MAKĠNA ELEMANLARI I FORMÜL KAĞIDI (Prof. Dr. Özgen Ü.

Çolak)

m : Ortalama gerilme, m = ( ü + a ) /2 g : Gerilme genliği g = ( ü - a ) /2

Kt: Teorik gerilme yığılma faktörü max = Kt . n

G çentiksiz Kç 1
Çentik faktörü: K ç Çentik hassasiyeti : q
Gçentikli Kt 1
Statik Eşdeğer Gerilme : eş ( ) 2 3( )2 Dinamik Eşdeğer Gerilme : ~ eş ( ~) 2 3( ~) 2

~ / KbK y K bK y
ü eş eş , m eş ü m= tg ,
ŞAk Ak ; ŞD D ;
şü / ü S Kç Kç
AKSLAR MĠLLER
Millerin mukavemet kontrolü :
i) Burulmaya göre = Mb / W b em olmalıdır.
16 M b
d 3 , d burulmaya çalışan milin çapıdır.
em
Mili burulmaya zorlayan moment Md (Mb) döndürme momenti olup Md = 9550P/n dır.
Md [Nm] olarak döndürme momenti, P [kW] : güç, n [d / dak] olarak milin dönme hızıdır.

ii) Sadece statik eğilme varsa (duran aks) : e M e / We em olmalıdır. Me : Eğilme momenti [Nmm]
32.M e
Min. mil çapı d 3 em = Ak / S
. em
~
~ Me
ii) Sadece dinamik eğilme varsa (dönen aks) : e = em olmalıdır.
We
~
32.M e
Emniyet gerilmesi em = eD.Kb.Ky / Kç d 3
. em
Milde, Eğilme direnç momenti We = .d3 / 32, Burulma direnç momenti Wb = .d3 / 16

Deformasyon Kontrolü:
d2 y
Elastik eğri denklemi: EI Me Eğilme durumunda: ymax / L 1 /3000 olmalıdır.
dx 2
Mb L d4
Burulma durumunda: em , Polar atalet momenti: I p
GI p 32
Mb Li
Değişken kesitli millerde: em , L=1 m lik burulan boy için em ( 1/ 4) olmalıdır.
G I pi
Millerin titreĢim açısından kontrolü :
Eğilmede kritik hız:
k
kr , m: mil üzerindeki cismin kütlesi, milin yay katılığı : k= (48.E.I) / l3
m
30 k
Kritik devir : n kr
m
k
Burulmada kritik hız: kr Im : mil üzerindeki diskin v.s. kütlesel atalet momentidir. Dolu bir disk
Im
30 k
için I m mr2 / 2 , Burulmada kritik devir : n kr
Im
KAMALAR

ġekil Bağlı Kamalar : Paralel yüzlü kama (Feder)

Md Kamanın ezilmemesi için ;
Çevre kuvveti; Fç d: mil çapı
(d/2) Fç
Mil- kama arasında p p em
Kamanın kesilmemesi için ; t 1L
Fç Fç
em olmalıdır. Göbek-kama arasında p p em pem = Ak / S
b t 2L

Ön yüklemeli kamalar :
tg = 1 / 100 Bağlantıda oluşan toplam sürtünme momenti
b : kama genişliği, h : kama yüksekliği L : kama boyu Ms = 2 . Fs ( d / 2 ) = FN d
Çakma ve çözme kuvvetleri Ms S.Md olmalıdır. FN= Fön
Fçk = Fön tg 2 + tg ( + 1 ) ve Kamanın ezilme kontrolü:
Fçz = Fön - tg 2 + tg ( - 1 ) p = FN / (b.L) pem olmalıdır.
Otoblokaj için 2 : Sürtünme açısı

SIKI GEÇME MĠL-GÖBEK BAĞLANTILARI:

Boyuna pres geçmede, Pres kuvveti: Fpres = bpd

2.M s
Sürtünme momenti: Ms = (1/2) b p d2 Ms > Md olmalıdır. p min
.d 2 .b.
Konik pres geçmelerde :
Sürtünme kuvveti: Fs= b p do/Cos , do: ortalama çap
Gerekli eksenel pres kuvveti Fpr d b p (tg + ), Çözmek için gerekli kuvvet Fçöz = d b p (tg - )
1 d1 d 2
Koniklik:
k b

VĠDALI BAĞLANTILAR:

tg = h / ( .d), : Vida eğim açısı, h: Hatve

Sıkma kuvveti: Fh = Fö.tg ( + ), Çözme kuvveti : Fçz = Fö.tg ( - )
Toplam sıkma momenti: Mstop =M1 + M2
Msık-çö = Fö. [ sRs + r2tg ( )], Rs : Somun altı ortalama yarıçapı, tg =
Üçgen profilli vidalarda : = / Cos /2

