You are on page 1of 16

LATÍN FILOSÓFICO

Filosofía - FFyL - UBA

(Laurent de La Hyre c. 1650, Alegoría de la Gramática, detalle)

ANTOLOGÍA DE TEXTOS

Isidori Hispalensis Episcopi Etymologiarum sive originum Liber 2


Lotarii De miseria humane conditionis (De contemptu mundi) 4
Bonaventurae Legenda maior sancti Francisci 6
Sancti Thomae Aquinatis Summa Theologiae 8
Iordani Bruni Nolani De magia 12
Iordani Bruni Nolani Theses de magia 14
Baruch de Spinoza, Epistolae 15
2

Isidori Hispalensis Episcopi Etymologiarum sive originum Liber I De grammatica, 1, 2,


29, ed. W. M. Lindsay, E Typographeo Clarendoniano, Oxonii, 1911. URL:
https://archive.org/details/isidori01isiduoft
San Isidoro de Sevilla, Etimologías, ed. J. Oroz Reta y M. A. Marcos Casquero.
Introducción por M. C. Díaz y Díaz, BAC, Madrid, 2009. URL:
https://es.scribd.com/doc/170432526/Etimologias-Isidoro-de-Sevilla-Bilingue

1. De disciplina et arte. [1] Disciplina a discendo nomen accepit; unde et scientia dici
potest. Nam scire dictum a discere, quia nemo nostrum scit, nisi qui discit. Aliter dicta
disciplina, quia discitur plena. [2] Ars vero dicta est, quod artis praeceptis regulisque
consistat. Alii dicunt a Graecis hoc tractum esse vocabulum apò tês aretês, id est a
virtute, quam scientiam vocaverunt. [3] Inter artem et disciplinam Plato et Aristoteles
hanc differentiam esse voluerunt dicentes artem esse in his, quae se et aliter habere
possunt; disciplina vero est, quae de his agit, quae aliter evenire non possunt. Nam
quando veris disputationibus aliquid disseritur, disciplina erit; quando aliquid verisimile
atque opinabile tractatur, nomen artis habebit.
2. De septem liberalibus disciplinis. [1] Disciplinae liberalium artium septem sunt.
Prima grammatica, id est loquendi peritia. Secunda rhetorica, quae propter nitorem et
copiam eloquentiae suae maxime in civibibus quaestionibus necessaria existimatur.
Tertia dialectica cognomento logica, quae disputationibus subtilissimis vera secernit a
falsis. [2] Quarta arithmetica, quae continet numerorum causas et divisiones. Quinta
musica, quae in carminibus cantibusque consistit. [3] Sexta geometrica, quae mensuras
terrae dimensionesque conplectitur. Septima astronomia, quae continet legem astrorum.
29. De etymologia. [1] Etymologia est origo vocabulorum, cum vis verbi vel nominis
per interpretationem colligitur. Hanc Aristoteles symbolon, Cicero adnotationem
nominavit, quia nomina et verba rerum nota facit exemplo posito; utputa "flumen", quia
fluendo crevit, a fluendo dictum. [2] Cuius cognitio saepe usum necessarium habet in
interpretatione sua. Nam dum videris, unde ortum est nomen, citius vim eius intellegis.
Omnis enim rei inspectio etymologia cognita planior est. Non autem omnia nomina a
veteribus secundum naturam inposita sunt, sed quaedam et secundum placitum, sicut et
nos servis et possessionibus interdum, secundum quod placet nostrae voluntati, nomina
damus. [3] Hinc est quod omnium nominum etymologiae non reperiuntur, quia
quaedam non secundum qualitatem, qua genita sunt, sed iuxta arbitrium humanae
voluntatis vocabula acceperunt. Sunt autem etymologiae nominum aut ex causa datae,
3

ut "reges" a regendo et recte agendo, aut ex origine, ut "homo", quia sit ex humo, aut ex
contrariis, ut a lavando "lutum", dum lutum non sit mundum, et "lucus", quia umbra
opacus parum luceat. [4] Quaedam etiam facta sunt ex nominum derivatione, ut a
prudentia "prudens"; quaedam etiam ex vocibus, ut a garrulitate "garrulus’; quaedam ex
Graeca etymologia orta et declinata sunt in Latinum, ut "silva", "domus" [5] Alia
quoque ex nominibus locorum, urbium vel fluminum traxerunt vocabula. Multa etiam
ex diversarum gentium sermone vocantur. Vnde et origo eorum vix cernitur. Sunt enim
pleraque barbara nomina et incognita Latinis et Graecis.
4

Lotarii De miseria humane conditionis (De contemptu mundi)


URL.: http://www.documentacatholicaomnia.eu/04z/z_1198
1216__SS_Innocentius_III__De_Contemptu_Mundi_sive_de_Miseria_Conditionis_Hu
manae_Libri_Tres__MLT.pdf.html

