• MORALIS

BEATT A.-M. DE LIGORIO.

m
EDITIO ABSOLUTISSIMA,
EMINE.NTISSIMO ET ILLUSTRISSIMO CARDINALI,
ARCUIEPISCOPO -VESONTIONENSI,

DEDICATA.

°gff

VESOINTIONE,
EXCUDEBAT OUTHENIN CHALANDRE FILIUS,
DD. CAEDItfiLIS ARCUIEPISCOPI T"SrOCRApni'$.

1832.

I tfgiU
THEOLOGIA
MORALIS.
I
 THEOLOGIA
MOIULIS
BEATI A.-M. DE LIGORIO.
EDITIO ABSOLUTISSIMA
ADJUHCTA IN CALCE rEUIJTILI INSTRVCTIONE AD PEAXIM CONFESSAIUOIWIM ,
LNA CIIM ILLESTIUSSIMl AC EEVEP.ENDISSmi JOANNIS DOMINICI MANSI
ArvCIIlEPISCOri LUCENSIS EPITOME doctuin.e MOUALIS ET CASOSIC* EX
OPEUIBLS BENEDlCTI XIV ;

EMINENTISSIMO ET ILLUSTRISSIMO CARDINALI,

ARC HIEPISCOPO VESONTIOJJENSI,
DEDICVTA.

VOLUMEN PRIMUM,
C0MPLECTEX8 TRACTATCS DF. COXSCIF.NTIA , T)B LEGIBIS , KEC-HOX DS VSKFPTll
>'1BTUTCU TUEOLOGICAHtM.

VESONTIOIYE
EXCUDEBAT OUTHENIN CHALANDRE FILIUS,
D. D. CARDINALIS ARCUIEPISCOri TYPOGRAPllDS.

1832.
I
 EMINENTISSIMO ET ILLUSTRISSIMO

T 1 1" U L I

SANCTISSIM/E trinitatis in monte pincio,

S. R. E. GARDINALI PRESBYTERO,
ARCIIIEPISCOPO VESONTIONENSI , ROIIANNl DUCI , LEON.E PRINCIPI , ETC.

EML\Ei\TISSL\IE ET ILLUSTRISSHIE PRIXCEPS;

Si obscura quacque et minima , cum clari sub

alicujus nominis splendore , in lucem pro-
deunt, gloriam accipiant ct magna evaclere vi-
deantur ? huic operi, quod eximii doctoris inge-
 ,,

nio fluxum , tum ratione justitiae, tum ralione

gratituclinis , Tuae Eminentiae Xleverendissimae
summa cum animi demissione , offerri et com-
mendari maxime decet, nihil defuisse certe pro-
ilteri non dubitandum est.

Yisum est enim et imprimis omnibus notum

beati A. de Ligorio opera tam luminosa in iis

quae ad verae moralis cognitionem spectant

cjuam ubera pro animarum regimine , et pro
pietate fovenda , tuis curis adhibitis , tua aucto-
ritate interpositatandem apud nos invaluisse
, ,

vipotissimum clecisionis quam, Te postulante,

,

Sacra Poenitentiaria emisit. Quae agendi ratio

Eminentissime Princeps, si toti Galliarum Ec-
clesiae et speciatim tuae dioecesi perutilis fuerit
est tibi sane perhonorifica. Nam inter praestan-
tissima quae tui pontificatus labores illustrant,
illud prae caeteris laude et admiratione dignum
vicletur, quod singulari studio, sanclae Sedis
vestigia prosequens, et in doctrina, etin praxi
nos celernce Urbi nodis arctioribus devinciri vo-
lueris.

Occurrittamen nobis quod praetermittere non

debemus, Eminentissime Princeps, et quo ista
volumina Tibi dicare, laborisque nostri Te
patronum advocare impellimur. Eorum auctor
beatus A. de Ligorio magntis fuit pontifex; in
eo omnes emicuere virtutes quae pastorem Dco
 VII

et Jiominlbus dilectum reddunt. Tu vero, ut

pontifex , alter es beatus Alphonsus : cum ,
in

omnibus virtutum pastoralium ofhciis, curatus

ac fervens ejus sis cemulator. Ejus eminentem

sanctitatem, tua eminenti pietate ; ejus bonita-
tem, tua caritate* ejus zelum apostolicum, tuo
divinae gloriae zelo et salutis animarum ad vi-

vum reprsesentas.
Quin imo in Te honoratur purpura romana
!
;

in Te episcopalis splendet character cujus vi-

gore , infaustis hisce temporibus , adversa om-
nia fortiter superans , tui ipsius tuorumque
malorum omnino oblitus ,
paci obtinendae , bo-
noque religionis provehendo te totum impen-
dis, tanquam Ecclesiae catholicae acerrimus
propugnator. In Te demum assidua magis ac
magis crescit sollicitudo qua , omnes ac singulos
tuae Ecclesiae fideles, proecipue sacerdotes et
clericos amplectens, spiritu et corde semper
illis ades, quasi mens in toto corpore, ut in-
formes , vivifices ,
perficias ac lucrifacias.
Quae Cum ita sint , non dubitandum est, II-
lustrissime Princeps ,
quin novam hanc TJieo-*
logioe Moralis beati Alphonsi de Ligorio edi-
tionem, gratissimo vultu, suscipiasatque tuearis,
utea , tuoprsesidiomunita , tuo nomine decorata
ad publicum transiens, religionis gloriae effica-
cius prosit, simul utilitati eorum qui in vinea
VIII

raagrii Patrisfamilias ,
quas Tibicredita est, pro
virili laborant. Interea , dum preces Deo fundi-
mus ut Tuam Eminentiam diutissime servet in-
columem, ne tua laedatur rnodestia , si nostro
judicio , anteeamus posteros ,
qui Te Ecclesiao
Yesonlionensis decus etamorem, patrem opti-
mum , augustum, sanctum aeternitati consecra-

bunt.

TU.E EMINENTLE,

Humillinius ac dcvotissimus scrvus,

OlTUEM\ CHALWDRE.
 CONSULTATIO.

D. D. CARDIIVALI

POENITENTIARIO MAJORI.

EMINEISTISSIME,

JLudovicus-Franciscus-Augustus, Cardinalis de Rohan-

Chabot, Archiepiscopus Vesontionensis, doctrinae sapien-
tiam et unitatem fovere nititur apud omnes Dicecesis sua?
qui curam gerunt animarum quorum nonnullisimpugnan-
;

tibus ac prohibentibus Theologiam moralem beati Al-

phonsi-Mariae a Ligorio , tanquam laxam nimis ,
periculo-
sam saluti et sanoe morali contrariam , sacrae Pcenitentiariae
oraculum requirit, ac ipsi unius Theologiae Professoris
sequentia dubia proponit solvenda.
i° Utrum sacrac Theologiae Professor opinior.es ,
quas in
sua Thcologia morali profitelur beatus Alplionsus a Li-
gorio, sequi tuto possit ac profiteri?
2° An sit inquietandus Confessarius qui omnes beati
Alphonsi a Ligorio sequitur opiniones in praxi sacri pceni-
tentiac Tribunalishac sola ratione quod a Sancta Sede
,

Apostolica nihil in operibus illius ccnsura dignum rcpcrlum

fueril? Confessarius de quo in dubio, non legit opera
,

beati Docloris nisi ad cognoscendum accurate ejus doctri-

nam non , perpendens momcnta rationcsve, quibus variae
nituntur opiniones; sed existimat se tulo agere co ipso
quod doctrinam quae niliil ccnsura dignum continet, pru-
dentcr judicare queat sanam csse , tutam nec ullatenus
Sanctitali Evangclica? contrariam.
 DECISIO.
Sacra Pcenitentiaria perpensis expositis : Kcverendis-
simo in Christo Patii S. R. E. Gardinali, Archicpiscopo
T esontionensi respondendum censuit :

Ad primum quacsitum Amrmative quin tamen indc

:
;

reprehendcndi censeantur qui opiniones ab aliis probatis

Auctoribus traditas sequuntur.
Ad secundum quoesitum : TSegativc ; habita rationc men-
tis Sanctae Sedis circa approbationem scriptorum servo-
rum Dei ad eiTectum Canonizationis.

Datum Romae , in sacra Pcenitentiaria , die 5julii i83i.

A. F. de XIETZ, S. P. Rcgcns.
F. Fricca , S. P. Sccretarius.

Concordat cum Originali.

A. Cardinalis, Arciiiepiscopus Yesontionensis.

 AD LECTOREM.

Quum lectoribus vellemus commendare Theo-

logiam moralem beati Alphonsi Mariae cle Ligo-
rio, cujus novam editionem typis mandamus
nos id praestituros duxiimis si hanc de opere
,

exhiberenms hodierni Romani Pontificis Leo-

nis XII epistolam. Hanc, tribus vix elapsis an-
nis, ipse Pontifex Hyacintho Marietti ,Tauri-
nensi bibliopolae editionem praefatae Theologiae
,

suscepturo , misit. Quidquid ad illius sanctissimi

nec-non doctissimi libri laLidem scripsissemus
ista epistola eminenter continet; jam ergo suf-
ficit si hLiJLis verba pro verbis reddamus satis
:

superque hoc opus commendabitur.

 ,

DILECTO FILIO

HYACINTHO MARIETTI
LEO PP. XII.
DILECTE FILI ,

SALUTEM ET APOSTOLICAM LENEDICTTOVT.M

L»T rninus noccat malorum colluvies librorum qua, nunquam satis dc-
ploranda aetatis nostrae calamitate, regiones omnes redundant, non cxi-
guus fuit scripforum pietate ac doctrina pra?stantium numerus quos ,

Deus ad religionis morumque tutelam , miscricordi providcntiae suae

consilio nunquam perditorum non opponit audacise. In quibus cum
prajsertim vir sanctissimus idemque doctissimus Beatus Alphonsus de
Ligorio jure optimo numerctur, imo singulari quodam excellat tenera?
pietatis affectu, et in eam potissimum curam scriptis suis incumbat, ut
frcquentem suadcat sacramentorum usum Cbristi Jesu amorem et , ,

ejus misericordiae mcritorumque fiduciam beataxrac Yirginis Dcipnne ,

ac coelitum sanctorum cnltum inculcet qucc demum firniissima sunt,

adversus omncm pravitatem piaesidia; optiine sane de Pieligione mcritus

es , et sua si noiit commoda, de universa hominum socictatc ,
qui in
scriptoris liujusmodi opcribus eolligcndis lucem cdcndis operam , et in

tuam industriamque collocavcris Nosque potissimum habcmus gra-

:

tiam, quibus, pro pastorali nostro munere, nibil magis est cune,
quam ut omni opc profligcntur vitia pietasque foveatur. Ejus rei testi-
,

monium gratique in te animi qui etiam observantiam in Nos tuam

,

professus sis niisso ISobis cditionis cjusdcm cxemplari itemquc inci- ,

tamcntum ad ejusdem generis libros ut antc fecisti quaraplurimos, ,

possis evulgandos aureum quod tibi mittimus numisma esse volu-

, ,
,

mus, cum apostolica bcnedictione quam tibi amanter impertimur.

,

Datum Piomre apud S. Pctrum die 19. fcbruar. anni i8a5. Pontiuca-
tus nosiri anno II.
G\srAK GAsrARisi, ab ejnstolis latinis.
 BEATISSIHO

AC SAWCTPSSIMO PATRl

BENEDICTO XIV,
PONTIFICI MAXIMO,

ALPHOXStS DE LIGORIO.

M.VM dignilatis Pater. doctrina?

majestas, atque
Beatissime .

eniditionis tua? fasth;ium ne tibi hoc meum opus

,
morale sim-
pliciori, ac prorsushumili shlo conseriptum exhiberem. aut sua-
dere me omniuo aut dubitantem deterrere magnopere debui>-
.

sent: summa vero Sanclitatis tua benignitas, ac fcrventis>imus 1

zolus. qui in Te scmper cnituit prius ut optimi prresulis singula-

.

rum Ecclesiarum partes absolveres et deindc ut summi universa- .

lis muneri yigilantisSHne satisfaccrcs me im-

Ecclesiae pastoris ,

puleiunt, ut hos tenues labores mcos quos nonnisi pro ani- ,

marum salute suscipere et in publicam edere luccm constitui

.

Tibi libentissime dcdicarem. Cum enim fuissem Dci bcneficio

vocalus ad missionum ministerium pro adjuvanuis populis per
rura dispersis iisque potissimum qui spiritualibus magis desti-
. .

tuuntur auxiliis visa mihi ad hoc fuit necessaria scicntia plus

,

quam mediocrisrerum moralium. qua? lum ad instrucndas, tum ad

: endas animas csset accommodata. Qua de re tam pro mea
quam pro juvenum nostrce sodalitatis intelligentia oportunumduxi
opiniones probabiliores. utilioresque ad animarum salutem seli-
gere. Cumque plurimis per plures annos relectis auctoribus tam
benignx, quam rigidae senlentia? , alios nimium benignitati in-
didgen^es, alios nimiumausteritati addictos comperisscm opei\T ,

prctium me facturum credidi silibrum edcrem qui mediamviam

.

tencns, sententias magis veiitali consonas, magisque scitu ne-

scMntiasdirigendaseTponeret; alque, hac arrepta
opportunitate. multa in co ad praxim pertinentia qua? sacrarum ,

missionum excicitio didiceram, fi atribus mei* committerem. Opus,

Deo juvante, ccepi et absolvi et absolutum typis demandavi
. . :

quod . cum uni\ crse fucrit acccpfum , rursnsqne debnerit pablici

juris neri ,
in meliorcm ordinem fedegi, diligentiiis quibusdam
doctrinis cnucleatis, compluribus aliis adjcetis, additisque insu-
per aliquibus disseriationibus de infallibititate definitionum pon-
tinciarum, et de earuradems-ipra concilia superioritate.
a..
 XIV
At auia
oinnes, qui ex theologiaj principiis, fideiac mo-
,
libri
rum coiitroversias pcrtraclant
Tibi soli debentur, iiuietsummus ,

cs thcologia? princeps unusque Ecclesiae moderalor, divinae ve-

,

rilatis conservator et vindex

, unusque controversiarum judex. ab
ipso Deo
singulari providentia ad hoc constifutus, prout dixit
Alaxiraianus episcopus Conslantinopolitanus Epist. ad Oricnta- (
les ) : « Omnes
oinnesque vcram fidcm proiilentcsin
iincs terrae,
» RomanorumPontificumpotcntiam tanquam in solem respicere,
» qucm dc caeteris mortalibus ex tcrrarum orbe conditor orbis ele-
» git cui cathedram raagisterii principalitcr possidendam tenere
,

»"pcrpeluo privilegii jure concessit, ut quisquis divinum aliquod

» sive profuudum nosse desiderat, ad hujus praeceptionis oracu-
» lum, doctrinamquc recurrat. »
llinc juste hoc opus Tibi dicandum exislimavi eoque magis ,
,

quod una ex praecipuis causis, qua2 me ad iilud edendum induse-

runt, fuit, ut cognitas omncs haberent saiuberrimas bullas, epi-
stoiasqueencyclicastuas, quae tantopcrepiofuerunt, et prodeiunt
usque ad sreculorum consummationem universali moruni rcforma-
lioni cunctorum fidelium quandoquidem in eisdemS. T. summa :

piudentia nequc ad nitnium rigorem, neque aii nimiam benigni-

latem deciinans; sed temporum defectui condescendens mira ,

suavltale disposuit id quod cum ingenti animi fortitudine sibi

proposuerat.
Fuit pra3tcrea mihi consilium plurimas in medium doctrinas
pvoferre quas ex aureis tuis operibus sum edoctus quibusquc
, ,

S. T. non pauca immortali recordationc digna atquc edisccnda

uiiiversae reipublicai littcrariae tradidit. Haec enim tua grandisdoc-
trinee eminentia non minus quam reliquaequae in Te elucent vir-
,

tutes , nempe morum integritas admiranda a propinquis aliena- ,

tio, prudentia singularis, incomparabilis salutis animarum zclus,

ct summo sacerdotio apprime necessarius Tesupremopontificatu ,

dignissimum rcddiderunt.
Demumsi librorum dedicationcs solcnt tcslcs cssc grajti animi
a<- non immcmoris acceptorum ab aliquo magno Principc iiencli-

ciorum, cum unus ipse sim ex fratribus congregationis SS.Hedcm-

ptoris cui Tu nupcr apostolicam auctoritalem bcnignissimc ac-
,

commodasti, oportcbat jure merito ut Tibi uni hoc opus sislere- ,

tur , ac praeterca nemini.

Tu igitur, Beatissime Paler per illam , qua genus humanum ,

complecteris , caritatcm pcr curamillam quamchristianis omni-

,

bus enixc et dcbcs ct praestas pcr ilium ipsum cujus in tcrris vices ,

finigeris Jesum Christum excipe pietalequasoles hoc qnalccum-

,

que munusculum, quod Tibi sacro ct pra^scnto, ut modereris, cor-

ri;;a;-, , dclcas quicquid in co vcritati absonum visum fuerit ; ci
 x\

quid boni est,fave.is, cl tuearispaternaque, acapostolica benc-

;

dictione tua pro.sequi non dedigneris, tum opus ipsuin ut ani- ,

maruin prosit saluti tuni mc sodalcsquc mcos utin nostro mi-

, ,

nisterio divinas gloriae coopcrantes, ubcrrimum in vinea Domini

fructum reportare valeamus.
iNostrum autem erit jugiter Dco fundere preccs, ut universo
christiano orbi Sanctitatcm Tuam diu servct incolumem diuqnc ,

in terris relinquat, quo tandem aliquando non sine omnipotenlis

Dci pi\rsidio cathoiica? religionis hostes omncsque a vera fide
,

abcrrantes ad ovilc, ndeliumque ccetum, ad unicum salutis por-

tum felicissimc dcducantur.
 TRANSLATIO LITTERARUM

SS. D. N. BENEDICTI XIV,

ITALICE SCRIPTARUM
OUIBl S OOMMENDATUR THEOLOG1A MORALIS.

D!L ECTO FILIO

ALPHONSO DE LIGORIO
PKESBYTERO CONGREG ATIONIS SS. REDEMPTORIS

BENEDICTUS XIY.
DILECTE FILI SALUTEM ET AFOSTOLICAM BENEDICTIONE3I.

Accepimus vestras litteras datas octava junii una cum se-

cundo toino Theologiae Moralis et aliis operibus a te edi-
tis
,
quae , minoris licet molis, magn^e animarum utilitati
inserviunt ;
gratum nobis fuit ea acciperc et praecipue,

Tractatum Theologiac Moralis (cujus dedicationcm Nobis

factam acceptam liabemus) qucmque ea quapar est at-,
,

tcnlione perlectum , utiles observationes continere reperi-

mus. IMinime tibi dubitandum quin futurum sit ut oinni-
bus placcat quorum usui destinatur. Yolvemus eum et ,

rcvolvcmus, et confidimus, crctcros ejusdem operis Tra-

ctatus eadem satisfactione a Nobis lcgendos.
Intcrim in Nostra? erga te benevolentiae pignus Aposto-
licam Benedictionem tihi peramanter impertimur.
Datum HomacapudS. MariamMajoremdie i 5. juiii 1705.
Pontificatus nostri anno decimo quinto.
 PRiEFATIO
PRO INTELLIGEINTIA TOTIUS OPERIS.

Ljum prsecipuum sit intentum nostrae minimae congregationisSS.

Redemploris missionibus vacarc, cumque missionariorum exerci-
tio nccessario annexum sit munus conscicntias hominum instru-
ctionibus, et confessionibus dirigere : ideo piurimis ab binc annis
excogitavi juventuti sodalilatis nostrae librum de re inorali tra-
ctantem tradcre qui mediam interaliosaut niraisrigidos, aut ni-
,

misbcnignosviamleneret. Opusabsolvi, sedquia nimisfcstinanter

fuit illud typis dcmandatum ut aliis satisiaccrem mihi non sa-
, ,

tisfeci plura enim in eo vel non benc cxcussa excideiunt, vcl

;

confuso ordine fuerunt cxposita. Idcirco , cum ea diligentiorc exa-

mine nccnon clariore mcthodo indigere animadvertissem ani-
, ,

mum ad sccundam editionem applicui, in qua admeliorerxi ordi-

ncm omnia redigerc curavi, et utillissiinis doctrinis libruni copio-
siorcm reddere. Nonnullas etiam opiniones (temporisdecursu rebus
ad utiliorem trutinam revocatis ) homincm me agnoscens y refor-
,

mavi. Nequeinhoc erubui , cum divus Augustinus non erubuerit

in pluribus se retractare ; sicut etiam D. Thomam fecisse teslantur
Cajctanus, Catharinus, ct Capreolus;ac ipsc doctor angelicus (3. P.
quocst. 0. art. 4. ) sic fassus est : Quamvis alibi aliter scripsc-
rim.Vt Sapientis est mularc consilium. Et
eniin Tullius dixit :

aiibi : Nunquamlaudatafuit in una senteniia permansio.

Ncmini autcm superilimm vidcatui posttot libros scientiammo-
ralem pcrtractantcs liunc me suscepissclaborem, quasi actum age-
rcm; cum etenim plurimos lcgerim auctores alios inveni qui , ,

plus ayjuo indulgcntes iis qui ( ut ait Isaias cap. 30. ) dicunt :

Nolitc aspiccrc nobis ca qua? rectasunt, loquimini nobis placen-

tia ; consuunt pulvillos sub corum capitc ut in peeeatis misere ,

conquicscant haud cnim dubitandum multum dctrimenti Dci

:

Ecclcsiam sentirc ex istorum auctorum sectatoribus cum major ,

hominum laxioris vitce pars adillos concurrat. Contra vero rcperi

alios, qui ad rcprobanda assueti qusecumque extremam rigidita-
tem non sapiunt, consilia cum pneceptis confundunt novisquc ,

mandatis conscienlias aggravant, humanam imbecillitatem nihil

pensi habcntcs, nihiiquc mcmorcs illius sacri canonis ( cap. ult.
dc transact. ) qui admonct In his vcro in quibus jus non invc-
: ,

nitur exprcssum, proccdas cequiiatc scrvata, semper in huma-

niorem partem dcclinando sccundum quod pcrsonas ct causas,
,
XVI II

loca ct tvnpora videris postulare Ethoc motlo jugum CbristiDo-

.

miui quod cst suave intolerabile rcddunt viamque salutis sic

, , ,

pluribuspraecludunt juxta illud S. Ambrosii Sunt etiam in no-

, :

bis qui timorem Domini habent scd non secundum scientiam , ,

statuentes duriora prmccpta, quui non possit humana conditio

sustinere ( in psal. 1 18. sermon 5. ). Utraque sane exlrcmitas ma-
xirae periculosa nam prima spatiosam viam relaxatione ad per-
;

ditionem apcrit altera ut ait perdoctus Cabassutius ( in tbeor.

;

jnr. pnef. ad lect. ) duplici tramite urget anircas in ruinam, er-

ronca scilicet conscicntia ct desperatione cum plurimi audita
, , ,

bac rigidiore doctrina in mortalia Jabuntur vcl crcdenles inesse

,

lelhalc pcccatum ubi non est vel nimia difticultate deterriti, im-
,

possibilc putantes eo modo possc salvari, salutis suce curam peni-

ius abjiciunt.
Proptcrea in luccm cdcre delibcravi hoc novum opus, quodin-
lef opinioncs nimis bcnignas et nimis sevcras medium locum tc-
nerct, quodque non tam diftusum csset, ut non facile legeretur ,

nec tain breve, ut in multis deiiceret. Concinnatas in hoc repc-

rias omnes quaestiones et res moralcs , quce magis ad praxim de-
,

serviunt. T't vero sententias veritati conformiores scligcrem in

quacumque quaistione, non parum laboris impendi; pcr plures
cnim annos quamplurima auctorum classicorum volumina cvolvi
tam rigidae quam ])cnigna scntentiae quae ultimo ( ut arbitror ) in,

publicum prodierunt. Praesertim autcni sedulam operam navavi in

adnotandis doctrinis D. Thomae quas in suis fontibus obscrvare
,

curavi. Insuper in controvcrsiis intricatioribus ctiam doctos junio-

rcs fonsului.
Praeterea bic invenics in suis propriis loeis diligcnti studio adno-
tatos tcxlustum canonicos tum civiies ad rem pertinentcs. Itcm
propositioncs damnatas ct ( quod utilius) dccreta recentiora
,

summorum Pontificum , ct praecipuc bullas , sanctionesquenuper

«•(Jilas a SS. D. N. Papa Benedicto XIV. Nec non plurima hic cx-
posui, quae magis missionum et confessionum cxercitio, quam
librorum lectione didici. Ut autem justamethodus servaretur, me-
dulam Krmanni Bnsembaum prauniltendam ccnsui non jam ut ,

omucs ipsiusauctoris opiniones approbarem, scd tantum ut ejus-

dem methodum sequere quac inter aliorum nuctorum mcthodos
,

ad rcs morales cxponcndas valde accommodata mihi visa fuit :

deinde u» tyronibiis nostra; cqngregationis ,

juxta nnem milii
principaliler propositum, magis prodcssem, ad modum captu fa-
ciliorem mcas appendiccs studui exararc : inhocenim maximc in-
cuhui, utpotius in claritatc, quain iri scrmonis clcgantia abun-
darem.
In delecta autem sententiarum ingens cura mihi fuit scmperra-
 XIX

tioacm auctorilati praeponcre cl prius quarn meum ; fcrrcm judi-

cium, in eo ( ni fallor ) totus fui, ut in singulis quaestionibusme
indifferenter haberem et ab omni passionis fuiigine cxpoliarom
, ,

quod satis bcnevolc lector, cx eo cognoscere potcris quod ego

, ,

non paucas sententias, quas in prioribus hujus opcris cditionibus

tenueram iu hac postrema mutare non dubitavi. Caetcrum salcjji
,

utpiurimum meam exponerc sententiam. justum pondustribuendo

majorisjvel aequalis vel minoris probabilitalis cuiquc senten-
,

tiae prout meae imbccillitati visum fuit nc ancipitem relinquc-

,
,

rem lectorcm morc aliquorum qui sententias aliorum tantum

,

refcrentcs non parum exosos legentibus se praebent. Ubi vero

non invcni rationem pro una partc convincentem non sum ,

ausus oppositam damnare morc aliorum qui nimis facile re-

,

probant opinioncs quas plurcs, et gravcs auctores luentur ,

,

quorum doctrinas praelaudatusN. SS. P. Eenediclus ( longe abil-

lis alienus qui easliberius parvi pendunt ) in suis elaboratis ope-
ribus el omnigena eruditione relertis non sine aeslimationc com-
, ,

mcmorat et saepc eisutitur quin etiam ipsorum opinionibus non

, ;

parum deferl, iisque innixus in multis Christi fideles instruit ut ,

videre est in suo Iiullario.

Caetcrum bcnigne lector, tc admonilum volo nc exislimes
, ,

mc opinioncs illas approbarc, vcx eo quod non reprobem eas ;

cnim quandoque fideliterexponam cum suis rationibus et pa- ,

tronis , ut alii pro sua prudentia, cujus pondcris sint adjudi- ,

cent. Deindc advertas, quod, cum aliquam opinionem vcrio-

1 cm voco , tunc contrariam non habeo ut probabilem clsi non ,

evpressc ut improbabilem damnem. Insupcr quando unam ex sen-

tcntiis probabiliorem appello nullo judicio dato de probabilitalc
,

alterius , aut utor hoc verbo, non audeo damnare ; nonpropterea

intelligo camprobabilem dicere, sed judicioprudcntiorum rcmit-
tcre. Si autcm observare vis quodnam systema tenendum ipse
,

ccnseam circa moralium opinionum elcctioncm vide c. 3. in ,

tract. allcro de conscientia probabiii num. 53. et seq. Valc.

 THEOLOGIA
MORALIS.

LIBER PRIMUS.

TRACTATUS PRIMUS.
DE CONSCIENTIA.

MONITUM AUCTOIUS.
Adverte, Lector benevole, quocl primum hunc
Tractatum de Conscientkt, quo aclitus ad uni-
versam Moralem Theologiam aperilur, speciali
studio a me elucubratum pro faciliori alumno-
rum meorum instructione apponere volui; hoc
dico, quia deincle omnes ab alios operistractatus
alieno auctore virgulis signatos invenies, meis
tamen adnotationibus adjunctis. Elegi autem
illos alterius auctoris tractatus inserere, ut or-
dinem rerum ab eo servatum sequerer, eo quod
talis ordo propter rerum distinctionem et con-
nexionem optimus universe a pluribus reputa-
tus est.

CAPUT I.

QUID CONSCIENTIA, ET QUOTUPLEX ? ET QU.ENAM SEQUENDA

i. Dercgula remota, ct proxima actuum humanorum. — a.De conscien-

tia ct syndercsi. — 3. Dc conscientia rccta ct erronca. -— 4- De co qui
scquitur conscientiam yincibilitor erroneam. — 5. Dc eo qui sequitur
I. 1
 —
a LIB. I. TRACT. I.

conscicnh..m invincibi.litcr erroncam. — 6. An sic operans mcriluu»

acqnirat in operahdo? — 7. Respondctur objccfioni adversariorum.
— 8. An detur conscicnlia invincibiliter crronca circa praeccpta natura-
lia ? Jiemissive ad Tractat. II. de Legih. n. 1 69. — 9. Dc co qni putat
enonec desideriun- malum non essc peccatum. — 10. De conscientia
perplcx*. — 1 i.Deconscientiascrupuiosa.Sigoascrnpulosorum — 13.
licmedia ct prsescrtim obcdientirc. — Dc
periculo scrupulosi qiii
i3.
non obedit. — 1 \. Dc rcfjulis ^encralibus assignandis. i5. Quomcdo —
eonfcssarius gorcrc sc debctcum scrupulosis, tjui timcnt asscntiri cui-
libet praTa» co^italioni. —
iG. Quomodo cum iis, rjui scmpcr duljitant
de eonfcssionibus pnrtcritis. —
17. Quomodo cum iis, qui in omni
actione pcccarc formidant. — 18. Quid de iis rjui onerantur cum ac-
tuali timorc. — 19. Scrupulosi non pcccant scrupulos vinccndo, quin
illos prius deponant.

1. Doplex est regulaactuumlmmanorum unadicitur ;

remota , altera proxima. Rcmoia, sive materialis , est lex

divina; proxima vero, sive formalis quia , est conscientia;
licetconscientiainonmibus conformari debeat, clivina? lcgi

boiiitas tamen , aut malitia liumanarum actionum nobis

iiinotescit, prout ab ipsa conscientia apprelienditur uti ,

docet S. Thomas : Ratio humana esl regulq voluntatis hu-

vianai, c.r qua cjus bonitas mmsurctur. 1. 2. q. 19. art. 4-
Et clarius viclusluunanus judicatur virtuosus,
alio in loco :

vcl vitiosus, sccundwn bonum apprchenswn in quod vohintus ,

'crtiir, ctnon sccundum matcrialc objcctum aclus. Quodlib. 3.

j:it. 27. Prius i{jcnius de regula pioxima, nempe de con-

icientia, deinde de remota uimirum de legibus. ,

2. —
Conscientia definitur sic Esl judicium scu dicta- : ,

mcn practicum rationis , quo judicamus quid hic et nunc

agcndum ut bonum , aul vitandum ut malum. Dicitur autem
conscieiitiar//cttf7fie/i practicum, ad diiTerentiani s\ nderesis,

q-aac est cognitio speculativaprincipioruni universalium ad

bene vivcndum, scilicet, Dcus cst colcndus : Quod tibi non

vis, altcri ne feccris , ctc, ut babctur ex S. Tlioma, p. 1.

qu. 79. art. 12.

3. —Dividitur autem conscientia in rectam, erroneam ,

perplexam scrupulosam, dubiam et probabilem. Rccta

, ,

ea,qiuedictatverum pcccat ideoquicontra eam operatur,

;

cuni dicat Apostolus Omnc quod non cst c.v fidc ( nempe
:

ex dictamine conscicntia?, ut explicant Estius etalii) j>cc- ,

caium $st, Rom. 4- Confirtnat Innocentius III. in cap.

Liueras, de Rest. Spol. Quidq^id fit contra conscientiam
 DE COIVSCIEATIA. 3

(v.(!iflcat ad gehennam. Conscientia xero crronca estea,qua:

dictat falsum, lanquam verum. Ileec autem alia est vinci-
bilis, alia invincibilis. Vincibilis est, quae, cum debeat,
et possit vinci ab operante, vel quia errorem jam advertit,
velsaltem dubitatcle errore, advertitque simul ad obliga-
tionem illum vincendi tainen negligit illnm vinccre, Ut
,

docent S. Anton. 2. p. tit. 5. c. 1. §. 5. Navarr. Palud

9. n, 9. Salm. tr. 20. c. i4- » 9- et Suarez in 3. p. d. l\.
sect. 8. n. 18. cum Sylvio Cajetano, aliisque communis-
,

sime ex S. Tlioma cle Yerit. q. i5. ar. 4. ad 10. Notant

autcin Salm. 1. cit. et Castr. tr. 2. de Pecc. D. 1. p. i5.
n. 6. cum Azor. Suar. Vasq. Bonac. etc. et Wigandt. de
Consc. Ex. 1. q. 3. n. 7. non esse opus, ut diligentia ad-
liibenda ad vincenclum errorem sit maxima, sed sufficere
ut sit communis , et ordinaria. Invincibilis vero est, quse
moraliter vinci ncquit, cum nulla cogitatio, nec dubium
erroris veniatin mentem operantis nec etiam in confuso, ,

dum operatur , vel cum actionis causam ponit prout ,

latius
explicabitur in lib. Y. tr. de Peccatis , ubi agetur de ad-
vertentia ad peccatum requisita.
4. — Hinc dicimus 1. Qui conscientiam vincibiliter erro-
neam liabet semper peccat, s-ive juxta eam sive contra
, ,

eam operatur. Peccat enim agendo contra eam , eligendo

malum quod judicat esse malum peccat vero agendo juxta :

eam,quia, cum errorem debeat et vincere possit;illum

non deponendo temere operaiur.
5. —
Dicimus 2. Qui conscientiam invincibiliter erroneam
liabet, non solum non peccat juxta eam operando sed ,

etiam aliquando tcnetur illam sequi. Ratio utriusque est :

non peccat, quia licet in se actio recta nonsit, recta est
tamen juxta conscientiain operantis tenetur autem juxta ;

eam aliquando operari si conscientia qua? est regula pro-

,
,

xima, agendum.
sic ei suggerit
6. —
Non solum autem qui operatur cum conscientia
,

invincibilitcr erronea non peccat sed etiam probabilitis

, ,

acquirit meritum ut recte sentit P. Fulgentius Cuniliati,

,

de Consc. c. 1. 11.6. cum aliis communissime. Ratio,c|iiia

ad dicendum aliquem actum bonum saltem inadscqua— ,

tum,suflicit ut ille dirigaturper rationis et prudentisc dic-

tauien. Cum ergo operans prudenter agit, procul dubio
 ,

h LIB. I. TRACT. I.

mereri debet propter bonum finem quo operalur, nempe

(jloria? Dei aut cbaritatis erjaa proxiinum etc. sicut contra
, ,

demeretur, qui bonum opus facit scd apprehensum ut ,

malum, propter malum iinem quo opus iilud exequitur.

7. — Objicit Franzoja (Tlieol. Mor. 1. 1. c. 1. art. 1.}
nunquam malam actionem possc esse causam meriti ailert- ,

que pro se S. Thomam qui 1, 2. q. ig. art. G. sic ait

,
:

i)onum causatur ex inlcgra causa , malum autcm singulis

dcfcctibus. Et ideo ad hoc ut dicatur malum id in quod ,

quod sccundum suam naturam

icrtur voluntas, suflicitsive
sit malu.ni sive quod apprchendatur ut malum. Sed ad
,

boc utsitbonum requiiitur ut utroque modo sit bonum.

,

At respondetur, quod S. Doctor loquitur hic de bono ab-

solutc et simpliciter sumpto, non autem dc bonorespective
et per accidens ,
prout a conscientia ,
quoe est regula pro-
ximaaftendi , invincibiliter est juxta id quod
apprehensum ,

idem Angelccns docet ( ut supra retulimus)dicens jiclus :

iiumnmis judicaiur virtuosus vel vitiosus secundum bonum ap-

preJiensum in quod voluntas fcrtur, ct non sccunclum matcrialc
,

ohjectum aclus. Quodlib. 23. Juxta quod P. Conc.

3. art.
(Theol. Christ. tom. de Consc, diss. 1. cap. 5.'
2. 1. 2.
quamvis in argumento dicatopcraex consdentia erronea,
etsi invincibili nulla prredita csse bonitate, aut merito
,

]>ostmodum tamen ibidem n. 36. nobiscum sentit dicens :

Polcst cnim quis , dum excrcet opus malum iiabere

materialitcr ,

plurcs actus bonos , intcntioncm ncmpe bonam Deo placcndi.

Hos bonos et mcritorios quamvis actus quipcr sc tunc
dicimus ,

cxercetur sit tion imputabilis ad culpam

materialitcr malus ,

quiaopusmaterialiiermalum, cum non sit voluntarium tcfun- ,

ilcrcin islos actus maliliamnon valct. Id fortius confirmatur

a S. Bcrnardo,quidocet(de Pra?cept. et Disc. c. 12. et 17
snljditumpraelato obedientemex rectaintcntione, meritorie
a^ere, quamvis materialiter errct contra lcftcm. Et c. i5.
11. 35. sic scribit Etauidcm iaudcdignam dixcrim vcl soiam
:

ititentionem piam, necplane condiana rcmuncrationc fraudabitur

in opcre quoque non bono ipsa botia voiutilas.
3. —
Quseritur 1. An daripossitconscientia invincibiliter
crroncacirca pnrcepta juris natura? ? Kespondeturhic brevi-
ter,quod potest dari circa conclusiones mediatas et remotas a
nrimis principiis, non vero circa conclusiones immediatas,
 DE CONSCIE^TIA. 1

et proximas ut csset , auferre alienum invito clomino

;

occidere innocentem, etc. Est communis sententia, qunm

infra probabimus auctoritate pracsertim S. Tliomsc in tr. II.
de Legibus, n. 169.
9. — Quaerilur 2. An dari possitconscicntia invincibiliter
erronca in co ,
qui cupit aliquod pntrare mnluni ,
puta
Fornicatiouem ,
judicans pcr errorem solum dcsidcrium
fornicandi non essc mortate,non sequi- si fornicntio fncto
tur? Affirmnnt id ut probabilius Snncbez etCardenas, di- ,

centcs bunc peccnrc tnntum mnterinlitcr quin licet ipsc ,

,

velit mnlum illud objectum tnuien invincibiliter credit ,

desidcrium suum injuriamDeo non irrogare. Hnnc tnmen

oj)inionem uunquain probabilem censerc potui; nunquam
enim intelligerc vnlui, quomodo qui vult delibcratc nctio-
nem exercere,qua scitDoum oftendi, possit iuculpnbiiitcr
credere, Deum non offcndere, dum eflicaciter cupit iliam
exequi ,
qua certe agnoscit avcrti a Deo. Sed dices : Quo-
modo iste peccabit formaliter ilio suo desiderio si mali- ,

tiam ejus ignorat? Respondetur : Quamvis detur quod ,

ignoret malitiam illius actus interni, certo tamen agnoscit

malitiam actus externi si ergo vult illum exequi jam cogni-
:
,

tum ut malum quomodo a peccato excusabitur? Omnes

,

quidem ex ipso luminc natursc dignoscunt se teneri ad ,

obediendum suo Creatori quando igitur quis deliberntc :

vult ngere id quod scit a Deo sibi vetitum necessnrio simul ,

ngnoscit, quod male agit ct quamvis reflexe tunc non :

peccet, putando solum actum externum esse peccatum;

cxcrcite tamen et in facto esse jam peccat, volens negaio
Deo , tempore quocogitat peccatum consummare , debitam
obedicntiam. Instabis : plures rustici ideo non confitentur
de hispravisdesideriis , c{uia credunt tum tantum peccare,

cum peccatum externe consummant. Respondeo Isti po- :

tius falso dccipiuntur in credendo quocl non tenentur ,

confiteri peccata qu?c non consumniant; scd prudens con-

fessariusjudicare debet, cjuod Consenserunt in pecca- cum
tuin consummandum vere
peccaverunt
, et formaliter
voluntate prava se a Deo avertentcs. Ex bis omnibus opi-
nionem contrariam cum aliis doctis rccentioribus parum
probabilem censeo.
10. — Pergamusadaliasconscicntiajspeciesdiscutiendas.
r> LIB. I. TRACT. I.

Conscientia pcrnlcxa est ea qua quis in mcdio tluorum ,

praeceptorum constitutuspeccare credit quamcumquepar- ,

tem eligat, ex. gr. si quisperjurio posset in judicio servare

vitam rei et ex una parte angeretur a praecepto religionis
,

non pejerandi et ex alia (errore ductus)a pra?cepto caii-

,

tatis erga proximum, nec resolvere se valeret, quacritur

quid agere deberet in hoc casu? Respondetur: Si potest

actionem suspendere, tenetur illam differre, donec con-
sultat sapientes si vero suspendere nequeat, tenelur eli-
:

gere minus malum vitando potius transgressionem juris

,

naturalis ,
quam humani aut positivi divini. Si autem non
,

possit discernere quidnam sit minas malum quamlibet ,

partem eligat, non peccat,quia in hujusmodi casu decst

libcrtas necessaria ad peccatum formale.
1 1. —Agamus hic ultimo dc conscientia scrupulosa , dc
qua longiorcmoportethabere sermonem. Conscientia scru-
pulosa est ea quae ob levia motiva absque ralionabili fun-
,

damento (scrupulus enimestinanisapprehensio) saepefor-

midat depeccato, ubi revera non adest. Signa conscientiae
scrupulosae haec sunt i. Pertinacia judicii, qua scrupu-
:

losus sapientum consiliis parera renuit, varios consulit ,

sed nullius judicio acquiescit imo quanto magis plures ;

audit eo plus perplexus evadit. 2. Frequens judicii mutatio

,

ex levibus motivis unde oritur inconstantia in agendo

; ,

mentisque perturbatio , praesertim in operationibus extei-

nis, puta in celebratione missae in horarum recitatione , ,

autsacramcntorum administratione, vel perceptione. 3. Ila-

bere reflexiones impertinentes plurium circumstantia-
rum quae in actione adfuerint , vel adesse potuei unt. 4- I«*
,

onmibus formidare de peccato et mente haerere contra ;

sapientum ac etiam proprium judicium et ideo nunquam

, ,

contentum esse una confessarii assertione scd saeplus eo- ,

dem actu eumdcm exquirere an in agendo juxta consilium ,

datum immunis a culpa.

conscienlia esse possit
1?.. — Reuaedia
autem pro hujusmodi scrupulosis ad—
hiben.la sunt ha?c. Postquam confessarius exsignis supra
allatis jam perceperit pmniientem csse scrupulosum pjr«- ,

scribatci. 1. Ut valde humilitatis virtuiem colat, saepe enini

scrupuli cx superbiae vitio ortum habent. 2. Lt cavcat a
"ectione librorum scrupulos excitantium , et scrupulosorum
 DE CONSCIENTIA. 7
convcrsationcm cvitct. 3. Nc diu moreturin cxaminc cun-
scienti;e, praescrtim circa ca in quibus magis vexatur. /[•

Ut fugiat otium, ex quo sacpe mens inanibus appreliensio-

nibus impletur. 5. Ut instanler Deo se commcndet , ad
ppem obtinendam parendi prxceplis sui dirceloris ;
boc
cnimsuper omnia praxipuum, imo unicum potest dici re-
mediuin bujusmodi infirmoruni esse omnino acquicscere
judicio sni superioris sive confessarii ut omnes docent ,

patres,theologi, etspirituales magistri. Hinc valdeprodei it

adsedandas conscienliasscrupulis agitatas ut coniessarius ,

cisantc oculos exponat bas egregias sapientum auctorita-

tes quas bic subdo. Natalis AlexanderTbeol. Dpgni. Mor.
,

i. 3. c. /[• r- i. dicit Quod autem scrupuli spemi dcbcanl,

:

accedcntc prudentis;, pii doctiquc directoris judlcio , et contra

agendum, constat cx c. Inquisitionis dc scut. cxc.,ubi
illos sit ,

diciiur,quod si quis autcni habct conscicuiiam cx crcdulitaic

lcvi ad sui pasloris consilium licitc potesl agcrc. Id. con-
firmat S. Antoninus ex Joanne Gersone qui (Tract. de ,

prapar. ad Miss.) sic scribit Qui rcnuunt crcderc supc- :

riorum et prudentum consilio ad tales scrupulos dcponcndos, ct

agcndum conlra cos , crrant multiplicitcr. Dccipiuntur in lioc
multi ex simplicibus, distingucre nescicntcs intcr ea qua? poi iio

animoe supcrior, ct ea quw inferior paiitur absquc superioris as-

sensu. Hinc affert illud R. Bernardi ,
qui dixit discipulo
r
cuiciam scrupuloso: T adc , cclcbrcs. At cticet
et in fide mca
aliquis, utinam Bernardus nunc vero clum
csset mibi S. ! ,

superiori.smeimediocrcmsapienliaminspicio,nonaudeoilii
conscientiam nicam committere. Respondet S. Antoninus
ex eodein Gersone Quisquis ila dicis ,crras ; non cnim commi-
:

sistiic in manibus hominis quia ,

littcratus, quiapius, ctc. sedquia
iibi cstpraepositus. Quamobrcm obcdias illi, non ut homini, scdut
Deo. . . Cavcas ad cxtrcmum nc dum quteris sccuritalci:-, in gra-
,

vcm ruas praicipitationis foveam. Hinc S. Imilippus Nerius

suis pcenitentibus (ut in Yita. 1. i. c. io.) sic aiebat Qiu :

proficerc in via Dcicupiunt, subnrittant se confcssario docto, citi

obcdiant ut Deo. Qui ita opcralur, fit sccurus a rcddcnda raiionc

cunciaruni actionum suaruni. Dicebat item, fulcm pru stundam
essc confessario, quia Dominus cum errare nonpermilicl. Nihil
esse sccurius, quam in opcrando voluntati dircctoris obicmpe-
rarc ; nihilqtte pcriculosius ,
quam sui ipsiusjudicio sc dirigcrc
 ;

8 LIB. I. TRACT. I.

Pariter S. Franc. Salesius ( Introd. cap. 4- ) loquens de di-

rectione patris spiritualis scribit ex V. Joanne Avila , :

Nullo mcliori modo de Dei voluntate apertc nos certos ficri,

quam pcr humilem obedientiam ipsius prceccptis. Hoc etiam
confirmat Glossa in c. ad Aures, de Temp. Ord. lit. in
iine, ubi dicitur Si vero dubium sit praccptum , proptcr
:

bonumobcdienticeexcusatur apeccato licet inveritatc sit malum. ,

Idem dicitur in c. Quid culpatur,

23. q. i. S. Bernardus
(de Pra?cep. et I)isc. c. I2.)ait: Quidquid vice Dcipracipit
homo quod non sit tamcn certum displiccre Dco, haud secus
,

omnino accipicndum cst, quam si pracipiat Dcus. S. Igna-

tius Lojola (in Constit. Soc. Jes.) obcdicndum in omnibus,
ubi peccatum non cernitur, id est (ut in Declar. ) In qui- :

bus nullum manifestum est pcccatum. B. Humberlus (in \.

de Erud. rel. c. i.) nisi aperle sit malum quod prazcipilur,
accipicndum cst ac si a Deo praicipcrelur. B. Dionysius
Cartus (in i. dis. 3g. q. 3. ) In dubiis an sit contra :

prceccptum Dci standum est praicepto pra?lati, quia etsi sit

,

contra Deum altamen propter obedicntia? bonum non peccat

,

subditus. Idem docet S. Bonaventura. in Spec. Disc. c. [\.

i3. — Quapropter confessarius enixe curet poenitenlibus

scrupulis ve:atis suadere, quod oinnino tutus incedit qui
inomnibus.
sui directoris consiliis acquiescitet obteinperat
in quibus evidenspeccatum non apparet tunc enim non ;

homini obedit, sed ipsi Deo dicenti Qui vos audit , me :

audit ct qui vos spcrnit , me

Contra spcrnit. Luc. 10. 16.
vero inculcet magno susesalutis discrimini se committere
, ,

qui prrcceptis sui confessarii renuit obedientiam pra^stare

tunc enim pcriculo se exponit nmittendi non tantuin cor-
dis pacem devotionem et in virtute pro^ressum vertim
, , ,

ctiam mentem (quot enim scrupulosi obedientiae non ac-

quiesc£frt-^ .n amentiam ccciderunt ) item corporis vale-
!

tudinem; imo ,
etiam aniinae jacturam
quod delcrius est,
faciendi nam eo possent scrupuli dcvenire, ut ad tantam
,

cmii redigerent despcrationem qua vel sibimet mortcm ,

infcrret, utpluribus contigit vel ut sic dc sua salute dcs- ,

pcrans, babenas ad omnia amplectenda laxaret.

vitia
i4- — Prrcterea satagat prudcns confessarius bujusmodi
pccnitentibus regulas potius generales, quam parliculares
pi;rscribcrc regulis enim particularibus scrupulosi fci c
;
 DE CONSCIENTIA.
nunquam sc rcsolvere valcnt ad operandum ;
quia scmper
dubitant , an regula illa praescripta possit valere pro casu
occurrenti ,
qui saepe videbitur ei diffcrens a casu practerito
cum confessario collato. Hinc recte ait Concina (Compen-
dioTheol. 1. i. dis. i. c. 6. n. 7. ) : Acccptis scmcl rcgulis
dircctionis , non dcbcnl (pcenitentes ) importune dircctorcm
adirc , et molestissimis interrogationibus vexarc : sed regula-
rum, quas acccpcrunt, bcncfcio abigcrc scrupulos dcbcnt.
i5. — Tripliciter autem scrupulosi ut plurimum a scru-
pulis vexantur. Alii anguntura pravis cogitationibus, qui-
bus Alii propter confessiones prae-
assentiri sacpe timent.
teritas quibus satis nunquam fecisse dubitant. Aliipropter
,

timorem peccandi in qualibet operatione quam acturi ,

sunt. Hinc 1. Pcenitenti qui pavet cuilibet malae cogita- ,

tioni (puta contra fidem castitatem aut caritatem)assen- , ,

sum praebcre imponat confessarius ut liujusniodi scrupu-

; ,

los omnino despiciat affirmans non pravas cogitationes,

,

sed tantum pravos consensus esse peccata. Et in hac mate-

ria non omittat semper uti regula a doctoribus sapienter
tradita, nempe eos qui sunt timoratae conscientiae , nisi
moraliter certo sciant se in grave peccatum consensisse
immunes apeccato esse judicandos; nam ut aitP. Alva- ,

rez impossibile cst peccatum in animamabillo abhorren-

,

tem ingredi , quin ab ea clare agnoscatur. Qua de re saepe

expediet scrupulosis cxpresse imponere ut a confessioue ,

liujusmodi cogitationum se abstineant nisi tam certo ,

sciant, se in illas consensisse, ut id jurare possint.

16. —
II. Pcenitcnti ,qui semper anxius est de practeritis
confessionibus quia formidat defecisse in integritate , vcl
,

in dolore si ipse generalem confessionem jam alias ex-

,

pleverit, aut per aliquod notabile tempus confessiones

suas diligenter peregerit liuic imponat, ne amplius cogitet ,

de culpis practeritis , necde iis vcrbum faciat in confessione,

nisi jurare possit certo peccata illa mortalia pcrpetrasse ,

ct insuper nunquam de illis confessum esse. Imo docent

Azor. Bonac. Bccan. Coninch. Layman ct ,
, alii quod ali-
quando potest quis taliter scrupulis angi quod licet ei ,

videatur certo aliqua non dixisse, adliuc ad ca confitenda

non teneatur. Confirmat id Wigandt apposite scribens :

Minime audiendum scrupulosum qui ,

vcllct rcpctcre confcssio-
to LIB. I. TMACT. I.

nes ; natn clato quocl aliqua peccala non

,
sit confessus , tamen ob
gravc suum damnum, etob periculumpcrpctuo hcvrcndi iti tantu
anxictatc cxcusatur ab inlcgrilatc confcssionis. Inhoc autcni
vchementer instet confessarius, ut ei pcenitens obediat :

qaod siobedire recuset, eum objurgct, communione pri-

vet et, quantum potest duritiem ejus rctundat. Cum scrupu-
losisobedientibus biande agendum est; cum iisaulemqui
in obedientiam delinquunt , maximus exercendus estrigor,
ct austeritas hac enim obedicntia, anchora destkuti nun-
:

quam ipsi sanari possunt.

17. —dcnique scrupvdosis, qui in omni actione
III. Illis
peccare formidant, imponat, ut libere agant, scrupulos-
c{ue despiciant ,et contra illos operentur, ubi evidens pec-
catura non apparet; quia ordinarie ipsi ob rationem per-
turbatam ex nimio timorc timent adesse peccatum ubi ,

non est. Ideo oporteteis praccepto injungere,ut scrupulos

vincant, ne amentes aut omnino inutiles ad operandum ,

evadant et postea de talibus actionibus abstineant in con-

:

fessione se accusare licet enim aliquando errent sic agendo,

;

tamen non peccant ratiooe olicdientiie ,

quam confessario
pracstaredebent. Imo sapienter docentSanchez Dec. 1. 1. c.

10. n. Antonin. Gerson. A r alent. Corduba, etc.

Si.cum S.
Item Salmant. tr. 20. c. 7. n. 10. cumCajet. INavarr. Bonac.
Filliuc. etc. dicunt scrupulosum teneri aliquando obliga-
tione gravi adversus scrupulos operari, cum ex scrupulo-
rum anxietate possit grave damnum timere in profcctu
spirituali aut in valetudine corporis, vel mentis.
,

18. —
Necrefert,quod ipse cum conscientia scrupulosi,
scu cum actuali timore peccandi operctur; nam ex com-
muni et vera sententia ,
quam docent Conc. t. 1. 1. •_>.. de
Consc. diss. 1. c. 8. n. i5. Ronc. eod. tit. c. 4- q- 2« Anacl.
eod. tit. qu. 5. n. 72. S. Antonin. 1. p. tit. 3. c. 10. §. 10.
Salm. tr. 20. c. 7. n. 8. cum INav. Cajet. Bonac. et aliis
plurimis; scrupulosus ita agcns minime peccat. Katio ,

quia conscientia scrupulosa seudiclamen mentis ex scru- ,

pulisoitum non potest auferre assensum de actionishones-

tale prius efformatum ex confessarii judicio velalio modo , ;

nam ut ait P. Concina Dbhium suspendit assensum , stcus

, :

vero scrupulus ulpote a duMo distinctus. Scrupuli ergo suni

,

quatdam animi tiubcculcr qucv obscurarc aliquantulum possunt

,
 DE CONSCIE^TIA. ii

judicium intcllectus , nullo lanicn modo illud prcefocarc valcnt.

Idque praesertim valct, urgct obedientia confcssarii

si

agcndi contra scrupulos, ubi cvidentcr culpanon cernitur,

ut babetur ex cap. Inquisitionis [\(\. dc Scnt. Excom. ubi
securum declarat pontifex , qui pastoris sui consilium
sequendo scrupulos abjic.it j sic enim ibi dicitur Jid sui :

Pastoris consilium conscicntia lcvis , cl temcraria cxplosa licitc

potest , etc. ab aliquo allatus in cap.

