Professional Documents
Culture Documents
KÉLEUTHOS
Un camino hacia el griego antiguo
ISBN 978-987-33-6748-9
Prohibida la reproducción total o parcial, incluyendo fotocopia, sin la autorización de sus editores.
ÍNDICE
PRESENTACIÓN IX
1. Abreviaturas XIII
INTRODUCCIÓN XXI
1. Objetivos XXI
TEXTOS GRIEGOS 1
Unidad I 3
Unidad II 23
Unidad III 43
Unidad IV 63
Unidad V 85
BIBLIOGRAFÍA 119
PRESENTACIÓN
Κέλευθος, una de las varias palabras para decir “camino” en griego antiguo, es
un título que surgió a partir de la lectura de un fragmento de Jenófanes, al reunir por
primera vez en un cuadernillo, en 1986, el material de trabajo elaborado para dictar las
cátedras de Griego I y de Griego II en la Universidad Nacional de Mar del Plata. Se
trata del primer verso conservado del fragmento 7:
4El Curso Universitario de Latín Res Romana ha sido publicado como material didáctico sistematizado
para uso experimental (Alvarez-Ruvituso 1998-1, 1998-2, 2002-1, 2002-2, 2003-1, 2004) y como edición
con difusión en librerías (Álvarez-Ruvituso 2010/2011).
5 Cf. Ruvituso 1996, las “Introducciones” a los Libros I y II del Curso Universitario de Latín Res
Romana (Alvarez-Ruvituso 1998-1 y 1998-2), Alvarez-Ruvituso 2003-2, Ruvituso 2004-1, Ruvituso
2006 y 2010.
6 Ruvituso 2004-2.
7Ruvituso 1991, 1999, 2002-1.
8Universidad Católica de Córdoba (1998), Universidade Federal de Minas Gerais (1999), Universidad
Nacional de Cuyo (1999, 2004, 2007, 2008, 2010), Universidad Nacional de la Patagonia San Juan
XI
Bosco (2000, 2004), Universidad Nacional de Catamarca (2002, 2006), Universidad Nacional de Entre
Ríos (2003, 2005, 2010), Instituto Superior de Formación Docente “José Manuel Estrada”, Necochea
(2003), Universidad Nacional de San Juan (2004, 2007, 2010), Universidad Autónoma de Madrid
(2005, 2011), Katholieke Universiteit Leuven (2005), Universidad Nacional de Córdoba (2006, 2011),
Universidad de Buenos Aires (2006, 2010, 2011), Profesorado de Italiano, Consulado de Italia
UNMDP (2006), Istituto Cristoforo Colombo, Buenos Aires (2006, 2010), Universidade Federal do Rio
de Janeiro (2007), Universidad Nacional de Rosario (2007), Universidad Nacional del Litoral (2007,
2010), Universidad Nacional del Centro de la Provincia de Buenos Aires (2008-2009), Colegio
Nacional Monserrat-Córdoba (2010), University of Kentucky (2011), Universidad Nacional del Sur
(2011), Universidad Nacional de Río Cuarto (2011).
9 En ese sentido resultarán muy importantes las observaciones que puedan hacer llegar los docentes y
estudiantes que utilicen KEL o Res Romana, al autor (marcosruvituso@gmail.com) o al director del
Proyecto Nova Lectio Antiquitatis (arturorobertoalvarez@gmail.com).
XII
la Universidad Nacional de Mar del Plata, para los cuales, inicialmente, se comenzó a
escribir este libro.
Edgardo Castro ha prestado su invalorable colaboración en los aspectos más
complicados de la edición, difíciles de conciliar entre los fines pedagógicos y las
exigencias filológicas que plantean textos tan diversos.
Rocío Granero ha trabajado cuidadosamente en la corrección y compaginación
de este libro. Lidia Gambón, Arturo Herrera Alfaro, Alejandro Bekes y Juan Ennis han
revisado las pruebas y aportado valiosas sugerencias.
Paula Marianela Giménez y Federico Ruvituso han colaborado en el diseño de la
tapa y en la resolución de numerosos problemas gráficos.
Con Arturo Alvarez el autor ha compartido, en torno del griego y del latín, muchos
años de viajes y trabajos que nunca hubieran sido posibles sin su presencia. Durante esos
mismos años, Claudio Chuchuy aportó valiosas observaciones críticas al controvertido
proyecto de renovar la enseñanza de las lenguas antiguas. Con Irene Weiss, a partir de los
primeros cursos compartidos en la UNMDP, comenzaron discusiones sobre precisos
problemas que plantea la enseñanza del griego. En aquellos empeños y diálogos surgió la
idea inicial de este libro.
Y no es posible un punto final sin recordar que, desde comienzos ya lejanos, Delia
María Alba Posse ha acompañado el proyecto Keleuthos de un modo que solamente ella
pudo sostener.
XIII
SIGNOS Y REFERENCIAS
1. Abreviaturas
ac. : acusativo
aor. : aoristo
adj. : adjetivo
adv. : adverbio
aet. : aetate
cf. : confrontar con
conj. : conjunción
cont. : continuación
coor. : coordinante
coord. : coordinador/a
CR. TEX: : crítica textual
dat. : dativo
ed. : edición
edit. : editor/a
ex: : indicación que precede una referencia a un autor y/o una obra
para señalar que en el texto citado ha sido introducida alguna
modificación con respecto al original. (“Introducción”,
→ IV.1.d.).
f. : femenino
fr. : fragmento
FC: : Fuente y contexto (→ “Introducción” IV.1.c.).
gen. : genitivo
XIV
gr. : Graecus
herausg. : herausgegeben
hisp. : español
i.f. : infine
Imp. : imperator
imperf. : imperfecto
indecl. : indeclinable
indic. : indicativo
inscr. : inscripción
intr. : intransitivo
lat. : Latinus
m. : masculino
m.d.s. : material didáctico sistematizado
MN : morfología nominal
MV : morfología verbal
n. : neutro
nom. : nominativo
pas. : pasivo, -a
part. : participio
perf. : perfecto
pers. : persona
plur. : plural
pluscuamp. : pluscuamperfecto
prep. : preposición
pres. : presente
pret. : pretérito
pron. : pronombre
Ps. : pseudus
XV
Schol. : escolios
saec. : saec(u)lo
SINT. : sintaxis
sing. : singular
s. l. : “sine loco”. Indicación, en una referencia bibliográfica, de que la
publicación citada no registra el lugar de edición.
sp. : “spuria” indicación, en la referencia a una obra, de que ha sido
falsamente atribuido a un autor)
subj. : subjuntivo
subord. : subordinante
s.v. : (sub voce) indicación que precede una palabra entre comillas para
referirse al artículo correspondiente a esa palabra en un
diccionario o un léxico citados.
tr. : transitivo
ut vid. : (ut videtur) indicación, en la “Lista de autores y de obras”, de un
dato conjetural.
traduc. : traducción
UNLP : Universidad Nacional de La Plata
UNMDP : Universidad Nacional de Mar del Plata
v.p. : voz pasiva
voc. : vocativo
3. Referencias internas
4.1 Los nombres de los autores y los títulos de las obras antiguas, de acuerdo
con el uso más frecuente en lexicografía griega y latina, se citan normalmente en latín,
de acuerdo con las abreviaturas indicadas en la “Lista de autores y de obras”.
Esa lista incluye los autores antiguos y las obras anónimas o colectivas de la
Antigüedad citadas en las “Unidades” de KEL.
Se utilizan, en general, la nomenclatura y las abreviaturas usadas en el DGE y en
el Thesaurus Linguae Latinae, excepto en algunos casos que se aclaran explícitamente en
la “Lista de autores y de obras”.
XVIII
Sólo se hace referencia a las ediciones de los textos en casos especiales, por
ejemplo, cuando ciertos autores y obras citados no figuran en las listas de los léxicos
mencionados o cuando se citan variantes tomadas de ediciones particulares.
En algunos casos han servido como fuente de ejemplos de probada eficacia
pedagógica cursos de griego, gramáticas y léxicos habitualmente utilizados en la
enseñanza. Estos libros se mencionan en la “Bibliografía” de KEL I. En todos esos
casos, además de identificar las fuentes, hemos corroborado los textos referidos, que a
veces ha sido necesario corregir y otras veces ampliar.
Cuando los textos citados provienen de obras modernas o cuando no ha sido
posible identificar más que fuentes indirectas, estas fuentes se citan de acuerdo con
abreviaturas que se aclaran en la misma “Lista de autores y de obras”. Por ejemplo en
2U.B.6:
Λυσανίας Λυσίου Θορίκιος. (Cavenaile, p. 27: Michel Inscr. 1784)
4.2. Para citar las traducciones se utilizan las mismas abreviaturas, en latín, que
se usan para citar los autores y obras en su lengua original. A estas referencias se les
agrega una abreviatura del nombre del traductor después de la indicación numérica
correspondiente. Por ejemplo:
¿O hallas alguna otra forma de organización política […]? (Pl. R.544C8 E. Lan)
INTRODUCCIÓN
1. Objetivos
1“→Presentación”
p. VIII.
XXII
2. Problemas de método
Una crítica de este tipo acerca del uso de ejemplos escolares podría llevar al
extremo opuesto, de modo que no se incluyera en un curso absolutamente nada que no
sea un texto original sin su correspondiente cita. Sin embargo, el mismo curso que se
acaba de citar presenta muchos ejemplos sin aclarar fuentes, por considerarlo excesivo
para un primer nivel. En el presente libro también se incluyen algunos pocos ejemplos
no identificados, pero representan un porcentaje mínimo con respecto a la totalidad de
los textos citados. Está claro que si se considera imprescindible un desarrollo paralelo
de los temas de lengua con una introducción a la cultura griega, es fundamental poder
apoyar esta última en fuentes originales identificadas, además de las consideraciones
gramaticales que fundamentan la selección de textos.
Este acceso inicial al griego, basado esencialmente en el análisis de textos, permite
plantear desde el comienzo cuestiones de importancia cultural, desde la etimología
hasta las cuestiones más complejas del pensamiento antiguo, pero el uso inevitable de
fragmentos en la etapa de iniciación comporta, sin duda, el riesgo de una excesiva
dispersión en el tratamiento de los temas culturales que deriven de esos fragmentos.
Este problema es particularmente importante en el primer curso, cuando los
conocimientos gramaticales no permiten abordar textos de cierta extensión y complejidad y
es por lo tanto muy difícil establecer con algún fundamento científico, relaciones entre una
introducción a los temas culturales y los breves fragmentos que sirven para la exposición
lingüística. Se plantea entonces cómo comenzar simultáneamente el curso de lengua y el
desarrollo de los temas de cultura.
2 “Es gibt in Deutschland eine ganze Reihe von Schullehrbüchern, die durch ihre durchdachte
Methodik und die offenbare didaktische Kompetenz ihrer Autoren uneingeschränkten Respekt
verdienen. Sie alle haben aber eine fundamentale Schwäche: das Griechisch, welches sie vermitteln, ist
“selbstgemacht”; wo es nichtgeradezu falsch ist, ist es, unvermeidlicherweise, unecht und unlebendig,
und wo Echtes eingestreutist, bleibt es in der Masse des andern unkenntlich.” (Zuntz 1983, I, 5). Si no
se indica la fuente, las traducciones son propias.
XXIV
3 Así suele suceder con cursos muy efectivos principalmente desde el punto de vista de la competencia
lingüística, como Reading Greek y Reading Latin.
4 Sería importante confrontar en detalle nuestros objetivos con los de esos cursos, especialmente en
cuanto a las posibilidades concretas de continuar con el aprendizaje y de usar las lenguas antiguas en
los estudios y actividades posteriores, en cada caso. Solo como ejemplo del modo en que ese contexto
influye en los métodos, se señala que en el inicio de Reading Greek se afirma sin mayores matices:
“Hay un criterio, y solo uno, para evaluar un método de estudio de una lengua ya no hablada: la
eficacia y rapidez con la cual lleva al estudiante al punto en el que puede leer textos en la lengua
original con precisión, comprensión y placer.” (Reading Greek, “Prólogo”vii)
Podríamos coincidir con esta afirmación y con otras que se hacen en ese “Prólogo”, con tal que se
reconozca que no necesariamente las soluciones propuestas en el excelente curso que preceden son
aplicables en todos los casos. Reading Greek, en ese sentido, renovó la metodología de lo que solía ser
normalmente un decurso de por lo menos unos dos años de estudios intensivos, que generalmente
precedían a los de la universidad. Cabe señalar también que, desde que esa afirmación fue escrita, los
estudios clásicos siguen experimentando grandes cambios, que generalmente los abrevian, los
restringen para futuros especialistas o los transforman con fines de divulgación. En ese sentido, KEL y
RES ROMANA intentan despertar interés en continuar con el estudio de las lenguas antiguas también
por parte de alumnos que en la mayoría de los casos no tendrán que hacerlo obligatoriamente, fuera de
un solo curso inicial. A eso se debe en este libro la insistencia en comenzar con textos originales, que en
los cursos aludidos se pueden reservar para una etapa posterior. Pero ¿qué sucede si esa etapa tiende a
desaparecer? No cabe aquí intentar una respuesta global, pero en cuanto a un curso inicial, está claro
XXV
que un interés continuado por el estudio de las culturas antiguas es mucho más fácil de promover a
partir de originales. Sin desconocer la eficacia de los textos simplificados, de los especialmente
construidos o simplemente citados sin fuentes para aprender morfología y sintaxis, entendemos que en
este sentido KEL y RES ROMANA proponen vías alternativas, surgidas de circunstancias diferentes a
las aludidas. Sin embargo, estas vías de acceso al griego y al latín pueden perfectamente resultar
complementarias con respecto a propuestas elaboradas para otros contextos.
5Tal es el método usado, por ejemplo, por Humbert
en su Manuel Pratique de Grec Ancien (Humbert 1962),
que aborda para comenzar uno de los Dialogi Mortuorum de Luciano, y el de Pharr, en su Homeric Greek-A
bookfor beginners (Pharr 1959; reeditado con ampliaciones: Pharr 2012), que comienza con el primer verso
de la Ilíada.
6 Cada centro de estudios elabora, generalmente, un método propio, adecuado para sus particulares
circunstancias y objetivos y existen, en ese sentido, importantes aportes pedagógicos que no es posible
valorar en esta introducción. En cuanto al uso de textos originales, cabe mencionar Guía para el aprendizaje
del griego clásico/1-2 (Mascialino 2002 y Mascialino-Juliá 2005), que contienen numerosos textos con
indicación de sus fuentes.
7Los
criterios para la inclusión de textos que no estén en ático se aclaran en el punto 4.3.
XXVI
El curso completo se distribuye en cinco partes, cada una de las cuales está
planificada, en principio, para un cuatrimestre de clases universitarias, de acuerdo con
contenidos que se indican sumariamente a continuación.
PRIMERA PARTE
UNIDAD I
A. El griego que ya conocemos
UNIDAD II
C. Pronombres personales
UNIDAD III
A. Pronombres demostrativos
C. Pronombres relativos
D. Comparativos
UNIDAD IV
C. El verbo φημί
D. Superlativos
XXVIII
UNIDAD V
A. Verbos contractos en -όω
B. Participio medio / pasivo
C. Imperativo activo y medio /pasivo
D. Verbos en -νυμι
SEGUNDA PARTE
UNIDAD VI
Tercera declinación I
1. Temas en -ρ y en -λ
1. Sustantivos en -ν
2. Adjetivos en –ν
UNIDAD VII
Tercera declinación II
1. Guturales
2. Labiales
3. Dentales
XXIX
UNIDAD VIII
A. Temas en -O
1. Sustantivos
2. Adjetivos en -o
B. Comparativos y superlativos (2)
UNIDAD DK
Tercera declinación IV
UNIDAD X
Tercera declinación V
A. Temas vocálicos en -u y en -
y0íg-úog, ó; Tñyug -yeog, ó; óOTu -ecog, Tó
TóMug -Meog, ñ; ñòúg, ñòeto , ñòú
B. Temas en diptongo
Boot)eúg -éGog, ó; Boíg -oóg, ó; yooíg-oóg, ñ
TERCERA PARTE
UNIDAD XI
B. òíòGouu
C. úoTmut
XXX
UNIDAD XII
Tema de futuro (indicativo, participios e infinitivos)
Futuros sigmáticos y futuros contractos. Voz activa, media y pasiva.
UNIDAD XIII
UNIDAD XIV
A. Tema de pretérito perfecto (indicativo, imperativo, participios e
infinitivos)
C.
B. Perfectos con kappa y sin kappa. Voz activa, media y pasiva.
Formación de paradigmas verbales.
CUARTA PARTE
UNIDAD XV
El subjuntivo y el imperativo en oraciones independientes
UNIDAD XVI
El optativo (I): el modo sintáctico desiderativo
A. Desiderativo realizable (εἴθε / εἰ γάρ) + optativo
B. Desiderativo irrealizable:
1. εἴθε / εἰ γάρ + imperfecto
2. εἴθε / εἰ γάρ + aoristo
3. ὤφελον + infinitivo
UNIDAD XVII
El optativo (II): el modo sintáctico potencial (optativo + ἄν) en oraciones
independientes y principales
UNIDAD XVIII
La partícula ἄν+ tiempo secundario del indicativo (I): el modo sintáctico irreal
en oraciones independientes y principales
QUINTA PARTE
UNIDAD XIX
La partícula ἄν + tiempo secundario del indicativo (II): el modo sintáctico
irreal en proposiciones subordinadas.
1. Sustantivas
2. Causales
3. Consecutivas
4. Condicionales
5. Concesivas
6. Temporales
7. Relativas
XXXII
UNIDAD XX
El optativo (III): el modo sintáctico potencial (optativo + ἄν) y el optativo
oblicuo en proposiciones subordinadas
1. Sustantivas
2. Causales
3. Consecutivas
4. Condicionales
5. Concesivas
6. Temporales
7. Relativas
UNIDAD XXI
El modo sintáctico real con supuesto temporal
UNIDAD XXII
Proposiciones subordinadas derivadas de expresiones volitivas
8Por ejemplo, el curso Learning Greek with Plato (Beetham 2007), entre otros, no introduce las declinaciones por
temas nominales, sino por casos: los principales nominativos de las tres declinaciones en un capítulo, los
acusativos en otro, los genitivos en un capítulo posterior, etc.
XXXIV
De manera análoga al Curso universitario de latín RES ROMANA, cada nivel del
presente curso de griego se articula en cuatro libros:
El LIBROI: TEXTOS GRIEGOS, contiene los textos originales que forman el eje
central del curso.
Los cuatro libros descriptos han sido planificados para ser usados
simultáneamente como instrumentos de trabajo complementarios entre sí, en cursos de
duración cuatrimestral o semestral.
En el marco del Área de Griego en la Universidad Nacional de Mar del Plata se
han publicado como material didáctico sistematizado las partes sucesivas del Libro I, es
decir, los textos griegos correspondientes a estudios que abarcan desde el nivel inicial
hasta los modos sintácticos, distribuidos en cinco cursos.9 Entre los proyectos del Grupo
de Investigación Nova Lectio Antiquitatis está previsto el desarrollo de los cuatro libros
descriptos, en los cinco niveles que se detallan en la “Distribución analítica de los temas
gramaticales” (→3.2).
