Berđajev je bio suštinski, a ne dogmatsko-ritualni hrišćanin

Naime, u ovom spisu Berđajev sarkastično tvrdi da je jeretičke monahe Sveti sinod preobratio u
tzv. pravu veru putem bajoneta i kaže da nasilničko ponašanje Crkve predstavlja suštinu njenog
pada, tvrdeći da je najniži, životinjski, materijalistički život Crkvi mnogo bitniji od onog duhovnog
za koji se navodno zalaže.

Berđajev hrabro tvrdi da Sveti sinod nije prava crkva niti merodavan predstavnik Isusa Hrista.
Kaže da ona smrdi kao leš i truje duhovni život ruskog naroda. Bile su ovo krupne i izazovne reči,
a upravo je sam početak Prvog svetskog rata predupredio njegovu sudbinu doživotnog
progonstva u Sibir. Berđajev je bio suštinski, a ne dogmatsko-ritualni hrišćanin, a poznata je
činjenica da je hrišćanska crkva oduvek sumnjičavo posmatrala i kažnjavala hrišćane čija vera se
iskazuje van autoriteta crkve, na primer jezikom nesputanog mislilaštva, misticizma ili čak
poezije.

Iznenađuje da je Berđajev bio u stanju da piše, predaje i objavljuje pet godina nakon Oktobarske
revolucije iz 1917, posle koje se značajno zamerio boljševičkoj vlasti nazvavši je totalitarnom.
Jednom je zadržan na ispitivanju kod ozloglašenog poglavara boljševičkih revolucionara i
osnivača Sovjetske tajne policije, Feliksa Žeržinskog – Čeke.

Ovaj istorijski susret opisao je Aleksandar Solženjicin u svom poznatom delu iz 1973, Arhipelag
Gulag, predstavljajući Berđajeva kao nepokolebljivog nezavisnog mislioca koji se nije klanjao
nikakvom lažnom i nametnutom autoritetu. Mada je bio oslobođen, boljševici su postepeno
shvatili da Berđajev ne može da se uklopi u njihovu ideologiju, pruživši mu pravo na izbor –
između pogubljenja i progonstva.

Odabrao je, mada nevoljno, progonstvo u Berlin. Nikad više nije se vratio u Rusiju.

Poslednje 24 godine svog života proveo je u progonstvu: prve dve godine u Berlinu, a nakon toga
u Parizu, gde je bio počasni predavač na Univerzitetu Sorbona i ponovo pokrenuo časopis u
saradnji sa Bulgakovim.

Upravo u tom periodu objavljena su njegova najznačajnija filozofska dela, uključujući Značenje
kreativnog čina (1915). U Berlinu je bio predavač na novoosnovanom Ruskom naučnom institutu
i bio osnivač Religijsko-filozofske akademije.

Družio se sa mnogim uglednim intelektualcima kontinentalne Evrope. Uprkos svom otvorenom

iskazivanju netrpeljivosti prema nacističkom režimu, odlučuje da ostane u Parizu pod nemačkom
okupacijom. Iznenađuje da mu Nemci nisu ni na koji način naudili.

Neki tvrde da je za to mogao da zahvali tajnom obožavaocu iz visokih krugova nemačke vlade. On
sam je verovao da je preživeo zahvaljujući urođenom poštovanju Nemaca prema filozofiji, koje
čak ni nacistička ideologija nije mogla da iskoreni. Posle rata bio je poznat kao profetska figura u
filozofiji, mada je komunistička vlast u Rusiji zabranjivala njegova dela. Takva sudbina njegovih
spisa u njegovoj rodnoj Rusiji bila je izvor velikog razočarenja i tuge za njega. U 74. godini
preminuo je iznenada, dok je pisao za svojim stolom, u predgrađu Pariza.