Professional Documents
Culture Documents
EDICIÓN ESPECIAL
Estimado docente:
CONTENIDO
Proyecto Sé, Aprender para vivir 4
Componentes del Proyecto Sé 6
Plan general de contenido 8
Los programas curriculares de matemáticas en Colombia 10
Referentes curriculares 14
Noción de competencias 16
El Proyecto Sé y el Decreto 1290 sobre evaluación 18
Formación en valores 20
Así son los niños a quienes nos dirigimos 22
t %FTBSSPMMPGÓTJDP
t %FTBSSPMMPBGFDUJWPTPDJBM
t %FTBSSPMMPDPHOJUJWP
t %FTBSSPMMPEFMMFOHVBKF
Así es Sé Matemáticas 24
t 5BQBEFVOJEBE
t 1ÈHJOBTEFDPOUFOJEPZEFTBSSPMMPEFDPNQFUFODJBT
t 3FTPMVDJØOEFQSPCMFNBT
t $JFODJB
5FDOPMPHÓBZ4PDJFEBE
t $PNQFUFODJBTEFNBOFKPEFJOGPSNBDJØO
t $BSUJMMB
Programación didáctica y sugerencias
t6OJEBE0QFSBDJPOFTDPOZUFPSÓBEFOÞNFSPT
t6OJEBE-BTGSBDDJPOFTZTVTPQFSBDJPOFT
-PTEFDJNBMFTZTVTPQFSBDJPOFT
t6OJEBE«OHVMPT
SFDUBTZQPMÓHPOPT
4ØMJEPTHFPNÏUSJDPT
t6OJEBE.FEJDJØO
t6OJEBE&TUBEÓTUJDBZWBSJBDJØO
-BQSPQPSDJPOBMJEBEZTVTBQMJDBDJPOFT
Solucionario libro del estudiante 64
Instrumentos de evaluación 85
SéFYQSFTBOVFTUSBNJTJØOJOTUJUVDJPOBMRVFCVTDBDPOUSJCVJSBMBformación integral
de personasJEFOUJmDBEBTDPOVODPOKVOUPEFvaloresFOMPTRVFFMSFTQFUPBMBWJEBZ
MBKVTUJDJBTFJNQPOFOBMBTDSFFODJBTJOEJWJEVBMFT
MBTFTDVFMBTmMPTØmDBTPMBTDPSSJFOUFT
UFØSJDBT&OEdiciones SMRVFSFNPTDPOUSJCVJSBMBGPSNBDJØOEFMBTOVFWBTHFOFSBDJP-
OFTEFDPMPNCJBOPTZDPMPNCJBOBTRVFBQPSUFOconocimiento, inteligenciaZvalor a la
TPDJFEBE
responsable 4POBQFOBTBMHVOPTEFMPTvalores
RVFRVFSFNPTGPSUBMFDFSFOMPTFT-
KVTUP UVEJBOUFT
DPNP VO QSPZFDUP RVF
respetuoso BUSBWJFTBtodas las áreas y niveles
EFM QSPZFDUP Sé &O VO UJFNQP
IJTUØSJDPZVODPOUFYUPTPDJPDVMUVSBM
DPNP FM RVF MFT DPSSFTQPOEF WJWJS
BOVFTUSPTFTUVEJBOUFT
FMÏOGBTJTFO
solidario MBGPSNBDJØOEFWBMPSFTZMBDSFBDJØO
comprometido EFIÈCJUPTNPSBMFTTFDPOWJFSUFFO
VOJNQFSBUJWPEFMBFEVDBDJØO
Sé BUJFOEFMBTEJTQPTJDJPOFTPmDJBMFTEFM.JOJTUFSJPEF&EVDBDJØO
RVFTFFYQSFTBO
en los estándares de competenciasQBSBMBTEJTUJOUBTEJTDJQMJOBT
ZFOFMDecreto 1290
para la evaluación
SFTQFDUJWBNFOUF&OFTUFTFOUJEP
FMQSPZFDUPTJHVFMBTPSJFOUBDJPOFT
DVSSJDVMBSFTEFM.JOJTUFSJPQBSBDBEBÈSFBZTFDPOWJFSUFFOQPSUBWP[BDUJWPEFMQSPZFDUP
FEVDBUJWPEFM&TUBEP
1PSUBMXFC
0CSBT 3FDVSTPT XXXSFEFTTNOFU
impresas JOUFSBDUJWPT
0CKFUPT -JCSPT
digitales de digitales
BQSFOEJ[BKF FOSJRVFDJEPT
&TUBNVMUJQMJDJEBEEFTPQPSUFTQFSNJUFDSFBSSFEFTEFBQSFOEJ[BKFFOUSFMBTEJWFSTBT
GVFOUFTEFJOGPSNBDJØOZDPOPDJNJFOUP
PGSFDJFOEPEFFTUBNBOFSBNÈTPQPSUVOJEBEFT
QBSBNFKPSBSFMQSPDFTPEFFOTF×BO[BBQSFOEJ[BKFEFOUSPZGVFSBEFMBVMB
&M QSPZFDUP Sé
GVF EFTBSSPMMBEP B QBSUJS EF OVFTUSB FYQFSJFODJB DPNP FEVDBEPSFT Z
BHFOUFTDVMUVSBMFT
MBDVBMOPTQFSNJUFDPNQSFOEFSFMWBMPSZMBJNQPSUBODJBEFMPTmate-
riales didácticosFOFMQSPDFTPFEVDBUJWP6OCVFONBUFSJBM
TFBFOGPSNBUPMJCSP
DPNP
SFDVSTPEJHJUBM
PDPNPIÓCSJEPEFBNCPT
PGSFDFVOBBNQMJBUJQPMPHÓBEFFMFNFOUPTRVF
EJBMPHBOFOUSFTÓZdinamizan las interacciones entre estudiantes, profesores y conte-
nidos
-PTNBUFSJBMFTEFMQSPZFDUP Sé
QSPNVFWFOFMaprendizaje reflexivo y crítico
ZBZVEBO
BJOUFSJPSJ[BSZBQSPQJBSTFEFMBJOGPSNBDJØOBTÓNJTNP
BCBSDBOtodas las dimensiones
del desarrollo humanoDPHOJUJWBT
BGFDUJWBTZTPDJBMFT"EJDJPOBMNFOUF
MPTMJCSPTGPNFO
tan la metacognición –el aprender a aprender dentro del marco de desarrollo de compe-
UFODJBToNFEJBOUFMBSFnFYJØOFOUPSOPBMPTDPOPDJNJFOUPTBERVJSJEPTZFMQSPQJPQSPDFTP
EFBQSFOEJ[BKF
&OFMQSPZFDUP Sé
UFOFNPTDMBSPRVFFTUPTNBUFSJBMFTEJEÈDUJDPTTPMPBERVJFSFOTJHOJ
ficado cuando están al servicio de un proyecto educativo sólido y coherente
ZTVWBMPS
radica tanto en la calidad física y didáctica de los mismos, como en el modelo peda-
gógicoRVFMPTTVTUFOUB
NÈTBMMÈEFMTPQPSUFPFMUJQPEFSFDVSTPEFMRVFTFUSBUF:FO
FTUFTFOUJEP
QPEFNPTBmSNBSRVFFTUPTNBUFSJBMFTDVNQMFOVOBGVODJØOFOFMQSPDFTP
DVBOEPVONBFTUSPMFTEBWJEB
PROYECTO SÉ, EDICIÓN ESPECIAL © EDICIONES SM 5 GUÍA DOCENTE
Componentes
Programa de Transformación de la Calidad Educativa
Para el
estudiante
1 Libro en papel
Incluye los contenidos del área y las diferentes
secciones y talleres que hacen posible el apren-
dizaje y el desarrollo de competencias.
2 Competencias matemáticas -
Cuaderno de trabajo
Específicas de cada área, ofrecen ejercitación,
actividades, talleres y laboratorios complemen-
tarios a los temas vistos en el libro.
Programa de Transformación de la Calidad Educativa
CUADERNO DE TRABAJO
Para el
maestro d y sus aplicaciones
Sugerencias didácticas
bía sido tra-
1. RAZONES (PÁG. 198 – 199)
1
ar las ideas
Libro en papel ho tema, ya
las propor-
Pídales que se organicen por parejas para desa
siguiente actividad.
$POUJFOFEPDVNFOUPTTPCSFMBGVOEBNFOUBDJØOZMBTDBSBD as, etc., son Los integrantes de una pareja proponen un dib
de los niños. que se puedan comparar dos cantidades, y los i
UFSÓTUJDBTEFM1SPZFDUP
MBQSPHSBNBDJØO
MBNFUPEPMPHÓB
MBT édica ofrece
tes de otra escribirán de tres maneras distintas
correspondiente. Por ejemplo, la primera pareja
TVHFSFODJBTEJEÈDUJDBTZFMTPMVDJPOBSJPEFMBTBDUJWJEBEFTZ alimenticios,
un dibujo como el siguiente:
emos tener.
UBMMFSFTQSPQVFTUPT3FQSPEVDFJOUFHSBMNFOUFZBMUBNB×PFM uientes pre-
ntes:
MJCSPEFMFTUVEJBOUFZMBDBSUJMMBDPNQMFNFOUBSJB
¿Por qué los
n la tensión y propone hallar la razón de la cantidad de rue
de una cita respecto a la de patines. La segunda pareja de
s? ponder
Libro digital
3 &OSJRVFDJEP DPO DJFOUPT EF SFDVSTPT JOUFSBDUJWPT Z WBMJPTBT
IFSSBNJFOUBTQBSBRVFFMNBFTUSPQFSTPOBMJDFFTUFSFDVSTPZ
MPBQSPWFDIFEFNFKPSNBOFSBFOTVDMBTF1VFEFVUJMJ[BSTF
FOFMDPNQVUBEPS
DPOVOQSPZFDUPSPVOB
www.redes-sm.net 1PSUBM EPOEF FM EPDFOUF
QJ[BSSBJOUFSBDUJWB
QVFEFFODPOUSBSZVUJMJ[BSMPTSFDVSTPTJOUFSBDUJWPT
Cuarto Quinto
t 4JTUFNBEFOVNFSBDJØOEFDJNBM t "EJDJØOZTVTUSBDDJØOEFOÞNFSPTOBUVSBMFT
t -FDUVSBZFTDSJUVSBEFOÞNFSPT t .VMUJQMJDBDJØOEFOÞNFSPTOBUVSBMFT
t 0SEFOFOMPTOÞNFSPTOBUVSBMFT t %JWJTJØOEFOÞNFSPTOBUVSBMFT
t /ÞNFSPTPSEJOBMFTIBTUBFM t 1PUFODJBDJØOEFOÞNFSPTOBUVSBMFT
t /ÞNFSPTSPNBOPT t 3BEJDBDJØOEFOÞNFSPTOBUVSBMFT
t "EJDJØOZTVTUSBDDJØODPOOÞNFSPTOBUVSBMFT t -PHBSJUNBDJØOEFOÞNFSPTOBUVSBMFT
t .VMUJQMJDBDJØOZEJWJTJØOEFOÞNFSPTOBUVSBMFT t .ÞMUJQMPTEFVOOÞNFSP
t .VMUJQMJDBDJØODPOGBDUPSFTUFSNJOBEPTFO t %JWJTPSFTEFVOOÞNFSP
t %JWJTJØOFYBDUBFJOFYBDUB t $SJUFSJPTEFEJWJTJCJMJEBE
t 1SVFCBEFMBEJWJTJØO t /ÞNFSPTQSJNPTZOÞNFSPTDPNQVFTUPT
t 1SPQJFEBEFTEFMBTPQFSBDJPOFTCÈTJDBT t %FTDPNQPTJDJØOFOGBDUPSFTQSJNPT
t .ÞMUJQMPTZEJWJTPSFTEFVOOÞNFSP t .ÓOJNPDPNÞONÞMUJQMPZNÈYJNPDPNÞOEJWJTPS
t $SJUFSJPTEFEJWJTJCJMJEBE t -BTGSBDDJPOFTZTVTUÏSNJOPT3FQSFTFOUBDJØO
t /ÞNFSPTQSJNPTZDPNQVFTUPT t 'SBDDJPOFTFRVJWBMFOUFT
t %FTDPNQPTJDJØOFOGBDUPSFTQSJNPT t "EJDJØOZTVTUSBDDJØOEFGSBDDJPOFTIPNPHÏOFBT
t .ÓOJNPDPNÞONÞMUJQMPZNÈYJNPDPNÞOEJWJTPS t "EJDJØOZTVTUSBDDJØOEFGSBDDJPOFTIFUFSPHÏOFBT
t -BGSBDDJØOZTVTUÏSNJOPT t Fracción de una cantidad
t 'SBDDJPOFTFOMBTFNJSSFDUBOVNÏSJDB t .VMUJQMJDBDJØOEFGSBDDJPOFT
t 3FMBDJPOFTEFPSEFOEFGSBDDJPOFTIPNPHÏOFBTZIFUFSPHÏOFBT t %JWJTJØOEFGSBDDJPOFT
t 'SBDDJPOFTFRVJWBMFOUFT t 'SBDDJPOFTEFDJNBMFTZOÞNFSPTEFDJNBMFT
t Fracción de una cantidad t -FDUVSBZFTDSJUVSBEFOÞNFSPTEFDJNBMFT
t "EJDJØOZTVTUSBDDJØOEFGSBDDJPOFTIPNPHÏOFBTZIFUFSPHÏOFBT t 0SEFOEFMPTOÞNFSPTEFDJNBMFT
t /ÞNFSPTNJYUPT t %FDJNBMFTFOMBSFDUBOVNÏSJDB
t .VMUJQMJDBDJØOZEJWJTJØOEFGSBDDJPOFT t "QSPYJNBDJØOEFOÞNFSPTEFDJNBMFT
t Fracciones decimales t "EJDJØOEFOÞNFSPTEFDJNBMFT
t /ÞNFSPTEFDJNBMFT t 4VTUSBDDJØOEFOÞNFSPTEFDJNBMFT
t $PNQBSBDJØOEFOÞNFSPTEFDJNBMFT t .VMUJQMJDBDJØOEFVOOÞNFSPEFDJNBMQPSVOPOBUVSBM
t "QSPYJNBDJØOEFOÞNFSPTEFDJNBMFT t .VMUJQMJDBDJØOEFEPTOÞNFSPTEFDJNBMFT
t "EJDJØOZTVTUSBDDJØOEFOÞNFSPTEFDJNBMFT t %JWJTJØOEFVOOÞNFSPEFDJNBMFOUSFVOOÞNFSPOBUVSBM
t .VMUJQMJDBDJØOZEJWJTJØOEFOÞNFSPTEFDJNBMFT t %JWJTJØOEFVOOÞNFSPOBUVSBMFOUSFVOOÞNFSPEFDJNBM
t %JWJTJØOEFEPTOÞNFSPTEFDJNBMFT
t 3FMBDJPOFTFOUSFSFDUBT t .FEJDJØOZDMBTJmDBDJØOEFÈOHVMPT
t -PTÈOHVMPTZTVNFEJDJØO t 3FDUBTQBSBMFMBTZQFSQFOEJDVMBSFT
t -PTQPMÓHPOPTZTVDMBTJmDBDJØO t 1PMÓHPOPTZTVDMBTJmDBDJØO
t -PTUSJÈOHVMPT t $POTUSVDDJØOEFQPMÓHPOPTSFHVMBSFT
t -PTDVBESJMÈUFSPT t 3FQSFTFOUBDJØOEFQVOUPTFOFMQMBOP
t Coordenadas en el plano cartesiano t .PWJNJFOUPTFOFMQMBOP
t 5SBTMBDJØOEFmHVSBT t Construcción de mosaicos
t 3PUBDJØOEFmHVSBT t -PTQSJTNBT
t 3FnFYJØOEFmHVSBT t -BTQJSÈNJEFT
t -PTQPMJFESPTSFHVMBSFT
t -PTDVFSQPTSFEPOEPT
t 6OJEBEFTEFÈSFB t 1FSÓNFUSPEFmHVSBT
t 1FSÓNFUSP t 6OJEBEFTEFÈSFB
t «SFBEFUSJÈOHVMPTZDVBESJMÈUFSPT t «SFBEFUSJÈOHVMPTZDVBESJMÈUFSPT
t «SFBEFmHVSBTDPNQVFTUBT t «SFBEFQPMÓHPOPTSFHVMBSFT
t «SFBEFMDÓSDVMP
t 6OJEBEFTEFWPMVNFO.ÞMUJQMPTZTVCNÞMUJQMPT
t 6OJEBEFTEFNBTB.ÞMUJQMPTZTVCNÞMUJQMPT
t 6OJEBEFTEFDBQBDJEBE.ÞMUJQMPTZTVCNÞMUJQMPT
t 3FMBDJØOFOUSFDBQBDJEBEZWPMVNFO
t 'SFDVFODJBZNPEB t 1SPDFTPFTUBEÓTUJDP
t (SÈmDBTEFMÓOFBT t 5BCMBTEFGSFDVFODJBT
t 1SPCBCJMJEBEEFVOFWFOUP t (SÈmDBTEFCBSSBTZEFMÓOFBT$POTUSVDDJØOFJOUFSQSFUBDJØO
t .FEJEBTEFUFOEFODJBDFOUSBNPEB
NFEJBOBZNFEJB
t (SÈmDBTDJSDVMBSFT$POTUSVDDJØOFJOUFSQSFUBDJØO
t 1SPCBCJMJEBEEFVOFWFOUP
t 4FDVFODJBTZWBSJBDJØO t 1BUSØOEFDBNCJP
t 3FQSFTFOUBDJØOHSÈmDBEFMDBNCJP t 3FQSFTFOUBDJØOEFMDBNCJP
t 3B[POFT
t 1SPQPSDJPOFT
t 1SPQJFEBEGVOEBNFOUBMEFMBTQSPQPSDJPOFT
t .BHOJUVEFTEJSFDUBNFOUFQSPQPSDJPOBMFT
t .BHOJUVEFTJOWFSTBNFOUFQSPQPSDJPOBMFT
t 3FHMBEFUSFTTJNQMFEJSFDUB
t 3FHMBEFUSFTTJNQMFJOWFSTB
t 1PSDFOUBKF
t 1PSDFOUBKFEFVOBDBOUJEBE
Pinilla, ajustados en 1962 por el Decreto y contradicciones. Por ejemplo, se empe- ve: Pilar Santamaría de Reyes, educadora
045 de ese año. El esquema era de dos zaba de nuevo cada año con la teoría de de tradición y amiga personal del ministro
años de aritmética con clase diaria, dos conjuntos, y ni siquiera los pocos profe- Durán Dussán. Ella fue el alma del gru-
años de álgebra y de geometría en cursos sores licenciados en matemáticas estaban po que empezó a reunirse para proponer
separados de tres horas semanales para en capacidad de enseñar las unidades de al gobierno central la reorganización del
el álgebra y dos para la geometría, y dos teoría de la probabilidad, ni mucho menos Ministerio de Educación Nacional que los
años finales, quinto y sexto de bachillerato, el álgebra abstracta que se proponía en tiempos necesitaban; ese grupo redac-
en los que se estudiaba la trigonometría, décimo grado. tó un pequeño folleto de gran influencia
los logaritmos y la geometría analítica, con en los años subsiguientes: el Plan de
A pesar de estos problemas, los profe-
sólo tres horas semanales de matemáticas. Mejoramiento Cualitativo de la Educación.
