You are on page 1of 16

Sustantivos de tercera declinación

La tercera declinación es la más compleja de las cinco debido a sus múltiples formas e
irregularidades y a su evolución. Se la ha clasificado de diversas maneras según criterios
más o menos exhaustivos. Presentamos aquí una de esas clasificaciones con el fin de
sistematizar los sufijos.

Temas en consonante
IMPARISÍLABOS Falsos parisílabos
Masculino y femenino NEUTRO Masculino y femenino
Singular Plural Singular plural singular Plural
Nom. homo Homines nomen nomina pater patres
Voc. homo Homines nomen nomina pater patres
Ac. hominem homines nomen nomina patrem patres
Gen. hominis hominum nominis nominum patris patrum
Dat. homini hominibus nomini nominibus patri patribus
Abl. homine hominibus nomine nominibus patre patribus

El grupo de falsos parisílabos incluye un reducido número de sustantivos relacionados con


la familia: pater, patris; mater, matris; frater, fratris; iuuenis, iuuenis; senex, senis; canis, canis;
sedes, sedis.

Temas en vocal
PARISÍLABOS Falsos imparisílabos
Masculino y femenino NEUTRO Masculino y femenino
Singular Plural Singular plural singular Plural
Nom. hostis hostes mare maria gens gentes
Voc. hostis hostes mare maria gens gentes
Ac. hostem hostes mare maria gentem gentes
Gen. hostis hostium maris marium gentis gentium
Dat. hosti hostibus mari maribus genti gentibus
Abl. hoste hostibus mari* maribus gente gentibus
* ablativo en –i, para los sustantivos neutros.

Falsos imparisílabos: tienen diferente número de sílabas en nominativo y en genitivo


singular, y su raíz termina en dos consonantes. Se declinan como los parisílabos porque han
perdido una vocal (-i) en el nominativo singular.

De los cuadros precedentes puede extraerse la siguiente sistematización con el fin de


reconocer los sufijos de caso, género y número de la tercera declinación, sin ahondar en su
exhaustiva naturaleza ni en evolución.

SINGULAR PLURAL
Masc/fem neutro Masc/fem Neutro
Nom. varía varía -es -a (-ia)
Voc. varía varía -es -a (-ia)
Ac. -em varía -es -a (-ia)
Gen. -is -is -um (-ium) -um (-ium)
Dat. -i -i -ibus -ibus
Abl. -e -e (-i) -ibus -ibus
4ª declinación

MASCULINOS Y FEMENINOS

caso singular Plural


Nom. visŭs Visūs
Voc visŭs Visūs
Ac visum Visūs
Gen visūs Visuum
Dat visuī Visĭbus
Abl Visū Visĭbus

NEUTROS
caso singular plural
Nom. Cornu Cornua
Voc Cornu Cornua
Ac Cornum Cornua
Gen Cornūs Cornuum
Dat Cornuī Cornĭbus/-ubus
Abl Cornū Cornĭbus/-ubus

Declinación de DOMUS

caso singular plural


Nom. domŭs domūs
Voc domŭs domūs
Ac domum domūs, domōs
Gen domūs, domi domuum, domōrum
Dat domuī, domō domĭbus
Abl domū, domō domĭbus
loc domī domĭbus

5ª declinación
caso singular Plural
Nom. dies dies
Voc dies dies
Ac diem dies
Gen diēi dierum
Dat diēi diēbus
Abl die diēbus
Adjetivos de segunda clase (siguen la tercera declinación)