I. XX Quod corpus dicitur carcer anime


1. «Infelix ego homo, quis me liberabit de corpore mortis huius?» (Rom. 7, 24) Certe
non vult educi de carcere, qui non vult exire de corpore, nam carcer anime corpus est.
De quo dicit psalmista: «Educ de carcere animam meam.» (Salm. 141, 8) Nusquam est
quies et tranquillitas, nusquam pax et securitas, ubique timor et tremor, ubique labor et
dolor. Caro, dum vivit, dolebit, et anima super semetipsam lugebit.
I. XXI De brevi letitia
1. Quis unquam vel unicam diem totam duxit in sua delectacione iucundam, quem in
aliqua parte diei reatus conscientie vel impetus ire vel motus concupiscentie non
turbaverit? Quem livor invidie vel ardor avaritie vel tumor superbie non vexaverit?
Quem aliqua iactura vel offensa vel passio non commoverit? Quem denique visus vel
auditus vel actus aliquis non offenderit? «Rara avis in terris nigroque simillima cycno.»
(Iuv. Sat. VI, 165) Audi super hoc sententiam sapientis: «A mane usque ad vesperam
immutabitur tempus.» (Eccle. 18, 26) Cogitationes vane sibi succedunt, et mens rapitur
in diversa. «Tenent tympanum et citharam et gaudent ad sonitum organi. Ducunt in
bonis dies suos et in puncto ad inferna descendunt.» (Job 21, 12-3)
I. XXII De inopinato dolore
1. Semper enim mundane letitie tristitia repentina succedit. Et quod incepit a gaudio
desinit in merore. Mundana quippe felicitas multis amaritudinibus est respersa. Noverat
hoc, qui dixerat: «Risus dolore miscebitur, et extrema gaudii luctus occupat.» (Prov. 14,
13) Experti sunt et liberi Iob, qui cum comederent et biberent vinum in domo fratris sui
primogeniti, repente ventus vehemens irruit a regione deserti et concussit quatuor
angulos domus, que corruens universos oppressit. Merito ergo pater aiebat: «Versa est
in luctum cythara mea et organum meum in vocem flentium.» (Job 30, 31)
2. «Melius est ergo ire ad domum luctus quam ad domum convivii.» Salubre consilium:
«In die bonorum ne immemor sis malorum.» «Memorare novissima tua et in eternum
non peccabis.»
I. XXIII De vicinitate mortis
1. Semper ultimus dies primus et nunquam primus dies ultimus reputatur. Cum tamen
5

ita semper vivere deceat, tanquam mori semper oporteat. Scriptum est enim: «Memor
esto, quia mors non tardat.» Tempus preterit, et mors appropinquat. Mille anni ante
oculos morientis sicut dies hesterna, que preteriit. Semper enim futura nascuntur,
semper presentia moriuntur, et, quidquid est preteritum, totum est mortuum. Morimur
ergo semper, dum vivimus, et tunc tantum desinimus mori, cum desinimus vivere.
Melius est igitur mori vite quam vivere morti, quia nichil est vita mortalis nisi mors
vivens.
6

Bonaventurae Legenda maior sancti Francisci II, XII, 3-5.URL:


http://www.documentacatholicaomnia.eu/03d/12211274,_Bonaventura_Legenda_Major
_Sancti Francisci,_LT.pdf.
La letteratura Francescana. Vol. IV: Bonaventura: Leggenda di Francesco, cura C.
Leonardi, A. Mondadori Ed., 2013. URL: http://www.scribd.com/Religione_in_Ita2

1. <3.1> Cum igitur appropinquaret Bevanio, ad quemdam locum devenit, in quo


diversi generis avium maxima multitudo convenerat. 2. <3.2> Quas cum sanctus Dei
vidisset, alacriter cucurrit ad locum et eas velut rationis participes salutavit. 3. <3.3>
Omnibus vero exspectantibus et convertentibus se ad eum, ita ut quae in arbustis erant,
inclinatis capitibus, cum appropinquaret ad eas, insolito modo in ipsum intenderent,
usque ad eas accessit et omnes, ut verbum Dei audirent, sollicite admonuit dicens 4.
<3.4>: 'Fratres mei volucres, multum debetis laudare creatorem vestrum, qui plumis vos
induit et pennas tribuit ad volandum, puritatem concessit aeris et sine vestra
sollicitudine vos gubernat.' 5. <3.5> Cum autem eis haec et his similia loqueretur,
aviculae modo mirabili gestientes coeperunt extendere colla, protendere alas, aperire
rostra et illum attente respicere. 6. <3.6> Ipse vero cum spiritus fervore mirando per
medium ipsarum transiens, tunica contingebat easdem, nec tamen de loco aliqua mota
est, donec, signo crucis facto et licentia data, cum benedictione viri Dei omnes simul
avolarunt. 7. <3.7> Haec omnia contuebantur socii expectantes in via. 8. <3.8> Ad quos
reversus vir simplex et purus, pro eo, quod hactenus avibus non praedicaverat, coepit se
de negligentia inculpare. 9. <4.1> Exinde praedicando per loca vicina procedens, venit
ad castrum quoddam nomine Alvianum, ubi congregato populo et indicto silentio,
propter hirundines nidificantes in eodem loco magnisque garritibus perstrepentes audiri
vix poterat. 10. <4.2> Quas vir Dei omnibus audientibus allocutus est dicens: 'Sorores
meae hirundines, iam tempus est, ut loquar et ego, quia vos usque modo satis dixistis.
11. <4.3> Audite verbum Dei tenentes silentium, donec sermo Dei compleatur.' 12.
<4.4> At illae tanquam intellectus capaces subito tacuerunt nec fuerunt motae de loco,
donec fuit omnis praedicatio consummata. 13. <4.5> Omnes igitur, qui vidernt, stupore
repleti glorificaverunt Deum. 14. <4.6> Istius miraculi fama circumquaque diffusa
multos ad sancti reverentiam et fidei devotionem accendit. 15. <5.1> In civitate namque
Parmensi scholaris quidam indolis bonae cum sociis aliis studio diligenter intentus, dum
importuna garrulitate cuiusdam infestaretur hirundinis, dicere coepit ad socios: 16.
<5.2> 'Haec hirundo una de illis est, quae virum Dei Franciscum praedicantem
7