sores de matemáticas pedían que los ca-
La acompañó en ese trabajo la educadora
Al final de período del Frente Nacional pacitáramos para enseñar esos programas
Clara Franco de Machado.
(1957-1974), en el gobierno de Misael como estaban ordenados por el Ministerio,
Pastrana Borrero (1970-1974), la situa- y no hubo ninguna crítica pública u oposi-
ción empezó a cambiar. Se organizó la ción organizada. Y eso que la Federación ... LOS PROFESORES DE
formación continuada del magisterio en Colombiana de Educadores Fecode ya lle-
las regiones y en la sede del Instituto de vaba 15 años de trabajo persistente en la
MATEMÁTICAS PEDÍAN
Capacitación del Magisterio Incadelma en organización del magisterio. QUE LOS CAPACITÁRAMOS
Bogotá; se reunió un grupo anónimo, casi PARA ENSEÑAR ESOS
clandestino, de supervisores y profesores Dentro de este segundo período de los
para proponer un nuevo programa para la programas por objetivos, se puede de- PROGRAMAS COMO
secundaria. Se acordó un programa deta- limitar claramente un subperíodo de 20 ESTABAN ORDENADOS
llado por objetivos, que se entregó a las años, que puede llamarse “la época de la POR EL MINISTERIO...
editoriales de textos para que prepararan Renovación Curricular”. Esta época está
libros nuevos para comienzos de 1974. demarcada en cuanto a su comienzo en
el segundo semestre de 1974, el primer
A comienzos de 1974, ya en el último Con mucho tino, el grupo de Mejo-
semestre del gobierno de Alfonso López
semestre del gobierno de Misael Pastrana ramiento Cualitativo de la Educación iden-
Michelsen, y en cuanto a su final, en el
Borrero, salió en los periódicos del país tificó la necesidad de desarrollar conjun-
primer semestre de 1994, cuando, en el
en separatas pagadas por el Ministerio, sin tamente al menos tres estrategias para el
gobierno de César Gaviria Trujillo se apro-
previo aviso a rectores y profesores, un aumento de la calidad de la educación: la
bó y promulgó la Ley General de Educación
nuevo programa curricular para los seis capacitación continuada del magisterio, la
(Ley 115 de 1994).
años de bachillerato. El cambio se ordenó elaboración, prueba y expansión de nuevos
por el Decreto 080 de 1974, detallado en En cuanto al comienzo, cuando empe- programas curriculares, y la producción y
la Resolución 2681 de ese año, que entró zó la reforma educativa que llamamos distribución masiva de medios educativos
en vigencia inmediatamente para todos los “Renovación Curricular”, Colombia no era apropiados para los nuevos tiempos y los
grados, sin tiempo para su estudio, capaci- una excepción. Desde 1970 en adelante, las nuevos programas.
tación o adaptación. Sin embargo, tampoco Naciones Unidas, especialmente a través
de la Unesco y Unicef, la OEA, el Banco En uso de facultades extraordina-
esta vez hubo oposición ni críticas públicas
Mundial y el BID empezaron a promover rias, y a solicitud del Dr. Durán Dussán,
de parte del magisterio ni de los matemá-
reformas educativas en todos los países el Presidente López firmó el Decreto-
ticos.
latinoamericanos. En cuanto al final, de Ley 088 de 1976 que reorganizó el
Algunos profesores de la Universidad este período, Colombia sí es una excepción, Ministerio de Educación, dejando intac-
Nacional interesados en la educación ma- pues es el único país latinoamericano en ta la Dirección General de Inspección
temática empezamos a estudiar los nuevos el cual el Ministerio de Educación perdió y Supervisión Educativas, y creando la
programas del 080, y encontramos en ellos la potestad curricular con la Ley General nueva Dirección General de Capacitación
aspectos muy positivos (como la sencillez de Educación. y Perfeccionamiento Docente, Currículo y
del plan, centrado según la tradición en la Medios Educativos para atender a las tres
aritmética en sexto y séptimo, el álgebra Pero volvamos al comienzo de la estrategias de mejoramiento de la calidad
en octavo y noveno, la geometría analíti- Renovación Curricular. Tras el drástico de la educación.
ca y la trigonometría en décimo y el cál- aumento de cobertura que logró Hernando
culo diferencial e integral en undécimo). Durán Dussán como ministro de educación A la cabeza de esta nueva rama del
Encontramos también innovaciones de del gobierno de López Michelsen por medio Ministerio de Educación fue nombrada
avanzada, como las unidades de proba- de la doble y triple jornada escolar, algu- la Dra. Pilar Santamaría de Reyes, quien
bilidad y estadística; los rudimentos del nos educadores cercanos al gobierno se inmediatamente entró a conseguir apoyo
álgebra abstracta en décimo grado, en preocuparon por los efectos negativos que internacional, especialmente de Alemania
donde se presentaban los grupos, anillos, el programa de ampliación de cobertura para la producción de medios, y de la OEA
cuerpos y espacios vectoriales, y el cálcu- iba a generar sobre la calidad de la edu- para la capacitación y el currículo. Expertos
lo diferencial e integral en undécimo, pero cación, ya de todas maneras considerada en tecnología educativa y diseño instruccio-
también muchos defectos, discontinuidades muy baja. Entre ellos, una persona fue cla- nal llegaron al país.
borar autónomamente sus propios currí- tos en formato pdf directamente en la pági- del Icfes y las pruebas SABER, entonces
culos de acuerdo a su PEI. Los terremotos na de Internet del Ministerio de Educación. elaboradas en el MEN.
creados por la Ley General de Educación
http://www.mineducacion.gov.co/ Pero esos estándares, publicados en
siguen sus oscilaciones y sus réplicas, y
cvn/1665/article-89869.html mayo de 2002, no tuvieron mucha influencia
apenas se empiezan a ver algunas nuevas
construcciones después del derrumbe de y recibieron numerosas críticas. El nuevo
En los lineamientos curriculares de ma-
tantos edificios. Por ello, al subperíodo de gobierno del Dr. Álvaro Uribe Vélez nombró
temáticas, publicados en 1998, se trabaja
1995 a 2010 lo llamo “la época del Caos el 7 de agosto de 2002 como ministra de
como propósito general el desarrollo de
Curricular”. Educación a la antigua secretaria de edu-
cinco tipos de pensamiento: el numérico,
cación del Distrito Especial de Bogotá, la
el espacial, el métrico, el aleatorio y el va-
La dirección de la educación en sus as- Dra. Cecilia María Vélez. Ella inició con-
riacional. Estos pensamientos se trabajan
pectos académicos pasó pues en el solo tactos con la Asociación Colombiana de
así: el numérico, con los sistemas numé-
año de 1994 de un centralismo total en Facultades de Educación ASCOFADE para
ricos y de numeración; el espacial, con los
la fijación de los programas académicos revisar los estándares. Después de un año
sistemas geométricos; el métrico con los
de todas las áreas a un caos total en los de trabajo, en mayo de 2003 se publicaron
sistemas de medición; el aleatorio con los
aspectos curriculares. Ese caos se mode- los estándares básicos de calidad para
sistemas de datos, y el variacional con los
ró por la pervivencia de los programas de Lenguaje y Matemáticas, y se continuaron
sistemas algebraicos y analíticos.
1963 y de 1984 para la educación primaria y las reuniones para revisarlos. La nueva
de los de 1974 para la secundaria y media, Ese trabajo en el aula de matemáticas versión es de mayo de 2006. Puede obte-
apoyados por la industria de textos esco- parte de situaciones problema diseñadas nerse en Internet en el URL
lares, que revirtió a esos programas ante para potenciar el aprendizaje, que corres-
la renuencia de los maestros a adoptar los ponden a los sistemas concretos, de los http://www.mineducacion.gov.co/
textos que intentaron acoger la renovación cuales se extraen por modelación los sis- cvn/1665/article-116042.html
curricular de 1984. temas conceptuales. Estos, a su vez, se
expresan y refinan con los sistemas sim-
A partir de 1994, y dadas las nuevas limi-
bólicos, enriquecidos ahora con las ideas ... SE DISTINGUEN
taciones legales que impedían al Ministerio
de Raymond Duval sobre los registros se-
expedir programas para las áreas, desde
mióticos de representación. CINCO PROCESOS PARA
el Ministerio se siguieron inicialmente dos
APRENDER MATEMÁTICAS:
estrategias para regular aspectos curri- Se distinguen cinco procesos para apren-
culares: la publicación de indicadores de der matemáticas: el planteamiento y re- EL PLANTEAMIENTO Y
logro, y la elaboración de los lineamientos solución de problemas; el razonamiento; RESOLUCIÓN DE PROBLEMAS;
curriculares para las áreas. la comunicación; la modelación; y la ela- EL RAZONAMIENTO;
boración, comparación y ejercitación de
Los acuerdos para conformar unos in- LA COMUNICACIÓN;
procedimientos y algoritmos.
dicadores de logro, ordenados por la Ley LA MODELACIÓN; Y LA
General (Arts. 78 y 148), fueron muy lentos Posteriormente, para contrarrestar el
y delicados. Este proceso, liderado por la
ELABORACIÓN, COMPARACIÓN
caos curricular que se produjo en todo
profesora Teresa León Pereira del MEN, el país por la proliferación de Proyectos Y EJERCITACIÓN DE
culminó con la expedición de la Resolución Educativos Institucionales PEI con orien- PROCEDIMIENTOS Y
2343 de 1996. taciones muy dispares y por la libertad de ALGORITMOS.
generar currículos autónomos según ese
Esta resolución conformó el programa
PEI, el gobierno central y la Secretaría de
de matemáticas por logros e indicadores
Educación de Bogotá empezaron a ensa-
de logro en casi todas las instituciones
yar otras dos estrategias de regulación
educativas, desde 1966 hasta la publicación En los estándares básicos de compe-
del currículo: los exámenes censales en
de los estándares básicos de competencias tencias para el área de matemáticas se
algunos grados escolares y la publicación
en 2003, revisados en mayo de 2006. acogieron las ideas principales de los li-
de estándares curriculares para algunas
neamientos curriculares, pues se adoptó
La redacción de los lineamientos curri- de las áreas.
la distribución de los estándares de cada
culares para algunas de las áreas, orde-
Los exámenes censales se han exten- grupo de grados por los cinco tipos de
nados por el Art. 78 de la Ley General, se
dido ya a todo el país con el nombre de pensamiento: el numérico, con los siste-
emprendió con la colaboración de grupos
“Pruebas SABER”, en particular en los gra- mas numéricos y de numeración; el es-
amplios de profesores de la educación se-
dos 3º, 5º, 7º y 9º, además de los exáme- pacial, con los sistemas geométricos; el
cundaria, media y universitaria. En particu-
nes de Estado del Icfes para el grado 11º, métrico con los sistemas de medición; el
lar, los lineamientos de lengua castellana,
que ahora se llaman “Saber Once”. aleatorio con los sistemas de datos, y el
los de matemáticas y los de ciencias na-
variacional con los sistemas algebraicos y
turales han sido bien acogidos por el ma- Aunque las pruebas SABER no se ela- analíticos.
gisterio. Su difusión se ha dado en forma boraron inicialmente con referencia a
más amplia que la de los documentos an- estándares claros y explícitos, ya en el Se recogió así lo mejor del enfoque
teriores, pues se publicaron conjuntamente gobierno del Dr. Andrés Pastrana se anun- de sistemas de la Renovación Curricular
con la Cooperativa Editorial Magisterio de ció la publicación de unos estándares de de 1974 a 1993, de la Ley General de
Bogotá, la cual fue autorizada para emitir matemáticas que se llamaron “Estándares Educación de 1994 y de los cinco tipos de
nuevas reimpresiones en la medida de la de Excelencia”, dirigidos por Bernardo pensamiento y los cinco tipos de proceso
demanda. Actualmente pueden obtenerse Recamán, según los cuales se empeza- de los lineamientos curriculares del área
los lineamientos de las áreas en documen- rían a cambiar los exámenes de Estado de matemáticas de 1998.