Tema en vocal

singular Una terminación Dos terminaciones Tres terminaciones


Masc/fem Neutro Masc/fem neutro Masc. Fem. neutro
Nom. ingens ingens fortis forte acer acris acre
Voc. ingens ingens fortis forte acer acris acre
Ac. ingentem ingens fortem forte acrem acrem acre
Gen. ingentis ingentis fortis fortis acris acris acris
Dat. ingenti ingenti forti forti acri acri acri
Abl. ingenti ingenti forti forti acri acri acri

plural Una terminación Dos terminaciones Tres terminaciones


Masc/fem Neutro Masc/fem neutro Masc. Fem. neutro
Nom. ingentes ingentia fortes fortia acres acres acria
Voc. ingentes ingentia fortes fortia acres acres acria
Ac. ingentes ingentia fortes fortia acres acres acria
Gen. ingentium ingentium fortium fortium acrium acrium acrium
Dat. ingentibus ingentibus fortibus fortibus acribus acribus acribus
Abl. ingentibus ingentibus fortibus fortibus acribus acribus acribus

Existe un número reducido de adjetivos con tema en consonante, algunos de ellos son: uetus, ueteris;
diues, diuitis; pauper, pauperis; inops, inopis; princeps, principis; inmemor, inmemoris*; memor, memoris *;
estos últimos dos presentan el ablativo en –i.

Tema en consonante

SINGULAR PLURAL
Masc/fem neutro Masc/fem Neutro
Nom. uetus uetus ueteres uetera
Voc. uetus uetus ueteres uetera
Ac. ueterem uetus ueteres uetera
Gen. ueteris ueteris ueterum ueterum
Dat. ueteri ueteri ueteribus ueteribus
Abl. uetere uetere ueteribus ueteribus

Por lo tanto, pueden estudiarse los adjetivos de segunda clase teniendo en cuenta los siguientes
sufijos

SINGULAR PLURAL
Masc/fem neutro Masc/fem Neutro
Nom. varía varía -es -ia (-a)
Voc. varía varía -es -ia (-a)
Ac. -em varía -es -ia (-a)
Gen. -is -is -ium (-um) -ium (-um)
Dat. -i -i -ibus -ibus
Abl. -i (-e) -i (-e) -ibus -ibus
CAMBIOS EN LAS FORMAS DEL PARADIGMA VERBAL

LATÍN CLÁSICO CASTELLANO


I Presente Presente I
N Pretérito imperfecto Pretérito imperfecto N
D Pretérito perfecto Pretérito indefinido D
I Pretérito pluscuamperfecto (amaveram) (habeo amatus  he amado)  Pretérito perfecto compuesto I
C Futuro imperfecto (se pierde la forma) (habebam amatus  había amado) Pretérito pluscuamperfecto C
A Futuro perfecto (se pierde la forma) (hube amado)  Pretérito anterior A
T (he de amar  amaré) Futuro imperfecto T
 Formados por el auxiliar del verbo habere + participio (he de haber amado  habré amado) Futuro perfecto

S Presente  Presente S
U Pretérito imperfecto (amarem) (ARA - ASE)  Pretérito imperfecto U
B Pretérito perfecto (se pierde la forma) (haya amado)  Pretérito perfecto B
J Pretérito pluscuamperfecto (amavissem) (hubiera/hubiese amado)  Pretérito pluscuamperfecto J
U (ARE)  Futuro imperfecto U
N Formas perifrásticas a partir del verbo habere + participio (hubiere amado) Futuro perfecto N

CAMBIOS EN LAS FORMAS DEL PARADIGMA VERBAL

LATÍN CLÁSICO CASTELLANO


I Presente Presente I
N Pretérito imperfecto Pretérito imperfecto N
D Pretérito perfecto Pretérito indefinido D
I Pretérito pluscuamperfecto (amaveram) (habeo amatus  he amado)  Pretérito perfecto compuesto I
C Futuro imperfecto (se pierde la forma) (habebam amatus  había amado) Pretérito pluscuamperfecto C
A Futuro perfecto (se pierde la forma) (hube amado)  Pretérito anterior A
T (he de amar  amaré) Futuro imperfecto T
 Formados por el auxiliar del verbo habere + participio (he de haber amado  habré amado) Futuro perfecto

