iiberhaup^ ans-
exemplo — ad^essus. — sollenme ser in Rora, nicht gesetzmassig ge-

Digilized by Google
;

198 LIBER XXVI. CAP. 2. a. u. 541 .

^bus niagistratibusque ad militarem temeritatem transferri, et


cum quidam referendum ad senatum censerent, melius visum
differri eam
consultationem, donec proficiscerentur equites, qui
4 ab Marcio rescribi de frumento et vestimentis
litteras attulerant,
eam utramque rem curae fore senatui: adscribi 5
exercitus placuit;
autem „propraetori L. Marcio“ non placuit, ne id ipsum, quod
5 consultationi rclinqiierant, pro praeiudicato ferret, dimissis equi-
libus de nulla re prius consules rettulerunt, omniumque in unum
sententiae congruebant, agendum cum tribunis plebis esse, pri-
mo quoque tempore ad plebem ferrent, quem cum imperio mitti 10
placeret in Hispaniam ad eum exercitum , cui Cn. Scipio impera-
6 tor praefuisset, ea res cum tribunis acta promulgataque est.
7 Sed aliud certamen occupaverat5.animos. C. Sempronius Blae-
sus die dicta Cn. Fulvium ob exercitum in Apulia amissum in

halten werden kiinnen, s. 5, 52, 16. dem Prasens- in den Perfectstamm


— ad milit., ^’ie sie bei Soldaten zu iiberging wie in prehendo , pango,
sein pflegt. pungo, fingo u. a. —
pro praei, ais
3. censerent, dieses findet in der ob der Senat schon eine vorliiufige
Reget naeh der Relatio statt, s. 3, Entscheidung zu seinen Gunsten ge-
39 If., bisweilen aber wird so auch geben habe, s. 3, 40, 11. ferret, —
der Antrag Einzelner, dass eine re- weg-, mitnabme, dadurch eriangte,
latio gehalten werden moge , be- s. 1, 50, 9; 24, 1, 5.
zeichnet, s. Suet. Tib. 4; vgl. c. 29, dimissis, aus dem Senate nnd
6: postulatum; 23, 22, 4: cum — der Stadt. —
agend c. trib., sich an
exposcentibus omnibus retulisset; die Trib. wenden und dnrch sie den
30, 21 ,
10. conclamatum ex omni Senatsbeschluss zur Abstimmnng an
parte curiae est, uti rqferret; oder das Volk bringen lassen, s. Marq. 2,
eine Ansicht, die Einzeine mit der 3, 118. —
ad pleb., in den Tri-
Abstinunung iiber den Gegenstand, bnteomitien darauf antragen , Marq.
der gerade berathen wurde, verban- 2,3, 170. —
cttm imp. ais Proconsul,
den {egredi relatimiem), s. Becker 2,

s.c. 18, 9. —
Cn.Scipio, es ist auffal-
2, 424. eam dariiber. —
donec pr. lend, dassdieseralleingenanntwird
bis zur Abreise: erwarten bis sie viell. deshalb, weil er nach des Pu-
— wiirden ; nicht das plnsquamperf., blius Tode allein das imperium bat-
weil mit der Abreise sogleich die te, s. 25, 36, 14 sonst werden sie
Beratbnng eintreten soli. beide imperatores genannt, s. 25, 3,
4. de fr. et v., s. 23, 48, 4. — 6 ; ib. 32, 1 ; ib. 37, 9. u. a. pro- —
prop., also wurde der Brief wol an mulg., weil bei res an. die zu pro-
ibn ais tribunus mil. oder primi pili mulgirende lex gedacht wird.
centurio gerichtet, s. 25, 37, 2. — 2. 6 —
3. Prozess des Cn. Ful-
relinijuerant, diese Form findet sich vius, vgl. Val. Max. 2, 8, 3.
bisweilen in den besten Hdss. , s. 1, 6 — 8. sed etc., bildet nur den
32, 13, [1, 31, 3 ist reliquerant zu Uebei^ng. — BImsus verschieden
lesen]; 2, 10, 4; 6, 24, 2; 27, 33, von dem 22, 31, 5 genannten. In
7 ; 34, 62, 16, u. a. so wie auch bei dem Put. heisst der Name hier 27,
anderen Schriftstellern s. Cic. p. 6, 1 plaesus, dagegen 22, 31; 43,
Tullio § 12, nnd ist wol von den Al- 4 n. a. a. St. Blaesus. — dUe dicta,
ton gebraucht worden , indem n ans s. 2, 35, 2; 61, 2. — ob — ornis-

Digilized by Googlc
iL Cb. 211. LIBER XXVI. CAP. 2. 199

contionibus vexabat, multos imperatores temeritate atque inscitia


exercitum in locum praecipitem perduxisse dictitans, neminem 8
praeter Cn. Fulvium ante conrupisse omnibus vitiis legiones suas
quam proderet, itaque vere dici posse prius eos perisse quam
5 nderent hostem, nec ab Hannibale sed ab imperatore suo victos
esse, neminem, cum suflragium ineat, satis cernere, cui impe- 9
riuni, cui exercitum permittat, quid interluisse mfer Cn. Fulvium 10

et inter Ti. Sempronium? cum ei servorum exercitus datus esset,

brevi eflecisse disciplina atque imperio, ut nemo eorum generis


10 ac sanguinis sui memor in acie esset, praesidio sociis, hostibus
terrori essent; Cumas Beneventum aliasque urbes eos velut e
faucibus Hannibalis ereptas populo Romano restituisse: Cn.Ful- 11

vium Quiritium Romanorum exercitum, honeste genitos, libera-


liter educatos, servilibus vitiis imbuisse, ergo effecisse ut feroces
15 et inquieti inter socios, ignavi et inbelles inter hostis essent, nec
impetum modo Poenorum sed ne clamorem quidem sustinere
sum, also wegen schlechter .\mts- Glied ausgefallen, 10, 7, 1: cer-
s.

rdhruDg. — contionibus, in Ver- tatum inter .idpp. Claudium et—


sammlangen vor dem Termine, in inter P. Decium; Cic. Lael. 25, 95:
denen das \’’olk gegen den Ange- quid intersit inter popularem et —

klagten bearbeitet wird. tem. insci- inter constantem; u. a. servo-


tia, s.G, 30, 6; 8, 33, 17 ; iiber in- rum,
11. s. 23, 32.

disciplina s.
scitia, s. 7, 34, 13: Ungeschicklich- 23, 35, 7
f. —
imperio den zweek-
keit, Maogel an Erfabniiig und Ue- massigen Gebrauch seiner Macht.
bimg, anders 22, 25, 12 inscientia. — generis Menschenklasse; san-

— proderet, s.Tac. An. 1,72: «gMW guinis Abstammung praesidio

viale gesta re publica maiestatem p. etc., nicht nemo sondern servi.
R, minuisset. Cumas 23, 35 f. —
Beneventum,

durch die Schlacht 24, 15 tf.
9. neminem etc., er habe das in restituisse, Cumae und Benevent,
ihn gesetzte Vertrauen nicht ge- waren nicht abgefallen,
s. 25, 13, 8,
rechtfertigt. Der Znsammenbang
sie wurden nur erhalten.
des etwas abgerissenen Gedankens )pM7n'r. ist wol nur zusam-
srheint zu sein: das Volk kiinne
roengestellt um die Soldaten ais Ro-
nicht wissen, wie der, -welchen es
mer mit allen ihren Rechten und
wiihle, sein Amt Tubren werde, das
Vorziigen zu bezeichnen, wahrend
lehre erst der Erfolg, wer seine Ge-
sonst Quirites von den Soldaten
walt missbrancbe, miisse bestraft
werden. —
exercit., s. 24, 8, 18 f.
nicht gebraucht wird vgl. 25, 2, 7;
5, 41, 4: se devovisse pro
patria
— permittat, L. nimmt also eine
Quiritibusque Romanis; 45, 37, 9:
nnmittelbare Uebertragung des im-
apud Quirites Romanos ib. § 14:
perium dnrch das Volk in den Comi-
nec Quirites vos sed milites videor
tien an, s. Becker, 2, 2, 58 ff.
appellaturus., s. 1, 13, 5; Becker 2,
10. quid xnterj., n. zu der Zeit, 1, 23. — servii. viL, im Folg.
wo sie beide die Heere iiberkom- vi et inbelles. — inter, bei ihrem
gefuhrt hatten; im Folg. Aufenthalt unter und gegen sie, ent-
men und
ist entweder inter Cn. Fulvium oder spricht §. 10 praesidio sociis etc.
:

inter hunc, oder ein ahnliches nec modo =» et non modo (non).

Digilized by Google

200 LIBER XXVI. CAP. 2. 3.

12 possent,nec hercule miram esse cessisse milites in aci'


13 primus omnium imperator fugeret: magis mirari se
stantis cecidisse, et non omnes comites Cn. Fulvi fuisse
ac fugae. C. Flaminium, L. Paulum, L. Postumium, Cn. ac
piones cadere in acie maluisse quam deserere circumven
14 ercitus: Cn. Fulvium prope imum nuntium deleti exercil
mam redisse, facinus indignum esse, Cannensem exercitui
ex acie fugerit, in Siciliam deportatum, ne prius inde dii
quam hostis ex Italia decesserit, et hoc idem in Cn. Fulvi ^

15 bus nuper decretum: Cn. Fulvio fugam ex proelio ipsius


tate commisso impunitam esse; et eum in ganea lustrisq
16 iuventam egerit, senectutem acturum: milites, qui nihil ali
caverint, quam quod imperatoris similes fuerint, relegato:
in exilium ignominiosam pati militiam, adeo imparem lib
8 Romae diti ac pauperi, honorato atque inhonorato esse,
se culpam in milites transferebat: eos ferociter pugnam ]
tis productos in aciem, non eo quo voluerint, quia ser
fuerit, sed postero die, et tempore et loco aequo instruci
2 famam seu vim hostium non sustinuisse, cum effuse on
gerent, se quoque turba ablatum, ut Varronem Cannensi

12. Fuhnas hat nicht allein das 42 , 9 ,


1 :
qua ferocia an
Heer verdorben, sondern anch seibst erat in Liguribus. Zur S:
ein schlechtes Beispiel gegeben. — 1 . — 171 ganea L,
s. 23 ,
cessisse oder ein aRnirches Verbum iuventam, friiher dicbtcrisi
ist ansgeFallen. —
pavor, a.f. Be- sicb bei L. von der Jugen
stiincung nnd Verwirning wie sie braucbt, s. c. 19, 3; 5, 2, 1
mit der Flucht verbunden sind, s. c. venta; 40,6, 4: medium i
3, 5; 25, 6, 13; 31, 2, 8: inde pavor ventae, oder der Jugendki
fugaque etiam armatos cepit. 57, 7 ; iuventus dagegen 1
13. C. Fiam., seine Feighcit er- miissig bei ihm collective B<
sebeint um so grosscr, wenn sie mit — senect. etc., ohne in seini
dem Verfabren anderer Feldhcrrn geo Geniissen gestort zu m
verglichen wird. —
circumv., die sie relegatos s. 25, 0, 1 6. igt —
nicht mchr retten konnten; auf s. 25, G, 11. —
honorati
Sempronius und Terentius Varro ist honor. UebcrdciiSingular
keine Riicksichtgenommen, s. c. 3, 2. 3« 1. reus etc. die Veri
14 —16. facinus etc., wie gegen ist an einem der Anklageta
diegemeinen Soldaten, somussauch bis e. acc., zu dcnken. nt
gegen Fulvius verfabren werden. — er habe also sein Ansehei
deportat., absirhtiich gewiihlt, um tet; bestimmt durch den i
das Scbinachvolle der Entfernnng zu fuerit angegebenen Grur
bezeicbnen. —
ne prius, mit der an jenem
gestattet, dass
Bestimmung, dass u. s. w. —
in le- kiimpflt wiirde.aequo be —
gionibus , s. 5, 11, 16: in iis sua dem Sinne nach auch anf
potestate — non uti; 30, 25, 10: im Gegeosatze zu serum
se nihil —indignuminiis facturum'. 14, 18.

Digitizod by Google
>. Ch. 211. LIBER XXVI. CAP. 3. 201

ut inultos alios imperatores, qui autem solum se restantem pro- 3


desse rei publicae, nisi si mors sua remedio publicis cladibus fu-
tura esset, potuisse? non se inopia commeatus, non in loca ini- 4
qua incaute deductum, non agmine inexplorato euntem insidiis
5 circumnentum : vi aperta , nec suorum ani-
armis , acie victum,
mos nec hostium suum
cuique ingenium
in potestate habuisse:
audaciam aut pavorem facere, pecuniaque an- 5
bis est accusatus
quisitum: tertio testibus datis, cum, praeterquam quod omnibus
probris onerabatur, iurati permulti dicerent fugae pavorisque
10 initium a praetore ortum, ab eo desertos milites, cum haud va- 6
num timorem ducis crederent, terga dedisse; tanta ira accensa
est, ut capite anquirendum contio succlamaret, de eo quoque 7

3—4. qui =quo modo, s. 24, 26, (nach der diei dictio prodicta die)
wurde
6; 10,7,12; qui sustinebunt, 30,10, die Anklage vorgetragen,
3: enim restitissent ; restantem,
qui n. ein Antrag auf einc Mult gestellt,
8. 30, 5 u. a. —
nisi si ausgenom- das ist pecunia anqidrere, s. 2 , 52,
6,
men wean (das.s) sein Tod (auch an- 5; ib. 61, 7. —
tertio im dritten
dere) Un^Iiicksralle des Staates be- Anklagetermin. —
tesUb. d., noch
leitigen kiinnte; hier ironisch; wie vor dem Beginn des Volksgerichtes,
si, nisi forte; ohne Tronic 6, 26, 5: wie 25, 3, 16. SowohI der Anklii-
nisi si — acceperimus; 28, 31, 2: ger ais der Angeklagte konntenBiir-
nisi si vellent. —
inopia com. kann ger ais Zeugen stcllen, die vorher
nicht wohl mit deductum verbunden vereidigl wurden. Das Folg. omni-
werden, sondern daraus ist cntwe- bus etc. bezieht sich besonders auf
der coactum oder ein hbnlicher Be- die Zeugen des Ankliigers. ul —
griff in nehmen, oderinojBfabezeich- cap. anq. etc., es solle cine Capital' .

netalleio den Gmnd: in Folge des nicht eine blosse Geldstrafe bean-
Mangels, nnd alie drei Bestimmun- tragt werden, s. 25, 4, 8; 3, 52, 5.
gen inopia, non —
deductum, non Die beantragte Strafe kann im Ab-
euntem sind auf gleiche VVeise anf lativ, § 5 u. 7 pecunia, hier capite,
:

cireimventum zu beziehen. ag- — nnd im Genetiv § 7 ;


capitis, 2, 52,
mine ist mit euntem zu verbinden, 4 stehen. Was hier pecunia anqui-
da explorato nnd inexplorato abso- rere heisst, ist 25, a, 13: multam
Int gebrancht, agmine ire u. ii. auch irrogare, dagegen capitis anquirere
sonst verbunden wird, s, 24, 30, 3; dort diem rei capitalis dicere.
38, 18, 7 : explorato deinde et cum 7. de eo —
cerdat. kann nach dem
cura coacto agmine procedebat, 23, Zusammenhange nur bedenten man :

43,7: explorato cum finnisque prae- babe iiber die Rechtmassigkeit eines
sidiis tuto recepta praedatum ierat; solchen Verfahrens, wo nach der
ik. 42, 9; 22, 4, 4; 27,2,12; ib. 26, Anklage auf Geldstrafe eine andere
6; 21, 59, 9: inexplorato euntes u. auf eine Capitalstrafe gestellt wer-
I.; anders ist incauto agmine 9, 38, de, gestritten , certare also nicht in
3; 35, 4, 3. —rt ap. vielmehr n. s. dem zu 25, 4, 8; ib. 3, 13 bezeich-
w. — suum Gegensatz
crtiq. etc. neten Sinne gebrancht sein ; wenig-
des Vorhergeh. nicht von ihm habe stens bat es L. nicht so genommen,

:

es abgehangen sondern. Zum wenn es auch wol in seiner Queiie


Gedanken s. 22, 59, 19; ib. 50, 12. so gemeint war, da vorher (quoque)

5 6. bU e. a. in zwei Terminen iiber die Rechtmassigkeit des Ver-

Digilizecl by Google
202 LIBER XXVI. CAP. 3. a. n. 541.

novum certamen ortum: nam cum bis pecunia anquisisset, tertio


8 capitis se anquirere diceret, tribuni plebis appellati conlegae ne-
garunt se in mora esse, quo minus, quod ei more maiorum per-
missum esset, seu legibus seu moribus mallet, anquireret, quoad
9 vel capitis vel pecuniae iudicasset privato, tum Sempronius per- 5

fahrens, an dem anch 25, 4 iNiemand Angeklagtc in die eine oder andere
Anstoss nimmt, kein Streit gewescn verurtbeilt werde; also einen An-
nar, und novum schwerlicli bedeu- trag auf eine solche stellen. —
quo-
tet: ein ungewohulicher. —anqui- ad — iudic. kann, da der Ankla-
siss. — diceret, der Znsammenhang ger in Folge dieser Erkliirung mit
schon zeigt, dass der Anklager ge- derKIage: perduellionis se indi-
meint ist. — tertio — dic., im drit- care auflritt, nicht von dem Volks-
ten Ankiagetermine erklarte er, er gerichte gesagt sein, welches die
wiirde einen Antrag auF eine Capi- Entscheidung giebt, sondem von
talstrafe stellen. - ' dem bestimmten den Anklager bin-
8. adpMati, wie 8, 33, 7; 3, 56, denden Strafantrage in der letzten
5; Marq. 2, 3, 157, solite eigentlich Anklage, auf W'elche dann erst die
der Xacbsalz sein , aber es ist ais certatio apud populum folgt, s. § 7,
untergeordnetes Moment neben die Fulvius wird also nach der diei di-
Hauptsache : gestellt. Die- ctio c. 2, 7 zweimal s. c. 3, 5 auf eine
ses stebtwie sonst inquit nacbeinem Mult angeklagt, das drittemal, in der
wichtigen BegriOe. —
in mora este, quarta accusatio, mit Einrechnung
sie wiirdcn gegen ibren Collegen der diei dictio, wird, nachdem die
nicht intercediren. — more nudor., Appellation derTribunen keine Fol-
eswarwol den Tribanen nicht durch ge gehabt hat, ein Antrag auf eine
ein bestimmtes Gesetz gestattet, Capitalstrafe gcstellt; iudicare ist
einen Strafantrag zu iindern, aber so gebraucht und das ganze Verfah-
aach dem Herkommen erlaubt, s. ren der Art wie Cic. pro dom. 17,
Becker 2, 2, 283. — seu leg. seu 45 : ut ter ante nuigistratus accuset
mor., die Sitte hatte mebrfach das intermissa die, quam multam irro-
strenge Recht gemildert, wahr- get aut iudicet, quarta sit accusatio
scheinlich war friiher das Verbre- (was bei L. tertio heisst) trinum
dien, welches Fulvius begangen nundinum prodicta die, qua die iu-
hatte, ais perduellio mit einer capi- dicium sit futurum. — privato kann
tis poena gesetzlich bedroht gewe- sich nach dem gewohnlichen Sprach-
sen, nach dem Herkommen aber nnr gebraucbe nur darauf beziehen, dass
eine Geldstrafe beantragt worden. nicht Magistrate, sondern nur Pri-
Der Sinn der Worte scheint also zu vatleute angeklagt werden konnen,
sein: sie wiirden den Anklager nicht was in dem Decrete der Tribunen
bindem, wie es ihm nach dem Her- der Genauigkeit wegen hinzugeFugt
kommen gestattet sei , entweder sein konnte: wenn, so fern einer ein
nach dem gescbriebenen Rechte (le- privatus ist; wenn es sich um einen
gibus) auf eine Capitalstrafe oder privatus handelt, s. 3, 58, 8. Allein
nach dem Gewohnheitsrechte (more 43, 16,5 heisst es ohne alie Bezie-
maiorum, moribus) auf eine Geld-

hnng auf ein Amt: multam —pri-
strafe anzntragen. anquirer. eine vato dixerunt; ebenso 35, 41,
Untersnchung anstellen, pecuniauni 9: accusantibus privatos aedilibus;
capite anquirere eine Untersuchnng weshalb Lange animmt privatus sei
auf eine Geld- oder Capitalstrafe in friiher Zeit mit reus gleichbedea-
veranlassen, verlangen, dass der tend gewesen.

Digilized by Google
•. Cli. 211. LIBER XXVI. C.\P. 3. 4. 203

dueilionis se iudicare Cn. Fulvio dixit, diemque comitiis ab G. Cal-


purnio praetore urbis petit, inde alia spes ab reo temptata est, 10
si adesse in iudicio Q. Fulvius frater posset, florens tum et fama

rerum gestarum et propinqua spe Capuae potiundae. id cum per 11


5 litteras miserabiliter pro fratris capite scriptas petisset Fulvius,
negassentque patres e re publica esse abscedi a Capua, post- 12
quam dies comitiorum aderat, Cn. Fulvius exulatum Tarquinios
abiit, id ei iustum exilium esse scivit plebs.

Inter haec vis omnis belli versa in Capuam erat, obsidcba- 4


10 lur tamen acrius quam oppugnabatur; nec aut famem tolerare
servitia ac plebs poterant, aut mittere nuntios ad Hannibalem
per custodias tam artas, inventus est Numida, qui acceptis litte- 2
ris, evasurum se professus, praestaret promissum, per media
Romana castra nocte egressus spem accendit Campanis, dum
15 aliquid virium superesset, ab omni parte eruptionem temptandi.

9. perduell. — Fulvio er crkliire w. —


in iitdic., in der Volksver-
ihnder perduellio fur schuldig (und sammlung, wclcbe entscheideu solite,
beantrage die Strafe fur die perduel- da in dieser der Ankliiger und der
lio).So ist iudicare von dem Ankla- Angeklagte nochmals ihre Griinde
gergebraucht 1, 26, 7: tihi perduel- entwickelten. —
script. n. an den
lionem iudico; 43, 16, 11; nursteht Senat. —
prof. c. um ihn gegen die
an n. St. wie sonst bei gerichtlichen Capitalstrafe zu schiitzen. —
negas-
Verben der Genitiv, an den beiden sentq., wir wiirden einen Gegensatz
anderen der Aocusativ. Die per- erwarten. Die Proconsuln diirfen
dnellio besteht in dem Missbrauche ihre Provinz nicht ohne Erlaubniss
der Amtsgewait s. c. 2, 7; and der des Senates verlassen, diese wird
Feigheit mit welcher Fulvius das Q. Fulvius versagt. — postq. ad.
Heer Preis gegeben hat c. 2, 8; 3, 5. ais der Gerichtstag schon ganz nahe
— diemq. com. Ueber die perduellio geriickt war. — exui, ab., s. 25, 4,
wird in comitia centuriata vom Vol- 9. — Tarquin. dieses ist also noch
ke gerichtet, da diese die Tribunen ein freier mit Rom verbiindeter
nicht selbst bemfen konnen, wird Staat, der das Exilrecht hat. id —
der Prator (die Consuln sind vvabr- in Bezug auf den Begriff in exola-
scheinlich wahrend der lange dau- tum. —
iustum ex. etc., er diirfe
eraden Verhandlung bereits in ihre nicht aus demselben znriickkehren.
Provinz gegangen) ersucht einen — plebs, diese Beschliisse erfolgeu
Tag Tiir die Comitieu (durch ein in Tributcomitien, s. 25, 4 ;
Marq. 2,
Edict) anzuberaumen. Diese konn- 3, 156.
erst ein trinundinum nach der
ten
quarta accusatio statt finden, s. die 4 —6. Belagening Capuas, Polyb.
9, 3; App. Hannib. 38 If., Frontin.
Stelle aus Cic. p. d. § 8; Marq. 2,
3, 153. Strat. 4, 7, 29; Val. Max. 2, 3, 3.

10
12. spet —
tent. e. s. 21, 12, — 1 3. servitia a. p., vgl.
4, 12,
4. —
ti in Bezug anf tentata, s. Z. 10 — inventus das Asyndeton
f. soli

§ 354 a. £. —
adesse n. um ihn zu den Umstand bervorheben, das folg.
erklarend. — qui
nnterstiitzen. —
florens „erwar der
Held dea Tages wegen seines Tha-
per media
— praest.
etc. ist
Z. § 563. — spem
s.
tearubmea und der Aossicbt" u. s. — wie tent. 10 zu versuchen
c. 3,

Digilized by Google
7 —

204 LIBER XXVI. CAP. 4. a. u. 541.

3 ceterum in multis certaminibus equestria proelia ferme prospera


faciebant, pedites superabantur, sed nequaquam tam laetum vin-
cere quam triste vinci ulla parte erat ab obsesso et prope expu-
4 gnato hoste, inita tandem ratio est, ut quod viribus deerat arte
aequaretur, ex omnibus legionibus electi sunt iuvenes maxime 5
vigore ac levitate corporum veloces; eis parmae breviores quam
equestres et septena iacula quaternos longa pedes data praefixa
5 ferro, quale hastis velitaribus inest. eos singulos in equos suos
accipientes equites adsuefecerunt et vehi post sese et desilire
6 perniciter, ubi datum signum esset, postquam adsuetudine coti- lO
diana satis intrepide fieri visum est, in campum, qui medius inter
10 castramurumque erat, adversus instructos Campanorum equites
7 processerunt; et, ubi ad coniectum teli ventum est, signo dato
velites desiliunt,pedestris inde acies ex equitatu repente in ho-
stium equites incurrit, iaculaque cum impetu alia super alia emit- 15
8 tunt. quibus plurimis in equos virosque passim coniectis per-
multos volneraverunt, pavoris tamen plus ex re nova atque ino-
pinata iniectum est, et in perculsum hostem equites invecti fugam
9 stragemque eorum usque ad portas fecerunt, inde equitatu quo-
que superior Romana res fuit, institutum ut velites in legionibus 20

ob —
Erfolg haben wiirde. pro- — I. 46; 105 nicht mehr erwiihntwird
tperajac., die Campaner, s.25, 15, s. Marq. 3, 2, 253 If. 259.
20. —
uUa p. 21, 17, 8. Ueber die 5 — 9. equites ist Subject. acci-
Stellong von erat s. praef. 5. — p7en<e*bezeichnetdieVViederholung.
expugn. /(., s. 25, 2S, 7. — vehi zn reiten, hinten ihnen anf-
4. iuvenes, Polyb. 6, 22: xalrols zusitzen. —
medius, der Z^ischen-
fiiv vtondjoig nuQTjyyttXav fid- raum ist also ziemlich breit zu den-
(fOQtiv xal yQoaqovg xal ken. ex eq. die ausderReitereige-
7tuQfi7]V. — parmae br.‘, Polyb. 1. bildete sich u. s.w. AehnlicheVerbin-
1. : ot)(Toc (die parma der dungen von Reiterei und Fussvolk
Velitcn) to) a^T^unTi TQine^ov (L. s. 44,26, 3; Sali. I. 59; Caes. B. G.
38, 21, 13: tripeaalem) ^ysiTtjv (!««- 1, 48 ; 7, 80 ;Tac. Germ. 6. —emittunt
fitTQOv. —
septena c., Front. 1. 1.: auf die Einzelncn bezogen. plus —
septenis singulos hastis quaterno- n. ais dass sie die Feinde in die
rum circiter pedum amiari; eben Flucht geschlagen hiitten. — et in
so braucht L. im Fol^. und 38, 21, p., und erst die Reiteret u. s. w.,
13 hasta, dagegen a. u. St. u. § 7; vgl. Front. 1. I.: et ipsi Campani
38, 21 , n. a. iacula, vgl. 24, 34, ai^icti sunt et maxime eqtd eorum;
5. —quale —
inest ist aa u. St., quibus turbatis prona nostris vi-
wo erat die Einfiibrung der Veliten ctoria fuit. —
Romana r., iiberfaaupt
dar^estellt wird, nicht passend. die Romer.
Uebrigeas scheint L., wenn er nicht 10. instit. u.vel. etc., wenndieses
blos die Worte seiner Quelle wie- richtig ist, so muss man annehmen,
dergiebt, die hasta velitaris noch ais dass an den Stellen, wo die velites
bekannt voraaszusetzen ; obgleich sie schon friiher erwiihnt werden 21,
nach dem Kriege mitlugurtbaa. Sali. 55; 23, 29; 24, 34 derAusdruek

Digilized by Google
; ; -

t. ch. sn. LIBER XXVI. CAP. 4. 5. 205

essent, auctorem peditum equiti inmiscendorum centurionem


Q. Navium ferunt, honorique id ei apud imperatorem fuisse.
Cum in hoc statu ad Capuam res essent, Hannibalem diver- 5
sum Tarentinae arcis potiundae Capuaeque retinendae trahebant
5 curae, vicit tamen respectus Capuae, in quam omnium sociormn 2
hostiumque conversos videbat animos, documento futurae, qua-
lemcumque eventum defectio ab Romanis habuisset, igitur ma- 3
gna parte impedimentorum relicta in Bruttiis et omni graviore
armatu cum delectis ]>edituin equitumque, quam poterat aptissi-
10 mis ad maturandum iter, in Campaniam contendit, secuti tamen
tam raptim euntem tres et triginta elephanti, in valle occulta 4
post Tifatamontem iinininentem Capuae consedit, adveniens
cum castellum Galatiam praesidio vi pulso cepisset, in circum

nicht genau ist, und eif^entlich die weder sich an die Rdiner oder an
rorarii uod accensi, an deren Stelle Hannibal zu halten. Das was eine
jetzt erst die velites getreteii wa- Sache lebrt, wozu sie ermuntert
ren, zu nennen waren. Ausserdein oder wovoti sie abhiilt, wird nicht
hat L. nicht beraerkt, dass die vor- immerhinzuge|"ugt, wcnn es aus dem
her beschriebenc Verwcndung der Zusammeuhange ller^o^gcht, s. 1,
velites eine ganz ungewolinliclie 28, 6: nisi in hunc — documentum
war, die soust nicht crwiihnt wird. mortalibus dedero; 5. 51, S: ut ter-
Die Que Ile, welchcr er die kurze rarum orbi documento essemus;
Notiz cntlehnt hat, wollte gewiss 28, 42, 1.
nicht sagen, dass die velites in der 3 —4. armatu, st. armatura, fin-

§ 5 ff. angegebenen Weise gekanipft det sich fast nur bei L., s. 37, 40,
haben, sondern nur, dass die zu 13: eodem armatu; ib. 41, 3 u. a.,*
Fusse dienenden Veliten ais beson- an u. St. ist es collectiv: Schwer-
deres Corps damais mit der Legion bewafinete. — delect. eq., s. 2, 15,
in iinderer Weise ais friiher die ro- 2. — quam pot. etc., znr VervoU-
rarii verbunden worden seien. I)a- standigping desGedankens kann hier
her wird dem Q. Navius (bei Valer. nicht, wie sonst oft bei dieser Cdli-
Max. M. ymins) auch nur beige- struct., s. c. 25, 12: obtestationem
legt,dass er gerathen habe, dic ve- quam sanctissimam potuerunt (n.
lites unter dic Reiter zu mischen, componere) —
composuerunt u. a.
nicht sic ais besonderc WalTcngat- das Hauptverbum 'wiederholt, son-
tnng zu gcstaltcn. —
imperatorem, dern nur esse oder Jieri gedaebt
dem Consul, in dessen Heere er werden, s. 23, 5, 1 consulem inve-
:

nerunt quam poterat maxime mise-


diente.
rabilem. — Tijdta, 7, 29, 6. ad-—
5. 1 —
2. diversum, Sali. I. 25, veniens, 24, 35, 6. —
Galatiam da
6; diversus agitabatur Plaut. Mere. der Ort nur ein castellum ist, so
2, 4, 2 diversus distrahor.
: dage- kann nicht das bereits abgefallene
gen 25, 11 20: in diversum aucto- siidlich vou Capua vor den cau-
res trahunt.
,


docum.fut., da es, dinischen Passen gelegene Galazze
wie auch der Erfolg des Ablhlls sein gemeint sein, in welchem Falle Ca-
wurde, Freunden und Feinden eine latiam zu schreiben wiire, s.9, 2,2;
Lehre, ein warnendes oder ermun- 23, 14, 13 wo statt Caiatia die Hss.
terndes Beispiel geben miisste, ent- Galatia haben, vgl. c. 34, 11.

uigiiized by Google

206 LIBER XXVI. CAP. 5. a. a. 541.

5 sedentis Capuam praemissis namque nuntiis Capuam,


se vertit,
quo tempore castra Romana adgressurus esset, ut eodem et illi
ad eruptionem parati portis omnibus sese effunderent, ingentem
6 praebuit terrorem, nam alia parte ipse adortus est, aUa Campani
omnes, equites peditesque, et cum iis Punicum praesidium, cui 5
7 Bostar et Hanno praeerant, erupit. Romani ut in re trepida, ne
ad unam concurrendo partem aliquid indefensi relinquerent, ita
8 inter sese copias partiti sunt: Ap. Claudius Campanis, Fulvius
Hannibali est oppositus; C.Nero propraetor cum equitibus sex
legionum via quae Suessulam fert, C. Fulvius Flaccus legatus iO
9 cum sociali equitatu constitit e regione Volturni amnis, proe-
lium non solito modo clamore ac tumultu est coeptum, sed ad
alium virorum equorum armorumque sonum disposita in muris
Campanorum inbellis multitudo tantum cum acris crepitu, qualis
in defectu lunae silenti nocte cieri solet, edidit clamorem, ut aver- 15
10 teret etiam pugnantium animos. Campanos facile a vallo Appius
11 arcebat: maior vis ab altera parte Fulvium Hannibal et Poeni ur-
gebant. legio ibi sexta loco cessit, qua pulsa cohors Hispanorum
cum tribus elephantis usque ad vallum pei*vasit; ruperatque me-
5— 7. namque, bci L. oft nachgc- auf der Siidostseite von Capua. —
stellt, s. zu 4, 9, 2. Hier findet eine C. Fulv., der Bruder des Proconsnis.
Umslellunp; der Gedanken statt, da — e reg., nordlicb von Capua, denn
namque niclit sowohl den Grund das alte Capua lag nicht wie das
zn dem Vorhergeh. ais zu ingentem jetzige, W'elches die Stelle des frii-
terrorem praebuit enthalt und es hern Casilinuui einnimmt, an dem
geuaner heissen warde: terrorem Flusse, sondern eine Strecke von
praebuit, namque — effunderent, demselben. Fulvius soli die Ver-
eodem tempore et Campani erupe- bindung niit Casilinum decken.
runt et ipse adortus est; statt an- 9. ad zu dem hinzu, ausser, s. 24,
zogeben wie II. die Belagerten un-
, 45, 3. —
virorum eq., Epexgese zu
terstiitzte, schildert er den Sebrek- aUum: das Getose, welches noch u.
ken, den das Verfabren desselben s. w. sonum allgemein um das vor-
erregte. — — alia alia, bestimmter hererwahnte tumultum und das folg.

c. 6, 3: altera. Bostar e. H., s. 25, aeris crepitu mit zu umfassen. —
15, 10. — ut i. r. t, s. 22, 5, 1. — qualis in de/, etc. , iiber die
ne — aUq., nicht irgend cinen, nicht Sitte bei Mondfinsteruissen mit Me-
den geringsten Punkt. tallinstrumenten Larm zu machen,
8. sex. leg., vor Capua standen um den Mond in seinem Kampfe zu
ansser den 4 Legionen der Procon- unterstutzen s. Tac. An. 1, 28 ; Ov.
suln die zwei, s. c. 17, 1, vgl. 25, 3, Met. 4, 332. averteret n. a pugna,
4, welche Nero commandirte, und s. 1, 12, 10.
da die Verwendung riimischer Rei- 10 —
12. legio i. s., schw'erlich
tereiauf einera anderen Punkte nicht wich vor einer Cohorte die ganze
angegeben ist, so mnss man anneh- Legion, diese wnrde wol nnr auf ei-
men, dass sie vereinigt wie die der nem Punkte dnrchbrochen, daher im
Bundesgenossen aufgestellt war. — ¥o\^.ruperatmediamaciem. Wahr-
via ohue in Z.
§ 482. —
SuessuL, scfaeinlieh hatte Fulvius den grosse-

I
'
“ iized i ,
( ,1)1 ),^U
, ; 1

a. Ch. £11. LIBER XXVI. GAP. 5, 207

diam aciem Romanorum et in ancipiti spe ac periculo erat, utrum


in castra perrumperet an includeretur a suis, quem pavorem le- 12
gionis periculumque castrorum Fulvius ubi vidit, Q. Navium pri-
moresque alios centurionum hortatur, ut cohortem hostium sub
5 vallo pugnantem invadant, in summo discrimine rem verti: aut 13
viam dandam iis esse, et minore conatu, quam condensam aciem

rupissent, in castra inrupturos, aut conficiendos sub vallo esse,


nec magni certaminis rem fore: paucos esse et ab suis interclu- 14
sos; et quae, dum paveat Romanus, interrupta acies videatur,
10 eam, si se utrimque in hostem vertat, ancipiti pugna medios cir-
cumventuram. Navius ubi haec imperatoris dicta accepit, secundi 15
hastati signum ademptum signifero in hostis infert, iacturum in
medios eos minitans, ni se propere sequantur milites et partem
capessant pugnae, ingens corpus erat, et arma honestabant; et 16
15 suiilatum alte signum converterat ad spectaculum cives hostes-
que. ceterum postquam iam ad signa pervenerat Hispanorum, 17

ren Theil der 6 Legionen, den klei- sondern in cincr Masse gedaebt zu
ncren Appius; die Trioricr (§15 haben. — rupisset, das bds. inrupis-
werden nur die hastati, c. 6, 1 set ist wahrscbeinlich dnrcb das
die principes erwahnt ais in der folg. inrupis. veranlasst, da die Ge-
Schlacht tbatig) bildeteii die Be- fahr nicbt gross gewesen ware,
satzQDg des Lagers. —
ancipiti, sie wenn die Coborte rings von romi-
schwaokle zwiscben Furcbt u. HoO*- schen Manipein eingescbiossen ge-
nong. Die fulg. Disjunctivfrage kann standen biitte, s. § 17: pervenerat
weder auf spe noch auf periculum etc. —sub. val., nnten am Wallc,
«llein bezogen werden, da auf jenes den sie zu iiberschreiten im Begriffc
utrum auf dieses an gebt , sondern ist. —
et quae —
eam etc., und wiib-
lof deu in beiden liegenden Begriff rend dem Ansebeine nach der Um-
der Ungewissbeit, obgleicb sonst stand, dass die rom. Scbiacbtreibe
sowol \oa sperare ais von timere in- dnrchbrocben sebeine, ibnen Nacb-
directe Fragesatze abbangen. in~ — tbeil bringe, konnne dieses gerade
dud., s. 2, 2, 8; 27, 27, 2: qui ab znm VortbeiI ansscbiagen.
tergo includerent viam; doeh ist 15 —
17. sec. hast., n. des zweiten
intercludere gewiibnlicber und an u. ManipeIsderHastaten, ebensoc.6,
St. passender. —
Q. Nav. s. c. 4, primi prine., des ersten M. der prin-
10. —primores vgl. 10, 35, 16: cen- cipes s. 25, 14, 5 f Marq. 3, 2, 280.
turionesprimorum ordinum; 8, 39, — iactur., 25, 14, 4.
.


ingens etc.,
4; 44, 33, 4: cum tribunis et pri- vgl. 2, 10, 5. —
honest, s. Gurt. 8,
mis ordinibus. 44, 7 : arma auro et argento distin-
13— 14. aut — aut: wenn man cta corpus rarae magnitudinis ho-
sie nicbt in das Lager wolle einbre- nestabant. —
convert. etc., lenkten
chen lassen, miissten sie u. s. w., s. Aller Blicke auf das Scbauspiel , s.
praef. 11. — undsiewiir-
et tnin. c., 1, 25, 2; wie L. seibst von dem ge-
den gevkiss leichter u. s. w. con- — wiss sehr heftigen Kampfe nur die
dens., 8 25, 39, 1. L. sebeint sicb
. eine Scene sebildert. —
ad signa,
die Legionen nicbt in mehrere acies, wie spater die Abtheiinngcn der
hinter einander, s. 8, 8, aufgestellt. riim. Coborte ibre signa haben; es

Digilized by Google
,

208 LIBER XXVI. CAI>. 5. G. a. u. &U.

tum undique in eum tragulae coniectae et prope tota in unum


acies versa: sed neque multitudo hostium neque telorum vis ar-

6 cere impetum eius viri potuerunt, et M. Atilius legatus primi


principis ex eadem legione signum inferri in cohortem Hispano-
rum coegit: et qui castris praeerant, L. Porcius Licinus et T.Po- 5
pUius legati, pro vallo acriter propugnant, elephantosque trans-
2 gredientes in ipso vallo conficiunt, quorum corporibus cum op-
pleta fossa esset, velut aggere aut ponte iniecto transitum hosti-
bus dedit, per stragem iacentium elephantorum atrox edita
ibi

3 caedes, in parte castrorum iam inpulsi erant Campani


altera 10
Punicumque praesidium, et sub ipsa porta Capuae, quae Vultur-
4 num fert, pugnabatur: neque tam armati inrurapentibus Romanis
resistebant, quam quod porta ballistis scorpionibusque instructa
5 missilibus procul hostis arcebat, et suppressit impetum Roma-
norum vulnus imperatoris Appi Claudi cui suos ante prima si-
,
15

gna adhortanti sub laevo umero summum pectus gaeso ictum


est. magna vis tamen hostium ante portam est caesa, ceteri tre-

bedeutet wiil nur: in Schussweite, was anderer Bedcutung zu iiehmen


da die sigoa vorn standeu , -wah- ais zu ponte. —
per strag. iac., dic
fend Navius die Cohorte im Riicken niedergestreckt dalicgenden, tauto-
angegriOen, diese weuigstens zuni logisch sonst fiigt L. nur die nie-
,'

TheiI gegen iha Front gemacht, iiach dergeworfenen Dinge an: strages
dem Folg. aber auch den Wall an- armorum, corporum, ruinae u. a.
gegriSen haben iniisste. —
pervene- — edita c. wahrschcinlicb ist der
rat, L. denkt also die Cohorte schon dreifache AngrilT auf dic Cohorte
eine Strecke, s. c. 4, G ; tnedius, iiber in diesem Momen te zu denken.
die rom. Schlachtreihe vorgedrun- —
3 5. inpulsi, sie waren von dem
gen. —tragula, 21,7, 10. Punkte verdriingt, bis zu dem sie
6. 1 —
2. j4tilius der 25 , 1 er- vorgeriickt waren. —F
ultum., muss,
wahnte. — eadem leg., wabrschein- da diePriipos. fehlt, die 25, 20 er-
lich ist ebeu die secbste Legion ge- wabnte Stadt sein. inrump., ais—
meint, der auch wol Navius und sie schon daran waren einzubrechen.
die iibrigen c. 5, 12 emahnten Cen- — dazukann,wenn quot/ricb-
turiooen angeboreo,' die principes tig ist,einres?ste5anleutsprechender
seibst scheinen auf einer anderen Begrilf: nicht vorrikkcn konnten,
Seite ais die bastati anzugreifen, sicb dadurch zuriickgehalleu sabeu
nicht ais eine besondere acies hinter dass, gedacht werden. — porta etc.,
den bastati gedacbt zn werden. — auf dem breiten Tbore, s. 24, 32, 4,
propugn., 8 . Cic. Oflic. 1, 19, 62: sind die genannteu Maschinen, s.24,
JortUudo —cum eam virtutem esse 40, 15 aufgestellt; was von dicsen
dicant propugnantem pro aequitate. gilt ist dem Thure seibst beigelegt,
— transgr. n. vallum. —
in ipso v., — suppr.,
et iiberdiess, ein nener
8. 24, 42, 3; sie miissten also aus Grund, warum sie nicht vorriicken.
dem wenigstens 3 F. tiefen Graben — gaesa, s. S, 8, 3. — magna vis
den 6 F. boben Wall erstiegen ha- ist ais ein Begrilf gedacht und die-
ben. — iniecto ist zu aggere in et- sem tamen nacbgestellt.

Digilized by Google
a. Ch. SII. LIBER XXVI. CAP. 6. 209

pidi in urbem conpulsi. et Hannibal, postquam cohortis Hispa- 6


norum stragem vidit summaque vi castra hostium defendi, omis-
sa oppugnatione recipere signa et convertere agmen peditum
obiecto ab tergo equitatu, ne hostis instaret, coepit, legionum 7
5 ardor ingens ad hostem insequendum fuit: Flaccus receptui cani
iussit, satis ad utrumque profectum ratus, ut et Campani, quam
haud multum in Hannibale praesidii esset, et ipse Hannibal senti-
caesa eo die qui huius pugnae auctores sunt octo milia ho- 8
ret.
minum de Hannibalis exercitu tria ex Campanis tradunt, signaque
10 Carthaginiensibus quindecim adempta, duodeviginti Campanis,
apud alios nequaquam tantam molem pugnae inveni, plusque 9
pavoris quam certaminis fuisse, cum inopinato in castra Roma-
na Numidae llispanique cum elephantis inrupissent, elephanti lO
per media castra vadentes stragem tabernaculorum ingenti soni-
15 tu ac fugam abrumpentium vincula iumentorum facerent, frau- 11
dem quoque super tumultum adiectam inmissis ab Hannibale,
qui habitu Italico gnari Latinae linguae iuberent consulum verbis
quoniam amissa casti’a essent, pro se quemque militum in pro-
xumos montis fugere: sed eam celeriter cognitam fraudem, op- 12
20 pressamque magna caede hostium; elephantos igni e castris exa-
ctos. Hoc ultimum —
utcumque initum finitumque est ante — 13
deditionem Capuae proelium fuit, medix tuticus, qui summus
magistratus apud Campanos est, eo anno Seppius Loesius erat.

6. et Han.: auf dieselbe VVeise grosse Bcdentung. —


inveni, sonst
gab H. den Starm auf. cohortis — sagt L. invenio. —
elephanti etc.
etc., voa dem Kampfe gegen die be- ist noch von cumabbiingig und asyn-
deuteade Heeresmacht des Fulvius detisch angefiigt, weii der Satz nur
ist nicbt die Rede. Ganz anders und eine Erkidrung von cum elephantis
ohne Einmiscbung der spanischen enthiilt. —
habitu Ital., Numider
Cohorte stetit Polyb. den Veriauf oder Spanier in ibrer iiussern Hal-
des Kampfes dar. —
redp. sig., von tung wie Italiker erscbeinend s. 29,
einem Vorriicken des ganzenlleeres, 17, 11 neque Romani civis praeter
:

dass die oppugnatio batte begonnen habitum vestitwnque; 28, 27, 4:


werden kunnen, ist aicht die Rede corpora ora, vestitum, habitum ci-
gewesen. vium agnosco u.a., doch ist die Les-
7. ardor ad etc., vgl. 1 53, 9: ,
art unsicher, da die liss. nur habuit
ardor ad bellum; 10, 36, 3; animus alico baben. Appian, der im Ganzen
ad pugnandum u. a. —
Ftacc., ad- mit diescr Dnrstellung iiberein-
versativas Asyndeton ; FI. dagegen. stimmt, sagt c. 41 nur: tovs di (5<u-
— pTofect., fiir beide Zwecke, die fxaltoVTtts fiody ori ‘Povioviof —
im Folg. ut et —
et niihcr angege- xfifvei. —consul, v., im Auflrag
ben \»erden, erreicht. —
et ipse H. der C. —igni, welches sie bc-
s. n. qtiam haud w. (wie gar wenig) kanntlich sehr fiirchten.
in se praesidii esset. 13 — 15. utcumque, s. 1, 3, 3. —
8 —
12. huius p. a., Gcwiihrman- med. tut, 8 23, 35, 13.
. Seppius—
ner Tiir dieselben. —
molem, so ein nur hier vorkommender Voraa-
Tit. Lir. V. 14

Digilized by Google
— , t

210 LIBER XXVI. GAP. 6. 7. t.

14 loco obscuro tenuique fortuna ortus, matrem eius quondaii


pupillo eo procurantem familiare ostentum, cum respom
haruspex summum quod esset imperium Capuae perventi
15 ad eum puerum, nihil ad eam spem agnoscentem dixisse f

„ne tu perditas res Campanorum narras, ubi summus li

16 ad lilium meum perveniet." ea ludificatio veri et ipsa in v


vertit: nam cura fame ferroque urgerentur, nec spes ulla si

esset sisti posse, spem bonorum erant ho


iis qui nati in
querendo desertam ac proditam a pi
17 detrectantibus, Loesius
ribus Capuam summum magistratum ultimus omnium Ca
norum cepit.
7 Ceterum Hannibal ut nec hostis elici amplius ad pu
2 vidit neque per castra eorum perrumpi ad Capuam possi
suos quoque commeatus intercluderent novi consules, absc
3 inrito incepto et movere a Capua statuit castra, multa se
quo iam inde ire pergeret, volventi subiit animum impetus
ipsum belli Romam petendi; cuius rei seinper cupitae pr:
missam occasionem post Cannensem pugnam et alii frem
4 et ipse non dissimulabat: necopinato pavore ac tumultu noi
5 desperandum aliquam pariem urbis occupari posse; et si ]

me. — Loesius, oskisch Leu' also sind ansgefallen. — in spen


wol Loesius, s. Meniinsea Uaterit. 30, 8. —
desert. ohne HiiUe 1
Dial. S. 272. —
matrem, weil der prodit, dem Feiude iiberliere
Vater ffestorben ist. familiare,— — ultimus, das § 13 Gesagte stei
s. 1, 56, 5,- 2, 36, 2,- 5, 15, 6. viell. init der Audeutung, d
arusp., einHarusp., derPrivatea die zugleich aueh der letzte mei
Opferschaa hiilt; es wird dasselbe ticus geweseu sei.
Verfabren wic in Rom vorausge- 7-11, llauuuibals Zi
7.
setzt. in eam sp., sie sah, erkaon- Rom. Polyb. 9, 3 f. ; Appiae
te nichts, was zu einer solchen 40; Sil. It. 12, 524; Flor. 1,
HolTnung; hdtte bereclitigen koaaen. IT. u. a.
— ne tu, s. Z. § 360 A.: damit er- 1 —
3. ne suos c. 4. quoqt —
kliirst du ja, dass es si-hlecht uin C. die Procousuln die der Can
stehe, wenn es dahiu koiamen soli, s. Polyb. ol' Tf Xa();rr](f6)
dass u. s. w. OVTC ftfTU liji YtTTIOV
16 —
17. ea ludif. v., L. betraeh- ruvTo n/.iiu) jTQoroi’, dicc
tet dic Erkliirung des haruspex ais — /OQTUauuKt TlCtVTU XUT
wahr, s. Einieit. S. 19, und so wie xii ai Tovg 'PiofHitovi. —
diese durch deti Ertolp bestiitigt wird \on L. ol't vert
aueli
worden war (Loesius war medix t. woliin er denn nun (naclidciii
geworden) so eiTulIte sich aueli (et les Nersuclil habe) von Capuu
ipsa) das, was die Frau, diese wah- — secum volv., 30, 14, 3: /,
re \’oraussagung verspoUend (ludi- C////I volutanti; 2,49,5: omnia
ficatio) gleiehsam ais bdses omen tium animo; 10, S, 5: secum
gesagt liatlc. —
sisti etc., s. 2, 29, Volvens.
8; die folg. oder iiliiilichc Worle —
4 6. aliquam etc. Polj l

Digitized by Google
;

».Cb.»n. LIBER XXVI. CAP. 7. 8 . 211

in discrimine esset, Capuam extemplo omissuros aut ambo im-


peratores Romanos aut alterum ex iis; et si divisissent copias,
utrumque infirmiorem factum aut sibi aut Campanis bene geren-
dae rei fortunam daturos esse, una ea cura angebat, ne, ubi abs- 6
5 cessisset, extemplo dederentur Campani. Numidam promptum
ad omnia agenda audendaque donis perlicit, ut litteris acceptis
specie transfugae castra Romana ingressus altera parte clam Ca-
puam penadat. litterae autem erant adhortatione plenae; profe- 7
ctionem suam quae salutaris illis foret, abstracturam ad defen-
,

10 dendain Romam ab oppugnanda Capua duces atque exercitus


Romanos, ne desponderent animos tolerando paucos dies totam: 8
soluturos obsidionem, inde naves in flumine Vulturno conpre- 9
bensas subigi ad id quod iam ante praesidii causa fecerat castel-
lum iussit. quarum ubi tantam copiam esse, ut una nocte traici 10
15 posset exercitus, allatum est, cibariisdecem dierum praeparatis
deductas nocte ad fluvium legiones ante lucem traiecit.
Id priusquam fieret, ita futurum conpertum ex transfugis 8
Fulvius Flaccus senatui Romam cum scripsisset, varie animi ho-
minum pro cuiusque ingenio adfecti sunt, ut in re tam trepida 2
20 senatu extemido vocato P. Cornelius, cui Asinae cognomen erat,
omne.s duces exercitusque ex lota Italia neque Capuae neque ul-
bus alterius rei memor ad urbis praesidium revocabat; Fabius 3
Maximus abscedi a Capua tcrrerique et circumagi ad nutus com-
minationesquc Hannibalis flagitiosum ducebat. qui ad Cannas 4 '

filv «V ynl tkqI Tt)V noXiv Fortrudern der Schilfe gebraucht,


aviaaaiXaC ti tiov yQi]a(fj.(ov. — s. Verg. G. 1, 202: qui adverso vix
et $i div. ist oicht eia neuer, dem flumine lembum remigiis subigit.
vorbergeh. et si paralleler Grund, — quod — fec., also nieht das c. 5,
sondera eine weitere Ausilibrung 4 erwahnte, sondern ein neu ange-
des durcb aut alterumetc. angenom- legtes, um sich den Uebergang iiber
menea Falles. —
angebatif, hier wie den Vulturnus zu sichern. cibar, —
soast bisweilen absolul gebraucht; praep. sehon zubereitete Speisen,
vgl. 21,
1, 5. —
agenda odereinahn- Brod, nieht Frucht, s. 21, 49, 7.
Ucbe.s VVort, etwa subeunda scheiot 8. 1 —2. varie adf., vgl. 21, 39,
iDsgerallen s. SL'2, 14, 14 u. a. 2: varie movebat. —
in r. tr., s. c.
,

7—8. adhort. pL, s. 1, 25, 1: 5, 7. —


ytsinae. Consul 221 a. Chr.
pleni adhoriantium vocibus quae .
— interrex 22, 34. —
ull. alter., irgend

— foret legt griisseren Xacbdruck einer anderen, welchcsic sein mdeli-


«af salutaris ais wenn es salutarem te, s 1, 17, 4; 21, 13, 3. — memor
fore hiesse, wasmanerwarten kiinn- ohne Riicksicht auf. —

revocab., er
te. — paucos, nur wenige. — solu- stiniinte daTiir, stellte den .\ntrag,
turos, sie wiirden es niiiglich lua- dass u. s. w., s. 2, 29, 7.
chen, dass. 3 —
5. Fabius, \ crgl. sein \'eiTali-
9 —
10. subigi w ird besondcrs bei ren 22, 55, 4. —
terr. cireumag.,
Diditern und Spateren von dem sich schrecken und herum treiben zu
14*

uigiiized by Google
— ,,

212 LIBER XXVI. CAP. 8. a. n. 541.

victor ire tamen ad urbem ausus non Capua repul- esset, eum a
5 sum spem potiundae urbis Romae cepisse! non ad Romam ob-
sidendam sed ad Capuae liberandam obsidionem ire. Romam
cum eo exercitu, qui ad urbem esset, lovem foederum ruptorum
6 ab Hannibale testem deosque alios defensuros esse, has diversas 5
sententias media sententia P. Valerii Flacci vicit, qui ulriusque rei
memor imperatoribus qui ad Capuam essent scribendum censuit,
quid ad urbem praesidii esset; quantas autem Hannibal copias
duceret, aut quanto exercitu ad Capuam obsidendam opus esset,
7 ipsos scire, si ita Romam e ducibus alter et exercitus pars mitti 10
posset, ut ab reliquo et duce et exercitu Ca]>ua recte obsideretur,
8 inter se compararent Claudius Fulviusque, utri obsidenda Capua,
ad prohibendam obsidione patriam Romam veniundum esset.
utri
9 hoc senatus consulto Capuam perlato Q. Fulvius proconsul, cui
collega ex vulnere aegro digrediundum Romam erat, e Iribus ex- 15
ercitibus milite electo, ad quindecim milia peditum mille equites
10 Vulturnum traducit, inde cum Hannibalem Latina via iturum sa-
tiscomperisset, ipse per Appiae municipia quaeque propter eam
11 viam sunt, Setiam Coram Lavinium praemisit, ut commeatus pa-

lassen. —
euni—cep. ist nichtFrage, cher, da die Hss. nur aegrediuudum
in der eumne gefordert wiirde, son- haben: sich von Capua entreraen
dern Ausruf des Unwillens wie 21, musste. — Lat. via, s. c. 9, 2 ; Po-
30. 11, vgl. 24, 26, 7. liberatid. — lyb. /Qqadfitvoi tT^ J«is noqtiaiq
obs., s. 36, 25, 6 i/i obsidione libe-
: Olit rfjg £avv(Tidog (s. c. ll, 11)
randa-, 41, 2S, 9: Uberatis vectigali- tvfQyoig xal ffvrtjtiffi nach L,
bus nach der Analogie von solvere scbeint er langsam s. c. 9, 2 ; 11 ge-
,

obsidionem gesagt. —
ire er sei un- zogen zu sein, viell. um zu versu-
terwegs. —
cum eo, in V'erbindung ehen , ob er einen Theil des Heeres
mit Caes. B. C. 1 38 f^arro cum , von Capua schon jetzt weglocken

:
,

iis, quas habebat legionibus


— His- — konnte. .dpp. munic., die uiiniit-
panitnn tueatur. foeder, r., s. 21, telbar an derselben liegenden, wie
40, 11. —
aUos die iibrigen. Formiae, Fundi, Aricia u. a. Zu Ap-
6— 8. media, s. 2, 30, 1. — Flac- piae ist aus dem Vorbergeb. viae zu
wiederbolen. — quaeq. die nur in
ci, Consul 227 a. Ch., s. 21, 6,
8. —ad urb. pr., wabrscheinlich
der Nabe der Strasse liegenden.
Setia nnd Cora sind iibrigens nicht
sind die Reservelegionen gemeint,
s. c. 1, 11. —
quant. aut., wie viele
genau unter den municipia genannt,
da sie Colonien waren ; oppida aber
auf der anderen Seite, s. 25, 35, 6;
anders 21, 44, 7. ita ut so,— — kann, da Txtcitiium, s. 8, 11, 15, ein
Mnnicipium ist, nicht wobi erganzt
dass doch dabei, 5, 12, 4: ita pro-
werden. Statt Lavin., welches die
spere, utntillo bello veniretur adexi-
tum spei u. a., daber auch ita ut — besten liss. baben, lesen andere La-
nuvium-, allein dieses lag so nabe
tamen 27, 27, 14; 33, 31, 11 u.a.
an der Appischen Strasse, dass es
prohib., Z. § 469.
nicht wol von der ersten Classe:
9— 11. aegro digr. ist nicht si- per Ap. m, getrennt werden konnte.

gnized by Google
— .

t. Cb. 211. LIBER XXVI. CAP. 8. 9. 213

ratos et in urbibushaberent et ex agris deviis in viam proferrent,


praesidiaque in urbes contraherent, ut sua cuique res publica in
manu esset.
Hannibal quo die Vulturnum est transgressus, haud procul 9 »

5 a agrum Si- 2
flumine castra posuit; postero die praeter Cales in
dicinum pervenit, ibi diem unum populando moratus per Sues-
sanum Allifanumque et Casinatem agrum via Latina ducit, sub
Casino biduo stativa habita et passim populationes factae, inde 3
praeter Interamnam Aquinumque in Fregellanum agrum ad Li-
10 rim fluvium ventum, ubi intercisum pontem a Fregellanis mo-
randi itineris causa invenit, et Fulvium Vulturnus tenuerat 4
amnis, navibus ab Hannibale incensis rates ad traiciendum ex-
ercitum inmagna inopia materiae aegre comparantem, traiecto 5
exercitu relicum Fulvio expeditum iter non per urbes
ratibus
15 modo sed circa viam expositis benigne commeatibus erat, ala-
cresque milites alius alium, ut adderet gradum memor ad defen-
dendam iri patriam, hortabantur. Romam Fregellanus nuntius 6
diem noctemque itinere continuato ingentem attulit terrorem:

— in viam etc., vgl. 27, 43, 10. — zn billigen; auch 38, 7, 10 ist sub
praesid. etC; sie sollen fiirBesatzun- terra ediderunt pugnam zu lesen.
geo, die sonst die Stadte nicht ha- sub Casino ist wie sub ttrbe; in der
beo, sorgen, um sich schiitzen und Xiihe, oder in Bezug auf die Burg
Unordoungen oder Abfall verhiiten (j. Monte Casino) gesagt. Viell. hat
zu kdonen (in manu). —
res p., die L. auch geschrieben sub Casinum,
municipia sindselbstandige Gemein- ibi biduo, s. c. 9, 1 1 : infra Tuscu-
WPQpn lum. —
Interam., s. 9, 28; 10, 36,
9. i— 3.
Cales, s. 22, 13, 6. — liegt siidlicher ais Casinum und H.
Sidic., invvelchem Cales selbst lag, hiiUe es eher erreichen miissen. Sil.
8. 7, 29; 8, 2; 15, wenn nicht zu- It. hat es nicht. — ad Lir., diesen
oiichst an das Gebiet von Teanum musste er schon bei Interamna und
Sidicinum , s. 22 57, 8, zu denken
,
Casinum erreichen ; er wird wol
ist Suessan., die Mark von Sues- erst hier erwahnt, weil das Hecr
sa (Anrunca)s. 8, 11 ; 9, 28, scheint jetzt uber denselben gehen muss.
aesttich -wie die von Allifae, wel- —
4 5. et kniiplt das gleiche Hin-
ches selbst jenseits des Vulturnus derniss des Marsches der Rbmer an.
l»S, *. 22, 17, 7, bstlich an die — tenuerat etc., wie dieses raoglich
Strasse gereicht, oder Hannibal die- gewesen sei, da dieRomer Casilinum
se verlassen und pliindernd die be- bcsitzen und den Uebergang iiber
aachbarten Gegenden durcbzogen den Fluss beherrschen, ist nicbt ab-
zn haben. Nach Polyb. s. zu c. 8, zusehen. —
rates Flossc. —
traiect.

