Pagsusuri sa Pelikulang

RIZAL

John Louie A. dela Vega

ECE 1-1

Jose Rizal
Bayaning Third World
Rizal sa Dapitan
 José
Rizal

Isang pagsusuring pampelikula ni Marilou Diaz-Abaya

sa pagdulog na historikal- bayograpikal

I. Pamagat

Sabi nga ng mga batikan nating direktor sa industriya gayundin sa larangan

ng paggawa ng mga pelikula’t dokumentaryo, ang pamagat o ang titulo nito ang

siyang pangunahin at huling elemento na kinakikitaan ng malaki at masusing

pagkikritiko upang mabigyan ito ng mahusay na pagpapahalaga.

Dito rin nakasalalay ang kabuuan ng istorya at hugis nito upang maihatid sa

mga manunuod ang tunay o awtentikong pagpapakahulugan nito.

Samakatwid, sa pelikulang pinanghawakan ni Abaya, ang “José Rizal” ay

isang makapangyarihan at maipluwensiyang obra sapagkat matapang at puro ang

intensyong ginamit nito upang mahikayat ang mga tao sa panunuod lalo na’t

maraming mga mananaliksik at Rizalista ang naglalayong mas makilala ang

pambansa nating bayani. Mabuti na lamang at patuloy pa rin ang pag- usbong ng

mga ganitong direksyon sapagkat mas maimumutawi sa ating mga Pilipino ang

tungkol sa mga bagay- bagay na siyang bumubuhay sa ating kasaysayan.

II. Paksang Diwa

 Dito naipakita ang buhay ng ating Rizal gayundin ang relasyon nito sa

kaniyang mga nobelang El Filibusterismo at Noli Me Tangere.

Maliban rito ay napaisantabi rin ang mga pangarap niya para sa bansa, ang

pagsasakripisyo niya para sa taong bayan, ang padungis nito sa katauhan para sa

pagmamahal at sa pag- iwan nito sa Inang bayan at pamilya para sa edukasyon,

karangalan at pagbuo ng isang lipi na maglalayong pakawalan ang bansa sa bisig

ng mga mapanirang- puri at mapagmalabis na Kastila.

Sa pagkakatapon niya sa Dapitan ay maraming pagmumuni ang naipahatid

sa atin. Bagamat naging usap- usapan ito sa mahabang panahon at hanggang

ngayon ay hindi pa rin malaman ang kung anong kahiwagahang batid nito sa ating

pagkatao ay patuloy itong namayani sa kaisipan at nagsilbing inspirasyon sa ating

mga Pilipino upang kilalanin, purihin, patayin at muling buhayin si Rizal sa ating mga

diwa.

Alam naman na ’ting lahat na malaki ang naiambag ni Rizal sa ating

pambansang kalayaan gayundin sa pagkamit natin sa mga makataong karapatan

kaya naman ay mataas din ang naging estado at personalidad nito sa

pagkakakilanlan- sa Madrid, Belgium, Italya, Pransiya, Espanya at sa iba’t ibang

panig ng mundo. Tunay ngang si Rizal ay isang dignitaryo ng ating panahon na

kailanman ay hindi mawawalan ang bawat isa sa atin ng rason upang makalimutan

at hindi pag- aralan ang kaniyang buhay magkagayong wala pa tayo sa kalingkingan

nito.

III. Mga Nagsiganap

Mga pangunahing tauhan:

 Cesar Montano – siya kumbaga ang “highlight” ng pelikula sapagkat binig-

yan niya ng dyastipikasyon ang kaniyang karakter bilang pambansa nating

bayni, si Rizal. Masasabi kong naging magaling ang kaniyang pagtanggap sa

karakter. Sa kaniyang katauhan din umikot ang kabuuan ng istorya.

 Joel Torre – bilang si Crisostomo Ibarra ng Noli Me Tangere at Simon ng El

Filibusterismo. Siya ang nasa isip ng panahong nasa Dapitan siya at

gumagawa ng kaniyang mga nobela na siyang gagamitin laban sa mga

Kastila.

 Gloria Diaz – siya ang ina ni Rizal, si Aling Lolay, na ipinakita ang wagas na

pagmamahal sa anak hanggang sa kahuli- hulihan ng hininga nito. Bagamat

isang matanda ang kailangan nitong ganapin ay naisagawa niya ang karakter

nang maayos at taos sa puso.