S Presente  Presente S
U Pretérito imperfecto (amarem) (ARA - ASE)  Pretérito imperfecto U
B Pretérito perfecto (se pierde la forma) (haya amado)  Pretérito perfecto B
J Pretérito pluscuamperfecto (amavissem) (hubiera/hubiese amado)  Pretérito pluscuamperfecto J
U (ARE)  Futuro imperfecto U
N Formas perifrásticas a partir del verbo habere + participio (hubiere amado) Futuro perfecto N
Tiempos Imperfectos / Voz activa

1° conjugación 2° conjugación 3° conjugación 4° conjugación 5° conjugación irregular irregular


Tema: ama- Tema: habe- Tema: can- Tema: audi- Tema: capi-

Presente
Tema de infectum (+u en 3° plural 3ª, 4ª y 5ª conjugaciones) + desinencias personales

amo habeo cano audio capio sum fero


amas habes canis audis capis es fers
amat habet canit audit capit est fert
amamus habemus canimus audimus capimus sumus ferĭmus
amatis habetis canitis auditis capitis estis feritis
amant habent canunt audiunt capiunt sunt ferunt

Pretérito Imperfecto
Tema de infectum (+ e en 3°, 4° y 5° conj.) + ba + desinencias personales

amabam habebam canebam audiebam capiebam eram ferebam


amabas habebas canebas audiebas capiebas eras ferebas
amabat habebat canebat audiebat capiebat erat ferebat
amabamus habebamus canebamus audiebamus capiebamus eramus ferebamus
amabatis habebatis canebatis audiebatis capiebatis eratis ferebatis
amabant habebant canebant audiebant capiebant erant ferebant

Futuro Imperfecto
1° y 2° conjug.: tema de infectum + b / bi / bu + desinencias personales
3°, 4° y 5° conjug.: tema de infectum + a / e + desinencias personales

amabo habebo canam audiam capiam ero feram


amabis habebis canes audies capies eris feres
amabit habebit canet audiet capiet erit feret
amabimus habebimus canemus audiemus capiemus erĭmus feremus
amabitis habebitis canetis audietis capietis erĭtis feretis
amabunt habebunt canent audient capient erunt ferent
Tiempos perfectos - Voz activa

Pretérito perfecto
Tema de perfectum + desinencias personales particulares

amaui habui cecini audiui cepi fui tuli


amauisti habuisti cecinisti audiuisti cepisti fuisti tulisti
amauit habuit cecinit audiuit cepit fuit tulit
amauĭmus habuĭmus cecinĭmus audiuĭmus cepĭmus fuĭmus tulĭmus
amauistis habuistis cecinistis audiuistis cepisti fuistis tulistis
amauerunt/-ere habuerunt/-ere cecinerunt/-ere audiuerunt/-ere ceperunt/-ere fuerunt/fuere tulerunt/tulere

Pretérito pluscuamperfecto
Tema de perfecto + er + a + desinencias personales

amauĕram habuĕram cecinĕram audiuĕram cepĕram fuĕram tulĕram


amauĕras habuĕras cecinĕras audiuĕras cepĕras fuĕras tulĕras
amauĕrat habuĕrat cecinĕrat audiuĕrat cepĕrat fuĕrat tulĕrat
amauerāmus habuerāmus cecinerāmus audiuerāmus ceperāmus fuerāmus tulerāmus
amauerātis habuerātis cecinerātis audiuerātis ceperātis fuerātis tulerātis
amauĕrant habuĕrant cecinĕrant audiuĕrant cepĕrant fuĕrant tulĕrant

Futuro perfecto
Tema de perfecto + er + i + desinencias personales
1ª persona singular: Tema de perfecto + er + o

Amauĕro habuĕro cecinĕro audiuĕro cepĕro fuĕro tulĕro


amauĕris habuĕris cecinĕris audiuĕris cepĕris fuĕris tulĕris
amauĕrit habuĕrit cecinĕrit audiuĕrit cepĕrit fuĕrit tulĕrit
amauerĭmus habuerĭmus cecinerĭmus audiuerĭmus ceperĭmus fuerĭmus tulerĭmus
amauerĭtis habuerĭtis cecinĕrĭtis audiuerĭtis ceperĭtis fuerĭtis tulerĭtis
amauĕrint habĕrint cecinĕrint audiuĕrint cepĕrint fuĕrint tulĕrint
Tiempos Imperfectos / Voz pasiva

