Professional Documents
Culture Documents
บทททวท ไป
๑. ระบบศาล
๑.๑ ระบบศาลเดดดยว
คคือระบบทดดใหห้ ศาลยยุตติธรรมมดอาอ นาจหนห้ าทดดพติจารณาวตินติจฉฉัยคดด
ทยุกประเภทไมม่วม่าจะเปป็ นคดดแพม่ง คดดอาญา หรคือคดดปกครอง โดยใหห้ ผห้ ผพติพากษาซซดงมด
คยุณสมบฉัตติและความรผห้ทางกฎหมายเปป็ นการทฉัดวไป (Generalist)เปป็ นผผห้พติจารณาวตินติจฉฉัย
คดดปกครอง ระบบนดนี้ใชห้ อยผม่ในประเทศทดดใชห้ ระบบกฎหมายแบบคอมมอนลอวว (Common
Law) เชม่ น อฉังกฤษ สหรฉัฐอเมรติกา และประเทศทดดใชห้ ระบบกฎหมายคอมมอนลอวว
แบบเดดยวกฉับอฉังกฤษ1 เหตยุผลของระบบศาลเดดดยวอยผม่ทดวม่า2 บยุคคลมดความเสมอภาคกฉัน
ตามกฎหมาย และตห้ องตกอยผม่ภายใตห้ บฉังคฉับของหลฉักกฎหมายเดดยวและขซนี้นศาลเดดยวกฉัน
ระบบนดนี้จซงไมม่มดความแตกตม่างระหวม่างเอกชนกฉับฝม่ ายปกครองซซดงหมายถซงเจห้ าหนห้ าทดดรฉัฐ
หรคือหนม่วยงานของรฉัฐ โดยถคือวม่าทฉันี้งเอกชนและฝม่ ายปกครองอยผม่ภายใตห้ กฎเกณฑว
อฉันเดดยวกฉัน จซงตห้ องถผกพติจารณาพติพากษาโดยศาลยยุตติธรรมซซดงเปป็ นระบบหลฉักเพดยงระบบ
เดดยวทดดมดถซงชฉันี้นศาลฎดกาและอยผม่ในสฉังกฉัดของฝม่ ายตยุลาการหรคือกระทรวงยยุตติธรรม
ศาลปกครองจซงมติไดห้ แยกออกเปป็ นเอกเทศ แตม่ลห้วนอยผม่ในระบบศาลยยุตติธรรมโดยเปป็ น
สม่วนหนซดงหรคือแผกหนซดงของศาลยยุตติธรรม ซซดงมดอาอ นาจหนห้ าทดดพติจารณาพติพากษาคดด
ทยุกประเภทไมม่วม่าจะเปป็ นคดดแพม่ง คดดอาญา คดดปกครอง หรคือคดดประเภทอคืดน ผผห้พติพากษา
ในคดดปกครองในระบบศาลเดดดยวนดนี้จซงมดคยุณสมบฉัตติและความรผห้ในทางกฎหมายเปป็ น
การทฉัดวไป
ตามระบบศาลนดนี้ถคือวม่าศาลปกครองชฉันี้นตห้ นเปป็ นศาลชอานาญพติเศษ
มดอาอ นาจพติจารณาคดดปกครองเปป็ นการเฉพาะแยกตม่างหากจากศาลชฉันี้นตห้ นอคืดน แตม่มดศาล
ยยุตติธรรมสผงสยุดหรคือศาลฎดกาทอาหนห้ าทดดควบคยุมคอาพติพากษาของศาลปกครองชฉันี้นตห้ นและ
ศาลลม่างทยุกศาล ตามระบบศาลเดดดยวนดนี้ คผม่ความฝม่ ายใดทดดไมม่พอใจคอาพติพากษาของ
ศาลปกครองชฉันี้นตห้ นอาจอยุทธรณวหรคือฎดกาตม่อศาลสผงเหมคือนกฉับคผม่ความในคดดอดนคื ๆ
๑.๒ ระบบศาลคผม่
คคือระบบทดดใหห้ ศาลยยุตติธรรมมดอาอ นาจหนห้ าทดดพติจารณาวตินติจฉฉัยคดดแพม่งและ
คดดอาญาเปป็ นหลฉักเทม่านฉันี้น สม่วนการพติจารณาวตินติจฉฉัยคดดปกครองใหห้ อยผม่ในออานาจหนห้ าทดด
ของศาลปกครอง ซซดงมดระบบศาลชฉันี้นตห้ นและศาลสผงสยุดของตนเอง มดระบบผผห้พติพากษา
และองควกรบรติหารงานบยุคคลเปป็ นเอกเทศตม่างหากเปป็ นอติสระจากระบบศาลยยุตติธรรมโดย
ผผห้พติพากษาศาลปกครองจะมดคยุณสมบฉัตติเฉพาะและมดความเชดด ยวชาญทางกฎหมาย
ปกครองเปป็ นพติเศษ ระบบนดนี้ใชห้ อยผม่ในประเทศทดดใชห้ ระบบประมวลกฎหมาย (Civil Law)
เชม่น ฝรฉัดงเศส เบลเยดดยม อติตาลด เยอรมฉัน ออสเตรดย สวดเดน และฟติ นแลนดว3
1
สาระสอาคฉัญของกฎหมายวม่าดห้ วยศาลปกครองและวติธดพติจารณาคดดปกครอง โดย โภคติน พลกยุล.,สวฉัสดติการ
สอานฉักงานศาลปกครอง ๒๕๔๔
2
ศาลปกครองไทย : วติเคราะหวเปรดยบเทดยบ รผปแบบ โครงสรห้ าง ออานาจหนห้ าทดด และการบรติหารงานบยุคคลกฉับศาล
ปกครองอฉังกฤษ ฝรฉัดงเศส และเยอรมฉัน,วติรฉัช วติรฉัชนติภาวรรณ. กรยุงเทพฯ : นติตธติ รรม, ๒๕๔๒
3
สาระสอาคฉัญของกฎหมายวม่าดห้ วยศาลปกครองและวติธดพติจารณาคดดปกครอง โดย โภคติน พลกยุล.,สวฉัสดติการ
สอานฉักงานศาลปกครอง ๒๕๔๔
2
๑.๓ วติวฉัฒนาการของการเลคือกระบบศาลในประเทศไทย4
๒. ศาลรทฐธรรมนนู ญ : ตตุลาการศาลรทฐธรรมนนู ญ
ศาลรฉัฐธรรมนผญเปป็ นองควกรทดดทาอ หนห้ าทดดตรวจสอบและควบคยุมกฎหมาย
มติใหห้ กฎหมายทดดตราขซนี้นหรคือใชห้ บฉังคฉับอยผม่นนี้นฉั ขฉัดหรคือแยห้ งกฉับรฉัฐธรรมนผญซซดงถคือเปป็ น
กฎหมายสผงสยุดของประเทศ สอาหรฉับรผปแบบขององควกรทดดมาทอาหนห้ าทดดดฉังกลม่าวนดนี้ ทดดนติยม
ใชห้ กนฉั ในตม่างประเทศมด ๓ รผปแบบดห้ วยกฉัน คคือ5
(๑) รผปแบบองควกรทางการเมคือง เปป็ นการจฉัดตฉันี้งในรผปแบบของคณะ
กรรมการ ไดห้ รฉับการแตม่งตฉันี้งจากกระบวนการทางการเมคือง หรคืออาจเปป็ นผผห้ดาอ รงตอาแหนม่ง
ทางการเมคืองอยผม่แลห้ ว ซซดงอาจเรดยกชคืดอวม่า “คณะกรรมการรฉัฐธรรมนผญ” หรคือ “คณะ
ตยุลาการรฉัฐธรรมนผญ” โดยรผปแบบนดนี้ยฉังคงใชห้ บฉังคฉับอยผม่ในหลายประเทศ เชม่น ฝรฉัดงเศส
เวดยดนาม เปป็ นตห้ น
(๒) รผปแบบศาลยยุตติธรรม เนคืดองจากศาลยยุตติธรรมเปป็ นองควกรทดดมดอาอ นาจ
พติจารณาพติพากษาอรรถคดดทนี้งฉั ปวงอยผม่แลห้ ว ดฉังนฉันี้นเมคืดอมดประเดป็นขห้ อขฉัดแยห้ งเกดดยวกฉับ
ความชอบดห้ วยรฉัฐธรรมนผญของกฎหมาย รฉัฐธรรมนผญจซงกอาหนดใหห้ ศาลยยุตติธรรม