9, ist er selbst durch Samnium rat., asyndetisch : nachdem er end-


gegangen. Suessula ist von Sil. lich u. s. w., vgl. 24, 12, 7; 25, 13,
It., 12, 526, obgleich dieser sich 2. —
alius al., 2, 10, 9. — addere
sonst an L. balt, nicht erwahnt. — gr., einen Scbritt zulegen.
Casinat., s. 9, 28; 22, 13. sub— 6. ingent. att. t., nach Polyb. er-
Cos., die hds. Lesart sub Casinum scbeint H. unerwartet, bei L. sieht
ist wegen stativa habuit schwerlich man nicht, wie nach der Verhandlung

Digilized by Google
, ,'

214 LIBER XXVI. CAP. 9. U

tumultuosius quam allatum erat cursu hominum adfingeni


7 vana auditis totam urbem conciverat,
ploratus mulierum no
privatis solum domibus exaudiebatur, sed undique matron;
]>ublicum effusae circa deum delubra discurrunt, crinibus p.
8 aras verrentes nixae genibus, supinas manus ad caelum ac
tendentes orantesque, ut urbem Romanam e manibus bos
eriperent, matresque Romanas et liberos parvos inviolatos
9 varent. senatus magistratibus in foro praesto est, si quid
sulere velint, alii accipiunt imperia disceduntque ad suas qui

officiorum partes; alii offerunt se, si quo usus operae sit. \


sidia in arce, in Capitolio, in muris, circa urbem, in monte (

10 Albano atque arce Aesulana ponuntur, inter hunc tumi

Q. Fulvium proconsulem profectum cum exercitu Capua a


tur; cui ne minueretur imperium, si in urbem venisset, de(

11 cum consulibus imperium esset,


senatus, ut Q. Fulvio par
nibal infestiusperpopulato agro Fregellano propter inlei
pontis, per Frusinatem Ferentinatemque et Anagninum a

'
c.SderSchreckeii sogrossseinkaon. 4 more adorantium,
: pr. —
I
— tumultuas.— conciverat; derBote erunt; Prop. 3, 16, 1: humi
rcgte durch den voii ihm veranlass- volvimur aris.
ten Auflauf, cursu, der Menschen, —
9 10. in foro, wie c. 10,
welche —
hiozudichteten, die Stadt um sogleich (etwa in eini

mit noch griisserem Larm anf, ais Tenipel am Forum) zusamme


der gewesen war, den die Meldung zu konnen; 27, 50, 4 bleibt
veranlassthatle tumultuosius quam nat in der Curie, vgl. auch
tumultuo.ie —
:

quam tumultus fue- 3. —co?isulere, anfragen; <

rat quo adlatum erat; doeh isl diese nat iiberniramt die Oberleiti
Verbindung sehr hart, nian erwartet Geschafte. —
in arc. i. C., s
eine Beziehung auch dieses Satzes auf 2. —monte ytlb., 1, 3, 3; 7
nuntius, wie 29, 2S, 14: adtulerat. arx Albana. arc. —
esui. A
Ueber den Abi. cursu s. 4, 35, 3 ludi : scheinlich ein hoher Puukt
celebvem{annum)—finitimorum con- Campagna bei der Stadt Ae
cursu fecere. —
conciverat bezeich- 32, 29; Horat. Car. 3, 29,
net den nach adtulit eingetretenen ren Lage sich jedoch iiicht
Znstand, s. 5, 18, 11: matronarum, bestimmen liisst. — Capm
quas ex domo conciverat publicus die Hdss., s. 24, 12, 3; vi*
pavor. 2, 26, 5: fama —
tanto tu-
,

ausgefallen, wie 25, 19, 6.


7iiultu concivit Romanos u. a. — nueret. die Proconsnln sit
ploratus, gewiibnlicb von dem Weh- Stadt privati, haben das i
klagen der Fraueii uud Kinder, s. nicht,welches ihnen nur
c. 13, 13; 2, 33, 8 u. a. —
in pubi., Provinz verliehen wird, s.
8. 22, 7, 6. —
passis, s. 1, 13, 1. — Tac. Ann. 3, 19; Becker
verrentes, s. 3, 7, 8; Polyb. c. 6: — par cum c., s. 10, 24, 16
rd <Si yvvttixfs Tivninoofvoufvai nicht allein das imperium
Toi's ritovs ixirtvov tovs #eoi'f, das hnchste haben.
nXvrovaat Tat; xofinii rfe t<Sv 11 — 12. Hannibal etc. g
IfoiSv Iddif q. — nixae g., 30, 16, 3 zuriick. — per Frus. 1

Digitized by Google
; , ; ,

«. Cb. sa. LIBER XXVI. CAP. 9. 10. 215

in Labicanum venit, inde Algido Tusculum petiit, nec receptus 12


moenibus infra Tusculum dextrorsus Gabios descendit, inde in
Pupiniam exercitu demisso octo milia passuum ab Roma posuit
castra, quo propius hostis accedebat, eo maior caedes iiebat fu- 13
5 gientium praecedentibus Numidis, pluresque omnium generum
atque aetatium capiebantur.
In hoc tumultu Fulvius Flaccus porta Capena cum exercitu 10
Romam ingressus media urbe per Carinas Esquilias contendit;
inde egressus inter Esquilinam Collinamque portam posuit ca-
10 stra, aediles plebis commeatum eo conportarunt. consules sena- 2

tusque in castra venerunt, ibi de sumina re publica consultatum,


placuit consules circa portas Collinam Esquilinamque ponerent
castra C. Calpurnium praetorem urbanum Capitolio atque arci
,

praeesse, et senatum frequentem in foro contineri, si quid in

das Gebiet von Frusino s. 10, 1; haupt dic Sorge fiir das Gelraidc-
Ferentinum 7, 9; Anagnia 9, 43. wesen baben. — senatusq. etc.,
— Lahic. 2, 39, 4. Algido, auf — bier wird eine forraliche Senats-
dein, iiberden Algidus hin, indem H. sitzung gehalten, was sonst nur in
siidlicb von der via Latina abgeht. einem templum (ais ein solcbes
Ad die Stadt Algidum ist wol uicht konnte jedoch auch das praetorium
zu denken. Ueber den Abi. s. c. 10, betraclitet werden) statt tindea
1: porta Capena; media urbe; 21, durlie, s. Becker 2, 2, 415. —
de
3>>, 6; ib. 51, 6; 8, 36, 9. infra — summa re, iiber die hoebsten, wich-
T., welcbes auC einer Anhohe bei tigstcD Augelegenheiten; publica
dem j. Frascati lag, s. 2, 15, 7.
— des Stantes, iin Gegensatz za pri-
m Pupiniam ,
es scheint hier nieht vata, vgl. 38, 50, 9: summam rem
die tribus Pupinia, sondern eine Ge- publicam permitti; 42,49, 3; Cic.
gend zwisehen Gabii und Rom ge- Verr. 2, 10, 28: pertinet hoc ad
meint zu sciii, s 9,41,10: a^er/^M- summam rem publicam; Attic. 1,
piniensis; Val. Max. 4, 4, 4: steri- 16,9: midta dixi de summa re pu-
le atque aestuosissimum Pupiniae blica u. a. —circa, in der Niihe, um
solum ib. 6 ; Cie. Leg. agr. 2, 35, 96 das Heer des Proconsuls auf beiden
Paul. Diae. p. 232 Popinia tribus: Seiten zu deckcn, vgl. 2, 11. —
ab agro Popinio. praeesse das Commando fiibren.
Ueber den Inf. nach dem Cotij. s.
10 . 1 — unter u. s.
2. in h. t, bei, 33, 31, 11: decretum est: Corin-

p'ulv. FI., w enn ein Magistrat thus redderetur Achaeis —
Chalci-
srhoD mit seinem vollen Namen ge- dem retineri', 31, 44, 4.- plebesque
nannt ist, wird von L. bisweilen der scivit ut— statuae tollerentur', —
\ ornome weggelassen, s. 9, 13, 6; loca quoque detestabilia esse; u. a.,

40, 16, 10. —


per Car., die nach vgl. 24, 10, 3.Was fdrTruppen die
dem Forum zu liegende Spitze des CoDSuIn und der Prator gehabt ha-
Esquilinus, s. 1, 48, 6, wo jetzt S. ben, ist nieht angegeben, s. c. 8,
Pietro in vincoli stebt, Becker 1, 6. IVach Polyb. ist gerade eine
523; 533. —
Esquilias, s. 2, 28, 1. bereits ausgehobene Legion in Rom
— ititer Esq. etc. , also vor dem und die dienstpflichtige Mannschaft
Wall des Servius, s. 1, 44, 3; 2, dabin zusammenberuien um eine
11. — aedil. pL, weil diese uber- zweite zu bilden ; mit diesen riickea

uigiiized by Coogl
, ,

216 LIBER XXM. CAP. 10, a. a. 541.

3 tam subitis rebus consulto opus esset, inter haec Hannibal ad


Anienem fluvium tria milia passuum ab urbe castra admovit, ibi
stativis positis ipse cum duobus milibus equitum ad portam Col-
linam usque ad Herculis templum est progressus, atque unde
proxume poterat moenia situmque ivbis obequitans contempla- 5
4 batur. id eum tam licenter atque otiose facere Flacco indignum
5 visum est: itaque immisit equites summoverique atque in castra
redigi hostium equitatum iussit. cum commissum proelium esset,
consules transfugas Numidarum, qui tum in Aventino ad mille et
6 ducenti erant, media urbe transire Esquilias iusserunt, nullos 10
aptiores inter convalles tectaque hortorum et sepulcra et cavas
undique vias ad pugnandum futuros rati, quos cum ex arce Ca-
pitolioque clivo Publicio in equis decurrentis quidam vidissent,
7 captum Aventinum conclamaverunt, ea res tantum tumultum ac
fugam praebuit, ut nisi castra Punica extra urbem fuissent, etfu- 15
sura se omnis pavida multitudo fuerit: tunc in domos atque in
tecta refugiebant, vagosque in viis suos pro hostibus lapidibus
8 telisque incessebant, nec comprimi tumultus aperirique error
poterat refertis itineribus agrestium turba pecorumque, quae re-

die Consuin (Fulvius ^«'ird nicht er- 4— 6. otiose in aller Musse, —


wiihnt) Hannibal ent^e^en. proel., das Reitertreffen. — tranqf.
3. ad Anien., ebenso Polyb. und Num., s. 23,46. — ad m. duc., s.Z.
Appian. — tria m. p., s. c. 13, 11; § 296. — Esquil. wie § per Carinas.
nach Polyb. 40 Stadien, 5000 Schritt. — 1

cottvalles, s. 1,38, 6: interiectas


— ad port. C. giebt im Allgemeinen collibus convalles sind hier die
die Hichtung an: nach — zu; usque Vertiefungen zwischen deo gerin-
ad Here. t. das Ziel, bis wobin er gen Erhebnngen des Bodens in der
kommt; wie weit der Tempel vou Nahe der Stadt. —
septde., die an
der Stadt entfernt gewesen sei , ist den Landstrassen, besonders der via
nicht bekannt; doch setzt obequi- Appia haufig waren. —
cavas v.,
tans, 'nas freilich bei der ISahe des Hohlwege zwischen Giirten und
Lagers der Kbmer § 2 sich nicht VVeinbergen; undique ist attribn-
wol erkliiren liisst, eiue nicht grosse tiv: die anf allen Seiten waren. —
Eotfernung voraus. Daher heisst ex arce etc. man sah sie von der
es in der Periocha : usque ad ipsam Bur^ aus den clivus Publicius, der
Capenam (statt Collinam) portam anf den Aventinus fiihrte, herunter-
obequitavit; c. 41, 12 in einer Ke- kommen, s. Becker 1, 483.
de visum prope in portis Hanniba-
: 7— 8. praebuit, erregte den iibri-
lem, s.c. 13, ll;Plin. 15, 18,20: castra gen Bewohnern. —
Jiierit ohne
Punica ad tertium lapidem vaUata, ut hiesse es fuit. —
tunc: da das
portaeque Collinae adequitans Han- aber damals der Fall war ; wie
nibal; nach demselben 34, 6, 8 hat von der Gegenwart nunc, s. 1, 28,
H. eine Lanze uber die Maner der 9. — domos Hauser; tecta, Geban-
Stadt geworfen; Sil. It. 12, 565: de iiberhaupt. —
suos ihre Leute.
nunc dausas cuspide pulsat ii{festa — comprimi, s. 1 , 60 1 compri-,
:

parttu. snere mutus; 41, 27, 3; 5, 2, 13:

uigiiized by Google
,

*. Cb. 211. LIBER XXVI. CAP. 10. 11. 217

penlinus pavor in urbem compulerat, equestre proelium secun- 9


dum fuit, summoti(]ue hostes sunt, et quia multis locis compri-
mendi tumultus erant qui temere oriebantur, placuit omnes, qui
dictatores consules censoresve fuissent, cum imperio esse, donec
5 recessisset a muris hostis, et diei quod reliquum fuit et nocte 10
insequenti multi temere excitati tumultus sunt compressique.
Postero die transgressus Anienem Hannibal in aciem omnis 11
copias eduxit; nec Flaccus consulesque certamen detrectavere,
instructis utrimque exercitibus in eius pugnae casum, in qua 2
10 urbs Roma
victori praemium esset, imber ingens grandine mix-
tus ita utramque aciem
turbavit, ut vix armis retentis in castra
sese receperint nullius rei minore quam hostium metu, et po- 3
stero die eodem loco acies instructas eadem tempestas diremit,
ubi recepissent se in castra, mira serenitas cum tranquillitate
15 oriebatur, in religionem ea res apud Poenos versa est, auditaque 4
vox Hannibalis fertur,potiundae sibi urbis Romae modo mentem
non dari, modo fortunam, minuere etiam spem eius et aliae, par- 6
va magnaque, res: magna illa, quod, cum ipse ad moenia urbis
comprimere seditionem. — compul., non inter Poenos Romanosque. —
s. 25, 34, 6. in — casum., s. 1 17, 9; in incer-
9 —10. equestre, das § 5 begon- tum — eventum :
,

fiir eine Schlacht,


oene. — et qtria elc. ist ^anz locker um herbeizuiuhren ; casum ist
sie
aofekniipft in Bezug auf § 8 nec : hinaugelugt , nm den ungewissen
comprimi etc., der Zusaniraenhang Ansgrang anzudeuten, s. Tac. Ann.
ist wol: nngeacbtet des AurtauTes 12 28 si Chatti
,
: —
casum pugnae
war das ReitertreBen gliicklich; praeberent, wo casus jedoch die
aber am ahnlirhe Slbrung;en zn ver- giinstige zuiallige Gelegenheit be-
meiden , bescbtoss man u. s. w. — zeichnet. —
in qua: in, bei welcber
dictator., deren Zahl wol sebr gerin^ Rom der Siegespreis war, ais sol-
war, s. Becker 2, 2, -33. cum — cber gleirhsam aufgestellt war; an-
imp., im Besitze der bbchstcn mi- ders ware in qua —
futurum esset.
litarischeo Gewait sein soliten, wie — nullius r. m., alles Andere mebr,
Proconsutu. —
et di. und in der wie olt, nihit mimu.
That wurde. —
diei q. r. f. ist ais 3 —eadem, ein ebensolcher;
4.
ein Begriff im Accus. oder Abi. zn eodem eigentlieb. —
ubi recep., der
nehmen =
reliquum diei, s. 22, 51, Conjunctiv wie bei cutn, anteqtunn,

1 : diei quod reliquum esset et no- s. 21, 42, 4, vgl.1, 32, 13. in
ctis insequentis quietem sumeret. — rei. —
versa e., man deutete es ais
temere gehort nur zu excitati. eine VVarnnng der Giitter, macbte
sich ein Gewissen darans, die Sache
11. 1 — 2. transgressus, nach weiler zu verfolgen, s. 30, 38, 10:
Rum zn, auf das linke LTer: das La- aquarum — magnitudo in religio-
per stand also anf dem rechten. nem versa; 28, II, 1 ; cum — cau-
Das Folg;. erzahit weder Polyb. sas in deos verterent. — vox etc.,
Doeb Appian, wol aber Florus und s. 22, 51, 3f.
Sil. It. 12, 609 ff. — nec FI. c., s. 5. et al., ausser der — religio.

24, 40, 3; anders ist 24, 28, 4: illa Z. § 767. A. — ad moen., der in

gnized by Google

218 LIBER XXVI. CAP. 11. a. n. 541.

Hornae armatus sederet, milites sub vexillis in supplementum


6 Hispaniae profectos audiit; parva autem, quod per eos dies eum
forte agrum, in quo ipse castra haberet, venisse nihil ob id de-
7 minuto pretio cognitum ex quodam captivo est. id vero adeo
superbum atque indignum visum, eius soli, quod ipse bello ca- 5
ptum possideret liaberetque, inventum Romae emptorem, ut ex-
templo vocato praecone tabernas argentarias, quae circa forum
8 Romanum essent, iusserit venire, his motus ad Tutiam fluvium
castra rettulit, sex milia passuum ab urbe, inde ad lucum Fero-
9 niae pergit ire, templum ea tempestate inclutum divitiis. Cape- lO
nates aliique accolae eius erant, primitias frugum eo donaque
alia pro copia portantes multo auro argentoque id exornatum

Niibe. — sub vea-. es siod ManipeI Seite zuriickgegangen sei, von der er
von RekroteD, die nnter ihrcn Fah- gekoniinen war, dann erst sich nach
nen abziehen; iiber vexillum ais IVorden wendend. Doch ist es zwei-
Fahne der ManipeI s. S, 8, T; 15; felliaU, da H. sogleich nach Xor-
vgl. 25, 14, 5. — ?/( suppi., zur Er- den zieht, nnd Sil. It. 13, 85 den
giinzung, dazu bestimmt. Nacli der Bacb, der bei ihm Turia heisst, in
Quelle, wclcber L. hier folgt, kiin- die Tiber fliessen liisst. lue. Fer. —
die Scipionen dainais noch nicht un- ainBerge Soracte, s. 1,30; 27,4,14;
tergegangen sein, da inan sonst nirbt 33, 26, S. —
templum, wenn nicht
blos ManipeI zn Hiilfe geschickt ha- et ausgefnllen ist, eine freieApposi-
ben wiirde, s. c. 17, 1. tion zu lucum, s.22, 15,2, weil esbe-

6 7. per kann schwerlich bier sonders auf den Teinpei abgesehen
entbehrt werden, vgl. 24, 16, 15. waV. Audi die folg. Siitze siod lo-
bello c. nach Kriegsrechte erwor- cker angekniipft. —
Capenates, die
ben possideret, im tactisrhen Be-
;
Bewoliner von Capena. aliique, —
sitze; haberet ais Eigenthuui inne der Teinpel lag auf der Grenze des
habe; alie drei Ausdriirke soilen etruskischen und sabinischen Ge-
nur dcn Begrilf des Besitzens ber- bietes, s. 128, was
Monimseu 1,
vorheben, und bezeichnen verschie- viell. L. hat bezeichnen wollen, s.
dene Seiten desselben, die Entste- Strabo 5, 9 p. 226: ^^enwrict TioJ.ig
bung nnd die Art des Besitzes in oftbiriipioi —
dnifiori Tiutou^vtj
einer (iradation. — tabernas, s. 9, arf odoa vnb riiii' ntoioixov etc.,
40, 16; Marq. 3, 2, 55. —
circa, auf Dion. 3, 32: 'itobv Tiyoifttyoy —
den beiden Langensciten des forum, vnb 2ift^(yo)r re *«) AuTiytoy. —
s. c. 27, 2. — praecone —
venire, accolae nicht bloss Anwohner, son-
in einer Auction, wo die praecones dern init der .Andeutung, dass sie
ais Proclamatoren thiitig waren. dem heiligen Gebiete des Tempels
Das thorichte Unternehinen ist Han-
nibal wol nur angedirhtet.
angeboreii. —
primitias ctc., vvahr-
scheinlich trugen auch die bedeuten-

8 9. his das —
§ 3 6 Erwahnte; den IMessen(a/ia) bei demTempel zum
§ 7 ist ais Parenthese zu nehinen. — Reichthum desselben bei. pro —
Tutiam, noch im Mittelalter wird cop., nach ihrem Vennogen; worin,
eln 6 Miglien von Rom in den Anio wie das Folg. zeigt, nicht nothwen-
iniindender Bach Tuzia erwiihnt. der dig liegt, dass dasselbe gering ge-
bier gemeint sein kann, da rettulit wesen sei s. frag. 1. XCI anna ut

:
,
andeutet, dass H. nach derselben Jierent pro copiis cuiusque populi

^gilized by Google

a. Ch. 311. LIBER XXVI. CAP. 11. 219

habebant, iis omnibus donis tum spoliatum templum, aeris


acervi cum rudera milites religione inducti iacerent, post profe-
,

ctionem Hannibalis magni inventi, huius populatio templi haud 10


dubia inter scriptores est. Coelius Romam euntem ab Ereto de-
5 vertisse eo Hannibalem tradit, iterque eius ab Reate Cutiliisque
et ab Amiterno orditur: ex Campania in Samnium, inde in Pae- 11
bgnos pervenisse, praeterque oppidum Sulmonem in Marrucinos
transisse; inde Albensi agro in Marsos, hinc Amiternum Foru-

edixerat, anders 28,21,10; Cic. aber die iibrigen Historiker


iiberein,
Fam. 4, 12,3; pro ea copia, quae geben an, sie sei bei dem Riickzug
Athenis erat. —
portantes, indem H’s, Coelius, sie sei bei dem Zuge
sie immer, scbon seit friiber Zeit, nach Rom veriibt worden. — ab
bracbten, da nicht allein an die da- Ereto, 3, 26, 2.— devert. von der
mals lebenden zu denken ist; eben- Strasse nach Rom (der via Salaria)
so habebant: sie hatten den Tempel ab wendend. —
sich — iter orditur,
immer, besassen ihn ais cincn der n. den Marsrh nach Eretum und dem
u. s. w. —
auro, s. 24, 3, 6; Sil. It. Tempel. — ab Reate — Amiter., H.
ii&: fama est intactas longaevi musste nach Coelius von Amiter-
ab origine fani crevisse immen- — nnm s. 10, 39 nach Cutiliae dann
sum per tempus opes. —
aeris ac., nach Reate, 25, 7 kommen, L. ver-
davor ist: nur zu denken. rude- — folgt den Weg riickwarts, und giebt
ra; Fest. p. 265: rodus vel raudus weit von
alie drei Stadte, die nicht
significat rem rudem — m aesti- einander' lagen, zusammen ais An-
matione censoria aes infectum ru- fangsj)unkt an. — Cutiliisque ist ais
dus appellatur', Val. Max. 5, 6, 3: zu Reate gehorend durch que ange-
oRm aera raudora dicebantur. — kniipft und die Praepos. davor nicht
iacerent, es war Sitte in Tempel wie vor Amiterno wiederholt, vgl.
und Heilquellcn Kupferstucke oder Plin. 3, 17, 109: in agro Reatino
alte Munzen zu werfen (stipes, s. Cutiliae lacum Italiae umbilicum M.
25, 12, 9), davon war der stehende Varro tradit.
Ausdruck iacere, s. Snet. Oct. 57; 11. ex Camp. etc. erkliirt, wie H.
L. 3, 18, 11: iactare. Die Soldaten nach Coelius nach Amiternum ge-
scheinen nach der Pliinderung von kommen sei. — in 'Samnium, s. zu
Gcwissensangst, s. §4, ergriffen, re- c. 8, 9. —
in Paci., s. 8, 6. Sulmon.,
ligimte iuducti, durch das Ilinwer- noch im Gebiete der Paeligner. —
fen desscii, was der Gottheit auge- in Marruc., also erst bstlich und
nehm war, oder auch sonst ihr geo- dann westlich von dem Gebiete der
pfert wurde sich mit derselben ab- Paeligner; viell. war urspriinglich
,

finden zu wollen, wahrend sie das, die Stadt Marruvium gcmeint. —


was ihnen lieber ist, mitnebinen. Albensi ag., durch das Gebiet, in
Aus acervi und iacerent geht her- demselben hin, s. c. 9, 11: Algido,
vor, dass an ein Zerstreuen, Weg- c. 45, 9; medio stagno evadere ad
werfen derGrzstiicke nicht zu den- moenia. Es ist Alba Fucensis, s.
ken ist. 10, 1, 1; welches auch nach Appian
10. inter, weii haud dubia Ale Hann. 39 Hannibal beriihrt zu habcn
Uebereiostiipmung anzeigt. Coe- — scheint. Forulosq., nicht v/eit von
Rus, aus dem auch wol § 2 7 ge- — Amiternum; wennL. dieReihenfolge
nommen ist, s. Der .Sinn ist:
21, 38. genau angiebt, westlich davon nach
iiber die Pliinderung stimmen alie Cutiliae zu; dass er dasselbe nur

uigiiized by Google

220 LIBER XXVI. CAP. 11. 12. a. u. 541.

12 losque vicum venisse, error est, quod tanti exercitus


neque ibi
vestigia intra tara brevis aevi memoriam potuerint confundi —
13 isse enim ea constat — ,
tantum id interest, veneritne eo itinere
ad urbem, an ab urbe in Campaniam redieriL
12 Ceterum non quantum Romanis pertinaciae ad premendam 5
2 obsidione Capuam fuit, tantum ad defendendam Hannibali, nam-
que ex Lucano in Bruttium agrum ad fretum ac Regium eo cur-
su contendit, ut prope repentino adventu incautos oppresserit.
3 Capua etsi nihilo segnius obsessa per eos dies fuerat, tamen ad-
ventum Flacci sensit, et admiratio orta est non simul regressum 10
4 Hannibalem, inde per conloquia intellexerunt relictos se deser-
tosque et spem Capuae retinendae deploratam apud Poenos esse.
5 accessit edictum proconsulis ex senatus consulto propositum
vulgatumque apud hostis, ut qui civis Campanus ante certam

nachtragUch, wie § 10 Cutiliitque, 1 —


2. Ceterum, wie es auch um
hinzugeiiigt und es iistlich gelegen den Marsch Hannibais stehen mag
babe, ist weniger glaubiich. u. s.w. —
tantum etc. das Lob^
12. ibi — in ea re: nicht darin
,

welches Polyb. 9, 8 f. Hannibal zollt,


liegl die Ungewisslieit, u. s. -w., s. bat L. iibergangeo. —
namque etc.,
22, 1, 3. — quod dass man nicht die Stelle ist wabrscheinlich liicken-
wusste, ob iiberhaupt H. dortbin ge- haft,' die hdscb. Lcsart: et Lucanos
kommen sei,wozu tantietc. zugleicb zeigt, dass ein zweites Land, wol
den Grund angiebt; confundi ver- das, durch welches H. nachLucanien
wischt werden. Zuin Gedanken vgl. kani, etwa per Samnittm, an c. 11,
4, 20, 8: qui si error etc. — tanti 9 ankniiplend, genannt war. ad —
ex. davor ist wabrscheinlich tanti fr. a. R. etc., vorher war er nicht so
ducis aosgefallen, da die Hdss. tan- rasch marsrhirt, Polyb. 9, 7: rroiq -
tique ex. baben. — tam brevis ae., adfitvog dk rqv no^tCav dia rijs
iibep 80 Jahre. — quod — potue- dawCag xal rqs BiifTiiag Iniaztf
rint mild ausgedriickt st. nam non Tois xarii' Pqyiov zonots avvnon-
— potuerunt. — tantum i. i., nur TWf. — incautos aus Regium, wel-
darauf komint es (bei derMeinungs- ches jedoch nicht sicher ist, zu er-
verscbiedenheit) an, das ist der klaren.
Streitpankt. — in Camp., nacb c. 3 — 5. per eos d., so lange Fulvius
12, 2: non simul regressum H. ist abwesend gewesen war. sensit —
H. nicht nacb Campanien zuriick- empfand dass die Belagerung doch
,

gekehrt , wie auch Polyb. c. 7 noch nachdriicklicher betrieben wur-


nicht berichtet, dass er Campa- de. — retic. s. des., indem Hannibal
nien wieder erreicbt habe, wol aber sich weit eotferntund sie im Stich
Appian 41 f. ; auch konnte dieses H. gelassen bat. deplorat, aufgegcben,
nicht wagen, da er votf dem Heere von Cicero noch nicht so gebraucbt.
der Consuln und des Flaccas ver- — apud auf Seiten, s. 25, 36, 15. —
folgt in Campanien leicht hatte ab- procons., des Fulvius, der es aus Rom
gescbnitteo, oder von jenem und milgebracht hat, wahrend Appius
dem Heere vor Capua erdriickt noch krank ist, s.c. 16, 1. —
propos.,
werden kbnnen.

12 10. FalI Capnas. App. H.
offentlicbaurgestellt. — Camp^
civis
25, 22, 1 1 heisst es nur Cmnpmis ;
43; Zon. 9, 6; Sil. It. 13, 258 ff. der Ausdruck a. u. St. scheint ge-

uigiiized by Google
— —

a. Gh. 311. LIBER XXVI. CAP. 12. 221

diem transisset, sine fraude esset nec ulla facta est transitio 6
metu magis eos quam fide continente, quia maiora in defectione
deliquerant quam quibus ignosci posset, ceterum quem ad mo- 7
dum nemo privato consilio ad hostem transibat, ita nihil salutare
5 in medium consulebatur, nobilitas rem publicam deseruerant, 8
neque in senatum cogi poterant; in magistratu erat qui non sibi
honorem adiecisset, sed indignitate sua vim ac ius magistratui
quem gerebat dempsisset, iam ne in foro quidem aut publico 9
loco principum quisquam apparebat, domibus inclusi patriae oc-
to casum cum suo exitio in dies expectabant. summa curae omnis lo
inBostarem Hannonemque, praefectos praesidi Punici, versa erat,
suo non sociorum periculo sollicitos, ii conscriptis ad Hanniba- il
lem litteris non libere modo sed etiam aspere, quibus non Ca-

nauer nnd bezieht sich nach Rubino tu, s. c. 6, es ist der bbchste Maf.
Dur aufdie campaniscben Biirger, geineint, s.23, 1U,5 ; ib. 19, S;4, 9,
«ahrend die Canipaner, die das volte 6; 41, 16, 1, vgl. 7, 31, 11: magi-
rbmiscbeBiirgerrecbt haben, s. c.33, stratus —vocarent; 10, 13, 3; da-
10, von derAmnestie ausgeschlossen her c. 6, 14: summum imperium. —
werden. — transisset, s. 25, 16, 6; — qui adiec. etc. ein gemeiner
ib.22, 11 nur ea:/re. sinejr.,s. — Menscb, der weit entferat seine per-
1,24,5; er solle nicbt getiiuscbtwer- sbiilicbe Wiirde und Ehre duroh das
deo und so zu Scbaden kommen. Amt zu erhbhen, aucb diesem Macht

6 7. fiec, doch nicbt, stebt aucb und Einflnss entzogen batte. Der
mit § 7; ceterum ais Einriiuniung Conjunct. stebt wie 25,14,9: etiam
in Beziebung, wonnch in quem ad quos. — rwn ac. i., s. 8, 34, 6 w/M e

:

modum transibat der Gedanke iure eius {dictaturae) deminutu-


in 6 wieder aargenoinmen wird. rum; 3, 33, 11 decessitque ex iure
— §metu
:

l ist wegen quia von der suo, ut demptum de vi magistratus


fi Furcht vor den Rbmern zu verste- populi Ubertati adiceret. cogi in —
jl hen indem die Campaner dem Ver- s., wie in senatum vocari, gewbhn-

i
,

sprechen nicbt tranen. in dqf., — lich beisst es cogere senatum, wie


' indem sie abdelen und durch das, vocare; iiber den Ausdruck s. 3, 38,
was sie dabei tbaten, s. c. 13, 5; —
12; 27, 34, 6; Becker 2, 2, 406.
23, 7, 3. — —
quibus ist wol Neutrum. iam etc. Steigerung, es war so weit
— quemad. ita, wenn aucb — gekommen. — rnybro Gegensatze

iin
doch; gewbbnlich wird in diesem zur Curie. oder
oi/t p. /., iiber-
Falle ut —
ita gebraucht. inmed., baupt. — cum derverbundensein
s.,

8. 24, 22, 15. Der Gedanke wird im wiirde mit w. — summa


u. s. c. o.,

Folg. ansgefiilirt, wo asyndetisch wie 3, summa totius spei;


61, 12:
vierPunkte angegebensind, indenen 6, 27, 3: summa invidiae eius: die
sicfa zeigte, dass Niemand fiir den obersteLeitung aller Geschafte, vgl.
Staat sorgte. c. 10, 2. — suo, nur um sicb u. s. w.
8 10. deseruerant, s. 2,14,1, ygl. 11 — 13. Ai', durcb die Mittbeilung
5, 18, praerogativa
1 creant; 6, — des Inbaltes des Briefes ist ein Ana-
19, 7 simul multitudo
:
;

viderint; — cointb entstanden, hi ohne Priidikat


24, 32, 9: confusaque multitudo — geblieben nnd § 15 der Gedanke in
creant', hauBger tritt derPlural erst anderer Weise zu Ende gefuhrt, ais
im zweiten Satze ein. magistra- — er angefangen ist. —
Ubere, frei-

uigiiized by Googie
222 LIBER XXVI. CAP. 12. %. n.

ptiam solam traditam in manum hostibus, sed se quoque


12 praesidium in omnis cruciatus proditos incusabant, abisse e
in Bruttios velut avertentem sese, ne Capua in oculis eius ca]
retur: at hercule Romanos ne oppugnatione quidem urbis I
13 manae abstrahi a Capua obsidenda potuisse; tanto constantior
inimicum Romanum quam amicum Poenum esse, si redeat <

puam beliumque omne eo vertat, et se et Campanos paratos c


14 ptioni fore, non cum Reginis neque Tarentinis bellum gestu
transisse Alpis: ubi Romanae legiones sint, ibi et Carthaginii
sium exercitus debere esse, sic ad Cannas, sic ad Trasumenni
rem bene gestam, coeundo conferundoque cum hoste castra, f
15 tunam temptando, in hanc sententiam litterae conscriptae Nui
dis proposita mercede iam professis operam dantur, ii sp<
transfugarum cum ad Flaccum in castra venissent, ut inde te
pore capto abirent, famesque, quae tam diu Capuae erat, n
16 non probabilem causam transitionis faceret, mulier repente Ca
pana in castra venit, scortum transfugarum unius, indicatque i

peratoriRomano Numidas fraude composita transisse litteras


17 ad Hannibalem ferre: id unum ex iis, qui sibi rem aperuis
arguere sese paratam esse, productus primo satis constai
ignorare se mulierem simulabat paulatim dein convictus ve
;

cum tormenta posci et parari videret, fassus id ita esse: littei

miitbig. — hottibu» hangt von dem setzt werden; zum Gedanken


ganzen Begriff m manum tradere ab, 22, 14, 14.
ib. 54, 10: Gabinares re- 15 —
17. in h, s. wie in hunc
— in8;manum
s. 1, 1,
gi traditur. —
sed s. dum, in haec verba n. a. capt»
q. 8. 2, non cetera solum
11, 3: — nen giinstigen Zeitpunkt erselie
sed pecus quoque omne in urbem 3, 9, 7: tempore capto ador
pelteretur, s. Z. § 724. in erue. — rempublicam. — tam diu, s. 25
s. 24, 30, 8: proditos ad caedem; 1.— trai{fug. un., s. 24, 28, 1
22, 44, 6. —
in Brutt. wird ais den compos. Jr., sich iiber die Aus
Scbreibendenbekaniitvorausgesetzt. rung des binterlistigen Unter
— velut ai'., s. 1, 14, 8. — in oc. mens geeinigt hdtlen. — id u
vor. — hercule deiitet das Unglaub- (n. fumidam), sonst wird arg
liclic —an. tanto, s. praef. 11 a. E. nicht leicht miteinem doppelten
cus. verbunden, s. Z. § 393 A. 1
14. Reginis, auch dass Hannibal veris durch Duriegung, Nacbwei
dahin gezogen sei, konnte inan in der Wahrheit, der wahren Veri
Capua suliwerlicli wissen; von den iiissc, vgl. Lucret. 4, 766: fa,
Tarentinern ist vorher niclit die Re- veris convincere rebus; iiber
de gewesen. —
gesturos s. 1, 37, neutr. s. c. 13, 18; a videndi.s i
6. —coeund. kounte nur durrh die endisque omnibus, 1, 53, 1. — j
Verbiudung uiit conferundo iiiit cum es wurde von dem Proconsul,
hoste (kurz statt cum castris hosti- ilin verhorte, bcFolilen, dass sie
um s. 25, 14, 2) in Beziebung ge- beigebracht wiirdeo. — id i..

Digitized by Google
— ;
.

». Cb. 211. LIBER XXVI. CAP. 12. 13. 223

que prolatae, et additum etiam indicio quod celabatur, et alios 18


specie transfugarum Numidas vagari in castris Romanis, ii su- 19
pra septuaginta comprensi et cum transfugis novis mulcati vir-
,

gis inanibusque praecisis Capuam rediguntur, conspectum tam


5 triste supplicium fregit animos Campanorum, concursus ad cu- 13
riam populi factus coegit Loesium senatum vocare; et primori-
bus, qui iam diu publicis consiliis aberant, propalam minabantur,
nisi venirent in senatum, circa domos eorum ituros se et in pu-
blicum omnis vi extracturos esse, is timor frequentem senatum
10 magistratui praebuit, ibi cum ceteri de legatis mittendis ad im- 2
peratores Romanos agerent. Vivius Virrius, qui defectionis au-
ctor ab Romanis fuerat, interrogatus sententiam negat eos, qui 3
de legatis et de pace ac deditione loquantur, meminisse, nec quid
facturi fuerint, si Romanos in potestate habuissent, nec quid
15 ipsis patiendum sit. „quid vos“ inquit „eam deditionem fore 4
censetis, qua quondam, ut adversus Samnites auxilium impetra-
remus, nos nostraque omnia Romanis dedidimus? iam e me- 5
moria excessit, quo tempore et in qua fortuna a populo Romano

das, um ^vus es sich handelte, sich so gewiihlten Wortstellung, und wird


verhalte, wie nacligew iesen war. so gehoben, vgl. 24, 8, 5.
18 — 19. et kniiprt den ganzen 3 —
4. de pace a. d., der Zweck
Satz an, etiam deutet an, dass man der Gesandschaft ist, durch die de-
das nicbt habe erwartcn kiiiincn. ditio wiederFrieden vonRom zu er-
indicio zu der Anzeige von dem \'or- langen. —
meminisse, bediichten. —
handensein des Briefes wurde u. s. factur. f. ohne Abhiingigkeit Ja-
V. quodc. bezieht sich ouf das Folg.: cturi fuerunt, s. § 14: die Campa-
etnas, was man bis dahin verheim- ner wiirden Kom vernichtet baben,
lichte, namlich, dass aucb noch an- sie baben also nichts Anderes zu er-
dere u. s. w. —
/li, diese, 70 an der warten. —
quid? um die Aufmerk-
Zahl, Z. §. 431. novis die zuletzt samkeit auf die folg. Be^eislubrung
gekommenen, s. 22, Gl, 7. — ma- zu lenken, s. 24, 26, 4; dalicr aucb
riib.pr. s. 24, 30, 6. der Uebcrgang in die oratio recta.

13. 1 2. ad cuidam ist ais na- Der Zusamiuenhang ist: dic welche
bere Bestimmung unmiltelbar mit rathenGcsundtenzuschicken, hoifen
concursus verbunden, popi//* gehort in cin glcich giinstiges V'erbiiltniss
zu dem ganzen so gebildeten Be- wie friihcr zu koinmen, darin tiiu-
grilfe ; iiber concursus coegit s. — schen sie sich sowol wcgen dessen,
25, 40, 4; minabantur ist auf die was die Carapancr § 5 —
6, ais was
Einzeincn bezogen. —
publicis c. a. seit dem Ablall Ciipuas die Homer
ist Dativ: febicii. — drca bei — her- gcthan baben, § 7 — — eam eine
13.
um. —is tim. s. 1 30,' 4. — ceteri solche, vgl. 23, 5, 9. — dedimus von
proleptisch. — ,

agerent, uatiiriieh dedere zur Sache s. 7, 30 f. ; 8, 1 1


rogati —sententiam, wie im Folg.: 5 —
6.
;

quo temp. in welcber ge-


sich daliiu aussprarhen, s. 3, 39, 2. fubrvollcn Zcit, 2, 25, 5 f. ; 31, 31,
— fiv. fir., s. 23, 0, 1. auctor — 1 1 :tempore nosh‘o adversa. in —
bezieben: ais
trennt die zusaminengeliorenden q.f. auf die Riimer zu
Begriil'c, im Gegeosatz zu der
§ 1 sie in grosser Bedriinguiss wareu

Digilized by Google

224 LIBER XXVI. CAP. 13. a. u. 541 .

defecerimus? iam, quem ad modum in defectione praesidium,


quod poterat emitti, per cruciatum et ad contumeliam necari-
6 mus? quotiens in obsidentis quam inimice eruperimus, castra
oppugnarimus, Hannibalem vocaverimus ad opprimendos eos?
hoc, quod recentissimum est, ad oppugnandam Romam hinc 5
7 eum miserimus? age contra, quae illi infeste in nos fecerint, re-
petite, ut ex eo quid speretis habeatis, cum hostis alienigena in
Italia esset, et Hannibal hostis, et cuncta bello arderent, omissis
omnibus, omisso ipso Hannibale ambo consules et duo consu-
8 lares exercitus ad Capuam oppugnandam miserunt, alterum an- 10
num circumvallatos inclusosque nos fame macerant, et ipsi no-
biscum ultima pericula gravissimos labores perpessi, circa
et
vallum ac fossas saepe trucidati, ac prope ad extremum castris
9 exuti, sed omitto haec: vetus atque usitata res est in oppugnan-
da hostium urbe labores ac pericula pati, illud irae atque odii 15
10 inexpiabilis execrabilisque indicium est: Hannibal ingentibus co-
piis peditum equitumque castra oppugnavit et ex parte cepit:
tanto periculo nihil moti sunt ab obsidione, profectus trans
Vulturnum perussit Calenum agrum nihil tanta sociorum clade :

11 avocati sunt, ad ipsam urbem Romam infesta signa ferri iussit: 20


eam quoque tempestatem imminentem spreverunt, transgressus
Anienem amnem tria milia passuum ab urbe castra posuit, po-
stremo ad moenia ipsa et ad portas accessit, Romani se adem-

weniger -wahrscfacinlich ist, dass an habeo quid dicam u. a. s. Z. § 562


die ^nstige Lage Capaas zu denken gewohniich ohne Znsatz sich findet.
sei, die ihm Mittel bot Rom zu unter- — Hann h., vgl. 24, 8, 2: m
hoc ho-
stiitzen,s.23,5, 15.
— — in def. c. 12,6. ste . —
cuncta begreift Alies zusam-
praesid., 23, 7,3 sind es nur Ein- men und liisst es auf cinmal, omni-
zelne, die gerade in Capua sich auf- bus nach und nach iiberblicken. —
— —
— — Zweck, Naegelsbach ambo duo, warnm? das dritte
balten. per o</dieArt und VV'ei-
se der Stil. Heer ist nicht beachtet. —
alterum

S. 350. — (piam zwei Fra-
quot. schon das zweite. —
prope gehort
gen verbunden, die feindselige Ge- zu castris exuti, s. 23, 31, 1: ob
sinnung zeigte sich bei jedem Aus- egregie in praetura res gestas, vgl.
fall, vgl. 30, 42, 18 : ex quantis opi- zu 23, 27, i-,Jerme 21, 52, 9.
bus quo recidissent Carthaginiensi- 9 —
11. illud, Z. § 748. —
inex-
um res. piab. oder implacabilis, s. c. 14, 2;
7 — age, rbetoriscbe Ueber-
8. 25, 16, 12, scheint vor execrabilis-
gangsfonn um die Aufmerksamkeit que ausgefallen. —ingentibus, s. c.
fiir die langere Auseinandersetznng, 5,3, ist wie ex pa. c. rhetorische
welcbe folgt, zu spannen, wird so Uebertreibung. —
perussit,a. 10, 17,
nur im Singpilar gebraucht, s. Seyf- 1 : eos —
bellum domi Romanum
fert Scholae lat. p. 42. —
ex eo mit urebat. Calenum ist nur ais Bei-
Nacbdruck vorangesteiit, fasst quae spiel angefuhrt. avocati s. n. wie-
— Jecerint zusammen, und gehort der ab obsidione. —
ad portas, c.
wul zu speretis , da habeatis wie in 10 , 6 .

Digilized by Google
;.

B. Ch. £11. LIBER XXVI. GAP. 13.


225
pturum eis, nisi omitterent Capuam, ostendit: non omisei-unt.
feras hestias, caeco impetu ac rabie concitatas, si
ad cubilia et 12
catulos earum ire pergas, ad opem suis ferendam
avertas: Ro 3
manos Roma circumsessa, coniuges liberi, quorum
hinc ploratus
5 prope exaudiebantur, arae foci, deum
delubra sepulcra maiorun?
temerata ac violata a Capua non averterunt:
tanta aviditas suppli-
expetendi, tanta sanguinis nostri
cii
hauriendi est sitis, nec in- 14
luria forsitan: nos quoque idem
fecissemus, si data fortuna es-
set. Itaque quoniam aliter dis
immortalibus est visum, cum mor-
10 tein ne recusare quidem debeam,
cruciatus contumeliasque, quas
sperat hostis dum hher, dum mei
potens sum, elfugere morte
praeterquam honesta, etiam leni possum,
non videho An. Clau- 15
dium et Q.bulvium victoria insolenti suhnixos,
neque vinctus
pei urhem Romanam triumphi
Sjiectacuhmi trahar, ut deinde in
lo carccre, aut ad palum
deligatus lacerato virgis tergo
cervicem

12 —
13. feras elc. Amplifikatiou kann, dass u. s. w., so will icb we-
imd Steigcrung;, s. 7, 4, 6: ne mu-
tas quidem bestias. —
ire p., darauf
nigslens durcb den Tod u. .s. w.
quas sperat n. se mihi inlaturum

losg^eht, s. 21, 22, 9. —ploratus,
s. doch ist viell. init ciner ueucren
23, 42, b, —
pro ar.f, 5, 30, 1. — Hds. quas parat zu Icseii.
prae- —
deum d.^. sind ais zweite Classe
rcligioser Gepenstande, zu denen
terquam —etiam, s. 4, 17, 0. —
honesta— leni ini Gcgensatze zu con-
anch die den diis manibus geweihten
tumelias —
cruciatus, die
§ 15: non
Griiber gehorten, nebeneinanderge-
videbo —
subidam weiter gcsehil-
stellt; auf beide Classen bezieben
sich die folg. Priidikate; temerare
dert werden. —
subnieos, s. 25,
41, 1: Hannibalem subnixum victo-
wird besonders von der Entweibung
beiliger Gegenstande gebraucbt. — ria Cannensi. —
trahar, s. 21, 13, 8.

tanta, s. c. 12, 13.


m carcerc n. securi subidam,
Der Satz gebt oder iiberhaupt:
•uf die propositio
getiidtet werde.
§ 3 quid ipsis pa- In dem carcer wurden gewobnlieh
tiendtim sit zuriick ; der erste TbeiI dieim Triumphe aurgeriihrten vor-
derselben quid fact. fuerint wird nehmen Gefangenen hingerichtet, s.
nicbl weiter ausgefdbrt, sonderii
Periocha XI. T. Pontium - ductum
:
Bur § 14 wiederboit, uui .soglcich m triumpho, securi percussit; Cic.
mit itaque den zu fassenden Ent-
schluss anzukniipfen. —
forsitan
Verr. 5, 30, 77: qui triumphant
cum de foro in Capitolium currus

nacbtriiglicbe Beschrankung, vgl. flectere indpiunf, illos (die Gefange-
Curt. 8, 11, 7 : muliebriter fortisan.
14—15. qttoniam,yie\\ dasFactum
nen) dud in carcerem iubent.
aut setzt die bffenllicheHinrichtung,

bereits eingetreten ist; cwwimFolg.
mit weirher die Geisselung verbun-
obue eine solebe Beziehung.
ree. q., ais
ne— den war, der geheiinen im Gefang-
auctor defectionis
§ 2 nisse, welche gewohniich
durcb den
nusste er den Tod erwarten, s. 6, Strang obne Geisselung erfolgte,
10, 5 doch ist der Gegensatz nicbt
,•

entgegen; wahrscheinlicb denkt L.


deutiicb; ne —
quidem ist nur ge- dabei mebr an das c. 15, 8 Erzablte
«leigerte Xegation: da icb in keinem
ais nn die Auffiihrung im Triumphe.
Falle, keineswegs, es zuriickweisen
Da die liss. in carcerem aut palum
Tii. Liv. v.
15

uignized by Coogl
— ;

226 LIBER XXVI. CAP. 13. 14. a. n. 5il.

securi Romanae subidam; nec dirui incendique patriam videbo,


nec rapi ad stuprum matres Campanas virginesque et ingenuos
16 pueros. Albam, unde ipsi oriundi erant, a fundamentis prorue-
runt, ne stirpis ne memoria originum suarum extaret: nedum
eos Capuae parsuros credam, cui infestiores quam Carthagini 5
17 sunt, itaque quibus vestrum ante fato cedere, quam haec tot
tam acerba videant, in animo est, iis apud me hodie epulae in-
18 structae parataeque sunt, satiatis vino ciboque poculum idem
quod mihi datum fuerit circumferetur: ea potio corpus ab cru-
ciatu, animum a contumeliis, oculos auris a videndis audiendis- 10
que omnibus acerbis indignisque, quae manent victos, vindicabit,
parati erunt qui magno rogo in propatulo aedium accenso cor-
19 pora exanima iniciant. haec una via et honesta et libera ad mor-
tem et ipsi virtutem mirabuntur hostes, et Hannibal fortis socios
:

14 sdet ab se desertos ac proditos esse“. Hanc orationem Virri plu- 15


res cum adsensu audierunt, quam forti animo id quod probabant
2 exsequi potuerunt: maior pars senatus, multis saepe bellis ex-
pertam pupuli Romani clementiam haud diffidentes sibi quoque
placabilem fore, legatos ad dedendam Romanis Capuam decre-

haben vermuthen Andere, dass ein 18. poculum, der Giftbecber, s.


,

Verbum aasgefallen sei, etwa con- 30,15,8. ab cruc. —


contum. § 14;
dar, s. c. 16, 6; 34, 4; 29, 22, 7; oculos victos, § 15: nec rapi etc.
oder deducar. —
nec etc., eine an- entsprecbcnd. —a vidend. etc. von
dere Reihe von Unbilden, denen er der Notwendigkeit zu seben u. s. w.
dnrch den Tod entgebeu wird. Uber das Neutrum s. c. 12, 17: t-e-
16—17. yflbam etc., ein neuer ris.— in propat. s. 24, 16, 17. —
Grund fiir seine Ansicbt: nacb dem libera auf via bezogen, vgl. § 14:
Charakter der Rumer bat Capua Uber, est ist in dem Epipbunem, wie
selbst nur den Untergang, die Cara- aucb sonst bisweilen, s. 24, 36, 4,
paner selbst nur den Tod zu er- ansgelassen. — et hier von ipsi-, so-
warten, woran sicb § 17 die gleicbe gar, zu trennen. — desert. etc. s. c.
Folgerung wie § 14 anscbliesst. — 12,4.
oriundi er. nicht sunt, in Bezug auf —
14 « 1 2 . cum ads. s. 21 , 10 , 2 .
die bereits erfolgle Zerstorung Al- — quam — ex. p., s. 24, 1,8. — ma-
bas. — stirpis ist Nominativ wie 1, ior p. die Mehrzahl wie oft, s. 3, 6,
1, 11, vgl. 1, 59, 10: der Stamm aus 8 ; 22, 43, 9 u, s. w. — multis s. b.,
dcmsie erwachscn sind, objectiv. me- die sie mit den Romern, ais deren
moria subjectiv: dieErioneruog, das Bundesgenossen gefiihrt hatten ;
Gediichtniss. —
fato ced. dein Schick-
,

multa beziebt sicb auf die zahlrei-


sal sicb Tiigeu, dem Tod sicb uuter- chen Kriege und saepe auf die vie-
ziehen; Plin. Pan. 11, 3: Jato con- len aucb in den eiozelnen Kriegen
cessit, ahniicb fato fungi.
— quam — sicb wicdcrbolenden Falle. —
pla-
vid., ehe sie seben miissen, vgl. 22, cabilem, s. 25, 16, 12, ist zwar auf
39, 7: priusquam castra videat-, clementia, die Milde des Machtigen,
23, 3, 6: prius — quam sumatur; der den, welcber gefehlt bat, nicht
3, 53, 7, u. a. bestraft, bezogen, aber dem Sia ne

Digilized by Google
t. Ch. 911. LIBER XXVI. GAP. 14. 227

verunt miseruntque. Vivium Virrium septem et viginti ferme se- 3


natores domum secuti sunt epulatique cum eo, et quantum facere
potuerant, alienatis mentibus vino ab imminentis sensu mali ve-
nenum omnes sumpserunt; inde misso convivio dextris inter se 4
5 datisultimoque conplexu conlacrimantes suum patriaeque c.asum,
ali ut eodem rogo cremarentur manserimt, alii domos digressi
sunt, inpletae cibis vinoque venae minus efficacem in maturan- 5
da morte vim veneni fecerunt: itaque noctem totam plerique eo-
rum et diei insequentis partem cum animam egissent, omnes ta-
lo men prius quam aperirentur hostibus portae expirarunt.
Postero die porta lovis, quae adversus castra Romana erat, 6
iussu proconsulis aperta est. ea intromissa legio una et duae
alae cum C. Fulvio legato, is cum omnium primum arma telaque 7
quae Capuae erant ad se conferenda curassct, custodiis ad omnes
15 portas dispositis, ne quis exire aut emitti jiosset, praesidium Pu-
nicum comprehendit, senatum Campanum ire in castra ad impe-
ratores Romanos iussit. quo cum venissent, extemplo iis omni- 9
bus catenae iniectae, iussique ad quaestores deferre quod auri
atque argenti haberent, auri pondo mmlxx fuit, argenti triginta

nach geht^s auf das r6m. Volk, wel- gewendet, dahinwarts; ubrigens ist
ches diese Milde iibt. —
miseruntq. wol nur ein Lager gemeint, da nach
anddiesem Beschluss gemassscbick- 25, 22, 8 die drei Heere an verschie-
ten sie; nach dem Folg. aus der Se- denen Orten lagern. —
proconsulis,
oatssitznng selbst. wahrscheinlich des Fulvius, der vor-
3 —5. qucmtttm f. p., gewbhniich ziiglicb, vgl. § 9; c. 12, 5; 15, nach
Anderen, s. c. 16, 1, allein thatig
wird facere nicht hinzugerdgt, hier
soli wol angedeutet werden, dass sie war; proconsulum zu lesen, weil
alie Krait anwendeten, vgl. Z. § 771 nacher imperatores folgt, ist wol
A. — —
potuerant in Bezng anf sum- nicht nuthig, da den Befehl doch nur
einer ertheilen konnte. —
ea, s. 24,
pterunt. alienatit etc. , iiber die
vVortstellung s. 24, 8, 5. misso — 32,7: hexapylo . —
duae al., Reiter-
entlassen, weii an die Theilnehmer abtheilungen der Bundesgenossen, s.
an dem Mahie zu denken ist, wie 10, 29, 8. —
Fulvio, c. 5, 8. arma
mittere senatum ; 40, 47, 6 ab hoc td., 1, 43,2; nach der deditio war
spectaculo legati missi; 38, 60, 6:
:

dieses das Erste. —


in cast. a., 21,
ntitti eum se iubere. —
datis gehort 49, 3.
anch zu complexu. —
in mat. w»., 8. iiusi —
deferre, n.ranzuord-

inRiicksicht auf, bei. —
c. anim. eg., nen dass es abgeliefert werde.
obgleich sie bis dahin lange mit dem
,

auri pondo —
fuit, der Singular
Tode gekampft hatten, vgl. 3, 7, 8. fuit und der Genitiv auri zeigen,
cum ist nachgestelltwiel,26, 7. Die dass die Construet, elliptisch ist,

ganze Scene ist ergreifend und ge- etwa pondus auri fuit librarum
nihivoll dargestellt, s. Einl. S. 15. MMLXK pondo, vrgl. 27, 10, 13:
6 —
7. port. I. nach dem hnchsten additumque Fabio consuli centum
Gott der Samniter, s. 10, 38, 3, ge- pondo auri praecipuum; 34,52, 5;
nannt. — advers. c. R . , diesem zu- irfecti argenti fuit decem et octo
15*

uigiiized by Google
; , :

228 LIBER XXVI. C.\P. 14. 15. s. u. 541 .

0 milia pondo et mcc. senatores quinque et viginti Cales in custo-


diam, duodetriginta Teanum misit, quorum de sententia maxime
15 descitum ab Romanis constabat, de supplicio Campani senatus
haudquaquam inter Fulvium Gaudiumque conveniebat: facilis
2 impetrandae veniae Gaudius, Fulvio duiior sententia erat, itaque 5
Appius Romam ad senatum arbitrium eius rei totum reiciebat:
3 percunctandi etiam aequum esse potestatem fieri patribus, num
communicassent consilia cum aliquis sociorum, Latini nominis,
4 municipiorum, et num ope eorum in bello forent adiuti. id vero
minime committendum esse Fulvius dicere, ut sollicitarentur cri- lo
minibus dubiis sociorum fidelium animi et subicerentur indici- ,

bus, quis, neque quid dicerent, neque quid facerent, quicquam


uinquam pensi fuisset; ita(}ue se eam quaestionem oppressurum

/riilia pondo. — auri pondo fuit tria wclchc nicht Latiner sind, werden
milia septingenta; Cic. Flacc. 2S, hier von den letzteren getrennt, da
68: expensum est auri pondo cen- diese, nnmlirh ein Theil der Stiidte
tum paulo minus ; einfacher ist die in Latium und die lat. Colonieen,
Construet., wo pondo seibst ais Plu- inehrere Vorrechte vor blossen so-
ral behandell wird, wie 27, 10, 12: cii haben, s. 25, 3, 16; Mommsen
quingena pondo consulibus data, s. 1, 282; ais dritte Classe werden
Z. § 87, oder libra neben sich hat. die municipia hiaziigefugt, Staaten,
Die Summe des Goldes (das Pfd. etwa welche das niedere riimische Biirger-
286 Thlr.) ist bei dem Reichthum recht haben, s. c.8,1 0; 8, 14,10; Marq.
Capuas uiid der grossen Zabl der 3,2,297. Da L. sonst die «ocn und
Senatoren, von denen c. 16, 6 allein Latini gcwohnlich zusammenTasst,
53 principes erwahnt werden nicht s. 22, 50, 6, so lesen Andere Latini

zu hocli. —
et MCC diose Trcn-
,

nominis et sociorum, was jedoch,


Dung der kleineren Zalil der Tau- da die E.vistcnz von drei Classen
sende ist nicht gewdhnlich; das Pfd. der Unterthanen der rdmischen
Silberbetrug etwa 18j — Cales Thl. Staates, im Gegensatze zu den Voil-
— Teanum (Sidicinum) sind Rom biirgern, feststeht, nicht nothwen-
treu geblieben. — misit dasselbe dig ist.
Subject wie § — quorum de
6. sent. 4. id weist nur auf den Satz
etc. ,
vgl. 23, 6, 4: plebes ad dqfe- ut etc. bin, und ist vorausgestellt,
ctionem spectare ac pars maior se- um es durch vero steigern zu kbn-
_ natus. nen. —criminibus Verdachtigungen.
i
> 1 — 3. facilis, zugiinglich fur, — sociorum fasst die § 3 genann-
vgl. 25, 16, 12 promptiorem veniae ten Gattungen, da sie allc, wenn
dandae ftrisse 40,58, 1: Thraces auch in verschiedenen Abhangig-
commercio faciles; Tac. Ann. 5, 11 keitsverhaltnissen zu Rom standen,
faciliscapessendis inimicitiis. — zusaminen. —
subic., Preis gegeben,
Fulvio, er hatte u. s. w'., statt des s. c. 49 , 8. —neq. q. d. ist in den
gewohnlichen Genitivs; die Stellung Hdss. ausgefallen, vgl. 43, 7, 11:
chiastisch. — reiceret, zu 5, 22,
s. quibus nihil neque dicere pensi sit
1. — communic. c., im Einverstand- neque facere; 34 , 49, 7 ; illis nec
niss gewesen wiiren. — aliquis, s. quid dicerent, nec quid facerent
§
rwn
4, c. 49, 6; 24, 22, 14. sodo-
municip., die Bundesgenossen,
— quidquam umquam pensi fuisse.
pensi, auch von L. nur in negative n

6 — ;

. Ch. sn. LIBER XXVI. CAP. 15. 229

exlincturumque. ab hoc sermone cum digressi essent, et Appius 5


quamvis ferociter loquentem collegam non dubitaret tamen litte-
ras super tanta re ab Roma expectaturum, Fulvius, ne id ipsum 6
impedimentum incepto foret, dimittens praetorium tribunis mi-
5 litum ac praefectis socium imperavit, uti duobus milibus equi-
tum delectis denuntiarent, ut ad tertiam bucinam praesto essent,
cum hoc equitatu nocte Teanum profectus prima luce portam 7
intravit atque in forum perrexit; concursuque ad primum equi-
tum ingressum facto magistratum Sidicinum citari iussit, impe-
to ravitque, ut produceret Campanos quos in custodia haberet,
producti omnes, virgisque caesi ac securi percussi, inde citato 8
equo Cales percurrit: ulii cum in tribunali consedisset producti-
que Campani deligarentur ad palam, eques citus ab Roma venit,
litterasque a C. Calpurnio praetore Fulvio et senatus consultum
15 tradit, murmur ab tribunali totam contionem pervasit: differri 9
rem integram ad patres de Campanis, et Fulvius id ita esse ra-
tus acceptas litteras neque resolutas cum in gremio reposuisset.