Presente
Tema de infectum (+u en 3° plural 3ª, 4ª y 5ª conjugaciones) + desinencias personales de voz pasiva

amor habeor canor audior capior feror


amaris/amare haberis/habere caneris/canere audiris/audiere caperis/capere fereris/ferere
amatur habetur canitur auditur capitur fertur
amamur habemur canimur audimur capimur ferimur
amamini habemini canimini audimini capimini ferimini
amantur habentur canuntur audiuntur capiuntur feruntur

Pretérito Imperfecto
Tema de infectum (+ e en 3°, 4° y 5° conj.) + ba + desinencias personales de la voz pasiva

amabar habebar canebar audiebar capiebar ferebar


amabaris/re habebaris/re canebaris/re audiebaris/re capiebaris/re ferebaris/re
amabatur habebatur canebatur audiebatur capiebatur ferebatur
amabamur habebamur canebamur audiebamur capiebamur ferebamur
amabamini habebamini canebamini audiebamini capiebamini ferebamini
amabantur habebantur canebantur audiebantur capiebantur ferebantur

Futuro Imperfecto
1° y 2° conjug.: tema de infectum + b / bi / bu + desinencias personales de voz pasiva
3°, 4° y 5° conjug.: tema de infectum + a / e + desinencias personales de voz pasiva

amabor habebo canar audiar capiar ferar


amaberis/amabere habebis caneris/canere audieris/audiere capieris/capiere fereris/ferere
amabitur habebitur canetur audietur capietur feretur
amabimur habebimur canemur audiemur capiemur feremur
amabimini habebimini canemini audiemini capiemini feremini
amabuntur habebuntur canentur audientur capientur ferentur
Tiempos perfectos / Voz pasiva

Pretérito Perfecto Pretérito Pluscuamperfecto Futuro perfecto

Participio perfecto pasivo Participio perfecto pasivo Participo perfecto pasivo


+ + +
presente del auxiliar sum pretérito imperfecto del auxiliar sum futuro imperfecto del auxiliar sum

iactatus, -a, -um sum iactatus, -a, -um eram iactatus, -a, -um ero
iactatus, -a, -um es iactatus, -a, -um eras iactatus, -a, -um eris
iactatus, -a, -um est iactatus, -a, -um erat iactatus, -a, -um erit
iactati, -ae, -a sumus iactati, -ae, -a eramus iactati, -ae, -a erimus
iactati, -ae, -a estis iactati, -ae, -a eratis iactati, -ae, -a eritis
iactati, -ae, -a sunt iactati, -ae, -a erant iactati, -ae, -a erunt

______________________________________________________________________________________________________________________________

Imperativo presente

Singular = Tema de presente Plural = Tema de presente (+ -i- 3ª y 5ª)+ te


Ama Amate
Tene Tenete
Cane Canite
Audi Audite
Capi Capite
Es Este
Fer Ferte

En imperativo singular se presentan tres verbos irregulares: dic, duc y fac.

4
VERBOIDES ADJETIVOS

Todos los participios, en tanto verboides, tienen una doble valencia funcional (que
puede manifestarse o no): por un lado, son adjetivos y desempeñan las funciones
propias de los adjetivos; por otro lado, tienen régimen verbal que puede manifestarse o
no (esto quiere decir que pueden recibir modificadores propios del verbo).

Participio Perfecto Pasivo

El participio perfecto pasivo se obtiene a partir de la quinta forma del enunciado verbal
(tema de supino) y se declina como cualquier adjetivo de primera clase (sigue la primera
y/o segunda declinaciones). Como su nombre lo indica, tiene valor de perfecto y de
pasivo. El participio perfecto pasivo latino se traduce con el participio castellano
correspondiente: amatus, amata, amatum: amado, amada.