 Jaime Fabregas – siya ang abogado ni Rizal na si Luis Taviel de Andrade na

naging daan upang bigyang pag- asa ang nagdidilim na pananaw ni Rizal sa

mga oras na ito’y wala sa piling ng pamilya at gayundin sa minamahal niya.

 Chin-Chin Gutierrez – siya ang Britanya? o Ingles? na kasintahan ni Rizal.

Siya’y isa sa mga babaeng pinagmulan ng mga isyung hanggang ngayon ay

patuloy pa ring tinutuligsa at ang pinakamainit at matindi rito ay ang usaping

retraksyon, kung siya nga ba ay tumiwalag sa malaya nitong paniniwala at

sumapi sa relihiyong Katoliko dahil sa pag- ibig.

 Mickey Ferriols – siya si ____ na naging inspirasyon ni Rizal sa paggawa ng

mga komposisyon at tula. Siya rin ang pumukaw sa damdamin nitong

manghina lalo nang malaman ni Rizal ang tungkol sa pagpapakasal nito sa

isang dayuhang hindi niya mahal.

  Gardo Versoza - si Andres Bonifacio na naging katuwang ni Rizal sa

pagkakaroon ng “cold war” o isang uri ng paghihimagsik gamit ang pananalita

o panulat ngunit nang maglaon ay nag- iba ito ng taktika at sinabing kailangan

ng gumamit ng armas upang mapuksa ang kasamaan ng mga Kastila sa ating

mga Pilipino.

Iba pang mga tauhan:

Peque Gallaga, Ronnie Lazaro, Nonie Buencamino, Tanya Gomez, Dominic Guintu,

Crispin Medina,Tony Mabesa, Alexis Santaren, Chiqui Burgos, Rowena Basco,

Marco Sison, Joel Lamangan, Tony Carreon, Roeder, Richard Quan, Cristobal

Gomez, Nanding Josef, Ryan Eigenmann, Ogie Juliano, Minco Fabregas, Shelby

Payne, Pocholo Montes, Jesus Diaz, Karl Meyer, LJ Moreno, Bhey Vito, Toto

Natividad, Dennis Marasigan, Gregg De Guzman, Eddie Aquino, Kokoy Palma, Pen

Medina

IV. Kakintalan

Si Rizal na ata ang taong hindi tumigil ang pag- ikot ng mundo sa piling ng

mga problema. Halos lahat ng kaniyang naranasan sa buhay ay puro hinanakit at

pagpapakasakit. Mula pagkabata hanggang sa pagtanda ay parang naitalaga na ang

kaniyang sarili sa isang mahirap at napakalaking misyon- ang pagkamit ng K - A - L -

A - Y - A - A - N para sa libu- libong Pilipino.

Ang masasabi kong pinakamasukdol na nangyari sa buhay ni Rizal ay ang

pagkaipit niya sa sitwasyong siya’y nakikipagtalo sa kaniyang sarili tungkol sa

nasimulan, ang panahong nalaman niyang siya’y iniwan ni ____ at higit sa lahat, ang

pagtanggap niya nang lubos sa madayang hatol ng kolonya ng Espanya na nagawa

nitong ngumiti sa kabila ng kaniyang nalalapit na sandali. Sa mga kaganapang ito ay

aking napagtanto ang hirap at dami ng sakripisyong kaniyang ginawa para sa bansa.

At ako’y nalulungkot dahil sa lalim ng pinaghuhugutang hangarin ay wala itong

naging karamay sa mga panahong siya’y nag- iisa at naghahanap ng kalinga mula

sa pamilya, sa minamahal at gayundin sa sambayan.

V. Musika

Malaki ang naging impluwensiya ng musika rito sa ating pelikula sapagkat

nabigyan ang bawat eksena ng makulay na interpretasyon. Kumbaga, ito ang

siyang naging daan upang madala ang bawat manunuod sa kung ano ang dapat

maramdaman nito.

