A PRIMER ON

ALTERNATIVE DISPUTE RESOLUTION

(BISAYA)
 Nakahuna huna ba ka nga mupasang-at og kaso?
Ayaw sa, aduna na ang gitawag na Alternative Dispute Resolution
(ADR). Mas dali. Mas barato. Para sa ikaayo sa matag partido.
ADR, unsa kini?
Ang alternative dispute resolution kay usa ka proseso diin ginaresolba
ang mga away o kagubot sa duha ka partido na dili ginapaagi sa
paghusay sa korte o hukom.
Dinhi, naay usa ka tao nga ginatawag na mediator nga mu asistar para
sa pag resolba sa mga isyu. Pwede kini pinaagi sa arbitration,
mediation, conciliation, early neutral evaluation, mini-trial o ang
kombinasyon niini.

ALTERNATIVE DISPUTE RESOLUTION: A PRIMER

Cor Jesu College of Law
Alternative Dispute Resolution Class of 2016-2017
under Atty. BLAIR DURA
Usa ka buntag sa Barangay La Preza…

Nahibulong si Mario kay nahurot og kahagbas iyang pananom na

saging- wala siya laing gidudahan na tao kundi si Señor Tonyo, ang
tag iya sa tapad nga lote.

TONYO, GAWAS DIHA!!!

Ug niadto si MARIO sa BARANGAY HALL ...

Sige
Mario,isalaysay
ang nahitabo kay
itala nato ug
atong padalhan
Mureklamo
si Tonyo ug
ko didto sa summon.
BARANGAY
… O, Kalma lang sa
ha…
Dili na gyud ni mahimo
Wil, palihog unya
Kap!
ko’g record sa
Magpatala na ko og reklamo ni
reklamo batok kang Mario. Ayaw
Tonyo. Laliman ka kalimot og
Kap,nahurot na og pag-assign og
katumba among mga Docket Number.
saging likod sa balay.
 Maayong buntag Tonyo. O, naunsa na man hinuon
Ania’y summon para sa inyo ning kalakiha?!

Ako ma’y gi-sumonan, sa ato

pa ako’y gipasanginlan nila sa
pagpamutol og saging?

Mao nang giimbitahan

mo ni Kapitan sa BRGY
Ayaw kabalaka day,
aron mahisgutan tong
muadto ko, aron pud
pagmamutol.
maklaro akong pangalan -
Sa Martes Sir, Adto ha. wala gyud koy kalambigitan
anang panghitaboa ba.

MARTES, adlaw sa HEARING… nag-atubangay ang matag partido alang sa pag husay…

Maayong buntag diha

ninyo,

Salamat kay naka-ari mong

duha. Ania ta karon
gatapok alang sa paghisgot
aning nahitabo na pag
pamutol sa saging likod sa
puluy-anan ni Mario.

Nah! Mao na ni ron Kap kay di man gyud

Kap, unsa man diay problema?
siya muangkon. Unya kinsa pa man laing
Nahibulong gyud ko nganong
maka-ako sa pagputol sa among
napasanginlan ko anang putol-putol
pananom?
og saging diha…

alang sa paghisgot aning nahitabo na

pag pamutol sa saging likod sa
puluy-anan ni Mario.

alang sa paghisgot aning nahitabo na

pag pamutol sa saging likod sa
puluy-anan ni Mario.
Pareng Mario, Kap… malinawon
kong gaalima sa akong mga yuta.
Kanang naa sa duol nila Mario Tama, mao na Kap,
nga luna, wala pa nakatagad ron palusot ra na niya nga
kay wala mi kwarta. wa’y kwarta. Sa iyang
kadato wala’y problema
ng pag-suhol ug
tig-putol!

Kadali lang Mario ug Tonyo,

Ha. Manglingkod sa siguro
tang tanan.

Gatuo gyud ko nga mahimo

man nga mahisgutan nato
ning mga butanga pina-agi sa
hapsay og kalmado nga
panag-istorya.

Okay na ba nga
magsugod ta?

Ako, isip inyong Kapitan, magsilbi lamang nga Mediator diri.

Maminaw ko sa inyong panig. Hangyuon lang nako nga og
mu-istorya ang isa kay maminaw ang pikas.

Diri sa atong panaghusay ingon ani ang mahitabo…

Paningkamutan nga mamugna kanang duha ka partido ang usa
ka AMICABLE SETTLEMENT --- o kanang kasabutan nga uyon
mong duha.
Kanang kamo mismo mag mugna aron walay magmahay o
makansi.
Akong trabaho karon kay ang paggiya kaninyo sa pagmugna og
kasabutan --- og dili para but-an mo sa angay ninyong buhaton.
Kay diri sa husay, dapat boluntaryo sa inyong mga partido ang
pagsabot-sabot.

Mao ni siya ang prinsipyo sa ADR: PARTY AUTONOMY.

 Pero bag-o ang tanan, buot lang nako ibatyag
kaninyo nga tanan nato mahisgutan o masabutan
kay lakip sa atong ginatawag nga “PRIVILEGE
COMMUNICATION.”

Buot pasabot ana, kung dili man gani itugot nga

magkasinabot kita diri sa Barangay og mas
pilion ninyo ang pagpasaka og kaso sa korte,
ang tanang impormasyon nga inyong
madungog karon dili na sila gamiton isip
ebidensya sa maski asa nga hukuman ---kay lagi
kini tanan “CONFIDENTIAL”

Hinaot napasabot nako

kaninyo, Mario og Tonyo, ang
tumong sa atong pagahimuon
nga husay karon…

Nakasabot ra Karon klaro

ko Kap, walay man ang tanan
problema sa sa akoa, Kap.
akoa.

