‫‪ ‬‬

‫‪Archive of SID‬‬

‫ﻣﻘﺎﻟﻪ‬

‫ﺑﺮرﺳﻲ ﭘﺪﻳﺪة ﺳﺮج در ﻛﻤﭙﺮﺳﻮرﻫﺎ و روشﻫﺎي ﻛﻨﺘﺮل آن‬

‫ﻣﺤﻤﺪ اﻓﺘﺎري‬
‫داﻧﺸﺠﻮي ﻛﺎرﺷﻨﺎﺳﻲ ارﺷﺪ ﻣﻬﻨﺪﺳﻲ ﻣﻜﺎﻧﻴﻚ‪ ،‬ﻋﻀﻮ ﺑﺎﺷﮕﺎه ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮان ﺟﻮان‪ ،‬داﻧﺸﮕﺎه آزاد اﺳﻼﻣﻲ‪ ،‬واﺣﺪ ﺗﻬﺮان ﺟﻨﻮب‬
‫‪Mohammad.eftari@gmail.com‬‬
‫ﻣﺠﻴﺪ رﺿﺎ ﺷﺎهﺣﺴﻴﻨﻲ‬
‫اﺳﺘﺎدﻳﺎر داﻧﺸﻜﺪة ﻣﻜﺎﻧﻴﻚ‪ ،‬داﻧﺸﮕﺎه آزاد اﺳﻼﻣﻲ‪ ،‬واﺣﺪ ﻋﻠﻮم و ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت ﺗﻬﺮان‬
‫ﻓﺮﻫﺎد ﻗﺪك‬
‫اﺳﺘﺎدﻳﺎر داﻧﺸﻜﺪة ﻣﻜﺎﻧﻴﻚ و ﻫﻮاﻓﻀﺎ‪ ،‬داﻧﺸﮕﺎه اﻣﺎم ﺣﺴﻴﻦ )ع(‬
‫ﻣﻨﻮﭼﻬﺮ راد‬
‫اﺳﺘﺎد داﻧﺸﻜﺪة ﻣﻬﻨﺪﺳﻲ ﻣﻜﺎﻧﻴﻚ‪ ،‬داﻧﺸﮕﺎه ﺻﻨﻌﺘﻲ ﺷﺮﻳﻒ‬

‫ﭼﻜﻴﺪه‬
‫ﻳﻜﻲ از ﻧﻜﺎت ﻣﻬﻢ در ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻋﻤﻠﻜﺮد ﻳﻚ ﻛﻤﭙﺮﺳﻮر ﺗﺨﻤﻴﻦ ﺣﺪ ﺳـﺮج آن اﺳـﺖ‪ .‬ﺑـﺎ اﻳﻨﻜـﻪ ﭘﺪﻳـﺪة ﺳـﺮج‪،‬‬
‫ﭘﺪﻳﺪهاي ﺑﺴﻴﺎر ﭘﻴﭽﻴﺪه اﺳﺖ و وﻗﻮع آن ﺗﺎﺑﻊ ﺷـﺮاﻳﻂ ﻣﺎﺷـﻴﻦ و ﺳﻴﺴـﺘﻢ ﻣﺘﺼـﻞ ﺑـﻪ آن ﻣـﻲﺑﺎﺷـﺪ‪،‬‬
‫ﻣﻌﻴﺎرﻫﺎﻳﻲ وﺟﻮد دارد ﻛﻪ ﻣﻲﺗﻮان از آﻧﻬﺎ ﺑﺮاي ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺣﺪ ﺳﺮج و ﻛﻨﺘﺮل آن اﺳﺘﻔﺎده ﻛﺮد‪ .‬ﻫﺪف اﺻـﻠﻲ‬
‫اﻳﻦ ﻣﻘﺎﻟﻪ‪ ،‬ﺑﺮرﺳﻲ ﭘﺪﻳﺪة ﺳﺮج در ﻛﻤﭙﺮﺳﻮرﻫﺎﺳﺖ‪ .‬در اﻳﻦ راﺳـﺘﺎ ﭘﺪﻳـﺪة ﺳـﺮج از دﻳـﺪﮔﺎه ﺗﺌـﻮري و‬
‫ﺗﺠﺮﺑﻲ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ‪ ،‬روشﻫﺎي ﺑﺮرﺳﻲ ﭘﺪﻳﺪة ﺳﺮج ﻋﻨﻮان و راﻫﻜﺎرﻫـﺎي ﮔﻮﻧـﺎﮔﻮن ﭘﻴﺸـﮕﻴﺮي از آن ﺑﻴـﺎن‬
‫ﻣﻬﻨﺪﺳﻲ ﻣﻜﺎﻧﻴﻚ ‪ /‬ﺷﻤﺎره ‪ /76‬ﺳﺎل ﺑﻴﺴﺘﻢ ‪1 ................................1390‬‬

‫ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬

‫واژهﻫﺎي ﻛﻠﻴﺪي‪ :‬ﻧﺎﭘﺎﻳﺪاري ﻛﻤﭙﺮﺳﻮر‪ ،‬ﭘﺪﻳﺪة ﺳﺮج‪ ،‬ﻛﻤﭙﺮﺳﻮر ﺟﺮﻳﺎن ﻣﺤﻮري‪ ،‬ﻛﻤﭙﺮﺳﻮر ﮔﺮﻳﺰ از ﻣﺮﻛﺰ‬

‫ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﺆﺛﺮ ﺑﺮ آن ﻧﻴﺰ ﮔﻮﻧﺎﮔﻮﻧﻨﺪ‪ .‬در ﺟﺮﻳﺎنﻫﺎي ﺟﺮﻣـﻲ‬ ‫ﻣﻘﺪﻣﻪ‬

‫ﺑﺎﻻ‪ ،‬رﺳﻴﺪن ﺳﺮﻋﺖ ﺳﻴﺎل ﺑﻪ ﺳﺮﻋﺖ ﺻﻮت و ﺧﻔﮕﻲ از‬ ‫ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﻳﻨﻜﻪ ﻛﻤﭙﺮﺳـﻮرﻫﺎ در ﺻـﻨﺎﻳﻊ ﮔﻮﻧـﺎﮔﻮن‪ ،‬در‬
‫ﺟﻤﻠــﻪ ﻋﻮاﻣــﻞ ﻣﺤــﺪودﻳﺖ اﺳــﺖ‪ [1].‬ﺣــﺎل آﻧﻜــﻪ در‬ ‫اﺑﻌﺎد وﺳﻴﻌﻲ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺎﻳـﺪ راﻧـﺪﻣﺎن و ﻛـﺎراﻳﻲ‬
‫ﺟﺮﻳﺎن ﻫﺎي ﺟﺮﻣﻲ ﭘﺎﻳﻴﻦ‪ ،‬وﺟﻮد دو ﻧﻮع ﻧﺎﭘﺎﻳﺪاري ﺳﺒﺐ‬ ‫ﺑﺎﻻ و ﻧﺎﺣﻴﺔ ﻋﻤﻠﻜﺮد وﺳﻴﻌﻲ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﻋﻤﻠﻜﺮد ﻣﻔﻴﺪ‬
‫ﻣﺤﺪودﺷﺪن ﻧﺎﺣﻴﺔ ﻋﻤﻠﻜﺮد ﻛﻤﭙﺮﺳﻮر ﻣﻲﺷﻮد‪2 ].‬و‪[3‬‬ ‫ﻳﻚ ﻛﻤﭙﺮﺳﻮر ﺗﻨﻬﺎ در ﻧﺎﺣﻴﺔ ﻣﺤـﺪودي اﺳـﺖ ﻛـﻪ اﻟﺒﺘـﻪ‬