(ทางปฏติบฉัตติแลห้ วศาลฎดกาหรคือศาลสผงสยุดในสฉังกฉัดศาลยยุตติธรรมจะเปป็ นผผห้ทาอ หนห้ าทดดวตินติจฉฉัย
ชดนี้ขาด) เปป็ นผผห้พติจารณาวตินติจฉฉัยชดนี้ขาดไปในคราวเดดยวกฉัน ซซดงรผปแบบนดนี้เปป็ นทดดนติยมใชห้ อยผม่ใน
หลายประเทศ เชม่น สหรฉัฐอเมรติกา แคนาดา โบลติเวดย คติวบา เมป็กซติโก ไนจดเรดย คผเวต
ญดดปยุม่น อตินเดดย เปป็ นตห้ น
(๓) รผปแบบศาลพติเศษ หรคือศาลรฉัฐธรรมนผญ โดยแยกออานาจหนห้ าทดด
ออกจากศาลยยุตติธรรม เรดยกวม่า “ศาลรฉัฐธรรมนผญ” เพคืดอทอาหนห้ าทดดควบคยุมความชอบดห้ วย
รฉัฐธรรมนผญตม่อกฎหมาย โดยศาลพติเศษนดนี้จะมดอาอ นาจหนห้ าทดดพติจารณาวตินติจฉฉัยเฉพาะ
คดดรฉัฐธรรมนผญตามทดดกาอ หนดไวห้ เทม่านฉันี้น รผปแบบศาลพติเศษนดนี้เกติดขซนี้นครฉันี้งแรกในประเทศ
ออสเตรดย และไดห้ มดการนอามาใชห้ ในหลายประเทศ เชม่น เยอรมนด อติตาลด ตยุรกด สเปน
สวดเดน สวติตเซอรวแลนดว แอฟรติกา และเกาหลดใตห้ เปป็ นตห้ น
นฉับตฉันี้งแตม่ประเทศไทยมดการเปลดดยนแปลงการปกครองในปด พ.ศ.
๒๔๗๕ ประเทศไทยมดรฉัฐธรรมนผญใชห้ บฉังคฉับทฉันี้งสตินี้น ๑๕ ฉบฉับ โดยในระยะเรติดมตห้ น
รฉัฐธรรมนผญ
ไดห้ ใหห้ อาอ นาจแกม่รฉัฐสภาในการควบคยุมกฎหมายไมม่ใหห้ ขฉัดกฉับรฉัฐธรรมนผญ ซซดงทอาใหห้ เกติด
ปฉัญหาความขฉัดแยห้ งระหวม่างรฉัฐสภากฉับองควกรตยุลาการ จซงไดห้ มดการแกห้ ปฉัญหาโดยใหห้ มด
องควกรกลาง คคือ คณะตยุลาการรฉัฐธรรมนผญ เพคืดอทอาหนห้ าทดดในการตดความรฉัฐธรรมนผญ
แตม่โดยทดดตยุลาการศาลรฉัฐธรรมนผญเปป็ นองควกรกซดงตยุลาการ จซงกม่อใหห้ เกติดปฉัญหาเรคืดอง
ความเปป็ นอติสระและความเปป็ นกลางในการวตินติจฉฉัยปฉัญหาทางการเมคือง และโดยเหตยุผล
ดฉังกลม่าวนดนี้เอง เมคืดอมดการรม่างรฉัฐธรรมนผญ พ.ศ. ๒๕๔๐ ผผห้รม่างกฎหมายจซงไดห้ กาอ หนดใหห้
ศาลรฉัฐธรรมนผญทอาหนห้ าทดดแทนคณะตยุลาการรฉัฐธรรมนผญ6 ซซดงอาจแบม่งพฉัฒนาการของ
รฉัฐธรรมนผญของไทยโดยสฉังเขปดฉังตม่อไปนดนี้7
5
ความรผห้เบคืนี้องตห้ นเกดดยวกฉับศาลรฉัฐธรรมนผญ, สอานฉักงานศาลรฉัฐธรรมนผญ (ธฉันวาคม ๒๕๔๖), หนห้ า ๔-๕.
6
บรรเจติด สติงคะเนตติ, ความรผห้ทดวฉั ไปเกดดยวกฉับศาลรฉัฐธรรมนผญ, (กรยุงเทพฯ : สอานฉักพติมพววติญญผชน พ.ศ.
๒๕๔๔),
น.๑๑๔.
7
อมร จฉันทรสมบผรณว, “ศาลรฉัฐธรรมนผญ”, วารสารกฎหมายปกครอง เลม่ม ๑๒ (ธฉันวาคม ๒๕๓๖),
น.๕๑๙-๖๐๙.
7
(ก) วตินติจฉฉัยวม่าสมาชติกภาพของสมาชติกสภาผผห้แทนราษฎรหรคือ
สมาชติกวยุฒติสภาสตินี้นสยุดลงหรคือไมม่
(ข) วตินติจฉฉัยวม่ารม่างพระราชบฉัญญฉัตติทดเสนอตม่อสภานฉันี้นมดหลฉักการ
อยม่างเดดยวกฉันหรคือคลห้ ายกฉันกฉับหลฉักการของรม่างพระราชบฉัญญฉัตติทดอยผม่ในระหวม่าง
การยฉับยฉันี้งของวยุฒติสภาหรคือไมม่
(ค) วตินติจฉฉัยถซงการสตินี้นสยุดลงเฉพาะตฉัวของความเปป็ นรฉัฐมนตรด
(ง) วตินติจฉฉัยเกดดยวกฉับออานาจหนห้ าทดดระหวม่างศาลยยุตติธรรมกฉับศาล
อคืดน
(จ) วตินติจฉฉัยวม่ารม่างพระราชบฉัญญฉัตติทดไดห้ รฉับความเหป็นชอบจาก
รฉัฐสภาแลห้ วแตม่กม่อนทดดนายกรฉัฐมนตรดจะนอาขซนี้นทผลเกลห้ าฯ ถวายเพคืดอทรงลงพระปรมาภติไธย
มดขห้อความขฉัดหรคือแยห้ งกฉับรฉัฐธรรมนผญหรคือไมม่
(ฉ) วตินติจฉฉัยวม่าบทบฉัญญฉัตติแหม่งกฎหมายใดมดขห้อความขฉัดหรคือแยห้ ง
กฉับรฉัฐธรรมนผญ
(ช) วตินติจฉฉัยวม่าขห้ อบฉังคฉับของวยุฒติสภา สภาผผห้แทนราษฎรหรคือ
รฉัฐสภาขฉัดหรคือแยห้ งกฉับรฉัฐธรรมนผญหรคือไมม่ โดยกอาหนดเงคืดอนไขวม่า คณะตยุลาการ
รฉัฐธรรมนผญจะวตินติจฉฉัยไดห้ กตป็ ม่อเมคืดอสมาชติกวยุฒติสภา หรคือสมาชติกสภาผผห้แทนราษฎรจอานวน
ไมม่นห้อยกวม่าหนซดงในสติบของจอานวนสมาชติกทฉันี้งหมดเทม่าทดดมดอยผม่ของแตม่ละสภาไดห้ เสนอใหห้
คณะตยุลาการรฉัฐธรรมนผญพติจารณา
(ซ) พติจารณาวม่าพระราชกอาหนดเปป็ นไปเพคืดอประโยชนวในอฉันทดดจะ
รฉักษาความปลอดภฉัยของประเทศหรคือความปลอดภฉัยสาธารณะหรคือความมฉัดนคงในทาง
เศรษฐกติจของประเทศ หรคือปห้ องปฉัดภฉัยพติบฉัตติสาธารณะหรคือไมม่
(๔) ระยะทดดสด การใหห้ รฉัฐธรรมนผญเปป็ นองควกรผผห้มดอาอ นาจในการวตินติจฉฉัย
ปฉัญหาเกดดยวกฉับรฉัฐธรรมนผญ รฉัฐธรรมนผญแหม่งราชอาณาจฉักรไทย พยุทธศฉักราช ๒๕๔๐
ถคือไดห้ วม่าเปป็ นรฉัฐธรรมนผญฉบฉับปฏติรผปการเมคืองของไทย ซซดงมดลฉักษณะเดม่น คคือ
การคยุห้มครองสติทธติเสรดภาพของประชาชนใหห้ เกติดผลอยม่างแทห้ จรติงในการปฏติบฉัตติ
การจฉัดโครงสรห้ างองควกรทางการเมคืองขององควการของรฉัฐทฉันี้งหลาย เชม่น คณะกรรมการ
ปห้ องกฉันและปราบปรามการทยุจรติตแหม่งชาตติ คณะกรรมการการเลคือกตฉันี้ง ผผห้ตรวจการแผม่น
