AUSTRALIA

Australia zyrtarisht Federata e Australisë (Commonwealth of Australia) është një vend që

përfshin kontinentin e Australisë, ishullin e Tasmanisë dhe shumë ishuj të vegjël. Ajo është
vendi i gjashtë më i madh në botë për nga sipërfaqja. Vendet fqinje përfshijnë Indonezinë,
Timorin Lindor dhe Papua Guinenë e Re në veri, Ishujt Solomon, Vanuatu dhe Kaledonia e
Re në veri-lindje, dhe Zelandën e Re në jug-lindje.

Për të paktën 40.000 vjet përpara ardhjes britanikëve në shekullin e 18-të, Australia
banohej nga indigjenët australianë. Pas zbulimit nga hollandezët në vitin 1606, gjysma
lindore të Australisë u pretendua nga Britania e Madhe në vitin 1770. Popullsia u rrit në
mënyrë të qëndrueshme në dekadat e mëvonshme dhe u krijuan pesë Koloni të tjera
vetëqeverisëse të Kurorës.

Në 1 janar 1901, gjashtë kolonitë u bashkuan në një federatë, duke formuar Komonuellthin
e Australisë. Që nga ajo kohë Australia ka mbajtur një sistem të qëndrueshëm politik
demokratik liberal që funksionon si një demokraci parlamentare federale dhe monarki
kushtetuese. Federata përbëhet nga gjashtë shtete dhe disa territore.Popullsia shumë e
urbanizuar dhe është përqendruar kryesisht në shtetet lindore.

HISTORIA E AUSTRALISË

Fillimi i krijimeve të vendbanimeve në Australi saktësisht ende nuk dihet. Gjurmët e

vendbanimeve gjenden edhe para 120 000 viteve. Aborgjinët jetojnë aty së paku që 50 000
deri 60 000 vite dhe më këtë i takojnë kulturës më të vjetër në botë.

Edhe përkundër pozitës së izoluar të kontinentit, popullata Aborgjinase ka pasur kontakt

me kulturat tjera. Ky komunikim me të tjerët llogaritët të jetë ndërprerë diku para 6 000
viteve kur vendkalimi tokësorë në Guinenë e Re është vërshuar nga oqeani.

Me krijimin e ishujve Torres Srait para 1000 viteve komunikimi me kulturat tjera është
rimëkëmbur. Po ashtu edhe tregtarët indian dhe kinez duket të kenë tregtuar në veri të
Australisë sikurse edhe peshkatarët e Indonezisë.

Ndikimi i këtyre vizitorëve mund të shihet në vizatime të ndryshme në shpella në veri të

Australisë. Dëshmi tjetër për këtë është edhe Dingo që si duket është krijuar diku para 6
000 viteve nga detarët e Azisë jugore.
 BASHKIMI I AUSTRALISË

Më 1 janar 1901 formohet nga kolonitë e pavarura Komonuellthi i Australisë

(Commonwealth of Australia). Si kryeqytet i Australisë u vendos të jetë Melbourne. Më 26
shtator 1907 kjo lidhje merr statutin Dominion që i solli pavarësi gati të plotë nga shteti
amë.

Më 1911 u themelua Australian Capital Territory për krijimin e kryeqytetit të ri të quajtur

Canberra. Mirëpo Melbourne mbeti deri në vitin 1927 selia e qeverisë për shkak të kohës
së ndërtimeve të ndërmarra në kryeqytetin e ri. Edhe kolonia e themeluar në vitin 1863
Northern Territory ndahet nga kontrolli i Provincës South Australia dhe i bashkëngjitet
lidhjes.

Australia ka qenë dhe është edhe më tej lojale ndaj Londrës. Kështu dhe gjatë luftës së
parë po edhe të luftës së dytë botërore e ka ndihmuar Londrën me ushtarë. Shikua nga
përqindja e viktimave brenda numrit të banorëve Australia ka përqindjen më të lartë të
viktimave. Humbja njësisë ushtarake të Australisë dhe Zelandës Re - Army Corps (ANZAC)
në betejën e parë në historinë e tyre në vitin 1915 në Gallipoli për shumë Australian është
lindja e kombit.