Satzen gebraucht, s. Z. § 444 A waehung dahin geschickt sind, genr-


hangt von quidquam ab: nichts was theilt wird, iihnlich Hannibal in Ca-
zu dem Ueberlegten gehbrt, vgl. 42, pua, s. 23, 10, 5.
24, 2: cui nihil pensi est; dagegen 8. virgis c., ais Verratber, s. 2,
naherl es sich sebon dem genit, pre- 5, 8. — percurrit, er eilt bis Cales,
tii 34, .31, 3; m
me quoque vobis per deutet nur das Ziel an, der
quid faceretis minus pensi esse. Raum, den er durcheilt, ist nicht be-
5 — quamvis Z. § 574. .A.
.
— zeichnet, s. 44, 2, 12: nunc Hera-

tamen geht nur auf den Zwischen- cleum nunc Phiiam percurrebat,
satz. — super, s. zu 2, 4, 4. — vgl. 5, 19, 4: Veios —
intercurrit.
tmpedim., vgl. 3, 38, 3. praetor., — Dass ilin die Reiter begleitcn, ver-
s. 21, 54, 2; die Tribunen und prae- steht sich von selbst. — delig a. p.
— praetore,
.

fecti baben an der § 2tf. geschil- wie vorher virgis caesi.


derten Berathung Theil genominen, s. c.3 9. literas — —
senatus c.,
vgl. c. 83, 7. Aus dem Folg. geht s. 22, 20, 0.
,


a trib., von dem
bervor, dass sic auch die Ileiterei Trib. d. h. der auf demselben stc-
commandiren. — bucinam = vigi- henden llmgebung des Fulvius, s.
liam, s. 7, 35, 1. 8, 33 1 ,
. —
dijferri r. i. die Ent-,

7. ad s. w.
prim., gleich bei u. scheidung solle verschoben und so
magistr., der obersteMagistrat, wol die ganze Angelegenheit vollstandig
auch medix tuticus wie in Capua, dem Senate ubcrlassen werden, wie
s. c. 12, 8; und da er im Folg. Si- es Appius gewollt hafte. —
deCamp.
dicinus genannt wird, nicht allein ist nach triigl iche Bestimiimng zu mAf,
iiber die Stadt, sondern das ganzc de durch den in differri rem liegen-
Gebiet, dessen llauptort Teanum den Begrilf von agi veranlasst. —
ist, vgl. 23, 35, 13. Fulvius tritt in et Fulv., etc. et, auch, bezieht sich
der verbiindeten , sonst selbstandi- mehr auf id ita ratus ais auf das
gen Stadt ais Richter auf, wcil fac- Hauptverbum. — gremio, weil er
tisch dieselbe Rom unterworfen war, sitzt, Val. .Max. 3, 8, 1: in sinistra
und iiber dediticii ,
die nur zur Be- eas manu sicut erant traditae repo-
230 LIBER XXVI. CAP. 15. 16. >. tt. 541.

praeconi imperavit, ut lictorem lege agere iuberet. ita de iis quo-


10 que qui Calibus erant sumptum supplicium, tum litterae lectae
senatusque consultum serum ad impediendam rem actam, quae
11 summa opera adproperata erat, ne impediri posset, consurgen-
tem iam Fulvium Taurea Vibellius Campanus, per mediam vadens 5
turbam, nomine inclamavit, et cum mirabundus, quidnam sese
12 vellet, resedisset Flaccus, „me quoque “ inquit „iube occidi, ut
gloriari possis multo fortiorem quam ipse es, virum abs te occi-
13 sum esse“. cum Flaccus negaret profecto satis compotem mentis
esse, modo prohiberi etiam se, si id vellet, senatus consulto di- 10
14 ceret, tum Vibellius „quando quidem“ inquit, „capta patria,
propinquis amicisque amissis, cum ipse manu mea coniugem
liberosque interfecerim, ne quid indigni paterentur, mihi ne
murtis quidem copia eadem est, quae his civibus meis, petatur a
15 virtute invisae huius vitae vindicta", atque ita gladio, quem veste 15
texerat, per adversum pectus transfixus ante pedes imperatoris
16 moribundus procubuit. Quia et quod ad supplicium attinet Cam-
panorum et pleraque alia de Flacci unius sententia acta erant,
mortuum Ap. Claudium sub deditionem Capuae quidam tradunt.
2 hunc quoque ipsum Tauream neque sua sponte venisse Cales 20
neque sua manu interfectum, sed cum inter ceteros ad palum

suit. —
neque ohne vorher die Ban- Zur Sache vgl. Val. Ma.\. 3, 2
der mit welchen die Wachstafeln Ext. 1.
uiiiwickelt und danti versiegelt wa- 12. prqfecto versichert die in ne-
ren zu Idsen. —
praeconi, sonst er- garet liegende Negation. modo, —
hiilt auch der lictor uiimittelbar den dann, laLstpostmodo, vgl. Tac.Ann.6,
Befehl, s. 1, 26, 8 ; 8, 7, 20. lege — 32 Artabanus tardari metu, modo
:

ag., die gesetzliche Strafe zu voll- cupidine —


inardescere. etiam —
ziehen, da der Richter nur aus- iiberdies: er thue es nicht, weil T.
sprarh, dass der Angekiagte gegen nicht bei Sinnen sei ausserdem;

das betrefiTende Gesetz gehandelt werde er auch, wenn er u. s. w.


habe, vgl. 2, 5, 8: lictores missi ad — vindict., vgl. 40, 4, 13: mors,
sumendum supplicium. inquit, una vindicta est; zu 24, 37,
10 — 12. serum etc., zu spiit ais 10. — Das ganze Verfahren des
dass es — konnen, auf sena-
hiitte Fulvius ist nicht ein rechtlich crimi-
tusq. bezogeu, wiihrend wir
c. ein nelles, sondern durch die Politik
Adverb. erwarten. — consurg., im und das Kriegsrecht bestimmt, s.
Begriff war, sich schon erhob. — Mommsen 462.1,
Taurea F., s. 23, 46, 12. Er miisste 16. 1 — 4.
pleraq. al., was nach-
also aus Capua entkommen oder her bis § 5 dem Capitel erwiihnt
in
entlassen sein. —
quid s. v., nach wird. —mortuum, e. 33, 4 scheint
der Analogie von rogare, Z. § 393 A. diesesL. selbstonzunehmen, obgleich
1, indem aliquid velle and aliquem er hier der andern Angabe fol^. —
velle in eine Construet, vereinigt cum etc. , er wiire also unter den
werden. —
quam i. e., Z. § 484. Senatoren gewesen, nach der ersten
•. Cb. 811. LIBER XXVI. CAP. 16. 231

deligatus quiritaret, quia parum inter strepitus exaudiri possent


quae vociferabatur, silentium fieri Flaccum iussisse; tum Tau- 3
ream illa quae ante memorata sunt dixisse, virum se fortissimum
ab nequaquam pm ad virtutem sub haec dicta iussu pro-
occidi:
5 consulis praeconem
pronuntiasse „ lictor, viro forti adde vir-
ita

gas, et in eum primum


lege age“. lectum quoque senatus con- 4
sultum, priusquam securi feriret, quidam auctores sunt; sed quia
adseriptum in senatus consulto fuerit, si ei videretur, integram
rem ad senatum reiceret, interpretatum esse, quid magis e re
10 publica duceret aestimationem sibi permissam.
Capuam a Calibus reditum est, Atellaque et Calatia in dedi- 5
tionem acceptae, ibi quoque in eos qui capita rerum erant ani-
madversum. ita ad lxx principes senatus interfecti, ccc ferme 6
nobiles Campani in carcerem conditi; abi per sociorum Latini
15 nominis urbes in custodias dati variis casibus interierunt; multi-
tudo alia civium Campanorum venum data, de urbe agroque re- 7

Erzahlung nicht. —
quiritaret oder und Cales hingeriebteten inbegriSeu,
ein abnliches Wort sebeint ausge- in Atella und Calatia also wurdeii
fallen zu sein, s. 40, 9, 7 tamquam 17 init dem Tode bestrafl. Flaccus

:

si mi/ii quiritanti intervenisses ; verFabet nach der § 4 angegebenen


39, 10, 7; ne vox quiritantis — Deutung des Senatsbescblnsses. —
exaudiri possit; ib. 8, 8. pari — Campani ist wol von Cainpanien,
ad Beziehung auf, s. 9, 16, 14.
V., ia nicht von Capua zu verstchen, und
— adde virg., nocb Hiebe zulegen, dabei besonders an die iibrigen Se-
da der lictor schon ibn zu stiiupen natoren und die Ritter, s. 8, 11, 16
begonnen bat, wie addere gradum. zu denken. —
in cust. d., s. 24, 45,
— lege ag., hier bloss die Enthaup- 10; iiber soc. Lat. n., s. 22, 50, 7.
tung. —
si ei v., die blosse Iliiflicb- — alia die iibrigen. —
civium Camp.
keitsformel, 2, 56, 12; 6, 25, 2, sebeint hier nur den vorhergenann-
wird nicht ohne Irouie in ihrera vol- ten nobiles nicht den cives Romani
len Sinne geaoinmen, s. Becker 2, entgegengestellt zu werden, wie c.
2, 444. —
aestimat, die Bestimmung 12, 5; da c. 33, 12 ausdrilcklich
des Werthes, der VVichtigkeit der bemcrkt ist, dass iiber omnes
Gegenstdnde vgl. 4, 20, 8; existi-
,
Campani Beschliisse gelasst wer-
matio communis est. den, vgl. c. 33,9. Uebrigens sebeint
5 —
6. ritellaq. e. C., vgl. c. 34,6; L. niit den VVorten: alii per soc. —
Calatia war von Roin obgefallcn , s. venum data der Erzahlung vorzu-
22, 61, 11 Caiatia s. 23, 14, 13, greifen uud was erst ein Jahr spii-
treu geblieben.
,

— capita., die ange-


,

ter vom Senate, s, c. 34, angeordnet


sebensten Manner. —
principes wurde, schon hier bei den Hinrich-
bier nur die ersten, anders ais in tungen und nur im Allgemeinen,
Roin princeps senatus. —
senatus, nicht genau, anzuFugen. Denn dass
es sind wol Senatoren in den drei er- Fulvius diese Massregein nicht an-
wafanten Stiidten gemeint, da sie geordnet und ausgeFiihrt hat, zeigt
schwerlicb einen gemeinschaftiichen c. 27, 12: ideo se moenibus inclu-
Senat batten ; und unter den 70 sos tenere eos.
prine, sen. siud aucb die zu Teanum 7. de urbe etc. Das Vorher^eh.
, ,

262 LIBER XXVI. C.\P. 16. •. a. Ml.

quibusdam delendam censentibus urbem


liqua consultatio fuit,
praevalidam propinquam inimicam, ceterum praesens utiUtas
, ,

vicit: nam propter agrum, quem omni fertibtate terrae satis


constabat primum in Italia esse, urbs servata est, ut esset aliqua
8 aratorum sedes, urbi frequentandae multitudo incolarum liber- 5
10
tinorumque et institorum opiticumque retenta; ager omnis ette-
9 cta publica populi Romani facta, ceterum babitari tantum tam-
(|uam urbem Capuam frequentarique placuit; corpus nullum ci-
vitatis nec senatus nec plebis concibum nec magistratus esse:
sine consilio publico, sine imperio multitudinem, nuUius rei inter 10

bis § 5 ist voD Flaccns allein an- 2, 1,1S5; 190 If. Wahrend diese
georilnel, die hier erwahnle consul- Leute in der Stadt bleiben durfen
tatio isl iiach § tu u. c. 17, i eioe {retenta), kommen die aratores erst
Beratliuag; im Seuate, die mit c. 33 f. dortbin ,
und haben wol zum Theil
nicht iui \\ idersprucli stelit, da dort keinen bleibenden Auleutbalt da-
nur von deu Bewolineni der Stadt selbst. —
ager omnis die gauze
die Rede ist; so wiclitige Massre- Mark, .StaaU- und Privatgut, ebenso
gelo aber wie die u. u. St. erwiilm- alie Gebiiude ;
also das reiehste Land
ten vou dem Proconsul und seiiiem Italiens wird riimiscbes Staatsgut
Kriegsrathe nicht getrolFen wcrden (
pubfccrt gehort zu populi R.), wel-
konnten, besonders wenn das Se- cbes dann die Censoren verpachtcn,
natsconsult s. c. 15, 13, angelangt die Pachter durch aratore* bearbei-
war. —quibusd. etc. giebt die V'er- ten lassen, s.27, 3, 1; vgl. 34, 45, 2;
anlussung der consultatio an, sonst Marq. 3, 1, 325.
wiire dic Verbindung mit dem Folg. 9 — 13. tamqiMin etc., sie soli nur
angcmessener. —
praesens der un- die aussere Gesbilt, nicht die Einrich-
mitlelbar vorliegendc. omni an — tungen einer Stadt haben; eine
Friichten jedcr Art, s. 7, 31, 1. — MassregeI, die in dieserWeise sonst
terrae, das Land nacli seiner natiir- nicbt ausgefiihrt worden ist, wenn
lichen BeschafTenlicit; ager, ais Ge- aucb die eroberten Stadte gleich
sammtheit des einer Staatsgemeinde hart behandelt wurden. Der Grund
gehorenden Grund und Rodens, derselben liegt in § 10: ad consen-
Mark. — aratorum die welchc das sum inhabilem, s. Mommsen 1, 462.
Land ,
iiachdem es publicani oder — corpus null. civ. etc. nur eine
Privalleute iiberbaupt gepachtet ha- Masse dediticii, keine mit den zur
beii, fur diese bearbeiten; Cic. de Existenz eines Staatsweseos nothi-
leg. agr. 2, 33, 89: Capuam recepta- gen Gliedern versehene Kiirper-
culum aratorum nundinas rustico- schaft; kein Gaozes, desseu Theile
rum, cellatn
,

atque horreum Campa- im Folg. angcgeben w erden. se- —


ni agri esse voluerunt. natus, dazu ist, wenn nicht mit Du-
8. incolar., im Gegensatze zu ci- ker senatum gelesen wird, aus con-
ves § 6: Insasscn, die sieh io Capua cilium ein passenderBegrilT zu neb-
nur nicdergelassen , nicht das Biir- men; im Folg. consilio publico. —
gerreelit haben, sic werden im Folg. magistratus, im Folg imperium, Aie
niilier bezeicbnet —
institorum, ausfiilireoden , w ie der Seuat die
Kleinbiindier, s. 22, 25, 19; diese berathende Behorde. sine —
mul- —
wie die opifices, s. 8, 20, 1, sind tit. wiederholt das Vorbergch. in
meist libertini und gebiiren in Rom andcrcr Form. cons. pub. s. 23, 2,
der iiiedrigsten Classe an, s. Becker 4 ; ib. 3, 5 quod unum liberae civi-
:

Digitized by Google
,

«. Cb. 211. LIBER XXVI. CAP. 16. 233

se sociam, ad coDsensum inhabilem fore, praefectum ad iura


reddenda ab Roma quotannis missuros, ita ad Capuam res com- ll
positae consilio ab omni parte laudabili, severe et celeriter in
maxime noxios animadversum; multitudo civium dissipata in
5 niUlam spem reditus: non saevitum incendiis ruinisque in tecta
innoxia murosque; et cum emolumento quaesita etiam apud so- 12
cios lenitatis species incolumitate urbis nobilissimae opulentissi-
maequc, cuius ruinis omnis Campania, omnes qui Campaniam
circa accolunt populi ingemuissent: confessio expressa hosti, 13
10 quanta vis in Romanis ad expetendas poenas ab infidelibus so-

tatis consilium est. sine — sine anderer Priifcctnren) Biirger- und


sind attributive Restimmun^cn von Ebrenrecbte. Ob die vier Prafecturen
multitudo geworilen. —
nullius ctc. der 10 cainpanischen Stadte s. Fest.
eine eigenthiimliche Verbindung: praqfecturae, p. 233 jetzt eingefiihrt
eineMeascheamcnge, deren einzelne wurden, ist nichtbekannt, vgl. Lange
Mitglicder nichts uiiteinandcr gc- Riim. .‘Vlterthiiuier 1, 650. —
a Roma
meinsam, keinc gemeiasamco, sie — missuros, zeigt, dass der Bescbiuss
mit einander verbindeiiden Interes- in Rom gefasst wird. Wer den Pra-
scn haben, wie sie ein sliidtisches fecten schickte, ist nicbt genau an-
Gcmeinwesen darbietot. Der Geni- gegeben, s. Fest I. I. alterum '{ge-
tiv hiingt von sociam ab ^ie socius nus praefecturarum) , in quas sole-
caniurationis u. a., inter se ist durch bant ire, praefecti quattuor, qui—
deii Begriff der Gemeinschaft in so- populi suffragio creati erant,
ciam veranlasst, socia ais Adjectiv in haec oppida, Capuam etc. — ad
hut L. mebifaeb, s. 27, 1, 6; sociae Cap. bei C. , die dieses betreffen-
— urbis; 31, 15, 4 u. a. — ad cen- den. — laudabili, nach dem barten
sens. etc. vgl. Cic. de Icg. ag. 2, 33, Kriegsrechtc der Romer. —
in mdl.
SS: statuerunt homines sapientes, spetn fiir keine , so dass sie dabei
si agrum Campanis ademissent, keine Holfnung baben konnten, s. 1,
magistratus , senatum, publicum 34, 3; in nullam sortem bonorum
ejc illa urbe consilium sustulissent, nato, wie aueh ut und im Deutschen
imaginem rei publicae nullam reli- um bisweilen den Zwcck statt des
quissent, nihil fore quod Capuam Erfolges bczeichnet, 24, 30, 14; vgl.
timeremus. —
praefeci, ctc. Capua 10, 6, 11 ; 21, 43, 7. Zur Sacbe s.
bat keine Magistrale und keiii eige- §6. — ruinis, Einsturz (Zersto-
ncs Kecht mchr, ein von Iloin ge- rung) der bewirkt wurde. —
emo-
sandter Pralect entschcidet die lum. fiir Roin. —
quaesita, s. 2, 43,
Streitigkeiten. Der Priifect ist wol 10. —lenitatis, da inan die ganze
ein ganz anderer uls der ‘J, 20 er- Stadt hiitte zerstoren konnen; 31,
wiibnte ; jetzt crst wird Capua 31, 13: horum si neque urbs ipsa
und Calatia, s. 27, 3, 7 zur Pralec- jieque homo quisquam superesset,
tur s. Veli. Pat. 2,44: ius civitatis quis durius —statutum indignari
restitutum post annos circiter cen- posset? —species der Glanz, Rubm.
tum quinquaginta duos, quam bello — ruinis —
ingem., s. 36, 28, 9:
Punico abRomanisCapua in formam ingemuerunt —
conditioni suae.
praefecturae redacta est; die § 8 Curt. 4, 42, 30: ingemuisse Me-
er>siihntcn Bewohner der Stadt hu- xandrum morti, cben so illacrimare
ben weder dieser nocli in Roin
in 45, 4, 2 ; doch aucb morte ingemuit
(wie wabrscbeiniich die Bewohner rex Curt. 9, 13, 20. —
hosti dem
,

234 LIBER XXVI. CAP. 16. 17. «.u.541.

ciis, et quam nihil in Hannibale auxili ad receptos in fidem tuen-


dos esset.
17 Romani patres perfuncti, quod ad Capuam attinebat, cura
G. Neroni ex iis duabus legionibus, quas ad Capuam habuerat,

sex milia peditum et ccc equites, quos ipse legisset, et socium 5


Latini nominis peditum numerum parem et nccc equites decer-
2 nunt. eum exercitum Puteolis in naves inpositum Nero in Hi-
spaniam transportavit, cum Tarraconem navibus venisset, expo-
sitisque ibi copiis et navibus subductis socios quoque navalis
3 multitudinis augendae causa armasset, profectus ad Hiberum 10
flumen exercitum ab Ti. Fonteio et Marcio accepit, inde pergit
4 ad hostis ire. Hasdrubal Hamilcaris ad Lapides atros castra ha-
bebat: in Ausetanis is locus est inter oppida Uiturgim et Mentis-
5 sam. huius saltus fauces Nero insedit. Hasdrubal cum in arto
res esset, caduceatorem misit, qui promitteret, si inde missus 15

Feinde iiberbanpt, obgleich beson- ob L. selbst oder die Abschreiber


ders an Hannibal zu denken ist. — geirrt haben, liisst sich scfawer ent-
quam nihil, s. c. 6, 7. scheiden. Uebrigens steht c. 20, 1
17. Verhiiltnisse in Spanien, das rom. Heer noch diesseits des
Frontin. Strat. 1, 5, 19; App. Iber. Ebro, Hasdrubal ib. §. 6 in der Na-
17 ;
Zon. 9, 7. he von Sagunt; c. 41, 23 stellt es
1 —
2. Romani p., s. 1, 18, 5, ge- Scipio ais etwas Neiies dar, dass
wbbnlich patres Romani. quod — der Ebro wieder iiberschritten wer-
a. C. a., 23, 25, 4.Die spatere Be- den soli, vgl. Polyb. 10, 7, so dass
rathung c. 33 f. hat einen besonde- wahrscheinlich dic Namen der Stadte
ren Grund, so dass L. immerhin bier verdorben sind. —
Ebenso zweifel-
perfuncti in Bezug auf c. 16, 8 sagen haft ist es, ob das hier Erwahnte in
— duabus —
— nav. Pu-
konnte. s. c. 5, 8. das Jahr211 gebore, daNeroschwer-
teol. 25, 22, 5. in inp., ein- lich nacbdem er noch geraunie Zeit
schifTen. — Tarrac. 21, 4; 22, 61, vor Capua thatig gewesen war,
22, 2. — socios nav. 21, 49, — 7. noch vor Beginn des Winters nach
ab Ib. s. 25, 37, 8. Spanien gelangen und einen Feldzug
3 — der wieder die
5. Ti. Pont., unternehinen konnte, s. c. 18,3; 20,
Hauptperson ist, nachdeni der Senat 7. — Aero insed. etc., die Stelle ist
die \ValiI der Soldaten nicht geneh- in den Hss. liickenbaft, die Ergiin-
migt hat, s. c. 2, 4. Der Vorname zung unsicher. —
in arto s. praef.
des Marcius wol ist — ansgefallen. 3: „als er in der Hlemuie war;‘‘ sich
— perg. — ad auf
ire, s. c. 12. bedriingt sah, Tac. H. 3, 13: in arto
dieF. — 13, commeatum. —
— Lapid. Hamilcaris,
los. 25, 35, 1. caduceatorem; Paul.
Diae. 47 : caduceatores legati pacem
— Ausetan,,sonstentwederbekannt.
in
at.,
dieser
nicht
petentes; Servius zu Verg. Aen. 4,
Naine oder die der Stadte sind un- 242 : bellantes ac dissidentes inter-
richtig, da die letzteren in derNiihe pretum oratione sedantur, unde se-
des Baetis iin Gebiete der Tur- cundum Licium legati pacis cadu-
duli und Oretani liegen, s. 24, 41, 8, ceatores appellantur, s. 32, 32, 5;
die Ausetani in der Nahe des Hibe- 37, 45, 4; 44, 46, 1; ib. 45, U
ora-
ras ihre Sitze haben, s. 21, 23, 2; tores cum caduceo; 8, 20, 6.

Digitized by Google
— :

«. cb. sa. LIBER XXVI. CAP. 17. 235

foret, se omnem exercitum ex Hispania deportaturum, quam 6


rem cum laeto animo Romanus accepisset, diem posterum Has-
drubal conloquio petivit, ut [Romam] leges conscriberentur de
tradendis arcibus urbium dieque statuenda, ad quam praesidia
5 deducerentur, suaque omnia sine fraude Poeni deportarent, quod 7
ubi impetravit, extemplo primis tenebris atque inde tota nocte,
quod gravissimum exercitus erat, Hasdrubal quacumque posset
evadere saltu iussit. data sedulo opera est, ne multi ea nocte ex- 8
irent, ut ipsa paucitas cum ad hostem silentio fallendum aptior
10 tum ad evadendum per artas semitas ac dif&cilis esset, ventum 9
insequenti die ad conloquium est; sed loquendo plura scribendo-
que dedita opera, quae io rem non essent, die consumpto in po-
sterum dilatum est. addita insequens nox spatium dedit et alios 10
emittendi, nec postero die res finem invenit, ita aliquot dies dis- 11
15 ceptando palam de legibus noctesque emittendis clam e castris
Carthaginiensibus absumptae, et postquam pars maior emissa
exercitus erat, iam ne iis quidem, quae ultro dicta erant, staba-
tur , minusque ac minus cum timore simul fide decrescente 12
conveniebat, iam ferme pedestres omnes copiae evaserant e sal-
20 tu, cum primaluce densa nebula saltum omnem camposque cir-
ca intexit, quod ubi sensit Hasdrubal, mittit ad Neronem qui in
posterum diem conloquium differret: illum diem religiosum Car-
thaginiensibus ad agendum quicquam rei seriae esse, ne tum 13
quidem suspecta fraus, cum esset data venia eius diei, extemplo


6 7. ut l. conx., dep Zweck der ctes bezogen ohae bedeutendenUn-
nachgesnchten Unterredung. le- — ;

terschied von dem vorber gcbrauch-


ges die Bedingungen und ndheren ten consumere. —
pars mai. findet
Bestimmungen der Uebergabe, s. 24, sich nicht selten, s. 1, 32, 12; 9, 46,
29, 9. —
d. statuenda; dagegen rfi- 7 ; 23, 6 , 4 u. a., vgl. c. 14,2. —
eni posterum, § 9: d. consumpto; stabatur, wie promisso; consilio 7,
10: postero die. —
Bomam ist 35, 2; pacto 21, 19, 4 stare u. a.
entwedep Wiederholnng ron Roma- minus a. m. iiber immer weniger
nus oder die Stelle sonst verdorben. konnte man sich einigen, wie res,
— sine fr., s. c. 12, 5. — gravissi- hoc convenit. —
circa attvibutiv. —
mum, darch das Folg. ne multi be- intexit, s. 7, 23, 6: vaUo integi Ro-
schrankt. —
quacumque, 8, 36, 9; Tnanos; 27,3,3. qui— —
differret,
9, 43, 15. —
evadere s., s. 21, 33, 5: einen Boten, der den Aufschub be-
iculo —
evaderent, Z. § 468, vgl. wirken solite. —
reRgios. enthalt
r— 9
12: e saltu.
12. plura ais nbthig war, na-
den BegrilT: ungeeignet, nicbtgestat-
tet fiir, daher ad; L. denkt an die
her bestimmt durch quae in rem non. dies rdigiosi der Rbmer, s. 6, 1, 1 1
essent, s. c. 44, 7; hortatur, impe- insignemque rei nullius publice pri-
rat quae in rem sunt; 22, 3,2. — vatimque agendae. —
rei*., 23,7, 11.
dilatum, es, die Yerhandlung, nach* 1 3. venia e. d., „ sed est veniam

her res. —absumptae, blos auf no- dare etiam simpliciter pro rogata fa-

/ Coogie
236 LIBER XXVI. GAP. 17. 18. a. u. S41.

Hasdrubal cum equitatu elephantisque castris egressus, sine


[que]
14 ullo tumultu in tutum evasit, hora ferme quarta dispulsa sole
nebula aperuit diem, vacuaque hostium castra conspexerunt Ro-
15 mani, tum demum Claudius Punicam fraudem agnoscens, ut se
dolo captum sensit, proficiscentem institit sequi, paratus confli- 5
16 gere acie: sed hostis detrectabat' pugnam, levia tamen proelia
inter extremum Punicum agmen praecursoresque Romanorum
fiebant.
18 Inter haec Hispaniae populi nec, qui post cladem acceptam
2 defecerant, redibant ad Romanos, nec ulli novi deficiebant, et 10
Romae senatui populoque post receptam Capuam non Italiae iam
maior quam Hispaniae cura erat, et exercitum augeri et impera-
3 torem mitti placebat, nec tamen quem mitterent satis constabat,
quam illud , ubi duo summi imperatores intra dies xxx cecidis-
sent, qui in locum duorum succederet, extraordinaria cura deli- 15

cere,“ Ernesti; der Tag nachgelas- a Romanis zu denken ,


da sicb wol
sen war, vgl. Cic. Or. 2, 48, 19S: alie Volker bis an den Gbro wieder
vix ut mihi tenuis quaedam venia den Puniern unterworfen batten.
daretur excusationis; hiiuOger ist —
2 3. et R., wie der Zustand in
haec venia datur; ctwas aoders 8, Spanien bedenklicb war, so betracb-
35, 12: eius populo R. veniam de- tetc man ibo aucb in Rom ; et, aucb,
disset. —
extemploque liaben die stebt nicbt mit dem folg. et exerc. in
Hss.,' es miisste daiin auch zu Verbindung, s. c. 33, 8: duas. —
diesem Satze gezogen werden; doch non I. i., von jetzt an nicht mehr
beginat derNachsatz bessermit ex- Tur u. s. w. —
tamen wird durch
templo und que ist wo! aus dem die Bezichung des Gedankens auf
Folg. entstanden. —
dispulsa etc., das Vorhergeh. gefordert, leichter
s. 22, 6, 9 . —
aperuisset znvo Dureh- wiirde tam gedacht, obgleich aucb
bruch kommea liess, oicht mehr ihn dieses zu satis constabat nicbt ganz
binderte. — institit, s. 25, 19, 7. — passend ist, and non qtiam be- —
praecurs., der Vortrab, findet sich deutet so nicht wie, d. h. wie
:

sonst nicht leicht so gebrauebt. wenig das Eine, so sehr das Aude-

18 19. Senduog des P. Corne- re, s. 2, 56, 9; 25, 15,9. in loc. —
lius Scipio nacb Spanien, s. App. duor., nicbt allein die Beziehung, in
Iber. 18; Val. Max. 3, 7, 1; Sil. It. der Scipio zu beiden Gefalienen
15, 1 ir. stebt, sondern aucb seine Stellung
1. populi ist vorangestellt, weii erkliirt es einigermasseo, warum
die beiden nacbber erwiibnten Clas- Claudius Nero hier gar nicht er-
sen and somit alie Volker Spaniens wiihnt und die Wahl nocb wabrend
gemeint sind, daber nicbt: nec ii po- des Amtsjahres desselben vorgenom-
puli qui. —
redibant, wenn Nero inen wird. Dieser war nurPropriitor
wirklicb bis an den Baetis vorge- und an seine Stelle tritt, wie es
drungen ware, c. 17, 4, solite man scheint, etwas spiitcr, s. c. 20, 4, Si-
das Gegentbeil erwarten. n. de- — lanus, der nur acRutor des Scipio is^
ficiebant, solcbc die bisber den Pu- s. c. 19, 10, wiihrend dieser der ei-
niern nocb treu gewesen, von ibnen gentliche Nachfolger der beiden
abfielen ; bei dqfecerant dagegen ist Scipionen wird. Ob ubrigens die

a.Ch. 211. LIBER XXVI. CAP. 18. 237

gendum esse, cumalium nominarent, postremum eo decur- 4


alii

sum est, ut populus proconsuli creando in Hispaniam comitia


haberet; diemque comitiis consules edixerunt, primo expectave- 5
rant, ut qui se tanto imperio dignos crederent, nomina profite-
5 rentur. quae ut destituta expectatio est, redintegratus luctus ac-
ceptae cladis desideriumque imperatorum amissorum, maesta 6
itaque civitas, prope inops consilii, comitiorum die tamen in
campum descendit; atque in magistratus versi circumspectant
ora principum aliorum alios intuentium fremuntque adeo per-
,

10 ditas res desperatumque de re publica esse, ut nemo audeat in


Hispaniam imperium accipere, cum subito P. Cornelius, Publii 7
Cornelii, qui in Hispania ceciderat, filius, quattuor et viginti

VVahl schon in diesem Jnbre odcr a.— nomina pro/., nicht: sich bci
erst im nacbsten erfolgte, ist zwei- dem Magistrale melden, sondern : bf-
felhaft, s. c. 17,3; 27, 7, 5. — ex- fentlicb (durcb das Erscbeineo in
traordin. deutet scbon auf das un- der toga candida auf dem forum, das
gewbbniirbe Verfabren § 9 bin. prensare n. s. w.) dem Volke, wie an
4. aliial., wol nacbdem die Con- u. St. aus moesta civitas etc. ber-
snln die Sacbe zur Spracbe gcbracbt vorgebt, zu erkennen geben , dass
batten im Senate, vgl. Mommsen 1, man gewabit zu sein wiinscbe; ge-
450. — eo dec., da man sicb nicbt wbbnlicb stebt wie § 7 nurproj^leri
einigen konnte, griff man zu diesem n. se petere, s. Becker 2, 2, 33 ff.
ais dem letztenAuskunftsmittel; ob- — Das profiteri geschah in dem tri-
gleich die VVabI der Prnconsuln ei- nundinum von dem Edict des Magi-
gentlich dem Volke zukam, s. Marq. stratus bis zum Wahitage, in die-
2, 3, 170. — proconsuli, die welche ser Zeit wartet das Volk , expecta-
das Commando in Spanien erhalten, verat etc., dass Bewcrber auftreten
haben gewohnlich den Rangals Pro- werden, s. Lange I. I. 1, 517. —
consnln, wenn sie auch vorher Pra- desiit, exp., wie spes destituitur.
toren oder, wie Scipio, Privatlente 6. inops c. obgleich die Btii^er-
gewesen sind, s. 29, 13, 7; Marq. 3, schaft nicht weiss, wen sie wablen
1, 276 f. — in Hisp. haben hier und soli, begiebt sie sich doch u. s. w.,
§. 6 die Hss., gewbhnlicher ist der vgl. 1, 44, 1. magist. v., die wahr-
Dativ, da das imperium iiber die scheinlich um das Tribunal stehen,
Heerein einem Landegegeben wird; auf dem der Vorstand seinen Platz
da jedoch dasselhe von Roin in die bat, s. c. 22, 3 ; in der Nabo dersel-
Provinz mitgenommen wird, lasst ben die angesehensten Miinner des
sicb anch der Accus.erklaren, s. 22, Staates. —alior. a. i., die einander

1, 6, vgl. App. 1. 1.: /fipoTovijffoi/cri


verlangend,erwartung8vollansehen,
OTQaTrjybv ii'l3i]Q(tev; doan s. 3, 37, 1: circumspectare tum
OTQarriybs tts i^rjQlav. — haberet patriciorum vultus plebei.
haben solite, vgl. 23, 31, 8, gewohn- 7. Publii C. ist in den Hdsch. aos-
lich wird in anderem Sinne von dem gefallen, s. App. 1. 1. ii ov KoQvri-
Magi.strate, der den Vorsitz in den hoi £»in(uv b TlonUov KoQvrj-
Comitien fiibrl, gcsagt: comitia ha- Uov tov avttioeftivTOi iv "Ifirjo-
bere. — diem etc. Marq. 2, 3, 55. ff/i' vloi —ii rb fiiaov iXOujv
5. expect. ut., s. 23, 31, 7; 9, 32, iaffivokoynafv a/n>f ( rs rov nn-
5; Cic. Or. 50, 69; Cat. 2, 12, 27 u. rpof *«l ufufl tov &e(ov etc. —

Digitized by Googie
, ; .

238 LIBER XXVI. GAP. 18. s. Q. 541.

ferme annos natus ,


professus se petere m superiore, unde con-
8 spici posset, loco constitit in quem postquam omnium ora
10
conversa sunt, clamore ac favore ominati extemplo simt felix fau-
9 stumque imperium, iussi deinde inire suffragium ad unum omnes
non centuriae modo sed etiam homines P. Scipioni imperium 5
esse in Hispania iusserunt. ceterum post rem actam, ut iam re-
sederat impetus animorum ardorque, silentium subito ortum et
tacita cogitatio, quidnam egissent novi? num favor plus valuis-
ti set quam ratio? aetatis maxime paenitebat: quidam fortunam
etiam domus horrebant nomenque ex funestis duabus familiis in lo

quatt. ebenso App. u. Val. rium etc. ist, keine blosse Wahl,
Max.,
e. v.,
-was aueh damit stimmt, dass
1. 1.

von der dicere gebraucht wird. —


Scipio nach Polyb. 10, 3 im ersten impet. a. a., das Feuer der Begei-
Jahre des Krieges 17 Jahre all war, sterung, Enthusiasmus der Gemii-
vgl. 27, 7, 5. tuper.— loco, nach — i ther. — tacita cura, nach Appian ol
Polyb. 10, 5: eii tov anoStitiy- '
nQto^vteqoi 6k avTtjV ovx svtoX-
fiivov Tonop; Macrob. 1, 16, 35; fiiav «XXa nqonirtittv ixdkovv. —
candidati* usu* ftdt in cotniUum I novi haben die Hdss. und allerdings
nundinis venire et in colle consistere, war das ganze Verfabren neu und
unde coram possent ab universis vi- ungewobnlich , da Scipio ais Privat-
deri, alsowonl eine Hbhe am Forum, mann zum Proconsul gewahlt wird,
nicht die rostra oder das tribunal. wafarend sonst nur Magistraten das
8 —11 ora con. entspricht conspici
. imperium verlangert wird, s. Becker
p. — clamore a.f.o. durch Zurufen, 2, 2, 33; 65 ; 2, 3, 170 ; ferner nicht,
in dem Gunst aussprach,
sich ihre wie es sonst geschah, in Tribut-, son-
vgl. Tac. H. 2, 70: clamore et gau- dern in Centnriatcomitien, s. Lange
dio, zeigten sie, gaben sie ihre Ah- Roem. Alterthiimer 539; und noch
nung zu erkennen. —
iussi d. etc. sehr jung, s.25,2,6, ein so bedeuten-
8. 3, 11, 4; 25, 3, 15; Marq. 2, 3, des Commando erhalt dass man diese
130. — ad un. findet sich oft bei L.
;

Neuemngen gemacht hat, bereute


s. 25, 39, 6; 1, 18, 5 u. a., unum man jetzt. Im Folg. muss ein Frag-
ist Mascul. und auf die Einzelnen in wort ausgefallen sein, man erwartet
denCenturienStimmenden (homines) annon; num hat Gron. vorgeschla-
zu beziehen : alie bis auf den letzten gen und es findet sich in einigen
Mann ; der Ausdruck deutet an, dass neneren Hdss. —
aetat. m., mehr
in den Centnrien alie einzeln naeh ais die anderen genannten f^nkte,
einander stimmten, vgl. c. 22, 11. — vgl. Sil. It. 15, 137: molemque pa-
imper. e. i. H. die Proconsuln und ventes expendunt belli, et numerat
Propratoren haben das imperium favor anxius annos. — paenit., man
nur iiber das Heer und in der Pro- bereute einen so jungen Mann ge-
vinz, die ihnen angewiesen werden wablt zu haben. — nomenque ist mit
zu Rom haben sie weder imperium proficiscentis zu verbinden ; der Na-
noch potestas, s. c. 9, 10, Becker 2, me scbon schien ein boses omen zu
2, 65. Xach L. ertheilt es das Volk, haben, da der nene Feldherr zwei
s. c. 2, die lex curiata de imperio
9 ; Leichenhauser, s. 2, 8, 7, verliess,
wird, obgleich sie nothwendig war, um unter den Griibern u. s. w. ; bei-
s. 1, 18, 1, nur selten erwabnt. — des Hess die Abneigung der Gotter
iusserunt, weil es eigentlich die An- furchten. L. stellt es dar, ais ob die
nabme der lex. : Scipioni esse impe- Wahl bald nach dem Tode der Sci-
-;

a.Cb. 211. LIBER XXVI. CAP. 18. 19. 239

eas provincias, ubi inter sepulcra patris patruique res gerendae


essent, proficiscentis, quam ubi ab re tanto impetu acta sollici- 19
tudinem curamque hominum animadvertit, advocata contione ita
de aetate sua imperioque mandato et bello, quod gerundum esset,
5 magno elatoque animo disseruit, ut ardorem eum qui resederat 2
excitaret rursus novaretque, et impleret homines certioris spei,
quam quantam promissi humani aut ratio ex fiducia rerum
fides
suhicere solet, enim Scipio non veris tantum virtutibus mi- 3
fuit
quoque quadam ab iuventa in ostentationem ea-
rabilis, sed arte
10 rum compositus, pleraque apud multitudinem aut ut per noctur- 4
nas visa species aut velut divinitus mente monita agens sive et ,

ipse capti quadam superstitione animi ,


sive ut imperia consiiia-
que velut sorte oraculi missa sine cunctatione exsequerentur, ad 5

pionen erfolgt sei, obgleicb ein Jahr —


3 4. arte, durcb kiinstlicbes, ge-
wenigsteos dazwischen lag; zarSa- macbtes Wesen, Berechnung, hatte
che vgl. Sil. It. 15, 13 ff. er sich von Jugend an darauf ein-
geiibt sie znr Schau zu tragen, vgl.
19. 1— 2. a5 re etc. nach und inFoIge 1 56, 8 ea; industriafactus ad imi-
:

derselben. —
advoe. cont., sonst be-
,

tatiotietn stultitiae; ib. 10,5: cum


rufen nurMagistrate ContioDen, nicht factis vir magnificus tum factorum
Proconsuin, da sie in der Stadt kein ostentator httud minor. ; Tac. Agr.
imperium baben, der Sinn ist also 42 ; in arrogantiam compositus, vgl.
wol, dass Scipio nach der VVabl wie- App. Ib. 23. —
aut per noct., da
der eine contio von dem Vorsitzen- der Sinn nicht sein kann, dass Sc.
den habe berufen und sich das VVort die Traurogesichte wirkiich gehabt,
gebeu lassen. —
imperio q. m., s. c. sondern seine Ansichten lA ie durcb
18, 9. —moffnq c. a. enthalt eine solche Erscheiiiungen eingegeben,
gcnauere Bestiinmung zu ita. —
no- dargestellt habe, per nicht wol wie
vor., s. 8, 39, 5 novato clamore.
: — in per causam, s. 22, 61, 8 be-
spei., s. Z. § 463. —
quatn q., s. 30, deuten kann: unter dem Vorgeben,
23, 2 de re maiore quam quanta ea
-. so ist nach aut wol ut ausgefallen
esset, 22, 22, 19: maior gratia Dobree vcrmuthet per nocturna vi-
quam quanta Jutura — fuerat u. sa et sp. ; Fabri per nocturnas visas
a. vgl.dagegcn c. 39, 9: maioris rei, sp. —
monita, von hoheren Einge-
quam ipsae erant. —
humani, ais bungen, Einwirkungen der Gotter
sonst menschliche Versprechen; es auf den Geist wird anch sonst mo-
soU eine bohere , gottliche Einwir- nere gebraucht. —
et ipse, wie die
kung wie c. 18.9; ominati, angedeu- Menge. —
capH, vgl. 2, 36, 3. —
det werden , so dass sich bieran die sive ut etc. s. Polyb. 10,^ 2: Jl6-
-weitere Auseinandersetzung § 3 IT. nlios —
ivf(>yaC6fttvos atl dofav
aoscbiiesst. —
ratio, die verniinftige Tolg Tiolkots wff fstru rqg ItEiae
Ansiclit oder die Berechnung, die tninvoCai noiovftfvos ras tni^o-
sich ouf das Vertrauen, die Ueber- l«g, iVxtaqotaTSQOvg xal tiqo&v-
zcugung von den Verhdltnissen, dem fioT^Qovg nctQtaxivcttE roiig vno-
(gliicklicbcn) Erfolge der Dinge TttTTOft^vovg TtQog ru deivit tdiv
stiitzt;doch ist der Gedanke eigen- ymv . — sorte or., Orakelspruch, v^.
thdmlicb, da die Jiducia eher eine 1 , 56, 8 : responsa sortium Curt. 3, 2,
Folge der ratio ist, vgl. 22, 39, 10. 16; edita oraculo sors . — eamequer.,
240 LIBER XXVI. C.\P. 19. a. u. 641.

hoc iam inde ab praeparans animos, ex quo togam Yirilem


initio
sumpsit, nullo die prius ullam publicam privatamque rem egit,
quam in Capitolium iret, ingressusque aedem consideret et ple-
6 rumque solus in secreto ibi tempus tereret, hic mos, per omnem
vitam servatus, seu consulto seu temere vulgatae opinioni fidem 5
7 apud quosdam fecit stirpis eum divinae virum esse; rettulitque
famam Alexandro magno prius vulgatam, et vanitate et fabula
in
parem, anguis immanis concubitu conceptum, et in cubiculo ma-
tris eius visam persaepe prodigii eius speciem, interventuque
8 hominum evolutam repente atque ex oculis elapsam, his mira- lo
culis numquam ab ipso elusa fides est; quin potius aucta arte
9 quadam nec abnuendi tale quicquam nec palam adfinnandi. mul-

aus apiid mullitnd. zu erklaren, bei 3, 55, 6: relatis quibusdam cae- —


Polyb. vnottcTToufvot. rimoniis; Cic. Div. in Caec. 21, 67:
consuetudo longo intervallo repeti-
5. ab ersteu offent-
iiiit.,\oa seioein
ta ac relata, dann: hoc institutum
lichen Auflreten an, § 3 afc iuventa.
—— praeparans wie orantes 25, 13,
referri ac renovari moleste ferunt',
L. 10, 7, 3: rettulisse dicitur —
2. aedem, dass der Cupitolinische
speciem; sie bewirkte, dass wieder
Tempcl gemuint sei zcigt Capito-
lium, auf die Celle des Juppiter deu-
in das Gedachtniss karo, s. § 9. —
in Alex, an A., in Bezug auf AI.,
tet §7 hin. Audere vermuthen, dass
wieyiicere in aliquo, vrgl. zur Sache
lovis ansgcfallen sei; vgl. Val. Max.
1, 2, 1 in eella lovis moratus; Geli.
:
lust. 12, 16; Plut. Alex. 2. van. —
6, (7) 1, 6: Scipionem —
solitavisse
e. fabula, in Riicksicht auf das P'a-
belbafte der Erziiblung: eine grund-
noctis extremo, priusquam dilucula-
lose Fabel. L. spricht bier sein llr-
ret, inCapitolium ven titare ac iubere
theil aus, das er ini V'orhergeh. § 4:
aperiri cellam lovis, atque ibi solum
diu demorari quasi consultantem de
sive — sive; § 6 seu —
seti nnbe-
stimnitgelassenhat, eiitschieden aus.
republica cum fove etc. Aur. \'ict.
49 in Capitolium intempesta nocte
:
;
— matris, der Pomponia. —
prodig.
xpec. , die Wundererscheinnng, das
euntemnumquam canes latraverunt.
— in secreto niihere Bestimmung
Wnndertbier,
— evolutam n.
iiusserlichsichtbar.
e cubiculo oder lecto,
von solus: im Gebeimen, in gehciiner
vgl. Geli. 1. 1. in cubiculo atque in
Uoterredung.
lecto mulieris visum repente esse —
6. considio, absicbtiicb, von Scipio. ingentemanguem cumque'his qui vi-
— stirpis div., vgl. 38, 58, 7: P. derant territis elapsum inveniri non
jifricanum tantum paternas supe- quisse, vgl. 25, 16, 2; Suet. Octav.
ravisse laudes, ut fidem fecerit, non 94.
sanguine humano sed stirpe divina —
8 9. his mir., Erklaning, wie
satum se esse; Sil. It. lasst den Va- jene Meinung habe entsteben kon-
ter Scipios 13, 642 sqq. sagen; vidi neu; der Dativ, weil in e/uxa der
{crede) lovem. nec me mutata fqfel- BegriO’ des Entziebens liegt ,, quasi
lit forma dei, quod squalentem con- Indendo ac cavillando eripere“ Drak.
versus in anguem ingenU traxit cur-
— 28, 44, 17: gloriam eius eludere —
vata volumina gyro. rettulitq. ge- velim. — nec abnuendi etc. , Epe.x-
hort Docb zu mos, wenn aucli mehr egese zu quadam, s. Z. § 425; zu
an Scipio seibst zu denken ist, vgl. adfirmandi ist aus quidquam zu neh-
; ,

».Ch. 2H. LIBER XXVI. CAP. 19. 241

ta alia eiusdem generis, alia vera alia adsimulata, admirationis


humanae in eo iuvene excesserant modum; quibus freta tunc
civitas aetati haudquaquam maturae tantam rerum molem tan-
tumque imperium permisit.
5 Ad eas cupias, quas ex vetere exercitu Hispania habebat 10
quaeque a Puteolis cum C. Nerone traiectae erant, decem miUa
militum et mille equites adduntur: et M. lunius Silanus proprae-
tor adiutor ad res gerendas datus est. ita cum xxx navium classe il
— omnes autem quinqueremes erant ostiis Tiberinis profe-—
10 ctus praeter oram Tusci maris, Alpes atque Gallicum sinum et
deinde Pyrenaei circumvectus promunturium, Emporiis urbe
Graeca —
oriundi et ipsi a Phocaea sunt copias exposuit, —
inde sequi navibus iussis Tarraconem pedibus profectus conven- 12
tum omnium sociorum —
etenim legationes ad famam eius ex
15 omni se provincia effuderant —
habuit, naves ibi subduci iussit 13
remissis quattuor triremibus Massiliensium, quae officii causa ab
domo prosecutae fuerant, responsa inde legationibus suspensis 14
varietate tot casuum dare coepit ita elato ab ingenti virtutium

men aUquid — adsimul. durch Vcr- — Golfe de Lyon. —


Gallic. s. j.
oteilun^ angenominen, wie vorher Pyrenaei, — prmmmt. s. 21, 30, 7.
arte — compositus. —admirat. etc., mit eincm Tempel der Venus, Cnp. j.
sie wareD iiber das Mass, wie man Creus. — Empor., 60. — 21, et ipsi,
soDst raenschliclie Dinge (humanae gleichralls;doch ist nicht angegeben,
vertritteinen genitiv. obiecti)bewua- mit wem sie diesen Ursprung gemein
dert hinausgegaagcn, d. h. sie batten baben nur aus Gallicum sinum und
;

bewirkt, dass mananihm Vieles nicht im Folg., quattuor trirem. Massi-


ais measchliche Vortrefflichkeit, son- liensium sieht man, dass Scipio nacb
derualsGbttliches, bewonderte, vgl. Massilia gekommen ist, und dieses
§ 7 ; 25, 40, 4 metus: —
dediderat, entweder an u. St. nur von L. ge-
u. a. — quibus Jr. etc. geht auf c. dacht oder ausgefnilen ist, wie es
18, 10 zuriick. —
tantum imp., die auch Sil. It. crwahnt 15, 168: occur-
Oberleitung, den OberbefehI ineinem runt moenia Graiis Condita, Massi-
ao bedeutenden Uaternebaien. liae etc. —
conventum wie gewohn-
10. ex vetere, dem seines Vaters licli der Proconsul oder Proprntor,

nad Obeiins. —
militum = —
pedi- wenn er in seine Provinz kani, von
tam, s. 22, 37, 7 ; 28, 1, 5 u. ott. den Provineialen begriisst wurde,
profraet., also mit geringerem im- die zugleich seine Befehie crwarle-
perium ais Scipio, obgleich Silanus ten etwas anderes sind die Gerichts-
;

bereits Priitor gewesen ist, s. 25, 2 tagc, welche dieselben in ihren Pro-
das imperium ist ihm 26, 1 fiir dieses vinzcn bielten.
Jahr verlangcrt. — adiutor, s. 33, 13. officii c., um ihm das Geleite
43, 5 : adiutor consuli datus. zu geben. —
varietate die Nieder-
11 — 12. ostiis Tiber
Tib., die lage unter den Scipionen, die Siege
mundet in zwci Armen; iiber den untcr Marcius. ita — —
Mfbeschriin-
abi. s. 25, 9, 7: castris movisse. — kend; zwar io bohem Sinne, aber
praeter s, 21 22, 5; vgl. ib. 26, 3.
,
docb so, dass u. s. w ab ing. in —
Tit.Lir. V. 16

Digitized by Google
.

242 LIBER XXVI. CAP. 19. 20. a. u. 541.

snarum animo, ut nullum ferox verbum excideret, in-


fiducia
gensque omnibus quae diceret cum maiestas inesset tum fides.
20 profectus ab Tarracone et civitates sociorum et hiberna exercitus
adiit, conlaudavitque milites, quod duabus tantis deinceps cladi-
2 bus icti provinciam obtinuissent, nec fructum secundarum rerum 5
sentire hostis passi omni cis Hiberum agro eos arcuissent, so-
3 ciosque cum fide tutati essent. Marcium secum habebat cum
tanto honore, ut facile appareret nihil minus quam vereri, ne
4 quis obstaret gloriae suae, successit inde Neroni Silanus, et in
hiberna milites novi deducti. Scipio omnibus, quae adeunda 10
agendaque erant, mature aditis peractisque Tarraconem conces-
5 sit. nihilo minor fama apud hostis Scipionis erat quam apud ci-
vis sociosque, et divinatio quaedam futuri, quo minus ratio ti-
6 moris reddi poterat oborti temere, maiorem inferens metum, in
hiberna diversi concesserant, Hasdrubal Gisgonis usque ad Ocea- 15
num et Gadis, Mago in mediterranea maxime supra Castulonen-

Folge. — ingensq., und so ,


weil er das konnte wenigstens erst gesche-
sich nicht in eitien Rcdcn ergieng. ben ais das Amtsjabr des Nero
maiestas cntspricht elato ; fides da- um war, 210 a. Ch., worauf auch
gegen nullum ferox etc. ifide etc. hindeutet. Nero selbst ist
20 . 1. hiberna, die also die Trup- vom Senate nur vorliiuiig nacb Spa-
pen scfaoD bezogen haben; auch §7 ; nien geschickt, da die schon c. 2, 10
aestatis — extremo deutet an, dass beantragte VVahl eines Feldherrn
nacb L. Scipio im Herbste 211 nacb dnrch das Volk noch nicht erfolgt
Spanien gekommen ist, also in dem- war. —in hib., wol in dasselbe, wo
selben Jahre, in dem Nero dahin ge- die alten Truppen standen, vgl. Po-
kommen war, s. § 4; c. 17, 3, nacb lyb. 10, 8: l^rjTaxfi rd xard /ui^og
Polyb. 10, 1 extr. vgl. 6 ff. wird — fv rp naoayfifiaaia rdiv
Scipio erst 209 a. Ch., in dem Jahre, eldoTfov. —
adeund. ag. n. bei dem
in welchem Fabius Tarent eroberte, Heere und sonst in der Provinz.
nacb Spanien geschickt, s. 27, 7. — Ueber die Wiederholung aditis etc.
provinciam, das spater so genannte s. 25, 13, 2.
Hispania citerior nacb dem Folg. — 5 —
6, divinatio, wie 25, 35, 3;
deinceps attributiv, wie oft bei L. auch hier deutet L. eine hohere Ein-
— icti, s. 27, 51, 12: Hannibal tan- wirkung an, s. c. 19, 2: eine Vor-
to — ictus luctu — sentire h.p., au- empUndung, die sie mit Besorgniss
dere Griinde giebt Polyb. an, s. 10,7: (metum) um so mehr erfiillte, je we-
rovg St Tfoj' Kan^qdovCoiv rjytfio- niger sie sich von der ohne verniinf-
vag atuaidCav jiiv TiQog aipcig tige Berechnung(<e7«ere) entstande-
vdQiCeiv dl Tovg vnoraTTou^vovg, nen Niedergeschlagenheit undMuth-
vgl. c. 6 ; 11 u. a. —
cis Hih., nacb losigkeit (timor) Rechenschaft geben
c. 17 wiiren sie schon wieder iiber konnten. Der Ausdruck ist tautolo-
dcnselben gegangen. —
socios, dies- giscb, vgl. 21, 29, 7. —
maiorem
seit des Gbro; die jenseitigen sind ohne eo, s. 2, 45, 8. —
ad Oc. e.
den Carthagcrn wieder unterworfen. an den Ocean and nach Gades, um

3 4. nihil m. am allerwenigstcn, den iiussersten und wichtigsten
8. 8, 11 ,
9; Z. § 771. — successit. Punkt, den er besetzte, hinzuzufii-
,

B. Ch. 211. LIBER XXVI. GAP. 20. 21. 243

sem saltura; Hasdrubal Hamilcaris filius proximus Hibero circa


Saguntum hibernavit.
Aestatis eius extremo, qua capta est Capua et Scipio in Hi- 7
spaniam venit, Punica classis ex Sicilia Tarentum accita ad ar-
6 cendos commeatus praesidi Romani, quod in arce Tarentina
erat, clauserat quidem omnis ad arcem a mari aditus, sed adsi- 8
dendo diutius artiorem annonam sociis quam hosti faciebat, non 9
enim tantum subvehi oppidanis per pacata litora apertosque por-
tus praesidio navium Punicarum poterat, quantum frumenti clas-
10 sis ipsa turha navali mixta ex omni genere hominum adsumebat,
ut arcis praesidium etiam sine invecto quia pauci erant, ex ante ,
10
praeparato sustentari posset, Tarentinis classique ne invectum
quidem sulTiceret. tandem maiore gratia quam venerat classis 11
dimissa est. annona haud multum laxaverat, quia remoto mari-
15 timo praesidio subvehi frumentum non poterat.
Eiusdem aestatis exitu M. Marcellus ex Sicilia provincia cum 21

gen, wie nachher maxime. medi- — ders von Locri, Croton, Metapontum,
terr. sind die Gegenden am Baetis. vgl.PoIyb. 1 0, 1 —praesid., un ter dem
.

Castulon. s., s. 22, 20, 12. circa — Schutze. —


turban. TR.soIlmehrdie
S., das also wieder puaisch ist, s. Menge des Schilfsvolkes bezeich-
24, 42; Polyb. 10, 7; jyidyatva nen, da dieVerschiedenlieit nicht der
Inirr^dviro diuToi^tiv ivros Grund sein kann. ZurSache s. 24,30,7.
H()axlt((ov aTtjlcuv iv roTg Ko~ 10. ut, so dass. —
sine inv.,
viotg TiQoaayootvofiivoii 'Aa- ,
eigentlichy’r«wj enfo oder commeatu ;
dQOV^ttV Hh TOV riaxOVOg TIfQl aber invectum scheint Substantiv
t6 TOV Tiiyov nornfiov arofia x«- gewordcn zu sein, sonst wiirde sine
TteTt]V Avanavriv tov d" iVf- ,
nicht dabei stehen, vgl. 3, 52, 2. —
pov AnSqov^av noXiOQXtiv riva ex praep., aus den Vorriithen, vgl.
nokiv iv Toig Kaonriruvotg vgl. 4, 22, 3 u. a. —
maiore gr., obgleich
App. 19; 24.
Ib. man die Flotte mit Freudeu einpfan-
20. 7 —
11. Ereignisse vor Ta- gen hatte, wurde sie docb, nachdem
rent; Polyb. 9, 9. man erfabren hatte, wie unniitz sie
7 — 9. aest. ei. etc. holt einige sei, mit noch griisserer Frende wie-
Einzelnheiten nacb, die in das Jahr der enllassen: gleichwol wurde die
gebdren. —
accita, wahrscheiniich Theuernng nicht gemindcrt. —
laxa-
die 25, 27, 12 erwahnte Fahrt; doch verat hatte nacligelassen, vgl. 2, 34,
wird dort nicht bemerkt, dass Bomil- 12 laxandi annonam ; das Plusqprf.
:

car berufen worden sei. praesi- — umfasst den nacb dem Abzug der
dii R., die ihm gehbrenden, bestimm- Flotte eingctretencnErfolg: sie hut-
ten, wir wiirden den Dativ er«’ar- ten nocii zu leiden, weil nicht nach-
ten. —
adsidendo, hier stili liegeri, gclassen hatte. —
remoto etc. die
s. 2, 12, 1 ; sonst mehr vom Laod- Rbmer beherrschten jetzt wiederdie
beere. —
artiorem s. c. 17,4. — Kiisten und hinderteu die Zuluhr;
per die locale und arsiicliliche Be- die Tarentinische Flotte s. 23, 11,

dentung fliessen zusainmen. pa- — 10 kann nur den Zugang zuin Hafen
cata gegen .4ngri0e von Seiten der decken.
Rbmer geschiitzt. —
portus beson- 21. Marcellus Riickkehr aus Si-
16*

Digitized by CiOoqle
244 LIBER XXVI. CAP. 21. a. u. 541.

ad urbem venisset, a C. Calpurnio praetore senatus ei ad aedem


2 Bellonae datus est. ibi cum de rebus ab se gestis disseruisset,
questus leniter non suam magis quam militum vicem, quod pro-
vincia confecta exercitum deportare non licuisset, postulavit ut
3 triumphanti urbem inire liceret, id non impetravit, cum multis 6
verbis actum esset, utrum minus conveniret, cuius nomine ab-
sentis ob res prospere ductu eius gestas supplicatio decreta foret
et dis immortalibus habitus honos, ei praesenti negare trium-

4 phum, an quem tradere exercitum successori iussissent, quod


nisi manente in provincia bello non decerneretur, eum quasi de- 10
bellato triumphare, cum exercitus testis meriti atque immeriti
5 triumphi abesset, medium visum, ut ovans urbem iniret, tribuni
plebis ex auctoritate senatus ad populum tulerunt, ut M. Marcel-
6 lo, quo die urbem ovans iniret, imperium esset, pridie quam ur-

ciiien,Verliiiltnisse auf der Insel. 2 u. a. — quem tr. e. s. i., diese An-


Zon.O, 6; PJut. Mare. 22, Val. Max. ordnung ist vorher nieht crwiihnt;

2, 8, 5. das Zuriiekbleiben des Heeres in der


1— — ad
2. u. V., c. 1, 6 ist ihm Provinz ist in der Regel (einzeine
nur dic Vollendung des Krieges auf- .\usnahmen s. 31, 49; 33, 43; 34,

getragen. a Calp., c. 3, 9. ad — 10; 17; 39, 38; 42) ein Hinderoiss
aed. B., wie imincr, wenn die Fcld- des Triumphes, aus dem im Folg.
herrn, die die Stadt nieht betreten quasi ete. angegebenen Gruiide, der
durften ohne das imperium militare zugleich die Beendigung des Krle-
zu verlieren, gehort werden sollten, ges ais Bedingung des Triumphes be-
s. Becker 2,2,415. — confecta pr., zciehnet, 39, 29 :
quod ita compara-
nach Vollendung des ihm aufgetra- tum more maiorum erat, ne quis qui
genen Krieges und der Unterwer- exercitum non deportasset, trium-
fung der Provinz. pharet, nisi perdomitam pacatam-
— —
3 4. multis vei'b. cte. nach que provinciam tradidisset succes-
dem Folg. sind drei Antrage gestellt,
,

sori. — wm decem viell. nunquam


welche schr kunstrcich in eine Pe- dec. — ,

testis m. a. i., doch wird die-


riode verwcbt werden. —
utrum ist ses Zeugniss sonst gewiihnlieh nieht
Fragwort, s. Cie. Verr. 3, 89, 208: beachtet, da der Senat den Triumph
utrum sit utilius —
an etc. ; Tuse. ertheilt; anders sind die Verhalt-
3, 2, 4 utrum quod minus noceat nisse 45, 36 fl. vgl. dagegen 31, 49,
— —
:

0)t etc. cuius nomine, um des- 10: ut legati, tribuni mil., centurio-
senwillen das Correlativum zu cuius
; nes, milites denique triumpho ad-
ist nieht das nur wegen ductu einge- essent, ut veritatem rerum ge-
schobene eius, sondern et praesenti, starum —
populus R. videret. at- —
wie sich im Folg. quem-eum ent- que verbindet nieht seltcn Entgegen-
sprechen. —et diis etc., weii an dem gesetztes, s. 21, 4, 3: parendum at-
Dankfcste den Gottern geopfcrt que imperandum; ib. 6: caloris ac
wurde. Mit der supplicatio ist frigoris. —
medium, s. 2, 30, 1 ; 4, 43,
sonst gewiihnlieh, wenn aueh nieht 11; mediis copularent concordiam.
immer, der Triuinph verbunden, s.
— — ovans zuPferde, s. 28, 9,10; 15.
38, 44, 10. ut diis inmortalihus 5— 6. ex auct, s.,s.c. 2 ; Marq. 2,
honos haberetur, sibique trium- 3, 118. —
imper. e., weiI mit dem
phanti urbem invehi liceret; 39, 4, Eintritt der Proconsuin und Propra-

Digitized ay C^crgl
:

K. cii. sn. LIBER XXVI. CAP. 21. 245


'
bem monte Albano triumphavit; inde ovans multam
iniret, in
prae se praedam in urbem intulit: cum simulacro captarum 7
Syracusarum catapultae ballistaeque et alia omnia instrumenta
belli lata, et pacis diuturnae regiacque opulentiae ornamenta, ar- 8

5 genti aerisque fabrefacti vis, alia supelle.x pretiosaque vestis et


multa nobilia signa, quibus inter primas Graeciae urbes Syracu-
sae ornatae fuerant. Punicae quoque victoriae signum octo ducti 9
elephanti, et non minimum fuere spectaculum cum coronis au-
reis praecedentes Sosis Syracusanus et Moericus Hispanus, quo- 10
10 rum altero duce nocturno Syracusas introitum erat, alter Nasum
quodque ibi praesidi erat prodiderat, his ambobus civitas data 11
et quingena iugera agri, Sosidi in agro Syracusano, qui aut re-
gius aut hostium populi Romani fuisset, et aedes Syracusis cuius
vellet eorum, in quos belli iure animadversum esset; Moerico Hi- 12
15 spanisque, qui cum eo transierant, urbs agerque in Sicilia e.x is,
qui a populo Romano defecissent, iussa dari, id M. Cornelio 13
mandatum ut ubi ei videretur, urbem agrumque eis adsignaret.
,

in eodem agro Belligeni, per quem inlectus ad transitionem Moe-

toren in das pomerium ihr imperium — Punicae,


9 13. diePunicr.
iiber
eriosch, musste es ihnen fur den —fuere, Z.§.3G9. — cum cor. aur.,
Trinmphzug besonders ertheill wer- Belobnung
ais Verdienste,
fiir ihre
den, s. Marq. 3, 1, 280; 3, 2, 440. 10, 44,
8. centuriones — aureis
3:
— in monte A., auf dem alb. Berg coronis donavit. — Sosis ist bei der
ru dem Tempel des Juppiter Latia- EinnahmcvonSyracusnichterwahnt,
ris, wobin friiber wabrscheiulich dic s. c.30,0, wahrscheiDlich istesnirht
triumphircnden latiniscben Feld- der 25, 25, 3 genannte, da die Ver-
berrn gezogen waren ; s. Nieb. R. schworenen nach 20, 30, 2: princi-
G. 2, 41 ir. ; 33, 23, 3: in monte Al- pes iuvcntutis sind. —
yasu?n, s.
bwto se triumphatorum et iure im- 25, 30, 12. —
civitas, wie sonstScla-
perii consularis et mullorum cla- ven, die den Staat aus einer Gcfabr
rorum virorum exemplo; 42, 21; relten. — quingena, sie bekomiuen
45, 38. 80 viet ais nach dem Liriiiisrhen Ge-
7 — 8. fzmutocra, Bildnissc derer- setze ein Riimer besitzen durfte, und
oberlen SUidte und Liiadcr werden werden so BUrger der ersten Classe,
bisweilen im Triumphe vorgetragen, s. 0, 35, 5. —regius, s. 25, 28, 3.
s. Tac. .\uD. 2, 41: vecta —
simula- aut h. etc., der also aucb ager publi-
cra montium fluminum etc. u. a. cus gew'orden war ; dasselbe ist §. 1 2
— Jabrefacti vis, eine grosse Menge
,

qui a p. 11. dq/ecissent. —


.aninuidv.
knnstreicher Arbeiten, Kunstwerke die ais solche hingerielitct waren.
aus Siiber u. s. w. s. 34, 52, 5: — Ilispanisq. 25, 30, 12: Mericum-
vasa multa omnis generis, et ex —
que cum praesidio. urbs eine ganzc
aere multa fabr^acta. —
cdia sup., Stadt, wie sie sonst riim. Colonieen
kostbare Meubles aus llolz, Stein erhalten. ex is etc. geht eigentlich
u. 8. w. —pret. V. s. 21 , 15, 2. — auf die Bewohner. —
Cornelio, s.25,
inter pr., wie die bedeuteodsten 41, \2. Belligeni, 25,30,2 ist er nicht
Stadte Grierheulauds, ganz vorziig- genannt; L. scheint hier eine ge-
licb, vgl. 22, 7, 1 inter paucas.
: nauere Quelle benutzl zu baben.