&
MBQSFOEJ[BKFEFMBTNBUFNÈUJDBTEFCFQPTJCJMJUBSBMPTFTUVEJBOUFTMBBQMJDBDJØOEF
TVTDPOPDJNJFOUPTGVFSBEFMÈNCJUPFTDPMBS
EPOEFEFCFOUPNBSEFDJTJPOFT
FOGSFO-
UBSTFZBEBQUBSTFBTJUVBDJPOFTOVFWBT
FYQPOFSPQJOJPOFTZTFSSFDFQUJWPTSFTQFDUP
BMBTEFMPTEFNÈT&TJNQPSUBOUFSFMBDJPOBSMPTDPOUFOJEPTEFBQSFOEJ[BKFDPOMBFYQF-
SJFODJBDPUJEJBOBEFMPTFTUVEJBOUFT
BTÓDPNPQSFTFOUBSMPTZFOTF×BSMPTFOVODPOUFYUPEF
TJUVBDJPOFTQSPCMFNÈUJDBTZEFJOUFSDBNCJPEFQVOUPTEFWJTUB
*OEFQFOEJFOUFNFOUF EFM QSPZFDUP FEVDBUJWP JOTUJUVDJPOBM FO FM RVF TF EFTBSSPMMFO MPT
QSPDFTPT EF FOTF×BO[BBQSFOEJ[BKF
Z BUFOEJFOEP B MBT SFDPNFOEBDJPOFT EF MPT MJOFB-
NJFOUPTEFMÈSFB
TFQSPQPOFOUSFTHSBOEFTBTQFDUPTQBSBMBFMBCPSBDJØOZFKFDVDJØOEF
QSPQVFTUBTDVSSJDVMBSFTQSPDFTPTHFOFSBMFT
DPOPDJNJFOUPTCÈTJDPTZDPOUFYUP
Procesos generales
&TUÈOQSFTFOUFTFOUPEBMBBDUJWJEBENBUFNÈUJDBZTFEFCFOEFTBSSPMMBSEFTEFMBFKFSDJ-
UBDJØOPQFSBUJWBZMBDPNQSFOTJØOEFMPTFOVODJBEPTWFSCBMFTDPOMPTRVFTFFYQMJDBOMBT
NBUFNÈUJDBT
Razonamiento.&OUFOEJEPDPNPMBBDDJØOEFPSEFOBSJEFBTFOMBNFOUFQBSBMMF-
HBSBVOBDPODMVTJØO1FSNJUFEBSDVFOUBEFMDØNPZEFMQPSRVÏEFMPTQSPDFTPT
RVFTFTJHVFOQBSBMMFHBSBDPODMVTJPOFTZKVTUJmDBSMBTFTUSBUFHJBTTFHVJEBTFOMB
CÞTRVFEBEFVOBTPMVDJØO
Ejercitación.&OUFOEJEBDPNPMBDBQBDJEBEEFMPTFTUVEJBOUFTQBSBFKFDVUBSUB-
SFBTNBUFNÈUJDBT
RVFTVQPOFOFMEPNJOJPEFMPTQSPDFEJNJFOUPTVTVBMFTRVFTF
QVFEFOEFTBSSPMMBS
EFBDVFSEPDPOSVUJOBTTFDVFODJBEBT
Modelación. &OUFOEJEB DPNP VOB BDUJWJEBE FTUSVDUVSBOUF Z PSHBOJ[BEPSB
NF-
EJBOUFMBDVBMFMDPOPDJNJFOUPZMBTIBCJMJEBEFTBERVJSJEBTTFFNQMFBOQBSBEFT-
DVCSJSSFHVMBSJEBEFT
SFMBDJPOFTZFTUSVDUVSBTEFTDPOPDJEBT
Comunicación.&OUFOEJEBDPNPFMQSPDFTPGVOEBNFOUBMRVFQFSNJUFBMPTFTUV-
EJBOUFTFTUBCMFDFSWÓODVMPTFOUSFTVTOPDJPOFTJOUVJUJWBTZFMMFOHVBKFTJNCØMJDP
EFMBTNBUFNÈUJDBT
ZDPNVOJDBSEFNBOFSBDMBSBMPTSFTVMUBEPTEFTVUSBCBKP
Resolución de problemas. $POTJEFSBEB FM FKF DFOUSBM EFM DVSSÓDVMP EF NBUF-
NÈUJDBT Z
DPNP UBM
PCKFUJWP CÈTJDP EF FOTF×BO[B
ZB RVF BM SFTPMWFS QSPCMF-
NBT
MPTFTUVEJBOUFTBERVJFSFODPOmBO[BFOFMVTPEFMBTNBUFNÈUJDBTZBVNFO-
UBOTVDBQBDJEBEEFDPNVOJDBSTFDPOFTUFMFOHVBKFZEFFNQMFBSQSPDFTPTEF
QFOTBNJFOUP
Conocimientos básicos
5JFOFORVFWFSDPOMPTQSPDFTPTFTQFDÓmDPTRVFEFTBSSPMMBOFMQFOTBNJFOUPNBUFNÈUJDP
ZDPOMPTTJTUFNBTQSPQJPTEFMBTNBUFNÈUJDBT&TUPTQSPDFTPTFTQFDÓmDPTTFSFMBDJPOBO
DPOMPTQFOTBNJFOUPTOVNÏSJDP
FTQBDJBM
NÏUSJDP
BMFBUPSJPZWBSJBDJPOBM
Pensamiento numérico.&MQFOTBNJFOUPOVNÏSJDPTFBERVJFSFHSBEVBMNFOUFZ
FWPMVDJPOBFOMBNFEJEBFORVFMPTFTUVEJBOUFTUJFOFOMBPQPSUVOJEBEEFQFOTBS
MPTOÞNFSPTZEFVTBSMPTFODPOUFYUPTTJHOJmDBUJWPT*ODMVZFFMEFTBSSPMMPEFUSFT
DBQBDJEBEFTGVOEBNFOUBMFT
14 GUÍA DOCENTE PROYECTO SÉ, EDICIÓN ESPECIAL © EDICIONES SM
GUÍA DEL MAESTRO
SÉ MATEMÁTICAS PRIMARIA
Contexto
Se refiere a los ambientes que rodean al estudiante y que dan significación a las matemá-
ticas que aprende. Variables como las condiciones socioculturales, el tipo de interacción,
los intereses y creencias particulares y las condiciones del proceso de enseñanza-aprendi-
zaje, son fundamentales en el diseño y ejecución de experiencias didácticas. Aprovechar
el contexto como un recurso para la enseñanza-aprendizaje requiere de la activa interven-
ción del maestro, quien debe descubrir y proponer situaciones problémicas que le den
sentido a las matemáticas. Por otra parte, el contexto es el espacio en el que el estudiante
puede aplicar sus conocimientos y encontrar interrogantes y asociaciones que le permitan
comprender la matemática, no como un conjunto de reglas y operaciones, sino como una
posibilidad de aprender haciendo.
planteadas
por
1FSLJOT
"VTVCFM (BSEOFS8JTLF
/PWBL(PXJO ZPUSPT
FOMBTRVF la realización
su inserción MBTJHOJmDBUJWJEBE EFBDUJWJEBEFT
UBSFBT
en las prácticas EFMBQSFOEJ[BKF ZQSPZFDUPTFOMPT
sociales con implica cuales se muestra la
sentido, utilidad DPNQSFOTJØOBERVJ-
ZFmDBDJB SJEBZTFDPOTPMJEBZ
QSPGVOEJ[BMBNJTNB
-BTBOUFSJPSFTQPTUVSBTQFEBHØHJDBTTFBSUJDVMBODPOVOBOPDJØOBNQMJBEFDPNQFUFODJB
DPNPDPOKVOUPEFDPOPDJNJFOUPT
IBCJMJEBEFT
BDUJUVEFT
DPNQSFOTJPOFTZEJTQPTJDJPOFT
DPHOJUJWBT
TPDJPBGFDUJWBTZQTJDPNPUPSBTBQSPQJBEBNFOUFSFMBDJPOBEBTFOUSFTÓQBSBGB-
DJMJUBSFMEFTFNQF×PnFYJCMF
FmDB[ZDPOTFOUJEPEFVOBBDUJWJEBEFODPOUFYUPTSFMBUJWB-
NFOUFOVFWPTZSFUBEPSFT&TUBOPDJØOTVQFSBMBNÈTVTVBMZSFTUSJOHJEBRVFEFTDSJCFMB
DPNQFUFODJBDPNPTBCFSIBDFSFODPOUFYUPFOUBSFBTZTJUVBDJPOFTEJTUJOUBTEFBRVFMMBT
BMBTDVBMFTTFBQSFOEJØBSFTQPOEFSFOFMBVMBEFDMBTF
Competencia matemática
TBCFSRVÏ t4JTUFNBTOVNÏSJDPT
conceptual saber QFOTBNJFOUPOVNÏSJDP
QPSRVÏ t4JTUFNBTHFPNÏUSJDPT
pensamiento espacial
conocimientos t4JTUFNBTNÏUSJDPT
QFOTBNJFOUPNÏUSJDP
t4JTUFNBTEFEBUPT
saber pensamiento aleatorio
procedimental cómo t4JTUFNBTBMHFCSBJDPT
QFOTBNJFOUPWBSJBDJPOBM
se alcanza
cuando se IBCJMJEBEFT
BERVJFSFOP tGPSNVMBSZSFTPMWFS
procesos problemas
desarrollan
generales tVTBSEJGFSFOUFTSFHJTUSPT
de representación
simbólica
tVTBSMBBSHVNFOUBDJØO
aprecio MBQSVFCBZ
actitudes seguridad MBSFGVUBDJØO
tEPNJOBSQSPDFEJNJFOUPT
confianza ZBMHPSJUNPT
&KFSDJUBDJØO
Ejes del aprendizaje
3B[POBNJFOUP
.PEFMBDJØO
Comunicación
1SPDFTPT 3FTPMVDJØOEF
problemas
OVNÏSJDPT
HFPNÏUSJDPT
&KFTEFM Conocimientos NÏUSJDPT
4JTUFNBT
BQSFOEJ[BKF básicos de datos
algebraicos
-BWJEBEJBSJB
$POUFYUP -BTNBUFNÈUJDBT
0USBTÈSFBT
Otras competencias
Competencias ciudadanas.&OFM1SPZFDUP4ÏMBTDPNQFUFODJBTDJVEBEBOBTTPO
FOUFOEJEBTDPNPFMDPOKVOUPEFIBCJMJEBEFTDPHOJUJWBT
FNPDJPOBMFTZDPNVOJ
DBUJWBT
DPOPDJNJFOUPTZEJTQPTJDJPOFTRVFSFMBDJPOBEBTFOUSFTÓ
IBDFOQPTJCMF
RVFFMDJVEBEBOP
7BMPSF
1BSUJDJQF la propia identidad,
3FTQFUFZ $POUSJCVZB SFTQPOTBCMFZ MBQMVSBMJEBEZSFTQFUFMBT
defienda los BDUJWBNFOUFB DPOTUSVDUJWBNFOUF EJGFSFODJBT
UBOUPFOTVFO
EFSFDIPT MBDPOWJWFODJB en los procesos torno cercano como en su
IVNBOPT QBDÓmDB EFNPDSÈUJDPT DPNVOJEBE
QBÓTP
BOJWFMJOUFSOBDJPOBM
Aprender a aprender. &T EFDJS
BERVJSJS MPT JOTUSVNFOUPT EF MB DPNQSFOTJØO
QBSBFOUFOEFSFMNVOEPRVFSPEFBBMPTFTUVEJBOUFT
SFDVSSJFOEPQBSBFMMPBMPT
TBCFSFTFTQFDÓmDPTRVFCSJOEBOMBTEJGFSFOUFTÈSFBTEFMDPOPDJNJFOUP4VQPOF
EFTBSSPMMBSDPNQFUFODJBTDPHOJUJWBTQBSBBQSFOEFSBDPOPDFS
EFTBSSPMMBSVOQFO
TBNJFOUPJOUFSEJTDJQMJOBSJP
VOBBDUJUVEBCJFSUBBPUSPTDBNQPTEFMTBCFS
La comprensión lectora, soporte del aprendizaje.&OCVFOBQBSUFMBJOGPSNB
DJØO RVF EPNJOB VO FTUVEJBOUF
MB BERVJFSF B USBWÏT EF MB MFDUVSB %VSBOUF FM
QSPDFTPEFFOTF×BO[BBQSFOEJ[BKF
ÏMPFMMBEFCFOMFFSCJFOZTJHVJFOEPVOBEF
DVBEPQSPDFTPMFDUPS1BSBDPOUSJCVJSZFTUJNVMBSMBGPSNBDJØOEFQFSTPOBTBVUØ
OPNBT RVF JOUFSQSFUFO
BSHVNFOUFO
UPNFO EFDJTJPOFT Z SFTVFMWBO EF NBOFSB
BDFSUBEBQSPCMFNBTEFEJWFSTBÓOEPMFBQBSUJSEFVOBJOGPSNBDJØOFTDSJUBQSFTFO
UFFOEJWFSTPTUFYUPTFOOFDFTBSJPEFTBSSPMMBScompetencias lectoras
%
ada la importancia de la evaluaciónFOFMTJTUFNBFEVDBUJWPTFIBDFJNQSFTDJOEJCMF
DPOPDFSFOEFUBMMFMBOPSNBUJWJEBERVFMBPSJFOUBZRVFEBQBVUBTQBSBTVPSHBOJ
[BDJØOFODBEBFTUBCMFDJNJFOUPFEVDBUJWP
&MQSFTFOUFEPDVNFOUPTFFMBCPSØBQBSUJSEFMFTUVEJPEFMEPDVNFOUP/EFM.JOJTUFSJP
EF&EVDBDJØO/BDJPOBM
Fundamentaciones y orientaciones para la implementación del
Decreto 1290 de 2009RVFPGSFDFVOBWJTJØOEFUBMMBEBEFMBTmOBMJEBEFTZBMDBODFTEFM
%FDSFUPZFOSFMBDJØODPOMBTQSPQVFTUBTEFFWBMVBDJØOEFM1SPZFDUP Sé
Ámbitos de la evaluación de los estudiantes
-BFWBMVBDJØOTFEFCFSFBMJ[BSFOUSFTÈNCJUPTFTQFDÓmDPTevaluación externa, definida
DPNPMBFWBMVBDJØORVFTFSFBMJ[BGVFSBEFMBVMB
evaluación nacionalZMBevaluación ins-
titucionalRVFTFSFBMJ[BFODBEBJOTUJUVDJØOQBSBBDPNQB×BSMPTQSPDFTPTEJBSJPTEFMBVMB
DPOFMmOEFIBDFSMFVOQFSNBOFOUFTFHVJNJFOUPZNPOJUPSFPBMQSPDFTPEFFOTF×BO[BZ
BQSFOEJ[BKF
5BMDPNPMPFYQSFTBFM "SUÓDVMP EFM %FDSFUP
MB FWBMVBDJØO EF MPT BQSFOEJ[BKFT EF MPT
estudiantes se realiza en los siguientes ámbitos:
1
Internacional.&M&TUBEPQSPNPWFSÈMBQBSUJDJQBDJØOEFMPTFTUVEJBOUFTEFMQBÓTFO
QSVFCBTRVFEFODVFOUBEFMBDBMJEBEEFMBFEVDBDJØOGSFOUFBFTUÈOEBSFTJOUFS
OBDJPOBMFT
2 Nacional.&M.JOJTUFSJPEF&EVDBDJØO/BDJPOBMZFM*OTUJUVUP$PMPNCJBOPQBSBFM