INec orficit textus
Per tuas dc Sinion. ubi pontifex prajscripsit cuidam
2.
babenti conscienliam niinis scrupulosam, ne ascenderet
ad ordines supcriores, nisi conscientia illa piius cleposiln.
Nam respondetur, ibi non agi de mero scrupulo verum ,

etiam de errore quo tenebatur ordinandus ut explicat

, ,

Glossa Conscienliam habebat erroncam. Et sic etiam cx-

:

priinitur in textu Nisi deponat errorcm.

:

19. —
Hinc pro pra*i concludendum scrupuloso jpras ,

oculis semper obedientiam babendam csse, ut scrupulorum

suoruin timorem fortiterabigens lil)ere operetur. Nec opus ,

est, ut in quolibet particulari actu boc judicium efformet

nempe quod scrupulos contemnere clebeat ex prsccepto
confessarii; satis enim est quod ex judicio prius formato
,

contra scrupulum agat quia propter experientiam praete-

;

ritam in ejus conscientia judicium illud virtualiter siveb.a-

bitualiter existit licet tenebris obscuratum. Tanto magis
,

quod cum scrupulosus in illa confusione operatur non ,

certe operatur cum conscientia formata et deliberata quas ,

requiritur quidem ad constituendum pcccatum , ut recte

scribit Joannes Gerson (Tract. de Consc. et Scrup. ) bis
verbis Conscicntia formata est , quando post discussionem
:

et dc.libcrationem cx dcfuiiliva scntcntia rationis judicatur, ali-

quid facicndinn , aut vitandum; ct contra cam agcrc cst pecca-
tum. Timor vero scu scrupulus conscicntice cst quando mcns ,

uitcr dubia vacillat, ncsciens ad quid pofius tcneatur ; non tamcn

quod scirct esse placitum divince volunlati
vcllct omittcrc ; ct
contra istum timorem scu scrupulutn faccre non scmper , est
pcccalum , licet periculosum valde sit (iutcllige nisi timor
contemnatur ut vanus, maximesi accedat directorum con-
silium ideoadditGerson) ct quanlum ficri potest abjicien-
: ;

dus, et exlingucndus. Ilinc idem Gerson (cons. 6.) sic scri-

bit : Scrupulosis contra scrupulos agcndum cst , etfixo operis
 —
is LIB. I. TRACT. I.

pcde ccvtandwn. Scrupulos compcscerc mclius quam per con-

tcmptum ncquimus, et regulariter nonabsquealterius etpr&scr-
tim supcrioris consilio. Alioquin timor immoderatus, aut incon-
Denique pro scrupulosis Nata-
sulta prccsumplio prcccipitat.
Alexander aitservandam esse regulamillama B. Alberto
lis
Magno eta S. Antonino traditam Interduram, ct benignam
, :

scntentiam circapra?ccpta, bcnignaintcrprctatio caetei isparibus

facicnda est. Dicendum remanet de conscientia dubia, et
probabili. Debis in scquentibus duobus capitibus seorsim
disseremus.

CAPUT II.

DE CONSCIENTIA DUBIA.
ao. Quaenam sit conscientia dubia? Quodnam sit dubium positivum ct
ncgativum ? — 21. Quodnam dubium spcculativum practicum ? , et —
22. Numquamlicet operari cumconscientiapractice dubia? 23. Deco —
qui scit aliquid esse maluni, scd dubitat, an sit gravc, aut lcvc. 2^- —
Quiddebeatagere, qui est practicc dubius? ib. An liccatopcrari cum
conscicntia spcculative dubia? —
26. Dc pluribus principiis rcH-Jxis,
cx quibus formari potest conscientia practice certa. 27. De lege —
dubia vcl dubic promulgata ct de lege ccita dubie abiogata.
, : 28. —
De voto dubie emisso ctdc voto ccrte emisso ct dubic impleto.—
5 ,

2g. Quid dc co qui judicat probabilitcr implessc votum?

,
3o. Quid —
si quis opus voti jam praeslitit, sed voti immcmor ? 3i. An subditus —
tcncatur obedire superiori in re qure est dubic mala ?
,
32. Dubia dc —
divcrsisrebus. —
33- Quid in dubiodc valore matrimonii ? Remissivead
lib. VI. n. go3 ct (]of\. —
34- Quid in dubio de solutionc si dcbitum ,

cst certnm? —
35. Quid in dubio de dcbito si quis rcm possidct bona ,

fide? — 3(>. Quidsi contra posscssorcm urgeat ratio prcbabilss, ct nnlla

pro ipso? —
37. Quid si posscssor, supcrvenicnte dubio, neglexciit in-
quircrc vcritatcin? —
38. AnpossiteucharUtiaraaccipere, qui dubitat, an
aliquid cihi vcl potus deglutiveiit? —
3g. Quid si dubitat, an dogluti-
vcrit anlc vel post mediam noctcm ?

20. — Con.scientia dubia est ea, qua? suspendit assen-

sum pro Qtraque parte dubii , remanetque anceps , et ha:si-

tans. Dividiturautem conscientia dubia in practice dubiam,

et speculative dubiam. Dubium vero dividitur in negati-
vum, et positivum. Negativum esl quandoexneutra parte ,

occurrunt rationcs probabiles sed tantum leves. Positi- ,

rum est quando pro utraque parte vel saltem pro una
, ,

adest grave motivum suflicicns ad ibrniandam conscien-

,
 DE CONSCIEINTIA. i3
tiam probabilem , licet cum formidine de opposito ; ideo
dubium positivum feresemper coincidit cuin opinione
probabili , dc qua in capite sequenti loquemur.
21. — Deinde
dividitur dubiuin in speculativum et ,

practicum. Spcculatwum cst quo quisdubitat de rei veri- ,

tate, v. g. an bellum aliquod sit justum vel injustum , :

an pingere die festo sit opus servile,vcl liberale an bap- :

tismus cuin aqua distillata sit validus aut nullus, et ,

similia. Practicum autem dubium est quo dubitatur de ,

rei bonestate v. g. an liceat mibi in tali bello dubie justo

,

militare an bac die festiva pingere an bunc puerum

: :

aqua distillata baptizarc. Semper itaque distinguendum

verum a licito dubium enim speculativum licet in obli-
; ,

quo et potius consequenter respiciat licitum tamen in

, ,

recto , et principaliter speculativuin respicit verum ,

practi-
cum autem respicit licitum.
9.7.. — His positis , dicimus i. nunquam esse licitum
cum conscientia practice dubia opcrari ; etcasu quo aliquis
operatur, peccat, et quidem peccato ejusdem speciei et
gravitalis , de quo dubitat; quia qui se exponit periculo
peccandi , jam peccat , juxta illud Qui amat periculum , in :

illo peribit. Eccli. 3. 21. Quare si dubitat , an illud sit

mortale , mortaliter peccat.
23. — Quid si sciat quis sed dubi-, aliquid esse inalum ,

tat ansit mortale aut veniale et cum tali clubio opera—

, , ,

tur? Alii censent bunc peccare graviter vel leviter prout ,

in specie objectum peccati est grave aut leve. Ita Vasquez ,

Sancbez etc. Alii cum Azor. Conac. Castropal. etc.putant

semper peccare tandem cum Navarr. Valent.
graviter. Alii
Granad. et aliis tenent tantum
plurimis satis probabiliter

venialiter peccare, si bomoille minime advertit necetiam

in confuso ad periculum graviterpeccandi neque ad obli- ,

gationem rcmexaminandi etmodoobjectum non sit certe ,

per se peccatum grave ; adderejn , modo etiain bomo sit

timorata? conscicntia},
24. — Quiutique dubius circa aliquam actio-
igitur est practice
nem debet , prius dubium deponere per principium
certum vel reflexuin de bonestate actionis illius juxta id
, ,

quod exponemus in dissertatione de usu opinionis proba-

bilis mo.do liomo ille sit sufliciens ad formandam sibi
;
 ,,

x4 LIB. I. TRACT. 1.

conscie-.tiam practice certam deinde potest operari. Si , ct

veroinsufuciens sit (puta quia rudis) tenetur paroclium
aut confessarium, vel alium pium ac doctum consulere,
et juxta consiliuin agere. Qui verodubius esset,sed omni-
bus ponderatis adverteret, dubium esse inane liic bene ,

potest(ut recte scribit Continuator Tournelv, tom. i. tract.

de Act. liuin. c. 3. art. 4- de Cons. dubia) dubium suum
deponere sine alia reflexione et sic actionem exequi tunc , ;

enim si malitia illius ignoratur , ignorantia illa est omnino

involuntaria utpote quae studio superari non potest prout
,
,

docet Angelicus.
25. —
DicimirsII. Licitum esse operari cum conscientia
speculative dubia, semper ac operans per alias rationes
sive principia reflexa judicat practice actionem suam esse
certe moraliter bonestam. Aliae enim (ut sapienter ratioci-
natur episcopus Abelly) sunt rationes quibus judicamus ,

de rei veritate nempe de probabilitate , sive de dubietate

,

alicujus opinionis , v. g. quodbellum boc sit probabiliter

aut dubie justum quibus judicamus de bonestate
: alia?

actionis scilicet quod in boc bello, imperante principe,

,

liceat subdito praeliari juxta doctrinam S. Augustini su-

,

praallatamincit. can.Quidculpatur. Quodauteinexprinci-

piis reflexis possit bene formari conscientia moraliter certa
de lionestate actionis, clare patebit infra ex dissertatione
opinionis probabilis ,
quamin fine buj us tractatus afferemus.
26. — Horum principiorum principalissimum est illud,
quod Lcx dubia non potcst ccrtam inducerc obligalioncm.
Yeritas hujus principii (quod non negatur neque ab ipsis
rigidac sententiae fautoribus) evidenter in dissertatione mox
cnunciata probabitur. Yidc ibi dicenda. Ex hoc autem priino
etformatur secundum illud principium: Mcliorcst conditio
possidcntis. Quoties enimlex dubia minime ligat hominem ,

homo utiqueremanet solutus , ct liber abobligationelegis

eoque casu licite potest uti sua libertate ,
quam vere pos-
sidet, cum lcx est dubia ; ait enim S. Thomas : Illud dicitur
/icitum,(juodnulla lcgc pivhibetur.ln l\. sent. dist. i5. q. 2.
art. 4« ad autem secundum principium licet aliqui
2. IIoc ,

illud infirmare conentur, diceutes quod valet tantum ]>ro

foro, veltantum in materia justilia? ego tamcn nescio quo- ; ,

modoinomnibusnegari possit.Quicstio tantum esse potest,

 DE CONSCIENTIA'. »5

an quolibet dubio moralipossideat lex, autlibertas. Anti-

in
probabilistae dicunt semper legempossiderc ;nos veiodui-
inus, aliquando possidere legem , aliquando liberlatem ,

nempe cuin lex non est adbuc promulgata. IIa?c (dico)

qusestio est, sed nemo negarc potest principium ,
nielio-
rem semperesse possidentis conditionem. Casu quo igitur
])Ossidet lex, pro ca standum est si vcro possidet libertas ; ,

standum pro libertate. pro qna Ad dignoscendum autem

parle in dubiis slct possessio videndum pro qua stet pra> ,

snmptio. Pncsumptio vcro statpro ea parte, quaenon tenetur

ipsa factum probare sed onus probandi illud transfert in
,

alteram Factum cnim non prccsumitur, nisi probetur quod

: '}

est aliud pnncipium approbatum a 1. 2. de Probalion. ln

dubio igitur factum non praosumitur sed est probandum. ,

Si vero factum est certum puta si matrimonium certe est ,

initum et dubitatur an rite initum sit aliud principium

, , ,

seivari debet omnefactum prccsumitur rcctc fac*

: In dubio ,

tum. Sive In dubio pracsumitur facium , quod de jurefacicn-

:

dum crat. Sive S tandum pro valorc aclus.

:

27. — v
Ex pracfatis infertur i. quod si lex est dubie con-
dita, vel dubie promulgata, non obligat, quia possessio
non stat pro ipsa, sed pro libertate. Idem dicendum si ,

dubitatur an in lege promulgata comprebendatur vel ue

,

aliquod onus tunc enim non tenemurillud implere; quia

;

pro iila parte de qua lex est dubia lex non possidet.
, ,

Contra vero si lex est certe condita et certe promulgata

, ,

et inde oritur dubium an

abrogata vel revocata aut , sit , ,

dispensata, est observanda; quia tunc ipsa possidet. Sic

etiam in dubio , an lex per se justa fuerit accepta , etiam
observari debet , quia prasumendum est , eam fuisse recep-
tam ex illo alio principio : In dubio prmsumiturfactum , quod
dc jurc faciendum erat.
28. — Infertur2. id quod de lege dictum est , dicendum
csse etiam de voto ; votum enim est instar legis particularis ,

quam homo imponit. Hincsi quis dubitat, an emiserit

sibi
votum , non tenetur illud implere , ut communiter do-
cent Cabassutius Tlieor. Jur. n. 19. Suar. in 3. 1. 1. c. 8.

p. disp. 4°- sect. 5. n. Dec. 1. 1. c. 10. n. i5. Sancli. in

36. Anacl. de Voto q. 2. concl. 3. Salm, eod. tit. c. 1. n.
1 j3. cum aliis innumeris. Sic pariter qui dubitat an in voto ,
 ;,
,
,
;

i6 LIB. I. TRACT- I.

emisso compreliendatur aliquid vel non non tenetur ad , ,

votu.n quoadpartem de quadnbitat: proilla enim parte

,

votum non possidet ut liabetur ex cap. Ex parte 18. de

,

Censibus ubi cum aliqui qusedam vota emisissent, et

, ,

postea dubitarent, an tenerentur ad majus, vel ad minus

promissionis factae sancitum fuit teneri eos tantum ad
,

minus ideoque notat ibi Glossa In dubiis libcrum esl

; :

scqui, quocl magis placuerit. Contra vero si quisest certus ,

de voto et dubitat de satisfactione tenetur quidem ad

, ,

votum quia tunc votum possidet.

29. —
,

Dicunt tamen plures auctores quod si quis proba- ,

biliter judicat an teneatur boc non

jam voto satisfecisse ,

obstante illud implere? Negant plures AA., nempe Ron-

cagl. de Praec. Dec. c. 2. de Yoto q. 4- Salm. eod. tit. c. 1. n.
i45. cum Laym. Lugo de Pcenit. Disp. 16. n. 60. et alii
quia ( ut aiunt) cum obligatio legis eo casu sit dubia, fit
dubia etiam legis possessio. Olim probabilem banc opinio-
nemputavi,ductus magis aprobabilitate extrinseca, quam
intrinseca sed re melius perpensa
; nunc minime illam ,

probabilein censeo. Hinc oppositam dico tenendam cum

Concina tom. 3. diss. 2. de Yoto c. 4. n 10 Antoine de - -

Relig. c. 3. de Yoto q. 5. Fill. Leandr. et aliis. Ratio

quia cum votum est dubie emissum recte dicitur non
, ,

adesse obligationem illud iinplendi tunc enim possidet ,

libertas cum tamen votum estcertum, libertas haec ligata

;

remanet ab obligatione voti donec votum certe non sit ,

impletum. Tum tantum prima scntentia admitti posset

cum probabilitas esset talis quod praesumere faceret ,

quadam certitudine morali voto jam fuisse , satisfactum.

Quod autem diximus de voto intelligendum , est ctiam de
satisfactione poenitenliac sacramentalis.
30. — aulem votum emisisset, et postea opus
Si quis
promissum jamprrcstitisset, immcmor tamen obligationisex
voto contractac valde probabibter non tenetur opus illud
,

iterum prsestare, ut docentSuarez de Rel. 1. 4- c 26. n. 8. -

Laym.l.i.t.4c.4.n.^. Saneh.Dec. lib. i.c. 1 3. n. 10.B0nac.de

Leg.q. 1. p. 10. n. 16. cum Azor. Less. etaliis communiter.
IIoc tamenproceditsemperacvovenscerte judicare potest
quod si memor voti fuisset,pro illius satisfactione applicasset
opus illud quod utique cominuniter pnesumendum est
:
 DE CONSCIENTIA. Jtf

quisque cnini gencralem voluntatcm habet ptius oneriex

obligatione debito faciendi satis, proiudc opera supereroga-
tionis addendi.
3i. — Infertur 3. quod subditus, quamvis non teneatur
obedientiam pracstare superiori praecipienti in iis qurc sunt
certe illicita, tenetUr vero in iis de quibus dubium est,an
sint licita vel ne; quia in dubiis standum est pro superiore
possidente jubendi potestalem qua in dubio expoliari
,

nequit; ita communiter Cajet. q. 169. art. 2. ad 4- Contin.

Tournely t. 3. p. 89. q. 5. r. 2. ct alii plures cum S. Antonin.
S. Bonavent. Cabassut. Soto. etc. Limiiant vero Soius
,

Tournely, Less. Sancb. Salmant. etc.communissime,qucties

res prapcepta esset valde diflicilis et molesta, nempe si subdi-
tus obediendo deberet se vel alterum exponere periculo &ra-
vis damnispirilualis, vel temporalis. Haec fusius exponemus
tractando depraeceptis particularibus, IV. cap. 1. n. 4>-
lib.
32. —
Infertur [\. quod adolcsccns, dubilans an vigesi-
mum primum annum expleverit, non tenetur ad jejunium.
Dubitans vero an pervenerit ad annum sexagesimum quo
, ,

completo probabiliter bomo.deobliftalur a jejunio ut

, ,

dicemuslib. III. 11. io36., tenctur ad jejunium quia tunc ,

possidet jejunii praeceptum. Idem dicendumde eoqui dubi-

tat de aetate requisita ad sacrum ordinem, vel bencficium
suscipiendum tunc enim statpossessiopropraeceplo. Idem-
;

que dicendum de eo qui cst in sabbato et dubitat, an ,

transierit kora mediae noctis tunc enim nequit vesci car-

;

nibus, cum adliuc possidcat praecoptum abstinentiae. Secus

vero si quis dubitat de koc in feria quinta, quia tunc post
adbibitam diligentiam licite potest edere carnes cum ,

adkucpossideatlibertas. ItaLaym. 1. 1. c. [\. n. 35. Sancb.

de Matr. disp.40. et^i- Busemb. utsupr.Bub.3. n. [\ ct5.
et alii plures.
33. —
Infertur 5, quod si post matrimoniuin bona fide
contractum supervenit dubiuni de valore illius, ante in-
quisitionem veritatis dubitans non potestpetere sed lene- ,

turreddcrc, cx cap. Dominus,de Sec. nupt., quia conjux

dubium ignorans adkuc possidetjus petendi. Post vero
inquisitionem dubitans potest ctiampetere utprobabilius ;

tenentSoto, Habcrt, Wigandt, Roncaglia, Sancli. Salm. etc.

Vide diccnda lib. VI. n. 903. ct 904.
1..
 ,

18 LIB. I. TRACT. I.

3:f.
— Infertur de debito et dubius de
6. quocl certus ,

solutione tenetur solvere ut coinmuniter docent Suar.

, ,

\asq. Lugo et alii cuin Sanch. Dec. 1. 1. c. 10. n. 12.

,

Casu vero quo etiam creditor de suo jure dubitaret censet

,
,

Layman.l. 1. tr. 1. c. 2. Diana p. 4- tr. 3. r. 35. etSporer

de Consc. cap. 1. n. 85. cum Tamburin. debitorem teneri
tantum ad partein pro rata dubii. Subdit tamen Layman,
quod non auderet condemnare creditorein si totum exi- ,

geret.
35. —Sed hic quacritur I. An possessor bonae (idei
superveniente dubio teneatur aliquid pro rata dubii resti-
,

tuere? Si dubium est aequale pro et contra communis est ,

sententia cum Sancb. in Dec. 1. 1. c. 10. n. 9. adversus

paucos, possessorem ad nibil teneri ex reg. 65. de Regi ,

Jur. in 6. ubi legitur Jn pari casu melior cst condilio pos-

:

sidentis.TLlYVg. 128: In pari causa possessor potiorhabcri dc-

hct. Sedquid sirationes contrapossessorem sintvatidiores?
,

Prima sententia dicit quod licet ipse babeat rationem

,

probabilem pro se tenetur (amen in eo casu ad restitutio-

,

nem pro rata iliius majoris propensionis quia conditio ,

possidentis estquidcm melior in paii, nonautem in dubio

inaequah. Ita Sanch. de Matr. 1. 2. cb 4'- n. 19. cum Con.
Val. et Lcd. apud Salm. de Rest. c. 1. n. 67. Sccunda
tamen communior ct probabilior sententia docet ad nihil
eum teneri , nisi moraliter constet rcm esse alienam. Ita
Palaus tr. 1. d. 3. p. 2. n. 11. Lugo cl. 17. n. c)3. Roncaglia
de Rest. c. 2. cju. 3. r. 2. cuin Laym. Carden. Dic. Tamb.
Dian. Burg. et abis apud Groix 1. 3. p. 2. n. 563. Mazzot.
de Consc. c. 3. Sporer de Consc. c. 1. sect. 4- n. 66. cum
Mol. et S. Aug. lib. clc Fid. et Op. c. 7. relato in can. Si
Virgo 34. q. 1. qui ait Possessorrectissimc dicilur, quamdiu
:

se possiderc ignorat alicnum. Dum autein certo non coustat

( ait Sporer) rem esse alienam iamdiu possessor i«;noratsc
,

possidere alienum. llatio prfficipiia hujus scnteiilia? est ,

cpiia per possessionem bon«e fidei acquiritur vcrum jus ;

posscssio enim a juristis sic di {initur Jns insistcndi in re :

non prcitiluta possidcri. Quapropter dominimn rei donecdu-

bium cst possessor rctinet jus insistendi ita tamen utante
,
;

diligentiiun adliibendam ad veritatemassequendam, ipsete-

aeuir rem servare ; at post diljgeatiani , et veritate non asse-
 DE CONSCIENTIA'. ro

cuta, poLcsl illani consumere, et etiani alienare, admo-

ni(o rerum emptore de clubio vertentc super re. Etpropter
lianc potissimam rationem Sancbcz, Dcc. dict. n. 9. mutavit
scntentiam alibi defcnsam et secundam est secutus. Car- ,

dinalis etiani Sfondratus, in Rcg. Sac. 1. §. 20. n. li.

dicit non esse proccdendum contra possessorcm nisi ex ,

certitudine. Hinc parum probabilc vidctur id quod liic

addit Roncaglia lib. 1. c. 2. q. 3.r. 2. nempc quod si ra-

tiones possidenti faventcs sint tantum tcnuitcr proba-
biles, tunc ipse tencatur rem restituerc saltcni quoad ,

majorem partcm hamsi contra possessorcm

;
rationes sint
taltter probabilissiinaj , ut fundcnt conlra ipsum moralem

certitudinem , tunc ipsc tenetur totam rcm restituere; si

autem secus , ad nibil tenctur.
36. — Quaeritur Quid si contra possessorcm adsit ratio
II.
probabilis, ct nulla pro ipso ? P rima sensentiatenet quod ,

si ratio illa probabilis generat asscnsum opinativum uni—

pum, quod res sit aliena ita ut possessor nullum liabeat ,

assensum, quod rcs sit sua tunc tenfetur restituere. Secus ;

si adhuc probabiliter putaret remesse suam. Ita Sancb.

Dec. 1. 1. c. 10. n. c). citans Yasqucz, Palaus tom. 1. tr. 1.

Disp. 3. p. 2. Renzi de 7. Praec. c. 3. sect. 2. q. i5. Tainb.

Dcc. lib. 1. c. 3. 5. 7. verb. Restitutio n. 7. Yi,va
opusc. de Consc. dub. q. 2. art. 1. n. 8. mfine ubi dicit, ,

quod cuni possessor babet rationem probabilem contra et ,

nullani pro se, tunc liabct moralem certitudinem ,

quod
res sit aliena. Sccunda sententia ,
quam tenet Salas 1. 2.
23 1. dicit quod adbuc,
q. 21. tr. 8. Disp. unic. sect. 23. n.
quando rationes pro contraria parte assensum generant;
modo non convincant nec assensus sit certus moraliter,
,

sed mere opinativus includensformidinein, qiurnecessario

,

iu opinionc includitur; tunc possessor potcst rem retinere,,

quia possessio pracponderat omnibus rationibus non con—
viucentibus.
Pra?fatac opiniones videntur sic possc conciliari.Ccrtum
est ,
quod legitima possessio cuique tribuitjus certumrem
rctincndi, donec non constct de jure alterius, ut dicunt
communissiine Palaus Laym. Sporer, et alii cit. ut sup.
,

cum Croix dicto 11. 563. Et ipse Yiva loc. cit. id concedit r
diccns quod possessio bonw Jidci parit jns certum qiiodi. ,
 ,.

io LIB. I. TRACT. I.

prcevalerc dcbet juri probabiliet non moralitcr ccrto altcrius.

,

Ratio est, quiapossessio legithna funclat de se praesumptio-

nem certamdejustitiapossessoris,utdicunt\\igandtExam.
de Consc. etLugo de Just. d. 17. n. g^.Ergoetiamsiadsitju-
dicium probabile contrapossessorem et nulla probabilitas ,

illi assistat adest tamen praesuinptio orta ab ipsa possessio-

,

ne, quae tribuit ei jus eertum quod nequit superari nisi a ,

,

jure certoalterius pcr rationes certas convincenles.

Quapropterprima sententia dicens quodpossessortenea- ,

tur restituere, quando liabetassensum opinativum contra-

rium, et nullum pro se, sane estinteiligenda, quando posses-
sio essetex aliqua parte infirma,utpote dubia, vel inccepta
cum dubia fide ita ut nulialegitima praesumptio ex ea oriri
,

videatur pro possessore tunc enim vere nulla probabilitas

;

ipsi assisterct unicumquejudicium opinativum tunc ipsa

,

haberet rem esse alienam. Secus vero si haheret posses- ,

sionem certam ae legitimam bonae fidei quia tunc sosa ;

posscssio , etiamsi nulla aiia ratio ei suffragaretur, praebe-

ret illi jus certum ,
quod superari non potest nisi a ratio-
nibus certis oppositis non autem ab opinione probabiii
,

quae necessario formidinem incluclit. Et boc clare innuit

LugocitataD. 17. n.c)4- ubi ait, posscssionem deseparere
praesumptioiiem praevaientem pro possessore, ne ipse sit
privandus donec non constet dejure alterius per probatio-
,

nem superantem praesumptionem possessionis. Unde rccte

concludit Croix quod licet pro possessore
lib. 1. n. 5oi.
non sit probabile argumentum si tamen pro petitore non ,

sit argumentum nisi probabile possessor adliuc licite re- ,

tinet,quia possessio est juscertumretincndi contraquod ,

non praevalet nisi certitudo. IIoc idem dicetur pariter de

niatrimonio probabiliter nullo. Vide VI. n. 904. 1.

37. — Quacriturlll. Quid

possessor bonseQdei, dubio si

superveniente, negligat culpabiliter diligentiam adhibere ,

sed postea non possit verus dominus amplius adinveniri?

La-Croix. lib. 3. p. 2. n. 564- Kgiic. 1. cit. ct Salm. n.
f)4- cum Sanch. Less. etc. dicunt tunc possessorem teneri
rem restituere pro rata dubii. Contra vero Palaus t. 1 . t. 1

B. 3. p. %, 11.9. I3onac. de Contr. D. 1. q. 2. p. 2. n. 8.

Tamb. de Consc. c. 3. v. Restitutio. n. 9. cum Dian. et
Jleb. probabile putant quod possessor, quamvis peccarit
 DE COSSCIENTIA.
mortaliter, diligentiam omittendo, tunc tamen ad niliii
tenetur , cum ex una parte damnum illatum sit dubium ,

et ex alia jus possessionis acquisitum ipse adhucbona fide

retineat. Yerius autem censeo dicendum quod talis pos- ,

sessor teneatur aliquidrestituere (vel domino , vel paupc-

ribus, si dominus sit incertus). Ratioest, quia cum ipse
culpabiliter dominum privarit spe, quam dominus ad rem
habere potcrat, etilla spes erat quidem pretio aestiniabills,
jam damnum certum est illatumdomino qui spemillam ,

etiam certe possidebat. Puto tamen non esse faciendam

restitutionem pro quantitate dubii, ita ut, si rationes cx
utraque parte essent aequales res sive ejus pretium pro ,

medietate sit restituendum sed minus et forte valde mi- , ,

nus quia illa spes domini non poterat a^stimari pro me-
;

dietate yaloris rei sed multo minoris stante aequali proba-

, ,

bilitate rationis cx una parte et certo jure possessionis ex ,

alia, qusc posscssori favebat, et adbuc favet : possessio

enim rei multoquidenimajoris ffistimatur ,
quam possessio
spei.
Notat autem I. Tamb. 1. c."n. 7. cum Yillal. et aliis,
quod si possessor incipiat dubitare per rationes probabi-
les , tenetur quidem inquirere veritatem , secus vero si

dubitaret per rationes tantum tenues. Notat II. Croixl. 3.

p. 2. n.5()2. cum Yasq. Lay. Pal. Sanch. Mol. etc. elnon
improbabile putat Ronc. d. q. 3. n. 1. quod cum posses-
sor ( etiam qui cum dubio mcceperit possidere ) rem ha-
buerit a possessore bonae fidei si postea diligentia (it im- ,

possibilis , nihil tenelur restituere ; ipse enim in omne jus

illius legitime tunc succedit.
38. — Quid denique dicendum in dubio , si aliquidcibi
vel potus deglutiveris an possis *unc eucharistiam acci-
j

pere. Negant Sanchez lil). 2. de Matr. disp. f\i. n, ^o.

Roncap,liade Euchar. c. 5. qu. 6. et Salmant. eod. tit.c. 7.
n. 69. cum aliis; tum quia (utaiunt) legi certa?non com-
municandi sine jejunio non satisfacit per dubiam satisfac-
tionem tum quia id videturgravi hrcverentia non carere.
;

Alii tamcn, utde Lugo deEucharislia disp. i5. n. 43. Cas-

trop. disp. 3- punct. 8. n. 9. Laym. 1. 1. tract. 1. c. 5.
n. 36. Diana tom. deSacram. resol. 29. La-Croix
2. tr-4-

1. 6. part. 1. n. 576. Busemb. loc cit. n. 6. Sporer. de Sacr.

22 LIB. I. TRACT. I.

Miss. c. 6. n. 274. cum Sa, Carden. Med. Gobat. Boss. et aliis

dicuni, in dubio bene tepossecommunicare. Ratioho-
tali

ruin est quia lex jejunii non est positiva ita ut praicipia-
, ,

turjejunium, tanquam requisitum absolute necessarium

ad communicandum sed est prohibitiva qua prohibetur ;
,

quisque accedere ad cominunionem si aliquid cibi autpo- ,

tus sumpserit ne conjungatur terrenus cibus cum divino.

,

Id enim ait Lugo loc. cit. constare ex conc. Bracharcnsi

,

II. can. 10. ubi prohibetur , nc aliquis , quociurquc cibo

prccsumpto , oblalioncm consecretin allari. Item in conc. To-
lelano VII. can. 2. habetur Nullus post cibum ,potumque :

quamlibct minimum sumplum missam facerc prasumat Item .

in concilio cecumenico Constantiensi , sess. i3.§. Innominc

sanctcc etc. dicitur Sar.rorum canonum auctaritas ct ao-
:
,

probata consuetudo Ecclcsias scrvavit ct scruat quodhujiis- , ,

modi sacramcntumnon dcbct conficipost cocnam, nec a fidclibus

rccipi non jejunis Jiisi in casu infirrnitatis aut alterius ncces-
, ,

sitatis ajure vel Ecclcsia conccsso apud , vcl admisso. Ita

Lugo loco cit. quod lex jejunii
n. 18. et 19. Posito igitur ,

est prohibitiva nempe ne quis communicet post cibuni

,

sumptum, probandum cst faclumjejunii fracti, ut quis coni-

municare prohibeatur. In dubio autem an factus sit casus ,

quo vigeat prohibitio legis, non tenetur is abstinere a

eommunione dum adhuc tunc possidet sua libertas prae-
, ;

cepto enim Ecclesia? inquit Lugo, ne quis communicct ,

post cibum non adversatur qui facto examinc non scitse

, ,

aliquidsuinpsisse. Licite igitiir in dubio de fractione jejunii,

ille communicat; etenim cum ipsi eo casu tantum velita
esset communio, quo jejunium fregisset bene possidet ,

libertas communicandi usquedum de fractione non con- ,

stat. Ratio harc non vid^tur contemneitda ut futilis sal- :

temeocasulex prohibens communioncin non videtur certa,

ettanquamdubia nonobligat, juxtadictalib. I. n.3 j. ct seq.
Ad secundam autem rationem irrevercntia?oppositamres-
pondent, non censeri irrcverentcm qui ulitur jure sua* liber-
tatis, maxime si cx devotione ad communioncm accedit.

39. —
An autem idem dicendum quod possit commu- ,

nicare qui dubitat an post mediam noctem cibum aut

,
, ,

potum sumpserit? Negat Lugo, quia(ut ait) cum quisscit

se comedisse, etdubitatan comederitpostmediam noctcm,.
 DE CONSCTENTIA. 23

vidctur ipsi incunibere onus probandi ,

post mcdiam noc-
tem non comedisse. Sed pacc tanti viri dicimus quodratio ,

supra adducta quod lex sit probibitiva non positiva, si

, ,

valet pro primo casu valet etiam pro secundo; probibitio

,

enim est non communicandi illis, qui aliquid sumpserint

post mediam noctem si ergo ne ipsi communicare possint
; ,

probandum est factum, quod aliquid sumpscrint, proban-

dnm cst etiam factum, quod sumpserint post mediam noc-
tem. Cceterum affirmativam sentenliam tenent alii DD. supra
citati, quibusaccedit doctus P. Euseb. AmortTbeol. tora.2.
disp. 5. qu. 4- ubi inquircns, an comedens in dubio,
ntruni jamsonueritbora duodecima noctis,possit sequenti
dk> communicare ? Sic respondet Potest communicare , quia :

melior cst conditio possidentis, quamdiu in contrarium non dan-

tur prcesumpliones tam fortes , ut opcrans probabilius credai
jam sonuissc duodccimam.

CAPUTJIL
DE CONSCIENTIA PROBABILI.

/|C Qns sit Quotquc enumcrentur diversa? pro-

conscientia probabilis.
babilitalnm specics? —
Quaniam sit probabilitas facti et quamam
1, ,

juris? —
4 2, Nunquamlicet uti probabilitatc facti cum periculo damni
altcrius. — 4^- Quaxnnain opinioncm scqui tencamur in niatcria fidci?
— 44- Quamnam opinioncm scqui dcbeat medicus? 4^- Anpossit —
uti rcmcdio minus tuto? —
4^- Quid si desperatur de salute infirmi ?
— 47* Qoamnam opinioncm dcbcat scqui judcx? 4&- Quamnam —
minister in collationc sacramcntorum? 49- Quid si adsit uccessitas?—
— 5o. An liceat uti opinionc probabili quoad contrabcndum matri-
monium, ct qucad jurisdictionem confcssarii casu quo pra^sumitur ,

supplcri ab Ecclcsia? Dchoc vidc diccnda lib. VI. n. 5^3. el dicenda

de crrorc communi n. 5y2. —
5i An quod dicitur de administratione
.

sacramcntorum circa usum sententi.c tutx idcm dicendum sit desus- ,

ceptione sacramcntorum ? —
5s. Quid si venator dubitat an animal ,

fericndum sit fera, vcl liomo? — 53. An liceat uti opinione probabili
probabilitate juris ? De opinione tennitcr probabili. — 54-Dc opinioue
probabilissiuia. — 55. Disseutatjo de usu moderato opinionis proba-
bilis.

4*0. — Conscientia probabilis qua quis innixus ali-

est ,

qua opinione probabili , foimat sibi practicuin dictamen

 ;

sf LIB. I. TRACT. I.

rationis cx eertis principiis reflexis , sive concomitanlibus

ad licite opevandum. Hic tamen advertendum diversas
dan probabiiitalum species alia eniin estopinio tenuiter :

probabilis, alia probabilis, alia proljabilior, alia probahilissi-

ma, alia certa moraliter,aliatula , alia tutior. Opinio tenuiter
probabilisest, quaealiquo fundamentonilitur, sed non tali,
ut valeat assensum viri prudentis ad se trahere liac auieni ;

opinione nequimus licite uti ex propos. 3. proscripla ab

Jnnoc. XI. qua? dicebat Gencralim tum probabilitate swe
:

intrinseca sive cxtrinscca quaniumvis lenui modo a proba-

, ,

bUitatis finibus non cxcatur conftsi aliquid agimus scmpcr

, ,

pmdenlcr agitnus. Probabilis cst ,

qua? gravi fundamento
nititur , vel intrinseco rationis, velextrinsecoauctoritaJis ,

quod valet ad prudentis, elsi cum

se trahere asscnsum viri
formidine oppositi. Probabilior est, quac nititur funda-
mento graviori , sed etiam cuni prudenti forinidine Oppo-
siti , ita ut contraria etiam probabilis ccnseatur. Probabi-

lissima est ,
quae nititurfundamento gravissiino quaprop-
,

ter opposita censetur vel tenuiter, vel dubic probabilis

liacautem opinione semper licite utimur, ut constat ex pro-
pos.3. damnataab Alexandro \ III. qusedicebat: Non licct
scqui opinioncm vel inlcr probabiles probabilissimam Opinio .

sive sententia moraliter certa est, qua? onmemprudeni 'm

formidinem falsitatis excludit, ita ut opposita reputetur
omnino improbabilis.Opiniodeinurn tuta est, qua? recedil ab
omni peccandi periculo. Tutior vcro, qu?e magis a talipe-
riculo recedit, tamelsi rationibns firmioribus nonnitatur.
4i. —
Deinde advertendum , aliam esse probabilitatem
facti, aliam juris. Probabilitasy«c/f'est quae versatur circa
rei veritatem sive rei substantiam , nempe an sacramen-
,

tum cum tali materia collatum sit validuin aut nulhim , :

an contractus cum tali pacto initus sit usurarius, vel ne. ,

Probabilitas auteni juris versatur circa honestatem actio-

nis , id est an liceat sacramentum cum tali materia con-
ferre : an contractum cum tali pacto inire.
/\i. — Ilis positis dicimus nunquam esse licitum
, uti
opinione probabili piobabilitate facti cuiii periculo damni
alterius, aut sui ipsius quia hujusmodi probabilitas mi-
;

nimeaufext pcriculum damni si enimopinio illa ; estfalsa,

non evitabilur proxjmi, iut operantis dainnum ; nam si
 DE CONSCJENTIA. *5

exempli gratia baptismus cum saliva collatus revcra est

nullns ita ut infans sine baptismo remaneat, probabilitas

,

in oppositum non potestutique eflicere ut sit validus. ,

/j3. — liinc infertur

non esselicitum in materia ndei,
i .

et in omnibus ad aHernamsalutem necessitate mediispec-

tantibus sequi opinionem nec minus probabilem ( ut inepte
,

dicebat propos. l\. ab Innoc. XI. proscripta) neque proba-

biliorem sedtcnemur sequi sententiam tutiorem ac per
;
,

consequcns amplecti debemus religionem magis tutam ,

qualis est procul dubionostra catbolica cum enim quaevis ;

alia religiofalsa sit etiamsi aliqua videatur alicui proba-

,

bilior tameu amplectens eam relicta tutiori nequaquam

, , ,

damnum suse aeternse salutis eflugiet.

44- — Infertui'2. quod medicus tenetur adhibere medi-
camcntatutiora infirmis profutura nec potest uti remediis ,

minus probabilibus relicto probabiliori sive tutiori in

, , :

medicamentis enimprobabilius estquod est tutius pro sa-

nitatc infirmi.
45. —
Sed dubitatur 1. utrum quando non apparet me-
dicamentum certum possit medicus uti remedio minus
,

probabili ,
probabiliori relicto? Affirmant Azor. Arag. Mon-
tes. Salas , etc. apud Salinant. de Praec. V. cap. 1. n. i43.
Scd probabilius negant ipsi Salm. Sancb. Dec. 1. 1. cap.
c), n. 4i« et ipsi Salm. 11. i44 - cumSoto, Suar. etBonac. ,

quia medicus non solum ex caritate , sedetiam ex justitia,

ratione officii, ettaciti contractus, teneturprovideremeliori
modosaluti infirmi a quo stipendium accipit.
,

4<3. —
Dubitatur 2. an quandb desperatur de salute ih-
firmi, possit mcdicus applicare illi reinedia quae ipse du- ,

bitat, an prosint, vel obsint? Certum est et commune 1.

quod si probabile sit remedium fore profulurum tunc ,
,

potest imo tenetur illud applicare quando certius 11011

,
,

babet:vide Salmant loco citato n. i5o. in fine. Certum ,

est 2. non liccre applicare infirmo etiam desperato reine-

diuni, de quo ignoratur an sit salutare vel noxium ad , , ,

experimentum faciendum super infirmo. Ita communiter

Salm. n. i^S. cum Navarr. Azor. Castrop. Salas Perez, ,

etc. Ratio, quia illicitum est experimcntum queerere cum

periculo mortis infirmi vel accelerationis illius. Certum
,

est 3. cum Sanch. 1. c. n. t\i. et Salm. n. i53.in finc,quod

'•
2
 ,

LIB. I. TRACT.
siremedium est dubie profuturum et certo non nocitu- ,

rum omnino infirmo est applicandum. Quoad quaestionem

,

autem duplex est sententia. Prima negat, quia (ut supra

dictum est) nunquam licet exponere infirmum periculo
mortis,necillamaccelerandi itaSahnant. cit. c. i.n. i5o. ;

cumAzor. Castrop. Sylv. Villal. etc. Secunda tamensenten-

tia ,
quae satis probabilis est , et forte probabilior, eamque
tenent Sanch. Dec. 1. Valent. item Bu-
i. c. 9. n. 89. cum
BemJb. 1. 4- infra n. 291. adlV. etBonac, Filliuc. Reginald.
Bardiapud Salm. 11. 149. aflirmat esse licitum, quia cum
de infirmo desperatur, conformius est prudentiac et volun- ,

tati infirmi (praesertim si ipse expresse in boc consentiat)

applicare illi reinedium dubium ,
quam illud omittere cuin
certitudine mortis. Idque ut certum babet Antoine Tract.
de Oblig. c. 7. agens de ofticio medici. Notat praeterea
Sanchez cumNavarro, quod etsi medicus non po-
n. /\i.
test contra suam opinionem auctor esse remedii si tamen ,

illud ab
doctoribus approbatur et infirmus consenlit,
aliis ,

licite potest eo uti.

47- —
Infertur 3. quod judex tenetur judicare juxta
sententiam probabiliorem ipse enim tenetur ex prrecepto
;

divino, et bumano jus suuin cuique tribuere pro majori

pondere rationum, qua? cuique favent. Hinc damnata fuit
ablnnoc. XI. propos. II. quredicebat Probabilitcrexislimo, :

judicem posse judicare juxta opinioncm minus probabilem,

Recte vero advertit Cardenas cum aliis quod si reus est in ,

legitimapossessione rei controversac, etbabet pro se ratio-

nem probabilem, ncquitjudex eum expoliare , etiamsi actor
probabiliores rationes pro se adducat; possessio enimlegi-
tiina (ut diximus n. 35. ) dat possessori jus certum rei reti-
nendac, donec constet de j ure alterius. Vidc dicenda lib. I\ .

n. 0.11. qu. II. ubi id fuse probabitur.

48. — Infertur 4- quod in collatione sacramentorum
nequitministeruti opinione necprobabili , nec probabiliori
circa eoruin valorem, sed tenetur sequi sententiam tutam,
quac est illa, quae vel cst tutior vel moraliter certa. Con- ,

statidex prop. I.ab Innoc. XI. proscripta, qu& dicebat :

Non cst illicitum in sacramentis confcrendis scqui opinionem

probabilem de valore sacramenti , rclicta tutiore , nisi id vctrc
L'X convcntio, aut pcriculum gravis
% damni incurrendi. Hinc sen.
 DE CONSCIENTIA. a7

tcniia probabili iantum utendum non est in collatione baptismi ,

ordinis sacerdolalis , vel episcopalis.

49- — Dixi, etenim in extrema ne-
nisi adsil ncccssilas ;
cessitate bene uti possumus qualibet opinione non solum
probabili etiam tenuiter probabili pro valore sacra-
, secl
menti, ut recte dicunt Holzmann tle Bapt. a. 2. n. 97. An-
toinedc Bapt. q. 1. Cuniliat. de Sacr. in gen. c. 1. §. 3. n.
3. et alii communiter, modo sacramentum conferatur sub
conditione quia conditiosatisreparat sacramenti injuriam,
;

si forte invalide conferatur, et contra necessitas sufllciens et

justa est causa sacramenti conditionate conferendi. Vide
dicenda lib. VI. c. 1. de Bapt. n. 2o3, v. Materia autem
dubia, et de Pcen. n. 482. in fin.
5o. —
Dicunt autem plures AA. quod liciteuti possumus
opinione probabili, ubi praesumitur Ecclesia supplere ut ;

evenire potest in sacramento matrimonii ad couvalidandum

contractum probabiliter tantum validum si forte contrac- ,

tus ille est nullus ob impedimentum quod Ecclesia sup- ,

plendo aufert, et in sacramente pcenitentiae ad supplendam

jurisdictionem confessarii , si forte illa desit. Hanc scnten-
tiam vocant communissimam Viva in prop. 1. damn. ab
Innocent. XI. n. 20. et La-Croix 1. 9. n. 117. cum Suar.
Less. Conincb. Regin. etc. Imo Sporer de Consc. c. 1. n.
56. cum Dicast. vocat moraliter certam; liancque testatur
esse praxim totius Ecclesiac de Lugo disp. 19. n. 3i. cum
Arriaga, Suar, et Diana apud Carden. in prop. 1. damn.
ablnnoccnt. XI. diss. 11. n. 166. et seq. Sed vide lib. VI.
n. 5^3. ubiplura dicentur circa jurisdictionem confessarii,
quomodo et quando piaesumitur ipsasuppleri ab Ecclesia.
An autem slante errore communi semper Ecclesia sup-
, ,

pleat jurisdictioncm in sacramento pccnitentiae, vide ibid.

n. 572.
5i. — Quaeritur praeterea
an quod clictum est de admi-
,

nistratione sacramentorum dicend,um etiam sit de suscep-

,

tione ita ut nullus possit suscipcre sacramentum cum opi-

,

nione probabili. Prima sententia amrmat, et lianc tenent

Carden. in prop. 1. damn. ab Innoc. XI. diss. 2. c. 3. n.
18. Viva sup. ead. prop. 1. et La-Croix I. 6. n. io5. Ratio
eorum,quia specialis revercntia debita sacramentis expo—
scit ut ea non exponantur periculo frustrationis. Hinc di-
,
28 LIB. |. TRACT. I.

cunt cx praefata prop. i. clamii. quoad ministraiionem, vir-

tualiter damnari etiam quoad susceptionem cum in utra- ,

que idem subsit periculum. Sccunda vero sententia negat,

quam tcnent Pontius de Matr. 1. /\. c. 25. n. 9. Sanch.
Dec. 1. 1. cap. 9. n. 33. cum Vasq. Salon. Sayr. Perez, et
aliisapudCard. n. 17. Item Spor. de Consc. c. 1. n. 67. et
Viva in sua Th. Mor. de Pcenit. q. 3. art. 3. n. 9. ubi vide-
tur se revocare saltem quoad opiniones quae ex parte sus-
, ,

cipientium passimafidelibus inpraxim deducuntur. Ratio,

quia nullam censetur injuriam sacramento irrogare qui ,

utitur opinione probabili nec videntur sacramenta expos-

;

cere majorem reverentiam quam probabilem quam ex-

, ,

poscuntaliapraecepta divina. Et banc sententiam ait Mag. ,

Ozes in eadem prop. 1. apud Carden. n. 27. non amisisse

suam probabilitatem ex damnatione Pontificis; quia non
constat, propositionem potius proscriptam fuisse respectu
reverentiae erga sacramenta, quam respectu caritatis erga
suscipientes. His tamen non obstantibus, censeonon rece-
dendum a prima sententia saltem quia secunda fere nun-
,

quam poterit deduci in praxim a suscipientibus sine pro—

prio animae detrimento.
52. —
Infertur 5. et ullimo quod si quis dubitat, an id
,

quod videt in silva, sit fera, vel liomo, non potcst illud
ferire, etiamsi probabiliter, aut probabilius existimet, illam
csse feram nam si revera illud animal esset bomo, pro-
;

babilitas illa, sive major probabilitas , non liberaret homi-

nem a morte. Itaque universe dicendum nunquam esse ,

licitum uti opinione probabili probabilitate facti, ubi est

periculum damni,vel injuriae proximi.
53. — Secus tamen dicendum de opinione, qua? estpro-
babilis probabilitate juris; tunc enim quisque licite uti
potest opinione illa , fonnans conscientiam moralitcr sibi
certam de bonestate suae actionis. Explanata demum opi-
nionum natura nostrum systema exponimus.
,

MORALE SYSTEMA.
Pro dclcctu opinionum, quas lititc scctari possumus.

Thco I. quod si opinio ,

quac stat pro lege , vidcaturcerte
piobabilior, ipsam omnino sectari tenemur; nec possumus
 DE CONSCIEINTIA. w)
tunc oppositam quai stat pro libertatc ainplecti. Ratid
, ,

quia ad licite operandum debemus in reblis dubiis verita-

tem inquirere, et sequi at ubi veritas clare inveniri nequil,
:

teneinur amplecti saltem opinionem illam qu?e propius ,

ad veritatem accedit qualisest opinio probabilior.

,

Dico II. quod si opinio, qua? stat pro libertatc, est tan-
tum probabilis , vel acque probabilis , ac altera qua? stat pro
lege, nec etiam ipsani quis sequipotest, eo quod sit proba-
bilis: nam ad
liciteoperandum solanon sufficit probabilitas,
sed requiritur moralis certitudo debonestateactionis, juxta
illud D. Pauli ad Rom. i£. 23 Onine, quod non estex jidc y :

peccatum esl. Dicilur cx/idc, nempe ex certo dictamine

conscientiae, ita ut bomo in sua conscientia persuasum sibi
liabeat, quodagendo recte agat prout explicant illud ex ,

JickS. Cbrysost. S. Ambros. et alii cum S. Tiioma qu. 17.

de Verit. art. 3. Propterea in praefata dissertat. falsuni
rcputavi effatum illud commune int< r probabilistas , nimi-
rum Qui probabilitcr agit prudcntei agit.
:
,

Dico III. quod duabus xque probabilibus opinionibus

,

concurrentibus quamvis opinio minus tuta teneri nou

,

possit, quoniam, ut diximus, solaprobabilitas (nota, sola

probabilitas) baud firmum prsebet fundamentum ad licite
operandum ; tamen opinio illa ,
quae stat pro libertate
cum aequali potiatur probabilitate , ac opposita ,
qua? stat
pro lege, grave qnidem immittit dubium an existat lex, ,

qua? actionem probibeat, ac proinde suflicienter promul-

gata minime dici potest ideoque dum eo casu promulgata
; ,

110 n cst nequit obligare

, tanto magis quod lex incerta noti
;

potest certam obligationem inducere. Et ba?c est sentenlia

D. Tboma?, quam ego sequor, et quae certa mibi apparet,
tum ob auctoritatem tbeologorum ut videbimus, atque ,

patrum (quorum doctrinse observari possunt in pracdicta

dissert. n. 11. et 12. Yide etiain Cluistian. Lupum tom.
XI. dissert. de Usu senten. probab. ubi congerit plures
patrum auctoritates),tum ob rationes intrinsecas, quaenoti
jam fucatre sunt, sed certa? ac evidentes, ut demonstra—
bilur.
Tbeologorum princeps D Tliomas ,1.2. qu. 90. art. 1.
sicdocet Lex quaidam regiila est ,ct mensura actuum, sc-
:

ctaidum quam Uiducitur aliqui? adarjcndum, vcl ab aqcndorctru-

3o LIB. I. TRACT. I.
hituv ; dicitur enim lex a ligando ; quia obligat ad agendum.
Hinc piosequitur S. Doctor ad docendum, quod hoec regula
et mensura ut hominibus applicetur et ipsi ad eam ser-
, ,

vandam teneantur debet eis promulgatione manifestari.

,

Lex ait ibidem imponitur aliis per modum rcgulai et men-

y
,

suroe regula autcm et mensura imponitur per hoc, quod appli-

:

catur his qui regulantur ei mcnsurantur Unde ad hoc, quod lcx .

virtutem obligandi obtineat (quod est proprium lcgis ) oportet,

quoa applicctur hominibus, qui secundum eam regular: debent.
Talis autcm applicalio fit per hoc, quod in notitiam corum de-
ducitur ex ipsa promulgalione. Unde promulgatio ipsa nccessa-
riacst ad hoc, quodlex habeat suam virtutcm.
Quod autem lex nequeat subditos obstringere , nisi eis
lit promulgata, est axiomaapud omnes compertum Leges :

tunc instituuntur , cum promulgantur , scribit Gratianus in

can. In istis dist. 4- Ratio patet quia lex tantum in mente
,

legislatoris manensnonest, nisimeracogitatio, sive intentio

constituendilegem,non vero constitutio legis,quse subitos
obliget. Hinc a D. Thoma lex definitur Quaidam rationis :

ordinatio ad honum commune ab co , qui curam communitatis

i 2. qu. 90. art. 4- Nulli dubium, ut scribit
habet promulgata. .

Franciscus Henno tr. de Leg. quod promulgatio sit de essentia

legis ; namutrecteaitLudovicusHabert. t. 3. de Leg. c. 6. q.
4- Adralioncmlcgis pcrtinentpromulgaiio , elvis obligandi. Ad-
dit card.Gotti Theol. tom. 2. tr. 5. deLeg. q. 1. dub. 3. §.3.,
uum. i8.quodpromulgatioestindispensabiliterrequisitaad
subditos obligandos : Ad hoc 9 ut lex in actu sccundo obligel ,

requirilur quidcm indispensabiliter, ut subdilis promulgatione

proponatur. Idem tradit Dominicus Solo de Justit. etJurc, ,

lib. 1 . q. i .art. 4- dicens Nulla lcx ulium habcl vigorcm legis

:

antc promulgationcm, scdtunc instituu/itur, ciun promulgantur.

Statimque subjungit : Jtaquc nullam cxccptioncm conclusio
haic permittit. ldem scribit doctor Gallus Du-vallius iu 1. 2.

S. Th. de Leg. q. 1. dicens, legem aHcrnam non potuisse

homines obligare aba:teriio: Quia,\\tait,dc rationc legiscst,
ut promulgctur subdilis ; nulli autcm fucrunt subditi ab a?tcrno.

Idem scribit P. Gonet Clyp. de Leg. d. 2. art. 2. Lcgcm

cetcmam dcfcctu promulgationis nonpotuissc obligarc crcaturas
ab ceterno. Idem scribit Lorichius Thesaur. verb. Lex, 11.
G. Ifominibus autcm ( lcx a:terna ) promulgatur , quando cis
 DE CONSCIENTIA. &«

innotescit. Idcm inquit etiam acer adversarius meus P. Pa-

tutiusinsuaTheolog. Morali de lcg. c. 5. n. 7. Conscntiunt
quidcm omncs promulyaiioncm essc omnino ncccssariam ut lcx
,
,

virtutcm obligandi obtincat. Mirabitur quis mc studuissc tot ,

auctoritatcs hic congerere ad lianc doctrinam piobandam,

quae a ncmine in dubium rcvocatur; scd me id iccisse
sciat quia ab ea scntentia? mcsc firmitas pendet, ncmpe
,

quod lex dubia 11011 obligat, ut infra videbimus.

