Uzroci bizantinskog raskola. Dr. Fra A. Guberina. Uzroci bizantinskog raskola vrlo su zapleteni. Raskol nije porodio ovaj ili onaj dogadaj, veé on je spontani produkt zivota, rada, raspoloZenja, nauke i politike bizantinskog na- roda i niegove drZave. Ali Zelimo li bar neSto uspjeSna poluciti na polju crkvenog jedinstva, moramo imati barem neku sliku 0 raznim uzrocima Zalosnog raskola. Neka nas poviijest. pouci, éega se danas moramo éuvati. Uzroke raskola moZemo. uvr- stiti u tri kategorije: A) eklezioloski, B) psiholoSki, C) politi¢ki uzroci. A. EKLEZIOLOSKI UZROCI. EklezioloSke zovemo one razloge, koji proistiecu iz po- imanja ustava i svrhe Crkve. To su bez sumnije najozbiljniii razlozi, i ako se na prvi mah ne opaZaju. Bizantinski narod, kada je upao u raskol, nije grijeSio protiv jedinstva Crkve, jer je bio u zabludi, da jedinstvo nije onamo, gdie u istinu jest. Tek je malen broj bio onih, koji su svijesno pripravljali teren za tu zabludu, da se lakSe dode do Zudenog cilia. a) Razno poimanje crkvenog jedinstva. 1. Novi Rim. — Sv. Irinej je gledao u Crkvi Zivi orga- nizam, Tijelo Hristovo. Taj organizam rimski su carevi na- stojali da uniSte. Milanski edikt 313. u¢inio je kraj takovim pokuSajima. Crkva je iza8la iz katakomba, od progonjene »Sekte« postala je drZavni faktor. Crkva i drzava pomiriSe se. Crkva se nalazila na novome raskrSéu, slitnom onome za gno- sti¢ke krize. Svojim otpornim organizmom pod glavom rim- skog biskupa Crkva je uni&tila gnostigni bakcil. Ali milanskim je ediktom jedan novi bakcil bio unesen u njezino tijelo.Uzroci_bizantinskog raskola, 123 Konstantin je na Bosporu utemeljio Konstantinopol, Novi Rim. Irinej je poznavao samo jednu rimsku Crkvu, s kojom se sve mora da slaZe. Novi Rim bio je ljudima napast, ne bi li Irinejev »stari organizam« razdvojili u dva Rima. Iz tih poku- Saja rodio se 3. kanon Il. sveopéeg sabora i 28. kalcedonskoga. Ovi kanoni izri¢no priznaju prvenstvo Starome Rimu, ali ho¢e da Novi Rim odmah bude za njim. Ovi kanoni stoje na stano- vistu, da crkvenom organizmu nije isti Hrist postavio vidliivu glavu, veé sama Crkva, i to rukovodena naéelom driavne prednosti..I tako je évrsti organizam Crkve malo pomalo po- Ceo da popuSta. Konstantinov bacil mnogo je bolje uspio nego gnostiéni. Novi Rim, koii je 28. kanonom kalcedonskog sabora trazio drugo mjesto u Crkvi, nije se tim zadovoljio, veé je i dalje i8ao u svojim zemaliskim zahtjevima. U VI. v. nyegov se biskup proglasi »sveop¢i patrijar<, a car Justinijan ovome na- zivu dade kanonsku snagu nazivajuci ¢esto tako u svome za- koniku j novelama carigradskog biskupa. Oslanjaju¢i se na 28. kalced. kanon podijelio je carigradskom patrijaru drugo mjesto u patrijarhalnom zboru, crkvu sv. Sofiije je nazvao »glavom svih drugih«.' | Oci trulanskog sabora izjaviSe, »da carigradski prijesto ima jednake povlastice kao i prijesto sta- roga Rima«. Ovaj je napor bio krunjen ujedinjenim silama cara Basilija i patrijara Fotija, koji proglasi$e Novi Rim prvom sto- licom u Crkvi. »Carigradsku stolicu, koju resi carska nazoé- nost, svi su sabori proglasili prvom. Radi toga carski zakoni nareduju, da sve parnice i prepirke, koje u drugim crkvama nastanu, budu podvrgnute njezinom ispitivanju i sudu« (Jugie, Photius et la primauté de S. Pierre et du pape, p. 76). 