‫‪23‬‬ ‫‪mech_mag@yahoo.com‬‬
‫‪www.isme.ir‬‬

‫‪www.SID.ir‬‬
‫‪Archive of SID‬‬
‫ﻧﺎﭘﺎﻳﺪاريﻫﺎﻳﻲ در ﺟﺮﻳـﺎن رخ ﻣـﻲدﻫـﺪ‪ .‬از ﺟﻤﻠـﻪ اﻳـﻦ‬
‫ﻧﺎﭘﺎﻳﺪاريﻫﺎ ﭘﺪﻳﺪة ﺳﺮج اﺳﺖ‪[4].‬‬
‫در ﺷﻜﻞ )‪ ،(1‬ﺧﻂ ﭼﻴﻦ‪ ،‬ﺧﻂ ﺳﺮج ﻛﻤﭙﺮﺳﻮر را ﻧﻤﺎﻳﺶ‬
‫ﻣﻲدﻫﺪ‪ .‬ﻫﻤﺎنﻃﻮر ﻛـﻪ در ﺷـﻜﻞ ﻧﻴـﺰ ﻣﺸـﺨﺺ اﺳـﺖ‪،‬‬
‫ﭘﺪﻳﺪة ﺳﺮج در ﺟﺮﻳﺎنﻫﺎي ﺟﺮﻣﻲ ﭘﺎﻳﻴﻦ اﺗﻔﺎق ﻣـﻲاﻓﺘـﺪ‪.‬‬
‫از ﻃﺮف دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﺧﻂ ﺳﺮج‪ ،‬ﻧﺰدﻳﻚ ﺑﻪ ﻧﻘﻄﺔ ﺑﻴﺸﻴﻨﻪ ﻧﺴﺒﺖ‬
‫ﻓﺸﺎر و ﺑﻴﺸﻴﻨﺔ راﻧﺪﻣﺎن ﻗـﺮار دارد‪ .‬ﺑﻨـﺎﺑﺮاﻳﻦ دو ﻣﻮﺿـﻮع‬
‫ﻣﻬﻢ وﺟﻮد ﺧﻮاﻫﺪ داﺷﺖ‪:‬‬
‫اﻟﻒ‪ :‬ﭘﻴﺸﮕﻴﺮي از وﻗﻮع ﺳﺮج؛ زﻳﺮا ﺑﺮوز ﭼﻨﻴﻦ ﭘﺪﻳﺪهاي‬
‫ﺑﻪ ﺳﻴﺴﺘﻢ آﺳﻴﺐ ﻣﻲرﺳﺎﻧﺪ‪.‬‬
‫ب‪ :‬ﺣﻔﻆ ﻛﺎراﻳﻲ ﺑﺎﻻي ﻛﻤﭙﺮﺳـﻮر‪ ،‬ﺑـﻪ وﺳـﻴﻠﺔ ﻋﻤﻠﻜـﺮد‬
‫ﺳﻴﺴﺘﻢ در ﻧﺰدﻳﻜـﻲ ﻧﻘﻄـﺔ ﺑﻴﺸـﻴﻨﺔ ﻧﺴـﺒﺖ ﻓﺸـﺎر و‬
‫راﻧﺪﻣﺎن‪.‬‬
‫ﺑﻪﻧﻈﺮ ﻣﻲرﺳﺪ اﻳﻦ دو ﻫﺪف ﻣﺘﻀﺎدﻧﺪ و ﺣﺼﻮل ﻳﻜﻲ‪ ،‬ﺑﻪ‬
‫ﻗﻴﻤﺖ از دﺳﺖدادن دﻳﮕﺮي ﺗﻤﺎم ﻣﻲﺷـﻮد‪ .‬ﺣـﺎل آﻧﻜـﻪ‪،‬‬
‫ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت و آزﻣﺎﻳﺸﺎت اﻧﺠﺎمﺷﺪه‪ ،‬ﮔﻮاﻫﻲ ﺑـﺮ اﻳـﻦ‬
‫ﻣﻄﻠﺒﻨﺪ ﻛـﻪ ﻣـﻲﺗـﻮان از ﻧﺎﭘﺎﻳـﺪاريﻫـﺎي آﻳﺮودﻳﻨـﺎﻣﻴﻜﻲ‬
‫اﺟﺘﻨﺎب و ﻫﻤﺰﻣﺎن در ﻧﺎﺣﻴﺔ ﺑـﺎﻻ و ﻧﺴـﺒﺖ ﻓﺸـﺎر زﻳـﺎد‬
‫ﻋﻤﻞ ﻛﺮد‪ .‬اﮔﺮ ﭼـﻪ ﻛﻤﭙﺮﺳـﻮرﻫﺎﻳﻲ ﺑـﺎ ﺑـﺎزدة ﺑـﺎﻻي ‪95‬‬
‫درﺻﺪ وﺟﻮد دارﻧﺪ‪ ،‬اﻣ‪‬ﺎ ﻫﻨﻮز ﻣﺴﺎﻳﻞ ﭘﻴﭽﻴﺪهاي در ﺑﺮاﺑـﺮ‬
‫ﻃﺮاﺣﺎن و ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮان اﻳﻦ ﻋﺮﺻﻪ وﺟﻮد دارد‪ .‬ﺑﺎ در ﻧﻈﺮ‬
‫ﮔﺮﻓﺘﻦ ﺗﻤﺎﻳﻞ ﻃﺮاﺣﺎن ﺑﺮاي دﺳﺘﻴﺎﺑﻲ ﺑﻪ ﻛﻤﭙﺮﺳﻮرﻫﺎﻳﻲ ﺑﺎ‬
‫ﻧﺴﺒﺖ ﻓﺸﺎر و راﻧـﺪﻣﺎن ﺑـﺎﻻ‪ ،‬ﺷـﻨﺎﺧﺖ و داﻧـﺶ ﺑﻴﺸـﺘﺮ‬
‫درﺑﺎرة ﻧﺎﭘﺎﻳـﺪاريﻫـﺎ و ﻋـﻮاﻣﻠﻲ ﻛـﻪ ﺳـﺒﺐ ﻣﺤـﺪودﻳﺖ‬
‫ﻧﺴﺒﺖ ﻓﺸﺎر و راﻧﺪﻣﺎن ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬اﻣﺮي ﺿـﺮوري ﺑـﻪﻧﻈـﺮ‬
‫ﻣﻲرﺳﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺤﻮري و ﻳﺎ ﮔﺮﻳﺰ از ﻣﺮﻛﺰ در ﺳﺮﻋﺖﻫﺎي ﺑﺎﻻ و ﭘـﺎﻳﻴﻦ‬
‫ﺑﺮرﺳﻲ ﭘﺪﻳﺪة ﺳﺮج‬
‫ﭘﺪﻳــﺪة ﺳــﺮج در ﺣﻘﻴﻘــﺖ ﻧﻮﺳــﺎن ﻣﺤــﻮري ﺟﺮﻳــﺎن در‬
‫ﻛﻤﭙﺮﺳﻮر اﺳﺖ‪ .‬ﻧﻮﺳﺎن در ﺟﺮﻳﺎن ﻋﺒﻮري از ﻛﻤﭙﺮﺳـﻮر‪،‬‬
‫‪mech_mag@yahoo.com‬‬
‫‪www.isme.ir‬‬
‫ﭘﺎﻳﺪاري در ﻛﻤﭙﺮﺳﻮرﻫﺎ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﻲ ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ ﻛﻤﭙﺮﺳﻮر در‬
‫ﻏﻠﺒﻪ ﺑﺮ اﻏﺘﺸﺎﺷﺎﺗﻲ اﺳـﺖ ﻛـﻪ ﻣﻤﻜـﻦ اﺳـﺖ ﭘﻴﺮاﻣـﻮن‬
‫ﻧﻘﻄﺔ ﻋﻤﻠﻜﺮد آن ﭘﺪﻳﺪ آﻳـﺪ‪ .‬اﻳـﻦ اﻏﺘﺸﺎﺷـﺎت ﻣﻤﻜـﻦ‬
‫اﺳﺖ ﺑﻪ ﺻـﻮرت اﻏﺘﺸـﺎش ﮔـﺬرا‪ ،‬در ﻧﻘﻄـﺔ ﻋﻤﻠﻜـﺮد‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬در اﻳﻦ ﺻـﻮرت‪ ،‬در دو ﺣﺎﻟـﺖ ﺳﻴﺴـﺘﻢ ﭘﺎﻳـﺪار‬
‫ﺧﻮاﻫﺪ ﻣﺎﻧﺪ‪ :‬در ﺣﺎﻟﺖ ﻧﺨﺴﺖ ﻛﻤﭙﺮﺳﻮر ﭘﺎﻳﺪار اﺳﺖ‪،‬‬
‫اﮔﺮ ﺑﻪ ﻧﻘﻄﺔ ﻋﻤﻠﻜﺮد اوﻟﻴﺔ ﺧﻮد ﺑﺎزﮔﺮدد‪ ،‬و در ﺣﺎﻟـﺖ‬
‫دوم‪ ،‬ﺳﻴﺴﺘﻢ ﭘﺎﻳﺪار اﺳﺖ‪ ،‬اﮔﺮ از ﺣﺎﻟـﺖ ﺗﻌـﺎدل اوﻟﻴـﻪ‬
‫ﺑﻪ ﺣﺎﻟﺖ ﺗﻌﺎدل دﻳﮕﺮي ﺑﺮﺳﺪ‪ .‬در ﻧﻴﺮوﮔﺎه ﻫﺎي ﮔـﺎزي‪،‬‬
‫ﻛﻪ در آﻧﻬﺎ اﺗﺎق اﺣﺘﺮاق و ﺗﻮرﺑﻴﻦ ﺑﻪ ﻛﻤﭙﺮﺳﻮر ﻣﺘﺼـﻞ‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬ﺣﺎﻟﺖ ﻧﺨﺴﺖ ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ اﺗﻔﺎق ﻣﻲ اﻓﺘﺪ ﻛﻪ اﺟﺰاي‬
‫ﺟﻔﺖ ﺷﺪه ﺳﺒﺐ اﻳﺠﺎد ﺗﻐﻴﻴﺮي ﮔﺬرا در ﺟﺮﻳﺎن ﺟﺮﻣﻲ‬
‫ﻋﺒﻮري ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﺣﺎﻟﺖ دوم ﻧﻴﺰ ﻫﻨﮕـﺎﻣﻲ روي ﻣـﻲ دﻫـﺪ‬
‫ﻛﻪ ﻣﺜﻼً ﺳﺮﻋﺖ ﻳـﺎ ﺑـﺎر ﮔﺮﻓﺘـﻪ ﺷـﺪه از ﺗـﻮرﺑﻴﻦ ﮔـﺎز‬
‫ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫ﭘﺎﻳــﺪاري در ﻛﻤﭙﺮﺳــﻮرﻫﺎ ﻣــﻲ ﺗﻮاﻧــﺪ ﺑــﺎ دو ﻧﮕــﺮش‬
‫ﻣﺘﻔﺎوت ﺑﺮرﺳﻲ ﺷﻮد‪ .‬ﻧﮕﺮش ﻧﺨﺴﺖ ﺑﺮرﺳﻲ ﭘﺎﻳﺪاري‬
‫ﺟﻔﺖ ﺷﺪن ﻛﻤﭙﺮﺳﻮر ﺑﺎ اﺟـﺰاي ﭘـﺎﻳﻴﻦ دﺳـﺘﻲ آن ﻣﺜـﻞ‬
‫ﺗﻮرﺑﻴﻦ اﺳﺖ‪ .‬دﻳﺪﮔﺎه دوم ﻧﻴﺰ ﺑﺮرﺳﻲ دﻳﻨﺎﻣﻴﻜﻲ ﺳـﻴﺎل‬
‫ﻋﺒﻮري از ﻛﻤﭙﺮﺳـﻮر اﺳـﺖ‪ ،‬ﻫﻤﺎﻧﻨـﺪ ﺑﺮرﺳـﻲ ﭘﺪﻳـﺪة‬
‫ﺟﺪاﻳﻲ در ﺟﺮﻳـﺎن ﻋﺒـﻮري‪ .‬ﺑﻨـﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﺑـﻪ ﻃـﻮر ﻛﻠـﻲ‪،‬‬
‫ﻣﻬﻨﺪﺳﻲ ﻣﻜﺎﻧﻴﻚ ‪ /‬ﺷﻤﺎره ‪ / 76‬ﺳﺎل ﺑﻴﺴﺘﻢ ‪1 ................................1390‬‬
‫ﻋﻤﻠﻜـﺮد ﭘﺎﻳــﺪار ﻳــﻚ ﺳﻴﺴـﺘﻢ ﺗﺮاﻛﻤــﻲ ﺑــﻪ دو ﻋﺎﻣــﻞ‬
‫ﺑﺴﺘﮕﻲ دارد؛ ﻳﻜﻲ ﻣﻨﺤﻨﻲ ﻣﺸﺨﺼﺔ ﺳﻴﺴﺘﻢ ﺗﺮاﻛﻤـﻲ و‬
‫دﻳﮕــﺮي ﻣﻨﺤﻨــﻲ ﻣﺸﺨﺼــﺔ وﺳــﺎﻳﻞ و ﺳﻴﺴــﺘﻢﻫــﺎي‬
‫ﭘﺎﻳﻴﻦدﺳﺘﻲ ﺟﻔﺖﺷﺪه ﺑﺎ آن‪.‬‬
‫ﻫﻤﺎنﻃﻮر ﻛﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ‪ ،‬ﻋﻤﻠﻜﺮد ﭘﺎﻳـﺪار ﻳـﻚ ﻛﻤﭙﺮﺳـﻮر‬
‫ﻣﺤﺪود اﺳﺖ؛ زﻳﺮا اﺟﺰاي ﻛﻤﭙﺮﺳﻮر در اﻳﻦ ﺳﺮﻋﺖ ﻫـﺎ‪،‬‬
‫ﺳﺒﺐ ﺧﻔﮕﻲ و اﻳﺠﺎد ﺷﻮك در آن ﻣﻲﮔﺮدﻧـﺪ‪ .‬از ﻃـﺮف‬
‫دﻳﮕـــﺮ ﺑـــﺎ ﻛـــﺎﻫﺶ ﺟﺮﻳـــﺎن ﻋﺒـــﻮري از ﻛﻤﭙﺮﺳـــﻮر‪،‬‬
‫‪24‬‬
‫‪www.SID.ir‬‬
 ‫‪ ‬‬
‫‪Archive of SID‬‬
‫در ﺷﻜﻞ )‪ (2‬رﻓﺘﺎر ﺟﺮﻳﺎن در ﺳﺮج ﻋﻤﻴﻖ ﺑﻪوﺳﻴﻠﺔ ﻳـﻚ‬
‫ﺳﻴﻜﻞ ﻣﺤﺪودﻛﻨﻨﺪه‪ ،‬ﻛﻪ در ﻧﻤـﻮدار ﻋﻤﻠﻜـﺮد ﻛﻤﭙﺮﺳـﻮر‬
‫ﻣﺸﺨﺺ ﺷﺪه‪ ،‬ﻧﺸﺎن داده ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﺳﻴﻜﻞ از ﻧﻘﻄﺔ‬
‫)‪ ،(1‬ﻧﻘﻄﺔ آﻏﺎزﻳﻦ ﻧﺎﭘﺎﻳﺪاريﻫﺎ‪ ،‬ﺷﺮوع ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬از ﻧﻘﻄـﺔ‬
‫)‪ (1‬ﺑﻪ ﻧﻘﻄﺔ )‪ (2‬ﺟﻬﺶ ﺻﻮرت ﻣﻲﮔﻴﺮد‪ .‬ﺳﭙﺲ ﺟﺮﻳـﺎن‬
‫ﻣﻌﻜﻮس ﻛﻤﭙﺮﺳﻮر آﻏﺎز ﺷﺪه‪ ،‬ﺗﺎ ﺟﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺟﺮﻳﺎن ﺟﺮﻣﻲ‬
‫ﻣﻌﻜﻮس ﺻﻔﺮ ﺷﻮد‪) ،‬ﻧﻘﻄﻪ ‪ ،(3‬اداﻣﻪ ﭘﻴﺪا ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﭘﺲ از‬
‫آن ﺑﻪ ﻧﻘﻄﺔ )‪ (4‬ﺟﻬﺶ ﻣﻲﻛﻨﺪ و ﺳﻴﻜﻞ ﺗﻜﺮار ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬

‫ﺷﻜﻞ )‪ -(1‬ﻣﻨﺤﻨﻲ ﻣﺸﺨﺼﺔ ﻋﻤﻠﻜﺮد ﻛﻤﭙﺮﺳﻮر در‬

‫دورﻫﺎي ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ]‪[5‬‬

‫ﻣﻌﻤﻮﻻً ﺳﺒﺐ اﻟﻘﺎي ﻧﻮﺳﺎن در ﻓﺸﺎر ﻧﻴﺰ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﺑﻪﻃـﻮر‬

‫ﻛﻠﻲ ﻣﻲ ﺗﻮان ﺳﺮج را ﭘﺪﻳﺪه اي ﻳـﻚ ﺑ‪‬ﻌـﺪي داﻧﺴـﺖ‪[1].‬‬
‫ﻧﻮﺳﺎن ﺳﺮج در ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻛﺎرﺑﺮدﻫﺎ‪ ،‬ﭘﺪﻳﺪة ﻧﺎﻣﻄﻠﻮﺑﻲ اﺳـﺖ‪.‬‬
‫ﺷﻜﻞ )‪ -(2‬ﻣﻨﺤﻨﻲ ﻋﻤﻠﻜﺮد ﻛﻤﭙﺮﺳﻮر در ﺣﺎﻟﺖ ﺳﺮج ﻋﻤﻴﻖ‬ ‫رﻓﺘﺎر ﺳﻴﺎل در ﺣﺎﻟﺖ ﺳﺮج ﺑﻪ ﻣﻨﺤﻨﻲ ﻋﻤﻠﻜﺮد ﻛﻤﭙﺮﺳﻮر‬
‫و ﻣﻨﺤﻨــﻲ ﻋﻤﻠﻜــﺮد ﻫــﺮ وﺳــﻴﻠﻪاي ﻛــﻪ در ﭘــﺎﺋﻴﻦدﺳــﺖ‬
‫ﻣﻜــﺎﻧﻴﺰم ﺟﺮﻳــﺎن در ﻧﺰدﻳﻜــﻲ ﻧﻘﻄــﺔ ﺳــﺮج را ﻣــﻲﺗــﻮان‬ ‫ﻛﻤﭙﺮﺳﻮر ﻗﺮار دارد و ﺑـﺎ آن ﺟﻔـﺖ ﺷـﺪه اﺳـﺖ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨـﺪ‬
‫اﻳﻨﮕﻮﻧﻪ ﺗﻮﺿﻴﺢ داد‪ .‬ﻓﺮض ﺷﻮد ﻛﻤﭙﺮﺳﻮر ﺑﻴﻦ دو ﻓﺸﺎر‬ ‫ﺗﻮرﺑﻴﻦ و ‪ ،...‬ﺑﺴﺘﮕﻲ دارد‪ .‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻧﺤﻮة رﻓﺘﺎر ﺳـﻴﺎل‬
‫ﺛﺎﺑﺖ در ﺣﺎل ﻛﺎر ﺑﻮده‪ ،‬در ﭘﺎﻳﻴﻦدﺳﺖ ﺑﺎ ﻳﻚ ﺷﻴﺮ ﺗﺨﻠﻴﻪ‬ ‫در ﺣﺎﻟﺖ ﺳﺮج و ﻧﻮﺳـﺎﻧﺎت ﻓﺸـﺎر اﻳﺠﺎدﺷـﺪه‪ ،‬ﻣﻌﻤـﻮﻻً‬
‫ﺟﻔﺖ ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﻧﻘﻄﺔ ﻋﻤﻠﻜﺮد ﻛﻤﭙﺮﺳـﻮر در ﻧﻘﻄـﺔ‬ ‫ﺳﺮج را ﭼﻬﺎر دﺳﺘﻪ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪:‬‬
‫‪ A‬از ﺷﻜﻞ )‪ (3‬در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﻮد‪ ،‬در اﻳﻦ ﺣﺎﻟﺖ ﺷـﻴﺮ‬ ‫اﻟﻒ‪ :‬ﺳﺮج ﻣﻼﻳﻢ‪ :‬ﺟﺮﻳﺎن ﻣﻌﻜﻮس وﺟﻮد ﻧﺪارد و داﻣﻨـﺔ‬
‫ﻣﻬﻨﺪﺳﻲ ﻣﻜﺎﻧﻴﻚ ‪ /‬ﺷﻤﺎره ‪ /76‬ﺳﺎل ﺑﻴﺴﺘﻢ ‪1 ................................1390‬‬

‫ﺗﺨﻠﻴــﻪ ﻣــﻲﺗﻮاﻧــﺪ ﻣﻮﺟــﺐ اﻳﺠــﺎد اﻏﺘﺸــﺎش در ﺟﺮﻳــﺎن‬
‫ﻛﻤﭙﺮﺳﻮر ﺷﻮد‪ .‬اﻛﻨﻮن ﺣﺎﻟﺘﻲ را در ﻧﻈﺮ ﺑﮕﻴﺮﻳﺪ ﻛﻪ ﺷـﻴﺮ‬
‫ﺑﺴﺘﻪ ﺷﻮد‪ .‬ﺑﺴﺘﻪﺷﺪن ﺷﻴﺮ ﺳﺒﺐ ﻛﺎﻫﺶ ﺟﺮﻳـﺎن ﻋﺒـﻮري‬
‫از ﻛﻤﭙﺮﺳﻮر ﺷﺪه و ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻧﻘﻄﺔ ﻋﻤﻠﻜﺮد ﻛﻤﭙﺮﺳﻮر‪،‬‬
‫ﻛــﺎﻫﺶ ﺟﺮﻳــﺎن ﺟﺮﻣــﻲ ﺳــﺒﺐ اﻓــﺰاﻳﺶ ﻓﺸــﺎر دو ﺳــﺮ‬
‫ﻛﻤﭙﺮﺳﻮر و اﻓﺰاﻳﺶ ﻓﺸﺎر ﺧﺮوﺟﻲ ﻣﻲﺷـﻮد‪ .‬ﺑـﻪﻋﺒـﺎرت‬
‫دﻳﮕﺮ ﺳﺒﺐ اﻋﻤﺎل ﻓﺸﺎر ﺑﻴﺸـﺘﺮ ﺑـﻪ ﺷـﻴﺮ ﺗﺨﻠﻴـﻪ ﺷـﺪه و‬
‫ﺟﺮﻳﺎن ﺟﺮﻣﻲ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻣﻲﺷﻮد و ﺳﻴﺴﺘﻢ ﺧﻮدﺑﻪﺧﻮد ﭘﺎﻳﺪار‬
‫ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﺣﺎل اﮔﺮ ﻧﻘﻄـﺔ ﻋﻤﻠﻜـﺮد در ‪ B‬در ﻧﻈـﺮ ﮔﺮﻓﺘـﻪ‬
‫ﻧﻮﺳﺎﻧﺎت ﻓﺸﺎر ﻛﻮﭼﻚ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ب‪ :‬ﺳﺮج ﻛﻼﺳـﻴﻚ‪ :‬ﺟﺮﻳـﺎن ﻣﻌﻜـﻮس وﺟـﻮد ﻧـﺪارد و‬
‫داﻣﻨﺔ ﻧﻮﺳﺎﻧﺎت ﻓﺸﺎر ﺑﺰرگ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ج‪ :‬ﺳﺮج ﺗﻌﺪﻳﻞﺷﺪه‪ :‬ﺗﺮﻛﻴﺒﻲ از ﺳﺮج ﻛﻼﺳﻴﻚ و اﺳـﺘﺎل‬
‫ﭼﺮﺧﺸﻲ‪ 1‬اﺳﺖ و ﺳﺒﺐ ﻣﻲ ﺷﻮد ﻛﻪ ﺟﺮﻳـﺎن ﺗﻘـﺎرن‬
‫ﻣﺤﻮري ﺧﻮد را از دﺳﺖ ﺑﺪﻫﺪ‪.‬‬
‫د‪ :‬ﺳﺮج ﻋﻤﻴﻖ‪ :‬ﺧﻄﺮﻧﺎكﺗﺮﻳﻦ ﺣﺎﻟﺖ ﺳﺮج اﺳﺖ‪ .‬در اﻳﻦ‬
‫ﺣﺎﻟﺖ اﺣﺘﻤـﺎل ﺟﺮﻳـﺎن ﻣﻌﻜـﻮس وﺟـﻮد دارد‪ ،‬اﻣ‪‬ـﺎ‬
‫ﺟﺮﻳﺎن داراي ﺗﻘﺎرن ﻣﺤﻮري اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪25‬‬ ‫‪mech_mag@yahoo.com‬‬
‫‪www.isme.ir‬‬