Porro S. Tliomas id ut certum habens, hanc opposilio-
nem sibi objicit 1.2. q. 90. art. /y. ad 1. Lcx naturalis ma-
xime habct rationcm lcgis ; scd lex naturalis non indigct pro-
.mulgationc ; ergo non est dc raiione legis quod promulgeiur.
Et respondet: Dicendum quod promulgatio lcgis naturat
sic

est cx hoc ipso quod Dcus cam mentibus hominum inscruit na-
,

turaliter cognosccndam. Idque clarius explicando Sylvius

ait 1. 2.qu. 90. art. 4- h 1 fmc Actualiter tunc unicuiqius
:

(lex) promu/gatur, quando cognilionem a Deo accipil dictan-

tem, quidjuxta rectam rationcm sit amplectendum, quid fugien-
dum. Idem docet Joannes Gerson. de Yita spir. etc. lcct.
2. col. 176. Lex ista est qua-dam declaratio crcaturce ratio-
nali facta pcr quam illa cognoscil quid Dcus de ccrtis rcbus
, ,

judicat, ad quas vcl praistandas, vel omittcndas ipsc creaturam

obligare vult. Addit tandem Petrus de Lorca in 1. 2. disp.
6. deLeg. pag. 386 : Qucmadmodum promulgatio est intrin-

seca ct essentialis humanis Icgibus, sic raiionis judicium, et cc-

gnitio intrinscca est lcgi tialurit. Quapropter sine rationis
judicio, et cognitione nullo niodo cxistit promulgatio legis
sufficicntis ab obligandum.
Lex vero ut obliget, non tanlum proinulganda est, sed
ctiam promulganda ut certa. Et hoc punctum firmiter cst
hic statuendum, ideoque in eo perpcndendo diutius non
frustra immorabor cum plura opus sit hic repctere, quac
,

jamalibi scripsij cnimverocxhujusccmodi fundamento fir-

mitatem haurit nostra sententia ,,nempe non posse legem
incertam certam obligationem imponere. Dicimus igitur ,

neminem ad ahquain legem servandam teneri nisi illa ut ,

ccrta alicui manifestctur. Posito enim ut vidinius, quod ,

lcx necessario est promulganda ut obliget, si promulgatur

lex dubia, promulgabitur duntaxat dubium, opinio, sive
quaestio anadsit lex prohibens aclionem, sed 11011 promul-
,
5a LIB. I. TRACT. I.

gabitur lcx. Hinc omnesad asserendum conveniunt quod ,

lex, ut obliget, debet essecertaac manifesta debetqueuii ,

certa manifestari sive innotescere bomini, cui promulga-

tur. Audiamus quod communiter inquiunt doctores su-
id,
pcr banc sententiam sive snper lioc principium quod ,
,

inter alios maxime tradit D. Tbomas ,atque probat. S. Isi-

dorus inter conditiones legis ut obliget, ait legem debere
esse manifestam. Ita babetur in can. Erit autem. dist. /\.
Eril autcm lcx manifesia ctc. Idque certum est etiam in jure
civili ut patet ex Autbent. Quibus modis nat. eff. §. ]\a-
,

tura , ubi dicitur : In dubio nullus praisumitur obligatus.

D. Tbomas loquens de lege aHerna et naturali , docet
quod ad boc ut mensura debet esse
ipsa possit esse nobis ,

ccrtissima,nobisque innotescere. Attendamus verba S. doc-

toris. Ipse i. 2. qu. 19. art. 4- a d 3. sibiobjicit Mcnsura :

dcbct cssc certissima ( nota ) ; sed lcx atcrna cst nobis ignota ;
crgo ?t07i potest esse nostra? voluntatis mcnsura, utabea boniias
volunlatis nostra dependcat. Et ita respondct : Licct lexcctcr-
7ia sit 7iobis ignota, secundiwi quod cst i7i me/ite Vivi/ia ; i/mo-
tescit ia/zie/i nobis aliqualiter per ratio7ic77i nafiu alcm, qiue ab
ca dcrivatur ui p/wpria ejusi77iago vcl per aliquale/n /cvclalio- }

nem supcradditam. S. Tb. 1. 2. qu. 19. art. 4- ad3. Ratio

j>atet cur lex debet essc certa
, ,
quia cum lex juxta S. doc-
torem sit mensura et regula qua bomo mensurari et re- ,

gulari debet circa suas actiones nequaquam ille reci;' ,

mensurari et regulari potest , nisi mensura et regula ili.i

sit certa ut obliget quin et bomini innotescat. Lex enim,
, ,

scribit doctissimus Petrus Collet, ut obligct , debet dari 7<t

rcgula, acproiude innotescere atqui lcx 71071 Ui/iotcscil nisi per ;

pro/nulgationcm, cum pcrca/n solam eo intimetur /nodo, quiobc-

Mor. t. 1. de leg.
diendi ncccssitatem i/iducit. Collet Tlieol.
c. 1. a,it. 2. concl. ?. Idem
Gcrson diccns , tradit Joannes
quod lex ut obliget necessario debet bomini manifestan
, ,
,

alias Dcus eum obligare non potcst ad illam servandam :

Ncccssr cst (valde notabilia sunt Gcrsonis verba) dari ma-

nifcstatir/icm ordi/iationis, ac volu/itatis Dci ; nam per snlam
ordinatinnc/n, aut pcr solam suam volu/itatc/n non potest JJeus
absolute crcaturcc i/nponcre obligationem ; scd ad hoc opus esi,
iflci com77iunicci notitiam uiiirs <iquc , ac altcrius. Gerson dc
Yita spir., ctc. lcct. 2.
 DE COiNSCIENTIA. 33
Idem tradit Gonet diccns Homo non
• tcnctur conformari
voluntati diviiuv... nisi quando voluntas divina nobis praiccptn
vcl prohibitionc manifcstatur. Gon. Clyp. t. 3. d. 6. art. 2.
n. 37. Et ibid. de Loc rationem prabet, scribens
in fm.
liominis peccatum pendere ab ipsius voluntate transgre-
diendi legeni si autem peccatum (ait) penderet ab exi-
;

stentia vel non existentialegis, peccatum essetfortuna?,sive

casus,non jam volunlatis quod magnum esset absurdum
;
;

Plerumquc ( scribit) esset forluncc , non voluntatis quod ho- ,

mincs pccccnt, vcl non pcccent proul vidclicct id, quod agunt,
,

est conformc vcl difforme juri naturali ab eis iynorato ; quod

etiam absurdissimum cst, cum vera ct sola causa peccati sit

voluntas crcata, ut opcrans difformiler ad regulas morum.

Gon. in Clyp. 49. 3. tom. 3. disp. 1. art. /j. §. 1. 11.
jffi.

Idem tradit Sylvius dicens : Actualitcr tunc (lex) uni-

cuifjuc promuhjalur quandi cognilionem a Deo accipit diciah-
,

tcm quod juxla rcctam ralionem sil amplectendum y vel fugicn-

,

dum. Sylv. in 1.2. qu. 90. art. 4- infin. Non tenetur tgitur
quis ad legem nisi eam juxta rectam rationem cognoscat
,

esse necessario ampleclendam. Idem tradit Fulgentius

Cunibatus boc absolute proferens
, Legis violatores non :

surtt illi , quibus nondum lcx innotuit. Cunil. tract. de 1 .

Reg. Mor. c. 3. §. 1. n. 5. Ideni tiadit Jodocbus Loricbius :

Hominibus autem lex promulgatur quando eis innotcscit. ,

Loricb. Tbesaur. tbeol. verb. Lex. 11. 6.

Ex omnibus bis prafatis evidenter apparet moralis cer-
titudo sententia? ndstrae, vel potius sententire D. TbomsL*
qui pluribus in locis eam docet. Signanter in Opusc. de
Yerit. qu. 17. art 3. boc morale principium absolute pro-
fert JSullus ligatur pcr privceptum aliquod, nisi incdiantc
:

scientia illius prwccpti. Ab omnibus pbilosopbis cum D.

Tboma docetur distinctio iuter opinionem et scientiam , :

opinio denotatcognitionemdubiam, autprobabilem alicujus

veritatis scientia vero cognilionem cerlam ac patentem
:

signiticat. Sed audiamus ipsum S. doctorem et quod S. ;

Tbomas nomine scicnticu intelligat prrccise cognitionem

certam, patet quia proponit loco citato lioc qua^situm
, :

Ulrumconscien/ia ligct? ac deindeait Ita se habet impcrium :

alicujus gubcrnantis adligandum in rcbusvoluntariis illo modo

ligationis, qui volnniati accidere poicst, sicut se habct actio cor-
34 • LIB. I. TRACT. I.

poralis ad ligandum res corporales Actio autcm corporalis agcn-.

lis nunquam inducit neccssilatem in rem aliam, nisi per contac-

tum coactionis ipsius ad rcm in quamagit. Unde nec ex imperio

,

alicujus Domini ligatur aliquis nisi impcrium altingat ipsum,

,

cuiimperatur. Attingit autem ipsumper scicniiam undc nullus :

Ugatur pcr prtcceptum aliquod, nisi mediante scicntia illiusprat-

cepli.,.. Sicut autem in corporalibus agens corporalc non agit,

nisiper contactum ita in spiritualibus non ligat, nisi pcr scicn-

;

tiam. Similitudo a D. Tlioma liic allata nequit esse magis

lucida,etconvincensadprobandamnostramsentcntiam,sive
principium ,nempe quod lex incerta non potest certam ob-
ligationeminducere. DicitS. doctor,quod scientiapnrcepti
estinstar vinruli quod vel voluntatem ligat; unde sicut ad
rcmaliquam ligandam opus est ut actualiter funis appli- ,

cetur; ita ad ligandam bominis voluntatem, ut actionem

aliquam exerceat vel omittere teneatur, necesse est ut ipse
prcccepti scientiam babeat, alioquin bomo ille in sua liber-
tale remanet. Quamobrem duni est anad-
, ille in dubio ,

sit non prseceptum probibens, vel pra?cipiens ( sicut

vel
accidit, cumdua2opiniones ejusdem ponderis a?que proba-
biles concurrunt), tunc non babet quidem scientiam prae-
cepti ideoque prceceptum servare non tenetur.
,

Ad boc magis explicandum doctor angelicus eodem loco

subdit Ad vidcndum autcm quando (conscientia) ligct,
:
,

scicndum quod ligatio mctaphoricc a corporalibus ad spiritualia

sumpta necessilalcm importat ; ille cnim qui ligatus cst , necessi-
tatcm habet consistcndi in loco ubi ligatus cst . ct aufcrtur ci

potestas alio divcrtcndi. Sicut igitur contra, qui ab aliquo

vinculoactualiter non est ligatus, babet pottstatem diver-
tendi quo vult, ita qui non est ligatus per scicutiam prae-
cepti, liber est ab obligatione pracepti. Ideo S. doctor
scribit, legem dici a ligando : Dicitur cnim lcx a ligando,
quia obligat ad agcndum. i. i. qu. c)o. art. i.

Hanc suam sententiam D. Tli. valde confirmat in alio

loco, nempe in i. i. q. 19. art. 10. Ibi qu&rit Utrum nc- :

cessarium sit voluntat^m humanam conformari voluntati Di-

pinas in volito , ad hoc ut sit bona ? et aftirmat; sed et post-
modum eodem art. 10. ad 1. S. doctor boc sibi objicit :

Vidctur quod voluntas hominis non dcbcat scmpcr conformari

Divin&voluntati in volito ; non cnim possumus vclle quod igno-
 DE CONSCIENTLY. ,
35
ramus Scd quid Dcus velit ignoramus in plurimis ; ergo non
potest humanavoluntas Divinm voluntati conformari in volito.
Et respondet Ad primum dicendum,quod volitum Divinum
:

secundum rationem communcm qualc sit scircpossumus scimus , ;

enim quod Dcus quidquid vult, vult sub ratione boni. Et ideo
,

quicumquc vult aliquid sub quacumquc ralionc boni, habet vo-

luntalcm conformem voluntati Divina? quantum ad ralioncm
'voliti. Scd (nota sequentia verba) in partiadari nescimus,
quid Dcus vclit; ct quan tum ad hoc non tenemur conformare volun-
tatcm nostram Divina? voluntati. Itaque docet S.Th. quod
liomo scmperac rem aiiquam vult sub ratione boni, voluntati
DiviiKcjam conformatur sedminime teneturseconformare
:

voluntati Divinacin rebus particularibus ignoratis, etsignan-

ter in prseceptis ubi hsecDivina voluntas non est ei mani-
,

festata. Id autem distinctius declaratP. Gonet, dicens Ho- :

monon tcnetur conformari volunlati Divina? involitomatcriali,

nisi quando voluntas Divina nobis praeccpto vcl prohibitione
manifcstalur. Gon. Clyp. tom. 3. d. 6. art. 2. n. Z^. in
fin. In dubio igitur, ubi nescimus,, an Deus aliquo prsecepto
nobisaliquidinparticulari imponat aut vetet,non tenemur
conformari circa tale pra^ceptum voluntati Divinae nisi ,

prceceptum nobis manifestetur; etenim ut tradit Joannes ,

Gerson ubi Deus non manifestat nobis suam voluntatem

,

nonpotest(ait) nos obligare ad eam sequendam. Repeta-

mushic cjus verba jam alibi supra relata Neccsse cst dari :

manifcstationem ordinationis ac voluntatis Dci: nam per so-

,

lam suam voluntatem nondum potcst Dcus absolute crcatura3 .

imponcrc oblii^ationcm. Gerson. de Yit. spir. etc. lect. 2.

Eamdem sentcntiam D. Thomas fortius confiriirat in alio
loco 2. 2. q. 104. art. 4- ubi signanter loquitur de obedien-
tia, quae pracceptis Divinis debetur. Ita qurerit: UlrumDeo
sit in omnibus ohediendum? S. doctor aflirmat sed ad ,

3. sibiobjicit : Quicumquc obcdil Dco ,conformat voluntatem

suam voluntati Divina? ctiam in volitq scd non quantum ad
, ;

omnia tcncmur conformarc voluntatcm nostram voluniati divi-

nce, ut supra habitum cst, ( i. 2. q. 19. art. 10. ubi habetur
textus jam supra relalus ) Ergo non in omnibus lcncturhomo
:

Dco obcdiie. Et sic respondet (attendamus bic quomodo

S. doctor fucrit semper firmus et uniformis in liac sua
sententia) Adlcrtium diccndum, quod ctsi non semper tenea-
:
3r> !JB. I. TRACT. I.
tur hnmo quod Dcus vult, sempcr tamen tenctur Vetic,
vclle
(/uodDeus vultcum velle. Et lioc homini prcecipue ( nota) inn<>-
tcscit perprceccptum Di\>inum. Hoino igitar tenetur Deo ohe-

dire, et ipsius voluntati couforniari circapraecepta ,non jain

omnibus Deus vult sed tantuin in iis qua? vult Deus
quae ,

nos velle ( quod Dcus vult nos velle). At quoinodo sciemus

id quod Deus non solum ipse vult,sed etiam vult nos
velle? Sciemus, inquit S. Thomas cum, nobis id nianifes-
laturpersua Divina pvxcepta.Ethoc homini prcecipuc innolcs-
ci t per praiccptum Diiunum .Yjigonon o\d\gatso\z dubia noU\'vi

praicepti ad illud servandum tanquam voluntalem divi-

nam , sed requiritur certa et manifesta praecepti cognitio,
quod quidein signifieat verhum illud innotcscit. Itaque, uhi
duae sunt opiniones aequalis ponderis cum eo casu desit ,

siitfieiens proinulgatio legis,ipsa non hahet virtutem ohli-

gapxli, ut firmatum estsuh initio hujus moniti.Lex aatein ,

quae non ohligat, non estlex : Dicitur cnimlex aligandu, ait

S. Thomas ; lex ergo quae non ligat , lex dici non potest.
Hanc autem sententiam, quod, uhi praeceptum est vere
et stricte dubium non adest obligatio illud servandi se-
, ,

cuti sunt communiter auctores tam antiqui, quam receu-

tes. S. Ruymundus scripsit ( lib. 3. de Pcenit. §. 21.) :

Non sis pronus judicare mortalia peccata ubi tibi non conslut
,

pcr certam Scripturam. Lactantius scripsit ( lib. 3. Instit. c.

21.) Stultissimi hominis est proeceptis eorum vcllc parcic
: ,

qux utrum vera , autfalsa sint, dubitalur. Textus habelur

in c. i3. Cum in jure, de oftic. etpot. Jud. deleg., ubi di< i-
tur Nisi dc mandato certus exliteris excquinon cogeris quod
:

mandatur. Itlem scripsit Joannes Nyder (inConsol. an. part.

3. c. 20.) citans Bernardum deClaromonte Ex quo cmm :

opiniones sunt intcr magnos, et Ecclesia non dctcrmiruwit ahc-

ram partem tcncat quam i>oluerit. Idem scripsit S. Antvni-
,

nus Secundum canccllarium non plus nocct homini crrarc in

:

articulo /idci, qui non adhuc ab Ecclesia quod sit

cst dcclaratus ,

articulus de neccssitate crcdcndus; quam ncccsscpossct actusm

>-

ralis contraaliquidagibilc perpctratus, qui actus non

diciturcer-

tus cx Scriptura, aut dctcrminatione E 'cclesia? quod sit iUicitus. ,

Scdconstat, quodin materia fidcilicitum cst antc dctcrminutionrm

pcccati
Ecclesiai tcnerc unam vcl alteram partcm sinc pcriculo
ct ergo a simili licct unam opinioncm in moralibus
tcncrc ju.i ta
 DE COSSCIENTIA. 1
:
'i/nitata supcrius, ubi saltctn tnagis sapicntcs non scntiunt con-
\rarium. S. Antonin. part. i, tit. 3. c. 10. §. 10. verb. lle
vertcndo. Juxtaigitui S. Antoninum, etcancellarinm(videl.
licrsoncm) non tenemur sequi opinionem tutiorem, ubi
tutiornon apparet probabilior. Gabriel Ihel scripsit (in /\.
sent. d. 16. qu. 4- concl. 3.) Nihil dcbct damnari tanquam
:

mortalc pcccatutn dc quo non habctur cvidcns ratio vcl mani-

, ,

fcsla auctoritas Scriptura?. Dominicus Soto scribit, quod

lex cum ipsa sit regula actionum opus est ut homo eani
, ,

inlucatur, nempe quod cognoscat eam ut certam Qui re- :

gula utitur } eam intucri necesse est. De Just. 1. i. q. i. art.

4- Unde scripsit postea (ibid. 1. 6. q. 1. art. 6. circa fin. ):
Quatcdo sunt opinioncs probabiles intcr gravcs doctorcs, utratn-
que sequaris , in tuto habes conscientiam. Ita etiam card.
Lambertinus (qui postea ad pontificatum evectus est sub
nomine Benedicti XIV. ) scripsit in suis Notificationibus
( notif. i3.) : Non debbono imporsi ligami , quando non vi e
una manifcsta lcggc che gV imponga.
Doctissimus Melcliior Canus scribens adversus Scotum,
qui obstringebat peccatores ad eliciendam contritionem in
quocumque die festo , dicit Jus humanum nullum est :

aui cvangclicum ,
quo hoc pra?ccptum asseratur ; proferant et ,

tacchimus. Canus. Relect. 4- de pcen. p. 4« °r 2 - prot.3.

Atque ibidem n. 5. sic scribit : (^uoniam ignoro , unde ad
hanc opinioncm doclores illi vencrint , Ubere possutn ,
quod non
satis cxplorateprceceptum cst, ncgarc. Joseph Rocafull praepo-
situs Yalentiae scripsit : Casu quofacta diligcnlia non constat
an lcx sit imposita, scd rcs dubia manet non obligal, sive, sit lex ,
vel pra?ccptumnaturale. Lib. i.deLeg. incomm.^.c. num. 65.
P. Suarez ita scribit: Quamdiu cst judicium probabile, quod
nulla lcx sit prohibens actionetn, talis lcx non cst sufficicnter ptro-
posita homini ; unde cum obligatio lcgis sit ex se oncrosa non ur- ,

gct, donecccrtius dcilla constet. DeCons. disp. i-2.sect. 6. et

tom. 5. in 3. par. d. 4°- n. 45. Idem scripsit P. Joannes
Idelphonsus dominicanus Si dubium esl de ipsa cxisten-
:

tia legis , an exislat talis lex ? an sit publicata ? an in tali

lcge comprchcndatur istc casus ? facta sufficienti diUgcntia ,

et durante dubio, non tencris tc conformare talilcgi, velob-

ligationi. ldel. in 1. 2. disp. 209. n. n32. Idem tenet

auctor recens P. EusebiusArnort, v i r germanus valde erur
 .

38 LIB. I. TRACT. I.

ditus uudique notus ob suam doctrinam etplura insi-

et ,

gnia opera vulgata. Hic in sua Theologia morali et scho—

lastica excusa Boniniac anno i<-53. ( qux* priusquam ede-
,

retur, emendata fuit,aut saltem revisa a Papa Bened. XIV.

prout ipse auctor suppliciter ab eo petierat) sic scribit :

Quajidociunquc existeiitia legis non rcdditur credibilioi', mora-

liter certiun est 71071 darilcgcm, quia cx natura providcntia? Di-
vina Deus tc7ictur rcddcrc suam lcgem credibiliorem elc.

Amort tom. i. d. 2. §. 4. qu. 20. pag. 232. Ec alibi d.

2. §. 4- <!• 5. pag. 283. ait quodcum adsunt duae opiniones
seque probabiles, tion clatur lcx directe prohibens , quia hoc
casu non datur sufficic7is promulgatio legis ,
qua> est charactcr
Idem tenent Yasquez 1. 2. disp. 62. c. 9.
essetitialis legis.

n. 45- Card. de Lugo de Pcenit. disp. 16. sect. 3. Manstrius

Theol. Mor. disp. q. 1.2. art. 3. n. 56. HolzmanMor. to. 1
1 .

p. 29. ann. i35. Roncaglia Theol. IMor lib. 2. c. 3. Sal-

mant. Tract. 6. de pcen. c. 8. n. 25. etTract. 11.de leg. c 2.
n. 100. et aliiplures, quos omittimus brevitatis causa.
Posito igitur principio a D. Thoma tradito ac satissu- ,

perque probato, nempe, quod Nullus ligatur pcr praccptum

aliquod , nisi mediante scienlia iltius pra?ccpti , quod idem
est ac dicere, non posse legem incertam certam obligatio-
nem inducere necessario eruitur esse moraliter certum ,
;

quod ubi duse opiniones ax[ualis ponderis concurrunt , non

est obligatio sequendi tutiorem. Si quis autem de hujus
sententiae certitudine rationem exposcat breviter ei ex om- ,

nibus in hoc Monitoprobatisrespondebitur , quia lex du-

bia non obligat. Et si qua?rere pergat cur lex dubia non ,

obliget? respondebimushoc succinctoargumento Lex non :

sufticienter promulgata non obligat lex dubia non est suf- :

ficienter promulgata (quia , dum lex est dubia promulga- ,

tur sufficienter dubium, sive quacstio, sed non promulga-

tur lex ) ergo lex dubia non obligat. Qui ai gumentum hoc
:

inficiari vellet probare deberct vel quod lex etiam non

,
,

promulgata obligat; vel quod lex dubia est vere promul-

gata; contra id quodexpressc docet S. Thoma, etalii com-
muniter ut vidimus sed numquam harum proposilionum
, ;

ullam probabit in acternum. Haec tandem sit conclusio hu-

jus sententiac Spectato pondere xquali utriusque opinio-
:

nis homo dubius maneret, neque operari posset, spectata

,
 DE CONSCIEJNTIA. 39

autcm vi legis, cum ipsa eo casu non sit

sufTieienter pro-
mulgata, non obligat , nec ligat. Etideohomo, utpote ab
liujusmodi lege dubia non ligatus, reddilur certus de sua
libertatc et sic licite operari potest.
,

Dixi sub initio, quod ubi opinio pro lege videtur ccrte
probabilior, eam sequi tencmur; secus vero si est acque
probabilis ac opinio pro libertatc Auctor vero Epbeme-
,

ridum mihi objecit, quod baec secunda propositio probat

nimis nam si non teneremur scqui opinionem pro lege
, ,

quando opinio pro libertatc est asque probabilis quia tunc ,

lex est dubia; nec etiam teneremur sequi opinionem pro

lege, quando opinio pro libertate esset minus probabilis;
quia etiam opinio minus probabilis efficit, quod lex sit
dubia, etnon sufticienterpromulgata. Sed rcspondeo, quod
cum opinio tutior est certe probabilior , co casu ( ut in
principio hujusMoniti praemisi) quamvis lex omnino certa
non sit tamcn propter illam majorem probabilitatem opi-
,

nio prolcge videtur moraliter verior, et consequenteretiam

lex moraliter sive sufficienler promulgata ; ideo lex ne—
et
quit dici tunc omnino dubia duBio stricto remanet tan-
;

tum eo casu aliquod dubium latum ,

quod non permittit
ab opinione tutiore discedere.
Constat autem ex ipso naturali dictamine licere nobis ,

agere omne id, quod a lege non prohibetur , sicut scribit

Heinecius (Lib. Elementa Jur. Nat. et Gent. ) sic aiens :

c Omnia libertati bominis permittit Deus ,

quse non pra?-
» cepit, vel prohibuit. Sic v. gr. cum sola arbore scientiae
» boni et mali hominibus interdixisset Deus , recte omnino
» inferebantprotoplasli,liceresibifruetibusreliquisomnino
* vesci, Gen. 2. 3. Cessante enim legis obligatione, viget
» Id porro validius confirmatur textibus juris
libertas. »
civilis, etcanonici, nam lnstit. de jure person. §. 1. dici-
tur :Ciuque facere libet , nisi id ajure prohibctur. Itemcap.
Autem i3. cum in jure, de oflic. et pot. jud. deleg. sic
,

habetur Nisi clc mandato ccrtus cxtitcris, exequi non coge-

:

ris quod mandatur. Quapropter S. Thomas docet id tenen-

dum tanquam commune etcertum axioma in lcge naturali

sic scribens Illud dicilur iicitum , quod nulla lcge prohibe-
:

tur. In 4- sent. dist. i5. q. 2. art. 4- ad 2.

Hinc inepte arguit quidam Auctor diccns Uhi dubium :

 46 LIB. I. TRACT. I.

est ,
an adsit lex , conscqucntcr dubium ctiam cst , an adsit /i-

bcrlas.Male ( clico ) arguit, nam ubi duhiam est an adsit

lex, certum estlegem non obligare; docet enimS. Thomas
(utnotavimus supra) quod Nullus ligatur per prcuceptum :

aliquod, nisi mcdiantc scientia

illius prtrcepti. Patet autem,

scientiam importare cognitionem certam de lege et hujus ;

ratio eliam patet,quia lex, donec estduhia, non est suffi-

cienter promulgata; atqui lex non
promulgata sufficienter
non hahet virtutem obligandi utaitdoctor
, sive hgandi ,

angelicus juxta dicta suh initio hujus ubi autem non exi-
,
;

stit lex ligans, siveproliibens, homo licite operatur ut ait ,

idem S. Thomas loco mox supra citato.

Dixi sub initio, quod ubi opinio pro lege videtur certe
probahilior, eamsequi tenemur secus vero si est ejusdem ;

ponderis, quod habet opinio pro libertate. Auctor autem

Ephemeridum gallicarum mihi objecit, quod haec propo-
sitio probatnimis; si enitn sequi non teneremur opinio-
nem quae stat pro lege, cum opinio pro libertate est aequa-
,

lis momenti quia tunc lex estdubia nec etiam teneremur

,
,

sequi opinionem pro lege cum opinio pro hbertate esset

,

minus probabilis, quoniam etiam opinio minus probabilis

efficit, quod lexsitdubia, et non sufficienter promulgata.

Sed respondeo quod cum opinio tutior est certe probabi-

,

lior eo casu(ut in principio hujusMoniti praemisi) quamvis

,

lexomnino certa non sit, attamen propter illam majorem.

probabilitatem opinio pro lege videt ur moraliter verior,
et consequenter apparet moraliter ac sufficienter pro- ,

mulgata et ideo nequit dici tunc omnino dubia dubio

;

stricto; remanet lantumeocasu quoddam dubiumlatum,

quodabopinione tutiore discedere non pennittit. Cumau-
tem opinio quae stat pro libertate, est aequalis momenti,
tunc adest dubium strictum de existentia legis; ac prop-
terea, sicut probavimus non adest tunc obligatio amplec-
,

tendi opinionem strictiorem nec servandi legem de qua

, ,

omnino dubitatur , an ipsa existat vel non existat. ,

Sed priusquam finem ponam huic dissertationi,praeter-

ire nolo duabus oppositionibus respondere, quas invcnio
objectas a P. Flaviano Ricci in Theologia Morali P. Ana-
cleti ab ipso nuperrime reformata ubi sic scribit : Omnes ,

divinae et humanae leges sunt certae etsufficienter promul- ,

 DE CONSCIENTIA. fi
gala?; controversia ergo non catlitsuper cxistentiam legis,
aut super cjus promulgationem, sed super cjusdem ex-
tcnsionem ideo in casu particulari debenius legem gene-
;

ralem ad illum applicare,et investigare, an casus ille com-

preliendatur vel ne a lege. Hinc falso nobis imponit, quod
in concursu duarum opinionum, qua? sunt ajqualis ponde-
ris judicamus legem certe ad cum casum non extendi
,

ipse vero auctor duo supponit co casu accidcre primum :

quod tunc nostra libertas evenit dubia secundum , tunc ;

tribuendum esse locum regulae canonum quae dicit In :

dubiis tutior via cligenda cst; juxta, ut addit Scripturam ,

illam Qui amat pcriculum, in illo peribil. Eccli. 3. 27,

:

Ilespondeoad primum. Quandodubitatur, an casus com-

preliendatur a lege vel non, nequaquam dicimus legem
tunc ccrte non extcndi sed dichnus quod in casu duarum
,

opinionum acqualis ponderis, quamvis lex generalis ( v. g.

non furandi, non occidcndi) sit ccrta quoad existentiam, et
sitsufiicienter promulgata; respectu tamen ad illum casum
est dubia tam quoad existentiam quam ad promulgatio- ,

nem ac proptcrea tunc, quia cmbitatur, an lex ad casum

;

illum extendatur, certum est non extcndi quoad obligatio-

uern; nam, ut late probavimussupra, eo casu cum lex dubia
sit, nequit ligare certain hominis libertatem quse, donec ,

a legc sitligata, manet soluta. Id quidem agnovit D. Tho-

mas cum dixit legem esse instar ligaminis, quod donec
,

per contactum applicatur alicui, hic habct potcstatcm diver-

tendi quo vult, sunt verba S. doctoris ( de Verit. q. 17. art.
3. ). Ilinc protulit sententiam illam Nullus ligalur per :

piwceplum aliquod, nisimcdiante scicntia illiusprajcepti, ibid.

Hoc autem maxime alibi confirmatur a S. Thoma, ul>i
sic scripsitLex qua?dam regula cst et mcnsura acluum, se—
:

cunduni quam inducitur aiiquis ad agc.ndum velab agcndo rc- ,

Irakitur ; dicitur cnim lcx a ligando %

quia obligat ad agendum ;

1. qu. 90. art. 1. Mensura autem ait card. Gotti

2. ,

non mcnsurat , nisi mcnsurabili applicctur , et ideo addit :

Jlequiritur indispcnsabiliter , ul le.v subditis promulgationc pro-

ponalur. Quomodo autcm potcrit quis suas actiones recte
mensurare, mensura illa sit certa el non ambigua?
nisi ,

Nec valet dici quod ubi lex cst dubia est etiam dubia li-
, ,

bertas hominis; quia libertas manet semper certa, usque

2.
 42 LIB. I. TRACT. I.

dum a lege pariter certa et manifesta non ligatur. Quan-

lun vis igitur lex generalis sit certa, certe existat , et cerle
sumcienter sit promulgata; donectamen ipsa non est casui
particulari applicata , libertas utpote non adhuc ligata ,

in sua possessione remanet.

Respondeo ad secundum , nempe ad regulam canonum
a P. Flaviano adductam et qusero ab eo Certumne est
, :

quod praefata regula comprebendat omnia dubia specula-

tiva, et non tantum practica aut dubia de facto? id equi- ,

deni certum non est, nam communior sententia tradit, re-

gulam illam dumtaxat locum liabere in dubiis practicis, et
defacto. Eccequod scribit S. Antoninus Quod autemro- :

tentcs probare contractum csse Ulicilum , inducunt iilud :\\\

dubiis tutior via est ebgenda. Rcspondetur, hoc esse verum
de. honestate, ct meriti majoritate
non de salutis ncecssitale ,

quoad omnia dubia alinnidn oporleret omnes religionem intrarc,

,

part. a. tit. i. cap. xi. §. 3i. Idem scribit Chrislianus Lu-

pus. diss. dc Op. prob. tom.xi. illud arguens exdoctrina
S. Augustini eamdem
sententiam sequuntur Navarra ,
:

Oom. Soto, Abbas, Nyder, Tabiena, Suarez, Angles, S.

Bonav. Gerson, Isainbertus Jo. Idelfonsus Salas Cor- , , ,

neio Jo. a S. Tboma et alii quorum loca observari pos-

, ,

sunt apud aliam quamdam meam dissertationem quam ,

olim diifusius de bac materia edidi , ubi cvidenter pro-

bavi quodhujusmodi canonuin regula tantum casus prac-
,

ticos et de facto spectabat. Saltein igitur praedicta regula

,

sive lex canonum est vere dubia extra casus practicos, et

de facto; ac ideo non suflictenter promulgata, et propterea
vim non babet obligandi.
Sed denius gratis banc legem procedere pro omnibus
dubiis; rursuin peto : Quid dieit lex haec , sive regula ?

In dubiis tulior via esl cligcnda. Ergo cum bomo est iu du-
bio nequit agere. Sed quid si formet sibi dictamen ino-
,

laliter certum de bonestate suae aclionis? tunc non est in

dubw , sed est extra dubium et extra casum regulae ob , ,

principium illud jam plusquam lex ]>lene probatum quod

dubia non obligat, quia tunc deficit ei piomulgaiio qua? ,

cst de esscniia legis.

Textus autem quemadclit, Qtri amat periculum, in itto
pcribit , nescio quomodo possit suae opinioni favcre. Son
 DE COjVSOENTIA. fi
ignoro hujusmodi Scripturam afferri ab omnibus ejtiscleiii
rigidae sententiae propuguatoribus sed non valeo intelli- ;

gere, quidnain ex ea eruere possint isti magistri ( ut se jac-

tant ) sanac et purioris doctrinae. Attendatur scripturaecon-
textus dicitur rbi : Cor durum habcbil malc in novissimo
; ,

et qui amat pcriculum, in illo peribit. Eccli. 3. 27. En quod.

casus Scripturae, in quoliomo graviter peccat, est cuin ipse

in veruin se immittit periculum suae salutis ,pror.rahendo
usquead mortein suam conversionem; sicut pariter verum
periculum incurrit , et graviter peccat ,
qui occasionem
proximam peccandi voluntarie renuit removere; omnino
differt posito, quod lex dubia
ergo casus a nostro, in quo ,

non obligatnullum estpericulum transgrediendi legem

, :

quia, cum eo casu non sit ea sumcienter promulgata, nul-

lam babet virtutem obligandi.
Ex bac autem doctrina S. Thomae nempe quod lex nou ,

habef virtutem obligandi nisi sit promulgaia et inno- ,

tescat, duo corollaria descendunt, quibus praefata nostra

disserlatio magis solidatur: primum quod lex dubia noa
obligat secundum buic annexlim quod lex incerta ne—
:
,

quit certam obligationem inducere. Hinc subdimus.

COHCLLARIUM PRIMUM.
Lcx dubia non obligat.

Ex autem tam firmiter et multipliciter a D.

principio
Tlioma probato, nempe quod lexnon promulgata non hfc-
bet virtutem obligandi , cerla descendit praetata priina
conclusio, quod lex dubia non obligat. Hujusmodi con-
clusio probatur ex eo, quod cerlum et exploralum commu-
niter est inleromnes doctores, quod cerlitudo moralis ali-
cujus sententiae, si nonprobatur ex aliquocerto principio
dirccto y probetur tamen ex alio principio rcflexo pariter
certo ut probatur primo ex can. 4- Quid culpatur, 23. q.
,

I. ubi S. Augustinus scribit : Vir justus\ si forte su.h j-cge

homine etiam sacrilcgo militet , rccte polest illojubente bcllare,
H vlcc ( alias cwicce
pacis ordinem scivans , quocl sibijubt-
)

tur , velnon esse contra Dci prcvccptum certum est vel utrutn ,

sit certum non est ; ita ut fortassc rcum faciat rcgem iniquitas
,

imperandij innoccntcm autem militem oslcndat ordo scrvicndi.

n LIB. I. TRACT. h
Quamvis igitur subditus sit dubius de belli justitia potest ,

tamen licite militare ex jussu sui principis, et qua ratione ?

innixus principio reflexo quod princeps habet jus cer-
tum ut semper ac de injustitia non constat ei obtempe-
, ,

retur. Probatur pariter ex cap. Dominus,de Secund. nupt.

ubi dicitur, quod, si vir dubitet de morte prioris viri suaer
uxoris nequit debitum petere
, sed tenetur reddere ,

uxori, quae non dubitans in bona fide petit et cur? ob ;

certum priucipium reflexum quod cum uxor sit in bona ,

lide, ipsa in dubio jus habet petendi debitum.

Hanc doclrinam ut certam habet P. Jo. Laurentius Berti
in sua Theologia ( tom. 2. lib. 21. c. i3. prop. 3. vers.
Patroni ) qui tenet illicitum esse sequi opinionem minus
tutam licet sit a^que probabilis sed unde id probat? pro-
, ;

bat ex falsitate duorum principiorum, quibus probabilistae

licitum esse sustinent primumenim est illud Qui proba-
;
:

hilitcr agit , prudcnter agit. Merito revera P. Berti ait, prin-

cipium hoc non esse sufliciens ad operandum cum opinione
tantum probabili etenim cum opinio adversa pro lege
;

seque sit probabilis certitudo de actionis honestate ad recte

,

operandum necessaria nobis deinde non suppetit. Alte-

rumprincipium quorumdam probabilistarum esthoc, quod
cum utraque opinio est probabilis, homo circa opinionem
tutiorem judicium suspendit et probabilitati opinionis ,

benignae se innitens operatur. Sed juste idem P. Berti

,

tale principium etiam reprobat, illud enim nequaquam de

actionis honestale nos certos reddere valet, cum hujusmodi
suspensio judicii sit mere voluntaria, unde excusare non
potest quin ignorantia sit vere vincibilis ideoque eo modo
,
,

nequit equidem dubium deponi. Quapropter concludit

Berti posito, quod aliud fundamentum non adest depo-
:

nendi dubium quam illa sola opinionisbenignai probabi-

,

litas , minime licebit nobis illa Secus vero opinione uti.

est, scribit ipsemet Berti, casu quo praeter illam probabi-
litatem opinionis aliundc sc oflerat a;ia reflcxa ratio, sive
,

principium certum quod de honestate actionis in prnxi

,

moraliter certos nos reddit siquidem tunc nostri judicii

:

certitudo non jam rationibus illius opinionis probabilis,

sed principio reflexo certo supervenienti innititur. Exem-
plumque atlert religiosi, qui dubitans, an possit jejunium
 DE CONSCIENTIA. 45
solvere ,ut studio operam piaebeat potest utique solvere, ,

si urgeat superioris pracceptuin quo ccrtus fiat posse ,

citra culpam cibum sumere. Aliud affert exemplum de

possessore qui praedium bona fide possidens superve-
, ,

niente dubio , licite potest possessionem prosequi, si a viro

docto tutus reddatur ,
quod nemo in dubio re legitime pos-
sessa spoliari tenetur. Ilinc sic concludit : Procul dubio
potest hoc paclo cx reflcxionc mcntis antca pcrplcxe fieri judi~
cium practicum moralitcr. Idem scribit P. Wigandt ordinis
praedicalorum dicens Vrobabilius est non esse peccatum
, :

aperari cum conscicntia spcculalivc dubia , habente annexum

judicium practicumde honcstate opcrationis. Ratio, quia qui
sic operatur, prudenter judicat in bis circumstantiis se li-
cite, et honeste operari tract. 2. ex. 1. q.]5. art. 2.
:

Consentiunt domini Ballerini in suo opere, cui titulus :

Aforalium actionum rcgula, sive Quwslio de opinione probabili,
qui licet strenue rigidam sententiam tueantur, buic ta-
mendoctrinae tanquamcertcelibentersubscribunt dicendo :

Quod iti praxi ex direclis principiis minimc certis incertum est y

cx cerlo reflexo principio , fit omnino ccrtum. Ipsique pariter
de hoc plura adducunt exempla et signanter illud mox ,

supra a nobis relatum de dubio impedimento matrimonii

contracti, quo casu aiunt, quod licet ob principia directa
incertum sit an conjux dubitans possit debitum reddere,
,

nibilominus ob principium rcflexum quod ex canone et ,

rationededucitur, secure reddere valet. Unde concludunt

Inhis omnibus cxcmplis obscrvandum cst, rcflexaprincipiapar-
ticularcm qu&stioncm non solvcre scd inccrtam rclinquere; sola ,

praxis ccrta est eo quod principia rcflcxa praxis in eo dubip

,

dirigendce ccrtam regulam figant. Idem scribit P. Gonet

Manual. tom. 3. tract. 3. cap. iG. circa fin. Tandem idem
P. Lcctor Jo. Yinccntius Palulius qui in hac controversia ,

duplici libcllo strenue mibi sc opposuit, id pro explorato

admittit ncmpe quod cum principiuin reflexum est cer-
,

turn, jam rcddit actionem certe bonestam sic enimaitin :

suo libcllo La Causa

, dcl Probabiiismo ctc.§.YV pag. 4°- .

et expressius pag. 45. ubi scribit Scfosse yero, chc nclcaso :

dinccrtezza dclla lcggc non vi fossc pcrchc non pro-

, la lcgge ,

mulgata abbastanza oh allora si ( come acccnnai ) avrcste un

,

principio ccrto se non dirctlo , almcno rcflcsso ondc formar

, ,
4G LIB. I. TRACT. I.

un detiamc prudcnte ccrto di poterlo celebraie lccitamentc

( loquitur de quodain contraclu dubie licito ), atiesoche
non essendovi lcgge chc lo proibisca qual timor saggio potrcb-
,

bevi esscre di trasgrcdirc la lcgge , che certamcnte non v

}
c ?
IVJelius dixisset, quae certe non obli»at; quod alias ad ideiu
reducilur, quia lex quae non obligal,est tamquam non esset.
Et sic intelligitur, quomodo judiciuin speculative du-
bium, sive probabile de Jionestate actionis, potest in piaxi
heri moraliter certum. Sed quis objiciet, quomodo ratio-
nes speculative tautum probabiles, possunt in praxi mo-
raliter certe evadere? Hoc evenit, ut optime tradunt epi-
scopus Abelly et P. Eusebius Ainort, non ex eo quod ip-
,

seinet raliones speculative probabiles alicujus opiniouis

fiunt in praxi moraliter certa? sed quia aliae sunt ralioncs
:

ipsiusopinionis, quae tantum probabiles sunt,aliae verosunt

rationes principii reilexi, quibus in praxiultimum formatur
judicium morahter certum ex illo principio certo et ; sic
actio quae speculative est tantum probabiliter bonesta, in
praxi certe moraliter bonesta evadit.
Ut ergo nostram firmeinusconclusionem,nimirum quod
lex dubia non obligat sic certo tramite arguiinus Prin-
, :

cipium a D. Thonia superius jam probatuin est quod lex ,

non babet virtutem obligandi, nisi sufficienter promul-

gata sit et innotescat. Casu autem quo dua3 opiniones con-
,

currant aequalis ponderis, tunc quidem lex nequit dici sui-

iicienterpromulgata, tunc enim sufficienter promulgatuin
est dubium ,an lex existat sed non est p. omulgata le.\
, ;

ac propterea ipsa non potest obligare.

Jlanc sententiam novissime Eusebius Amort, Germanus,
vir doclrina umlique perspicuus , tanquam certam defeodit
in sua Morali et Scbolastica Tbeologia Rononiae lypis ,

data an. i^53. postquam Romae emendata fuit jussu Re-

nedicti XIV. cui ipse auctor supplices preces dedit, ut
,

curaret opus ante ejus publicationem a cordatis tbeologis

Roinae revideri , et ubi oportere censeret, emendari. Pon-
lifex votis annuit, el transmisit ei aliqua menda in opere
emendanda, salva tamcn quaestionede opinioneaequcpio-
babili , ut vidcre est in ipsius opere. Scribit auctor, qu< d
ubi opinio pro lcge evidenlcr, ct notabiliterprobabilior Don
apparet, nioialicrt-ertum est , legem obligantem uon cxi«i
 DE GONSClENTIA. 47
fitere, dicens quod Dcus juxta suain Divinain providentiani
cuin ipsc vult legem suam obli^are, eniccre tenetur ut
evidenter et notabiliter probabilior appareat Quandocujn- :

que ( sic loquitur ) cxistcntia lcgis non reddilur crcdibiUor,

nnn ipsa moralUer certum est non dari lcgem quia ex natura
, •

Deus, sicnt tcnetur suam rcliuioncm rcddcte

providcjitice Divuice
evidcnter crcdibiUorcm rton ipsa ita ctiam tcnctur suam lcgcm
,

redderc credibiliorcm scu prouabUiorcm non ipsa. Aniort , ,

Tlieol. t. i. disp. 2. §. 4. °,- 10 P a ft- 2 ^2. To, non ipsa- ,

intelligit, non ipsa lege, std ralionibus quae nobis illam

notabiliterprobabiiioreui reddunt. Dcinde alio loco ratio-
nein adducit, quia Iex striete dubia suflicienlei caret pro—
inulgatione, sinequa lex non est lex sivenon est lcx obli- ,

gans In hoc casu ( nenipe cum utraque opinio est aeque

:

probabilis ) non datur lcx dirccta prohibcns , quia in hoc casu

non datur sufficicns promulgatio lcgis qua? est caractcr inse- ,

parabilis, et essejitUdis legis, siquidem illa cst sola lcgis pro-

jnulgatio qualcx fit crcdibilior. Loc. c. disp. 2. quaest. 5.
,

p. 283. Additque idem sensisse patres Patrcs in dubio :

stricic tali, ubi in neutram partcm infleciitur meniis scntcniia ,

rclinquunt homini potestalcm sequendi benigniora ; ergo agnos-

ctuil aliquod gcjicrale prijicipiurn ,
quo possii fojrmari prudens
judiciuin concomilans de non existcjilta legis. Et revera S.
Gregorius Nazian/.enus ( orat. 39. ) de quodam JVovatiano
loquens, ait An juvcnibus viduis propter wtalis lubricujJi
:

ijicujidi matrimonii potcstatcm facis ? At Paulus hoc^ facere

jiiiuimc dubilavit cujus scilicct te magistrum proftcris. At h.ic

minime post bapiismum, tnquis. Quo arguivcnto id confir-
mas? Aut rcni ita sc haberc proba aut si id ncquis Jie con- , ,

demnes. Quod si rcs dubia cst , vincut liumanilas , et facilitas.

Iiem S. Leo ( epist. 90. ad Rustic. Narbones. in praefat. )

ut babetur in can. Sieut quaedam, ( fin. dist. iz{. ). Sicut
qiuvdam sunt , quo? nullapossunt ratione convclli{ prout sunt
deealogi praecepta etsacramentorum fonna% sicut explicat
,

Glossa) ita multa sunt', quce aut pro jiecessiiate tempojum

,
,

aut pro cojisidcraliojie cetatum oportcat icinpcrari .•

UUi consUic-
raliojic scjnpcr scrvuta, ut iji iis qua? vcl dubia fuerijit , aut ob-
sauu, id Jioverimus scqucndum, quod ncc praiccpiis evangclicis
(•>ntr(uium,jicc dccj^ctis sanctoj'um Patruni invcjiiatur udvcrsum
Dicit, scqu: nditim , nam praelati subdilis peniiittcfe debcnt,
48 LIB. I. TRACT. I.

utpossint opinionibus minus rigidis uti, ubi illa nec evan-

gelio, necPatrumdoclrinis adversantur,juxtailludChryso-
6tomi documentum Circa vitam tuam esto austcrus circa
: ,

alienam bcnignus , ita in can. Alligant, 26. qu. 7. Itcm Lac-

tantius( lib. 3, Instit. c. 27. ) Scribit : Stultissimiesthominis
proeceptis eorum vclle parcre ,
quae uirum vera sint , an falsa,
dabiiaiur.
Item S. Augustinusbrevibus lotuinquod dicimus confir-
mat Quod cnim
: contra fidem, neque contra bonos mores esse
con\>incitur, (nota convincitur) indi/ferenter esse habcndutn.
Serm 294. c. 1 1. col. 224. edit. Paris. Quaelibet igitur actio
nobispcrmissa cst, modo convicti, autmoraliter certi non
simus,illam contrafidem, autbonosmores esse. Item S. Am-
brosius scribens ad Januarium improperat animos nimium
timidoshabere,quidubiisnibilrectumexistimant,nisiquod
Scripturre auctoritate, aut Ecclesiae traditione, aut quod
pro vitae corrigenda? utilitate certum esse dignoscitur. En
ejus verba Sensi enim soepe dolens, multas infmnorum pcr-
:

lurbationcs fieripcr quorumdam fratrum contentiosam obstina-

tionem , vel superstitiosam timidiiatcm, qui in rcbus hujus-
modi ,
qua? ncquc Scriptura? sanctai auctoritale , ncquc univer-
salis Ecclesiaj traditione, ncque vitcs corrigciuhe utililate ad
certum possunt terminum pervenirc... tam liticjiosas excitant
quaastioncs , ut nisi quod ipsi faciunt nihil rectum cxistimcnt. ,

S. Ambros. epist. ad inquis. Januar. c. 11. n. 3. Hisacce-

dit S. Basilius ,
qui de quibusdam loquens, qui juramen-
tuin quoddam
a se prsestitum invalidum fuisse autuma-
bant, ita scripsil Considcranda autcm sunt, el spccics juris-
:

jurandi, et verba , et animus ,

quo juravcrunt, ct sUjillalini

quas verba addita fucrunt ; adco ut si fiulla prorsus sit rci lc-

niendce ratio , tales omnino dimittcndi sint. Epistol. 188.

can. 1. cap. 10. Dixit igitur, tum dumtaxat dimittendos
(sive non audiendos) esse, cum nulla pcnitus favens benigna
ratio eis subesset. Item accedit S. Bernardus, qui gene- ,

rice loquendo de rebusinutramque partem disputatis, ad

Hugonem S. Victoris sic scribit Sanc ibi unusquisquc in :

suo sensu sccurus abundat, ubi aut ccrtaj rationi, aut non con-
tcmncnda? auctoritati quod scntitur, non obviat. Yol. oper.
,

cap. 5. nuiner. 18. edit. Maur. Paris. col. 634- Ait ilaque
S. doctor, qucmque tuto procedere, eas opinioncs scqncn-
 DE CONSCIENTIA. {g
do, quae eerlae rationi aut auctoritati, qnoe sit tanti mo-
,

menti, ut nemo ab illa desciscere possit, se non oppo-

nunt. His addendus S. Bonaventura, qui de votis agens
super quibus Papa dispensare possit, tics in medium ad-
ducit opinioncs, et deinde concludit Qucv istarum trium :

oplnionum sit vcrior, faleor lftc ncscire ct satis jtotest qucv- ;

libct sustincri. Si quis tamcn vclit hanc ullimam acccplarc ,

non occurrit ci inconvcnicns manifcslum. In Zj. dist. S8.

art. 2. quaest. 3, iNon ait pracfercndam esse tutiorem scd ,

quamlibetcarum sustineri posse et acceptari. ,

Audiamus insuperMelcbioremCanum qui impugnando ,

sententiam Scoti obligantis pcccatores omnibus dicbus

jestivis ad contrilionisactum produceudum scripsit Jus , :

Juimanum nullum cst, aut cvangclicum, quo hoc pra?ccptum asse-

ratur ; proferant y et tacebimus. Relect. 4« de Peenit. p. 4-
quaest. 2. prop. 3. Et n. 5. subdit Quoniam ignoro , undc :

ad hanc opinioncm doctorcs illi vcncrint Ubcrc possum quod ,

,

non satis explorale prccccptum cst > ncgarc. Idem sensisse

Scotum certum videtur, ubi de quadam opinione scripsit :

Cum multis sit probabilior pars ncgativa non sine peccato ,

aliquis se cxponit dubio scquendo a/firmalivam minus proba-

,

bilem. In 4- dist. Ergo juxta Scotum qui

11. qusest. 6. ,

sequitur opinionem aeque probabilem non peccat. Idem ,

pariter scripsit cardinalis Lambertinus, deinde creatus

Pontifex sub nomine Benedicti XIV., dicens Non debbono ;

imporsi legami quando non vi , e manifcsta lcggc chc limponga.