1. Secciones “A”, “B”, “C” (en algunas unidades también “D” y “E”), que contienen
textos originales breves, seleccionados para la ejemplificación de los temas
gramaticales.
Los textos se han seleccionado en primer lugar de acuerdo con la secuencia del
aprendizaje gramatical y son necesariamente misceláneos con respecto a los temas,
especialmente en las secciones 1 y 3.
Los textos de la sección 3, las “Lecturas”, se han elegido con el objetivo de ofrecer
puntos de partida para desarrollar comentarios detallados acerca de variados problemas
culturales. Se trata siempre, en consecuencia, de textos originales, cada vez más extensos
a medida que lo permiten los conocimientos gramaticales.
XXXVI
Para poder utilizar textos originales de cierto interés y/o extensión se han
desarrollado una serie de recursos gráficos que se detallan a continuación.
Este recurso se usa sobre todo en textos que permiten con cierta facilidad, por sus
características lingüísticas y por la importancia de los temas tratados, el paso del análisis
gramatical al comentario filológico y pueden, en consecuencia, servir de base para el
planteo de problemas culturales importantes a partir de formulaciones originales de
autores antiguos. Estos pasajes llevan el título genérico de “Lecturas”, y aparecen, como
ya se aclaró, a continuación de las secciones “A”, “B”, “C”, que contienen los breves
fragmentos elegidos para la ejemplificación gramatical de cada unidad.
XXXVII
FC: oüöèv yôo óTotov ei doqe).oíumv. èydo ov uo öocó), do "ITTío, doq)ño6ou ðTò Tíg
ðuqotépov úuóv ópu)íog tiv yôo Topoluíov óTu totë )éyeu, tò "Xo Memò tò.
coMó,"oocó uot eiðévou. (Pl. Hp. Ma. 304 e)
La cita principal en tipo mayor es la frase que el lector puede analizar y traducir
con los conocimientos alcanzados hasta el momento. A continuación se incluye la frase
en su contexto, precedido por “FC". En esta segunda cita se destaca la frase principal
con letras un poco más grandes en negrita. El lector puede apreciar así, a simple vista,
qué partes del texto puede analizar y traducir con los conocimientos gramaticales que ha
estudiado. Además, la cita in extenso le da al docente la posibilidad de comentarios que
se apoyen en el contexto original, en el cual los alumnos pueden, con la guía adecuada,
reconocer palabras, establecer relaciones etimológicas, confrontar con traducciones y
comprender planteos acerca de otros análisis, en diferentes niveles de lectura.
ö óv0pcotog puukpòg kóopuog Kotö Töv Amuókoutov. (ex: David Prol. 38,14)
FC: coi óoteo èv TÓl Tovti ópóðuev Tö uèv puóvog ópyovio otov Tö 0io, Tö oë coi
öoyovto coi ôoyóuevo otov Tò ðv0póTeto (ToíTo yôo koi ópyovTou èk Tóv 0eíov coi
öoyouou Tó)v ó)óyov Óucov), Tö ðè uóvCoc ópyóuevo doc Tö óMoyo Óuo, Töv oüTöv
XXXVIII
toótov coi év tóðu óv0póTou puukoóðu cóoucou óvtu cotö tòv Amuókoutov toüto
0eCoooívTou. koi Tö puèv puóvCoc ópyououv, ÓoTeo ö )óyoc, Tö ðè koi ópyovTou coli
öoyououv dos ó 0upuóg (öoyeto puèv yöo oüto èk Toí )óyou, öoyet oë Tíg éTu0upíog),
Tö ðè puóvCoc ópyovTou ÓoTeo éTu0upuío.
(Democr. B34, DK II, 153; David Prol. 38,14-21)
FC: óTu puèv ov Toooicouoo Tois quoukoi 0ecopío, öñkov ék TowíTov. eū).óyo oë coi
ðoyv oüTò Tu0éoo Tóveg oüte yôo uóTnv otóv te oüTò eivo, oüte ð)).mv úTópyev
oütó) óúvo utv T)v dos ópyvr óTovto yôo i ôoy i 3 ópy, toíð bè óTeípou
oū: éotiv ópyí eín yôo öv oüToú Tépoc. Tu oë coi óyévntov koi óp0optov dos
ðoy Tug oūoor (Arist. Ph.3,4; 203b 8)
XXXIX
[...] Tö óv0póTeuo [...] koi ópyovrou ék Tóöv 0eíov koi ópyouou Tóöv óMóyov coov.
(David Prol. 38,15)
FC: icoi óoteo èv IÓl Tovti ópóðuev Tö puèv puóvog ópyovio otov Tö 0io, Tö ðè coi
ðoyovto coi ôoyóuevo otov tò óv0póteuo (Toüto yôo koi ópXovtou ék tóv 0eíov
koi óoxouou tóv óMóYov Óucov), Tö ðè uóvos ópyóuevo dos tö ókoyo Óio, Töv
otöv Tpótov coi év tól óv0oóIIol Luukoól kóoluol óvtu cotö töv Anuókoutov
- - w w w y op cy c y w w w
Ese tratamiento gráfico, frecuente objeto de preguntas por parte de alumnos que
comienzan a consultar DK, se usa también en LEC.III.12.
Por las mismas razones, ya más avanzado el curso, en la 4U se ha conservado la
iota adscripta en algunos casos usados como ejemplos o lecturas,tal como la presentan las
ediciones de las que proviene el texto. Por ejemplo, en los siguientes textos:
-4U.A.5.
[...] / uopuoípeu bè uéyogöóuog XóMkou, [...] (Alc. 140 GLI; 203,357 PLF)
—LEC. IV.115.
-“LECTURAS I.5”:
λόγον δὲ μόνον ἄνθρωποςἔχει τῶν ζῴων. (Arist. Pol. Ι, 2, 10; 1253a 9-10)
En esta aparición del texto, que es en realidad una segunda lectura ampliada de la
frase ὁ ἄνθρωπος φύσει πολιτικὸν ζῷον,10 es posible para el alumno analizar y traducir
3 líneas.
10
Esta frase ya ha sido citada, como una de las posibles respuestas a la pregunta ¿Qué cosa es el
hombre?, en “LECTURAS “ I.4.6.
La sección “FC" permite ubicar esas líneas en el original y apreciar
inmediatamente qué es posible leer conociendo solo la declinación en -o:
FC: 9 éTu tò oū éveco koi Tò té).og Bé). Tuotov ð” oüTópiceto coi Té).og 1253a
11 uèv ov qcovi, Toí MuTmooí coi ôéos éoti omueíov, ötò coi
uois ó)).ots úTópyeu Coot puéyou yôo TouTou qúoug oüTÓv
ë)ríMu0e, Toí éyev oío6mouv MuUmooí coi möéoc coi ToíTo,
omuoívetv ó)). Nouc, ó óè Móyoc éTi Tó) ðmNoív èoTu tò ouuq'épov
coi Tò (3) o 3eoóv, Óote coi Tò ðícolov coi Tò öölkov. 12 ToíTo yôo 15
Toðg Tò óMMo ópo Totic óv0ocóToug úðtov, Tò puóvov ðyo 0oí coi
cocoí coi ôtico.íou coli ôòícou coli TÓv óMMCov oío6mov éyeuvr ðè
toúTCov couvCovío Touet oikíov coi Tó).uv. koi ToóTeoov ðè Tí quo eu
TóMuc oikío koi écooToc muóöv éoTuv. 13 Tö yôo óMov ToóTepov
övoycotov evo Toí uépoug (Arist. Pol. I, 2, 9-13; 1253 a 1-22)
w o pº y e w \ pº ey \ e o pº w
2. Jtóloa yðp oíkío floot Meúetou úTò Toíð TpeofutóTou, óote koi oi óToukío, ölö
Tv ouyyéveuov. (Arist. Pol. 1, 2, 6; 1252b 20)
XLII
FC: uótoro bè carô qíov oikevi cópun óItoucía oicíog evou, oüs cooboí tuveg
ðuoyóMocToc, Tofiòóc Te koi ToíòCov Tolòoc. ótò coi Tò ToóTov éBoot)eúovTo ori
Tó),etc, coi vív tu Tö (20] 80vn él: Bool).euouévov yôo ouv0ov: Tôoo yöo oikío
BoouNeúetou úILò toí Joeofutó tou, óote coli oi óItoukíou, ötö tiv
ouyyéveuov. (Arist. Pol. 1, 2, 6; 1252b 16-20)
e oy
FC: "El Tourov ov qovepòv óTu tóv qúoeu Tó).ug otí, coi óvu ö óv0ocolog
quío el ToMutuköv ópov, koi ó óTo) u otö qúov koi oū otö Túymv tot
qpoú)ó èoTuv, i koeíTTCov i óv0oCoTocr óOTeo coi ô úq” "Oumoou
Motöoom6eig “öqpor Too ó0éutoTog óvéoTuos” ó uo yôo quo eu
totoíTog coli To)éuou éTu0upuntíg, óte Teo óCu3 óöv ÓoTeo èv TeTToffic.
(Arist. Pol. 1, 2, 9-10; 1253a 1-7)
4. buóTu bè ToMuTuköv ó óv0portog ópov Tóomg pueMíTTmg koi Tavrög óyeMoíou óou
uðMMov, öíMov. (Arist. Pol. 1, 2, 10; 1253a 7-9)
5. Móyov bè puóvov óv0portog éyeu tóv ócov puèv oúv qcovi, toú MuIImpoíð koi
e º o \ \ \ oy e pº pº
En LEC.IV.11 vuelve a aparecer esta página de Aristóteles por tercera vez, cuando
ya es posible leer 12 líneas de una parte del texto que en la lectura anterior estaba
representada solo por 2 líneas. En casos como éste, la sección “FC" deja paso a otra
presentación, diseñada para las lecturas de pasajes extensos, que se explica en detalle en
la sección inmediatamente siguiente.
XLIII
w - \ » pº y e \ \
Por medio de caracteres destacados se distinguen las oraciones que se pueden traducir
con los conocimientos alcanzados, pero no se excluyen otras palabras que pertenecen al
mismo contexto y que los estudiantes no pueden traducir todavía. Otro ejemplo de un
XLIV
pasaje extenso ya legible se presenta en esta secuencia de lecturas del texto de Aristóteles
que se ha ido acrecentando en las tres citas precedentes.
En la cuarta aparición (LEC.V.1) solo unas 13 líneas no pueden ser analizadas con los
conocimientos alcanzados, en un texto de 42 líneas:
e w » e y pº º
puèv oúv eig Tôojov uépov ovveormkvía Kouvovío kord quío y 1252b
GN y o e pº \ \ e pº
ðuði toíðTo Tóvreg qooi (8ool Meúeo 0ou, óTu coli oütoi oi puèv éTu 25
\ e \ w o \ » y ey \ \ 9º
ylvouévm uèv Toí cív évecev, oüoo ö toí eū cív. Auò Töoo 30)
φανερὸν
πολιτικὸνὅτι τῶν φύσει
ζῷον, καὶ ὁ ἡἄπολις ἐστί,φύσιν
πόλις διὰ καὶ ὅτι
καὶ ὁοὐἄνθρωπος
διὰ τύχηνφύσει
ἤτοι
11 ἡ μὲν οὖν φωνὴ τοῦ λυπηροῦ καὶ ἡδέος ἐστὶ σημεῖον, διὸ καὶ 10
(Arist. Pol. 1, 2,5-12; 1252b 12-1253a 20; → LEC.I.2.6, LEC. Ι.5.; LEC.II.3. y LEC.IV.11.)
XLVI
mente. Y todos los hombres dicen que por eso los dioses se
25
gobiernan monárquicamente, porque también ellos al principio, y
aldeas es la ciudad, que tiene ya, por así decirlo, el nivel más alto de
30
autosuficiencia que nació a causa de las necesidades de la vida, pero subsiste
fin es lo mejor
un caballo o deyuna
la autosuficiencia
casa. 9 Además,es,aquello
a la vez,
por un
lo que
fin yexiste
lo mejor.
algo yDe
su 1253a
sin ley, sin hogar” <Il. 9, 63>. 10 porque el que es tal por naturaleza es
del dolor y del placer, y por eso la poseen también los demás
animales, porque su naturaleza llega hasta tener sensación de
dolor y de placerlo
para manifestar e indicársela
convenienteunos otros. Pero laasípalabra
y loa perjudicial, como es
lo 15
Como en este caso, en otras lecturas y relecturas de pasajes extensos se utiliza esta
posibilidad más directa de acceso al texto original. Pero esta presentación no solo se utiliza
en las relecturas. A partir de la 2U esta disposición gráfica se adopta incluso para pasajes
largos que guardan cierta integridad temática, aunque en la primera lectura solo sea posible
XLVIII
para los alumnos analizar y traducir por entero algunas líneas. Por ejemplo en: LECII.11.
— Lo inevitable (2):
Se citan aquí 15 versos del Canto III de la Ilíada (Il. 3,58-72). De estos, solo tres versos
contienen frases que los alumnos pueden traducir. Sin embargo, resulta de gran efectividad
poder considerar esas frases en su contexto. Esto permite que, además de los análisis y
comentarios que pueden hacerse en clase, los alumnos puedan confrontar el texto con
traducciones, identificar palabras o frases y explorar otras posibilidades por sí mismos.
En ese sentido, este recurso hace posible, quizás en la mayor medida, entre las con
venciones gráficas utilizadas en KEL, una apreciación intuitiva tanto de los avances que se
realizan en el estudio como de las limitaciones de un conocimiento parcial de la lengua.
XLIX
Si bien se ha dado prioridad a la descripción sincrónica del griego ático como eje
principal, no se han excluido textos en otros dialectos en las “Lecturas”, cuando estos
pueden ser de cierta importancia para el desarrollo de los temas culturales y no
presentan rasgos morfológicos que puedan confundir o no requieran algo más que una
breve observación.
De acuerdo con este criterio, mientras no presenten variantes dialectales
demasiado raras, no plantea problemas importantes utilizar algunos textos en dialecto
koiné o en griego bizantino, en los que es posible hallar párrafos de gran regularidad y
sencillez. La variante más problemática reside en esos casos en la semántica, donde el
contexto cristiano, por ejemplo, puede implicar cambios considerables.
Otras épocas y géneros de la lengua griega, como el epos arcaico, la lírica y la
tragedia plantean problemas diversos, frente a los cuales se han experimentado diversas
alternativas para seleccionar textos, utilizando, en general, el mismo criterio: incluir
textos tomados de diversos dialectos, cuando las particularidades lingüísticas son
fácilmente explicables, si se ha considerado que la importancia del tema justifica una
aclaración gramatical ad hoc.
LEC.I.11.1
[…] ξυνοὶ δὲ θόωκοι
ἀθανάτοις τε θεοῖσι καταθνητοῖς τ᾿ ἀνθρώποις. (Hes. fr. 1, 6-7)
El ejemplo que sigue no es un verso completo, pero contiene las primeras palabras
literales de la Ilíada que se citan en el curso:
LEC.I.14.1
[...] ἀργαλέος γὰρ ᾿Ολύμπιος ἀντιφέρεσθαι· (Il. 1,589)
A pesar de alguna dificultad sintáctica y de su brevedad, el fragmento, situado en
su contexto, tal como se lo presenta en la “Lectura” citada, puede llegar a evocar la
sensación del poder de Zeus en la escena final del Canto A.
-En la 2da. Unidad, otros breves fragmentos homéricos dan pie para introducir
el tema del destino:
LEC.II.12
LEC.II.13
En las “Lecturas” citadas, las frases se pueden situar en los contextos corres
pondientes, de acuerdo con las convenciones gráficas que se han explicado en el punto
anterior(“Introducción"4.22).
-En la 3ra. Unidad, siguiendo con estos criterios, en LEC.III.1 se cita un largo
pasaje homérico en el que los alumnos pueden leer unas 6 líneas. La primera de ellas:
el o" oíúto toíT" èotív, éuoi ué) el qíMov evotº (Il. 1, 564) retoma la escena final del
Canto A, ya presentada en LEC.I.14.1 por medio de la primera cita de la Ilíada.
-El mismo recurso se utiliza en la siguiente lectura (LEC.III,2), que se inicia con un
fragmento de la Odisea:
LEC.III.8
Ζεὺς δ᾿ αὐτὸς νέμει ὄλβον ᾿Ολύμπιος ἀνθρώποισιν,
ἐσθλοῖς ἠδὲ κακοῖσιν, [...] (Od. 6, 188-189)
LEC.III.16
ἡ δέ τε παρθένος ἐστὶ Δίκη, [...]
κυδρή τ' αἰδοίη τε θεοῖς οἳ ῎Ολυμπον ἔχουσιν, (Hes. Op. 256-257)
LEC.IV.3.1
οἳ μὲν ἐπὶ Κρόνου ἦσαν, ὅτ᾿ οὐρανῷ ἐμβασίλευεν·
ὥστε θεοὶ δ᾿ ἔζωον [...] (Hes. Op. 111-112)
Los textos arcaicos propuestos son, como se podrá observar, sumamente breves y
sencillos desde el punto de vista lingüístico, ya que las particularidades de la lengua del
epos arcaico no podrían ser objeto de un estudio exhaustivo durante el primer curso.
Pero los fragmentos seleccionados no contienen rasgos dialectales que presenten
dificultades importantes y ofrecen, en contrapartida, una excelente base para plantear
algunos temas fundamentales para la lectura de Homero y de Hesíodo. Algo semejante
puede afirmarse en cuanto a los temas de los breves fragmentos de lírica o de tragedia
incluidos, así como de los pasajes en dialecto koiné. Se ha evitado la adaptación y
corrección de las formas no estrictamente áticas. En lugar de esta práctica, esos rasgos se
marcan en el texto con cursiva, como se hace con las palabras que presentan temas
gramaticales aún no estudiados, que pueden ser explicados oportunamente en las clases
y aclarados en detalle en los vocabularios (en el Libro IV).
Este tipo de ejemplos puede ofrecer motivos de discusión acerca de la
conveniencia de aplicarlos en un curso inicial, porque requieren explicaciones más
detalladas, por distintos motivos, gramaticales o semánticos, que cada docente puede
considerar oportuno tratar o no en diferentes casos.11 De acuerdo con el criterio de
selección de las “Lecturas”, estas explicaciones no elementales pueden resultar
oportunas en cursos que cuenten con suficientes horas de clase y perspectivas de
prolongar los estudios de lengua en niveles superiores, dos condiciones que no siempre
se dan. En ese sentido es importante destacar nuevamente que la mayoría de las
“Lecturas” contienen textos considerados alternativos con respecto a los ejemplos
usados para la exposición gramatical central y que se trata además de pasajes que
11
En particular, por ejemplo: LEC.I.12.2; LEC.II.4; LEC.II.17.
