Professional Documents
Culture Documents
La tercera declinación es la más compleja de las cinco debido a sus múltiples formas e
irregularidades y a su evolución. Se la ha clasificado de diversas maneras según criterios
más o menos exhaustivos. Presentamos aquí una de esas clasificaciones con el fin de
sistematizar los sufijos.
Temas en consonante
IMPARISÍLABOS Falsos parisílabos
Masculino y femenino NEUTRO Masculino y femenino
Singular Plural Singular plural singular Plural
Nom. homo Homines nomen nomina pater patres
Voc. homo Homines nomen nomina pater patres
Ac. hominem homines nomen nomina patrem patres
Gen. hominis hominum nominis nominum patris patrum
Dat. homini hominibus nomini nominibus patri patribus
Abl. homine hominibus nomine nominibus patre patribus
Temas en vocal
PARISÍLABOS Falsos imparisílabos
Masculino y femenino NEUTRO Masculino y femenino
Singular Plural Singular plural singular Plural
Nom. hostis hostes mare maria gens gentes
Voc. hostis hostes mare maria gens gentes
Ac. hostem hostes mare maria gentem gentes
Gen. hostis hostium maris marium gentis gentium
Dat. hosti hostibus mari maribus genti gentibus
Abl. hoste hostibus mari* maribus gente gentibus
* ablativo en –i, para los sustantivos neutros.
SINGULAR PLURAL
Masc/fem neutro Masc/fem Neutro
Nom. varía varía -es -a (-ia)
Voc. varía varía -es -a (-ia)
Ac. -em varía -es -a (-ia)
Gen. -is -is -um (-ium) -um (-ium)
Dat. -i -i -ibus -ibus
Abl. -e -e (-i) -ibus -ibus
4ª declinación
MASCULINOS Y FEMENINOS
NEUTROS
caso singular plural
Nom. Cornu Cornua
Voc Cornu Cornua
Ac Cornum Cornua
Gen Cornūs Cornuum
Dat Cornuī Cornĭbus/-ubus
Abl Cornū Cornĭbus/-ubus
Declinación de DOMUS
5ª declinación
caso singular Plural
Nom. dies dies
Voc dies dies
Ac diem dies
Gen diēi dierum
Dat diēi diēbus
Abl die diēbus
Adjetivos de segunda clase (siguen la tercera declinación)
Tema en vocal
Existe un número reducido de adjetivos con tema en consonante, algunos de ellos son: uetus, ueteris;
diues, diuitis; pauper, pauperis; inops, inopis; princeps, principis; inmemor, inmemoris*; memor, memoris *;
estos últimos dos presentan el ablativo en –i.
Tema en consonante
SINGULAR PLURAL
Masc/fem neutro Masc/fem Neutro
Nom. uetus uetus ueteres uetera
Voc. uetus uetus ueteres uetera
Ac. ueterem uetus ueteres uetera
Gen. ueteris ueteris ueterum ueterum
Dat. ueteri ueteri ueteribus ueteribus
Abl. uetere uetere ueteribus ueteribus
Por lo tanto, pueden estudiarse los adjetivos de segunda clase teniendo en cuenta los siguientes
sufijos
SINGULAR PLURAL
Masc/fem neutro Masc/fem Neutro
Nom. varía varía -es -ia (-a)
Voc. varía varía -es -ia (-a)
Ac. -em varía -es -ia (-a)
Gen. -is -is -ium (-um) -ium (-um)
Dat. -i -i -ibus -ibus
Abl. -i (-e) -i (-e) -ibus -ibus
CAMBIOS EN LAS FORMAS DEL PARADIGMA VERBAL
S Presente Presente S
U Pretérito imperfecto (amarem) (ARA - ASE) Pretérito imperfecto U
B Pretérito perfecto (se pierde la forma) (haya amado) Pretérito perfecto B
J Pretérito pluscuamperfecto (amavissem) (hubiera/hubiese amado) Pretérito pluscuamperfecto J
U (ARE) Futuro imperfecto U
N Formas perifrásticas a partir del verbo habere + participio (hubiere amado) Futuro perfecto N
S Presente Presente S
U Pretérito imperfecto (amarem) (ARA - ASE) Pretérito imperfecto U
B Pretérito perfecto (se pierde la forma) (haya amado) Pretérito perfecto B
J Pretérito pluscuamperfecto (amavissem) (hubiera/hubiese amado) Pretérito pluscuamperfecto J
U (ARE) Futuro imperfecto U
N Formas perifrásticas a partir del verbo habere + participio (hubiere amado) Futuro perfecto N
Tiempos Imperfectos / Voz activa
Presente
Tema de infectum (+u en 3° plural 3ª, 4ª y 5ª conjugaciones) + desinencias personales
Pretérito Imperfecto
Tema de infectum (+ e en 3°, 4° y 5° conj.) + ba + desinencias personales
Futuro Imperfecto
1° y 2° conjug.: tema de infectum + b / bi / bu + desinencias personales
3°, 4° y 5° conjug.: tema de infectum + a / e + desinencias personales
Pretérito perfecto
Tema de perfectum + desinencias personales particulares
Pretérito pluscuamperfecto
Tema de perfecto + er + a + desinencias personales
Futuro perfecto
Tema de perfecto + er + i + desinencias personales
1ª persona singular: Tema de perfecto + er + o
Presente
Tema de infectum (+u en 3° plural 3ª, 4ª y 5ª conjugaciones) + desinencias personales de voz pasiva