1- Ön yüklemesiz bağlantılar:
F 4F
em , em 0,6. Ak , d1 : cıvata diş dibi çapı,
A1 d12
2- Ön yükleme altında somunun sıkılması:
Fön 4.Fön M Fö .r2 tg( ) 2
Çekme geril.: ç 2
, burulma gerilmesi: b = 3
, eş ç 3. 2
b em
A1 .d1 Wb .d1 / 16
3. Ön yüklemeli bağlantı
A. E c , A1. E c 1 1 1
Fö kcx k p x , kc, kp: civata ve parçaların yay katılığı, k ş kv ,
lş lv kc kv kş
Ap.Ep s : anahtar ağzı genişliği,
.(D 2 d delik ) , D = s + k.(lp / 2) ,
2
kp , Ap
lp 4
k : Dökme demirler için 0,25, çelikler için 0,2 alınır.
Fmax (x x ).k c Fö Fz , Fa Fö Fk , Fmax Fiş Fk , Fiş Fa Fz

kc 1
Fz .Fiş .Fiş
kc kp 1 (k p /k c )

Maximum gerilme:
Fmax 4.Fmax , Fiş (İşletme yükü statik ise)
max em em 0,6. Ak .
A1 .d 2 1
Fmax
İşletme yükü dinamik ise,
Fmax Fö max min veya Fz 2
max , min , g= g
A1 A1 2 A1
Ortalama gerilme: Fg Fö Max gerilme:
m ü = m+ g
A1
Vida dişi yüzey basıncı (ezilme kontrolü) Vida dişinin kesilmesi:
4F F
p= p em , pem=0.25 Ak = em , em= em/2
z. .(d2 - d 21 ) zA
4F A= d1h (üçgen profil vida)
z H = z.h , H: Somun yüksekliği A= d1h/2 (kare profil vida)
.(d - d 21 ).p em
2

KAYNAK BAĞLANTILARI

Dikiş eni (kalınlığı ) ( a) ve dikiş boyu (  k ): ( em)kay = V1.V2.( em)som

( em)kay = V1.V2 ( em)som
V1 : Dikiş katsayısı olup
V2 : Kalite katsayısı olup 1. Kalite için V2 = 1,
2. Kalite için V2 = 0.8, 3. Kalite için V2 = 0.5
alınır.
a = min ( Alın kaynağı ), a = 0.7. min ( Köşe kaynağı )
 k =  - 2.a Dikiş kesit alanı ise : Ak = ( a.  k )

1 2 1 2
2 adet dikdörtgen kaynak kesiti için : We 2. a.l k .a.l k
6 3
Dairesel kesit için
D d 2.a ,
1 D4 d 4 1 D4 d 4
We . , Wb .
32 D 16 D
Kare kesit için
B.H 3 b.h 3
We H h 2.a, B b 2.a
6.H

YAYLAR

1.Helisel yaylar :
Yayın tel kesitine gelen toplam gerilme,
8.F.D 1
max b k 3
(1 )
.d 2D / d
 8.F.D
max K. em . K : Wahl faktörü
.d 3

Gerekli tel kesiti: τmax= τem ten bulunur.

8.F.n D 3 F G.d 1
SıkıĢma sonucu boy değiĢimi ( çökme): x ( ) Yay katsayısı: k
G.d d x 8.n (D / d) 3
Burada G : Kayma modülü, n : Her iki uçtaki yarım sarımlar dışında efektif sarım sayısıdır.

Emniyet gerilmesi: em D /S ( m 0 ise) , τD: Malzemenin yorulma dayanımı, S: Emniyet katsayısı

2. Yaprak Yaylar:

Tek katlı yaprak yaylarda eğilme gerilmesi,

6.F.l
e
b. 2
F.l 3 4.F.l 3
Max. Sehim (deformasyon) : x
3.E.I b. 3 .E
Yay katsayısı : k= Fmax / ymax

Eş mukavemetli yay tasarımı (Yamuk yaprak yay)

4F.l3
Serbest uçtaki çökme: y K1 K1: f (b' / b)
b. 3.E
Çok katlı yaprak yaylar:

Tek bir yay tabakasına etki eden eğilme gerilmesi :

6.F.l
e
n.b. 2 n: Tabaka (yaprak) sayısı
F.l3
Yay ucundaki çökme: y K2
n.b. 3.E
K2: Gerilme düzeltme katsayısı
K2= 12/(2+n /n). n , ana yaprak sayısı, n toplam yaprak
sayısıdır.