LII
El curso está construido para que esas asociaciones puedan ser establecidas por
docentes y alumnos de distintas formas y, en ese sentido, las enunciaciones y listas que se
formulan en las secciones siguientes solo sugieren algunas posibilidades. Será opotuno
detenerse en algunos detalles de los textos propuestos en las secciones 4.4.1.1 y 4.4.1.2 e
indicar sumariamente después otras líneas temáticas.
LIV
En los dos puntos siguientes, para ofrecer algunos ejemplos concretos de los recursos
pedagógicos enunciados, se sugieren posibilidades de lecturas y comentarios que ofrecen
dos series de “Lecturas” cuyas temáticas pueden relacionarse entre sí.
5.1.1. “¿Qué cosa es el hombre?” es el título de una línea temática que se inicia en
LECTURAS I.4. Se presentan algunas de las sentencias más conocidas acerca de la índole
del ser humano, confrontadas con antiguas traducciones latinas:
4. […] ἄνθρωπός ἐστι ζῷον λογικὸν θνητόν […] (Chrysipp. Stoic. fr. 224, 3-4)
9. […] γελαστικὸν ζῷον λογικὸν θνητόν ἐστι. (Simp. in Ph. 9, 266, 15-16)
10. Homo est animal rationale, mortale, risibile, [...] (Isid. orig. 2, 25,8)
(S.E.M. 9, 101; →LEC.V.5; Pl. Ap. 38a 5; Arist. EN 1141a 21-22.;→LEC.IV.16; Arist. Pol. I, 2,15-16;
1253 a 31-37 → LEC.V.7)
Casi todos estos textos van seguidos de referencias a las unidades donde, más
adelante, reaparecen ampliados. En la Segunda y en la Tercera Parte de KEL, nuevos textos y
ampliaciones de algunos ya citados permiten continuar con el tema a través de “Lecturas”
que llevan el mismo título, con una numeración correlativa: LEC.VI.4. ¿Qué cosa es el
hombre? (3) y LEC.XI.7. ¿Qué cosa es el hombre? (4). Pero en el presente Libro I-Primera
Parte se ofrece para este eje temático otra continuación más inmediata, que se expone a
continuación.
5.1.2. “La naturaleza política del hombre según Aristóteles” es el título de varias
“Lecturas”. La primera de ellas presenta el contexto de uno de los citados intentos de
definir al ser humano, la frase πολιτικὸν ζῷον. Esa expresión se puede ampliar y
profundizar, también a partir de la 1U, a través de un texto donde se unen una singular
sencillezmorfológica con la claridad expositiva de una famosa página de Aristóteles: Arist.
Pol. 1252b 12-1253a 38.
Las posibilidades de retomar este pasaje a lo largo de KEL I se han expuesto como
ejemplo de “Las lecturas y relecturas”,12 a través de cuatro apariciones sucesivas. Si se
agregan a éstas la primera aparición de la frase πολιτικὸν ζῷον en LEC I.2, se obtiene la
siguiente secuencia de líneas que los alumnos pueden leer a medida que se van ampliando
los conocimientos:
12
Cf. en el punto IV.2 de esta “Introducción”.
LVI
13
El texto completo, sin necesidad de marcar palabras en cursiva, puede leerse una vez estudiado el tema
de perfecto, en la 14U, hacia el final de la Tercera Parte.
LVII
Ya se ha citado cuatro veces el texto griego de Aristóteles, para mostrar cómo se van
ampliando las posibilidades de análisis gramatical en la presente Primera Parte de KEL, a
través de las cuatro “Lecturas” llamadas “La naturaleza política del hombre según
Aristóteles (1-4)”. Cabe ahora extenderse un poco sobre otros aspectos del tratamiento de
estas páginas del filósofo.
5.1.3. Algunos comentarios para un curso inicial, pensados para alumnos en los
primeros años de la universidad, pueden contribuir a mostrar posibilidades para analizar
estas últimas lecturas y articularlas con otros textos en las clases.
Si se examina, además de los aspectos gramaticales, el contenido de estos pasajes, es
posible decir que ya hacia el final de un primer cuatrimestre de griego, con ciertas
evidentes reservas, los alumnos que solo han estudiado la morfología nominal y el tema de
presente pueden sin embargo, leer, escuchar y comprender, en LEC.V.1, algo así como la
parte central de una clase de Aristóteles. Claro que se trata de un texto muy particular,
cuidadosamente elegido, pero apenas es necesario destacar la eficacia pedagógica que
ofrece un logro como éste, para docentes y estudiantes. Estas 32 líneas que se pueden leer
hacia el final de la Primera parte permiten recorrer los principales pasajes de esa exposición,
en la que se caracteriza genéticamente la sociedad humana a partir de la unión del varón y
la mujer que constituye la casa-familia y se considera después la aldea, para culminar en la
ciudad, que Aristóteles considera el ámbito natural de la vida humana en plenitud.
No es este el lugar para comentar en detalle las secuencias en las que el filósofo
distingue, además, la sociedad humana del rebaño, es decir, la condición del ser que vive
en una πόλις de la existencia meramente gregaria, e intenta explicar la constitución misma
de la sociedad humana por las distinciones que hace posibles el λόγος. Pero cabe señalar la
importancia y las proyecciones que han tenido estas ideas. Las citas de Cicerón, de Séneca y
de Tomás de Aquino podrían ser suficientes para mostrarlo claramente y la discusión
acerca de las implicancias de λογικόν y πολιτικόν como caracteres definitorios del hombre
se prolonga hasta la actualidad.14
Sin entrar ahora en comentarios detallados, interesa destacar en primer lugar una
impresión global que produce con frecuencia la lectura de las secuencias seleccionadas,
incluso abreviadas, tal como es posible leerlas, por ejemplo, en LEC.V.1.
Las distinciones mencionadas se van estableciendo por medio de un griego
relativamente sencillo desde el punto de vista morfológico y sintáctico. Esa sencillez y
claridad muestran, sin embargo, que definir πόλις resulta equivalente a tener que definir al
14
Cf. Castro 2011, 84-90 y Castro, Edgardo “Animales políticos” (inédito). Agradezco al autor haberme
facilitado este trabajo, donde se resumen y discuten opiniones de H. Arendt, de G. Agamben y otros
estudios más recientes sobre el tema.
LVIII
Borges presenta a los dos filósofos con un cierto esquematismo racionalista que él
mismo rechaza en otros momentos de su eclecticismo.16 El descreimiento del mito y el
olvido “de la plegaria y la magia”, tan rápidamente emparejadas en la última línea,
merecerían una discusión en detalle. Pero de todos modos el texto logra hacernos percibir,
con una efectiva sencillez, qué cosa pudo ser la apertura del espacio de la racionalidad
griega, europea o, para el autor, de la racionalidad filosófica a secas, que tan nítidamente
comenzó en griego y que ineludiblemente forma parte de nuestras estructuras de
pensamiento, aunque se olvidara a quienes fueron aquel lejano “principio”.
Sin embargo, una exaltación semejante de la racionalidad tendría que matizarse a
propósito de nuestro texto, sin ir más lejos, ya al considerar los problemas que plantea la
traducción de λογικόν por rationale; al advertir, por ejemplo, que en el campo semántico de
logos hace difícil separar racionalidad de lenguaje, si no es que aquella queda contenida en
éste.17 Pero no es ese punto del léxico, sin duda, el único que permite y obliga en estos
pasajes a examinar con cuidado una concepción tan excluyente de la racionalidad griega
como la que aquí sugiere Borges.
15
Borges 1989,415.
16
Retomo a partir de aquí algunas reflexiones ya publicadas en: Ruvituso 2006, passim.
17
Otro problema paralelo se puede plantear, en las sentencias citadas en LEC.I.2.6-8, a popósito de la
traducción de πολιτικόν por sociale, ya en Séneca y en Tomás de Aquino.
LX
Conviene recordar en este nivel, por elemental que sea, que si solo se les debieran a
los griegos los principios de la racionalidad filosófica y científica, como parece indicarlo “el
momento capital de la historia” en el pasaje citado, ciertamente eso sería suficiente para
justificar el controvertido lugar que ocupa el estudio de la lengua griega en los estudios
humanísticos, aunque ciertas denominaciones como “el milagro griego” o “nuestra deuda
con Grecia y Roma” ya suenen anticuadas para la sensibilidad contemporánea.
Si los alumnos que con frecuencia no retomarán las declinaciones después de un
único curso obligatorio llegan a comprender la continuidad de esa herencia cultural, quizás
se habrá alcanzado, sin embargo, uno de los objetivos principales de ese estudio.
Quedaría pendiente, en un polémico límite, la cuestión de la necesidad de que todos
afronten un primer tramo del estudio de la lengua griega. Pero muchas veces el estudio
atento de algunos fragmentos significativos en griego son suficientes, en ese sentido, para
abreviar a los estudiantes interminables discusiones teóricas que pueden llegar a ser
inútiles si no suponen, por lo menos, una experiencia inicial de la lengua original. De
modo análogo, la experiencia de un primer estudio exclusivamente gramatical suele
predisponer definitivamente en contra de los estudios clásicos a muchos estudiantes. Pero
no es esa discusión sobre la necesidad y la obligatoriedad del griego nuestro objetivo
principal ahora, sino tratar de mostrar de modo empírico otros alcances posibles de esas
experiencias por medio de los textos que se proponen.
Pueden servir de guía en una segunda secuencia del comentario otras reflexiones
de Borges, que llevarían a tener que matizar, si se quisiera confrontarlas, la afirmación
capital que se hace en “El principio”. Esos filósofos se apartan del mito, de la plegaria y de
la magia. En este punto podría preguntarse también que relación guardan con la poesía, ya
que se dice que: “Libres del mito y de la metáfora, piensan o tratan de pensar”.
Después de abordar las nítidas formulaciones del discurso filosófico, que tan
claramente ejemplifican algunas de las culminaciones de la racionalidad griega, es
necesario recordar, especialmente en una introducción a la cultura antigua, otra forma
de diálogo que también se originó entre los griegos: el diálogo dramático, que llevó a su
plenitud la poesía griega en otra vertiente íntegra de la cultura. El comienzo de este
modo de dialogar lo considera Borges, también en un texto breve, un momento que “el
pudor de la historia” no puede permitirnos olvidar. De modo que, si se le reclamaran a
los textos de Borges una cierta coherencia en este sentido, en los orígenes del teatro
griego se encontraría también un “hecho capital de la historia”.
A esta reflexión me condujo una frase casual que entreví al hojear una historia de la literatura
griega y que me interesó, por ser ligeramente enigmática. He aquí la frase: He brought in a
second actor (trajo a un segundo actor.) Me detuve, comprobé que el sujeto de esa misteriosa
acción era Esquilo y que éste, según se lee en el cuarto capítulo de la Poética de Aristóteles,
“elevó de uno a dos el número de los actores”. […] El drama era una de las ceremonias del
culto y, como todo lo ritual, corrió alguna vez el albur de ser invariable. Esto pudo ocurrir pero
LXI
un día, quinientos años antes de la era cristiana, los atenienses vieron con maravilla y tal vez
con escándalo (Víctor Hugo ha conjeturado lo último) la no anunciada aparición de un segundo
actor. En aquel día de una primavera remota, en aquel teatro del color de la miel ¿qué
pensaron, qué sintieron exactamente? Acaso ni estupor ni escándalo; acaso apenas, un
principio de asombro. […] Con el segundo actor entraron el diálogo y las indefinidas
posibilidades de la reacción de unos caracteres sobre otros. Un espectador profético hubiera
visto que multitudes de apariencias futuras lo acompañaban: Hamlet y Fausto y Segismundo y
Macbeth y Peer Gynt, y otros que, todavía, no pueden discernir nuestros ojos.18
ΧΟ. θρώπου
Πολλὰ τὰ
δεινότερον πέλει·
δεινὰ κοὐδὲν ἀν- Str. 1
...l
CORO Estrofa 1
[...] Nada de lo por venir le encuentra falto de recursos. Solo del Hades
no tendrá escapatoria. De enfermedades que no tenían remedio ya ha discurrido
posibles evasiones.
LXIII
Antístrofa 2
Poseyendo una habilidad superior a lo que se puede uno imaginar, la
destreza para ingeniar recursos, la encamina unas veces al mal, otras veces
al bien. (S. Ant. 360-366 Alamillo)
creencia de que “ya tenemos la cosa” y de que es posible controlar las fuentes con un
solo curso de griego. Incluso podría generar, entre otras, la pedantería de citar frases
célebres como si fueran aforismos.
Pero sobre todo: ¿puede este recurso ser propuesto como método?
¿Tiene sentido citar breves fragmentos de Aristóteles o de Sófocles en un primer
curso de griego para introducir temas muy amplios, como los ejes de un itinerario por la
cultura griega, por ejemplo, en los ámbitos del lenguaje filosófico y del lenguaje poético?
Con respecto a los comentarios que se acaban de reseñar, apenas es necesario volver
a mencionar que no pretenden sino recordar reflexiones que pudieron resultar efectivas en
clases concretas y que a lo sumo pueden ser puntos de partida para discusiones posteriores.
En ese sentido se ha preferido, en la parte más general de esos comentarios, citar textos de
Borges antes que desarrollar un comentario propio, incluso aunque las ideas expuestas
puedan ser fácilmente cuestionadas, ya que se trata en este caso más bien de mostrar la
importancia de los temas y de abrir la discusión como estímulo para el estudio.
En cuanto a las citas de fragmentos mucho más extensos que las tradicionales
oraciones desprovistas de fuentes y de contexto, se considera que pueden tener un valor
metódológico en la medida que hacen posible entrar en contacto con originales desde las
primeras clases. Esas lecturas, en pasajes bien seleccionados, permiten establecer y
eventualmente discutir relaciones entre textos históricos reales, de los que suelen surgir los
estímulos de estudio que parecen ser los más directos y que, de acuerdo con las
experiencias surgidas del tratamiento de estos textos en clases, pueden resultar también
muy efectivos para el aprendizajedel griego.
Quizás un ejemplo más, tomado del contexto precedente, sea oportuno para mostrar
cómo pueden estas lecturas servir como estímulo para el estudio.
Se han presentado fragmentos filosóficos y poéticos como ejemplos de intentos de
comprender lo humano. Aparentemente, la prosa de Aristóteles y los versos de Sófocles
difieren precisamente en ese intento de encontrar una diferencia específica, en la medida
que, en un caso se exalta la racionalidad y en el otro se acentúa el contraste entre lo racional
y lo que parece más incomprensible en la conducta humana que “a veces se encamina hacia
el mal y a veces hacia el bien”, como dice, con cierta aparente sencillez, el último verso
citado:
[...]
τοτὲ μὲν κακόν, ἄλλοτ' ἐπ' ἐσθλὸν ἕρπει (S. Ant.366)
Sin embargo, es en este punto donde la lectura de unas pocas líneas más, de uno de
los textos citados permite advertir que esa dialéctica no puede reducirse a un simple
esquema, ni clarificarse por completo en el marco de la racionalidad filosófica, ni siquiera
en Aristóteles.
LXV
Otra vez en el tramo conclusivo de este primer curso de griego, después de tratar los
superlativos y el participio presente medio-pasivo, º es posible continuar con la lectura de
los párrafos inmediatamente siguientes de la Política en LEC.V7— “La naturaleza política
del hombre según Aristóteles (5)", de los que se cita ahora la parte final:
1253a
[...] ö bè u óvváuevog Kouvoveiv pumôèv ðeóuevog ó"
o pº » /º º ey 9. pº 9. pº
öölkío éyouoo óTMo ó óè óv0oCoTog óTMo éxCov que Tou qoovío el coli
» - e » w » º » - \ o pº \
öpetín, oig éTi TövovTío éotu yoñoGou puó)toto. ólò óvoolóTotov koi 35
» pº oy » w \ o pº w » \
Las4 o 5 líneas que los alumnos pueden leer en griego bastan para advertir que, sin
mengua de su interés en destacar aspectos racionales como diferencias específicas de lo
humano, Aristóteles señala inmediatamente que solo la existencia humana, que distingue
en el primer párrafo que se acaba de citar como una singularidad entre lo animal y lo
divino, º es capaz no solo de discernir,sino también de producir la máxima irracionalidad.
La traducción, usando los mismos recursos gráficos que el texto original,permitirá
también recuperar el contexto:
* También se ha previsto la posibilidad de tratar parte de estos textos en la 1U (-LEC.I.65 y 8), donde
requieren adelantar algunas nociones gramaticales.
* Arist. Pol. 1, 2,12-16;1253a 27-29.
LXVI
bestia un dios. 15
hacia talocomunidad, Eneltodos
pero primero
existe la estableció
que por fuelacausante
naturaleza de
tendencia 30
cosas más opuestas. Por eso, sin virtud, es el ser más impío y 35
feroz y el peor en su lascivia y voracidad. La justicia, en
justo.
(Arist. Pol. 1, 2, 12-16; 1253a 18-38 ex: García; →LEC.I.2.6, LEC. Ι.5.; LEC.II.3. y LEC.IV.11.)
22
Por ejemplo, a través de versiones posteriores de la “definición” (LEC.I.6.7)→, entre las que se destaca
una síntesis medieval: [...] et est ex omnibus his quinque partibus oratio plenae sententiae, ita: Homo
est animal rationale, mortale, risibile, boni malique capax. (Isid. orig. 2, 25,8).
LXVII
como algo capaz del extremo de la irracionalidad: el hecho de que el hombre no solo
distingue, sino que a veces no puede evitar e incluso elige el mal.
Apenas es necesario recordar que los problemas que plantean estos textos muestran
momentos de interrogantes mucho más vastos, pero estas lecturas propuestas en un primer
curso de griego permiten mostrar muy directamente, en primer lugar, que esos
interrogantes han perdurado desde aquellos textos antiguos. Pues no solo la ciencia y la
filosofía reconocen relaciones originarias con el mundo griego: ¿qué hubiera respondido
Borges si se le hubiese preguntado si aquellos dos griegos en “El principio” habían
renunciado también a la poesía? Probablemente habría intentado imaginar la respuesta de
Sócrates, acaso, o la de Parménides, pero está claro que en sus reflexiones no podía estar
ausente la voz de los filósofos ni la de los poetas griegos, aunque a veces sus planteos
presenten, si bien en un intachable estilo, llamativas simplificaciones.
¿Tiene sentido intentar este tipo de reflexiones en una clase?
Para alumnos de un Griego I no será un logro menor si pueden plantearse estas o
tantas otras preguntas a partir de textos originales.
¿Puede ser este tipo de lectura un verdadero estímulo de estudio o será quizás una
experiencia demasiado fragmentaria?
Se puede dejar la pregunta abierta, porque, en realidad, ambos extremos son
posibles, entre los resultados de algo tan eventual como es lo que sucede “en el alma del
que aprende”, como dice Platón: ἐν τῇτοῦ μανθάνοντος ψυχῇ.23
Estas últimas reflexiones solo pretenden presentar algunos recursos concretos a
partir de nuestra experiencia docente. Sin embargo, al cabo de un primer cuatrimestre, no
son poco algunos versos de Sófocles y unas páginas de Platón o de Aristóteles, junto con
muchas otras posibilidades que se encuentran en el elenco de textos propuesto. Éste
representa una selección y un ordenamiento que intentan hacer posible la experiencia de
leer originales con conocimientos mínimos.