ดตินของรฉัฐสภา ศาลปกครอง และศาลรฉัฐธรรมนผญ เปป็ นตห้ น หลฉักการในการบรติหาร
จฉัดการพรรคการเมคือง หลฉักการอภติปรายเพคืดอลงมตติไมม่ไวห้ วางใจนายกรฉัฐมนตรด
จากหลฉักการใหมม่ทดเกติดขซนี้นในรฉัฐธรรมนผญฉบฉับนดนี้ ทอาใหห้ เกติดขห้ อเรดยกรห้ องวม่ารฉัฐธรรมนผญ
จอาเปป็ นทดดจะตห้ องมดองควกรทดดทาอ หนห้ าทดดตดความบทบฉัญญฉัตติของรฉัฐธรรมนผญ และองควกรทดดจะ
เขห้ ามาทอาหนห้ าทดดดฉังกลม่าวนดนี้ควรจะดอารงอยผม่อยม่างตม่อเนคืดอง เพคืดอตห้ องการพฉัฒนาความเปป็ น
ตยุลาการทดดมดความเชดดยวชาญในดห้ านนฉันี้นๆ อยม่างแทห้ จรติง8
สาเหตยุของการนอา “คณะตยุลาการรฉัฐธรรมนผญ” มาใชห้ ในประเทศไทย
ศาสตราจารยว ดร. อมร จฉันทรสมบผรณว ไดห้ วติเคราะหวสาเหตยุทด
ประเทศไทยนอา “คณะตยุลาการรฉัฐธรรมนผญ”มาใชห้ ในประเทศไทยวม่า9 มดสาเหตยุมาจาก
การทดด
ผผห้พติพากษาในระบบศาลยยุตติธรรมไดห้ กห้าวลม่วงเขห้ ามาชดนี้ขาดการเมคืองในคดด
อาชญากรสงคราม ซซดงรฉัฐบาลในขณะนฉันี้น (ม.ร.ว. เสนดยว ปราโมช) ไดห้ เสนอรม่างพระ
ราชบฉัญญฉัตติอาชญากรสงครามฯ ตม่อสภาผผห้แทนราษฎร โดยใหห้ ศาลฎดกาเปป็ นศาลทดดมด
ออานาจพติจารณาพติพากษาคดดทดฟห้องรห้ องตามความในพระราชบฉัญญฉัตตินนี้ ด โดยศาลฎดกาใหห้
เหตยุผลวม่า
ศาลฎดกามดอาอ นาจทดดจะวตินติจฉฉัยวม่า กฎหมายใดขฉัดกฉับรฉัฐธรรมนผญหรคือไมม่ เนนอ นื่ งจาก
ศาลเปป็ นองคค์กรททในื่ ชกฎหมายจจึ ช งต ชองรร ชวว่ากฎหมายนนน นั้ ใช ช
8
บรรเจติด สติงคะเนตติ, ความรผห้ทดวฉั ไปเกดดยวกฉับศาลรฉัฐธรรมนผญ, น.๑๒๓-๑๒๔.
9
บรรเจติด สติงคะเนตติ, อห้ างแลห้ ว, น.๑๒๔-๑๒๘.
9
แทนพระมหากษลัตรริย์ แตผ่ออานาจทางตสุลาการอยผ่างเดป็ด
ขาดขขน ขึ้ อยลูผ่กลับพระมหากษลัตรริยย
๒. ศาลในสมฉัยกรยุงศรดอยยุธยา กรยุงศรดอยยุธยาไดห้ รฉับขนบธรรมเนดยมมา
จากพราหมณวทดเชดดยวชาญดห้ านการปกครองและการวางแผนราชประเพณดเปป็ นผผห้ตรา
กฎหมายตม่างๆ โดยนอาพระธรรมศาสตรวมาเปป็ นตห้ นแบบในการตรากฎหมาย มดพนฉักงาน
ตยุลาการ และพราหมณวซดซงเชดดยวชาญดห้ านนติตติศาสตรว เรดยกวม่า“ลผกขยุน ณ ศาลหลวง”เปป็ น
ผผห้ชนี้ ด
บทกฎหมาย และมดพนฉักงานทดดเปป็ นคนไทยในตอาแหนม่งเสนาบดดและหฉัวหนห้ าราชการชฉันี้น
ผผห้ใหญม่มดหนห้ าทดดชนี้ ดผดติ ชอบ เรดยกวม่า “ลผกขยุน ณ ศาลา” ระบบการศาลในสมฉัย
กรยุงศรดอยยุธยามดรผปแบบทดดชฉัดเจนในสมฉัยพระเจห้ าทรงธรรม โดยตรากฎหมายวติธสด บฉัญญฉัตติ
เกดดยวกฉับพระธรรมนผญศาลยยุตติธรรม เมคืดอปด พ.ศ. ๒๑๖๕ โดยมดศาลทดดพติจารณาอรรถคดด
ตม่างๆ กฉัน ๑๔ ประเภท11 ไดห้ แกม่
(๑) ศาลความอยุทธรณวหรคือศาลหลวง พติจารณาคดดเกดดยวกฉับตระลา
การ ผผห้ถามความ ผผห้ถคือสอานวนพยานทดดถผกกลม่าวหาวม่ากระทอามติชอบในคดด
(๒) ศาลอาชญาราษฎรวหรคือศาลราษฎรว พติจารณาความอาชญา
ประเภทขม่มเหงรฉังแกกฉัน
(๓) ศาลอาชญาจฉักร พติจารณาคดดวม่าความแทนกฉัน
(๔) ศาลความนครบาลหรคือกระทรวงนครบาล พติจารณาความ
นครบาล
(๕) ศาลแพม่งวฉัง พติจารณาคดดดม่า สบประมาท แทะโลม แยม่งเมดย
และลผกสาวผผห้อดนคื กผห้หนดนี้ยคืมสติน บยุกรยุกทดดดติน ขม่มขคืนกระทอาชอาเรา เปป็ นตห้ น
(๖) ศาลแพม่งกลาง พติจารณาคดดแพม่งทดดกลม่าวหาในสถานเบา
(๗) ศาลแพม่งเกษม พติจารณาความแพม่งทดดพติจารณาในสถานหนฉัก
เชม่นเดดยวกฉับศาลแพม่งวฉัง แตม่จาอ เลยสฉังกฉัดกรมอคืดนทดดมติใชม่กรมวฉัง
(๘) ศาลความตม่างประเทศหรคือกระทรวงกรมทม่ากลาง พติจารณา
ความระหวม่างชาวไทกฉับชาวตม่างประเทศ
(๙) ศาลกรมพระคลฉังหรคือศาลคลฉังมหาสมบฉัตติ พติจารณาความเกดดยว
กฉับพระราชทรฉัพยว
(๑๐) ศาลกรมนาหรคือกระทรวงกรมนา พติจารณาความโภชนากร
(๑๑) ศาลกรมมรฎกหรคือกระทรวงมรฎก พติจารณาความมรดก
ของผผห้มดบรรดาศฉักดติธตม่างๆ
(๑๒) ศาลกระทรวงธรรมการ พติจารณาความพระภติกษยุสามเณรทดด
ผติดศดลผติดวตินฉัยรห้ ายแรง
(๑๓) ศาลความสฉังกฉัดหรคือศาลความสฉัสดด พติจารณาความพติพาท
เกดดยวกฉับหมผม่หมายของบม่าวไพรม่
(๑๔) ศาลความเวทมนตรวหรคือศาลกระทรวงแพทยา พติจารณา
ความทดดกลม่าวหาวม่าเปป็ นกระสคือกระหฉัง ทอาเวทมนตรวอาคม ทอาเสนม่หวยาแฝด เปป็ นตห้ น
ระบบศาลในสมฉัยนดนี้เมคืดอมดคาอ พติพากษาของศาลแลห้ ว ไมม่มดการฟห้ องรห้ องของ
คผม่ความเดติมในศาลสผงอดก เวห้ นแตม่กรณดคม่ผความฝม่ ายใดเหป็นวม่าตระลาการ หรคือพยานทดด
เกดดยวขห้ องในคดดกระทอามติชอบหรคือไมม่ยยุตติธรรมอาจฟห้ องรห้ องตม่อศาลหลวงโดยถคือเปป็ นความ
อยุทธรณว แตม่อาจมดบางกรณดทดราษฎรถวายฎดกาตม่อพระมหากษฉัตรติยวเชม่นกฉัน
11
สมหมาย จฉันทรวเรคือง, ระบบศาลและพระธรรมนผญศาลยยุตติธรรม, กรยุงเทพฯ : วติญญผชน ๒๕๔๖, น. ๑๖.