Las funciones del participio perfecto pasivo son:


 Modificador Directo o Predicativo. Si el participio manifiesta su régimen
verbal, el participio se constituye en núcleo de una construcción participial.

 Núcleo de predicado en el Ablativo Absoluto.

 Para formar el Infinitivo Perfecto Pasivo (participio perfecto pasivo + esse): en


este caso, el participio concuerda en caso, género y número con el sujeto de la
proposición sustantiva de infinitivo. El verbo auxiliar esse suele, la mayor parte
de las veces, no expresarse.

 Para formar los tiempos perfectos de la voz pasiva.

Verbos regulares
Enunciado Participio perfecto pasivo
Uoco, uocas, uocare, uocaui, uocatum: Uocatus, uocata, uocatum
Retineo, retines, retinere, retinui, retentum: Retentus, retenta, retentum
Uinco, uincis, uincere, uici, uictum: Uictus, uicta, uictum
Inuenio, inuenis, inuenire, inueni, inuentum: Inuentus, inuenta, inuentum
Accipio, accipis, accipere, accepi, acceptum: Acceptus, accepta, acceptum

Verbos irregulars
Enunciado Participio perfecto pasivo
Eo, is, ire, ii/iui, itum: Itum (impersonal: itum est)
Fero, fers, ferre, tuli, latum: Latus, lata, latum

Ejercitación

1) Ateque ibi vehementissime perturbatus, Lentulus tamen et signum, et manum suam


cognivit. Ciceronis, In Catilinam, III, 12.

2) (Epistula) dempta ad Ciceronem defertur. Ille perlectam in conventu militum recitat,


maximaque omnes laetitia adficit. Caesaris, Bellum Gallicum, V, XVVIII, 8-9.
Participio Presente Activo

El participio presente activo se forma con el sufijo -ns- / -nt-, que se agrega al tema de
presente. En las conjugaciones 3ª, 4ª y 5ª se agrega, además, la vocal temática -e-. Como
su nombre lo indica, tiene un valor activo; y en la consecución temporal, su valor de
presente indica simultaneidad temporal.
El participio presente activo es un adjetivo de segunda clase (sigue la tercera
declinación), de tema en -i, con una sola terminación para los tres géneros, como ingens,
ingentis. La única diferencia es que el participio presente activo puede tener el ablativo
singular en -i o –e. Esta doble forma del ablativo singular indicaría una diferencia en el
nivel funcional del participio: la terminación en -i como propia de los adjetivos y la
terminación en –e como propia de adjetivos sustantivados y en predicados verboidales.
Para traducir el participio presente activo latino al castellano se utilizan construcciones
equivalentes: una proposición adjetiva, un gerundio simple o una proposición adverbial.
Por ejemplo, Ille cubans gaudet… Aquel, que está recostado, disfruta…/ Aquel,
recostándose, disfruta…/ Aquel, mientras está recostado, disfruta…

Las funciones del participio presente activo son:


 Modificador Directo o Predicativo (ille cubans gaudet…). En este caso, el
participio puede manifestar o no su régimen verbal. Si lo manifiesta y presenta
modificadores verbales, se constituye en núcleo de una construcción participial.
Por ejemplo: ille in lecto cubans gaudet…

 Núcleo de predicado en el Ablativo Absoluto.

Verbos regulares
Enunciado Participio presente activo
Uoco, uocas, uocare, uocaui, uocatum: Uocans, uocantis
Retineo, retines, retinere, retinui, retentum: Retinens, retinentis
Uinco, uincis, uincere, uici, uictum: Uincens, uincentis
Inuenio, inuenis, inuenire, inueni, inuentum: Inueniens, inuenientis
Accipio, accipis, accipere, accepi, acceptum: Accipiens, accipientis

Verbos irregulares
Enunciado Participio presente activo
Absum, abes, abesse, afui: Absens, absentis
Fero, fers, ferre, tuli, latum: Ferens, ferentis
Eo, is, ire, ii/iui, itum: Iens, euntis
Uolo, uis, uelle, uolui : Uolens, uolentis
Nolo, non uis, nolle, nolui : Nolens, nolentis

 El participio presente de sum solo se conserva para absum y praesum.