Resumiendo, la pedagogía propuesta en los ejemplos citados consiste en tratar de
lograr que el centro de la clase sean algunas frases de un filósofo y de un poeta, que
pueden considerarse en sí mismas y abrir también niveles muy amplios de análisis e
interpretación.
Una de las tareas del docente consistirá entonces en crear el ámbito en el cual esas
experiencias puedan realizarse a partir de originales, tarea para la cual un elenco de textos
cuidadosamente selecionados es un apoyo imprescindible.
Se reseñan a continuación algunas otras líneas temáticas que proponen itinerarios de
estudio a través de otros temas y autores. Solo se introducen muy brevemente los temas
generales y se enuncian las “Lecturas” y las unidades donde se encuentran.
23
Fedro 276 a
LXVIII
5.2.1. El mithos y el logos están presentes en una serie de textos que muestran la
complejidad de dos términos cuyas referencias a diversos aspectos del lenguaje resultan
fundamentales para apreciar la importancia del sustrato griego en el vocabulario filosófico,
literario y científico.
LEC.III.15. Πολύπτωτον
(Arch. 115; Anacr.359; Hdn. Fig.97, 23-25; Sedulius Sc. Car.58, 215)
LEC.IV. 1. Variae lectiones
(Thgn. 1,571-572)
LEC.IV.6. ΚΑΤΑ ΙΩΑΝΝΗΝ 1, 1-5
(NTG Eu. Io. 1, 1-5; Vulg. Ioh. 1, 1-5)
LEC. V.4. De adfinium vocabulorum differentia (2)
(Ammon. Diff. 100;LEC.III.7;→ Ptolemaeus Gram. 408,33)
5.2.3. “Hombres y dioses” presenta uno de los temas centrales del mito, que en este
apartado se limita a las lecturas que llevan ese mismo título:
Por otra parte, muchos puntos distribuidos en otras unidades guardan estrecha
relación con este tema, especialmente en las dos series siguientes.
5.2.4. Zeus ocupa previsiblemente un lugar especial entre los temas mitológicos,
particularmente en el final del Canto A, cuya lectura se va ampliando desde 1 línea en el
primer fragmento de la Ilíada citado en el curso (LEC.I.14), hasta 6 líneas en la 3U.
5.2.5. “Lo inevitable” se refiere al destino, tema que se articula con la noción de fatum a
través de diversos pasajes, particularmente de Virgilio, que pueden coordinarse además
con unidades del curso Res Romana.
5.2.6. Las lecturas homéricas forman una extensa serie en la que están presentes
muchos temas de amplio desarrollo posterior. Aquí se los presenta por medio de textos
platónicos y de fragmentos de los dos grandes poemas épicos, en el orden que corresponde
a los temas gramaticales. Claro está que ese ordenamiento puede ser recorrido
selectivamente si, como se ha experimentado en algunos cursos con buenos resultados,
algunas lecturas de los poemas homéricos se usan como eje para una introducción a la
cultura griega.
527. Algunos pasajes de Hesíodo dan pie para introducir otros temas míticos.
(Hes. Op. 109-119;Verg ecl. 4, 1-41; Ov. M1,89-91; M1,99-102; M1, 108-110)
528. Los líricos aparecen brevemente en KEL I, pero pareció importante incluir
algunos pasajes en un curso inicial, a pesar detener que explicar algún rasgo dialectal.
5.2.9. Los trágicos están representados por algunos versos. En esta edición del primer
curso se ha optado por citar unos pocos pasajes, para tratar estos temas más
detalladamente en otros niveles de conocimiento de la lengua.
LEC.I.10. Sentencias
(Aesch. A. 927-28)
LEC.I.15. ExAeschylo (1)
(Aesch. A.88-91)
LEC.II.4. ExAeschylo (2)
(Aesch. Pr.329; 1009-1010)
LEC.II.8. Lo inevitable (1)
(Aesch. [Niobe]; fr. 154A 15 Radt)
LEC.IV.14. Del primer estásimo de Antígona
(S. Ant. 332-341; S. Ant.360-366)
5.2.10. Los comienzos del vocabulario filosófico están representados por fragmentos
de los presocráticos, rescatados en contextos posteriores.
52.11. Platón se cita con frecuencia por medio de frases breves en las secciones
“A"-"E", que no se consignan aquí. Pero muchas de esas citas reaparecen en contextos más
extensos en las “Lecturas".
Entre los ejemplos para la exposición gramatical aparecen frases aisladas, como la
y » - y • - y e v - y y y e » » /
siguiente: "Eocog oút” óðuce oÚt” óðuceitou oúte útò 0eoí oúte 0eóv, o úte út” óv0odotou
oúte óv0oCotov (Pl. Smp. 196b), que se cita al introducir las formas medias y pasivas en la
1U.C.2. Otra frase proveniente del mismo contexto se cita en “Lecturas I.12: "Eocog [...]
uetö oë véov ólei o úveotí te coi éotuvr ó yôo Tootög )óyog el éyet, dogótuotov ópuoío del
Te).ó eu (Pl. Smp.195 b 5). Posteriormente, ambas frases reaparecen en “Lecturas IV.15: Del
discurso de Agatón (P. Smp. 194 e — 196d)", rodeadas de un contexto notablemente
mayor: un largo fragmento de Platón que ocupa dos páginas, en las cuales es posible leer,
LXXIV
con los conocimientos alcanzados en la “Unidad IV”, unas 25 líneas marcadas con negrita,
sobre las 59 líneas que ocupa el texto completo. En el discurso de Agatón abundan los
comparativos y superlativos al servicio de la exaltación de Eros, de tal modo que el análisis
gramatical puede dar pie al comentario temático con cierta facilidad.
5.2.14. “Ex Graeco Novo Testamento” es el título más frecuente de una serie de
lecturas que, de acuerdo con la época que les corresponde, se ubican hacia el final de cada
sección gramatical. Representan claramente una etapa diferente de la lengua y de la cultura
griegas, pero la posibilidad de plantear esa misma diversidad y el hecho de que en los
ejemplos elegidos solo aparecen mínimas diferencias dialectales, ha sido un motivo para
incluirlos desde la etapa inicial. Con los mismos criterios se ha incluido algún texto de un
apologista del siglo II (LEC.III.6).
6. Consideraciones finales
PRIMERA PARTE
UNIDADES I - V
UNIDAD I
Algunas letras
Palabras literales
Palabras conocidas
Antiguos dioses
Nombres míticos
M. Ruvifuso - KEAEYG)OX.
1U: MN: declinación en —o:sustantivos y adjetivos
MV: pres.indic. einfinitivo, v. act, v. media y
v. pasiva de los verbos en -co
6. Nombres históricos
"Oumoog ó Toumág
"Hoíoòog
XoTqpcó
G)o Mñg ö qplMóooqog XóMov ð ðmuoyoyóg
"Avogíuovòpog
EúpuIIíömg
Apuotoqóvmg Xookpótmg
IIMótov
ApuototéMmg AMégovöpog
“Popum
Koloop
Buóvtuov
oi Youotuovoí
7 Una frase
3
"Eyó eiuu tò óMqpo coli Tò dio, [...] (NTGApoc. 1,8)
3. "O ó” óMBog oú (3éfiolog óMM” éqáuepog [...] (Plu. Consolat. Apolon. 104a 10)
6. Koköv qépouou KopTöv oi Kokoi qíMou. (Men. Sent. 412; Mon. sect. 1,293)
7 Kpível qíMoug ó coupóg [...]. (Men. Sent. 385; Mon. sect.1, 276)
w ep
FC: -"Eycoy, éqmº ó)) oük &vvoó) oüòè Toüc pueíCouc Tívoc Méyetc.
- Oús “Hoíoòóg Te, eitov, koi "Oumoog utv Meyétnv koi oí ó)).ot Tountoí. oüTol
yó o Tou puú0oug toig óv0ocóToug upeuðeig ouvru0évteg )eyóv te coi Méyouou.
(Pl. R.377d 2-6)
- Oú puov0óveug, [...] óvu Ipótov Toig Tolòíoug puú0oug Méyouev; (Pl. R.377a 3-4
FC: IIotòeuTéov ö év ópuqoTéootc, ToóTeoov ö év Tocupeuðéouv;
Oú puov0óveug, ñvö” èyó, óvu Ioóðtov toig Itouðíoug puú0oug Méyouev; Toto bé
Tou doc Tò óMov eiTevupeúöoc, évi ôè koi óMm0ñ. ToóTeoov ðè uú0ouc Toðg Tò Tolòío
yuuvooíoug YoÓpue6o. (Pl. R.377a 1-5)
EJERCITACION 1U.B.
7 Ko)öv qépouou KooTöv oi oeuvoi toóTou. (Men. Sent. 402; Mon. sect.1, 303)
Ao” èori 6uuoó qóouo cov xomotög Móyog; (Men. Senf.46; Mon. sect. 1, 37)
º2 Músce, [...] ék IIóvou óIto0víoco [...] (Aesop. Pab. 198, vers 3, gamma, 2)
FC: Oúðé ye ðvöoog cocoú, dos éoucev, öet).oú; Te koi Tö èvovío ToóTTovtog dov vuvö
eíTouev, KolcmyoooívTó te coli coopuqöoívTog ó))íMous coli o ioXoo).oyoívTo,
ue6úovTog i koi víqovto, i koi ó)) o óoo o TotoíTot koi év Móyoug koi év éoyoug
ðuoptóvouov eig o úToús te coi eig ó)).oug, otuo ö oüðè uovouévous 80totéov
öqouotoív oüToc &v Móyoug oüòè év éoyotc. (Pl. R.395e 7 - 396a 4)
FC: AG). Tí ov; toig éuIpoofiev Móyoug Tuoteúouev, o ).éyouev dos tò Tepi Toüg
Óu0uo koi Tôoov puououcív éoTuv ToóToov pulpuñuo To Be). TuóvCov coli YetoóvCov
óv0ocóTCov; (Pl. Lg.798d 7-9)
M. Ruvifuso - KEAEYG)OX.
1U: MN: declinación en —o:sustantivos y adjetivos
MV: pres.indic. einfinitivo, v. act, v. media y
v. pasiva de los verbos en -co
[...] év Toig Móyoug óvo koi Kóto oTpéqeug. (Pl. Hipparch. 228a 9)
FC: Oú uð Aío, d) Xópotec, ö))ò Toüvovtíov oú ue sotots coi oū: otöo óTn év toig
Móyoug óvo koi Kóto ortoéqpeug. (Pl. Hipparch. 228A8-9)
[...] oTpéqeugècóoTote toüg Móyoug óvo coi Kóto [...] (Pl. Gorg. 511 a 1)
FC: XQ. Oükoúv Tò puéytoTov o útó) coicöv úTópEet puoy0moć) óvtu Tv puyiv coi Me).Comuévo
ötö Tv puíumov Toú ðeoTóTou coli ôúvo utv.
KAA. Oú otö" óTn otpéqeugèkóiotote toüg Móyoug óvo koi Kóto, d) Xópoteg
(Pl. Gorg. 511 a 1- 5)
5. [...] homo est animal mortale rationale [...] (Quint. Inst. 7, 3, 15,5)
9. [...] yeMooTuköv óðov Moyuköv 6vmuóv éotl. (Simp. in Ph. 9, 266, 15-16)
10. Homo est animal rationale, mortale, risibile, |...] (Isid. orig. 2,25,8)
Móyov óë puóvov óv0pcomogéye tóv cocov. (Arist. Pol. I, 2,10; 1253a 9-10)
FC: 9 éTu tò oū éveico coi Tò té).og BéMTuotov ð” oütó oceto coi Té) o 1253 a
koi Bétuotov. "El Toutov ov qoveoòvótt tóv qúoe Tó), éotí,
V ey c yy w w e 5, w
coi ótu ð óv6 ocoLog quo eu Lo Mutuköv ópov, coi ô óTo).uc ðtò.
9 y\ y
koi ôéos éoti omueíov, ötò coi Tois ó)).ots úITópyel otc.
uéYou yôo Toutou qúoug oütóöv éMMu0e, Toú éyev oío6mouv
MuTnooí coi möéog coi ToíTo omuoíveuv ó))).ouc, ó óè )óyoc éTi
tó) ómNoív èoTu Tò oupuqéoov coi Tò (3) o 3eoóv, óote coli Tö
òícotov coi Tò öölkov. 12 ToíTo yôo Toðg Tö ó)) o Cópo Tolic 15
óv0oCóTouc úðtov, Tò puóvov óyo 0oí coi Kokoú koi ôtico.íou coi
ööícou, koi Tó)v óMMCov oío6mov éyeuvr ðè TomToov couvCovío
y\
M. Ruvifuso - KEAEYG)OX.
1U: MN: declinación en —o:sustantivos y adjetivos
MV: pres.indic. einfinitivo, v. act, v. media y
v. pasiva de los verbos en -co
|()
FC: Zívov ðè ó KuTueg óTò EevoqóòvTog tiv óqoopuñv Modov oüTooi ouveocotó 101
“Tò Tooiéuevov o Téouo Moyukoú koi oüTò Moyukóv éoTuvº ö ðè cóouo
Tooieto oTéouo ).oyucoír Moyuköv ópo éotiv ó kóouog. ouvetoóyeto
koi m TomTou úTop3uc.” koi éoTuv Tífig ouveocoTíoeco Tu0ovóTng TooíTToc. 102
Tóomc yôo quo eco koi upuy fic coTooy Tí kuvío ecos yíveodou &oice óTò
myeuovukoú, koi Tôool oi éTi Tö puéon Toí óMou é3 o TooTe))óuevo öuvó uetc
doc óTó Tuvoc Tmyfic Toí yeuovukoú éEoTooTéMMovTou, ÓoTe Tôoov öúvo utv
uiv Tepi Tö puéoog oüoov coi Tepi tò ó).ov etivo otö Tò ðTò Toí èv oütó)
yeuovulcoí ótooíöoo6ou. ó0ev otóv éotl Tö uéoog Touvó uet, TotoíTov To).
ToóTeoóv èoTu Tò óMov. koi ôtò ToíTo, ei Toolíetou Moyukoú pou oTéopuo ó 103
cóouo, oúY doc ó óv0oCoToc coTö óTofooopuóv, óMMö co6ò Teotéyeu
oTéouoto Moyukóv (Cov, Teotéyet Tò Töv, oüy dog, óv eíTotuev Tv ópute).ov
yuyóptov evo TeotecTucív, TouTéoTu cotö Tepuyooqív, ö))" óTu Móyot
oTeouotuco Moyukóv (cov év oüTć) TeotéyovTou. Óote evo TotoíTo Tö
Meyóuevov “ö ðá ye kóouog Teotéyeu o Teouotucoüg Móyoug Moyukóv
ocovº Moyukög ópo éotiv ó cóouog”. (S.E.M. 9, 101-103)
t" éon mutv é3e)0dov fiv;” Touti, ör ëoTu TóvToov yo) eTóTotov Teflooí Tuvoc
úpuóöv. éóvte yôo Méyo óTu Tó) 0eó) óTeu0ev ToíT" èotiv coi ôtò ToíT" 5
ööúvotov ouyíov óyev, o Teíoeo0é uot dog eipoveuopuévo éóvT" o ).éyo as,
óTu coli Tuyyóve puéytoTov óyo 6öv ðv óv0odoTqp ToíTo, élcóOTm muéoog, Teoi
ópetífic Toüg )óyoug Toteío Oo koi tóv ó)).Cov Tepi dv úuei èuoú ólicoúete
öto) eyouévou coi èuouTöv koi ó)).oug Eetóovroc, ö bè óvegétootog 5
5. óoteo yôo koi [...] féruorov tóv cocov óv0pcotóg éotuv, oüto koi [...]
Xeíotorov (...]. [...] ótò óvooucótorov koi áyoucótorov [...] koi [...]
FC: 13 tò yöo ó).ov Tpóteoov övoycofiov evo Toí uéooug óvoupoupévou yôo
Toí0 óMou oük éoTou Toc oüòè yeío, ei puñ ópucovúucoc, ÓoTeo eí Tuc Méyou Tiv
Mu0ívnv" òtoq6opetoo yôo éoTou Toto útm, TóvTo öè Tó) éoyo óptoTou coli Tí 25
ðuvó uel, óote uncéTu toto.úto óvto oū Meictéov Tò oütò evo ó))" ópuóvuuo.
14 óTu puèv ov Tó) coi qúo el ToóTepov i écooTog, óñovr ei yöo un
o.úTóOcm élcooTo Yooto08íc, ópuoíCoc Totic óMMot puéoeouvéEeu Toðg Tò óMov,
ô ðè un óvvó uevo kouvCovev umôèv ðeópuevoc ól" o úTópicetov oü0èv
uépoc Tó)ecog, óote i 0moíov i 0eóg. 15 quo el uèv ov ópu ev Tôouv 30)
est animal rationale, mortale, risibile, bonimalique capax. (Isid. Orig. 2, 25,8)
3. <tò áIteloov> tò 0íov ó6óvotov yöp koi óvóMe6oov, < dog Méyeu
203 b
FC: "OTu puèv oüv Tpooícouoo Tole quoukoi 0ecopío, öñov
ék TouTCov. eū).óyoc óè koi ôoyv oüTò Tu0éoou TóvTec oúte yôo
uótmv otóv Te oüTò eivo, oüte ó)).mv útóoyev oüTć) óúvo utv T)v
dos ópyvr óTovto yôo i ôoy i è3 ópyñc, toí bè óIteípou oük
otiv ópyí eín yöo öv oüToí Téoog. Tu oë coi óyévntov koi
óíqp0optov dos ópy Tug oüoor Tó Te yôo yevóuevov óvóycm TéMo
Moff3ev, koi Te).euT Tóomc éoTuv q6)opôc. Ató, coºóTeo Méyouev, oü 10
uo.útmg ópyí, ö)) o útm Tóöv ó)).cov evo bocet coi Teotéyev
óTovto coi TóvTo kufeovöv, Óc qolov óool pum Totoío Topò Tö
óTepov ó)).og oitío, otov voív qu)íov koi ToíT” evo tò
0efiov ó0óvotov yöo koi óvóMe6ºpov, óoTLeo qmov
15
Avogíuovöpog coli oi JUMeiotou tóv quotoMóycov.