Notif. i3.
Sed deveniamus nunc ad rationes intrinsecas nostrae
sententiae pro quibus rem ex suis principiis, Angelico
,

doctore semper duce, sumamus. S. Tbomas sic legem

definit : Lex qucedam regula est , et mcnsura actuum secun- ,

dum quam inducitur aliquis ad agcndum vcl ab agcndo rctra- ,

hitur dicitur cnim lcx a ligando

; quia obligat ad agcndum.
,

1. 2. quaest. 90. art. 1. Deinde ldem S. Tbomas docet

banc regulam sive lcgis mensuram ad boc ut subditi acl
,

cam observare adstringantur, dcbere eis esse per pro-

mulgationem manifestam; quaproptcr artic. 4- quacsitum
proponit : Utrum promulgatio sii dc rationc lcgis ? Et sic
respondet Lex imponitur aliis pcr modum rcgulce, ct mcn-
:

surce ; regula autem, ct mcnsura imponitur per hoc qnod appU- ,

1. 3
5o LIB. I. TRACT. I.
calur his ,
qui regulantttr, et mcnsurantur.
Undc ad hoc quod
lex viriutem obligandi obtincat quod cst proprium lcgis opor- , ,

tct quod applicctur hominibus qui sccundum cam rcgulari de-

,

bcnt. Talis autcm applicaiio

fit per hoc, quod in notitiam eorum
dcducitur cx ipsa promulgationc. Unde promulgatio ipsa neccs-
saria est ad hoc , quod lcx Jiabeat suam virtulcm. Lex igitur
ante promulgationem vim obbgandi non habet leges enim :
,

ut scribit Gratianus in can. In istis in dist. 4- tunc vim le-

gi|acquirunt, et leges tunc proprie nuncupantur. et sunt,
cuirisunt promulgata? Legcs lunc instituuntur, cum pro-
:

mulganlur. Ilinc a S. Tlioma alibi ita lex definitur Qua?- :

dam ad bonum commune promulgata. I. 2.

rationis ordinatio
qua3st. 90. art. l\. Notentur verba, ordinatio promulgata.
Ilacc autem promul^atio est necessaria omnino ad obli-

gandum nedum in bumanis le«ibus, sedetiam indivinis,

,

et naturalibus ,
prout idein sanctus doctor tradit : nam in
citato art. 4- ad primum boc sibi objicit : Lex naturalis
maxime habct rationcm lcgis ; sed lex naturalis non indigct
promulgatione ergo non : est dc ratione lcgis ,
quod promulgctur.
Etsic respondet Diccndum quod promulgatio lcgis naturai
:
,

cst cx hoc ipso quod Deus eam mcntibus hominum inscruit

, ,

nataralitcr wgnoscendam. Itaque sanctus Tbomas non ne-

{>at, legem naturalem promulgatione indigere, dicit tan-
tum legis naturalis promulgationem non fieri bumano
,

modo sed naturali lumine, quod Deus in bominum men-

,

tes ingerit. Hinc doctissimus cardinalis Gotti ait Adlioc, :

ut lex in actu secundo obligct , rcquiritui quidem indispensabi-

litcr, ut subditis promulgatione proponatur. Tbeol. tom. 2.
tract. 5. quaest. 1. dub. 3. §. 3. num. 21. Dicit,
de Leg.
in quia lex non adbuc promulgata babet in
aclu secundo ,
1

se vim obligandi in actu primo, scilicct ut ipsa actuabter ,

dcinde obliget cum promulgata fuerit sed ut in actu

, ;

secundo, nempe actualiter obliget, requiritur indispensa-

biliter ejus promulgatio subditis facta : Aclualiicr (scribit
Sylvius) tunclex unicuique promulgatur, quando cognitioncm
(bomo) a Deo accipit dictanlcm quidjuxta rcctam ralioncm ,

sit ampleclendum ,
quid fugiendum. In 1. 2. qua?st. 90.

art. 4- bi fin.
De bac promulgationis necessitate, ut lex obliget , Do-
minicus Soto rationcm assignat, dicens : Nttlla lcx habct
 DE CONSCIENTIA. Sri

vigorcni lcgis antc promulgationcm. Ntdlam cxccptioncm con-

clusio hcec pcrmittit. Et probatur cx nalura ipsius lcgis : cst

cnimrcgula nostrarum actionum rcgula autcm, nisiopcranlibus

;

applicetur, vana est. sipplicari autcm ncquit nisi pcr cjus ,

notitiam ; nam quircgula utitur, cam inlucri ncccsse habct ; (nota

inlueri). Fit crgo conscqucnsut ante promulgationem
,
qud ,

subditis innotescit non eos obligando perstringat scd tunc

, ,

percipi, quando promulgalur. Sot. tle Just. ct Jure lib. i.

quaest. i art. 4- Quapropter ait Joannes Gerson nec etiani
. ,

Deum obstringere posse crcaturam ad legem observandam,

nisi prius praeceptum, ac voluntatem suam Deus creaturae
manifestet Nccessc est dari manifestationcm ordinationis
:

ac voluntalis Dei nam per solam ordinationem, aut pcr solam

;

suam voluntatem non potest Dcus absoluie crcatura? imponere

obligationcm scd ad hoc opus est ut ei communicct notitiam
, ,

unius a?que ac alterius. Gerson de Yita spirit. etc. lect. 2.

col. 176. Ex lioc P. Gonet argumentum ducit , bene posse

dari ignorantiam invincibilem etiam praeceptorum natura-
lium, quae a primis principiis valde sunt remota, sicque
arguit :Lex enim vitn obligandi non liabet nisi applicetur ,

hominibus per promulgationem scd lex naturalis non promul-

;

gatur omnibus hominibus quantum ad omnia prwcepta qua? ,

sunt rcmotissima a primis principiis crgo non obligat omnes ;

quantum adilla praeccpta. Subindcquc potest dari dc illis igno-

rantia invincibilis , el excusans a peccato. Gon. in Clypeo
theol. tom. 3. disp. i.art. 3. num. 47.
Sed nunc accedamus ad objectiones P. Patutii discu-
tiendas, quibus lmjus nostri principii certitudo clarius
innotescet. P. Lector objicitl. contra hoc principium ad ,

reddendam legem sat promulgatam satis esse notitiam

tantum probabilem quse ex opinione probabili slantepro
,

lcge, jam habetur. Huic objectioni dico primo, verbum

notitia, juxta omnia vocabularia idem esse ac cognitio.
Cognitio autem legis et opinio probabilis legis omnino
,

differunt. Praeterea respondeo quod si admilti vellet, ,

sub verbo notilioe intclligi notitiam probalnlem ad sum- ,

mum id solummodo admitti potest , quo notitia ad-

casu ,

esset probabilis tantum pro lege , tunc enim legi quaedain

moralis certitudo assisteret sed
adest ex alia parte
; cum
opinio a?que probabiiis pvo libertate, tunc ex ncutra parle
 :

5a LIB. L TRACT. L
quapolest superesseprobabilitas, seu probabilis ratio apta
ad prudentem hominis assensum sibi trahendum; nam ex
his aequalibtis probabilitatibus aliud quam merum dubium
non resultat , an existat , vel non existat lex. Id clare docet
sanctus Thomas : IntcUectus noslcr respcclu parlinm contra-
dictionis sc habcl divcrsimodc ; quandoquc enini non inclinatur
magis ad unum ,
quam adaliud, vcl propicr dcfeclum movcn-
tiunij sicut in illisdc quibus raliones non ha-
problcmatibus ,

apparcnicm a?qualitate7?i eorum qua: movcnt

bcntur, vcl proptcr
ad utramquc partcm ct ita est dubitantis dispositio qui fluc-
,
,

tual inter duas partcs conlradictionis. De Yerit. quaest. ].{•

art. i. Idemque alibi brevius docet : Intcr wqualitatcm

ctiam rationum argumenlorum soli dubio
, ct csl locus.
S. Thom. Vide in Instruct. de Reg. prox. etc. p. i. c. 3.

pag. 48.
P. Berti praeterca inquit, quod sicut statera tam in
aeqUilibrio est, cum
nullum pondus imponitur, quam
ei
cum sequalia imponuntur onera eodem modo cum duae ; ,

probabilcs opiniones occurrunt , ipsa? adeo judicium sus-

pendunt ac si nulla ex utraque parte probabilitas existe-
,

ret : In ajquihbrio manet lanx , sive nullum neutri parli .

sice utrique jcquale onus imponalur. Berti Theolog. tom. ?.

lib. 21. cap. i^. propos. 3. pag. i5i. Idem dicunt P.
Gonet, Yasquez , La-Croix, et communiter omnes proba-
bilistae , ct probabilioristse , idemque tandem fatetur idem
P. Patutius his verbis (incit. In struct. de B.eg. prox. etc.)
Immota manct libra, in cujus utraque lance atquale pondus col-
locatur, nec ad unam inflectilur partem , nec ad aliam. Et
idem confirmat in libello {La Causa dcl Probabilisnw ,

elc. pag. 48) ubu dicit Essendo cvidcnle , che duc opinioni
:

amlraddiitorie cgualmcnte probabili non possono se non ge- ,

ncrare il dubbio. Itaque respectu ad nostram controver-

siam , qua de duabus opinionibus acque probabilibus
in
agitur, dicinon valet, probabilem legis notitiam sufficere
ad eam promulgatam efficiendam eo enim casu neutiquam ;

notitia sumciens ad legem promulgandam habetur, sed

tantum ad promulgandum dubium, sive meram ha?sita -
tionem an adsit lex vel non quandoquidem cum dua
, , : ,

itqualis ponderis opinioues concurrunt, evenit (ut dixi-

mus) nullam earum pondus haberc.
 DE CONSCIENTIA. 5 I

Objccit II. aliam esse promulgationem legis

ct ait, ,

aliam legis divulgationem sive notitiam privatam quam

, ,

snbditi cle Icge recipiunt; lex enim cum jam proniulgata ,

fuit, sinehac notitia a subditis acce[)ta, eos obstringendi

virtutem habet. Subdit autem quod omnes lcges sive ,

Iuimanae, sive diyinae, jam satis promulgatae fucrunt. Et

primo loco de humanis legibus loquens, dicit hx ut ,

obligcnt, suflicere, quod communitati pcr banditorcs ,

aut per affixionem scripturac in publicis locis promulgata;

fuerint.
Conccdimus, quod, ut lex huinana vim babcat obli-
gandi, sat est ut communitati proinulgetur, nec, ut nc-
,

titia ad quemcumque perveniat subditum, requiritur

scd advertendum , quod id valet tantum quoad matcrialc

legis objectuin quod a lege praeceptum
,
aut vetitum fue- ,

rit , non tamen quoad conscientia? obUgationem legcm

scrvandi. Me explico si v. gr. quaedam fuerit !cx pro-
:

mulgata qua invalidus contractus aliquis siue ali-

,

quibus solemnitatibus initus cleclaratur, tunc subditus

licet lpgem ignoret, tenetur tamen cnm de illa noti- ,

tiam accipit, stare prsescripto legis jubcntis contractum

babendum esse uti irritum , aut aliquam pcenam solven-
dam fore : nam in foro externo , cum lcx jam pronud-
jjata fuerit , omnes eam pracsumuntur. llespectu
scire
vero conscientiae profecto minimc
,
pcccat qui lcgem il— ,

lam sibi ignotam non servat, modo ob suam negligcn-

liatn non scivisse acciderit. Sicque intelligitur tcxtus S.
Thoma? a P. Patutio adductus llli , coram quibus Icr :

n >n promulgatur, obligantur ad lcgcm obscrvandam in quan- ,

luin in corum noliliam dcvcnil per alios vcl devenirc potest , ,

promulgationc facta. S. Tb. 1.2. q. cjo. art. /\. ad 2. To ,

quantum legis notitia sub-

vel devcuirc potest, inteUigitur in
ditispervenire potcrat, et ob eoruni negligentia non per-
veucrit; nam alioquin si eorum ignorantia fuerit in-
,

culpabilis, Icgem non servando minimc peccant. Ila re- ,

latuni textum recte explicat Cajetanus (loc, cit. S. Thomae)

dicens, eos tantimi reos offensae legis essc , cjui eam ne-
sciunt, yelquia nohicrunl, vcl quia neglexerunt facere , quod
in eis erat ad sciendum. Alioquin abscntcs nescii promulgatce
lcgis non liganlur. Propter quod accusari n?c apud Deum ,
 :

54 LIB. I. TRACT. I.

ncc apui homines ignoranticc possunt. Idemque scribuut

P. Petrus Collet. de Legib. tom. 3. cap. i. art 2. concl...
ct P. Franciscus Suar. in OperedeLeg. lib. 3 c. 17. n. 3.
et seq. Adduntque idem P. Suarez alibi tom. 5. in 3. p.
disp. 4«. sect. 5. num. 4- Aravius in 1. 2. q. 97. disp. 3.
diff. 3. Tapia 2. Castr. tom. 1. tract. 1.
lib. 4- q- i5. art.
disp. 3. punct. 7. num.
Gregorius Martin. q. 96. art-4-
1.

dub. 5. concl. 3. 4- Sancb. Dec. lib. 1. cap. 10. num. 32

et 33. Yillalob. tom. 1. tract. 1. diss. 24. Salm. deLeg. c.'^.
num. 110. non tantum eos reputandos esse nescios qui ,

legem omnino ignorant sed etiam illos qui post debitam,

,

diligentiam de ea dubitant; lex enim (ut diximus) non li-

gat, nisi subditis applicetur per certam, non autem du-
biam notitiam. Idque traditur ab eodem S. Tboma qui ,

docet ; Nullus ligatur per prceceptum , nisi mcdiante scicn—

tia illius prcvccpti. De Verit. q. 17. art. 3. Sed deboc textu
infra latius disserendum erit.
Sic de bumanis legibus
loquens autem P. Patutius de ;

legibus divinis jam ab seterno promulgatas

, dicit , ipsas
fuissc, et usque ab selerno perfectam obligandi babuisse
virtutem, priusquam creaturae legem audirent, ac cogno-
scerent. Idque pvocedere ait ex eo, quodlex aeternahabet
ab aetcrno promulgationem causalem , inrtualcm, et cmi~
nenlem , quse deinde in tempore formalem etiam promul-
gationem infert. Hoc deducit ex verbis S. Thomae qui ait ,

Dicendum, quod promulgatio fit et verbo et scripto ct utroquc ;

rnodo lex cvtcrna habct promulgationcm ex partc Dci promul-

gantis ,
quiact Vcrbum divinumcst cvtcrnum , ct scriptura Ubri
vitce est cetcrna ; sed cx partc crcaiurce audicntis , ct inspicicti-

tisnon potcst csse promulgatio a^tcrna. 1. 2. q. 91. art. 1.

ad 2. Verumtamcn ego assero (idque clare probabo) quod
lex aeterna respectu hominum non est propria lex pro- ;

pria cnim lex quoad ipsos est lex naturaiis, qua: licet sit

tamen est ea
participatio legis aeternre, ipsa , qua? proprie
bomines ligat , cum
tantum bominibus pro-
lex naturalis
mulgetur, et rationis lumine applicetur. Saltem dico (prout
alii theologi loquuntur) quod lex aHerna quamvis in se ,

\im habuerit obligandi in actu primo, attamen non fuit

lex obligans actualiter, et in actu secundo donec fucrit ,

proposita , et per ejus cognitionem creaturis applicata^

 DE CGNSCiENTTA. 55
sicque asseveranter aio a S. Th., et ab oirmibus thcologis
doceri.
En quomodo loquitur Duvallius Postrcnw dubitabis, :

an ipsa lcx (aHerna) scmpcr habucrit , ct habcat vcrani cl

prop/iam raiionem legis ? licspo/idco in temporc rpiando pro- , ,

ductce sa/it crcaturce , haberc dc facto rationcm lcgis , siquidcm

vcrc ct propric om/iibus creaturis tanquam subditis cst indita ,

ct imposita ; si iamcn ab diccndum est eam

cetcrno spectctur, ,

non cssc ve.rc ct propric legem scd tantum aliquid quod sc ha- ,

bcat inslar lcgis. Deinde rationem assiguat Tuni , quia dc :

ralionc vcrai legis est ut i/nponaiur, ct promulgctur subditis

,

/iiilli aute/n fuerunt subditi ab ceterno tum quia lex esscntiali- ;

ter cst rcgula qumda/n practica haic autcm rcgula non potuit ,

irnponi Vcrbo, ct Spiritui Sancio ,

quiaipsimet sunt rcguia ct
rcctiludo ipsa. In i. 2. S. Tliom. de Leg. q. 2. pag. 293.
Jdem Petrus de Lorca Si quomodo autcrn lcx aztcrna
scribit :

rcspicit crcaluras rcmotcrcspicit quatcnusaDco moventur,et

,
,

gubcr/in/itur, no/i vero, quia sit impcrium i/i crcaiuras latu/n, aut
quia prcponaiar ipsis ut rcgulci qua suas actioncs mcnsurarc , ,

ct co/nponcrc possint... Lcx aeternano/i est pri/icipiu/n , ct ratio

agcndi alicui ,
qui legi subditus sit , nequc cst illi rcgula proxima
suaru/n actionum ; scd cst ratio age/idi ipsi Deo , et regula di-
vinarum actionum qua mundum gubernat; si cui crgo cssct
,

lcx , csset Deo. In 1. 2. S. Thom. disp. 5. meinbr. 2. Et

loquens de verbis illis S. Thomae ct vcrbo ct scripto, dicit , ,

Exprcssio Vcrbo divi/10 cetcrna fuit i/i Dco ncccssiiaic

illa in

naturce facta non rclata ad aliquas creaturas quod promul-

, et ,

gatio legU rc.quirit sc/npcr cni/n promulgatio lcgis ad subditos

;

rcfertur. Idem scribit Ludovicus Montesino : Rcsp. Jtujus-

modi lege/n o?tcrnam promulgaiam cssc ab cetcrno ipsimcl Dco...
Deus sibimct c.st lcx ei sibi cst rcgula ct ita intcUigimus Dcu/n
, ,

sibi pro/nulgarc lcge/n. De

Leg. disp 20. q. l\. numer. 83.
pag. 4o4- Idem scribit Ludovicus Lorichio loquens de lege
Seterna : Hac lege Dcus omnia
ordinat ad scipsum , ct cst
pronudgata apud ipsum ab oetcrno hominibus autc/n prornuh- ;

galur, quando cis innotescit. Thesaur. novus utr. Theol.

verb. Lex. n. 6. Quomodo autem his doctrinis conciliari
potest, quod asserit P. Patutius, nempe legem a?ternam
ab aeterno perfectam obligandi habuisse virlutem ,
prius-
quam creaturai legem audirent, ac cognoscerent?
 &5 L1B. I. TRACT. I.

Prai'fatisalio>um doctrinis congruit id quod in alioloco ,

doeet ipse S. Thomas , dicens, legem seternam non esse

propinquam regulam humanac voluntalis, sed potius esse
rationem Dei ; cn ejus verba Regnla autem iwluntalis hu- :

rnance est duplex. Una prnpiuqua, et homogenea, scilicct ipsa

humana ratio alia vcro est prima rcgula scilicct lcx adcrnu
; , ,

qua? cst quasi ratio Dci. 1. 2. q. 71. a. 6. Necobstant verba

ejusdcm S. doctoris supra relata Lcx ajtcrna habct pro- :

mufgationem cx parte Dei promulgantis. 1. 2. q. 91. art. 1.

ad 2. Nam ibidem jam subdit S. doctor Scd cx partc :

creaturce audicniis ct inspicicnlis non potcst esse promulgatio

ailcrna. Nuncquaero, quaenam divinae legis promulgatio est
illa quae homines ligat Proinulgatio ex parte Dci , aut
,
.*

promulgatio cx parle crcafuraj? Id declarat idcm S. Th.

loco ubi dixit, quod ut lex virtutem obligandi oblincat ,

autcm applicatio fit

oportct quoil applicctur hominibus... Talis
p&r hoc quod in notiiiam corum deducitur ex ipsa promulga-
,

tionc 1. 2. q. 90. a. 4- Et deinde obiiciens sibi [a:l primum)

legein naturalem non indigcre profnulgatione responder, ,

<piod promulgatio lcgis nalurcv csl cx hoc ipso , quod Dcu.s

v.am mentibus hontinum inscruil naluralilcr cognosccndam.
Nunc arguo Si verum esset, quod S. Thom. sensisset
:

legem aeternam eoquodueLernam promulgationem habet,

,

ab a3lerno homines obligasse priusquam ipsi legem cog- ,

noscerent utiquc ob hanc ratiouem respondisset legem

, ,

naturalem, quae legis aelernae participatio est, promulga-

tione non indigere; sed ipse respondit proinulgationem
legis naturae fieri cum ipsa ab hominibus naturali luiMinr
,

cognoscitur. Nec aliter responJere poterat; cum prius iu

codem articulo tirmiter statuerit, quamcumque lcgem viiu
obligandi non babere nisi in notitiam hominum c\ prc-,

mulgatione deducatur.
Adde id quod tradit S. Th. alio loco , ubi quacrcns :

Utrum sit in nnbis aliqua lex nuturalis ? sic respondet :

Dicendum, quod Itx , cum sit rcgula ct mcnsura, dupUciter

p >jest uno Ynodo sicut in rcgui.intc ct mcnsu-
cssc in aliquo , ,

runlc . alio modo mensurato quia in quau-

sicut in rcguluto, ct ,

tum parlicipat nliquid de rcgulu... sic regulalur... ct talts par-

ticiputio lcgis cetcrine in ralionali creatura lexnaturalis dieitur.
1. 2. q. 91. art. 2. Tgitur S, doclyr distinguit hic legcin
 DE CONSCIENTIA. fy
<<
'tcrnam a nalurali, ct docet, quod lex aetcrna respicit
Deum regulantem lcx autem naturalis respicit hominem ,

rcgulatum; et quoniam lex naturalis cst legis jctcrnae par-

licipatio, idco in quantum participat aliqaid de regula per
legem naturakm sic rcgulatur. Idco in tantum lex aeterna
,

homines ligat in quantum ipsa hominihus per legem na-

,

turalem participatur eisque promulgalione iunotescit, ,

prout dicit Duvallius Qua?res , quomodo nobis innotescit :

lcx illa asterna ,

quod idcm est, ac si quieratur, quomodo publi-
cctur? Dico carn, ut est in crcaiuris tanquam subditis ,
per
afias leges nobis innntcsccre , cum legcs illce sint illius partici-

palioncs. In i. 2. cle Leg. q. 3. art. 296, Idem scribit

3. p.
JYanciseus de Aravio : Cum lc.r. wterna non oh/igct crcaluras
ratinnalcs , nisl mcdiante lcge naturali , vcl positiva divina ,

vel humana ad istarumpromulgationem

, illa quoque sufficicn-
ter promulgatur. Iu 1. 2, q. 90. disp. 1. sect. 5. pag. 5^5.
Lex igitur, quae hominem ligat , cst tantum lex naturalis ,

tjuia ipsa tantum potest csse homini regula et mcnsura ,

qua rcguictur, et Tnensnretu^

Praeterea quamvis admittamus, legem aelcroam esse
,

propriam legem respectu ctiam hominum, atque hahcre

vim in actu primo eos ohligandi quid inde? Equitlcm ,

aeterna lex non ligat in actu secunclo, quousque creaturis

noh promulgctur, et per ejus coguitionem applicetur^. Sa—
pienter id tradit cardinalis Golti Scquilur, quod /cx tvtcrna :

ab ceterho in actu scando-ncmincm obligarct non cx dcfcctu ,

virtulis , scd ex paric termini... Ila ab cetcrno fuit lcx in menie

Dci conccpta quamvis pro ceterno non promulganda, nec im-
,

plerida, ncc in actu sccundn obligans .. Fuil tamen ab ceternn

h\v quia ad rationcm legis satis c.st ut vim habcat nblirandi

,
,

quamvis nondum ligat quia nondum applicata, ct promulguta.,

Theol. tract. 5. q. 2. duh. 1. num. i3. INotentur verha ,

quamvis nondum Ugat quia nondum applicata ct promulgata. ,

Idem scripsit Honoratus Tourncly : Quia tamen lc% anlc

creaturarum existentiam verc obligans nonfuit cum nihil csset ,

ad c.rtra quod ca nbligarctur, pdlam cst rationcm comphlam

,

lcgis tu/tc tantum ci compctcrc potuissc , cum cxtitcrunt crra-

turce ,
quibus ficit lcx promulgata , aut saltem quce imprcssionc
ipsius moveri ccepcrunt. Praetjpct. theoi. t. 2,c. 2. q.3. Idem-
quc dixit P. Pctrus Collct : Quia tamen lex aitcrnam vcre et
58 LIB. I. TRACT. I.

stricte obligans non fuit ,

palam est rationcm plcnam lcgis iunc
tantum ei competerc potuisse , cum cxtitcrunt crcaturce ,
qui-
lus intimata fuil ac promulgata. Tom. 2. de Leg. cap. 2.
p. 17. Idem Legis violatorcs non sunt
dixit P. Cuniliati :

illi y quibus nondum lex innoluit. Tract. 1. de Moral. etc.

cap. 2.
Instat P. Patutius dicens Sed si lex aeterna fuit vera :

lex, antequam homines eam cognoscerent, vere,priusquam

lex ipsis innotesceret, homines obligavit, cum sit essen-
tialis proprietas cujuscumquelegis obligare. Etpro se citat

card. Gotti qui dicit legem aeternam veram fuisse legem ac ,

propterea ab aeterno vim babuisse obligandi. Respondeo

ct distinguo : Alia est proprietas legis promulgata? , alia
legis non proinulgatse. Proprietaslegis promulgataiest per-
iecte obligandi actualiter, et in actu secundo. Proprielas
autem legis non promulgatae est obligandi impeifecte tan-
tum in actu primo; lex enim non promulgata babet siqui-
dem w
se vim intrinsecam obligandi sed dumtaxat in ,

futuro, pro tempore quo ipsa intimata, et per notitiam

^ipplicata fuerit; donec vero non fuerit applicata, ipsa
nou obligat, nec virtutem babet actualiter obligandi Ad :

hor, quod lcx (docet angelicus doctor) virlutcm obligandi

oblincat, oportct, quod applicetur liominibus qui sccundum cam ,

rcgulari debent. 1. 2. Nihil autem obstatquod

q. 90. art. 2.
scribit card. Gotti , dicens, legem a3ternam , etsi homini
31011adhuc promulgatam vim obligandi habere nam , ;

S.Thoinas loquitur de vi actuali obligandi ctiam in actu

secundo, Gotti autem loquitur de vi obligandi tantum in
actu primo hocquidem importat obligare in actu primo,
:

nempe quod lex apta sit ad actualiter obligandum cum ,

promulgabilur, sed non ante proinulgationem sicut ignis :

in se vim habet comburendi sed non comburit actualiter, ,

nisi postquam rei urendae apphcetur En qnomodo nos :

instruit idem card. Gotti de lege aoterna loqucns Jta ab

, :

Dei conccpta quanwis pro eeterno

asterno fuit lcx in mcntc ,

non promulganda ncc implcnda ncc in actu sccundo obligans...

, ,

Et hoc modo cum ab aitcrno non fucrit creatura quam obli-

, ,

garct , ct cui appiicarctur, ab aitcrno actu non obligavit ; fuit

tamcn ab aitcrno lcx quia ad rationcm lcgis satis cst ut vim
, f

fiabcatobligandi, quamvis nondum ligul, quia nondum aj>-

 DE CONSCIENTIA. 59

plkata , et promulgata. Tlieol. tract. 5. qurcst. a. tlub. i.

num. i3.
Nec potest clici quocl lex aeterna ab aeterno non oWiga-
,

vit ex defeclu termini, neinpe quia creatura ab acteino

non aderat; nain non ideo tantum lex aeterna creaturam
ab aeterno non obli[»avit quia ipsa ab acterno non existe- ,

bat , scd etiam quia lex nequibat creaturam actualiter in

actu secundo obligare priusquam illi applicata et pro-
,
,

mulgata esset. Dixerat jam alibi card. Gotti quod ut lex ,

in actu sccundo obligct , rcquiritur quidcm indispensabiliter, ut

i. dub. 3. §. 3.
subditis promulgatione proponatur. Quaest.
rium. 3i. Idcirco postmodum
supra quod lex scripsit ut ,

aeterna fuit ab aeterno lex, quamvis nonclum ligat , quia

nondum applicata, el promulgata. Idemque scripsit ut vi— ,

dimus Tournely, loquens de lege aeterna Palam est ra-

, :

tionem complctam lccjis tunc tantum ei competcre potuissc , cum

cxtitcrunt crcaturcv, quibus fuit lcx promulgata. Tom. 2.
cap. 2. q. 3. Idem scripsit Sylvius : Actucditer (lex aeterna)
unicuique promulgatur quandu cognitionem a Deo accipit
,

dictantem quid juxta rectam rationem sit amplectendum quid

, ,

fugicndum. In 1.2. q. 90. art. /\. in fin.

Objicit III. Pater Patutius, et ait : Lex naturalis pro-
mulgatur in babitu , cum Deus animam creat, eamque in>

corpus infundit, quia tunc in ealumen rationis imprimit.

Ex quo infert Patutius, bominem Hgavi a lege usque ab
ipsius conceptione Deus enim cumle^em in anima hnpri-
;

mit, tum illam promulgat. Et bic citat pro se textum S.

TbonioC Promulgatio lcgis naturw cst cx lioc ipso quocl
:
,

Dcus cam mcnlibus hominum inseruit naturalitcr cognosce.ndam..

1. 2. q. go. a, f\. ad 1. Respondetur Ad mentem S. Tliomae- :

indagandam observare oportet id quod S. doctor in arti-

culi corpore scribit; ibi docet legem imponi per lnodum
reguloe et mensurae, unde ait quod, ut lex virtutem ba- ,

beat obli^andi opus est ut ipsa hominibus appliectur, qui

,

sccundum eam regulari dcbcnt : talis auteni cipplicatio (sub—

dit) fit per hoc , quocl in notiiiam corum deducitur ex ipsa,
promulgationc. Lex igitur juxta S. Tbomam tunc bomines:
ligat, cuni eis applicatur per ejus notitiam , sive coftni-
tionem. Cum auteindicit,promul^ationem legis esse cx hoc
ipso , quod Dcus cam inscruit naturalitcr cognoscendam ; id
 ,
,

6o LIB. I. TRACT. I
sine dubio , ne velimus S. doctorcm
eodemarticulo sibi in
contradixisse , intelligendum quod lcx tunc revera pro-
,

lnulgatur, et virtulem obtinet obligandi cum actualiter ,

applicatur, et cognoscitur. Idcirco idem Angelicus alibi

(i. 2. q. 91. a. ad2.) dixit Sed ex parte crcaturas audicn-
1. :

Us , ct inspicientis non potcst esse prnmulgatio alcrna. Tunc

igiturlex promulgatur, cumcreatura legem awdil pcr vo-
cem Ecclesiae aut inspicil per lumen rationis. Hinc art.
, :>..

ait,legem naturac non aliud csse nisi lumcn (super nos sig-
natum) rationis naturalis quo discernimus quid sit bonum
,

et quid sit malum. lloc autem lumen, quo discernimus bo-

nuni et malum et in quo lex naluialis consistit inquit

, ,

S. Antoninus, non prius ostendere bomini bona et mala ,

qnam bomo usum rationis babet Nota dilircntcr (verba :

S. Antonini) sccundum D. Thomam , quod istud lumcn lcgis

naturalis non osttnd.it homiui, quas sint bona ,
quousquc. pcrvc-
niatur ad usum ralionis. Part. 1. tit. i3. cap. 12. §. 3. Ergo
lex naturalis non promulgatur bomini, nisi cum ipse ad
rationis usum pervenit. Lnde coiuludendum quod pro- ,

prie ct stricte loquendo in infusione animae non jam in-

,

seriturlex, sed inseritur lumcn, quo lex cognoscenda erit

ab bomine, cum pervenerit ad usiim ralionis, sive inse-
ritur potentia capacitas
, sive habilitas ad legem cogno-
,

scendam tempore usus lationis. Et tunc, cum bomo legem

cognoscet, lex ei perfecte et vcre promulgabitur, eumque
ligabit; alioquin, usquedum lex non deducitur in bominis
nolitiam ex promulgatione , docet S. Tbomas legem vir- ,

tutem obligandi non obtinere. Accedit id, quod scribitDo-

minicus Soto, quod lex applicarinequ.it, nisi per ejus noti-
tiamj nam qui regula utitur, cam intucri ncccssc habet. De
3ust. lib. 1. q. 1. art. 4- et q. 3. artic. 2. Et quod dixit Jo.
Gerson notabilibus verbis : Lc.v ista sit quwdam rcvclatio
ac proprie dicta declaratio crcatura? rationahfacta, pcr quam
illa cognoscit, quid Deus dc certis rebus judicct , ad quas vcl

pnvstandas , vcl omittcndas ipsc crcaturam obligare vult, ut

ca digna rcddatur ad vitam (utcrnam. Ilinc tali dcfinitione
divina; legis posita, subjungit Nccesse cst dari manifcs- :

ialioncm ordinationis , ac voluntatis Dei ; nam per solum

suam ordinalioncm aut pcr solam suam voluntatcm nontlutn
,

potcst Dcus absolulc crcoJ.unv imponere obligationcm : scd ad

 DE COjVSCIEjNTIA. <5i

hoc opus est ut ci communiccl notitiam unius a?quc ac alle-

,

nus. Ex quo liquet immcdiatc dcducibilis conc/usio , crcatu-

ram rationalcm non possc cssc indignam amicitice Dci , ncc
propric pcccato obnoxiam , nisi dum scicns , volc.ns , ac h-
bera ponil actioncm sibi prohibitam , aut omiltit rcm pra?—
ccptam. Lib. de Yit. Spirit. etc. , lect. 2. col. 17G. edit.
Paris. Ergo ex Gersone ncc etiam potest Deus homini prae-
cipere observantiain legis quani prius ipsi non manifes-
,

tavit.
INcc obcst, quod dicit S. Thomas 1. 2. q. 9^. art. 1. a<l

3. ncmpe quod inesthomini usque a sua pue-

lex naturalis
ritia, nam ipsemet S. doctor ibidein ait legem essc pro- ,

prie actum non habitum. Ratio est quia lex consistit in

,
,

actu, quo lex enunciatur mediante rationis dictamine pra?-

scribente, quid agendum, et quid fugiendum; ita apposite
scribit Sylvius : Lcx naluralis cst aclus rationis , actualc sci-
Ucctjudicium , ct dictamcn rationis practica?. Quia omnis lex lui-

bel se per modum cnunlialionis : cnuntialio autem est quidem

actus. In i.2.q.94- a. 1. concl. 2,-Eta.a. prob. 2. ait Visobli- :

gationis non cst simpliciter cx cogrtiiione, quatenus est talis, aut

talis... Sedcx dictamine rationis pra?scribeniis ea,qua? sccundum

sebona sunt et agenda, aut prohibcntis ca qua? secundum se sunt

mala etfugienda. ld explicatdiffusius card. Gotti , dicens:
Ex his patet , nos loqui de lcgc naturali , ut in aciu secundo dc-
nuntiante , in quo esscniia lcgis consisiit ,
qua? habctur pcr mo-
dum denuntiationis sumamus lcgcm naturalem in actu
. . Quod si

primo sic in viriutc ct quodammodo habiiu lex naturalis

, ,

est ctiam dum quis actu principia cjus non considerat cum
, ,

sempcr mancat in inicllcctu lumen raiionis quod simul cum ,

natura uniquique rationali crcaiura?. Dcus indidit cx quo, si usu :

rationis polleat,potest formarc Judicium , et dictamcn de agcndis

vcl cmittendis. Theol. tr. 5. de Lege q. 2. , §. i n. 9. Ita-
que card. Gotti distinguit lcgem naturalem in actu primo,
et in actu secundo etait quodlexnaturalis considerata in
:
,

actuprimo atque in habitu, consistit in illo habituali ra-

,

tionis lumine, quod nobis cum natura inseritur quo lur :

inine dcinde practicum formatur dictamen tempore quo ,

homo ad usuin rationis pcrvcnit. Sed considerata lex natu-

ralis in actu secundo essentialiter consistit in actuali legi^
,

denuntiationc, qua? fit hominiper illudpracticunidictamei^

 6a LIB. I. TRxYCT. I.

Nunc quaero, ubinam proprie inveniatur legis essentia ?

Fortasse in habitu legis inserto, cuin anima creatur aut ,

vero in actuali illa denuntiatione legis? et quidem legem

naturalem reddit proprie legem perfectam et obligantem
solum lumen illud in creatione insertum , vel actualis de-
nuntiatio , sive intimatio legis. Dicit Gotti (idemque dicit
Sylvius , ut supra vidimus , et dicunt omnes, S. Tlioinas ,

Gerson , Soto , Gonet, et alii, ut infra ydebimus, quod

non quidem sed in actuali denuntiatione legis
in habitu ,

essentia consistat ( repetamus

: verba car-
Patct nos loqui
dinalis) dc lege naturali , ut in actu secundo dcnuntiante, in
quoessentia lcgis consistit qua? liabctur per modum denuntia- ,

tionis. Etex denuntiatione deinde formatur inhomine ra-

tionis dictamen eum obligans ad legem.
Nec aliter sentit Sylvius , dum ait i . i. q. 90. art. /\. juxta
verbaS. Thomse , legem naturaleminseri in homine, cum
anima in eum infunditur nam jibidem ; difficultatem agno»
scit quomodo per illam habitualem legis insertionem
,

possit homo ligari quin priusei lex manifestata fuerit et

, ;

propterea subdit Idco addcndum cst, legcm naturalcm quasi

:

promulgari in habitu , co ipso quod Dcus illam mcntibus ho-

minum impi imit —
Actualitcr autcm tunc unicuiquc promul-
gatur, quando cognitioncm a Dco accipit dictantem ,
quidjuxta
rectam rationem naturalem sit amplcctcndum ,
quid fugicn-
dum. Itaque Sylvius hanc primam legis insertionem in
homine , dum concipitur, appellat unam quasi promulga-
tionem in habitu ; vocat autem absolute promulgationeixi
illam, quae actualiter fit, cum homini innotescit lex, qua

regulari debet. Certe igitur id proferens intendit dicere ,

quod impressio in homine facta , antequam homo ac-

illa

tualiter legem cognoscat , non est sutuciens ad eum obli-

gandum quapropter subjungit, idco addendum est, etc.
;

Etpostea actualem promulgationem tuin fieri cum

dicit , ,

homo cognitionem accipit, quoniam hccc est suffi-

legis
ciens ac necessaria promulgatio, per quam homo ligatur
,

a lege, qua mensurandus est. Et quod ita sentiat indubi-

tanter Sylvius, constat ex eo, quod alibi scribit Lex :

attcrna juit ab a>tcmo lcx matcrialitcr, non fuit tamcn ab

ceterno formaliler, scu sub rationc lcgis actualitcr obligan—
tis ; quia tunc non fuit actualis , ct pcrfccta promulgalio. 1.
 DE CO^SCIENTIA. 63
2. q.91. art. 1. ad 2. Itaquc ait Sylvius legem seternam ,

(idemque procedit dc lege naturali quaj est participatio ,

qtucdam legis aeternaV) non esse legem formaliter et ac- ,

tualiterobligantem nisi cum adcrit actualis promulgatio

,
:

quaetunc eflicitur, cum homo discernit quid agere, et quid ,

vitare debet juxta quod ipse Sylvius antea jam expres-

;

scrat Actualitcr tunc unicuique (lex) promulgatur, quando

:

cognitioncm a Deo accipit diclantem , quid juxta rectam ra-

tionem sit ampleclendum , quidfugiendum. 1. 2. q. go. a. 4-
in fin.
Lex igitur naturalis non promulgatur homini necipsum ,

ligat, nisi cum liomo pervenit ad usum rationis qua sibi ,

lex innotescit promulgatur. Ita P.

, et Ludovicus Monte-
sino Lex naturalis promulgatur in unoquoque , dum prirno
:

venit ad usum rationis $ et quanwis pro tunc solum promul-

gaiur ista lcx quantum ad principia communissima juris na-
tura , ta/nen postea paulatim per discursum promulgatur ea-
dem lex quantum ad alia. De Leg. disp. 20. q. 4- n. 85. Idem
scribit Duvallius , quq tempore lcx naturaz unum-
: Quaires
quemque obligare incipiat? Resp. incipcre, quando promul—
gatur. Tunc autem sufficicntcr promulgatur, quando quisque
annos discrctionis incipit. In 1. 2. de Leg. q. 3. art. 3. Idem
scribit Petrus de Lorca Quemadmodum promulgatio est :

instrinseca, et essentialis humanis legibus, sic rationis judicium ,

et cognitio intrinseca est lcginaluraz. In 1. 2. disp. 6. de Leg.

p. 386. Nota, judicium , et cognitio intrinseca cst legij ergo
sinejudicio et cognitione legis , lex non ligat. Idem scribit
P. Cuniliati : Legis violatores non sunt illi , quibus nondum
lex innotuit... Actualis lcgis naturalis promulgatio cvcnit, quan-
do quis a Deo cognitionem accipit dictantcm ,
quid juxta ratio-

nem naturalcm sit velfugiendum , vel amplectcndum. Tract,

1.de Moral. et cap. 2. Idem scribit P. Gonet Promulgatio :

lcgis nalurw fit pcr dictamcn rationis intimantis homini ea, quai
lcgc naturceprcescripta , aut prohibita sunt ; crgo cum deest tale
dictamcn , lcx naturiv non obligat ad ejus obsen>ationcm. In
Clyp. tbeol t. 3. disp . 1 . a. 4- §• J •n - 55. Idemscribit doctus
P. Mastrius : Hoc autem jus (natura?) hominibas intimatur. ct
obligarc incipit ab co tcmporc, quo rationis usum accipiunt ct per ,

talcm lcgcm sibi intimatamintcr bonum ct malum disccrncrc inci-

piunt; his cnim rationis ususcst vclutiipsius lcgis jiaturalis notifi-
 ,

64 LIB. I. TRACT. I.

catio f elmanifes'atio. Et lioc intendit Paulus (Rom. ^.illis

verbis : Ego autem vivebam sine lege aliquando , sed cuin

venisset mandatum peccatum ,
revixit. Unde Hieronymus
(Ep. adAglasiam) sicexplicat: Cummandatumvenerit,hoc
est tempus intelligentiaeappetentisbona et vitantismala , ;

tunc peccatum reviviscere incipit, et homo reus cst pec-

cati. Mastrius Theolog. Mor. disp. 2. de Leg. q. 2. art. 2.
num. 34-
Objicit IV. P. Patutius , et sic ait : « Ut aliqv.a lex sit
» dubia dubitari debet, utrum talis lex existat, an non;
,

» hoc autem esse non potcst cum leges tam divinae quam ,
,

» humanae quas observare tenemur, omnes sint certae

,

» et sufficienter promulgatac. Dubiuni igitur restat non de

» legis existentia, sed de casibus particularibus, sintne
» sub lege universali comprehensi vel non quaproptcr si , : ,

» principio supposito uti voluerimus, nempe quodlex du- ,

» bia non potest obligare dicere non possumus quod lex,

,

» dubia non sit lex , sed tantum dicere debemus, Cum cx

» utraque parte probabilis opinio habctur , quod lex ad eos
» casus se cxtendit vcl non , lex ccrte non se cxtcndit. At si
» hoc dicitur , redit difficultas principii, cum enim dubita-
» tur sit vel ne licita talis actio , uti in lege compre—
» hensa, vel non comprehensa non potest hoc tale Prin- ,

» cipium pro certo statui. » IIuc usque praefatus P. Lec-

tor in hoc inhaerens illi, quod prius scripserat P. Daniel
,

Concina in sua Theologia.

Sed pro responsione sit idem, quod scripsitipseP. Concina
in compendiosuaeTheologiae(t. i.deLeg. cap. 2.n. 10. ) ubi
dicit,quodlicetlexsitcerta,nihilominusdiversae, quae acci-
dunt circumstantiae efficiunt ut lcx nunc obliget et nunc
, , ,

non obliget siquidem praecepta, quam vis sint immuta-

:

bilia, tamen aliquandononpraecipiunt subhac, vel illa cir-

cumstantia. Hinc nos reassumimus, et dicimus: Non valet
igitur dicere ,
quod
leges sunt certae: nam mutatis casuum
circumstantiis reddunturnonobligantes, velsaltemdubuc,
,

et tunc tanquam dubiae nec etiam obligant. Ergo ( replicat

P. Patutius) juxta vestrumprincipium quod lex dubia non ,

obligat concluditis quod in dubio, utrum lcx ad illum ca-

,
,

sum se extandat, an non , certe ipsa non extenditur? Scd

lespondemus retorquendo argumentum Ergo juxta vcs-
, :
 DE CONSCIENTIA. ^
c

tramscntcntiam,indubio,anlcxadillum casumscextendat,
an non debcmus dicere ccrte sc cxtcndcrc ? boc autcin cst,
,

quod negamus. ]\os autcni , non utiquc asscrimus quod ,

lex dubia certc ad illum casum non extenditur; scd dici-

mus Quoties ex utraque parte sunt opinioncs acque pro-
:

babilcs cum certum non sit, lcgeni tunc ad casum illum

,

se extcndere, rcspectu illius casus legcm reddidubiam ct ,

uti dubiam , non obligare quia tunc sufucienter promul- ,

gata non est. Exemplo res clarior fit. Legem universalem

habemus, quae usuram vctat at cum cx utraque parte ;

a^qualis est probabilitas ,

quod aliquis contractus sit, ct

non sit usurarius , tunc nulla lcx ,

quae vctet illum, eerta
apparet. Idcirco, usquedum prudenter dubitatur, utrum-
illc contractus sit ,an non usurarius , licet adsit opinio,
quod ille contractus a lege interdictus sit, attamen nulla
assignatur lex certa ,
qua illevctatur. rvespectu usurae lcx ,

eam prohibens est certa : respeetu autem illius contractus

lex est incerta. Ad quid opponit adver-igitUB objiccrc(ut
sarius) quod bic non agitur, utruni lex existat, nec ne
dum lex vetans usuram est certa , sed solum inquiritur
an ad casum illum se extendat , aut non? Nam patet rc-
sponsio Posito, quod vere probabile sit r casum illuni a lege^
:

non coinprebendi,idcm est direre, dubium esse, anad ca-

sum illum lcx se extendat, ac dicerc, legem respectu illius^
casus esse dubiani ,
proindeque respectu illius casus nou
obligarc.

,§. ir.

Altorum principium lex inccrta non pofest ccrtam orjligalioncm indu-

:

ccrc, ffuia hominis libcrtas anterius ad lcj^is obligationem possidct.

Erit autem lex manifesta , ait S. Isidorus in can. Erit au-

tem , dist. 4- Hinc scripsit Panormitanus (incap. fin. de
Const.): Ubi lex esl dubia , excusatur quis a juris ignoran—
tia. Eadem quidem naturalis ralio tlictat , neminem ad:
eoruni pracceptorum, dequibus dubiiatur utrum existant ,

an non r teneri obscrvantiam ut babctur in Aulhentka ,

Quibus mod. nat. ubi legitur : In dubio-

etc. §. Natura ,

nullui piwsumitur obligaius. Iloc idem docet D. Tbonias-,

dicens , legem (et loquitur de lcge divina ct acterna ) ut
©bligct , debere esse certam. i. i. qu. 19. ait. 4- ad. 3.
3..
66 LIB. I. TRACT. I.

Ibi S. Doctor sibi objicit : Mensura tlcbct csse cerlissima , scd

lex cctcrna est ncbis icjnola ; crrjo non potcst essc nostras volun-
tatismcnsura, ut ab ea bonitas voluntatis nostrai depentUai.
Kt vespondct Licet lcx teterna sit nobis ignota secundum
:

quod est in mente divina innolescit tamen hobis dUqUaliter pcr

,

rationem naturalem quce ab ea derivatur ut propria ejus

,

imago vd per dliqualem rcvelationem supcradditam

,
,

Noh negat igitur S. Thoinas , legem divinam , prout est

noslrarum actionam mensura , dehcre esse ccrtam dum-
non ppus esse ut illa codcin
tafcat,ait, , modo a nobis, ac a
Dco dignoscatur, sed siiihcere, Ut nobis rationis naluralis
lumtde, aut speciali aliqua reveiationc innotescat.
Sed hoc clarius el firmius in a!io Ioco statuit magisler
,

angelieus ubi quaerit ,Uirum conscienlia liget. Et sic scr-

:

monem babet lla sc habet imperium aticujas gubernantls

:

iid ligandum in rcbus voluntariis illo modoUgationis qui volun-

\,

tati acciderc potcst , sicut se liabct actio corporatis ad Uadndum

res corporates autem corporalis
ncccssitate coaciionis. Actio
ugentis nunquam inducit heCessilaiem in rcm aliam nisi per ,

tontactum coaciionis ipsius ad rcm, in qua agit. Unde ncc ex

imperio alicujus domini ligatur aliquis, hisi imperium ullingat
ipsum cui impcratur. Atlingit autcm ipsum per scientiam.
,

Undc nullus ligatur pcr pra?ccptum aliquod nisi mcdianlc scieh- ,

iia illius prazcepti. Et idco ille qui non est capax notitiiv pnr- ,

ccpti, 710/1 ligalur ; nc.c aliquis , ignorans prwceptum Dci, liga-

iur ad prcvceptum faciendum quatcnus tenctur scire pra?- , nisi

keptum. Si autem non tcncalur scire nec sciat nullo modo cx , ,

prcecepto ligatur. Sicut autcm in corporalibus agcns corporalc

non agit , nisi per contactum ; ita in spiritualibus non Ugat , nisi

pcr DeVerit.q. 17. art 3. Notaillud, Lndcnul-

scientia.ni.

hts ligalur pcr prwccptum aliquod, nisi mcdiantc scientia illius

piwcepti. Sed nunc audiamus objectiones P. Patuti ad boc

secundum principium, ct signanter respectu ad hunc D<
Thomae textum.
Objicit l. sub voce scicntiar non mtelligi cognitionem cer-
tam sed tantum simpbcem praeeepti notitiam', qu;e ntait)
, (

in nostro casu pi*obabiUter jam babetur ob utnusuue

opmionis probabilitatem. Respondco ctdico primo Quod , :

Sub nominc iciehtice inteUigatur probabilis notitia WaBC cst ,

novi vocabnlarfi nova sigmficatio, ilum philosopbi onmes

 DE CONSCIENTlA. «3
cum eouem S. Thoma distinguunt opinionem a scientia ,

quae aceipitur ut cognitio ccrlaalicujus veritatis. Scd instat

1*. quod S. Thoinas sub voce scicnlicc intelligtt
Lector ,

comprehendi adhuc notiiiam probabilem quae jain liahc- ,

tur in casu nostro : Angelicus cnini ( ut ait) ibidem subdit,

ct idc.o illc, qui non est capax notitice prcvccpti, non liaatur.
Sed pariterdico, omnibus vocabulariis notitiam pro eo-
in
dcm significnri , unde noiitia legis idem est,
ac cognidoncm ,

ac cognitio legis. Caeterum, dato etiam, quod noniine noti—

tias intelligi posset probabiliias existeiHiae legis ad suin- ,

lnuni admitlipoteritprobabilitas illa, quai tantum stat pro

lege absqne probabilitftte in contrarium alioquin
, cum ; ,

opinio pro libertate axpie est probabilis tunc certum est ,

(utdiximus) nonaliud superesse nisi meram legis heesita-

tioneui ,
quac nec scicntia, nec notitia dici potest; Uuic
enim non legis notitiam habemus sed tantum notitiam ,

dubii, sivc quacstionis, an lex existat, vcl non. Sed quod

S. Thomas diccndo mcdianle scientia intenderit loqui
, ,

non de dubio de dubia opinione sed de vcra scientia,

, sive ,

constat a contextu ejusdem articuli dum ait Sicut auteni , :

ift corporalibus agcns corporale non agit , nisi per contacluv.i

( coactionis ad rem ut supra dixerat ); ita in spiritualibus
,

pnvceptum non ligat nisi per scicntiam. Et postea subdit

, :

Ad vidcndunl aulcm quando (conscientia) ligat, sciendum

,

quod ligatio mctaphoricc a corporalibus ad spiritualia sumpta ,

nccessitatis imposilionem importat ; illc enim ,

qui Ugatus est ,

nccssilatcm habct consislendi in loco , ubi ligatus cst, ct aufer-

tur ci potcstas alio divcrlcndi. Ergb sirut, qui actualiler nou
e*st ligatns, potestatcm habet divertendi quo vult; ita, qui
nonadhuc est ligatus a praccepto , mediante illius prseeepti

scieniiapoteslatem habetagendi quod voluerit. Quomodo

,

autem dici potest, aliquem scire pra?ceptum si ipse sciat ,

prxceptum esse dubiuni? Tunc omnino dicendum, quod

ille pioeceptum ignorat, cum dubitat, an pracceptum adsit,
vel non.
Praeterea objieit super eumdem tcxtum D. Thom. P.
Patutius verba illa : Vec aliquis ignorans pireceptum Dci
ligatur <td prceceptum faciendum , nisi quateuus tetielur Scife
pnvccvtnm. Ergo (arguit P. Puutius; licet quis notitia prae«
cepti careat, si lamen cam habere tenclur jam Iigatur ,
09 LIB. I. TRACT. I.

prsetepto; nce excusatur , si illud transgreditur. Secl hoc

minime quidem doctor intelligit, tantuin ibi
S. docetapec-
cato non excusari, qui praeccptuniscire tenetur, et culpa-
bililcr illud ignorat. Id patet exeo, quod in eodem articulo
(ad 4-) subjungit Tnnc conscicntia erronca non sufficit ad
:

absnlvcndum , quando in ipso errore peccat. Quoinodo in ipso

errore peccatur ,cumipse errorestpeccatum ob volun-
nisi
tariain negligentiam? prout idem S. Tliomas exD. Augus-
tino in alio loco aperle declaravit. Ignorantia qua? est om- y

nino involuniaria, non cst pcccatum , ct hoc est quod Augus-

tinus dicil : Non tibi iinputatur ad culpam , si invitus igno-
ras, sedsi scire neglexeris. (lib. 3. de Lib. Arbitr. cap. 19).
Per hoc autcm quod ait scd si scire neglexcris, dat intelligere y
,

quod ignorantia habet ,

quod sit peccatum cx ncgligcniia pra?-
ccdcnte ,
qua3 nihil quam non applicare animum ad
c.st aliud ,

sciendum ca , qucs quis scire debct. De \erit. q. 3. art. 7. ad

7. Ergo nequaquam peccat qui in duarum opinionum seque ,

probabiliumhsesilatione, inquiritlegem , et debita diligen-

tia atlhibita , eam omnino dubiain invenit , et ideo non
obiigantem.
Objicit II. legis aetereae possessionem nostrae libertatis ,

po^sessionem anlecedere ideoque ait quod in dubiis ;

,

opinio, qiuc slat prolege praeferri debet. Respondeo. Jam ,

supra vidimus quod theologi dicunt legem aeternain re-

,

speclu bominum non esse vere,et proprie legem. Sed con-

cesso, .quodsit, nequaquam dici potest legis aeterna? obliga-
tionem possidere antecedenter ad libertatcm a Domino
liomini donatam. Quamvis enim nullasit in Deo coguitio-
nis, et consilii successio, quia omnia Deoab aeterno pra?-
sentia fueiunt, nibilominus prioritalc rationis , sive na-
tura? , boino in mente divina ante lcgern conteinplatus
est ;
prius enim a legislatore considerantur subditi juxta
propriam naturam , et corum staluin , et postea considera-
turlex conveniens imponenda. Dico conrcnicns , siqui-
eis
dem Deusaliam lcgcm statuitpro angelis aliam pro bomi- ,

nibus et pro hisaliam pro sacerdotibus abam pro laicis

; , :

aliamque pro onjugatis, aliam pro caelibibus, llacc doclrina

<

ulique non est mea ,estD. Tliomae qui ( ». 2. q.91. art. 1.) ,

ponit qusesitum Utrum sit aliqua lex a-lcrna? Et ad pri-

:

umtn sic sibi obiicit- fidcturquod non sit aliqua Icx wtcrna ,
 DE COSCIEMIA. G&
nmnis cnim lcx aliquibus imponilur: Scd non fuit ab a?lerno,
c.ui aliqua lex possct imponi, solus cnim Dcus fmt ab aitcrno;

crgo nulla lcxcst alcrna. Et respondet Ad primum diccndum, :

quodca quo? in scijjsis non sunt apud Dcum cxistunt in quantum

, ,

suntab ipso cognita, etprccordinata, sccundum illud Rom .4 • ]

Qui vocatea, quae non sunt, tanquain ea, quae sunt. Sic igitur
a?tcrnus divina? lcgis conccptus habct ratumem tegis aitcr/ia3 se- ,

cundum quod a Deo ordinatur ad gubcmationcm rerum ab ipso

prtvcognitarum. Adverte, rerum ab ipso pjwcognitarum. Ila-
que,priorilatc rationis, prius a Dco consideratus fuit homo
lanquam liber, etdeinde considerata fuit lcx qua liomo li- ,

ganduserat. Exempli gratia: Deusab aeternoprohibuit lio-

micidium ergo prioritate rationis , prius consideravit ho-
,

mmes qui interfici possent, et postea praeceptum dedit

,

eis, nc alter alterum interficeret.