‫‪www.SID.ir‬‬
‫‪Archive of SID‬‬
‫ﺳﺮج‪ ،‬ﻧﻮﺳﺎﻧﺎت ﺗﺸﺪﻳﺪ ﺷﺪه و درﺳﺖ در ﺳـﻤﺖ ﭼـﭗ‬ ‫ﺷﻮد‪ ،‬در اﻳﻦ ﺣﺎﻟﺖ ﻛﺎﻫﺶ ﺟﺮﻳﺎن ﻋﺒﻮري از ﻛﻤﭙﺮﺳـﻮر‬
‫آن‪ ،‬ﻧﻮﺳﺎﻧﺎت ﺳﺮج ﻋﻤﻴﻖ وﺟﻮد ﺧﻮاﻫﺪ داﺷﺖ‪.‬‬ ‫)ﺑــﺎ ﺑﺴــﺘﻦ ﺷــﻴﺮ ﺗﺨﻠﻴــﻪ( ﺳــﺒﺐ ﻛــﺎﻫﺶ ﻓﺸــﺎر دو ﺳــﺮ‬
‫ﺑﻪﻃﻮر ﻛﻠﻲ ﻣﻲﺗﻮان ﮔﻔﺖ ﭼﻬﺎر ﻧﺎﺣﻴﻪ در ﺳـﻴﻜﻞ ﺳـﺮج‬ ‫ﻛﻤﭙﺮﺳــﻮر ﺷــﺪه‪ ،‬ﺑــﺎ ﺛﺎﺑــﺖﺑــﻮدن ﻓﺸــﺎر ورودي‪ ،‬ﻓﺸــﺎر‬
‫ﻋﻤﻴﻖ وﺟﻮد دارد‪:‬‬ ‫ﺧﺮوﺟﻲ ﻛﺎﻫﺶ ﭘﻴـﺪا ﻣـﻲﻛﻨـﺪ و ﺳـﺒﺐ ﻛـﺎﻫﺶ ﺑﻴﺸـﺘﺮ‬
‫اوﻟﻴﻦ ﻧﺎﺣﻴﻪ‪ ،‬ﻧﺎﺣﻴﺔ ﺧﺎﻣﻮﺷﻲ اﺳﺖ‪ .‬در اﻳﻦ ﻧﺎﺣﻴﻪ ﺿﺮﻳﺐ‬ ‫ﺟﺮﻳﺎن ﺟﺮﻣﻲ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﺑﻪﻋﺒﺎرت دﻳﮕﺮ ﺑﺎ اﻳﺠـﺎد اﺧـﺘﻼل‬
‫ﺟﺮﻳﺎن در ﺣﺎل ﻛـﺎﻫﺶ و ﻋﻤﻠﻜـﺮد ﻛﻤﭙﺮﺳـﻮر در ﺣـﺎل‬ ‫ﻛﻮﭼﻚ در ﻧﻘﻄﺔ ‪ ،B‬ﻧﻘﻄﺔ ﻋﻤﻠﻜﺮد از اﻳﻦ ﻧﻘﻄﻪ دور ﺷﺪه‬
‫ﮔﺮاﻳﺶ ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﭼﭗ روي ﻣﻨﺤﻨﻲ ﻣﺸﺨﺼﻪ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫و ﺑﻪ ﻧﻘﻄﺔ ‪ C‬ﻧﺰدﻳﻚ ﻣـﻲﺷـﻮد‪ .‬ﺑﻨـﺎﺑﺮاﻳﻦ در اﻳـﻦ ﻧﺎﺣﻴـﻪ‬
‫در ﻓﺎز دوم ﻧﻮﺳﺎﻧﺎت رﺷﺪ ﻣﻲﻛﻨﺪ و ﻛﻤﭙﺮﺳﻮر در ﺣﺎﻟﺖ‬ ‫ﻋﻤﻠﻜﺮد ﻛﻤﭙﺮﺳﻮر ﻧﺎﭘﺎﻳـﺪار اﺳـﺖ‪ .‬اﻟﺒﺘـﻪ ﻣﻤﻜـﻦ اﺳـﺖ‬
‫ﺳﺮج ﻣﻼﻳﻢ ﻋﻤﻞ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬در ﻓـﺎز ﺳـﻮم ﺟﺮﻳـﺎن ﺟﺮﻣـﻲ‬ ‫ﻛــﺎﻫﺶ ﺟﺮﻳــﺎن ﺟﺮﻣــﻲ ﺗــﺎ آﻧﺠــﺎ ﭘــﻴﺶ رود ﻛــﻪ ﻓﺸــﺎر‬
‫ﺑﺮﻋﻜﺲ ﺷﺪه‪ ،‬ﻓﺸﺎر ﻣﺤﻔﻈـﻪ در ﺧـﻼل ﺗﺨﻠﻴـﻪ ﻛـﺎﻫﺶ‬ ‫ﺑﺎﻻدﺳﺖ ﺷﻴﺮ ﺗﺨﻠﻴﻪ از ﻓﺸﺎر ﻋﻤﻠﻜـﺮد ﻛﻤﭙﺮﺳـﻮر ﻛﻤﺘـﺮ‬
‫ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ‪ .‬در ﻓﺎز ﭼﻬﺎرم‪ ،‬ﺗﺨﻠﻴﻪ ﭘﺎﻳﺎن ﻳﺎﻓﺘﻪ‪ ،‬ﺟﺮﻳﺎن ﻣﺠـﺪداً‬ ‫ﺷﺪه و ﺟﺮﻳﺎن ﺑﺎزﮔﺸﺘﻲ ﺑﻪوﺟﻮد آﻳﺪ‪[4].‬‬
‫در ﺟﻬﺖ اﺻﻠﻲ ﺷـﺮوع ﻣـﻲ ﺷـﻮد‪ .‬ﭘـﺲ از آن‪ ،‬ﺟﺮﻳـﺎن‬
‫ﺟﺮﻣﻲ ﺷﺮوع ﺑﻪ ﻛﺎﻫﺶ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﺗﺎ ﻓﺎز ﺧﺎﻣﻮﺷـﻲ ﺷـﺮوع‬
‫ﺷﺪه و ﺳﻴﻜﻞ ﻣﺠﺪداً ﺗﻜﺮار ﺷﻮد‪ .‬ﺗﻤـﺎم اﻳـﻦ ﺳـﻴﻜﻞ در‬
‫ﻣﺪت ﺳﻪ ﺛﺎﻧﻴﻪ اﺗﻔﺎق ﻣﻲاﻓﺘﺪ‪.‬‬
‫آزﻣﺎﻳﺶﻫﺎي ﺗﺠﺮﺑﻲ ﻧﺸﺎن ﻣﻲﻫﺪ ﻛﻪ ﺑـﻪ ﻋﻠـﺖ ﺑـﺎﻻرﻓـﺘﻦ‬
‫دﻣﺎي ﮔﺎز‪ ،‬ﺷﻴﺮ ﺗﺨﻠﻴﻪ ﻳﺎ ﮔﻠﻮﮔﺎه ﺑﺴﺘﻪ ﺷﺪه‪ ،‬ﻣﺮاﺣﻞ ﺑﻌـﺪي‬
‫ﺳﻴﻜﻞ ﺳﺮج ﺑﺎ ﭘﺮﻳﻮدﻫﺎي زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻤﺘﺮي اﻧﺠﺎم ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪.‬‬
‫ﭘﺪﻳﺪة ﺳﺮج‪ ،‬در ﻫﺮ دو ﻧﻮع ﻛﻤﭙﺮﺳﻮر ﻣﺤﻮري و ﻳﺎ ﮔﺮﻳﺰ‬
‫ﺷﻜﻞ )‪ -(3‬ﻣﻨﺤﻨﻲ ﻋﻤﻠﻜﺮد ﻛﻤﭙﺮﺳﻮر و ﺑﺤﺚ ﭘﺎﻳﺪاري‬
‫از ﻣﺮﻛﺰ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ روي دﻫﺪ‪ .‬ﺷﺮط ﻻزم ﺑـﺮاي وﻗـﻮع آن‬
‫ﻧﻴﺰ ﻗﺮارﮔﺮﻓﺘﻦ در ﻧﻘﻄـﻪاي ﺑـﺎ ﺷـﻴﺐ ﻣﺜﺒـﺖ در ﻣﻨﺤﻨـﻲ‬ ‫اﻳﻦ ﻣﻮارد ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫﺪ ﻛﻪ ﻧﻘﺎط ﻋﻤﻠﻜـﺮدي ﻛـﻪ داراي‬

‫ﻣﻬﻨﺪﺳﻲ ﻣﻜﺎﻧﻴﻚ ‪ /‬ﺷﻤﺎره ‪ / 76‬ﺳﺎل ﺑﻴﺴﺘﻢ ‪1 ................................1390‬‬