Bilang isang opisyal na kandidato para sa “Panorama, Berlin International

Film Festival 1998, ito ay nagkamit ng mga gantimpalang “BEST SOUND”, “BEST

MUSIC” at “BEST SONG” na siyang nagpapatunay sa kahusayan ng mga Pinoy sa

pagbuo at pagsasaayos ng mga ganitong awitin.

VI. Implikasyon sa Lipunan

Marami ang naging epekto nito sa ating lipunan lalo na sa ating mga

mamamayan. Si Rizal na ating modelo ay nagsilbi ring panginoon sa iba nating

kababayan - isang pagpapakahulugan na ang ating pambansang bayani ay patuloy

pa ring namamayani sa ating mga puso’t diwa. Hindi lamang ito sapagkat naging

piso rin si Rizal at naging imprenta sa samut saring kagamitan magmula sa

kasuotan, poster, aksesorya, antique at maging sa adbertisismo.

Talagang napakalakas ng tama natin kay Rizal, na tila isa siyang lambanog

na nagsusumamo sa ating lalamunan habang tumatagal. Ganoon din

si Pepe sapagkat hindi nawala sa kaniyang listahan ang pagkamit ng kalayaan

para sa bansa.
VII. Rekomendasyon

Rizal… Rizal…Rizal… bukambibig araw- araw pero ang tanong, kilala mo ba

siya?

Ito ang siyang dapat malaman natin nang sa ganuo’y maliwanagan tayo sa

ating mga pananaw tungkol sa kaniya. Maliban na lang kung ayaw mo talaga. Pero

isang malaking realisasyon at pagbabago ang sa ating buhay ang magaganap kung

pag- aaralan natin ang buhay niya. Hindi ko sinasabing siya’y inyong panigan

sapagkat kayo mismo ang magbibigay kritiko sa kaniya kapag inyong napanuod ang

pelikula gayundin sa pagbabasa ng kaniyang sulatin at mga ilang libro na ‘related’ sa

kaniyang pagkatao. (Halimbawa: Rizal Without the Overcoat ni Ambeth Ocampo at

Life and Works of Rizal ni Gregorio F. Zaide)

Isa rin na dapat nating isaalang- alang ay ang pagkakaroon natin ng malaya

at malikhaing daloy ng pag- iisip kay naman ay huwag nating palampasin ang

ganitong pagkakataon na siya’y ating ipagtanggol sa mga pagtuligsa tungkol sa

kaniyang tunay na hangarin para sa bansa.

Panahon na siguro upang tayo’y magbalik- tanaw at siya naman ang bigyan

natin ng pagpapahalaga gaya ng ginawa niya para sa atin noong nabubuhay pa

siya.
 Bayaning Third World

Isang pagsusuring pampelikula ni Mike de Leon

sa pagdulog na historikal- bayograpikal at surealismo

I. Pamagat

Alam naman nating lahat na sa ‘third world category’ nabibilang ang ating

bansa. Ibig sabihin nito, tayo ay nasa uring pasulong pa lamang ngunit naghihirap pa

rin. Magkagayon man ay pinipilit o mas mabuting sambitin kong, ginagawa natin ang

lahat upang makamit ang mga nakalaang hangarin at pangarap para sa bansa, gaya

ng ginawa ni Rizal upang makapag- ambag ng kaunlaran sa Inang Bayan.

Tulad sa sistema ng hurado, may mga prosesong dapat alamin at isaalang-

alang. At kung titingnan ito mula sa pelikula ay may naiungkat na bagong pagkatao

ni Rizal na siya naman itong kinikritiko nang taliwas sa hindi dapat maisip ng tao. Ika

nga ng mga historiko, isa itong ‘alter ego’ na siyang nagpabago sa isipan nating

lahat at magpapabago pa sa pananaw ng mga susunod na henerasyon.

Samantala, itong mga maliliit na impormasyon na siyang nakalap dahil sa

tulong na rin ng ating mga mananaliksik ang ating magiging susi sa pagtuklas ng

malalaki at ebidenteng mga bagay na maaaring makatulong upang malaman ang

buong istorya ng ating pambansang bayani na magpahanggang sa ngayon ay

itinuturing pa ring isang misteryosong pigura at imahe sa mata ng nakararami.

 II. Paksang Diwa

“A film within a film yet not cinematic enough”

Ito ang masasabi ko tungkol sa pelikula.