1 tako eto zemaljski pogledi carigradskih biskupa raskrojili su »stari organizam« Hristova Tijela,.o kojemu nam ie u II. v. govorio sv, Irinej. 2. Zameci dvojakog poimanja crkvenog ustroja.— Teorija Novog Rima kuSala je da obori jedinstvo Zivoga organizma Crkve. Taj pokuSaj nije odmah uspio, nie- gov bakcil trovao je malo pomalo bizantinski ud sveopée Crkve. Ali nije samo ideologija kalcedonskog kanona prido- nijela Zalosnom raskolu. Pod uplivom mnogih politi¢kih i kul- * Cf. P. Batiffol, L'empereur’ Justinien et le Siege Apostolique, Re- cherches de science religicuse, Juin—Aout, 1926, p. 193—264.124 Dr, Fra A. Guberina: turnih prilika u Zivotu i mentalitetu Bizantinaca mnogo se toga nakupilo, Sto je osporavalo normalni razvoj crkvenog katoli- cizma. Poznato ie, da ie bizantinska teologija imala svoje stalne vidike, koji su se dosta ragilazili od latinskih, i ako te razlike nijesu dopirale do same biti stvari. Te su diferenciie miSljenja opstojale i u samom poimanju crkvenog ustava. Kon- cepcija Irinejeva o Crkvi kao Zivom i évrstom organizmu vet u IV. v. teoriiom o Novom Rimu poéela se zamrativati. U isto doba pojam Crkve, kao évrste zgrade, osnovane na jednoj ne- pomiénoj klisuri —- sv. Petru, malo pomalo poéeo je blijedijeti, iu bizantinsku teologiju uvlati se drugo shvaéanje o Crkvi kao zgradi BoZjoj, koje nikako nije moglo da ne nahudi, barem indirektno, jasnom poimanju o nuZdi crkvenoga jedinstva sa rimskim biskupom. U grtko-bizantinskoj ekleziologiii s obzirom na Matth. 16, 18 nalazimo dva glavna shva¢anija. Jedni nastavliaju i usa- vr&uju prenicejsku tradiciju Tertulijana i ostalih, a drugi je na- pustaiu i kreéu novim putem. Ima pisaca, koji u Matth. 16, 18 promatraju Petra kao jedinu i neoborivu stijenu ili temelj Crkve, na komu je Crkva sagradena i o ¢ijoj évrsto¢ci ona ovisi. Ovu misao zastupaju Grgur Nazijanski i Grgur Nisenski, sv. Austerije, a osobito je jako istiée sv. Epifanije, za koiega je Petar »neoboriva stijena zgrade i temelj ku¢e BoZje« (P. G. 46, 1029). Ovi pisci imaju pred ogima rijeci Hristove: ». . . i na toj stijeni sagradit ¢u Crkvu svoju«. Drugi auktori stoje pod uplivom rijeci sv. Pavla: »nazi- dani na temelju apostola i proroka, a ugaoni kamen je sam Isus Hrist.« Ovi se ne brigaju da zgradu Crkve promatraju po- Cev8i od vidliivog temelja, Sto je bitno u gornjem shva¢anju, veé radije od ovoga apstrahiraju i skreéu paZnju na nevidlijive osobine Crkve. Imaju¢i pred o¢ima Ef. 2, 20 ss. misle, da je ispravnije Hrista kao zadnji temelj Crkve promatrati, a apo- stole kao drugotne temelje, koji su postavljeni na glavni temelj (Hrista) kao predzadnji dijelovi zgrade. Zato njima se vise svida Petra stavliati u isti poloZaj s drugim apostolima (a ne kao Sto Cini gornje miSlienie, Petra kao temelij, a druge apo- stole kao one, koji leZe na ovome temelju), ali ipak