‫ﻋﻤﻠﻜﺮد ﻛﻤﭙﺮﺳﻮر اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺷﻴﺐ ﻣﻨﻔـﻲ ﺑﺎﺷـﻨﺪ )ﻧﻘﻄـﺔ ‪ ،(A‬داراي ﻋﻤﻠﻜـﺮد ﭘﺎﻳـﺪار‬
‫ﺑﺮاي ﻛﻤﭙﺮﺳﻮرﻫﺎي ﮔﺮﻳﺰ از ﻣﺮﻛﺰ‪ ،‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﻳﻨﻜـﻪ‬ ‫ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﻧﻘﺎط ﻋﻤﻠﻜﺮدي ﻛﻪ داراي ﺷﻴﺐ ﻣﺜﺒـﺖ ﺑﺎﺷـﺪ‪،‬‬
‫اﺟﺰاي ﻣﺘﻔﺎوت در اﻳﻦ ﻧﻮع ﻛﻤﭙﺮﺳﻮرﻫﺎ ﺑﻪ ﺳﺨﺘﻲ ﺑـﺎ‬ ‫ﻋﻤﻠﻜـــﺮد ﻧﺎﭘﺎﻳـــﺪاري دارﻧـــﺪ‪ .‬در ﻣﻨﺤﻨـــﻲ ﻋﻤﻠﻜـــﺮد‬
‫ﻫﻢ ﻛﻮﭘﻞ ﺷﺪه اﻧﺪ و ﺳـﺎﺧﺘﻤﺎن ﭘﻴﭽﻴـﺪه ﺗـﺮي دارﻧـﺪ‪،‬‬ ‫ﻛﻤﭙﺮﺳﻮرﻫﺎ‪ ،‬ﺧﻄﻲ ﺑﻪﻋﻨﻮان ﺧـﻂ ﺳـﺮج در ﻧﻈـﺮ ﮔﺮﻓﺘـﻪ‬
‫ﺑﺮاي ﭘﺎﻳﺪاري ﻣﻲ ﺑﺎﻳﺴﺖ ﻫـﺮ ﻳـﻚ از اﺟـﺰاء ﭘﺎﻳـﺪار‬ ‫ﻣــﻲﺷــﻮد‪ .‬اﻳــﻦ ﺧــﻂ از ﻧﻘﻄــﺔ ﺑﻴﺸــﻴﻨﻪ ﻋﻤﻠﻜــﺮد در‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫ﺳﺮﻋﺖﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻣﻲﮔﺬرد )ﺷﻜﻞ ‪ (3‬و ﺑﺎ ﺧﻄﺎﻳﻲ در‬
‫‪2‬‬
‫دﻳﻦ ‪ ،‬در ﺳـﺎل ‪ 1974‬م‪ ،‬ﺳﻴﺴـﺘﻢ ﺗﺮاﻛﻤـﻲ ﺳـﺎدهاي را ﺑـﺮاي‬ ‫ﺣﺪود ﻳﻚ درﺻﺪ در ﻫﺮ ﺳﺮﻋﺘﻲ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻌﺮﻳﻒ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻛﻤﭙﺮﺳﻮر ﮔﺮﻳﺰ از ﻣﺮﻛﺰ در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ﺳﻴﺴﺘﻢ او ﺷﺎﻣﻞ ﻳـﻚ‬ ‫در ﺳﻤﺖ راﺳﺖ ﺧﻂ ﺳـﺮج و درﺳـﺖ در ﻧﺰدﻳﻜـﻲ آن‬
‫‪3‬‬
‫ﻛﻤﭙﺮﺳﻮر ﺑﺎ ﻣﺤﻔﻈﻪ و ﺷﻴﺮ ﺗﺨﻠﻴـﻪ ﺑـﻮد‪ ،‬ﺑـﺮاي اﻳـﻦ ﺳﻴﺴـﺘﻢ‪،‬‬ ‫ﻧﻮﺳﺎﻧﺎت ﺳﺮج ﻣﻼﻳﻢ ﻗﺮار دارد‪ .‬ﺑﺎ ﻧﺰدﻳﻚﺷﺪن ﺑـﻪ ﺧـﻂ‬

‫‪mech_mag@yahoo.com‬‬ ‫‪26‬‬
‫‪www.isme.ir‬‬

‫‪www.SID.ir‬‬
 ‫‪ ‬‬
‫‪Archive of SID‬‬
‫در ﺑﻴﺸﺘﺮ اوﻗﺎت ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﻓﺸﺎر ﭘﺎﻳﻴﻦدﺳﺖ ﻛﻤﭙﺮﺳـﻮر‬ ‫ﺟﺮﻳﺎن ﭘﺎﻳﺪار اﺳﺖ اﮔﺮ ‪ ، ∂PR ≤ 0‬ﻛﻪ در اﻳـﻦ ﻣﻌﺎدﻟـﻪ ‪، PR‬‬
‫‪∂M‬‬
‫زﻳﺎد ﺷﻮد‪ ،‬ﻳﻚ ﺳﺮج ﻣﻼﻳﻢ اﺗﻔﺎق ﻣﻲاﻓﺘﺪ‪ .‬ﺳـﺮج ﻣﻼﻳـﻢ‬ ‫ﻧﺴﺒﺖ ﻓﺸﺎر اﺳﺘﺎﺗﻴﻚ و ‪ M‬ﺟﺮﻳﺎن ﺟﺮﻣﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﻧﺴﺒﺖ ﻓﺸـﺎر‬
‫ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺳﺒﺐ اﺳﺘﺎل ﭼﺮﺧﺸﻲ ﻳـﺎ ﺳـﺮج ﺗﻌـﺪﻳﻞ ﺷـﺪه‪،‬‬ ‫ذﻛﺮﺷﺪه‪ ،‬ﺣﺎﺻﻞﺿﺮب ﻧﺴﺒﺖ ﻓﺸﺎر ‪ n‬ﺟﺰ ﺳﻴﺴﺘﻢ اﺳﺖ‪:‬‬
‫ﭘﺲ از آن اﺳﺖ ﻛﻪ ﺳﺮج ﻛﻼﺳـﻴﻚ و ﻳـﺎ ﻋﻤﻴـﻖ اﺗﻔـﺎق‬
‫‪n‬‬
‫ﻣﻲاﻓﺘﺪ‪.‬‬ ‫‪PR = π PRi‬‬ ‫)‪(1‬‬
‫‪e =1‬‬

‫ﻛﻪ ‪ PRi‬ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻧﺴﺒﺖ ﻓﺸـﺎر در ﭘﺮواﻧـﻪ‪ ،‬ﺟﻤـﻊﻛﻨﻨـﺪه‪،‬‬

‫ﺷﺮح ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫﺎي اﻧﺠﺎمﺷﺪه در اﻳﻦ زﻣﻴﻨﻪ‬
‫دﻳﻔﻴﻮزر و ﻳﺎ ﻫﺮ وﺳﻴﻠﺔ دﻳﮕﺮي ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺷﺮاﻳﻂ ﭘﺎﻳﺪاري ﺑﻪ‬
‫اﺳﺘﻮدوﻻ‪ 4‬و ﻛﻴﺮﺗﻮن‪ 5‬از ﻧﺨﺴـﺘﻴﻦ ﻣﺤﻘﻘـﺎﻧﻲ ﺑﻮدﻧـﺪ ﻛـﻪ‬
‫اﻳﻦ ﺻﻮرت ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪:‬‬
‫ﺑﻪﺗﺮﺗﻴﺐ‪ ،‬در ﺳﺎلﻫﺎي ‪ 1927‬و ‪ 1937‬م‪ ،‬ﭘﺪﻳﺪة ﺳـﺮج را‬
‫ﺗﺸﺮﻳﺢ ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬در ﺳﺎل ‪ 1946‬م ﻧﻴﺰ دﻳﺪه ﺷﺪ ﻛﻪ ﻣﺠﺮاي‬
‫‪∂PR‬‬ ‫‪n‬‬
‫‪1 ∂PRi‬‬ ‫‪n‬‬