Lahat tayo ay naglalayong makilala ang ating pambansang bayani kahit sa

anong paraan. At ganito nga ang ginagawa ng ating mga manunulat, historiko at

mga ‘film makers’ na ang tanging dahilan ay maihatid uhaw ang kanilang interes at

kagustuhang mapalapit kay Rizal.

Sa pelikulang nasaksihan ay tinalakay ang iba’t ibang elemento na siyang

sumasaklaw sa kalagayan ng ating bansa sa panahong tayo’y sinakop ng mga

Kastila. Dito rin naipakita ang kagitingan at buong tapang pagharap ni Rizal sa mga

dayuhan upang puksain ang pwersa nila nang sa ganoon ay magkaroon ng

kalayaan sa bansa.

Samantala, may mga ilang eksena sa palabas na waring ang tauhan ay

nagiging persona o nakakausap nito ang mga tao sa hinaharap ( tumuturo sa mga

film makers) gayong ang ginaganap na karakter ay maaaring patay na o ‘di kaya’y

galing sa nakaraan. At ito ang siyang ‘twist’ ng istorya na nagbigay kulay at bagong

pakahulugan upang mas maibigan at maintindihan ng mga manunuod.

III. Mga Nagsiganap

Mga pangunahing tauhan:

 Ricky Davao at Cris Villanueva – Film makers

Sila ay mga direktor na gumagawa ng mga “films- in- progress” at isa

na nga rito ay ang tungkol sa buhay ni Rizal na kung saan ay binusisi nang

detal yado ang mga isyung nakadikit sa kaniyang pagkatao.

Samantala, sa kalagitnaan ng pelikula ay may mga katanungang unti-

unting umusbong na siya naman itong nagsilbing gabay para malaman ang
 mga mahahalagang bagay tungkol sa natatangi nitong istorya- ang

kahigawahan at kakalasan ng bawat sulok sa buhay ni Rizal.

 Joel Torre - Jose Rizal

Sa kaniya nasukat ang katibayan ng pelikula kung ito ba’y “relevant” o

hindi tugma at angkop sa pagkakasunud- sunod ng kwento. Siya si Rizal na

nagbigay pangaral tungkol sa kaniyang ‘di matapos- tapos na usapin na pagsapi

sa relihiyong Katoliko.

 Dario Ramirez - Doña Teodora

Malaki ang naging kontribusyon ni Aling Lolay o ni Doña Teodora sa

buhay ni bayani sapagkat siya ang naging susi upang patuloy na ipaglaban ang

nasimulang misyon ng anak.

 Rio Locsin – Trining

Kumbaga, siya ang naging kasa- kasama ng ina ni Rizal habang nasa

Madrid ito at noong mga panahong ito’y ipinatapon sa Dapitan. Siya rin kuno ang

kontrabida sa buhay ni Josephine Bracken sapagkat lagi itong ‘di pabor lalo nang

malamang sila’y ikakasal ng kapatid na si Rizal.

 Cherry Pie Picache – Narcisa

Kaisa- isang miyembro ng angkang Rizal na sumang- ayon sa pag-

iibigang wagas nila Rizal at Josephine Bracken.

 Jooney Gamboa – Paciano

Siya ang nagpasimuno at nagplano lahat mula sa pag- alis ng kapatid na

si Rizal papuntang Madrid, sa pag- aaral nito ng medisina hanggang sa

pagtataguyod nito ng malawakang pagtanggi sa pamamalakad sa atin ng mga

Kastila noon.
  Lara Fabregas - Josephine Bracken

Siya ang babaing minahal ni Rizal na pinagmulan rin ng mga isyung

nakaa-kibat sa buhay ng bayani. Sinanasabing siya raw ay isang espiya ng

pamahalaang Espanya upang mahikayat si Rizal na tumiwalag at maging

isang Katoliko nang sa ganuo’y hindi mahirapan ang kanilang hukbo sa

pagsakop sa ating bansa.

 Ed Rocha - Padre Balaguer

Isang misteryosong karakter na naging daan upang masaksihan ang

ginawang pagtiwalag ni Rizal sa relihiyong mayroon ito kapalit ang bagong

sandata na Katolisismo.