Ejercitación

1) …neque ille / sepositi ciceris nec longae invidit avenae,


aridum et ore ferens acinum semesaque lardi
frusta dedit, cupiens varia fastidia cena
vincere tangentis male singula dente superbo, Horatii. Sermonum. II, 6, 83-87
Verboides sustantivos

El infinitivo

Infinitivo presente activo: Tercera forma del enunciado verbal

Verbos regulares: Amare habere canere audire capere

Verbos irregulares: Esse Ferre Ire uelle nolle malle

Infinitivo presente pasivo: Tema de presente + -ri (1era, 2da y 4ta conjugación) o –i
(3era y 5ta)

V.R.: Amari haberi cani audiri capi

V.I.: ferri (Los demás verbos irregulares no poseen inf. Pres. pasivo)

Infinitivo perfecto activo: Tema de perfecto + -isse

Amauisse habuisse cecinisse audiuisse cepisse

Fuisse tulisse isse uoluisse noluisse maluisse

Infinitivo perfecto pasivo: Participio perfecto pasivo + infinitivo presente activo de sum.
Como este infinitivo funciona habitualmente como verbo núcleo de una proposicion
sustantiva de infinitivo, el participio (que concordará en caso, género y número con el
sujeto de esa proposición), se enuncia en acusativo.

V.R.:
Amatum, -am, -um esse V.I.: Latum, -am, -um esse
Habitum, -am, -um esse
Cantum, -am, -um esse
Auditum, -am, -um esse
Captum, -am, -um esse

Los infinitivos desempeñan las funciones de un sustantivo (neutro y singular) y admiten


los modificadores del verbo.

1) Pueden estar solos, sin régimen verbal. Ejemplo: Vigilare leue est.

2) Forman construcciones verboidales de infinitivo (cuando el infinitivo desarrolla


efectivamente el régimen verbal); toda la construcción cumple una función
sintáctica propia del sustantivo. Ej: Vigilare per totam noctem leue non est.
Pronombres

Pronombres posesivos
Los pronombres posesivos son adjetivos de primera clase.

1ª p. sing. Singular Plural


Masculino femenino neutro masculino femenino Neutro
Nominativo meus mea meum mei meae mea
Vocativo * mi mea meum mei meae mea
Acusativo meum meam meum meos meas mea
Genitivo mei meae mei meorum mearum meorum
Dativo meo meae meo meis
Ablativo meo mea meo meis

1ª p. pl. Singular Plural


Masculino femenino neutro masculino femenino Neutro
Nominativo noster nostra nostrum nostri nostrae nostra
Acusativo nostrum nostram nostrum nostros nostras nostra
Genitivo nostri nostrae nostri nostrorum nostrarum nostrorum
Dativo nostro nostrae nostro nostris
Ablativo nostro nostra nostro nostris

2ª p. sing Singular Plural


Masculino femenino neutro masculino femenino Neutro
Nominativo tuus tua tuum tui tuae tua
Acusativo tuum tuam tuum tuos tuas tua
Genitivo tui tuae tui tuorum tuarum tuorum
Dativo tuo tuae tuo tuis
Ablativo tuo tua tuo tuis

2 ª p. pl. Singular Plural


Masculino femenino neutro masculino femenino Neutro
Nominativo vester vestra vestrum vestri Vestrae vestra
Acusativo vestrum vestram vestrum vestros Vestras vestra
Genitivo vestri vestrae vestri vestrorum vestrarum vestrorum
Dativo vestro vestrae vestro vestris
Ablativo vestro vestra vestro vestris