"Auo öè ðñMov óTu oúðè tórtog oúðè cevöv oúðè Yoóvog éotiv Ésco toíð
3. oú yôo móvu (...) cotóömov óvu topò töMMo ópo óoteo 6eo óv0porto
FC: tí oë qú).ov ó))o óv0pcoTou 0eog 0epoteúouou; Toío öè upuy tíg ðv0ocotívng
ikovCoTéoo Tooqu)óTTeo6ou Muöv ðíapoc i upúym 0óMTm, vóoot &Tukoupíool,
öóumv ôocñool, i Toðg puó0mouv ékTovíool, i óoo öv ókoúom i úöm i puó0 m ilcovCotéoo.
ori otoquetuvooo; 14 oú yöo óvu ool cotóömov óru topò tóMMo ópo óoteo
0eoi óv0ocotou fitoteúouot, qúoe koi Tć) oÓuott koi Tupuy koo Tuo TeúovTeg; oüte
yôo Boòc öv éycov oóðuo, óv0/ocóTou ðè yvÓumv éöúvo T” ðv ToóTTetv ó éBoü) eTo, oú0”
óoo y poc éyeu, óqoovo ö” èoTí, T).éov oüòèv éye. o ö ópuqoTéOCov TÓv T) eíoTou
ó3íCov TeTuymkdoc oük oíeu ooí0 0eoüc éTuue).eto 6ou; (X. Mem. 1,4, 13,5-14, 7)
11. "O voí6g yöp juáöv éoTuv év èkóioToo 0eóg. (Men. Sent. 588)
12. "Ioyupòv óxMog éotív, oük éyeu óè voív. (Men. Sent. 372; Mon. sect.1, 265)
14. Nópul” óðeMqpoüg Toüg óMm6uvoüg qíMoug. (Men. Senf. 523; Mon. sect. 1, 377)
FC: ëydo ov uo öocó), do "ITTío, doq)ño 9ou óTò Tñg ópuqotépov úuÓv óput)íog tiv yöo
TopoluíovóTu Totë )éyet, tò “Xo Memò tò coMó”, öocó uot eiðévo.
(Pl. Hp. Ma. 304e 6-9)
FC: {XQ.} "Q qí) e IIóv te coi ó)).ou óoot tíðe 0eoí, öoímité puo co)ć) yevéo0ou
uóvöo0evr Eco6ev oë óoo yo, Toic &vTög eivoí uo qí)to. T).oúotov oë
voluíCouput Töv ooqóvr Tò ðè Youooí T)ñ9o eín puou óoov puúte qéoeuv puíte 279o
5. Töv toí6 öíuou éy0pòv ToMéutov vouíeuv. (Cleobulus ap. Stob. 3, 1,172, 10)
"Eopuñc .
FC2: EíTeo yôo coTò Toóvotov ó cóouos yeyévmTou, coi 0eòc éqéoTmice Totic óMotc
övoycofioviv Tö ÓTupo Toí yévoug tóv óv0póTov ópEó uevo útó Tuvo yeyovévol
qpoupöv Tñv óTò koeuTTóvCov, ÓoTe coT" ópyòc éTuput 3íov yeyovévou Tífic 0eío
qúoecog Toðg Toüg óv0póToug. Ateo coi ó Aokoofio Tounti èvvoÓv eiter Euvoi
V r - y, w w y y. y \ y.
yöo TóTe 8ofitec éoov, 3uvoi ôè 0óGokou ó0ovóTouou 0eotou Koto.0vnto fig T
óv0ocóToug. Origenes
8. Cels.4, 79,24–31
1. TEoaog (...) ustò óè véov del oúveotí te koi éotuvº ó yôo monauðg Móyog eó
FC: ToóTov uèv veóTotog 0eóöv, d) dotöoe. uéyo öè Tekuúotov Tć) )óyo oüTög Topéyetou,
qeúycov quyfi Tò yñoog, Toy öv óñMov óTu 06 TTov yoív Toí ðéovTog muv
Tpooéoyeto. ó o Téquicev "Eocos puoeiv koi oüò" &vtög To) Moí T)notóev. puetði ôè
y y pº y w y/º c w w y g oy c cy c y
vécov óei o úveotí te koi éotuv. ð yöo Jto Mouðg Móyog eú éyeu, dog ópuo Lov ópuoíp
ótei Te)ó eu. (Pl. Smp. 195a 8-b 5)
dog oiei tòv ðuoíov óyeu 6eög dog tòv ðuotov. (Od. 17,217218)
EJERCITACIÓN1.U.D.
1. Avtíoye "OqpéMMue Xomoté, Yoípe. (IG9, 1,941 Cavenaile p. 31)
2. Ai Tóðv óv0póIIov ööoi i Tpòg Töv (3íov óyououvin Tpòg Töv 6óvotov.
11. Oi Tovimpoi oüy oútcog iòovTou Toig iòíoug óyo 0oig, dog Tog óMMotoíolg
Kokog.
1. [...] tò óv0póTeuo (...] koi ópYovtou ék tóv 0eíov koi ópyouou Tóöv óMóycov
2. ö óv0ocotog puukoðg Kóopuog Kotö tòv Amuókoutov. (ex: David Prol. 38, 14)
koi Tö puèv puóvog ópyouotv, óoteo ö Móyog, tö ðè koi ópXovTou Koi ópXouotv
FC 1: coi óoteo èv Tóðu Tovti ópÓuev Tò uèvuóvogöoyovio otov Tö 0io, Tö oë coi ôoyovto
coi ôoyóuevo otov tò óv0ocóILeuo (Toto yòp koi ópxovtou ék tóöv 0eícov coü
ópyouou tóv óMóyov óucov), Tö oë puóvo öoyóuevo dog tò ó).oyo Óto, Töv oüTöv
tpótov coi év tóðu óv0póItou puukoóðu cóoucou óvtu cotö tòv Amuókoutov Toto
0eopoívTou. koi tö puèv puóvog ópyouov, óoteo ö Móyog, tði ôè koi ópxovrou
koi ópYouotv óoteo ö 6uuóg (öoyeto uèv yöo oüto él: Toí )óyou, ópyet oë tís
w w y or cy c y y
3. Ydo Zeig óMMoco puèv IIéMeu oí6ptog, óMMoico ö" úeu. (Theoc. Id. 4,43)
o ðé, Tuvöópeco
uívoc óryye)íog
1. écooTov yöp ðévòpov ék Toí6 iòíou KopToí6 ylvóoceto" [...] ö óyo 0òg
óv0pcomog ék Toí6 óyo 0oí6 0mooupoí6 [...] II poqoépel tò óyo 0óv, koi, ö Tovmoòg
FC: Oú yóp èoTuv ðévöoov co)öv Totoív cooTöv ooToóv, oüòè Tó).tv óévòoov ooToòv
Totov copTöv co)óv. écoortov yòp ðévòpov ék toíð iòíou KooToíð yuvóocetour oü
yôo 3 ókov0Óv ou))éyouov oüko, oüðè èk BóTou oToqu)v Tpuyóov. ó óyo.0ög
or \ \ - r y w y w c
FC: Koi óTíyyet Mov "Icoóvvn ot puo 0m Toi oüToío Tepi TóvToov TomToov. koi Toooico)eoó uevoc
öúo tuvög Tóöv uo 9ntóv oüToú ó "Icoóvvme éTeupev Toò Töv cúotov )éyov, X el ó
épyóuevo i ó)).ov Toooðocóðuev; Topoyevóuevo oë Toðg oüTöv oí óvöpec e iTov,
"ICoóvvm ó BoTToTig óTéotet) ev uðg Toðg oë )éyov, X el ó éoyóuevo i ó)).ov
Toooòocóðuev; èv élceívn Tí ópo é0eoóTeuo ev To) Moc óTò vóo Cov coi puooTíycov coi
Tveupuótov TovmoÓv, coi Tuq) o To) Moi èyo oíooto (3)éTeuv. koi ôTokou0eig eitev
oüTois, Tooeu0éveg óToyyeíMote 'Icoóvvn ó eíðete koi coúooter tu qMoi
y. y w - w y v v
3. "Imooíðg éotuv ö Xplotòg ö uiòg toíð 0eoíð, (NTG Eu. Io. 20, 31)
FC: toúto ö yéyooTTou ívo Tuo Teúome óTu "Imooíðg éotuv ö Xouotög ö uiòg toíð 0eoíð,
(…) (NTG Eu. Io. 20, 31)
4. [...] koível ó 0eög Tö kouTITö tóöv óv0póIIcov [...] (NTG Ep. Rom.2, 16)
6. "Eyó eiuu tò óMqo koi tò ó, Méyeu cúpuog ó 0eóg, (...] (NTG Apoc. 1,8)
7 Ego sum Alpha et Omega, dicit Dominus Deus, (...] (Vulg. Apoc. 1,8)
UNIDAD II
1. "Eyel o” óIIopíov Tepi Toí6 óIteípou 0ecopío. (Arist. Ph. 3, 4; 203b 30)
3. Aógo puèv óv0póTotou cocòv puéya, Iteípo ö” óouorov. (Thgn. 1,571; —LECIV.1)
5. "H y Nótto [...] éotív o itío kokóv. (Men. Sent. 305; Mon. sect. 1, 220; —4U.A.2)
7 ATo) Moòópo Xomot koi óMuIte, Xolpe. (Inscr. Funeraria, Louvre 93 Cavenaile p. 27)
11. Aícoce óó3ov kópetív, qeíye apóyov. (Men. Sent. 192; Mon. sect. 1, 135)
13. Ai oupuqopoli tóv óv0póIIov ópyouo koi oúki oi óv0pcoTou tóv oupuqopóðv.
(ex: Hdt. 7,49,3; Stob. 4,34,64)
14. Mim eig ItéTpog te coli Mí0oug o Teíoeuv. (Clem. Al. Paed. 2, 10, 90, 4,4)
1. yôo öppuovío oupuqcovío éotív, oupuqcovío öè ðuo Moyío [...] (Pl. Smp. 187b4)
3. [...] óoteo öopuovíov tógou, te koi Múpog. (Pl. Smp. 187a 6;—, LECV6)
2. ei ô” éotiv éoyov óv0póTou abuyífig évépyeuo kotö Móyov impu óveu Móyou,
... l (Arist. EN. 1098a 7)
FC: ei ô” éotiv éoyov óv0póItou upuxíg évéoyeuo cotö Móyov i puñ óveu Móyou, tò 8’
oüTó qopuev éoyov evou Tć) yévet Toíðe coi Toíðe oTouöoíou, óoteo cu0oototoí coi
oTouöoíou cu0ootoToí), coi ôT).óòc öm ToíT” éTi TóvToov, ToooTu0euévnc Tífic coTò Tiv
öoetiv úTepoyfic Toðg Tò éoyov cu0o otoToí puèv yôo cu0opíev, oTouöoíou oë Tò eū
ei ð" oúTCog, óv0oCóTou ðè Tí0euev éoyov Gov Tuvo, TomúTmv ðè upuy fic évéoyetov coi
Tpó3eug ustò )óyou, oTouðoíou o” óvöoðg eū ToíTo koi co)óðg, éicolotov o sú cotö tiv
oiceíov ópetiv óTote).eitou ei ô" oüótoo, tò óv0ocóTuvov óyo 0öv ubuyífig évéoyeuo
yívetou Kot" ópetív, ei ôè T) eíoug oí ópetoí, cotö tiv ópíotnv koi Te).etotótmv. Tu
ò" èv (3íqo Te) eíqo. (Arist. EN 1098a 7-18 – LEC.III.13)
4. ðoy uèv ov koi otov pux ó uú0og tífig Tpoyopóíag. (Arist. Po. 1450a 38)
2. Jtóoo yôo oikío BoouNeúetou úIIò toíð Tpeofutó tou, óote coli oi ôItoukío, ötö
FC: uótoro bè carà quíov oukev cópun óItoucía oicíog eval, oüs cooboí tuveg
ðuoyóMocToc, Totöóc Te koi ToíòCov Tolòoc. ótò coi Tò ToóðTov éBoot) eúovTo oi
Tó),etc, coi vív tu tö (20] 80vn: él fool).euouévov yôo ouv0ov: Tôoo yöo oikío
BoouNeúetou úItò toíð Joeofutó tou, óote koi oi óItoukíou, ötö tiv ouyyéveuov.
FC: "Ek Toütov ov qovepöv óTu tóv qúoel m Tó) &otí, koi ótu ö óv0ocotog
y w w e 3, w w w y, -
qujo el JLo Mutuköv ópov, coi ô óTo).uc ótò quouv coi oü ötö Túymv ñTou qoí)ó
ëoTuv, ikoeíTTovi óv0oCoTog óoTeo koi ó úq” "Ouoou Motöoom6eig “öqotoo 5
ó0éutoToc óvéoTuos” ópuo yôo quo el TotoíToc coi To)éuou éTu0uumTrg, óte Teo
óCu3 Óv ÓoTeo év TeTToffic.
(Arist. Pol. 1, 2,9-10; 1253a 1-7)
4. ötóTu óè TouTuköv ð óv0pcotog ópov Itóomg pueMíttmg coli Tovtög ðye Moíou
5. Móyov óè uóvov óv0portog éxet tóv óov uèv ov qcov toí. Murtmpoó coi
puèv oúv qcov Toíð MuIImooíð coi ôéog éoti o mueliov, öuò koi Tofig
óMMoug úILópyeu óoug. (Arist. Pol. 1, 2, 10-11; 1253a 7-13)
FC: <"Qceovóg>
coi vív èydo uèv eiu koi Tepóoopuo 325
dog (...] TóMog fitón coi Tpòg víog puóXm. (Aesch. Pr. 1009-1010)
FC: <"Eopuñc>
Méyov éouko To)).ò koi uóTnv épetivº
téyyn yôo oüöèv oüöè uo).0óoom Mutofig
éuofic bocòvoë otótuov dog veocuy
TóMog fitón koi Toòg víog puóXm. 1010 (Aesch. Pr. 1007-1010)
Mokópou oi TToyoí, óTu úuetépo éotiv (3oolMeío Toí60eoí6 (NTG Eu. Luc. 6,20)
ouMMéyouotv oíko. [...] ö óyo 0òg óv0pcoTog ék toí6 óyo 0oí6 0mooupoí6 tífig
FC: Οὐ γάρ ἐστιν δένδρον καλὸν ποιοῦν καρπὸν σαπρόν, οὐδὲ πάλιν δένδρον σαπρὸν
ποιοῦν καρπὸν καλόν. ἕκαστον γὰρ δένδρον ἐκ τοῦ ἰδίου καρποῦ γινώσκεται· οὐ
3. διδάσκαλε, [...] οὐ γὰρ βλέπεις εἰς πρόσωπον ἀνθρώπων, ἀλλ’ ἐπ’ ἀληθείας
τὴν ὁδὸν τοῦ θεοῦ διδάσκεις. (NTG Eu. Marc. 12, 14)
FC: Καὶ ἀποστέλλουσιν πρὸς αὐτόν τινας τῶν Φαρισαίων καὶ τῶν ῾Ηρῳδιανῶν, ἵνα αὐτὸν
ἀγρεύσωσιν λόγῳ. καὶ ἐλθόντες λέγουσιν αὐτῷ· διδάσκαλε, οἴδαμενὅτι ἀληθὴς εἶ καὶ
οὐ μέλει σοι περὶ οὐδενός, οὐ γὰρ βλέπεις εἰς πρόσωπον ἀνθρώπων, ἀλλ’ ἐπ’
ἀληθείας τὴν ὁδὸν τοῦ θεοῦ διδάσκεις· ἔξεστινδοῦναι κῆνσον Καίσαρι ἢ οὔ; δῶμεν
ἢ μὴ δῶμεν; ὁ δὲ εἰδὼς αὐτῶν τὴν ὑπόκρισιν εἶπεν αὐτοῖς· Τί με πειράζετε; φέρετέ μοι
δηνάριονἵνα ἴδω. οἱ δὲ ἤνεγκαν. καὶ λέγει αὐτοῖς· Τίνος ἡ εἰκὼν αὕτη καὶ ἡ ἐπιγραφή;
οἱ δὲ εἶπαν αὐτῷ, Καίσαρος. ὁ δὲ ᾿Ιησοῦς εἶπεν αὐτοῖς· Τὰ Καίσαρος ἀπόδοτε
Καίσαρι, καὶ τὰ τοῦ θεοῦ τῷ θεῷ. καὶ ἐξεθαύμαζον ἐπ’ αὐτῷ.
(NTG Eu. Marc. 12, 13-17)
4. διδάσκαλε, […] ὀρθῶς λέγεις καὶ διδάσκεις καὶ οὐ λαμβάνεις πρόσωπον, ἀλλ'
ἐπ' ἀληθείας τὴν ὁδὸν τοῦ θεοῦ διδάσκεις· (NTG. Eu. Luc. 20,21)
FC: διδάσκαλε, οἴδαμεν ὅτι ὀρθῶς λέγεις καὶ διδάσκεις καὶ οὐ λαμβάνεις
πρόσωπον, ἀλλ’ ἐπ’ ἀληθείας τὴν ὁδὸν τοῦ θεοῦ διδάσκεις. 22. ἔξεστιν ἡμᾶς
Καίσαρι φόρον δοῦναι ἢ οὔ; 23. κατανοήσας δὲ αὐτῶν τὴν πανουργίαν εἶπεν πρὸς
αὐτούς· 24. Δείξατέ μοι δηνάριον· τίνος ἔχει εἰκόνα καὶ ἐπιγραφήν; οἱ δὲ εἶπαν·
Καίσαρος. 25. ὁ δὲ εἶπεν πρὸς αὐτούς· Τοίνυν ἀπόδοτε τὰ Καίσαρος Καίσαρι καὶ τὰ
τοῦ θεοῦ τῷ θεῷ. 26. καὶ οὐκ ἴσχυσαν ἐπιλβέσθαι αὐτοῦ ῥήματος ἐναντίον τοῦ λαοῦ,
καὶ θαυμάσαντες ἐπὶ τῇ ἀποκρίσει αὐτοῦ ἐσίγησαν. (NTG Eu. Luc. 20,21-26)
3. óMMö ètépo puèv tóv éToupolvícov óó3o, ètépo öè tóv éIIuyeíov. 41 óMMm
òógo Míou, koi óMMm ðó3o oeMívmg, (NTG Ep. Cor. I, 15,40-41)
48 otog óxoükóg, totofito coi oixoicoí, koi ofogó étoupóviog, totofito coi
FC: ei vekool oúk éyeíoovtou, qóyouev koi Tíouev, oüotov yöo ôto0víokouev. 33. un
T)\OV6O6)e"
EJERCITACIÓN 2UA
1. IIepíovòpog, ö KumpéMou uióg [...] tiv (3oolMeíov [...] cotö Ipeofieíov
2. Núpuqm ð”ón poukog oúk éxei Topomoíov. (Men. Senf. 517; Mon. sect. 1, 371)
8. "Iojov éotiv ópy koi 6óMoooo koi yuvú. (Men. Sent. 371; Mon. sect. 1, 264)
9. "Iepòv óMm6óðg éoTuv oupfiouMío. (Men. Sent. 356; Mon. sect. 1, 256)
13. "Iðíog vópute tóv qíMov Tög oupuqopóg. (Men. Sent. 370; Mon. sect. 1, 263)
15. IIeoyopumvoí: oli pueufipôvo, oxi ôéooeug. (Sud. s. v. IIeoyounvoí, Lexicon, II, 1034, 1)
Koi égoTívmg [...] oi o Tootuótol qépouo Mí0oug [...] (X. An. 4, 7, 25,3)
[...] IIpógevog [...] puo.0mg puèv ITopyíou Toíð Aeovtívou, qíMogöè Kúoqo.