Ergo, dicit P. Patulius, bomo nascitur liber et inde- ,

peinlens? rSeutiquam, nascitur potestati divinae subjectus,

et consequenter obligatus omnibus parendi prseceptis, quae
Dcus imposuerit; scd ut boino bujusmodi praeceptis li—
illi

getur, requiritur , ut illa ipsi .promulgentur , et innote-

scant pcr rationis lumen scd donec praeceptum non est;

homini manifestatum possidet ipse libcrtatem illi a Deo

,

do.:atam.quaecum sit certa,nonnisi a praecepto certo liga-

tur et cum lcx sit regula et mensura qua liomo suas ac-
; ,
,

tiones regulare, et mensurare debet, oportet quidem ut ,

haecregula, et mensura incerta non sit. Falsum autemest

id quod advtrsarii autumant nempe quod nihil possit ,
,

homo agere , nisi certo sciat illud sibi fuisse a Domino

permissum. Nam si hoc esset lex divina non indiguisset ,

promulgatione sed tantum opus fuisset ut Deus omnia,

, ,

quae nobis permittebat operari , declarasset. Sed Deus non

ita fecit : Deus ab inilio constituit Iwmincm, ct reliquit illum
in mami consilii sui. sldjccit mandata. ct pra?ccpta sua Si vo- :

lucris mandata scrvare conscrsabunt te, ctc. Eccli. i5. 14.

,

Prius itaquc Dominus hominem lil)crum crcavit ei do- ,

nando ex suobeneplacito hbertatem, juxta id, quod scribit

Apostolus : Potcstatcm habcns sutu voluntatis. Cor. 7. Et
1.

postea mandaia. quae lenebaturscrvarc , adjecit, ac impo-

suit; et ideo hominis libcrtas , cumcertasit, possideatque
ante lcgis obligationcm , ipsa nonnisi a lege certa ligatur.
 ,

:o LIB. I. TRACT. I.

Ilinc est,quod anctores antiqui communiter docuerunt

ubi lex est obscura, nec pro illa repcritur Scripturae tex-
tus aut Ecclesias determinatio aut e videns ratio , nibil de
, ,

gravi peccato damnanduin ibre nam pro certo babuerunt, ;

dubiam non obligaie. En quomodo scripsitS. T\ay-

legettl
mundiis Non sis prohus judicarc mortalia pcccata uhitibi
: '
,

non constat pcr ccrtam scripluram. Lib, 3. de Pcen. §. 21.

Idem scribit S. Antoninus dicens Sivero nonpotcst (con- :

fessarius) clarc percipcre, utrum sit mortale , non vidctur tunc

praieipitanda scntcntia, ut dicit Guillelmus , ut denegci propter
hoc absolulionem , vel illi faciat conscientiam de mortali. Et
rum promptiora sint jura ad solvcnduni ,
quum Ugandum
(c, Ponderet, dist. 1.) et melius sit Domino reddcrc ralionem
de nimia misericordia quam de nimia sevcriiate , ut dicit
,

Chrysostomus c Alligant. 26. q. * potius vidclur absol-

, .

oendus. S. Anton.part. 2. tit. 4- cap. 5. §. In quantiun.

Idem scripsit Gabriel Biel, qui vixit an. i^Bo. dicens :

Nihil debzt damnari tanquam mortalc peccatum de quo non ,

habetur evidcns ralio , vel manifesta auctoritas Scriptui/v.

In 4 d. 6. qu. 4- concl. 5. Idem docuit S. Tb.ubi dixit :

Qui ergo asscntit opinioni alicuju? magislri contra id, qund />;/-
blice teneiur secundum Ecclesice auctoritatcni non potcst ab ,

crroris vilio cxcusari.Quodlib. 3. a. o. S. Tbonias igttur tau- 1

tum damnat, quialiquam sequituropinionem contramani-

festum Scripturae testimonium aut contra communem seu- ,

tentiam juxtaauctoiitalem Ecclesiae; non autemquisequitur

opinionem quae legi certie nonadversatur, ut adnotal Joan-
,

nes Nyder Ha?c vcrba S Thomaz non posSunl inlelligi , nisi

: .

dc illis ubi manifeste patet ex Scriptura vcl Ecelcsi/v detcrmi-

,

Jiaiione, quod sit contra legem Dci; ct nonde illis ubi illu/l n-m

apparct, alias sibi contradicCret in codem libro In Consol. etc

cap. 11. art. 3. Idem tradidit alibiS. Tbomas scribcns :

Omnis qua3stio,in qua dc morlali peccato quajritur ,nisi cx-

prcsse vcritas habcatur ,
quia error
periculosc dcterminatur •

quo non creditur essepcccatum mortalc quod cst mortalc con- , ,

scicittiam non cxcusat a ioto, licct forte u tanto. Error vcro ,

<{uo crcdifur cssc /nortalc quod n )n esi morlale cx conscic/tfia

, ,

li^at ad peccatummorla ?
c. Quodlib.g. art. i5. Adverte vcrba
nisi c.tpressc veritas hifueatitr ,
pcriculosc detcrminatur. Efgo
«UuiQ est principium adversn: ioi mn , quod in dubio pos-*
 COXSClEtffli.
T)K ;*
sidel lex , «ic proinde in dubio pars tutior est tenenda. Scd
dicet P. Patutius : Si possidet lihertas, cur S. Thomas
scripsit quod in dubio parteni niitioreni se((uens non cxcu-
,

salur a toln? Rcspondetur S. doctoreni hic non loqui de ,

ultitno judicio pracrico,qii6d ccrlum fieri potcst ex aliquo

principio ceito reflexo, scd loquitur tantiun de judicio
directo quod dabium est cum utraque opinio dubia sit
, , ,

et ideo ait non cxcusari, qui lantum ex judicio directo

miiiorcm partein amplcclitur. Secus tarheri esset ait ,

S. Autoninns, si cftiid ani])lcctcretur ex opinione pro-

babili ,intelli.<>e, formato ullimo dictamine certo ex ccrto

reftexo principio. -Audiamus ,S. arcliiepiscopum Notan- :

dum es/ quod dicit S. Thonias in quaclam qucvs/ione dc quod/i-

,

l/r/is, quod qucsstiOy in qua acjitur de aliquo ac/u, u/rum si/ pcc-

vatuni morlu/", vcl notij nisi ad hoc habcu/ur ctuc/ori/as exprcssa

Scriptura satras^ nut canonis Ecclcsice, vel svidens ratio ,

nonnisi periculosissimc dc/cnninn/ur. Ncim si dctcrminet y

quod
sit mortale i et non sit nwrlalitcr pcccavi/ con/rafacicns quia
,
,

omne, quod cst contra conscicu/iam ivdifica/ ad cjehcnnam ; si ,

au/cm determinatur quod non &i/ mor/ale et cst crror suus

,
, ,

non cxcusabi/ cum a mor/ali. Sccl hoc secundum vidc/ur sane

intcUigcndum quando erraret cx crassa icjnoran/ia sccus, si
,
;

cx probabili;puta, quia cousului/ pcri/os in /ali materia a ,

quibus dici/ur illud /ale non esse mor/ale vidctur enim tune :

in eo esse ignordntia quaSi invincibilis quce cxcusal a toto. Et }

hoc quan/um ad ea, qucc non surit cxprcsse con/ra jus divinum,
vel naturale, vcl con/ra ar/iculos ftdci , ci dcce.m prceccp/a , in
quibus ignorans iqnorabi/ur... E/ si dicerc/ur hic csscusuram ,

ct usura Dcccdoguni; rcspondc/ur, s ed hunc contra-

est con/ra
ctum csse usurarium non es/ clarum,cum sapicn/cs con/raria
,

sibi i/wiccm scnlian/. S.Anton. p. i. tit. i. cap. n. §. 28.

Itaque secundum D. Thomam , et D. Antoninnm, ubi
veritas non est patens , lex tanquam dubia non obligat.
Ohjiciunt III. nostri adversarii, nihil fas esse nobis, nisi
quod est conformc divinx voluntati. Gaudeo hane objec-^
lionem mihi fieri quod enim in hoc puncto S. Tliomns
,

docct, id sohun suilicitad nostram sentenliam omnino fiir-

mandam. Quaerit An^chcus (1.2. q k 19. art. 10. ) : Utrum
nccessariu/n si/ volun/a/cm humanam conforn/ari voluniali di-
vinaiin volito, adhoc qucd sitbona ? et ait, teneri homines se
73 LIB. 1. TRACT. I.
conformare voluntati Deiin \o\ito formali, scilicetin voliio,
doni communis ( quisque enim non potest licite aliud velle,
nisi Lonuin ) sed non in volito materiali. Deinde S. doctor
(adprimum ) sic sibi objicit Vidclur, quod voluntas homi- :

nisnon dcbeat scmper conformari divince voluniati in volito, non

enim possumus velle quod ignoramus.... Sed quid Deus vclit
ignoramus in plurimis crgo non potcst humanavoluntas divinos
;

voluntati conformari in volito. Et respondet : Ad primum

dicendum, quodvolitum divinumsccundum rationcm communcm,
qualc sit , scire possumus ; scimus cnim, quod Deus quidquid
vult, vult sub rationc boni. Et idco quicumque vult aliquid sub
quacumquc rationc boni, habct volunlatem conformem volunlati
dwina? , quantum ad ralionem voliti quod est volitum for- ,

malc, sive commune. Subdit deinde Scd in parliculaii :

nescimus ,
quid Dcus velit
quantum ad hoc non icnemur
; ct

conformare voluntatcm noslram dwinai voluntali. Ergo non

tenetur homo se conformare divinse voluntati in particu-
lari etiam respectu ad divina praecepta ubi hsec Dei vo- ,

lunlas homini non est adhucmanifestata , proutdislinctius

declarat P. Gonet, dicens Homo non tenctur conformari:

voluntati divina* in volito matcriali nisi quando voluntas di- ,

vina nobis praiccpto , vel prohibitione manifcslalur. ln Glypeo

t. 3. d. 6. art. 2. n. 37. in fin.
Sed instat P. Patutius, et ait Riguardo al precctlo c: ,

proibizionc ( libet hoc adnotare suispropriis verbis) semprc

dobbiamo conformarci allavolunta divina eziandio quanto al ,

, mentre
volito materiale Dio ci ha daii i suoi preceiti affin- ,

chc gli osscnnamo , c qucsti gia sono notificati nelle suc leggi.
Sed ego peto Si aliquod praeceptum est dubium, et obscu-
:

rum, prout accidit quidem in conflictu duarum opinionum

aeque probabilium, quomodo dici polcst praeceptum sufli-
cienter notificatum? Tunc non est satis notificatum piaccep-
tum scd tantum dubium praeccpti prout supra ostcndi-
, ,

inus, quod ubi duac opiniones concurrunt aequc proba-

biles neutra probabilis, sed tantum dubia remanet.
,

Quapropter eo casu solummodo potest dici, quod praccepti

dubium habemus nonautem cognitionem. Et reveraquo-
,

modo unquam dici poterit nos legis cognitionem habei e,

,

i*um vere nescimus , an lex existat vcl non ? Tunc beneas-

 DE CONSCIENTIA. ;3
scrcre valemus, quod lcgcm ncscimus, et idco non tenemur,
jnxta S. TJiomam , in parliculari conformari voluntati di-
viiuc in co volito matcriali quod nobis ignotum est Deus ,
;

cnim nobis non praecipit obcdire suae voluntati quae non ,

adliuc est nobis patefacta.

Idquc confirmat expressius rcspcctu ad nostrum casum
D. Tbomas in alio loco (2. 2. qu. io4- art. 4. ad 3. ) ubi
quaerens Ulrumin omnibus Deo sit obcdicndum? Respon-
:

dct amrmative, sed postmodum sibi objicit ad tertium :

Quicumquc obcdit Deo, conformat voluniatcm suam voluntati di~

vincv, cliam in volito. Sednon quantumad omnia tenemur confor-

marc voluntalcmnostram voluntati clivina? in volito, ut supra ha-

bitum est. ( 1. bic estlocus jam supra rela-
2. q. ig. art. 10.
tus de Ergo
volito matcriali.
) non in omnibus tcnetur homo
Deo obedirc. Et ita respondet Ad lcrtium diccndum , quod :

cl tt non scmpcr teneatur homo vcllc quod Deus vult semper ta- ,

mcn tcnciur vcllc quod Deus vult cum velle c.t hoc homini pr&-
,
,

cipue innotcscit pcr prajccptum divinum. En igitur S. doctor

bene expli:at, nos non teneri sua praecepta scrvare, nisi
postquam illa nobis suntmanifestata. Itaque tenetur bomo
parere Deo, et conformari ipsius voluntati, non jam in
omnibus qucc Deus vult , sed in eotantum, quod Deus
,

vult nos vellc. Sed quomodo sciemus id, quod vult Deus
nos velle? Sciemus inquit S. Tbomas cum praicipue inno-
, ,

tcscit per prccccptum divinum. Non sufiicit igiturdubia noti-

tia pnecepti , 11 1 tcneamur servare praeceptum tanquam Dei
volitum, scd requiritur insuper notitia praecepti certa ct ,

manifcstata boc quidcm significat verbum illud ? inno-

:

tcscit.

Quaero nunc, utboc cunctum concludamus Casu quo :

voluntas divinaquoad particularium piaeceptorum obsev-

vantiam nobis adbuc non innotuerit tenemurne illi con- ,

formari? Minime ait Angelicus dicens Sedin particulari

, :

ncscimus, quid Deus quantum ad hoc non tcncniur velit , et

conformare voluntalcm nostram divina? voluntati. Idquecon-

firmat, ut vidimus expresse P. Gonet Homonon lenctur
, :

sc conformarc voluntaii divinas in volito materiali , nisi quando

voluntas divina nobis prazcepto , vel prohibitionc manifeslatur
Clyp. disp. 6. art. 2. n. 37. Imo scripsit Joannes Gerson,

1.
4
7f LIB. I. TRACT. I.

ut alibi retulimus ,
quod nec Deus quideni potest creatu-
ram obligare ad suain voluntatem servadain , nisi prius
eani ipsi manifestet : Neccsse est dari manifeslationcm ordi-
nationis ac voluntatis Dei nam per solam suam voluntatcm
, ,

riondum potest Deus absoluic creaturm imponere obligationcm.

Lib. de Yita spir. lect. 2.

Ilinc S. Thomas semper conformis fuit,

patet, quod
nos instruens, leges certas esse debere, ut obligent; in cun-
ctis enim locis, ubi de bac materia sermonem habuit, semper
usus est verbis expressis, quae banc esse mentem suam clare
ostendunt. Dixit ipse quod lex, ut obliget oportet ut per
,
, ,

ipsius noliliam applicetur. 1. 2. q. 90. art. 4- Dixit ibidcm

ad primum, promulgationem legis esse ex tioc ipso , quod
Deus eam mentibus Itominum inseruit naluralitcr cognosccn-
dam. Inquit naluraliter cognosccndam ergo tunc bomo tene- ,

tur legem servare, cumlegem cognoscit, non vero cuin du-

bitat de lege. Dixitlegem esse mensuram qua bomo men- ,

surare se debet, ac proinde dixit, quod ba?c mensura dcbct

esse certissima. 1. 2. q. 17. a. /[. ad 3. Dixit, quod sicut
fimis non ligat nisi applicetur rei liganda? pcr contactum,
,

ita praeceptum non ligat nisi per ejusdem scientiam. El ideo

subdit Unde nullus Ugatur per piwceptum nisi mediante
: ,

scientia illius pra?cepti. De \ erit. q. 17. art. 3. Dixit, bomi-

nem tum tantum teneri ad obediendum Deo cum ejus ,

divina voluntas homini prcvcipue innotescit perpraeceptum di-

vinum, 2. 2. q. io4- art. 4- Itaque juxta bas omnesD. Tbo-
moe doctrinas concludendum divinam legem non obli- ,

gare , nisi cum est cognita, nisi cum est certissima , nisi
cum de babetur scicntia , nisi ipsamet innotcscit.
illa

Quapropter bispositis, frustra objicitura nostris adver-

sariis ,
quod , cum opiuiones sunt aeque probabiles, opinio
tutior noninducitobiigationem certam inducit saltem
, si ,

obUgationcmprobabilem; et ideodeerit dictamenmoraliter

cciliun de actionis honestate, sine quo non licet operari.
Sed buic pluries supra data est responsio, nempe, quod
cum duplex concurrit opinio a)(jue probabilis,opinio, quae
slat pro lege aliam non inducit obligationem nisi depo-
,

nendi dubium sed bujusmodi dubia, juxta oninium pro-

;

babilisiarum, et probabilioristarum , ipsiusque P. Patutii

gententiam . ut vidimus, bene potest deponi, uon tantuin
 DI -:iE>TIA.
ex directo, sed etiam ex reflexo principio certo quo cer- .

titudo debonestate actiouis jam habetur.

lciunt IV. regulam sacrorum canonum illam Tn du- :

igcnda, ut habetur m]
cap. Illud Domi-
nus de Sent. escomm., idemqne dicitur in cap. Ad au-
,

dientiam, de Homic. et in cap. Petitio tua eod ut. ltem , ,

inClement. Exivit V Item quia de Verb. signif., et in

. ,

cap. Juvenis.de Sponsal. Dicunt adversarii Canones :

hi generaliter loquuntur de ommbus ;eneraliter ril

igitur accipiendi sunt. Respondeo et concedo quod ge- , ,

neraliter accipiendi sunt quoad omnia dubia practi

et facti qualia utique erant illa

,
qua? occurrebant re- .

;tuad casus praefatorum canonum sed non quoad ;

niadubia speculativa etjuris. ut dicunt S. Antoninus. .

Chnstianus Lupus. Joannes >y:r. Dominicus M

S :•:: Tabiena S. rlus Henriqu
. .

Pclbartus , et alii fere communi-

ter . ut mox videbimus : aiunt enim , regulam prarfatani
canonum quoad dubia speculativa esst dc consilio, non de
praecepto.
En quomodo loquitur S Antoninus Jnducunt dlud In : .

dubiistutiorvia est eligenda. Rcspondclur, h rumdc

hmrn ct mcriti majorila'c , ct non de salutis nccessitatc
quoad omnia dufia • alioquin opcrtcrcl omncs rcligioncm -

trare. Part. 2. tit. 1. cap. 11. §. 3i. "\

erba D. Antonini
sunt nimis clara . sed P. Patutius ait. S. aicb. j;m
loqui tantum de eo, qui opinionem mitiorem Labet pro
unice vera idque infert ex verbis iliis aii^qnin opor:
, .

omnes rcligionem intrarc; ergo, dicit P. Patutius S. Au- .

toninus xult hic loqui de duabus opinionibus aeque

tutis, et moraliter certis, et contra praetendit prohare, S.
Antoninum sentire, vi pi aefatae regulae in omnibus opinio-
nibus dubiis tutiorem sedut resclarcscat. uendarn .

hic praemittendum id. quod praemittit S. Antoninus ii.

loc. cit. locraens de quodam contractu circa quem ,

tunc ralde inter sapientes disceptahatur an fesael vel ne , .

usurarius. S ibit Sanctus Et si diccretur, hic esse ustt- :

ram , ct usura cst contra Dccalogum. Rcspondetur, sed hune

contractum csse usurarium , ncn est clarum cum sapicntes ,

contrana sibi iniiccm in hujusmodi sc //-

 '

7f
LIB. I. TRACT. I.

cilur ignoranila juris naluralis non cxcusare intclligitur de ,

his, quarexprcsse per se, vcl reductive suntcircajus naturalc

ct divinum ul conlrafidcm, vcl pr&ccpta pcr cvidentes ratio-
,

ncs , vel detcrminalionem Ecclcsicc , vcl scntentiam communcm

doctorum; et non dc his, qua? per multa media, ct non clarc
prohanluresse conlra praicepta cl articulos.

Deinde §. 3i.ait : Quodautem volcntcsprobarc, conlraclum

essc illicilum, inducunt illud , In dubiis tutior via est cli—
?,enda. Rcspondetur, hoc csse vcrum dehoncstatc , cl meritima-
joritalCy non de salutis nccessitatc, quoadomnia dubia; alio-
quin oporlcret omncs religioncm inlrare. S. Antoninus igitur
neutiquain sentiebat universalem adesse le^ein quod tu- ,

tioia sequamur in omnibus dubiis; nam in speculativis ,

quie occurrunt , cum duae probabiles opiniones concur-

runt, juxta casum, qui tunc disceptabatur , censebat, prae-
fatam canonum regulam non esse de prscepto. Nihil au-
iem obstat , quod ibi exemplum adduxerit sive absur- ,

dum quod alioquin oporteret omnes religionem

,
intrare ;

nam ibi non quidem loquebatur Sanctus adversus eos, qui

dicere prsesumpserint , omnes de praecepto teneri propter
regulam illam religionem ingredi; sedrespondetibi directe
eis, qui dicebant , contractuin illum vetitum esse vigore
pisedictae regulae obligantisad tutiorem partem sequendam :

Quod autem ( repetamus verba jam

volentes probare supra
relata ) contractum csse illicitum, inducunt illud , In dubiis
tutior via est cligcnda. Hic igitur sermo fit praecise de con-
tractu illo speculative dubio, etrespondet S. Antoninus,
Hoccsse vcrum de honestatc , ct mcriti majoritate non de saluti\
,

necessilatcquoad omnia dubia. Unde non valet dici S. An- :

toninus intendit loqui de eo qui volens contractum inire, ,

reputat illum non dubitanter, sed certe licitum nam S. ;

arcbiepiscopus non intendit utique loqui ibi de opinione

babita pro unice vera sed de opinione omnino dubia alio-
, ;

quin ad objectionem eorum, qui probare volebant, contra-

ctum esse illicitum, quia canones praccipiunt in dubiis tu- ,

tiorem viam esse cligendam, inepte respondisset, regulam

illain esse dchoncstatc, etmcriti majoritatc, non de ncccssitatc
quoad omnia dubia; sed debuisset respondere rcgulam ,

procedere tantum in dubiif non vero cum operaus habet ,

pro vera suam opinionem; Sanctusautem ait regulam ca- ,

 DE CONSCIENTIA. ;;
noiuun non esse cle praecepto univcrsali quoadommadubia :

quoad omnia enini dicit esse tantuin dc honcstate , ct

mcnli
uuijoritalc.
Sicutscribit S. Antoninus, sic ctiam sentit.Toannes ]\ey-
der, diccns Viamtutiorcm eligcrc cstconsilii, non pnecepti.
:

In consolat. part. 3. Ideni sentit Tabiena Non

cnp. i(5. :

valct quod in dubiis tutior via cst cligcnda

,
quia hoc non cst ,

pnvccptum , sctl consilium. In suinma verb. Scrupulus.

Idem scripseruutNavarrus Manual. cap. 27. n. 181. Dom.
Soto de Just. et jure, lib. 7. part. 3. art. 2. Abbasincap.
Signiticasti, Sylvester verb. Jejunium ,
quaest. 10. n. 27.
Suarez tom. 3. in 3. p. disp. /\o. sect. 6. n. 8. Angles p. 1.
de Jejun. q. 9. art. 1. dub. 2. concl. 3. Henriquez lib. 14.
de Irreg. cap. 3. 11. f\. in fin. Item S. Bonaventura Ger- ,

son etc. apudTerillum de Probab. quaest. 26. num. 21.

Etrevera juxtacasusrelatorum canonum omnino servaii
opus erat regula illa, quia dubia erant practica, et facli;
ncc haberi poterat principium aliquod certuni directum, ,

aut reflexum, quo excusanda foret obligatio partem se-

qaendi tutiorem, propter scandala aliaquemala, qua? in ,

iiscasibus vitari debebant. Utque clilucidehocdignoscatur,

brevibus bic discutere oportet qui tunc acciderunt casus,
,

et decisiones textuum qui nobis objiciuntur. Quoad cap.

,

Illud Dominus, de Sent. excomm. ibi casus fuit, quocl

quidam episcopus, non obstante fama publica de excom-
municatione adversus eum lata, temere celebrare maluit,
qua de re jure dicimus, eum depositione fuisse ab Inno—
cenlio III. punitum nam persistente dubio de excommu-
;

nicatione,ipse diligentiam adhibere tenebatur, ut de veri-

tate interimque a celcbratione desistere
certior fieret ,

debebat. Idcirco merito dixit Pontifex Quia in dubiis via :

tutior est cligcnda , clsi dc lata in cum scnlcntia dubitarct

dcbucrat tamcn potius abstinerc ,
quam sacramcnta in Ecclcsia
cclcbrare.
Quoad cap. Adaudientiam, de llomic, casusfuit, quod
quidam sacerdos intulit viro cuidani vulnus ex quo vita ,

decessit.Deinde dubitabatur an ille propter hujusmodi

,

vulnus mortuus fuisset. Clemens III. dccrevit convenire,

ut sacerdos a sacrificando abstinerct , etideo dixit Cum :

in dubiis scmitam dcbcamus cligcrc tutiorcm vos convcnit ,

 ,

78 LIB. I. TRACT. I.

injungere prcsbytero , ut non ministret. Hic primo adverten-

dum quod non
,
adhuc
facti veritas erat tunc explorata
nimirum, an ex vulnere mors accidisset,qua de causa
tali

subjungit textus Si ex alia infirmitate obierit , poterit di-

:

i>ina ministrare. Ideoque sapienter statuit Pontifex quod ,

interim sacerdos non celebraret decebatenim in tali dubio

;

viam tutiorem eligere. Advertendum secundo cum Na-

varro, et Suarez, quod eo casu nonagebatur deobservando
anquo praecepto sed tantum de quadam convenientia,ut,
,

si deinde constaret sacerdotem fuisse bomicidam, populo

non esset scandalum eum celebrantem conspicere. Idem

statutum fuit in simili casu dubii bomicidii in cap. Pc-
titio tua 24. de Homic. ubi dictum fuit Cum sit consul-
, :

tius inhujiismodi dubio abstinere, quam tcmere cclebrare. Quis

non videtin bis casibus necessario ad scandalum effugien-
dum, convenisse, ut via tutior eligeretur, a celebratione
abstinendo?
Ad Clementinam Exivit respondemus ,
quod ibi fratres
minores sedem apostolicam efflagitarunt an sub gravi te- ,

nerentur adillasreligionis regulas,qu?e verbis prseceptivis

conceptae erant? Papa respondit Jnhis, qua? animaj salu- :

tem rcspiciurt, ad evitandos gravcs remorsus conscientieepars

sccurior est tcncnda. Imprimis ut censet P. Eusebius ,

Amort, cum Papa dixerit, pars sccurior cst tcncnda, non de

securitate materialiintendit loqui in amplectendo tutiorem
partem sed de securitate formali conscientisc in operando
,

cum morali ccrtitudine sine dubio practico nam si de ;

materiali securitate loqui intendisset utique dcclarassel, ,

omnes voces imperativi modi prscccptum denotare quod ,

materialiter tutius procul dubio fuisset at Pontifcx dixit ;

cssc intclligcnda verba imperativa tantum illa ,

quac talia
videbantur ex w vcrbi, nempe ob verborum expressionem,
i>elsaltem ratione materiaj. Ca?terum inquit Licetfralres non :

ad omnium, quce ponuntur inrcgula sub vcrbis impcrativimodi

sicut adpra>cepioru?n, scu prazccpiis wqiiipollcntiuin, observan-
tiatn icncantur , cxpcdit iamen ad obscrvandam puritaicm rc-
(julcr. , ctrigorcm ,
quod ad easicut ad wquipolle/itia praceptis

sc novcrint obligatos, qucc hic infcrius adnotanlur. Et post barc

Papa, quae tanquam pracccptam babenda csscnt, adnotavit.
Ita respondet ad banc Clemcntiuani P. Euscbius Amort.
 DE C03VSCIENTIA. :o
Sed ego aliam responsioncm addo ihagis convincenlem.
Casus erat, ut in eodem textu legitur Antecedentcr a :

fratribus fueratdnbitatum an regula tantum ad vota ,

paupertatis, castitatis, et obcdicntiae obligaret sed Nico- ;

laus III. Papa jain declaraverat obligare etiam ad illacon-

silia evangelica-, quaein regula exprimebantur verbis obli-

gatoriis praecepti , vel praccepto acquipollentibus. Deinde

fratrcs Clementem Y. supplicarunt , ut eis declararct ,

Qucc censeri dcbcant prceceplis cequipollcntia? Idcirco Cle—

mens, priusquam cxplicassct ea quae pra?ceptis aequipol- ,

lemia videbautur ex vi verborum et ralione gravis mate— ,

riae de qua agebatur praemisit illa veiba, ad vitandos gra-

,

rcs rcmorsus conscicnlice, pars securior est tenenda. Itaque

eo casu non agebatur de duabus partibus seque probabi—
libus sed tantum an adessetobligatio illam sequendipar-
,

tem , et juxta id, quod Nico-

quae juxta regulae rigorem ,

laus III. jam declaravcrat non tantum tutior, sed erat

,

unice tuta cum jam constabat, regulam cx vi verborum,

;

et gravitatis materiae obligare ad observanda tanquam

praecepta, non solum principalia tria vota religionis sed ,

eliam consilia evangelica quae in regula exponebantur

, ,

et ideo ipsa praeteriri non poterant sine gravi conscientipe

remorsu. Hinc dixitClemens, ad vitandos hujusmodi re-
morsus tenendam esse securiorem partem quae reipsa
, ,

erat unice vera, ct unice secura ex alia parte nullae ra-

; et
tiones suppetebant, quac transgressionem illorum consilio-
rum a gravi culpa cxcusare valebant.
Tandem quoadcap. Juvenis. 3. deSponsal., casus fuit,
quod juvenis quidam septennis puellam quamdam duxit,
qua mortua postea cum consobrina illius alias nuptias
,

contraxit. Hinc suborlo dubio, an primum matnmo-

,

nium fuisset invalidum ob aetatis septennis impotentiam ,

Eugenius III. praecepit ut vir a pracfata consobrina sepa-

,

raretur propter honeslalem Ecclesiac subjungens

, Quia , :

igitur in his, quce dubia suntquod ccrtius cxistimamus, tcncre

,

dcbcmus ctc. Ilis positis, dicimus I., Ponlificem jure sepa-

rationem praccepissc, non quia putavit in opinionibus
,

dubiis semper tutius tenendum esse sed quia separatio- ,

necessaria erat ad scandala vitanda, atque Eeclesiae liones

tatem sartam tectam servandam. DicimusII. quod Papa ,
8o LIB. I. TR ACT. I.

proferendo verba Quod cerlius cxistinianms lcncrc dehc-

, ,

mus , niinime iddixit respectu Juvenis qui utique bene ,

conscius erat, si tempore primi conjugii potens vel impo-

tens esset sedrespectu judicumquiin foro, cum partium
;

rationes sunt dubiae, procul dubio quod ceriius est sc- ,

,

qui tenentur; proindeque dixit, certius, ( non tutius) nem-

pe quod ipse Papa certius judicabat separationem impo- ,

nendam esse, quia adbuc persistebat dubietas valoris

primi matrimonii, pro quo possessio potius stabat. Quid
autem inter boc, et quacstionem nostram ubi de foro in- ,

terno agitur et non de dubio facti sed de opinione aeque

, ,

probabili Hinc patet ,[quod omniadubia ad textum casus

?

pertinentia erant dubia practica et facti, quae nullo ex ,

reflexo principio deponi poterant.

Tanto magis quod ipsi Pontifices in dubiis speculati-
,

vis liac regula tenendi partem tutiorem non semper usi

fuerunt. Adrianus YI., utrefert Domin. Sotoin 4- dist. 27.
quaest. 1. a. 4-, non obstante quod ipse oppositum senti-
ret, dispensavit in quodam matrimoniorato, tantummodo
sententiae Cajetani confisus. Praeterea in cap. Laudabilem ,

de Frigid. et nial. babetur, Pontificem cuidamconjugi, qui

dubius eratde potentia ad copulam, concessisse, ut eam per
triennium experiretur. Si lex dubia semper est sei vanda, ut
volunt adversarii, ettunc dubium vertebat anmulier illa ,

essetaliena quomodo Pontifex viro illi permitterepoterat

,

per trienniuin ad eam accedere, etcopulam experiri ? Adde,

quodsi lex sequendi incunctis dubiis,
isla essetuniversalis
etiam speculativis tutiorem partem sequeretur, ne pro-
, ,

babiiissimamquidem teneri posseopinionem, qutt utique

non est tutior ,sed intrafinesprobabililatis manet sed boc ;

dici nequit cum proscripta sit ab Alexandro "S III. propo-

,

sitio ,
quae dicebat : Non licct scqui opinioncm vcl intcr pro-
babiles proiahilissimam. Adde quod etiamsi ,
esset res du-
bia , an praelata rcgula canonum intelligenda sit de omni-
bus dubiis, et non tantum de dubiis practicis rationes ,

ipsac quibus sat clare probatum est, legem dubiam ut-

, ,

pote non satis promulgatam non obligare eaedem pro- , ,

bant, banc canonum rcgulahi non esse legem univcrsalcm

quoad onmia dubia sed tantum quoad dubia facti, ct,

practica.
 DE CONSCIENTIA. 81

Denique,ut praesenti puncto fuiem imponamus, qiuero,

(et ad lianc rationem quaniprofcrani ignoro quid respon-,

deri possit ) Quid canones praecipiunt? praecipiunt in du-

:

biistutiorem viam esseeligendam.Dicitur itaque, m dubiis,

sed si non simus in dubiis ? Quid obstat regula illa, si liomo
alicui principio certo innititur? Tunc sibi jam format con-
scientiam moraliter ccrtam de lionestate actionis,et a fini-
bus dubietatis egreditur nec ampliusdici potest eum esse
,

in dubiis. Prscterea ipsimet adversarii concedunt proefa- ,

tain regulain sequendi partein tutiorem locumnonbabere

in materia justitia?; at si regula canonum sequendi quod
est tutius,esset universalis pro omnibus dubiis,etiam qui
legitime rem possidet in dubio an res sit aliena de illa
, , ,

expoliari teneretur; sed D. Augustinus in can. Si virgo

34. q- 1. contrarium docet , inquiens : Injiue prccdiorum
tamdiu quisquc boncejidei possessor rectissime dicitur^ quam-
diu se possidere ignorat alienum.
Q^jiciunt V. decisioncm cujusdam concessus episcopo-
rum Gallorum , ubi fuit decretum , in opinionibus a?que
probabilibus tutiorem partem esse tenendam. Horum tan-
torum praesulum auctoritatem magnopere veneror , sed
omnes docent, auctoritatem extrinsecam sapientum magni
non posse esse ponderis, ubi intrinscca ratio certa videtur, et
convincens tanto magis cum ipsa sufficienti aliorum au-
; ,

ctoritate non destituatur. Ego autem animadverto quod ,

pro nostra sententia non minor quam pro opposita extat

auctoritas extrinseca, imo valde major. Ncc negari potest,
nostram sententiam saltem per octoginta aut etiam nona- ,

ginta unnos circiterfconimunem fuisse apud moralis scientise

auctores quos inter plurimi fuerunt cardinales episcopi
, ,

universitatum doctores , et signanter plures magistri ciomi-

nicanae religionis, inqua semper magna doctrina floruit.
Hic brevitatis causa omitto cunctorum ipsorum nomina
et suarum propositionum citationes adnotare quas jam ,

attulimmeoOpusculoseorsimedito, cui titttlus DclV Uso :

modcrato dcllopinionc cgualcmenle probabilc.

Nec valet dicere horum auctoritatem in liac materia
, ,

paruin sestimandam esse, etiam a me dum ipsi habentur ,

a me tanquam decepti cum ad nostram tuendam senten-

,

tiam innixi sunt principio illi, quod egomet reprobavi Qui :

82 LIB. I.TRACT. I.

probabiliter agit , prudenter agit. Jam dixi sub initio disst. -

tationis hujus quod tale principium solum et per se di-

, ,

recte sumptum, non estsufticiens ad cohoncstandum usum

opinionls a?que probabilis. Attamen adverto jam plures ,

auctores (ut supra vidimus) pro nostra sententia tntanda

innixos fuisse eidem nostro principio , nempe quod lex
dubia non potest obligare. Prreterea dico, quod ncc etiam
illi auclores solo pircfato principio illo ,
Qui probabilitcr
agit, etc.utebantur. Et sic rem confero auctores illi ex una :

parte jam fatebantur , quod ad licite operandum necessaria

esset moralis certitudo de bonestate actionis. Contra vero
ipsimet auctores cadem nostra principia in suis operibusin
diversis locis jam statuerunt, nempe quod lex non suf- ,

ficienter promulgata non obligat et quod ubi bbcrtas

:

possidet, lexincerta nequit certam inducere obligationcm ,

ex illo principio adeo ab ipsis acclamato quod In dubio ,

mclior est conditio possidentis. Ergo de hujusmodi princi-

si

piis,loquendo de opinionum probabilium usu, expi^^am

non faciebant mentionem saltem ea indubitanter suppo-
,

nebant. Quapropter juste censendum quod ipsi dicto illo , ,

Qui probabilitcr agit, prudenter agit potius utebantur tan-

,

quamcorollario quodam,siveconsequeniia,qua?aprincipiis
reflexis inferebatur. Tanto magis, quod ba?c materia opi-
nionum probabilium tunc erat valde confusa, unde con-
fuse de ea loquebantur postquam antiquiores auctores
,

confusius de illa locuti fuerant. Cxterum dictum illud,

Qui probabililer agit etc. dupliciter accipi potest : si accipi-
tur tanquam innixum aliis principiis reflexis, vereprudens,
ct certum est si vero accipiturtanquam principium direc-
;

tum seclusa judicii reflexione, falsum est. Etsic de effato

,

illo directe sumpto jure meritoGallicani pra?sules contcnti

non extiterunt, tuleruntque decretum quod circumfer- ,

tur , neinpc : In dubiis de salutis negotio , ubi (vquatia utrin?

quc ani/no sc oflerunt rationum momcnla scquamur id quod ,
•

tutius cst, sivc^uhd cst in co casu unicc tulum ncc id consilii, ,

scd prwccpti loco Jiabeanuis, diccntc Scriptura : Qui amatperi-

culum y Attentisquibus poslrcmis verbis , ap-
in illo pcribit.
paret procerto, quod sunt de operante
ipsi praesules locuti

cum dubio practico, nulluni babente principium quo ,

ilubium deponcre posset si autem loqu' mabiisscnt dc

;
 DE CONSCIENTIA. 83
operantc ,
qui ultimum forniat judiciura, non ex sola
probabilitate opinionis sed ex alio certoprincipio reflexo,
,

quidem puto, quod pracsules illi decrevissent. Quod

aliter
autem ad plura episcoporum edicta in Gallia emanata
quae a P. Patutio in suo opcre, La regula prossima dellc
umanc azioni, afferuntur et transcribuntur ,
quibusque ipse
ait proscriptum fuisse probabilismum , illa perlejji attente,
et consideravi, quod omnia ipsa respiciunt praecise quem-
dam librum cui titulus qui me-
: yjpologia Casuistarum ,

rito damnandus erat, utpote asserens propositiones nimis

laxas,nempe teneri posse secure quamcumque opinionem ,
non tantum minus probabilem, sedeliam probabiliterpro-
bililem , sccundum quatuorvel trium atque etiam unius ,

auctoris auctoritatcm. Quamobrem edicta praefata nibil, aut

valde parum nostram sententiam adversantur. Caeterum
quoad vini rationum intrinsecam ( quae principaliterattendi
debet, auctoritas enim extrinseca non aliud operatur, quam
afferre vis intrinsecaepraesumptionem) ,
judico, et plurimi
aliijudicant mecum
,babere jam convincentem, eteviden-
tem. Quod autem ad extrinsecam doctorum auctoritatem
pertinet censeo, ut supra ostendi teneresufficientissimam.
,

Tanto magis cum animadvertimus quod nostri adversarii

,
,

nibil adaequate ad nostras rationes respondent et ex alia ;

parte , si eorum argumenta valerent probarent utique tu-

,

tiorisrnum damnatum necessanoesse tenendum.Loquendo

vero de iis, qui non jam scribunt de proposito pro rigido
systemate, sed tantum illud oretenus approbant, omnes
ego veneror, et reputo me sapientiores sed dico , quod ;

tunc bi majorem auctoritatem mibi afferrent si scirem , ,

ipsos mature utriusque sententiae momenta ponderasse j

scd de boc valde dubito, et jure merito, dum video eos-
dem scriptores rigidse sententiae ab eis probatae , aut pa-
rum nostras rationes animadvertisse, aut respondisse nobis
acquivocis quibus, unusquisque intelligens
et fallaciis ,

facillime rcsponderc valct. Addo bujusmodi approbatores ,

ut plurimum ( sicut supra dixi ) dirccta respiciunt motiva,

sed parum vel niliil ad reflexa aniniadvertenda animum
intendunt, quac de caetero multam reflcxioncm requirunt;
sed ego pro certo babeo quod bujusmodi reflexio ab iis ,
,

quibodie antiprobabilistas se produnt, et jactantur , raini-

8f LTB. I. TRACf. I.
nie adlnbetur. At progrediamur ultra quia mateiia est ,

odiosa, et in ea parum valeo me explicare. In libello auteni

super hanc controversiain a me nuperrime edito plures ,

episcoporum, abbatum,etaliarum cruditarum personarum

opiniones inejus calce transcripsi quae nostrum systeina ,

verum accertum non dubitant appellare.

ObjiciuntVI. textum Ecclesiastici 3. 27.: Qui amatpcri-
culum , in illo pcribit ; ergo aiunt qui in periculum se im-
,

mittit transgrediendi legem jam peccat. Sed hie advertere

,

oportet aequivocum sive ainbiguitatem quae intercedit.

,
,

Qui opinione aeque probabili utitur, principio certo inni-

xus est quidem in periculo transgrediendi legem', sed non
peccandi. Sed cur? replicant adversarii quomodo non ,

peccat qui transgredicndi legem periculo se exponit?

Repeto, non peccat oportet enim distinguere legem
;

certam ab incerta. Quando lex est certa> proiecto non

possumus exponi periculo eam transgrediendi sicut est ,

periculum propriam conversionem procrastinandi usque

ad mortem prout in textu praefato dicitur
,
Cor durum :

male habebit in novissimo y et qui amat periculum , in illopcr-

ibit. Certa est lex charitatis, quain quisque erga seipsum

habere debet, non manendi diu in peccato ob periculum

in suo peccato moriendi amans autem hoc periculum in
;
,

illoperibit. Pariter hic objiciunt doctrinam illam D. Tho-

lnae, quse in idem coincidit Quicumque committil sc dis-
:

crimini peccali mortalis mortaliter peccat. Quodlib. 9. a.

,

i5.Haecverba dupliciter explicari possunt, vel de immit-

tente se in periculum transgrediendi legem certam juxta
casum in Scripturaexpressum vel potius de operante cum
,

dubio practico, juxta alium textum ejusdem S. doctoiis, ubi

dixit: Qui aliquid committit , vel omittit in quo dubitat cssc ,

peccatum mortale, discrimini sc committit. S. Th. in 4- dist.

21. qu. 2.a.3.ad. 3.Notandum ]NondicitAngclicus,in quo
:

dubitat offendi legem sed in quo dubitat cssc pcccatum mor-

,

tale ; alibi enim ipsemet de inccrto pnecepto loquens dixit,

Ut supri retulimus Nullus ligatur pcr praiccptum, nisi mc-
:

diantc scicntiaillius praiccpti. De Verit. quaest. 17. a. 3.

Dicunt igitur adversarii quod cum lex estdubia, qui
,
,

se immittit in periculumeam transgredicndi, certe peccat

ex scriptura allata
: Quiamal pcriculum in illo /cribit. Ergo ,
 I)E CONSCIENTJA. 85
rcsumo ad hoc periculum vitandum seinpcr opus
, eiit stri-
ctumaniplectitutiorismum,nonaliteroperaiido,quaincum
morali certitutlineabsoluta, et immuni ab oinni formidine,
quodopinioilla,quamquissequivu!t,sit vera. JMinime, ipsi
respondent satis est, quod illa opinio sit probabilissima,
,

cuinproscripta jamfuerit ab Alexaudro VIII. opposita pro-

positio ,
quac dicebat : Non licet sequi ojnnioncm vel intcr pro-
babilcs probabilissimam. Igitur , dico primo , exboc deduci
verain non esse scntentiain ,
quod , cum lex est dubia ,
pec-
nam adliuc
cat qui se exponit periculo earn transgrediendi ;

cum probabilissima opiuione operans incurrit periculuin

(quanivis sit remotius) legem transgrediendi. Sed praete-
rea dico (et liic aliquantulum immoremur) quod is, qui
credit nunquam esse licitum se exponere periculo laedendi
legcm etcontra dicit posse opinionem minus tutam teneri,
,

soluminodo quando estprobabilissima difFicillime et vix , ,

unquam induci potcrit ad eam sequendam cum secura

conscientia., nisi eam invenit stricte certam et ab omni ,

formidine immunem. Et sic raliocinor Opinio probabilis- :

sima est illa quse,etsi supremum occupat probabilitatis

,

gradum tamen fines probabilitatis non excedit juxta ter-

,
,

minos ejusdem propositionis ut supra damnatse quae dice- ,

bat: intcr probabiles probabilissimam ; et ideo prout com— ,

muniter doctores aiunt, opinio probabilissima qua? etiam ,

moraliter certa (large tamen loquendo) vocatur, omnem

]>rudentem formidinem non excludit ne sit falsa ad , :

differentiamopinionissivesententiae stricte certae, quaeom-

nem prudentem formidinemexcludit. Si crgo opinio proba-
bilissima omnemnon excluditprudentemformidinem opi- ;

nio probabilissimae opposita non equidem est illa ,

quae
tenuiter tantum estprobabilis tenuisenim probabilitasnon
;

est probabilitas , sed dumtaxatquacdamfalsaapparentia, seu

vana probabilitatis apprehensio, quae nullum prudentem
timorem producere potest, sed tantum aliquam impruden-
tem formidinem sed imprudens formidonon est formido,
;

qua? valeat ullum peccati periculum sectun afferre. Ipsimct

rigidi, et stricti tutioristae communiter aiunt, quod hujus-
modi imprudentes formidines contemni debent, nec de eis
ulla ratio est habenda. Insipientia revera esset dicere, quod
Deusnobis imposuerit etiam futiles etirrationabiles timores
 ;,

86 LIB. I. TRACT. I.

vitare. Itaque proprie loquendo opinio probabilissimsead-

versaronestea, quae tenuiter,sed ea quaedubitanterproba-
bilisest: ethaec,sicutprobabilissiina, (ut diximus)non caret
omni prudente formidine, quod sit falsa ita opinio pro- ;

babilissimae opposita non caret omni prudenti motivo,

quod sit vera. Nunc peto posito quod opinio stans pro; ,

lege, oppositaprobabilissimaestanti pro libertate, est dubie

probabilis, quomodo qui censet illicitum esse immitti in
periculum transgrediendi legem volens probabilissimam ,

sequi poterit unquam in praxi cum tranquilla conscientia

,

induci ad firmiter credendum , quod opinio stans pro lege

non sit vere probabilis et sic probabilissima uti quin pe-
, ,

riculo transgrediendi legem exponatur? Ubi stateram in-

veniet tam exactam quae ipsum reddat securum , quod
,

opinio stans pro lege careat quidem tantum probabilitatis

pondere, quod illam efficiat probabilem et sic ipse secure, ,

et a periculo immunis operetur? Idcirco repeto quod ab ,

initio dixi quod ille qui credit non posse teneri in praxi
, ,

aliquam opinionem niinus tutam nisi probabilissima sit ,

cum magna difficultate poterit sibi formare dictamen cer-

tum ad operandum, nisi strictum amplexetur tutiorismum,
quod solummodo ab omni periculo legem transgrediendi
immune aique liberum est.
,

Instant adversarii, et dicunt Qui tutiores opiniones :

amplectitur tutius incedit. Respondeo. JNefas quidem est,

,

divinarum legum observantiam relaxare plus quam licet;

sed non minus est malum divinum jugum plus quam opor-
,

tet durum aliis reddere nimia enim severitas (scribit Ca-

;

bassutius in praefat. Theor. Juris etc. ) « dum homines ad

» nimis ardua compellit viam salutis aeternae praecludit
,

» salvandos (ut ait D. Bonaventura) damnat, et conscios

» propriae infirmitatis ad desperationem adigit. Accidit

» enim, ut miseri homines hac audita rigidiore doctrina,

,

» credant vel dubitent inesse mortalem culpam ubi nulla

, ,

» est; sed tamen rei difficultate victi ex erronea conscien-

» tia morlaliter peccent, et damnentur. Recte ergo 1). Bo-

» naventura (Comp. Theol. verit. 1. 1. c. 32. n. 5.) Ca- :

» venda est conscientia nimis larga , et nimis siricta ; nam prima

» generat pra?sumptionem, sccunda despcrationcm itcm prima
;

» scepe dicit malum bonum , sccunda e contra bonum malutn .

 DE CONSCIENTIA. 87
» item prima sa?pc salvat damnandum secundae conira damnat
,

» sahandum. » Doc-
Ilincsapienter scripsit Jo. Gerson : «

» tores theologi non debent esse faciles ad asserendum ali-

» qua esse peccata mortalia ubinon sunt certissimi de re; ,

» nam per ejusmodi assertiones rigidas et nimis strictas ,

» in rebus universis nequaquam eriguntur liomines a luto

» peccatorum sed in illud profundius quia desperatius,
, ,

» demerguntur. Quid prodest imo quid non obest coar- ,

» ctare plus justo mandatumDei,quod estlatum nimis? »

De Yit. spir. lect. 4- Optimenos instruit S. Chrysostomus :

Circa vitam tuam esto austerus circa alicnam benignus. ,

Ita in can. Alligant, 26. q. 7. Addit P. Suarez etait Imo :

potius periculum animarum incurreretur si tot vincula in ca- ,

sibus dubiis injicerenlur. In2. 2. qu. 89. a. 7. Idque fusius

cardin. Pallavicinus scite explicat « Per se spectatum :

» effatum illucl , /n clubio iutior pars est eligenda , verissi-

» mum est , si recte intelligatur : nam vel agitur de electio«
» ne pratica , et baec semper debet esse tutissima ,
quia
» debet esse evidenter licita : vel de electione sententias
» speculalivac , et circa eam quaerenda quidem
est major
» non major securitas aclionis. Si in-
securitas sententiae ,

» duceretur opinio quod semper teneremur facere actio-

,

» nem ,
quae securior est , etiam a transgressionemateriali,
» hax opinio non esset tutior, sed maxime exposita peri-
» culo frequenti transgressionis formalis; quare tutior est
» opposita. » (Pallav. in
1. 2. dis. g. c. 4- a
M« n 12.) - -

Idem Bancel dominicanus Muha sunt f quce

scripsit P. :

tutius est faccre sed simul etiam tutius est non se credere
obligatum ad ca facienda, nisi moraliter ipsi constet de taliobli-
gationc. Brev. univ.theol. p.2. tract. 6.q. 5.a. 5. Hinc idem
auctor concludit : Cum non debeamus formare conscientiam
de obligatione ad aliquid sub pcena , nisi moraliter constct de
obligationc , uoji debemus onus illud imponcre, dum moraliter
nobis constat supcrcsse nobis libcrtatcm amplectendi quamcum-
quc volucrimus cx hujusmodi opinionibus.
Ego, ut sincere veritatem fatear, cum theologiae mora-
vacare coepi , quia rigidioi is sententiae magi-
lis scientiae

slrurn mihi audire contigit, pro hac strenue cum aliis tunc
temporis contendebam sed postea melius rationes hujus
;

controversiae discutiens , opposita sententia ,

quoe pro opi-
 ,;

SjfJ LIB. I. TRACT. I.

nioneaeque probabili stat moraliter certa milii visa fuit
, j

et quiiem inductus ab illo pluries hic repetito principio

,

quodlexdubianonpotestobligare.riincpcisuasusremansi,
nefasesseconscientias, cum opinionessunt aeque probabiles,
ad^tutiorem sequendam adstringere cum periculo in pluri-
in.as formales culpas incurrendi. Praeterea tamen cum ,

nostra hac tempestate viderim ita acriter adversus mitio-

rem sentcntiam reclamari , multoties boc punctum ad tru-
tinam diligenter revocavi legens , ac relegens auctores ,

omnes quotquot ad manus babere potui modernos ,

qui
pro rigida sententia certabant, promptus a mea sententia
desciscere statim ac non amplius certa mibi appareret
,

prout enim plures opiniones quas aliquando tanquam ,

probabiles babui postea non erubui reprobare ita imo

, ; ,

tanto magis non erubuissem banc sententiam quae majoris ,

est momenti retractare. Sed quo diligentius rationes no-

,

strae sententiaeperpendere sategi eo magis certae mibi visae ,

sunt. Caeterum si quis adesset qui me clarioribus mo-

, ,

inentis illuminare posset falsitatem ostendendo duorum

principiorum quae bic exponere curavi multas ei gratias
,
,

haberem atque statim etiam per publicam scripturam

,

me revocari polliceor. Donec tamen aliter mihi quain in ,

praesentiarum sentio persuasum non erit dico quod sine

,
,
,

gravi conscientiae remorsu non possem alios adstringere ad

sequendam tutiorem , cum opiniones aeque sunt probabi-
les , oppositum declararet Ecclesia, cui libenter si dc-
nisi ,

clarabit , judicium meum submitto.

Caeterum protestor, quod sicut confessarios illos non ap-
probo qui nimiae austeritati adhaerentes facile damnant
>

usum plurium opinionum quae gravi fundamcnto nitun- ,

lur ;|ita contra neque approbare possum eos, qui de facili

opiniones sine certo fundamento tanquam probabiles accla-
mant. Confessarius antequam aliquam opinionem am-
,

plexetur, tenetur utique intrinsecas rationes perpendere

et cum ei occurrit ratio aliqua convincens pro tutiori opi-
nione. cui adaequatam responsionem suppetere non aspicit;
tunc oppositam minus tutam amplecti non potest, quam-
vis plurimorum doctorum auctoritas ipsi faveat; modo
auctoritas non sit tanti ponderis ut videatur ei magis ,

quam rationi apparenti deferendum , juxta id quod docet

 DE CONSCIENTIA. fy
S. Tliomas : Aliquis pa/vcc scicnticemagis certi/icatur dc eo,
quod auclit a'o aliquo scienti/ico, quani dc co,quod sibi sci un-'

dum suani rationcm videtur. 2. 2. q. 9. a. 8. ad 2. Sed lste

casus valde rarus crit.