‫ﻣﺘﺼﻞ ﺑﻪ ﻳﻚ ﻛﻤﭙﺮﺳﻮر در ﭘﺎﻳﻴﻦدﺳﺖ ﺟﺮﻳـﺎن‪ ،‬ﺗﻮاﻧـﺎﻳﻲ‬ ‫‪∂M‬‬

‫‪= PR‬‬ ‫∑‬
‫‪i =1 PRi ∂M‬‬ ‫‪i =1‬‬
‫∑‬
‫‪= PR SPi ≤ 0‬‬ ‫)‪(2‬‬

‫اﻟﻘﺎي ﺳﺮج ﺑﻪ ﻛﻤﭙﺮﺳﻮر را دارد‪[4].‬‬

‫اﺟﺰاﻳﻲ ﻛﻪ ‪ SPi‬آﻧﻬﺎ ﻣﺜﺒﺖ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻧﺎﭘﺎﻳﺪار و اﺟﺰاﻳـﻲ ﻛـﻪ‬
‫ﺗﻤﺎم ﻣﻄﺎﻟﻌﺎﺗﻲ ﻛﻪ ﺗﺎﻛﻨﻮن روي ﭘﺪﻳﺪة ﺳﺮج اﻧﺠـﺎم ﺷـﺪه‬
‫‪ SPi‬آﻧﻬﺎ ﻣﻨﻔﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﭘﺎﻳﺪارﻧﺪ‪.‬‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺮ اﻳﻦ اﺳﺎس ﺑﻮدهاﻧﺪ ﻛﻪ ﺳﺮج ﭘﺪﻳﺪهاي ﺳﻴﻨﻮﺳﻲ‬
‫ﺳﻴﻜﻞ ﺳﺮج‪ ،‬ﺳﺒﺐ ﺗﺨﻠﻴﺔ ﻣﺤﻔﻈـﺔ ﭘـﺎﻳﻴﻦدﺳـﺖ ﺟﺮﻳـﺎن‬
‫و واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ زﻣﺎن اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ ﻓﺮﻛـﺎﻧﺲ ﻫﻠﻤـﻮﻟﺘﺰ‪ 6‬راﺑﻄـﺔ‬
‫ﺷــﺪه‪ ،‬ﺟﺮﻳــﺎن ﺑــﻪ ﻃــﺮف ورودي ﺑﺮﮔﺸــﺖ ﻣــﻲﻛﻨــﺪ و‬
‫ﺗﻨﮕﺎﺗﻨﮕﻲ دارد‪ .‬درﺑﻴﺸﺘﺮ ﻛﺎرﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ روي ﺳـﺮج اﻧﺠـﺎم‬
‫ﺗﻐﻴﻴﺮات ﺷﺪﻳﺪي در ﻓﺸﺎر ﻣﺤﻔﻈﻪ ﺑﻪ وﺟﻮد ﻣـﻲآورد‪ .‬در‬
‫ﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬از ﻓﺮض ﻏﻴﺮ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﺮاﻛﻢ ﺑـﻮدن ﺟﺮﻳـﺎن اﺳـﺘﻔﺎده‬
‫ﺧﻼل ﺗﺨﻠﻴﺔ ﻣﺤﻔﻈﻪ‪ ،‬ﺳﺮﻋﺖ ﻛﻤﭙﺮﺳﻮر ﺣـﺪود ﭼﻨـﺪﻳﻦ‬
‫ﺷــﺪه اﺳــﺖ‪ .‬ﺗــﺎ اﻳﻨﻜــﻪ در اﺑﺘــﺪاي دﻫــﺔ ‪ 90‬م‪ ،‬آﺛــﺎر‬
‫دور ﺑﺮ دﻗﻴﻘﻪ اﻓﺖ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪[1].‬‬
‫ﺗﺮاﻛﻢﭘﺬﻳﺮي ﻧﻴﺰ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﺷﺪ‪ .‬در ﺑﻴﺸـﺘﺮ ﻛﺎرﻫـﺎﻳﻲ ﻛـﻪ در‬
‫در ﻫﻨﮕﺎم وﻗﻮع ﭘﺪﻳﺪة ﺳﺮج‪ ،‬ﭘﺮهﻫﺎي روﺗﻮر ﺗﺤﺖ ﺗﻨﺶ‬
‫اﻳﻦ زﻣﻴﻨﻪ اﻧﺠﺎم ﺷﺪ‪ ،‬ﻓـﺮض ﻳـﻚ ﺑﻌـﺪي ﺑـﻮدن ﺟﺮﻳـﺎن‬
‫ﻗﺮار ﻣﻲ ﮔﻴﺮﻧﺪ‪ .‬ﻛﺎر ﻣﺤﻮر ﭼﺮﺧﺶ ﻧﻴـﺰ ﻧﻮﺳـﺎن ﺧﻮاﻫـﺪ‬
‫ﺑﺮﻗﺮار اﺳﺖ‪ ،‬در ﺳﺎلﻫﺎي اﺧﻴﺮ ﻧﻴﺰ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎﺗﻲ روي ﻛﻨﺘﺮل‬
‫داﺷﺖ‪ .‬ﻓﺸﺎر ﭘـﺎﻳﻴﻦ دﺳـﺖ ﻛـﺎﻫﺶ و ﻓﺸـﺎر ﺑـﺎﻻ دﺳـﺖ‬
‫ﻣﻬﻨﺪﺳﻲ ﻣﻜﺎﻧﻴﻚ ‪ /‬ﺷﻤﺎره ‪ /76‬ﺳﺎل ﺑﻴﺴﺘﻢ ‪1 ................................1390‬‬

‫ﻏﻴﺮﺧﻄﻲ ﺟﺮﻳﺎن‪ ،‬ﺑﺮاي ﺟﺮﻳﺎن دو ﺑﻌﺪي ﻗﺎﺑﻞ ﺗﺮاﻛﻢ اﻧﺠﺎم‬

‫اﻓﺰاﻳﺶ ﭘﻴﺪا ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺮد‪ .‬ﺑﺮ اﺛﺮ ﺗﻐﻴﻴﺮ و اﻳﺠـﺎد اﻏﺘﺸـﺎش‬
‫ﺷﺪه اﺳﺖ‪[2].‬‬
‫در ﻓﺸﺎر‪ ،‬ﺻﺪاي ﺑﺮﺧﺎﺳﺘﻪ از ﻛﻤﭙﺮﺳﻮر ﺗﻐﻴﻴﺮ ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺮد‬
‫ﻣﻄﺎﻟﻌــﺎت ﺗﺠﺮﺑــﻲ روي ﭘﺎﻳــﺪاري ﻛﻤﭙﺮﺳــﻮر و‬ ‫و ﺳﻴﺴــﺘﻢ ﺗﻮﻟﻴــﺪ ﺻــﺪاي ﻧﺎﻫﻨﺠــﺎري ﻣــﻲﻛﻨــﺪ‪ .‬در‬
‫ﺳﻴﺴﺘﻢﻫﺎي ﻛﻨﺘﺮﻟﻲ‬ ‫ﻛﻤﭙﺮﺳﻮرﻫﺎي ﺑﺎ ﺳﺮﻋﺖ ﺑﺎﻻ‪ ،‬ﺟﺮﻳﺎن ﺑﺮﮔﺸﺘﻲ ﻣـﻲﺗﻮاﻧـﺪ‬
‫ﺳﺮج‪ ،‬ﻫﻨﻮز ﻫﻢ ﭘﺪﻳـﺪهاي ﻣـﺒﻬﻢ و ﻧﺎﺷـﻨﺎﺧﺘﻪ اﺳـﺖ ﻛـﻪ‬ ‫ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ اﻳﺠﺎد ﻣﻮج ﺿﺮﺑﻪاي ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻓﺸـﺎر زﻳـﺎد ﺑﻌـﺪ از‬
‫ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺳـﺒﺐ اﻟﻘـﺎي ﺗـﻨﺶ ﻣﻜـﺎﻧﻴﻜﻲ ﻳـﺎ ﺣﺮارﺗـﻲ در‬ ‫ﻣﻮج ﺿﺮﺑﻪاي ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﭘﻮﺷﺶ ﭘﺮهﻫﺎ‪ ،‬ﭘﻮﺳﺘﺔ ﻛﻤﭙﺮﺳﻮر ﻳﺎ‬
‫ﺳﻴﺴﺘﻢ ﺷـﺪه‪ ،‬ﺧﺮاﺑـﻲ ﻓﺮاواﻧـﻲ ﺑـﻪﺑـﺎر آورد‪ .‬اﻳـﻦ ﻧـﻮع‬ ‫ورودي را دﭼﺎر ﺗﻐﻴﻴﺮ ﺷﻜﻞ ﻛﻨﺪ‪ .‬ﺟﺮﻳﺎن ﺑﺮﮔﺸـﺘﻲ ﮔـﺎز‬
‫ﻧﺎﭘﺎﻳﺪاري آﻳﺮودﻳﻨﺎﻣﻴﻜﻲ ﻧﺴﺒﺖ ﻓﺸﺎر دو ﺳﺮ ﻛﻤﭙﺮﺳﻮر را‬ ‫داغ ﺑﻪ ﻛﻤﭙﺮﺳﻮر ﻧﻴﺰ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﭘﻮﺷﺶ ﭘﺮهﻫﺎي روﺗـﻮر را‬
‫ﭘﺎﻳﻴﻦ آورده‪ ،‬راﻧﺪﻣﺎن ﻛﻞ ﺳﻴﺴﺘﻢ را ﻛﺎﻫﺶ ﻣﻲدﻫﺪ‪[6].‬‬ ‫ذوب ﻛﻨﺪ‪.‬‬