- -
;

246 LIBER XXVI. CAP. 21. 22. ». u. 511.

14 ricus erat, cccc iugera agri decreta. Post profectionem ex Sicilia


Marcelli Punica classis octo mUia peditum tria Numidarum equi-
tum exposuit, ad eos Murgentia et Ergetium urbes defecere, se-
cutae defectionem earum Hybla et Macella et ignobilores quae-
15 dam Numidae praefecto Muttine vagi per totam Siciliam
aliae, et 5
16 sociorum populi Romani agros urebant, super haec exercitus
Romanus iratus, parlim q^uod cum imperatore non devectus ex
provincia esset, partim quod in oppidis hibernare vetiti erant,
segni fungebantur militia, magisque eis auctor ad seditionem
17 quam animus deerat, inter has difficultates M. Cornelius praetor 10
et militum animos nunc consolando nimc castigando sedavit, et
civitates omnis quae defecerant in dicionem redegit; atque ex iis
Murgcntiam Hispanis quibus urbs agerque debebatur ex senatus
,

consulto, attribuit.
22 Consules cum ambo Apuliam provinciam haberent, minus- 15
que iam terroris a Poenis et Hannibale esset, sortiri iussi Apu-
liam Macedoniamque provincias. Sulpicio Macedonia evenit, isque
2 Laevino successit. Fulvius Romam comitiorum causa arcessitus

14. Punica cl., wol die von Tarent super haec.


sich ais das dritte §.16:
abgesegelte, s. 20, 11. — Murgen- — exercit. II., das des Marcellus,
tia, ebeuso haben die Hdss. dea nicbt die Cauucnsiscben Legionen.
Namcn 17, uod Cic. Verr. 2, 3,
§. — in opp. h. V., Cethegus, ein Geg-
18, 47, vgl. 24, 27, 5. Im Folg. ner des Marcellus, s. c. 26, 8, scheint
ist am
Elide der Seite iin Put. Mch- eine strengere Kriegszucht einge-
reres ausgefallen ; die Ergdiizuug rdbrt zu haben, dcnn dic c. 1, 10 ge-
ungewiss. Dass mehrere Sliidte ge- trolleiie Anordnung erstreckt sich
nannl waren, zeigt earum auch ur- nicbt auf das Heer des Marcellus.
hes kann nicbt wol zu aliae erganzt — i/i rfic, vgl. 41, 19, 1: omnibus
werden, wean es nicbt vorher gele- in dicionem redactis; 21 60, 3 oram.
, :

sen wird. Ergetium am FI. Chry- — dicionis Romanaefecit; 45,9, 5 ;

sas, iii der IViilie von Murgentia, s. Curt. 3, 2, 14: urbe in dicionem suam
Plin. 3, 8, 91: Ergetini; Sil. I. 14, redacta, vgl. 8, 20, 6. —
ex sc. ge-
250; Ergeiumque simul. Hybla, — hort wol gleiclimiissig zu debebatur
wabrscbcinlicb maior, siidlich vom und zu adtribuif, welehes §. 13 ad-
Aetna, westlieh von Murgentia. — signaret entspricht.
Macella, das haudsch. Marcclla ist 22 — 23 . VV'ahlen und Anordnun-
wol versrhrieben, wabrscbeinlich gcn in Rom. Zoii. 9^,5; Plut. Mare.
die sonst Magella genannte SUidt, 18; Val. Ma.\. 6, 4, 1.
wie Ergetium ain Chrysas, vgl. Plin. 1 —2 Apuliam s. 25, 41, 13. —
1. 1. MagelUni, Murgentini. Zur —
cum haberent ist dem folg. Satze
Sache s.Zon. 1. 1. tl yt fjq Ko^vq-
: minusque etc. coordinirt, obgleicb
Xios aTQctiqybs iat- nur der letzlere den Grund des Folg.
XqXvUe, Tiaaciv rqv 2iixtX(uv cnthiilt; da man (nach derEinnahme
()(6ffuVTO itv {Kunxqi^ovioi). Capuas, s. c. 18, 2) die Punier we-
15 —17. eCVMOT.,uberdies, weii der “iger liirchtete, und es so nicbt inebr
Urastaud den Ilomern gleiche Vcr- notbig schien, dass bcidc Consuin
legenheit bereitet; daran scbliesst Apulien behaupteten u.s. w. suc-—

Digitized by Google
: —

a. Ch. 211. LIBER XXVI. CAP. 22. 247

cum comitia consulibus rogandis haberet, praerogativa Veturia


iuniorum T. Manlium Torquatum et T. Otacilium absentem con-
sules dixit, cum ad Manlium, qui praesens erat, gratulandi causa 3
turba coiret, nec dubius esset consensus populi, magna circum-
5 fusus tui'ba ad tribunal consulis venit petitque, ut pauca sua verba 4
audiret, centuriamque, quae tulisset suffragium, revocari iuberet.
erectis omnibus expoctatione, quidnain postulaturus esset, ocu- 5
lorum valetudinem excusavit, impudentem et gubernatorem et 6
imperatorem esse, qui, cum alienis oculis ei omnia agenda sint,

10 postulet sibi aliorum capita ac fortunas committi, proinde, si 7


videretur, et redire in suffragium Veturiam iuniorum iuberet, et
meminisset in consulibus creandis belli, quod in Italia sit, tem-
porumque rei publicae, vixdum requiessc auris a strepitu et tu- 8
multu hostili, quo paucos ante menses arserint prope moenia
15 Romana, post haec cum centuria frequens succlamasset nihil se
mutare sententiae, eosdemque consules dicturos esse, tum Tor- 9
quatus „neque ego vestros" inquit „ mores consul ferre potero,
neque vos imperium meum, redite in suffragium, et cogitate

cessit, erst naclidera was c. 24 IF. er- ctc. cin; hier wurde qui ndthig um
ziibit wird. —
Laevino s. 24, 40. — sibi darauf zu brzielicii, vgl. c. 21,
haberet, s. c. 18, 4. —
praei‘og-. 3. cum ei cnlliiilt cin Urtheil des
s. 24, 7, 12. —
Feturia, sonst bei Erziihlenden; i?WdesBesprochenen,
Scbritlstcllern nicht erwiihnt; §. 11 derdasFoljf. sclbst auf sich bezieht.
hat der Put. Voturia, was sicli aueh — aliorum die Hdseb. bnben posta-
auf Inschrilten findet. — T.Man. T., lium, was aus postulet entstanden
s. 25, 5. liu Folg. sind die Hdss. sebeint; die Form ist schwer-
liickenbaft. Ueber s. c. 18,8. lichzu billigen, s. 1,43, 11
3. gratulandi c., weil die iibrigen Zur Sache s. Marq. 2, 3, 34.
Centurien, wenn auch nidit iiiimer, 7 —
9. proi«rfe,s. 3,37, 5. sivid.
8. Cic.Div. 1,45, 103; Plane. 20, 49, n. ei, s. c. 16, 4. — kann
doch gewohiilicli der praerogativa sich auf den Vorsitzcnden beziehen
beistinimten, was fur den vorliegen- und den Wunseh entbalten, dass er
den Fall durch nec dubius etc. an- fiiribn keineStiiimieannehinenmoge,
gedeutet ist. —
consensus p., n. des s. Marq. 2 , 3, 96; doch liegt nach
iibrigen, s. 4, 51, 5; ebenso §. 13; §. 9: el cogitate die Bezicbung auf
arnnes centuriae, vgl. 10, 22, 1. — die praerogativa nalier, wesbalb An-
tribunal, auf dem der Vorsitzende dere meminissent lesen. — requi-
sass, s. c, 18, 6; Marq. 2, 3, 93. — esse, die contrahirte Fonn ist beiL.
sua von ihm. — revoc., 24, 8, 20. hiiufig. — arserint, vgl. c. 13, 7;
4 — 6. erect. o. e. s. 2, 54, 8: plebs cum omnia bello arderent; 28, 24,
— erecta expoctatione; 3, 47, 1, \h-. Hispaniam orsuram bello n. a.;
vgl. 21, 20, 9. — valelud. exc., s. 6, ebenso j7a^'7'aro 22, 13, 11 43, 4,4.:
;

22, 7.; 23, 8, 7. 22, 40, 6: aetatem agrum, qui paulo ante ingenti tu-
— e/g-«5er.,s.24,8, 12.
excusantem, multu arserat. —
mutare, sie sei
— qui — cum gewohnlicherei, tritt noch immer der Meinung, bestimm-
Satzverschriiukuog: cui cum omnia ter und nachdriicklicher ais muta-
248 LIBER XXVI. C.\P. 22. a. u. 541-.

bellum Punicum m Italia et hostium ducem Hannibalem esse‘^


10 tum centuria et auctoritate mota viri et admirandum circa fre-
11 mitu petiit a consule, ut Voturiam seniorum citaret: velle sese.
cum maioribus natu conloqui, et ex auctoritate eorum consules
dicere, citatis Voturiae senioribus datum secreto in Ovili cum is 5
12 conloquendi tempus, seniores de tribus consulendum dixerunt
esse, duobus plenis iam honorum, Q.Fabio et M. Marcello et, si
I utique novum aliquem adversus Poenos consulem creari vellent,
I M. Valerio Laevino egregie adversus Philippum regem terra ma-
:

13 rique rem gessisse, ita de tribus consultatione data senioribus 10


dimissis iuniores suffragium ineunt. M. Marcellum Claudium ful-
gentem tum Sicilia domita et M. Valerium absentis consules di-
xerunt. auctoritatem pra('rogativae omnes centuriae secutae sunt
14 eludant nunc antiqua mirantis: non equidem, si qua sit sapien-

turam. — Punicum, tter in AIrika Becker 1, 623; 632; 2, 3, 100 IT.


gefiilirt wnrden solite, vgl. 24, S, 2. 12. iam gebort zu plenis. — si ut.,
— neque c^o ctc., vgl. Zon. 9, 5 a. K. wennabcrdurchaus. — novum, nach
— redite cnthalt niclit den Beletil 29, 11, 3; 30, 23, 5 ist Laevinus
sclbst, sondern den Wunsch, dass zweimal Consul gewescn, und, da in
sie dem Befehl des Vorsitzendenge- den folg. Blichern das zweite Con-
horehen. sulat nicbt crw.alint wird, vor dem
10 —11. aucter, er ^va^ hoch be- an u. St. besproclienen Jahre, sodass
jahrt und hatte die hiichsten Ehren- jtovum, wenn iiicbtL. verschiedenen
fimter bekleidet, vgl. 25, 5,3. — Quellen tbigt, bedeuten wiirde einen
:

admir. c.fr., Aeusserungen der Ver- der in dem jetzigen Kriege noeh
wuoderung, die rings herum laut nicbt Consul gewesen sei. — egre-
wurden, s. Naegeisb. Stil. S.520. — gie etc., dazu ist eum zu denkcn, s.
velle se etc., beideCorporationen ste- c. 40, 2. — advers. Ph. das c. 24 ff.
hen also in engein Yerhiiltniss zu Erziihltc, wird ais schon bekannt
einander, gleiehsam wie Vater und vorausgesetzt.
Sohne, worauf§. 15hindcutel,Lange 13. dimissis wahrend der Abstim-
S. 352. —citatis, dureh den praeco mung der praerogativa darf keine
vorgerufeii.
loquendi. —— secreto gebort zu con-
Ovili der uingriinzte,
spaler mit einer Mauer umgebene
andere Centut-ic in dic Saepta ein-
treten. — M. Mare. Cl., bisweilen
wird der Familien- vor den Gentil-
Raum, in welchen die Stiiumenden, namen gesetzt, s. Sali. I. 27, 4: L.
narhdem sic an den pontes, die in Bestia Calpurnius. — fulgentem
dasselbe luhrtcn, ihre Stiraine abge- vgl. c. 3, 10; florens etc. — absen-
geben batten, eintraten; die vorlie- tes , in Bezug auf Marcellus wol
gende Stelle zeigt, dass es cin freier nur, dass er nicbt auf dem campus
Raum, ohne Abtheilungen war. Ue- (denn es ist nicbt anzunehmcn, dass
ber den Nainen s. Serv. zu Verg. er nach Appian Ib. 17 inSpanien ge-
Ecl. 1, 34 saepta proprie sunt loca wesen sci), in Bezug aut Laevinus,
in
:

Campo iVartio inclusa tabulatis, in dass er von Rora abwesend war. —


quibus stans populus Romanus suf- auctor, s. § 3 ; Marq. 2, 3, 1 5.
fragia ferre consueverat, sed quon- 14— 15. eludantn., mogen immer-
iam haec saepta similia sunt ovili- hin — verspotten. Das Subj. sind
btis, duo invicem pro se ponuntur, s. die jetzt Lcbendcn und nur die Neu-
: :

a. Ch. Sll. LIBER XXVI. CAP. 22. 23. 249

dum civitas, quam


magis quam noniut, aut princi-
docti flngimt
pes graviores temperandoresque a cupidine imperii aut multitu-
dinem melius moratam censeam fieri posse, centuriam vero 15
iuniorum seniores consulere voluisse quibus imperium suffragio
5 mandaret, vix ut veri simile sit, parentium quoque hoc saeculo
vilis levisque apud liberos auctoritas fecit. Praetoria inde comitia 23
habita. P. Manlius Vulso et L. Manlius Acidinus et C. Laetorius et
L. Cincius Alimentus creati sunt, forte ita incidit, ut comitiis per- 2
feclis nuntiaretur, T.Otaciliura, quem T. Manlio, nisi interpellatus
10 ordo comitiorum esset, conlegam absentem daturus fuisse vide-
batur populus, mortuum in Sicilia esse, ludi Apollinares et 3
priore anno fuerant, et eo anno ut fierent referente Calpurnio
praetore, senatus decrevit, ut in perpetuum voverentur, eodem 4
anno prodigia aliquot visa nundataque sunt, in aede Concordiae
15 Victoria, quae in culmine erat, fulmine icta decussaque ad Victo-

zeit Bewundernden. —
nunc, nun, gleich die Anerkennung desselben
da ein solchesBeispiel der Treltlieh- beilegen. —
cent. vero i., ein nenes
keit der Vorzeit vorliegt, s. Kinleit. noch stiirkeres Moinent , das in der
S. 16. — mirantis, die Bewunderer neueren Zeit gar niclit hatte vor-
s. praef. 4. —
equidem, geslcigertes kommen kunnen. —
sit die Wirkung
quidem in der That nicht. si qua — soli ais eine noch fortdauernde be-
Z. §. 136. A. —
sapient, ein Staat zeichnet werden. —
quoque, die wie
der VVeisen, wie ihn die Philo.sophen so vieles .\ndere, es ist besonders
(docti, e.s ist besnnders Platn ge- an dic Gotter zu denk'en, nicht mebr .

meint)erdarht, ais Phantasiebildsich geachtet werden vgl. 3, 20, 5; 10,


vorgestellt, nicht (ais etwas Wirk- 9, 6 —
hoc saec. in diesem Zeital-
liches)gckannt habcn. —
graviores ter —
und Zeitgeiste. — vilis auct.,
festhaltend an der sittiicben Wiirde. der Uiiistand dass — ist.
— temperant, a. wie das Verbum 23. — 1 demselben Waht-
2. in
cnnstruirt: Mass und sich von Lei- acte. — Cincius, 38, s.— 21, 3.
denschafl fern haltcnd sich durch forte eine
etc., Bemer-
beiliiufige
kung. —
,

kcine Leidenscbaft von dem rechten der regelmas-


interp. or.,
Masse entfernen lassend, vgl. Cic. sige Verlanf unterbrochen worden
Parad. 3, 1, 21 temperantem C dices J
: ware. — datur, obne videbatur
f'.,
qui se in aliqua libidine continuerit, biessc es daturus fuit.
L. 36, 38, 7 intemperantior.
; mul- — 3. ludi jdp., s. 25, 12, 12. re- —
titud., wie sonst die Plebs dem Se- ferente, einen Vortrag dariiber hielt
nate (vorher principes) entgegen- und den Antrag stellte, daber ut.
steht. — morata, s. 45, 23, 10; in Der Senat geht iiber den Antrag,
tatii benemorata Decker
civitate \ gl. dass sie nur eo anno gehalten wer-
2, 2, 5. — censeam, L. scheint bier, den sollen, hinaus. —
in perp., s.
worauf auch equidem hinweist, s. 5, 27, 11,6; ib. 23, 7, der Sinn ist: es
34 ,6: haud equidem miror, 9, 19, 12 wurde beschlossen, dass sie jedes
equidem —
recordor u. n., den elu- Jahr wicder gelobt werden sollten.
dentes etc. gegeniiber, wie praef. 5, 4 —6. Concordiae, welcher von
sein Urtbeil auszusprechen; die den verschiedenen Tempeln der C.
bandsebr. Lesart censeant wiirde s. 9, 46; 22, 33 geineint sei, ist nicht

den Veriicbtern des .4Uertbums zu- zu ermitteln. —


Victoria ein Bild

Dy i. a )()glt’
— ;

250 LIBER XXVI. CAP. 23. 24. a. u. 5il,

5 rias, quae io antefixis erant, haesit neque inde procidit, et Ana-


gniae et Fregellis nimtiatum est murum portasque de caelo ta-
ctas, et in foro Subertano sanguinis rivos per diem totum flu-
6 xisse, et Ereti lapidibus pluvisse, et Reate mulam peperisse. ea
prodigia hostiis maioribus ^unt procurata, et obsecratio in unum 5
7 diem populo indicta et novemdiale sacrum, sacerdotes publici
aliquot eo anno demortui sunt, novique suffecti; in locum M’. Ae-
milii Numidae decemviri sacrorum M. Aemilius Lepidus, in locum
M’. Pomponi Matbonis pontificis C. Livius, in locum Sp. Carvili
8 Maximi auguris M. Servilius. T. Otacilius Ciassus pontufex quia 10
exacto anno mortuus erat, ideo nominatio in locum eius non est
facta. C. Claudius flamen Dialis, quod exta perperam dederat, fla-
minio abiit.
24 Per idem tempus M. Valerius Laevinus, temptatis prius per

aus Thon, welcbes obeo auf dem namc. — decem, sac. 6, 37, 12. —
Giebelfelde zum Scbmucke auf- Math. 29, 38. — pontuf. s. 25, 5,
gestelU war. —
anteJLris, s. Paul. 1. exacto a., nacb .\blaufdesCon-
Diae. p. 8 : antefixa , quae ex sula^abres, ist nicbt ganz genau, da
opere fig^ulino tectis affinguntur die Comi tien, naebdenen sogleicb der
sub f super? J stillicidio; L. 34, 4, Tod gemeldet wird, nocb vor dem
4; antefixa fictilia deorum —
ri- Ende des Jabres gebalten vvurden
dentes-, also Verzierungen an dem aber weil Ot. am Ende des Jabres
Gesimse, die an den Dacbrinnen em- starb, konnte die Wabl seines Nach-
. porsteben , sor dass die vom Giebel folgers, s. 27, 6, 16, erst im folgen-
berabgleitende Victoria an einerder- den vorgenommen werden. Die iibrl-
selben biingen bleiben konnte. — gen welcbe erniibnt werden, sind
neque aber nicbt, ohne zu. —
jdna- wol nicbt zu gleieber Zeit, sondern
gniae e. Fr. vgl. dagegen 43, 13, 6: uberbaupt im Verlaufe des Jabres
duo non suscepta prodigia sunt: — gewabit und nur am Ende desselben
alterum quod in loco peregrino Fre- zusammen gestellt. —
nominatio fa-
gellis in domo Luci y/trei hasta — cta, s. 10, 8, 3, sonst sagt L. einfaeb
arsisse dicebatur, vgl. 21, 62, 0; an nominare. —exta p. d., der Prie-
u. St. scheint das Prodig. in Fregel- ster trug die exta dreimal um den
lae gesiihnt worden zu sein. —
Su- Altar berura und liess sic unter be-
bertano, s. Plin. 3, 5, 32: Perusini stiinmten Forineln auf denselben le-
— Siibertani, Scatones, das j.Sovret- gen {exta dare, reddere diis; im-
to in Toskana. —
sanguin. die aus ponere aris; porricere), bierbei
Blut besteben. Ereti, s. 3, 26. Die sebeint Claudius etwas vei'sehen zu
vier genannten Orte batten damals
wol dasBiirgerrecbt nocb nicbt, aber
baben. — fiam, ab., ob freiwillig
oder nacb einem Bescblusse des col-
viell. ager publicus in ibren Marken. legium pontificum, gebt aus den
Reate s. 25, 7. —
mulam p., was VVorten nicbt bervor, die aber zei-
wenigstens sellen gesebiebt. —
tio- gen, dass die flamines nicbt einen
veind. i. 1, 31, 4. character indelebilis batten, wie die
7 —8. sacerd. p., welcbe die jki^urn und der rex sacrificulus.
sacra publica besorgen vgl. 1, 32, 2. 24-26, 5. V'erhaltnisse in Grie-
— suffecti, vgl. 25 , 2 , 2. Nu- — chenland, s. Polvb. 9, 39 IT. ; Sil. It.
midae, ein seltenvorkommenderZu- 15, 286.

• Digitized by Google

: — ; ,

t. Ch. 211. LIBER XXVI. CAP. 24. 251

secretaconloquia principum animis, ad indictum ante ad id ipsum


concilium Aetolorum classe expedita venit, ubi cum Syracusas 2
Capuamque captam in fidem in Sicilia Italiaque renun secun-
darum ostentasset, adiecissetque iain inde a maioribus traditum 3
5 morem Romanis colendi socios ex quibus alios in civitatem at-
que aequum secum ius accepissent aUos in ea fortuna haberent, ,

ut socii esse quam cives mallent: Aetolos eo in maiore futuros 4

honore, quod gentium transmarinarum in amicitiam primi ve-


nissent: Philippum eis et Macedonas gravis accolas esse, quo- 5
10 rum se vim ac spiritus et iam fregisse, et eo redacturum esse,
ut non iis modo urbibus, quas per vim ademissent Aetolis, ex-
cedant, sed ipsam Macedoniam infestam habeant; et Acarnanas, 6
quos aegre ferrent Aetoli a corpore suo diremptos, restituturum
se in antiquam formulam iurisque ac dicionis eorum haec 7 — :

1 — 3. Laevinus, s. c. 1. indict. das Letztere niiher zu riicken, vgl.


ad i. i., ausserordent-
sclicint eine c. 29, 7 ; 22, 7 meminisset belli,
:

liche Versammlung zu bezeirhneii; quod— sit 27, 44, S ; 30, 28, 3 : fuis-
die regelmiissige fand jiihrlieh im set — solitus sit — complesset—fiat
Herbste zu Therinum statt. con- — 38, 58, 8: quae gessisset

praeter-
;

cilium, weil Abgesandte der einzel- eantur. —infestam passiv, Macedo-


nen Bnndesstaaleii erschienen. — nieii feindlichen AngriHen ausgesetzt
expedita wie milites expediti, hier und nicbt inehr in sicherem Besitze.
schnell segeind, sonst aueh kampf- — Acamattas, zwischen dem ainbra-
bereit. —
ubi= in eo concilio. in — kischen Mcerbusen und dem Ache-
23, 12, 1 ; ad fidem um zu
fid. vgl. lous. —
a. corp., von ihrem Bundes-
beglaubigen, dass es gut stehc. Die staate, vgl. c. 10, 9; diesem hatte
Stellung der attributiven Bestim- nach Pyrrhus Tode cin Theil der
mung in Sic. It. vor rerum s. ist un- Akarnanen eine Zeit lang angchiirt,
geniihnlich, aber wol absiclitlich. dann aber durch Konig Philippus un-
adiecissetq., derNachsatz folgt§7 in terstiitzt sich wiederau die Epiroten
anderer F orin,s. c. 1 2, 1 1 ; 25,37,1 1. — angeschlossen.— in a.formul. i. a. d.,
ius, Erkiarung vpn civitas, se-
a/fq. in das friihere durch eine bestimmte
cum kurz-st. cum suo\ iiber cum s. Buiideslormel geregelte Verhiiltniss,
10, 21, 17. — in ea f. h. in so giin-
: in welchem die Rechte der Aetoler,
stigcr Lage spin liessen. socios — die Abhiingigkeit (dicionis) der Akar-
elc., dagegen ‘J, 45, 8.
vgl. nanen festgesetzt waren, vgl, 32,33,
4 —
6. transmar., s. e. 37, 5. — 7 : antiqui formulam iuris, 33, 38,
gravis ac., driickend zwar damals
;
1 : in antiquam imperii formulam

gerade, bald nach dem Frieden in redigere, 38, 9, 10: urbem nequam
Aaupactus, nicbt, aber iiberhaupt, formulae sui iuris facerent u. a.;

weil sie die Eroberungen undBeute- formula wie die Verhiiltnisse und
ziigeder.Aetoler hinderten, s. Polyb. Leistungen der Bundesgenossen der
5, 25 f. primi ist nicbt genau, s. Riimer nach einer Matrikel (for-
24, 40, —
venissent ist con-
7. mula) bestimmt wurden, s. Marq. 3,
dilional and vertritt das fut. ex- 1,30; 340. Dahcr hcisst es § 11:
act., vgl. 21, 33, 0. —
spiritus Ue- haberent, iihnlich § 15: eontribuit=
bermuth. —
ademissent excedant, — TTQo^vi/jiir welches oft von dem
rascher Wcchsel der Formen um (erzwungenen oder freiwilligen) An-
— ; ,

252 LIBER XXVI. CAP. 24. a. n. 541.

dicta promissaque a Romano imperatore Scopas, qui tum prae>


tor gentis erat, et Dorimachus princeps Aetolorum adfirmaverunt
auctoritate sua minore cum verecundia et maiore cum iide vim
,

8 maiestatemque populi Romani extollentes, maxime tamen spes


potiundae movebat Acarnaniae, igitur consciiptae condiciones, s
9 quibus in amicitiam societatemque populi Romani venirent; ad-
ditumque, ut si placeret vellentque, eodem imre amicitiae Elei
Lacedaemoniique et Attalus et Pleuratus et Scerdilaedus essent,
10 Asiae Attalus, hi Thracum et Dlyriorum reges, bellum ut extem-
plo Aetoli cum Philippo terra gererent: navibus ne minus viginti lo
11 quinque quinqueremibus adiuvaret Romanus, urbium CorcjTae
tenus ab Aetolia incipienti solum tectaque et muri cum agris
Aetolorum, alia omnis praeda populi Romani esset, darentque
12 operam Romani, ut Acarnaniam Aetoli haberent, si Aetoli pacem
cum Philippo facerent, foederi adscriberent, ita ratam fore pacem, 15
si Philippus arma ab Romanis sociisque quique eorum dicionis

13 essent abstinuisset: item, si populus Romanus foedere iungeretur


regi, ut caveret, ne ius ei belli inferendi Aetolis sociisque eormn
14 esset, haec convenerunt, conscriptaque biennio post Olympiae
ab Aetolis, in Capitolio ab Romanis, ut testata sacratis monu- 20

schlass an einen anderen Staat ge- der Sohn des Scerdilaedus, s. iiber
brancht wird, s. 38, 3, 10: Ambra- ibn 27 , 30 28 5 n. a. Scerdilae-
cia— quae btm contribuerat se Aeto- dus, Oheim und xVachfolger des Pin-
lis', 32, 19, 4: Corinthum iis contri- nens 22, 33, der von den Rbmern ge-
buturos in antiqutan g-entis conci- gen Philippus nnterstiitzt w nrde. —
lium u. a. extemplo etc., das war fiir die R5-
7 — 8. praetor =
aroaTqyoi, der mer das VVichtigste. —
Corcy. ten.
oberste Bundesbeamte desatolischen also alles Land zwischen Aetolien
Staates, vpl. Polyb.4, 31 :AItwI(Sv und dem Meere, Acarnanien, Atba-
IdTQarqyd^ixoTiag . — minore c. manien, Thesprotien ; znr Construc-
ver. etc., ais die Romer, die obgleich tion s. Z § 313. —
incipienti, wenn
sie mit Bescbeidenheit von sich ge- nian anPdngt, s. 1, 8, 5.
sprocben, doch in ibrer Sache we- 11— 14. haberent in Besitz be-
niger Glauben getuoden hatlen. — kamen. — durch einen An-
abstin.,
quibus, unter denen, wie aucb con- griffauf diese wurde der Friede ge-
dicione und condicionibus gewiihn- brochen. — iunger., — ca- reflexiv.
lich ohne sub gesagt wird. veret, s. 24, 2, 5. Ueber das Biind-
9— 10. placere n. iis. vellentq.,— niss s. Mommsen 1,444. — conscrip-
die nachher genannten Gegner der taq. geht anf § 8 zurdck. — hiemi.
Macedonier. eodem etc., dem Bunde
unter gleicfaen Bedingungen beitre-
/>.,erst2 Jahre. — Olympiae— Capit.,
die Aufstellung von Biindnissen an
ten durPten. — amicitiae hier poli- heiligen Orten, nm denselben gros-
tisch s. 6, zum Ausdruck
2, 3, vgl. sere VVeihe zu gehen, wird mehr-
24, 5, 9. — Asiae, Vorderasien, fach erwiihnt, s. 2, 33, 9; zu
1, 45,
hier Pergamum. — Pleuratus dazu 2; 8, 11, 16; Dionys. 4, 58; Polyb.
gehbrt im Folg. Thracum, er ist 27, 16 u. a.

Digitized by Googie
;

m. Ch. Sil. LIBER XXVI. CAP. 24. 25. 253

mentis essent, sunt posita, morae causa fuerant retenti Romae 15


diutius legati Aetolorum, nec tamen impedimento id rebus ge-
rendis fuit: et Aetoli extemplo moverunt adversus Philippum
bellum, et Laevinus Zacynthum —
parva insula est propinqua
5 Aetoliae, urbem unam eodem quo nomine habet
ipsa est — eam
praeter arcem vi cepit, et Oeniadas Nasumque Acarnanum captas
Aetolis .Philippum quoque satis implicatum bello 16
contribuit.
finitimo ratus, ne Itabam Poenosque et pacta cum Hannibale
posset respicere, Corcyram ipse se recepit.
10 Philippo Aetolorum defectio Peliae hibernanti allata est. 25
itaque, quia primo vere moturus exercitum in Graeciam erat, ut 2
Ulmos tinitumasque eis urbes ab tergo metu quietas Macedonia
haberet, expeditionem subitam in Oricinorum atque Apolloniatium
fines fecit, egressosque ApoUoniatas cura magno terrore ac pa-
15 vore compulit intra muros, vastatis proximis Illyrici in Pelago- 3
niam eadem celeritate vertit iter; inde Dardanorum urbem Sin-

15 — 16. retent;^ derUmsUnddasg. Tallt in das J. 211.


— et Aet. etc. Erliiuterung des Vor- —
25 « 1 2 dqfectio, weil sic den
.

hergeh. — j. Zante.
7^acynt. eam, — 217 V. Cb. in Naupactus geschlosse-
c. 27, 1. —
Oeniad. eine wichlige nen Frieden gebroehen und sicb ge-
Stadt anf dem rechten LTer des gen ibn mit den Romern verbunden
Achelous oicht weit von dessen Miin-^ haben. —
finit, e. ttrb., die sogleich

dung, die sonst getvohDlich mit den genannten, Oricum u. Apollonia.
Aetolern verbunden, nicbtiange vor- ab tergo, wenn er sicb gegen Aeto-
her von Pbilipp deo Akarnanem zn- lien und acine iibrigen Gegner in
ruckgegeben war. Xasum, wahr- Griecbenland wandte docb liegen die
;

icbeiolich ein fester Punkt bei Oe- Stadte and lllyrien mebr auf der
niadae, daber captat auf Oeniadas Seite, im VVesten von Macedonico.
bezogen, ygl. 24, 2, 3; s. Polyb. 9, — snetu, die er dureb den Einfall
,39: fikv 'AxuQVUvtov erregen wollte. —
egressosque, ais
OtvtaStti xcii Nr\<Sov. 25,10; sie gegen ibn ausriicktea. —
terrore
— Phil. quoque, die Be- a. p., s. c. 37, 4; 24, 40, 12 u. a. —
38, 11, 9.
ziehung voo quoque ist undeutlich intra, s. 3, 4, 8. —
vielleicbt ist PhiUppumque saHt proximis II., die Macedonien
3.
(die Hdss. babea quog) za lesen. zunaebst gelegenen Tbeile 111. Das
— respicere, daran denken um es za Asyndeton ist etwas bnrt ; proximis
balteo, das Versproebeoe aaszurdb- wird dureb den Zusatz von vastatis
ren. —te rec., dort zu iiberwintern, zum eigentlicben Substantiv, vgl. 2,
1. c. 26,1. Das bis jetzt Erzablte 1,3. —
Pelagon., der siidwestliche
falitooeb in das Jabr212a. Cb., deon TbeiI Paoniens am FI. Erigon und
214 8. 24,40, ist I.,aevinns naeh Ori- Axius, s. 45, 29, 7 ; ib. 30, 6. —
cnm geknmmen, 2 1 3, s. 24, 44, sebeint Dardanor. nordiicb von Paonien. —
oichts gescheben; 212, s. 25, 3, 6; Sintiam, wabrscbcintich dic von
ib. 23, 9, das Biindniss mit den .Ae- Stcpban.Byz. erwahnte Stadt
tolem vorbereitet und gescblossen Tifi TToii; Maxtdoviui nnos ri}

worden zu sein. Das c. 25 Erziiblte 0ORXI;, verschieden von Heraclea


, ; —

254 LIBER XXVI. CAP. 25. a. u. 541.

4 tiam, in Macedoniam transitum Dardanis facturam, cepit, his


raptim actis memor Aetolici iunctique cum eo Romani belli per
5 Pelagoniam et Lyncum et Bottiaeam in Thessaliam descendit: ad
bellum secum adversus Aetolos capessendum incitari posse ho-
mines credebat, et relicto ad fauces Thessaliae Perseo cum quat- 5
6 tuor milibus armatorum ad arcendos
aditu Aetolos, ipse, prius-
quam maioribus occuparetur rebus, in Macedoniam atque inde
7 in Thraciam exercitum ac Maedos duxit, incurrere ea gens in
Macedoniam solita erat, ubi regem occupatum externo bello ac
8 sine praesidio esse regnum sensisset, ad frangendos igitur va- 10
stare agros et urbem lamphorynam caput arcemque Maedicae,
,

9 oppugnare coepit. Scopas ubi profectum in Thraciam regem


occupatumque ibi bello audivit, armata omni iuventute Aetolorum
10 bellum inferre Acarnaniae parat, adversus quod se Acarnanum
gens et viribus imparem et iam Oeniadas Nasumque amissa 15
cernens Romanaque insuper arma ingruere,- ira magis instruit
11 quam consilio bellum, coniugibus liberisque et senioribus su-
per sexaginta annos in propinquam Epirum missis, ab quindecim
12 ad Lx annos coniurant nisi victores se non reditmros: qui victus
acie excessisset, eum ne quis m'be tecto mensa lare reciperet, di- 20
ram exeerationem in popularis, obtestationem quam sanctissi-

Sintiee 45, 29, 7. —


factur., die, ^weniger hart. — Jamphorynam, j.
wena sie einfallen wollten, gewahren Jvorina, viell. dieselbe St., die Polyb.
wiirde. 9,45, <^d^)oi'rv((nennt,auchdiebeste
4— 5. Lyncum, =
Lyjicestidem., Hdsch. bei L. h&tJamphorynnam.
eine siidwestlich von Pelag^onien lie-

10 — 12. advers. q., s. 8, 2, 5.
geode Landschaft Macedoniens. impar adversus, nicht stark genug
Bottiaea, iistlich von Lyncestis. — nm ibm entgegenzngehen, gewiihn-
homines die Thessaler. —
fauces, licher ist der Dativ, s. jedoch 24, 8,
die Thermopylen, da nach dem Folg. 7: adversus —
imperatorem compa-
derZngang vonAetolienhergemeint rabitur. —
missa, s. Z. § 376; 40,
ist.— Perseo, nicht der Sohn des 1 0, 6 : regem regnumque suaJutura ;
Kdnigs, der 11 Jahre spater 31, 28, doch ist vielleiebt nach einer jdnge-
nach achnodumpuer heisst, sondern ren Hdsch. amissas zu lesen, s. c. 24,
ein inacedonischer Anfabrer. 16: captas. —
insuper, 21, 1, 5. —

6 8. mTkrac., wie friiher nach propinq., im Norden Acarnaniens.
Westen, Norden, Siiden, so jetzt ab quind. a. n. ovras, s. 21,62,
nach Osten. — ac Maed. n. in und 5; 3, 57, 9: emeritis stipendiis. —
zwargegen dieMader, s.28,5, 7, ein coniurant., wie in Rom bei grosser
tbracisches Volk, siidlich vom Hae-
— — — Gefahr, Marq. 3, 2, 294. —
nisi viet,
mus. ubi sens. 21, 42, 4. s. 2, 45, 13. —
urbe, s. 9, 7, 9. —
eulfrang. n. eos oder Maedos, s. c. lare, am Heerde, dem Sitze des lar
22, 12: egregie; 38, 29, 3; iis proe- familiaris ; religiose
Bezeicbnung des
liis superiores erant (Samaei), una Hauses und der Familie. Polyb. 9,
ad coercendos inventa —
res est an 40: urjrf nvf) ivavtip. — diram
u. St. ist das Fehlen vegeu .Maedicae exeer., Verwiinschungen gegen die.

Digitized by Google
, :

L Ch. 211. LIBER XXVI. CAP. 25. 26. 255

mam potuerunt adversus hospites composuerunt; precatique si- 13


mul Epirotas sunt, ut qui suorum in acie cecidissent, eos uno
tumulo contegerent, adhiberentque hiunatis titulum: „hic siti 14
sunt Acarnanes, qui adversus vim atque iniuriam Aetolorum pro
5 patria pugnantes mortem occubuerunt", per haec incitatis ani- is
mis castra in extremis finibus suis obvia hosti posuerunt, nuntiis
ad Philippum missis, quanto res in discrimine esset, omittere
Philippum id quod in manibus erat coegerunt bellum lamphoryna
per deditionem recepta et prospero alio successu rerum. Aeto- 16
10 lorum impetum tardaverat primo coniurationis fama Acarnanicae;
deinde auditus Philippi adventus regredi etiam in intimos coegit
linis, nec Philippus quamquam, ne opprimerentur Acarnanes,
,
17
itineribus magnis ierat, ultra Dium est progressus, inde, cum
audisset reditum Aetolorum ex Acarnania, et ipse Pellam rediit.
15 Laevinus veris principio a Corcyra profectus navibus superato 26
Leucata promunturio cum venisset Naupactum, Anticyram inde
se petiturum edixit, ut praesto ibi Scopas Aetolique essent, sita 2
Anticyra est in Locride laeva parte sinum Corinthiacum intranti,
breve terra ijer eo, brevis navigatio ab Naupacto est. tertio ferme 3
20 post die utrimque oppugnari coepta est. gravior a mari oppu-
gnatio erat, quia et tormenta machinaeque omnis generis in na-
vibus erant, et Romani inde oppugnabant, itaque intra paucos

welcbe einen aurnehmen wiirdea; busen.


obteitat ,
dringende Bittea die ge- —
26. 1 2. verepr., im J. 211, in
ricbtet waren (adversus) darch Bei- welcbes die vnrher erzablten Feld-
des soli der durch ne —reciperet be-
;



znge Pbilipps fallen. - Leucata von
zeichnete Z weck erreicht werden. Leucata, ae, dagegen 36, 15, 9: «6
hospites, die Epiroten s. Pol. Leucate von Leueates, an der Siid-
13 —
15. cuUUberent, viell. istmit
I. I.

seite von Leucadia, s. 33, 17, 6. —


Crevier adscriberent zn schreiben. Naupact. Lepanto, eine bedeutende
— hic etc., L. fiibrt die Grabschrift Stadt in Aetolien. — edixit, davon
wie mancbes Aehnlicbe, s. 25, 12, ist auch ut etc. abbangig: er macbte
wortiicb in der Uebersetzung an, s. durcb ein Edict bekannt und befabl.
Eialeit. S.38. —
mort. oec. s. 1,7, — Locride, so scbeint nach c. 28, 1
3, 50, 8: filiam miseram mor- — Acarnanes Locrique gelesen werden
tem occubuisse. —
obvia, anf dem zn miissen , obgleicb die hdsch. Les-
Wege, den er kommen rousste. — art Locyde auch Phocide sein konn-
omittere, da er im Begriff stand die te, und Anticyra gewohnlich zu Pho-
Mader ganz zu unterwerfen. cis gerechnet wird. — intrant, s. c.
16. .detol., ungearbtet so grosser 24, 11. — breve, nur kurz, so dass

Vorbereituogen, lief die Sacbe auf sie in drei Tagen schon u. s. w.
5'icbts binaus, dcnn u. s. w. inti- — Ueber iter eo, s. Z. § 398.
mos, weit in ihr Land zuriick. — — 3 4. machinaeq., s. 24, 34, 7.
ma^is, in Eilmarschen. — Dium, — et Romani, dic natiirlich tapferer
j. hatrina, am thermiiiscben Meer- und kriegskundiger sind ais die Ae-

256 LIBER XXVI. CAP. 26. a. u. 543.

dies recepta urbs per deditionem Aetolis traditor, praeda ex pacto


4 Romanis cessit. Litterae Laevino redditae consulem eum absen-
tem declaratum, et successorem venire P. Sulpicium, ceterum
diuturno ibi morbo inplicitus serius spe omnium Romam venit.
5 M. Marcellus cum idibus Martiis consulatum inisset, senatum 6
eo die moris modo causa habuit, professus nibil se absente con-
6 lega neque de re publica neque de provinciis actuioim. scire se
frequentis Siculos prope urbem in villis obtrectatorum suorum
esse; quibus tantum abesse ut per se non liceat palam Romae
7 crimina edita, ficta ab inimicis, vulgare, ut, ni simularent aliquem 10
sibi timorem absente conlega dicendi de consule esse, ipse eis
extemplo daturus senatum fuerit, ubi quidem conlega venisset,
non passurum quicquam prius agi, quam ut Siculi in senatum
8 introducantur, dilectum prope a M. Cornelio per totam Siciliam
habitum, ut quam pluiaimi questum de se Romam venirent; eun- 15
dem litteris falsis urbem inplesse bellum in Sicilia esse, ut suam
6 laudem minuat, moderati animi gloriam eo die adeptus consul
senatum dimisit; ac prope iustitium omnium rerum futurum
10 videbatur, donec alter consul ad urbem venisset, otium, ut solet.

toler. — recepta per ded. die Ein- im Senale gegen sicb batte. — pa-
nahme traditur, die Uebergabe zum lam R., offentlicb zu Rom (im Sena*
Besitze nach
;

dem Vertrage c. 24. — te, auf dem Forum) zu verbreiten.


cessit, s. 23, 33, 11
31, 46, 16: ca-
;
edita, vorgebrachte, angegebene,
ptivi corpora Romanis cessere, vgL genauer bestimmt durcb das asyn-
Polyb. 9, 39: xai ra fiiv xixvct xctl detisebe ficta ab in.— dicendi de c.,
Tcts ywarxnf undyovai. ‘Pcofiaioi, sicb liber — auszusprecbeii, ibn an-
Tct d fddfftj xkTjQovojuovai Ttay zuklagen. — prius a. quam ut, vgl.
rfjvxr)x6z(ov (AvrtxvQtoiv) Alrto- 31, 11, 16: pacem illi prius petm-
iol. —
Uterae, dio asyndetischeAB- —
datn esse, quam ut rex — appelle-
lugung ist aebr hart, vielleicht ist tur; prius obgleioh Zeitpartikel, ist
interim aasgerallen. success.jyvie — wie potius, s. 2, 15, 2, uud citius, s.
achon vor der Consulwahl bestimmt 24, 3, 12 construirt, doch findet sicb
8« c. 22» 1 auch der Infinitiv statt ut, s. Sali. I.
26 . 5 —2& Verhaltoisse inRom. 2Q,h: prius omnia pati decrevit quam
Plut. Mare. 23. bellum sumere; Caes. B. C. 3, 49,
6 —
8. moris m. c., weil es ein- 2: prius se cortice — victuros quam
mal so Sitte war, s. 23, 31, 1. — dimissuros. — in sen. intr., wie

— de rep. etc. s. Geli. 14, 7, 9: de vorher senatum dat., s. 8, 3, 1.
rebusque divinis prius quam humanis dilect., ein rurmlicbes Aufgebot.
ad senatum referendum esse, tum 9 — 11. iustitium, s. 3, 3, 6, hier,
porro rqferri oportere aut infinite wo nur der Senat keine Sitzungen
aut de singulis rebus finite; das biilt, iibertreibend , soli das Folg.
Ictzte geschahe durcb de provinciis ; einieiteii ; obgleich der Unwillc der
die res divinae konnen erledigt wor- Plebs wol aucli noch andere Grliude
dea sein s. c. 23.;

obtrect., auch ais dic angegebenen, s. c. 35, batte.
das Folg. zeigt, dass er eine Partei — otium etc., wie oR in der ersten

«. Ch. 210. LIBER XXVI. CAP. 26. 27. 257

excitavit plebis rumores:


diuturnitatem et vastatos agros
belli
circa urbem, qua infesto agmine isset Hannibal, exhaustam di-
lectibus Italiam et prope quotannis caesos exercitus querebantur,
et consules bellicosos ambo viros acresque nimis et feroces cre- 11
5 atos, qui vel in pace tranquilla bellum excitare possent, nedum
in bello respirare civitatem forent passuri.
Interrupit hos sermones nocte, quae pridie Quinquatrus 27
fuit, pluribus simul locis circa forum incendium ortum, eodem 2
tempoi’e septem tabernae, quae postea quinque, ct argentariae,
10 quae nunc novae appellantur, arsere, conprehensa postea pri- 3
vata aedificia —
neque enim tum basilicae erant conpreben- — ,

sae lautumiaeforumque piscatorium et atrium regium, aedis 4

Decade, unter anderen -V erhiiltnis- beiden Seiten des F. septem t., —


sen. —belli diutur. hdngt wie das sie scheinen eine bcsondere .\btliei-
Folg. von querebantur ab. Zu va- lung der Tabernen, s. c. 11, 7 ge-
statos ag\ ex. I. i.sl esse zu denkcn wesen zu sein. Der Xame quinque
nicht nuthig, wol aber zu et consules tab. 1'iirdieselben komint sonst nicht
— creatos . —
circa urb., weil dicses vor, und 27, 11, 16, werden wieder
die Plebs in der Stadt am niicbsten septem tab. Iiergestellt. Da sie gc-
beriihrte, sonst hatten andere Ge- w ohnlicb veteres lieissen, will Muret
genden Italiens durch sniche Ziige auch hierstatt/' lesen vet.=vcteres.
wol noch mehr ais durch Aiishebun- Von den novae an der Nordseite des
geii gelitten. — et, iiberdies fiigtzu Florum werden sie an u.St. bestimmt
den ais Gaiizes betrachteten, asyn- geschieden. Die novae blieben, ais
detisch nebcn einander gestellten dieiibrigen Verkaursbudenain Forum
Doppelgliedern, belli —
caesos ein alhniiblig eingingen, fur die VVcch-
neues Moment, vgl. 24, 21,3. —
con- selgeschiiftc,ar,^e« /ariV/e. Uebrigens
sules, dem Ainte wcrdeii in viros heissen c. 1 1 , 7 : circaforum die Ta-
Beide nach ihren personlichcn Eigen- bernen an beiden Seiten des Forum
scbaftenenlgegeDgestellt. bellico- argentariae.
sos ist, da creatos (esse) alsPriidicat 3 —
4. postea, darnach, weiterbin.
folgt, nicht esse, zu viros ais Attri- Hintcr den Tabernen, von denen die
bui, so dass sich acresque et daran — septem nach 27, 11, 16 Staatsgut,
anschliesst; ambo zu consules and andere s. 39, 44, 7 vgl. 1 , 35, 9,

viros zu ziehen , vgl. praef. 5 pri- Privatbesitz waren, liefen zu beiden


sca tota illa mente. —
in pace, wenn
:

Seiten des Forum die zwei Strassen


Friede w iire, in friedlichen Verhalt- hin, in die sich die sacra via llieilte,
nissen, ebcnsu in bello, vgl. 24, 1, au diese stiessen, ehe es Uasiliken,
13. —
tranquilla, wie im tiefsten welchc dem Staate gehiirten, gab,
Frieden, sonst kann auch in diesem Privatgebiiude, s. 39, 44. Von den
der Slaat aufgeregt sein. forent, — basilicae standen die Porcia, Opimia
s. 25, 24, 7. und Fulvia s. 40, 51 hinter den No-
27. 1 — 2. Quinquatrus, zwei vae, dic Sempronia hinter den Ve-
F este der M inerva, das erste Q. maio- teres. —
lautumiae, einStadtbezirk,
res, im .llarz, das zweite Q. minuscu- in dem ein Slaatsgefiingniss war, s.
lae im Juni; bier ist das erste ge- 32, 26, friilier hinter Pri vatgebauden,
meint, da es an idibus Martiis, c. 26, spiiter hinter den Basiliken, also auf
5, angckniipi't wird. —
circa/., aut’ der Nordseite des Forum nach dem
Tii. Liv, V. 17
; ;

258 LIBER XXVI. CAP. 27. a. u. 513.

Vestae vix defensa est tredecim maxime servorum opera, qui in


publicum redempti ac manu missi sunt. nocte ac die continua-
.

5 tum incendium fuit; nec ulli dubium erat humana id fraude fa-
ctum esse, quod pluribus simul locis, et iis diversis, ignes coorti
6 essent, itaque consul ex auctoritate senatus pro contione edixit, 5
qui quorum opera id conflatum incendium profiteretur, praemium
7 fore libero pecuniam, servo libertatem, eo praemio inductus
Campanorum Calaviorum servus — Manus ei nomen erat — in-
dicavit dominos
quinque praeterea iuvenes nobiles Campanos,
et
quorum parentes a Q. Fulvio securi purcussi erant, id incendium 10
8 fecisse, vulgoque facturos alia, ni conprehendantur. conprehensi
ipsi familiac(|uc eorum, et primo elevabatur index indiciumque:
pridie eum verberibus castigatum ab dominis discessisse, per
9 iram ac levitatem ex re fortuita crimen commentum, ceterum
ut coram coarguebantur, et quaestio ex ministris facinoris foro 15

Quirinalis zu, an das argiletum 1,



5 —
7. diversis, da die Tabernen
19, 2 stossend, s. Beclter 1, 267. auf entgegengesetzten Seiten des
forum pise., an die lautumiae gren-

Forum lagen. —
pro cont., voreiner
zend, unter den Carinen. atrium Versammlung, iilTentlich.— />ro/?ter.,
reg. auch atrium Festae genannt, vor dem Magistrale die Anzeige
ein TbciI der regia auch regia machte. — Calav., s. 23, 2, 2. —
Amnae genannt, weil sie Nnma er- Manus, der Name, viell. mit manes
baut und bcwobnt haben soli; sie verwandt =bonus, kommt wol nur
lag am siidwestlichen Ende des Fo- hier vor. —nobil. Camp., das Er-
rum, am Fusse des Palatinas; denn scheinen derselben in Rom nach den
das Feuer verbreitet sich nordlich c. 16 IT. geschilderten Vorgangen,
. und sudlich vom Forum. Ueber ist, da §. 13: profectos eine rheto-
atrium s. 24, 10, 9. — aedis Fest, riscbellebertreibung sein kann, viel-
etwas hinter der regia, niiher dem leicbt daraus zu erklaren, dass sie
Palatinus, daber konnte der Tem- schon vorher ais romisebe Burger in
pel gerettet werden, s. Becker 1, Rom sicb niedergelassen hatten (denn
222; 234; 2S9. — redempti, s. 22, daraul deutet/a»n»'/iae) , wdhrend
57, 11, sie kainen so In den Besitz ihreVater in Capua geblieben waren,
des Staates und wurden dann frei s. 23, 5, 9. — vulgoq., allenthalben.
gelassen, s. 2, 5, 9. — contin.fuit, 8—9. familiaeq.,uad ihre Sclaven.
indera continuat, mehr ais .\djcctiv — et ~ et quidetn, daber folgt: ce-
bctrachtet ist, s. 10, 19, 14; instructi terum. —elevabat., man suchte ihn
fuerunt; 23, 43, 7; 42, 3, 3; naves bcrabzusetzen , seine Claubwiirdig-
paratae fuerunt; doch brauebt L. keit zu verdachtigen. —
ex re, „ er
diese Form auch Tur die blossc Voll- habe ein zufalligesKreignisszueiner
endung der Handlung, s. 36, 17, 4: falschen .\nklage benulzt.“ co- —
munitiones tunc fueruntimpositae ram coarg., mit den .\ngebern con-
44, 6, 9 locus
:
— fuit in.sessus 38, frontirt und iiberwiesen wurden. —
36, 4 : imperata fuit ; ib. 56, 3 : su- quaestione etc., s. 27, 3, 5 quaestione
.•

perimposita fuit', 4U,59, 8: oppo- acriter habita, da es nach dem Folg.


sita fuit; 9, 11, 3; 45, 23, 6, vgl. 3, Sclaven waren, so wurden sie nach
24, 10. dem romischen Verfahren gefoltert,
— , ;

t. Ch. 210. LIBER XXVI. CAP. 27. 259

medio haberi coepta est, fassi omnes, atque in dominos servos-


que conscios animadversum est. indici libertas data et viginti
milia aeris.
Consuli Laevino Capuam praetereunti circumfusa multitudo
5 Campanorum est ,
obsecrantium cum lacrimis ,
ut sibi Romam s

ad senatum ire liceret oratum si qua misericordia tandem flecti


,

possent, ne se ad ultimum perditum irent, nomenque Campano-


rum a Q. Flacco deleri sinerent. Flaccus sibi privatam simul- il
tatem cum Campanis negare ullam esse; publicas inimicitias ho-
ID stilis et esse et futuras, quoad eo animo esse erga populum Ro-
manum sciret, nullam enim in terris gentem esse, nullum in- 12
festiorem populum nomini Romano, ideo se moenibus inclusos
tenere eos, quia, si qui evasissent aliqua, velut feras bestias per
agros vagari et laniare et trucidare quodcumque obvium detur.
15 aliosad Hannibalem transfugisse, alios ad Romam incendendam 13
profectos, inventurum in semusto foro consulem vestigia sceleris
Campanorum. Vestae aedem petitam et aeternos ignes et con- h
ditum in penetrali fatale pignus imperi Romani, se minime cen-

s. Cic. Jnv. 2, 7 : demomtrabimus zu verbinden im Gegensalze zu pri-


maiores veri inveniendi causa tor- vatamsimult. Grollais Privatroann,
mentis et cruciatibus voluisse quaeri, vgl. 40, 46, 5 IF. und dazu hostiles
wahrend Freie ais Zeugen nur ver- ais neues Attribut gctreten: politi-
eidigt werden, s. c. 3, 5. foro m., — sche Feindschaft, die er ais offener
nnter iiffentlicher Antoritat, vgl. Gegner im Kriege zeige, vgl. 25, 8,
Becker 1 , 459. —
vig. mil., nicht 1 : duae nobilissimae Graecae ci- —
ganz den Census der funUen Classe vitates; 29, 27,(i: vento secundo ve-

wie 22, 33, 2, vgl. 4, 61, 10; 32, 26, hementi. Die Verbindung von inimi-
14; die Hallte wird 27, 3 gegeben. cus und hostis, wenn auch nicht wie
10. Capuam pr., er scheint auf an u. St. findet sich mehrfach, s. 39,
der via Appia gereist zu sein. Die 28, 13; Cic. Fin. 5, 10, 29: sibique
Campaner, die ihm entgegen kom- inimicus esse et hostis u. a. erga, —
men, mdsste Flaccus, s. § 12: moe- s. 25, 31, 4.
nibus inclusos, cntlassSn, oder sie 12 — 14. gentem —
pop., s. zu 6.
sonst Gelcgenheit gePunden haben
— 12, 4. —
quia —
vagari, s. 2, 13, 8

sich an den Consul zu wenden. 4, 3, 3 si : —
habere-, Z. §. 603.
Romam ad s. wir wiirdcn erwar-
i., aliqua, irgendwo; Cic. Verr. 1, 26,
ten Romae senatum adire, allein es 67 : aliqua evolare , si posset. —
soli nur angegeben werden, dass sie feras b., s. c. 13, 12. — petit., auf
sich nachRnm zu begcben wiinschen, den habe inan es abgesehen gehabt,
die Bitte seibst folgt in oratum, vgl. um das Unterpfand der Herrschaft
anch 21, 49, 3. —
si q., um zu ver- Rnms und so diesc seibst zu ver-
snchen ob etwa, Z. §. 354. a. K. — nichten. fatale p., das vomSchick-
ad ult., 1, 54, 2. —
nomen. C., 22, sal seibst dazu bestimmte und sovon
55, 5. — sinerent, s. Z. § 366. Aeneas nach Italien gcbrachte Bild
11. Flaccus, der, wie es scheint, der Pallas, s. 5, 52, 7, welches in
von dem Consul um seine Ausicht dem TempeI der V'esta, penetrali,
gefragt ist. — public. inimic. ist eng aufbewahrt wunje, aber von Nie-
17*

Digilized by Coogie
, :

260 LIBER XXVI. C.\P. 27. 28. a. u. 512.

sere lutum esse Campanis potestatem intrandi Romana moenia


15 lieri. Laevinus Campanos iure iurando a Flacco adactos, quinto
die quam ab senatu responsum accepissent Capuam redituros,
16 sequi se Romam iussit. hac circumfusus multitudine, simul Si-
-culisobviam egressis secutisque Romam, minorem praebuit 5
clarissimarum urbium excidio ac celeberrimis viris victos bello
accusatores in urbem adducentis.
28 De re publica tamen primum ac de provinciis ambo con-
sules ad senatum rettulere, ibi Laevinus, quo statu Macedonia
et Graecia, Aetoli .\canianes Locrique essent, quasque ibi res 10
2 ipse egisset terra marique, exposuit Philippum, inferentem bel-
:

lum Aetolis, in Macedoniam retro ab se conpulsum ad intuma

uiaiid ausser den Fricstern gesehea — testimonio esse possit; de orat.


w erden durfte, so dass es uber Da- 1, 53, 22S: populum tutorem in- Ii.

sein und (ieslalt desselben nur ^'er- stituere — illorum oeW/a//, Leg. vgl.
inuthungen gab. — vtinime gehort ag. 2, 7, 17: S. Rose. 2, 5 de inip. ;

zu tutum. Poinp.24,70 vgl.Verr.2,2,28,68:A«tc


15 —16. quinto q. Z. §. 477. — eidem Sopatro — ad ferrem eius-
obviam eg., aus der Aahe der Stadt, dem rei nomen detulerant. Ueber
c.26,6, indic sieihnjetzt begleiten,— celeberrimis s. Curt. 5, 3, 18: vir —
rumorem, 10, oder viell. ser- fama etiam proximo proelio cele-
mones scheint ausgelallen, oder in bris, Tac. H. 3, 51. Da jedoch L.
Ilomam verdorbcn, s. c. 20, 2 ser- : sonst celebris von Personen nicht
mones praebuerint, c. 10, 7: Jugam brauclit, s. 7, 21 6, so ist vili, ce-
,

praebuit u. a. er erregte, gab Ver-


: leberrimi nominis, s. 4, 54, 8; 27,
anlassung zu u. s. w. Von rumorem, 40, 6, zu lesen. Aelinliehe gesuchte
hiingt adducentis ab ^ adducere Ausdrucks>\ cisen, wcnn anders nicht
bello victos accusatores'. Ueberwun- die Stclie noch mehr verdorben ist,
dene ais Ankliiger, ais solehe die finden sich auch sonst bisweilen, s.
eine Aukiage erbeben wollten iiber zu 24, 8, 6; 6, 20, 12; 7, 10, 13;
die d. h. wegen der Zerstorung der 21,52, 1 1 ; vgl. Einl S.41. Uebri- —
Stadt und gcgen die beriihmtesten gens sind dieses die ersten Klagen
Miinuer. Ueber das partic. statt des von Unterworfenen gegen romische
Infin. s. 8, 30, 10: literae wgumen- Magistrate, vgl. 20, 16 ff.
tum fuere minime eum eo commu-
nicantis laudes; Quint. 7, 4, 18: 28. 1 — 2.tamen, obgleicb Laev.
spes in futurum innocenter victuri
et in aliquo usu f uturi, vgl. 27, 2, — Gegner
ais
und ac,
seines Collegen auftrat.
nainentlich. — ambo, §3
5: addidit et aliam Jidentis speciem. communis, vgl. 25, 4, 1 ; Beide ha-
Der Dativ excidio ist von accusato- ben sich iiber den Vortrag gceinigt,
res adducentis abhiingig und soli Laevinus bcrirhlct denselben und
den Grund der Ankiage scharf hcr- sprieht §. 1 —
2 zunachst von sei-
A'orheben. Beispieleahnlicher Dative nenThaten. —
quo st. kommt mehr-
s. Plaut. Poen. 40: ei rei ego sum fach ohne Priipos. vor, s. 3, 68, 3 ; 22,
factus finitor', Cie. Font. 3, 6: 22, 10; 30, 38, 6; quo statu res in
jnaioreni hominum honestissimorum Africa essent. —
Locriq., in Bezug
copiam affero, quae huius virtuti — auf Antiryra —
inferent.,\ra Begriff
;

Digitizod by Googlc
, ,

». Ch. 210. LIBER XXVI. CAP. 28. 261

penitus regni abisse, legionemque inde deduci posse; classem


satis esse ad arcendum Italia regem, haec de se deque provin-
cia, cui praefuerat, consulum de provinciis communis relatio 3
fuit, decrevere patres, ut alteri consulum ^talia bellumquc cum
5 Hannibale provincia esset, alter classem, ^di T. Olacilius prae-
fuisset, Siciliamque provinciam cum L. Cincio praetore obti-
neret. exercitus eis duo decreti, qui in Etruria Galliaque essent: 4
eae quattuor erant legiones, urbanae duae superioris anni in
Etruriam, duae, quibus Sulpicius consul praefuisset, in Galliam
10 milterentiu'. Galliae et legionibus praeesset, quem consul, cuius 5
Italia provincia esset, praefecisset, in Etruriam C. Calpurnius 6
post praeturam prorogato in annum imperio missus, et Q. Fulvio
Capua provincia decreta prorogatumque in annum imperium:
exercitus civium sociorumque minui iussus, ut ex duabus legio- 7
15 nibus una legio, quinque milia peditum et ccc equites essent,
dimissis qui plurima stipendia haberent; et sociorum septem 8
milia peditum et ecc equites relinquerentur, eadem ratione sti-
pendiorum habita in veteribus militibus dimittendis. Cn. Fulvio 9
consuli superioris anni nec de provincia Apulia nec de exercitu,
20 quem habuerat, quicquam mutatum: tantum in annum proroga-
tum imperium est. P. Sulpicius conlega cius omnem exercitum

geweseii sei. —
inde aus jener Ge- auch inRom seibst, obgleich hier mit
gend. —
classem, diese allein. Beschriinkung, gehabt hat, wird ihra
3. Hannibal, gcgen ihn vserden, jetzt nur Tiir die Thiitigkcit in Etru-
da Campanien wiedcr gev^ODnea ist, rien verlangert, s. c. 19, 9. — Ca~
nur 4 Legioucn aurgcstclit. Sici- — pua, ais besoiiderc Provinz, wie c.
Uamq., die Ansicht des Marcellus, 1. —
exercitus elc., da vor Capua
s. c. 21, 2, wird verworfen. duo, — 6 Legioncn gestanden haben, s. c. 5
die beiden. — Etrur., s. c. 1, 5.
— 8, zwei davon aber schon grosscn-
Galliam wie weit sich bier die Rb- theils nach Spanien gcschickt sind,
mer wiedcr belestigt haben, ist nicbt s. c. 16, 1, so bleiben immer nocli
aagegeben. —
mitterent., von dem vier, ausdencn jetzt eine vcrstiirkte
Begriff in decreti abbiingig. — quetn ausgehoben wird, wenn nicht die zwei
cons. etc., wie 23, 34, 14; spiiter ist des Appius schon friiher entlassen
jedoch einer der Priitoren des Jali- sind. Die Bcsetzung von Suessula, s.
res C. Laetorius in Gallien, s. 27, 7, 2-5, 22, 7, ist jetzt nicht mehr nbthig.
11, der wabrscbcinlicb aiilaogs prae- CCC eq. rei. die Zahl ist vcThiilt-
tor peregrinus war, wie L. Manlius nissmiissig gering, da sonst die socii
urbanus; denn L. hat die Verlosung inchr Reiter stellen ais die Rbmer,
derPratoren iibergangen, oderdiesen viell. hat L. CCCC geschrieben.
siadProvinzen,wenigstens zweider- —
9 10. Fulvio, s. c. 22, 1. —Sul-
selben, vom Senate aut' Antrag der picius, war schon nach Griechen-
Consuln angcwiesen worden, Becker land beordert s. c. 22. —exer-
2 2 , 120
,
. das welches Laevinus gehabt
cititrn,

6—8. post pr. pr. i., das imperium hatte, auf dessen Antrag §. 2,- in-
welches er bis jetzt ais Prator, also dcss hat Sulpicius 27, 7, 1-5 noch
— ;

262 LIBER XXVI. GAP. 28. 29. ft. u. 513.

10 praeter socios navalis iussus dimittere est. item ex Sicilia exer-


citus, cui M. Cornelius praeesset, ubi consul in provinciam ve-
li nisset, dimitti iussus. L. Cincio praetori ad obtinendam Siciliam
12 Cannenses milites dati duarum instar legionum, totidem legiones
in Sardiniam P. Manlio Vulsoni praetori decretae, quibus L. Cor- 5

13 nelius in eadem provincia priore anno praefuerat, urbanas le-


giones ita scribere consules iussi, ne quem militem lacerent,
qui in exercitu M. Valerii Q. Fulvi fuissent, neve eo anno plures
quam una et xx Romana legiones essent.
29 His senatus consultis perfectis sortiti provincias consules. 10
Sicilia et classis Marcello, Italia cum bello adversus Hannibalem
2 Laevino evenit, quae sors, velut iterum captis Syracusis, ita ex-
animavit Siculos expectatione sortis in consulum conspectu stan-
tis, ut comploratio eorum llebUesque voces et extemplo oculos
3 hominum converterint, et postmodo sermones praebuerint, cir- 15
cumibant enim senatum cum veste sordida adtirmantes se non
modo suam quisque patriam sed totam Siciliam relicturos, si eo

cine Legion , so dass der Beschluss 29 — 32. Verhandlungen iiber die


nicht ausgerdhrt zu sein scheint. — Sikuler; Plut. Mare. 23; Zon. 9, 0
praeter s. n., auch diese bilden, da Val.Max. 4, 1, 7.
praeter sich anf omnem bezieht, einea 29. 1 — 2. setiatus c.jede
,
iiber
Theil des Heeres, es sind wol die einzelne Provinz scheint ein beson -
SchiiTsoldaten gemeint, s. c. 48, 6. deres Senatsconsult abgefasst wor-
— Cmmeliue (Cethegus), dem das den zu sein. —
sortiti, s. 30, 1, 8:
imperium nicht verliingert wird; das sortiti deinde provincias, 32, 8,4;
Hcer ist das, welches Marcellus be- da jedoch die lidscb. sortiri haben,
fehligt hat. so kaun auch iussi ausgefallen sein,
11 — 13. Cincio, er tritt an die s. C.22; 37,1,7: cum senatus aut sor-

Stelle des P. Cornelius, s. c. 1, 7; tiri aut comparare inter se provin-


die Flotte, welche Otacilius su lange cias iussisset u. a., zur Sache s.
befebligt bat, kommt unter das Com- Beckev 2, 2, 120; 2, 3, 1G7. cum —
mando des Consuis, s. § 3. —
instar, bello ais der Ilauptaurgabe des Con-
nicht eigentliche Biirgerlegioiieo, da suis. — velut s. 1, 14, 8. — in consp.
sie ais Aerarier dienen, s. 25, 0, etc. die Verlosung geschah also of-
19, und so nur die aussere Gestalt fentlich auf dem Comitium, oder Fo-
von Legioneu haben. —
L. Com., c, rum. — convert. n. in se., vgl. 24,
1, 1 1. — urb. leg.,23, 14, 2.— qui 4,9. — postmodo, s. 2, 1, 9. —
— fuissent n.
fuisset, wie Crevier
eorum, einfacher ware
vermuthet. —
praebuer., s. c. 27, 16.
3— 4. senatum, die Hdss. haben
una et t'., im Jahr vorher waren es senatorum, wahrscheinlich ist ein
23. Uebrigens hat L. im Vorhergeh. Wort ausgefallen. quisque, scheint
nur 17 Legionen ervvabnt, in seiner sich an ^firmantes angeschlossen
Quelle scheint also das spanische zu haben, wie 21 , 45, 9: omnes —
Heer mitgerechnet und zu 4 Legio- quisque, oder es steht wie bei dem
nen angenommen, oder zu 3 und die Gerundium s. 2, 38, 6 und ipse bei
Legion in Griecbenland mitgezahlt dem abi. abs., 4, 44, 10, vgl. Z. 710
'
zu sein. A. Die gewbhnliche Construet, ware
,

a. Cb. 210. LIBER XXVI. CAP. 29. 263

Marcellus iterum cum


imperio redisset, nullo suo merito eum 4
ante inplacabilem in se fuisse: quid iratum, quod Romam de se
questum venisse Siculos sciat, facturum! obrui Aetnae ignibus
aut mergi freto satius ilii iusulae esse quam velut dedi noxae
5 inimico, hae Siculorum querellae domos primum nobilium 5
circumlatae, celebrataeque sermonibus, quos partim misericordia
Siculorum partim invidia Marcelli excitabat, in senatum etiam
pervenerunt, postulatum a consulibus est, ut de permutandis 6
provinciis senatum consulerent. Marcellus, si iam auditi ab se-
10 natu Siculi essent, aliam forsitan futuram fuisse sententiam suam
dicere: nunc, ne quis timore frenari eos dicere posset, quo minus 7
de eo libere querantur, in cuius potestate mox futuri sint, si
conlegae nihil intersit, mutare se provinciam paratum esse, de- 8
precari senatus praeiudicium : nam cum extra sortem conlegae
15 optionem dari provinciae inicum fuerit, quanto maiorem iniuriam
immo contumeliam esse, sortem suam ad eum transferri? ita 9
senatus, cum quid placeret magis ostendisset quam decresset,
dimittitur, inter ipsos consules permutatio provinciarum, rapiente

quemque. —
sed ohne eftVwn warhier Folg. geht dieRede in dasPras.iiber,
nothwendig, da tota folgt. meti- — s. e.24,5; 25,38,4; 45,44,12: quod

tum, s. 25, 6, 4. —
noxae, Anrich- eum qui det, ubi vellet, ablaturum
tuDg von Schadeo, dano Bestrafung sciat, u. v. a.
Macbt

potest, etc., der volle
haben werde, sie ais
datur, s. 2, 54, 10. liber sie

5 6. domos weil in circumlatae dediticii bebandein kiinne.
der Begriff der Bewegung liegt: sie 8. deprecari, er verbitte es sich,
wurden in die Ilauser hcnimgetra- dass der Senat dadurch dass er be-
gen; HauservonPrivaten, iniGegen- schliesse die Provinzen sollten ver-
satz zu in senatum. —
invidia, s. c. tausebt werden im Voraus ein (ihm
26, 6. — i?t sen. per., s. 4, 30, 10. ungiinstiges) llrllieil abgebe, vgl. c.
— postulat., wie e. 2, 3: censerent. 2, 4.
— cum —
inicum fuerit, da es
— senat. cons. dem Senate Gele- ungerecht gewesen sein wiirde, ohne
genbeit giiben sicli dariiber auszu- Abhangigkeil: inicum fuit. —
extra
sprecben. —
aliam etc., so wiirde s. ohne die Vcriosung, welche die
er niebt Saebe eingeben, da
aut' die Reget war, eintreten zu lassen, indem
sie dureh das Loos, also
bereits der Senat dadurch schon ilin zuriick-
gleiebsam eiue Bestimmung der Giit- gesetzt, seinen Collcgen bevorzugt
ter, entscbieden sei. haben wiirde, s. 10, 24, 3; 24, 9, 5.
7. nunc, s. 1, 28, 9: da die Sicu- — iniuriam, Recbtsverletzung; con-
ler nocb niebt gebort seien, wolle tumel., Scbmacb, Zuriicksetzung, in-
er von freien Stiicken (paratum), dem er Tiir untauglich erkliirt wiirde.
nnr damit es niebt den Sebein babe, — sort., die erloste Provinz, vgl.
ais wolle er sie bindern ibre Kla- 22, 35, 5; 25, 3, 2.
gen vorzubringen sich dazu ver-'
,

9 10. ostendisset durcb die An-
stehen dieProvinzeii zuvertauseben, trage auf eine retalio, in welchen die
nur verbitte er sieb. posset — Geneigtheit einen Tausch der Pro-

ipsos
sebliesst sieb nocb an das vorbergeh. vinzen zu beschliessen lag.
essent an: einmal sagen konnte, im ohne Einschreiten des Senates —
264 LIBER XX\ I. CAP. 29. 30. a. u. 543.