aliquando, donec silentium eis imponeret, molestabant.' 17. <5.3> Et conversus ad


hirundinem fiducialiter ait: 'In nomine servi Dei Francisci praecipio tibi, ut ad me
veniens continuo conticescas.' 18. <5.4> At illa Francisci audito nomine, quasi vìri Dei
disciplinis edocta, et statim conticuit et ipsius manibus tamquam tutae custodiae se
commisit. 19. <5.5> Stupefactus scholaris statim eam libertati restituit et eius garritum
amplius non audivit.
8

Sancti Thomae Aquinatis Summa Theologiae, Editio Leonina, I, q. 1


URL.: http://www.corpusthomisticum.org/iopera.html

Articulus I
<1> Utrum sit necessarium, praeter philosophicas disciplinas, aliam doctrinam haberi.
<2> Ad primum sic proceditur. Videtur quod non sit necessarium, praeter philosophicas
disciplinas, aliam doctrinam haberi.
<3> Ad ea enim quae supra rationem sunt, homo non debet conari, secundum illud
Eccli. III, altiora te ne quaesieris. Sed ea quae rationi subduntur, sufficienter traduntur
in philosophicis disciplinis. Superfluum igitur videtur, praeter philosophicas disciplinas,
aliam doctrinam haberi.
<4> Praeterea, doctrina non potest esse nisi de ente, nihil enim scitur nisi verum, quod
cum ente convertitur. Sed de omnibus entibus tractatur in philosophicis disciplinis, et
etiam de Deo, unde quaedam pars philosophiae dicitur theologia, sive scientia divina, ut
patet per philosophum in VI Metaphys. Non fuit igitur necessarium, praeter
philosophicas disciplinas, aliam doctrinam haberi.
<5> Sed contra est quod dicitur II ad Tim. III, omnis Scriptura divinitus inspirata utilis
est ad docendum, ad arguendum, ad corripiendum, ad erudiendum ad iustitiam.
Scriptura autem divinitus inspirata non pertinet ad philosophicas disciplinas, quae sunt
secundum rationem humanam inventae. Utile igitur est, praeter philosophicas
disciplinas, esse aliam scientiam divinitus inspiratam.
<6> Respondeo dicendum quod necessarium fuit ad humanam salutem, esse doctrinam
quandam secundum revelationem divinam, praeter philosophicas disciplinas, quae
ratione humana investigantur.
<7> Primo quidem, quia homo ordinatur ad Deum sicut ad quendam finem qui
comprehensionem rationis excedit, secundum illud Isaiae LXIV, oculus non vidit, Deus,
absque te, quae praeparasti diligentibus te. Finem autem oportet esse praecognitum
hominibus, qui suas intentiones et actiones debent ordinare in finem. Unde necessarium
fuit homini ad salutem, quod ei nota fierent quaedam per revelationem divinam, quae
rationem humanam excedunt. Ad ea etiam quae de Deo ratione humana investigari
possunt, necessarium fuit hominem instrui revelatione divina. Quia veritas de Deo, per
rationem investigata, a paucis, et per longum tempus, et cum admixtione multorum
errorum, homini proveniret, a cuius tamen veritatis cognitione dependet tota hominis
salus, quae in Deo est. Ut igitur salus hominibus et convenientius et certius proveniat,
9

necessarium fuit quod de divinis per divinam revelationem instruantur. Necessarium


igitur fuit, praeter philosophicas disciplinas, quae per rationem investigantur, sacram
doctrinam per revelationem haberi.
<8> Ad primum ergo dicendum quod, licet ea quae sunt altiora hominis cognitione, non
sint ab homine per rationem inquirenda, sunt tamen, a Deo revelata, suscipienda per
fidem. Unde et ibidem subditur, plurima supra sensum hominum ostensa sunt tibi. Et in
huiusmodi sacra doctrina consistit.
<9> Ad secundum dicendum quod diversa ratio cognoscibilis diversitatem scientiarum
inducit. Eandem enim conclusionem demonstrat astrologus et naturalis, puta quod terra
est rotunda, sed astrologus per medium mathematicum, idest a materia abstractum;
naturalis autem per medium circa materiam consideratum. Unde nihil prohibet de
eisdem rebus, de quibus philosophicae disciplinae tractant secundum quod sunt
cognoscibilia lumine naturalis rationis, et aliam scientiam tractare secundum quod
cognoscuntur lumine divinae revelationis. Unde theologia quae ad sacram doctrinam
pertinet, differt secundum genus ab illa theologia quae pars philosophiae ponitur.