(D.L. 2, 49,8)
1(). Xoqpíogöè toig puo 0m ofig óógov, oúk óM0euov Topíeug. (Pl. Phidr.275a)
11. "Ev puèv tífi Aoío IIépool puèv ópyououv, ópYovtou óè Xúpou coli doúyeg koi
9y
6. Si enim nihil fit extra fatum, nihil levari re divina potest. Hoc sentit Homerus, cum
querentem Iovem inducit, quod Sarpedonem filium a morte contra fatum eripere
non posset. Hoc idem significat Graecus ille in eam sententiam versus: Quod fore
paratum est, id summum exsuperat Iovem. (Cic. Div. 2, 25, 2-8)
7. Diutius accusare fata possumus, mutare non possumus: stant dura et inexorabilia;
nemo illa conuicio, nemo fletu, nemo causa mouet; nihil umquam ulli parcunt nec
remittunt. Proinde parcamus lacrimis nihil proficientibus; (Sen. Dial. 11, 4, 1-2)
8. Fata nos ducunt et quantum cuique temporis restat prima nascentium hora
disposuit. Causa pendet ex causa, privata ac publica longus ordo rerum trahit:
ideo fortiter omne patiendum est quia non, ut putamus, incidunt cuncta sed
veniunt. (Sen. dial. 1, 5, 7)
M. Ruvituso - KEA EYOOX' 2U: MN: declinación en -a; adj. de 1ra. clase;
sustantivos masculinos en -og, -ng;
pronombres personales
33
FC 1: tiv óè Tóöv ópicov coi o Tovöóòv o úyYuov, inv ó IIóvöooog ouvéyeev, éóv Tug qfi ôt'
A9mvög te coli Auðg yeyovévou, oük éTouveoópue6o, oüòè 0eóöv éotv te coi koíov ðuò.
G)éutó te koi Ató, oüò" oü, dos Aioyú).og )éye, éotéov ðicoúev Toüg véoug, óTu –
0eögpuèv oítíov quieu (8ootoig,
óTov cocóboou ðóðuo TouTrömv 0é).m.
ö))" èóv Tuc Toufi èv oig ToíTo Tö iouficio veo tuv, tò Tñg NuóBm Tó0m, i tò.
IIe).oTuðóòv i Tò ToGoucò i Tu ó)) o Tó)v TotonúTCov, i oü 0eoú éoyo éotéov o útò Méyev, i
ei 0eoú, é3eupetéov oüTofic oyeööv óv vív mueig )óyov moñuev, coi MecTéov dog ó puèv
0eðg ðícouó te coi ôyo 0ô noyóeto, oi ôè dovívovTo co).ocópuevou
(Pl. R.379e 3–380b 2)
FC: "Eyoy", épm ó))" oük vvoÓ oüöè Toügueíoug Tívo )éyetc. Oüs “Hoíoòógte, eitov,
koi "Oumoog úv è)eyétnv koi oi óMMou Tountoí. oütot yóp Tou puú0oug toig
óv0póToug peuðeis ouvtu0évTes eyóv te koi Méyouot.
IIoíoug óí, o” ó, coi Tí oüTÓvueuqóuevo Méyec;
(Pl. R.377d 2-7;—, LEC.I.1)
ö))" óye uou Tóðe eiTè koi ôToekécog coTóMe Eov, 370
ceivov ð" oütug éyó Itópo yôo 0eoí eiou coli muív.
ó))" óye öm qu)ótmTu Tooteíouev eūvm0évte
Alter e Cascis auersum uulnerat paulum infra iugulum. Caesar Cascae brachium
arreptum graphio traiecit conatusque prosilire alio uulnere tardatus est; utgue
animaduertit undique se strictis pugionibus peti, toga caput obuoluit, simul sinistra
manu sinum ad ima crura deduxit, quo honestius caderet etiam inferiore corporis
parte uelata. atque ita tribus et uiginti plagis confossus est uno modo ad primum
ictum gemitu sine uoce edito, etsi tradiderunt quidam Marco Bruto irruenti dixisse:
coi o técvov; exanimis diffugientibus cunctis aliquamdiu iacuit, donec lecticae
Tékvov; ” (Cassius Dio Historiae Romanae (Xiphilini epitome) Dindorf-Stephanus pag. 33, lin. ll)
1. KATA MAPKON
1 Apy Toí6 eúoyyeMíou "Imooí6 XploToíð (uioí6 0eoí6]. 2 Koºd»g yéyooTTou &v Tó)
"Hooío Tó). Tooqán" "Iöo óTootéMMco tòv áyyeMóv puou Tipò TpooóItou oou
(NTG. Eu. Marc. 1, 1-2)
1 Initium evangelii Iesu Christi Filii Dei. 2 Sicut scriptum est in Isaia propheta:
“Ecce mitto angelum meum ante faciem tuam, (...) (Vulg. Marc. 1, 1-2)
2. ΓΕΝΕΣΙΣ
᾿Εν ἀρχῇ ἐποίησεν ὁ θεὸς τὸν οὐρανὸν καὶ τὴν γῆν. (LXX, gen. 1,1)
3. GENESIS
4. Tres sunt autem linguae sacrae: Hebraea, Graeca, Latina, quae toto orbe maxime
excellunt. His enim tribus linguis super crucem Domini a Pilato fuit causa eius
autem lingua inter ceteras gentium clarior habetur. Est enim et Latinis et omnibus
linguis sonantior. (Isid. orig. 9, 1, 3)
FC: 35 "Hicouoev "Imooíg óTu EéBo).ov oüTöv Eco, coi eúodov otöv e iTev oütó) o
Jtuoteúeug eig tòv uiòv toíð óv0póTou; 36 ó Tekoí0m eceivo coi eitev coi Tíg
ëoTuv, cúpue, ívo Tuo Teúoco eic o Tóv; 37 einev oüTć) ó "Imooú, coi éópoco oüTöv coi
ò Mo).óòv pueTö ooú élcetivó éoTuv. (NTG Eu. Io. 9, 35-37)
3
öMm0óðg 0eoí6 uiòg ei. (NTG Eu. Matt. 14,33)
FC: 26 oi ðè uo 6m Toi iöóvTec oüTöv éTi tífic 0o)óoong TeouToToívTo étopó y0moov Méyovec
óTu qóvToopuó èoTuv, coi ôTò Toí qóBou ékoo sov. 27 eú0 óè é)ó)mo ev [ó "Imooúc]
oüToc Méyov 0opoeite, éyó eiu ui qopeo 6e. 28 óTokou0eig oë oüTć) ó IIéToo eitev"
Kúote, ei o el, cé).euoóv pue è).0iv Toðg oë éTi Tö úöotor 29 ó oë einev. 8).0é. coi
cotofiög ðTò Toí T).oíou ó IIéToo Teotetótmoev éTi Tö úöoto coi ).0ev Toðg Töv
"Imooív. 30 (8)éTCov ðè Töv óveuov éqo$í0m, coi óp3ó uevo coToTovtíceoºol éposev
Méyov" Kúpue, oÓoóv pue. 31 eú0éCoc ðè ó "Imooúc ékTeívoc Tv yepo. éTe)ó8eTo oüToí
coi Méyeu oüTó)" ò)uyóTuote, eig Tí éðíoTooo; 32 koi ôvo BóvCov oüTóöv eig tò TMotov
ëicóTooev ó óveuos. oí oë èv Tć) Toío Tpooekúvmoov oütć) )éyove" óMm6óðg 6eoó
uiòg ei. (NTG Eu. Matt. 14,26-33)
voí, cúpuer (...) o etó Xototögó uiòg toú 0eoó (...) (NTG Eu. Io. 11,27)
"Imooí6g éotuv ö Xplotòg ö uiòg toí6 0eoí6, (NTG Eu. Io. 20, 31)
FC: toüto ö yéyooTTou ívo Tuo Teúomte óTu "Imooíðg éotuv ö Xouotög ð uiòg toí 0eoíð,
|...] (NTG Eu. Io. 20, 31)
éyó eiuu ööög koi óMí0euo koi coíº (NTG Eu. Io. 14, 6)
FC: Aéyeu oütó) G)Couðg" Kúoue, oük oíöopuev Toí útóyeug Tóðg ðuvó ue6o tiv óööv eiðévou;
Méye otó) ó "Imooíg éyó eiuu ööög koi óMí6euo koi oí oüòeis oyeto
Toòc Töv ToTéoo, ei puñöt" éluoú. (NTG Eu. Io. 14,5-6)
3. "Qote, ööeMqpoí puou óyo IImoí, éðpofiou yíveo 6e, ópueTokívmou, [...] ö cómog
FC: 48 otog óxoicó, totoñrou coli o xocoí, coi ofogó étoupóviog, totoñrot coi
oi éToupóvuot. 49 koi coºd» qopéoouev tiv eicóvo Toí yoico, qopéoouev coi tiv
eicóvo Toí éTouoovíou. 50 ToíTo öé qmut, ööe)qoí, óTu oòp3 koi oluo. Boot) eíov 0eoí
kkmoovouñool oū óúvoto, oüðè q0opò tiv óq0opoíov kmoovouei. 51 iöo
uuotíotov úuiv Méyor Tóvec uèv oū koum6moóue6o, TóvTegö ó)).oymoóue6o, 52 cv
óTópuqo, év ótifi ôq6o)uoí, év Tí éoyóTm oóATuyyu" oo). Tíoet yóp, coi o vekool
éyeo6)íoovTou óq6)opTol, coi mueic ó)).oymoólue6o. 53 óe yôo Tò q6)opTöv ToíTo
évöúoooºol óq6)opoíov coli Tö 0vntöv ToíTo évöúoooºol ó0ovooíov. 54 óTov ðè Tö
q6ooTöv ToíTo évöúomTou óq6oooíov coi Tò 0vntöv ToíTo évöúomTou ó0ovooíov, TóTe
yevío eTou ó Móyos ó yeyoopuévo,
KoTeTó0m ó 6óvo Toc eig vilcoc.
1. [...] év uéoq óte koíveu ó 6eög Tö kouIItò tóv óv0póIIcov cotö tò eúoyyéMuóv
2. Oúk eiuli éMeú0epog; oük eiuli óIIóotoMog; oúyi "Imooív tòv cúpuov muóv
cº º o V 9y e o o y o 9y o o V
Méye onto ó "Imooí6gº Auñv Méyo úlív óTu oi Te)óvo koi oi Tópvou
Tipoóyouov úpuðg eig tiv (3oolMeíov toí6 0eoí6. (NTG Eu. Maff. 21,31)
FC: 28. Tí ðè úuiv ooce; óv0oCoTog etyev Técvo öúo. koi Toooe).0dov Tć). Todoto etiev
uékvov, úToye onuspov épyóou &v Tó) ðute).Óv. 29 ó oë óTokou0eig einev oü 0é).co,
úoteoov oë pueToue).m(0eig óTí).0ev. 30 Toooe).0dov oë tć) étéoqo eliev doomúToog. ó oë
öTokou0eig einev "Eyó, cúpue, coi oük óTí).0ev. 31 tíg èk Tóöv óúo éToímoev Tò 0émuo
toío Toroóg; )éyououvr "O TpóTog. Méyeu o útoig ó "Imooíðg* Auñv Méyo úív óTu oi
teMóðvou coli oi Itópvou Tooóyououv úluðg eig tiv (BoouMeíov toíð 0eoíð. 32 m).0ev
yôo "Icoóvvng Toðg úuðg év ööó) ðucouooúvnc, coi oük éTuoTeúoote o útó), oi ôè Te)óòvou
coi oi Tópvou éTíoTeuoov oüTć) úpuec à iòóvTeg oüòè pueTeue) 0mte úoTeoov Toí
Tuoteíool o útó). (NTG Eu. Maff. 21,28-32)
UNIDAD III
4. "EoTuv óè oüítm Topofio Mí" "O oTLópog éotiv ó Móyog toí6 0eoí.
(NTG Eu. Luc. 8, 12)
6. Toúto yôo tó TpóIIqo Jtóv Tò 6vimiòv ocoetou (...] (Pl. Smp. 208a 7)
7 "H yöp ooqío Toí6 kóopuou TotóTou pucopío Topò tó 6eóð éotuvº (NTG ep. Cor. I, 3,19)
óv0póTou totúTou; Méye éIceivogº oúk eiuí. (NTG Eu. Io. 18,17)
9. IIotouoig voig aúroig éufioívouev te coi oük éufioívouev, eliuév te koi oüc
euev. (Heraclit. B 49 a)
1() "O oroqög év oütóð Tepuqépel tiv oúoíov. (Men. Sent. 569)
12. G)óvotóg óé ye koi comí, öógo koi ôòosío, Tóvog koi, öoví, IMoíTog coi
Levío, Jtávro toíðto éIIíomg oupfioível óv0póTov Toig te óyo 0ofig coli Tofig
kokog, [...] oút" óp" óyo 0ö oúte cocó éotl. (M. Ant.2, 11,4)
αὐτίκ'σὺἔπειθ'
ἀλλὰ τὸν ἐπέεσσι καθάπτεσθαιἔσσεται
ἵλαος᾿Ολύμπιος ἡμῖν.”
μαλακοῖσιν·
χραισμεῖν·
ἤδη καὶ ἄλλοτ’ γὰρ
γάρ με ἀργαλέος ἀλεξέμεναι
᾿Ολύμπιος ἀντιφέρεσθαι·
μεμαῶτα 590
ἄσβεστος
ὡς ἴδον ῞Ηφαιστον
δ' ἄρ' ἐνῶρτο
διὰ δώματα
γέλως μακάρεσσι
ποιπνύοντα.
θεοῖσιν, 600
S 1 , - •
*/ w • / º w - • -
1... l ö ðè Móyog
to.úToug éIti ouvtuyíougóósov qépel
...l (Pi. P. 1,35-36)
1. Aéyeu o útóð Gaouógº cúpue, oük otöouev Toí6 úItóyeug Tóðg &uvó ue6o Tv óööv
eiðévol; Méyeu o útóð ö "Imooí6g éyó eiuu ööög coi óMí0euo koi coír oüðeig
éoyeTou Toðg Töv ToTéoo el puñó éuoú. (NTG Eu. Io. 14, 5-6)
2. 19 m yôo ooqío Toí6 kóopuou Toutou pucopío Topò tó 6eóð éotuvº yéyooTTou yóp,
20 koi ItóMuvº cúpuog yuvóoiceu toüg ðuo Moyuopuoüg tóv ooqóðv óTu eioiv
Toðg ðè Toüg MéyovTog Töv puèv Koóvov Yoóvov, Tv óè "Péov yív, Tv puèv
touñv Tóöv óvoycoíov óput).íov Toú ó opevo Toðg Tò 0ñMu, Tépuvouoov coli 5
6íog ofig óloqoépel. 6íog puèv éTi tóv Moyukóv Tóooetou cocov, TouTéoTuv
o y y V V V o V o y V o V o y y
óv0póTov puóvCov, con óè koi éTi óv6póTUcov koi éTi tóv óMóycov cocov.
èvreú0ev "Aouototém töv Bíov dooíooto oútor “fiíog éoti Moyuki comí. (fr. om.
3. "Q Toí, ouóTor Jto” éyel ouy coMó. (S.f. 81°, 1 Radt; Men.fr. 758, 1 CAF3)
5. "Eoaog oüít” óðuce oüít” óðuceitou oüíte úItò 0eoí oüíte 0eóv, oüíte ún”
9. "O ólòóoico Mog TópeoTuv koi qcoveí oe. (NTG Eu. Io. 11,28)
1. Yo Tö èouicóTo Töo
1. Ἄγε νυν ἑτέραν ὕμνων ἰδέαν [...] κελαδεῖτε. (Ar. Ra. 384-385)
FC: εἰσὶ γὰρ ἃς λέγω, αἵπερ καὶ ὀνόματα ἔχουσιν, ἥ τε ὑπὸ τῶν πολλῶν ἐπαινουμένη, ἡ
Κρητική τε καὶ Λακωνικὴ αὕτη· καὶ δευτέρα καὶ δευτέρως ἐπαινουμένη, καλουμένη
δ᾿ ὀλιγαρχία, συχνῶν γέμουσα κακῶν πολιτεία· ἥ τε ταύτῃ διάφορος καὶ ἐφεξῆς
γιγνομένη δημοκρατία, καὶ ἡ γενναία δὴ τυραννὶς καὶ πασῶν τούτων διαφέρουσα,
τέταρτόν τε καὶ ἔσχατον πόλεως νόσημα. ἤ τινα ἄλλην ἔχεις ἰδέαν πολιτείας, ἥτις
καὶ ἐν εἴδει διαφανεῖ τινι κεῖται; (Pl. R.. 544c-d)
3. [...] ἡ τοῦ ἀγαθοῦ ἰδέα μέγιστον μάθημα [...] (Pl. R.. 505a 2)
FC: Καὶ μάλα, ἔφη· ὃ μέντοι μέγιστον μάθημα καὶ περὶ ὅ τι αὐτὸ λέγεις, οἴει τιν᾿ ἄν σε,
ἔφη, ἀφεῖναι μὴ ἐρωτήσαντα τί ἐστιν; Οὐ πάνυ, ἦν δ᾿ ἐγώ, ἀλλὰ καὶ σὺ ἐρώτα. πάντως
αὐτὸ οὐκ ὀλιγάκις ἀκήκοας, νῦν δὲ ἢ οὐκ ἐννοεῖς ἢ αὖ διανοεῖ ἐμοὶ πράγματα παρέχειν
ἀντιλαμβανόμενος. οἶμαι δὲ τοῦτο μᾶλλον· ἐπεὶ ὅτι γε ἡ τοῦ ἀγαθοῦ ἰδέα μέγιστον
μάθημα, πολλάκις ἀκήκοας, ᾗ δὴ καὶ δίκαια καὶ τἆλλα προσχρησάμενα χρήσιμα καὶ
ὠφέλιμα γίγνεται. καὶ νῦν σχεδὸν οἶσθ᾿ ὅτι μέλλω τοῦτο λέγειν, καὶ πρὸς τούτῳ ὅτι
αὐτὴν οὐχ ἱκανῶς ἴσμεν (Pl. R. 504 e 4–505a 6)
4. Has rerum formas appellat ἰδέας ille non intellegendi solum sed etiam dicēndi
grauissĭmus auctor et magister Plato [...] (Cic. Orat. 10, 1)
5. His quintam <causam> Plato adicit exemplar, quam ipse ‘idean’ vocat; hoc est
enim ad quod respiciens artifex id quod destinabat effecit. Nihil autem ad rem
pertinet utrum foris habeat exemplar ad quod referat oculos an intus, quod ibi
ipse concepit et posuit. Haec exemplaria rerum omnium deus intra se habet
numerosque universorum quae agenda sunt et modos mente conplexus est;
plenus his figuris est, quas Plato ‘ideas’ appellat, inmortales, inmutabiles,
infatigabiles. (Sen. epist. 65, 7, 1-8)
6. Sed de nomine hactenus dictum sit: rem videamus, quae maxime consideranda
atque noscenda est, in potestate constitutis vocabulis, ut quod volet quisque
appellet rem quam cognoverit. Ideas igitur latine possumus vel formasvel species
dicere, utverbum e verbo transferre videamur. (Aug. divers. quaest. 46,17-21)
óvoooo, oupuIIopootótel,
Ay” efó
vuv koi Töv diopoliov 0eöv Topoco Meite óeípo
FC: yoopev <Thrasymachus» ev )óyou &ouToí Totoítóv Tu, óTu oi 0eoi oúy öpóöou tò.