10 fato Marcellum ad Hannibalem, facta est, ut ex quo primus post


adversissimas secundixe pugnae gloriam ceperat, in eius laudem
postremus Romanorum imperatorum, prosperis tum maxime
bellicis rebus, caderet.
80 Permutatis provinciis Siculi in senatum introducti multa de 5
Hieronis regis jide perpetua erga populum Romanum verba fe-
2 cenint in gratiam publicam avertentes. Hieronymum ac postea
Hippocraten atque Epicyden tyrannos cum ob alia tum propter
defectionem ab Romanis ad Hannibalem invisos fuisse sibi, ob
eam causam et Hieronymum a principibus iuventutis prope pu- 10
Epicydis Hippocratisque caedem
3 blico consilio interfectum, et in
Lxx nobilissimorum iuvenum coniurationem factam; quos Mar-
celli mora destitutos, quia ad praedictum tempus exercitum ad

Syracusas non admovisset, indicio facto omnis ab tyrannis inter-


4 fectos. eam quoque Hippocratis et Epicydis tyrannidem Marcel- 15
5 Ium excitasse Leontinis crudeliter direptis, numquam deinde
principes Syracusanorum desisse ad Marcellum transire pollice^
rique se urbem, cum vellet, ei tradituros; sed eum primo vi ca-

j'apiente J\, diesps ^esoliah erst im rig hat avert. kein Object.
',5. Consulate des M.ircellus 20S a. 2— G. VeiTabren des Marcellus
JCh., und hattc ebenso erlblgen kon- vor der Einnahiue. —
Hippocraten,
ncn, weiin Marcellus jetzt iiach Si-
cilien gegangen wiire. L. sclieint
s. 24, 31, 2.

princip. iuv., romi-
scher Ausdruck fiir die V ornebm-
dieses iibersehen zu haben. — odvers. sten, s. 2, 12, 15. —
prope p. c.,
scc., die lldss. baben nur adversae wenigstens nach dem Erfolge, s. 24,
pugnae, und es liisst sich nicht be- 21,zu urtheilen. in caerf.Zweck, um
stiinmeii, was ausgefallen ist, zur diesen berbeizufubrcn. —
LXX, 25,
Sache s. 23, IG; 27, 27. — in e. L, 23, 6 IT. sind es 80; viell. an der einen
uin, so dass erseiucnltubni furderte. oder anderen Stelle ein Schreibfeh-
— tum mojc. ist zu verbinden ge- ler.— ad praed. etc. ist 25 , 23, 7
rade dainais, 27, 4, 2: tum maxime
:

nicht so dargestellt. — quos — in-


res aptent em u. a. terfect. s. c. 27, 12. — eam — excit.,
30. 1. in sen., derSenat alsborb- habe sie bervorgerufen, den Grnnd
ste Behbrde uber dic unterworfe- dazu gegeben. Leon. —
dir. 24, 30,
nen Liinder ersrheint ais Ricbter, 7. Der ganze Satz ist Parenthese,
wie spater narb Einrdhrun^' der Rc- §. 5 geht die Erztihlung weiter. —
petundeiiprozesse in den quaestiones nunquam etc. ist nicht erniihnt, vgl.
perpetuae Iunge Zeit Seuatoren des
Kirhtercollegium bilden, vgl. Marq.
25, 25; 28.— primo, wol es ist
24, 34 geschilderte Uestiirmung ob-
die

2, 3, Ibl fp. Die Einzeiheiten wer- gleich diese friiber eintrat ais das §3
den von Plut. I. I. etwas anders an- und 5 Erziihlte, und es so|l nur der
gegeben. —
in fprat. pubi. , was nur Gegensatz, hervorgehohen worden,
von Hiero galt, suebten sie von dic- dass er initGewaltdieStadt nicht habe
seni abznwenden, ais Verdienst des erobern konnen (die 25, 24 erwiihn-
ganzen Staates darzustellen, und die- ten Ereiguisse sind nicbt beriihrt),
sem den Dank zuzuwendcn, s. iiber sondern durch Verrath, die Ueber-
avertere in 1, G, 1; zu fecer. geho- gabe der Syracusaner selbst aber

Digilized by Coogie
, — ;

*. Ch. SIO. LIBER XXVI. CAP. 30. 265

pere maluisse; dein, cum


neque terra neque mari omnia ex-
id 6
pertus potuisset, auctores traditarum Syracusarum fabrum aera-
rium Sosim et Moericum Hispanum quam principes Syracusa-
norum habere, totiens id nequiquam ultro offerentis, praeoptasse,
5 quo scilicet iustiore de causa vetustissimos socios populi Romani
trucidaret ac diriperet, si non Hieronymus ad Hannibalem defe- 7
cisset setl populus Syracusanus et senatus, si portas Marcello
Syracusani publice et non oppressis Syracusanis tyranni eorum
Hippocrates et Epicydes clausissent, si Carthaginiensium animis -

10 bellum cum populo Romano gessissent, quid ultra quam quod 8


fecerit, nisi ut deleret Syracusas, facere hostiliter Marcellum po-
tuisse? certe praeter moenia et tecta exhausta urbis ac refracta 9
ac spoliata deum delubra, dis ipsis ornamentisque eorum ablatis,
nihil relictum Syracusis esse, bona quoque multis adempta, ita lo
15 ut ne nudo quidem solo, reliquiis direptae fortunae, alere sese

verschmaht habe. neque —ex- — in ihren Tempeln,


pertus, die ISegation ist zu terra 10. Ihre jetzige Lage. bona—
mari gezogen : weder obgleich er— — adempta ais dediticiis ist ihnen
Altes versucht habe ; wir wiirdcn sie Alles was sie haben genommen , sie
bei potuisset crwarten, terra mari sind nis besiegte Feinde*bebandelt,
mit expertus verbindcn. traditar. — ihr Land ager publicus populi Ro-
von dem bcreils eingetretcnen Er- mani geworden, s. c. 21, 11 vgl. 25,
folge ausgesagt, sonst wiirde es tra- 28, 3 ; ib. 40, 4. Dieses scheint der
dendarum heissen. — fahr. aer. s. Hauptpunkt der Ankiage und das ge-
c.21, 11. — Sosim oben Sosidi da- wesen zu scin, was die Gegner des
gegcn 24, 22, 16: Sosin, Z. 71. §. Marcellus ain meisten missbilligt^,
— nequiquam, aber ohne Erfolg, s. da friiher in Sicilien wahrscheinlich
24, 2, 4 ; 22, 43,
1 scilicet
. —na- kein ager publicus eingefuhrt, son-
tiirlich um w. u. s. dern das Land, so wie es scbon vor-
7 —9. Verfahren nach der Ein- her war, zehntpdichtig blieb, so dass
nahuie. —
pop. St/r. et sen., ais ob der Zehnte nicht von dem romischen
Syracus ein Freistaatgewesen wiire, Censor, sondern von den Siculern
25,29,2 nur: Syracusani. Ueber — verpachlct wurde, wahrend Marcel-
die Wortstelhing s. 24, 37, 7. lus das Gebiet von Syracus fiir
publice nach olfcntlichein Beschluss. Staatsiand erkliirt hat, das nun die
— Carthag. an., s. 31, 31, 9: civi- Censoren wiirden verpachtet haben.
tates quae in pa7'te Carthaginiensium — ne nudo q. etc., der Sinn scheint
fuerunt, et uno animo cum illis ad- zu scin: dass sie nicht einmal den
versus nos bellum gesserimt. — nackten Boden, ais einen Ueberrest,
ultra quam q. starker ais das iihn- nachdem ihnen alie iibrige Habe bei
liche, praeterquam quod s. 8, 33, 14 der Pliinderung sei genommen wor-
21, 25, 1. —
ut dei. von facere ab- den, besassen, um sich so ernahren
hiingig: ais dass er nnch zcrstiirt zu kunnen. Die beiden Gedanken:
hiilte: sicherlich habe er nichts ais ut ne nudum quidem solum, reliquias
— iibrig gelasseii. ac — —
ac, s. 24, dir. fort., haberent, quo alere etc.

5, 3. dis 25, 40, 2.


i., s. —
omatn. sind in einen zusammen gezogcn,
eor., die den Gbltern angehorigen, vgl. c. 3 1,9; 35, 5, wo die Romer kla-
— ;

266 LIBER XXVI. GAP. 30. 31. a. u. 548.

ac SUOS possent, orare se patres conscriptos, ut si nequeant


omnia, saltem quae compareant cognoscique possint, restitui
11 dominis iubeant. talia conquestos cum excedere ex templo, ut
de postulatis eorum patres consuli possent, Laevinus iussisset,

^
12 „ maneant, “ inquit Marcellus, „ut coram iis respondeam, quando 5
ea condicione pro vobis, patres conscripti, bella gerimus, ut vi-
ctos armis accusatores habeamus, duae captae hoc anno urbes,
31 Capua Fulvium reum, Marcellum Syracusae habeant reductis
in curiam legatis tum consul „non adeo maiestatis" inquit „po-
puli Romani imperiique huius oblitus sum, patres conscripti, ut, 10
si de meo crimine ambigeretur, consul dicturus causam accusanti-

2 bus Graecis fuerim, sed non quid ego fecerim in disquisitionem


venit; nam quidquid isti passi sunt dubium non est quin pati de-
buerint. qui si non fuerunt hostes, nihil interest, nunc an vivo
3 Hierone Syracusas violaverim, sin autem desciverunt a populo 15
Romano; hostibus aperuerunt portas, legatos nostros ferro at-

geo nihil reUqid praeter terram nu-


: ich wiirde mich nicht dazn verstan-
dcun ac vatUnn habere. 34, 34, 6: den haben mich zu vertfaeidigen.
nihiliam praeter nudum solum ager consul bildet derGegensatz za Grae-
hostium habet. Die Syrocus. tmben cis, die huchste Wiirde veracbteten
nicht einmal nudum solum behalten. Griechen gegeniiber.
— quae comp., also vorziiglichHiiu- 2 —3. sed non etc., seine Rede
ser und Landereien, wahrend die soli nicht eine Vertheidigung gegen
Beute bereits vertbeiltoderverkauft die Anschaldigungen der Syracusan.
ist,— eognosc., von den friiberen sein, sondero eine Nachwcisung, dass
Besitzern ais das Ibrige anerkaant, sein Verfabrendurchaus recbtmassig
s. 24, 16, 5; vgl. 1, 6, 1. gewesen sei und gar keinem Zwei-
,

11. ex temp., der Carie. — co-


fcl unterliegen konne; er stelltalso
ais wirklich dar, was er beweisen
7W«,1n ihrer Gegenwart. — ea cond.,
will, nnd in Abrede, dass das, was
untersolchen Verhaltnissen, mit der
barten Besehraiikung. —
victos etc.,
er gethan habe, Gegenstand der Un-
tersuchuDg und Beratbung im Senate
8. c. 27, 16: wenn der Senat ihre

Klagen oder Anklageii gelten liisst. sei, ubgleirh dieses seine Gegner in
demselben wollten. nam quidquid
31. 1. tum, s. 22, 11, 1. —
ma- etc., die Stelle ist tiickenhaiiund die
iestat.geburt auch zaimpadi huius, Ergiinzang unsicher, aber der Zu-
da auch die Magistrale Triiger der sammenhang ist wol: sein Verfabren
Hoheit des Volkes sind, s. 2, 7, 7. werde nicht angegriffen, da er die
— imper. h., des Consulates, im F olg.: Syracus. ganzso behandelt habe, wie
consul; vgl. 10, 37, 8: non ita, pa- sie es verdicnt hiitten. —
an vivo in
tres conscripti, vestrae maiestatis Bezng auf den Eingang der Rede der
meminero, ut me consuletn esse Syracusaner c. 30, 1. —
desciver.
obliviscar. —asnbiger., Gegenstand etc., auch hier ist Einiges ausgefal-
der Untersachung wiirc, §. 2 in dis- len,dieErganzungnurVermuthung;
quis. rea., s. 1, 3, 2: ob die gegea zu hostibus aper. p. s. 24, 32, 4 ff*.

mich aasgcsprocheDenBeschuldigan- die chiastische Darstellung ist beiL.


gen Griuid hattea. —dicturus c. f.. sehr biiufig. — legatos etc. ,
s. 24,
;

a. Ch. 210. LIBER XXVI. CAP. 31. 267

que armis petierunt, urbem ac moenia clauserunt exercituque


Carthaginiensium adversus nos tutati sunt, quis passos esse ho-
stilia, cum fecerint, indignatur? tradentis urbem principes Sy- 4
racusanorum aversatus sum; Sosim etMoericum Ilispanum, qui-
5 bus tantum crederem, potiores habui, non estis extremi Syra-
cusanorum, quippe qui aliis humilitatem obiciatis: quis est ve- 3
strum qui se mihi portas aperturum, qui armatos milites meos
io urbem accepturum promiserit? odistis et exsecramini eos qui
fecerunt, et ne hic quidem contumeliis in eos dicendis parcitis:
10 tantum abest ut et ipsi tale quicquam facturi fueritis, ipsa humi- 6
Utas eorum, patres conscripti, quam isti obiciunt, maximo argu-
mento est me neminem, qui navatam operam rei publicae nostrae
vellet, aversatum esse, et antequam obsiderem Syracusas, nunc 7
legatis mittendis nunc ad conloquium eundo temptavi pacem; et
15 posteaquam neque legatos violandi verecundia erat, nec mihi ipsi
congresso ad portas cum principibus responsum dabatur, multis
ten'a marique exhaustis laboribus tandem vi atque armis SjTa-
cusas cepi, quae captis acciderint, apud Hannibalem et Cartha- 8
giniensis victos iustius quam apud victoris populi senatum que-
20 rerentur. ego, patres conscripti, Syracusas spoliatas negaturus 9
si

essem, numquam spoliis earum urbem Romam exornarem, quae

33, 2 IT. —
ac moenia, ais das Be- rung dessen, was cr selbst getban
deutendste. —
clauserunt d. Roma- bat. — nunc. leg. elc. 24, 33. —
nis, s. 24, 33, 9. —
exercitu etc., s. posteaquam, s. 23, 29, 17; 9, 46, 1 1
24, 35 ff., 25, 26. —
indignatur, uber das imperf. 2 25, 3. vere-—
stiirker ais indignetur.
,

cundia er. vgl. 24, 42, 9. —


nec mihi
4 — 6. Widerle^ng von c. 30, 3 etc., 23, 23, 10 ist nicbt angegeben,
ff. durcb ibre eigenen Aeusserungen dass Marcellus selbst bei deu Unter-
und Tbaten. — tradentis, die es bc- baadlungen tbiitig gcwesca sci; L.
absiebtigtea, s. 10, 19, 1. — tantum, sebeint a. u. St. derseiben Quelle
da dicHdscb. tantam haben, istviell. wie Plut. Mare. 18, 3 zu folgeu.
rem ausgerallen. — humilit. ob., s. —
8 9. Vertbeidiguug dessen was
c. 30, 6. —
odistis, viclmebr u. s. w. gegen die Syracus. gesebeben ist.
— dicendis pare., eine scltene Ver- — ipMe — quererentur, d. b. ibre
biodung, vgl. 10, 12, 8: urbibus op- Verbindung mit den Feinden recbt-
pugnandis temperatum. — tantum fertigt ibre Bebandiung ais Feinde.
ab., die gewuhDlicbc Constniction — victos, damaeb sebeint etwasaus-
ware: tantum' ab. ut. fueritis, ut gcfallen zu sein, da die Hdss. vi-
oderitis ctc., der letzte Gedankc ist ctose baben. — quererentur, wenn
mit grosserem Nachdmck vorange- sie klagen wollten, miissten sie es
2; Cie. Att. 6, 2, 1.
stellt, s. 4, 58, in Cartbago tbun. — ego etc. sein
— ipsa humil. etc.,derRcdner zicbt Verfabren zeigt, dass er sicb vollig
aus dem Liinstande einen der Ansicht im Recbte weiss. —si negatur, ess.,
der Anklager c. 30, 6 entgegenge- die conjug. peripbrast. ist zugleich
setzteo Scbluss. conditional, wenn icb die Absiebt
7. Widerlegnng durcb Ausfiih- batte zu leugnen. —exornarem,

Digitized by Google

268 LIBER XXVI. C.\P. 31. 32. a.n. 54S.

^ autem singulis \ictor aut ademi aut dedi, cum belli iure tum ex
10 cuiusque merito satis scio me fecisse, ea vos rata habeatis, patres
conscripti, necne, magis rei publicae interest quam mea. quippe
mea tides exsoluta est: ad rem publicam pertinet, ne acta mea
11 rescindendo alios in posterum segniores duces faciatis, et quon- 5
iam coram et Siculorum et mea verba audistis, patres conscri-
pti, simul templo excedemus, ut me absente liberius consuli se-
natus possit“. ita dimissi Siculi, et ipse in Capitolium ad dilectum
82 discessit, consul alter de postulatis Siculorum ad patres rettulit,
ibi cum diu de sententiis certatum esset, et magna pars senatus, 10

2 principe eius sententiae T. Manlio Torquato, cum tyrannis bellum


gerendum fuisse censerent, hostibus et Syracusanorum et populi
Romani; et urbem recipi non capi; et receptam legibus antiquis

noch jetzt, da der TempeI noch nicht Pohb. 6, 19; Marq. 3, 2, 287 ;
an-
vollendet ist, s. 27, 25. —
quae aut., ders Plut. I. 1.

s. Z. §. 805. Was vorher augedeu- 32 . 1 brachte sie zur


rettul.
tet ist, die Piiinderun§r der Stadt, Berathung.
.


da, s. 2, 7, S.
ibi, —
u. s. >v., wird dem entgegen gestelit de sent. kann, venn es richtig ist,
vas Eiazelnen widerfahren ist. — den Sinn baben: es vurde iiber die
dedi scheint sirh auf 25, 31 , S zu verschiedenen Ansichten, .\ntragej
beziehen, die c. 21, 11 erwahntea veiche von den zuerst gefragteu
Belohaungen hat der Senat gegeben. Consularen ansgesproeben varen,
— belli iure bezieht sich auf ademi; geslritten, n. velcher gebilligt ver-
vie merito auf dedi ; belli i. , s. den solite, iihnlich 1, 26, 8: de
c. 47 ; 30, 14, 0 : quidquid Syphacis provocatione certatum; da sonst
Juit praeda populi R. est, 25, 40, 2. certare sententiis von den \erschie-
— cuiusque, s. 24, 45, 4. den sich bekampfenden Ansichten
10 — 11. ea nachher acta, welche gebraocht vird, s. 28, 26, 1 ; 42,50,
der Senat erst genehmigen muss; 1 , vollen Gronov u. A. de tilgen,
durrh die Verweigerung der Besta- vas jedoch nicht dnrchaus nothig
tigung vare zum Vortheil der .\n- scheint. — map^a p. nur viele, da
kliiger entschieden worden. —
necne die .\nsicht nicht durchgcht, vgl. c,
ist hier vol niithig, da ne=nae nicht 33, 14. principe, batte die .Ansiebt
leicht ohne Pronomen sich findet. — zuerst ausgesprochen. Manlio, er
reipubl. etc. vgl. 8, 34, 5. — Jides scheint an der Spitzc der Gegner
eurs., ich habe gethan, vas meine des Marcellus, s. Plut. 23, gestan-
Pflicht erforderte. — acta s. Cic. den zu haben, und stimmt, sonst im-
Phil. 1, 7, 18; Suet. Caes. 23. — mer sehr streng und hart. s. 22, 60;
rescind., 4, 7, 5. —
sepyiior., die 23, 22. jetzt fiir mildere Behandlung
Feinde zu bekampfen nnd ais solche der Syracusaner.
zu bebandein. — templo hier ohne 2 gerendum. /. censer. recipi —
ex s. c. 30, 11. — consuli, bcfragt,
.

etc., s. 2, 5, 1 ; der BegrilT des Miis-


so dass jeder seine Meinnng frei, sens vird im ersten Satze durch die
denn daranf bezieht sich zunachst Verbalform ansgedriickt, censere
liberius, ausseru kann. —
et ipse, ist dazu in der Bedeotung: sprachen
vie dieSiculer nachihrerEotIassnng dic .\nsicht aus, zu nebmen ; zu den
veggingen. —
in Capit, vo gewiihn- folgendeninfiniliven in der: sie voll-
lich der dilectos gebalten vurde, s. ten, erklarten ihre VVillensmeinung,

igitized by Coogle
:

a. Ch. 210. LIBER XXM. CAP. 32. 269

non fessam miseranda servitute bello adfligi.


et libertate stabiliri,
inter tjTannoiiim et ducis Romani certamina praemium victoris 3
in medio positam urbem pulcherrimam ac nobilissimam perisse,
horreum atque aerarium quondam populi Romani, cuius munifl-
5 centia ac donis multis tempestatibus, hoc denique ipso Punico
bello adiutaornataque res publica esset, si ab inferis existat rex 4
Hiero, fidissimus imperii Romani cultor, quo ore aut Syracusas
aut Romam ei ostendi posse, cum, ubi semirutam ac spoliatam
patriam respexerit, ingrediens Romam in vestibulo urbis, prope
10 inporta, spolia patriae suae visurus sit? haec taliaque cum ad 5
invidiam consulis miserationemque Siculorum dicerentur, mitius
tamen decreverunt patres acta M. Marcelli , quae is gerens bel- e
:

vgl. 27, 20, 6 ir. ib. 5, 14: ut non ohne sich zu schiimen ( ore Stirn s.
exspectanda cmnitia censerent, sed Ter. Phor.5, 7, 24 quo redibo ore ad
dictatorem —
dici; doch ist an u. St. eam) weder — :

nocb, weil die Frage


der inf. praes. auOallender, da von et- die Xegation vcrtritt. — cum — visur.
was dieRcde ist, was in derVergan- s. enthiilt zu aut-aut etc. die Erkla-
genbcit hiitte gcscfaehen sollen, die ning. —
respex., zuriickgeblickt ha-
nnr in dera \or\>. fuisse und den Ge- ben wiirde , vertritt das fut. exact.
gensatz: receptam angedeutet wird, —
cum respexerit videbit; respicere,
nicbt durch die inff. praes. — recipi, Hiero wird aus der Unterwcit kom-
da sie sich untenverfen wollten, mend schon bei seinem Eintritt in
obnc Gewalt anzuwenden ; $. 23, 11, die Stadt u. s. w. —
ingrediens ist
7 ; capi bier =
vi capi. hostibus — gesteigert durch in vestib. porta, —
— Romani, s. 25 , 20, 2. legibus — das vestibulum, s. 5, 41, 8, von dem
ant. ctc., dic freie Verfassung und Hause auf die Stadt iibergetragen.
die alten Gesetze, die vor der Herr- Der von Marcellus mit der syracu-
scbaft des Hiero gegolten hiitten, die sanischen Beute gesehmiickte Tem-
des Timoleon, Diocles. —
miserand. pel stand ganz nahe vor der porta
s., unter Hieronymus. —
bello, auch Capena, s. 25, 40, 3, durch dic Hiero
nocb durch u. s. w. eintretend gedacht wird.

4. praemiu7H etc., s. c 11,2.
.‘1

— 5 —
6. haec tal. nimmt den §. 1
— pulcherr. etc., s. 25, 24, 11; mit ibi cum begonnenen Gcdanken
quondam ist mehr von L.’s Zeit aus wieder auf und luhrt ihn zu Ende s.
gesagt, da Syracus bis in die Zeit c. 1 1 ; 25, 37, 13.
12, acta egis-— —
von der an u. St. die Rede ist, noeh set,wie 2, 24, 6 edicto quo edixit;
:

nicbt das horreum etc. gewesen 24, 22, 8: vox qua dixit; Cic. Cael.
war. —
cuius munif., was eigentlicb 17, 30: mea sententia puto, Caes. —
Hiero getban hatte, wird, wie von B. C. 2, 31, 2: fiducia, qua confi- —
den .\nklagern c. 30, 1, dem syra- dimus; ib. c. 30, acta M.
1 u. a. —
cns. Staate beigelegt. omataq. — M. (die Hdscb. haben ctammarcelli)
s.22, 37, 5. —
existat, wenn man ais der tecbnische .\usdrnck fiir die
es sich moglieh denke dass, riickt Verfiigungen und Anordnungen der
die Vorstellung davon niilier ais Magistrate, die zur Bcstiitignng an
existeret. —
fidissim., weil er immer den Scnat gclangeo, scheint a. u. St.
die Treuc bewahrt hat, gewohnlich passend, s, c. 31, 10. quae egis- — —
fidelis s. 22, GO, 20, dem man trauen set ist bescbriiakender Zusatz um
darf. — quo-aut-aut: man konne die acta, welebe bestiitigt werden
— ,

270 LIBER XXVI. CAP. 32. 33. a. n. 542.


'

Ium victorque habenda esse: in relicum curae se-


egisset, rata
yC natui fore rem Syracusanam Xmandaturosque consuli Laevino,
,

ut, quod sine iactura rei publicae fieri posset, fortunis eius civi-
7 tatis consuleret, missis duobus senatoribus in Capitolium ad
consulem, uti rediret in curiam, et introductis Siculis senatus 5
8 consultum recitatum est; legatique benigne appeUati ac dimissi
ad genua se Marcelli consulis proiecerunt orantes et obsecrantes,
ut, quae deplorandae ac levandae calamitatis causa dixissent, ve-
niam eis daret, et in fidem clientelamque se urbemque Syracusas
acciperet, potens irae consul clementer appellatos eos dimisit. 10
33 Campanis deinde senatus datus est, quorum oratio misera-
/ 2 bilior causa durior erat, neque enim meritas poenas negare po-
terant nec tyranni erant, in quos culpam conferrent: sed satis
pensum poenarum tot veneno absumptis tot securi percussis
3 senatoribus credebant, paucos nobilium superesse, quos nec sua 15
conscientia, ut quicquam de se gravius consulerent impulerit, nec
victuris ira capitis damnaverit: eos libertatem sibi suisque et
bonorum aliquam partem orare, cives Romanos adfinitatibus ple-
rosque et propinquis iamiam cognationibus ex conubio vetusto

soHea, genauer zu bestimmeo; die in


—m
290. —
potens i., istunsicher, da die
und nach dem Kriege u. s. w. Hdss. potensoc haben, wahrschein-
rcL, 8 . 3, 21, 2. — consuli, dem jetzi- lichhatL. etwas Aehnliches geschrie-
gen, mit Absicht vorangestellt.
ist ben, wiePlut. 23: tmxXaaittig ovv
— quod =
quantum ; so weit es ge- — rovToig re diql.Xtiyq, oder es
srhehen konne, eine nicht seltene ist Mehreres ansgeFallen.
Beschrankung der Anftrage, welche 33 — 84. Verhandlungen und Be-
Magistraten ertheiit werden ; doch schliisse iiber die Campaner.
findet sich der Ansdruck aach in an- 2 —
3. meritas, s. 8, 7, 12: au
deren Verbaltiiissen, s. Cie. Fam. 1, poena merita esset; Duker ver-
1,3: regem reducas, quod commodo muthet meritos. —
paucos, nor noch
' rei publicae facere possis. Att. 1, wenige; doch sind noch c. 10, 6 300
4, 1: quod commodo tuo Jacere im Gefangnisse, andere in verbiin-
postis , venias. —
fortunis die deten Stiidten in Haft. — eos die
Vermdgensverhaltnisse der Biirger, Gesandten vertreten nur die Aristo-
es ist wol an die Riickgabe der cratie. —
libertatem, dass sie aus
ihnen genommenen Hiiuser undLan- dem Gefangaiss entlassen und nieht
der zu denken, vgl. jedoch c. 40, 1. ais Sclaven verkaufl werden und
8. ad genua norh in der Curie, wenigstens einen Theil der eingezo-
nachdem sie vom Senale vcrabschie- genen Giiter wieder erhalten. —
ad-
detsind. —
or. e. obsecrantes, da die finit. —
cognat., Verwandschaflsver-
Hdss. etopsecrantes haben, ist wol haltnisse durch Heirathen und durch
oran^e« ausgerallen. fidem, Sc\\uiz Abstnmmung, Gcburt;'vgl. 23, 4, 7:
durche/ten^e/omniiherbestimmt. Das conubium vetustum multas familias
PalronateinerProvinzhattegewiihn- claras ac potentis miscuerat 31,31,
;

lich eine Familie, deren Milglieder 11 ipsos {'Campanos J foedere pri-


:

sieunterworfen odersich um siever- mum, deinde conubio atque inde


dientgemacbt hatten, s. Marq. 3, 1, cognationibus — nobis coniunacisse-

Coogle
. ;

*. Ch. 210. LIBER XXVI. CAP. 33. 271

iunctos. summotis deinde e templo paulisper dubitatum, an 4


arcessendus a Capua Q. Fulvius esset mortuus enim post —
captam Qaudius consul erat —
ut coram imperatore qui res
,

gessisset, sicut inter Marcellum Siculosque disceptatum fuerat,


5 disceptaretur, dein cum M. Atilium
G. Fulvium fratrem Flacci, le- 5
gatos eius, et Q. Minucium et L. Veturium Philonem, item Gaudii
legatos, qui omnibus gerendis rebus adfuerant, in senatu vide-
rent, nec Fulvium avocari a Capua nec diiferri Campanos vellent,
interrogatus sententiam M. Atilius Regulus, cuius ex iis, qui ad 6
10 Capuam fuerant, maxima auctoritas erat, „in consilio “ inquit 7
„ arbitror me fuisse consulibus Capua capta, cum quaereretur,
ecqui Campanorum bene meritus de re publica nostra esset,
duas mulieres conpertum est. Vestiam 0|>piam Atellanam Ca- 8
puae habitantem et Fauculam Guviam, quae quondam quaestum
15 corpore fecisset, illam cotidie sacrificasse pro salute et victoria
populi Romani, hanc captivis egentibus alimenta clam suppedi-

mu*, vorziiglicb die vornehmeD Cam- wohnlicb in dem Gericbte bei einem
panei* scheinen das conubium benutzt Magistrale, hier in einem Kriegs-
zu haben. — iamiani, jetzt bereits. ratbe, s. c. 15, 1; Cic. Verr. 2, 2,
4—5. dubitat, an., ob man nicht. — 33, 81: qui in consilio C. Sacer-
mortuus, s. c. 16, 1. —
consul, er doti fuerant; Cic. Rep. 3, 18, (14):
war proconsul, ebenso ist §. 7 con- consul ego quaesivi, cum vos mihi
sulibus zu versteben, s. c. 1, 2; ge- essetis in consilio, vgl. 27, 46, 6 is :

nauer §.12: proconsuli ; auch sonst tum in consilio ^erat; 42, 60, 8:
findet sich bisweileu diese Bezeicb- in consilio apud consulem-, Uhniich
nuDg, indem mehr die dem ursjiriing- alicui in auspicio esse. — arbitror,
lichen Amte zukommende, ais die 8. 3, 13, 3 ; 23, 5, 15. —
cum quaer.
dorch die Prorogation des imperium etc. ais Angabe|des indem consilium
eiugetretene Benennung gebraucht verhandelten Gegenstandes darf
wird, s. 31, 49, 4 vgl. 23, 40, 1;4,20, nicht von dem Vorhergehenden ge-
6. —
diseept., 5, 25, 7. —
yttil, c. 6, 1 trennt werden. —
ducu m., der Zu-
Fulv., c. 5, 11. —Jrairem,, wenn sammenhang ist: obgleichman nach-
Atilius ein Bruder des Flaccus ge- forschte —,
fand man doch n n r zwei
wesen ware, was nacb der bdsch. Frauen,oder: aber nnr zwei u.s.w.
\jKiarX. fratres augenommen werden —duas — Festiam—Fauculam,\or-
miisste und was an sich moglicbwar, anslellung des Ganzen dem die Ein-
sohatteL. dieses wol deutlicheraus- zelnen mit ihren Priidicaten folgen,
gedriickt, etwa : fratres eosdem et wic oft im Griechischen vor 6 filv —
legatos Flacci. —
adfuer. zngegen 6 dk, vgl. 24, 10, 4: praetores; 21,
und thatig gewesen waren. in sen. — 15,4: qui —
alter —
alter. Zu com-
wahrscheiniicli waren sie nacb der pertum ist bene meritsu esse wiedcr
Auflusnng des Heeres c. 28 abge- zu denken. —Festiam Opp., ebenso
gangen. Val.Max. 5, 2, 1 : Festia Oppia mater
6 8.— in consilio esse
in cons., familiae; aber Cluvia Facula mere-
alicui der regelmassige Aus-
ist trix; Th. Mommsen vermuthet Clu-
dmek Tiir d.is Verbiiltaiss der Bei- via Pocula, s. 10, 38, 6: Paccius;
sitzer im Rathe , s. 1, 49, 4, ge- Pacuvius 39, 13, 9: Paculla Annia,
1

9
272 LIBER XXVI. CAP. 33. >. u. 542.

tasse: ceterorum omnium Campanorum eundem erga nos ani-


mum quem Carthaginiensium luisse; securique percussos a
Q. Fulvio esse magis quorum dignitas inter alios quam quo-
10 rum culpa eminebat, per senatum agi de Campanis, qui cives
Romani sunt, iniussu populi non video posse; idque et apud 5
maiores nosti’os in Satricanis factum esse, cum defecissent, ut
M. Antistius tribunus plebis prius rogationem ferret, sciretque
plebs, uti senatui de Satricanis sententiae dicendae ius esset.
11 itaque censeocum tribunis plebis agendum esse, ut eorum unus
pluresve rogationem ferant ad plebem, qua nobis statuendi de 10
12 Campanis ius liat“. L. Atilius tribunus plebis ex auctoritate se-
natus plebem in haec verba rogavit: „ omnes Campani Atellani
Calatini Sabatini, qui se dediderunt in arbitrium dicionemque


9 11. quem, Z. § 603. —
emi- ich glaube nicbt, dass — kann, vgl. 1,
nebat ist sebon aus der oratio rei-ta 26, 7: non rebantur posse', zu Ja-
beibehalteii, in welcbc die Darstel- ctum esse gehortaur video nichtno/(.
lung iniFolg. Ubergebt. — per senat., — in Satricanis, dieses bat L. 9, 16,
da dieser nur das Rccbt bal treulose nicht berichtet, sondern der Consul
Untertbanen, nicht roin. Biirger zu hiiltdortwieinCapuaFuiviusGcricbt,
bestrafen, s. Decker 2, 2, 451 ; 2, 3, ohne Iliicksicbt darauf, dass die Sa-
181. — qui cic. R.s; ohne Iliicksicbt tricancr romische Biirger sind. Ueber

auf die ungenaue Angabe c. 16, 6, die Construet, s.c.2, 14; 3, 17, 8.
wird bier die Verbandlung uber die trib.pl. , s.c.2,5. —
sciret stande statt
Gesammtbcit der Campaner darge- des gcwohnlichen scisceret, wie es
stellt; denn dass von allen Camp. sonstjedoch nicbt vorkommt; doch
nicht blos von dcneii, welche das ha t Tac. H. 4, 80 u. Agr. 1 9 ascire Fiir
:

romische Biirgerrecbt wirklicb aus- iMCtscere, und L. 27,35, 5 unigekebrt


iibten, s. c. 12, 5, dic Rede sei, und raesciscere statt praescire ge-
alie ais romische Biii-ger bezeichnet raucht, so dass scisceret a.u. St. zu
werden, s. S, 14, 10 vgl. 23, 5, 9, lesen nicbt durchaus notbwendig ist.
gebt daraus bervor, dass die zwei — sentent. dic. wie nachher statu-
Frauen ausgenomiueii, ceteri omnes endi. — pluresve um der Saebe mehr
gleich schuldig sind, der Bcscbluss Nachdruck zu geben.
ferner § 12 und c.34,6, omnes Cam- 12 — 13. in haec. r. s. 25, 12, 5;
pani ete. betriOl. Das Bedenken des der zu fassende Volksbeschluss wird
Atilius kanu sich also nicbt auf Ein- in einer bestimmten Formel vor^e-
zelne, sondern nur auf die Gesammt- sebrieben s. Marq. 2,3, 129. —
jdtell.
heit beziehen, und qui —
sunt ninss Cal., s. c. 15. — Sabatini, vielleicht
eioe Besebaifenheit aller Campaner, nacli dem den Calor, s. 24, 14, 2,
in
nicht eine Ausnahme und Beschriin- miindenden Fluss Sabatus, j Sabato,
kung so viele deren rum. Biirger sind,
: Sabatum genannt; wenigstens fliesst
wie es von Anderen gefasst wird, derselbe durcb das Gebiet der Hir-
bezeichnen ;
wenigstensmiisstedann piner, welcbe 22, 61, 11: Atellani,
dem Senatsconsulte und
dieselbe in Calatini, Hirpini mit den genannten
dem Volksbeschlusse sicli glcichralls SUidten verbundeu werden. Uebri-
finden. Uebrigeus sind hier und § 1 gens wiirde omnes nicbt gesagt sein
Campani die Bewohncr Cainpaniens, konuen, wenn sebon im Jahre vor-
§ 12 dic von Capua. — non video p. ber der c. 1 6 6 multitudo alia etc.
,
:

igitized by Coogle
1

». Ch. 210. LIBER XXVI. CAP. 33. 34. 273

populiRomani Fulvio proconsuli, quosque una secum dedidere, 13


quaeque ima secum dedidere, agmm urhemque, divina liumana-
que, utensiliaque, sive quid aliud dediderunt, de iis rebus quid
fleri velitis, vos rogo, Quirites.“ plebis sic iussit „quod senatus 14
5 iuratus, maxima pars, censeat qui adsint, id volumus iubemus-
que“. ex hoc plebei scito senatus consultus Oppiae Cluviaeque 84
primum bona ac libertatem restituit: si qua alia praemia petere
ab senatu vellent, venire eas Romam. Campanis in familias sin- 2
gulas decreta facta, quae non operae pretium est omnia enume-
10 rare, aliorum bona publicanda, ipsos libei’osque eorum et con- 3

erwahnte Beschluss ausgcfiihrt wor- dcriich sein. Beide Zusiitze cnlhal-


denwiire; es bezieht sicli hier auf tcn iiumcrw eiter gehende Besehriin-
alie geaaiiDten Viilker, 34, 6 ist
e. kungen von senatus. Ueber die Ap-
es zu den einzeinen zu wiedcrholeii. posit. maxima p. ~i, b\ Uber
Da es ohne Priidicat bleilit, folgt adsint, wofiir die Hds. ad.sidens ba-
§ 13: rfe iis: was betrilft allc Camp. ben, viell. adsint in senatu, s. 1, 32,
U.S. W., s.c. 12,11; 1,32,11. — arbi- 12: maior pars eorum qui aderant',
trium, auf Gaadc und Ungnade, wird Senat. cons. de Bacch.: dum ne mi-
der Gcoauigkeit wcgen zu dem ge- nus senatoribus centmn adesent, L.
wobnlichen in rf/c.,s.c. 21,15, biazu- 39, 8 , 9 ; Beeker 2, 2, 14 1 . voliim. —
gefiigt, ebenso Fulrio zu pop. R., da mb., 1, 46, 1.
sonst nui' cius oder das andere ge- —
o4. 1 2. restituit, weil naeh der
nanat wird, vgl. jedocli 37, 45, 3 ciri- : deditio Alles weggenonimcn ist. —
iates in fidem consulis dicionemque venire ist ais Object von dem in dem
p. R. sese tradebant; 3S, 31, 6; in fi- Seuatsconsult cnthaltcnen Begriffe
dem dicionetnque p. R. accipiendam', des Besehiiessens zu betrachten. —
27, 1 5, 2: ad consulem —
dediderunt Campanis um scharfer die Betheili-
se, 21, 44, 5. —
quosque etc., viel- gung zu bezeichnen, s. c. 40, 1 8 ; 24,
leicht dic incolae, c. 16, 8, oderiiber- 4, 1 ; aucb konnlc so besser in sing.
haupt alleNichteampaner, diegcrade fiam. angeknUpft werden, ais wenn
in den Stiidten waren. —
quaeque es de Campanis oder Campanorum
stellt im .\llgemeineii die Saclicnden hiesse. — in sing. fiam., Faniilicn-
vorber genannten Personen entge- weise ; in Capua gab es wie in Rom
geo. Viell. ist una secum aus dem gentes die mehrere familiae urafas-
Vorbergeh. wiederbolt. —
agrum, sen konnten. Die MassregeI bezog
iiber diesen ist schon Beschluss ge- sicb wahrscheinlich auf die mit der
fasst, s. c. 16, 8. — de iis reb., fasst romisehcn vielfach verschwiigcrte
alles Gcnannte, auch dic Personen Aristokratie, s.c. 33, 3; sonst ist der
zusammen, andcrs 1, 32, 9: quos, Grund derselben niebt deutiich. —
vgl. auch 7, 31, 5. non op. pr., vgl. 1, 24, 6: quae —
14. iuratus, s. 30, 40, 12: patres non operae est refierre; 25, 19, 11.
iurati —ita enim convenerat cen- — —
3 5. bona kaiin sicli, wenn der
suerunt', 42, 21,5; die V'ereidigung c. 16, 8, erwiihnte Beschluss: ager
geschah nnr bei besoiidercn Gele- omnis etc. bereits gefasst ist, nur
genheiten , s. Beeker 2, 2, 438. — auf die Mobilien bcziehen, wie sie
maxima p., nicht Ginstiiqinigkeit, § 5 aufgeziihlt werden, wahrend das
soiidern nur die Majoritiit, qui ad- Land ais Staatsgut eingezogen ist,
sint, uicbt aller sondern nur der s. 27, 3, 1 ; 28, 46, 5 ; 34, 45, 2. —
anwesenden Senaloren soli erfor- public., der Inf. ist von dem BegrilT
Til. Liv. V. 18
:

274 LIBER XXVI. CAP. 34. a. ti. 512.

iuges vendendas extra quae enupsissent, priusquam in po-


filias,

4 puli Romani potestatem venirent; alios in vincula condendos, ac


de iis posterius consulendum; aliorum Campanorum summam
5 etiam census distinxerunt, publicanda necne bona essent, pecua
captiva praeter equos et mancipia praeter puberes virilis sexus et 6
omnia, quae solo non continerentur, restituenda censuerunt do-
6 minis. Campanos omnis, Atellanos Calatinos Sabatinos, extra-
quam qui eorum aut ipsi aut parentes eorum apud hostis essent,
7 liberos esse iusserunt ita, ut nemo eorum civis Romanus aut

in decreta facta abhiiogig. — ipsos sondern der Campaner setbst


— vendendas, was c. 16, 6, von der angegeben. Dass die Censuslisten
MehrzahI berichtet wird, ist hier auf von Capua regelmiissig nach Rom
eiazelne Faniilien besvhriinkt. — gescbickt worden seien, ist schwer-
enupsiss., hier: nicht allein aus der lich aus den Worten zu folgern. —
Faiuilie, sondrrn ans den Stadten, in hona die § 5 genannten —
pecua etc.
andere, die nicht abgefallen waren, die Verbindung ist unkiar; denn da
s. 4, 4, 4 ; 1 , 34, 4.— venirent neben im vorherg. Satze zwei Classen an-
enups., nm jenes ais spiiter zu be- gedeutet werden, solite man erwar-
zeiebnen, vgl. § 9: transissent — ten, dass einigen die Giiter nicht
veniret, in potest, venire wie sonst zuriickgegeben worden seien, und
m dicionem venire. — aUos, eine der Sinn ist wol: diejenigen, denen
zweite Abtheilnng derer, die nach man die bona wiederzugeben be-
F amilien gerich tet werden, s. c. 1 6,6 schioss, erhielten die »ee;/a etc., aus
trecenti — —
dati. condend., s. zuc. der Bestimmung § 11 folgt wenig-
13, 15.— ali orum, die zweite Classe. stens nicht, dass die Giiter nur den
— summam etc., durch etiam wird Senatoren etc. genommen wTirden,
diese Bestiinmung, wie es scheint, sondern nur, dass diese nicht inCapua
auf in familias bezogen: wie bei ei- verkauft wurden, vgl. 27, 3, 1 bo- :

nigen die Verwandtschaftsverhalt- nis principum vendendis, wonach es


nisse der Massstab, der leitende scheint, dass nur die weniger Ange-
Grundsatz waren, so bei den iibrigen schenen ihre Giiter wiederbckamen,
{aliorum) das Vermogen. Doch ist um sie in die nenen Wohnsitze mit-
die Cnnstruction und der Sinn der zunebmen.
Worte dunkel. Am einfachsien wird —
6 7i omnes, s. c. 33, 12. — ex-
distinxerunt auf dasselbe Subject tra quam, s. 39, IS, 7: extra quam
bezogen, wie im Folg. censuerunt-. si qua-, 38, 38,9, vgl. § 3 extra. —
dic Senatoren unterschieden bei den aut p. eor., s. 24, 11,7. —
liberos e.,
iibrigen Campancrn die Summe des sie sollen nicht in die Sclaverei ver-
Vermugens und bestimmten darnach kauft werden. —iusserunt, sonst
ob u. s. w. Andere betrachten ais vom Volke, von dem jctzt der Senat
Subject census: die Censusangaben beauftragt ist, gebraucht. —
ita be-
unterschieden die iibrige Masse schriinkcnd. —civis —esset: ferner
(summam) der Campaner u. s. w., sein solle, ddrfe, also auch nicht
oder nach Kiene: das Vermogen der cives sine suffragio, viic es bis dahin
iibrigen C. wurde auch durch die Cen- die ineisten Campaner gewesen wa-
susangaben geschieden, ob die Giiter ren. Spiiter erscheinen sie immer
einzuziehen wiiren n. s. w. Allein noch ais Campani, s. 28, 46, 5 nach ;
es wird kein zweites (etiam) Unter- §10 haben sie das Recht sich in
scheidungsmittel des Vermogens, Etrurien anznkaufen, also das Com-

Digitized by Googie
— — ;

a. Cb. 810. LIBER XXVI. CAP. 34. 275

Latini nominis esset; neve quis eorum, qui Capuae fuisset, dum
portae clausae essent, in urbe agro ve Campano intra certam
diem maneret: locus ubi habitarent trans Tiberim, qui non con-
tingeret Tiberim, daretur, qui nec Capuae, nec in urbe Campana, 8
5 quae a populo Romano defecisset, per bellum fuissent, eos cis
Lirim amnem Romam versus ; qui ad Romanos transissent prius- 9
quam Capuam Hannibal veniret, cis Vulturnum emovendos con-
suerunt, ne quis eorum propius mare quindecim milibus pas-
suum agrum aedificiumve haberet, qui eorum trans Tiberim 10
10 emoti essent, ne ipsi poslerive eorum uspiam pararent habe-
rentve agros nisi in Veiente Sutrino Nepesinove agro, dum ne
cui maior quam quinquaginta iugerum agri modus esset, sena- ii
torum omnium quique magistratus Capuae Atellae Calatiae ges-
sissent bona venire Capuae iusserunt; libera corpora, quae ve-
15 num dari placuerat, Romam mitti ac Romae venire, signa, sta- 12

tuas aeneas, quae capta de hostibus dicerentur, quae eorum


sacra ac profana essent, ad pontificum collegium reiecerunt. ob 13

mercium. —
Latini nom. bezeichnet Romam vers., also von Cam.panien
an »ich die Eigenschaft, civis kann entfernt. —
ne quis etc. scbeint nur
nicbt wiederholt werden. neve qu., auf die zuletzt genannten sicb zu
giebt in anderer Form ais vorber ut beziehen, die so vom SeebandeI ab-
nemo eine zweite Beschranknng des gebalten werden.
liberos esse ; jenes bezeicbnet nega- 10. pararent, s. 24, 18, 14. —
tiv ibre politiscbe Stellnng, dieses haberent, ais Eigentbum besitzen =
den Aufentbaltsort, und bildet den suum haberent. —y eiente etc., also
Uebergang zum Folg. Uebrigens be- in der Nahe von Rum, vvo das Land
riibrt Cic. leg. ag. 2, § 88, 91 diese rbmisches Staatsgut ist. — dum ne,
Zerstreuung der Campaner nicbt. wie § 7, ita, vgl. 21, 19, 5. — qtiin-
qtd Cap.f., also nicbt bei demFeinde quag. i., das Ackermass eines ge-
eine die iibrigen § 6 genannten nicbt ringeren rdmiscben Biirgers bis zur
treflende Verscbarfung der Strafe. 4. Classe, vgl. c. 21, 11.
— intra, nicbt iiber den Termin 1 1. inagistratus, s. c. 1 2, 8 ; Marq.
hinaus, sie sollen sich im Verlaufe 3, 1, 30. — Calatiae, bier Galetae
der Zeit bis znm Termine entfernen. geschrieben, s. c. 5, 4. Die Sabatini
manere mit der Negation = omnes werden bier nicbt genannt, vielleicbt
discederent. — locus — dar., n. iis, ist der Name ansgefalleo. — bona,
deo vorber genannten. — trans Tib., diese werden bier nur den corpora
io Etrurien ,
s. § 10; 8, 14, 5; entgegengesetzt, nicbt dass ibnen
ib. 20, 9. allein die Giiter genommcn seien
8 —9. qui nec Cap., die beiden bezeichnet. —libera etc., wabr-
folgenden Classen w'erden, obgloicb scheinlich eine besondere Hiirte, da
nnscbuldig doch bestraft, nur gclin- gewiss viele Romer nahe Verwandte
der sie gebbren aucb zu den Cam-
;
von sich verkauft und von Rbmern
pani omnes etc. § 6, und bitren aucb, gekauft sahen.
wie es scbeint, auf cives Romani zu 12. rficerenfwr, nach dem Berichte
sein, da nur in Hiicksicbt auf deo der Eroberer. —quae eor., indirecte
Woiinort eine Milderuog eintritt. — Frage. —ac prof.=atque quae pro-
18 *

Coogle
— ;

276 LIBER XXVI. CAP. 34. 35. a. u. 518.

haec decreta maestiores aliquanto, quam Romam venerant, Cam-


panos dimiserunt, nec iam Q. Fulvii saevitiam in sese, sed ini-
quitatem deum atque execrabilem fortunam suam incusabant.
35 Dimissis Siculis Campanisque dilectus habitus, scripto de-
in quam 5
2 inde exercitu de remiguni supplemento agi coeptum;
rem cum neque hominum satis, nec ex qua pararento stipen-
diumque acciperent, pecuniae quicquam ea tempestate in publico
3 esset, edixerunt consules, ut privatim ex censu ordinibusque si-
cut antea remiges darent cum stipendio cibariisque dierum xxx.
4 ad id edictum tantus fremitus hominum, tanta indignatio fuit, ut 10
magis dux quam materia seditioni deesset. secundum Siculos
Campanosque plebem Romanam perdendam lacerandamque sibi
5 consules sumpsisse, per tot annos tributo exhaustos nihil reliqui

fana, wir wiirden aut erwarten. — ut cuique eorum privatim aliquid


reiecei'., s. 5, 22, 1. —
non iam, iuris Aversus sing-ulos erat u. a.,
es war so wcit gekoinmen, dass Ful- docb beisst es § privatis, vgl. 34,
vius, dessen Hiirte uud Grausamkeit 6, 18: cur privati non damus re-
man angekiagt hatte, jetzt mild er- miges. —darent, man solle, s, 21,
schieu. —
iniquit. deor. etc., der 38, 6. —Es liegt, wie bei dem tri-
religiose Gesicbtspuukt schliesst die butum iiberbaupt, der Gedanke zu
furchtbarc Scene. Grunde, dass wenn in besonderen

35 36. Ausserordentlicbe Bei- Fallen das Staatsvermiigen nicbt
triige zur Bemannung der Flotte. ausreicbe, das der Privaten in An-
Val. Max. 5, 6, 8. sprucb genommen werden miisse,
1 —
3. de remig.s., wabrscbeinlicb damit der Staat seine Zwecke er-
—ordinibusq.
siad viele uingekoiumen, denn neue reicbe, s. 1, 43, 13.
Riistungeu zur See sind nicbt be- kann sicb darauf bezieben, dass 24,
scblosseu worden. Die Kostcn fiir 11, 8 die Senatoren den ubrigen
das Seewesen kbonen aucb jetzt wie Biirgcrn entgegengestellt sind.
24, 11, durch die regelmassigen Ein- 4-6. ad i.ed, s. 25, 37, 12. —fuit,

nahmen nicbt bestritten werden. — war da, bracb aus. — magis, das
hominum, s. § 5. —
pararent, ange-

hdscb. mage ist scbwerlicb von L.
lauft werden kbnnten. stipend. gebraucbt, da es sicb selbst friiher
s. 24, 11, 7. — in publico, in dem nur bei Dicbtern findet —
seditioni,
aerarium', was nacb der reicben hangt von dux deesset und materia
Beute Capua uud Syracus aller-
in deesset ab, vgl. 35, 12, 10: erat
dings auBallen muss und in diesem nudor orationi materia; 23, 10, 2:
;

Umstande baben wol die folgenden caput Italiae omni — — fore, c. 40,
Klagen ibren Grund, worauf § 3 18. — secundum, niicbst plebem
hindeutct. edixer., wabrscbeinlicb Jt., L. lasst die ganze Plebs mnrren,
wieder, wie 24, 11, nacb einein Se- obgleich der grossere Tbeil dersel-
natsbescbluss, s. § 1 ; agi coeptum. ben von der Beistener frei war, s.
— privatim, aus Privatmittein, im 24, 11, 8, und die Senatoren gleich-

Gegensatze zu in publico, das Adv. falls berangezogen wurden. nihil
privatim wird in vielfachen Bezie- rei, s. 22, 40, 8 32, 13, 7 nec quod
;
:

bungen gebraucbt, s. 2, 42, 10: pu- — patip ossen t reliqui quicquam idt f
blice piivatimque consulti, ib. 44,5: 36, 35, 4; ne hoc quidem rtliqui vo-
, , —