Pretérito Imperfecto
Tema de infectum (+ e en 3°, 4° y 5° conj.) + ba + desinencias personales de la voz pasiva
Futuro Imperfecto
1° y 2° conjug.: tema de infectum + b / bi / bu + desinencias personales de voz pasiva
3°, 4° y 5° conjug.: tema de infectum + a / e + desinencias personales de voz pasiva
iactatus, -a, -um sum iactatus, -a, -um eram iactatus, -a, -um ero
iactatus, -a, -um es iactatus, -a, -um eras iactatus, -a, -um eris
iactatus, -a, -um est iactatus, -a, -um erat iactatus, -a, -um erit
iactati, -ae, -a sumus iactati, -ae, -a eramus iactati, -ae, -a erimus
iactati, -ae, -a estis iactati, -ae, -a eratis iactati, -ae, -a eritis
iactati, -ae, -a sunt iactati, -ae, -a erant iactati, -ae, -a erunt
______________________________________________________________________________________________________________________________
Imperativo presente
4
VERBOIDES ADJETIVOS
Todos los participios, en tanto verboides, tienen una doble valencia funcional (que
puede manifestarse o no): por un lado, son adjetivos y desempeñan las funciones
propias de los adjetivos; por otro lado, tienen régimen verbal que puede manifestarse o
no (esto quiere decir que pueden recibir modificadores propios del verbo).
El participio perfecto pasivo se obtiene a partir de la quinta forma del enunciado verbal
(tema de supino) y se declina como cualquier adjetivo de primera clase (sigue la primera
y/o segunda declinaciones). Como su nombre lo indica, tiene valor de perfecto y de
pasivo. El participio perfecto pasivo latino se traduce con el participio castellano
correspondiente: amatus, amata, amatum: amado, amada.
Verbos regulares
Enunciado Participio perfecto pasivo
Uoco, uocas, uocare, uocaui, uocatum: Uocatus, uocata, uocatum
Retineo, retines, retinere, retinui, retentum: Retentus, retenta, retentum
Uinco, uincis, uincere, uici, uictum: Uictus, uicta, uictum
Inuenio, inuenis, inuenire, inueni, inuentum: Inuentus, inuenta, inuentum
Accipio, accipis, accipere, accepi, acceptum: Acceptus, accepta, acceptum
Verbos irregulars
Enunciado Participio perfecto pasivo
Eo, is, ire, ii/iui, itum: Itum (impersonal: itum est)
Fero, fers, ferre, tuli, latum: Latus, lata, latum
Ejercitación
El participio presente activo se forma con el sufijo -ns- / -nt-, que se agrega al tema de
presente. En las conjugaciones 3ª, 4ª y 5ª se agrega, además, la vocal temática -e-. Como
su nombre lo indica, tiene un valor activo; y en la consecución temporal, su valor de
presente indica simultaneidad temporal.
El participio presente activo es un adjetivo de segunda clase (sigue la tercera
declinación), de tema en -i, con una sola terminación para los tres géneros, como ingens,
ingentis. La única diferencia es que el participio presente activo puede tener el ablativo
singular en -i o –e. Esta doble forma del ablativo singular indicaría una diferencia en el
nivel funcional del participio: la terminación en -i como propia de los adjetivos y la
terminación en –e como propia de adjetivos sustantivados y en predicados verboidales.
Para traducir el participio presente activo latino al castellano se utilizan construcciones
equivalentes: una proposición adjetiva, un gerundio simple o una proposición adverbial.
Por ejemplo, Ille cubans gaudet… Aquel, que está recostado, disfruta…/ Aquel,
recostándose, disfruta…/ Aquel, mientras está recostado, disfruta…
Verbos regulares
Enunciado Participio presente activo
Uoco, uocas, uocare, uocaui, uocatum: Uocans, uocantis
Retineo, retines, retinere, retinui, retentum: Retinens, retinentis
Uinco, uincis, uincere, uici, uictum: Uincens, uincentis
Inuenio, inuenis, inuenire, inueni, inuentum: Inueniens, inuenientis
Accipio, accipis, accipere, accepi, acceptum: Accipiens, accipientis
Verbos irregulares
Enunciado Participio presente activo
Absum, abes, abesse, afui: Absens, absentis
Fero, fers, ferre, tuli, latum: Ferens, ferentis
Eo, is, ire, ii/iui, itum: Iens, euntis
Uolo, uis, uelle, uolui : Uolens, uolentis
Nolo, non uis, nolle, nolui : Nolens, nolentis
Ejercitación
El infinitivo
Infinitivo presente pasivo: Tema de presente + -ri (1era, 2da y 4ta conjugación) o –i
(3era y 5ta)
V.I.: ferri (Los demás verbos irregulares no poseen inf. Pres. pasivo)
Infinitivo perfecto pasivo: Participio perfecto pasivo + infinitivo presente activo de sum.