11
ประเทศไทยตช้องปฏริรลูประบบกฎหมายและการศาลไทย
ใหมผ่อยผ่างเรผ่งดผ่วน พระบาทสมเดป็จพระจสุลจอมเกลช้าเจช้า
อยลูผ่หลัว
ทรงพระกรสุณาโปรดเกลช้าฯ ประกาศจลัดตลังขึ้ กระทรวง
ยสุตริธรรมขขน ขึ้ เมพพื่อวลันทบีพื่ ๒๕ มบีนาคม พ.ศ. ๒๔๓๔ (รศ.
๑๑๐) มบีวลัตถสุประสงคยเพพพื่อรวบรวมศาลทบีพื่กระจลัดกระจาย
ตามกระทรวงตผ่างๆ เขช้ามาไวช้ในกระทรวงยสุตริธรรม ใหช้
มบีเสนาบดบีเปป็ นประธาน เพพพื่อทบีพื่จะจลัดวางรลูปแบบศาลและ
กอาหนดวริธบีพริจารณาคดบีขน ข ขึ้ ใหมพื่ โดยมบีกรมพระสวลัสดริ
วลัฒนวริศริษฎยเปป็ นเสนาบดบีกระทรวงยสุตริธรรมคนแรก ไดช้
ทรงวางระเบบียบศาลตามแบบใหมพื่ ซขงพื่ เดริม
ตามประกาศจลัดตลังขึ้ กระทรวงยสุตริธรรมมบีศาลทลังขึ้ หมด ๑๖
ศาล ใหช้รวมมาเปป็ นศาลสถริตยยยสุตริธรรมใหช้เหลพอเพบียง ๗
ศาล คพอ
- ยกศาลฎบีกา เรบียกเปป็ น ศาลอสุทธรณยคดบี
หลวง ศาลอสุทธรณยมหาดไทย เรบียกเปป็ น อสุทธรณยคดบี
ราษฎรย
- ศาลนครบาล กลับศาลอาญานอก รวม
เรบียกวผ่า ศาลพระราชอาญา
- ศาลแพผ่งเกษม ศาลกรมวลัง ศาล
กรมนา รวมเรบียกวผ่า
ศาลแพผ่งเกษม
- ศาลแพผ่งกลาง ศาลกรมทผ่ากลาง
ศาลกรมทผ่าซช้าย ศาล
กรมทผ่าขวา
- ศาลธรรมการ และ ศาลราชตระกลูล
รวมเรบียกวผ่าศาลแพผ่งกลาง
- ศาลสรรพากร ศาลมรฎก รวม
เรบียกวผ่า ศาลสรรพากร
13
- ศาลตผ่างประเทศ คงไวช้ตามเดริม
ตผ่อมาสมลัยพระองคยเจช้าระพบีพลัฒนศลักดริ ์ พระเจช้า
บรมวงศยเธอกรมหลวงราชบสุรบีดเริ รกฤทธริ ์ ทรงเปป็ น
เสนาบดบี รศ.๑๑๕ - รศ.๑๑๖ ไดช้ทรงจลัดตลังขึ้ โรงเรบียน
กฎหมายขขน ขึ้ ในกระทรวงยสุตริธรรมเพพพื่อสลัพื่งสอนวริชา
กฎหมายตามแบบอารยประเทศโดยทรงสอนวริชา
กฎหมายและเรบียบเรบียงตอารากฎหมายตผ่างๆ ไวช้
มากมาย จขงไดช้รลับสมลัญญาวผ่าเปป็ นบรมครลูกฎหมาย
ในปบี พ.ศ. ๒๔๕๑ (รศ. ๑๒๗) ไดช้มบีประกาศ
ใหช้ใชช้พระธรรมนลูญศาลยสุตริธรรมกลับพระราชบลัญญลัตริวริธบี
พริจารณาความแพผ่ง รศ.๑๒๗ เปลบีพื่ยนแปลงและ
ปรลับปรสุงราชการกระทรวงยสุตริธรรมและศาลยสุตริธรรมใหช้
ดบีขน ข ขึ้ ใหช้ศาลทลังขึ้ หมดตามประกาศตลังขึ้ กระทรวงยสุตริธรรม
ใหช้ยกเสบีย คงใหช้แบผ่งเปป็ นศาลฎบีการลับผริดชอบตผ่อพระบาท
สมเดป็จ
พระเจช้าอยลูผ่หลัว และใหช้มบีศาลขขน ขึ้ อยลูผ่ในกระทรวงยสุตริธรรม
๒ ประเภท คพอ ศาลสถริตย์ยสุตริธรรมกรสุงเทพฯ ไดช้แกผ่
ศาลอสุทธรณย ศาลพระราชอาญา ศาลแพผ่ง ศาลตผ่าง
ประเทศ และศาลโปรริสภา กลับศาลหลัวเมพอง
ตผ่อมาไดช้มบีประกาศจลัดระเบบียบราชการ
กระทรวงยสุตริธรรม ลงวลันทบีพื่
๓ เมษายน พ.ศ. ๒๔๕๕ แยกหนช้าทบีพื่ราชการกระทรวง
ยสุตริธรรมเปป็ นธสุรการสผ่วนหนขงพื่ และฝผ่ ายตสุลาการอบีกสผ่วน
หนขงพื่ และยกศาลฎบีกามารวมอยลูผ่ในกระทรวงยสุตริธรรม
และทรง
พระกรสุณาโปรดเกลช้าฯ ใหช้ตงลัขึ้ อธริบดบีศาลฎบีกาเปป็ น
ประธานในแผนกตสุลาการ โดย
กรมหลวงพริชริตปรบีชากร ไดช้รลับพระกรสุณาโปรดเกลช้าฯ
แตผ่งตลังขึ้ เปป็ นอธริบดบีศาลฎบีกาคนแรก ในสผ่วนระเบบียบ
14
มารยาทเพพพื่อรลักษาไวช้ซงขพื่ ความ
เทบีย พื่ งธรรมและเชพพื่อถพอศรลัทธาของประชาชนในราชการ
ศาลยสุตริธรรม จขงไดช้มบีประกาศใชช้ พระธรรมนลูญศาล
ยสุตริธรรม พ.ศ.๒๔๗๗ ใหช้เรบียกศาลทบีพื่สลังกลัดกระทรวง
ยสุตริธรรมวผ่า
ศาลยสุตริธรรม และใหช้แบผ่งศาลออกเปป็ น ๓ ชลัน ขึ้ คพอ ศาล
ชลัน ขึ้ ตช้น ศาลอสุทธรณย และศาลฎบีกา โดยศาลชลัน ขึ้ ตช้นจะ
แบผ่งเปป็ นศาลในกรสุงเทพฯและศาลในหลัวเมพอง ตามพระ
ธรรมนลูญ
ศาลยสุตริธรรมวรรคหนขงพื่ บลัญญลัตริวผ่า ศาลยสุตริธรรมทลังขึ้
หลายตามพระธรรมนลูญนบีใขึ้ หช้สลังกลัดกระทรวงยสุตริธรรม
ดลังนลัน ขึ้ จขงหมายรวมไปถขงศาลอพพื่นตามพระราชบลัญญลัตริจลัด
ตลังขึ้ ศาลนลัน ขึ้ ๆ ดช้วย แตผ่ไมผ่รวมศาลทหาร ซขงพื่ สลังกลัดอยลูผ่ใน
กระทรวงกลาโหม ระบบศาลยสุตริธรรมไดช้มบีวริวลัฒนาการ
จนมบีความเจรริญรสุผ่งเรพองเรพพื่อยมาโดยการแกช้ไขเพริพื่มเตริม
พระธรรมนลูญศาลยสุตริธรรมอบีกหลายครลังขึ้ และไดช้มบีพระ