•. Ch. 210. LIBER XXVI. CAP. 35. 36. 277

praeter terram nudam ac vastam habere, tecta hostis incendisse,


servos agri cultores rem publicam abduxisse, nunc ad niilitiatu
parvo aere emendo, nunc remiges imperando, si quid cui argenti 6
aerisve fuerit, stipendio remigum et tributis annuis ablatum, se,
5 ut dent quod non habeant, nulla vi nullo imperio cogi posse,
bona sua venderent, in corpora, quae reliqua essent, saevirent,
ne unde redimantur quidem quicquam sujieresse. haec non in 7
occulto, sed propalam in foro atque oculis ipsorum consulum
ingens turba circumfusi fremebant, nec eos sedare consules nunc 8
10 castigando nunc consolando poterant, spatium deinde iis tridui
se dare ad cogitandum dixerunt; quo ipsi ad rem inspiciendam
et expediendam usi sunt, senatum postero die habuerunt de re- 9
roigum supplemento; ubi cum multa disseruissent, cur aequa
plebis recusatio esset, verterunt orationem eo, ut dicerent priva-
15 tis id seu aequum seu iniquum onus iniungendum esse: nam 10
unde, cum pecunia in aerario non esset, paraturos navalis so-
cios? quo modo autem sine classibus aut Siciliam obtineri aut
Italia Philippum arceri posse aut tuta Italiae litora esse ? cmn in 36
hac difficultate rerum consilium haereret, ac prope torpor qui-

bis est u. a. — terram n., s. c. 30, mochten sie ais Sclaven verkaufen,
10; vastam
ivird im Folg. weiter vgl. 2, 23, 6, daher ira Folg. redi-
aasgefufart. —agrie., es wird vor- mantur etc. — quae r. die allein
ansgesetzt, dass die Herren sclbst noch u. s. w.
nicht mehr den Acker bauen, was 7 — 10. oculis,auch dazu gehort
damals wol aoch von vielen Plebe- in, aber in andercr Bedeutung: vor
jern geschah, s. Mommsen 1, 620 If. den ,\ugcn. —
circunf., 4, 33, 10:
rempubl. ab., weil sie fiir Zwecke Veientium ma.rima pars Tiberim
des Staates ibnen genommen sind, effusi petunt; 27, 51, 1; primus
wird dieser seibst ais sie entrUbrend quisque —
haurire capientes, vgl. 1,
dargestellt. — ad —
mil., s. 22, 57. 41, 1. —
inspiciend. genau zu un-
parvo a,, ist vorber crwahot,
nicht tersuchen, vgl. 4, 36, 4. —
postero
vgl. 24, 18, — remiges,
12. diese d., ura ara Tage darauf dem ^'olke
sind Sclaven, s. 24, 11, 9; Marq. 3, Vorschliige raachen zu konnen. —
2, 393. — stip., das 24, 1 1 angeord- cur aeq., vgl. 30, 37, 10; disseruit
nete. — trib. ann., das tribntuin, quam nec iniqua et necessaria (pasr)
sonst nur eine ausserordenlliche essel^ Sairaasius vermulbet: curae-
Steuer, s. 1, 43, 13, niuss jetzt jahr- que plebis, was auch eine Hdschr.
lich gegeben werden, s. 23, 48, 8; hat. —
privatis etc., dennochmiisste,
ib. 31, 1. — ut cogi s. 6, 15, 13: id wic es schon §. 3 gefordert worden
cogendi estis ut — proferatis, ist bci war, den Privateu die Last auferlegt
Cic. nicht so selten, Tuse. 1, 8, 16: werden. —
paraturos, in orat, recta:
haec prius ut confitear me cogunt; parabimus daher nicht /)«rare«f.
Att. 3, 19, 3 u. a. —
vi imperio, vgl. naval. soc. =
remiges s. §. 3. —
c. 36, 12. —
venderent —
saev., die sineclass., die nicht seibst fehlen,
Imperfecta neben den praesentia soiidern iiur nicht die nothige Be-
enthalten eine AuQbrderung an die mannung haben.
Consuln. — in corp. — saev., sie 36. 1 —
2. torpor, geistige Er-
:

278 LIBER XXVI. CAP. 36. a. u. 542.

2 dam occupasset hominum mentes, tum Laevinus consul magi-


senatum populo, sicut honore praestent, ita ad
stratus senatui et
omnia, quae dura atque aspera essent, subeunda duces, debere
3 esse. „si quid iniungere iuferiori velis, id prius in te ac tuos si
ipse iuris statueris, faciUus omnis obedientis habeas, nec im- 5
pensa gravis est, cum ex ea plus quam pro virili parte sibi

4 quemque capere principum vident, itaque dasses habere atque


ornare volumus populum Romanum, privatos sine recusatione
5 remiges dare; nobismet ipsis primum imperemus, aurum ar-
gentum aes signatum omnes senatores crastino die in publicum lO
conferamus, ita ut anulos sibi quisque et coniugi et liberis, et
lilio bullam, et quibus uxor liliaeve sunt, singulas uncias pondo

starrang. —
Aomin. wic e. 2, 1, — maius dicet esse malum etc. ; ib. 24,
populo hier obnellnterscbeidung der 58: ira exardescit, lubido concita-
Ritter. —
praestent auch dazu ist tur; in eandem arcemconfugiendum
senatui und populo zu denken, vgl. est, vgl. 25, 6, 22; Z. §. 780,—
Tac Ann. 2, 33: distinctos senatus ornare, mit demNiithigen ausriisten,
et equitum census —
ut qui locis or- s. 9, 30, 4; 7, 10, 5. —
ipsis, weil
dinibus dignitatibus antistent et aliis der Gegensatz: nicht Andereo, faer-
> etc. —essent, wenn etwas ware, vorgehoben wird, vgl. 2, 12, 7; ib.
praestent stellt den Gedanken ais 19, 4. —imperem,, n. die niithigen
allgeniein gliltig dar, vgl. c. 3S, lU; Beitriige zu geben.
24, 4; 25, 38, 4. 5. aes signatum, ist ein Bcgrilf und
3 —
4. inferiori, 2 3, 4.
s. si,
— signatummetit aurum argentum
ips., da eine der ersten untergeord- zu bezichen, da nach dem Folg. al-
nete Bedioguiig hinzugefugt wird, Ics verarbeitete nicbt verarbeite-
so kann si nicht wol fehten. id — — te
,

(Jactum und iijectum) und ge-


iuris ais Recht, rechtlichc Forde- priigte Gold und Silber verlangt
rung gegen dich gelten lassest. — wird. — omnes, init Nacbdnick, es
nec inp., dann ist auch nicht. — soli sich keiner ausschliessen: wir
pro vir. p., s. 3, 71, 8; 7, 7, 5: pro Senatoren alie, s. §. 12: hunc con-
viriliparte adnitendum. V^'^eDn der sensutn sen. —
in pubi, conferamus,
Ausdruck genau ist, so liegt darin, in den Staatsschatz ais Beitrag brin-
dass auch die Senatoren von dem gen, §. 8 dqferamus nur; hinbrin-
Tributum nicht frei sind,jetzt nur gen. — ita, beschrankcnd. VVas Je-
iiiehr ais ihnen zukommt leisten der behalten darf ist, 1) Gold, anu-
sollen. Von einem bestimmten Cen- los — relinquant, 2) Silber argenti
sus der Senatoren ist auch hier nicht — tantum, 3) Erz, aeris signati', an
die Rede, s. 24, 11, 8. classes — — Gold und Erz sollen Alie gleich viei
volumus etc., das wirklich vorlie- behalten nur in Riicksicht auf das
,

gende Bediirrniss wird aflinnativ Silber die, welche curulische Aemter


ohne Andeutung der Bedingung hin- bckleidet haben, eiiien Vorzng ba-
gcstellt, s. 2 1,44, 7; 10, 17,5: vultis ben. — anulos, diese waren von
vos pro virtute spes gerere : omnes Gold, $.9, 7, S; nach dem Folg.
Samnitium urbes —
vestrae sunt; w erden auch von denFrauen und
sie
Cic. Sest. 42, 92: horum utro uti Kindern der Senatoren getragen,
7iolunms, altero est utendum ; Tuse. ausserdem von denRittern s. 23, 12,
2, 1 2, 28 ; rogo hoc idem Epicurum 1 ; Becker 2, 1, 271 IT. —
Jilio collec-
— —

a. Cb. SIO. LIBER XXVI. CAP. 36. 279

auri relinquant, argenti, qui curuli sella sederunt, equi omaroen- 6


ta et libras pondo, ut salinum patellamque deorum causa habere
possint, ceteri senatores libram argenti tantum; aeris signati qui- 7
na milia in singulos patres familiae relinquamus: ceterum onme 8
5 aurum argentum aes signatum ad tiiumviros mensarios extemplo
deferamus nullo ante senatus consulto facto, ut voluntaria con-
latio et certamen adiuvandae rei puldicae excitet ad aemulandum
animos primum equestris ordinis, dein reliquae plebis, banc 9
unam viam multa inter nos conlocuti consules invenimus, in-
10 gredimini dis bene iuvantibus. res publica incolumis et privatas

tiv. —
bu/fa Val. Max. 1. 1. insignia relinquamus, indem sich die Consuin
ingenuitatis, nur die Knaben trugen mit einsebliessen.
dieselbe („eine runde aber plattge-
driickte Kapsel'') um den Hals, nur 8 — 9. ceterum ist .Adjectiv. —
Subne der Senaforen goldene, s. triumv. m., s. 24, 18, 12. —
nullo
Becker Gallus 2. Ausgabe 2, 55. sc.fi., durch welcbes die .\bgabe ge-
ujrpr.jil. scheintkurz ge.sagt st. Frau fordert undangeordnetunddann von
oder Frau und Tochter, oder diese deo Magistraten beigetriebcn wurde,
alleiu;
Groiiov. vermuthet filiaeque, s. §. 12. 24, 11, 7. —
volunt, c.
weil das Oppisebe Gesetz 34, 1,3 vgl. Fest. p. 364: tributorum con-
verordnete ne qua mulier plus setn-
: lalionem, quom sit alia —
ex censu,
unciam auri haberet. —
singulas, dicitur etiam quoddam temerarium
nur je einc, ist hier hiazagefiigt um (n.tributum) ut post urbem a Gal-
den Begrilf liervorzuhebcn imFolg. ;
lis captam
(s. 5, 50); item bello Pu-

uicht. nico secundo M. Laevino M. Claudio


6 7. cur. etc., dic Trcnnnng Marcello cos. , quom et senatus et
derselberi von den iibrigen ist zu populus in aerarium quod habuit,
bcachten, s. 23, 2.3, 5 IT. — equi orn., detulit, also eine ausscrordentliehe,
es sind die phalerae, s. 9, 46, 12; nicbt nach dem Census, s. 24, 11,
22, 52, 5, wahrsclieiniich batteu die ausgesebriebene Steucr, eigentlicb
meisten Kitterprerde , equi publici, eine rreiwillige .Anleilie, denn nach
s. Becker, 2, 1, 269; 3, 2, 278. C Jahren, s. 29, 16, crfolgt dic Zu-
— libras, es ist wol eine ZahI aus- riickzahlung, daher heisst es auch
gefalien, etwa bilibras, s. 4, 15, 6; 31, 13, 2: pecunia quam M. falerio
oder binas libras fU
libras), weil M. Claudio consulibus mutuum
so scharf libram tantum, s. 21, 50, dederant (privati). —et eeri. und
6, entgegeugestellt wird. salin. — unser Wetteiler u. s. w. s. §.11. —
pat., die letzteren sind inehr tiefe, cquest. ord. diese Bezeiclinung, s.
ais flache Schiisscln; in deiiselben 21, 59, 9, ist hier und §.12 aus der
wiirden den Gottern, besonders den spalereu Zeit eiitlehnt. —reliquae,
Laren und der \’esta, Speisen auf zu ihr gelioren dem Senate gegeu-
dem Ileerde hingestellt. —
ut salin. iiber auch die llilter, oder es ist wie
etc., niiinlich aus Silber; die Sena- ceteri, alii, s. 4, 41, S, aurzuPassen.

toren, welcbe nicbt curul. Aeinter — inter nos, reciprok, das zweite
bekleidet haben, sullen alsn diese nos wird in der Regel nieht beige-
Geruthscliarten nicbt von Silber ha- Tiigl. —
ingredim., n. viam. —
in-
ben, vgl. Val. Max. 4, 4, 3. aeris — columis, wenn sie erhalten wird;
s. gelit wie singulos p.f. zeigt, wie- ebenso prodendo, wenn man sie auf-
der auf alie Senaturen, daber auch gieht.
— — —

280 LIBER XXVI. CAP. 36. 37. a. u. 54S.

res facile salvas praestat; publica prodendo tua nequiquam ser-


io ves“. in haec tanto animo consensum est, ut gratiae ultro con-
ii sulibus agerentur, senatu inde misso pro se quisque aurum ar-
gentum et aes in publicum conferunt tanto certamine iniecto, ut
prima inter primos nomina sua veUent in publicis tabulis esse, 5
ut nec triumviri accipiundo nec scribae referundo sufficerent.
12 hunc consensum senatus equester ordo est secutus, equestris
ordinis plebs, ita sine edicto, sine coercitione magistratus nec
remige in supplementum nec stipendio res publica eguit; para-
tisque omnibus ad bellum consules in provincias profecti sunt. 10
87 Neque aliud magis tempus belli fuit, quo Carthaginienses
Ilomanique pariter variis casibus immixtis magis in ancipiti spe
2 ac metu fuerint, nam Romanis et in provinciis, hinc in Hispania
adversae res hinc prosperae in Sicilia luctum et laetitiam miscue-
3 rant; et in Italia cum Tarentum amissum damno et dolori, tum 15
4 arx cum spem gaudio fuit;
praesidio retenta praeter et terrorem
10 12 in haec, dass das gesche-
. behrte nieht, vgl. 23, 49, 4.
hen solle. — animo Begeisterung. 37. Uebersicht der Verhaltnisse,
vitro, da sie vielinehr VViderspruch vgl. e. 41, 14 ff.

erwartet hatten. — et aes, wenn die-


I

1. liat L. vielleielit mit p<z-


ses richtig ist, so wird das Erz, ais riter verbinden, aber iiicht in den-
gemiinztes, dem Gold und Silber zu- selben Satz mit diesem stellen wol-
sainincn gciionimen, das zuin Theil len; in keiner anderen Zeit waren
wcnigstcns nichtgcmiinzt ist,gegen- die Verhaltnisse in hoherem Grade
iibergestellt, s.24,21,3; 4,42,l;doch gleiehmiissig u. s. w. Gronov u. A.
hat eine gute Hdsch. et argentum et liaiten das VVort fiir nniicht. in- —
aes. — —
certam, ini., anders 27, 6, 2. mixtis ist ein gestcigerles mixtis:
nomina, die in die Rechnungsblicber untereinandergemischt, wienachher
des Staates (publicis tabulis n. e.r- miscuerant, uiid gerade diese Mi-
pensi et accepti) aufden IVamen eines schunggliicklicbcrundungliipklicber
Jeden eingetragenen Posten unter : Ereignisse wird iiuFolg. durclige-
den zuerst erschienenen wollte Je- fiihrt, vgl. 45, 14, 3: qui sortem
dep ( zu veUent ist wieder pro se omnem fortunae regnique sui cum
quisque zu denken) zuerst eingetra- rebus Romanis inmiscuisset; 34,
gen sein. — accipiend., in Einplang 8 : inprobos —
inmiscendi res tu-
zunebmen, zuwiigen, schatzen,ziih- multu Aetolico spes movit. ma- —
len. — rqfer., in die Biicher, deren gis gebiirt zu dem in in ancip. lie-
Fiibrung den scribae fiir die Magi- genden Adjectivbcgriffe.
strate, in deren Dienste sie sind, ob- 2—
5. et in pr. —
et in It,, das
liegt.— consens., umdieses bervor- dritte Glied folgt §. 5 mit quoque.
zuheben, s, §. 5: omnes. — edicto, — provinc., bis jetzt ist dieses Spa-
wie es c. 35 erlassen worden war. nien nur ais Kriegsschauplatz und
— coercit., Zwangsmassregeln ge- weil die Iliimer dort Verbiindete ha-
gen nieht Zablende, s. c. 36, C; nul~ ben. /imc-hinc, s. 1, 13, 2.
la vi, 4, 53, 7; consuli damnurttaliarn-m miscuerant, ais abgeschlossen in Be-
que coercitionem —
detrectantibus zug auf fuit, vgl. 24, 43, 3 ; ib. 7,
militiaminhibenti, s.Marq.3, 2, 134.
— 2. —
praeter sp. gehort zu reten-
eguit, litt keinen Mangel, ent- ta. — terror, s. c. 25, 2. —

B. Ch. 210. LIBER XXVI. CAP. 37. 38. 281

subitum pavoremque urbis Romae obsessae et oppugnatae Capua


post dies paucos capta in laetitiam vertit, transmarinae quoque 5
res quadam vice pensatae: Philippus hostis tempore haud satis
opportuno factus, Aetoli novi adsciti socii, Attalusque Asiae rex
5 iam velut despondente fortuna Romanis imperium orientis. Car- 6
thaginienses quoque Capuae amissae Tarentum captum aequa-
bant, et ut ad moenia urbis Romanae nullo prohibente se perve-
nisse in gloria ponebant, ita pigebat inriti incepti, pudebatque 7
adeo se spretos, ut sedentibus ipsis ad Romana moenia alia porta
10 exercitus Romanus in Hispaniam duceretur, ipsae quoque Hi- 8
spaniae, quo propius spem venerant tantis duobus ducibus exer-
citibusque caesis debellatum ibi ac pulsos inde Romanos esse,
eo plus ab L. Marcio tumultuario duce ad vanum et inritum vi-
,

ctoriam redactam esse, indignationis praebebant, ita aequante 9


15 fortuna suspensa omnia utrisque erant integra spe^ integro me-
tu, velut illo tempore primum bellum inciperent.
Hannibalem ante omnia angebat, quod Capua pertinacius 38
oppugnata ab Romanis quam defensa ab se multorum Italiae
populorum animus averterat, quos neque omnis tenere praesi- 2

Capua c., s. 1, 34, 4. — transmar., hier am wenigsten hiitte erwarten


Griechenland und Asien wird so ge- sollen. —
venerant, die Punier, wel-
nannt, s. c. 24, 4; 40, 2, 6: trans- che diellollnung geiasst hatten; des-
marinae legationes. —
quad. vice p. balb folgt ibi. —
tumultuar., wie 28,
n. inter se, waren einigermassen ge- 42, 5, einen in der Eile gcwahiten,
gen einander ausgeglichcn, „hielten wie die tumultuarii milites. ad —
sich das Gleichgewicht.” —
Philipp. van. das Tiiuschende, nur Scheinbare,
elc.,erklarendes Asyndeton. haud gesteigert durch ad inrit., zu nichte,
s. op., gar nicht schr, s. 23, 38, 5. s. 2, 6, 1.
— yfsiae, das Konigreich Pergamum, 9. aequante, auch dazu gehiirt
s. Liibker Reallcxic. u. v4sia vel- . — omnia; der §. 1 ausgesprocheneGe-
ut, die Hndss. baben vel, s. 22, 42, danke wird in anderer Form wieder-
6. —
despondente, sich (glcichsain holl. — integra, ohne dass ctwas

durch eine sponsio) verbindlich davon oder dazu gekommen war.
machte zu gcben, s, 4, 13, 3. velut elc., dass Hannibal, der nach
6 —
8. quoque wie bei den Romern c. 38, 1 die Bedeutung des Verlustes

Alles gleich stand. Auch hier sind von Cainpanien wol zu beurtheilen
drei Punkte, der dritte mit quoque wusste, dieses geglaubt habe, ist

angePtigt. — Capuae — aeq., s. 9, sehr zu bczweifein.


10,3: cum —
devotioni P. Decii con- 38« Uebergabe von Salapia an
sulis aequabant —
inglor.pon.,\gl.
. dicRomer; .\ppian. Hann. 45; Val.
praef. 8 nullo in discrimine potiam ;
: Ma,\. 3, 8 E.\t. 1.

4, 23, 3 hoc quoque in incerto po-


1 — 2. Capua— opp.- def., wie c.

situm. —
:

alia p., ais da, ivo sie un- 37, 4. —


averter., wie §. 4: abali-
tbiitig standen, iiber den Abi. s. 24, enabantur, absolut; obgleich aus ab
21, 7. —
ipsae q. //. , das Priidikat se leicht ab eo crganzt werden kann.
ist praebebant; quoque vceil man es — neque omn., das Heer Hannibais

1 by Coogle
. —

282 LIBER XXVI. GAP. 38. a. u. 542 .

diis, nisi vellet in multas parvasque pai'tis carpere exercitura,


quod minime tum expediebat, poterat, nec deductis praesidiis
spei liberam vel obnoxiam timori sociorum relinquere tidem.
3 praeceps in avaritiam et crudelitatem animus ad spolianda quae
4 tueri nequibat, ut vastata hosti relinquerentur, inclinavit, id foe- 5
dum consilium cum incepto, tum etiam exitu fuit, neque enim
indigna patientium modo abalienabantur animi, sed ceterorum
etiam: quippe ad pluris exemplum quam damnum pertinebat
5 nec consul Romanus temptandis urbibus, sicunde spes aliqua se
6 ostendisset, deerat Salapiae principes erant Dasius et Blattius. 10
Dasius Hannibali amicus: Blattius, quantum ex tuto poterat, rem
Romanam fovebat, et per occultos nuntios spem proditionis fe-
cerat Marcello, sed sine adiutore Dasio res transigi non poterat
7 multum ac diu cunctatus, et tum quoque magis inopia consilii
potioris quam spe effectus Dasium appellabat, at ille, cum ab re 15
aversus, tuni aemulo potentatus inimicus, rem Hannibali aperit
8 arcessito utroque Hannibal cum pro tribunali quaedam ageret
mox de Blattio cogniturus, starenlque summoto populo accusa-
9 tor et reus, Blattius de proditione Dasium appellabat, enimvero
ille velut in manifesta re exclamat, sub oculis Hannibalis secum 20

war wol an sich nicbtsetirzahlreich, des Meeres. —


Dasius, s. 24, 45, 1.
da ihm die Mittel znr Uoterhaltung — Blattius,.\\)p. Blthios; Val. Max.
feblten. — carpere, durcb Abtren- Blassius, wie Claudius und Clausus ;
Dung einzelnerTheile zu scbwiicben, Metius und Messus u. a. — amicus
vgl. 3, 5, 1. —
spei lib., sie frei ge- n. erat. —
ex tuto, mit Sicherheit,
ben, dass sicb die nicbt zuverliissi- obiicsich Gefabren auszusetzco, vgl.
gen der Bundesgenossen der Parlei 1, 37, 1.

sine adj. D., obne 1). ais
zuwenden konnten, voii dersie inehr Heirer, zur Unterstiitzung, zubaben,
Vortbeile erwarteten, die treuen, der — et tum aucb jetzt, wo er es
Gefabr angegrilfen zu werden aus- endlicb wagte.
q.,
— weudet
adpell., er
gesetzt wurden (obnoxiam). sich an ihn in der erwabnten Ange-
3—5. animus — nequib., s.zixl,l 5, 1 legenheit, s. §. 8. —
potentatus,
— spoliand. quae — vast, niit Ein- selten gebraucht, s. Cic. Rep. 2, 8;
scbluss des Begriffes der Lokalitiit, Caes. B. G. 1, 31; de potentatu —
s.25, 30, — foed.
5. inc. etc. s. contenderant, a. u. St. isl es’die er-
praef. 10 . — damnum oder ein abn-
,

ste Stelle, die jedereinnehmen will,


iicbes Wort, viell. pernicies fehlt ia ^^al. Max.: acerrimo studio secum
den Hss. —sicunde, wenn irgend in administratione reipublicae dissi-
wo; uber den Conjunctiv s. 21, 42, dentem.
4. Der Gedanke soli nur die folg. 8 —
10. arcesa., vor Gericht.
Erziiblung, welcbe Appian. nochaus- pro trib., von dem Trib. aus, ais
fiibrlicber nnd rait mehreren Abwei- Richter, daber cogniturus, um zu
cbuDgen giebt, einleiten. untersuchen und zu entscheiden. —

0 7. Salapiae, siidlicb von Arpi, submoto p., s. 25, 3, 18. — enimvero
an dem Salapitanus lacus, in der Niibe gchort aucb hier, s. 24, 31, 1 zu ille

1 by Coogle
; —

a. Ch. 210. LIBER XXVI. CAP. 38. 39. 283

de proditione agi. Hannibali atque eis qui aderant, quo audacior


res erat, minus similis veri visa est. aemulationem profecto at- 10
que odium esse, et id crimen adferri, quod, quia testem habere
non posset. Uberius lingenti sit: ita inde dimissi sunt, nec Blat- 11
5 tius ante abstitit tamen tam audaci incepto, quam idem obtundendo
docendoque, quam ea res ipsis patriaeque salutaris esset, pervi-
cit, ut praesidium Punicum —
o autem Numidae erant Sala- —
piaque traderetur MarceUo. nec sine caede multa tradi potuit. 12
longe fortissimi equitum toto Punico exercitu erant, itaipie
10 quamquam inprovisa res fuit, nec usus equorum in urbe erat,
tamen armis inter tumultum captis et eruptionem temptaverunt,
et cum evadere nequirent, pugnantes ad ultumuni occubuerunt, 13
nec plus quinquaginta ex his in potestatem hostium vivi vene-
runt. plusque aliquanto damni haec ala equitum amissa Hanni- 14
15 bali quam Salapia fuit; nec deinde umquam Poenus, quo longe
plurumum valuerat, equitatu superior fuit.
Per idem tempus cum
in arce Tarentina vix inopia tolera- 39
bilis spem omnem praesidium quod ibi erat Romanum
esset,
praefectusque praesidi atque arcis M. Livius in commeatibus ab

— exclamat; da ruft ja wabrhaftig liegen”,s. 2, 15, 5. —


nec sine etc.
u. s. w., Val. Max. : eiiimvero tum wird nach der asyndelisch gegebe-
ille proclatiiat. — tUe,
s. 24, 31, 3. nen Begriindung: longe etc. durch
— velut in m. ob jetzt seioe
r., ais itaque etc. weiter ausgefiibrt. —
toto
Ankiage vollstandig erwiesensei. P. e., wie in localen V'erhiiltDissen,
agi, weil Blattios wirklich den Ver- s. Z. §. 482. —usus er., keinen Ge-

soch geniacht bat ; wir sagen man brauch machcn konnten, s. 1, 56, 3.

:

olle mit ihm u. s. w. —


qui ad., die ala, vgl. §. 11 10, 29, 12: Cam-
;

mit ihm zu Gericht sassen, seiu con- panorum alam, quingentos fere
silium, s. c. 33, 7. —
minus ohne equites.
eo, s. 25, 36, 16. posset— sit, s. — Das Uebergewicht Hannibals an
c. 36, 2. — aetnul. — esse, es finde der Reitcrei wird hier erst ent-
nur der Grund der An-
statt, sie sei schieden von L. hervorgehoben, frii-
gabe. —
liber, fing. s., eine Anschul- her mehr angedeutet, s. 21, 47, 1.
digung, die ihm, wenn er ctwas er- 39» Secschlacht bei Tarent.
dichten wollte, ein freieresFelddar- 1— 3. M. Livius wird hier von
bote; bei der er was er wolle er- L. zum crsten Male mit Sicherheit
dichten konne, s. 30, 32, 8; collo- erwahnt, 24, 20, 13 ist der Name
quium —
liberum fingenti; 32, 32, nur Vcrmuthung 25, 10 ist der-
;

8: ut sibi liberum esset vel ad bel- selbe verschwiegen. Er bat hier


lum manenti vel etc. , vgl. 21, 50, und 27, 25 den Vornamen Marcus,
10: volentibus iiber fingenti 24, 5, wie bei Plutarcb, bei Polyb. dagegen
12. —inde aus dem Gerichte. Caius; der Zuname ist wahrschein-
11 —
14. tamen, uiigeachtet der in lich Macatus s. 27, 34, 7 vgl. ib. 25,
dem Auftritte vor Hannibal sichtbar 3; gewiss ist er von M. Livius Sali-
gewonienen .Abneigung des Dasius. nator zu unterscheidcn. Die Noth io
— obtund., wie anser „in den Ohren der Burg ist durch die Anordnungen

i.^If
284 LIBER XXVI. CAP. 39. a. u. 542.

missis habebant, C[ui ut tuto praeterveherentur oram Ita-


Sicilia
3 liae, classis viginti ferme navium Regii stabat, praeerat classi
commeatibusque D. Quinctius, obscuro genere ortus, ceterum
4 multis fortibus factis militari gloria inlustris. primo quinque na-
ves, quarum maximae duae triremes a Marcello ei traditae erant, 5
habuit; postea rem impigre saepe gerenti tres additae (Juinque-
5 remes; postremo ipse a sociis Reginisque et a Vellia et a Paesto
debitas ex foedere exigendo classem xx navium, sicut ante di-
6 ctum est, efficit, huic ab Regio profectae classi Democrates cum
pari [classi] navium Tarentinarum numero quindecim milia fer- 10
7 me ab urbe ad Sapriportem obvius fuit, velis tum forte inprovi-
dus futuri certaminis Romanus veniebat: sed circa Crotonem
Sybarimque supplevept remigio navis, instructamque et arma-
8 tam egregie pro magnitudine navium classem babebat. et tum
forte sub idem tempus et venti vis omnis cecidit et hostes in 15
conspectu fuere, ut ad componenda armamenta expediendumque
remigem ac militem ad imminens certamen satis temporis esset.

Ilannibals 25, 11 herbeigefiihrt. — blieben wie Neapolis u.a. exigen-—


stabat, batte ihre Station. —
multis do, wol im Auftrage des Consuis.
29, 20, 5: partita factis /or-
s. 0— 8. classi ist wahrscbeinlich
f. f.,
tibus, vgl. 10, 2.3, bi/acto eg-reg-io; aus dem Vorberg. wiederholt. ab —
Verg. Aen. 1, 040: caelataque in urbe ist aus den Tarentinarum zu
auro fortia /acta patrum ; Curt. 7, erkliiren. —
ad Saprip., der Ort ist
3, 22. Der abi. gloria ist dem Vor- nicbt weiter bekannt, und nicbt mit
herg. untergeordnet: in Folge tapfe- Sacriportus in Latium zu verwech-
rerXhatenund so durchUubmu. s.w. seln. — inpr. /ut., s. 23, 30, 1. —
4— 5. 7 M? 72 (j.,nurrunf. —
traditae, sed, obgleich man einen Kainpf nicbt
hab., ist etwas breit, die Quelle, abndete war man docb auf denselbea
der L. hier folgt, ziemlieli wortreieb, geriistet und batte uberdiess Zeit

.
a sociis etc. , die griecbischen die notbigen V'orkebrungen zu tref-
Stadte an der Ost- und Westkuste fen, §8: ef tum. —
Sybarimq., \icW.
Italiens stellten nach ihrem Biind- nacb einer griecb. Quelle, gewobn-
nisse nur Schifle und Matrosen, lich braucbt L. Thurii. —
circa, die
nicbt Suldaten, s. Marq. 3,1, 30. Stadte selbst balten zu den Puniern,
y ellia bat die besle Hdseb., wol dem daber presst er in der Umgegend
griech. entsprecbend, bei An- Sclaven. —
supplev. nav., wie sup-
deren beisst sic ydia oder Helia; plere legiones u. a. statt: er batte
sie lag wie Paestum an der Wcst- die SchifTsmannscbaften ergiinzt,
kiiste, siidlich von diesem. — Regi- vollzablig gemaebt dnrcb, s. 23, 5,
nisque ef s. 1 , 43, 2 ; docb ist dic Ver- 0 ; Verg. Aen. 3 , 471 : remigfum
bindung hier auffallend, da derdritte supplet.; vgl. c. 47, 3. —
pro mag.,
Begriff, nicbt wie gewohniich voran- da wol nicbt alie Fiinfrudererwaren.
geht, sonderii wieder init et folgt, — tum /orte wie §. 7. —
compon.
vgl. 9, 19, 4; uber den Wcchsel der ar., s. 21, 49, 11. —
exped. rem.,
Construet, vgl. 0,12,0: Cerceiensium die oberen Ruder einzuzieben, s.
quidam et Coloni etiam a elitris. V Marq. 3, 2, 397 ; die iibrigen in Be-
Die drei Stadte sind Rom treu ,ge- reitscbaft zu setzen, da manbis jetzt

oy
— ;

».Ch. aio. LIBER XXVI. GAP. 39. 285

raro alias tantis animis iustae concurrerunt classes, quippe cum 9


in maioris discrimen rei, quam ipsae erant, pugnarent: Tarenti- lo
ni, ut recuperata urbe ac Romanis post centesimum prope an-
num arcem etiam liberarent, spe commeatus quoque hostibus, si
5 navali proelio possessionem maris ademissent, interclusuros;
Romani, ut retenta possessione arcis ostenderent non vi ac ii
virtute, sed proditione ac fiu*to Tarentum amissum, itaque ex 12
uiraque parte signo dato cum rostris concurrissent, neque retro
navem inhiberent, nec dirimi ab se hostem paterentur, quam quis
10 indeptus navem erat ferrea iniecta manu, ita conserebant ex pro-
pinquo pugnam, ut non missilibus tantum, sed gladiis etiam prope
conlato pede gereretur res. prorae inter se iunctae haerebant, 13
puppes alieno remigio circumagebantur, ita in arto stipatae
erant naves, ut vix ullum telum in mari vanum intercideret;
15 frontibus velut pedestres acies urgebant, perviaeque naves pu-

mitSegeln f^efabren ist. sat. temp. zuriickzogen, licssen sie auch den
weil die Feinde bei Fallen des Win- Feind nicht los; sonst suchte man
des nur langsam herao kbnnen. nach den ersten Zusammenstossen
9 —
11. animis ist denFlotten bei- zuriickzugehen, Evolutiunen zu ma-
gelegt statt den Kiimprenden. ra- — chen und die Ruder zu zerbrcchen.
ro al. s. 21, 59, 7. —
iustae cl., wie — quam etc., beschriinkender und
oft iusta acies, vgl. 24, 14, 4; 20 erkliirenderZusatz zn hostem, iiber-
Schiffe kounten DichtHireineordent- haupt den Feind, obgleich mebr an
liche Flotte gelten. —
in discr^ auf desscn Schiffe zu dcnken ist: so wie
— hin, fur die Entscheidung, vgl. 21,

einer ein feindliches Schiff gcentert
43, 7: in fnercedem. centens., die hatte, liess er den Feind nicht wie-
Einnabme crfolgte erst 272 a. Ch. der los. — indepta s. 28, 30, 11:
dnrcb die Consuln M. Papirius und ceteras (triremes) quas indepta es-
Sp. Carvilius desbalb prope. — set. — ferrea — manu, s. 24, 34, 1
0
spe — ,

interci, s. 25, 26, 2. —


quo- an Ketten Iloken um
befestigte die
wie dieStadt. Ueber dieConstr. feindlichen Schiffe zu entern , an-
s. Z. § 418. —
commeatus im Plu- ders 30, 10, 16: asseres ferreo unco
ral findet sich mebrrach. —
ri a. v., praefixi (harpagones vocant) ex Pu-
8.25, 38, 10. —
prorf. a. vgl. 43, nicis navibus inici in Romanos coepti,
10, 3 : furto et fraude agendae rei, quos cum neque i^sos neque catenas,
ein beimiicher Streich, der durcb quibus suspensi tniciebantur incide-
Verrath ausgefuhrt wird, s. c. 51, 12; re possent etc. —
iniecta n. t/i eam.
21, 35, 10. 13. alieno retn., von den Rude-
12. signo d., durcb eine Fabne rem der feindlichen Schiffe, die,
auf dem des Anfabrers.
Schiffe — wenn waren, auch die
sie stiirker
retro n. in., anhalten und durcb Ru- Bewegungen der geentcrten Schiffe
dem riickwiirts , nach dem Hinter- bestimniten. Der ganze Satz und der
theile treiben, vgl. 30, 10, 17: retro folg. ita in arto, enthiilt asynde-
:

inhibita rostrata; Cic. Att. 13, 21: tisch eine weitere Ausfiibrung und
arbitrabar sustineri remos, cum in- Erkliimng von in arto —
gereretur
hibere essent remiges iussi. —
neq. res. —
telum VV urfspiesse und Pfeile.
— frontib. —
dirimi, so wie sie selbst sich nicht — intercid., 21, 8, 9.
;

2S6 LIBER XXVI. CAP. 39. . u. 54S.

14 gnantibus erant insignis tamen inter ceteras pugna fuit duarum,


15 quae primae agminis concurrerant inter se. in Romana nave ipse
Quinctius erat, in Tarentina Nico, cui Perconi fuit cognomen,
non publico modo sed privato etiam odio invisus atque infestus
Romanis, quod eius factionis erat, quae Tarentum Hannibali pro- 5
16 diderat hic Quinctium simul pugnantem hortantemque suos in-
cautum hasta transfigit, ille atque praeceps cum armis procidit
17 ante proram, victor Tarentinus in turbatam duce amisso navem
inpigre transgressus cum summovisset hostis, et prora iam Ta-
rentinorum esset, puppim male conglobati tuerentur Romani, 10
18 repente et alia a puppe triremis hostium apparuit, ita in medio
circumventa Romana navis capitur, hinc ceteris terror iniectus,
uti praetoriam navem captam videre; fugientesque passim aliae
in alto mersae, aliae in terram remis abreptae mox praedae fuere
19 Thurinis Metapontinisque. ex onerariis, quae cum commeatu se- 15
quebantur, perpaucae in potestatem hostium venere, aliae ad in-
certos ventos hinc atque illinc obliqua transferentes vela in altum
20 evectae simt. Nequaquam pari fortuna per eos dies Tarenti res
gesta, nam ad quattuor milia hominum frumentatum egressa
21 cum in agris passim vagarentur, Livius, qui arci praesidioque 20
Romano praeerat, intentus in 'omnis occasiones gerendae rei
C. Persium inpigrum virum cum duobus milibus et armato- D
22 rum ex arce emisit, qui vage effusos per agros palatosque ador-

urgeb., die Schiffe sucben wie in wobl verdorben, vieti, ein VVort
Landgefecbten einander aos ibren ansgefallen oder simul atque zn le-
Positionenzuverdrangen, s. 22,47,3: sen. — procid. a. p., nacb vorn vor,
in derectum nitentes etc., die grosse fiber das Vordertbeit fiet. —
mtde,
Mahe bewirkt, dass die Soldaten s. 1, 25, 12 gebiirt zu tuerentur,
leicbt voD einem anf das andere 18— 19. hinc, in Folge davon,
(leindlicbe) Scbiff gelangen konnten. durcb das Folg. , wo der Xabdmck
— urgebant, absolut. auf praetoria liegt, niiber bestimmt.
14 — 17. inter cet. st. inter cete- — ceteris n. navibus, s. §.9: animis.
rarum pugnas. — pran. ag., jedes — ad in. vent. gebiirt zu transferen-
an der Spitze des Zugs. —Perconi, tes; gemass den wecbselnden VVin-
derName, ist 25, 8, 3 nicbt bemerkt; den umstellend nnd zwar in scbrager
publico etc. ib. §. 1.— invis. — mf., Richtung, bald auf dieser bald anf
wechselseitiger Hass, wie 5, 8, 9. — jener Seite. —
vela, der einzeinen
pugnantem h., s. 4, 41,4, ist tncau- SchiCfe, die gewiihnlicb nnr ein See-
tum untergeordnet, daber asynde- gcl ffibren.
tisch: wahrend des Kampfes — un- —
20 23. Tarenti bei T., bezeich-
gedeckt, vgl. 2, 20, 1 ib. 19, 6.
;
— net zugleirb die, welcbe ungificklich
ille atque haben die tldsrb.; man er- kampfen. — qui arci etc. wiederholt
klart es ille statim da aber atque das § 1 Gesagte. —
intentus etc.,
in dieser Bedeutuog, s. 24, 20, 2 wie 24, 20, 13, anders 25, 9, 7. —
sonst voranstebt, so ist die Stelle occasion., s. 25, 38, 18. — ex arc..
, —

a. Ch. 210. LIBER XXVI. CAP. 39. 40. 287

tus cum
diu passim cecidisset, paucos ex multis trepida fuga in-
cidentis semiapertis portarum foribus in urbem compulit, ** ne
urbs eodem impetu caperetur, ita aequatae res ad Tarentum, 23
Romanis victoribus terra, Tarentinis mari, frumenti spes, quae
5 in oculis fuerat, utrosque frustrata pariter.
Per idem tempus Laevinus consul, iam magna parte anni 40
circumacta, in Siciliam veteribus novisque sociis expectatus cum
venisset, primum ac potissimum omnium ratus Syracusanis no-
va pace inconditas componere res. Agrigentum inde quod belli ,
2
10 reliquum erat tenebaturque a Carthaginiensium valido praesidio,
duxit legiones, et adfuit fortuna incepto. Hanno erat imperator 3
Carthaginiensium, sed omnem in Muttine Numidisque spem re-
positam habebant, per totam Siciliam vagus praedas agebat ex 4
sociis Romanorum; neque intercludi ab Agrigento vi aut arte
15 uUa, nec, quin erumperet ubi vellet, prohiberi poterat, haec eius 5
gloria quia iam imperatoris quoque famae officiebat, postremo
in invidiam vertit, ut ne bene gestae quidem res iam Hannoni
propter auctorem satis laetae essent, [propter] postremo prae- 6
fecturam eius filio suo dedit, ratus cum imperio auctoritatem

also zn Schiffe. — effusos etc. ge- aber da die acta Marcelli anfrecbt
hiirt auch zu cecidisset. — paucos erhalten werden, so bleibt die Mark
etc. ,
die wenigen welche von der
,
von Syracus ager publicus, Syracus
grossen ZahI ubrig \^aren trieb er eine der urbes censoriae, s. 29, 1,
ais sie sich — stlirztea,
,

bis in die 17; Znmpt ad Cic. Verr. 3, 6, 13.


Stadt. Im Folg. ist der Satz von nova p., weil erst vor Kurzem der
dem ne urbs etc. abhangt: es konnte Friede geschlossen war , u. s. w.,
kaam verbindert werden, etwa idque pax ist oR nur die (Jnterwerfung,
impedivit ausgeralleu. Andere stel- da diese den Frieden zur Folge hat.
len die VVorte nach sendaperUs. — 2 — quod bezieht sicb, da tene-
aequatae s. c. 37, 5. terra Tar. — 6.
baturque folgt, auf Agrigent selbst:
fehlt in den Hdsch. —
/ustrata ohne welches der Rest —
war, st.; wo
est wic anch sonst bisweilen am alleinnoch u.s.w., was jedoch durch
Scbiuss einer Scene, s. 8, 17, 12;
§ 4n. 14 bedeutend beschriinkt wird.
10, 43, 9, u. a. Hanno, s. 25, 40. —
habebant, die

30. Beendigung des Krieges in


Punier. —
pert., iiber das Fehlen
via. a. —
von s. c. 25, 6; 2 1 , 1 1 0. ,

Sicilien. Polyb. 9, 22; 27. bezieht sich auf beide Satze mit nec.
1. magna p.,
da er erst spat nach — quin nach prohibere hat L. nur
Rom gekommcn nnd darch die c. 28 hier, s. 25, 35, 6. — officieb., s.

IT. erzabiteu Verhiiltnisse lange da- pracf. 3. —


vertit, s. 2, 8, 1. — lae-
sclbst zuriickgehalten worden war.
— tae s. 23, 12, 1 1. —
propter scheint
— veterib., die treu gebliebenen. aus der vorhergeh. Zeile wiederholt.
novis. s. 2.5, 40, 4. —
Syrae, etc., — praefect., da er eine aia comman-
dic Verfa.ssnng und die Verballnisse dirte. —
imperium, die iibertragene
zn S. zu ordnen. Wie er diese ge- Gewalt, auct. sein personliches An-
ordnet habe, ist nicht angegeben sehen, seinen Einfluss, 1,7, 8.

288 LIBER XXVI. CAP, 40. a. u. 542.

quoque Nuniidas erepturum,


ei inter quod longe aliter venit:
7 nara veterem favorem eius sua insuper invidia auxit; neque ille
indignitatem iniuriae tulit, confestimque ad Laevinum occultos
8 nuntios misit de tradendo Agrigento, per quos ut est facta fides
compositusque rei gerendae modus, portam ad mare ferentem 5
Numidae cura occupassent pulsis inde custodibus aut caesis, Ro-
9 manos ad id ipsum missos in urbem acceperunt, et cum agmine
iam in media urbis ac forum magno tumidtu iretur, ratus Hanno
non aliud quam tumultum ac secessionem, id quod et ante acci-
derat, Numidarum esse, ad conprimcndam seditionem processit, lo
10 atque ille, cum ei multitudo maior quam Numidarum procul visa
et clamor Romanus haudquaquam ignotus ad auris accidisset,
11 priusquam ad ictum teli veniret, capessit fugam, per aversam
portam emissus adsumpto comite Epicyde cum paucis ad mare
pervenit; nactique opportune parvum navigium, relicta hostibus 15
Sicilia, de qua per tot annos certatura erat, in Africam traiece-
12 runt. alia multitudo Poenorum Siculorumque ne temptato qui-
dem certamine cum caeci in fugam ruerent, clausique exitus es-
13 sent, circa portas caesa, oppido recepto Laevinus, qui capita
rerum Agrigenti erant, virgis caesos securi percussit, ceteros 20
14 praedamque vendidit; omnem pecuniam Romam misit, fama
Agrigentinorum cladis Siciliam cum pervasisset, omnia repente
ad Romanos incUnaverunt. prodita brevi sunt xx oppida, sex vi

venit, s. 24, 40, 15 ; Sali. I. 103, 2: atque ita', weniger passend scheint:
quae sibi —
venerant, vgl. 9, 12, 1. und sogleich, s. c. 39, 16. — ad ict.
7 —
8. eius sua ist absichtiich zu- t, findet sich sonst nicbt, sondern
sammengestellt; dadurch, dass er sub ictum teH oder ad iactum, con-
sich verhasst machte, erhohte er die iectum teli venire, s. 7, 26, 9; an
Gnnst, die M. geaoss. —
neque ille u. St. soli wol gesagt werden ehe :

gehdrt auch noch zu nani. —


indi- er getroffen werden konnte, s. Tac.
guit., die anwiirdige Bebandinog, die H.3, 23: falso — ictu, nicbt: ebe die
ihm mit Unrecht widerfahren war. Spiesse abgeworfen werden konn-
— compos, etc., vgl. 22, 22, 16. — ten, da er ohne VVaSen erscheint
ad m. /., Agrigeot lag 18 Stadiea vom und durch sein Ansehen die Sache
Meere enlfernt. ut — —cum, iiber beilegen will. —
Epicyde, s. 25, 40.
die Verbindung zweier Nebensatze, — per tot a., n. von den Puniern mit
die verschiedene Zeitverhaltnisse den Siculern zuerst, dann mit den
aogeben, s. 7, 23, 6. —
id ips., 24, Romern nicbt allein in den gegen-
3, 15, u. a.
,

wiirtigen Kriege, s. 27, 5, 3. — alia,


9 —agmine, in vollemZuge, s.
12. in Bezug auf ille.

1, 6, 2. —
media ur., s. 5, 29, 4. 13 —
17. recepta, s. 23, 11, 7. —
— atque ille, wir denkeo einen Ge- capitactc.,%, 10,5; 9,24,15. prae-
gensatz, iin Lateinischen wird die damq., wird wegeu der Finanz-
sie
gleiche Giiitigkeit beider Siitze, die noth des Staates ganz verkaurt, sonst
man nicbt nebeneinander erwartet, erhalten die Soldaten einen Tbeil
bezeichnet: gleichwol, s. 25, 22, 13: derselben. —
prodita vi c., beide —

a. Ch. 210. LIBER XXVI. C.\P. 40. 289

capta; voluntaria deditione in fidem venerunt ad quadraginta,


quarum civitatium principibus cum pro cuiusque merito consul 15
pretia poenasque exsolvisset, coegissetque Siculos positis tandem
armis ad agrum colendum animos convertere, ut esset non in- 16
5 colarum modo alimentis frugifera insula, sed urbis Romae atque
quod multis saepe tempestatibus fecerat, annonam le-
Italiae, id
varet,ab Agathyrna inconditam multitudinem secum in Italiam
transvexit, quattuor milia hominum erant, mixti ex omni conlu- 17
vione exules, obaerati, capitalia ausi plerique, et cum in civitati-
10 bus suis ac sub legibus vixerant, et postquam eos ex variis cau-
sis fortuna similis conglobaverat Agathyrnam per latrocinia ac
,

rapinam tolerante» vitam, hos neque relinquere Laevinus in in- 18


sula tum primum nova pac.e coalescente velut materiam novandis
rebus satis tutum ratus est, et Reginis usui futuri erant ad po-
15 pulandum Bruttium agrum adsuetam latrociniis quaerentibus
manum, et quod ad Siciliam attinet, eo anno debellatum est.

Classeo waren wol noch von den Pu- tis temp., bis jetzt hat L. dieses,
niern und den aufihrerSeite stchen- wenigstens in der ersten Decade nur
den SiculeVn besetzt; jetzt werden sclten erwalint, s. 2, 34; die Be-
sie gleichuiassig ais eroberte Stadte, merkung ist wabrscbeinlicb, wie c.
wie Syracus, behandelt', ibr Gebiet 32, 3 durch spatere Verhaltnisse
ager publicus geworden sein, s. veranlasst. —
ytgathprna, an der
Zumpt 1. 1. Die ZabI der Stadie dic- Nordkliste Siciliens. transv., er—
ser Classe wiire also 26. — dedita liess sie iibersetzen : er scibst bleibt
etc., ibr Land wird ager decumanus, noch in Sicilien, s. 27, 5.
s. e. 30, 10. Uebrigens siiid diese
. 17 — 18. ormni, jeder Art zusam-
66 Stadte niclit dieGesainmtzahl der inengelaufenes Gesindel. — capit, a.,
Stadte in Sicilien, s. .Marq. 3, 1, 75, die schwere Criminalverbrechen be-
n. S9, die Cicero Verr. 2, 55, 137 gangen halten. et— — —
et conglo-
andeutet, da ja viele bereits erobert baverat, giebt die Zeit an, in welcher
sind, andere sich freiwillig an Rom das tolei'ore vitam etc. statt fand.
angeschlossen und darnach ein mehr cum vixer., in der Zeit, in welcher
oder weniger giinstiges Bundniss = so lange sie postquam, seitdem.
mit Rom erbalten haben , s. 25, 40, — ;

nova p., wie § 1, hier: in Folge.


4, vgl. Cic. Verr. 5, 47, 124.
— — coalesc., sich nach den Parteiun-
principes wie vorher autores. — gen nndKriegen wieder vereinigten,
pretia poen., vgl. 45, 37, 5; et pre- s. 1 , 1 1 2 ib. 8, 1
,
;
.

novandis r., der
tiu7ii —
et poenam, haufiger wird Dativ ist durch relinquere materiam
praemium der poena entgegcnge- veranlasst, vgl. c. 35, 4; 25, 16,20:
stellt. — coegissetq., die Einrich- solatium morti —
inventurum, 3,
tung der Verhaltnisse wird nicht be- , 5: id remedium timori fuit, 1, 1,
riihrt: aber eine Kornkammer von 8 ; anders 9, 19, 7 ; ib. 40, 3. fu- —
Rom konnte die InscI nur werdea, tur. er., sie waren ganz geeignet
wenn ibr bedentende .4bgaben an s.w. vgl.Polyb.c.27: oSkMaQXoi
Getreide auferlegt wurden in der- dovgniajti? vni^aOtpaXttttsUTtH-
selben Weise, wie es Cicero in den atv (ciiTovs ix/mQsTv ftt'rraX(av,
\'errinen schildert, s. § 15. — mul- iffM Xau^dvoVTUS piTQqpia naoa
Tii. Liv. V. 19
,

290 LIBER XXVI. CAP. 41. a. u. 642.

41 In Hispania principio veris P. Scipio, navibus deductis evo-


catisque edicto Tarraconem sociorum auxiliis, classem onera-
2 riasque ostium inde Hiberi fluminis petere iubet. eodem legio-
nes ex hibernis convenire cum iussisset, ipse cum quinque mili-
bus sociorum ab Tarracone profectus ad exercitum est. quo 5
cum venisset, adloquendos maxime veteres milites, qui tantis
superfuerunt cladibus, ratus contione advocata ita disseruit:
3 |„nemo ante me novus imperator militibus suis, priusquam ope-
4 ra eorum usus esset, gratias ager<Qure ac merit^ potuit: me vo-
bis, priusquam provinciam aut castra viderem, obligav it fortuna, 10
primum quod ea pietate erga patrem patruumque meum vivos
6 mortuosque fuistis, deinde quod amissam tanta clade provinciae
possessionem integram et populo Romano et successori mihi
sed cum iam benignitate deum id/pa-
6 virtute vestra obtinuistis,
remus atqu^ agamus, non ut ipsi maneamus in Hispania, seu" ne 16
Poeni maneant, nec ut pro ripa Hiberi stantes arceamus transitu
7 hostis, sed ut ultro transeamus transferamusque bellum , vereor
ne cui vestrum['maius id audacii^ue consilium quam aut pro
memoria cladium nuper acceptarum aut pro aetate mea videatur.
8 (adversae pugnae in Hispania nullius in animo quam meo minus 20

rwv 'Pt]yh’(ov 7ioQ!htTv rriv liQti- ten unter Marcius; Claudius wird
Tinrrjv ctc. —
debell., s. 27, b. nicht erwahnt.

41 — 51. Scipios Thaten in Spa- 6 — Sein Kriegsplan, der im


7.
nien; Eroberung von Neucarthago, Folg. begriindet wird: sed sed n.—
Polyb. 10, 6; App. Ib. 19 ff., Zon. P. m. ; nach dem Plane der beiden
9, 8; Sil. It 15, 180 If. Scipionen s. 25, 32, 3, soli die Pro-
,

1 — 2. princip. v., er ist nach L.


vinz nicht allein erhalten, sondern
die Punier ganz aus Sp. vertrieben
211 V. Ch. iin Herbste nacb Spanien
gekommen, s. c. 19.— socior., der werden. —
pro ripa, wie pro muris
spanischen, die er nach Tarraco be- vorn auf dein Ufer und zum Scbutze
ruft, wo er den Winter zugebracht derselben. —nt ultro, die OlFcnsive
bat, s. c. 20, 4. —
classem, hier of- ergreifen; dass dieses von seinen
fenbarKriegsschilfe; onerarias ohne Vorgiingern, und nach L. selhst von
naves s. — inde von Tar-
25, 27, 12.
Claudius, s. c. 17 geschehen war,

raco. — adloquend., dieses war auch wird nicht beachtet.
n. Hiberum. —
tr. tranqfer.

bei seiner Ankunft schon geschehen, aut aut weil
8. c. 1.
der vorhergeh. Comparativ eine Ne-
20,

3 5. Eingang; captatio benevo-
gation einschliesst.

lentiae. —
autem, n., vgl. Tac. Agr. 8 — 17. IVachweisnng, dass das
20: niiUa ante Britanniae nova pars. consilium nicht maius quam, pro
— ea piet., die bekannte =
tanta. memoria cladium sei; ungeachtet
— amissam, obgicich sic verloren des Ungliicks des Staates hat das
schien, ist aof possessio st. anfpro- spanische Ileer den Puniern Wider-
vincia bezogen. —
successori s. c. stand geleistet § 8 —
13, also darf es
1 8, 3. — virtute v. , darch die Tha- beim Gliicke desselben nicht muth-

Digilized by Coogie
, ; ;
:

a. Ch. 210. LIBER XXVI. CAP. 41. 291

obliterari possunt, quippe cui pater et patruus intra triginta die-


rum spatium, ut aliud super aliud cumularetur familiae nostrae
funus, interfecti suntpsed6it familiaris paene orbitas ac solitudo 9
frangit animum, i^ publica cum fortuaa tum virtus despcrai'e
5 de_si^ma rerum prohibet, (ea fato quodam data nobis sors est,
utma^is omnibus bellis vim vicerimus, vetera omitto, Porsi- 10
nam, Gallos, Samnites: a Punicis bellis incipiam, quot classes,
quot duces, quot exercitus priore bello amissi sunt! iam quid 11
hoc bello memorem? omnibus aut ipse adfui cladibus, aut qui-
10 bus afui, maxime unus omnium eas sensQ Trebia, Trasumennus,
Cannae —
quid aliud sunt quam monumenta occisorum exerci-
tum consulumque Romanorum? adde defectionem Italiae, Sici- 12
liae maioris partis Sardiniae adde ultimum terrorem^ ac pavo-
, ;

rem^ castra Punica inter Anienem ac moenia Romana p^osila, et


15 visum prope in portis victorem Hannibalem in hac ruina — :

rerum stetit atque immobilis virtus populi Romani;


JinaD integra
haec omnia humi erexit ac sustulit, vos omnium primi,
strata 13
milites, post Cannensem cladem vadenti Hasdrubali ad Alpis Ita-
liamque, qui si se cum fratre coniunxisset, nullum iam nomen
20 esset populi Romani, ductu auspicioque^iatris mei obstitistis; (et
hae secundae res illas adversas sustinuerunt.^ nundienignitate 14
deum)omnia secunda, prospera, in dies .laetiora ac meliora in Ita-
lia Siciliaque geruntur; in Sicilia Syracusae Agrigentum captum, 15

los sein. — quippe cui — sunt, s. wol Abi., vgl.24,3,3; es istzuniichst



3, 6, 6. —
aliud s. a., s. 6, 10, 8; die Niederlage in Spanien gemeint.
7, 23, 10. —
paene ist attributi v, s. adde ohne huc, welches oft binzu-
Cic. p. dum 57, 145: in illo paene tritt, bezieht sich hier wie age s. c.
fato reipublicae-, Rep. 6, 11: paene 13, 7, anf mehrere und dient der Auf-
miles. — solitudo in der nur noch zahlung, Anreihung. —
maioris p.,
wenige iibrig sind. ita —
,

so doch dem grusseren Theile nach; nicht


anf der andern Seite. —
summa r., allein Syraens, sondern auch viele
das HeiI, die Erhaltung des Staates. Stiidte der alten Provinz. —
in por-
— nobis , den Romern. —
*ors, das tis, s. c. 10, 3. — ruina, s. 25, 4, 1

vom Schicksal den Einzeinen be- ruiiui urbis, 23, 25, 3. Einieit. S. 1 7.

stimmte Loos. —
vicerimus, das — ad y/lp. It.
;

und zwar nach It.

Urtheil des Redenden dass der Er- zur Sache s. 23, 28. —
patris, s. c.
,

folg bis jetzt immer eingetreten, die 2, 5. —tute, was ihr hier gethan
Ansicht bestatigt ist. habt, hat bewirkt, dass Rom nicht
10 —
14. Porsinam, s. 2, 9, 1. — unterlag, wie cs gescheben ware,
Gallos etc. , die Eroberung Roms; wenn Hasdrubal seinen Plan ausge-
die Einschliessung in den caudini- fiihrt halte. Uebergang zum zweitcn
seben Passen. —
hoc b. m., n. nobis Theil des Beweises: Das jetzige
accidisse, das Object liegt in den Gliick muss Muth inachen zu griis-
folg. Satzen. —
quib. af., an denen seren Unternehmungen.
ich nicht Theil genommen, bei denen 15 — 10. Agrigent., dieses hiitte
ich nicbt zugegen war; quibus also nur gesngt werden kiinnen,wenn die

li^If
292 LIBER XXVI. CAP. 41. a. u. 542.

pulsi toU insula (liostes(^receptaque provincia in dicione populi


16 Romani est; in Italia (Arpi recepti^ tapua capta;(^iter omne ab
ui‘be Roma trepida fuga emensu^Hannibal, in extremum angu-
lum agri Brutti conpul^s, nihil lam maius precatur deos, quam
17 ut incolumi/”cedere atqu^ abire ex hostium terra liceat, quid igi- 5
tm’ minus conveniat, milites, quam, cum aliae super alias clades
cumularentur,Gc di j)rope ipsi cum Hannibale starent/) vos hic
cum
— —
^equentur enim etiam honore nominij)
parentibus meis
m fortunam populi Romani; nunc eosdem,
sustinuisse l abante
18 quia omnia secunda laelaque sunt, animis deficere? tnuper 10
illic

quoque quae acciderunt, utinam tam sine meo luctu quani vestro
transissent! nunc dii immortales imperii Romani praesides qui ,

centuriis omnibus, ut mihi imperium iuberent dari fuere aucto-


res, Udem auguriis auspiciisque et per nocturnos etiam visus

llede spiiter gchaltcn worden ware, 43 a. E. in allen besscrcnlldss. feblt,


vgl. § 1 u. c. 40, 1. — tota in., wie und die Ergiinzung spateren Ur-
24, 40, 12: castris petiere. ^rp>,— sprungs. — transissent, der so ge-
eine selir bndeutende Stadt Apuliens, iasste VVunscb sebeint ungeeignet,
s.24,45, und dadurch Apulien seibst, da quam vestro voraussetzt, dass
so dnss H. auf Bruttium beschriinkt das Heer die Scipionen nicbt betrau-
ist. —recepti wie c. 40, 13. Die ert babe, im Widerspruch mit 25,
Aurziihlung bildet das Gegenstiick 37, 10; ib. 38; und wol das Micht-
zu c. 37. eintreten des Ungliicks, aber nicbt
17. Folgerung aus der vorbergeh. das transire sine luctu gewiinscht
Darlegung der Verbaltnisse, in ei- werden konnte.VielmebrwarutMO?»
neni Scblusse a minore ad maius. — etc., wol eine Parenthese, nacb der
vos sustin. statt untergeordnet: die Folgerung aus dem Verhalten
^'iibrend ibr u. s.w., dem was nicbt des Heeres angekniipft war. Aucb
gescbebeii soli: nunc etc., beigeord- das Fulg. : nunc laeta etc. ist ganz
net, s 25, 6, 9. —
etirnn h. ?t., wie unvorbereitet. In § 18 —
22 werden
sie in anderen ^'erhaltnissen gleich die Verbaltnisse angegeben, welche
waren, sollen sie aucb mit dem eh- denSieg in Spanien erwarten lassen.
ren vollen Xamen parentes in gleieber — praesides etc., vgl. Cie. Cat. 3, 8.
Weise benannt werden. vgl. 22, 30, — centur., vgl. c. 18, 8. — dari',
3. — quia ille, um das Ungeborige sonst lasst L. das Volk seibst das
unch deutlicher zn zeigen, vgl. 21, imperium ertheilen, s. c. 18, 9; 2, 9,
40, 7. und es ist sehr zn bezweifeln, dass
18. wM/>erctc., derRedner sebeint der Verfasser des Zusatzes daran
haben zeigen zu viollen, dass aucb gcdacht habe, dass eigcntlich die
derMutb,den dasHeer nacb demUn- Gdtter durch den vorsitzenden Ma-
gliick der Scipionen bewiescn babe, gistrat das imperium ertheilten, s.
erwarten lasse, dass sic seinen Plan Rubino 1, 65 f. —
augur. ausp.
billigcn werden; um dann den an- sind hier synonym, sonst tritt bei
deren Theil § 7 maius consilium
: auguria mehr die Seite hervor, dass
— quam pro aetate mea, s.c. 19, 1, es die dem amtlicb im Auflrag eines
auszuiuhren. Allein beides ist wafar- magistratus die Vogelscbau anstel-
scheinlich verloren gegangen, da die lenden Augur ertheilten Zeieben
Stelle von vestro transissent bis c. sind, in auspicia, dass sie fiir den
: — ; ;

a. Ch. SIO. LIBER XXVI. GAP. 41. 293

omnia laeta ac prospera portendunt, animus quoque meus, ma- 19


ximus mihi ad hoc tempus vates, praesagit nostram Hispaniam
esse, brevi extorre hinc omne Punicum nomen maria terrasque
foeda fuga impleturum, quod mens sua sponte divinat, idem 20
5 subicit ratio haud fallax, vexati ab iis socii nostram fidem per
legatos implorant; tres duces discordantes, prope ut defecerint
alii ab aliis, trifariam exercitum in diversas regiones distra-
xere: eadem in illos ingruit fortuna, quae nuper nos adfilixit, 21
nam et deseruntur ab sociis, ut prius ab Celtiberis nos, et didu-
10 xere exercitus, quae patri patruoque meo causa exitii fuit, nec 22
discordia intestina coire eos in unum sinet, neque singuli nobis
restitere poterunt, vos modo, milites, favete nomini Scipionum,
suboli imperatorum vestrorum velut accisis recrescenti stirpibus,
agite, milites veteres, novum exercitum novumque ducem tradu- 23
15 citeHiberum, traducite in terras cum multis fortibus factis saepe
a vobis peragratas, brevi faciam ut, quem ad modum noscitatis 24
in me patris patruique similitudinem oris vultusque et lineamenta
corporis, ita ingenii fidei virtutisque ad exemplum expressam ef- 25

Magistrat, mag er sie selbst oder Int^dXtxo yot]/AcixMV nXrjttos (li-


durch .Augura erhalten, gedcutet xtTv. xov rtf naqaxovaaVTog —
wurden nnd Bcdeutung haben. — rayxrtfft xoyAyoo/SdXfjy cT ovyai xccg
noctum. V. etc., nach c. 19, 4 und iavxov xtvynx^oag lig o/xtjoday; ib.
Polyb. 10, 11; 14 vgl. Sil. It. 15, 10, 36; vniqt](f ((vco 5 t/Qioyxo xoTg
159; 180. x((xitxi]yx(OQ((y . —alii ab al. ist nicht
passend, da es nur drei Feldherrn
19. onwn» etc., sein eigenes Ah-
sind, anders ist 1,25,5 von Zweien:
nungsvcrmiigen lasst ihn Gutcs huf-
super aliumalius. — divers., s.Polyb.
fen. animus ist § 20 mens und dem
10, 7. — ingruit wie § 19 esse. —
praesagire dort divinare ganz glcich
ut nos n. deserti stnnus. —
discord.
gestellt,s.25, 35,3; auch stattmo;rt-
mu4 solite man eia entsprechcnderes
Polyb. 10, 6:;fwolf —ktx' uXX^Xov

Epitheton zu vales erwarten. —


esse
TioXv ditOTiaapiyovg axQctxont-
Sevtty . — xo dt fxfyiaxoy,axa(Tid-
soli die Gewissheit bezeichncn.
Covxag 7t nog «>!, i'f s tirpibus soli
.