3ª persona Singular Plural


Masculino femenino Neutro masculino femenino Neutro
Nominativo suus sua suum sui suae sua
Acusativo suum suam suum suos suas sua
Genitivo sui suae sui suorum suarum suorum
Dativo suo suae suo suis
Ablativo suo sua suo suis
Pronombres personales
En latín hay tres pronombres personales que se organizan de la siguiente manera

1ª persona 2ª persona 3ª persona


singular plural Singular Plural Sing. plural
Nominat EGO NOS TU VOS --- ---
Acusat. ME NOS TE VOS SE SE
Genit. MEI NOSTRUM/NOSTRI TUI VESTRUM/VESTRI SUI SUI
Dat. MIHI NOBIS TIBI VOBIS SIBI SIBI
Ablat. ME NOBIS TE VOBIS SE SE

El pronombre de tercera persona es siempre reflexivo, por este motivo carece de nominativo.
Además, presenta las mismas formas para singular y plural. El genitivo de los pronombres
personales deriva de los pronombres posesivos. Atención con las dobles formas posibles para
los plurales de la primera y segunda personas.

Pronombres demostrativos

Los pronombres demostrativos pueden desempeñar funciones sustantivas o adjetivas.

Hic, haec, hoc: este, esta, esto


Es el demostrativo de primera persona, que señala cercanía con respecto al hablante (y lejanía
respecto del oyente) en el espacio, en el tiempo o en el pensamiento.

Singular Plural
masculino femenino neutro masculino femenino neutro
nominativo hic haec hoc hi hae haec
acusativo hunc hanc hoc hos has haec
genitivo huius horum harum horum
dativo huic his
ablativo hoc hac hoc his

Iste, ista, istud: ese, esa, eso


Es el demostrativo de segunda persona, que señala todo lo relacionado con ella (en el tiempo,
en el espacio o en el pernsamiento). En ocasiones tiene un valor peyorativo, como en
castellano.

Singular Plural
masculino femenino neutro masculino femenino neutro
nominativo iste ista istud isti istae ista
acusativo istum istam istud istos istas ista
genitivo istius istorum istarum istorum
dativo isti Istis
ablativo isto ista isto Istis
Ille, illa, illud: aquel, aquella, aquello
Este demostrativo de tercera persona señala un alejamiento tanto del hablante como del
oyente. Así como iste, ista, istud tiene a veces un valor peyorativo, ille, illa, illud puede hacer
referencia a cosas o personas importantes o célebres, manifestando un alejamiento hacia el
hablante.

Singular Plural
masculino femenino neutro masculino femenino Neutro
Nominativo ille illa illud illi illae illa
Acusativo illum illam illud illos illas illa
Genitivo illius illorum illarum illorum
Dativo illi illis
Ablativo illo illa illo illis

De cada uno de estos pronombres, que funcionan como sustantivos o adjetivos, derivan
pronombres adverbios (prestar atención a las similitudes formales):

Hic-haec-hoc Iste-ista-istud Ille-illa-illud


Hic: aquí, en este momento Istic: ahí (donde Illic: allí, en aquel momento
estás)
Hinc: desde aquí, desde este Istinc: desde ahí Illinc: Desde allí
momento
Hoc-huc: hacia aquí, hasta aquí Istuc-isto: hacia Illuc-illo: hacia allí, hasta aquel
ahí momento
Hac: por aquí Istac: por ahí Illac: por allí

Is, ea, id: este, ese, aquel, él


No es verdaderamente un pronombre demostrativo porque no establece ni una relación
temporal ni una relación espacial. Es un pronombre anafórico, es decir que remite a una
palabra del contexto. En español no hay un pronombre similar o equivalente, por tal
motivo puede ser traducido por cualquiera de los demostrativos e inclusive con el
pronombre personal él/ella/ello.

singular Plural
masculino femenino neutro masculino femenino Neutro
nominativo is ea id ei, ii, i eae ea
acusativo eum eam id eos eas ea
genitivo eius eorum earum eorum
dativo ei eis, iis, is
ablativo eo ea eo eis, iis, is