'PNFOUPEFMB&EVDBDJØO4VQFSJPS
IPZ*OTUJUVUP$PMPNCJBOPQBSBMB&WBMVBDJØO
EFMB&EVDBDJØO *$'&4
SFBMJ[BSÈOQSVFCBTDFOTBMFTDPOFMmOEFNPOJUPSFBSMB
DBMJEBEEFMBFEVDBDJØOEFMPTFTUBCMFDJNJFOUPTFEVDBUJWPTDPOGVOEBNFOUPFO
MPTFTUÈOEBSFTCÈTJDPT
3 Institucional.-BFWBMVBDJØOEFMBQSFOEJ[BKFEFMPTFTUVEJBOUFTSFBMJ[BEBFOMPTFT
UBCMFDJNJFOUPTEFFEVDBDJØOCÈTJDBZNFEJB
FTFMQSPDFTPQFSNBOFOUFZPCKFUJWP
QBSBWBMPSBSFMOJWFMEFEFTFNQF×PEFMPTFTUVEJBOUFT
La evaluación en el aula
-BFWBMVBDJØOFOMPTOJWFMFTEFFOTF×BO[BCÈTJDBZNFEJBTFEFCFDFOUSBSFOTVTQSPQØTJ
UPTGPSNBUJWPT
FTEFDJS
FOBRVFMMPTRVFGBDJMJUFOFMBQSFOEJ[BKFEFUPEPTMPTTVKFUPTRVF
JOUFSWJFOFOFOFMQSPDFTPFEVDBUJWP#BKPFTUBQFSTQFDUJWBFTOFDFTBSJPTVQFSBSFMDPO
DFQUPEFFWBMVBDJØOBTPDJBEPBMBDBMJmDBDJØOEFCFJNQMJDBSVOBNJSBEBBNQMJBTPCSFMPT
TVKFUPTZTVTQSPDFTPTZUFOFSQSFTFOUFRVFTFEFCFDBSBDUFSJ[BSQPSMPTTJHVJFOUFTSBTHPT
t %FCFTFSformativa, motivadora y orientadora
FJOWJUBSBMBQSFOEJ[BKFEFUPEPTMPTBDUPSFT
JOWPMVDSBEPTFOFMMB-BQPTJCJMJEBEEFBVUPFWBMVBSTF
FWBMVBSBPUSPTZTFSFWBMVBEPGBDJMJUB
FMDPOPDJNJFOUPQFSTPOBMZEFMPTPUSPT
ZGBDJMJUBFMFTUBCMFDJNJFOUPEFFTUSBUFHJBTQBSB
GPSUBMFDFSMPTQSPDFTPTEFBQSFOEJ[BKF
t %FCF VUJMJ[BS diversas técnicas e invitar a consolidar fuentes de información, de manera
RVFQFSNJUBMBFNJTJØOEFKVJDJPTDPOUFYUVBMJ[BEPT-PTFYÈNFOFTPQSVFCBTOPTPOMPT
ÞOJDPTSFDVSTPTEFFWBMVBDJØORVFUJFOFOMPTNBFTUSPT&TDPOWFOJFOUFJOUFHSBSEJWFSTBT
FTUSBUFHJBTEFWBMPSBDJØODPNPMBPCTFSWBDJØOEFMPTFTUVEJBOUFTEVSBOUFMPTUSBCBKPTJO
EJWJEVBMFTPHSVQBMFT
TVTFTUJMPTFOMBSFBMJ[BDJØOEFUSBCBKPTQFSTPOBMFTPBSHVNFOUBDJØO
EFSFTQVFTUBT
MBGPSNBDPNPGPSNVMBOJORVJFUVEFTPEVEBT
FUD
t %FCFcentrarse en las formas de aprendizaje de los estudiantes
EFNBOFSBRVFTFEF
UFDUFOMBTQPTJCMFTGPSUBMF[BTZEJmDVMUBEFTEFDBEBVOPEFMPTFTUVEJBOUFTZMPTNBFTUSPT
QVFEBOBQPZBSMPTEFBDVFSEPDPOTVTOFDFTJEBEFT
t %FCFTFStransparente, continua y procesual, se debe realizar a partir de criterios claros,
FTUBCMFDJEPTFODPOTFOTPZDPOPDJEPTQPSUPEPTZSFBMJ[BSTFEFNBOFSBDPOUJOVB
OPDPNP
VOB BDUJWJEBE BJTMBEB BM mOBMJ[BS VO UFNB P VOJEBE 1PS FTUB SB[ØO
MBT FWBMVBDJPOFT EFM
1SPZFDUP Sé
PGSFDFODSJUFSJPTEFFWBMVBDJØOQBSBDBEBBDUJWJEBEBKVTUBCMFTBMBUBCMBEF
FRVJWBMFODJBQSPQVFTUBQPSFM.&/
&OFTUFOJWFMIFNPTRVFSJEPSFTBMUBSBMHVOPTvalores como:
6TPBEFDVBEP
ZSFTQPOTBCMFEFM
BHVBZPUSPTSF
DVSTPTOBUVSBMFTZ "DUJUVEFT
"DUJUVE
FOFSHÏUJDPT QPTJUJWBTFOSFMBDJØO
EFSFTQFUPZBZV
BMNFEJPBNCJFOUF
EBIBDJBUPEBT
$VJEBEPZSFTQFUPEF
MBTQFSTPOBT
QBJTBKFT
BOJNBMFTZ
QMBOUBT
7BMPSBDJØO 3FnFKPEFMB
de todos los pluralidad de la socie-
USBCBKPTZQSP dad actual con un en-
GFTJPOFT GPRVFEFJOUFHSBDJØO
3FDIB[PEFDVBMRVJFS
tipo de
EJTDSJNJOBDJØO
Fomento
valores
EFMBFRVJEBEEF
HÏOFSP
FOQSF
sencia, responsa- Insistencia en
CJMJEBEFT
UBSFBTZ la presencia de per-
BDUJUVEFT sonas discapacitadas
para conseguir su
JOUFHSBDJØOZSFTQFUP
FOMBTPDJFEBE
4FOTJCJMJEBE
ZSFTQFUPIBDJBMBT
DPTUVNCSFTZNP
EPTEFWJEBEFDVM Inclusión de
turas distintas a la MBTQFSTPOBTNBZPSFT
OVFTUSB 7BMPSBDJØO QBSBRVFDPOFTUFBDFS
EFMBTBMVEZDP camiento generacional
nocimiento de los TFSFGVFSDFOMPTMB[PT
IÈCJUPTEFSFTQF GBNJMJBSFTZBVNFOUFMB
UPZDVJEBEPEFM BVUPFTUJNBEFMPTOJ×PT
DVFSQP ZEFMBTOJ×BT
-
PT OJ×PT RVF DVSTBO FM ÞMUJNP DJDMP EF MB &EVDBDJØO #ÈTJDB 1SJNBSJB QSFTFOUBO VOB
TFSJF EF DBSBDUFSÓTUJDBT FO MBT RVF TF QPOF EF NBOJmFTUP FM JOJDJP EF MB BEPMFTDFO-
DJB
MB CÞTRVFEB EFTÓ NJTNP
VOBUFOEFODJB BMBSFMBDJØODPOHSVQPTEF BNJHPT Z
VOB OFDFTJEBE EF JOUFMFDUVBMJ[BS Z GBOUBTFBS 4F PCTFSWBO DPOUSBEJDDJPOFT FO UPEBT MBT
NBOJGFTUBDJPOFTEFMBDPOEVDUB
IBZDPOTUBOUFTnVDUVBDJPOFTEFMIVNPSZEFMFTUBEPEF
ÈOJNP
ZTFWBQSFTFOUBOEPVOBTFQBSBDJØOQSPHSFTJWBEFMPTQBESFT
RVFMMFWBSÈBMPHSBS
MBJOEJWJEVBMJ[BDJØOZMBBVUPOPNÓB
1 Desarrollo físico
-B USBOTGPSNBDJØO GÓTJDB EFM DVFSQP Z MB NBEVSBDJØO TFYVBM EVSBOUF FTUB FUBQB
NBSDBOFMDPNJFO[PEFMBBEPMFTDFODJB
t -PTDBNCJPTGÓTJDPTFOMBTOJ×BTTFIBDFONÈTOPUPSJPTRVFFOMPTWBSPOFT
t 4FPCTFSWBVOBBDFMFSBDJØOEFMBVNFOUPEFMBFTUBUVSBZEFMQFTP
t -BTproporciones corporalesTVGSFODBNCJP-BDBCF[BTFIBDFNÈTQFRVF×B
FOQSPQPSDJØODPOMBMPOHJUVEUPUBMEFMDVFSQP
EFCJEPBRVFMBTFYUSFNJEBEFT
DSFDFODPONÈTSBQJEF[
t &MDSFDJNJFOUPZFMFOTBODIBNJFOUPEFMPTIVFTPTFTNBZPSFOMPTOJ×PTRVFFO
MBTOJ×BT
t 4FQSPEVDFTFDSFDJØOEFIPSNPOBTGFNFOJOBT FTUSØHFOPZQSPHFTUFSPOB
MBT
DVÈMFTQSFQBSBOBMPSHBOJTNPQBSBMPTDBNCJPTRVFMVFHPTFEFTBSSPMMBSÈOSÈQJ-
damente al inicio de la pubertad
t &O MPT OJ×PT TF PCTFSWB FM BQBSFDJNJFOUP EJTDSFUP EF DBSBDUFSFT TFYVBMFT TF-
DVOEBSJPT
DPNPWFMMPGBDJBM
DBNCJPTFOFMUPOPEFMBWP[ZGVODJPOBNJFOUPEF
HMÈOEVMBTTVEPSÓQBSBTZTFCÈDFBT
t &Mdesarrollo psicosexualFTUÈFODPOUJOVBFWPMVDJØO
3 Desarrollo cognitivo
&OUSFMPTEJF[ZMPTPODFB×PTTFJOJDJBFMQBTPEFMQFOTBNJFOUPDPODSFUPBMQFOTB
NJFOUPGPSNBM-PTOJ×PTTPODBQBDFTEFDPODFCJSBDDJPOFTJNBHJOBSJBTZBOUJDJQBS
TVTSFTVMUBEPT1VFEFOUPNBSDPNPPCKFUPTVQSPQJPQFOTBNJFOUPZSB[POBSBDFS
DBEFMNJTNP&OFTUFQFSJPEPMBDBQBDJEBEEFBERVJSJSZVUJMJ[BSDPOPDJNJFOUPT
MMFHB B VO FMFWBEP HSBEP EF FmDJFODJB 4F FWJEFODJBO EF NBOFSB DMBSB BMHVOPT
FMFNFOUPTJNQPSUBOUFT
t 4VOJWFMEFBCTUSBDDJØOQBSBBQSFDJBSZEJTUJOHVJSEJGFSFOUFTDVBMJEBEFTEFMPT
PCKFUPTZEFMPTGFOØNFOPTRVFPCTFSWBO
t -BIBCJMJEBEEFDPNQBSBSZSFMBDJPOBSMPTPCKFUPTPSEFOBS
FTUSVDUVSBSZPSHBOJ
[BSMBSFBMJEBE
ZBWBO[BSDPOTJEFSBCMFNFOUFFOMBTPQFSBDJPOFTEFDMBTJmDBDJØO
ZFMBCPSBDJØOEFDPODFQUPT
t -B DBQBDJEBE QBSB DPNQSFOEFS USBOTGPSNBDJPOFT DPNQMFKBT
RVF MFT QFSNJUF
QSPHSFTBSFOMBFYQMJDBDJØOEFMBTDBVTBTEFMPTGFOØNFOPT
t -BDBQBDJEBEEFHFOFSBSIJQØUFTJTTJTUFNÈUJDBNFOUFZEFDPNQBSBSMBTDPOMPT
UFTUJNPOJPTZMPTIFDIPT QFOTBNJFOUPDJFOUÓmDP
1 Tapa de unidad
-BVOJEBEFNQJF[BDPOVOBEPCMFQÈHJOBFOMBRVFTFQSFTFOUBVOBQBOPSÈNJDBEFMUSBCBKPRVFTF
SFBMJ[BSÈFOÏM
VOUBMMFSEF$PNQFUFODJBTMFDUPSBTRVFQPOFBMPTFTUVEJBOUFTFODPOUBDUPDPOUFYUPT
FOGPSNBUPTFTQFDJBMFTZFMDPOTFKPEFVOQFSTPOBKFCBKPFMUÓUVMPEFi4PDJFEBEFEVDBEPSBw
6O título
RVF FY 6Osaber previo, ac- Presentación del con- Formación en valores Z EFTBSSPMMP EF
QSFTBEFGPSNBFY UJWB MPT DPOPDJNJFO cepto. Formaliza, en competencias ciudadanas 0GSFDFO DPO
QMÓDJUBFMDPOUFOJEP UPTQSFWJPTEFMPTFT UÏSNJOPT TFODJMMPT FM TFKPT QBSB MB GPSNBDJØO FO WBMPSFT Z EF
NBUFNÈUJDP UVEJBOUFT Z QFSNJUF DPODFQUPUSBCBKBEP sarrollo de competencias ciudadanas a
EFUFDUBS GPSUBMF[BT Z QBSUJS EF MB SFBMJ[BDJØO EF MPT FKFSDJDJPT
EJmDVMUBEFT &OBMHVOBTPDBTJPOFTTFPGSFDFOFOMBDFTB
DPOUFOJEPTEFMB8FCRVFDPOUJFOFOMFD
UVSBTRVFGPSUBMFDFOFTUFBTQFDUP
6Oejemplo
DVZPBOÈMJ 6OBpráctica guiada, con- "DUJWJEBEFT QBSB FM desarrollo de competencias,
sis permite aclarar ideas UJFOF BDUJWJEBEFT EF DPO FOMBTRVFTFUSBCBKBOVOPPWBSJPTEFMPTQSPDFTPT
TPCSFFMDPODFQUP TPMJEBDJØO
BDPNQB×BEBT NBUFNÈUJDPT
ZRVFJODMVZFOMBTPMVDJØOEFQSPCMF
EF DPOTFKPT RVF GBDJMJUBO NBTSFMBDJPOBEPTDPOMBWJEBDPUJEJBOB
DPOMBTNB
TVSFBMJ[BDJØO UFNÈUJDBT P DPO PUSBT DJFODJBT "EFNÈT DPOUJFOF
una remisión para practicar lo aprendido o realizar
NÈTBDUJWJEBEFTFOwww.redes-sm.net
Problema. 4JUVBDJØO Comprensión del problema Soluciona otros pro- Enlace a la Web.*OWJUBBWJTJ-
de la cotidianidad re- 'PSNVMB QSFHVOUBT P BDUJWJ- blemas. *ODMVZF QSP- tar páginas con orientaciones
lacionada con los con- EBEFT RVF QFSNJUFO UFOFS CMFNBT RVF JOWJUBO B sobre el concepto asociado a
DFQUPT USBCBKBEPT FO DMBSJEBEBDFSDBEFMPTEBUPTZ la aplicación de la es- MBFTUSBUFHJBUSBCBKBEBPDPO-
EFMBVOJEBE MPRVFQJEFFMQSPCMFNB USBUFHJBUSBCBKBEB TFKPT B TFHVJS FO MB TPMVDJØO
EFQSPCMFNBT
Concepción de un plan. Ejecución del plan.0GSF- Practica con una guía. Plantea. 4F EBO FMF-
4F QSFTFOUBO EF GPSNB DFIFSSBNJFOUBTQBSBFKF- 4F QSFTFOUB EF NBOFSB NFOUPTQBSBRVFMPTFT-
DMBSB Z PSHBOJ[BEB
QSF- DVUBS FM QMBO Z TPMVDJPOBS guiada otro problema, UVEJBOUFT GPSNVMFO TVT
HVOUBTPBDUJWJEBEFTRVF FMQSPCMFNB QBSB RVF FM FTUVEJBOUF QSPQJPTQSPCMFNBT
JOWJUBOBDPODFCJSVOQMBO MPSFTVFMWB
para solucionar la situa- Comprobación.*OWJUBBMB
DJØOQMBOUFBEB WFSJmDBDJØOEFMPTSFTVMUB-
EPT Z B MB BVUPDPSSFDDJØO
EFMUSBCBKPSFBMJ[BEP
Matemáticas y medios.