SANTO TOMÁS DE AQUINO, SANTO TOMÁS DE SANTO TOMÁS DE


Suma teológica, trad. L. AQUINO, Suma teológica, trad. AQUINO, Suma de Teología,
Castellani, S. J., Buenos Aires, F. Barbado Viejo, O.P. (dir.), presentación D. Byrne, O. P.,
Club de Lectores, 1944. Madrid, B. A. C., 1957. colaboradores J. Martorell et al.,
B.A.C., Madrid, 1ra. ed. 1988,
2da. 1994.
ARTÍCULO I ARTÍCULO 1 ARTÍCULO 1
De si aparte de las disciplinas Si es necesario que haya una ¿Es o no necesario que, además
filosóficas sea necesario tener doctrina distinta de las ciencias de las materias filosóficas, haya
otra doctrina. filosóficas. otra doctrina?
Cuanto a lo primero, se procede Dificultades. No parece Objeciones por las que parece
así: necesario que exista una que no es necesario que, además
Parecería que no es necesario doctrina distinta de las ciencias de las materias filosóficas, haya
tener otra doctrina además de las filosóficas. otra doctrina:
disciplinas filosóficas; porque:
1ro. A lo que está sobre la razón 1. El hombre no debe 1. Dice Eclo 3,22: No pretendas
no debe esforzarse el hombre, empeñarse en alcanzar lo que alcatifar lo que no puedes. Así,
según aquello del Eccli., 22: Lo está por encima de su pues, el hombre no debe
superior a ti no escudriñes. Pero entendimiento como se dice en pretender asimilar lo que
lo que está bajo la razón se da el Eclesiástico: "No busques lo excede su capacidad de
suficientemente en las disciplinas que está por encima de ti". Pero entender. Puesto que lo que
filosóficas. Superfluo parece lo asequible a la razón, se entra dentro de su capacidad de
entonces tener otra doctrina enseña suficientemente en las entender es suficientemente
aparte de la filosófica. disciplinas filosóficas, y, por tratado por las materias
consiguiente, parece superfluo filosóficas, parece del todo
que, aparte de éstas, haya otra superfluo que, además de estas
doctrina. materias, haya otra doctrina.
2do. Además: No hay doctrina 2. No cabe más ciencia que la 2. Aún más. No hay doctrina si
sino del ser; pues nada se sabe del ser, puesto que solamente se no trata del ser, pues sólo se
sino lo vero, que es convertible sabe lo verdadero, que se puede conocer lo verdadero,
con el ser. Pero de todos los seres identifica con el ser. Ahora bien, que es lo mismo que decir ser.
se trata en filosofía, incluso de las ciencias filosóficas tratan de Pero las materias filosóficas
10