De este pronombre anafórico derivan los siguientes adverbios:

Eo = por esto Eo = hacia allí Ea = por allí Ibi = allí Inde = desde allí
Idem, eadem, idem: el mismo, la misma, lo mismo: es un compuesto de is + dem, que significa
precisamente. Este pronombre señala identidad., también simultaneidad y oposición.

singular Plural
masculino femenino neutro masculino femenino Neutro
nominativo idem eadem idem eidem, eaedem eadem
iidem, idem
acusativo eundem eandem idem eosdem easdem eadem
genitivo eiusdem Eorundem earundem eorundem
dativo eidem eisdem, iisdem, isdem
ablativo eodem eadem eodem eisdem, iisdem, isdem

Ipse, ipsa, ipsum: él mismo, ella misma, ello mismo. Es un pronombre enfático que se emplea
para las tres personas gramaticales: él mismo, él en persona, él por su parte. Se emplea con
una idea de oposición.

singular Plural
masculino femenino neutro masculino femenino Neutro
nominativo ipse ipsa ipsum ipsi ipsae ipsa
acusativo ipsum ipsam ipsum ipsos ipsas ipsa
genitivo ipsius ipsorum ipsarum ipsorum
dativo ipsi Ipsis
ablativo ipso ipsa ipso Ipsis

Evolución de los pronombres demostrativos

De los tres pronombres demostrativos latinos, iste mantuvo su forma, ille se vio modificado
por la incorporación de la partícula ecce, e hic desapareció debido probablemente a su
brevedad (monosílabo). Luego, iste tomó el lugar del pronombre desaparecido y modificó así
su significado. Finalmente, el pronombre ipse, que en latín clásico indicaba identidad, ocupó el
lugar que había dejado vacante el pronombre iste. La partícula ecce, un reforzador de sentido,
fue aplicado a los tres pronombres, aunque sólo se conservó para el de tercer persona.

Pronombre Latín clásico Latín vulgar Español


1ª persona Hic – haec – hoc Se pierde ecce + iste–ista –istud Este – esta – esto
ecce + istos - istas Estos – estas
2ª persona Iste – ista – istud Se traslada para ecce + ipse/ipsa /ipsum Ese – esa – eso
Istos – istas la 1ª persona Ecce + ipsos – ipsas Esos – esas
3ª persona Ille – illa – illud Se mantiene ecce + ille – illa – illud aquel/aquella/aquello
Illos – illas ecce + illos – illas aquellos – aquellas

A partir de ille, surgió el pronombre personal de tercera persona: ille  él; illa  ella; illud
 ello; illos  ellos; illas  ellas; illi  le; illis  les; illum  lo; illam  la; illos  los; illas 
las.
También los artículos: ille  el; illa  la; illud  lo; illos  los; illas  las.
Pronombre interrogativo/relativo

Singular Plural

masculino femenino neutro masculino femenino neutro

Nominativo quis/qui quae quid/quod qui quae quae

acusativo quem quam quid/quod quos quas quae

Genitivo cuius cuius cuius quorum quarum quorum

Dativo cui cui cui quibus quibus quibus

Ablativo quo qua quo quibus quibus quibus

Los pronombres interrogativo y relativo en latín se confundieron tempranamente. El pronombre


interrogativo aparece en oraciones interrogativas directas o indirectas y, a veces, puede
funcionar como un pronombre indefinido.
El pronombre interrogativo presenta dos formas en el caso nominativo singular (masculino y
neutro): una para las funciones sustantivas y otra para las funciones adjetivas. Esta diferencia
formal se extiende también al acusativo neutro singular. El pronombre relativo solo presenta una
forma,que se corresponde con la forma adjetiva del pronombre interrogativo.
Los pronombres relativo e interrogativo tienen declinación pronominal (confrontar genitivo y
dativo singular).

You might also like