20 — 22.
Die Verhaltnisse in Spa- tvol auf die beiden Scipionen gehen.
nien sind ghnstig —
ratio, s. 22, 39, —
23 25. Aufforderung. —
cum
9. —vexati etc. nach Pol^b. 9, 11 mult., s. 21, 43, 13. fortibus s.
ol TtSv Kao/r)dov((ov tjytuovfS, c. 39, 3. — similitud. etc., nach 21,
XQaT^aavTfs tcov V7rfvavTia}V, 4, 2. — ad exempl. nach ihrem Vor-
a<fdiv ccvT(Sv ovxrjdvvaVTO XQUttiv bild. Originale, ausgepriigtes Abbild
xal do^avra rov nQOC 'Ptof^aCovs exprimere von der plastischen Dar-
TioXtfsov civi^Qr]X^vcu,^ noog auToiig stellung durch Bildsaulen,- exem-
taraaCu^ov. —
o)v imuQxtov 'Aa- plum =exemplar gebraucht, s.Plin.
jQov^ag 6 r^axmrog tlg tovto xcc- Ep. 5, 15, 3 quid:

ad exemplar
xonnayfioavvrig 7iQor)X^r\ diit xr]V anUqmtatis expressius Cic. Inv. 2,
iSovaiuv, <bs Tov niaxoxttTov ridv 1, 3: ut mutum in simulacrum ex
Xttx 'ipriQlav ipCXtov AvdopdXriv — animali exemplo transferatur veri-
294 LIBER XXVI. GAP. 41. 42. ft. u. 542.

figiem vobis reddam, ut revixisse aut renatum sibi quisque Sci-


pionem imperatorem dicat.“
42 Hac oratione accensis militum animis, relicto ad praesidium
regionis eius M. Silano cum tribus milibus peditum quingentis
equitibus, ceteras omnes copias — erant autem viginti quinque 5
milia peditum, duo milia quingenti equites Hiberum traiecit. —
2 ibi quibusdam suadentibus, ut, quoniam in tres tam diversas re-
giones discessissent Punici exercitus, proximum adgrederetur,
periculum esse ratus, ne eo facto in unum omnes contraheret,
nec par tot exercitibus, Carthaginem novam inierim
esset unus 10
3 oppugnare urbem cum ipsam opulentam suis opibus, tum
statuit,
4 hostium omni bellico apparatu plenam ibi arma, ibi pecunia, —
ibi totius Hispaniae obsides erant —
sitam praeterea cum op- ,

portune ad traiciendum in Africam, tum super portum satis am-


plum quantaevis classi et nescio an unum in Hispaniae ora, qua 15
5 nostro adiacet mari, nemo omnium quo iretur sciebat praeter
C. Laelium, is classe circummissus ita cursum navium moderari
iiissus erat, ut eodem tempore exercitus ostenderetur et classis
6 portum intraret, septimo die ab Hibero Carthaginem ventum est
simul terra marique. castra ab regione urbis, qua in septemtrio- 20
nem versa est, posita: his ab tergo nam frons natura tuta —
tas. — Sdpionem, nach dem Vorher- Hiigeln; iiber super s. 1, 1, 6. —
gch. sollle man Scipiones envarten, nescio a. u., Pol. piovq a}(tdov.
vgl. Sii. It. 15, 133. 5 —10. circumtnis., wahrscheinlich
42 . 1 —
repionis ei. Polyb. c.
4. soli an die Vorgebirge gedacht wer-
6 : loTs ivrog tov
iif tdQfvaovTct dcn,s.22,20,7.— f«orferaW,vgl.21,49,
noTupiou Ovfjiua^oii. Auch das 9.— portum in tr., c.43, 1, dieserwar
Folg. aut wenigeEinzeIhoiten
ist bis wol gcschlossen, Polyb.: nKtiv tnl
luid NVendungeo von Polyb. cntlebot. Trji’ noi.iv; Appian. 20: ro/'f hfxiai
— vip;-. quinq. m., walirscheinlich Tijg noi.Kog vuvg iniaTqffas etc.,
blieb auch cinTbeildes Ileeres iuden was aucb c. 44, 10: ?nari adluitur
Garoisoucn, da nach c. 17 u. 19 erst vorausgesetzt wird. —
septimo etc.,
in dem vorigen Jahre 20,000 Mann wie Polyb. ip^ounTog’, da dieser
nach Spanien gekommen, dazu nach 3, 39 selbst die Entrernung zwischen
c. 41, 2 5000 Manu Bundcsgennssen dem Hiberus und Carthago auf 2600
gestossen sind, und Marcius gewiss Stadicn angicbt, so hiitten tiiglich
mehr ais 3000 Manu nothighatte, um gegen 9 deutsche Meilen zuriickge-
die Punier abzuhalten, das Heer also legt werden miissen, was nicht wol
grosscr war,
— ais hierangegeben ist. moglich scheint. —
qua in sept., am
quibusd. £.,hatPolyb. nicht, vidi, Ende der schmalen Landzunge, auf
ist es nach 183 gebildet
Sil. It. 15, der die Stadt liegt. —
ab tergo —
— nec =
'
et ne, — s. 22, 10, 5. in- duplex nach Polyb. c. 9: nfQtepdX-
ierim bevor er mit den Feldherren itTO xara piiv TrjV txros tnigd-
zusaminentrafe, und diese sich ver- vnav Tqg aroaTonfAeias rdqnov
eiiiigten. —
super, Sii. It. v. 196; xal ;rd(}axa dini.ovv (um nicht von
celsove situ, sie lag zum Theil auf da angegriffen zu weHen) tx &a-

by Coogle
;

a. Cb. 210. LIBER XXVI. CAP. 42. 43. 295

erat —duplex vallum obtectum, ceterum sita Carthago sic est. 7


sinus est maris media fere Hispaniae ora, maxime Africo vento
oppositus, ad mm et quingentos passus introrsus retractus, paulo
plus Mcc passuum in latitudinem patens, huius in ostio sinus 8
5 parva insula ohiecta ab alto portum ab omnibus ventis praeter-
quam Africo tutum facit, ab intimo sinu paeninsula excurrit,
tumulus is ipse, in quo condita urbs est, ab ortu solis et a meri-
die cincta mari, ab occasu stagnum claudit paululum et ad se-
ptemtrionem fusum, incertae altitudinis utcumque exaestuat aut
10 deficit mare, continenti urbem iugum ducentos fere et quinqua- 9
ginta passus patens coniungit. unde cum tam parvi operis muni-
tio esset, non obiecit vallum imperator Romanus, seu fiduciam 10
hosti superbe ostentans, sive ut subeunti saepe ad moenia urbis
recursus pateret, cetera quae munienda erant cum perfecisset, 48
15 naves etiam in portu, velut maritimam quoque ostentans obsidio-
nem, instruxit; circumvecttisque classem cum monuisset praefe-
ctos navium, ut vigilias nocturnas intenti servarent, omnia ubi-

i.t(TTr]S tis S^ni-UTTav xuth dh Tt]V vorausgesetzt wird, ist ubergangen


Tinoi Tt]V TioXir cmXus oiidh’; die aber § 10 wie bei ihm, s. c. 11, wie-
Hdss. bci L. haben niclit duplex, derhnlt. — cum tam obgleich
etc.,
sondern die meistcn nullum vedlum es ein leiehtcs geweseii wiire.
oder nur mdlum oder vallum. — 43. 1— obsidionem nnd ut
2.
natura t, hat Pol. nicht, er spricht vigil, n. intenti serv. ist Beides der
nar davoo, dass das Meer an Suiden Situation wenig angemessen, da von
Seiten das Lager gedeekt habe, s. c. einer obsidio nicht die Rcde ist, viel-
11, auch stiinint es nicht zu § 10; re- inehr die Bcstiirinung sogleieh be-
cursus esset, was ebenesTerrain vor- ginnen soli, s. § 10; passend Polyb.
aussetzt. Die Vorderseite desLagers c. 12: r;7 iT Inuvotov xaru /siv Tovg
mit der porta p-aetoria ist also iiach Ix Trjs\')ctXuiTrjS Tonnvg Ttt()i(rTrj-

Siiden gewendet, s. Marq. 3, 2, 312. ff«f vavi —


xtzl dohg rr^y iniroo-
J/iVuod .T/CCflnden sich fnst so bei ntjy ranp, xaTu dt xqv yrjr —
Polyb.und sind an u.St. wol nuraus- iyq(>;^(TO riji noXtoQxingxaxu TQt-
gefallen. — gehdrtzu ohiecta: Tt]V oinctv. —
spem pot., das Fehlcn
von der hohen See her; iihnlieh von von eius ist hart; die Sache selbst
Alt -Carthago Verg. Aen. 1, 159: istim Folg. nicht nachgewicsen, son-
insula portum ejicit obiectu laterum, dern nur der GedankcausPolyb.c.l 1:
quibus omnis ab alto scindit sese dnodil^ag di duyceTrjy ovanr rrjy
unda. —incertae ait. mare, Polyb. iTujioXqv entlehnt. Die Rede selbst
c. 10 sagt nur; aop^alvii di rr/y ist mati (L. wiirde schwerlich die
Xi^vrjv rq napctxti/u^v/j 0-aXctTTy Erscheinung des Ncptun und dieBe-
avQQovy Ytyovivcu xtiQonotriJwg. lohnungcn ubergangen haben), sie
— utcumq., oder
so wie, so oft ais, findet sich bei Polyb. nicht, der die
vgl. Sil. V. 226: stagnantes egerit Motive in anderer Form dargelegt
undas quas auget veniens rejluus- hat; doch schliesst sie sich an c. 11
que reciprocat aestus: Dic genauere an: inf^dXXiro —
rct TtXrjO-r] na-

Rescbrcibung des Terrains dcrStadt QuxttXiiv oii/ iz^ooti Tiai j^Qid/ae-


bei Polyb., die c. 44, 2 ais bekannt rog ttTtoXoyiafsotg, « 14’ oigtrvy-
; ;

296 LIBER XXVI. GAP. 43. a. u. 542.

2 que primo obsessum hostem conari, regressus in castra, ut consi-


lii sui rationem, quod ab urbe potissimum oppugnanda bellum
orsus esset, militibus ostenderet et spem potiundae cohortando
3 faceret, contione advocata ita disseruit: „ad urbem unam oppu-
gnandam si qtiis vos adductos credit, is magis operis vestri quam 5
emolumenti rationem exactam, milites, habet, oppugnabitis enim
vere moenia unius urbis, sed in una urbe universam ceperitis
4 Hispaniam, hic sunt obsides omnium nobilium regum populo-
rumque; qui simul in potestate vestra erunt, extemplo omnia quae
5 nunc sub Carthaginiensibus sunt, in dicionem tradent; hic pecu- 10
nia omnis hostium, sine qua neque illi gerere bellum possunt,
quippe qui mercennarios exercitus alant, et quae nobis maximo
6 usui ad conciliandos barbarorum animos erit ; hic tormenta
arma omnis apparatus belli est, qui simul vos instruet et hostes
10
1 nudabit, potiemur praeterea cum pulcherrima opulentissima- 15
que urbe, tum opportunissimo portu egregio, unde terra ma-
rique quae belli usus poscunt suppeditentur, quae cum magna
8 ipsi habebimus, tum dempserimus hostibus multo maiora, haec
illis arx, hoc horreum, aerarium, armamentarium, hoc omnium

rerum receptaculum est; huc rectus ex Africa cursus est; haec 20


una inter Pyrenaeum et Gades statio; hinc omni Hispaniae im-
9 minet Africa, sed quoniam vos instructos et ordinatos cognosco,
ad Carthaginem Novam oppugnandam totis viribus et bono ani-
mo transeamus", cumque omnes una voce hoc faciendum suc-

Xavt ntntixtiis avihv, was schon auf dem Land- oder Seewege weiter
c. 42, 3 f. znin Theil angegeben ist. gcbracht verden kann. — quae cum
3 —
6. ratiori, exact. h., genau
etc. wiederholt § 6 a. E., Polyb. c. 8.
— magna — maior, es wird uns
berechnen, wird sonst nicht leicht
so gcbraucht. —
in una ur., in, mit
durch den Besitz wichtig,demFeinde
noch wichtigerdurch den Verlust. —
der Stadt zugleich, findet sich nur
bei Dichtern und Spateren. cepe- — horreum etc. wie § 6. — huc curs.,
da die Vortheile der Carthager auf-
ritis soli zugleich den Erfolg, das
gcziihlt werden sollen, kann nicht
erreichte Ziel andeuten. reg. po- —
pul., s. 21, 43, 11. — dicion. tr. wie
wol hinc stehen, ein Vortheil Tiir die
Romer. — statio, ScbilTsstatioo,
in dicionem concedere 30, 7, 2
ve- ;
wechselt hier mit portus, von dem
nire 29, 3S, 1 vgl. 1, 38, 2 doch er-
es sonst vcrschieden ist, s. Caes. B.
'wartet man hier iin Gegensatze zu
C. 3, 6: stationem nactus, portus
sub Carthag.
8. c. 33, 12.
nocli populi
— hostes
Romani,
nud., n. abla-
omnes timens. —
'hinc —
.^J'rica,\on
hieraus bedrohen diePnnier u. s. w.,
tus vgl. 22, 19, 7: aperientibus 33,
konnen es unterwerfen.
7, 9: iuga montium nebula detexe-

9 10. sed der Uebergang ist
rat, n. dispulsa.
sehr hart. — instruet.— eogn., was
7 —
8. M/irfe <«•»•. m., indem dort er doch selbst angeordnet hat. Auch
Alles leicht angesammelt und dann transeamus ist eigen gebraucht,
: ;

a. Ch. 210. LIBER XXVI. CAP. 43. 44. 297

clamarent, eos Carthaginem duxit, tum terra marique eam op-


pugnari iubet.
Mago Poenorum dux cum terra marique instrui oppugna- 44
tionem videret, et ipse copias ita disponit: oppidanorum duo 2
5 milia ab ea parte, qua castra Romana erant, opponit, quingentis
militibus arcem insedit, quingentos tumulo urbis in orientem
verso inponit; multitudinem aliam, quo clamor, quo subita vo-
casset res, intentam ad omnia occurrere iubet. patefacta deinde 3
porta eos, quos in via ferente ad castra hostium instruxerat, mit-
10 tit. Romani duce ipso praecipiente parumper cessere, ut propio-
res subsidiis in certamine ipso sunimittendis essent, et primo 4
haud impares stetere acies; subsidia deinde identidem summissa
e castris non averterunt solum in fugam hostis, sed adeo effusis
institerunt, ut nisi receptui cecinisset, permixti fugientibus inru-
15 pturi fuisse in urbem viderentur, trepidatio vero non in proelio 5
maior quam tota urbe fuit, multae stationes pavore atque fuga

viell.aus c. 41, 6 entlehnt. Carth. — sie auf Alles, nach allen Seiten auf-
duxit, er lagert sebon ganz in der merksam sicb gerufen siihe, siihe
jVahe, und nach c.44, 3, Polj b. c. 12 dass irgendwo Hiilfe nbthig sei, vgl.
sind vielmebr die Puniervorgeriickt. c. 46, 2; 24, 36, 9: ut quocumque
vocasset —
spes, admoveret exer-
44.1 —
2. Mago —
dux, sebliesst citum; 21, 61, 1 : tamquam ad pri-
sicb an die Lesart der besten Hds. mum adventum Ronumorum occur-
die bicr mit den V\'^orten: arma- surus; 36, 24, 2: Sempronium te-
verat cum terra wieder beginnen, nere intentos milites iussit, ad ea —
nicbt passend an wabrscbeiniicb
;
— undeclamor exaudiretur ratus —
hatte L., worauf § 2 oppidano- hostes concursuros 28, 5, 16 n. a.
rum und aliam binweisst nach ,
vocare von unbelcbten Dingen findet
Polyb. 12 geschrieben multitudi-
c. sicb oR bei Dichtern.
nem, oder robustissimos oppidano- 3 — 5. in lia, der Strasse der
rum armaverat, oder auf iihniicbe Stadt, die dann ausserhalb des Tho-
VVeise den Gedanken ausgedriickt. —
res rUhrte. mittit —emittit, =
— parte n. urb. —
militib. von der 33, 38, 4:ah Epheso ad Smyrnam
1000 M. starken Besatzung. Der obsidendam misit, 4,27, 10. ces- —
gleiche Ausgang der Siitze: disponit sere nach Polyb. sind sie nahe vor
— opponit —imponit istschwerlich dem Lager aurgestellt. — propior.
beabsichtigt; ahnlicheWiederholun- — summitt., wenn nachgeschickt
gen s. 25, 37, 1 1 discurrunt; 26, 17, wiirden oder werden miissten ; iiber
:

2; ib. 51, 1 u.a. tumulo u. i. or., auf die Construet, s. 2, 64, 6. impar, —
dem ein Tempel des Aesculap stand, s. a., gewbhnlich wird pugna oder

ist vorher nicbt erwahnt, s. c. 42, 7. certamen par stetit gesagt, s. 22, 47,
— aliam n. oppidanorum. quo— 4.— cecin. n. Scipio. inrupt.f. —
vocass., vertritt das fut. exact. vider. ein gemildertesinrtt/)fwriy«e-
wenn — haben wiirde, zu occurrere rint. —
pavore a./., 25, 6, 13. —
ist aus quo zu nehmen eo ; ad omnia desiluiss.in Bezug auf desert. s.
gehort zu intentam, welcbes auch nach dem Herabspringen waren die
mit vocasset zu verbinden ist, 'wenn Posten aufgegeben.

Coogle
,

298 LIBER XXVI. CAP. 44. 45. ». u. 543.

desertae sunt, relictique muri, cum qua cuique erat proximum


6 desiluissent, quod ubi egressus Scipio in tumulum, quem Mer-
curi vocant, animum advertit, multis partibus nudata defensori-
bus moenia esse, omnis e castris excitos ire ad oppugnandum et
7 ferre scalas iubet. ipse trium prae se iuvenum validorum scutis 5
oppositis —
ingens enim iam vis omnis generis telorum e muris
volabat —
ad urbem succedit, hortatur, imperat quae in rem
8 sunt, quod plurumum ad accendendos militum animos intererat,
0 testis spectatorque virtutis atque ignaviae cuiusque adest, itaque
in vulnera ac tela ruunt, neque illos muri neque superstantes ar- 10
10 mati arcere queunt, quin certatira ascendant, et ab navibus eo-
dem tempore ea, quae mari adluitur, pai‘s urbis oppugnari coe-
pta est. ceterum tumultus inde maior quam vis adhiberi poterat.
11 dum adplicant, dum raptim exponunt scalas militesque, dum qua
cuique proximum est in terram evadere properant, ipsa festina- 15
45 tione et certamine ali alios inpediunt. inter haec repleverat iam
Poenus armatis muros, et vis magna ex ingenti copia congesta
2 telorum suppeditabat, sed neque viri nec tela nec quicquam aliud
aeque quam moenia ipsa sese defendebant, rarae enim scalae
altitudini aequari poterant, et quo quaeque altiores, eo inlirmio- 20

6 — egress. in t.
9. erstiegen denn es gelingt nicbt.
hatteo, s. 40, 22, 2: quantum in altu- 10 —11. ab nav., den Zusatz bat
dinem egrediebantur. —
Mercuri etc. Pol. nicbt. —
quae m. ad., ausser-
ia der hdsch. Lesart scheinen einige balb des Hafens, s. c. 42, 5. ad~ —
Buch.staben verstellt zu seio; iiber pUc. n.naves, anlegen. —
exponunt,
animum ad., s. 24, 18, 2. Der Hiigel damit bescbaftigt sind, in Bczug auf
wird von Polyb. nicbt erwabnt, L. die Seeleute, das Ausstcigen der
batalsn, woraaf besonders c. 49 Tiibrl, Soldaten kommt im folg. Satze qua
nocb andcre Quellen bcnutzt. —
op- etc. Statt partim ist mit Crevier
:

pugn. s. 23, 18,7. —


scutis etc., nacb raptim gesebrieben, da im niiebsten
dem Folg. ingens enim etc. eioe un- Satz nicbt von einem zweiten Tbeil
gewbbnlicbe Vorkefarung, anders22, der Seeleute die Rede ist, vgl. 22,
6,4. —oppos., vorgebalten wurdea, 19, 10.
ist wie oR absolut gebraucbt. in — —
45. 1 2. repleverat, mit denen
rem 9 ; 22, 3, 2.
s., s. c. 1 7, quod— welcbe vorber gekiimpft haben und
etc., der Satz gebort zum Folg., das den c. 44, 2 erwahnten. —
ex in. c.,
Asyndeton soli die Steigerung an- in Folge der grossen Vorrathe, oder
denten. Ueber den nicbt bauBgen aus diesen, vgl. 4, 22, frumen-
IVoininativ eines Pronora. zur Angabe tum — abunde ex ante convecto
dessen, warauf es ankonimt, s. Cic. sufficiebat. — aeque q., 5, 3, 4.

Rep. 1,33,50; Aoe populorum intersit. rarae, nur bier und da eine. ae- —
Ter. Ileaut. 3,1,58; Z.§449. —
testis quari p., konnten so geriebtet oder
etc. s. 21, 43, 17. — in vul. a. t., in eingerichtet vverden, dass sie er-
ist in etwas anderer Bedeutung zu reiebten, gewohnlicber w are alti- :

dem einen ais zu dem anderen zu tudinem aequare; Polyb. erwiibnt


nehmen. — adseend., zu versueben. nur die Hobe der Mauer.

Coogle
1. Ch. 210. LIBER XXVI. CAP. 45. 299

res erant, itaque cum summus quisque evadere non posset, 3


subirent tamen
onere ipso frangebantur, quidam stantibus
alii,

scalis cum altitudo caliginem oculis offudisset, ad terram delati


sunt, et cum passim homines scalaeque ruerent, et ipso suc- 4
5 cessu audacia atque alacritas hostium cresceret, signum receptui
datum est; quod spem non praesentis modo ab tanto certamine 5
ac labore quietis obsessis sed etiam in posterum dedit, scalis et
corona capi urbem non posse, opera et difficilia esse et tempus
datura ad ferendam opem imperatoribus suis.
10 Vix prior tumultus conticuerat, cum Scipio ab defessis iam 6
vulneratisque recentis integrosque alios accipere scalas iubet, vi
maiore adgredi urbem, ipse, ut ei nuntiatum est aestum dece- 7
dere, quod per piscatores Tarraconenses nunc levibus cumbis,
nunc, ubi eae siderent, vadis pervagatos stagnum, conpertum
15 habebat, facilem pedibus ad murum transitum dari, eo secum
armatos D duxit, medium ferme diei erat, et ad id, quod sua 8
sponte cedente in mare aestu trahebatur aqua, acer etiam se-
ptemtrio ortus inclinatum stagnum eodem quo aestus ferebat,
et adeo nudaverat vada, ut alibi umbilico tenus aqua esset, alibi

3 — 5. quidam schliesst sicli an erst bemerkt, nach Polyb. c. 8: Ji«


tum7tius quinque und alii an. — Tivtov —iSqTcixsi dioTi
offund., vgl. 2, 40, 3; 10, 5, 7; 22, xa&olov [x(v iari xtvnytodqi q
19, 6; Tac. II. 2, 80: offusam ocu- Xlfsvq xtil fiarij xaric t 6 nlfiarov,
lis calijfinem disieeit. —
delatis., bat es Scipio schon in dem Winter-
stiiraten herab, vgl. 5, 47, 5: in quartiere zu Tarraco von ibnen er-
praeceps deferri. —
spem etc., wie fahren. — cumbis gewdhniich cymba.
die Con.stniclionvor spes wechselt, — siderent, Tac. Ann., 1, 70:
so ist auch die Beziehnng von in quo levior classis —mari reciproco
posteruin eine andere ais man nach sideret. — vadis perv., sic waren in
praesentis erwartet. — corona, deo Untiefen iiberall herumgegangen,
nicbt genau zu nehmen, s. 4, 19, 8, kannten sie genau; iiber den Con-
da nnr eine Seite angcgriSen wer- junct. 21,42,4. —pedibus, zu Fuss,
den kann,ist iro Gegensatz zu opera wenn man zu Fuss geht, sonst Abi.
nnr Sturm. —
datura, die Hdss. kann hier auch Dativ sein. — annat.
haben daturum, vielleicht statt da- D., die ZahI wird c. 46, 2 ais schon
tum iri. genannt vorausgesetzt.

6 7. f!^, das Asyndeton bezeich- —
8 9. medium, Polyb. c. 13; Ttjs
net die getiiuschte Hoifnung stiirker rjfi^Qas TTfio^aivovaqi — et ad id
ais eine Adversativpartikel. — ab etc. dcutet, nur lockerandas Vorher-
dqf. etc., liess andere, frische Trup- geh. angekniipft, an, dass die Ebbe re-
pcn — ibnen abnehmen. — fi mat.,das gelmassig eintrat; deutlicher Appian.
Asyndeton steigernd, wie e. 44, 8. C.21: nt{A ^taq/jfqiav . —uunm-
— aestum ,
die Bcwegung des Mee- Tig yuQ iifqptfQOS (Utiv, und Polyb.
res iiberhaupt, hier die Ebbe, vgl. C. 14: nQoadoxdiv qoq xov xqs
24, 1, 11; eigentlich: dass das an- avaxitdxttog xaiQov dann;
geschwollene Meer, die Flutb sicb xit xaxa xqv cifiTKoxiv. — ferebat,
verliere.

piscat. Tarr., wird hier 8. 24, 1, 11. — aqua esset, 21, 54,

Coogle
, ; , ,

300 LIBER XXVI. CAP. 45. 46. «. Q. 543.

9 genua vix superaret, hoc cura ac ratione compertura in prodi-


gium ac deos vertens Scipio, qui ad transitum Romanis mare
numquam initas hu-
verterent et stagna auferrent, viasque ante
mano vestigio aperirent, Neptunum iubebat ducem itineris sequi
46 ac medio stagno evadere ad moenia, ab terra ingens labor suc- 5
cedentibus erat; nec altitudine tantum moenium
impediebantur,
sed quod euntis ad ancipitis utrimque ictus subiectos habebant
Romanos, ut latera infestiora subeuntibus quam adversa corpora
2 essent, at parte in alia quingentis et per stagnum facilis tran-
situs et in murum ascensus inde fuit: nam neque opere emuni- 10
tus erat, ut ubi ipsius loci ac stagni praesidio satis creditum fo-
ret; nec ulla armatorum statio aut custodia opposita intentis
omnibus ad opem eo ferendam, unde periculum ostendebatur.
3 ubi urbem sine certamine intravere, pergunt inde quanto maximo
cursu poterant ad eam portam, circa quam omne contractum 15
4 certamen erat, in quod adeo intenti omnium non animi solum
fuere, sed etiam oculi auresque pugnantium spectantiumque et
5 adhortantium pugnantis, ut nemo ab tergo ante sentiret captam

9.— e«raacr.,durchsorgfaltigeUn- coniciebant. Man mnss sicb an der


tersochung und Berechnung. —
ver- Mauer vorspringende Winkel den-
tens, s. c. 30, 1; vgl. Polyb. c. 9: ken, daber auch ini F olg. latera etc.
ol aiyyQitcffii —
ovx oM' ontos Uebrigens hat weder Polyb. noch
oilX tis TOV ilv^QU Xttl TtJV TOVTOV Appian diesc, wahrscheinlich einer
TiQovoiav, eis Si rovg &iovg — anderen Quellc, s. c. 44, 6, entlehntc
— ad
KVcc(fi^Qovot. trans., um ihn Bemerkung.
zu gewahren. — verterent, eine an- 2 — 6. (dia, auf der anderen Seite,
dere, die entgegengesetztc Richtung s. c. 5, 6; 11 ; 25, 9, 13 , an die Be-
geben, abwenden, Tac. Ann. 1, 79: stiirmung von den Schifien ais die
an —
verterentur flumina. —sta- dritte Seite ist schwerlich zu den-
gna, der Plural steigerad und mehr ken. Die Stellung des Substantivum
dichterisch, wie iiberhauptdie Stelle vor der Prapos. und dem Adject.
vorher und nachher heisst es sto- oder Pronom. findet sich sonst mebr
gnum. —medio st. mitten durch bei Dichtern und Tacitus, s. Ann. 3,
u. 8. w., vgl. c. 11, 11; Sali. I. 52, 11; 12, 56 luco in ipso u. a. L. Tugt
3: adverso colle —evadunt.
:

seltner die Prapos. zu mit einem


46. 1. ab terra entspricht § 2; Attribut hinzn, s. 24, 14, 1. —
inde,
at parte etc. —euntis, vahesebein- ais sie durch den Sumpf gegangen
lich verdorben, ist zwischen succe- waren. —emunitus, 21, 7, 7. —
dentibus und subeuntibus iiberfliis- ut ubi, Z. § 565. —
statio etc., 10,
sig, wahrcnd eine Bezeichnung der 32, 8 ; 5, 44, 6. —
eo ferend. wie
Feinde vermisst wird; Gron. ver- c. 44, 2 quo —
occurcre. —
osten-
muthet; tuentes, oder nimmt moenia
ais Subject. —
deb.
:

sich zeigte. —
ab tergo ante,
ancipitis ist durch Beides durch die Stellung gehoben,
utrimque noch naher bestiinmt nicht
von vorn und hinten, s. 5 ; 30, 33,
vgl. 22, 4, 7. —
sentirent bczeich-
§ net den Zustand vor dem incidere ==>
15: wj ancipites ad ictum utrimque non sentiebant antequaminciderunt.

igitized by Coogie
— ,

a. Ch. 210. LIBER XXVI. GAP. 46. 47. 301

urbem, quam tela in aversos inciderunt, ut utrimque ancipitem


hostem habebant, tunc turbatis defensoribus metu et moenia 6
capta, et porta intus forisque pariter refringi coepta; et mox cae-
dendo confectis ac distractis, ne iter inpediretur, foribus armati
5 impetum fecerunt, magna multitudo et muros transcendebat. 7
sed ii passim ad caedem oppidanorum versi: illa, quae portam
ingressa erat, iusta acies cum ducibus, cum ordinibus media
imbe in forum processit, inde cum duobus itineribus fugientis 8
videret hostis, alios ad tumulum in orientem versum, qui tene-
10 batur quingentorum militum praesidio, alios arcem, in quam m
et ipse Mago cum omnibus fere armatis qui mm'is pulsi fuerant
refugerat, partim copiarum ad tumulum expugnandum mittit,
parlim ipse ad arcem ducit, et tumulus primo impetu est captus,
et Mago arcem conatus defendere, cum omnia hostium plena vi- 9
15 deret neque spem ullam esse, se arcemque et praesidium dedidit,
quoad dedita arx est, caedes tota urbe passim factae, nec ulli lO
puberum, qui obvius fuit, parcebatur: tum signo dato caedibus
finis factus, ad praedam victores versi, quae ingens omnis gene-
ris fuit.
20 Liberorum capitum virile secus ad decem milia capta, inde, 47
qui cives Novae Carthaginis erant, dimisit, urberaque et sua

— ut — habebant ist nicht mit dem dem bcstimmtCD Wortc oder einem
Vorhergcb. zu verbinden, da das Attribute desselbcn.

— partim, s.
sentire ab tergo etc. nurdurcb die 23, 11, 11. caedes tota etc., Po-
tela in aversos incidentia hewirkt lyb. c. 15: o 61 IIotiXios — tovs
s«'urde, nicbt dadarcb, dass sie aucb fj.lv TtXtlazovi tcffjxe xaru to
vor sicb Feinde batten. Daber ist naQ avjoTs ini rovg Iv
wol ut aasgefallen uber ut mit dem
;
TtoXei, nciQuyytCXas xrtCvtiv tov
Imperf. s. 24, 1,6; ebendaseibst folgt 7l(tpaTv;(6vTa xal firjdivos (pftde-
tum, vgl. 21, 54, 9. —
caedendo a&ai, ftrjdl TTQOS TUS uxflltCus oq~
conf., zerbauen, zusammenbauen. fiSv, fiij(Qis uv u7io6o9-y to avv-
foribus die einzelnen Tbiirfliigel, da &r]fiu. nouTv 6i fiol Soxovai rov-
das Tbor {porta) nicbt erbrocbeo To xuTUTiXi^Stajs Sio xal
werden kann. noXXuxis iSth' iariv iv ruis rdiv
7 — 10. muros tr., auf den Sturm- 'Ptofialiov xaraX^iljaat Tiov noXeiov
leitern. — sed ii etc. ,
der Zusam- ov fiovovs Toiig uvS-Qtonovg nttpo-
menbang scbeint zu sein aucb diese : vtvuivovg uXXa xal roiig xvvag
,

bracben ein, tbaten aber nicbts wei- StSiyoTOfirifiivovs etc.


ter bei derEroberung, wie die zweite —
47« 1 4. virile s., „m{bnlichen
Abtbeilung, sondern u. s. w. eum — Gescblecbts;“ adverbialer Accusa-
duc., cum ord., unter ibren Fiibrern, tiv , w-ie hoc genus u. a., Sali. Hist.
ihre Reiben einbaltend, Bescbreibung II. frg. 29: concurrentium virile et

der iusta acies. —


videret n. Scipio, muliebre secus; Tac. Ann. 4, 62:
obgleicb er seit c. 45, 9 nicbt ge- virdle ac muliebre secus omnis aetas;
nannt ist. —
tumui, in or. s. c. 44, Z. § 428. — urbemq. die Stadt und
2. — et ipse stebt gcwbbniicb nacK deren Eigentbum, so dass sie eine
,

302 LIBER XXVI. GAP. 47. a. n. 543.

2 omnia, quae reliqua eis bellum fecerat, restituit, opifices ad duo


milia hominum erant: eos publicos fore populi Romani edixit
cum spe propinqua libertatis, si ad ministeria belli enixe operam
navassent. ceteram multitudinem incolarum iuvenum ac valido-
4 rum servorum in classem ad supplementum remigum dedit: et 5
auxerat navibus octo captivis classem, extra hanc multitudinem
Hispanorum obsides erant, quorum perinde ac si sociorum Uberi
5 essent cura habita, captus et apparatus ingens belli: catapultae
6 maximae formae centum viginti, minores colxxxi; ballistae ma-
iores xxiii, min ores quinquaginta duae; scorpionum maiorum 10
minorumque et armorum teloruraque ingens numerus; signa mi-
7 litaria lxxiiii. et auri argenti^ue relata ad imperatorem magna
vis: paterae aureae fuerunt cclxxvi, libras ferme omnes pondo;
argenti facti signatique decem et octo milia et ccc pondo, vaso-
8 rum argenteorum magnus numerus, haec omnia G. Flaminio 15
quaestori adpensa adnumerataque sunt. ' tritici quadringenta mi-

Stadtgemeinde bleiben, das Gegen- Mago wird erst c. 51, 2 berichtet.


theil c. 16, 9. — $ua om., all ihr Das bisher Erwiihnte eraahlt auch
Eigenthain wird den eiazelnen Biir- Polyb., von dem Folg. bis c. 48 z.E.
gern zuriickgegeben. — opifices, beriihrt dieser nur das § 7 8 Be- —
diese sind zwar Freie, werden aber merkte, das Uebrige nicht; nurkurz
von den Biirgern geschiedeii, da sie Appian c. 23, vgl. oben c. 44, 6.
diesen nicht gleich stebea, s. c. 16, 5 — 6. appar. b., Kricgsmaterial
8, vgl. Pol. c. 17
9-rjvai—
: avr/ru^e x^^qiO-
TTQtoTov (ilv Tovs noXi- § 10: opes bellicas. — cat. m.f. etc.

Tixovs avdQttS — SevTf Qov rovg


s. 24, 40, 5; vgl.Kriegsschriftsteller
von Kochly u. Riistow I p. 191 ff.

203. — scorpion, 24, 34.


XfiQOT^^aS. duo m. nicht ausser 9.
den 10(^0, sondern die 2UU0 sind
in jenen mitbegriffen. —publicos — 7— paterae
9. Schalen vonbreite
. R., Sclaven des rom. Staates. Der verschiedener Form. —
libras etc.,
Ursprung der Staatssclaven beruht also jede gegen 286Thlr. an Werth.
iiberhaupt auf der Kriegsgefangen- — facti s., wenn die Lesart ricbtig
schaft; sie werden wie die hier er- ist, muss vasorum etc. , ais erkla-
wiihnten zuDienstleistangen fur den render Zusatz zu facti genommen
Staat verwendet. —
minist. b. vgl. werden, da die vasa eben argentum
. 51, 7. —
incolae, die sich nur (vor- factum sind, vgl. Appian.; xwl/pu-
iibergehend) in Carth. niedergelassen, aov xa\ aqyvQov tov fitv h’ axtv-
ihr Domicil io einer andern Stadt tai nenoi7]fs^vov, dieletzten Worte
haben, was bei den opifices nicht der lassen auch bei L. irfecti vermnthen,
Fall ist. —iuvenum ist adjecti visch wie Gron. vorschlSgt. NachPol. c.l9
gebraucht, wie homo iuvenis: in jn- war die Summe ^rosser: naqtdCdov
gendlichem Alter. Die Genitive in- Toii TUfiiaii TU xQrifictTa, 6(tu Jij-
col. n. servorum sind Epexegese zu fioaiu xard.riifS-rj. JJr df rnvTu
ceterum, Z. § 425. — ad supp. um nltloi Tbiv l^axoaCoiV raXurron'
zu ergiinzen; auch in Rom wurden Uber 800000 Thir. vgl. c. 49. tri- —
zu Ruderem Sclaven genommen, s. <i«etc., alsPriidicat ist aus dem Zu-
c. 35, 5. —
extra c. 34, 3. Ueber samroenhange quaestori data oder
,

«. Ch. 210. LIBER XXVI. CAP. 47. 48. 303

liamodiiun, hordei ducenta septuaginta, ac naves onerariae lxiii 9


in portu expugnatae, quaedam cum suis oneribus, frumento, ar-
mis, aere praeterea ferroque et linteis et sparto et navali alia
materia ad classem aedificandam, ut m inim u m omnium inter 10
5 tantas opes bellicas Carthago ipsa fuerit.
Eo die Scipio, C. Laelio cum sociis navalibus urbem custo- 48
dire iusso, ipse in castra legiones reduxit, fessosque milites om- 2
nibus uno die belli operibus, quippe qui et acie dimicassent, et
capienda urbe tantum laboris periculique adissent, et capta cum
10 iis, qui in arcem confugerant, iniquo etiam loco pugnassent, cu-

rare corpora iussit. postero die militibus navalibusque sociis 3


convocatis primum dis immortalibus laudes gratesque egit, qui
se non urbis solem opulentissimae omnium in Hispania uno die
compotem fecissent, sed ante eo congessissent omnis Africae at-
15 que Hispaniae opes, ut neque hostibus quicquam relinqueretur,
et sibi ac suis omnia superessent. militum deinde virtutem con- 4
laudavit, quod eos non eruptio hostium, non altitudo moenium,
non inexplorata stagni vada, non castellum in alto tumulo situm,
non munitissima arx deterruisset, quo minus transcenderent
20 omnia perrumperentque. itaque quamquam omnibus omnia de- 5
beret, praecipuum muralis coronae decus eius esse, qui primus
murum ascendisset: proflteretur qui se dignum eo duceret dono,
duo professi sunt, Q. Tiberilius centurio legionis quartae et Sex. 6
Digitius socius navalis, nec ipsi tam inter se acriter contende-

capta zu deoken. — Unteis zu See- Danke gegen Menscben. — omnis —


gelo. — sparto, s. 22, 20, 6. —
bel- reUnqueret., iibertreibend. — castel-
licas, die hdscb. Lesart belUcastas lum, der c. 46, S erwahnte tumulus
scheint aus tantas entstanden; An- primo impetu captus. — praecip. m.
dere lesen beUi captas. c., vgl. Tac. Ann. 15, 12: praecipua


48» 1 2. Laelio etC; diesen uod servati civis corona. — mural. cor.,
die socii novales, welcbe an der gan- s. 6, 20, 7, Marq. 3, 2, 442 ff. —
esse,
zen Stelle Seesoldaten sind, s. 22, sie sei bestimmt fiir ihn, gebore ibm.
19, 4; 21, 49, 7, nennt Polyb. c. 15 — ascendiss., § 13 escendisse, „alta
a.E. nicht. —
belli op., dnrcb den ascenduntur, eminentia vel defensa
Zusatz von belli wird derBegriff von escenduntur, ut rostra vel vallum,“
opera, welcbes sonst nur Schanz- vgl. 23, 14, 2: dagegen §. 8: tran-
oder iiberbaoptBerestigungsarbeiten scendisset.
bezeicbnet, erweitert: Kriegsarbei- 6— 7. Tiberilius von Tiberius in
ten, die sogleicb im Eiiizelnen ange- derselben Art gebildet, wie Teren-
rdbrt werden. — capien. urbe, 25, s. tilius 3, 9, 2; Manilius (Manius)
30, 6. — capienda — capta, 21,21,8. Ovilius, Lucilius u. a., scbeint sonst
3 — 5. cojivoc. zu einer contio. — nicht vorzukomracn. — nec ipsi etc.
laudes grat. eg. s. zu 7, 36, 7 : 27, = et non tam ipsi inter se', doch ist

13, 2, bci Tac. Ann. 1, 69: laudes ipsi durch die Stellung des Gegen-
et grates —
habentem aber vom satzes wegen noch besonders her-

hy Cooglf
304 LIBER XXVI. C/VP. 48. a. u. SIS.

bant, quam studia excitaverant uterque sui coiq)oris hominum.


7 sociis G. Laelius praefectus classis, legionariis -M. Sempronius
8 Tuditanus aderat, ea contentio cum prope seditionem veniret,
Scipio tris recuperatores cum
se daturum pronuntiasset, qui co-
oppidum
gnita causa testibusque auditis iudicarent, uter prior in 5
9 transcendisset, C. Laelio et M.Sempronio advocatis partis utrius-
que P. Cornelium Caudinum de medio adiecit, eosque tris recu-
10 peratores considere et causam cognoscere iussit. cum res eo

vorgehoben. —
eaxitav. inBezug auf aucb gewiihlt baben, weil eine andere
das Folg.: sie hatten bewirkt, dass naunentlicb eine streng juristische
— stritten —
corporis, s. 6, 34, 5; mit allen Formen des riim. Recbtes
die Seesoldaten, deno diese sind hier nicht miiglich, dagegen eine rasche
gemeint, s. c. 51, 6, erscheinen ais Entscheidung, wie sie dic Reeupera-
ein besonderes Corps,sonst in gerin- toren geben mussten, durch die Sache
gerem Ansehen alsdieLandsoldaten, selbst und den Vortheil des Staates
s. 22 , 1 1 , 9. —
praef. cl. (die Hdss. geboten war. — daturum, die Par-
baben nur q. classis), der dem Ober- teien kilnncn nicbt aus eigenerMacht
befeblshaber untergeordnete, von Recuperatoren nehmen, sondern der
diescm bestellte Commandeur der Magistrat hat das Recht sie zu ge-
Flotte; anders 27, 5, 15: qui classi wiihren , daher recup. dare wie in-
praeesset u. 24, 10, 5; ib. 44, 4; 2.5, dices dare.— cogtiita c. etc., nacb
3, 6 u. a., wo ein Priilor die Flotte Untersuchung
richterlicher u. s. w.
ais provincia hat, vgl. auch21,61,4; — advocatis, Vertreler der
dic bei-
Marq. 3, 2, 395. —
M. Setup., sonst denParteien; dass dieParteien diese
nicht bekannt, es ist aulTalicnd, dass gewiihlt baben, wird hier eben su
seine Wiirde nicbt hiazagcfugt ist, wenig gesagt, ais dass sie von dem
cbenso § 9: ConieUum. —aderat, Magistrate gcwiihlte Recuperatoren
ais Beistand, wie die advocati, s. § hatten verwerfen konnen. Auch
10; 3, 14, 5; ib. 44, 11. folgtdaraus, dass Laelius die socii
8— 9. prope sed., s. 6, 42, 10; zu navales vertritt und praefectus clas-
22, 14, Curt. 4,39,4: iam prope se- sis ist, nicht, dass er nicht rbni. Biir-
1 ;

ditionem res erat. —


recuperatores, ger, sondern socius, und dass der eine
Privatrichter, welche urspriinglich der Recuperatoren immer ein civis
Streitigkeiten zwischen riiinischen der andere ein socius gewesen , der
Biirgern uud Angehorigen von Staa- dritte von dem Magistrate hinzuge-
ten, mit denen Rom eine volkerrecht- fiigt worden sei: rfe tncrfio, eigent-
liche Uebeinkunft, geschlossen hatte, lich: von der Mitte weg, aus der
die sich auch anf die Beilegnng von Mitte zwischen den streitenden Par-
Streitigkeiten erstreckte, s. 34, 57, teien, bildet vielmebr nur den Ge-
8, nicht nacb romischen Rechte, son- gensatz zu.advocati: diesen, diebeide
dern nacb den Bestimmungen des Partei genommen baben, stellte er
Biindnisses und ihrem Ermessen ent- einen „L'nparteiischen“ zu Seite,
scbieden. Ob sie jedoch im vorlie- vgl. Tac. H. 4, 8: vicit pars quae
genden F^alle deshalb eintreten, weil sortiri legatos malebat, etiammediis
der eine der Streitenden den Pere- patrum adniten tibusretineremorem.
grinen angehore, ist, da die socii na- — ires, dieses scheint die gewohn-
vales auch Biirger in Rom sein kon- liche Zahl der Recup. gewesen zu
nen, s. 22, 11, 9, nicht sicher; Scipio sein, obgleich 43, 2 auch fiinf er-
kann diese Art der Entscheidung wahnt werden. — considere s. c. 15,

i by Coogle
;

a. Ch. 210. LIBER XXVI. CAF. 4S. 49. 305

maiore ageretur certamine, quod amoti tantae dignitatis non tam


advocati quam moderatores studiorum fuerant, C. Laelius, relicto
consilio ante tribunal ad Scipionem accedit, eutnque docet rem 11
sine modo ac modestia agi, ac prope esse ut manus inter se con-
5 ferant, ceterum etiam si vis absit, nihilo minus detestabili exem-
plo rem agi, quippe nbi fraude ac periurio decus petatur virtutis,
stare hinc legionarios milites, hinc classicos, ]»er omnis deos 12
apparatos iurare magis quae velint quam quae sciant vera esse,
et obstringere periurio non se solum suumque caput, sed signa
10 militaria et aquilas sacramentique religionem, haec ad eum de 13
sententia P. Cornelii et M. Sempronii deferre. Scijiio conlaudato
Laelio ad contionem advocavit, pronunfiavitque se satis comper-
tum habere Q. Tiberiliiim et Sex. Digilium pariter in murum
escendisse, seque eos causa coronis muralibus donare.
virtutis
15 tum reliquos, prout cniqiie meritum
virtus([ue erat, donavit: 14
ante omnis C. Laelium praefectum classis et omni genei e laudis
sibimet ipse aetpiavii, et corona aurea ac triginta bubus donavit.
Tum obsides civitatium Hispaniae vocari iussit; quorum 49

b: sie solleu sogleididiegeridillk-he ten von Personen gebraucht; Plaut.


^’edlandlung beginnen. Mere. 5, 2, 10: apparatus sum, ut
videtis. —
suum e., ilire eigenc Per-
10. amoti bcide wareii zwar
etc.,
Verlreter der Parteien gewcsen,
son. —
signa, s. 10, 28, 1 1. aqtd- —
las, aus der spateren Zeit entlehnt,
hatten sie aber durdi ihr Aiisehen
sonst crwalint L. dic aquilae niebt,
und ihren Einduss in Sobrankcn ge-
halten; ibre Wabl zu Kichtern nahui
vgl, S, 34, 10. —
sacram, rcl., die
leicriidie Weihe diirdi den Fahnen-
ihnen Gclegenheit dieses noeh ferner
eid, der Sinn ist: sie nibchten bei
zu thun und bewirkte daher, dass
ihren Mcineiden aueh dic Fabnen
der Streit noch heftiger eiitbrannte.
— mte tr., bisweilen Undet sich init zu Zeugen ndnnen, sich auf ibre
fcicdidie V ereidigung berufen, und
ante bei Verben derBewegung: Lae-
dadurdi den Znru der Giitter auf
lius, der den Vorsitz in deraGeridite
jenc und das ganze Heer, welehes
zu rdhren srheint, trat vor das Trib.
durdi das sar ramentum gcweibtsei,
an Scipio heran, s. 2, 12, 8: ante
herabbeschwiiren. —
ad eum obne
tribunal destitutus 1, 45,, 0; 7, 41,
se, s. Z. § 005. —
advocavit obne
1: ante sif^a progressus 8, 10, 2; ,

Objeet wic 7, 30,8. —


pariter, s. '22,
Andere Icsen ad trib., s. c. 14, 7.
15, 1. — cuique — erat: besass, .sich

11 —
17. modus, das redite Maass, crworben batte. — sibim. — ipse,
objectiv; modestia; obne Riirksidit s. 2, 12, 7, die Verdienste desselben
nut' dasselbc, obne Sinn fur die geben aus dem 44, 10 Bemerkten
e.
Sdiirklidikeit. —
co/j/e/re siatt des niebt ber\ or. llebrigens beziebt sich
gcwbbnlidiercn conserere, s. 9, 5, 1 0; die Gleidistellung iiur auf Laelius,
10, 43, 4 —
nihilo minus folgt sel- niebt dass die socii navales den
fen bei den friiber<‘n Sdirirtstellern Luiidsiiidaten gleicbgestellt wareii.
auf etiamsi. —
de.lesf. ea\, s. c. 2, — coron. aur. etc., vgl. 7, 37, 1:
2. —apparatos, fertig. bereit, sel- ib. 20, 10; Sil. It. 15, 2.54.
Til. Liv. V. 20
306 LIBER XXVI. GAP. 49. a. u. 542.

quantus numerus fuerit piget scribere, quippe cum alibi ccc


2 ferme, alibi mmmdccxxiiii fuisse inveniam, aeque et alia inter
auctores discrepant, praesidium Punicum alius decem, alius
septem, alius haut plus quam duum n>ilium fuisse scribit, capta
alibi decem milia capitum, alibi supra quinque et viginti invenias. 5
3 scorpiones maiores minoresque ad lx captos scripserim, si aucto-
rem Graecum sequar Silenum; si Valerium Antiatem, maiorum
scorpionum sex milia, minorum decem tria milia: adeo nullus
4 mentiendi modus est. ne de ducibus «[uidem convenit, plerique
Laelium praefuisse classi, sunt qui M. lunium Silanum dicant. 10
5 Arinen praefuisse Punico praesidio deditumque Romanis Antias
6 Valerius, Magonem alii scriptores tradunt, non de numero na-
10
vium captarum, non de pondere auri atque argenti et redactae
pecuniae convenit, si aliquis adsentiri necesse est, media simil-
7 lima veris sunt, ceterum vocatis obsidibus primum universos 15
8 bonum animum habere iussit: venisse eos in populi Romani po-
testatem, qui beneticio quam metu obligare homines malit, ex-
terasque gentis fide ac societate iunctas habere quam tristi sub-
9 iectas servitio, deinde acceptis nominibus civitatium ree.ensuit
captivos, ({uot cuiusque populi essent, et nuntios domum misit, 20
ut ad suos quisque recipiendos veniret, si quarum forte civita-

49. 1 —
2. quippe c., s. 27, 1, omnium rerum inmodice ntane-
13: CUM alibi, dic hdsoh. Lesart rum augenti — ibi modestius men-
quippe ubi ist walirscbeinlich au$ dacium est. — decem tria findet
alibi eotstanden , and konnte nur sicb bisweilen bei L. s. 29, 2, 17,
kiinstlich auF obsides: wnbei, bei de- vgl. 24, 15, 2; ebenso die Wieder-
nen, niebt auf das vorher so tange bofung von milia. —
convenit n. in-
nicbt genannte Cartbago bezngen ter auctores. — yfrinen. Sil. It. 15,
werden. —
trecentos, Pol. c. 18; 232: jdris. — aliquis, s. c. 15, 3:
nXtiovg ofTccg rdii’ Toj«xofT«(or. — wcnn man einmal einem beisliuimen
discrepant, vgl. 2.5,28, 3 cum haud muss. Zur Saebe s. Einleit. S. 30.

:

discreparet. decem —
alibi stebt — veris, s. c. 12, 17.
nicbt in den beslen Ifdsch., und dic 7— 10. ceterum gebt auf §. 1 zu-
ZabI wap wol von L. geringer an- riick, s. 23, 2, 8; das Febleii des
gegeben, da er naeb § 6 dic mittiere Namens Scipio ist daber nicbt auf-
vorgezogen bat, c. 47, 1 aber scibst fallend. —
fide von Seiten der frem-
ad decem milia angiebt. den Volkcr gegen das ihnen > on Rom
3— 6. Silenum, s. Gorncl. Hann. gewiihrtc Biindniss. —
domum, in
13: duo —
cum eo (Hannibale) in Bczugauf cuiusque, jedes einzclnen.
castris fuerunt simulque visrerunt
— Silenus — quisque re. ven., nicbt die Staaten,
et Sosilus, vgl. Cic, I)i\'. 1, sondern die Angehorigen der Geis-
24: in Sileni —
historia est, is autem seln, worauf domum bindeutet, vgl.
diligentissime res Hannibalis perse- Polyb. c. 18: yniliffir uvTovg fig
cutus zu 21, 22, 0.
est, s. si Fal. — Tug iding noXug Tf{)og Tovg «i'r<uy
sin F. —mentiendi m., s. 3, 5, arayxuiovg —
dioTi OtXovai 'Po>-
12; 33, 10, 8: si Falerio quis credat, fxuioi nurucg uvxovg tlg rqv oi-
;

>. Ch. 210 . LIBER XXVI. CAP. 49. 50. 307

tium legati aderant eis praesentibus suos restituit; ceterorum


rurani benigne tuendorum C. Flaminio quaestori attribuit, inter 11
haec e media turba obsidum mulier magno natu Mandoni uxor, ,

qui frater Indibilis Ilergetum reguli erat, flens ad pedes impera-


5 toris procubuit, obtestarique coepit, ut curam ciiltumque femi-
narum impensius custodibus commendaret, cum Scipio nihil 12
defuturum profecto diceret, tum rursus mulier: „haud magni
ista facimus" inquit: „quid enim huic fortunae non satis est?
alia me cura aetatem harum intuentem nam ipsa iam extra —
10 periculum iniuriae muliebris sum —
stimulat“. et aetate et for- 13
ma florentes circa eam erant Indibilis filiae aliae(\uc nobili-
tate pari, quae omnes eam pro parente colebant, tum Scipio
„meae populique Romani disciplinae causa facerem" inquit, „ne 14
quid, quod sanctum usquam esset, apud nos violaretur: nunc ut 15
15 id curem inpensius, vestra quoque virtus dignitasque facit, quae
ne in malis quidem oblitae decoris matronalis estis", spectatae 16
deinde integritatis viro tradidit eas, tuerique haud secus vere-
cunde ac modeste quam hopitum coniuges ac matres iussit.
Captiva deinde a militibus adducitur ad eum adulta virgo 50
20 adeo eximia forma, ut quacumque incedebat, converteret o-
mnium oculos. Scipio, percunctatus patriam parenlesquc inter ,
2
cetera accepit desponsam eam principi Celtiberorum adulescenti:
.\luccio nomen erat, extemplo igitur parentibus sponsoque ab 3

xtlav aTTOxuTccaT^ant — 1. 1 . — TrjV lixfsrji' t<ov


T(ov avttyxaUov aif tai rrjV tiqo? ' IdvdopdXnv 0 vyuT^ocorxdl ttIsio-
'Ptofxatovg avftfjnjftav. vo)V a).X(ov dvvuarbiv, darnach
11 —
12. Mandonii etc., 22, 21, 3. ist bei L. aliae binzuzardgen. —
cnltinnq., begreiflAIles, was zurBe- meae —
discip. etc., scbon wegen
qnenilirhkeit und Annehmlichkeitdes der von mirbeobacbteten, unseigen-
Lebens dient; so Fasst es Scipio auf, thiiinlicben Kriegszucbt, um diese
wiihrend durch die Verbindung von aufrccht zuhaltcn, wiirde ich u. s. w.,
cultus mit ctira niebr das siltlicbe jetzt komnit ein neuer Beweggrund
Verbaltniss anfredeutet werden soli- hinzu. —
verecunde a. vi. nichts,

,

te; Polvb. c. 18: dsojji^vr}(; ^Tii- wodurch die Sittsamkcit undScliick-


aTiiO(f r)V TCoi^netaO-ici Trji nvT(ov lichkeit verletzt wird, s. c. 48, 11
(vax^fioavvrji ayftvm A'«p/i;rfo- 50, 6.
vtwr, avf^nutS-Y)? ytroutrog jji/tro 50. 1 —
3. cowfcrlere/, Front.
tC Itinti TMv innridtliDV ummg. Strat. 2, 11, 5: omnium oculos in
— huic fort., st. uns in dieser La- se verteret. —
percunctatus, bei sei-
ge, alsGefangene. —
ipsa ej-tractc., nen Erkundigungen, s. 21, 1, 5. —
s. 2, 40, 8. /iluc., bei Dio. Cass. fragm. 58,
13. et aet., fiigt eine Erkliirung 2: liXlovxiip, Front, .Illudo; Po-
hinzu, wie in Parenthesen, vgl. 24, lyb. neunt den Namen nicht, fiigt
27, 2; 23, 1, 6. — filiae, iiber ihre aber hinzu: (TiTffJoVfc (fiXoyv-
Auslieferung s. za c. 41, 19; Polyb. vi}V ovTit Tov IToTihov r]Xov avTtjy
*
20
;

308 LIBER XXVL CAP. 50. a. u. 513.

dorao accitis, cum intcrim audiret deperire eum sponsae amore,


ubi primum venit, accuratiore eum sermone quam parentis ad-
4 loquitur: „iuvenis“ inquit „iuvenem appello, quo minor sit inter
nos huius sermonis verecundia, ego, cum sponsa tua capta a
militibus noslris ad me ducta esset, audiremque tibi eam cordi 5"
5 esse, et forma '"aceret (idem, (juia ipse, si frui liceret ludo ae-
tatis, praesertim in recto et legitimo amore, et non res publica
animum nostrum occupasse!, veniam mihi dari sponsam impcn-
6 sius amanti vellem, tuo, cuius possum, amori faveo, fuit sponsa
tua apud me eadem qua apud soceros tuos parentisque suos 10
verecundia; servata tibi est, ut inviolatum et dignum me teque
7 dari tibi
10
donum posset, hanc mercedem unam pro eo munere
paciscor: amicus populo Romano sis, et si me virum bonum
credis esse, ([ualis patrem patruunique meum iam ante hae gen-
norant, scias multos nostri similes in civitate Romana esse, 15
tes
8 nec ullum in terris hodie populum dici posse, quem minus tibi
9 hostem tuisque esse velis aut amicum malis“. adulescens simul
pudore et gaudio perfusus, de.vtram Scipionis tenens, deos o-
mnis invocare ad gratiam illi pro se referendam, (luoniam sibi ne-
qua(iuam satis facultatis pro suo animo atque illius erga se esset. 20
parentes inde cognati(jiie virginis appellati; qui, (juoniam gratis

ityorrn. — accurat., sorpfiiltipcr «r ur rjjrov. — qua, n. fuisset. —


iiberdadit, ausstudirt, Cic. Or. 2, 57, soceros, dieSchwiegcreltern. — ve-
233: accuratus sermo. rccund., wie c. 49, 16, anders §. 4.

4 6. cum — —
ducta esset .face- 7— 8. populo yt., den Dativ hatL.
ret lasst eiiie audere Forni des Nach- oft beiajnfcM* und abniirben Begrif-
sal7.es ais faveo erwarten, oder dic- fen, s. c. 38, 6; 24, 40, 4; hostem.
se.“ sel7.t einen Vordersat7 vuraus: Romanis. — sis, s. 25, 29, 6: tra-
cum sciam sponsam tuam tibi cordi das. Der gaiize Satz Piigt zwei Mo-
esse, quia ipse —vellem. Jaceo das tive binzu, welche den Aluccius bc-
vas ^enau genninmeo 7u tuo amori stinimen kunnen sich an die Riimer
getiorte: eg o tuo amori quem quan- anzuscbiiessen. — et kniipft an das
tus .sit — scio, faveo, quiaclc., ist Vorhergeb. locker an, stebt aber
ais bistoriseiies Fartum vorausge- aueh mit nec in Beziebung. — hodie
schickt. — cordi
esse, s. S, 7, G. — dici, friiberwares nirbt sogevesen;
ludo aef:, Hor. Carin. 3, 12, 1: ne- oder L. denkt an das spatere N'er-
que amori dare ludum. — in recto derben, da vorber vondem sittiieben
etc. vertritt einenzweiten, unlerge- Geiste die Rede ist.
urdneten Bedingungssatz; praeser- 9. pudore, in Bezug auf §. 4 ; au-
tim si esset; dorh ist die Lesart un- direm —=fidem und verecundia. —
sieber. —amanti =
quod oder si ad syrat. ut gratiam — rqferrent,
amare vellem, amarem vgl. Polyb. ihmdeiiDunkerweisen, ibnbegliieken
1.1. xui itavfidaui t 6 x(iU.oi,idiid- mochten. Auch zo facultatis ist ad
Tij? fih’ (or ov(f(/jt(tp qdiov uv ((f
ij graf. ref. zu denken und darauf be-
<T^i'aatt((i ruorq^ dto()fdi, zieht sirh pro suo; animo ist bci il-
arnccrtiydf (f VTrdqyiov ovd' OTto/- lius zu vicdcrholen, .s, 5, 27, 1 eo-
;
2

a. Cli. 210. LIBER X.WI. C.\P. 50. 51. 309

sibi redderetur virgo ad quam redimendam satis magnum attu-


lissent auri pondus, orare Scipionem ut id ab se donum acci- ii
peret coeperunt, haud minorem eius rei apud se gratiam futuram
esse adtirmantes quam redditae inviolatae foret virginis. Scipio, 12
5 quando tanto opere peterent, accepturum se pollicitus poni ante
pedes vocatoque ad se ^Vluccio „ super dotem “ inquit,
iussit,
„quam accepturus a socero es, haec tibi a me dotalia dona ac-
cedent", aurmnque tollere ac sibi habere iussit. his laetus donis 13
honoribus dimissus domum implevit popularis laudibus meritis
10 Scipionis: venisse dis simillimum iuvenem, vincentem omnia
cum armis tum benignitate ac beneficiis, itatfue dilectu clientium 14
habito cum delectis mille et CCCC equitibus intra paucos dies
ad Scipionem revertit.
Scipio retentum secum Laelium dum captivos obsidesque 51
15 et praedam e.v consilio eius disponeret, satis omnibus compo- 2
sitis, data quinquereme captivisque Magone et quindecim fere
senatoribus, qui simul cum eo capti erant, in navem inpositis

dem magistro liberorum et comite tentam a Scipione atque in deliciis


uti; 23, 17, 10: suspecti Campanis — usurpatam, Aur. vpl.
49, Viet. 8.
timentesque o. 0. 51. — 1disponer. — compos.
.