Dios; de donde una sección de la todos los seres, incluso de Dios, abarcan el estudio de todos los
filosofía tiene nombre teología, o y por ello una de las partes de la seres, incluido Dios. De ahí que,
ciencia de Dios, como se ve en el filosofía se llama teología o tal como nos consta por el
Filósofo, en el VI Metaph. (lect. ciencia de Dios, como se ve por Filósofo en VI Metaphys. una
I). No será pues necesaria otra el Filósofo. Por consiguiente, no parte de la filosofía sea llamada
doctrina fuera de la filosófica. es preciso que haya otra Teología. Así, pues, no fue
doctrina además de las ciencias necesario que, además de las
filosóficas. materias filosóficas, hubiera
otra doctrina.
Contra esto está lo dicho en el II Por otra parte, dice el Apóstol En cambio está lo que dice 2
ad Tim. III, 16: Toda Escritura que "toda escritura divinamente Tim 3,16: Toda escritura,
divinamente inspirada es útil inspirada es útil para enseñar, divinamente inspirada, sirve
para enseñar, argüir, corregir, para argüir, para corregir y para para enseñar, argüir, corregir,
informar, hacia la Justicia. Mas educar en la justicia". Pero la formar para la justicia. Ahora
la Escritura divinamente Escritura, divinamente bien, la Escritura divinamente
inspirada no pertenece a las inspirada, no pertenece a las inspirada no entra dentro del
disciplinas filosóficas, halladas ciencias filosóficas, que son campo de las materias
según la razón humana. Es útil, descubrimiento de la razón filosóficas, ya que éstas son el
pues, que haya fuera de la humana. Luego es útil que, resultado de la razón humana
filosofía otra ciencia divinamente aparte de las ciencias solamente. De donde se sigue
inspirada. filosóficas, haya otra doctrina que tiene sentido que, además
inspirada por Dios. de las materias filosóficas, haya
otra ciencia divinamente
inspirada.
Respondo diciendo ser necesario Respuesta. Fué necesario para la Solución. Hay que decir: Para la
para la salvación del hombre que salvación del género humano salvación humana fue necesario
haya una doctrina según la pauta que, aparte de las disciplinas que, además de las materias
de la revelación divina, además filosóficas, campo de filosóficas, cuyo campo analiza
de las disciplinas filosóficas que investigación de la razón la razón humana, hubiera alguna
la razón investigara. humana, hubiese alguna ciencia cuyo criterio fuera la
doctrina fundada en la revelación divina.
revelación divina.
Primeramente porque Dios En primer lugar, porque el Y esto es así porque Dios, como
ordenó al hombre hacia un fin hombre está ordenado a Dios fin al que se dirige el hombre,
que excede la comprensión como a un fin que excede la excede la comprensión a la que
razonante, según aquello de Isai. capacidad de comprensión de puede llegar sólo la razón. Dice
LXIV, 4: El ojo no vió Señor, sin nuestro entendimiento, como se Is 64,4: ¡Dios! Nadie ha visto lo
Ti, lo que preparaste a quien te dice en Isaías: "Fuera de ti, ¡oh que tienes preparado para los
ama a Ti. Pero el fin debe ser Dios!, no vió el ojo lo que que te aman. Sólo Tú. El fin
preconocido al hombre, que debe preparaste para los que te tiene que ser conocido por el
a él enderezar intenciones y aman." Ahora bien, los hombres hombre para que hacia El pueda
acciones. Luego, fué necesario al que han de ordenar sus actos e dirigir su pensar y su obrar. Por
hombre para salvarse, que por intenciones a un fin deben eso fue necesario que el
revelación divina le fueran conocerlo. Por tanto, para hombre, para su salvación,
descubiertas cosas que exceden la salvarse necesitó el hombre que conociera por revelación divina
razón humana. Más aún, en las se le diesen a conocer por lo que no podía alcanzar por su
mismas cosas de Dios que la revelación divina algunas exclusiva razón humana. Más
razón humana puede alcanzar, fué verdades que exceden la aún. Lo que de Dios puede
necesario al hombre ser instruído capacidad de la razón humana. comprender la sola razón
por revelación divina: porque la Más aún, fué también necesario humana, también precisa la
verdad acerca de Dios alcanzable que el hombre fuese instruído revelación divina, ya que, con
por la razón, a poca gente, y en por revelación divina sobre las sola la razón humana, la verdad
mucha mora, y con mixtión de mismas verdades que la razón de Dios sería conocida por
error llegara; de cuya cognición humana puede descubrir acerca pocos, después de muchos
empero depende toda la salud del de Dios, porque las verdades análisis y con resultados
hombre, la cual le viene de Dios. acerca de Dios investigadas por plagados de errores. Y, sin
Así, pues, para que la salvación la razón humana llegarían a los embargo, del exacto
llegara a los hombres más hombres por intermedio de conocimiento de la verdad de
conveniente y ciertamente, fué pocos, tras de mucho tiempo y Dios depende la total salvación
necesario que en lo divino fueran mezcladas con muchos errores, del hombre, pues en Dios está la
11