1SFTFOUB OPUJDJBT UPNB-
das de periódicos o re-
WJTUBT
FMFNFOUPT EF MB
QVCMJDJEBE Z NBUFSJBM EF
JOUFSOFU
RVF FWJEFODJBO
la presencia de las mate-
máticas en los medios de
DPNVOJDBDJØO $POUJFOF
VOP P WBSJPT FOMBDFT B MB
8FC FO MPT RVF TF QVF-
EF BNQMJBS MB JOGPSNBDJØO
RVF QSFTFOUB MB OPUJDJB P
UFOFS PUSBT WJTJPOFT TPCSF
FMNJTNPUFNB
Comunicación y representa-
ción matemática. 1SFTFOUB
BDUJWJEBEFT RVF FWJEFODJBO
la importancia de desarrollar
IBCJMJEBEFTDPNVOJDBUJWBTFO
FM ÈSFB Z B MB BQSPQJBDJØO EF
TÓNCPMPTZSFHMBTEFMBFYQSF
TJØONBUFNÈUJDB
Talleres.4POEJF[FOUPUBMDVZBTUFNÈUJDBTTFDFOUSBOFOFMDP-
OPDJNJFOUPEFMFTQBDJPPEFEJTUJOUBTQBSUJDVMBSJEBEFTZDVSJP-
TJEBEFT EF MB FDPOPNÓB
UVSJTNP Z FEVDBDJØO EFM NVOJDJQJP
EFQBSUBNFOUPPQBÓT-BTBDUJWJEBEFTRVFQMBOUFBOJOWJUBOBUSB-
CBKBSMBTNBUFNÈUJDBTFODPOUFYUP
1
y teoría de números
En esta unidad se identifican claramente dos partes. La primera, orien-
tada a la consolidación y dominio de las operaciones básicas, y al co-
nocimiento formal de la potenciación, la radicación y la logaritmación.
La segunda se centra en el refuerzo del entendimiento y el estableci-
miento de las relaciones de orden multiplicativo, y en el dominio de los
procedimientos tanto para calcular el mínimo común múltiplo como el
máximo común divisor, a través de la descomposición de un número en
sus factores primos.
COMPETENCIAS CIUDADANAS
t 1BSUJDJQBDJØOZSFTQPOTBCJMJEBEEFNPDSÈUJDB Coopero y muestro solidaridad con mis compañeros y compañeras; trabajo
constructivamente en equipo.
t 1MVSBMJEBE
JEFOUJEBEZSFTQFUPBMBTEJGFSFODJBT Reconozco lo distintas que somos las personas y comprendo que esas
diferencias son oportunidades para construir nuevos conocimientos y relaciones y hacer que la vida sea más interesante y
divertida.
PROYECTO SÉ, EDICIÓN ESPECIAL © EDICIONES SM
32 GUÍA DOCENTE
Secciones
especiales GUÍA DEL MAESTRO
S É M AT E M ÁT I C A S P R I M A R I A
FO MVHBS EF 25 -B QSFHVOUB RVF EFCFO WFS RVF FTUF OÞNFSP TBUJTGBDF MB EFmOJDJØO TPMP UJFOF
IBDFSTFDVBOEPBQBSF[DBVOBSBÓ[FT{2VÏCBTFFMFWB EPTEJWJTPSFTFMZÏMNJTNP
EBBMDVBESBEPEBFMOÞNFSPRVFFTUÈCBKPMBSBÓ[ &T
JNQPSUBOUFRVFBMBSHFOFMTÓNCPMPSBEJDBMEFNPEPRVF DESCOMPOSICIÓN EN FACTORES PRIMOS (PÁGS. 30 - 31)
BCBSRVFUPEPTMPTOÞNFSPTEFMSBEJDBOEP 6OB BDUJWJEBE QSFWJB BM EFTBSSPMMP EFM UFNB QVFEF TFS
MBEFQSPQPOFSMFTBMPTFTUVEJBOUFTRVFFODVFOUSFOUP
LOGARITMACIÓN DE NÚMEROS NATURALES (PÁGS. 20 - 21) EBT MBT NVMUJQMJDBDJPOFT QPTJCMFT EF EPT P NÈT GBDUP
"OUFTEFGPSNBMJ[BSFMDPODFQUPEFMPHBSJUNBDJØO
QSP SFT
DVZPQSPEVDUPTFBVOOÞNFSPEBEP)ÈHBMFTOPUBS
QØOHBMFT B MPT FTUVEJBOUFT BDUJWJEBEFT FO MBT RVF EF RVFMBTNVMUJQMJDBDJPOFTDPONBZPSOÞNFSPEFGBDUPSFT
CBO FODPOUSBS FM FYQPOFOUF
BM DVBM EFCF TFS FMFWBEP TJFNQSFDPOUJFOFOOÞNFSPTQSJNPT
ZRVF
BQFTBSEFM
VO OÞNFSP EBEP QBSB PCUFOFS DPNP SFTVMUBEP DJFSUB PSEFOEFEJDIPTGBDUPSFT
MPTQSPEVDUPTPCUFOJEPTTPO
QPUFODJB MPTNJTNPT&OGBUJDFFOFMIFDIPEFRVFMBEFTDPNQPTJ
t 1PSFKFNQMP&TDSJCBOFOMBDBTJMMBFMOÞNFSPDPSSFT DJØOEFVOOÞNFSPFOGBDUPSFTQSJNPTFTÞOJDB
QPOEJFOUF
&YQMÓRVFMFT B MPT FTUVEJBOUFT RVF MB MPHBSJUNBDJØO FT
MÍNIMO COMÚN MÚLTIPLO Y MÁXIMO COMÚN DIVISOR
(PÁGS. 32 - 33)
JOWFSTB EF MB QPUFODJBDJØO )BHB ÏOGBTJT FO RVF MB MP
HBSJUNBDJØODPOTJTUFFOFODPOUSBSFMFYQPOFOUFEFVOB &T QPTJCMF RVF MPT FTUVEJBOUFT OP QSFTFOUFO OJOHVOB
QPUFODJBDVBOEPFTUBTFDPOPDFKVOUPDPOMBCBTF EJmDVMUBEFOMPTDÈMDVMPTEFMNDNZEFMNDEQFSPTÓ
FOTVSFMBDJØODPOMBTTJUVBDJPOFTEFMBSFBMJEBERVFMFT
MULTIPLOS DE UN NÚMERO (PÁGS. 22 - 23) QMBOUFBO )ÈHBMPT QFOTBS FO MBT QBMBCSBT RVF EFmOFO
&OFTUFUFNBIBZRVFEJTUJOHVJSEPTJEFBTJNQPSUBOUFT estos conceptos:
CVTDBSNÞMUJQMPTEFVOOÞNFSPEBEPZEJTUJOHVJSDVBO Mínimo..ÈTQFRVF×PRVFUPEPT
EPVOOÞNFSPFTNÞMUJQMPEFPUSP1BSBMBQSJNFSBJEFB Máximo.&MNBZPSEFUPEPT
TFVUJMJ[BFMNÏUPEPEFNVMUJQMJDBSDVBMRVJFSOÞNFSPQPS
Común.2VFQFSUFOFDFBUPEPT
MPTOBUVSBMFT
ZTFDPOTJEFSBFMDFSPDPNPUBM"QSPWFDIF
FMEFTBSSPMMPEFMBBDUJWJEBEQBSBEJBMPHBSTPCSFMBJEFB Múltiplo. /ÞNFSP RVF DPOUJFOF B PUSP WBSJBT WFDFT
EFJOmOJUVEEFMPTNÞMUJQMPTEFVOOÞNFSP FYBDUBNFOUF
Divisor./ÞNFSPRVFEJWJEFFYBDUBNFOUFBPUSP
DIVISORES DE UN NÚMERO (PÁGS. 24- 25)
*OWJUFBMPTFTUVEJBOUFTBFODPOUSBSMPTEJWJTPSFT PGBD
UPSFT
EF VO OÞNFSP VTBOEP SFDUÈOHVMPT Z QBQFM DVB
RESOLUCIÓN DE PROBLEMAS (PÁGS. 34 - 35)
ESJDVMBEP)ÈHBMFTWFSRVF
FOSFBMJEBE
FTEJWJTPSEF )BHBEFMBTPMVDJØOEFQSPCMFNBTFMNFKPSEFMPTSFUPT
QPSMBNJTNBSB[ØORVFFTNÞMUJQMPEFMBEJWJTJØO EFMBBDUJWJEBENBUFNÈUJDB&YQMÓRVFMFTBMPTFTUVEJBO
FTFYBDUB6OBWF[UFOHBOJOUFSJPSJ[BEPTMPTDPO UFTRVFFOFTUBVOJEBETFEBSÈQSJPSJEBEBMPTQSPCMF
DFQUPTEFNÞMUJQMPZEJWJTPS
QÓEBMFTRVFEJHBOFOWP[ NBT DPNCJOBEPT NJYUPT FO DVZB TPMVDJØO JOUFSWJFOFO
BMUBMBTFYQSFTJPOFTJOWFSTBTFTEJWJTPSEFZFT operaciones pertenecientes a campos conceptuales
NÞMUJQMPEF
FUDZRVFWFBORVFMBHSBOEJGFSFODJBFO EJGFSFOUFTZEFMPTDVBMFTQPEFNPTFODPOUSBSEPTDMB
USFFTUPTEPTDPODFQUPTSFTJEFFOTVDBOUJEBEVOOÞNF sificaciones:
SPUJFOFJOmOJUPTNÞMUJQMPTZmOJUPTEJWJTPSFT Problemas combinados directos.-PTEBUPTFYQSFTBEPT
en el enunciado están dados en el mismo orden en el
CRITERIOS DE DIVISIBILIDAD (PÁGS. 26 - 27) RVFEFCFOTFSVUJMJ[BEPTBMSFTPMWFSFMQSPCMFNB
)ÈHBMFTWFSBMPTFTUVEJBOUFTRVFMPTDSJUFSJPTEFEJWJTJ Problemas combinados indirectos.1BSBSFTPMWFSFMQSP
CJMJEBETPONÏUPEPTPSFHMBTRVFBHJMJ[BOMPTDÈMDVMPT CMFNB TF EFCFO SFPSEFOBS MPT EBUPT FO GVODJØO EF MB
QBSBIBMMBSFMNDNZFMNDEEFWBSJPTOÞNFSPT QSFHVOUBGPSNVMBEB
ZDPNCJOBSMPTEFGPSNBRVFMFQFS
&OWBSJBTPDBTJPOFTBQBSFDFOOÞNFSPTRVFTPOEJWJTJCMFT NJUBOFMBCPSBSFMQMBORVFMFMMFWBSÈBMBTPMVDJØO
QPS WBSJPT OÞNFSPT
FT EFDJS
RVF DVNQMFO EPT P NÈT
DSJUFSJPTBMBWF[4FMFTQVFEFQMBOUFBSRVFMPTCVTRVFO
%FTUBRVFMBTJNJMJUVEFOUSFBMHVOPTEFMPTDSJUFSJPTEF
EJWJTJCJMJEBEIÈHBMFTDBFSFODVFOUBRVFDVBOEPVOOÞ
NFSP FT EJWJTJCMF QPS EPT OÞNFSPT
FT EJWJTJCMF QPS FM
QSPEVDUP EF BNCPT 4J FT EJWJTJCMF QPS Z QPS
TFSÈ t IUUQXXXHPCJFSOPEF
EJWJTJCMFQPS DBOBSJBTPSHFEVDBDJPO
8FC$FMUBORVFMBTQPUFODJBT
NÚMEROS PRIMOS Y NÚMEROS COMPUESTOS (PÁGS. 28- 29) MBTQPUFODJBT@QIUNM&MWÓODVMP
-PT OÞNFSPT QSJNPT IBO EFTQFSUBEP FOUSF MPT NBUF PGSFDJEPDPOUJFOFFKFSDJDJPTRVF
NÈUJDPT NVDIB DVSJPTJEBE &T NVZ JNQPSUBOUF RVF MPT permitirán a los estudiantes
estudiantes tengan claro cuáles son algunos de estos DPOPDFSTVTBWBODFTFOFM
OÞNFSPT
ZBRVFDVBOEPTFGBDUPSJ[BVOOÞNFSPTFVUJMJ conocimiento de las potencias
[BOTPMPGBDUPSFTQSJNPT&TDPNÞORVFMPTFTUVEJBOUFT ZMBTSBÓDFT
OPJODMVZBOFMEFOUSPEFMBMJTUBEFMPTQSJNPT)ÈHBMFT
2
operaciones
La unidad 1 inicia con la representación, clasificación y comparación de
fracciones, y trabaja en la consolidación de los procesos de búsqueda
de fracciones equivalentes, conocidos como amplificación y simplifica-
ción. Una vez clarificado este proceso, el trabajo se centra en el dominio
de los algoritmos, para realizar adiciones y sustracciones de fracciones
homogéneas y heterogéneas, en la búsqueda de la fracción de un nú-
mero y en el cálculo de productos y cocientes.