Iloc pro theoria, sed quantum ad praxim spectat dcli-
gcndi opinioncs, qusci solct. an cxpcdiat rjgidas, an bcni-
i

^jnas prajferre ? Respondeo : IJbi aftitur de removcndo pce-

nitentc a periculo pcccati formalis , confcssarius debet ,

generaliter loquendo,et in quantum christiana prudentia

suggerit, benignis opinionibus uti; ubi vero opiniones be-
ni^nsc proximius rcddunt periculum formalis peccati>
prout sunt nonnulla? auclorum opiniones v. gr. quoad ,

vilandasoccasiones proximas, et aliae icl genus tunc semper ;

expedit, ut confessarius utatur, imodico,quodipseutme-

dicus animarum tenetur uti opinionibus tutioribus, quai
pcenitentes ad seservandos iu statu gratia? conducunt.
Nescio autem , quomoclo possit cum bona conscientia
doeeri (generice loquendo ob con- ) quod pcenilenti, qui
fessionem suarum culparum peractam jus certum ad abso-
lutionem jamfuerit adeptus p-ossitipsa cinegari, eo quod ,

pccnitens intcr duas a:qualisponderis opiniones nolit tutio—

rem sequi. Ilic est rigof ille, cjuem immoderatum et in-
iustum proculdubio reputo , et reprobo cum austcritas- ,

Ikcc causa esse potest ut plurcs anima? damnentur; dum

,

alias plures auetores invenio etiam probabilioristas, tam

modernos, quam antiquos relatos quidcm ab adversa- ,

riisuli rigidac sentcntiae fautores, qni oppositum docent..

En quomodo loquitnr probabiliorista Pontassus Fatcn-
,
:

dum tamcu ,
quod, si confcssario pevsuasum fovcf, opinionem sui
poenilcntis esseprobabilcm (loquiturjam deopinione cuitu- ,

tioropposilaetiam est probabilis) lunc ci absolutioncm posseC

impcrtiri quandoquidcm tunc contra eonscicntiam suam noit
,

ageret. Pontass. vcrb. Confessnrius , cap. 2. Si autem con-

fessarius potest pcenitcntcm absolvcre , tenetur , cum ille
ju-sad absolutioncm habeat. Idem paritev scribit probabi-
liorisia Cabassutius Quivis confcssarius absnlvtrc dcbet
:

cumpcenitcntcm, r/uinon vult ab opere abslincrc r quodsecundum

probabilcm piorum, cl doctorum aliquot hominum non rcproba-
Uim in Ecclcsia auctoritalcm cst licitum ,
quamvis juxta proba-
bilcm aliorwn aucloritatem ,
quam ipsc scquitur confessarius »

4„
 , ,

f)" LlB; I. TRACT. I.

habcalur minus probabilis (intelligendum, non notabiliter

i\\\\v\s) ut osiuidunt INavarrus, Sylvius
etc. Et de hoc ,

rationem dat, quoniain eslo confcssarius agat contra pro- ,

priam opinionem non tamen conlra propriam conscicntiam

,

cum lcneatur absoh>erc dispositum. Theor. iur. 1. 3. c. i3.

ii. i3. Praeterea Yictoria, qui scripsit ante annum i545,
sic ait: Sed quid faciet ( confessarius quando ambce
) opinio-
ncs sunt probabiles ct habent suos proprios assertorcs ? Jles^
,

pondeo, swe sit ejus proprius sacerdos

sive non, tenetur cum ,

absoh'erc in tali casu; ila Paludanus(4- §• *7- <!• »• a '•) -

Probatur aperte talis enim est in gratia ct confessor habct

, ,

probabilitalcm quod sit in gratia, quia scit essc probabilcm cjus

,

opuuonem : ergo non dcbct ei negarc absolutionem. De con-

fess. n. 109. Item Adrianus similiter scribit : Si a pluribus
doctoribus gravioris , scu ctiam azqualis auctoritatis contrarium
tcncatur non debet adeo de se prcesu/nere sacerdos , ul totum
,

vUt in suam opinionem ,

quoe forsitan erronea est, coarctarc.
De Confess. dub. 7. Idem scripsit NavajTUS Si sint
q. 5. :

a/ilraria? doctorum opinioncs et confcssarius credit cvidenli ,

sc textu vel rationc niti pcenitcntcm autem dubia, non dcbct

, ,

eum absoh>cre ; at si pcenitcns utitur pari ralione , vcl ferc pari,

ct habcl pro sealiqucm doctorcm clarum potcrit ,
eum absolvere
Proinde subdit: Cum dubitafur, an pcenitcns hoc faccrc aut ,

darc dcbcal, benigniore/nopinioncm eonfcssarius eligcre debc f ,

etpro hac sentenliacitat Angelum, etSylvestrum. Manual.

cap. 26. n.^.Idem confirmatS.Antoninus pluribusinlocis ;

i:t uno scribit Idem vidctur scntirc Goffrcdus de Foniibus

:

in his sclUcel opinionibus contrariis ,

qutv lolerantur ab Eccle-
sia, ut dictu/n cst , quod debct proponcre confitcnti, quodbcne
cl

sludcat de hoc sc ipsum per prudentes informari, eo quod alii

trnent contrariam opinionem, maxime siillius co/tt/arite opinio-
his co/tfc.ssor sit inordinarius ejus , ct sic eum absolverc. Idc/n
xcrttit Ricardtts claromodo, non distinguc/ido . utrum confessor
r.ius sit ordinarius, vel non ordinarius. Part. 1 . tit. 6. cap. i o.

^. 10 Iri alio loco idem S. archiepiscopus , loquens de illo

ceitrtractu (de quo supra sermoncm habuimus) Florentia?

disceptaio, ait, consulendum ei qui inire illum vellet, ut
ahstincatur ; at postea subdit : Quud si talc consilium reci-
pcrc rccuxnvct quii rclinqucndus indctur jitdicio suo , ncc
totiitcttihimdus ex hoc, aut dcncganda absolutio. Part. ?. tit.
 DE CONSCIENTIA. rji

i. cap. ii. § 29. Alibi tandem ait : Si vcro non potesi

(confessarius ) clarc perciperc , utrum sit mortalc , nonvde-
tur tum prcecipitanda scntcntia, ut dicit Guillrlmus, ut denegct
propter hoc absolulioncm ,vcl illifaciat conscicntiamdemortali:
quia facicndo postea con/ra illam, eliam si illud non esset mor-
talc , ei crit mortalc ,
quia omne, quod cst contra conscientiam ,

cvdificat ad Gehcnnam exbis). Et cum promp-

(28. q. 1 . §.
tiora sintjura ad absolvendum, quamligandum... potiusvidetur
absoli>cndum,ct divinoexaminidimitlendum, P. 2. tit 4- ca P-
5. § In quantum. Idem , ut supra notavimus , ait Jo. Ger-
son Doctorcs theologi non debent cssefaciles ad asscrendum
:

aliqua esse peccata mortalia , ubi non sunt certissimi dc rc.

De Vit. spir. lect. /\. Nota, ubi nonsunt certissimi. En quo-
modo bi magni nominis auctores quos de laxitate nemo ,

audebit culpare, uno ore loquuntur. Idem landem scribit

Domin. Solo : Postquam opinio pamitcntis cst probabilis
cxcusat eum a culpa, ct ideo jus habet absolutioncm petendi
quam idco plcbanus tcnetur impcnderc. In f\. d. 18. q. 2. a.
5. ad 5. Ipsemet autem Sotov alibi jam dixit : Et quando
sunt opiuioncs probabiles intcr gravcs doctorcs , utramvis se-
quaris, in tuto habcs conscicntiam. Lib 6. de Just. et Jur.
q. 1. His perspectis oportet quod sint ani*
a. 6. circa fin. ,

mi valdc audentis confessarii illi, quipcenitenti opinionem

tutiorem, dum opposita minus tuta est aequalis ponderis
amplecti nolenti post suorum reatuum confessionem abso-
lutionem denegare non dubitant. Tandcm ab omnibus
qua:liic expositasunt, firmiter confnmaturprincipiuma S.

Tb. nobistraditum quod lex, nisisit sufFicienter, ac certe

,

promulgata non obligat. Deinde concluditur, quod, nisi

,

opinio, quicstat prolege, sitaut certa, autsaltem certe pro-

babilior, prout ab initio diximus, eam sequi non tenemur.

MOMTTM.
In quo cxponitur dccrclum S. C. Gcncralis Inquisitioois Romae conth-
tuni an. i^6i.circa usum opinionuni probabiliura.

Quidam parocbus Avisii Tridcntinae dicecesis an. 1760.

folium edid.it una cum undccim tbesibus plures conti-
ncntil)us propositiones, qunc deinde ab eodem parocbo
publice promulgatac fuerc. Folium erat boc :
 ,

<)2 LIB. I. TRACT. I.

Probabilismus publicae disputationi ven. clero Avisiensi

:
exercit i gratia expositus contra probabiliorismum stricte
talem utpote negolium pcrambulans in tenebris. Pro die
,

10. junii 1760. inaedibus canonicalibus Avisii. Utinamob-

servaremus mandata Domini ccrla ! Quid nobis tanto solli-
citudo de dubiis? Celeber P. Const. Roncaglia lib. 12. c. 3.
L Probabilismus noster versatur circa baec tria Licet :

sequi aeque probabilem pro libertate , relictaaeque proba-

bili pro lege. Licet sequi minus probabilem pro libertate
relicta probabiliori pro lege.
II. Lsus probabilismi maxime tutus usus probabilio- :

rismi maxime periculosus.

III. Usus genuini probabilismi minime in laxitatem
degenerare polest usus probabiliorismi stricte talis in
:

rigorismum excurrere debet.

IV. Probabilioristas, qua tales, qui ex consilio proba-
biliora sequuntur, laudabilissime operari affirmamus.
Y. Probabilioristis stricte talibus qui ex praecepto, ,

quod nunquam clare probant seipsos et alios ad proba- , ,

biliora impellunt, merito rigoristarum nomen imponimus.

VI. Qui nullalenus ad cbristianam peifcctionem ten-
dere possunt nisi sequendo probabilissima.
,

VII. Abusus probabiliorismi stricte talis non solum ,

licentisefrenum sed licentiae calcar est, quod Gallorum

,

testiiuonio comprobamus.
VIII. Genuinus itaque noster probabilismus qui nec ,

morum corruptelam inducit, nec a S. Sede unquam male

fuit notatus, origine sua tbomisticus, progressu xtatis
jesuiticus : utpote a quo arctatus, emendatus, et a jesui-
tis contra jansenianos furores propugnatus fuit.
IX. Qui ergo babitat in adjutorio fundalissimi proba-
Iiilismi , sub protectione pluriinorum ex omnibus orbis
cliristiani nationibus praestaulissimoruin llieologorum com-
moiabilur sccurus.
Ex X. Ilinc sine ulla laxismi nota be-
historia crilica.
nignis c imum etiam vocamus
sed Tigitinmm qucni sua-
, ,

dent utraque Icx cacsarea et pontificia sed dominica-

, ,*

num quem illustris dominicanorum ordo jam a primis

,

t.cmporibus est amplexus; sed pium, qui cbristianam pie-

tatem fovet, sed tbomisticum, quem S.Tbomas in amoribus
 DE COKSCIEjNTIA. 9*
habuit, qui ducentas , ct plures opiniones libcrtati faven-
tes in suis sententiarum libris doeet; secl cbristianum , qui
Clnisto Doniino summe familiaris fuit-

0. A.M. D. etV. G.
Pro Coronide. Prol)abilismus noster stans pro libertatc,
est notabibter probabilior ipso probabiliorismo stante pro
lege.

Hoc autem folium anno sequenti proscriptum fuit a

Tridcnti principe, et episcopo, et deinde a S. C. inquisit-
Romana? die 26. febr. 1761.. sic ut fertur, damnatum ,

fuit : « Cum
vero tbeses bujusmodi notaeque tbeologiese
» expensae fuerint in C. gen. coram SS. D. N. Clemente-
» Papa XIII, Sanctitas sua auditis etc. , folium praedi— ,

» ctum et tbeses in illo exposilas damnat r et probibet,

, ,

>» tanquam continenlia proposilioncs quarum aliquce sunt ,

> rcspectii'c falsai , tcmeraria?, et piarum aurium ojfenswa? p

» illam vero excerptam a n. X. nempe probabilismum , qui
» Chrislo Domino sumine familiaris fuit proscribendam ,

» censuit, uti erroneam , et baeresi proximam. Praefatumr

» itaque folium, sive tbeses, ut supra exscriptas , sic dam-
» natas et proliibitas SS. D. N-. vetat , ne quis cujuscum—
,

» que status etc. imprimere ac imprimi facere , vel tran-

,

» scribere, aut jam impressum , sive impressas apud se

» retinere , et legere, sive privatim, sive publice pro-
» pugnare audeat etc. »
Rev. P. Jo. Vincentius Patulius in suo opeTlo inscripto ,
La Causa del Probabilismo ccc. sub nomine Adelpbi Dosi-
tbei contendit, boc decreto in prima tbesi integre pro-
,

babilismum vetitum fuisse ita ut illicitum sit sequi non

, ,

tanlum opinionem aeque probabilem, sed ncc etiam pro^

babiliorem pro libertate. Sed id injuste contendit; foiium
enim illud plura distincta continct : eoutinet diversas
tbeses , continctque etiam diversas propositiones ,
qua>
tbesium lnembra sunt sives partes. Curu autem fobum
,

praedictum emanavit duoe factae fuerunt difficultates a sa-

,

pientibus super bujusmodi folii proscriptioncm. Prior fuit r

an singulariter damnatae fuissent non solum omnes fo-^ ,

bi tbeses sed insuper omnes propositiones in tbesibus.

,
 ,
.

${ LIB. I. TRACT. I.

contentae. Atcommuniter visum fuit quod licet pro vero ,

se haberet, omnes thesesproscriplas fuisse et unamquam- ,

que ipsarum minime tamen omnes in thesibus contentae

,

propositiones damnatae erant sed tantum illae quae cen- ,

,

suram merebantur nam in decreto dicebatur Sanctitas

; :

sua folium piwdictum , damnat et prohibct tan-

et thcses ,

quam contincntia propositiones quarum aliquas sunt respc- ,

clivaz falsce , temerarice etc. Itaque non fuit damnatum fo-

lium et theses quoad omnes propositiones in illis conten-
,

las sed tanquam contincntia proposiliones

, quarum aliquce ,

sunt respectiiuc falsw ctc.

Harum autem propositionum proscriptio valde differt
a proscriptione facta ab Alexandro VII. propositionum
respectu quarum dictum fuit Sanctissimus decrcvit , proe- :

dictas propositiones et unamquamque ipsarum damnandas

, . .

ita ut quicumque illas aut conjunctim , aut divisim docucrit clc.

inciditetc. Eodemquemodo danmatae fuerunt aliae proposi-
lionesab Innocentio XI. et ab Alexandro YIII. Unaquae-
que igitur propositionum illarum in particulari damnata
fuit, atque eas docere sive conjunctim, sive divisim fuit ,

vetitum. At propositiones praedicti folii damnatae fuerunt,

non singulae in particulari
sed utdicitur, in globo , et
,

respcctive .iempe illae tantum quae merebantur ut dam-

, ,

narentur nec prohibitum fuit docere eas conjunctim aut

:
,

dwisim, sed acervatim sumptas prout quidem Tridentinus ,

episcopus in suo decreto expressit Prohibcntes nc iidem : ,

articuli accrvatim sumpti in disceptationem ususque dcducan-

,

tur.

Quod ad prhnam igitur folii thesim pertinet neuti- ,

quam danmata fuit prima illius' propositio, quae dicebat

licere sequi opinionem probabiliorem pro libertaie neque ,

altcra de opinione aeque probabili. Diflicultas tantum su-

pererat, an tertia propositio de opinione minus probabili
damnata esset et quoniam propositio generaliter loqueba-
;

tur, ita ut adhuc opinionem notabiliter minus probabilem

amplecteretur, idcirco dubitabatur, an ipsa saltem pro-
scripta esset. Sicque etiam dubitari poterat an damnata ,

fuisset ultima thesis, quacdicebat Probabi/ismusnostcr\stan.f :

pro liberlale cst notabilitcr probabilior, ctc; ita ut prOpositio

h?cc aflirmaret sentcntiam , quod sequi posset opinio ad-
 DE COiNSCIENTIA. 95
huc notabiliterminus probabilis esse etiam notabiliterpro-
babiliorem sententiam ,
qua) stat pro lege.
Hoc jam compertum erat, quod licet omncs
posito, ,

tlieses proscriplai fuissent minime tamen damnatsc erant

,

omnesbaruni thesiumpropositiones. Dubium tantummodo

remanebat , an danmatis sic in globo et in confuso folio ,

ac thesibus, damnala: essent singulactheses in particulari,

aut dumtaxat aliqua; illarum etenim cum in decreto non
;

dicebatur, omncs iheses ; verba, quarum aliquce eic. dubi-

tabatur an referri deberent ad theses, vel ad proposi-
,

tiones in thesibus contentas. Yerumtamen dubium hoc ab

eadem S. C.postea declaratum fuit cum enim proscriptio ;

praedicti foliideinde jussu ejusdem S. C. inserta fuisset in

indice librorum prohibitorum non dictum fuit, Folium
, ,

el theses in illo exposita?, prout priusdictum fuerat in de-

creto, sed simpliciter dictum fuit Plagula undecim the- :

sium ycui litulus : Probahilismus dispulationi ctc. Quapro-

pter in prscsenti declaravit S. C. esse tantumprsefatam pla-
gulam proscriptam id est tantum chartam, sivefolium un-
,

decim thesium, non autem ornnes, et singulas theses. Et

revera, cum de hoc dubio litteras dedissem, ut certior de
hoc omnino fierem, ad duos S. inquisitionis Roinanse con-
sultores nempead reverendiss. P. M. Thomam Augusti-
,

num Ricchini sacri palatii magistrum adque reverendiss. ,

P. M. pium Thoinam Schiara S. C. Indicis secretarium

ambo mihi respondcrunt minime prorsus in decreto S. C.
,

vetitum fuisse probabilismum nec quoad primam nec

, ,

secundam ncc tertiam propositionem de cpinioneminus

,

probabili pro iibertate.

Practerea, ut tutius agerem , de hoc epistolam misi
etiam ad eminenliss. dom. cardinalem Galli poenitentia- ,

rium majorem, eum deprecans de faciendode rehac ver-

bum cum regnante Pontifice, et ipseeminentiss. cardinalis
idem mihi respondit haec verba signanter scribens Posso
, :

accertare f^. S. illustriss. chc nclla condanna delV accennato

foglio, di cui mi scrive, non si e intcso di condannare veruna
delle proposizioni, chc si conlrovcrtono ncllc scuole cattoliche , e
da molti cattolicamcnte si difendono rna si e avuto il motivo di
y

proibirlo pcrche le proposizioni, chc cllamcdesima riconosce

,

mentcvoli di ccnsuraecc. Censeo quodh&c sola hujus emi-

,
 ,

9<">
LIB. I. TRACT. I.

nentiss. , etsapientissitni cardinalis responsio ad obstruenda

omnium ora sudiciat.

MONITUM II.

Postquam bxc typis mandassem valde miratussum le- ,

gendoapud novamTheologiam Moralem novissime editam

aP. Patutioid, quod ibiP. Sidenius\ eronensisejusdemPa-
tutii vitam describens praccipue ubi illiusoperaenumerat,
,

confidenter asserit quod in controversia interPatutium et

,

mc liabita circa usum probabilium opinionum, cum ipse

Patulius mibi respondisset secundo libello cui titulus , :

Osservazioni theologichc sopra V Apologia dclV Illustris. e rcve-

rendiss. MpnJ. D. Alfonso dcLiguori ccc; ego viargunien-
torum convictus nibil jam ultra liabens quod adversario
,

meo opponerem ab iterum respondendo abstinui ne

, ;

tamen omnino cederem ut ipsi quod scripsit csset

, ,
,

dedecori omnia ejus adversum me scripta ad S. C. indi-

,

cis ut damnarentur, detuli.

,

Papa? boc probrum mibi decrat, nomen accusatoris

! !

Sed res ita se babet. Brevem quamdani dissertationem ego

olim in lucein edidi pro usu moderato opinionis a?que pro-
babilis illo ductus principio
, quod lex incerta nequit ,

certam parere obligalioneni eo quod lex dubia caret suf- ,

ficientipromulgatione qusc essentialtter requiritur adhoc

,

quodlcx virtutcm obligandi obiincat quod cst propriuin lcgis , ,

ba?c verba suntS. Tbomao i. 2. q. 9. a. 1. Quapropteridem

S. doctor protulit deinde celebrem illam sententiain : Nul-
lus ligatur pcr prmccptum aliquod, nisi mcdianlc. scicniia illius
prazicpti. Verit. q. 17. a. 3. Ilanc meam dissertatiun-
De
culam P. Patutius ann. 1764. suoprimo liliello, inscripto,
La Causa dcl Probabilismo richiamala alV csamc da Mons. D.
Alfonsodc Liguori ccc, acri et vebeinenti stylooppugnavit,
duas bas praecipuas objcctiones proferens, quarmn prima
fuit, quod nomine scentia? praiccpti, uti scripsit doctor an-
gelieus , nequaquam intelligitur cognitio certa pra?cepti,
sed tantum probabilis quamvis dubia, jpraecepti notilia
, ,

qua? (utaiebat) jam bal)etur, ubi de duabus oppositis opi-

nionibus acque probabilibus agitur. Secunda fuit, quod
lex xtcrna , ex qua omnes alix naturales legcs emanant
 DE CONSCIENTIA. 97
ab seterno jam promulgata fuit, priusquam creatus fuis-
set liomo promulgatione casuali, virtuali, aut eminenti,
,

et ideo ipsa usque ab seterno vimhabuitobligandi.

Iluic libello copiose ego respondiin Apologia meaedisser-
tatiunculsc, in qua Patutii objectiones omnino milii et
aliisdiluissevisum At deinde adversus bancmeamapo-
fuit.

logiam secundus Patutiilibellus prodiit, Osscrvazwni theo-

logichc ccc. de quo sub initio mom7/ mentionem feci, ibique
meus adversarius cognoscens, primas suas objectiones pa-
rum firinas esse spectatis responsis, quae illis ipse dedi
,

duas alias adjecit unam nimirum in qua reapse nihil

: ,

aliud egit nisi anteactam oppositionem in priori libello

scriptam repetere mutando solummodo epithetum pro-
,

mulgationis nam ubi hanc casualem, seu virtualem prius

;

dixerat, in hoc secundo esscntialem appellavit alteram , :

quod homini promulgatur in ipsa animae in

lex naturalis
corpus infusione priusquam ipse actualem legis cognitio-
,

nem acquirat. Hinc coactus fui respondere ampliori libro ,

cuititulus: DelV Uso moderalo dell' opinione probabile. Ibi

convincenteromnibushis etahis Patutii objeclionibus feci
satis, etpluraalia adjeci,quae magnoperemeam sententiam
confirmarunt.
Adprimam autem objectionem, quodsufficit probabilis
dubia notitia legis ad ejus promulgationem jam re->
etsi ,

sponsum est supra in allata dissertatione et proprie. Ad ,

secundam vero , et tertiam , nempe quod lex divina jam

ab aeterno fuit hominibus promulgata promulgatione ca-
suali aut csscntiali, iespondi , et cstendi ex auctoritate
D. Thomse, ac omnium theologorum, quos diligenti studio
perquisivi legem divinam nullo modo homines obstrin-
,

xisse, nisi postquam actualiter eispromulgataet manifestata

fuit. En verba S. Thomae, quem Patutius omnino sequi
profitetur ( in hac tamen re aut nolle sequi, autintelligere
nolle videtur dum S. doctor nimis aperte, et pluribus in
,

locisnostram sententiam docet) Lex atcrnahabet promul- :

gationc.m aatcrnam cx parte Dci promulgantis sed ex parte

creaturce audientis, aut inspicienlis non potcst cssc promulqatio
attcrna. 1. 2. q. 91. a. 1. ad 2. Ergo nulla dici potest facta
hominidivinaelegis promulgatio, donec homononauditle-
gem, et inspicit, scilicet donec lex ei intimatur, et ipsi inno-
i-
5
 ,,

f>3 LIB. I. TRACT. I.

tescit.Omnesautem veliqui tbeologiS. Thomam sequentes

uno or- docent, quod licet lex divina ab aeterno babuerit
m se virlutem obligandi in actu primo tamen in actu se- ,

cundo nunquam i}»sa actualiter obligavit bomines nisi ,

postquam ipsis applicata fuit per ejusactualem promulg

tionem. Sylvius ita scribit: Actualiter tunc (lex) unicui-
tjuepromulgatur, quando cognitionem a Dcoaccipit dictantem
quid juxtareclam ralioncm sit amplectendum, quid fugiendum.
In i. 2. q. 90. a. [\. in fin. Et alibi ait Lex ceterna fuit :

ab a>terno lex materialiter, non fuit tamen ab a?temo formalitcr

,

seu sub ratione lcgis actualiter obligantis ; quia tunc non fuit
actualiset perfccta promulgatio In 1. 2. q. 91. a. i.ad2. Car-
.

dinalisGottietc. sicloquitur : Adhoc , ut lex in actu secunde

ohliget, requiritur equidcmindispcnsabilitcr,ut subditis
promul-
gatione proponatur. Tbeol. de Leg. q. 1. dub. 3.
t. 2. tr. .5.

§. 3.n. 3i.Etinaliolocodicit:^<r/emo(lex3eterna)/wf/ in
mentc Dei, quamvispro eetcrno nondum ligat; quia nondum appli*
cala et promulgata. Tract.
5. q. 2. dub. 1. n. 3. P. Gonct i

scribit Lcgcmoetcrnam
: defcctu promulgationis non potuisse
obligare crcaluras ab xtcrno. Videin Clypeo tbeol. tom. 3.
d. 1. a.3. Joan. Gerson scribit Necesse est dari manifesta-
:

tionem voluntatis Dci nam per solam suam voluntalcm nonr-

,

dum potest Dcus absolute creaturoe imponere obligationem.

P. Gonet in alio loco scribit
Promulgatio lcgis naturalis
:

fxt per dictamcn rationis intimantis homini qua? prcescripta, aut

prohibita sunt ergo cum deest tale diciamen, lex non obligat.
;

Diss. de Op. prob. a. 6. §. 1. n. 172. Idem sentiunt plu-

rimialii, qui observari possuntin citato meo opere DclC :

uso ecc. Sed deveniamus ad quartam objectionem Patutii

cui respondendo prsedicta bic validius confirmantur.
Quarta et ultima ejus prsecipua opposilio fuit haec ,
quod
lex naturalis bomini promulgatur babitualiter, cum Deus
animam crcat eamque in corpus infundit quia tunc ratio-
, ,

nem in bomine imprimit. Iluic fuse in opere citato a me

rcsponsum est : bic satis esse censeo ad Patutium confu-
tandum afferre cadem verba S. Tboma? ,
quibus ipse uti-
tur : Promulgalio ex hoc ipso quod Dcus
lcgis nalura* cst ,

cam mentibus hominum inseruit naturalitcr cognosccndum.

i- 2. q. 90. a. 4- ad 1. Patutius uti vult pro sc verbo tan-
 DE CONSCIENTIA. 99
t»m inseruitscd uti debet vcrbissubscqucntibus, ncilnra-
,

liler cognosccndam : ergo non , cuni aniina corpori infun-

ditur, sed cum lioino legempromulgatur. coftnoscit, lex ei
Id S. doctor alibi confirmat doccns: Etsi non semper tcnca-
tur homo vclle quod Deus vult scmper lamcn tenclur vcllc
, ;

quod Dcus vult cum vcllc et liomini prcecipuc innolcscit pcr

,

prwccpta divina. i. 2. quacst. ic). art. 10. ad 3. Tunc

jgitur tantum tcnetur boino scqui voluntatcm divinam,
cum illa ipsi manifestatur, innotcscit pcr prcecepta dwina.
Audiamus, quid dicant in boc alii auctores. Joannes Ger-
son explicans quacnam sit lex naturalis, dicit : Lcx ista est
propric dicla declaraiio crcaturce rationali facta,per quam ilhz
cognoscit, adquas res Dcus creaturam obligare vult. Vita spir.
etc. Icct. 2. col. 176. edit. Paris. Duvallius scribit : Quccrcs,
quo temporc lex naturce unumquemque obligarc incipiat ? JResp.

incipcre ,
quanclo promulgalur ; lunc aulem sufjicicntcr promul-
gari t quando quisque annos discrclionis altingit. 1.2. de
Lcg. q. 3. a. 3. Card. Gotti scribit : Lcx naturalis est in
anima pcr modum aclus ct quidcm dum actu considcralur. .

[n amcntibus est in habitu , in pucris autem est in potentia qui ,

nondum possunt sibi divinum prceccptum , in quo consistitlcx ,

intimare. De Leg. q. dub. 2. n. 21. S. Antoninus Nota

2. :

diligentcr , quod istud lumcn legis naturalis non ostendit homini ,

quaisintbona, quousquc pcrvenialur ad usum rationis. Part. 1

tit.i3. c. i2.vide§.3.P. CnmWati sciilnt: ^4ctualis lcgis natu-

1 alis promulgatio cvenit quando quis a Dco cognitionem accipit
,

diclanlcm quid fugicndum, vcl amplcctendum. Tract. 1. de

,

Pieg. mor. c. 2. §. 1. n. 5. et §. 3. 11. 1. P. Ludovicus

Montesinus scribit Lex naturalis promulgaturin unoquoque,
:

duni primo venit adusum rationis et quamvis pro tunc solum ;

promulgatur ista lcx quantum ad principia communissima juris

naturce tamcn postea paulatim pcr discursum promulgatur ca~
,

dcm lcx quantum ad alia. De Legib. disp. 20. q. [\. n. 85.

Sed omissisaliisauctoribusrelatisin meo librop. i54- au-
diamus, quid dicat S. Hieronymus; ipse ( cpist. 121. al.
i5i. ad A^asiam q. 8. ) sic scribit Hanc legem (natura- :

lcm) nescil pucritia , ct peccans absque mandato non tenetur

lcgc peccati. Malcdicitpatri ct malri ,parcntes verberat, et quia
necdum acccpit lcgem sapicntice mortuum est in eo pcccalum. ,

Cum autcm mandatum venerii hoc cst tempus intelligrritits }

xoo LIB. I. TRACT. I.

(quoDei mandala cognoscimus) appctcntisbona , et vitantis

mala, tunc pcccalum rcviviscereincipit, ethomo rcus cstpeccati.
Notentur verba illa : Cum autcni mandatum vcncril , hoc est
icmpus inlclligcntice ; ita ut tunc lex venit ad liominem ,
scilicet ei promulgatur , cum homo illam intelligit. Idem
scripsit prius S. Basilius(Homil. in Psalm. i. n. 5. ) Post- :

quam ratio nostra pcrfecta cst atquc cumulata tunc fit quod , ,

scriptum cst Ego autem vivebam sine lcge aliquando sed cum
: ;

venissct mandatum, peccatum revixit.

Haec omnia in relato meo opere DclV Uso modcrato ccc. ,

reperiuntur, quod omnibus fere Italiae episcopis et pri-

mariis ordinum praelatis mittere curavi , ac propterea cum
accepissem Patutium in lucem edere novam Theologiam
,

Moralem in hac aliquid his quse scripsi responsurum

,
,
,

putabam sed mea me fefellit opinio nam iis quae majoris

, ,

ponderis erant,nullum responsum inveni. Quod autem

ipse detulissem ad S. C. indicis scripta contra me a Patu-
tio , hoc minime verum nec unquam in mentem mihi
est,
venit; imo quoad convicia Patutioadversum me prolata,
a
potius eum excusavi , dicendo quod ipse non jam animo
me conviciandi talia scripserit , sed ut liac arte legentium
mentes imbueret de praestantia suae causa? , et sic ipsorum
conniventiamsibi conciliaret. Caeterum pluries ego in meis
operibus eruditos rogavi ut si quid contra mea scripta ; ,

haberent mihi patefacerent, ut, cognito errore, a mea

,

discederem sententia. Nemo tamen usque adhuc fuit qui ,

id mihi praestiterit, praeter Ephemeridum Gallicarum scri-

ptorem qui milii tantum objecit , quod ego opinionem
,

aeque probabilem admittendo eo quodin hujusmodi casu ,

lexestdubia, etiam minus probabilem admitteredeberem,

quia tunc lex etiam est dubia. Sed huic oppositioni jam in
libro meo praeivi statuens quod ubi adest probabilior
,
,

opiniopro lege tunc lex est moraliter promulgata, ideoquc

, .

obligat non obstante illo dubio lato pro opinione benigniori,

,

ubi enim veritatem certam non invenimus illam sequi ,

debemusopinionem, quae magis veritati appropinquat con- ;

tra vero ubi opiniones sunt aeque probabiles lex est vere
, ,

dubia dubio stricto ita ut nullo modo tunc lex dici potest
,

sumcicnter promulgata.
INolo hic pr&terire id quod nupcr repcri in postrema
 DE CONSCIENTIA. »01
editione Theologise Moralis P. Fulgentii Cuniliati (trac. de
Conscientiac. i. in fin. ad §. G.) allatumneinpe in medium
decretum S. H. inquisitionis, quo theses qiuedam a paro-
cho Avisii dioecesis Tridenlinae exaratae anno 1761. pro-
scripla? fuerunt, ct qno adversarii autumant probabilis-
inuin universe damnatum fuisse. Sed cgo in pluribus
opellis ostendi, in relalo decreto nec probabilisnmm uni-
versum nec aliquam opinionem quse in Cathclicorum
, ,

scbolis propugnantur, sed aliquas tantum quae nimislaxa.' ,

erant, fuisse proscriptas sicut duo S. Omcii consultores,

.

etipsecardinalisGallus ineo temporepcenitentiarius major,

niibi rescripserunt ut notavi in dissertatione supra de-
,

scripta.
Pra3terea res admiratione digna est videre ahquos, nulluni
lvputare tutiorem modum salvas faciendi animas, quam
eas persemitasasperiores ducere ;sednon minusisli errant,
quam alii qui conscientias per laxiorem perdu; int viam.
Non solum enim rationem Deo reddere tenemur de nimia
indulgentia, verum etiam de nimia rigiditate, qua con-
scientia? animarum illaqueantur quoci proprie cst (juxta ,

S. Antoninum) cedificare ad Gehennam. Valde apposite id

explicat doctus Cabassutius ex doctrina S. Bonaventura?,
postquam eniin detestatur immodicam benignitatem
reprobat immoderatum rigorem, qui ut ait, dum homincs ,

ad nimis ardua compcllit , viarri salutis mtcrnceprceclud.it .-

sal-

vandos (ut aitD. Bonaventura) damnat , ct conscios propruc

infinnitatis ad dcsperationcm adigit. Accidit cnim ut miscri ho- ,

mines, hac auditarigidiorcdoctrina, crcdant vcl dubitcnt inesse

mortalcm culpam, ubi nulla cst scd tamcn rci di/ficultatc victi,
.-

c.x crronca conscicntia mortalitcr pcccant, ct damnantur.

Cabassut. Tbeor. Jur. in prsefat. Deinde subdit ibideni
idem auctor verba D. Bonaventura? ,
qui docuit : Cavcnda
cst conscientia nimis larija , ct nimis slricta-, namprima gcncrat
prcvsumptioncm, sccunda dcspcrationcm. Ilcm prima scepc salvat
damnandum, sccunda e contra damnat sah>andum. S. Bonav.
Comp. tbeol. verit. 1. 2. c. 3?.. 11. 5. Idem validius firmat
Joannes Gerson diccns Doctorcs thcologi non dchcnt esse
:

facilcs ad asscrcndum aliqua csscpcccata mortalia, ubinonsunt

ccrtissimi de rc nam, pcr cjusmodi assertiones rigidas ct nimis
;

striclas, ncquaquam erigunlur homuics a luto pcccatorum scd }

io2 LIB. I. TRACT. I.

in illudprofundins , quia dcspcratius dcmcrguntur. Lib. de ,

Yita spir. lect. 4- Hinc scripsit S. Rayinundus Non sis :

pronus judicarc mortalia pcccaia, ubi llbinon constat pcrccrtam

Scripluram. lib. 3. dePoen.
Idein dixit Gabriel Biel,
§. 21.
qui an. 1480. scripsit Nihildebct damnari tanquam mortale
:

peccatum dc quo non habctur cvidcns ratio vcl manifesta au-

, ,

ctoritas Scripturai. In /\. dist. 16. q. 4« concl. 5. Idem scrt-

psit S.Antoninus dicens Quaostio inqua agitur , utrumsit
:

peccatum mortalc nisi ad hoc habeatur auctorilas cxprcssa

,

Scripluraz , aut canonis Ecclesia? , vel evidcns ratio, periculo-

sissime dctcrminatur. Part. 2. tit. 1. c. 11. §. 28. Et alibi
scribit loquens de confessario Si vero non potest clare pcr-
:

ciperc, utrum sit mortale, non vidctur tunc pra?cipitanda sen-

tentia, ut dicit Guillelmus, ut deneget proptcr hoc absolutioncm,
vel illi faciat conscientiam de mortali. Et cum promptiora sint

juraad solvendum quam ,

ligandum.... polius videtur absolvcn-
dus.Vart. 1. tit. 4- c. 5. §. In quantum.
 DE LEGIBUS. io3

TRACTATUS II.

DE LEGIBUS.

CAPUT I.

DE NATTJRA, ET OBLIGATIONE LEGIS IN GENERI,

DUBlUxM I.

Quid sit ler , sive prceceptum ?

•qo. Quid sit lex? —

91. Quis ad cam teneatur?— 92. An lex iniqua ob--
Jigct? — 9^.
Anin dubio de justitia teneamur lcge? (Vide etiamn. 99,
etfusius l. ?>. n. 617) —
9}. An lcges latre a tvrannis obligcnt ? g5. —
An obliget lex non promulgata? — 96. Quid notandum circa promul-
gationcm Icgis? —
97. Quid circa legem dubiam ? Et in dubio an lex
cxistat? an adsitcausa excusans ? an lex sit promulgata? an usnre-

cepta ? —98. Quid in dubio an superior sit legitimns ? Et an exccd.it

,

suam potestatem ?
— 99. Quid in dubio an lex sit justa? Vel an lex
,

praecipiat? "Vel an cam impleveris ? — 100. An lex bumana possit pra?-

cipere actus internos? Et an probibere cxternos occultos? Vide ibid.
quccr. III. An in dubio, si rcs sit licita, subditus tcneatur obeditc ?

90. — « Respondeo : Lex et pr?eceptum ,

prout liic in-
» distincte accipitur, est recta agendorum , aut omitten-
» dorum ratio. Interim , cum a superiore non communi-
» tati, sed alicui tantum , aut aliquibus in particulari,
» aliquid piaecipitur, non appellatur lex , sed praeceptum
» tantum. Suar. Laym. Bonae. d. 1. q. 1. p. 1. Unde re-
» solves.

91. — « 1. Ad legem seu praeceptum quis tenetur, nou

,

» ad consilium cum hoc tantum dirigat illud vero ob-

: ,

» liget, ibiii.

99. — « 2. Cum iniqua lex est, et contra rationem , non

» obligat : quia deficit a reclitudine ibid.

93. —
}

« 3. Cum dubium est de justitia, teneris lege ;

» quia lcgislator possidet jus prajcipiendi : idenique regi-

 ,

io\ LIB. I. TRACT. II.

» tur altiore consilio , ac potest liabere rationes subditis

» occultas. Addit Suarez, etiam obligare, licet contra ju-
» stitiam legis sint rationes probabiles quia alias nania ,

» daretur licentia legibus non parendi cum vix possint ,

» esse tam justae quin aliqua apparens ratio dubitationem

,

» movere possit. Suar. 1. i. cap. 9. Bon. p. 8. num. 11.

» * (Viden. 99.)*
94- —
«4- Leges, et sententia? latae a tyrannisobligant
» si ii pacifice regna possideant, et a republica toleren-

» tur. Nec obstat, quod sententia judicis illegitimi dica-

» tur esse nulla, id enim verum est de sententia, prout
» est praecise a tyranno non autem prout est a voluntate
;
,

» saltem interpretativa , et implicita reipublica), qua? dum

» tyrannum , ab eo constitutos repellere nequit,
et judices
» tacite confert potestatem gubernandi eorumque le-
iis ,

» ges , etacta ratificat. Less. 1. 2. c. 29. d. 9. Salm. d. 10.

» sect. 3. num. i^. * (Idem dicunt Salin. cap. 2. num. 10.
» cum Pal., etc.)*
95. — «5. Non tenetur quis ad legem, nisi promulgata
« sir. . Tb. 1.2. q. 90. Laym. 1. i t. 4*
sive denuntiata. S. .

» c. 3. Molina, Salas, Suarez, etalii communiter. »

96. —
Circa promulgationem legis I. Notandum est id ,

quod docetS. Tbom. 1. 2. q. 90. art. 4- Promulgatio ne-

cessaria est , ut lex habeat suam virtutem. Et in c. In istis ,
dist. 4- babetur Lcges tunc constitui , cum promulgantur.
:

llatio, quia lex nequit obligare, nisi perveniat per pro-

mulgationem ad notitiam communitatis. Hinc lex non ob-
ligat, si denuntietur tantum personis particularibus. Ita
Scotus de Just. 1. 1, q. 1. art. 4- Suar. de Leg. 1. 3. c. 17.
a. num. 5. Palaus tract. 3. d. i.p. 11. num. 6. et Salm.
c. i.num. 75. cumTapia, et Diana. Hinc iniertur quod ,

si quid sciret aliquam legem esse conditam non teneretur ,

eam servare, nisi postquam esset promulgata ut Palaus :

lib. c. p. 10. num. 2. Salm. num. 76. et Less. 1. 2. c. 21.

num. 44- Suflicit autem ad obugandum, quod lex coin-
munitei et solemniter publicetur in locis ita ut possit ,

pervenire ad notilinm majoris partis communitatis licet ,

a singulis ignoretur. Yide Salm. ib. 77. 78 et 79.

II. Notandum circa modumpromulgationis, quoil leges
cecsarea?, sive principum subjectorum imperatori, debent
 DE LEGIBUS. lofl

promulgari in singulis provintiis sou civitatibus inctro- ,

politanis; et non obligant, nisi post duos menses a pio-

mulgatione. Autli. Ut factae nova?. Coll. 5.
Sed quacriturI. an leges pontificiac (et aliorum princi-

pumnon subjectorum) ut obligent, promulgari dcbeant,

non solum Romac (sive in curia), sed etiam in singulis pro-
vinciis? Prima sententia aftirmat, et banc tenent plures
graves auctores ut Becanus de Leg. q. 5. num. 5. IVat.
,

Alex. Theol. libr. 4- ai't. 3. reg. 25. Continuat. Tourn.

tom. 2. de Legib. sect. [\. Cabassut. Tbeor. Jur. libr. i.
cap. [\. n. 4- cum Meclina, Angel. etc, et probabilem vo-
cant Sylvius tom. 2. in i. i. q. 96. art. 4« concl. 3. Ana-
cletus, Roncaglia, et alii. Citatur pro liac sententia etiam
Cajetanus ,
quam quod
sed Cajetanus aliud non dicit,
leges canonicac non obligant ignorantes. Citatur etiani Les-
SLUS, sed Lessius 1. 2. c. 22. n. 89. loquitur tantum de le-
gibus quse contractus irritant. Citatur quoque Dom. Soto ,

sed Soto de Just. lib. 1. q. 1. art 4. potius loquitur de

legibus inbabilitantibus , aut i;evocatoriis privilegiorum.
Fautores autem hujus primse sententiee principaliter fun-
dantur in Autbentica mox supra relata Ut factce novai , ,

et aiunt quod, ubi non adest specialis dispositio legis ca-

nonicse, standum civili prout infertur ex c. 2. de Nov.
,

Op. nunc. in quo dicitur Sacrorum statuta canonum prin-

:

cipium constitutionibus adjwanlur. Practerea inquiunt ni- ,

mis esse durum fideles totius orbis cbristiani obstringere

ad servandas leges tantum Romse publicatas. Sed adliuc
juxta banc primam sententiam excipi debent bullac in-
serta^ in Bullario, quoniam ba? sunt jam corpus legum
et in boc omnes conveniunt ut testatur cardinalis Petra ;

in Prcemial. c. [\. n. 5o. et 54-

Secunda vero sententia valdc communis, et probabilior
id negat, tcnetque lcges pontilicias obligare fideles sola
proinulgatione Romae peracta ita ^uarez de Leg. lib. 3. ;

cap. 16. num. 8. Bon. eod. tit. d. 1. q. 1. p. 4- num. 16.

vcrs. Concedo, Laym. 1. 1. tr. 4- cap. 3. n. 4« Azor. p. 1.
lib. 5. c. 3. vers. In bac q. Castrop. de Lcg. tract. 3. d. 1.

p. 11. num. 4- Carden. in 1. Crisi d. 9. cap. 20. art. 12.

Ferrar. Bibl. tom. [\ verb. Lex , art. 2. n. 5. Salm. tr. 1. 1

de Leg. c. 1. ex n. 86. cum Yalent. Navar. Yasq. Menoch.

 ; ,

io6 LIB. I. TRACT. II.

Pontio, Diana, et Salas. Ratio haec est : nulli dubiunt

quod vim habeat obligandi debet esse promul-
lex, ut ,

gata alias ad notUiam subditorum pervenire non posset

,

sed quod ad promulgationis modum pcrtinet, hoc ab nr-

bitrio et intentione legislatoris pendet. Hinc observari
(prout etiam Salmanticenses pro certo testantur) quod in-
ter omnes DD. adhuc inleradversarios non estqui neget, ,

opus non esse de natura ut lex obliget quod in qualihet

, ,

provincia publicetur sed, satis est quod promulgetur ia

,

curia legislatoris sicut de facto etiam in Hispaniis (scri-*

,

bunt iidem Salmanticenses ). Legcs regioe eo quod rex ,

ibi non tenetur caesareas servare tantum Matriti pro- ,

mulgantur. Et sic pariter bullae pontificiae ut plurimum ,

juxta usum jam receptum , tantum Romae promulgantur

locis ibi ad id destinatis; et vigore hujusmodi constitu-
tionum deinde omnes causae ecclesiasticae judicantur.
Gontra autem sedes apostolica cum vult aliquam legem ,

non obligare, nisi post publicationem factam in provin-

ciis, id exprimit sicut expressit in interdicto ab Ecclesia,
,

imposito a concilio Lateranensi IV. adversus medicos qui ,

pergunt ad assistendum infirmis, antequam illi confessio-

nem expleverint, ut praecipitur in cap. Cum infirmitns
de Pcenit. et Remiss. Et sic etiam expressum fuit a con-
Tridentino. Sess. il\. cap.
cilio i. circa invaliditatem ma-
trimoniorum clandestinorum.
Hoc posito > cum
Pontifex statuit, suas bullas tantum
Romas miniine verisimile est, quod ipse non
publicari ,

alias provincias sed solam Romanam obligare intendnt.

,

Cum Papa tantum Romanos obstringere vult, solet pecu-

liara edicta emanare (et haec italico idiomate efformat
sed statuta per totam Ecclesiam condens, eaque solemni-
ter promulgans cum clausulis obligatoriis procul dubio ,

pi aesumitur omnes fideles obligare velle , statim ac ipsis

notitia pervenerit. Quae notitia ut e Ronia ad
facile est,
provincias perveniat; Romae enim conveniunt omnes fcre
nationcs, etomnes praelati habent ibi suos procuratores,
qui ordinarie satagunt suos principales de novis bullis
qu« promulgantur, certiores facere. Praeterea, quod leges
pontificiae obligent statim ac solemniter promulgantur, id
cbre deducitur e\ tap. i. Ad hajc de Postulat. Preelat. ,
 DE LEGIBUS. 107
uti dicitur : Non sit neccssarium , cum conslilutio solcmni-
promulgatur, ipsius notitiam singulorum
ter cditur, nut publicc
auribus pcr specialc mandatum inculcarc scd solum sufficit ut ;

ad cjus obscrvantiam tcncatur, qui noverit eam solemniter fdi-

tam , aut publicc promulgatam. Notetur, solcmniter cclitam,
aut publicc promulgatam. Qui igitur notitiam certam babet
de aliqua bulla jatn solemniter Roma? promulgata bene ,

tenetur acl eam servandam. Itlem satis infertur ex cap.

Quia cunctis, 1. §. Ncc obstarct dc concess. prseben. Ln ,

6. ubibabctur Lcx , seu constitulio , vcl manclatum nullos

:

adslringunt postquam ad notitiam pcrvcncrint eorumdcm,

, nisi
aut nisi post tcmpus infra quod ignorari mininc dcbuissent.
,

Ergo quisque tenelur leges illas observare ^ quarum noti-

tiajam ipsi pervenit, cum illso jam promulgata? fuerint modo,
quo legislator eas promulgare potest. Nec est dubitan-
dum, quin Papa adstringere possit omnes fideles ad obser-
vantiam bullarum suarum per solam promulgationem
Romae factam, sicut quilibet princeps (prout omnes au-
ctores admittunt, ut supra vidimus) obligare suis legibus
valet cuncta sua regna per solam publicationem in sua
curia expletam.
Sccl quod magisnostra? sententirc vlm praebet, sunt duce
clausula? qua? apponi solcnt in bis bullis quae Romae pro- ,

mulgantur, locisque consuetis affiguntur. Altera clausula

sicdicit: Ut aulcm prccsentes liltcrcc ad omtiium notiliamfa-
cilius deveniant, et ncmo illarum ignorantiam allegare valeat ,

volumus illas advalvas ctc. affigi, et publicari, sicque publicalas

omnes et singulos quos illcc conccrnunt pcrinde arctare ct af- ,

ficere, ac si unicuiquc eorum pcrsonalitcr intimatce fuissent.

Altera dicit : rolumus autcm , ut pra?scntium Httcrarum

transumplis, etiamimprcssis, manu alicujus nolarii publici sub-
scriptis, et sigillo personce i/i dignitatc ecclcsiaslica constiiutcv
munitis , eadcm prorsus tamin judicio, quam cxtra illud ubi-
que adhibeatur observantia, ac si unicuiquc forent ex/iibitce,

vei ostensce. Hae autem clausulaj nimis diserte ostendunt ,

mentem Pontificis esse , omnes fidelesobstringeread

velle
bujusmodi statuta independenter ab eorum publicatione
Et Sylvius ac Roncaglia quamvis
in singulis provinciis. , ,

admittant ut probabilem primain sententiam babent ta- ,

men ut ceitum ,
quod omnes bulla: cum prsefatis clausulis
io8 LIB. I. TRACT. II.

Roniae promulgatae obligent per se absque alia promulga-

lione. Caeterum recle ait Roncaglia, quod ex relatis ver-
,

bis talium clausularuin firmuin adduci potestargumentum

pro primae sententiac probabilitate respectu ad cas bullas ,

ubi praedictae clausulae desunt; nihil enim in legibus fru-

slra apposituin supponendum etclausulaeillae omnino cs-
,

sentsuperfluBe, si omnes bullae Roinae publicatae etiam sine

talibus clausulis obligarent ante quamlibet aliam publi-

cationem in provinciis; modo (excipit) in aliquo loco con-
suetudonon vigeret indifferenter amplectendi bullas Romae
quocumque modo promulgatas.
Quaerit autemSylviuslocosupracitalovers. Petes,an cpi-
scopi teneantur promulgare, aut satagcre , ut alii observent
omnia pontificia statuta jam Romae promulgata ? Et sic re-
spondet : Teneri curare ut observentur, quando Pontifex si^
gnifcat se vclle quod sua lex ubique obliget, ctiam absquc alia
promulgatione alibi facta. Non tenentur tamen curare, ut pro-
mulgentur, nisi vel mandalum pontificiumad cos dirigatur, vel
rationabiliter judicent, promulgationcm in suis diazccsibus csse
necessariam, Nihilominus qui legis notitiam habcnt, ad eam
obligari vidcntur, nisi illa rcccpta non fuerit vel per non usum ,

ejus obligatio dcsicrit. Ccetcrum, si Pontifex non significct cssc

opus alia promulgationc, neque mandatum dirigat ad ordina-
rios, probabile cst, quod ipsi non tencntur legem promulgarc ,

vel curare ut observetur\, nisi fructum notabilem ex ialis lcgis

promulgatione in suis dicecesibus expcctent. Possunt enimtunc
interprctari, mentcm Pontifcis essc quodlex in diversis pr >-
,

vinciis tunc observari vel promulgari curetur, quando ordi-

,

narii cxistimaverint ila esse pro suis locis cxpedicns et ulile.

Idem scribit Diana in Summa v. Lex. n. 18. cum Wig-
gers, et Maldero, dicens Quando Ponlifcx non significat
:

opus csse alia publicaiionc, et nonpjwcipit ordinariis, ut servaji

eam (legem) faciant , ncc populis ut scivcnt , non tcncntur
publicarc, ct observari curare , nisi pro loco spcrcnt fruclum .

nam mens Ponlificis gencralem legcm prwscribeniis cst , ut ubi

cum fructu fcri potcsl, curctur obscrvari.
Praeterea probabiliter aiunt Suarez de Lege 1. 1. c. 33.
n..8 et Layman. eod. tit. c. ?.. n. 7. cum Molina, etSoto,
quod leges pontiiiciae qu;e infirmant aliquem contra-
,

ctum suapte natura validum ( prout fecit bullaS. Pii V,

 DE LKGIBUS. 109
quoad contractus ccnsuales vcl quae jurisdictionem au- )

ierunt , v. gr. in sacramcnto pcenitentiai , circa has beni-

gne interpretai i possumus , mentem esse Pontificis ,
quod
nolit eas eflectum liabcre, nisi postquam fuerint in dicece-
sibus promulgaloe; alioquin ipsae redundarent in detri-
mentum plurimorum ,
qui illas invincibiliter ignorarent.
Sccus autein est respectu pcenarum, quaestatuuntur adver-
sus clericos male ordinalos, et episcopos male ordinantes ,

proutSixtus Y. declaravit( pracsertim quaodsimoniace pro-

motos, et promoventes, nam quoad alios bulla Sixti per
aliam bullani Clementis VIII. 4°-R° manum ^lut r e- >

ducla ad terminos concilii Trid.). Sicut etiam secus pro-

ceditin legibus irritantibus actum aliquem ob defectumso-
lemnitatis ;
quoe leges, postquam obligandi vimbabuerant
etiam respectu ignorantium valent ut dicunt Sancbez de ,

Matr. 1. 3. d. 17. et 1. 9. d. 32. n. 2. ac Layman. 1. c. cum

Nav. et aliis.
Quacritur II. an, ut lex obliget, requiratur spatiumduo-
rum mcnsium a promulgatione? Tres sunt sententise. Pri-
ma dicit statim obligare. Ita Safas, Vasq. Villal. etc. apud
Salm. c. n. 89. Ratio quia lex, cum promulgatur jam
1 .
, ,

|n suo esse integro constituitur. Secunda dicit obligare

statim, vel quasi, saltem existentes in curia alios autem
;

non obligare, nisi post sufnciens tempus,plus minusjuxta

distantiam locorum. Ita Palaus tract. 3. d. 1. part. 11. n.
7. Suar. 1. 3. c. 17. a. n. 7. item Montes. Gran. etc. ap.
Salm. n. 90. Tcrtia sententia probabilior dicit, quando in
lege non determinatur tempus ad obligationem, nullos
obligare, neque in curia existentes nisi post duos menses ,

a promulgatione sed transactis duobus mensibus, jam ar-

;

bitrio prudentum taxatis, omnes obligare. Ita Soto de

Just. lib. 2. q. 1 a. [\. Bonac. t. 3. c. 6. concl. 2. n. 3. Sav.
.