ราชบลัญญลัตริจลัดตลังขึ้ ศาลตผ่าง ๆ เพริพื่มขขน ขึ้ เพพพื่อออานวยความ
ยสุตริธรรมแกผ่ประชาชนผลูช้มบีอรรถคดบีอยผ่างเสมอภาคเปป็ น
ธรรมรวดเรป็ว และทลัพื่วถขงโดยมบีประธานศาลฎบีกาเปป็ นผลูช้
วางระเบบียบราชการฝผ่ ายตสุลาการของศาลทลังขึ้ หมด ทลังขึ้ นบีขึ้
โดยความเหป็นชอบของรลัฐมนตรบีวผ่าการกระทรวง
ยสุตริธรรม
ตผ่อมาในปบี พ.ศ. ๒๔๕๗ พระบาทสมเดป็จพระ
จสุลจอมเกลช้าเจช้าอยลูผ่หลัวไดช้ทรงพระกรสุณาโปรดเกลช้าฯ ใหช้
ตลังขึ้ เนตริบลัณฑริตยสภาขขน ขึ้ เปป็ นสภาในพระบรมราชลูปถลัมภย
มบีวลัตถสุประสงคยเพพพื่อสผ่งเสรริมการศขกษานริตริศาสตรยและการ
วผ่าความ ควบคสุมความประพฤตริของทนายความใหช้เปป็ น
ไปตามกฎหมายวผ่าดช้วยทนายความ ในปบี พ.ศ. ๒๔๙๑
16
๔. ศาลปกครอง : ตตุลาการศาลปกครอง14
การจฉัดตฉันี้งศาลปกครองในประเทศไทยไดห้ เรติดมมดมาตฉันี้งแตม่ในสมฉัยของ
พระบาทสมเดป็จพระจยุลจอมเกลห้ าเจห้ าอยผม่หฉัวทดดไดห้ ทรงมดพระบรมราชโองการประกาศจฉัดตฉันี้ง
เคานวซติล(Council) หรคือสภาทดดปรซกษาแหม่งชาตติ ขซนี้นเมคืดอวฉันทดด ๘ พฤษภาคม ๒๔๑๗
คณะทดดปรซกษาดฉังกลม่าวมดหนห้ าทดดถวายคอาปรซกษาและความเหป็นตม่างๆในการบรติหาร
ประเทศเพคืดอจะนอาความคติดเหป็นหรคือมตติของสภาทดดปรซกษาราชการแผม่นดตินนฉันี้นไปปฏติบฉัตติ
หรคือตราเปป็ นกฎหมายออกมาบฉังคฉับใชห้ จากนฉันี้นเมคืดอวฉันทดด ๑๔ มติถยุนายน ๒๔๑๗ ไดห้ ทรงมด
พระบรมราชโองการโปรดเกลห้ าฯ ใหห้ ตราพระราชบฉัญญฉัตติเคานวซติลออฟสเตด(Council of
State) คคือทดดปฤกษาราชการแผม่นดติน หรคือคณะทดดปรซกษาราชการแผม่นดติน ประกอบดห้ วย
พระบาทสมเดป็จพระเจห้ าแผม่นดติน เปป็ นเปรสสติเดน และเคานวซติลลอรวออฟส
เตด(Councillors of State) จอานวน ๑๐-๒๐ คน มดอาอ นาจหนห้ าทดด ๒ ประการ คคือ เปป็ น
ทดดปรซกษาของพระองควในการบรติหารราชการแผม่นดตินและในการรม่างกฎหมาย กฉับ
พติจารณาเรคืดองทดดราษฎรไดห้ รฉับความเดคือดรห้ อน สถาบฉันทดดปรซกษาราชการแผม่นดตินนดนี้ เปป็ นรผป
แบบทดดคลห้ ายกฉับองควกรศาลปกครองทดดใชห้ กนฉั อยผม่ในบางประเทศ และถคือเปป็ นตห้ นแบบใน
การพฉัฒนาองควกรศาลปกครองของไทยในเวลาตม่อมา
ตม่อมาไดห้ ทรงตฉันี้งคณะทดดปรซกษาราชการสม่วนพระองควขนี้ นซ เรดยกวม่า
ปรดวด เคานวซติล (privy Council) มดหนห้ าทดดเปป็ นทดดปรซกษาราชการสม่วนพระองควและชม่วย
ปฏติบฉัตติราชการอคืดนๆ ตามแตม่พระองควจะทรงมอบภารกติจใหห้ อยม่างไรกป็ตามหนห้ าทดดของ
สภานดนี้รองมาจากเคานวซติลออฟสเตด เพราะขห้ อความทดดตกลงและปรซกษากฉันแลห้ วใน
ปรดวด เคานวซติล จะตห้ องนอาเสนอเสนาบดดโดยผม่านเคานวซติลออฟสเตดเสดยกม่อน
ภายหลฉังการเปลดดยนแปลงการปกครอง รฉัฐบาลในสมฉัยนฉันี้นโดยดอารติของ
นายปรดดด พนมยงคว ประสงควใหห้ มดการจฉัดตฉันี้งองควกรขซนี้นประเภทหนซดงในประเทศไทย
เพคืดอทอาหนห้ าทดดพติจารณาขห้ อพติพาทระหวม่างรฉัฐกฉับเอกชนโดยใหห้ มดสภาพเชม่นเดดยวกฉับสภา
แหม่งรฉัฐ(Conseil d’Etat)ของประเทศฝรฉัดงเศส จซงไดห้ มดการตราพระราชบฉัญญฉัตติวม่าดห้ วย
คณะกรรมการกฤษฎดกา พ.ศ. ๒๔๗๖ กอาหนดใหห้ มดคณะกรรมการกฤษฎดกามดอาอ นาจ
หนห้ าทดดและโครงสรห้ างอยม่างเดดยวกฉับ Conseil d’Etat ของฝรฉัดงเศส มดฐานะเปป็ นกรม สฉังกฉัด
สอานฉักนายกรฉัฐมนตรด โดยโอนงานและเจห้ าหนห้ าทดดในกรมรม่างกฎหมายมาสฉังกฉัดคณะ
กรรมการกฤษฎดกา และใหห้ คณะกรรมการกฤษฎดกามดหนห้ าทดดจฉัดทอารม่างกฎหมายหรคือกฎ
ขห้ อบฉังคฉับตามคอาสฉัดงของสภาผผห้แทนราษฎร หรคือคณะรฉัฐมนตรด รฉับปรซกษาใหห้ ความเหป็น
ทางกฎหมายแกม่ทบวงการเมคืองของรฉัฐบาล และพติจารณาพติพากษาคดดปกครองทดดจะไดห้ มด
กฎหมายใหห้ อยผม่ในออานาจของคณะกรรมการกฤษฎดกา ทฉันี้งนดนี้ ความประสงควของผผห้รม่าง
กฎหมายดฉังกลม่าวตห้ องการใหห้ ราษฎรมดชม่องทางทดดจะรห้ องเรดยนคอาสฉัดงทางปกครองทดดไมม่ชอบ
ดห้ วยกฎหมายไปยฉังคณะกรรมการกฤษฎดกาไดห้ นนี้นฉั เอง อยม่างไรกป็ตาม พระราชบฉัญญฉัตติ