por divina revelación instruídos. y, sin embargo, de su salvación. Así, pues, para que la
Luego, es necesario que aparte de conocimiento depende que el salvación llegara a los hombres
las disciplinas filosóficas, que por hombre se salve, y su salvación de forma más fácil y segura, fue
razón investigan, por revelación está en Dios. Luego para que necesario que los hombres
existiese sacra doctrina. con más prontitud y seguridad fueran instruidos, acerca de lo
llegase la salvación a los divino, por revelación divina.
hombres, fué necesario que Por todo ello se deduce la
acerca de lo divino se les necesidad de que, además de las
instruyese por revelación divina. materias filosóficas, resultado
Por consiguiente, fué necesario de la razón, hubiera una
que aparte de las disciplinas doctrina sagrada, resultado de la
filosóficas, en cuya revelación.
investigación se ejercita el
entendimiento, hubiese una
doctrina sagrada conocida por
revelación.
A la objeción 1ra. digamos que, Soluciones. 1. Si bien el hombre Respuesta a las objeciones:
aunque lo que es superior a la no debe esforzarse en averiguar 1. A la primera hay que decir:
cognoción del hombre, no debe por medio del entendimiento lo El hombre no debe analizar con
escudriñarse por la razón del que excede a su capacidad, sus solas fuerzas naturales lo
hombre; revelado empero por debe, no obstante, aceptar por la que excede su comprensión; sin
Dios debe recibirse por la fe: de fe lo que Dios le ha revelado; y embargo, esto que le excede ha
donde allí mismo, Eccli. III, 25, por esto allí mismo se añade: sido revelado por Dios para ser
se añade: Muchas cosas sobre el "Te han sido mostradas muchas aceptado por la fe. De ahí que el
sentir humano te mostraron a ti. cosas superiores al pensamiento texto aquel continúe diciendo
Y en éstas consiste la doctrina de los hombres", y en éstas (v.25): Te han sido mostradas
sacra. consiste la doctrina sagrada. muchas cosas que están por
encima del hombre. En estas
cosas se centra la doctrina
sagrada.
A la 2da. digamos que la diversa 2. Lo que constituye la 2. A la segunda hay que decir:
razón formal de lo cognoscible diversidad de las ciencias es el A diversos modos de conocer,
introduce la diversidad de distinto punto de vista bajo el diversas ciencias. Por ejemplo,
ciencias. Puesto que la misma que se mira lo cognoscible. El tanto el astrólogo como el físico
conclusión es demostrada por el astrónomo, por ejemplo, pueden concluir que la tierra es
astrónomo y el cosmólogo, como demuestra la misma conclusión redonda. Pero mientras el
verbigracia que la tierra es que el físico, v. gr., la redondez astrólogo lo deduce por algo
redonda; pero el astrónomo por de la tierra; pero el astrónomo lo abstracto, la matemática, el
medio matemático, es decir, hace empleando medios físico lo hace por algo concreto,
abstraído de lo sensible, y el matemáticos, que prescinden de la materia. De ahí que nada
cosmólogo por medio de las cualidades de la materia, y el impida que unas mismas cosas
observación sensible. Por donde físico usa medios materiales. entren dentro del campo de las
nada impide que lo tratado por las Por esto no se ve inconveniente materias filosóficas siendo
disciplinas filosóficas según es en que de las mismas cosas que conocidas por la simple razón
cognoscible con luz de razón estudian las disciplinas natural, y, al mismo tiempo,
natural, otra ciencia lo trate filosóficas, en cuanto asequibles dentro del campo de otra ciencia
también según es conocido por con la luz de la razón natural, se cuyo modo de conocer es por la
luz de revelación divina. De ocupe también otra ciencia en luz de la revelación divina. De
donde, la teología que pertenece a cuanto que son conocidas con la donde se deduce que la teología
la doctrina sacra difiere luz de la revelación divina. Por que estudia la doctrina sagrada,
genéricamente de aquella teología consiguiente, la teología que se por su género es distinta de la
natural que es parte de la ocupa de la doctrina sagrada, teología que figura como parte
filosofía. difiere en género de aquella otra de la filosofía.
teología que forma parte de las
ciencias filosóficas.
12

Iordani Bruni Nolani De magia. Jordani Bruni Nolani Opera latine conscripta publicis
sumptibus edita, v. 3, Neapoli, 1879-91. URL.: http://www.filosofico.net/magia1.htm
www.warburg.sas.ac.uk/research/completed-research-projects/giordano-
bruno/download-page

Antequam de magia, sicut antequam de quocunque subiecto disseratur, nomen in sua


significata est dividendum; totidem autem sunt significata magiae, quot et magi. <1>
Magus primo sumitur pro sapiente, cuiusmodi erant Trimegisti apud Aegyptios, Druidae
apud Gallos, Gymnosophistae apud Indos, Cabalistae apud Hebraeos, Magi apud Persas
(qui a Zoroastre), Sophi apud Graecos, Sapientes apud Latinos. <2> Secundo sumitur
magus pro faciente mirabilia sola applicatione activorum et passivorum, ut est medicina
et chymia secundum genus; et haec est naturalis magia communiter dicta. <3> Tertio
magia est cum huiusmodi adduntur circumstantiae, quibus apparent opera naturae vel
intelligentiae superioris ad concitandam admirationem per apparentia; et est ea species
quae praestigiatoria appellatur. <4> Quarto cum ex antipathiae et sympathiae rerum
virtute, ut per ea quae pellunt, transmutant et attrahunt, ut sunt species magnetis et
similium, quorum opera non ad qualitates activas et passivas reducuntur, sed omnia ad
spiritum seu animam in rebus existentem referuntur; et haec proprie vocatur magia
naturalis. <5> Quinto cum his adduntur verba, cantus, rationes numerorum et
temporum, imagines, figurae, sigilla, characteres seu litterae; et haec etiam est magia
media inter naturalem et extranaturalem vel supra, quae proprie magia mathemathica
inscriberetur, et nomine occultae philosophiae magis congrue inscriberetur. <6> Sexto
si isti accessat cultus seu invocatio intelligentiarum et efficientum exteriorum seu
superiorum, cum orationibus, consecrationibus, fumigiis, sacrificiis, certis habitibus et
ceremoniis ad Deos, daemones et heroas, tunc vel fit ad finem contrahendi spiritus in se
ipso, cuius ipse fiat vas et instrumentum, ut appareat sapiens rerum, quam tamen
sapientiam facile pharmaco unâ cum spiritu possit evacuare; et haec est magia
desperatorum, qui fiunt vasa malorum daemonum, quae per Artem notoriam
exaucupatur: aut est ad finem imperandi et praecipiendi daemonibus inferioribus cum
authoritate superiorum daemonum principum, hos quidem colendo et alliciendo, illos
vero coniurando et adiurando, constringendo; et haec magia est transnaturalis seu
metaphysica, et proprio nomine appellatur qeourgia. <7> Septimo aut est adiuratio seu
invocatio, non ad daemonas et heroas, sed per istos ad hominum defunctorum animas
acciendas, per eorum cadavera vel cadaverum partes ad oraculum aliquod
13