IV. Kakintalan

Masasabi kong ang pinakamataas na eksenang naibuhos mula sa pelikula o

nitong “peak” ay ang kaganapang kinailangang magtalu- talo ng mga direktor upang

makabuo ng isang palabas na siguradong tatangkilikin ng mga manunod gayong si

Rizal, ang pambansa nating bayani, ang siyang mangunguna.

Alam naman nating lahat na pagdating kay Rizal ay wala tayong masyadong

nakalaang interes o motibo para siya’y pag- aksayahan ng oras kasi isa rin siyang

ordinaryong nilalang gaya natin. Ngunit kung atin lamang pagtutuunan ng pansin

ang kaniyang mga pinagdaanan ay masasabi nating higit pa siya sa pagka-

ordinaryo sapagkat marami bagay ang siyang sinakripisyo para sa ating bayan at ito

ang kaniyang pamilya, pagkatao at pag- ibig.

Marahil ay ito na nga ang pinakamahirap na pagkakataong maaaring

pagdaanan ng isang tao sa kaniyang buhay ngunit hindi tulad ng dinanas ni Rizal ay

natatangi ang tapang at katatagan na kaniyang ipinakita kaya naman ako mismo ay
humahanga sa kaniyang kagitingan at lubos na pagmamahal sa Inang Bayan kahit

sa kabila ng mga problema at ng malaking ekspektasyon mula sa kaniya.

V. Musika

Tulad ng bawat parte ng ating katawan, ang musika o tunog ay may malaking

epekto o kontribusyon sa ating pagkatao gayundin pagdating sa paggawa ng mga

pelikula. Ang musika ang siyang nagbibigay himig at melodya sa palabas at dahil

dito ay mas nahihikayat ang mga manunuod na ito’y pagtuunang pansin.

Ang musika ang siya ring bahagi ng isang pelikula upang makumpleto ang

daloy ng kwento. Ito kasi ang nagbibigay ng aliw sa mga sandaling ang daratnan

nito’y isang ‘dead air’ na eksena.

VI. Implikasyon sa Lipunan

Hindi na natin maiaalis sa ating bukabolaryo ang pangalan ni Rizal. Siya ang,

sabihin nating, pinaka- esensya ng ating pagka- P I L I P I N O dahil kung hindi rin

sa kaniya ay hindi natin maipaglalaban ang ating mga karapatan na sinupil ng mga

manlulupig. Siya nga ang nagsilbi nating inspirasyon upang ipagpatuloy ang

nasimulan nating hangarin at ito nga ay ang pagpapalaganap ng katiwasayan sa

ating bansa sa pamamagitan ng hindi pag- oorganisa o pagbuo ng himagsikan kundi

pagkakaroon ng pang- unawa at ‘di biolenteng kilusan.

Isa pang implikasyon nito sa ating komunidad ay ang pagkakaroon ng iba’t

ibang kaisipan hinggil sa karakter niya. May mga nagsasabing siya’y isa na lamang

anino mula sa nakaraan na kailangan ng kalimutan at may nagsasabi ring malaki

ang naging utang na loob sa kaniya kaya dapat siya’y maging parte ng ating mga

buhay.

Ang ipinagtataka ko lamang ay kung bakit labis na iniindorso ng gobyerno ang

kaniyang mga obra magkagayong sa simbahan ay hindi. Ito ba’y may kinalaman sa

hindi niya pagsanib sa Katolisismo o hindi talaga saklaw ng simbahan ang tungkol

sa kaniya?

Madami pa nga talaga tayong dapat malan tungkol sa kaniya…

VII. Rekomendasyon

Sadyang ang pangalang Rizal ay hinahamak sa panahong yaon. ‘Ni hindi

alam ng karamihan kung saan at kailan ito pinatay. Ang nakakatawa pa’y hindi rin

alam ang buong pangalan nito. Ha’ay, ang buhay nga naman, nabahiran lang ng

konting limos ng teknolohiya ay tila nakalimutan na ang kasaysayang mayroon tayo.