Como este infinitivo funciona habitualmente como verbo núcleo de una proposicion
sustantiva de infinitivo, el participio (que concordará en caso, género y número con el
sujeto de esa proposición), se enuncia en acusativo.
V.R.:
Amatum, -am, -um esse V.I.: Latum, -am, -um esse
Habitum, -am, -um esse
Cantum, -am, -um esse
Auditum, -am, -um esse
Captum, -am, -um esse
1) Pueden estar solos, sin régimen verbal. Ejemplo: Vigilare leue est.
Pronombres posesivos
Los pronombres posesivos son adjetivos de primera clase.
El pronombre de tercera persona es siempre reflexivo, por este motivo carece de nominativo.
Además, presenta las mismas formas para singular y plural. El genitivo de los pronombres
personales deriva de los pronombres posesivos. Atención con las dobles formas posibles para
los plurales de la primera y segunda personas.
Pronombres demostrativos
Singular Plural
masculino femenino neutro masculino femenino neutro
nominativo hic haec hoc hi hae haec
acusativo hunc hanc hoc hos has haec
genitivo huius horum harum horum
dativo huic his
ablativo hoc hac hoc his
Singular Plural
masculino femenino neutro masculino femenino neutro
nominativo iste ista istud isti istae ista
acusativo istum istam istud istos istas ista
genitivo istius istorum istarum istorum
dativo isti Istis
ablativo isto ista isto Istis
Ille, illa, illud: aquel, aquella, aquello
Este demostrativo de tercera persona señala un alejamiento tanto del hablante como del
oyente. Así como iste, ista, istud tiene a veces un valor peyorativo, ille, illa, illud puede hacer
referencia a cosas o personas importantes o célebres, manifestando un alejamiento hacia el
hablante.
Singular Plural
masculino femenino neutro masculino femenino Neutro
Nominativo ille illa illud illi illae illa
Acusativo illum illam illud illos illas illa
Genitivo illius illorum illarum illorum
Dativo illi illis
Ablativo illo illa illo illis
De cada uno de estos pronombres, que funcionan como sustantivos o adjetivos, derivan
pronombres adverbios (prestar atención a las similitudes formales):
singular Plural
masculino femenino neutro masculino femenino Neutro
nominativo is ea id ei, ii, i eae ea
acusativo eum eam id eos eas ea
genitivo eius eorum earum eorum
dativo ei eis, iis, is
ablativo eo ea eo eis, iis, is
Eo = por esto Eo = hacia allí Ea = por allí Ibi = allí Inde = desde allí
Idem, eadem, idem: el mismo, la misma, lo mismo: es un compuesto de is + dem, que significa
precisamente. Este pronombre señala identidad., también simultaneidad y oposición.
singular Plural
masculino femenino neutro masculino femenino Neutro
nominativo idem eadem idem eidem, eaedem eadem
iidem, idem
acusativo eundem eandem idem eosdem easdem eadem
genitivo eiusdem Eorundem earundem eorundem
dativo eidem eisdem, iisdem, isdem
ablativo eodem eadem eodem eisdem, iisdem, isdem
Ipse, ipsa, ipsum: él mismo, ella misma, ello mismo. Es un pronombre enfático que se emplea
para las tres personas gramaticales: él mismo, él en persona, él por su parte. Se emplea con
una idea de oposición.
singular Plural
masculino femenino neutro masculino femenino Neutro
nominativo ipse ipsa ipsum ipsi ipsae ipsa
acusativo ipsum ipsam ipsum ipsos ipsas ipsa
genitivo ipsius ipsorum ipsarum ipsorum
dativo ipsi Ipsis
ablativo ipso ipsa ipso Ipsis
De los tres pronombres demostrativos latinos, iste mantuvo su forma, ille se vio modificado
por la incorporación de la partícula ecce, e hic desapareció debido probablemente a su
brevedad (monosílabo). Luego, iste tomó el lugar del pronombre desaparecido y modificó así
su significado. Finalmente, el pronombre ipse, que en latín clásico indicaba identidad, ocupó el
lugar que había dejado vacante el pronombre iste. La partícula ecce, un reforzador de sentido,
fue aplicado a los tres pronombres, aunque sólo se conservó para el de tercer persona.
A partir de ille, surgió el pronombre personal de tercera persona: ille él; illa ella; illud
ello; illos ellos; illas ellas; illi le; illis les; illum lo; illam la; illos los; illas
las.
También los artículos: ille el; illa la; illud lo; illos los; illas las.
Pronombre interrogativo/relativo
Singular Plural