suscipiendum, divinandum, cognoscendum de rebus absentibus et futuris; et haec


species a materia et fine appellatur necromantia. Quod si materia non accedat, sed ab
energoumen excantante facta spiritus in eius visceribus incubantis invocatione oraculum
perquiratur, tunc est magus, qui proprie Pythonicus appellatur; ita enim ab Apolline
Pythio in templo illius solebant 'inspiritari', ut ita dicam. <8> Octavo aut incantationi
utcunque acceptae accedant rerum partes, indumenta, excrementa, superfluitates,
vestigia et omnia quae tactu communicationem aliquam concepisse creduntur: et tunc
aut haec fiunt ad solvendum, ligandum et infirmandum, tunc constituunt magum qui
appellatur maleficus, si ad malum tendant, si ad bonum, ad numerum medicorum
referantur, iuxta certam speciem atque viam medicinae; aut ad ultimam perniciem et
exitium aspirant, tunc magos veneficos appellant. <9> Nono magi dicuntur omnes qui
ad divinandum quacunque ratione de rebus absentibus et futuris accinguntur, et isti
generaliter divini a fine appellantur, quorum species primae aut sunt quatuor e principiis
materialibus: igne, aëre, aqua et terra, unde dicuntur pyromantia, hydromantia,
geomantia; aut a tribus obiectis cognitionis: naturali, mathematico et divino, et tunc sunt
variae aliae species divinandi. A principiis enim naturalibus seu physicorum inspectione
divinant augures, aruspices et caeteri huiusmodi; a mathematicorum inspectione
secundum genus sunt geomantae, qui per numeros seu litteras seu lineas et figuras
certas, item aspectus, irradiationes et situs planetarum et similium, divinant; a
divinorum usu, ut sacrorum nominum, occursibus locorum, brevibus quibusdam
rationibus et servatis circumstantiis, et hos ultimos nomine magorum nostrates non
inscribunt, apud quos pro indigna usurpatione magus male sonat, sed dicitur non magia,
sed prophetia. <10> Ultimo sumitur magus et magia iuxta significationem indignam, ut
inter istas non annumeretur neque adnumerata habeatur, ut magus sit maleficus
utcunque stultus, qui ex commercio cum cacodaemone et pacto quodam pro facultate ad
laedendum vel iuvandum est informatus; et iuxta hanc rationem sonat non apud
sapientes vel ipsos quidem grammaticos, sed a quibusdam usurpatur nomen magi
bardocucullis, qualis fuit ille qui fecit librum De malleo maleficarum, et ita hodie
usurpatur ab omnibus huius generis scriptoribus, ut legere licet apud postillas,
catechismos ignorantum et somniantium presbyterorum.
14

Iordani Bruni Nolani Theses de magia

<1> Magia sumitur multipliciter: communissime, communiter, proprie et propriissime.


Primo modo pro omni genere scientiae et sapientiae; secundo pro scientia naturali, seu
rerum naturalium in genere; tertio pro sapientia, quae complectitur triplex genus
scientiarum realium cum triplici moralium et triplici rationalium; quarto pro aggregato
habitu ex omnibus his vel pluribus, cum facultate mirabiliter cognoscendi vel operandi;
et hoc dupliciter: vel per se, vel per aliud; et hoc tripliciter: vel per superiora, vel per
aequalia, vel per inferiora; et hoc iuxta diversas circumstantias notatas et inclusas in
significationibus decem quibus dicitur magus. Nos in praesentiarum intelligimus de
Magia iuxta significationem qua proprius dicitur. <2> Magia est triplex: divina, physica
et mathematica. Et ita dupliciter consideratur: vel ex parte subiecti, scientiae seu
cognitionis, et ita absolute et simpliciter est bona; vel quatenus venit in usum scientis, et
ita interdum bona est, interdum est mala, malam autem esse non intelligimus sub ratione
scientiae proprie dictae (scientia enim quatenus scientia semper est bona et de omni et
per se), sed sub ratione scientiae communiter dictae seu particularis noticiae, quatenus
ad definitam materiam seu singularem contrahitur, quo etiam pacto in natura accidunt
monstra non sub ratione naturae absolute et universaliter, sed sub ratione istius vel
illius, in hoc vel in illo. <3> Magia mathematica media est inter divinam et physicam
magiam, sicut mathematica simpliciter media est inter naturalem et metaphysicam. <4>
Principium magiae est considerare ordinem influxus seu scalam entium, qua Deum in
Deos, Deos in astra, astra in daemonas, daemones in elementa, elementa in mixta
aliquid immittere comperimus etc.
15