Teka nga, si Rizal ba’y isang kasaysayan o isa na lamang ba siyang mantsa

sa ating mga isipan na hindi matanggal- tanggal kahit anong gawin natin? Siguro

nga, pero hindi tulad ng sa bibliya na pagkapanganak pa lamang natin ay

makasalanan na tayong ganap. ‘Speaking of’, nag- retract nga ba si Rizal? Ano sa

tingin niyo? Pwes, para sa akin ay…

Bibitinin ko na lamang kayo ‘pagkat mas maiintindihan ninyong mabuti ang

lahat ng pangyayari sa buhay ni Rizal kung inyo’y itong mapapanuod o ‘di kaya’y

mabuklat sa sandamakmak na librong nakakalat sa ating mga aklatan.

Ganyan kasikat si Rizal, ‘ni ultimo sa ‘fasion industry’ ay kaniyang napasok.

Paano pa kaya sa panahong makinarya na lamang ang nagpapaandar ng ating pag-

iisip at katawan?
 Rizal sa Dapitan

Isang pagsusuring pampelikula ni Tikoy Aguiluz

sa pagdulog na historikal- bayograpikal

I. Pamagat

… Rizal sa Dapitan …

Sa pamagat pa lamang ay mauunawaan na natin ang kung ano ang nais

ipamutawi sa atin ng pelikula. At gaya ng nabanggit, sa Dapitan halos nabuo ang

kaniyang mga nobela kung saan ito ang siyang kaniyang ginamit upang

ipaglaban ang ating karapatan sa ating lupang tinubuan gayundin sa iba pang

mga karapatan lalo na ang usaping diskrimasyon na kung saan halos lahat ng

tao sa panahon ng kanilang pananakop ay tinatawag na indio o mababang uri o

klase ng tao sa lipunan. Magkagayon pa man, dahil sa kagustuhan nating

ipagtanggol ang mga sarili ay nanatili tayong mapagpanggap ngunit sa maayos

na pamamaraan. Sa bandang huli ay nagpakatotoo tayo at doon iniwaksi ang

lahat ng ating mga hinaing gaya ni Rizal na ang tanging isinisigaw ay

 K A L A Y A A N at H U S T I S Y A sa pagkamatay ng libu-

libong inosenteng Pilipino.

II. Paksang Diwa

Ipinapakita ng bahaging ito kung paano mas pinahirapan ang mga salat sa

buhay na siyang pinakamarami sa Pilipinas at ito ay sa kadahilang MALI ang

naging pagpapatakbo sa mga patakaran ng pamahalaan lalo pa’t tayo’y

napasakamay sa kolonya ng mga Kastila.

Sa pelikulang ito naihatid rin ang mga senaryo na kung saan itinuring si

Rizal bilang isang tao ng substansya na siyang nagdadala ng malaking

rebelasyon upang tuluyang maibunyag sa lahat ng tao ang napakawalang- hiya

at kahitikang sa ati’t nilang ginawa.

III. Mga Nagsiganap

Mga pangunahing tauhan:

 Albert Martinez – Jose Rizal

Sa kaniya umikot ang daloy ng istorya. Siya, na ating pambansang

bayani, ang nagsilbing ating inspirasyon upang gisingin sa puso’t diwa natin

ang tunay na kahulugan ng kalayaan at karapatang pantao.

 Amanda Page – Josephine Bracken

Siya ang naging sentro ng buong istorya. Sa pamamagitan niya rin ay

naipakita ang mga ginagawa ng mga nakatataas noon sa mga kababaihan.

Dahil sa kaniya, nag- ugat ang isyung retraksyon na kinasangkutan ng ating

pambansang bayani na hanggang ngayon ay naging usapin sapagkat hindi

malaman ang buo at awtentikong buod ng mga pangyayari noon.

Iba pang mga tauhan:

 Candy Pangilinan

 Rustica Carpio

 Tess Dumpit

 Roy Alvarez

 Noni Buencamino

 Chris Michelena

 Junell Hernanado

 Jimmy Fabregas

 Soliman Cruz

 Paul Holmes

IV. Kakintalan

Ayon kay Rizal, kadalasang sinasabi ng mga manlilinlang na mali ang

magtiwala sa sariling desisyon ng mga tao sapagkat lumalabas silang

nagkukunwaring mga mensahero ng Diyos.