COMPETENCIAS CIUDADANAS
t Pluralidad, identidad y respeto a las diferencias. Expreso empatía frente a personas excluidas o discriminadas.
t Convivencia y paz. Reconozco cómo se sienten otras personas cuando son agredidas o se vulneran sus derechos
y contribuyo a aliviar su malestar.
1 ESTRATEGIA SUGERIDA
)BHBVOBMFDUVSBDPMFDUJWBEFMEJBHSBNBZSF
nFYJPOF DPO TVT FTUVEJBOUFT TPCSF MB JNQPS
2 1SPQPOHB B TVT FTUVEJBOUFT RVF JOWFTUJHVFO
BDFSDB EF MB IJTUPSJB EF MBT NBUFNÈUJDBT FO
DVBOUP BM EFTBSSPMMP EF MPT OÞNFSPT EFDJNB
tancia de concebir un plan antes de realizar MFT 0SJÏOUFMPT QBSB RVF UFOHBO FO DVFOUB B
VOUSBCBKPTomar los datos en orden, es una MPT QFSTPOBKFT RVF QBSUJDJQBSPO FO FMMP Z MB
FTUSBUFHJBDMBWFRVFQSFTFOUBFTUBVOJEBE
DPO FWPMVDJØOFOMBTSFQSFTFOUBDJPOFTZRVFMVFHP
FMQSPQØTJUPRVFMPTFTUVEJBOUFTPSHBOJDFOMPT DPNFOUFOFOHSVQPMPRVFBWFSJHVBSPO
EBUPTZWFSJmRVFORVFFTUBPSHBOJ[BDJØOGBDJ
MJUBMBTPMVDJØO
COMPETENCIAS CIUDADANAS
t Participación y responsabilidad democrática. Conozco y sé usar los mecanismos de participación estudiantil en mi medio
escolar.
t Pluralidad, identidad y respeto a las diferencias. Reconozco lo distintas que somos las personas y comprendo que esas
diferencias son oportunidades para construir nuevos conocimientos y relaciones y hacer que la vida sea más interesante y
divertida.
PROYECTO SÉ, EDICIÓN ESPECIAL © EDICIONES SM
38 GUÍA DOCENTE
Secciones
especiales GUÍA DEL MAESTRO
S É M AT E M ÁT I C A S P R I M A R I A
LOS DECIMALES EN LA RECTA NUMÉRICA (PÁGS. 60 - 61) MULTIPLICACIÓN DE DOS NÚMEROS DECIMALES
"VORVFFO FM DPOUFYUPEF JOJDJP EFM UFNB TF EJWJEF MB (PÁGS. 70 - 71)
SFDUBEFTEFFMOÞNFSPBM
FTDPOWFOJFOUFRVFEJCVKF 1SPQPOHBBMPTFTUVEJBOUFTKVHBSDPOVOEPNJOØFOFM
QSFWJBNFOUFFOFMUBCMFSPMBSFDUBDPOMPTOÞNFSPTOBUV RVF MBT mDIBT DPNCJOFO NVMUJQMJDBDJPOFT QSPQVFTUBT
SBMFT
SFDPSEÈOEPMFTRVFMBEJTUBODJBFOUSFDBEBVOJEBE Z MPT SFTVMUBEPT EF MBT NJTNBT 1BSB DPNQMFNFOUBS FM
EFCFTFSTJFNQSFMBNJTNB UFNB
QMBOUÏFMFTRVFBQMJRVFOMBBQSPYJNBDJØOEFGBD
&M DPOUFYUP EF JOJDJP IBCMB EF NFUSPT Z FT PCWJP RVF UPSFTEFDJNBMFTQBSBIBDFSFTUJNBDJPOFTEFQSPEVDUPT
MBEJTUBODJBFOUSFZOPFTN-PRVFTFIBDFFTVO
EJCVKPQSPQPSDJPOBMBMBSFBMJEBEQBSBJOUSPEVDJSFMDPO DIVISIÓN DE UN NÚMERO DECIMAL POR UNO NATURAL
DFQUP EF FTDBMB
BVORVF OP TF OPNCSF EJSFDUBNFOUF (PÁGS. 72 - 73)
4FQVFEFIBDFSSFGFSFODJB
QPSFKFNQMP
BRVFFOVOB &OGBUJDF MB JOGPSNBDJØO RVF QSFTFOUB FM DVBESP
GPUPHSBGÓBEFDNEFBMUPDBCFOQFSTPOBTEF
N $PNQSFOEFFTUBTEJWJTJPOFTTPODPNPMBTEFMPTOÞNF
SPTOBUVSBMFT
TPMPRVFBMFNQF[BSBVUJMJ[BSMBTDJGSBTEF
APROXIMACIÓN DE NÚMEROS DECIMALES (PÁGS. 62 - 63) MPTEFDJNBMFTTFEFCFQPOFSVOBDPNBFOFMDPDJFOUF
-B BQSPYJNBDJØO EF MPT OÞNFSPT EFDJNBMFT QSFTFOUB 1PSMPEFNÈT
FMNFDBOJTNPFTFMNJTNP
NBZPSEJmDVMUBEDVBOEPTFUJFOFOOÞNFSPTDPNP
4J IBZ RVF SFEPOEFBSMPT B MBT EÏDJNBT
FM EFCF BV DIVISIÓN DE UN NÚMERO NATURAL POR UNO DECIMAL
NFOUBS VOB VOJEBE Z TF DPOWJFSUF FO Z
QPS MP UBO (PÁGS. 74 - 75)
UP
TFDPOWFSUJSÈFO
QFSPZBOPUJFOFTFOUJEP 1SPQPOHB B MPT FTUVEJBOUFT FKFSDJDJPT QBSB EFTBSSPMMBS
FTDSJCJSFM
BTÓRVFTFSÓB-VFHP
FMSFEPOEFPBMBT FOFMDVBEFSOP
FOMPTDVBMFTEFCBOEJWJEJSVOOÞNFSP
EÏDJNBTZBMBVOJEBE
FOFTUFDBTP
DPJODJEFO OBUVSBMQPSVOPEFDJNBM-VFHP
QÓEBMFTRVFJOUFSDBN
&T OFDFTBSJP UFOFS FTQFDJBM DVJEBEP DPO FM SFEPOEFP CJFOFMDVBEFSOPDPOVOPEFTVTDPNQB×FSPTQBSBSF
QBSBOPVUJMJ[BSFMTÓNCPMPEFJHVBMEBE
QVFTOPFTWFS WJTBSTVUSBCBKP&OUSFMPTEPTEFCFSÈOWFSJmDBSRVFMBT
EBERVF
4FEFCFVUJMJ[BSVOTÓNCPMPRVF SFTQVFTUBTPCUFOJEBTTPODPSSFDUBTZDPSSFHJSMPTFSSP
FYQSFTBMBSFMBDJØODPSSFDUB
SFT
TJMPTIBZ
ADICIÓN DE NÚMEROS DECIMALES (PÁGS. 64 - 65) DIVISIÓN DE DOS NÚMEROS DECIMALES (PÁGS. 76 - 77)
"TFHÞSFTFEFRVFMPTFTUV &TJNQPSUBOUFJOEJDBSMFTBMPTFTUVEJBOUFTRVFFMUÏSNJ
diantes colocan los sumandos OPDMBWFFTFMEJWJTPS-PTEFDJNBMFTEFMEJWJEFOEPTPMP
de manera correcta, alineados JOnVZFOQBSBRVFFOWF[EFB×BEJSDFSPT
TFEFTQMBDFMB
QPSMBTDPNBT&YQMÓRVFMFTMB DPNB&MQSPCMFNBTVSHFDVBOEPFMEJWJTPSFTVOOÞNF
importancia de tener en cuenta SPEFDJNBMFOFTUFDBTP
TFNVMUJQMJDBQPSMBVOJEBETF
FMWBMPSQPTJDJPOBMEFMBTDJGSBT guida de tantos ceros como decimales tenga este, para
EFMPTOÞNFSPTEFDJNBMFTQBSB DPOWFSUJSMPFOVOOÞNFSPOBUVSBM
SFBMJ[BSMBBEJDJØO6TFDVBESÓ
DVMBTEFQBSBIBMMBS SUGERENCIAS PARA LA RESOLUCIÓN
sumas como: DE PROBLEMAS
4FQSFTFOUBOQSPCMFNBTDPNCJOBEPTNJYUPTJOEJSFDUPT
SUSTRACCIÓN DE NÚMEROS DECIMALES (PÁGS. 66 - 67) 4FDBSBDUFSJ[BOQPSRVFMBQFSTPOBRVFSFTVFMWFFMQSP
%FNBOFSBTJNJMBSBMUFNBBOUF CMFNB EFCF SFPSEFOBS MPT EBUPT FO GVODJØO EF MB QSF
SJPS
VUJMJDFDVBESÓDVMBTEF HVOUBGPSNVMBEBFOFMFOVODJBEP
ZDPNCJOBSMPTEFGPS
QBSBSFBMJ[BSTVTUSBDDJP NBRVFMFQFSNJUBOFMBCPSBSFMQMBORVFMFMMFWBSÈBMB
OFTEFOÞNFSPTEFDJNBMFT1PS TPMVDJØO-PTEBUPTEFMFOVODJBEPWJFOFOEBEPTFOGPS
FKFNQMP
NBEFOÞNFSPTEFDJNBMFT
GSBDDJPOBSJPTPQPSDFOUVBMFT
*OTJTUBFOFMIFDIPEFRVFFT
JHVBM B
"EFNÈT
RVF BM
escribir el resultado de una sus-
USBDDJØO OP TF FTDSJCJSÈ
TJOP
t *OHSFTBBMTJHVJFOUFMJOL
MULTIPLICACIÓN DE UN NÚMERO DECIMAL FYQMPSBMBTQÈHJOBTZTFMFDDJPOB
una adecuada a tu clase
POR UN NATURAL (PÁGS. 68 - 69)
7, 16 IUUQSPCMFQOUJDNFDFT
1VFEF QSFTFOUBS FO QBSBMFMP 7, 16 BSVNUFNBTOVNFSPT@
FMQSPEVDUPZMBBEJDJØOSFJUF 7, 16 7, 16 EFDJNBMFTIUN
4 7, 16
SBEB1PSFKFNQMP
28, 64 28, 64 6UJMJ[BFMWÓODVMPBOUFSJPSZ
%FTQVÏT EF FGFDUVBS WBSJPT QSPEVDUPT Z TVT BEJDJPOFT BQSPWFDIBFMTJOOÞNFSPEF
DPSSFTQPOEJFOUFT
TFQVFEFGPSNBMJ[BSMBSFHMBEFVCJ QÈHJOBTRVFBMMÓTFUFPGSFDFO
DBDJØOEFMBDPNBFOFMQSPEVDUP
Ángulos, rectas
3
y polígonos
Esta unidad dedicada al desarrollo del pensamiento espacial, ofrece
elementos para que los niños se apropien de su espacio y aprendan a
manejarlo, a la vez que despierta su sensibilidad artística. Se parte del
conocimiento de los elementos fundamentales de la geometría con el
estudio de los ángulos, las relaciones entre las rectas y los polígonos. Se
representan puntos en el plano y se desarrollan estrategias para la apli-
cación de los movimientos de traslación, rotación y reflexión, de manera
que puedan ser usados en la construcción de mosaicos.
COMPETENCIAS CIUDADANAS
t 1MVSBMJEBE
JEFOUJEBEZSFTQFUPBMBTEJGFSFODJBT Reconozco lo distintas que somos las personas y comprendo que esas
diferencias son oportunidades para construir nuevos conocimientos y relaciones y hacer que la vida sea más interesante y
divertida.
t $POWJWFODJBZQB[ Reconozco el valor de las normas y los acuerdos para la convivencia en la familia, en el medio escolar y
en otras situaciones.
PROYECTO SÉ, EDICIÓN ESPECIAL © EDICIONES SM
44 GUÍA DOCENTE
Ampliación GUÍA DEL MAESTRO
S É M AT E M ÁT I C A S P R I M A R I A
RESOLUCIÓN DE PROBLEMAS
1
PCTFSWFMBVUJMJEBEEFMPTUFNBTQSPQJPT
ESTRATEGIA SUGERIDA EFMQFOTBNJFOUPFTQBDJBMFOMBWJEB
1VFEF JOWJUBS B TVT FTUVEJBOUFT B DPOTUSVJS m DPUJEJBOBZFOFMBSUF
HVSBTCJEJNFOTJPOBMFT&MTFHVJNJFOUPEFMPT t Comunicación y representación matemáti-
QBTPTPSHBOJ[BEPTQBSBFTUBUBSFB
GPSUBMFDFMB ca: 1SPQPOHB BDUJWJEBEFT FO MBT RVF FM FT
IBCJMJEBE QBSB FM BOÈMJTJT Z TPMVDJØO EF TJUVB tudiante ponga a prueba su capacidad para
DJPOFTZFWJEFODJBOMBVUJMJEBEEFMBTNBUFNÈ SFBMJ[BSEJCVKPTVUJMJ[BOEPDVBESÓDVMBTZmHV
UJDBTFOMBWJEBDPUJEJBOB SBTHFPNÏUSJDBTZFWJEFODJFTVDPNQSFOTJØO
TPCSFMBTDBSBDUFSÓTUJDBTRVFEFCFODPOTFS
COMPETENCIAS DE MANEJO DE INFORMACIÓN
2
WBS FTUBT mHVSBT 1VFEF PSHBOJ[BS VO DPO
t Matemática y medios:1SFTFOUFVOBSUÓDVMP DVSTP EF EJCVKP Z VOB FYQPTJDJØO DPO MPT
EFVOBSFWJTUBQBSBRVFFMFTUVEJBOUF USBCBKPTIFDIPTQPSTVTFTUVEJBOUFT
Sólidos geométricos
A partir de las actividades propuestas se promueve el desarrollo del
pensamiento espacial, en cuanto al reconocimiento de los elementos
de prismas, pirámides, poliedros y cuerpos redondos y se analizan los
planos de construcción, las propiedades y los elementos que los con-
forman.
COMPETENCIAS CIUDADANAS
t 1BSUJDJQBDJØOZSFTQPOTBCJMJEBEEFNPDSÈUJDB Identifico y expreso, con mis propias palabras, las ideas y los deseos de
quienes participamos en la toma de decisiones, en el salón de clase y en el medio escolar.
t 1MVSBMJEBE
JEFOUJEBEZSFTQFUPBMBTEJGFSFODJBT Reconozco lo distintas que somos las personas y comprendo que esas
diferencias son oportunidades para construir nuevos conocimientos y relaciones y hacer que la vida sea más interesante y
divertida.