วม่าดห้ วยคณะกรรมการกฤษฎดกา พยุทธศฉักราช ๒๔๗๖ ไดห้ บฉัญญฉัตติวม่าการพติจารณาคดด
ปกครองจะเปป็ นออานาจของคณะกรรมการกฤษฎดกาไดห้ กตป็ ม่อเมคืดอมดการตรากฎหมายใหห้ มด
ออานาจเชม่นนฉันี้นอดกชฉันี้นหนซดงกม่อน ดฉังนฉันี้น แมห้ จะไดห้ มดการจฉัดตฉันี้งคณะกรรมการกฤษฎดกาและ
กอาหนดใหห้ คณะกรรมการกฤษฎดกามดอาอ นาจหนห้ าทดดพติจารณาคดดปกครองไดห้ อยม่างกวห้ างๆ
กป็ตาม แตม่ตามขห้ อเทป็จจรติงนฉันี้น กรรมการกฤษฎดกากป็ยฉังไมม่อาจพติจารณาพติพากษาคดด
ปกครองไดห้ เนคืดองจากยฉังไมม่มดการตรากฎหมายวม่าดห้ วยออานาจของคณะกรรมการกฤษฎดกา
ในคดดปกครองออกมารองรฉับ
จากนฉันี้นมดการประกาศใชห้ รฉัฐธรรมนผญแหม่งราชอาณาจฉักรไทย พยุทธศฉักราช
๒๔๙๒ ซซดงรฉัฐธรรมนผญฉบฉับนดนี้มดบทบฉัญญฉัตติทดสาอ คฉัญ ๒ มาตรา ซซดงเกดดยวขห้ องกฉับ
การฟห้ องรห้ องคดดปกครอง โดยคยุห้มครองสติทธติของประชาชนในการยคืดนเรคืดองราวรห้ องทยุกขว
และการฟห้ องหนม่วยราชการ กลม่าวคคือ มาตรา ๔๒ “บยุคคลคนเดดยวหรคือหลายคนรม่วมกฉัน
ยม่อมมดสทติ ธติเสนอเรคืดองราวรห้ องทยุกขวภายในเงคืดอนไขและวติธกด ารทดดกฎหมายบฉัญญฉัตติ” และ
มาตรา ๔๔ “สติทธติของบยุคคลทดดจะฟห้ องหนม่วยงานราชการซซดงเปป็ นนติตติบยุคคลใหห้ รฉับผติดเพคืดอ
การกระทอาของเจห้ าพนฉักงาน ในฐานเสมคือนเปป็ นตฉัวการหรคือนายจห้ างยม่อมไดห้ รฉับ
14
วารสารวติชาการศาลปกครอง ปด ทดด ๓ ฉบฉับทดด ๓ กฉันยายน-ธฉันวาคม ๒๕๔๖ และ สาระสอาคฉัญของกฎหมายวม่า
ดห้ วยศาลปกครองและวติธดพติจารณาคดดปกครอง โดย โภคติน พลกยุล.,สวฉัสดติการสอานฉักงานศาลปกครอง ๒๕๔๔
20
๕. ศาลทหาร : ตตุลาการศาลทหาร15
ในการปกครองบฉังคฉับบฉัญชากองกอาลฉังของตนใหห้ อยผม่ในระเบดยบวตินฉัยเพคืดอ
ความมฉัดนคงแหม่งชาตติ วติธกด ารนฉันี้นกป็ไดห้ พฉัฒนามาจนถซงระบบศาลทหารในปฉัจจยุบฉันการสฉัดงสม
และพฉัฒนาจะคม่อยเปป็ นคม่อยไปตามระยะเวลาและยยุคสมฉัย คคือ
กฎหมายเกม่าแกม่ของไทยทดดวางระเบดยบการตฉัดสตินลงโทษทหาร อฉัน
เปป็ นตห้ นเคห้ าของกติจการศาลทหาร ไดห้ แกม่ กฎหมายตราสามดวงลฉักษณะขบถศซก ซซดงเปป็ น
สม่วนหนซดงของบรรดาพระราชกอาหนดกฎหมายทดดไดห้ ชาอ ระสะสางตามพระบรมราชโองการ
ของพระบาทสมเดป็จพระพยุทธยอดฟห้ าจยุฬาโลก เมคืดอ พ.ศ.๒๓๔๗ กฎหมายฉบฉับนดนี้ไดห้ วาง
ระเบดยบการลงโทษทดดยม่อทห้ อในทดดรบไวห้ โดยกอาหนดวม่าชฉันี้นใดผผห้บฉังคฉับบฉัญชาลงโทษเองไดห้
ชฉันี้นใดตห้ องนอาตฉัวสม่ง “นายกองยกกระบฉัตรเกดยกกาย” เพคืดอพติจารณาลงโทษ และ "เกดย
กกาย" คคือเจห้ าหนห้ าทดดตห้อนทหารเขห้ ารบ ทฉันี้งสามนายนดนี้รวมกฉันเปป็ นองควคณะพติจารณา
พติพากษา ซซดงบฉัญญฉัตติไวห้ ความตอนหนซดงวม่า
“ถห้ าผผห้ใดตม่อรบดห้ วยราชศฉัตรผ มดฟฉังบฉังคฉับยม่อทห้ อในทดดรบ ฝฉันี้นเฟคื อนจาก
กระบวนทฉับประการใด ถห้ ามดบฉันดาศฉักดติธแตม่นา ๘๐๐ ลงมาถซงไพรม่ไซรห้ โทษหนฉักเทม่าใด
ใหห้ ลงโทษโดยโทษานยุโทษนฉันี้น ถห้ าบฉันดาศฉักดติธ ๑๐๐๐ หนซดงขซนี้นไป ใหห้ กยุมเอาตฉัวไปสม่ง
แกม่นายกองยยุกระบฉัดเกดยกกาย ใหห้ ลงโทษโดยโทษานยุโทษนฉันี้น แลใหห้ เกดยกกายบฉันดาถคือ
อาชญาตห้ อนพล กฎหมายเอาโทษนฉันี้นไปบอกแกม่นายกอง และยยุกระบฉัด เกดยกกาย
ใหห้ พติจารณาโดยโทษ และเมคืดอยยุกระบฉัดและขยุนหมคืดนจะลงโทษผผห้ฝนี้นฉั เฟคื อนในกลาง
สงครามนฉันี้น ถห้ าแลฝฉันี้นเฟคื อนลงมาถซงชห้ างมห้ านายกองใหห้ ลงโทษจงหนฉักเรม่งตห้ อนเขห้ าใหห้ รบ
ถห้ าแลถอยหลฉังลงมาจากนายทฉับนายกอง ใหห้ ลงโทษถซงสตินี้นชดวติต”
ในสมฉัยกรยุงรฉัตนโกสตินทรวตนี้งฉั แตม่รฉัชกาลทดด ๑ ถซง รฉัชกาลทดด ๕ มดศาล
ชคืดอตม่าง ๆ เปป็ นจอานวนมากสฉังกฉัดอยผม่ตามกระทรวงทบวงกรมตม่าง ๆ ศาลใดสฉังกฉัด
กระทรวงทบวงกรมใด เขตออานาจของศาลกป็เปป็ นไปตามออานาจหนห้ าทดดของกระทรวง
ทบวงกรมนฉันี้น สอาหรฉับศาลทดดเรดยกวม่า "ศาลกลาโหม"นฉันี้น นอกจากจะชอาระความทดดเกดดยว