Në vitin 1931 Perandoria Britanike i jep Australisë edhe statutin Westminister me të cilin
statuti Dominion edhe formalisht fito pavarësinë. Mirëpo parlamenti i Australisë e pranoi
këtë vitin 1942.

Pas humbjeve të britanikëve në Azi më 1942-ën dhe kërcënimit të invazionit japonez,

aktiviteti ushtarak i britanikëve zhvendoset nga Evropa në Australi. Australia mbështeti
aleatin e ri të fortë, SHBA-në. Kjo edhe u ratifikua në marrëveshjen ANZUS në vitin 1951.

Pas luftës së dytë botërore, Australia ndiqte një politikë për një popullim të vendit me
emigrantë nga Evropa. Pastaj vijnë emigrantë edhe nga Azia dhe pjesë të tjera të botës.
Kjo çoi në ndryshimin e demografisë por edhe një katapultim të zhvillimit ekonomik.

Lidhjet përfundimtare kushtetuese ndërmjet Australisë dhe Britanisë së Madhe u

keqësuan me kalimin e Aktit të Australisë të 1986, që i jepte fund çdo roli britanik në
qeverinë e Shteteve të Australisë, dhe heqjen e mundësisë së ankesave gjyqësore në
Këshillin e Kurorës në Londër. Në një referendum në vitin 1999, 55 përqind e votuesve dhe
një shumicë në çdo shtet hodhi poshtë një propozim për tu bërë një republikë me një
president të emëruar me votën e dy të tretave në të dy dhomat e Parlamentit Australian.

Në vitin 2004 fiton përsëri koalicioni nacional-liberal i kryeministrit John Winston Howard.
Krahasuar me gjendjen ekonomike të rruzullit mund të thuhet se në Australi janë kornizat
politike për një ekonomi të suksesshme.
 GJEOGRAFIA E AUSTRALISË

Australia me tërë sipërfaqen e asaj shtrihet në Hemisferen Jugore të botës. Me përjashtim

të Azisë, përkatësisht Arkipelagut të Malajës, ndodhet shumë larg kontinenteve të tjera,
sidomos Evropës, mirëpo, sot me zhvillimin e komunikacionit detar, e sidomos atij ajror,
largësia e këtij kontinenti me kontinentet tjera të botës është zvogëluar shumë.

Australia është kontinenti më i vogël i rruzullit tokësor. Sipërfaqja e përgjithshme e