1 1 — 12.
inviolatae gehiirt zu red- s. c. —
41, 2. bezieht
captivisq. sich
atttoe:uaverletztzuriickgegcben,vgl. schwerlicli auf die sogleieh folgen-
2, 13, S: sic deditam inviolatamque den Worte, da dee.sclbe Begrilf in
redditurum. —
dotal. dona, das Ge- qui —erant folgt, auch ist dic V’or-
sebeuk soli, da es voii den Ellerii anstellung von captivis aulTallcnd.
der Braut koniint, ais cin TlieiI der Dazu komuit, dass L. 27, 7, 4 sagt:
Mitgiftbelraclitetwerden;Val.Max. Laelium cum quibus venerat na-
sumiiMe dotis adiecit; Front. pro vibus redire in Hispaniam iussit
nuptiali munere. — :

sibi hab., ais und Apj)ian. c. 23: ju dl Xotjiu


Eigenthum initnclimen. ti 'Poitiqv laffixptv lal rdir
13. Ao//orii»., die ehreiivolle Art, (ihj/.i/ckvutr rcior. Wahrsebeiulich
wic ihn Scipio einpfangen hat. Ueber hatte auch L. aiigegebcn, dass die
das Asyndeton s. 21 , 28, 2. be- — Quinquereme, die jedocli von Polyb.
nigne a. b., Gesinnung, (Herzens- c. 19 allein erwiihntwird, von <Miii-
giite) und That. —
ctientium, vgl. gen der eroberten Schiffe begleitet
Caes. B. G. 0, 15; ut quisque estge- wurde. —quindec. f. s.; Polyb. c.
nere copiisque amplissimus ita plu- 18: dvo pii’ qaar xarti}.t]pp(voi
rimos circum se ambactos clientes- Toir Ix rije ytQovciia?, nivTt di
que habet. Liv. hat die Seene auf xcd dixa TibrixTtji avyxXqTov,\g\.
die fiir Scipio ruhmvollste Art dar- c. 19 a. K. Die ersteren hat L. iiber-

gestellt, weniger ideal Polyb.; ror gangen, vgl. zu 21, 2, 4 a. E. Ueber


jrjg TUiQd^rov nca^Qa xctl^act; /ere, s. lO, 14, 21. VVenn iibrigens
xcu dovi ctinhi’ Ix ^tinog ix^keve richtigist, was 27,7, 1 crzahltwird:

avvoixigeiv ip 7IOT dv nQucuQrj- exitu huius anni (also etwa ira Fe-
xtu rwr noXuuiv. Nach Gellius 7, bruar des Calenderjahres 209) die
8 berichtete Valerius .Antias: eam quarto et tricesimo quam ab Tarra-
puellam —
«ow redditam sed re- — cone prqfectus erat, C. Laebus —
,

310 LIBER XXVI. GAP. 51. a. u. 542 .

3 nuntium victoriae Romam mittit, quibus mo-


ipse paucos dies ,

rari Carthagine statuerat, exercendis navalibus pedestribusque


4 copiis absumpsit, primo die legiones in armis quattuor milium
spatio decurrerunt; secundo die arma curare et tergere ante ten-
toria iussi; tertio die rudibus inter se in modum iustae pugnae 5
concurrerunt praepilatisque missilibus iaculati sunt; quarto die
5 quies data ; quinto iterum in armis decursum est. hunc ordinem
0 laboris quictisque, quoad Carthagine morati sunt, servarunt, re-
migium classicique milites tranquillo in altum evecti agilitatem
7 navium simulacris navalis pugnae experiebantur, haec extra ur- 10
bem terra marique corpora simul animosque ad bellum acue-
bant: urbs ipsa strepebat apparatu belli fabris omnium generum
8 in publica officina inclusis, dux cuncta pari cura obibat: nunc
in classe acieque navali erat, nunc cum legionibus decurrebat,

Romam venit, und Laelius noch vor (abgestumpfte) dignsQ iaepeaow/xi-


den §. 3 IT. erwahnten Lebungeii ab- voig nuvTtg ifxuyovTO.
gesegelt i.st, so miissen die vorher 6. remig., s. c. 39’, 7. —
tran-
erwahnten .\nordnungen, da die Er- quillo, bei ruhiger See, s. 24, 8, 13.
iiberung Carthagns im Friihjalir er- — navalis p., neben dem Plural si-
folgt, s. e. 42, (i; 46, lange Zeit iu mulacris, wie 35, 26, 2 ut ttovarutn
:

Anspruch genoininen haben ; oder L. navium agilitatem experiretur , co-


folgt dort einer anderen JNaclirieht, tidieremigem mililemque simulacris
nach w elcher im Somnier 210 noch navalis pugnae exercebat, dagegen
Anderes ansgefulirt und Laelius erst bei einem eininaligen Gefechte 29,
nach der RiiiAkchr nach Tarraco 22 , 2 ; simulacrum navalis pugnae.
abgeschickt ist, — haec, diese Uebungen. —
corpora
3— 5. paucos d., Polyb. c. 20; — acueb., die Truppen Scipios w'a-
yj)6vov Tivcc — iyvfivu^t ren wenigslens zuin TheiI neu aus-
und da die fuiiflagigen Uebungen gehoben, und gerade der Krieg in
sich niehrmais w iederholen s. §. 5, Spanien erforderte tiichtig geiibte
so wird allerdings langere Zeit ais Soldaten. — fabris etc., s, c. 47, 2 ;
„nur wenige Tage” vorausgesetzt. 29, 35, 8: multis talium operum ar-
— decurrere, s. 24, 48, 11. — in tificibus de industria inclusis. —
armis — armatae. — rudibus wie publica ojf. ist collectiv zn nehmen,
die Gladiatoren bei ihren Uebungen; s. Cic. OB'. 1, 42, 150: nec quidquam
Polyb. c. 20: rj di fxtTctr avir]v {Aem ingenunm potest habere —
officina,
vierten, deiin nach ihin haben sie ara denn §. 8 werden mehrere Arten von
dritten Tage gerastet) rovg ^tiv Werkstiitten, und besonders offici-
fittyniQouaytTv gvlivnii laxv- nae erwiihnt, in welchen die 2000
TMutriug fiar' Iniaqiaioiov fin- Arbeiter beschiittigt wareii.
Tovg di roig (aif uiQiofii-
yttlftutg, 8. ist ebenso unsicher ais die
roig ynoatf.oig uxoviC^tn’. Die pila mit Ausnahine von acie in einer jiin-
war wahr.scheinlich eine geren Hdsch. sich findende Ergan-
Kngel aus Kork oder Leder, die an zung der Liicke: in classe —
nunc,
der Spitze der Wafle befestigt wur- die jedoch nothwendig scheint, weil
de, vgl. Dio. Cass. 71, 29: aidrjoiov nunc darauf hinweist, dass Mehre-
ovdinoxa ovdtrl (der Gladiatoren) res auFgeziihlt werden soli. Wahr-
d^v edioxfv, xcd nfi^Xiaiv scheiulich halL. auf Scipio iibertra-
,

a. Gh. 810. LIBER XXVI. CAP. 51. 311

nunc operibus aspiciendis tempus dabat, quaeque in officinis


quaeque in armamentarioque ac navalibus fabrorum multitudo
pluruma in singulos dies certamine ingenti faciebat, bis ita in- 9
choatis, refectisque t(ua quassati erant muris, dispositisque prae-
5 sidiis ad custodiam urbis Tarraconem est profectus, a multis le-
gationibus protinus in via aditus, quas partim dato responso 10
ex itinere dimisit, partim distulit Tarraconem quo omnibus no-
,

vis veteribusque sociis edixerat conventum, et cuncti fere qui


cis Hiberum incolunt populi, multi etiam ulterioris provinciae
10 convenerunt. Carthaginiensium duces primo ex industria famam 11
captae Carthaginis compresserunt; deinde, ut clarior res erat,
quam ut tegi ac dissimulari posset, elevabant verbis; necopinato 12
adventu ac prope furto unius diei urbem unam Hispaniae inter-
ceptam; cuius rei tam parvae praemio elatum insolentem iuve-
15 nem inmodico gaudio speciem magnae victoriae inposuisse. at 13
ubi adpropinquare tres duces, tris victores hostium exercitus
audisset, occursuram ei extemplo domesticorum funerum me-
moriam. haec in vulgus iactabant, haudquaquam ipsi ignari, u
quantum sibi ad omnia virium (iarthagine amissa decessisset.
gen, was Polyb. c. 20 von der Stadt tae partes erant; 33, 17, 10. Tar-—
und Uiugegend sagt, da cr dieses in racon., wol uin nielit die Bundesge-
den \N'orten: haec extra inclusis — nu.ssen diesseit de.s Ebro Preis zu
zu kurz angcdeutet hatte. operi- — gcben. — aditus, wie c. 50, 2 : per-
bus, die nitchher ini Einzeluen ange- cunctatus. —
ex Uin., gleich unter-
fiilirt werden. —
aspiciendis, in Au- wegs. —distulit, verscbob die Au-
gensrhein nehmen, s. 32, 5, 10; cum dienz bis auf seine Antunlt in Tar-
situm omnem rcpionis adspexisset. raco, s. 25, 25, 3. —
novis, die, seit
— quaeque — quaeque, 55, s. 6. Scipio in Spanicn ist, sicli ange-
— que — — annament.,
ac, 1, lU, 1.
1,
schlnsseii baben. —
cuncti, vgl. 23,
Zeugliiiuser mussten dic Riiiner in 29, 10. — ulterior pr., entweder:
den Provinzen linben, damit sieh die der jenseits des Ebro gelegeneTbeil
Soldateii imnier init den uiithigcn de.s ibiii angcwicsenen \t'irkungs-
WaReii verseben konnten, wofiir kreises,s. c. 18, 9: imperium in His-
ilinen ein .\bzug am Snlde geniacht pania; oder L. bat die spiiterc Be-
wnrde, s. 2‘), 22, 3; 31, 23, 7; vgl. zeichnung dieses Tbeiis vonSpanien
3, 15,
9 —S; Tac.
10.
,\nn. 1, 17.
inchoatis, wahrsehein-
gebraucbl.
11. elvvab., stellten die Saebe ais
licb in Bcxug aul‘ paucos dies, und unbedeuteiid dar, s. c. 27, S. —
weii spater dicse Uebungen lortgc- furto, s. c. 39, 11 Tac. Agr. 34:
;

setzt werden sollten; Polyb. I. 1.: unam legionem furto noctis agres-
fne) d' (ci’T€p nnrTie xahoi fJoxd sos. — rei praeni., dem
einer in
xn) dforrtos i^tjaxqrTihci ra tiqos Kleinigkeit bestehenden, einein so
T ug XDtlus , fitrli ravTa ruig re unbedeutenden Preise, EiTolge, habe
qvkttxuig, 3cu\ raig nbv 7 ti/tbv er den .\nschein cines grossen Sie-
‘MininxfVKt icOqdkionufvog ric ges gegeben, da nur ein solcher so
xuTu Ttji' ttoXiv elc. — grosse Ereude gewiihren kiinne, wie
quassati, s. 2 1, 5 ; quassatae mul- sie Scipio zur Schau getrageu habe.

1 by Coogle
ABWEK HIXGEN DES PITEAM'S
VON OEM GEGEBENEN TEXTE NACII EINER VON
Heriin GUSTAV BECKER, stlu. phil. in Bonn,
BESOKGTEN COLLATION.

Der Texi isf in dem Codex selbst sclion von drei Handen,
zu denen in den spateren Buchern eine vierlc kommt, corrigirt.
Die erste scheint die des Schreibers selbst zu sein, die zweite ist
nur durch geringere Dicke der fiuclistaben, die drilte auch durch
Farbe und Form der Biichstaben zu erkennen. Die ersle ist
durch m. 1 oder 1, die drille durch m. 3 oder 3, die zweile, oB
von der ersten nicht zu unterscheiden, meist nicht besonders
bezeiclmet. Vieles ist in dem Texte durchstrichen, oben oder
unlen init Punklen bezeiclmet, Anderes radirt ab(,‘r zum Theil
noch zu erkennen; diescs Alles ist mitCursivschrift, alles Uebrige
von dem Texte Abweichende, was in dem Codex steht, mit An-
tiqua gedruckt. Die Abkurzungen s. Alschefski Vol. III. p. XIV,
,

von II. G. Becker alie bezeichnet sind mit Ausnahme von q stalt
,

que und b stalt bus, die sehr oft sich wiederholen, angegeben, auch
der Strich von m. 1. uber raanchen Vornamen, so wie der statt
m oder n, welcher von m. 1. immer nur am Ende der Zeile ge-
braucbl ist. In anderen Fallen habe ich das Ende der Zeile durch
II
bezeiclmet. Wo nur die Lesart des Put. angefuhrt wird, ist
diese bereits in anderen Handschriften, was Ireilich an manchen
Stellen nur aus dem Stillschweigen Drakcnborchs gefolgert ist,
verandert oder verbessert; wo die aufgcnommenen Verbesserun-
gen, die jedocli nicht wieder abgedruckl sind, von den Iferaus-
gebern alter Ausgaben oder anderen Kritikern herruhren, sind
die Urheber derselben mit den in den vorhergehenden Banden
gebrauchlen Zeichen in Cursivschrift hinter der handschrifllichen
Lesart angegeben.
3« i. Ut bis teinptauit (irtclus.) in urbe |
quit |
praede {
8. postremo
ist mit rother Dinte geschrieben. 2. obmodo, Uber b steht c |
9. muros
bruttis, Uber i steht 5. dicsq.
i
| |
portas I
10. cogerere.
adsuropti |
6. li^aq. rt |
usib' |
7. 4* 1 . omniu |
3. niolariquemquii

Digitized by Coogie
313

urbe exducerent 4. costo,ra«Aer


I |
zwischen n und t Ratur Jiir einen
o,Gr. 5. hortem, cojVfterh 7. ha-
I |
Buchstaben (a oder 1) oderfiir zwei
nibalis tradenda 9. collib* 10. I | |
der letzte vieUeicht s 19. ctbani- \

tumetu 12. nouaniq. 14. obsidie, |


bale, Uber tb steht ad von in. 1. |
I

b. von m. 1. i/ber e 15. prolatam \


attipcfi, Uber tt steht i Uber cu steht ;

tueri I
17. f.atilio |
IS.elaminportu, sut Crotonem 20. deductiquae
I | |

c Uber e. locos, r Uber co.


5. 1. legib. 4, fraeto 6. alias
I |
10 « 1. 2. luceriasem-
iHapulia I

aminessana 7. regium, i ist von \


proniuscos aut procul
|
5. me-3. |

anderer Dinte, vieUeicht stand ur- liorq. I


7. mutauerat, uvorescheint
spriinglich e darunter 8. optinc- \ erst ti geioesen, durch Rasur in u
dam 10. legib. uiueren turspa-
I
I
|1 venoandelt zu scin regnumq. ad \

teretpoenis, b Uber rs; ri von m. 1. bieronem y Uber ne, um Uber m |

ub. pat potestate 12. locresem I


| 9. aeelasitingeni um, Uber ee steht j|

locrensesque 13. frementib’ 15. | | a, Ub. as steht te 11. queita hero,


| |

seliqiiis sent, r von m. 1. iib. sel [| | i uber e.


armatisquae 10. suae exv, e ra- 11 . 1. andra norum primi, ff^.
dirt, e von m. 3 16 17. iregre-
|

|
— ||

I
noctesq. mulieribus
2. ia 4. I
3.
||

gdet I
plurimu. conuerere, Uber dem ersten r t |

6« 1. si
II
noramaris |
inoenib. I
priuata, Ub. ta 5. pueri, o Ub. i m |

tenuisset 2. neq. 3. egissent 6. | |


praecatus 6. erga p. r. 7. ser-
| | |
I

itaq. hannibale 8. consolationem


I |
uarenturiuueneq.snis 8. discipuli- |

respondissetad
I
9. eosdaeiecis- | nae edoctus, Gr. 9. pueroqin-
I |

setabhannone 10. neceodiripi 11. | | contione ll.atexc. 12. timenti- | |

sperabat 12. iubare 14. eratul- | |


busfunus, W. 14. celebreui, Crev. I

liusuelut I
15. optiwttwitibus, a ?/<ier 15. bieronimum |
potente.
I

um I
16. poenosretralieret. 12. 4. aput caritate 5. hiero- I |

7« 1. uictore urbis lataqueo-


|
nimus uitis 6. uelletaliumprimo | |

mnib. 2. moenibusparaset statio-


7. na-
|
||
conpeetu dispariessent | |

nes, 8 uber as, et von m. 2., Gr. 3. |


qui
I

annos annos filiuquc 9. ui-


eas patere accepitiqueaft 5. omnes
I \ |

| |
dissentetconspexerepurpura, W. |
6. attalem 7. aristbomacus
I | |
10. alboru procedentemorem su- | |

no 8. tradende 10. pyrrbeiiiita- comtem-


I |
perbo 12. conuenientis I
|

Wnm, i Uber\\ und uber e 12.opsido, |


ptus| 13. dictamditus, ri riufeV/, Gr.
p Ub. s 13. etarosprocul, g Uber
eis quae, i Uber e,
I
13. no set 2. quida extutorib.
ar, Salmasius |
I I

3. praenerteret 4. supplicioru| 5.
14. nobili, e Uber i.
fV. I I

[ ] I
adraiiodoriisetzoilus 6— 7.aliisqui
sucum, r Uber cu 4. sepa-
8. 3. I ||

5. num-
|
busrebusautmagnopereaudebantur
ratimqueegres sui, VV. || |

9. adulesccntioinconiuratio , Gr.
qua 8. admiracula 9. famast, e
I |

10. bieronimi 11. ia 14. haut


Uber st 10. nullo, us von m. 1 Ub. .
| |

15. postremos cruciatib. 17.ind-


o moueuentos ctaroscrotonis, t | |

ciu thratonem, s Uber t


I ||
consili
Ub. eu, g Uber ar, edd. vv., Gr.
|

9. 1. uergeute 2. tandu quon-


bausurosablatere, Bbttcher, W.
| |

dam 3. cinctasqua auer^as, s Ub. |


14. adlectiquc 4. consili, i
3. |
I

tjrano 4. cotum 5. tcne- Ub. occultada


Ii 7. quodonum,
6. |
ff. I | | I

banUe circumsedemte 6. brutti u Uber n 8. dubiae 9. bantiibale | |


| |

9. colonia 10. urbe ll.aristoma- 10. nubile 13. aput 14. appius
I I |
| |

cum 12. bruttis legesquac 13. cl. pr. I


15. bieronimum |
17. que-
| |
I

lingna aristomarus 14.aededitio- rente |


hierunimo |
18. pugnaeisad
|
|

nem, d Uber c 15. locu 16. hon- I


19. laegatos |
quit.
\ |

nonis, a uber o 17. in trassent, |


15. 3. eoquarogatione |
prolici-

y Coogie
314

scutur I
5. hannibalem |
pacta |
7. cendu exfe mplo, |
t radirt, auch
diuiditfinis, |
9. set |
11. cedi- vor m eine Rasur. |
3. ciuitaterme-
titaliae mirabuntur a Uber u 13. liore 5. cocidas 6. suadeoque
I |
|

14. dum<fo7no, in iiber d, d uber m eode siistantibus 7. diligendi


I | |

set 15. praecipitiad


I
namcuprae- 9. atquorumfedictum , i radirt 10. j
|

missi I
16. binisiniliftl)us, tiradirt. tbrasuineDus ll.exemplasetadprae |

16. eratautem 2. coniuratis 1. | II


cauendasimilesuti H lesdocumen-
(
4. ibicu 5. u ni ex, vor n ist oder I
i to, r iib.s, Fabri 12. praeconien-
|

t radirt diuoinini, Uber d steht in, seraiunioriim, Gr. 13. eu 14. atq. |
|
|

d Uber m. 6. partesductacsunt | |
opstreperct 15. urbe. |

7. augustis I
8. factu |
9. la.xaretla- 22. 3. cosquefabius 4. cosules
|

tum turbandinomees
I
11. aliquod | I 5. jirunus nouiali 6. filius 8.
| | |

I
uulnerib' 12. dinoniinetambaud | sc. factum ordine 10. atquema-
| |

dubiobstantem 13. coiciunturinque | gnaebis, ni iiber cb.


tamen, Gr.
23. 1. agrossinumdauit peco-
17. 1. andranadoriregiorumq. ruquebominum
|

|
,
JF. 3. quincto
2. statuaip claudius cu 5. con-
| |

| |
quefabius 5. duitates enim fnis ||
7. eiusque
|
siliaprouinciam , Pighi. |

\
tale, am Ende dei' Zeile steht an
fabius 8. coemptum emporium, n
I |
von m. 2 6. inaximu 7. cum j>. |

Uber cin 10. eumque edixitatque | |


callicum
|

caruiliumsicpostea^a^t
|

||
edixilinerc, i Uber e, Folia.
|

riumcaruiliumque ]10. cxercitusm


18. 1. praerogatiuaeanicsiludio- |

rum, der untere Strich von 1 Jehlt


1 1 . cosulatus, n von m 3. iiber co
12. cxtemplum 13. imperio |
fast gairi, Gr. t. tacilium iu.aemi- |

seq.tum
|
14. magnitudine 15. reip
lium 2.c6sdiceretq.tum 3. italia- | |

I
|
dubiae 16. reip 18. cos 19.
mautbellum, // '. 4. cumquebostem, I | | |

|
cos.
Gr. neclegentiae 6. ullum, a Ub.
I |
24. 1. conpara renturquae 3.
n I
7. ueliberatis, 1 iiber Ii
|
8. abil-
iussisque 5.m.pomponius ] 6. etpr
1| |

loduce 9. desceiiditissiuire 10. |

I |
prioris annipropr. optincret 7.
cosdeinetetsibisiquemque 11. con- | | |

|
brundisiu.s, m Ub. s 8. mutnspAt-
sule 12. uibelli 13. claudius c/au- |

I |
lippimacedonu, h von m. 2. hinter p
dius est 14. callu quondam ani- I |
9. c. Cornelio , ylld. prsicilia
enei. manilium, m iibert. 16. cau-
I | |

potacilio 12. suntqueqno, u Uber


F
\
t.
samutmuitis, olla in. ualerio.
I

\
u 13. bacreligiosi 14. Ia niin
19. 3. parestebosti 4.qucramus \ ||

|
aede, uu steht Ub. ni sospite, s Ub.
imperatore comparauitur
6. 7.
I |
e corbns 15.apuliae stagnumet
angustis, i Uber i 9. incobantibus I | |

|
fuucsuni 16. calib. rome.
I
12. dicam aeinilius. 13. ac sacris. |
I

20. 1. bellidiseramussuramofaci- 25. 1 . bario, bo iiber ba pluuis- |

lius 2.uxoreatq. 4. priuatiquene-


setel I
2. aquamfluxisse, Falla 3. |
I j

cessitudinibusrep babeam 7. ali- turrentistufleritactadecaeIo| 4.capi-


|

quod 8. poenae, ou6. ac lO.t. o<a- toliocademin uoceminsabinis,/'a//a |


I |

cilipemususbaut, c Uber ac, o Ub. p, I


5. porlamgaucis, i iiber c 6. bul- [

s Ube7‘ to; in Uber s, Gr. 13. popu- gata 7. siciliam I


infantem utero | |
|

lare»«tur, n Ub. m\ an der Stelle 8. triumpbae muliereexpolcatiui- |

von n eiu Loc/i, das Piati fiir zwei rum 9. baramincaeloispcciesq.


I |

Bxicltstaben hat, die aber nicht rnehr circu ll.uisum quodmirabileesl-


I ||

su erkennen smd. 14. supplementu quia rarumadfiruiantes, Lipsius.


II
\

{
15. cos t. otaciliuin |
16. setsiali- 26.
iudaniculo, n iiber 2.
1. m |

quit I
17. classe ||
optinentes |
pla- armaquicumin, M. bibipraeter |

catomariquib. ||
bannibal. 3. adparuissc72t bostis, i Uber i |

21. 1. oppugna II
bantsi |
2. di- 5.omnibusdeiis |
romaeexsintinuicta
315

est, Gr. \
6. zndeuin, in rad. de |
atquae
I
.
3. adsensust, e von 3 |
m
rep belloq. |
7.ubiquequae |
S.duo- iib. us 4. poelio, r iib. oe 5. prae-
I |

de XX I
bellu |
9. uinas |
10. optineri cipuae quib. 6. unii 7. expedien- I
I

I
duasq.pabi|| um praculiae, u iib.bi, disque, od iib. e rcli cumconmuni \ ||

1 iib. um; p iib. c. 11. duab. bo- poste ro, Gr., iH'. 10. copiams
| [| | |

lonnm graccu | |
12. c. tereatio pro- 14. ini oris 15. praetia 16. ut | |

cons etm. I
13.brundisiumre lin- | ||
quiqae 17. abscidedo 20. ubi tr.| |

qnidbasurbipre (Spalte zu Ende) si- mil.


diumrelinquidbas | urbipresidinesse 33 iib. i 3. iouade- 2. gladis, i
|

hic, Uber dbas beidemaleu, Gr. 14. \


rentq. hoste 6 nuinida negsegoior | |

numerum sex noue 15. cos 16. { | | I


qua
S.utriinquae
7. lO.ercastu- I |

pararem nauib.que stationes | | |


lomilite optereret 12. accendi- | |

18. nauibusnobis quefabius comi- | |


turenouata, t iib. tu 13. alit, i von |

tia?72censoribus. m. 2 intulerunt, AI. 14. no 16.


I | |

27 . 1. p. turius I
3. ti potatilius ; haut ruuutq. I

c. iib. ti
I
4. deesset |
5. i^s ||
ex 84 . 4. angustis 5. tumultu 9. | |

sc dixerunt |
c. flaminio, us iib. o.
|
caecidere lO.praeterqua captorii | |

6. censorib 7.usq. ad centu 9. mi- j | I


12. casta, r von 3 iib. ta 14. haut |

lia vic 10. usq. adderies


II
usque | |
16. cuprocos
I
17. utprocuiusque, I

11. septienssenatores 12. io in- | ||


edd. vv.
strurtiq. abdomiiius. 35 . 2. quequam I catigatu, s iib.
28. 1. XXX milia dierum cop/is, j
at felixq. reip
I
3. eoliberosesse |

i Uber t |
ciuariis |
primu |
4.solirfo iuuerc 6. omniapr. gracchoq. |

tiib.d II
adparatur praecipuae 5. in- |
praecarentur 7. tu priusqua | |

cipere, nt iib. re 6. annibalem 7. |


aequasset 10. quidciutractatae |
|

admoueread |
8. urbidefectionis, s 11. secessione 12. nisique morbus,
|

iib. bi I
9. it I
ta trepide, hinter de Jl'^.
I
13. qua I
potionemqquoacsu-
tcheint in radirt, Uber e stcht von pendia, t iib. su 16. colligendi |

m. 2. a annibal ratus, u iib. o 10.


I |
uaua, s iib. ua, .sa iib. ua 18. epulis |

prebenirent attiFatp 14. praesi- | |


celebrem, edd. vv.
diu, u von 2 maximaspostquam. |
86 . 2. romp/ecti, s iib. p, l radirt
29. 1. pr isfilius cos 3. pr. pro- 3. hostium, pi Uber st
I
5. grac- |
|

fectipubli f|
fius, c Uber l |
totacius, cus 6.quisq.fores
I
palleatiautiata, |

o iib. 0, li iib. optinuerunt ci 6. 1 n iib. t 7. uelatisca/u7/.scapitib'

8. thrasyraciilacu num ?V6. en 11.


|

| |
7 —
8. aliaccubantesaliistates 10.
I

|
|

perculisse 13. quam p r. 15. haut |


|
ping i, zwixchett
g u. i scheint u ge-
16. urbsinpotestate,
I
19. ab H .
|
standen su haben, ixt aber radirt |

coepta 20. ipsu 21. cu


I
22. op- | |
qua 111. muitalicia.
portunae. 37 . 1. propr 2. Suessulam I |

30. 7. urbs, i Uber bs 10. haut 3. necmemorandimi candi, Gr. || |


|

11. cos 12. Suessulam H.equi- claudifi tergoeobi- I


5. agmem |
6.
m
I I |

tespraesidio 15. et ubi 17. tem- gerct, 2 in c ver-s iib. oe, g von
| |

ptaresegnioradcredcndu IS.diebet |
wandelt. 10. ae- \
9. haut dubiae |

quae labius cos temptadum. quites 12. plustaroe ii milia 14. |


| |

31. 3. posuisselet |
6. annu |
S. hominibque 15. increpitus, a iib. i |

querentium 9. umqua I |
scribserat- 17. descendipoenus
I
18. confe- |

que| 12.quiquain, d «5. iq |


13. erep ctioneuictus 19. numquii. |

17. bosus, dariiber ti


I
18. re
| |
38 . I. minores 5. sese.signunt |

tulissetcumse 19. cessissetet | ueanata gu6. s 6. caonensemdi- |


| |

20. libertati 2 1 cosulein ih marcel- |


. cebantur, mn Rande das Zeichen -|-
lum I set. 7. iii. caecilius tu 8. eoscete- |
I |

32. 1. permisissel 2. cos ac sc risque 9. cumpug narinequis-


| ||
|

DigitizeS by Coogie
j

316

sent lO.remp qnononiuratio 13.


I | J
45. 2. promississetmeresecutn, e
iurauerantperdituros 14. bicsape- |
Uber tm 3. intactoacro 4. labe-
j |

rioribusque equid empti. | |{


factamde baut 5. salapiamutuen- | |

89. 1. tribuqmotiaerari 2. cu- tifrumentum atqberaclensi 6. | j

rasse 3. excepseruiit no 6. tam


I ]
iameni, m iib, ro, d iib. n, Gr. 7. |

enc\,Bottcher triste sc ut S.mit- |


praedatu 8. dimissis undae 9. baut
j |

tereturque cannenses. |
multummequorum 10. at 11. ne- j |

40. 2. aerarisetiam 5. bortariq |


quicqua siciliam 12. syracusants,
j j

I
10. praetia 15. quit para- | |
o Uber e 15 aput 17. auditum
I j

tumq. JUUl die Zeile nicht gans, o/iite dass


41.
perscribebantur priuato-
1. |
etwas feblt; was ojt vorkommt |

ru 3. accepissent 5. cos 6. pre-


I |
18. largitionismilitiatqfungendae po-
sidio 7. cn.magio 8. maedix
I
ar- |
tioribus, AwrfscAer. 19. foediorisq.
|

mat, Crev. 10. eoi-u 13. teneret I |


46. 1. insepultiiiaceretcorpusa-
et secure] 14.essentseti.graccbum
I pauloantej 2. cumceperitexj 3. opti-
procos 15. accituru 16. casiliuu
I |
nendum 5. cotendunt 6. talib
| |

I
17. Campaniam, i iib. ni. reb 7. set regis andradorus |
1 | j

42.
succedetcs 3. ncq. satis
2. j 8. quepoteratqucquae 9. erat 12. | j

inceptu, omittenda 7.utraq j j acbradina 13. iuuent 14. quit j | |


partem 8. ncinmeritoinccpto 11. | j 16. olympiiouis.
promiscuaeomuiacirca 13. ferae { j 47. 1. billyrioruinqdonadata a
14. fabiu 16. occansioncm cam- 2. praecantes
|
I j
p r fixaq 4. statio-
| j

panorumquiue 20. gestare reces- j jj uibperpricipes 6. andradorus 11. | j

sum. lucefprima 12. couenit concor- | (

43.
aliquod conscribtas 2. 1.
| | diam, e von 3 Uber m 13. loerat, j

socium dariiber in 2 or praeda-


, | co Uber oe von 3 polynae ns [ jj ]
tuum baut abueneucntum I
5. 3. I j
14. seruitudinisindignitatisque, //'.
gbrarcbusatsequeretur 7. recipien- |
48. 1. malu 4. no 5. andra-
dasquaeannisquc 8. calidinus sam- I I

|
dorum 6. populisi portas 7. iu-
nis latae 9. praede bominu quae I
j || |
I j
suleateatreddat, das erste t ist auf
11. aece urbib xxu 12. perfugae
I [ |
einen anderen Buchstaben {s oder
cccLx.x 13. roma. I
r)geschrieben. Uber lea steht p, Gr.
44. 1. apr prouiociarat 2. I j
8. androdoro 9. bieroniino
statiuaqadi/ardaneas o Uber a 4. I j |
, j
abac 13. andradorum 14. cosen-
baecinaliis, 5.perucne ram I |

jj |
sus occupate 15. insuleuelutmu-
quacumqerat, i iib. qe O.ince/idere^ I |

|
nitissima, Gr. 16. euocatu eum.
{
7. usqueiamuimexcessumestappa- j ||

rabalq 8. idmolestia ducisusi ad 49. 1. regis j


5. essespauum, I
| j

9. propemodoquis accessisset Uber au, l. Gr. 6. arcessendos se | ||


I |[ |

10. primu 13. propr missusibis, X I


aspernatus, t Uber n radirt [
9.
| |

Gr. ] 14. inpriore conscribta, 13. acbradine poltaenus, y iiberX.\ j

15 —
16. stationesdieacnoctepuuia-
|

e iiher u 14. escendit, a Ubere


16. separatem
j

set
|

intentusnequebospitibus, 1 Uber pu, 15. petibit j |

Crev, Ueber der Zeite tentus neque strictissimulgladis 17. essest 18. j |

bosp. viit welcher die letzte SpMe satisquorfsafwlibertatisforet necef- j


,

des Blaties beginnt, hat eine Zeile, tyranni 20.contigisscntanqui (Spal-


j

die fasl Uber beide Spalten geht, ie zu Elide) Cumq. autpropinqui |[ ta-
ausserhalb des Textes (am Bande teautiinitate (ad Ub. f) autali quis jj

obon) gestanden, ist aber gdnzUeh miiiisteriisregi am contigissentadi jj

wieder ausradirt 17. teutandumq, II


enae retrucidarentur, i Uber et.
|
|

miibern, U\ diebaliquod 18. ab- j | 50. 1. animadiierti, Uber li 2. t |

sumtisannibalcu |
auernae. inmediisnon 6. acsosin, t Uber s |
|

>'^If
5

7.
317
inquid fecisitis sed, is von ni2 | || |
bi, nach que leei'er Raum fur 4 —
incoatha, h Uber co S. nisifa- |
Buchstaben , wie oft zur Bezeich-
cietconcordiae 9 neliberefleratar |
nung evnes Absatzes, aber nicht
respost, a iibei' ef, Si. 13. preto- |
selten wi^assend angeivandt. \

rumcreandishabita, Salmasius 15. I


praeces |
hieronimi |
8. neqfor-
dinomrea , n Uber m 16. auditiis |
turtunam 9. hieronirao causa ] | |

quae, si Uber ti 17. queiu syra- | |


10. andranadoro processisset 12. | |

cusis 18. adipsuin eaqinsula.


I ||
zoippo, s Ub. oi I
interlertumhie-
51 « 1. muriquae 2. omniumde- ronumuaclibertas ,
e Ub. fer, i ub.
|

plectaest 4. libertatemque 5. epy- uu; a Ub. bert |


13. concessurus,
| j

cides 7. it presentibus I 8. ta- s Ub. ne.


I j

quam 9. occansionem I 10. abbie- 57. 1. fallit, Gr. 2. quitopstan- \


|

ronymumamquam init t uber ma tes 4. orbitateindece dentibus


I |]
, |

12. ceterumeuiter 14. ro^namanis, esseateni 5. strpemregiaesse, i |


|

das erste ma radirt; rm Uber ni |


Ub. tr. 6. siciliaqetadsportari
I |

praesidii von 3 Uber si 13. aput. S.auribanimisquecassaenetcnipuster-


|
8.
rerenturferrum, ff'\ 9—10. preci
espediebant 2. und 3.
52. 1. |

|
pueuclis 12. imitantur, re Ub.
aput optimatpsqut moliri 8. his4. II I

I |
an 13. cruorempelum, i Ub. em
andienfiscredendisq. , d Ubei' t 9. I |

|
14. mctuquellitcaptaefuroreocrursu,
epydici 10. seUindranadoru tan-
Florebellus. 13. proripuerunt 16.
| |

de 12. libertati 13. stipendis pas- | |

I |
quoqhaut stipatiointer 19. ma-
sus 14. inerptaeu, aus e vor u ist | |

I
nussesent, s Uber en uolneribus, u
c gemacht themisio 15. rosoeia- I
9. |

|
Uber ol.
tam 16. tragigo etaltaarrana
17. incautae
I

18. aput grecos


|
I

58 . 1. quidc
cuoinuia |
2. caede ||
I
| |
se, se radirt, // '. 5. penitendi 7.
19. fide potioremq., M. qua 20. | |

II | |
andranudoriatbemisti ambo pr.
haut 21. conpererunt, i Uberer. | |

I
quenequ/aquain 9. essenUto-
|

53 atq andranadnrum
. 1. curia | tusessent statutusesscn/co mi-|| ||

2. tumultos
I
3. acrocior , t Uber tiisdiesquonenec opinantib., nt vor
I
||

c alis 4. tandefactoindeeem, i Ub. I eo radirt 11. hippochratem haec-


I
| |

e 7. afrorii 9. merrennarioini | | uoces, c radirt haut 13. turbus, a


I
|
J
10. andranadori 11. quosqueadge- | voti 3 Uber us perfugiis, i rad. I
[

rentur 13. hyeronimus 17. se- | ] 16. pretores.


quentur 18. fccent, a Ub. e; e Ub. I 59.
aegrae 3. inpetratiseni-
2. I

i agebante, at von 3 Uber ba, Gr.


I liosquide 5. romanis quoniame
| |

54 . 1. fecisse/quid, ( von m. uaderent, Gr. 6. ortis 7. cuad | |

2. ausradirt 2. liieronimum 3. |
etipsi 10. syracusisquicora
\ I

inagistratoseius, Gr. 5. bieronimo |


11. nequaqua 12. puchiiium 13. | |

debuisse/autillus
I
12. et|
bene- ||
epicides aput 14. aputtransfu-
| |

ficio. gus, a Ub. us saracusas 15. itue- I |

55 . 1. geronisfilias |
3. debere ro, aus i liat m. 2 j' gemacht |
16.
debere |
stirpisaoatura, c Ub. an |
quidaliacpartishuminib.
5. nccstupereniodicenec |
7. publi- 60. 2. pri II
mictiam j
3. aegre-
cioruiuaninios 8. insriteutsicuttu | |
derentur 4. incon tionc I5. alio
|j
|

9 pocne, y Ub. ae 10. apjiraetori- |


tenerent S. sieni adromanis, o
| [

busdeinarathain |
11. harmonia |
ub. i 9. fortuna I
tioremereatio- ||

andranadori 12. tlieinistiefinterle- rem, Salmasius 10. sialialio. a von |


|

cerunt. 3 liber lia trahanc res ll.atro- | || |

56 . 1. hierarlia |
znipsi, s uber cios 12. eosde I
parsu/iaque, n Ub. |

oi 2. regeptolomeum cosciuerat t 15. acleoresinone ti, Gr. se» |


I | I ||

3. atse I
5. raiserabique alio, li Ub. I
16 hieruntmi, aus u hal m. 2 o

.
* 1 Cioogie
318

gemacht; i iiber t |
18. infideli, em saeforet 7. atqepicy |1 de, n iib. de
|

11.8. baut dubiae aduetum 9. ciui


iib. i aliqnit. { |
I

61. 2. habendu 5. et duosor- tatisequis 10. mosillosequae


| 1 | |

dinnm, ce ub. o |
praefectiqauxi- serendo bippocrutis |
12. 13.
|

lioru maeniscertami- 6. resesset ||


crenfibus , dariiber te und s |
16.
I

nib., di von 3 i/ber en, Gr. 7. ro- profectierat 18. adoneni. |


|

mani 8. confirmadam 9. baut |


66. 1. syracusanosmar ||
cello
| |

legatis 10. uenerunt 1. quaelega- I ||


secumdum, Gr. 2. atsolet \ |
4. set
tio , uber ae tteht q; 1. vor dem 5. syracusis, a iib. i
\
10. tumultu
der Zeile 11. uisarfmulti- \
67.
11. fugaquidemequord ||
seditio |

tudinemincondita 12. ablecandos I 11. inpetusque |


13. bippocrate, s
.

I
dicereeo 13. multi.v, s radirt | |
iib. te I
16. opsides |
17. priinu |
17
14.misisexlaeta, i voniiib. s; aiVA.x —18. rociliarentexpertiqquamunaaut
I
expedio, ti iib. io 18. aegrii |
|
I
uolgus, u iib. o.

grauiore morbumreccede ret, || ||


i 2. admylas |
4. narrando
ub. ce. acuelut uisaquaedubiaerant nar-
II ||

62. u$, nach i 1. e.xcursioni rawrfoconcitarent 5. aputuoUum,


|

tcheint n durch Radiren in b ver- g iib. s set 6. monuithaut , edd.


I I

wandelt 2. attnendos 3. praesi- \ |


vv. 7. auari
I
tiem, a iib. e cru- || \

diumomesset d.quacuesset 6.um- | |


delitate 8. ean demsi 10. portas
I
|| |

quam</e causam 7. settota 8. seteustodienda 11. omnistemere |


|| { | |

autrescriminis 9. cdcitando 10. | |


odissetadmi litaresenusomne par- || ||

aduersus 1 1. cernebatuertere^, temq., g iiber s, Gr. 12. pleuis


t rad. absyracnsas , Crev. 12. I
|

|
13 —14. crantmenad, ta iib. tm 15.
|

|
|

quicQque 13. essentenec 14. iam | |


bepapylum, t von 3 iib. pa epyci- |

li beratoscontentos
II
15. quoqae- I des 17 o5defendiab
I
18. aperti, s |

quo 17. ibiprimu I


18. ducitabsy- |
iib. i.

ra cusas concursum itaque , fr. 68 1. praecib proderint, e


I
II

eximendu.
||

Uberi 2.etum, I
tufr. tu
|

2 3. ad- |

63. 2. syranorum, cusa iib. no |
lYomnium , iiber it, wa* auch h sein
3. quaerentibus epicide ccus pi ist | ,
kann steht eo ,
tutoexbapylo |
4. |

10. 5. acAradinam 6. mercennari


pra gemacht,
radirt 5. iuuenti- ni |
7. | |

bus 8. abnuentis I
10. esset 13. |
quitquit bostiu 9. tumultu 10.
| | |
|

adgraederentnr 14. codiciones, n |


fecit, damit schliesst dat Blatt, po-
t'071 3 iiber co 19. urbe^ese , s stero die serui ad itt mit kleinen
|
12.
iib. es 20. mi«itum , 1 iib. s 21.I |
Buchstaben von 2 darimter ge-
puberem , Gr. 22. urbe 24. dino- \ |
schrieben ; das folgende Blatt fdngt
minis, n iib. ; iib. n consulta- m m |
mit pilleum m, und auch hier stand
bunt erroris, Gr. II
eine Zeilc iiber dem Texte , die
64. 1. baut praebuerat 2. le- I |
gdnsUch ausradirt ist 11. cofusa |

nntiorum , n iib. i 3. uolatus, iib. |


i que 12. atq epyciden 13.tepus
I | |

uo 4. adsumserat 6. neuteode
I |
16. erat.
8. set baut 9. di eunt, u iib. i I | |
60. 1. no bellumquidem , i I
2.
mecaramipsien 11. quod ibi, ||
Ub. utn 3. oly pium it 4. pas-
I || | |

u iib. ib 12. inccaris 10. ettu


| I |
sus, ib von 3 Uber us prainitti, e |

tumfama 18. aputbieronimum I |


iib. a 5. urbeI
8. adseeteisqui 9. | |

19. babebat raptaadthrasyiuen || j|


set I
10. tutus caedenefanda |
11.
num 20.signisarmntnrumbabituque,
I
inpatriarnpa triain , in iib. mp || |

AI. 21. atqepicides.


I dedatur.
65. 1. reciperentsese utreeipe- [|
70. 1. atquos 2.laces sent |. I ||

rentsese receptos 2. ipso 3. pf || | |


nequamqud |
6. mariaab 8. ua- |

5. constiterunt, a iib.u 6. cau standisiectaque 11. tempestatem


I | || |

Digilized by Coogie
319

I
12. tame |
13 — 14. qoibushostes, Crev. I
6. inopia |
S. occansio 10. |

}f. 15. pleraquealiaetdiUiciliaadi- cernebantfraus ||


tra |
11. opsionem,
I

tus I
16. adire possenU-uique, 18. I
di iib. io terreret 14. mulgantia
| |

ac/iradinae aluitur, Aid. | \


19. e.\ 17. abhanc defensionem 18.
I ||

quinnremibus, Matthiae. argibns, 2 hat c aus g geniaekt m |

7l> 1. sagitta II
rifunditorcsq. |
19. fraude
I
prerupto 20. ina- | |

remittendu |
3. quiastatiomissilibus, res ualidum, c von 3 iiber re 21.
II
|

m iiber o 4. binaea quinqueremes | ||


praefectuinquae haut. j

G.uelutunaues, Crev.
I
7. contAa- \
77. 1. iib. o pinario, us
3. pro- \

bu latae, a iib. h 8. nauale 10. ditionis praesidioru nocteiux-


4.
propriores
II

11. crebriis utsuum- |


|

|
|

ta I
5. nigilis 6
I

7. principesam, i |
— |

uolnere. iib. sa I
praesidii ,
das zweite i von
72.
2. caueis. Valla 5. tollen- \
VI. 2 am Ende der Zeile 8. occan- |

«0 d iiber n, Si.
II
e, 6. iiu/ligata \
|
sioni I
patere pa/ueratagendum,
||

8. candenclem , n radirt, t iiber d 1 iib. pa, c iib. t, IV. liberein


j | |

O.itaundeadfligebantutetianisirecepta 11. portarumque, que radirt] 12.


rec ciderantaliquantu.
II sibi p r 16. que suo nec, iiber I ||

73. 1. est elelusaomnisquaeip II


suo steht nec hinter diesem und
sesearfuersaut, s iiber ip von 3, iiber dem folgenden nec steht das
II

Bottcher, IV. 2. omne 5. loqui, | |


Zetc/tew s. zu S. 161,
1
16 17. |

c iiber qu 6. procliuie tormento, \ |
hennensiu arbiter, io Ub. er set || |

a iiber o set 9. quoomnis, Aid. | | |


18. aput
I
capita lese, iiber se I ||

10. ludubrio 11. acere, r iiber ac |


steht s, dieses und c von 3 et- m |

cfimeatibus
I
13. prorectusquein, |
necliberoruinetia 19. eamptzten | ||

f iib. re 14. /telorum, p iib. h at- | |


tessanxisset, e ub. a, IV.
queher besuma/q. IG.hilco qui, 78. 1. essetad arbitri, ub. i i


|| | || | |

m iib. il. 3. aliquama, a rad. 3 4. pinarius |

74. 1. XX milia |
2. nequam ||
adillisi , i iib. ad, s iib. si, Gr. 4.
quam, m ad iutusque, c
rtzt/tV/
|
4. ||
grauare mur 5. paucoru eadenun- || |
\

Ub. 11 6. sumum haut 8. equitu- tiaan, ta iib. aa, Gr. 6. consensum


que I
I

9. heracliamtra icerenturin-
|

||
|

in, Gr. 7 8. conuocatioquib, Ho//- |


— |

terpau cos lO.parthis 15. himil- cher que admodum 9. circurauen-


coco iunctus, ni iib. oc II
|| | |

|
16. x mi- tam 10. fraude 10 11. benig
I
I

I
|

— ||

libpedilut/cquitib |
17. custodis |
nitatedeuestra 12. relicu infan- | |

ponebant |
19. hoste |
tene/tdis ||
set dainfaciendo| l3. traducipotesthaec-
I
21 set. occultai/tfraude |- 14. quamsiadhuc
75. 1. quibnequaqua |
3. for- lO.foediusqhiccrudabimur, lub.c,
I

teacuruq aduersus praeparat- || |


ciu5.ru 17.nnaccrae IS.quanos, I |

aduersus, n von 3 iiber ad 8. defu- |


u iiber n lO.criminadum 20.con- | |

gi ||entesab, Fr. 1 10. flumeua- I


citanduque.
natim, Cluver. indemitia eastra | [|
79. 1. enna, h iib. en prae | ||

11. itemforlempus, d t76er t; te occupatispeculium nec. Valla]


I

iib. te quintiet' I’ Carthaginiensium


I
4. ergoin 5. instructo eu 6 7. |
||

| |

I
12. bomieare, 1 iib. ic 13. syra- |
supersitquiusaautuisautfraudi , a ii-
eusis I
romanainitem |
xxxuremes ber] q\ b ttfter iu , s iiber Ai, alles

I
14. panhormi 15. |
sicilia
|
17. von 3, AI. 9. praccor 10. lucus- I |

uenientc |
praedehautdubiae. quecolit /is/iutanobis, it iiber uta ||

76. 1. at 2. progressus I |
3. ad propitiius
I
11. fraudits consiii, | |

Syracusis suntek‘t, et rad. 4—5. | |


i iiber t
|
13. at |
trucidabitits |
15.
classe habenti/tliusroma nissimu-
II ||
abboc, a tV'5. o 16. aliaaliislociis | ||

lutiliinmo racernens, tVAer habent ||


adopsidendisilincclau dcndosque ||

stelil tan, dieses und ti ist radirt, opponitis exitus, iiber itine steht II

Digitizc<fby Google
320

ribus, Jf\ 17. supertortrum, ea dirt 6. attuenda 8. m. ualerius | |


I I

iib. er \
spectaculum, AI. 18. con- |
\2.tcrra,derStrichiiberarad. 14. \

tionoui, o Ut durch ttasur s« u ge- uariae 15. hispanoru 16. defecis- | |

macht. setquae 17. ji. cornelius 19. ca- | |

80» 1. profectus, e iib. o iusad |


striimaltum, Drak.
potestatem 2. suaet quepridiae | {
85. 1. frumetum 2. inpu ue- | ||

dixisseetprimo, 7»it is Uber se, Crer. inuersatum 3. interfacta 4. pro- | |

3. sensum, i Uber u
I
plus red- | ||
pnus ri durch Radiren in ver-
,
i

dere deniamuua, i iib. en itumnes .wandelt 5. cn. scipio 6. gisgoni | |


I j

4. differentiqueei
I
differenti fer- is
II
8. p. scipio expedius, u in i
I I
||

ociter 7. superneaduersam, Gr. I


verwandelt, ti von 3 iib. iu 9. haut |

8. aliatexitus, i Uber ia
1
ceduu- |
111. circusessusaduentur 14. ili |

turenneusis coacerbaturque U. tyrg/m, u Uber f 15. uidebat


| | II
j

sct I 10. cumsuperalioru sauci, j


i urque expuguatufri 16. socis
| ] |

iib. i
I
13. quodiureain, turb uA.eain, 17. binacum, dariiber castra.
Gr. credebantquiisi
I
15. retenta |
86 . 1 sex et -\.\x 2. socie, a iib. .
I

factu
I
16. praeda deterritos I |
e cthec, atn Ende der Zeile siand
I

proditionibus. Ili, duraus hat ni. 2. he gemacht und

81. 1. luunimeto 2. uestigis, i |


c (viel kleincr) bin^ugefUgt 3. \

iib. i 3 sicilia 5. dubi, i Uber i


I | |
erant ]|
acliartaginicnsibus 4. cn. | |

O.agrigcnt/num \
8. adinonu ||
issent ad mindam |
5. morfa, t iib. d |
con-
9. comeatibus {
11. at t. quin- festi 7. egregiacque |
8. cn.
|
9.
j | 1

ctiuui I
12. lucu I 14. edilicauitque uoinus, u iib. o bautdubiafuit 11. |
|

I
16. susceptum )
17. urico, c voti soluset 12. superqipsas nouem et I ||

2 in g venvandelt autili. uale-


\
XXX 13. elcphatispilis hac, o iib.
I |

rium. a at xii milia


I
14. septem et L |
|

82. 1. pr ucnerunt 4. lardio- j


17. uictorixafuit.
respe , c radirt, Fr. 2 noctem 87.
1. qua, i iib. ua 2. setgens
5 —
6. neqmoeniisncqueuiriisatq 7.
[

|
|

I
magoneinad
3. militumfrat re- |
|

||

bostciiue 8. ro manisw/aeuc<e?Ta I ||
misse, Duker, Crev. 4. certame \
J

II
aclcrraacmaritimis uirib. arce- ||
5. plcriqmilitcssiquepro isdcmani- |

rent, Rubeniits 10. iTi. ualerius |


l| raas quib jir. ortaeodem
II
que 7. || |

MM praesidioqeist ualerio, //'. || |


baut 8. captum, a iib. um mili-
I |

11. longe 12. inpositi is 13. te- I || |


taria L.Vlll 0 etosigna etspolia ||

nentem I
14. quodrece ||
dentinde, 9. fuerealireitorquens ||
armilleq.
AI. I haut. 10. gallurumoeniacoeptaetuis ||
ma-
83. si Uber l 2. que
1. pnsscnif, |
ro, rou 3 iib. ui.
(I

uellent quenaeuio 5. aderate|


3. |
-
88.
1. praeliocaeciderunt oapti, |

ramclassem ] 6. frumine, I iib. r. 0 von 2 iti c venvandelt 2. iam m |

I
regis 7. hostiu, m von 3 iib. u propereiuhis pania 3. tande ce-
I | || |

urbe est 8. dieminsequentequicue- pitsacuntum 5. ui, 2 ut 6. quos m


ne dum, t iib. eu S 9. iuuetutem
II
|

|
— etsuis, Gr. 8. potestate urbeue, )
|

|
|

apoilonatium 11. neclegentiam | q von 3 iib. ue 9. delerunt, ue von |

apul 12. urbussincI


13. nec | ||
3 itb. er |
10. haeinliispaniaquae ||

lecta, evonm 3 aspertaintrauit fabio m. ejaudio coss. gaesta 11.


| | || |

constraret 14. qua quisquam 15. j |


cum tr. pl. nouimag. inhissent |
12.
at regium posuisse, tiibers
I
16. |
p. I
ifi.
I
a metcllo tr. pl., cdd. vv. |

proximuru pauorquae 18. cona- | |


15. desercf/rfactus [|
italiae, t von
returctetiam |
19. quoqueneudum 3 iib. re, edd. vv. |
atcannns |
sel
regiuix. nouem.
84. 3. hominu aliquamto 4. qua |
89. 1. demissique |
2. nequelu-
I
direpliis |
5. tormentaquae, a ra- strii
I
p. furi iu. atilius 3. con.viui-
|

Digilized by Coogie
321
/iaconsula Q ria, m von m. 1. Ub. m 10. neqeumpro 11. haut | |
12. pla-
gesetit, 1 in t venvandelt habita \
cerenaliqua, i von 1 iib. en seruare
|

atq. fabio |
4. cos creati cos
Q
ambo I
a iib. o radirt (
13. perpetrato,
I
q. fabias |
5. cos filius et t. Sem- cosultandum poene 15. cate- |
14. |

pronius ghraccus |
6. pr ||
fiuotcito nisqlegatis, cmnites, o iib. a W. | |

quitum, edd. w. p. 7. cuditanus | |


16. secutumattulerat heiseruari, |j

et 8. lucos, d von 3 iib. e


{ \
m iib. utu.
sceuiluscusper, ata 1 /tat m. 2 b 94. quaeriqnae 4. quiaut
1. |

gemacht. |
abcuru lesaedilibus [| | ipsum 8. qnoq grauitatem [ 9. habi-
I

10. eritqui |
11—12. hostes^e«auxi- taeprimum fugaaliVndeinquatnm, u
W.
|

liis comitiis, ^41., \


antere q.fa- fon 3 iib. ii, Gr. 12. suessulpro- [
biocos, Gr. fectus, a iib. Ip arpes 13. cum-
90. i.senatuq |
2— 3. quibuscniq adfere 14. moeniaquaequepars
| |

| |
praeessent coosueluerunt pro- I
| 15. neclectam 17. rubora dele- | |

uinciaatque [ 4. annibale .5. unus- I


cit, c voti 2 in g verwandelt m \

cumqueipse, Gr. 6. cos | m. aemi- | 19. cecinisseidad 20. scalasfussit,


|

linspr 7. per macrinasors mat-


{ || | i von 3 iib. t.
tUio 8. pr. urbano habere et
I | ||
95. 2. transgressosamu ||
rum
legionesq 9. quefabius 10. pro- | |
perire, ge von 3 iib. ri, Crev. 4.
uinciama rimenum suesulam |

|| | |
dareutgererecopiae 5. essehabitu-
11. binisisdenilegionib 12. ain. |

|
rum, ^Id. inpigrae 7. delapsos
pomponio prouocata, r iib. u, aut I | |

|
9. molentium 9— lO.aequaliorquae-
e/iatm. 2. ggemac/it 13.prouin |

| |j
accedensaurib,i^r. 1 12. disposieos,
ciaequimclaudiosi ciliaefioib. 14. |

{
t von 3 iib. c excirentetubi 13.
pro^ I
totacilio 13. grecia |
16.
cos 14.efTracta 15.inbre 17. ne
| |

qua haberetmmuciocu 18.unaquij| I | |

|
quit 19. angustiisq tantumset
iampraeeratpicenu, Gr. 19. iusseet
I | |

\
20. sectaetiam porta 21. inter |
XX milia. |

quidam.
91. 5. iouisdiesde tacto, a iib.
96. poenoru 3—
|

1. arpani 2.
0 7. flumenetarrici naequenulla- |

eratui
I

sac 8. comp^ino, s von 3


||
4. vectigale acstipendiamilitari |
am
|| |
italiam arponis , i iib. a 7. pr
4.
iib. <1 14. utcos. 16. fili
||
osat | |
I

arpiuus ad cos 8. Carthaginiense


inscires. | |

9. armaseuerterunt 12. pataeFac-


92. 1. dasi, us iiber i arpi I
|

| [|
tae 14. proditores abromanos
anasclam, Gr. 3. consiliumrettu- \
I | |

15. duplicicibaria 16. rcspuisaest,


lisset, Perisonius 4. ueruerandus |
|

i radirt 17. alter rin 19. abca-


I
uideris |
6. disces ||
set |
7. tum II \ || |

stra.
quamres |
8. resurgerenttnrpibus f
9. proditiispolli vii.uira li iudicio- 97. 1. qsupersuessulam |
2. cum
^ Sem-
||

estetsemper aliomdesentiat, fV. p" uelle cn. |


3. xexeo |
6.
|| \

10. sociis, u iib. is uana, us von 1 pronio 7. amplius l33Hm 9. duos,


I |
\

itb. na hostiis phyrrtie, u iib. e. a iib. 0 10. equimelio iugulario-


I ||
I |

93. 2—3. liberadequoqarbiter que, SabeUicus 11—12. et extra, \ ||


[|

eriagereiaiebatetcu illut, mit a iiber edd. w. lataeuaganus absumsitI | |

er, Gr., /y. 3. atqcosagitandum, 13. p et ch Cornelii, das zroeile i I


\

Gr. 4. socipopulo, i iib. ci desci- |


vonm.2 prospereressent 14. ue- | |
I

scantetnonuocitent, Gr. 7. no li- teresrq/eperint, c von 1 iib.f 15. |


|

ceat es setquibreui 8. resfede- spemostenderunt sypax. |


I II |

ribuspuniciis , y von 3 iib. ed J 9. 98. 1. centuriones iii 3. popu- |

tamennocenaeum esse , n iib. cent ||


loque r 4. gratia 5. eumlegatis,
| |

viell. von m. 1 altiniofidei ne- j ||


e von 2 in c verwandelt. 8. primu |

quisqnam |
consecuturum, [ ] fy. | I
10. aput I
militarisre ||
Fieret, d
Ti». Liv. V. 21

Digiiize
322

von 3 iib. t, ae itb. e 11. pedestris |


103. 1. egestaste 3. artisnsus
|

12 genttls
I
gessisset, t rad. 13. I | I
secretebonoru 4.etiamadpobli | ||

insuetos setbaberehostes 1 4. sie-


[| |
camquaerimoniam, W. |
5. ab sena-
quari |
15. essefetad, t radirt. \
tum edilestriumuiriquae 6. emon-
II |

multitudinem |
16. set |
ornandiqet eri, Valla 7. dis dicereacparatus I ||

instruendiseos 17. turbasuas{|caar, |


7—8. essentautprocul 9. minoris |

iiber ua steht i, ebenso iib. ca, U''. 9—10. m. ac miliojir.urb abse-


17I

18. esset facturosetin 18. |
natu/ndatmestutetisreligionibus, das
|| |

qnouellent 19. imperatoris. |


m radirt praecutionesueaut. |

99. 1. factnmquestorionnmen [ 104. 1. sacerdoU&usmortui, e


quiidregein 2. [
rnma ||
nisrelatanu- iib. ibu I
i. Cornelius |
2. c. papi-
midisle gatos, || \
4. praesidea, rius c. f. masso fnriuspilus |
3. pa-
|

\iib. e I
5. au.xiliares ||
adtransitio- piriuslemasso sacroru 4. in. cor- | |

nem ronseribsit
|
/. rnraanu
6. | |
ueliuscetbecus 5. quintiusflami- |

9— 10.equocapo| lO.rartbaginiense ( niu.s. Si. 7. cosularium 8. abcllo


I |

13. fiieri, der erste Strich von u ra- Voss, Reiz t. Sempronius 10.
[ ] \ |

dirt sypapbace
I
15. cartbaginien- ( qi/efuluius 11. q fuluium 12.
| |

sesreperuntexteplo adcalnm 16. | | equitumeafi claudium 13. cn.ful-


|| |

mae sulieagems, a von 3 iib. ie, Gr.


|| uiusllaccus claudius 14. iu. iu-
|| |

I
17. filium^ala ||
sinis.sam, e iib. d, nius 'I 15. abiitaed. cur. fuit 16. |

ma iib. si .sptemdecem, e iib. sp | | iu. Cornelio p. cornelius africa- | |

18. indolem 18—19. apparereUa- | nos 17. obsisterent tr.


I

insregnum, e iib. ai. Gr. 20. iunc-


xissct societati 21. esset donec
(
105. l.pl. I
rationej adre|| peten-

melius,
I |

23. svpbarxin. dum I


5. aediligia, g in c verwan-
I
delt 7. I. uilliust. apulinset in
100. 1. sipacem 2. gale 4.
8. aliquod
I

aput quasda.
|| |

| |
9.
5. cu paucis 6. oreanu
| |
coniunctiis | |

8. arma uitrumquibinbispa 106. 1. q. fuluius I


2. p. corne-
I |J ||

niain, ut iib. itr 9. traiceretmasi- liussullainurbana 3. cii. fuluius


|
|

nissa, //'. 13. iuuentuteeade 4. c. uessulara, s von 3 iib. ue


I
| |

qnafactacu cartbaginicnsib 14. nobi- in. 5. tuseds, crea von 3 iib. tus
I
|

lissimo 15 — 16. aditsollicitandos-


I
6. aq»e ||
fabio |
a/iterafabio, I von 3

popularesinter idmodoerisanni. iib. H I


8. c. terentio |
9—10. ipse
|

scriberetsibi 10. in. iuniointus


101. 2. titi' libii Iib (rot/t) II |

cos date 11. t. sempronio p.


xxiMi explicit (Striche roth). I | |

Sempronio 12. prouinciaequae


incipit Iib. xxv (roth). |

13. prouiu ciaeinsicilia 14. tota-


101. 3. Dum bis talen mit ro-
cilio 15. m. ualerio
I

cae
|

uolae,
I j ]j
ther Dinte. 4. talentino; 1 V07i 2 in
{
s. von 3 iib. cae |
p. et cn. |
17.
r verwandelt cosumpsit 5. inte-
| |
scribtae.
rim.salentinorum, Rubenius, //'.
6. adeu 8. fidem jl. f. 9. ueien-
|
107. 1. iu. postumii 2. impedit |

auaritiaequae, a radirt 4. 1.
| (
3.
tatus. I |

102. 2. exercituactucnacto u pomponius, iib. s que 7. atex- m | |


,

vor c von 2 verwandelt 6. m o ercitus 10. practireb., i iib. c


| |

11. seba pas 13. per


|

etantae impositits
etreip S.baut 9. aliquod | || |

16. duo
| | (

10. bellu aduersaequac 14.


eu 14. ita liteinpore
I
[ II |

abote tebantur, iib. ot ist s; ne


I |
tr. |il. spu riuset I camilli rem II
|

II

iiber ba kaum sti erkennen, Gr.


in/uisam |
17. infameque |
ducetum
|

15. capitalioquae 16. nec«prae*an-


millium.
|

tium, a rad. 17. nuineru anxit, |


108. 1. consiliumque 2. arca
|

nach u eiti Loch. capitoli I


3. f. serailius castra tr.
||

Digilized by Google

You might also like