กฉับทหารแลห้ วยฉังชอาระความพลเรคือนดห้ วย ทฉันี้งนดนี้เนคืดองจากสมยุหพระกลาโหมนฉันี้นมติไดห้ มด
ออานาจหนห้ าทดดเฉพาะการบฉังคฉับบฉัญชาทหารบก ทหารเรคือเทม่านฉันี้น แตม่ยฉังมดหนห้ าทดดจฉัดการ
15
www.mod.go.th/opsd/jagweb/data/mjpcontent.htm และ
www.schq.mi.th/mil_court.doc
22
ปกครองหฉัวเมคืองฝม่ ายใตห้ ดห้วย ศาลทดดขนี้ นซ อยผม่ในกระทรวงกลาโหมจซงมดทนี้งฉั ศาลทดดตนี้งฉั อยผม่ใน
กรยุงเทพ ฯ และศาลในหฉัวเมคืองฝม่ ายใตห้ ดห้วย ศาลกลาโหมจซงมดลฉักษณะเปป็ นทฉันี้งศาลทหาร
และ
ศาลพลเรคือน ศาลทปีที่ขท ถึนอยผใต นกระทรวงกลาโหมมปีทท งบั ศาลทปีที่ตท งบั อยผใต นกรรุ งเทพ และศาลใน
หบัวเมมืองฝต ายใตด้ดวด้ ย ศาลกลาโหมจถึงมปีลกบั ษณะเปร็ นทบัทงศาลทหารและศาลพลเรมื อน
ใน พ.ศ.๒๔๒๐ พระบาทสมเดป็จพระจยุลจอมเกลห้ าเจห้ าอยผม่หฉัวไดห้ ทรง
พระกรยุณาโปรดเกลห้ า ฯ ใหห้ จฉัดทหารมหาดเลป็กตฉันี้งขซนี้นเปป็ นกองรห้ อย และตม่อมาขยายขซนี้น
เปป็ นกรมทหารมหาดเลป็กมดวติธกด ารปกครองบฉังคฉับบฉัญชาตามขห้ อบฉังคฉับทหาร จ.ศ.๑๒๓๙
ขห้ อบฉังคฉับนดนี้มดบทบฉัญญฉัตติในเรคืดองการตฉัดสตินความของทหารมหาดเลป็กวม่ า ถห้ าทหาร
มหาดเลป็กตม่อทหารมหาดเลป็กมดถห้อยความตม่อกฉันประการใดใหห้ วม่ากฉันในกรม ถห้ ามดผห้ ผอดนคื
มายคืดนเรคืดองราวกลม่าวโทษทหารมหาดเลป็กประการใด ใหห้ ยดคืนเรคืดองราวตม่อแอดยยุแตนตว แอ
นยยุแตนตวนาอ เสนอในทดดประชยุมออฟฟติ ช (ซซดงอาจเรดยกไดห้ วม่าเปป็ น “ศาลทหารมหาดเลป็ก”)
แลห้ วแตม่ผห้ ผรฉับพระบรมราชโองการจะบฉังคฉับใหห้ ผห้ ผใดตฉัดสตินเปรดยบเทดยบเปป็ นความเถห้ าแกม่
ตามแตม่จะตกลงกฉัน ถห้ าฝม่ ายโจทกวไมม่ยอมความเปรดยบเทดยบกป็ใหห้ ไปฟห้ องรห้ องโรงศาลตาม
ธรรมเนดยม ถห้ าทหารจะเปป็ นความกฉับผผห้อดนคื ใหห้ ไปฟห้ องรห้ องยฉังโรงศาล
ตามระเบดยบประเพณดบห้านเมคือง
ตม่อมาใน พ.ศ.๒๔๓๔ พระบาทสมเดป็จพระจยุลจอมเกลห้ าเจห้ าอยผม่หฉัวไดห้
ทรงพระกรยุณาโปรดเกลห้ า ฯ ใหห้ ตนี้งฉั กระทรวงยยุตติธรรมขซนี้นโดยรวบรวมศาลซซดง
กระจฉัดกระจายสฉังกฉัดอยผม่ในกระทรวงทบวงกรมตม่างๆ เขห้ ามาสฉังกฉัดกระทรวงยยุตติธรรมจน
หมดสตินี้นทยุกศาลใน พ.ศ.๒๔๓๙ คงยกเวห้ นแตม่เพดยงศาลทหารซซดงยฉังคงสฉังกฉัดกระทรวง
กลาโหม
อยผม่ตามเดติม ศาลในประเทศไทยจซงแบม่งไดห้ เปป็ นศาลกระทรวงยยุตติธรรมกฉับศาลทหาร
นฉับแตม่นนี้นฉั มา
ตม่อมาในปด พ.ศ.๒๔๕๐ ไดห้ มดการตรา “พระธรรมนผญศาลทหารบก
ร.ศ.๑๒๖” และตรา “พระธรรมนผญศาลทหารเรคือ ร.ศ.๑๒๗” มาบฉังคฉับใชห้ ในปด ถฉัดมา
ซซดงในยยุคนฉันี้นไดห้ แยกวติธพด ติจารณาความอาญาคดดของทหารบกและทหารเรคือออกจากกฉัน
ศาลทหารบกตฉันี้งขซนี้นเปป็ นครฉันี้งแรกเมคืดอมดการประกาศใชห้ พระธรรมนผญศาลทหาร ร.ศ.๑๒๖
(พ.ศ.๒๔๕๐) สม่วนศาลทหารเรคือตฉันี้งขซนี้นเปป็ นครฉันี้งแรกเมคืดอมดการประกาศใชห้ พระธรรมนผญ
ศาลทหารเรคือ ร.ศ.๑๒๗ (พ.ศ.๒๔๕๑) เฉพาะพระธรรมนผญศาลทหารบกไดห้ มด
การแกห้ ไขเพติดมเตติมและบฉัญญฉัตติขนี้ นซ ใหมม่หลายครฉันี้ง
ใน พ.ศ.๒๔๕๕ พระบาทสมเดป็จพระมงกยุฎเกลห้ าเจห้ าอยผม่หฉัวไดห้ ทรง
พระกรยุณาโปรดเกลห้ า ฯ ใหห้ ตราพระราชบฉัญญฉัตติเพติดมเตติมพระธรรมนผญศาลทหารบก
วม่าดห้ วยตอารวจภผธร รฉัตนโกสตินทรศก ๑๓๑ ตามพระราชบฉัญญฉัตตินนี้ ด ตอารวจภผธรเปป็ นบยุคคล
ทดดอยผม่ใตห้ อาอ นาจศาลทหารบกดห้ วย
ใน พ.ศ.๒๔๕๙ ไดห้ ทรงพระกรยุณาโปรดเกลห้ า ฯ ใหห้ ออกประกาศกอาหนด
ออานาจ “ศาลทหารรฉักษาวฉัง” ซซดงกอาหนดใหห้ ศาลทหารรฉักษาวฉังมดอาอ นาจพติจารณาคดด
ทดดทหารรฉักษาวฉังกระทอาความผติดเปป็ นคดดอาญาวฉัง มดกฎมณเฑดยรบาล เปป็ นตห้ น
ตม่อมาพระธรรมนผญศาลทหารบก ร.ศ.๑๒๖ ไดห้ ถผกยกเลติกไป และ
ใชห้ พระราชบฉัญญฉัตติธรรมนผญศาลทหารบก พ.ศ.๒๔๖๕ แทน
ใน พ.ศ.๒๔๖๙ พระบาทสมเดป็จพระปกเกลห้ าเจห้ าอยผม่หฉัวไดห้ มดพระบรม
ราชโองการโปรดเกลห้ า ฯ ใหห้ ยกเลติกออานาจศาลทหารรฉักษาวฉังไปรวมกฉับศาลทหารบก