Australisë është rreth 7,7 milion km². Është i vetmi kontinent që përfaqëson një
 EKONOMIA E AUSTRALISË
Australia ka një ekonomi tregu me GDP(Prodhimi I Pergjithshëm Kombëtar Bruto) të lartë për
frymë dhe një normë të ulët të varfërisë. Dollari Australian është valuta për kombin, duke përfshirë
edhe ishullin Kristmas, ishujt cokos (Keeling), dhe ishullin Norfolk, gjithashtu edhe shtetet e
pavarura ishullore të Paqësorit si Kiribati, Nauru dhe Tuvalu. Pas bashkimit të vitit 2006 të Bursës
së Shkëmbimit australiane me Shkëmbimin e të ardhurave të Sidnit, siguria e shkëmbimeve
australiane është tani e nënta më e madhja në botë. E renditur e treta në Indeksin e Lirisë
Ekonomike (2010), Australia është ekonomia e 13-të më e madhe në botë dhe ka GDP-në e pestë
më të lartë për frymë 66.984 dollarë. Vendi ishte renditur i dyti në indeksin e Zhvillimit Njerëzor të
Kombeve te Bashkuara. Të gjitha qytetet e mëdha të Australisë dolën mirë në anketat globale
krahasuese të jetesës. Melbourne arriti vendin e parë në Listën e Qyteteve me kushte më të mira të
jetesës në Ekonominë Botërore të vitit 2011, e ndjekur nga Sidnei, Perth dhe Adelaide përkatësisht
në vendet e 6-të, 8-të dhe 9-të. Totali i borxhit të qeverisë ne australi është 20 miliarde dollarë -
20% e GDP-së së vitit 2010. Australia është një nga shtetet që ka çmimet më të larta për shtëpi dhe
disa nga nivelet më të larta të borxheve shtëpiake në botë. DESTINACIONI DHE VLERA E
EKSPORTEVE TE AUSTRALISE NE VITIN 2006 Për shkak se eksporti i mallrave është më i theksuar
sesa prodhimi i mallrave në vend ka mbështëtur një rritje të konsiderueshme në kushtet e tregtisë
së Australise qe nga fillimi i shekullit 21t, per shkak të rritjes se çmimit të mallrave. Australia ka nje
balance te pagesave qe është me shume se 7% e GDP negative, dhe ka pasur nje difict te madh te
vazhdueshem te llogarise aktuale për më shumë se 50 vite. Australia ka pasur nje rritje me nje
norme mesatare vjetore prej 3.6% , per me shume se 15 vjet krahasuar me mesataren vjetore te
Organizatës se Zhvillimit dhe Bashkepunimit Ekonomik prej 2,5 %. Australia ishte e vetmja
ekonomi e përparuar e cila nuk perjetoi recesioin per shkak te renies globale të ekonomisë 2008-
2009. Gjashte nga parteneret tregtare më të mëdhenj të Australisë kanë qënë në rënie gjë që nnga
ana e vet preku edhe Australine. Qeveria e Hakes qarkulloi dollarin austrain ne vitin 1983 duke
shkaktuar pjeserisht crregullime në sistemin financiar. Qeveria Howard e ndjekur nga nje
crregullim i pjesshem i punes së tregut dhe privatizimit të metejshëm te bizneseve shteterore, me e
dukshme ne industrine e telekomunikacionit. Sistemi indirekt i taksave u ndryshua ndjeshem ne
korrik te vitit 2000 me futjen e 10% te mallrave dhe shërbimeve tatimore. Ne sistemin Australian te
taksave , personal dhe te ardhurat e kompanise tatimore janë burimet kryesore të të ardhurave të
qeverisë. Në prill të vitit 2012 ishin 11’501’000 njerez te punesuar (me kohë të plotë ose të
pjesshme), me një normë papunesie prej 4.9%. papunësia e të rinjve (15-24) qëndroi në 11.2%.
Gjatë dekadës së kaluar inflacioni ka qenë 2-3% dhe norma baze e interest 5-6 %. Sektori i
sherbimeve te ekonomisë, duke perfshire turizmin, edukimin dhe sherbimet financiare llogaritet
perreth sa 70% e GDP. E pasur ne burime natyrore, Australia është nje eksportuese e madhe e
produkteve bujqesore vecanerisht grure dhe lesh, minerale si hekuri dhe arid he energji ne formen
e gazit natyror te lengshem dhe qymyrit. Edhe pse bujqesia dhe burimet natyrore perbejne
perkatesisht vetem 3 dhe 5 % te GDP ato kontribuojne ndjeshem ne eksport. Tregjet më të mëdha
të eksportit të Australisë janë: Japonia, Kina, SHBA, Koreja e Jugut, dhe Zelanda e Re. Australia
është eksportuesi i katërt më i madh në botë i verës, në një industri e cila kontribuon me 5.5 miliard
dollarë në vit për ekonominë e vendit.
Australia është shtet shumë I zhvilluar industrial-agrarë.

Ka rezerva të mëdha të lëndëve të para energjetike dhe minerale: hekur, uran, mangan, naftë,
gaz tokësor, ar e tjerë. Industritë më të zhvilluara janë: metalurgjia, industria e automobilave,
industria e tekstilit, industria kimike, industria ushqimore e tjerë. Është vend udhëheqës në
prodhimtarinë e ushqimeve falë blegtorisë së zhvilluar. Kryesisht ruhen gjedhe dhe dele.

Komunikacioni ajror dhe ujorë është më I zhvilluar në Sidnej, Melburn dhe Pert.