óv0ocóTuvo oü yôo öv Tò uéytotov Tóv &v óv0póToug óyo 0Óv Tooeiðov tiv
ötico too úvnvr ópóðuev yôo Toc óv0oCóTouc TouTmu puñ YoCopuévouc.
(Herm. in Phdr.239, 21)
teYvíTm, Koi óMcog dov éotuv éoyov vu coli ToóEug, Év tóð éoyo
o V 3 V V 3 ep / •w vº o y
eíneo éotu tu éoyov oütoí6. Tóteoov oüv téctovog uèv coi ocutéog
éoTuv éoyo tuvò coli Toó3eug, óv0odoTou ð" oúðév éotuv, ó))" ó oyòv
Téquicev; i co)óTeo óq00)uoí koi yeloðg koi Toòòg coli óMGog 3()
Tóvto Tolíto 0eím Tug óvãoyov Tu; Tí oüv öm Toút" òv eín Toté; Tò puèv
V V 3 y V V V
úðtov. óqoototéov öoo Tív te 0peTTucv coi tiv oüEmtuciv oív. 1098a
éTouévm ðè oio 6m Tucí Tug óv eín, qolíveTou ðè coli oüT couvil coi
úITqo koi (Boi koi Tovti (oqo. MeíTetou ó TookTucí Tug Toú Móyov
éyovTog TolíTou ðè Tò uèv dog éTuTeu0èg )óyo, Tò ð" dog éyov coi
o o o V 9y o y o y V y 9.
pum óveu Móyou, Tò ð" oüTó qopuev éoyov etivou Tóð yévet Toúðe coli
apuy fig èvéoyetov coi ToóEeug uetò Móyou, o Touöoíou ó" òvöoðg eū
- w - ep o 3 V V o y o V
ue).euotótmv. étu ó” év fiíco teleío. uío yôo ye) tödov éop oü Touet,
• w y e y ep V o V y » º y e y
oüöè uío uéoo oüToo öè oúòë puokóplov koil enjöoxíuovo puío uépo
1. Mí1u óúvorou TuqMòg TuqMöv ðömyeív; [...] oúk éotuv puo 0mIñg úIIèo tòv
FC: Eitev oë coi Topo Bo)v oütoc: Mítu óúvotou tuqMòg tuqMöv ðònyev; oüyi
- y. or w c w w y
ðuqpóTeoot eig Bó0uvov épuTeooívTou; o úk éotuv puo.0m Tñg ūTèo töv buðótocolMov,
coTmoTuouévoc óè Tôc éoTou doc ó ötöóoico).oc o úToú. (NTG Eu. Luc. 6,39-40)
Toí6 óyo 0oí60mooupoí6 tífig copòíog Ipoqoépel tò óyo6óv, koi, ö IIovmoòg ék Toí
FC: Oú yóp èoTuv ðévöoov co)öv Totoív cooTöv ooToóv, oüòè Tó).tv óévòoov ooToòv
Totoív copTöv co)óv. écoortov yöo ðévòpov ék toíð iòíou cooToíð yuvóocetour o ú
yöo é3 ókov0ôv ou MMéyououv oíðico, o úðè ék (Bótou, otoquAñv touyóðouv. ð
óyo 0òg óv0ocotog ék toíð óyo 0oíð 0mooupoí tífig copòíog Tooqéoeu tò óyo 0óv,
koi ô Tovmoòg ék toí Tovmooío Ipoqépeu tò Tovmoóvr él yöo Teptooeúuotos
cooòío Mo) el Tö oTópuo o úToú. (NTG Eu. Luc. 6,43-45)
3. ö ötöóoco Nog Méyeur ó coupóg puou éyyúg éotuvº Tpòg oë Touó tò Tóoyo pueTö
FC: Tí ðè Todon Tóðv óúucov Toooí).0ov oi puo Omoi Tóð "Imooú )éyovtec IIoí 0éMetc
éTotuóoouév oot qoyev tò Tóoyo; 18 ó oë e inev "utóyete eig tiv Tó).tv Toðg Töv
- w y, - c y y c y y y y. w w
òetivo coi eíTote oüTó), ö buòóocolog Méyeu" ò koupóg puou éyyúg éotuvº Joóg oë
Itouóð tò TUóoyo puetò tóöv puo.0mtóöv puou.
(NTG Eu. Matt. 26,17-18)
IIopò óè Avaroéovtu
KMeofio úMou puèv éycoy” épéco,
KMeofioúMo ð” éIIupuoívouo,
KMeó6ouMov óè ðuookéco. «Anacr.359 PMG; 359 GL II> (Hdn. Fig.97,23-25)
FC: IIoMúIItotov oë, óTov Tol Tög ðvtovoluooíog i Tö ðvóuoto eig Tóoog Tög
TTÓoetc. pueTo)opufióvovTec ólo Tu0Óue 0o Töv Móyov, dog Tooò KMeoyópeu
“Amuoo6évnc úTéoTm qD).íTTqp Amuoo6évoug Tévnc puèv ó 3íog, pueyó) m ó m
Tooomoío Amuoo6évet To))ó)v ötöouévCov oúðèv oúte T)ñ9oc oúte có)).oc ó3lov
ëqóvm Toooooío Amuoo6évnv A)éEovöoog. Eíteur Tô ötö Tí Top" o útois Moyíeo0er 5
ööícoo Te óTé0ove, do Amuóo0eveg.” o Tu oë tò TotoíTov oyñuo koi Topó. Tuou Tóv
Tomóv, ós Top Aoy)ózo coi Avapéovr topò uèv ov AoxMóxo
IIooò ðè Avokoéovtu, 10
4. "O áva, o tò uovteíóv èotu tò èv AeMqoig, oüte Méyet oüte koúnte óMMö
omuoível. (Heraclit. B93)
6. "Evó yôo kpíveig töv étepov, oeoutöv cotoxoíveug, (NTG Ep. Rom.2, 1)
7. "H ðeí otomóvil MoMeívóItep II pétel. (ex: Men. Mon.221 Cavenaile p. 37–3U.B.2)
óTovtog Tog Móyoug &uocó).og otóceuvrou, coi Toooútov oumuo otícoouv óot”
- - • y y / • - */ y • V V 9y
tfi Tóöv óv0ocóTov quíoeu TMeío Tov óyo 06)v oíTuóv èoTuv. Toig puèv yöp óMMolg
e 9y 9 9y y y • w - w - y
oig éxopuev ojöèv Tóöv óMMcov cocov óloqoépopuev, ö))ò To))óòv coi Tóð Tóyeu
- */
KCO i T fi öópun coli Toff óMMoug eūTooíoug coToòeéoTeoou Tuyyóvoluev óvTeg
6 èyyevo uévou ð” utv Toú Teí0euv ó))íMoug coi ômoúv Toðg ñuðg oüToüg Teot 6
ouve)0óvTeg TóMeug docíoopuev coi vópuoug é0éue 0o coi TéYvo eúoopuev, coi
7 ofitog yôo repitóv oucoíov coitóv diöícov coitóv o iozoóv coitóv co)óv 7
Totóto koi toüg cocoüg égeMéyYouev koi toüg ðyo 0oüg éyicooputó opuev.
Totoúue6o, coi Móyog óm6.js koi vópulpuog Koi ôícolog puxíg óyo 0ífig
coli Ituotífig eíðcoMóv éotuv. 8 Metö totútou coli Tepi tóv ópuquofimtmoíucov 8
"H puév puou ópy Toí6 Móyou éoti kotö tiv EúpuIIíöou MeMovíIIIImvº o ú yöp
éuòg ö puí60og, óMMö qboíðpou toíðe, öv puéMMco Méyev. (Pl. Smp. 177a 2)
177 dóvo o TóvTog coi Bou)eo6ou coi ce).eúetv oüTöv eiomycioGou. eiteiv ov Töv
"Eousíuoyov óTu “H puév puou ópxi toíð Móyou éoti kotö tiv EúpuIIíöou
MeMovíIIIInvr oú yöo éuòg ö puú0og, óMMò qPoíðpou toíðe, öv puéMMco Méyev.
dboiòoog yôo ékóioTote Tpó ue óryovoictóv Méye Oú ðevóv, qmoív, do "Eousíuoye,
ö)).oug uév Tuou 0eóöv úuvoug koi Toíovo evou útò Tóv Tountóv TeToumuévoug, Tó)
\ y w y
òè "Eocotu, tm).ukoúTqp óvTu coi Toooútqp 0eó), pumöè évo TóTote ToooúTov yeyovóTov
ToumTóöv TeTouncévo pumöèv éyicoóptov; (Pl. Smp. 176e 9-177a)
EJERCITACIÓN3U.C.
1. Aopfóvouev tòv (3íov koi tòv 0óvotov oüg TéuItououv é3 "OMúuItou oi ôícouot
0eoí.
oupuqopög ðououv.
3. "O éMeu0éptog ðfiuog ópyeTou Toig vópuoug o úIIò Tóöv ólicoíov óv0póIIov
ypóqovTou.
3U.D. Comparativos
2. [...] ojöèv óv0póTou 0moíov éotiv óyotótepov [...] (Plu. Cic.46, 6,2)
UNIDAD IV
1. [...] To) Moi tóv óv0póIIov ojöèv tífigèoutóv (3Mó6mg qpovtíououv (...]
(Aesop. 69, 3, 9-10)
2. "H yMóTTo To) Móv éotuv o iTío kokóv. (Men. Sent. 305; Mon. sect. 1, 220)
5. [ ] / puo opuoípeu óè puéyog ðópuog / XóMkou, [...] (Alc. 140 GLI; 203,357 PLF)
6. [...] puéyog koi 0oupuootòg coi éi Jóv ó 0eòg teível [...] (Pl. Smp. 186b)
9. [...] égonívmg [...] oi ot potuóTou qépouou Mí0oug coi Totoí6ou coMovöv puéyov.
(X. An. 4, 7,25)
11. [...] ó Gòpooúuoyer toúto vö flotóMou Méyev tò óícouov (...); Pl. R.340c 3:5)
[...] tòv ðè "Hoíoòov oi To) Moi ooqöv óIIoqpoívouou [...] (Pl. Lg. 718e 1)
FC: oú yôo To) Mú Tuc eúTéTeto oüöè óq6ovío Tó)v Too6upuoupuévCov doc ópíoTCov óTu
uó)toto coi dog tóyoto yíyveo0o, tòv bè “Hoíoòov oi To) Moli ooqòv
óToqoívouo )éyovto dog uèv èti tiv cocóTnto óöög Meío koi ôiviðuri Topéye
Topsúeo6ou, uóMo Booyeio oüoo, [.] (Pl. Lg. 4,718d 7-718e 3)
CR. TEX:(v.120 add.] Tepi puèv oüv Koóvou TotoíTo puu0o).oyoúouv (Diod.Sic.5, 66, 617-18)
M. Ruvifuso - KEAEYG)OX. 4U:M.N.: uèyog – To)üg; superlativos
M.V. : imperfecto; qmuí
SINT. : oraciones subordinadas sustantivas
65
*
5. Aurea prima sata estaetas, quae vindice nullo,
sponte sua, sine lege fidem rectumque colebat.
Poena metusque aberant, […] (Ov. M.1,89-91)
1. Oliov oúv eicòg èv èoptífi Alovúoou, coi olvou yevéoeu oi puèv yvvoíkeg ék
y o • • y y V o V
Tóöv TUMmoíov óyoóöv eig éTucouotov cek) muévou Tóð Aáqviðu Tog óqp6o Muog
éItéfio MMov coi éTívouv dog ópuotov tó Auovúoco vó cólogº coí Tug Tóov
òè èv Tofig Mmvoig ItoukíMog qcovög éopuIItov éIti tiv XMómv koi óoteo éIIí
koi úII' ékeívmg véueo 6ou óote oú ItóMv puèv iòeto, Aóqpvug óè éMuTeito.
3 Húyovto öè öm Toyécog Towooo6ou Töv Tourym Töv koi ) o 3éo6ou Tóöv ouv0cov
ycooíov coi óvil tífig ópuoúoou (Bofig óico úeuv oúouyyog in tóv Toluvícov oútóðv
óyéMog eíg Tò Teöíov koi uóMo yoíoovTeg Tög Núpuqog Toooekúvo uv, BóToug
6
1. 1 'Ev ởpxfi ħv ỏ Nóyog, kơì ở xóyog ħv npòg tòv 0ɛóv, kơì 0ɛòg ħv ỏ Nóyog.
2 oừtog ẩv ềv ởpxfi itpòg tòv 0ɛóv. 3. Tớvtơ ôt oùToû êyéveto, kơi xooig
2 /- ? / 3 çS \ er e\ / o B a v 9 * e v 9 M A
orůToû ỀyévɛTo oỦồè év ồ Yéyovɛv. 4 év oửtỘ Çoù ñv, koi i Çooň ħv tò pá0g
tóòv ởv0pcoTtov 5 koi tò pá0g Èv tfi okotíợ qoívɛu, kot ň okotío oùTò où
1. In principio erat Verbum et Verbum erat apud Deum et Deus erat Verbum.
2. Hoc erat in principio apud Deum. 3 Omnia per ipsum facta sunt et sine ipso
factum est nihil, quod factum est. 4. In ipso vita erat et vita erat lux hominum.
G)eóð puóyeo 6ou ðevóv éotl koi Túym. (Men. Senf. 341; Mon. sect. 1, 247)
evo. Aéyeu yoív oútogèv tó IIepi ynxóg If. 21 Mull. (Stob. 1, 20,2,1)
3. Avogíuovòpog [...] q6optöv Töv Kóopuov. (Aet. DG 331, 15; DK I, 86, 20)
5. "ETícoupog TIMeíoToug TpóToug Töv cóouov q6eípeo 6our coi yôo dog óöov coi
öTeté) eoe, öev éuè Teuoôo0ou TéMog éTu0elvou Tóð Móyo. Tò uèv yôo 186
oÓuoou Tóöv TóvToov cocov coli Tot êv Tí y quopuévoug coli dog éTog 5
éTi Tóv ö 0eòg teível koi kot” óv0póTuvo koi kotö 0ío
"EocoTo ToúTov éyeur Tò yöo úyuèg Toú oÓuo Tog coli Tò voooúv 5
éOGog, óMMog ðè ó éTi tÓ) vooÓòeu. éoTuv ðí, cóo Teo óptu
IIowoovíog ÉMeyev Toig puèv ðyo 0ofig coMöv yopíeo 6ou Tóv
“IIIItóMoyog óé pu” éTukte, coi ék Toí6 qmuu yevéofiau (II. 6,206; —. LECIV.10)
Avogíuovòpog Koi oi IIMefotou Tóöv quotoMóyov. (Arist. Ph.3,4; 203b 13;—, LEC. I7)
Oú6èvyóp, dog qopuév, puótmv qmúong Touei (Arist. Pol. 1253a 9 — LEC.V.1)
o 9y
IIuttokoú ólokjcoev. Toítóv qmou G)eóTouTog Ipótov Tepi quíoeaog koi 0eóðv
yoá/ou.
2. Avöoov ð” ó "Eqéotóg qmou óúo yeyovévou qbeoekúöog Xupíoug, Töv uèv öoToo)óyov,
ovvéyoayev, o öoxí
4. "HpóMeutog oú cotö xpóvov evau yevntöv töv kóouov, öMMö cotº énívotov.
(Stob. 1,21, 6f2; Aet. DGp.331,5)
oTouyeío. G)o Mífigö” ö MMíolog ToüTöv voluí el ópymv koi oTouyeío [...]
o o y ep V V y/º e
4U.D. Superlativos
1. "Eydo öè qpoíòpo [...] ToíTo oúy ðuoMoyóð, dog "Epcog Kpóvou koi "Iotetoí
o y y o o y y o vº 3 v o y
ópyouóteoóg éotuv, óMMó qmul vecóTotov o útöv eívo 6 eóöv Koi óei véov, [...]
(Pl. Smp. 195b 5–195—LECIV.15)
"O yôo 0eög puéyuotog óv0póToug vópuog. (Stob. 1, 1, 5,2; Tragica adespota 471, 1)
"Eydo yóp eiuu ó éMóyuoTog tóöv óTooTóMcov, ög oúk eiui ikovòg Kco Meío 6ou
Xaokodrng éMeyev óTu ðoyío óðeMqp tífig éMeu0epíog éotí. coi puootúpuov
XQ. Koi uv To))ólcu ye éíMoooo. úuðg Toüg óoupobo ú, do "Iov, tífic TéXvnc Tò yöp
ópio uèv tò oÓuo cercooluñooo del moétov úuóv evou tífi téxvn coi dog
coMMíotog qoíveo 0au, ópo óè ðvoycoíov evau Év te óMMoig Itoumrofig
ðuo Tpífiev ToMMofig coli ôyo 0ofig coli, ö coi puóMuoto év "Ouíoqo, tó ópíoToo koi
Xoopei, Tepifipuyíotov
...
3uuTéq9ooTou.
Xoqóv Tu tò umYovóev
öm Téquicev "Eoco putoev coli oüò” èvTög To) Moú T)mouó euv.
V V y o vº y y V 9y e V V
yôo öv ècTouoi oüòè ðeo uoi ô))íMov éyíyvovTo koi óMMo To) Mö.
- • (N y - - y y V 3 o y V
θεοῦ σημαίνει· ἀνανθεῖ γὰρ καὶ ἀπηνθηκότι καὶ σώματι καὶ ψυχῇ b
IIeoi uèv oüv có)).oug toú 0eoú coi Toüto icovò coi éTu 196b 4
V V y ep 9y 9y 9 o 9y 9 o
yôo "Eocotog oüy óTTeTour oúte Touóöv Toue- Tög yôo écdov 196c
*\
LECTURAS IV.16. — IIeol toú cóouou (3) coi Teol toí ðv0oCóTou
1141 a
ep ep e o y 9. o y/º
ep V 3 V 3 y w /
elvou, óoo Teot Töv oútóöv Bíov éxovio qolívetou óúvo utv
/ V V V ep o 9. y/º e y V e
óTóvToov diyo 6öv Tóöv coov, d)). éTéoo Teoi élcooTov, el puñ
\ • w / w / - */ o o ep y
1. APIXTOTEAHIX
2. tiv ólkouooúvmv épm ópetiv apuyífig óloveumTukiv Toí6 kot" ó3íov. KcóMMuotov
éqóðuov rá0 yíog tiv Tolòeíov ÉMeye. qmoi, öè qboficopívog év tóð óeutépo tóv
öMMò koi èv tó fiòóuqo tóv "H6ukóv (EE 1245b20–21) éotí. koi toúto puèv eig
Yoíoooºot.