ใน พ.ศ.๒๔๗๗ ไดห้ ทรงพระกรยุณาโปรดเกลห้ า ฯ ใหห้ ตราพระราชบฉัญญฉัตติ
ธรรมนผญศาลทหาร พยุทธศฉักราช ๒๔๗๗ พระราชบฉัญญฉัตตินนี้ ได ดห้ รวมพระธรรมนผญ
ศาลทหารบกกฉับพระธรรมนผญศาลทหารเรคือ เขห้ าเปป็ นฉบฉับเดดยวกฉัน จนกระทฉัดงในปด
พ.ศ.๒๔๗๗ หลฉังจากมดการเปลดดยนแปลงการปกครองแผม่นดตินแลห้ ว ไดห้ ยกเลติก
23
16
ระบบไตม่สวนในกฎหมายวติธดพติจารณาคดดปกครองไทย, คติดงาม คงตระกผล, วติทยานติพนธวมหาบฉัณฑติต, คณะ
นติตติศาสตรว มหาวติทยาลฉัยธรรมศาสตรว,๒๕๔๖
24
กระบวนการยยุตติธรรมทดดดดนนี้ฉันจะตห้ องใหห้ คม่ผความไดห้ รฉับความ
ยยุตติธรรมดห้ วยความรวดเรป็วตามสมควรดห้ วย ดฉังสยุภาษติตกฎหมายทดดวม่า “ความยยุตติธรรม
ทดดลม่าชห้ าคคือความไมม่ยยุตติธรรม”
ถซงแมห้ วม่าวติธพด ติจารณาความของคดดตม่างๆ จะมดรายละเอดยดแตกตม่างกฉัน แตม่
หลฉักการพคืนี้นฐานทฉัดวไปทดดทยุกระบบวติธพด ติจารณาความตห้ องมด คคือหลฉักการคห้ นหาความจรติง
หลฉักการฟฉังความทยุกฝม่ าย หลฉักการพติจารณาคดดโดยเปติ ดเผย หลฉักการพติจารณาคดด
โดยรวดเรป็ว หลฉักการตม่างๆทดดกลม่าวนดนี้ เปป็ นหลฉักการทดดแมห้ ไมม่มดการบฉัญญฉัตติไวห้ เปป็ น
ลายลฉักษณวอกฉั ษรกป็ตห้องถคือวม่าเปป็ นหลฉักกฎหมายทฉัดวไปทดดศาลจะตห้ องนอามาใชห้ ในการดอาเนติน
กระบวนพติจารณาดห้ วย
ในแงม่ทฤษฎดของระบบกฎหมายวติธพด ติจารณาความ เราสามารถแบม่งกลยุม่ม
หรคือประเภทโดยพติจารณาจากออานาจและหนห้ าทดดของคผม่ความและศาลในการดอาเนติน
กระบวนพติจารณาออกไดห้ เปป็ นสองประเภทใหญม่ๆ คคือ วติธพด ติจารณาระบบกลม่าวหาและ
วติธพด ติจารณาระบบไตม่สวน
๖.๑ ระบบไตม่สวน
ตามระบบนดนี้ศาลมดอาอ นาจทดดจะเรติดมดอาเนตินกระบวนพติจารณาตม่างๆไดห้
ดห้ วยตนเองโดยไมม่ตห้องรอใหห้ คม่ผความรห้ องขอ การดอาเนตินกระบวนพติจารณาถคือเปป็ นออานาจ
หนห้ าทดดของศาลโดยศาลจะเปป็ นผผห้กาอ หนดทติศทางในการดอาเนตินกระบวนพติจารณา ขห้ อเทป็จ
จรติงทดดนาอ ไปสผม่การพติพากษาของศาลไมม่จาอ กฉัดเฉพาะแตม่ขห้อเทป็จจรติงทดดเสนอโดยคผม่ความใน
คดดเทม่านฉันี้นแตม่ศาลมดอาอ นาจในการคห้ นหาความจรติงเพคืดอพติจารณาพติพากษาคดดดห้วย คผม่ความ
ในคดดมดหนห้ าทดดเปป็ นเพดยงผผห้ชม่วยเหลคือศาลในการคห้ นหาความจรติงเทม่านฉันี้นโดยไมม่มดภาระ
หนห้ าทดดในการกลม่าวอห้ างและไมม่มดภาระในการพติสจผ นว กระบวนพติจารณาใน
ระบบนดนี้มฉักจะเปป็ นการพติจารณาโดยเอกสารหรคือเปป็ นลายลฉักษณวอกฉั ษร มากกวม่าการ
ตม่อสผห้คดดกนฉั โดยวาจาระหวม่างคผม่ความ ศาลจะเปป็ นผผห้ใชห้ ดยุลพตินติจวม่าพยานหลฉักฐานใดนม่าเชคืดอ
ถคือ
โดยหลฉักหากคดดประเภทใดกฎหมายประสงควทดจะชม่วยเหลคือคผม่กรณดใน
การดอาเนตินคดดเนคืดองจากอดกฝม่ ายหนซดงมดอาอ นาจเหนคือกวม่า กฎหมายกป็มแด นวโนห้ มทดดจะใหห้
ออานาจศาลในการแสวงหาความจรติงโดยใชห้ ระบบไตม่สวน ซซดงใหห้ อาอ นาจศาลเปป็ นอยม่างมาก
ในการแสวงหาความจรติงและควบคยุมกระบวนพติจารณา
๖.๒ ระบบกลม่าวหา
ระบบกลม่าวหาหรคือการดอาเนตินกระบวนพติจารณาคดดโดยคผม่ความ หมายถซง
กระบวนการพติจารณาทดดศาลเปป็ นเพดยงผผห้ควบคยุมและกอากฉับดผแลกระบวนพติจารณา
ใหห้ เปป็ นไปดห้ วยความเรดยบรห้ อยเทม่านฉันี้น ศาลไมม่อาจรติเรติดมดห้ วยตนเองในการพติสจผ นวพยาน
หลฉักฐานใดหากคผม่ความมติไดห้ กลม่าวอห้ างขซนี้น คผม่ความมดบทบาทสอาคฉัญในการแสดงพยาน
หลฉักฐานโดยเปป็ นผผห้กาอ หนดขอบเขตของขห้ อเทป็จจรติงและกฎหมายในการดอาเนตินคดด การ
ดอาเนตินกระบวนการพติจารณาใชห้ กฎหมายลฉักษณะพยานทดดวม่า “ผผห้ใดกลม่าวอห้ าง ผผห้นนี้นฉั
นอาสคืบ” คอาวตินติจฉฉัยของศาลวางอยผม่บนพคืนี้นฐานของพยานหลฉักฐานทดดไดห้ รฉับฟฉังจากคผม่ความ
เทม่านฉันี้น โดยไมม่นาอ พยานหลฉักฐานทดดคม่ผความมติไดห้ เสนอมาประกอบในการพติจารณา
พติพากษาคดด กระบวนพติจารณาในระบบนดนี้จะมดลฉักษณะเปป็ นกระบวนพติจารณาดห้ วยวาจา