PROYECTO SÉ, EDICIÓN ESPECIAL © EDICIONES SM
46 GUÍA DOCENTE
Secciones
especiales GUÍA DEL MAESTRO
S É M AT E M ÁT I C A S P R I M A R I A
RESOLUCIÓN DE PROBLEMAS
1
UFNÈUJDBZSFTBMUBTVQBQFMFOFMEFTBSSPMMPEF
ESTRATEGIA DESARROLLADA (PÁGS. 106 - 107) JEFBTNBUFNÈUJDBT
4FNVFTUSBMBFTUSBUFHJBEFSFTPMVDJØOEFQSP t.BUFNÈUJDB Z NFEJPT 1SFTFOUB VOB OPUJDJB
blemas Calcular el área total de un prisma, EFVOQFSJØEJDPRVFQSPNVFWFMBDPNQSFO
RVFDPOTJTUFFOEFTDPNQPOFSVOTØMJEPFOTV TJØO MFDUPSB FO UFYUPT RVF JOWPMVDSBO JOGPS
EFTQMJFHVFZPCUFOFSJOGPSNBDJØOEFMNJTNP NBDJØOOVNÏSJDBZPGSFDFEBUPTDVSJPTPTTP
BUSBWÏTEFMBOVFWBEFTDPNQPTJDJØOFOQPMÓ CSFFMDFSFCSP
HPOPT4JBMHÞOFTUVEJBOUFQSFTFOUBEJmDVMUBE
t$PNVOJDBDJØOZSFQSFTFOUBDJØONBUFNÈUJDB
FOTVSFTPMVDJØO
QFSNÓUBMFIBDFSVTPEFMQMB
-BT BDUJWJEBEFT QSPQVFTUBT FO FTUB QÈHJOB
OPEFDPOTUSVDDJØOEFMQSJTNBQBSBRVFUPNF
FTUÈOFODBNJOBEBTBRVFFMFTUVEJBOUFWFB
TPCSFÏMMBTNFEJEBTDPSSFTQPOEJFOUFT
MBVUJMJEBEEFMMFOHVBKFNBUFNÈUJDPFODPO
&TUBTFDDJØO
FOMBRVFTFJEFOUJmDBOEPTQBS
UFYUPTDPUJEJBOPTZBPCTFSWBSDØNPMBMFDUV
SBEFHSÈmDPTOPTBZVEBBFYQSFTBSQVOUPT
EFWJTUBGSFOUFBEJGFSFOUFUJQPEFFWFOUPT
UFT
QSPNVFWFMBWBMPSBDJØOEFMBOPUBDJØONB
72 72
72 72
SUGERENCIAS PARA LA RESOLUCIÓN
72 DE PROBLEMAS
&T JNQPSUBOUFT RVF MPT FTUVEJBOUFT TF BDPTUVNCSFO B
BOBMJ[BS TJUVBDJPOFT FO MBT RVF FM FOVODJBEP PGSF[DB MB
descripción de figuras bidimensionales a partir de datos
sobre las longitudes de sus lados o la amplitud de sus
.BSDB MPT QVOUPT EF DPSUF EF MB DJSDVOGFSFODJB DPO ángulos o la representación de las mismas con el uso de
MPTMBEPTEFMPTÈOHVMPTUSB[BEPTMVFHP
ÞOFMPTQBSB USB[PEFSFDUBT
TFNJSSFDUBTPTFHNFOUPT&MUSBCBKPEF
PCUFOFSVOQFOUÈHPOPSFHVMBS TPMVDJØOEFFTUBTTJUVBDJPOFTIBSÈSFGFSFODJBBMBEFUFS
NJOBDJØOEFMBTDBSBDUFSÓTUJDBTEFMBTmHVSBTSFQSFTFOUB
EBTZPBMBCÞTRVFEBEFTFNFKBO[BTZEJGFSFODJBT
4FEFCFJODVMDBSFOMPTFTUVEJBOUFTMBSFBMJ[BDJØOEFVOB
MFDUVSB BUFOUB Z DPNQSFOTJWB EFM FOVODJBEP &O FTUF
DBTP
TFIBDFÏOGBTJTFORVFBVORVFQVFEPPCUFOFSWB
SJPTNPEFMPTDPOMBJOGPSNBDJØOJOJDJBMTPMPVOPDVNQMF
DPOMPTSFRVFSJNJFOUPTEFMQSPCMFNB
Competencias lectoras
*OWÓUFMPTBMFFSVOGBDTÓNJMFEFVOBHVÓBEFSVUBEFUSBOT
QPSUFNBTJWP1SFHVOUFQPSFMTJHOJmDBEPEFMBQBMBCSB
JUJOFSBSJP
IBCMF DPO TVT FTUVEJBOUFT TJ BMHVOB WF[ IBO
UFOJEP EJmDVMUBEFT QPS OP DPNQSFOEFS MB JOGPSNBDJØO
RVF TF NVFTUSB FO MBT HVÓBT EF SVUB Z RVF DPNFOUFO LAS PIRÁMIDES (PÁGS. 100 - 101)
MB EJmDVMUBE RVF UVWJFSPO {"MHVOB WF[ IBO FTQFSBEP 3FBMJDF VO USBCBKP TJNJMBS BM EF MBT QJSÈNJEF 6OB WF[
EVSBOUF BMHÞO UJFNQP VOB SVUB Z MVFHP EF MFFS OVFWB DPOTUSVJEBMBQJSÈNJEFBQBSUJSEFMQMBOPRVFBQBSFDFBM
NFOUFMBHVÓBTFEJFSPODVFOUBRVFFTBSVUBOPQBTBCB mOBMEFMMJCSP
IBHBÏOGBTJTFORVFMBDÞTQJEFUBNCJÏOFT
BFTBIPSBPFTFEÓB &TJNQPSUBOUFRVFMPTFTUVEJBOUFT DPOTJEFSBEBWÏSUJDF
reconozcan la importancia de la lectura de este tipo de &TJNQPSUBOUFIBDFSMFTOPUBSRVFMBEJGFSFODJBFOUSFQJ
UFYUPT "TÓ
DVBOEP WJBKFO B VOB DJVEBE RVF OP TFB MB SÈNJEFTZQSJTNBTSBEJDBFORVFTVTDBSBTMBUFSBMFTTPO
TVZBQPESÈOIBDFSVTPEFMTFSWJDJPEFUSBOTQPSUFQÞCMJ USJÈOHVMPTZSFDUÈOHVMPT
SFTQFDUJWBNFOUF
DPTJOOJOHVOBEJmDVMUBEZHBOBSIBCJMJEBEFOMBMFDUVSB
EFFTUFUJQPEFUFYUPT
Medición
4
El trabajo de esta unidad inicia con el sistema métrico decimal, la longi-
tud con sus unidades y el perímetro. Luego, se trabaja la superficie con
sus unidades y el cálculo de áreas de figuras. Además, se centra en las
magnitudes de volumen y de masa con sus correspondientes unidades.
Para finalizar, se trabajan las unidades de capacidad y de tiempo. En las
unidades de capacidad diferencia las que pertenecen al sistema deci-
mal de la onza, el galón, la botella y el barril.
COMPETENCIAS CIUDADANAS
t 1BSUJDJQBDJØOZSFTQPOTBCJMJEBEEFNPDSÈUJDB Expreso, en forma asertiva, mis puntos de vista e intereses en las discusiones
grupales.
t $POWJWFODJBZQB[ Reconozco el valor de las normas y los acuerdos para la convivencia en la familia, en el medio escolar y
en otras situaciones.
pone en evidencia las magnitudes con las que se enfren- Para empezar el trabajo de esta unidad puede propo-
tan los estudiantes y las unidades de medida que permi- nerles a los estudiantes que estimen la longitud de al-
ten expresar su valor. gunos objetos en centímetros y que anoten sus estima-
ciones en una hoja de papel. Luego, pídales que midan
La fotografía muestra un almacén de ropa en el que se los mismos objetos con una regla, para comprobar sus
evidencia la necesidad de la métrica para la realización de estimaciones.
muchas de las actividades cotidianas. Propóngales que busquen en un mapa ciertas distan-
cias, haciéndoles observar que las medidas no son kiló-
Parta del análisis de la fotografía para abrir el tema con metros exactos, y pídales que expresen las medidas en
los estudiantes y preguntar sobre el instrumento que utili- metros. Pídales a los estudiantes que indiquen la unidad
zan los modistas para tomar medidas. Hágales preguntas más apropiada para estimar la longitud o la altura de
como: ¿por qué no utilizan la regla que ellos usan en el diferentes objetos, con el fin de determinar si han asimi-
colegio?, ¿les ha sucedido que aunque dos prendas ten- lado las diferentes medidas.
gan la misma talla una les quede mejor que otra?, ¿qué
medidas toman personas que tienen otras profesiones?
¿qué medidas toman ellos a lo largo de una jornada? etc. PERÍMETRO DE FIGURAS (PÁGS. 112 - 113)
Propóngales a los estudiantes la siguiente actividad:
Del mensaje dado en sociedad educadora destaque la t Medir los lados de una hoja de papel y anotar su
importancia de aprovechar al máximo los recursos con los perímetro.
que contamos y evitar el desperdicio.
t Cortar la hoja de papel en cuatro pedazos cuyos la-
dos sean todos rectos.
Competencias lectoras t Unir todos los pedazos con cinta pegante asegu-
rándose de que no queden huecos ni se sobrepon-
En esta unidad la lectura se centra nuevamente en un tex-
gan pedazos.
to que no está compuesto de palabras pero que ofrece
información importante para quien lo lee: evitar el des- t Medir el nuevo perímetro. Contestar las siguientes
perdicio de materia prima. Después de leer y analizar el preguntas: ¿Cómo son los perímetros de la hoja
molde o patrón, formule las siguientes preguntas u otras original y de la nueva figura: iguales o diferentes?
que se le ocurran: ¿Cómo podrían hacer para que el perímetro de la
t ¿Por qué creen que existen tallas estandarizadas en segunda figura fuera mayor? Expliquen.
la ropa?
UNIDADES DE ÁREA (PÁGS. 114 - 115)
t ¿Creen que es mejor mandar a hacer ropa sobre me- Recuérdeles a los estudiantes que cuando se habla de
didas o comprarla por tallas? una superficie se hace referencia a algo plano en dos
t ¿En cuáles situaciones de su vida han tenido que aco- dimensiones, y que una vez que se ha medido dicha su-
modar moldes para utilizar al máximo el material que perficie, se habla de su área.
están utilizando?, etc. Es importante que los estudiantes distingan entre me-
dir algo unidimensional, algo bidimensional o algo
tridimensional.
ÁREA DE TRIÁNGULOS Y CUADRILÁTEROS (PÁGS. 116 - 117) UNIDADES DE CAPACIDAD (PÁGS. 126 - 127)
Antes de cualquier operación, los estudiantes deben Es importante que los estudiantes relacionen siempre
identificar el tipo de cuadrilátero con el que están traba- la capacidad con los líquidos, y también con el espacio
jando: romboide, rombo, rectángulo, cuadrado… que estos ocupan, para más adelante poder establecer
Para ello, deberán observar los ángulos y los lados. la relación entre la capacidad y el volumen.
Trabajar la relación entre las áreas del romboide y del
rombo con la del rectángulo ayudará a adquirir los co- RELACIÓN ENTRE CAPACIDAD Y VOLUMEN (PÁGS. 128 - 129)
nocimientos de forma razonada, en vez de atendiendo Propóngales actividades como las siguientes:
a la memoria. t Completa cada enunciado:
1 200 ml, de agua llenarían un recipiente de … cm3.
ÁREA DE POLÍGONOS REGULARES (PÁGS. 118 - 119) En un recipiente de 475 cm3 caben… m.
Triangular un polígono regular significa dividirlo en un
número determinado de triángulos congruentes. Un po- Presente a los estudiantes ejemplos en los que la ca-
lígono irregular también se puede triangular, pero los pacidad se mida en onzas (perfume), botellas (lico-
triángulos obtenidos son distintos entre sí. Los estudian- res), galones (gasolina) y barriles (petróleo). Luego,
tes deben entender que la apotema del polígono y la pídales que propongan sus propios ejemplos.
altura del triángulo son lo mismo, con lo que ya tendrían
la relación entre el área del polígono regular y el área de TEMA COMPLEMENTARIO
cada uno de los triángulos en los que se descompone.
UNIDADES DE TIEMPO MENORES QUE EL AÑO
Proponga a los estudiantes actividades de identificación
ÁREA DEL CÍRCULO (PÁGS. 120 - 121) de las diferentes unidades de medida de tiempo. Por
Los estudiantes aprenderán a utilizar el número pi para ejemplo, la Semana Santa, el mes de vacaciones.
calcular la longitud de la circunferencia sin necesidad de
medir más que el radio. Cuando los estudiantes empiecen a hacer conversiones,
haga énfasis en que las unidades de tiempo no van de
Para hacer los cálculos es muy importante que el orden diez en diez sino de 60 en 60, por eso se llama sexa-
sea siempre la potencia y luego el producto. Se resuelve gesimal.
primero el cuadrado del radio, y luego se multiplica por
pi. En algunos ejercicios se dará el diámetro. Debe re-
cordarles que antes de operar habrá que dividirlo entre
UNIDADES DE TIEMPO MAYORES QUE EL AÑO
Proponga a los estudiantes escribir frases que incluyan
dos para obtener el radio.
las palabras lustro, decenio, milenio, para que pueda
verificar que comprenden el significado.
UNIDADES DE VOLUMEN (PÁGS. 122 - 123)
Haga ver a los estudiantes que 1 m3 es un cubo de 1 m
de arista; 1 dm3 es un cubo de 1 dm de arista y 1 cm3 es
un cubo de 1 cm de arista. RESOLUCIÓN DE PROBLEMAS (PÁGS. 130 - 131)
Para que los estudiantes puedan hacerse una idea del
Su enunciado contiene la descripción de un polígono
volumen que ocupa un metro cúbico, se puede dibujar
inscrito dentro de otro polígono. El trabajo invita a la
en una esquina del salón de clase. Pídales que imaginen
identificación de ellos y a la representación y medición
el volumen que representa el cubo formado por esas
de su superficie (área). La lectura debe permitir el aná-
aristas pintadas. Los estudiantes podrían hacer cubosde
lisis de las relaciones entre estas superficies y al cálculo
1 dm3, pero, ¿cuántos serían necesarios para hacer un
de sus áreas. En caso de que se presente alguna difi-
cubo de 1 m3?
cultad en su comprensión, acuda a la representación
de las figuras descritas en una hoja de papel o en una
VOLUMEN DEL PRISMA TEMA COMPLEMENTARIO
cartulina.
Es muy conveniente poner de manifiesto la presencia
del concepto de volumen en la vida cotidiana y en otras
ciencias, con el fin de que los alumnos valoren la impor-
tancia de la geometría para describir el mundo que les
rodea.
t Sistema métrico decimal:
UNIDADES DE MASA (PÁGS. 124 - 125)
http://www.juntadeandalucia.