(Arist. EE. 1245b 9–26)
eúvoíyov koi G)eóöotov Töv Xiov, éTi uto06) ómtopukóv Móyov ólòóoko Mov
UNIDAD_V
1. "Ev ool yó o èotu toto, ö éxeig, invekpöv evau i éupuyov.” ó Móyog ómoi,
2. "O puí60og ómNot, óTu tò 0eíov óTopolMóyotov koi óMó0mtov. (Aesop. 36, 3, 12)
3. "O Móyog ðmMot, óTu ö có uotog 0mooupóg éotl Toig óv0póToug. (Aesop. 42, 1,8)
4. "O puí60ogöm Mot, óTu óe toíg qíMoug év coupóð óvóycmg Tög (3om0eíog Topéyev
... l (Aesop. 116, 2,8)
5. "O puí60og ómNot, óvu, óoov Toig ólico.íoug tò 0eíov ouvolípetou, ToooíTov Toig
ötö toíðto Jávreg qooi foot Meúeo 6ou, óTu coli oütoi oi puèv 25
9y e o o y ey v
eiteiv, ylvouévn uèv toú fiv évecev, oūoo ö toú eū fiv. Auð 30
uéMo yôo o útm èceívov, ðè qúoug TéMo èo Tívº otov yôo écooTóv
uéMo Bé)Tuotov ð” oütó oceto coi té) o coi Bé)Tuotov. ék Toüútov 1253a
3. ey º e y o y w ep e 9y
oúv qovepòv óTu tóv quíoel TóMug éotí, coi óTu ö óv0pcoTog
º w e */ w y w • w y
qujo el ToMuTuköv óðov, coi ô óTo).ug ðuð qúouv koi oü ötö Túymv
ởyo0o0 koi kokoû koi òukơíou kol ởòíkov koi tóòv ởÀNov
40. [...] idque ipsa natura non invitaret solum, sed etiam cogeret. Non., p. 321, 16.41.
(Cic. rep. 1, XXV; 40 Bréguet)
[...] <quae>dam quasi semina, neque reliquarum virtutum nec ipsius rei publicae
reperiatur ulla institutio. Hi coetus igitur hac de qua exposui causa instituti, sedem
primum certo loco domiciliorum causa constituerunt; quam cum locis manuque
saepsissent, eius modi coniunctionem tectorum oppidum vel urbem appellaverunt,
delubris distinctam spatiisque communibus. Omnis ergo populus, qui est talis
coetus multitudinis qualem exposui, omnis civitas, quae est constitutio populi,
omnis res publica, quae, ut dixi, populi res est, consilio quodam regenda est, ut
diuturna sit. Id autem consilium primum semper ad eam causam referendum est,
quae causa genuit civitatem. (Cic. rep. 1, XXVI; 41)
2. Haec pluribus a me verbis dicta sunt ob eam causam, quod his libris erat instituta
et suscepta mihi de re publica disputatio; quae ne frustra haberetur, dubitationem
ad rem publicam adeundi in primis debui tollere. Ac tamen si qui sunt qui
Eos vero septem, quos Graeci sapientis nominaverunt, omnis paene video in
media re publica esse versatos. Neque enim est ulla res, in qua propius ad
deorum numen virtus accedat humana, quam civitatis aut condere novas aut
conservare iam conditas. (Cic. Rep. 1, VII; 12)
/ e • y w */ • • y
1. Buoí6v koi ív ðtoqépel. Buoív puèv yôo éIti ôv0pcóTov puóvov. Méyetou, fiv
òè éTi ôv0pcóIIov koi ôMóycov cocov, iòm ðé Tote coi éi qutóðv. con puèv
2. "H ðè XMóm Topív Tofig óyéMoug koi, ölcokouévm cortoqoeúyell II pòg Tög Núpuqog.
(Longus 2, 20, 3)
3. Koi oi puèv év XukeMío A0mvoío koi "Pmyívot Toí0 oüToú yeuuóvog Touó covto
4. "Poffií [ö Méyetou puedepumveuópuevov Alòóoco Me), Toí6 puéveg; (NTG Eu. Io. 1,38)
5. Eúpíoice ofitog pótov töv óðeMqöv töv fötov Xíuaova koi Méye otó,
8. IIepi cóopuou coi ei éupuyog coi Tipovoíou ðuoukoúpuevog coi Toí6 éxeu tò
yeuovuköv koi Itó0ev Tpéqetou IIláraovog. IIláraov Töv kóouov épnoe ópov
cóopuou év oúpovóð rí6erou. Aéyeu yoí6v oútog év tóð Tpuoío. (Stob. 1, 21, 1)
1(). [...] oú puóvov éotiv éIIi Tofig puyoíg tóöv óv0póIIov Tpòg Toüg Kooüg óMMö
koi Tpòg óMMo ToMMö koi èv Tog óMMoug, Tote te oópto ou Tóv TóvToov pov coi
togév tífi y fi quopuévoug coi dog éTog eite tv ev Tôou Tote oūou [.]
(Pl. Smp. 186a 3–7;—LECIV8)
ouve ocotó: “Tò Tooüéuevov oTéouo Moyukoú coi oüTò Moyukóv éoTuvº ó óë
ouvetoó yeTou coi i TolúTou úTop3ug." coi éoTuv Tñg ouveocotíoecog 102
cuvíoecog yíveo 6ou ðoce óTò yeuovukoú, coi Tôoou oi éTi Tò uéom Toú
óMou éEoTooTe))ópuevou ðuvó uet dog óTó Tuvo Tmyfig Toú yeuovukoú
ëEoTooté)).ovTou, óote Tôoov óúvo utv tiv Tepi tò uéoog oüoov coi Teot
uò ó).ov evou ótò Tò ðTò Toú èv oütó) yeuovukoú ðtoòíöoo0ou. ó0ev otóv
• w / - y - w y y • w e w w
ëoTu Tò uéoog Tí ðuvó ueu, TotoúTov To). ToóTeoóv éoTu Tò óMov. koi ôuð 103
Teotéyeu Tò Töv, oüy dog div eíTouuev Tv ó ute).ov yuyó otov evou
y y V y o o ep y
9y y ep 9y y
Toig ó" óIcoMóoToug oío Yoóv, o úToo coi èv oüTo Tote ocuoouv 186C
totg uèv ðyo 0og élcóOTou Toú oÓpuo Tog coi úyueuvo co).òv
tóöv Toú oÓuo Tog èooTukóv Toðg T)mouoviv coi kévoouv, coi ó
étéoou éocotog Töv éTeoov kTôo0ou, coi oig un veo tuv éoog, öe ó"
• y • y • - w • / • - • w ºw
éyyevéo 6ou, éTuoTó uevoc épuTouño ou coli évóvTo é3e Metv, óyo.0òg ðv
i te oúv íoToukí, cóo Iteo Méyo, Tôoo ölö, Toíð 6eoíð tomóTou
vöv voív öru cotö to.útò éye toútog, óoteo íocog coi
•w
Touðeío ék)í0m, évToú0o ö koi yo) eTöv koi ôyo 0oú ðmuloup yoú
ðe. TóMuv yôo iceu ó oüTög )óyog, óTu Tote uèv coopuíoug Tóðv
ioToukfi coi èv Tole óMMoug Tôou coli Tote óv0oCoTeíoug coli Tote
veotov yóp. étei koi tóv dopóv toíð évouToíð orúortaoug 188a
upuyoò koi 3moò koi úyoó, coi óptuovíov coli kočov MóBn oÓqoovo,
qu) ocív Te coi úoouv. Tôoo yôo öoéBeto que yíyveo 6ou èöv puú Tug
Tovti éoyo, ó))ò Töv éTeoov, coi Tepi yovéog coi CóðvTog coi 5
eúoéfielov.
OúTo To) Miv koi pueyóMmv, uóMMov ðè Tôoov ðúvo utv éyeu
ðucouooúvm óTote).oúuevo coi Too" utv coi Tooð 0eo, oútog tiv
coi ô))íMoug &uvo uévoug óput)ev coi qíMoug eivou coi tot
y e - - */ w w • w w •, • -
koeíTToouv nuóöv 0eotc. úo Coc puèv oüv coi éydo Töv "EOCoTo éTouvÓv 188e
övo Looupuévou yôo Toú óMou oük éoTou Toüg oüòè yeío, el puñ
e y e */ y w y - w
éoTou Toto útm, TóvTo ðè Tóð éoyo óptoTou coli Tí ðuvó ueu,
őTAo ëxoov qúɛTou qoovńơɛt kơi ởpɛTfi, olg ẾTì TởvovTío ëơTu
1. [...] ö oử kivoúuevov kivɛî, [...] kuveî ôè ôồɛ tò ỏpɛktòv kơì tò vontóv: kuveî
2. voûg ồè ÖTrò toû vomtoû kuvɛîtou, [...] (Arist. Metaph. 12, 7; 1072a 30)
4S er
4. [...] tò où évɛko [...] Kuvɛî ôň dog Ềpouɛvov, kuvoúuɛvơ ôè tởAAơ kuvɛî.
(Arist. Metaph. 12, 7; 1072 b 2 – 4)
5. [...] quod cuius gratia [...] Movet autem ut amatum; moto vero, alia moventur.
(Arist. Metaph. 12, 7; 1072 b 2-4; 1069-1070 a Guilielmo de Morbeca in latinum translatus)
•w
éTéool ouoTouyío coº” oúTívº coi Tou Tng oūoío TocóTm, coi
éyov o Tó). ó))ò uñv coli Tò co)öv coli Tò ðu” oúTò otoetöv èv 35
kotö Tórtov, koi ei pum cort” oúoíovº éTei &ë o Tu tu clvoív oüTò
• y */ • y » o o y 9y 9y
1. 4 IIeoi Tñg Boóoecog oüv tóv eiðo).o0útov otöouev óTu oüòèv etöo).ov èv kóouqo,
coi óTu oüðeig 0eög ei un eig. 5 koi yöp eíneo eioiv Meyópuevou 0eoi eíre èv
o 9y o V ep o V V V V y y
oúpolvóð eíte éTi yífig, óoTIeo eíoiv 0eoi ToAMoi Koi Kcúpuou To) Moí,
öt” o rà távra koi mueígót” oütoú. (NTG Ep. Cor. I, 8,4, 1-6)
2. 36 Tóte éoyetou pueT" o útóöv ð imooíg eig yoopíov Meyópuevov IFe6omuoví, coi
Méyeu Toig puo 0mto fig ko 6íoote oütoú éog oú ôte).0dov èce. ToooeúECouot. 37 coi
Topo).ofidov Töv IIéToov coli Toüg ðúo utog Zefieöoíou íooTo MuTeto0ou coli
öömuovev. 38 tóte Méyel oütofig TepíMuIIóg éoTuv ayuyú, puou écog 0ovó tour
5. Mim apeúöou, óMM” óMí0Eue. (Solon ap. Stob. 3, 1,172, 23; DK I, p. 63, 16)
/ / • y ep y o 9 2 o y
öooovióv0”, óte kév Tou óóTToug yeíoog éqeío.” (Il. 1, 560-604; — LEC III.1.)
w w */ • • y y y
SM • oy
l, o” é0eMe qpovéeuv, étei oú Tote qúMov ðuotov
|...]
• y / e "...— w y y
• w e e y w e w • / y
... l
e - */
N e \ 3
AMMö ötö toíTo Tou, ó Atotípuo, óTeo vuvöm eitov, Topò 207c 5
yevéoel, óTu óei koto MeíIIel étepov véov óvi Toí6 ToNouoí6,
o V vº o e e ep y V
öTo) Mús, coi kotö Tög Toíyog coi oópico coi ôoTô coi otuo coi
y - V w ep V V - o V V V
oúuTov To oóðuo. koi pu óTu Kotö Tò oáðuo, óMMö Koi Kotö 207e
oou 0ecooíoououv [ooú] Tö éoyo di Touetc. 4 oüòeig yóp Tu év couTTóð Touet coi met
oütòg èv Tooomoío evou. ei Toüto Touetc, qovéooooov oeouTöv Tóð cóouqo. 5 oúðè
V e o V o o y o o y y 3 o e 9 e
yôo oi óòeMqpoli o útoíð éIIío Teuov eíg oútóv. 6 Méyel oüv o útoig ó "Imooíðgº ö
V e o V 9y y e V V e e y y y o
Étoupuog. 7 oú ðúvoto u ó cóopuog pulo ev úpuðg, épuè ðë pulo efi, óTu éydo puooTupóð
Tepi o útoí6 óTu Tö épyo o útoí6 Tovmpó éoTuv. (NTG Eu. Io. 7, 2-7)
18 "O Móyog yôo ö toí6 oToupoíð Toig puèv óToMMupuévoug pucopío éotív, Toig óè
20 Toí6 ooqóg; Too yoopuo Teú; Toú ountmTie toú oióðvo TotóTou; oüyi èuópovev
ó 0eðg Tv ooqíov Toí0 cóouou; 21 éTeuði yöo èv TÍ ooqío Toú 0eoú oük éyvo ó
cóouo ötö Tñg ooqíog Töv 0eóv, eūöócmoev ó 0eög ötö Tñg ucooíog Toú cmoúyuo Tog
oÓoou Toüg Tuo TeúovTog. 22 éTelò koi "Iouöofio omueío oitoíov koi "EMMmveg
y e V y V o y o y
puèv okóvöo Mov é6)veo y öè pucopíov, 24 oüTote &è Tog K).m Tog, "Iouöoíoug Te coi
"E))mouv, Xototöv 0eoú ðúvo utv coi 0eoú ooqíov. 25 óTu tò pucopòv toíð 0eoí
ooqótepov tóv óv0póIIov éotív, coi Tò ðio6)evèg Toú 0eoú ioyupóteoov Tóv
öv0oCóTov. 26 B)éTete yöo Tv kMñouv úpuóöv, ööe)qpoí, óTu oū To) Moi ooqoi coTò.
oópico, oū To) Moi ôuvoToí, oü To) Moi eūyevetc. (NTG Ep. Cor. I, 1,18-26)
Anacr. : Anacreo, lyricus (VI a.C.): citado por número de fr. en GL II*
AP : Anthologia Graeca
Libros 1-15: Anthologia Palatina
Libro 16: Anthologia Planudea
Chrysipp. Stoic. : Chrysippus, stoicus (III a.C.): citado por número de fr. en SVF*
GL I : Greek Lyric I **
IG : Inscriptiones Graecae**
Pherecyd. Syr. : Pherecydes Syrius, philsophus (VI a.C.): citado por letra y
número en DK*
Pl. Io : " Io
Pl. Lg. : " Leges
Pl. Phd. : " Phaedo
Sapph. : Sappho, lyrica (VII-VI a.C.): citada por número de fr. en PLF*
SW : Sieben Weisen**
BIBLIOGRAFÍA
Debut 1974 Debut, Janine. DIDASKO. Paris: Les Belles Lettres, 1974.
Debut 1976 Debut, Janine. La enseñanza de las lenguas clásicas. Paideia -
Biblioteca práctica de pedagogía, psicología y psicopatología de
la infancia, dirigida por Georges Heuyer y Pierre Joulia, 46.
Barcelona: Planeta, 1976.
Kirk - Raven 1957. Kirk, G. S. - Raven, J. E. Los filósofos presocráticos - Historia crítica
con selección de textos. Madrid: Gredos, 1969, pp. 686. (KR)
Kirk, Raven & Kirk G. S., Raven J. E. & Schofield, M. The Presocratic
Schofield Philosophers, 2nd. Ed. Cambridge: Cambridge Un. Press, 1983.
(KRS)
Lebeau 1977 Lebeau, A., Métayer, J. Cours de Grec ancien. Paris: CDU et
SEDES, 1977.
Mascialino 2002 Mascialino, Lorenzo. Guía para el aprendizaje del griego clásico / 1.
Edición al cuidado de Victoria Juliá. Buenos Aires: Jorge Baudino
Ediciones –Universidad Nacional de San Martín, 2003.
Mascialino-Juliá2005 Mascialino, Lorenzo – Juliá, Victoria. Guía para el aprendizaje del
griego clásico / 2. Segundo Nivel. Buenos Aires: Jorge Baudino
Ediciones –Universidad Nacional de San Martín, 2005.
Men. Sent. 1964 Menandri sententiae. Comparatio Menandri et Philistionis. S. Jaekel
(Edit.). Leipzig: Teubner, 1964.
Michel Inscriptions Michel, C. Recueil d´Inscriptions Grecques. Bruselas: 1900, Suppl.
1912, 1927.
Poetarum Lesbiorum Lobel, F.- Page, D. Poetarum Lesbiorum Fragmenta. Oxford, 1968.
Fragmenta (PLF)
Oxyrhynchus Papyri The Oxyrhynchus Papyri. London: Egypt Exploration Society. Vol. I
– LXXII, 1898 – 2008. Part XXIII. Edited with Notes by E. Lobel.
1956. (Nos. 2354-82)
125
Tosi 1997 Tosi, Renzo. Dizionario delle sentenze latine e greche. Milano: RCS
Libri S.p.A., 1997.
Tragicorum Graecorum Nauck, A. Tragicorum Graecorum Fragmenta. Leipzig, 1926,
Fragmenta 1964. (TGF).
UNIDAD I 3
A. El griego que ya conocemos 3
EJERCITACIÓN1U.B 6
LEC.I.3. Οἱ λόγοι 7
(Pl. R. 396a; Lg.798d 7; Pl. Hipparch.228A9; Pl. Gorg.511a 1)
LEC.I.10. Sentencias 15
(Pl. Hp. Ma. 304e 8; Pl. Phdr.279c 6; Pittacus ap. Stob. 3,1,172,
68; Cleobulus ap. Stob. 3,1,172, 9-10; E. Or. 108; Aesch.927)
EJERCITACIÓN 1U.D 17
UNIDAD II 23
LEC.II.1. La armonía 24
(Pl. Smp. 187b 4; Pl. Smp. 187c 5; Pl. Smp. 187a 6 →LEC.V.6;
Heraclit. B51)
EJERCITACIÓN 2U.A 29
C. Pronombres Personales 34
UNIDAD III 43
A. Pronombres demostrativos 43
LEC.III.8. ΟΛΒΟΣ 50
(Od. 6, 186-190; Od. 18, 14-24)
LEC.III.15. Πολύπτωτον 56
(Arch. 70 Diehl; Hdn. Fig. 97,23-25; Sedulius Sc. Car.58, 215)
C. Pronombres relativos 58
LEC.III.16. La justicia 58
(Hes. Op. 256-264)
EJERCITACIÓN 3U.C. 60
D. Comparativos 62
UNIDAD IV 63
(Thgn. 1,571-572)
LEC.IV4. Sappho? 66
Subordinadas sustantivas 68
El verbo qbmuí 71
Superlativos 75
(Pl. Io 530b 5- c)
(Plu. Pomp.77,2-3)
137
UNIDADV 85
B. Participio medio/pasivo 91