Dahil dito, hindi raw dapat makinig lang sa sariling pagpapasya kundi

dapat mas lalo pa sa ibang mga tao. Ngunit sa katotohanan, kahit ano pang pilit

ng mga kura na tanggalan tayo ng sariling pag-iisip o kontrolin pa ang ating mga

saloobin, mananatili pa rin ang konklusyon na kaya nila ito nagagawa sa atin ay

dahil sa nakikita nila ang ating mga kahinaan o lalo pa nilang ginagamit sa

kanilang panig ang ating pagtatanga-tangahan.

Napakabigat na hamon para sa mga mamamayan ang pagkitil at

pagsugpo sa malawakang kahirapan na dulot ng pananakop sa atin ng mga

dayuhan partikular na ng mga Kastila. Balakid ito sa layunin ng bawat isa na

umunlad at guminhawa ang buhay. Ito ang siyang pinakamabisang

 interpretasyong ipinakita sa pelikula, si Rizal habang nilalabanan ang sarili para

sa ikabubuti ng lahat.

V. Musika

Tunay ngang napakalaki ng impluwensyang nagagawa ng musika sa

isang pelikula sapagkat ito ang siyang nagiging daan upang maisaisip ng mga

manunuod ang pelikula at ganito nga ang nangyari sa obra nina Nitoy Clemente

at Jimmy Fabregas na kapwa naghirap sa paggawa ng mga komposisyong

babagay sa tema ng buong pangyayari sa istorya kaya naman ito ay nagkamit ng

gantimpalang “ BEST MUSIC” at “BEST SOUND” sa Manila Film Festival at

Philippine Movie Press Club.

VI. Implikasyon sa Lipunan

Sa panahon natin ngayon ay ang kabataan ang siyang nangunguna sa lahat.

Pagdating sa edukasyon, ekselensya at maging sa pamumuno. Ngunit ang huli ay

kakwestyon- kwestyon. Oo, ang kabataan nga’y magaling at magaling pa ring turing

ngunit sa tingin ko’y mas makabubuti kung sa pulitika ay huwag na silang umekstra

pa sapagkat ang dila ng kabataa’y matalim at handa nitong hamakin ang lahat

masunod lamang ang layon nito. Ngunit, ano nga ba ang layunin nila? Ito ba’y

magkaroon ng puwang sa mga pangyayari sa pagitan ng ’three- dimensional fold’ ng

iba’t ibang bagay sa mundo o ang magpakitang gilas lamang sa mga nakatataas sa

kanila?

Gaya nga ng ulat ng ating mga Rizalista, nakakatakot raw ang magkaroon ng

isang away- kabataan sapagkat hindi sila titigil hanggang sila’y hindi nagpupunyagi?

‘Di tulad ni Rizal na nagsilbing aking inspirasyon upang ipakita ang tunay kong

nararamdaman sa madla sa pamamagitan ng ‘di biolenteng pamamaraan.

 At sana’y ganito nga ang nakitang implikasyon ng ating mamamayan sa mga

sulatin ni Rizal.

VII. Rekomendasyon

Naniniwala ako na sa mga panahong tayo’y dakpin ng mga Kastila ay

natatakot lamang ang mga tao na paunlarin ang mga sarili at ipaglaban ang kanilang

mga karapatan sapagkat alam nila na masyadong mapagmataas ang mga Kastila at

kapag nakakakita ito ng mga taong ka -lebel nila sa konteksto ng edukasyon at kaa-

laman, hindi malabo na tawagin nila itong mga erehe kahit walang sala.

Bagamat ang isyu ukol sa pagkatao at ugali ng mga kababayan natin noon

ang naging sentro ng sanaysay, hindi natin maikakaila na sa katotohanan, tinalakay

dito ang mga bagay na dapat matutunan o mailagay sa isip ng bawat Pilipino. Isa rin

itong mapagpalayang akda sapagkat kitang kita dito ang pagpapahalaga ni Rizal sa

intelektwal na kapasidad ng bawat tao na siya namang pilit na kinukondena at

kinokontrol ng mga mananakop.

Marami pang mga bagay ang siyang naipresenta mula sa pelikula at sigurado

ako na kapag ito’y tinangkilik ng ating kapwa Pilipino ay mararanasan din nila ang

naging buhay ng mga naapi noon sa madungis at masahol na pamamalakad sa atin

ng mga Kastila.