Ni aning takna-a, gihatagan ni Kap ang matag partido og higayon arong sa pagsaysay sa ilang
tagsa-tagsa ka mulo. Aron masabtan ni Kap ang duha ka panig nangayo siya ug pagtugot gikan
kang Tonyo nga unahon niyag paminawon si Mario --- nisugot si Tonyo. Og matud pa sa saysay ni
Mario…

Ani man gud na Kap, Og matud pa kang Tonyo…

Anang pagkagabii naay nalangas likod

sa balay. Og sa dihang pag mata
namo sa buntag, nahurot na og
katumba among saging. Kadaghan
nagyud ni nahitabo Kap, apan wala
lang mi mireklamo kay mapulihan ra
man namo og tanom ang uban. Pero
karon , nahurot na gyud nuon tanan!

Kap nasayod gyud ka nga aduna koy luna duol ilang Mario, pero sa pagkakaron
wala nako ga-anha dira. Gapabilin nga walay atiman kay wa ko’y kwarta. Wala
gyud koy kalambigitan anang pasangil ni Mario.

Ang tinuod ana, ang akong koral ang sigeg katumba. Ana among trabahante naa
daw baka nga sige og kabuhi dirang dapita. Og wa ko masayop, si Insyang ang
ga-alima anang bakaha.
Human na nadungog ni Kap ang duha ka partido, nahuna-hunaan ni Kap nga maayo ra gyud nga
iyang gibuwag ang duha --namatikdan niya nga dili man diay ingon ana kabug-at ilang panagtigi;
alang pa ka niya, kining mga butanga madala ra kung hisgutan sa barangay, og dili kinahanglan
maabot pa sa korte.

Sa atoa pa, matod nimo Pareng Ug matod pud nimo Tonyo, mao
Mario, imong mga pananom dugay pud nay nahitabo sa imong koral…
nga panahon ng sige og katumba.

Oo, Kap tungod anang baka

nga makabuhi ba…

Baka?

Asa ato, katong sige og itugway ni Manang

Dako og posibilidad nga
Insyang duol sa inyong luna?
kanang baka ang nakasungag
sa imong pananom kay
Kanang bakaha mismo. Dili matod pa nimo bag-ong turok
daw matarong og hikot sa man diay nang imong mga
tiguwang maong makabuhi. saging.

Sa inyohang koral man gud na

ihikot usahay maong dili ko
magtuo nga makabuhi na.

Abi pod nako og dili na

kaabot sa among saging
maong wala ko gidahom nga
ingon ana diay ang nahitabo.

Gikan sa pagsaysay ni Tonyo og sa nahuna-hunaan ni Mario…

Mao diay naka biktima sa inyong propidad, mao

kining baka ni Nang Insyang…

Unsa kaha kung matambagan nato siya – ang matarong

og pagtugway iyang gi-alimahan nga baka?

Total, kamo man pod ang makabenipisyo, diba? Mao pud baya akong
nahunahunaan Kap!
Muuyon ba kaha si
Mario ana?

Ang tinuod ana, usahay

tabangan sa akong anak
og higot ng bakaha kay
luoy man lantawon si
Manang. Sa ako lang
wala gyud nay problema
Kap.
Pero Pareng Mario, wala ra ba ko pirme sa duol. Dili
gyud tika matabangan ana…

Maong, magpresenta na lang ko nga ako magpalit og

lig-on nga higot sa baka. Okay ra ba sa imo?

Sus, Nong Tonyo! Gamay’ng butang ra nang pagtugway.

Apan Nong, Kap…naa lang ko’y isa pa ka gikabalak-an. Kato
man gud inyong koral Nong walay tarong muhon. Mao
sigurong inig balik og ugsok maisbog padulong sa amo-a.

Mao gyud ng hinungdan nganong ikaw akong

nahuna-hunaan nga gapaputol sa amon tanom kay
gapalapad ka sa imo luna.

Okay na Nong, salamat sa

Ah, Manong pagsabot --- Nabalaka lang gyud
Tonyo, ko sa inyong atras-abante nga
mahimo ba koral ba.
natong
aksyonan
ning tinguha
ni Pareng
Mario?

Sus Maria! Pasensya na gyud pre. Wa gyud

ko kamatikod ni ana. Ayaw kabalaka kay
ipatarong dayon nako unya among muhon.
Kani lagging dugay na kong wala kabisita sa
among luna.

Maayo kay nagkasinabtanay namo. Karon, ang inyong kasabutan

kinahanglan nato kini ilakip og usa ka kasulatan – pirmahan kini ninyong
duha; og ako pod, isip naghusay sa inyo, ibutang nako diri na ako saksi sa
pagkamugna niining inyong Kasabutan.

Sulod sa kinse (15) ka adlaw gikan sa pagpatala sa kaso sa barangay,

kung dili na mahusay sa kapitan ang duha ka partido, ipasa niya kini
sa Lupong Tagapamayapa. Sila na magpahigayon og paghusay
sa maong kaso. Apan kung dili gihapon mapangitaan og
kasulbaran ang mga mulo sa matag partido, ang Lupon ang
maghatag og pagtugot sa ila para sa pagpasaka og kaso sa
korte pinaagi sa paghatag sa partido og sertipikasyon.
Ang maong sertipikasyon magpamatood nga ang kaso
miagi na sa paghusay sa barangay apan wala kini maresolba.

Mao kini ang pinaka tumong sa ADR o pagkamugna aning

paghusay sa barangay. Mas napadali ang paghusay sa inyong
dili pagkasinabtanay.