Insista en que los estudiantes utilicen los nombres ade-
es/averroes/recursos_
cuados para cada magnitud, y evite decir peso en lugar informaticos/andared01/
de masa, dado que aunque en el lenguaje coloquial se sistema_metrico/sistema_
usa de esa forma, el concepto físico es diferente. Metrico.swf
Lleve distintos objetos e invite a los estudiantes a
que piensen en qué unidades medirían ellos su masa.
También, puede aportar distintos tipos de básculas y
que vean con qué precisión miden unas y otras.
Estadística y variación
5
En esta unidad se trabajan los pensamientos estadístico y variacional; la
parte dedicada a la estadística se inicia con el estudio de los elementos
de un proceso estadístico y sigue con las tablas de frecuencia, el análisis
de gráficas, la presentación de las medidas de tendencia central y el
cálculo de probabilidades para finalizar con las gráficas circulares. En la
parte dedicada al pensamiento variacional se trabajan la representación
del cambio y los patrones de cambio.
COMPETENCIAS CIUDADANAS
t $POWJWFODJBZQB[Expongo mis posiciones y escucho las posiciones ajenas, en situaciones de conflicto.
t 1BSUJDJQBDJØOZSFTQPOTBCJMJEBEEFNPDSÈUJDB
Propongo distintas opciones cuando tomamos decisiones en el salón y en la vida escolar.
Coopero y muestro solidaridad con mis compañeros y compañeras; trabajo constructivamente en equipo.
2
RESOLUCIÓN DE PROBLEMAS CIENCIA, TECNOLOGÍA Y SOCIEDAD
1 ESTRATEGIA SUGERIDA
Invite a los estudiantes a leer e interpretar el
enunciado de diferentes problemas y a re-
Puede invitar a los estudiantes a que analicen,
en qué contextos se presenta alguna relación
con los temas de proporcionalidad. Por ejem-
lacionarlos con el lenguaje matemático, de plo, en medicina a partir de la asignación de
manera que puedan identificar los datos, las dietas a los pacientes.
relaciones existen entre ellos, para poder de- En cuanto a la Apropiación y uso de herramien-
terminar las operaciones y lograr encontrar la tas puede orientar el trabajo al cálculo de los
solución de los mismos. porcentajes en la calculadora. Su utilización es
muy real ya que el mundo comercial está lleno
de descuentos en términos del porcentaje.
La proporcionalidad y sus
aplicaciones
En la unidad 5, se propone el trabajo con el concepto de proporcio-
nalidad. El punto de partida es la presentación de los conceptos de
razón y proporción, y la obtención del valor de uno de los términos de
una proporción cuando se conocen los otros tres. Posteriormente se
trabaja el concepto de proporcionalidad, haciendo referencia a la gran
cantidad de relaciones de proporcionalidad presentes en la vida coti-
diana, como recetas de cocina, gasolina que gasta un automóvil, etc., y
haciendo hincapié en la diferencia que hay entre magnitudes directa o
inversamente relacionadas.
COMPETENCIAS CIUDADANAS
t 1BSUJDJQBDJØOZSFTQPOTBCJMJEBEEFNPDSÈUJDB Expreso, en forma asertiva, mis puntos de vista e intereses en las discusiones
grupales.
t 1MVSBMJEBE
JEFOUJEBEZSFTQFUPBMBTEJGFSFODJBT Reconozco lo distintas que somos las personas y comprendo que esas
diferencias son oportunidades para construir nuevos conocimientos y relaciones y hacer que la vida sea más interesante y
divertida.
PROYECTO SÉ, EDICIÓN ESPECIAL © EDICIONES SM
58 GUÍA DOCENTE
Secciones
especiales GUÍA DEL MAESTRO
S É M AT E M ÁT I C A S P R I M A R I A
RESOLUCIÓN DE PROBLEMAS
1
MJDFVOBTJUVBDJØOBUSBWÏTEFMBJOUFSQSFUBDJØO
ESTRATEGIA DESARROLLADA (PÁGS. 170 - 171) EFVOBHSÈmDBEFCBSSBT&MFTUVEJPFTVOBTJ
&Mplanteamiento de proporciones es un tema tuación cercana de la cual se puede generar
OVFWPQBSBFTUFHSBEP-BFTUSBUFHJBQSFTFO VOBDIBSMBNVZJOUFSFTBOUFTPCSFFMQVOUPEF
UBEBFOFTUBTFDDJØOPGSFDFVOBPQPSUVOJEBE WJTUBEFMPTFTUVEJBOUFT
HVJBEBQBSBRVFMPTFTUVEJBOUFTHBOFOIBCJMJ Comunicación y representación matemática:
EBEZTFHVSJEBEFOFTUBUBSFBUBOQSFTFOUFFO -BTBDUJWJEBEFTQSPQVFTUBTFOFTUBQÈHJOBFT
NVDIBTEFMBTTJUVBDJPOFTDPUJEJBOBT*OWÓUFMPT UÈOFODBNJOBEBTBRVFFMFTUVEJBOUFSFMBDJPOF
BTFHVJSQBTPBQBTPFMEJBHSBNBZFTUÏQFO MFOHVBKFDPUJEJBOPDPOMFOHVBKFNBUFNÈUJDPZ
EJFOUFEFEBSBQPZPBRVJFOMPOFDFTJUF RVFBUSBWÏTEFFTUVEJPTQSFTFOUBEPTFOHSÈm
DPTEÏTVQVOUPEFWJTUBTPCSFTJUVBDJPOFTEF
Matemática y medios:4FQSFTFOUBVOBSUÓDVMP
EFJOUFSOFURVFCVTDBRVFFMFTUVEJBOUFBOB
TVFOUPSOP
GRÁFICAS CIRCULARES (PÁGS. 144 - 145) PATRÓN DE CAMBIO (PÁGS. 148 - 149)
Los estudiantes están familiarizados con las gráficas Una manera de que los estudiantes se familiaricen con
circulares, debido a que su uso es frecuente en los me- la identificación de patrones de cambio consiste en
dios de comunicación. proponerles que construyan sus propias secuencias, ya
Una actividad interesante consiste en elegir una situa- sean numéricas o gráficas. Por ejemplo:
ción y representarla en una gráfica de barras, en una t Construye una secuencia en la que el patrón de
gráfica de líneas y en una gráfica circular. Luego, pídales cambio consista en multiplicar por 2 cada término a
a los estudiantes que determinen cuál de las gráficas partir del primero, y que comience en 1.
ofrece mayor información.
A partir del trabajo anterior notarán que al analizar la
relación entre un término y el que sigue, les resultará
PROBABILIDAD DE UN EVENTO (PÁGS. 146 - 147) más fácil identificar el patrón de cambio.
Pida a los estudiantes hacer ruletas de diferentes situa-
ciones y pregunte por la probabilidad de que suceda
INECUACIONES TEMAS COMPLEMENTARIOS
determinado evento que hayan colocado en su ruleta.
Mencione probabilidades de ganar rifas o con cursos Al exponer el concepto de inecuación, pídales que es-
que ellos conocen. Hágales notar que si un caso es se- tablezcan un paralelo para resaltar la diferencia entre
guro, la probabilidad es 1, y si es imposible, 0. ecuación e inecuación y su relación con los términos
igualdad y desigualdad, respectivamente. Es importan-
TEMAS COMPLEMENTARIOS te que los estudiantes aprendan a relacionar un enun-
ECUACIONES ciado dado con la inecuación que lo representa. Haga
Como actividad previa, propóngales a los estudiantes énfasis en la interpretación de expresiones tales como:
ejercicios como el siguiente: “al menos”, “a lo más”, “no supera”, “no alcanza”,etc.
Colorea la pesa que equilibra la balanza y escribe la
igualdad que expresa la relación entre los pesos. RESOLUCIÓN DE INECUACIONES
Es importante que los estudiantes tengan claro que las
5g 3g 6g ? soluciones de una inecuación forman un conjunto de
valores que por el momento serán números naturales.
Presénteles ejemplos como los siguientes para afianzar
la afirmación anterior, r 0, no tiene soluciones natura-
8g 4g 2g les, r 4, tiene infinitas soluciones, r 3, tiene finitas
soluciones y r 1, tiene una única solución.
Igualdad: 5 3 6 2
Haga una aproximación a las propiedades de las igual-
dades, planteando situaciones tales como: SUGERENCIAS PARA LA RESOLUCIÓN
Si se agrega una pesa de 4 g en el brazo izquierdo de la DE PROBLEMAS
balanza, ¿qué peso es necesario colocar en el derecho Invite a los estudiantes a analizar enunciados para poder
para mantener el equilibrio? determinar si se describe una situación en la que se
establece una relación de igualdad; se desconoce uno
SOLUCIÓN DE UNA ECUACIÓN
de los términos que intervienen en ella. El trabajo hace
En el momento en que los estudiantes estén resolviendo
referencia a la escritura de la relación con términos nu-
ecuaciones, enfatice en los siguientes aspectos:
méricos o a la búsqueda del dato desconocido a través
t Si la ecuación es de la forma: x a b, se resta a en de la solución de una ecuación.
ambos lados de la igualdad.
t Si la ecuación es de la forma: x a b, se suma a en
ambos lados de la igualdad.
t Si la ecuación es de la forma: x a b, se divide por a
en ambos lados de la igualdad.
t Si la ecuación es de la forma: x a b, se multiplica
por a en ambos lados de la igualdad. t Estadística: http://www.
colombiestad.gov.co/infantil.
html
REPRESENTACIÓN DEL CAMBIO (PÁGS. 150 - 151) http://www.dane.gov.co
Recuerde a los estudiantes que las gráficas de líneas t Secuencias: http://www.
son especialmente útiles en aquellos casos en los que genmagic.net/educa/
se quiera representar un conjunto de datos numéricos mod /resource/view.
que “evoluciona” a lo largo de un periodo de tiempo php?inpopup=true&id=223
ya que muestran muy claro y visualmente los aumentos
y los descensos.
VOBSFDUBRVFQBTBQPSFMPSJHFO 1JEBBMPTFTUVEJBOUFTRVFSFDPSUFOBMHÞOBOVODJPEFSF
CBKBTEFVOBSFWJTUBPGPMMFUPQVCMJDJUBSJPZRVFDBMDVMFO
5BNCJÏOSFTVMUBSÈÞUJMIBDFSÏOGBTJTFORVFTJEPTNBHOJ MPTQPSDFOUBKFTJOEJDBEPT
tudes son directamente correlacionadas, no necesaria-
NFOUF TPO EJSFDUBNFOUF QSPQPSDJPOBMFT .FODJØOFMFT
FMDBTPEFMBFEBEZMBFTUBUVSB
ZBRVFFTUÈDMBSPRVF LA ESCALA
QFSTPOBTDPO MB NJTNB FEBE UJFOFO EJTUJOUBTBMUVSBT
Z 1JEBBMPTFTUVEJBOUFTRVFMMFWFOVOBGPUPEFTÓNJTNPT
RVF
BVORVFMBFEBETJHVFBVNFOUBOEP
MBFTUBUVSBEF ZDPNQBSFOMBTNFEJEBTEFTVDVFSQPDPOMBTEFMBGPUP
MBTQFSTPOBTFOVONPNFOUPEBEPQBSBEFBVNFOUBS 0USB PQDJØO FT RVF MPT FTUVEJBOUFT MMFWFO VO NBQB
Z
FOFMRVFTFFTQFDJmRVFMBFTDBMB
BVORVFUBMWF[FMMPT
EFTDPOP[DBOMBTEJTUBODJBTFONFUSPTPFODFOUÓNFUSPT
MAGNITUDES INVERSAMENTE PROPORCIONALES .FEJSMPFOFMNBQBMFTTFSWJSÈQBSBFOUFOEFSMBGVODJP
(PÁGS. 160 - 161) OBMJEBEEFFTUB
&T SFDPNFOEBCMF EBS VO MJTUBEP EF QBSFKBT EF NBHOJ
UVEFTBMPTFTUVEJBOUFT
ZSFVOJSMPTFOHSVQPTQBSBRVF
EJTDVUBOTPCSFFMUJQPEFQSPQPSDJPOBMJEBERVFFYJTUF RESOLUCIÓN DE PROBLEMAS (PÁGS. 170 - 171)
&T JNQPSUBOUF
EFTQVÏT EF MB BDUJWJEBE
IBDFS VOB 4FQSFTFOUBOQSPCMFNBTEFSB[ØOPUBTB&TUPTJODMVZFO
QVFTUB FO DPNÞO QBSB EFTQFKBS MBT QPTJCMFT EVEBT FOFMFOVODJBEPJOGPSNBDJPOFTRVFIBDFOSFGFSFODJBB
1SPQØOHBMFTBMPTFTUVEJBOUFTRVFBQBSUJSEFVOBUBCMB NFEJEBT EF USFT NBHOJUVEFT EJGFSFOUFT Z QFSNJUFO FM
RVF SFMBDJPOF NBHOJUVEFT JOWFSTBNFOUF QSPQPSDJPOB SFGVFS[PEFMPTDPODFQUPTUSBCBKBEPTFOMBVOJEBE6OB
MFT FMBCPSFO MB HSÈmDB DPSSFTQPOEJFOUF
EF NPEP RVF EFFMMBT
MBMMBNBEBNBHOJUVEJOUFOTJWBPUBTB
SFTVMUBEF
BTPDJFOMBQSPQPSDJPOBMJEBEJOWFSTBDPOVODPOKVOUPEF SFMBDJPOBSMBTPUSBTEPT VOBEFMBTNBHOJUVEFTEBEBTFO
QVOUPTRVFFTUÈOTPCSFVOBDVSWB FMQSPCMFNBSFTQFDUPBMBVOJEBEEFMBPUSBNBHOJUVEFK
LNI
QFTPTLJMP
RVFBTVWF[TFMMBNBOFYUFOTJWBT
REGLA DE TRES SIMPLE DIRECTA (PÁGS. 162 - 163)
&T JNQPSUBOUF RVF MPT FTUVEJBOUFT FOUJFOEBO RVÏ
UJQP EF QSPCMFNBT QVFEFO SFTPMWFS Z DVÈMFT OP VTBO
EP FTUF QSPDFTP &T EFDJS
DVÈMFT TPO MPT EBUPT RVF
deben aparecer en un problema, para garantizar
RVF TF QVFEF VUJMJ[BS MB SFHMB EF USFT QBSB SFTPMWFSMP t 3B[POFT
QSPQPSDJPOFTZ
QPSDFOUBKFTIUUQXXX
REGLA DE TRES SIMPLE INVERSA (PÁGS. 164 - 165) XJLJTBCFSFT$POUFOJEPT
&TVTVBMRVFFMQSPDFTPEFMBSFHMBEFUSFTTJNQMFJOWFS -0CKFDUTSBUJPJOEFYIUNM
sa presente alguna dificultad para los estudiantes en el t IUUQBHSFHBFEVDB
NBESJEPSHWJTVBMJ[BSFT
NPNFOUPEFQMBOUFBSMBFDVBDJØO)BHBÏOGBTJTFORVF
FT@@GBMTF
DVBOEPMBTNBHOJUVEFTTPOJOWFSTBNFOUFQSPQPSDJPOB
les, el producto entre las cantidades correspondientes
FTTJFNQSFFMNJTNP