Lex, n. 8. Sylvest. eod. verb. q 6. et Salm. n. 91. cum

Valent. Reg. Men. Tab. et aliis. Ratio, quia lex non obli-
gat, nisi ejus notitia moraliter ad omnes subditos perve-
nire possit , ut eruitur ex 1. Leges c. de Leg. ubi : Leges
sacratissima? intclligi ab omnibus dcbent , ut universi, pra>-
scripto earum manifesiius intcllecio ,
prohibita declinent.
Et ex cap. de Concess. praeb. in 6. v. Nec obstat, ibi
Lcx, seu conslitutio et mandatum nullos adstringunt, nisipost-
mo LIB. I. TRACT. H.
quam ad notitiam pervcncrint
eorumdcm aul nisi posl lcmpus ,

intra auod minimc debuisscnt. Hoc autem tempus,

ignorari
quo lexhumano modo pervenire possit ad aures subdito-
rum taxandum est arbitrio prudentuin hocque arbi-
, ,

trium jam taxatum habemus in Autli. Utfactaetc. uti su-

pra dictum est Ergo illi standum, ubi tempus non est de-
:

terminatum.
97. — Adduntur bic variae quaestiones circa lcgem du-
biam.
Quaeritur,an indubio,si lex existat lex obligct? Respon- ,

detur, minimeobligarepostadliibitam sufficientemdiligen»

tiam ad inquirendam veritatem ,
praeciso tamen scandalo,
velalionotabili inconvenienti, quia tuncpossidetlibertas.Ita
communiter Suarez t. 5. in 3. p. d. /[o. sect. 5. n. 1 5. Sancb.
Dec. 1. 1. c. 10. n. 3s>, et 33. Pal. tr. 1. d. 3. p. 7. n. 1.

Salm.de Leg. c. 2. n. 110. cum Tap. Yill. Arav. etc. Id.

expresse confirmanl D. Tb. Quodlib. i/{- de Yerit. a. 3. ubi :

Nullus Ugatur per pr&ceptum aliquod nisi mcdiante scicntia ,

illius pr&cepti. Scotus in 4- d. 3. q. 4- Nullus tencfur ad

aliquod pr&cept.um divinum, nisipcr aliqucm idoncum et authcn-
ticum sibi promulgclur. ltem Glossa in c. Cum sunt de ,

Reg. Jur. in 6. ln dubio nullum piwsumi obligatum , ex

Autbent. Quibus modis. Item Glossa in cap. Ex parte
de Cens. ln dubio libcrum cst sequi quocl jnagis placuerit.
Item N. SS. Bened. XI Y. Notif. i3. ibi Non si debbono :

porre legami quando non v' e una chiara legge che gV im-
,

ponga. Id clare probatur ex cap. Erit. dist. 4- ubi S. Isi-

dorus sic ait : Item ex c. Cum.
Erit aulem lex manifcsta.
jure 3i. de OfF. et Pot. Jud. del. ibi Nisi dc mandato :

cerlus extiteris exequi non cogcris quod mandatur. Item

, m
cap. fin. de Transact. In his vero , ubijus non invcnitur
e.rp7*essum procedas aiquitatc servata semper in humaniorcm
, ,

partem dcclinando. Item S. Leo in cap. Sicut quaedam. dist.

i4- sic docuit : Jn his ,

qua> vcl dubia fucrint , vcl obscura ,

id novcrimus scqucndum ,
quod nec pra?ceptis eva/igclicis con-

trarium , ncc decretis SS. Patrum itweniatur advcrsum. Item

Lactantius in lib. 3. Inst. c. 21. dixit : Stultissimi est ho-
minis pratccplis corum velle purcrc
, ,
qua? utrum vcra aut falsa
sint dubitatur. Ratio est, quiaDeus sanedonavit bominido-
 DE LEGIBUS. 1 1

minium libertatis ex Apostolo (i Cor. 7.) . Potcstatem nutcm

liabcns suai voluntatis. Et cx ecclesiastico ( 15. 1 4 Deus a b •
:

homincm ct reliquit
initio constituit , illum in manu consilii sui.

Adjccit mandala cl prceccpta sua. Si volucris mandala scrvarc,

conscrvabunl tc. Quamobrem possidet homo Jibertatem ad
agendum quidquid vult, quod non constet a lcge sibi ve-
tiluin, ut ait D. Tboinas ( in l\. d. i5. q. 2. a. 4- a d. 2. et
9.) : Illud dicitur licitum , quocl nulla lcge prohibctur, ex
1. Necnon , Ex quib. caus. maj.ubi Omnia
flf. : sunt permissa
pcr lcgcm , qua prohibita non im>cniuntur. Hinc Melcliior
Canus (in relact. l\. de Poenit. part. l\. q. 2. prop. 3. n. 5.)
sic impugnat sententiam Scoti et aliorum qui voluntpec- ,

catores teneri ad actum contritionis in quolibet die fe-

stivo Quoniam (ait Canus) ignoro , unde ad hanc opinionem
;

DD. illi vcncrint libere possum , quod non salis explorate

,

praiccplum est , negare. Ac propterea D. Tbomas, quodl. 9.

art. Pcriculosuin est (delerminare aliquid esse
i5. dixit :

peccatum mortale) ubi veritas ambigua cst, nempe si in jure

difino non irwenitur determinata expresse. Et D. Antoninus
part. 2. tit. 1 cap. 1 1. ait Benc v excusari ignorantiam, ut—
. :

pote invincibilem ,
quantum ad ea qua non sunt expresse
contra jus dwinum , vcl naturale.
Et idem dicendum cum Salm. dicto n. 1 10. et aliis , si
dubitetur , an aliquid comprebendatur sub lege seu anlex :

extendatur ad aliquid. Idem in dubio an incceperit legis ,

obligatio; secus autem in dubio, an finierit. Salmaut. ibid.

n. 120. cum Laym. Sancb. Pal.
Quid in dubio, an causa quam babes sit sufliciens ad. , ,

te excusandum a lcge? Quidquid dicat Salas verius est ,

te tcneri ad legem quia tuncpossidet lexantccedenterad

;

tuamlibertatem. Salni. ib. n. 112. cum Sancbez , Pal. etc.

Quid in dubio, an lex sit promulgata ? Legem non obligare
tenent Dicast. apud Cioix ib. n. 190 et Salm. d. cap. 2.
11. 1 10. Excipit tainen Croix , si lex fuerit jam usu recepta.

Quid iu dubio
an lex usu receptasit? Adsunt tres sen-
,

tentiac. Prima sententia tenct tunc legem non obligare

saltem si sit pocnalis ut Azor. t. 1. lib. 2. c. 19. q. 12-
,

Salas d. un. n. 169. et Dian, Tab. etc. apud Salm. de

leg. 11 3. Et universaliter de omni lege boc
cap. 2. n. •

tenent Nav. Rebell. Felin. Dec. etc. apud Pai. de Consc.

 ,

ii2 LIB. I. TRAGT. II.

disp. 3. part. 7. n. 4. et probabile putant ipse Pal. Sporer

de Consc. c. 8i.acTamb. de Consc. c. 3. §. ^.verb.
1. n.
Legis. Ratio, quia tunc,cum dubitetur de receptione le-
gis dubitatur etiam an lex unquain obligaverit et ideo
, , ;

possidet libertas. Hanc autem opmionem dicunt esse pro-

babilem , quia probabile putant esse necessariam acce-
ptationem legis ut ipsa obliget juxta sententiam referen-
,

dam num. 1 38. Secunda sententia , quam tenet Croix,

lib. 1. n. 591. dicit legem obligare , si sit ecclesiastica
secus vero si sit civilis. Tertia tamen sententia sequenda
afiirmat legem obligare. Et banc tenent Pal. loc. cit. n. 3.
Sanch. Dec. lib. 1. c. 11. et Salm. loc. cit. n. u/}. Ratio
1. quia cum constet de lege, pro ea stat possessio rcgula ,

enim generalis est, ut factum praesumatur quod de jure ,

faciendum erat prout hic praesumitur facta acceptatio.

,

Ratio 2. quia lex, cumjam lata et promulgata fuerit, non

indiget acceptatione, uti prsefati AA. censent Saltem ut : ,

recte dicunt Croix lib. 1. n. 591. etMazzot. c. 6. q. 6., lex,

modo non sit certe abrogata, ante acceptationem jam habet
vim obligandi; unde licet quis non peccet contra legem,
,

quia ipsa nondum est recepta, peccat tamen, quia eam

non acceptat, prout dicemus dict. n. i38.
98. —
Quidin dubio an legislator sitsuperior legitimus?
,

]S
T
egant Yasq. Salas, Diana, et Arav. ap. Salm. c. 2. n.
118. in fin. quia , cum dubium sit jus praccipiendi dubia ,

etiam est possessio. Sed afHrmandum cum Sancb. Dee. lib.

7. c. 3. n. 1. n. 5^3, cum Oviedo,et Salin.
29. Croix 1.

loc. cit. cum Tap. Martin. semper ac superior est in

et
pacifica possessione suae potestatis tunc enim melior est ,

ejusconditio jam possidentisjus praecipiendi.

Quid in dubio, an superior suam poteslatem excedat?
Tunc non teneri subditum obedire censent Adrian. Rodr.
Yasq. Salm. ap. Pal. deConsc. d. 3. part. i3.n. 1. etaliiap.
Croix, lib. i.n. 594- Sed recte contradicunt Nav. de Res.
c. 3. d. 12. 11. 252. Palaus n. 2.cum Tol. Mol. Az. Sa. etc.
communiter cum Sanch. Dec., lib. 6. c. 3. n. 4- quia pos-

sessio statpro potestate superioris. Limitat tamen Sanch.

ib. etn. 23 et 24. cumSot. Lot. Lop. Tat. Salm. etc si res
prxccptasit nociva subdito, vel tertio aut valde difiicilis ;

vel molesta.
 DE LEGIBUS. <
1
"i

99. — An autem subditus teneatur obedire in dubio de

juslitia legis? Negant Dicast. et alii apud Croix lilj. 1. n.
695. quia tunc non habetur possessio pro jure superioris.
Sed ommno amrmauduin cum Bon. de Leg. d. 1. q. 1.
part. 7. §. 3. n. 11. qui citat Yasq. Suar. et Salas Salm. ;

de Leg. c. 1. n. i5. cuin aliis cummuniter. llatio quia ,

revera in dubio superior possidet jus prsecipiendi. Excipiunt

tamen DD. si lex sit nimis ardua, vel si grave damnum
subdito aflerat. Yide dicenda lib 3. n. 617. Quaer. Y.
Quidin dubio, an lex praecipiat, vel suadeat ? Aut an obliget
sub gravi, vel levi?Resp. tunc legem autnon obligare, aut
:

nou obligare sub gravi,ex regula juris59.ff.de Regulis

Jur. Scmpcrindubiis bcnigniora sunt pra>ferenda :\ta. Croix
n.596. Cum Nav. Sancb. et contr. Laym. Contra , in du-
bio an lex sit abrogata, aut dispensata; vel adsit causa
,

excusans a lege? ad eam tenemur ex communi. Yide Spor.

n. 82. Salm. n. 112. Tamb. n. 2. 11. cc. Croix n. 597 et
598. Quid in dubio an advenerit, vel praeterierit tempus
,

obligationis legis? Respond. in dubio inceptionis, v. gr. an

expleveris annos 21. non teneris ad jejunium, quia tunc
possessio est pro libertate. Secus in dubio praeteritionis v. ,

gr. an in sabbato transacta sit bora mediae noctis nequis ,

edere carnes, tunc enimpossidet lex. Sicetiamsi dubitas,

an babeas annos 16. ad professionem vel an. 25. ad ,

sacerdotium nequis profiteri aut ordinari. Ita commun.

, ,

Laym. lib. 1. tr. 1. cap. 5. §. 4- Sanch. deMatr.lib. 2. d.

4i. n. 4- etDec.lib. 1. cap. 10. n. 38. Pal. tract 1. d. 3. part.
8. a. n. 6. et Sal. c. 2. n. 120. cum Tapia,Diana, et Vil-
lalob.
Quid in dubio an legem impleveris? In dubio negativo
,

teneris implere secus in positivo. Carden. et Ills. cum

; ,

Croix lib. 1. n. 600.

Circa inateriam legis humanae nota sequentes quaestio-
nes.
100. —
Quaeritur 1. an lex humana possit directe praeci-
pere actus internos? Probabilius negant. Salm. cap. 1. n.
66. cum S. Thom. Caj. Suar. Bon. etc. contra alios , quia
legislator humanus nequit judicare de internis.
Quaeritur 2. an possit lex humana praecipere actns indi-
recte internos obconnexionem cum actibus externis? Dis-
6.
tt/J LIB. I. TRACT. II.

tinguitur si actus interior per se cum exteriore

: Potest,
conjunpitur. Et duplici modo potest conjungi veltanquam ,

forma constituens actum externum in esse morali actus

virtutis : Sic internus ad matri-
requiritur consensus
liioniumcontraliendum adcontractum ineundum etc.Vel
,

tanquam causa cum effectu Et sic qui prohibet homici- :

dium prohibet etiam voluntatem occidendi. Ideo cap.

,

Commissa. §. Cseterum de Electione in 6. obligatur cle-

,

ricus ad resignationem beneficii si receperit illud animo ,

non se ordinandi intra annum. Ita Salm. d. c. n. 69. cum

Tapia, Caj. Pal. etc.
Si vero actus interior per accidens conjungatur cum ex-
teriore, tunc non potest praecipi a Lege humana, puta si ,

pnccipiatur dari eleemosyna ex vera devotione etc. Ita

Salm. ib. n. 70. cum Suar. Pal. Tapia etc. contra Caj. et ,

Soto.
Quaeritur an actus exteriores occulti possint a legehu-
3.

mana prohiberi ? Affirmat et sic prohibetur sub excom- :

municatione haeresis externa licet occulta sic sub irre- , ;

j',ularitate homicidium occultum. Actus enim occulti,licet

non cadant sub judicio cadunt tamen sub lege ut docet

, ,

S. Thomas. Vide ib. n. 71. et 72.

Utrum amem in dubio, anres sitlicita, teneatursubditus
obedire? Negant Sylvest. Ang. Hostiens. etc. apud Sanch.
Dec. lib. 6. c. 3. n. 19. qui dicunt tunc eum nec teneri nec ,

posse obedire nisi prius inquirat a peritis quod res sal-

, ,

tem 11011 sit certe illicita. Sed verius affirmat Sanch. loc.
cit. cum Nav. Val. etc. ex D. Tliom. de Verit. q. 17. a.
5. ad 4- q u i docet non pertinere ad subditos sed tantum ,

ad superiores inquirere de honestate rei praeccptae; ideo-

que bene potest et tenetur subditus obedire seniper ac ei ,

11 on constet rem esse makm. Vide Croix lib. 1. 11. 43^.

Caeterum praecisa quaestione an subditus de honestate rei
, ,

praeceptae teneatur, vel non ,

prius inquirere ab aliis rei

veritatem , communis est sententia omniuni theologorum

tam recentium quam antiquorum qui docent in obscuris
, ,

c-sse obediendum superioribus ubi non cst certum pecca- ,

tum ita S. Bonavcntura in 2. d. 3^. art. 1. q. 3. Gerson

;

de Poll. noct. cons. 3. Nyder in Consol. part 3. c. 17. ubi

citJitRaymund. etHenr. Gandens. Halensem part. r>.. q. 121.
 DE LEGiBUS. hj
Memb. 3.a.2. ct sic docuerunt onines qui debac re egcrunt.
Itaetiiim omnes mysticajtbeologiae magistri cum.S. Ignatio
Loyolajinepist. de Virt. Obed. ubi Estigiturhccc raliosubji- :

ciendi proprii judicii,non solum sanctis viris usitata, sedcliam

pcrfectcc obcdicnlicc studiosis imilanda omnibus in rebus qiue , ,

cum peccato manifesto conjunctcc non sunt. Audiatur prrccipue

D. Bernardus (de Preccep. et Dispens. c. 12.) Quidquid :

vicc Dei prcecipit homo quod non sit certum displicere

;
Deo,
haud sccus omnino accipiendum cst quam si prmcipiat Dcus. ,

Deinde sibi objicit Sed homincs facilc falli possunt. Et

:

respondet Scd cnim quid hoc refcrt iua , qui conscius non
:

es? praesertim cum lcncas de Scripluris ,

quia labia saccrdotis
custodiunt scienliam etc. Ipsumproinde quempro Deo habemus
tanquam Dcum in his ,
qua? non sunt apertc contra Dcum , au-
dircdchemus. Item LeoX. (ut infertCasarubius v.Declarare,
n. 4- et5.) concessit fratribus , minoribus ut possint in ,

omnibus dubiis secura conscientia stare determinationi

suorum snperiorum. Item S. Bernardinus Senensis in dia-
Jogo de Obed. ait Ubi suhditus rationabilitcr duhilat an
: ,

quod pra?cipitur sit pcccatum an non tunc profecto obcdirc , ,

dcbet. Item B. Humbertus (inl. de Erud. Relig. c. 1)

Nisi apcrlc sit malum quod prazcipirur, accipiendum cst , ac
si a Deo pra^ciperetur. Item Dionysius Cbartbusianus (in 2.
d. 39. q 3.) ln duhiis
: an sit- contra pra?ccptum Dei ,
,

standum est praicepto prcelati, quia, etsi sit contra Deum,

atlamcn proplcr ohcdientice honum nonpeccat suhditus. Ilem
Glossain c. Ad aures. De Teinp. Ord. lit. f. in Qne Si vero :

dubium sit pra?Ceptum propter bonum obedientice excusaiur a

,

peccato , licct in veritatc sit malum. Idem docuit prius D.

Augustinusloquens de obedientia debita superioribus tem-
poralibus, in cap. Quid culpatur. 3. caus. 23. q. 1. ubi :

Erqo vir justus , si forte sub recje liominc etiam sacrilego mili-
tet , rectc potest illo jubente bellarc , si, quod sibi jubetur, vel
noTi csscconlra Dci prcvceptum ccrtum cst vcl utrum sit,
.-

ccrtum non est ; ita ut fortassc rcum faciat rccjcm iniquitas im-
pcrandi, innoccntcm autem mililem ostendat ordo scrvandi.
Quacro etiambic, an tenearis parere legi fundatae in falsa
pra^sumptione ? Universe ncgat Rebel. ap. Croix de Rest.
11. 174* Sed Mol. ct alii ibid. ac Mazzot. de Lcg. cap. 5.
q. 7. melius aftirmant teneri ad legcm ;
puta reficiendi
 — ,

n6 LIB. I. TRACT. II.

damnum ex tuo animali causatum etiam sine tua culpa :

quia firis legis est, non solum puuire culpam sed etiani ,

reddere liomines cautiores. Hoc tamen non ante sententiam

judicis. Si vero tuum animal non intulit damnum sed ,

juridice probetur intulisse, tunc non teneris solvere etiam

post sententiam, praeciso scandalo et poteris compensare : ,

si solvisti quia tunc lex esset certeinjusta, falsum praesu-

;

mendo, et in foro internopraesumptio debet cedere veritati,

ex c. Veritatem. dist. 8. Ita communiter Suar. lib. 3. c
?3. et lib. 5. c 24. Pal. tr. 3. d. 1. p. 4- n. 12. Sotus de
.Tust.l. i.q.6. a. 4-Pontiusde Matr. 1.5. c 5.n.6 Bon. d. 2.

q. 1. p. 7. §. 3. n. 2. et 6. Salm. c. 2. n. 78. cuin aliis.

Nec obstat dicere quod Tridentinum irritans matrimonia
,

clandestina, nititurprsesumptionedefraudibusinillisoccur-
rentibus , et tamen nemo dixit valere tale matrimonium,
ubi nulla revera intervenit frausitem irritantur testamenta :

solemnitalibus carentia, ut fraudes vitentur; et nibilomi-

nus ,licet fraus aliquando cesset, nec testamentum subsi-
stit sed in bis et similibus casibus distinguenda est pra?-
:

sumptio juris ,
qua lex qua^rit avertere pericula ,
qu?e facile
evenire solent et tunc lex locum babet etiam in casibus
,

qui fraude carent a pia:sumptione facti quod si deest

,
,
,

lex merito cessat.

DUBIUM II.

Quotuplex esl prceceplum ?

101. Praecoptum dividitur 1. In affirmativum , etnegativum. 103. Di-

vklitur 2. Innaturalc, et positivum. — ir>3. Praeceptum autem positi-
vum dividitur in pra?ceptum divinum , et bumanum. — 10^. Quinam
possint ferre legcs? an rejcs? et respubl.? an Papa ? an concilia? an
episcopi , synodus , ct capitula? an abbatissce ? — io5. Quid compre-
bcndat lex canonica etcivilis? , —
106. An declarationis S. congr. ct
decreta rota? babeant vim lcgis? An legcs civilcs obligent in conscien-
tia ? — 107. Dc Consuetcdine et guae conditiones rcquirantur ad sta-
;

—
tucndam consuetudinem? 108. De eflcctu consuetudinis? Etquid si
a lcge rcprobetur ? —
109. Quid si consuetudo a lege revocetur? —
1 10. D«ssertatio de potestate PontiGcis usque ad n. i35. ,

ioi. — « Respondeo : Pracceptum dividitur 1. univer-

>• saliter in aflirmativum et negativum. Illud est quod
,

m l)onum prsecipit , hoc quod malum probibet. Diflerunt

 DE LEGIBCS. "7
» interse quodaminalivuni obligat quidem semper
, , sed
» non ad semper seu non pro onini tempore v. gr. liono-
, ;

randi sunt parentes, non seinper, sed suo teinpore. Nega-

» tivum obligat et semper, et ad semper. Yide Bec. in i.
« 2. t. 3. c. i. q. 3.

102. — » 2. In naturale, et positivum. Praeceptum natu-

» rale, seu juris naturoe, est dictamen, seu judicium no-
» stroc rationis quo per lumen nobis ab auctore naturae
,

» impressum statuimus quid agendum et quid vitandum , ,

» sit; quale est illud : Bonum est faciendurn , malum fu-

» giendum. Ex quo pi aecepto generali particularia , v. gr.

» Deum esse colendum neniini faciendam esse injuriam , ,

» imo omnia praecepta Decalogi ( excepta circumstantia

» subbati) multaque alia derivantur. Praeceptum posili-
» vum, seu juris positivi est quod libera Dei vel homi- ,
,

» num voluntate positum est et ex eadem dependet ,

,

» v. gr. Praeceptum de baptismo, jejunio quadragesi-

» mali , etc.
» Porro quomodo praecepta positiva mutari ac variari
, ,

» possint, ac soleant naturalia vero semper maneant

,

» vide apud scholasticos, et Less. 1. i. de Jure, et Just. c.

» 2. d. 2.
io3. —
» Resp.2. Prseceptum positivum dividitur in
» praeceptum juris divini quod scilicet a Deo traditum ,

» est , et in juris humani quod ab homine. Positivum ,

» divinum dividiturin praecepta veteris , et novae legis. Lex

» vetus continebat prsecepta moralia, caeremonialia et ]u- ,

» dicialia de quibus vide. S. Thom. 1.2. q. io3. Lex nova

,

» continet praecepta 'supernatui alia fidei , et sacramento-

» rum. Positivum humanum dividitur in praeceptum jui is

» ecclesiastici , sive canonici, quod auctoritate Ecclesia?

» scilicet summi Pontificis, aut concilii , statutum est ; et
» juris civilis , seu politici ,
quod fundatur in potestate
» saeculari. »
104. — Certumest dari in hominibuspotestatem ferendi
leges sed potestas haec quoad leges civiles a natura nemini
;

competit nisi communitati hominum , et ab hac transfertur

in unum vel in plures a quibus communitas regatur.
, ,

Ilinc summus Pontifex nequit leges civiles ferre , nisi in

populos, qui ejus temporali ditioni subduntur Poterit
 ;

it8 LIB. I. TRACT. II.

tainen abrogare, vel cOrrigere leges civiles aliorum princi-

pum .si opponantur a?quitati. Ideo in c. Cum baberet.

De eo qui duxit matr. abrogatur lex probibens alimenta

dari flliis illegitimis.
Reges autemet principes supremi, qui superiorem non
agnoscunt leges civilesferrepossunt in suis ditionibus et
, ,

ad eas in conscientia obligare. Yide dicendabocl. n. 56. 1

Circa autem reginas regni baeredes dubitatur intei' DD. ,

Nam si conjugatac non sint, certum est posse ferre leges ;

si vero sint conjugatae, etiam , constante matrimonio ad ,

ipsas pertincre potestatem gubernandi, et indeferendi leges,

probabilius putant Salm. c. 3. n. 10. cum Suar. Pal. etc.
contra aliquos.
Eamdem potestatembabent respublicae. Aliae vero civita-
tes non exemptae nequeunt ferre leges, nisi ex consuetu-
dine, aut concessione principis. Possunttamen aliqua sta-
tuta condere , quibus vi contractus obligentur cives;vel
alia praecepta statuere temporalia (non perpetua) revo- ;

cabilia tamen a principe ,

quibus subditi teneantur. Yide
Salm. ibid. n. 12.
Quoad Ieges autem ecclesiasticas , certum est adesse in
Ecclesia potestatem eas ferendi iimnediate a Cbristo Dom in o
Ecclesiae institutore communicatam. Et banc potestatem
certo tenendum est reperiri apud summum Pontificem ,

tanquam caput universale Cbristi vicarium, et successo-

,

rem S. Petri cui totum Ecclesiae regimen a Cbristo fuit

,

commissum independenter a conciliis , ut Salm. de Leg.

c. 3. n. i4- cum Bellar. Caj. Laym. Pal. etc.
Concilia generalia etiam possunt ferre leges pro tota Ec-
clesia, modo sint congregata de licentia summi Pontificis ,

et pro loco ac tempore ab ipso assignatis. An autcm teges,

scudefinitionesabcccumenicisconciliiscdita?robur habeaut
ante Pontificis confirmationem? Affirmant aliqui si con- ,

sensus accesserit pontificiorum legatorum. Sed omnino

dicendum necessariorequiri expressam Papae confirmatio-
,

nem, quando ipse non est concilio personaliter praisens

enim nulla tribuitur facultas confirmandi synodo-
legatis
rum statuta, quae caetcrum nullam majorem auctoritatem
babent quam illam qua* ipsisa Pontifice conceditur ut
, ,
,

docet S. Tbomas de Potentia etc. q. 10. ar. 4- ad i3. el

 DE LEGIBUS. og
cum co communiter nostri DD. ut card. Turrecrcm. Sua-
rez. Layni. Pal. Tapia, etc. cum Salm. de Leg. c. 3. n. o./\.

contra rcccntiores Gallos. Et confinnatur exemplo totcon-

ciliorum generalium,quac post confectas, defmitioncsneces-
sarium duxerunt confirmationeni Pontificis petere et obti-
nere; ut factum fuitin conc. INicaeno, et ultimoin concilio
Tridentino sicut legitur sess. 2.5. in fine. Hinc merito ab
,

Alex. VIII. proscripta fuit propos. 99. quae dicebat: Futi-

Us et toties convulsa est assertio de Pontificis Romajii supra
concilium oscumenicum auctoritate 7
alque in fidci qu&stionibus
dc cernen dis infa llib >lita te
Hanc falsissimam propositionem plene et ex principiis ,

confutari valde prodest ad firmanda tam fidei, quam mo-

rum dogmata Omnes eniin propositiones a Pontificibus
:

damnatae licet non ornnes sint baereticae sed aliae temera-

, ,

riae , aliae erroneae , aliae scandalosae, etc. tamen accedente ,

Pontificis definitione , tenendum est defide quod illae,

propositiones vere sint temerariae, vel alia inficiantur nota,

quam ipsas pati Pontifex declaravit et ideo esset quidem ;

baereticus , qui easdem tanquam verasetlicitas sequeretur,

aut propugnaret; ut bene ait Viva in qu. prod. ad prop.
damn .n. 1 . Quade re operae pretium censuimus peculiarem
super pracdictam propositionem dissertationem conficere ,
quam reperies in fine bujus dubii n. 1 10.
Vcrum est quod caeteris apostolis etiam fuit collata
,

potestas universalis Ecclesiam gubernandi diverso tamen ;

modo ac fuit commissa S. Petro,qui poterat eosobligare,

,

et ipsorum leges abrogare ut Salin. d. c. 3. n. i5. ct 16.

,

cuui Bellarm. Suar. Caj. Sot. etc.

Hinc episcopi qui successores sunt apostolorum bene
, ,

ferre possuntleges pro suis dicecesibus sine consensu capi-

tuli, ex c. deMajorit. et c. 2.de Const. in 6. Exceptisrebus,
quae cedere possunt in pracjudicium capituli vel cleri ut , ,

in cap. Quanto de bis quae fiunt a praelato. A quonam

,

vero banc potestatem legislativam episcopi recipiunt? Alii

dicunt recipereimmediate a Cbristo Domino quia ab ipso ,

est dignitas et officium episcopale institutum

, ut Vasq. ,

Victor. etc. apud Salm. d. c 3. n. 20. Alii dicunt recipcre

a Pontifice, ut S. Tbom. S. Antonin. Sot. Pal. etc. apud
Salm. ibid. n. 21. Et sic definitum videtur a Gregorio in
00 LIB. I. TRACT. II.
cap. Decreto. dist. 6. ubi : Romana Ecclesia vices suas ila
aliis ir^pertiuit ecclcsiis ut inpartcm sintvocata* solliciludinis,
,

non inplenitudinem potestatis. Caeterum haec questio esttan-

tum de nomine nam ex una parte certum est quod epi-
,

scopi, licetimmediate recipiant hanc potestatem a Chrislo ,

semper tamen suscipiant cum subordinatione ad Papam :

Et ex alia, licet episcopi recipiunt a Pontifice possunt ta-

,

men leges ferre absque ejus licentia , modo non opponantur

legibus Pontificis, et modo potestas circa aliqua non sit
Pontifici reservata. Yid. Salm. d. c. 3. n. 18. ei 19. Ai-
chiepiscopi autem non possunt ferre leges in dicecesibus
suffraganeis , nisi ex consuetudine id habeant. Yid. Sahn.
ib. 11. 22.
Concilia provincialia, sive nationalia alicujus nationis :

sive provincialia alicujus metropolis , nempe episcoporum

cum suo archiepiscopo sive synodalia in quo episcopus, ,

cum suis parochis etc. conveniunt, ferre etiam possunt

,

leges perpetuas pro suo territorio. Yide Salm. d. c. 3. n.25.

Capitula autem nequeunt condere leges sine consensu
episcopi (nisi tantum circa suos capitulares ut probabile ,

putant Pal. Suar. etc. ) Ita Salm. d. c. 3. n. 3i. cuui Syl-

vest.Tapia etc. An vero mortuo episcopo possit capitulum ,

ferre legem pro tota dicecesi usquedum revocelur ab ,

episcopo successore? Recte aflirmant Salm. ib. n. 33.

cum Laym. Ron. Pal. Suar. etc. quia sede vacante capi- , ,

tulum succedit loco episcopi.

Abbatissae possunt etiam ferre praecepta pro recta guber-
natione doinus et adhuc sub culpa gravi obligare, ut di-
,

cuntSanch. Dec. 1. 6. c.j. n. 17. et Mazzot. tr. i.d. 1. q.

1. c. 2. q. 4- vid. lib. 4- n. 52.
io5. — Communiter autem lex humana dicitur alia ca-
nonica , sive ecclesiastica , alia civilis. Lex ciinlis dividitur
in leges imperiales, qua? dicuntur jus commune divisum ,

in digestos, codicem , etinstituta; et in leges regias parL-

cularesregnorum quae dicuntur jus municipale.
,

Lex autem canonica comprehenditur in quinque volu-r

minibus, quorum I. est dccretum Gratiani (quod verius
vim legis non habere praeter illam quam ex se habent
, ,

decreta in ea contenta, dicunt Salm. cap. 1. n. 43- c"» * 1

Caj. Sot. Su«r. etc. contra aliquos). II. Decretales. ;Dc-

 I)E LEGIIJUS. t«
cretum cilatur per causas qiuestiones dislinctiones, et ,
,

canones dccretales pcr capitula et titulos). III. Scxtus

; ,

dccrctalium ; qui etiain citatur per capitula sed addito in ,

Sexto. 1Y. Clcmcntina , et cxtravagantcs. V- Bullarium.

Ili libri constant sancitis Pontificuin et conciliorum sta- ,

tutis, et sine dubio viin legis liabcnt.

1 06. —
Quacritur bic 1 an decretalia sive epistolae re-. , ,

sponsa, autdeclarationes pontificia? non insertae in corpore

juris viin obligandi liabcant? Respondctur affirmative ex
cap. Si Romanorum. 1. dist. 19. ubi papa INicolaus V. id ex-
presse declarat. Advertit tamen P. Suarez eas non obligare
nisi post promulgationem quamvis enim citatus auctor :

1. 4- de Legib. cap. i^- num. 3. dicat Ordinarie episto/a? :

sive responsa pontificia sunt potius non constiiutiva sed de- ,

clarativa et habent vim legis obligantis ad illam interpreta-

,

iioncm tencndam vcl ad servandum antiquum jus secundum

,

illam interprelalionem : attamen 1. 6. c. 1. n. 3. ha;c addit

Ut aulhentica sit intcrprctalio oportct ut habeat legis , ,

conditiojics ut sit jusia, sufficienter promulgaia eic. TJnde

,

consequcntcr fit , ut hcec lex interpreiaiiva alterius exposita sit

dubiis , ita ul alia? interprelationes neccssarias sint. Idem do-
oet Castr. tr. 3. deLeg. disp. 5. punct. 3. §. i. n.2. ubiait:
Debct aulem ha?c declaratio publicari ca solemnitate qua lex , ;

alins non erit authcntica quce lcgis obligationcm habebit , sed

,

sohtm crit dcclaratio doctrinalis Idem scribit Escobar tom. 1 .

1. 5. de Leg. cap. 3. n. 21 ubi sic ait Hinc colligo, epistolas

. :

pontificias non habere vim legis nisi publicentur eo modo ,

quo cpistohu assclcnt publicari. Idcm scribit Bonac. tom. 2.

de Legib. disp. 1. q. 1. punct. 4- num. 1. ubi ait Inter- :

prctationcm legis factam auctorilatwe non habcre vim legis ,

nisi pi omulgetur, quia dc ratione legis cst promulgatio ; ita ut,

qui intcrfucrunt publico lcgis consilio , non teneantur ad cam ,

nisi post promulgationcm. Et citat pro hac sententia Salas,

et alios. Subditque n. 12. sic inquiens Ex quo licclin— :

fcrre , cpistolas pontificias non habcrc vim lcgis , nisi publiccn-

tur eo modo
, quo publicari so/cnt lcgcs. Idque salis etiam
confirmatur ex eodem citato can. si Roinanorum, ubi
refertur et confirmatur decretum S. Leonis Papa?, quo
sic ille declaravit et decrevit. Ne quid vero sii, ut quid a
nobis prcetermissum fortc crcdatur, omnia dccrctalia constituta
l. 6
122 LIB. I. TRACT. II.
tam beatce recordatlonis Innoccntii ,
quam omnium decessorum
nostroi am, quce de ecclesiasticis ordinibus , e canonum (nota)
promulgatce sunt disciplinis , ita a vestra dilcctione custodiri
mandamus. Sed hic sapienter advertit Ronc. de Legib.
quaest. i. cap. 2. q. 7. resp. 11. quod non solum constitu-
tiones pontificiae, quae solemniter sunt proinulgatae , obli-
gationem legis inducant , sed etiam omnes aliac quae ex usu ,

etconsensuEcclesiae universalis jam a pluribus sacculis ba-

bentur pro suflicienter promulgatis et autbenticis.
Quaeritur 2. an declarationes sacrae congregationis car-
dinalium vim legis babeant? Nulli dubium quod pro ,

casibus particularibus, pro quibus fiunt, obligant ut

leges ,
prout est commune apud Salm. de Legib. cap. 3.
11. 3o. et Croixl. 1. n. 5^4« Dubium est, an obbgent pro
casibus siinilibus ? Duplex est sententia , utraque proba-
bilis ut recte dicunt Salm. n. 28 in fin. Prima sententia
,

asserit, quod tales declarationes si sint munitae sigillo , ,

et subscriptione eminentiss. cardinalis praefecti robur ba- ,

bent obligandi omnes quia talem potestatem declarandi

,

cardinales babent a Pontifice ut eruitur ex bulla " \. Sixti ,

t

T. Nec obstat nonessepromulgatas, quia promulgatione

,

indigent leges novae, non jam declarationes de legibus jam

promulgatis. Ita Garcia Salas,Rodr. apud Salm. n. 28. ,

Fagnan. Barb. etc. apud Croix num. 574« Sed dicunt esse
liecessarium quod in ipsa declaratione exprimatur, eam
,

fuisse promulgatam, aut saltem latam mandato summi

Pontificis aut saltem Pontifice consulto nam in bulla
, ,

Sixti V. sic dicitur Jnlcrprclandi facultatcm {nobis autem

:

consultis ) impcrtimur. CaHerum sicut dictum est cum ,

Ronc. 'num. io5. vcrs. Quaerit. liic. 1. in fin. de dccla-

rationibus pontificiis sic etiam potest dici de declaratio-
,

nibus sacr. congreg. concilii quod illae declarationes quae , ,

ex usu et consensu Ecclesia? a pluribus annis sunt sufli-

cienter promulgataB per orbem cbristianum ipsae satis ,

obligent omnes ad earum observantiam.

Sccunda vero sententia dicit, quod licet tales decla- ,

rationes magni sint ponderis non obligent tamen uni- ,

verse, nisi sint, non solum Papa consulto et mandante

cditac, sed etiam sint ejus mandato speciali solemniter
promulgatae pio tota Ecclesia , ita ut pra^cipiat Pontifex
 DE LEGIBUS. ic»3

ab omnibus illas observari. Tunc enim tantum ipse lo-

quitur ut Ecclesiae caput, et doctor alioquin vitletur lo- ;

qui solum ut prrcses illius congregationis cui non videtur ,

tunc communicare totam suam auctoritatem et infallibi- ,

litatem. Ita Sancb. de Matr. 1. 8. d. 2. num. 10 Bon. de

Leg. d. i. q. i. p. 8. n. 4 Pontius de Matr. 1. 5. cap. i3.

§. 2. n. 7. Suar. de Leg. 1. 6. cap. 1. n. 3. et 6. Mazzot.

tr. 1. d. 2. q. 1. c. 2. q. 3. Croix 1. 1. n. 2i5. 216. et 217.
cum Card. et Terril. acnum. 574. ciini Lotb. etDelbene.
Diana p. 1. tract. 10. r. 29. cum Vega , Valer. Serar. etc.

Salmant. cap. 3. n. 3o. cum Vasquez, Tapia Lezan et ,

Villal. Ratio bujus sententiae est, quia, ut lex obliget

omnino requiritur solemnis promulgatio legis juxta dicta ,

num. 9. Hinc bujusmodi declarationes cum frequenter ,

non promulgentur solemniter, sunt quidem magni ponde-

ris sed nequeunt habere vim legis et tantum obligant
, ,

uti sententia? particulares illorum casuum pro quorum ,

decisione petuntur non vero pro similibus. Nec ob-

,

stat dicere quod promulgatio requiritur quidem pro

,

legibus, sed non pro declarationibus legum jam promul-

gatarum. Nam respondent AA. citati, quod tales decla-
rationes quando fiunt de rebus dubiis in quibus ex-
,
,

tare possunt opiniones contrariae circa intelligentiam le-

gis, tunc se babent ut novae leges. Saltem in dubio an ,

ipsae babeant velne vim obligandi ut leges , eas non obli—

gare dicit Laym. 1. 1. tr. 4- c. 7. §. 7. in fin. ubi sic ait
, :

Pendcl qucestio hcec ex mcnte Ponlificis potcstatcmipsis (cdir-

dinalibus) tvibuentis. Iterum prcesumcndum non cst liabere vim
legis prcesertim cum authenlice non promulgcntur. Citatque
,

pro boc Sancbez, et Rodriguez.

Decisiones autem rotae minorem utique quam declara-
tiones S. C. auctoritatem babent. Croix 1. 1. n. 576. cum
Luca, et Fagund. apudTamb. Dec. 1. 8. Tract. dePraesc.
§. 2. n. 16.
An vero regulae cancellariae obligent ubique? Negat Less.
in Auctar. y. Beneficium ,
qui ait obligare tantumin curia
Romana , et buic adbaerent Diana et alii. Sed affirmat
,

Mazzot. 1. c. q. 3. cum Az. Gomez etc, quiasic fert praxis.

Vide Croix 1. 1. n. 5^5.

Quaeritur 3. an leges civiles obligent in conscientia? De

i
4 LIB. 1. TRACT. II.
Iioc puncto, valde scitu necessario, oportet aliqua prln-
< ipaliora adnotare. Alise legcs civiles sunt expresse a
liic

jure canonico approbatae aliae expresse correctac , aliae vero

,

neque approbatae neque reprobatae. Hinc dicendum I.

,

Leges approbalae sine dubio in conscientia obligant; ita

est lex Justiniani in §. Per occasionem
Novel. in qua ,

datur triennium ad experiendam conjugimi impotentiam :

Ilaecque approbata fuit a Caelestino III. in c. Laudabilem

,

de Frig. e t Mal. Ita pariter Nicolaus I. in Resp. ad Bul-

garos ,
in c. Ita 3o. q. 4- approbavit leges invalidantes
,

matrimonium inter adoptantem et adoptatum , atque ab

Jioc descendentes ut ex 1. Quin etiam 55. ff. de Ritu
,

Nupt. Item inter adoptatum et fdios adoptantis ex 1. Per , ,

adoptionem 17. £F. eodem tit. item inter adoptantem, et

uxorem adoptati, et contra, exl. Adoptivus, 14. If. eod. tit.
Dicendum II. Leges civiles a jure canonico correctae non
obligant quidem in conscientia ; talis est lex in princ. instit.
de Nupt. Nuptiae 2. ff. de Rit. Nup. ubi inva-
et in lib. ,

lidantur matrimonia filiorumfam. inita sine consensu pa-

rentum sed hae leges correctae sunt in c. Cum locum , de
:

Sponsal. etc. Matr. etc. Licet ac c. Tua, de Spons. duor.

et ultimo in Tridentino sess. 24. c. 1. de Reform. Sac.
Matr. Ita etiam in c. Cum baberet, de eo qui duxit matr.
abrogatur lex civilis probibens alimenta dari iibis spuriis.
Sic pariter in 1. 6. §. 1. fF. de Adulteriis et 1. 2. c. eod. ,

tit. Coujugatus cognoscens solutam non tenetur adulterii

judicio licet damnetur conjugata solutum admittens

, sic :

in cap. Nemo. 32. q. 4« uterque judicio subjicitur, quia

utrinque fides conjugalis adbibenda est. Item in 1. Libero-
rum 81. ff. de His qui not. infam. vidua nubens intra an-
,

num luctus multis subjicitur pcenis sed boc abrogarunt :

Urbahus III inc. 4- etlnnoc. III in c. 5.de Secund. Nupt.

Iteininl. Marito ff. ad Legem Jul. de Adult. et 1. Grac-
chus. c. eod. tit. datur facultas viro occidendi adulterum
turpiter cum uxore agentem et in lib. Quod ait. ff. eod. ,

tit. conceditur patri facultas interficiendi filiam in adulte-

rio deprehcnsam. Sed haec rcprobantur in c. Inter haec ,

33. q. 2. et ab Alexandro YII. in propos. damn. 19. T)u-

bitatum autem fuit, an fuerit abrogata 1. Uxorem. de Ritu
Nupt. quac invalidabat matrimonium inter vitricum et ,
 DE LEGIBUS. »a$

uxorcm privigni? scd S. C. conc. dic 28. martiiann. 1521.

Capud N. SS. Benedictum XIY. iu opere de Synodo
p 4^. n. 2.) declaravit validum tale matrimonium.
k

Diccndum III. Leges civiles non reprobataj videntur

tacite approbala? a jure canonico nani in c. i- de Novi ;

oper. nuntiat. sic dicitur : Sicuti Icges nnn dcdignantur sa-

cros canoncs UnUari, ila ct sacrorum statula canonum princi-
pam constitutionibus adjuwantur. Item in c. Super pecula ,

de Privil. sic liabetur Sancta Ecclcsia legum sccularium

:

uon rcspuit famulatum qucc a?quitatis ct juslitiai vestigia irru-

,

tanlur. Ilinc Fagnanus in c. Cum esses de Test. n. 18. ,

etnostcr Papa Benedictus XIV. 1. c. p. /\2.o. num. 1. cum

Abatte, Menoch et communi dicunt, judicem ecclesiasti- ,

cuni in qUaestionibus in quibus de jure canonico nibil

,

reperitur decisum debere se conformare juri civili. Et

,

Gelasius Papa Ep. 4- ad Anast. impcrat. scripsit Quan- :

tu/n ad ordincs pertinel publica> disciplina? , legibus tuis ipsi

quoquc parcnt religionis antislites.

DE CONSUETUDINE.
107.— De Consucludine bic tractandum , de qua nibil
babetur apud Busemb.
Dictum est de lege scripta nunc aliqua sunt addenda de
,

consuetudine qua; dicitur lex non scripta.

,

Ut consuetudo vim legis babeat tria requiruntur , :

I. Quod introducatur non apersona parliculari scd a com- ,

munitatc saltem a majori parte communitatis qua? capax

5 ,

sit ferendi leges licet actu leges ferre nequeat

, nam con- :

suetudo tunc babet vim lcgis ex tacito principis conscnsu.

Salm. de Leg. c. 6. ex 11. 6. cum S. Tbom. Notandum bic,
quod mulicrcs nequeunt introducere consuetudinemcontra
leges proprias virorum nec vice vcrsa , uti neque eccle- ;

siasticicontra leges laicorum vel c contra nisi matcria sit

, ,

communis. Salm. ib. num. 8. et 3-;. llinc etiam circa res

spii ituales clerici non obligantur ad consuetudincm factam
a laicis. Salm. ib. num. 38. cum Sancb. Pal. etc. Merca-
torestamen quia distinctam faciunt communitatem pos-
, ,

sunt introclucere consuetudinem obligantem omnes. Salm.

ib. num. 8. cum Pal. Suar. Bon. Tap.
 ,

i26 LIB. I. TRACT. II.

II. Requiritur, ut consuetudo sit rationabilis quare nulla :

valet consuetudo contra legem naturalem, aut divinam

sed tantum contra bumanam. Addendum tamen non ,

requiri bonam
fidem; nam etiam peccando potest fieri
consuetudo. Salm. c. 6. n. 1 1. cum Suar. Pal. etc. consue-
tudo enim triplicem statum habet. In initio, introducentes
consuetudinem contra legem omnes peccant. In progressu
,

non peccant illa jam a majoribus introducta utentes , sed

possunt a principe puniri. In fine autem nec peccant, nec
puniri possunt illa jam praescripta utentes. Ita Salm. ib. n.
i3. cum Pal. Caj. Sot. Laym. etc.
III. Requiritur tempus diuturnum continuatum cum
repetitis actibus. Quodnamautem tempus sufiiciet? Prima
sententia dicit relinqui arbitrio prudentum juxta , repeti-
tionem actuum negotiorum qualitatem Yasq. Tap.
, et ,

Yill. etc. apud Salm. de Leg. c. 6. n. i5. Secunda sententia

dicit sufiicere et requiri decennium hoc enim est lon-
, ;

gum tempus requisitum a jure ad consuetudinem intro-

ducendam nisi aliud sit alicubi sancitum cx 1. ult., c. de
; ,

Prsescriptione. Ita Salm. n. i5. cum Laym. Suar. Pal. etc,

licet doceant primam esse valde probabilem.
An vero hoc decennium sufficiat contra leges canonicas,
affirmant Less. Sa,Azor. Pal. Nav. etc. Negant tamen.
Salm. d. cap. 6. n. 17. cum Laym. Bonac. Suarez, Re-
gin. etc. ex c. de Quarta, et ex c. Ad aures, de Praescrip-
tione. Sed vide Notant autem Salm. cum
infr. n. 139.
Granad. Salas, etc. n. 18. sufticere dictum eximiidoctoris,
etiam moderni asserentis legem abrogatamesse, ut a lege
,

deobligemur.
Dicitur autem requiri tcmpus continuatum , nam si inter—
rumpatur etiam per unicum actum a majori parte commu-
nitatis, vel si interim princeps puniat consuetudinem
introducentes, consuetudo non praescribitur. Ita Salm. d.
cap. 6. n. 18. cum Laym. Suar. Bon. Pal. etc.
Diciturautem rcpctilis actibus ; ad consuetudinem enim
rcquiritur : actus sint repetiti per plures vices juxla
1. II t

prudentum arbitrium ,ut Salm. ib. n. 21. cum Pal. Bonac.

Suar. etc. contra Less. Reg. Sa, Dianam etc. n. 21. qui ,

dicunt duos, vel tres actus suflicere. 2. Ut actus sint

liberi non autem per vim , aut metum aut iguorantiam
, ,
 DE LEGIBUS. .27
positi puta
; , si populus ccnseat existcre legem qu» revera ,

non Salm. d. cap. 6. n. 24. ct i5. cum S. Thom.

est.
Dian. Tap. ctc. 3. Requiritur, ut actus sint notorii sal- ,

tein notorietate facti, ut Salni. n. 27. cuni Pal. Suarez

Bonac. Dian. Basil. etc. contra aliquos qui requirunt ,

notorietatem etiani juris, ut scntenlia judicis consuetudo

probctur.
IV- Requiritur ad consueUnlinem perficicndam intentio
se obligandi, vel consuetudinem introducendi. Quare
nulla fit consuctudo, si populus aut major ejus pars agit ,

ex devotione , gratitudine, et simili j aut si lacserit legeni

animo tantum non satisfaciendi ex levitate. Salm. d. c. G,
n. 28. cum Pal. Laym. Bonac. Hic autem animus
etc.
cognoscitur ex circumstantiis , nempe si consuetudo con-
stantcr observetur , et cum non levi incommodo si trans- :

gressores puniantur : si ita sentiant communiter bomines

piL Croix lib. 1. n. 5"ji. et Salm. ib. n. 3o. In dubio
autem an consuetudo sit ex devotione, vel obligatione?
,

sub gravi vel levi? an obhgetad culpam vel pcenam tan-

, ,

tum? benignior pars tenenda est; nam nulla lex obligat,

nisi de ea constet. ItaSalm. d. n. 3o. cumPal. Suar. Bou.
Dian. etc. Et ita Croix lib. 1. n. 592. Qui notat tamenibi
cum Carden. quod universales consuetudines Ecclesiac de
se obligant. Hoc intelligendum vero de consuetudinibus
proprie ut talibus obligantibus sumptis, ut de consuetudi-
nibus jejunandi in vigilia pentecostcs, et de alia aliqua
simili, si adest. INam aliter dicunt plures AA. dc consue-
tudine abstinendi a lacticiniis in vigiliis extra quadragesL-
mam de qua vide lib. 3. n. 988. Et aliter dicunt aliqui
:

etiam de consuetudine monialium recitandi officiurn priva-

tim. Sed de hoc vide lib. 4- n 122. quid alii communius
-

ct probabilius dicant.
Y. Rcquiritur consensus principis ex lib. de Quibus,
ff. de Leg. Requiritur enim, ut habeatur consensus sal-
tcni tacitus generalis principis scilicet approbandi quam-
,

cumque legitimam consuctudinem, quando illam specia-

lem consuetudinem princeps ignorat. Ita Salni. cap. 6.
n. 33. cum S. Thom , Pal. Suar. Sanch. Laym. Bonac.
Tapia etc. Quando vcro princeps resistit, tunc nulla fit

consuetudo. Sahn. ibid. num. 3i. Ilinc dicunt nunu 32.

 ;

Ij8 LIB. I TIUCT. II.

cum Laym. Bonac. Suar. Barbos. etc. contra alios, nullam
dari ccnsuetudinem contra immunitatem
ecclesiastkam.
108. —
Quodad efFectus autem consuctudinis pertinet,
notandum, quod consuetudo potest non solum tollere
legem sed etiam pcenam illius remanente culpa vel
, ,

«ontra.Vide Salm. d. c. 6. ex n. 35. Potest etiam consue-

tudo validare contractum irritatum per legem. Sahnant.
de Matrim. cap. n. punct. Potest eliam introducere
r?..

nova impedimenta irritantia matrimonium. Salm. ibid.

punct. i.

Sed quid si a lege probibeatur contraria consuetudo?

Distingue : si apponatur clausula non obsiante quacumquc
,

(onsuctudinc , intelligitur reprobari consuetudo opposita

non vero futura. Salm. de Leg. c. 6. n. /\i. cum
practerita,
Suar. Tapia, Yill. Siautem clausula reprobat quamcum-
que consuetudinem futuram adhuc Salm. ib. n. /j3. et ,

de Matr. d. c. n. n. 33. cum Suar. Basil. Bonac. etc.

dicuntprobabilius esse possc, consuetudinem talem legcm
abrogare.
Quid reprobetur omnis consuetudo futura, utirratio-
si

nabilis? Respondetur quod si reprobetur tanquam con-

, ,

traria legi naturali , seu divinrc nulla tunc consuetudo ,

valere potcst. Si vero reprobetur ut irrationabilis pro

tempore quo fit lex, tunc ex nova causa rationabilis reddi
potest, et valere. Salm. de Leg. d. c. 6. n. 44- cuin Suar.
Tap. Dian.
Potest denique consuetudo legem dubiam interpretari
et baec interpretatio vel potest esse autbentica , ita ut illa

interpretatio nova lex; vel potest essc probabilis, cum

sit

consuetudo pra?cedat vel legem subsequatur lex enim

, ;

non intelligitur derogare consuetudini antecedenli nec ,

consuctudo legi,nisi exprcsse opponantur. Et ad banc con-

suetudincm probabiliter interpretantem minus tempus
requiritur, qinim ad consuetudinem legi adversantcm pia - 1

scribendam. Cominuniter autem asserunt DD. leges intcr-

pretandas esse juxta loci consuetudincm etsi vcrba legis ,

minus proprie accipienda sint. Salm. d. cap. G. ex n. 4^-

109. —
Potest autem consuetudo per contrariam legem
a superiore revocari.
Sed quanitur 1. an per lcgem generalem derogetur con-
 DISSERT. DE ROM. PONT. AUCTORIT. tsg
suctiulini spcciali alicujusloci? llcspondetur negative , nisi
in lege mentio consuctudinis vel in earevocetur
fiat illius ,

quavumque consuetudo. Et probatur cx c. i. dc Consue-

tudine ifi 6. ubi sic habetur Non enirn ccnsctur abrogata
:

consactudo spcciali lcge , quia prajsumitur princcps ignarus

talis consuctudinis. Yidc Salm. d. c. 6. n. 52. Si vcro
princeps notificatus dc consuetudine nolitlep,em revocare,
tunc censetur revocata consuctudo. Salm, ib. n. 53. cum
Pal. Suar. Bon. etc. Episcopi tamen pcr eorum leges abro-
gant quamcumquc consuctudincm particularem, quiapra—
sumuntur ipsi plenamnotitiam babere consuetudinum dioe-
cesium suarum. Salm. Ibid. Nota autem quod pia?dieta ,

doctrina procedit de consuetudine jam praescripta, non

autem de inccepta. Salm. n. 54- cum Masc. Gloss. etc.
contra Suar.
Quaeritur 2. an posita clausula rcvocatoria cujusquecon-
suetudinis intelligatur revocata etiam consuetudo imme-
,

morabilis ? Nega nisi exprimatur quia quando superior

, ; ,

vult etiam illam revocare id exprimit. Salm. ibid. n. 55.