‫‪27‬‬ ‫‪mech_mag@yahoo.com‬‬
‫‪www.isme.ir‬‬

‫‪www.SID.ir‬‬
‫‪Archive of SID‬‬
‫ﺑــﺎ ﻋﻤﻠﻜــﺮد ﺳﻴﺴــﺘﻢ در ﻧﻘﻄــﻪاي دور از ﺧــﻂ ﺳــﺮج‪،‬‬
‫ﻣﻲ ﺗﻮان از اﻳﺠﺎد اﻳﻦ ﭘﺪﻳﺪه ﺟﻠﻮﮔﻴﺮي ﻛـﺮد‪ .‬از ﻃـﺮف‬
‫دﻳﮕﺮ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺑﺎﻻﺑﻮدن ﻧﺴـﺒﺖ ﻓﺸـﺎر و راﻧـﺪﻣﺎن در‬
‫ﻧﺰدﻳﻜﻲ ﺧﻂ ﺳﺮج‪ ،‬ﺑﻬﺘﺮ اﺳﺖ ﻛـﻪ ﻛﻤﭙﺮﺳـﻮر ﺗـﺎ ﺣـﺪ‬
‫اﻣﻜﺎن در ﻧﺰدﻳﻜﻲ ﺧﻂ ﺳﺮج ﻋﻤﻞ ﻛﻨـﺪ‪ .‬ﺑـﺎ ﺗﻮﺟـﻪ ﺑـﻪ‬
‫ﻣﻮارد ﻣﺬﻛﻮر ﺳﻪ دﻳﺪﮔﺎه درﺑـﺎرة ﻛﻨﺘـﺮل ﭘﺪﻳـﺪة ﺳـﺮج‬
‫وﺟﻮد دارد‪ ،‬ﻛﻪ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از؛‬
‫‪ (1‬اﺟﺘﻨﺎب از ﺳﺮج‬
‫‪ (2‬آﺷﻜﺎرﺷﺪن ﻧﺎﺣﻴﺔ ﺳﺮج و ﭘﺮﻫﻴﺰ از آن‬
‫‪ (3‬اﻧﺘﻘﺎل ﺣﺎﺷﻴﺔ ﺳﺮج‬
‫ﺷﻜﻞ )‪ -(4‬ﺣﺎﺷﻴﻪ ﺳﺮج‬
‫اﺟﺘﻨﺎب از ﺳﺮج‬
‫ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻫﺎي ﺑﺴﻴﺎري درﺑﺎرة اﻧﺘﺨﺎب ﻣﻘﺪار ﻣﻨﺎﺳـﺐ ‪SM‬‬ ‫اﻳﻦ دﻳﺪﮔﺎه ﺑﺴﻴﺎر ﻣﻌﺮوف‪ ،‬ﺳﺎﻟﻴﺎن دراز اﺳـﺖ ﻛـﻪ در‬
‫اراﺋﻪ ﺷـﺪه اﺳـﺖ‪ .‬ﻛﻮﻣﭙﺴـﺘﻲ‪ ،‬در ﺳـﺎل ‪ 1986‬م‪ ،‬ﺑـﺮاي‬ ‫ﺻﻨﻌﺖ و ﺗﺠﺎرت اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲ ﺷـﻮد‪ .‬در اﻳـﻦ دﻳـﺪﮔﺎه‪،‬‬
‫ﻛﻤﭙﺮﺳﻮر ﭼﻨﺪﻣﺮﺣﻠـﻪاي ﻣﺤـﻮري ﻣﻘـﺪار ‪ 25‬درﺻـﺪ را‬ ‫ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻛﻨﺘﺮل‪ ،‬ﺑﻪ ﻛﻤﭙﺮﺳﻮر اﺟﺎزه ﻧﻤﻲ دﻫﺪ ﻛﻪ ﺳﻴﺴﺘﻢ‬
‫ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻛﺮد‪ .‬ﺣﺎل آﻧﻜﻪ ﻫﻨﺪرﺳﻮن ﻣﻘـﺪار ‪ 15‬درﺻـﺪ را‬ ‫در ﺳﻤﺖ ﭼﭗ ﺧﻂ ﺳﺮج ﻋﻤﻞ ﻛﻨﺪ‪ .‬ﭼﻮن در ﻣﻨﺤﻨـﻲ‬
‫ﺑﺮاي ﻛﻤﭙﺮﺳﻮر ﮔﺮﻳﺰ از ﻣﺮﻛﺰي ﻛﻪ در ﺳﻴﺴﺘﻢﻫﺎي اﻧﺘﻘﺎل‬ ‫ﻣﺸﺨﺼﺔ ﻛﻤﭙﺮﺳﻮر ﺧـﻂ ﺳـﺮج ﺑـﻪ ﺻـﻮرت واﺿـﺢ و‬
‫ﺳﻴﺎل اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻛﺮد‪.‬‬ ‫ﻗﻄﻌﻲ ﻣﺸﺨﺺ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻨـﺎﺑﺮاﻳﻦ ﻻزم اﺳـﺖ ﻧﺎﺣﻴـﻪ اي‬
‫از دﻳﮕﺮ راﺑﻄﻪﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﺮاي ‪ SM‬وﺟـﻮد دارد‪ ،‬راﺑﻄـﻪاي‬ ‫در ﺳﻤﺖ راﺳﺖ ﺧﻂ ﺳﺮج ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻧﺎﺣﻴﻪ و ﻳﺎ ﺣﺎﺷﻴﺔ‬
‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺮاﺳﺎس ﺟﺮﻳﺎن ﺟﺮﻣﻲ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪:‬‬ ‫ﺳﺮج ﻣﻌﺮﻓﻲ ﺷﻮد ﺗﺎ ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻛﻨﺘﺮل از ﻋﻤﻠﻜﺮد ﺳﻴﺴﺘﻢ‬
‫در آن ﻧﻘﺎط ﺟﻠﻮﮔﻴﺮي ﻛﻨﺪ‪ .‬ﻫﻤﺎن ﻃـﻮر ﻛـﻪ در ﺷـﻜﻞ‬
‫‪Fout , sa − Fout , s‬‬
‫= ‪SM 2‬‬ ‫)‪(4‬‬ ‫)‪ (4‬ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﻲ ﺷﻮد اﻳﻦ ﻧﺎﺣﻴﻪ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﺔ دو ﺧﻂ‪ ،‬ﻳﻜﻲ‬
‫ﻣﻬﻨﺪﺳﻲ ﻣﻜﺎﻧﻴﻚ ‪ /‬ﺷﻤﺎره ‪ / 76‬ﺳﺎل ﺑﻴﺴﺘﻢ ‪1 ................................1390‬‬
‫‪Fout , sa‬‬
‫ﺧﻂ ﺳﺮج و دﻳﮕﺮي ﺧـﻂ اﺟﺘﻨـﺎب از ﺳـﺮج ﻣﺤـﺪود‬
‫ﻛﻪ در آن ‪ Fout,s‬و ‪ Fout,sa‬ﺑﻪ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﺟﺮﻳﺎن ﺟﺮﻣـﻲ‬ ‫ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬
‫ﻋﺒﻮري از ﻛﻤﭙﺮﺳﻮر در ﺧﻂ ﺳﺮج و ﺧﻂ اﺟﺘﻨـﺎب از‬ ‫روشﻫﺎي ﻣﺘﻨﻮ‪‬ﻋﻲ ﺑﺮاي ﻣﻌﺮﻓﻲ و ﻣﺸـﺨﺺﻛـﺮدن ﺧـﻂ‬
‫ﺳﺮج در ﻓﺸﺎر ﺛﺎﺑﺖ اﺳﺖ‪ .‬در اﻳﻦ ﺣﺎﻟﺖ ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ‬ ‫اﺟﺘﻨﺎب از ﺳﺮج وﺟﻮد دارد‪ .‬ﻳﻜـﻲ از ﺳـﺎده ﺗـﺮﻳﻦ آﻧﻬـﺎ‬
‫ﻧﻘﻄﻪ ﻋﻤﻠﻜﺮد ﻛﻤﭙﺮﺳﻮر ﺗﻤﺎﻳـﻞ داﺷـﺘﻪ ﺑﺎﺷـﺪ ﻛـﻪ ﺑـﻪ‬ ‫اﺳﺘﻔﺎده از راﺑﻄﺔ زﻳﺮ اﺳﺖ‪:‬‬
‫ﺧﻂ اﺟﺘﻨﺎب از ﺳﺮج ﻧﺰدﻳﻚ ﺷﺪه و ﻳﺎ از آن ﺑﮕﺬرد‪،‬‬
‫‪PRs − PRSa‬‬
‫ﺳﻴﺴــﺘﻢﻫــﺎ و وﺳــﺎﻳﻞ ﻛﻨﺘﺮﻟــﻲ ﻓﻌــﺎل ﺷــﺪه و ﻧﻘﻄــﺔ‬ ‫= ‪SM 1‬‬ ‫)‪(3‬‬
‫‪PRSa‬‬
‫ﻋﻤﻠﻜﺮد را ﺑﻪ ﺳﻤﺖ راﺳﺖ اﻧﺘﻘﺎل ﻣﻲ دﻫﻨـﺪ‪ .‬اﺳـﺘﻔﺎده‬
‫ﻛــﻪ در آن ‪ PRS‬ﻧﺴــﺒﺖ ﻓﺸــﺎر در ﺧــﻂ ﺳــﺮج و ‪PRSa‬‬
‫از اﻳﻦ ﻧﻮع ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻛﻨﺘﺮﻟﻲ ﺳﺒﺐ ﻣﻲ ﺷﻮد ﻛﻪ ﻣﻘـﺪاري‬
‫ﻧﺴــﺒﺖ ﻓﺸــﺎر در ﺧــﻂ اﺟﺘﻨــﺎب از ﺳــﺮج اﺳــﺖ‪ .‬اﻟﺒﺘــﻪ‬