Baruch de Spinoza, Opera, ed. Carl Gebhardt, vol. IV, Epistolae, Heildeberg, C.
Winter, 1925. URL: http://www.nlx.com/collections/115
Spinoza, Correspondencia, 51-56, trad. Atilano Domínguez, Alianza, Madrid, 1988, pp.
310-31. (en el Campus)

Epistola LI
Acutissimo philosopho Benedicto de Spinoza Hugo Boxel
<1> Clarissime vir, causa, cur hanc tibi scribam, est, quod tuam de apparitionibus et
spectris vel Lemuribus sententiam scire desiderem, et si dentur, quid de illis tibi
videatur, et quamdiu illorum duret vita; eo quod alii ea immortalia, alii vero mortalia
esse opinantur. <2> In hac mea dubitatione, an nimirum ea dari concedas, ulterius non
pergam. <3> Certum interim est, veteres eorum existentiam credidisse. <4> Theologi ac
philosophi hodierni eiusmodi creaturas existere hactenus credunt, licet in eo, quaenam
illorum sit essentia, non concordent. <5> Quidam ex tenuissima et subtilissima constare
materia, alii ea spiritualia affirmant. <6> Verum (ut iam dicere coepi) multum ab
invicem dissentimus, quia, an largiaris ea existere, dubius sum; <7> quamvis, uti nec te
fugit, tot exempla et historiae in omni antiquitate inveniantur, ut revera ea vel negare,
vel in dubium vocare, difficile foret. <8> Certum est, nempe quod, si fatearis ea
existere, non tamen credas, quaedam eorum esse animas demortuorum, ut Romanae
fidei defensores volunt. <9> Hic finiam, tuumque exspectabo responsum. <10> Nihil de
bello, nihil de rumoribus dicam, eo quod in ea nostra aetas incidit tempora, etc. Vale.
14. Sept. 1674

Epistola LII
Amplissimo prudentissimoque viro B. d. S.
Amplissime vir,
<1> Tua, quam heri accepi, mihi fuit acceptissima, tam quod aliquod de te nuncium
audire desiderabam, quam quod te mei penitus non oblitum esse video. <2> Quamvis
forte alii malum esse omen putarent, vel lemures causam ad me scribendi fuisse, ego
tamen econtra maius quid in eo noto: res non tantum veras, sed et nugas atque
imaginationes mihi usui esse posse perpendo. <3> Verum hoc, an nimirum spectra,
phantasmata ac imaginationes sint, seponamus, quia nempe non tantum ea negare,
verum etiam de iis dubitare, adeo rarum tibi videtur, quam ei, qui tot historiis, quas
hodierni et antiqui narrant, convictus est. <4> Magna aestimatio ac honor, in quo te
16

habui semper et adhuc habeo, ut contradicam, multo minus ut tibi blandiar, non patitur.
<5> Medium, quod servabo, est, ut ex tot, quas de spectris legisti, historias unam vel
alteram eligere placeat, de qua minimum dubitare licet, quaeque clarissime spectra
existere demonstrat. <6> Nam, ut verum fatear, numquam fide dignum legi auctorem,
qui ea dari clare ostenderet. <7> Et hactenus, quid sint, ignoro, nemoque mihi umquam
id potuit indicare. <8> Certum tamen est, quod de re, quam tam clare monstrat
experientia, debemus scire quid sit. <9> Alioquin difficillime ex aliqua historia spectra
dari colligimus; colligitur quidem aliquid esse, quod tamen nemo scit, quid sit. <10> Si
philosophi, quae ignoramus, spectra nominare volunt, ea haud negabo, quia res infinitae
sunt, quae me latent. <11> Denique, vir amplissime, antequam me hac in materia
alterius explicem, dic, quaeso, mihi, quaenam res haec spectra vel spiritus sint. <12>
Suntne infantes, stulti vel insani? <13> Quin quae de iis auribus hausi, potius
insipientibus, quam sapientibus conveniunt, quaeque, ut ea in meliorem interpretemur
partem, rebus puerilibus vel stultorum delectamentis similiora sunt. <14> Antequam
finio, hoc unum tibi proponam, illud scilicet desiderium, quod plerumque homines
habent, res, non ut revera sunt, sed ut eas desiderant, narrandi, facilius ex narrationibus
de lemuribus spectrisque ac ex aliis cognosci. <15> Huius rei praecipua, ut credo, ratio
est, quod, quia eiusmodi historiae non alios habent testes, nisi eorum narratores, harum
inventor pro lubitu circumstantias, quae ei commodissimae videntur, vel addere vel
demere potest, nec timet, ut sibi quisquam contradicat; speciatim vero eas fingit, ut
metum, quem de somniis et phantasmatis concepit, iustificet, vel etiam ut audaciam,
fidem et opinionem suam stabiliat. <16> Praeter has alias adinveni rationes, quae me ad
dubitandum, si non de ipsis historiis, saltem de narratis circumstantiis, permovent,
quaeque quam maxime ad conclusionem, quam ex illis historiis deducere conamur,
faciunt. <17> Hic desinam, usque dum intellexero, quaenam eae sint historiae, quibus
ita convictus es, ut tibi de iis dubitare absurdum videatur, etc.

You might also like