‫‪mech_mag@yahoo.com‬‬ ‫‪28‬‬
‫‪www.isme.ir‬‬

‫‪www.SID.ir‬‬
 ‫‪ ‬‬
‫‪Archive of SID‬‬
‫دﻳﺪﮔﺎه ﺧﻮد ﺑﻪ دو دﺳﺘﺔ ﻛﻨﺘﺮل ﻏﻴﺮﻓﻌﺎل و ﻛﻨﺘﺮل ﻓﻌﺎل‬
‫ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ [7].‬در ﻫﺮ دو ﻧﻮع ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻛﻨﺘﺮل ﻓﻌـﺎل‬
‫و ﻏﻴﺮﻓﻌﺎل‪ ،‬ﻣﻨﺤﻨﻲ ﻣﺸﺨﺼﺔ ﻛﻤﭙﺮﺳﻮر ﺑﺎ اﻧﺘﻘـﺎل ﺧـﻂ‬
‫ﺳﺮج ﺑﻪ ﺟﺮﻳﺎن ﺟﺮﻣﻲ ﻛﻤﺘﺮ )اﻧﺘﻘﺎل ﺑـﻪ ﺳـﻤﺖ ﭼـﭗ(‬
‫ﺗﻌﺪﻳﻞ ﻣﻲ ﻳﺎﺑﺪ‪ .‬ﺑﺎ اﻧﺘﻘﺎل ﺧﻂ ﺳـﺮج‪ ،‬ﺧـﻂ اﺟﺘﻨـﺎب از‬
‫ﺳﺮج ﻧﻴﺰ اﻧﺘﻘﺎل ﭘﻴﺪا ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﻳﮕﺮ ﻗﺴﻤﺘﻲ از‬
‫ﻧﺎﺣﻴﺔ ﻋﻤﻠﻜﺮد ﻧﺎﭘﺎﻳﺪار ﻛﻤﭙﺮﺳـﻮر وارد ﻧﺎﺣﻴـﻪ ﭘﺎﻳـﺪار‬
‫ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬ﻣﺰﻳﺖ اﻳﻦ ﺳﻴﺴﺘﻢ و دﻳﺪﮔﺎه ﻛﻨﺘﺮﻟـﻲ در اﻳـﻦ‬
‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﻧﻘﻄﺔ ﻋﻤﻠﻜﺮد ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻧﺰدﻳﻚ ﻧﻘﻄـﺔ ﺑﻴﺸـﻴﻨﻪ‬
‫ﻓﺸﺎر و راﻧﺪﻣﺎن ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻲ ﺷﻮد‪ ،‬در اﻳﻦ ﺻﻮرت اﮔـﺮ داده ﻫـﺎ ﻧﺸـﺎﻧﮕﺮ اﻳﺠـﺎد‬
‫ﻧﺘﻴﺠﻪﮔﻴﺮي‬
‫در اﻳﻦ ﻣﻘﺎﻟﻪ‪ ،‬ﭘﺪﻳﺪة ﺳﺮج و ﻧﺠﻮة اﻳﺠﺎد آن ﺑﺮرﺳﻲ‬
‫و ﻣﻌﻴﺎرﻫﺎ و روش ﻫﺎي ﻧـﻮﻳﻦ ﺟﻠـﻮﮔﻴﺮي و ﻛﻨﺘـﺮل‬
‫آن ﺗﺸﺮﻳﺢ ﺷﺪ‪ .‬ﺑﻪ راﺣﺘﻲ ﻣﻲ ﺗـﻮان درﻳﺎﻓـﺖ ﻛـﻪ ﺑـﺎ‬
‫ﻋﻤﻠﻜــﺮد ﺳﻴﺴــﺘﻢ در ﻧﻘﻄــﻪاي دور از ﺧــﻂ ﺳــﺮج‬
‫ﻣﻲ ﺗﻮان از اﻳﺠﺎد ﭘﺪﻳﺪة ﺳﺮج ﻣﻤﺎﻧﻌﺖ ﻛـﺮد‪ ،‬اﻣـﺎ ﺑـﺎ‬
‫ﺗﻮﺟــﻪ ﺑــﻪ ﺑــﺎﻻﺑﻮدن ﻧﺴــﺒﺖ ﻓﺸــﺎر و راﻧــﺪﻣﺎن در‬
‫ﻧﺰدﻳﻜﻲ ﺧﻂ ﺳـﺮج‪ ،‬ﺑﻬﺘـﺮ اﺳـﺖ ﻛـﻪ ﻛﻤﭙﺮﺳـﻮر در‬
‫ﻧﺰدﻳﻜﻲ ﺧﻂ ﺳﺮج ﻋﻤﻞ ﻛﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮاي اﻳﻦ ﻣﻨﻈﻮر‪ ،‬ﺳـﻪ‬
‫دﻳﺪﮔﺎه ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﻲ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬دﻳـﺪﮔﺎه ﻧﺨﺴـﺖ‬
‫ﻣﻬﻨﺪﺳﻲ ﻣﻜﺎﻧﻴﻚ ‪ /‬ﺷﻤﺎره ‪ /76‬ﺳﺎل ﺑﻴﺴﺘﻢ ‪1 ................................1390‬‬
‫راﻧﺪﻣﺎن و ﻧﺴﺒﺖ ﻓﺸﺎر از دﺳﺖ داده ﺷﻮد‪ .‬اﻣـﺎ ﻫﻨـﻮز‬
‫ﻫــﻢ از ﻋﻤــﻮﻣﻲ ﺗــﺮﻳﻦ ﺳﻴﺴــﺘﻢ ﻫــﺎي ﻛﻨﺘــﺮل ﺳــﺮج‬
‫ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫آﺷﻜﺎرﺷﺪن ﻧﺎﺣﻴﺔ ﺳﺮج و ﻛﻨﺘﺮل آن‬
‫اﺑﺘﺪا ﺷﺮوع ﻧﺎﭘﺎﻳﺪاري ﻫﺎ ﺑـﻪ وﺳـﻴﻠﺔ ﺣﺴـﮕﺮي ﺧـﺎص‬
‫آﺷﻜﺎر ﻣﻲ ﺷﻮد‪ ،‬اﻳﻦ ﺣﺴﮕﺮ ﻧﺴـﺒﺖ ﺑـﻪ دﻣـﺎ و ﻓﺸـﺎر‬
‫ورودي ﻳــﺎ ﺧﺮوﺟــﻲ ﺣﺴــﺎس اﺳــﺖ‪ .‬داده ﻫــﺎي‬
‫اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي ﺷﺪه ﺑﺎ ﻣﻘﺎدﻳﺮ ﻣﺮﺟﻊ )ﻣﺮﺑﻮط ﺑـﻪ ﺳـﺮج(‪،‬‬
‫ﻛــﻪ در ﺳﻴﺴــﺘﻢ ﻛــﺎﻣﭙﻴﻮﺗﺮي وﺟــﻮد دارد‪ ،‬ﻣﻘﺎﻳﺴــﻪ‬
‫ﭘﺪﻳﺪة ﺳﺮج ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻛﻨﺘﺮﻟﻲ ﻓﻌﺎل ﺧﻮاﻫـﺪ ﺷـﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺰﻳﺖ اﻳﻦ ﻧﻮع ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻛﻨﺘﺮﻟﻲ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻧـﻮع اول در‬
‫اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ دﻳﮕـﺮ ﻧﻴـﺎزي ﺑـﻪ ﻣﻌﺮﻓـﻲ ﻧﺎﺣﻴـﺔ ﻧﺴـﺒﺘﺎً‬
‫وﺳﻴﻌﻲ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻧﺎﺣﻴﺔ ﺳﺮج ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻨـﺎﺑﺮاﻳﻦ اﻣﻜـﺎن‬
‫رﺳﻴﺪن ﺑﻪ اﺧـﺘﻼف ﻓﺸـﺎر ﺑـﺎﻻﺗﺮ و راﻧـﺪﻣﺎن ﺑﻴﺸـﺘﺮ‬
‫وﺟﻮد دارد‪.‬‬
‫ﻳﻚ ﻋﻴﺐ اﻳﻦ ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻛﻨﺘﺮﻟﻲ‪ ،‬ﻧﻴﺎز ﺑﻪ اﻋﻤﺎل ﻧﻴـﺮوي‬
‫ﻛﻨﺘﺮﻟﻲ ﺑﺎﻻ و ﻋﻤـﻞ آن در ﻳـﻚ ﺑـﺎزه زﻣـﺎﻧﻲ ﻛﻮﺗـﺎه‬
‫ﺟﻬﺖ ﺟﻠﻮﮔﻴﺮي از رﺷﺪ ﻧﺎﭘﺎﻳﺪاري ﻫﺎ اﺳـﺖ‪ .‬ﻋﻴـﺐ‬
‫دﻳﮕﺮ اﻳﻦ ﺳﻴﺴﺘﻢ واﺑﺴﺘﮕﻲ ﺷـﺪﻳﺪ ﺳﻴﺴـﺘﻢ ﻛﻨﺘﺮﻟـﻲ‬

‫ﻫﻤــﺎن اﺟﺘﻨــﺎب از ﺳــﺮج اﺳــﺖ‪ .‬در اﻳــﻦ دﻳــﺪﮔﺎه‪،‬‬ ‫ﺑﻪ ﻛﻤﭙﺮﺳﻮر ﺗﺤﺖ ﻛﻨﺘﺮل اﺳﺖ‪ .‬ﭼﻮن ﻛﻤﭙﺮﺳﻮرﻫﺎي‬
‫ﻧﺎﺣﻴﻪ اي در ﺳﻤﺖ راﺳﺖ ﻳﺎ ﺣﺎﺷـﻴﺔ ﺳـﺮج ﻣﻌﺮﻓـﻲ‬ ‫ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن‪ ،‬در زﻣﺎن ﻧﺎﭘﺎﻳﺪاري ﻫـﺎ‪ ،‬رﻓﺘـﺎر ﻣﺘﻔـﺎوﺗﻲ از‬
‫ﺷﺪ‪ .‬دﻳﺪﮔﺎه دوم آﺷﻜﺎرﺷﺪن ﻧﺎﺣﻴﺔ ﺳـﺮج و ﭘﺮﻫﻴـﺰ‬ ‫ﺧــﻮد ﻧﺸــﺎن ﻣــﻲدﻫﻨــﺪ‪ ،‬ﺑﻨــﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺳﻴﺴــﺘﻢ ﻛﻨﺘﺮﻟــﻲ‬
‫از آن اﺳﺖ‪.‬ﻛﻪ در اﻳـﻦ دﻳـﺪﮔﺎه ﻧﻴـﺎزي ﺑـﻪ ﻣﻌﺮﻓـﻲ‬ ‫ﻣﺬﻛﻮر‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ ﺑﺮاي ﻛﻤﭙﺮﺳـﻮر ﻣﻮﺟـﻮد ﻗﺎﺑـﻞ اﻋﻤـﺎل‬
‫ﻧﺎﺣﻴﺔ ﻧﺴﺒﺘﺎً وﺳﻴﻌﻲ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬و ﻧﻬﺎﻳﺘـﺎً دﻳـﺪﮔﺎه ﺳـﻮم‬ ‫اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﻧﺘﻘﺎل ﺣﺎﺷﻴﺔ ﺳﺮج اﺳﺖ ﻛﻪ در آن‪ ،‬ﻋﻤﻠﻜﺮد ﻧﺎﺣﻴـﺔ‬
‫ﻧﺎﭘﺎﻳﺪار ﻛﻤﭙﺮﺳﻮر ﺑﻪ ﻧﺎﺣﻴﺔ ﭘﺎﻳﺪار ﺑﺎ ﺟﺮﻳـﺎن ﺟﺮﻣـﻲ‬ ‫اﻧﺘﻘﺎل ﺣﺎﺷﻴﻪ ﺳﺮج‬
‫ﻛﻤﺘﺮ اﻧﺘﻘﺎل ﻣﻲ ﻳﺎﺑﺪ ﻛـﻪ ﻧﺰدﻳـﻚ ﺑـﻪ ﻧﺎﺣﻴـﺔ ﺑﻴﺸـﻴﻨﻪ‬ ‫در دﻳﺪﮔﺎه ﺳـﻮم ﻛﻨﺘـﺮل ﺳـﺮج‪ ،‬ﺣﺎﺷـﻴﺔ ﺳـﺮج ﺑـﺮاي‬
‫ﻓﺸﺎر و راﻧﺪﻣﺎن اﺳﺖ‪.‬‬ ‫رﺳﻴﺪن ﺑﻪ ﻋﻤﻠﻜﺮد ﺑﺎﻻﺗﺮ‪ ،‬اﻧﺘﻘـﺎل ﭘﻴـﺪا ﻣـﻲ ﻛﻨـﺪ‪ .‬اﻳـﻦ‬

‫‪29‬‬ ‫‪mech_mag@yahoo.com‬‬
‫‪www.isme.ir‬‬

‫‪www.SID.ir‬‬
Archive of SID
[7] B. bohagen, J. T. Gravdahl, "Active Surge ‫ﻣﻨﺎﺑﻊ‬
control of compressor system using drive
torque ", journal of engineering 2008. [1] J. T. Gravdahl, O. Egeland, "compressor
surge and Rotating stall modeling and
control", springer 1999.
‫ﭘﻲﻧﻮﺷﺖﻫﺎ‬ [2] F. k. moor, E. M. Greitzer, "Athory of post –
stall transients in a axial compressor system,
                                                             part 1-development of Equation", journal of
1- Rotating Stall Enginearing for gas torbin and power 108,
2- Dean 68-76.
3- plenum [3] F. willems, W. P. M.heemels, B. d. Jager, A.
4- Stoodola Stoorvogel, " Positive feedback stabilization
5- Kearton of centerfugal compressor surge", Journal of
6- Helmutz engineering 2001.
[4] J. T. Gravdahl, O. Egeland, S. O. Vatland, "
Drive torque actuation surge control of
‘ ‘ ‘ centrifugal compressor", Journal of
engineering 2002.
[5] H. Cohen, G. Rogers, H. Saravanamuttoo,
"Gas Turbine Theory", Longman Group,
1996.
[6] M. Schobeiri, "Turbomachinery Flow
Physics and Dynamic Performance", Texas
A&M university, Department of Mechanical
Engineering, 2003.
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

1 ................................1390 ‫ ﺳﺎل ﺑﻴﺴﺘﻢ‬/ 76 ‫ ﺷﻤﺎره‬/ ‫ﻣﻬﻨﺪﺳﻲ ﻣﻜﺎﻧﻴﻚ‬

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

mech_mag@yahoo.com 30
www.isme.ir

www.SID.ir