,

cum Abb. Suar. Bon. Pal. etGarcia qui affert plures dc-
,

clarationes S. C.
Potest autem reliqua consuetudo abrogari per aliam
contrariam qua? repetitis actibus modo , ut supra , prae-
,

scribatur. Vide Salm. d. c. 6. 56. et 57.

DISSERTATIO
Supcr proposit. 29 d; mnalam ab Alcxandro VIII, qu:e diccbat Futu-> :

lis et lolies convulsa est asserlio dc Ponlijicis Romani supra con-

,

c.ilium cecwnenicum auctotilalc , atque in Jidei qua^stionibus de-*

cernendis infallibditate.

t 10. — Haccceleberriuia qua?stio, etboc lcmporetam for-

titer agitata, sicut ad eam pertractandam integro libcllo
(qui tamcn lucem non vidit) aliquando mc duxit ita nunc ;

meurget, ut in ea aliquantulum immorer. Hinc parcat mibi

lector, si amco instituto nimis recedcre videar. Duo bie
valde magni ponderis enncleanda occurrunt priinum , an :

auctoritas summi Pontilicis extra concilium in rebus fidei

ct morum dcccrnedis sit infallibilis?altcruin ,an auctoritas
Papse sit supra cccumenicum concibum.
 ,

i3o DISSERTATIO DE ROMA>T

§ I. De infallibilitate Papa?,

Circa hanc Pontificis infallibilitatem plures adsunt opi-

niones. Prima est Lutheri et Calvini qui haeretice docent, ,

Papam loquentem etiam utdoctorem universalem etiam- ,

que una cum concilio, esse fallibilem. Secunda sententia

omnino opposita est Alberti Pighii sentientis Papam non
posse errare etiam private loquendo. Terda est nonnullo-
rum dicentium Papam csse fallibilem extra concilium do-
centem. Circa quod pro rei majori elucidatione praescien—
dum hanc sententiam amplexatum fuisse clerum Gallica-
,

num ann. 1682. cum quatuor celebres propositiones

illas

emanavit ;
quarum , omissis aliis ad praesentem materiam

non pertinentibus , secunda asserit Sic inesse aposlolicoz

:

sedi rerum spiritualium potestatcm , ut simul valcant synodi

Constantiensis decrcta de auctoritatc conciliorum ; ncc probari
ab Ecclesia Gallicana ,
corum decretorum ad solum schis-
qui
maiis tempus concilii dicta detorqueant. Quarta autem In :

fidei quoque qua?stionibus prascipuas summi Ponti/icis esscpartes,

ejusquc decreta adomncs Eccleslas perlinere ncc tamcn irrcfor- ;

mabilc esse judicium , nisi Ecclcsia? conscnsus accessent. Et

in eodem Gallicanse Facultatis decreto demandatum fuit
ut nullus lauream doctoratus reciperet, nisi has proposi-
tiones publice prius propugnasset, et exinde ad eas susti-
nendas juramento se adstringeret. Postmodum Alexan-
derVIII. per biillam quae incipit Inlcr multipliccs , anno :

1690. praefatum Facultatis Parisiensis decretum irritum

dcclaravit nullamque de eo rationem habendam essc
,

praecepit. Sed Ludovicus Maimburgus( cui postea sc adjun-

xit alter Ludovicus Dupinus), diinisso habitu societatis
,

Jesu, imo ab illa merito expulsus ad eas tuendas se ob- ,

tulit sicut audacter fecit

, donec inopinata mortc dignam ,

sua? audacia? a Deo mercedem recepit. Yerumtamen circa

annum 1693. iidem episcopi , qui ad eas quatuor proposi-
tiones emanandas conspiravere in consessu habito anno
i682,postea per epistolam ad Innoc. XII. missam ab om-
nibus illis se retractarunt. Idemque christianissimus rex
Ludovic. XIV. edictum publice prius editum pro observa-
tione antecedentis Parisiensis decreti, alio publico edicto
 PONTIFICIS AUCTORITATE. i.3i

revocans , aliam epistolam ad pontificcm

rctractationis
transmisit. Vide de hoc Graveson. t. 8. p. i. fol. 191.
Roncaglia inanimadvers. ad Nat. Alexand. §. xr.sup. conc.
Constant. et Milante loco infra citando. Ilactcnus de tertia
sententia. Quarla vero communis sententia cui nos sub- ,

scribimus, est,quod, licet Romanus Pontifex quatcnus par-

ticularis persona, sive privatus doclor possit errare ( sicut
etiam est fallibilis in quacstionibus mcri facti quae ex ho-,

minum testimoniis praecipue pendent); cum tarnen Papa

loquitur tanquam doctor universalis definiens ex cathedra,
nempe ex potestate suprema, traditaPetro docendi Eccle-
siam , tunc dicimus, ipsum in controversiis fidei et morum
decernendis omnino infallibilem esse. Hanc sententiam
tuentur D. Tbom. 2. 2. q. 1. art. 10. Turrecrem. Sotus,
Cajet. Alex. de Ales, S. Bonavent. B. August. Triumpb.
Nic. de Lyra S. Franc. Sal. Spondan. Thomass. Ludovic.
,

Bail, Duvallius, aliique innumeri citati a Milanteepiscopo

Slabiensi in suis doctis exerc. 18. sup. proposit. 19.
Alexand. VIII. et communiter reliqui theologi omnes, ut
testantur cardin. Gotti de Ver. Eccles. Jesu Christi tom.
I. c. xi. §. 1 Milante K c. et Troilain sua Theolog. Dogm.
.

tr. 6. de Pontif. d. 1. §. 2. n. i/\. Adsunt aliqui inter hos,

quidicunt Papam esse quidem infalli-bilem , sed tum tan-

tum , cum in quaestionibus definiendis mature procedit,
sapientum judicium audiendo sed rectius alii dicunt
:

banc conditioncm solum de congruentia esse f non autem

de necessitate : enim promissionem necesse
infallibilitatis
est , ut omnes
qui pontihciani infallibilitatem tuentur,
,

non consiliariis nec examini, sed soli Pontifici factam

,

fuisse fateanlur alias haeretici semper objicere possent

:

sufficiens examen non

extitisse, sicut de facto sectarii in>
Tridentinum opposuere. Ad providentiam autem Spiritus
Sancti pcrtinebit( ut recte ait Suar. 5. de Fide. sect 8.)
quod Pontifex non temere nec imprudenter unquam in>
,

tantis rebus agat et decernat. ,

111. —
-Nostra conclusio probatur I. ex Scripturis et ,

prsecipue ex illa Matth. 16. 8. Tu es Pclrus y et super hanc

petram tvdificabo Ecclc.siam mcain , et porta? inferi non pra>*
valcbunl advcrsus eam. Natalis Alexander pvo petra explicat ^

Ecclesiam sed inepta interpretatio, quae ineptum redderet

;
 , .

i$% DISSEUTATIO DE R03IANI

sensum, nimirum (ut ipse intelligit) supcrhanc Ecclcsiam
azdificaho Ecclesiam mcam. Attamen cx ipso sensu patet
quod totus sermo dirigitur ad Petrum communiter SS. :

Patres, ut Basilius Cyprianus, Chrysostomus Hilarius,

, ,

Tertullianus, Epiphanius et Origenes (apud. Jos. Baron. ,

contra Piccinin. diss. 2. cap. 3.) dicunt, nomine p.ctra-

intelligi Petrum ; et signanter S. Basilius 1. 2. contra
Eunom. ait de Petro : Quoniam fidc prccstabat , Ecclcsia'
•vdificationcm in scipsum reccpit. Et S. Leo serm. q\. de
Transfig. Tanlum hac fidci sublimitatc complacuit
in
(Christo ,) donatus sacram inviolabi-
ut bcalitudinis fclicitatc ,

hs pctra' acciperct firmilatcm supra quam fundata Ecclesia ,

portis infcri ct mortis lctjibus pravalcrct. Item S. Cyprianus

J. de Unit. Eccles. dicit Primatus Petro dalur, ul una
:

Christi Ecclcsia p ct Cathedra una monslrclur. Et alibi ad-

versus Novati anospost verba Tu cs Petrus , ct supcrhanc :

pctram ctc. Et pasce ovcs mcas , subdit Super illum iinum :

a?dificat Ecclcsiam et illi pascendas mandal ovcs suas. Item

j

S. Leo serm. 3. in annivers. Assumpt. Ita Cbristum lo-

quentemPetro repraesentat Cum ego sim inviolabilis pctra. : .

tamcn tu quoque petra cs, qui mca virtute solidaris , ut quaz

mihi potcstate sunt propria , sint tibi mccum participationc
communia. Et id magis patet ex concilio Chalcedonensi
Action. 3. apud Bellarm. contr. tom. 1. pag. mibi S^o.
ubi dicitur Appcllat Petrum petram Ecclesia? calJiolica?.
:

Hinc addit Bellarm. « Catholici docent hac metaphora

» significari, Petro esse commissum regimen totius Eccle-

>> siae, et praecipue circa fidem petra? enim fundamentalis ;

>> hoc est proprium, totum aedificium regere

et susten- ,

» tare. Accedit S. Cyrillus Alexand. dicens Secundum

» :

hanc promissioncm Ecclesia apostolica Pctri ab omni scdu-

ciionc manct immaculata. Si itaque hujusmodi «edifu ium
est Ecclesia, adversus quam inferi pra?valere non possunt :

ut illa non possit ruere necesse est basem ejus et funda-

, ,

mentum ncque destrui posse, ne destructo fundamento., ,

tota domus corruat. Ideo Origencs in hoc loco dicit Si :

prtevidcrrjit i/ifcri advcrsus Pctrum in quo Ecelesia fundata ,

cst, contra Ecclcsiam etiam piwvaicrcnt. Probatur quoque

ex Luca 22. 32. Ego aulem rogavi pro te , itt non dcfi-
viat fidcs tua. Ex quo paritcr textu ailirmat MaMonMtM
 PONTIFICIS AUCTORITATE. i33
auctores collegisse Pontifices esse perpctuo infallibilcs.
1 12. — Probatur II. ex conciliis cecumenicis, et I. ex con-
cilio Chalcedonensi , ubi ( ut refert D. Tliom. in opusc.
contra errores Grx c. babetur Omnia
j
) : ab co, ( scil. Papa ) de-
finita tcneantur tanquam a vicario apostolici throni. In ej usdem
synodi act. cuni legeretur epistola D. Leonis dictum , fuit
anathema iis qui ita non crederent. Deinde ibidem , act.
3. patres concilii Pontificis doctrinam ut beati Petri am-
plexi sunt et universa concilii dogmata petierunt sedis
,

apostohca? auctoritate firmari. II. Ex concilio Lugdunensi

ceeumenico 2. habetur Ipsa quoque sancta Romana Ec~ :

clcsia summum principalum super unwersam E cclcsiam obtinet,

aucm se ab ipso Domino in B. Pctro, cujus Romanus Poniifex
cst successor, cum potcstatis plcnitudine rccepisse recognoscit ;

sic, si quoe dc fidc subortce fucrit quazstiones , suo dcbent judicio

ilcfiniri. III. Ex concilio Florentiono , ubi in sess. ult. sic
legitur : Dejinimus Romanum Pontificem in universum
orbcm habcre primatum et successorem essc Petri, totiusque
,

Ecclcsias caput , Christianorum patrcm, ac doctorcm existe-

et

rc ; et ipsi in B . Petro regendi E

cclesiam a D. N. Jesu Christo
plenam potestatem traditam esse, qucmadmodum etiam in gestti
cecumcnicorum conciliorum , et in sacris canonibus coniinetur.
Si ergo certum est Papam
doctorem ,
, esse totius Ecclesiae
certum quoque tenendum, ipsum debere esse infallibilem,
ne Ecclesia a suo magistro aliquando decipi possit. Accedit
concilium Viennense XV. generale sub Clem. V. ubi sic
sancitum fuit Dubia /idci declarare , ad sedem dumtaxat
:

apostolic.am pcrtinere.
1 13. — Probatur III. ex SS. patribus : S. Irenseus lih. 3.
(Omnes
c. 3. scribit : a Romana Ecclesia necesse est, ut
pendeant tanquam a fonte, et capite). S. Athanasius» in
epist. ad Fel. Pap. dicit Ecclesiam semper : (Romanam
conservare veram de Deo sententiam). Et in eadem epi-
stola, ad Pontificem S. doctor suum sermonem dirigens,
sic eum alloquitur (Tu profanarum ha?resum atque im-
: ,

peritorum omniumque infestantium dcpositor, princeps,

,

et doctor, caputque omnium orthodoxae doctrinae et im-

maculata? ficlei existis. ) Theodoretus episc. Asianus in
epist. ad Leonem Papam inquit (Ego apostolica? vestra? :

sedis expecto sententiam et supplico et obsecro V. S. ut ;

 .,

»34 DISSERTATIO DE ROMANI

mibi opem ferat justum vestrum et rectum appellanti judi-
cium). S. Cypriauus epist. 8. lib. i. srribit (Deus unus :

est, Christus unus est et una Ecclesia et catbedra una

, ,

super Petrum Domini voce fundata. Aliud constitui sacer-

dotium novum fieri praeter unum sacerdotium non potest.
,

Quisquis alibi collegerit, spargit). Et idem Cyprian. in lib.

de Unitate Eccles. ( Qui catbedram Petri super quam ,

fundata est Ecclesia deserit in Ecclesia se esse non con-

, ,

fidat). S. Hieron. in epist. ad Damasum Papam scri-

bit : (Cum successore Piscatoris loquor... super illam.
petram, catbedram Petri, aedificatam Ecclesiam
scilicet
scio, quicumque extra banc domum agnum comederit,
profanus est si quis in arca Noe non fuerit
: peribit
—
,

regnante diluvio Quicumque tecum non colligit, spar-

git boc est, qui Cbristi non est, Anticbristi est). S. Basi-
,

lius, ep. 52. ad Atban. scribit (Romanum Pontificem com-

pellendum esse, ut quid credendum sit, si per concilium
definiri non donetur, ipse determinaret). S. August. 1. i.
contra Julianum cap. 5. (Per Papae rescriptum causa pela-
gianorum finita est). S. TbomasQuodlib. io. art. 6. (Magis
standum est sententiae Papse ad quem pertinet determi- ,

nare de fide quain quorumlibet sapienlum). Et i. i. q. 1 1

,

art. 2. ad 3. . (Postquam essentauctoritate universalisEccle-

sisedeterminata, si quis tali ordinationi pertinantes repu-
gnaret baereticus censeretur quae quidem auctoritas prin-
; :

cipaliter residet in summo Pontifice). S. Bon. in summa

Tbeol. (Papa non potest errare, suppositis
q. i. art. 3.d. 3.
duobus primum quod determinetquatenus Papa alterum,
: ;

ut intendat facere dogma de fide.)

u/J. —
Probatur IV. ex ipsa scbola Gallicana falso ,

en^m nobis objicit Hottingerus baereticus , dicens : Gallia

universa a nobis dissentit. Quandoquidem asserit Milante
exercit. 19. dict. prop. 29. Alexand. YIII. paucos esse
Gallos, qui Romani Pontiiicis infalbbilitatem contendunt,
respectu ad Gallos nobiliores qui illampropugnant, pra?- ,

sertimPctrusMattbaeiin Sum. const. Spondanus an.Ji4i5.

num. 10. disserens in decr. Const. Bosvinus tom. 4- de
Concordia. Idem aliquando docuit Gerson de Pot. Eccl.
cap. 10. dicens (Tandem ex bis dicere possumus quod
:
,

plenitudo potestatis est a Cbristo collataPetro, sicut vica-

 PONTIFICIS AUCTORITATE. i 35
rio suo, et suis successoribus) . Ila scripsit liic doctor in
pracfato loco. Coeterum nulli dubitandum quod Gerson , ,

ut ait P. Yictoria in suo tract. de Auctoritate Papoe et con-

cilii , tract. 5. pcr omnia fuil infcstissimus auctoritati sum-
morum Pontificum, ct multos alios infecit suo vcncno parum •

cnim diffcrt a schismatc cjus scntcntia dc auctoritatc Papa.

Idem statuereconati suntepisc. Gallicaniantiquiann. 1626.
art. 137. et in concil. generali Lugd. 2. (ubi prse caeteris
numerabantur episcopi Galli, qui Giaecorum confessionem
acceperunt scilicet quod sancta Romana Ecclesia ple-
:
,

num principatum obtineret super universalem Eccle-

siam etc, ut infra referetur). Et quamvis universitas sor-
bonica (ortum agnoscens a Roberto Sorbon ex anno 1253.
confessario S. Ludovici erectaqueaCarolorege ann. 1290. ,

in universitatem), contrariae fuerit sententiae hoc tamen ,

accidit tantum ex tempore concilii Constantiensis opera

Gersonis et Almaini qui in eadem universitate adscripti
,

ad comprimendum trium pontificum schisma ad conci- ,

lium tanquam ad judicem superiorem, et in hujusmodi

,

casu necessarium causam deferendam existimarunt. No-

,

vissimi vero sorbonici non attendentes quod ipsorum ,

majores de Papa dubio sint locuti, eorum innixi auctori-

tati, dixerunt judicium Romani Pontificis non esse infal-
libile nisi Ecclesiae
, sive generalis concilii consensus
,

accedat. Caeterum ante concilium Constantiense et Basi>-

leense advertit Raynaldus , scriptor Gallus in opusc. ,

de Rom. Pont. omnes theologos anteriores unanimiter

docuisse definitiones pontificias
, etiam extra conci- ,

lia , rem facere de fide. Imo habetur apud Nauclerum

p. 4« bb. 8. cap. 6. quod facultas Parisiensis, ann. i32o.
damnavit tanquam haereticos articulos Marsilii Paduani
dicentis Romanum Pontificem esse fallibilem. Et anno
:

i534. (ut apud eumdem Nauclerum) damnavit eumdem

errorem contra Joannem Morandum. Item Duvallius
doctor Gallus qui scripsit circaann. 17 12. de Sup. Pont.
,

p. 1. q. 7. refert, consuetudinem fuisse facultatis Parisien-

sis ,ut ab ea laureati protestationem nunquam Ecclesiae
, ,

Romana? contradicendi, praemitterent. Idem auctor refert

ipsam facultatem damnasse ut ha?reticum Marcum Anto-
nium de Dominis quia docebat Pontificis auctoritatem
,
 i

i36. DISSERTATIO DE ROMANl

esse fallibilem. Ideo praefatus Duvallius quamvis ejusdem ,

Sorbonae doctor, loco citato nou dubitavit sic scribere :

Opinio quce Romce tcnctur, vacat omni tcmcritate cum totus

,
,

orbis , cxccptis pauculis doctoribus , cam amplcctatur, ct prce-

tcrca rationibus validissimis tum cx Scriptura , conciliis , ct

patribus , lum ex principiis theologicc pctiiis confirmctur. Et

p. 4- <!• 7- dicit : Nemo nunc est in Ecclesia , qui ita pro

ccrto scntiat prcetcr Vigorium ct Richerium quorum ,

si vcra
cssct sententia, lolus fere orbis christianus ,
qui contrarium
sentit, in Jide turpitererraret. Propterea addit, quod opinio
de prselatione conciliorum auctoritati Romani Pontificis ,

a temeritate inobcdicntiae vix potcst excusari fovct cnim ut t

plurimum inobedientiam ct dissidia multa magnosquc iumultus ,•

semper in Ecclesia cxcitavit. Hinc videre est apud Troila

tr. 6. de Sum. Pont. art. 6. ex n. 54 et ap. Milante in .

Exercit. dogm. 19. super prop. 29. Alexand. VIII. quot

concilia provincialia Gallicana plauserint Pontificis infal-
libililati. Synodus ipsa Parisiensis ann. 1626. in art. 187.
ubi tit. Monita cleri Gallicani ad dominos arcliiepiscopos
regni , ecce quid sensit (Hortamur igitur e])iscopos
:

oinnes ut sanctam aposlolicain

, Romanamque Eccle-
siam , utpote ex Dei sponsione infallibili Ecclesiarum
inatrem ) et infra loquens de ipso Romano Pontifice :

(Is enim successor est Petri super qucm Cbrislus Jesus

,

Ecclesiam fundavit, quando illi claves regni ccelorum , et

donum infallibilitatis in causis fidei reliquit....). Yalde au-
tem notandum id quod episcopi Galliarum (utrefertMilant.
1. c.)inobsequiumbullae, quam Innoc. X. emanavitin con-

nxione jansenianarum tbesium ad ipsum scripserunt; et

,

inter caetera verba lia^c (Hujus doctrinae luccm pristino

:

decori restituit prolatum a S. \. postulantibus Galliarum

episcopis decretum); quo in negotio illud observatione
dignum accedit , ut quemadmodum Innoc I. pelagia-
nam baeresim damnavit olim , sic boercsim ex adversope-
lagianae oppositam Innoc. X. aucloritate sua proscripserit.
Enimvero vetustae illius aetatis Ecclcsia , catliedrac Peti
auctoritate fulta, quac in dccretali epistola Innocentii elu-
cebat, pelagianae baeresis damnationi absque cunctatione
subscripsit. Perspectum enim babebat , non soluui ex
Cbristi D. pollicitatione Petro facta , sed etiam ex actks
 PONTJFICfS AUCTORITATE. i3 7

priorumPontificum et exanatlicinatismisaclvcrsus Appol-

,

linarium ct Maccdonium nondum ab ulla synodo oecume-

,

nica damnatos a Damaso paulo ante jactis, judicia pro

,

sancienda regula a Pontificibus lata Divina atquc ac , ,

summa per univcrsam Ecclcsiam auctoriLatc niti; cui Chris-

iiani omnes ex quoquc mcnlis obsequium prcestare
o/Jicio ipsius

tcncantur etc. Deinde praefati episcopi biiUam venerantes

eam promulgari permiserunt, sicque ad Innocentium re-
scripserunt (Beatissime Pater, optata pervenit adnos con-
:

Stitutio illa ,
qua V. quid sentien-
Sanctitatis auctoritatc
dum sit de controversis quinque propositionibus excerptis-

e Cornelii Jansenii Yprensis episcopi libris perspicue de-

cernitur....). Quo in negotio illud observatione dignum
aceedit, ut quemadmodum
acl episcoporum Africaerelatio-
nem Innoc. pcTagianam bacresim damnavit olim sic ad
I. ,

Gallicanorum episcoporum consultationem bacresim ex ad-

verso pelagianae oppositam Innoc. X. auctoritate sua pro-
scripserit. Enimvero vetustac illius actatis Ecclesia catbo-
lica, sola calbedrac Petri auctoritate fulta quaeindecre- ,

taliepistola Inuocentii ad Africanosdata elucebat; quamcpie

dein Zosimi altera ad universos orbis episcopos epistola
subsecuta est r pelagianae bacresis damnationiabsque cunc-
.

tatione subscripsit perspectum enimbabebat, non solunx

:

ex Cbristi D. pollicitatione Petro facta sed etiam ex actis ,

priorum Pontificum et anatbematismis adversus Apollina-

rium et Macedonium , nondum ab ulla synodo oecumenica.
damnatos, a Damaso paulo antea jactis y judicia pro san—
cicnda rcgula fidei a summis Pontificibus data, supcr cpisco-
porum eonsuUationc [sive suam in actis rclationis senlcntiam
ponant , sive omittant r prout illis collibucrit) divina eequc , ac
summa pcr universam E cclcsiam auctoritaic niti : cui Chris-
tiani omncs cx officio ipsius quoque mentis obscquuun prcestarc
tencantur ctc.
ii 5. —Probatur Y. rationibus : Prima ratio est D. Tb.,
qui 3. p. q. s>5. art.docet poUicitationem infalHbilitatis
i .

in rebus fidei tantum successoribus Petri esse factam , et

ideo dicit Ecclesiam non posse errare quia Papa errare ,

nequit : Ecclcsia universalis (verba D. Tli.) non potest er~

rarCy quia iilc qui in omnibus exauditus cst jsro sua i cverentia r

dixit Peiro i Ego ovavi pro tc , Pctrc , ut non dcficiat /idcstua.

6..
 ,

i38 DISSERTATIO DE ROMAM

Secunda ratio est ejusdemS. doctoris, qui alibi 2. 1. q. \.
art. 10. ait ,
qucd in Ecclesia non posset una fides servari
nisiper ejus caput Pontificem quaestiones fideijdefinirentur.
Et ratio est,quia unafides clebct esse totius Ecclcsiai(secun-
dum illud ad Cor. 1 .),quod seivari non possct, nisi quwslio
1 .

fidei excorta derminaretur per eum ,

qui loli Ecclesiie proecst.
Ilatio tertia est inveterata Ecclesiaj
consuctudo. Ilac ra-
tionepro nostrasententia tuenda utitur eruditissimus Mel-
chior Canus in suo perdocto opusculo de Locis Theolo-
gicis. I. 6. c. 7. ubi ait (Si nullus itaque, sic Aactor ar-
:

fjtijt, legtim Christi serior est interpres quam perpetuus ,

Ecclesiae usus; Ecclesia vero in fidei rebus, non ad An-

tiochenum, Alexandrinum Hierosolyinitanum sed I\o- , ,

manum Pontiiicem omni tempore recurrerit, ejusque ju-

dicia uti irrefragabilia semper tenuerit cur dubitabimus :

illum Petro in hac pra^rogativa dare successorem ? Hoe ipso

rerum testimonio roboratur nam Christi de Petro, et :

successoribus vaticinia in Romana Ecclesia videntur im-

pleta. Cum caeteroe apostolorum Ecclesise, vel ab infulcH-
])us occupata:, vel ab hsereticis affectae aliquando fuerint :

haec una tot inter hostes nec infidelibus, nec haereticis

valuit expugnari. Hinc quoeri solet an hyeretieum sit assc- ,

rere posse quandoque Romanam sedem quemadmodLim

, ,

et cacteras ,a Christi fide deficere? Ei faciant satis Iliero-

nymus perjurum dicens, qui Romansc sedis fidem non fuc-
ritsecutus; Cyprianus dicens Qui cathedram Petri su-
: ,

pra quam fundata est Ecclesia deserit, in Ecclesia esse

,

non confidat; synodus Constantiensis haereticutn judicans,

qLii de fidei articulis aliter sentit quain S. Rom. Ecclosia ,

docet. Illud postremo addam cuin ex traditionibus apo- ,

stoiorum ad evincendam haeresim argumentum certum tra-

hatur; constet autem Romanps cpiscopos Petro in fidci
,

magisterio successisse, ab apostolis esse traditum cur non ,

audebimus assertionem adversam tanquam haereticam con-

demnare? Sed nolumus Ecclesiac judicium antevertere :

illud assero , et fidenter quidem assero ,

pestem eos Eccle-
siae perniciem afferre qui negant ilomanum Pontificem
et ,

Peiroin fidei doctrinsequc auctoritatc succcdere, aut cerle

astruunt summum Ecclesiae Pastorem quicumque ille sit, ,

crrarc in fnlei judicio posse. Vtruinque scilicet ha?retici

 PONTIFICIS AUCTORITATE. i3r,

faciunt qui vero

: utroque repugnant, lii in Ecclesia
illis in
Catliolici habentur). llucusque Canus cui valde favct i& :

quod D. Cyprianus sedulo advertit in ep. 3. 1. i. dicens :

Ncquc enlm aliuncCe hcereses obortce sunt quam indc quod , ,

saccrdotiVci non oblcmperatur, ncc itmis in Ecclcsia saccrdos,

cl ad icmpus judex vicc Christi cogitatur. Et ratio hnjus

gravis sententiie Cvpriani est, quia Romanac sedis decrctis

illi qui pertinaciter restiterunt ,
primum (ut bene advertit
,

cit. episcopus Sabiensis) schismatici facti sunt ,

deinde
haeretici.
Ex omnibus tandem inferunt DD. prout Suar. I. 3.
his
de Fidei defen. Bannez et Bellarm. 1. l\. de Pont. c. 2.
,

nostram sententiam esse saltem fidei proximam; et con-

traria (dicit Beliarm. 1. c.) videtur omnino crronea, ct ha-
rcsi pj-oximcl.
Postqnarn haec scripsi alia milii occurrerunt multum ,

notatu digna pro summiPontificis infallibilitate, quae prae-

sertim adversus relatam Gallicani cleri deciarationem ur-
|>ent. Dicitur in ea Nec tamcn irreformabile esse judicutin
:

( nempe Pontificis) riisi Ecclesia? consensus accesscnt. INunc.

((uaerimus quomodo hujusmodi consensus accedere de-
,

beat? Alii dicunt tum pontificias definitiones evadere ir-

,

reformabiles cum omnium fidelium consensum accedit.

,

Alii, cum saltem accedit consensus omnium episcoporum.

Alii unius tantum provincise consensus satis esse.
putant ,

Alii demum
requirunt consensum majoris partis episco-
poruni in orbe christiano degentium haec enim opinio ;

conformior est co*.?.suetiulini qua cecumenicae synodi usa_' ,

sunt in dubiis fidei decernendis. Hoc posito,quaeritur,quid

dicendum, si pontificio decreto pars aequalis episcoporum
accedat? quid tunc de Pontificis judicio sentiendum? et
quid si minor accedat pars, ut seculo iv. accidit, cum
sentent'ue S. Mclchiadis Papae tantum 18. episcopi ortho-
doxi adhacserunt, sed contra alii 4 00 eam rejecerunt -

prout refert Ilaunoldus Introd. ad Jus. Canon. p. 162.

In simili casu quis litem dirimet si unus supremus judex .

non aftnoscatur, qui fidei causas defmiendi infallibiiem

potestatem haheat ? Si autem consensus majoris partis epi-

scoporum sufticit utique Papam esse infallibilem credere

,

omnes tenemur, statim ac aliquid circa iidem, aut mores

 ,,

i4o DISSERTATIO DE ROMANI

ipse definitive decernit; non solum etenim major pars,
sed tota fere Ecclesia , excepta Gallia, id docet et semper ,

docuit. Aut igitur infallibilitatem Pontificis fateri oportet

aut dicere quod Ecclesia catholica tantum ad exiguum
Gallorum numerum redacta sit.
Prseterea certum est ,
quod si Gallicani cleri admittere-
tur sententia , ita ut Pontificis judicium esset fallibile , do-
nec consensus Ecclesiae accederet, modus haereticos de suis
erroi ibus convincendi amplius non suppeteret, etiamsi gene-
ralia coneilia adhiberentur :li33retici enim judicioconcilii,
inquo ipsi non intersunt, nunquam acquiescunt ,eo quod
deficiente interventu ipsorum, qui saniorem Ecclesia? par-
tem constituere pra^sumunt, quodcumque concilium irri-
tum esse exclamant. Hinc mos ortum habuit , quod
heterodoxi , cum errores suos adRomanam sedem viderint
denuntiari , aut ab ea proscribi ad damnationem evitan-
,

dam statim appellare ad cecumenicum concilium consue-

verunt. Quapropter sapienter scripsit S. Cyprianus , cujus
verba hic juvat repetere Non aliundc hccrescs obortcu fuc-
:

riuit , aut nala schismata y quam indc ,

quod saccrdoti Dci non
obtempcratur, nec unus in Ecclesia ad tcmpusjudcx vicc Christi
cogitatur ; cui si sccunduin magistcria divina obtempcrarct fra-
tcrnitas unwersa , jtemo Ecclesiam scinderet. Proinde scribit
P. Petitdierus abbas Senonensis , ad Tractat.
in praefat.
de Auctorit. et Infallibilitat. S. Pontif., quod si haec S. Cy-
priaui regula servatafuisset , facile jansenianorum ora pra>
clusa fuissent in tam longa bullae Unigenitus disceptatione ;

at quia ipsi relatae Gallicani cleri declarationi sunt innixi

qua infallibilitas Pontificis antequam Ecclesiae accedat
,

consensus, negatur , ideo uscfu.e adhuc de acceptatione

bullae certant, et lis in Gallia adhuc vivit, et viget.
Fautoresdeclarationisopponunt,quodEcclesiaest corpus
Christi mysticum , unde dicunt, quod sicut corpus nequit
subsisteie sine capitc ita caput nequit sul)sistere sine
,

corpore. Sed huie facile respondetur. Nulli dubium est,

quod nec corpus potest nec caput sine
esse sine capite ,

corpore; sed nihil obest hoe in casu noslro,ubi non de

corporis constitutione , sive integritate sed tantum de ,

corporis Ecclesiae regimine agitur constitutio quideni :

corporis importat ut ipsum nou sit sine capite, et caput

,
 POOTIFICIS AUCTORITATE. »4*
non sit corporis autem Ecclesiae regimen
sine corpore :

Jmportat ut sicut corpus liumanum a mente hominis

,

gubernatur, sic corpus EcclcsiarguberneturaPapa tanquam

ab ejuscapite. Oificium igiturcapitis id est Pontificis, est ,

docere et regere Ecclesiam oflicium corporis,id est Eccle-

;

siae, est instrui , et obedire Pontifici.

Id quippe concilium Florentinum diserle nos docuit
appellando Pontificem caput totitis Ecclesicc omnium ,

Christianorum patrcm, ct doctorcm , acproinde subjungens,

ct ipsi regcndi Ecclesiam plcna polcslas tradita est. Idque

sane eruitur ex verbis ChristiDomini, cum dixit Petro Tu :

es Petrus cl supcr lianc petram ajdificabo Ecclcsiam meam. Et

alias Et tit aliquando coiwcrsus confirmafratres tuos. Quod
:

autem DominusPetro dixit, profecto omnibus etiam ejus

successoribus dixit, namque ut observat S. Augustinus, ,

potestas Pastoris universalis non fuit Petro propter ipsum

collata, sed propter Ecclesiam ab ipso regendam et ideo ;

potestas in Ecclesiam ita Petro conferri debuit, ut ad om- t

nes Pontifices successores pertransiret, et Ecclesia usque

ad consummationem seculi permansura recte regeretur r
unitasque ejus usque ad finem conservaretur. Si decreta
Pontificum non essent infallibilia nisi consensus Ecclesiae ,

accederet, utique dicendum foret , quod non Ecclesia

fundata sit super Petrum sed quod Petrus fundatus sit,

super Ecclesiam et sic pariter dicendum, quod non fra-

:

tresconfirmandi fuissent a Petro sed Petrus confirman- ,

dus a fratribus.
Caeterum doctrinam nostram quod decreta dogmatica ,

Pontificis sint infallibilia , testatur Bellarmiuus (Controv.

1. 4 de Rom. Pontif. ) fuisse antiquam fere oninium Cath-

olicorum theologorum et patrum. Canus de Loc. theol.

, ,

1. 6. c. 5. refert pro ea testirnonia Irenaei Cypriani Am- , ,

brosii, Cyrilli ,Hieronymi et Bernardi. Habetur praesertim

,

inter alias auctoritas S. Th. 2. 2. q. i. art. io. qui utcer-

tam doctrinam hanc tradit, dicens Ad cujus('\d est Pon- :

tificis), crgo auctoritalempcrtinetfnaliterdctcrminare ea qua3

sunt fidci, ut ao omnibus inconcussa fidc tcneanlur Et hujus
ralio cst, quia una fidcs dcbc t cs ?c tolius EcclcsioB; . . . quod scrvarL
non posset, nisi qu&stio fidci dctcrminctur pcr cum ,
qui toti Ec-
clcsia?prajcst. Eamdem rationem olim protulit Joannes de
i4* DISSERTATIO DE ROMAM
Parisiis lib. de Potest. Regis et Papae c. 3. pro infallibi- ,

litate Pontificis antequani in earn infestus esse inciperet;

,

enejus verba Divideretur Ecclesia , nisi perunius sentcntiam

:

itfiilas servaretur hic autem principatum ejusmodi habens cst

:

Petrus , succcssorque cjus.

Id etiam plurimi Pontifices expresse declaravcrunt.
Anacletus (epist. i. de Oppress. Episc.) sic scripsit 3Ia- :

jores causos ad scdem apostolicam referantur... supcr quam

Christus universam construxit Ecclcsiam dicens ad B. ,

principem apostolorum Tu es Petrus, et super hanc pctram etc.

i

Id confirmat idem Pontifex in ep. 3. de Patriarch. (ut

liabetur in can. Sacrosancta
22.)ibique explicat,
, dist.
quid intelligatur noinine sedis apostolicce dicens Hcec ,
:

sacrosancta Bomana
et apostolica Ecclcsia ab ipso Domino ob-

tinuit eminentiam potestalis super univcrsas Ecclcsias. Idem

expressius declaravit Nicolaus I. utlegitur in can. Omnes,
dist. 22. ubi habetur Fidem quippc violat qui advcrsus
:
,

illam (scil. Ecclesiain Romanam) agit } quce mater est fidci.

Ibique haereticum. dicendum esse praescribit qui Romanaj ,

Ecclesiae privilegium negaret Petro concessum nempe ut ,

ei terreni simul el ccelestis impeiii jura a Cfiristo Domino

commissa fuerint. Hancque Nicolai sententiam confirmavit
syn. VIII. Act. i. 7. adversus Photium , et Michaelcm ,

qui hujusmodi privilegium Rom. sedis iniirmare conati

iuerant.
Idem ad patriarch.
scripsit Innocentius III. epist. 209.
Constantin. apud Balbut. 1. 3. ubi loquens de primatu
Romanse Ecclcsiae, et memorans de verbis lllis Ego rogaai ,

pro te, ut non deficiat jides tua ; sic deinde subdit Ex hor. :

innuens nianifeste, quod successorcs ejus afidc catholica nullo

unquam temporc deviarcnt, scd rcvocarent magis alios, per hbc
sic ei alios confirmandi potcstatcm indulgcns , ut aliis n< .

tatcm imponeret obsequcndi. Idem scripsit Gregorius ^ II.

inquiens Ecclesia Romana nunquam crravit nec pro ca-
: ,

tholicohabcndus est qui huic Ecclcsia; non con/ungitur. Idem-

,

cjue senseruntplures aliiPontilices ,EvaristuSf Alexander I.

Sixtus I, Pius I, Victor Zephyrinus, Marcellus, Euse-
,

bius , quos refert Canus lib. 6. cap. 4-

et alii ,

Eamdem sententiam de infallibilitatepontificiarum dcli-

nitionum praeter concilia Chalcedonense Lugdunense et
,
, .
 PONTIFICIS AUCTOIUTATK. 1 13

Florenlinum n. 112. supra relata confirrnavit syn- ,

odus VIII, ubi loquendo de auctoritate Sedis Hoinana;,

sic patres fassi sunt In qua est vera t et intcgra christianiu
:

Religionis solidilas j quare non consentientes Sccli j4postolica?>

coruni nomina intcr sacra mjsteria non sunt recitanda. ldem
Iiabetur in concilio oecumenico Vicnnensi (ut rcfertur in
Clem. unic. de Sumni. Trinit.), ubi dictum fuit Duiua :

Jidei declarare ad stdcm apostolicam dumtaxat pertinet. Alra

pluia clarissima testimonia referuntur a Cano lib. 6. c. 6. ,

quibus Romanse Ecclcsiae comprobatur auctoritas.

Scribit P. Petitdierus loco supra relato, cap. i^- hi***
toriis satis compertum baberi quodnullus vel fere nullus
,

Iraereticus conciliorum judicio unquam acquievit con- ;

tra vero plures eorum judicio Pontificisacquieverunt , cum

ipse illis praesto occurrerit. De caetero primis Ecclesiae sae-
culis plures crrorum contra fidem satores semper ac a ,

Romanis Pontificibus damnati fuerunt statim ut baere- ,

tici ,nullo expectato Ecclesiae consensu ab omnibus ba- ,

biti sunt. Sic accidit anno i5o. cum Valentinus damuatus

fuit ab Ilygino anno 21 5. -montanistae a Zepbyrino
•* :

anno 3oo. Jovinianus a Siricio anno ^16. Pclagius ab

:

Innocentio I. Unde ipsimet Galliae episcopi in litteris ad

Innoc. X. rnissis postquam Pontifex ille jansenianas pro-
,

positiones proscripsit ita scripsere : Non solum ex Ckristi

,

pollicitationc Pctro facta sed cX actis priorum pontificum

, ,

judicia pro sancicnda rcgula fidci a siimmis Pontificibus lata

super cpiscoporum conmllatione divina cequc ac summa per
,

univcrsam E cclcsiam auctoriiale niti cui C/tristiani omtics cx

,

ofjicio ipsius quoque mentis obscquium prcr.slarc tcncanlur.

Definitionibus ergo Ponlificis, priusquam fidelium acce-
dat consensus ipsi obsequium ex oflicio pnestare tenen-
,

tur.
Ita igitur firme tenuerunt omnes antiqui; sed eadeni
scribit Bellarminus loco supra cit. , est bodie sententia
cunctarum nationum sola Gallia excepta. Eaindemque
,

ubique receptam esse scribit Benedictus XIV. in epistola

data ad inquisitorem generalem Hispaniarum die i3. jul.
1748. ut refert Billuart. 2. 2. t. 1. diss. 4- a. 5. Quamvis
autem (aitP. Petitd. cap. i5. §. 5.) ob caliginem offusam
ex dictis a Gersonc et cardinali de Alliaco qiuedam uni-
,
 ,
;

ttt DISSERTATIO DE ROMATtf

versitates Germaniae et Poloniae aliud senserint, postea
tamep omnesin infallibilitatempontificiarum definitionum
consenserunt; ita utliodienulla universitas, nullusquetlieo-
logus extra Galliam reperiatur qui infallibilitatem Papoe , ,

ejusque supra concilia auctoritatem non tueatur. Imo Au-

gustinus Triumphus , academiae Parisiensis doctor lib. de
Potest. Ecclesiae, q. 10. a. 3. non obstante Gersonis auc-
toritate, asserere non dubitavit., haeresim esse , Pontifici
aliquid de Gde decernenti non adhserere.
1 16. — Objiciunt adversarii plures Pontifices in fidei
,

judiciis errasse. Sed facili negotio nos ab hac oppositione

possemus expediri ,
generaliter respondendo cum Cano,
et Bellarmino quod ii Pontifices, qui errasse adducun-
,

tur, non ut universales Ecclesiae doctores, sed tantum pri-

vate locuti fuerint, ut ex historiis patere demonstrant.
Sed ne ex aliquibus passim et jactanter, sed
gestis, quae
nimis discerpta ab adversariis adducuntur, quis forte de-
cipiatur, nobis ad singula libet respondere.
117. — Objiciunt quod Liberius Papa arianae haeresi
I.

11011 dubitaverit subscribere. In hoc autem sciendum, quod

cum Liberius primum adMediolanensi conciliabulo subscri-
benduin reluctaret , in exilium a Constantio imperatorc
fuit expulsus ac in ejus locum ab arianis sulTectus fuit
,

Felix II. Indeque ariani in conventu Firmiensi novam

fidei formulam prodiderunt, inqua dolose dixeruntFilium
Patri similemin substantia. HuicLiberius, taedio exilii vic-
tus, imprudenter subscripsit ob quamremab exiliorevo- :

catus Romam devenit Romanis ob hujusmodi flagi-

, sed a
tium aversis rejectus fuit, et in ejus locum Felix advocatus
quipostrnodum ob suamconstantiam in abjicienda ariano-
rum formula damnatus capite plexus est. At Liberius
Felice defuncto cum resipuisset eamdemque formulam
, ,

damnasset, denuo Pontifex est acclamatus. Liberii itaque

privatus lapsus cum ipse non ex cathedra docuerit nos-
, ,

tram non infirmat senientiam.

Objiciunt 2. Yigilium Papam in epistolam ad Theo-
doram imperatricem anathcma dixisse iis qui duas in ,

Christo naturas confiterentur, quo videtur ipse Pontifex

lia^resi Eutychetis adhacsisse. Sed hic notandum ut refert ,

Baron. an. 5^7- num 4°- quodliuiicciTorciiiYigiliuspro-

 PONTIFICIS AUCTOR.IT ATE. i \B

fessus tcmpore, quo, cxpulso Imperatricis ope Silverio,

sit

Jcgitimo Pontifice, ipse Papa potius Antipapa, fuit crea-

,

tus.Sed postmodum, cum idem mortuo Silverio, legi- ,

time scdem pontificiam est adeptus nullo modo crrorem ,

illum protulit unquam

, aut simulavit.

1 18. —
Objiciunt III. in eumdem Yigilium, quod appro-
basset tria capitula, qua? postea damnavit concilium Con-
stantinopolitanum generale jam ab ipso Yigilio inde con-
,

firniatum. Sciendum bic quod Justinianus imperator,

,

opera Tbeodori Cxsariensis edictum prodidit iii quo

, ,

tria capitula continebantur , scilicet damnatio memorirc

et scriptorum Theodoii Mopsuesteni Ibae episcopi Edes- ,

sss, et Tbcodoreti episcopi Cypri in quibus errores ,

INestorii excusabantur. At quia in conc. Cbalceclonensi

praefatorum auctorum laudabilis mentio facta fuit plurcs ,

episcopi edictum illud reprobarunt. Deinde Constantino-

poli consensu Pontificis concilio convocato, juxta Caesaris
edictum tria illa capitula fucrunt confirmata et Yigilius
, ;

ad suasionem iinperatorum ediclo clam subscripsit. Sed ,

ut boc propalatum fuit magna in Ecclesia scissio orta est.

,

Qua de re Yigilius decrevit, ut effectus edicti suspendere-

tur, et res ad generale concilium revocaretur. Deinde idem
\ igilius in quodam suo rescripto , constituto Yigilii vo-
cato , damnavit quidem scripta Tbeodoreti , et lba? scd ,

personas a censuris immunes reliquit. Yerum est , non ne-

gamus, quod postea anno sequenti imperator a Yigilio re-
vocationem constiluti, et concilii Constant. confirmatio-
neni obtinuit; scd ex bac revocatione quid aliud inferre
possunt adversarii , nisi ad summum id quod dicit S. Gre-
gorius lib. 3. epist. 3. Non enim mutatio sententicc , scd m-
constantia sensus in culpa est. Si quis autem dixerit quod ,

Yigilius in suo constiluto in fide erravit ,

pariter dicere
deberet quod erravit et synodus Cbalcedonensis qua>
, ,

idcm declaravit ac Yigibus in suo constituto. CaHerum

constat, rem hanc non ad fidem pCrlinuisse quod enim ;

Theodorctus et Iba non solum male , sed etiam mala fide

,

descripsissent, et ideo non tantum scripta, sed etiam per-

sonae fuissent damnanda^, meri facti res erat. Ilinc ne di-
cantur concilia inter se discrepasse, dicendum quod iu
Chalcedonensi fuit pertractatum de personis , in Constau-
i. 7.
 :

1*6 DTSSEPtTATIO DE ROMANI

tmopolitano autem de sci iptis. Ilinc S. Gregorius monuit
Scire vos vo!o , quod in ca (scilicet in synodo Chalcedo-
nensi) ac pcrsonis tantum , non autcm dcjidc aliquid gct-
tum est.

1 19. — Objiciunt IV. Maimburgus, etJuveninus

in VI. ,

et VII. synodo Honorium Papam ob epistolas ad Ser-

(>ium, Monolbelitarum principem damnatuni ut baere-
,

ticum fuisse; in actione enim i3. VI. synodi sic legitur :

Simulque anathcmatizare pravidimus ct Honorium ,

qui fucrai
Papa antiquce Roma , eo quod invcnimus per scripta qua* ,

ab eo facta sunt ad Sergium , quod in omnibus cjus mcntem

secutus cst impia dogmata confirmavit. Ac proinde con-
, ct
cilium Romanum
II. sic de eo declaravit Honorium judi- :

catum fuisse post mortcm a VI. synodo, quia dc hwrcsi fuit

accusatus. Hocque
asseritur confirmatum a S. Leonc Papa
in epistola ad Constantinum imperatorem in qua legitur ,

Leo inter baoreticos enumerasse etiam Honorium.

Resp, I. Non desunt plures scriptores, qui asserunt
epistolas enuntiatas a Graecis fuisse suppositas, et Ronca-
(>lia in Animad. cit. ad. Nat. dicit peritiores criticos asse-

rere quod acta praefatae synodi ad nos adulterata perve-

,

nerint. Nec adulteratio luec gratis asseritur , sed eam ut

certam testatur S. Gregor. 1. 5. epist. i^- Et videtur clare
etiam probari ex eadem svnodo in qua alibi tanlum dam-
,

nati leguntur ii qui ,

m
epistola Agathonis Papaead impe-
ratorem nominati fueruut, et in ea epistola nulla mentio
de Honorio facta fuit, imo fuit pronuntiatum, Romanam
catbedram nunquam defecisse et, nunquam deficere posse.
Et boc sane creditur Agatlio pronuntiasse ad oinnem evel-
leudam erroris suspicionem adversus Ilonorium cujus ,

innocentia antea discussa, et cnixe a S. IMaximo propu-

jmata fuerat, et patefacta judicio Joannis Papae autecesso-
ris Agathonis. Pariter octa \II. synodi corrupta fuisse
testatur Anastasius bibhothecarius in praef. bist. ad VI. syn-
odum. Ad concilium autein Romanum respondetur, id pa-
tres cqncilii asscruisse ducti ex ialsis corruptisque actis
praxlict.eVI. synodi ut supra ostensum est. Pariter epi-
,

stolam S. Leonis suppositam fuisse aGraecis late multisque

validis argumentis probat Baronius ad annum Cbrisli683
u. 19. ct sequenli.
 PONTIFICIS AUCTORITATE. i: i

Scd adhuc admissis pro veris tum actis prcfatarum

synodorum tum epistola Leonis resp. Il.quod epistoke
, :

Ilonorii bene possint explicari in sensu calholico, ut tenent

Frassen et Tournely, ac id amrmant viri dignissimi ut ,

S. Maximus, qui in disputatione contra Pyrrhuin eodem

tempore Honorii eum defendit, et de Monothelitarum
erroribus indemnem fecit. Idem scripsit AnastasiusIIonorii
secretarius. Idem Joannes IV- in Apologia pro Honorio
ad Constantinuin iinperatorem, ubiasseruit, quodPyrrhus
feslinabat quidem ad sensum suum Ilonorium attrahere ,

sedllonoriusa falsodogmateprorsus fuit alienus. Honorius

enim duas in Christo voluntates, et operationes fassus est
sed prudenti consilio nomina prohibuit unius vel duarum
voluntatum, quae tunc erant inaudita tunc enim temporis ; ,

cum Monothelitarum error exsurgeret et Cyrus Alexandi i- ,

nusunam inChristo operationem, Sophronius autem Hiero-

solymitanus duas praxlicaret, Ilonorius ad sedandum im-
minensschisma in sua prima epistola scripsit abstinendum ,

tam a voce unius operationis ne videretur cum Eutychianis

,

unam in Christo naturam agnosci quam a voce duarum ope-

;

rationum ne cumNestorio duas personas supponi appare-

,

ret. Et hoc patet ex epistol ipsius Honorii II, ubi sic habetur

Rcferentcs ergo sicut diximus, scandalum novcllce adinventio-

,

nis nos non oportct autem vclduas opcrationcs pra?dicare scd

, ,

prouna,quam quidam dicunt, operalionc,nos unum operatorem

Chrislum Dominum in utriusquc naturis veridicc conflteri. Ita
apud Frassen t. 7. tr. 1. diss. 2. a. 1. sect. 2. q. 3. Nec
obstat illud quod Honorius etiam scripsit Unam tantum :

voluntatcm fatemur Domini nostri Jcsu Nam ibi tan- Christi.

tum de humana natura Christi locutus est , cum dixerit in
Homine Christo non adfuisse duas pugnantes voluntates
alteram carnis alteram spiritus, sed unam spiritus tan-
,

tum in Christo enim caro non concupiscebat adversus

;

spiritum Quia profccto ( en ejus verba) a dU>initate as—

:

sumpta est nostra natura, non culpa. . . Nam lcx alia in membris,
aut voluntas divcrsa nonfuit vclcontraria, autsuper legem natus
csthumana? conditionis. Hinc praedictus Joannts scripsit Se- :

cundum hunc igilur modum dictus dcccssor noster scripsisse

dignoscitur ,
quia in Salvatore nostro dua voluntatcs contrariai
in mcmbris ipsius penitus non consistunt ,
quoniam nihil viiii
 ,

ifS DISSERTATIO DE ROMAM

traxit cx prceimricatione primi hominis. Ita apud ISat. 1. c,
qui nrn dubita\it id confirmare dicens, quocl Ilonorius in
snis epislolis locutus est mcntc calhofica, siquidem absolule
duas voluntales Christi non negacit , sed volunlatcs pugnan-
tes.

Resp. III. Dato etiani ,

quod ITonorius vere errassct ait ,

iNatalis , dicendum a fidei tramite ilhun non deviasse, scd

non qua debuit Monothelitis repugnasse. Et quani-
virtute .

\I. synodum vere Honorium damnasse,

vis JNatalis credat,
dicit tamcn non damnasse ut ba?reticum sententia et per-
tinacia, scd ut fautorem bsereticorum ob patrocinium ipsis
impensum; pro cujus probatione afFert epistolam Leonis II.
ad Constantinum Pogonatum pro confirmatione synodi
ubi Leo scripsit Anathemalizamu s Thcodorum Cyrum
:
,

Sergium , Pyrrhum , necnon et Honorium , qui profana pro-

ditione immaculatam (Ecclesiam) maculari pcrmisit. Et
quamvis in canone VI. synodi asseratur Honorius mcn-
tem Scigii in omnibus secutus ct impia dogmala confr- ,

massc ; hoc intelligendum ait Natalis non consenliendo ,

sed connivendo, seu silentium indicendo baereticos enira :

dicit in eamdem impietatem tendisse sed ipsos pravi dog- ,

matis assertione llonorium catbobci dojmiatis dissimula-

,

lione. Hinc infert quod licet llonorius baeretieus non fue-

,

rit, merito tamen damnatus fuerit ob negli^entiam in

damnandaMonothelitaruni bscresi sic etiam senlit auctor :

anonymus in lib. cui titulus : Gallia vindicata diss. 3. 5.

n. 9. respondens Ludovico Maimburgo Quis ncscit epi- :

stolas Honorii privatas fuissc , non dogmaticas , in quibus

nihil Honorius dc/inwit, scd tantum suam privatam scntcntiam
aperuil? Concedit enim errare ] osse Pontifices ut bomi-
,

nes ,scriptis privatis respondemlo, non autem ut maftistros

Eccles'uc, fideles docendo Cum hoc privilcgium (addit)
:

infalliLilitatis in publicum Ecclcsiw bonum vcrgat noluil ,

Dcus iilud pcrsoncv , scd officio annccti : ct tunc solum prwsto

esse , cum ponlifcali officio fungerctur.
i2q. — Objiciunt V. quod
S. Cyprianus fortiterrestitit
deeretoStepbani Papa?,etadfuturum concilium appellavit.
Sed respondetur I. quod S. Martyr nunquam boc dogma
putaverit spectare ad fidem sed tanlum ad disciplinam, ,

ihun ipsemet scripsitad Jubajanum epist. ^3. in bac con-

 POIVTIFICIS AUCTORITATE. i'fe

troversia quemlibet episcopum se gerere posse juxta

snuui arbilrium. Stepbanus enim nunquamdeclaravitbo'.
essede fide sed tantum ad ipsum Cyprianum scripsit ^£
,
:

quis a rcnerit ad nos ,

quacumquc hawesi nihii inno^etur^
nisi quod tradilum Et quia Cyprianus putabat vetustam
cst.

tradiiionem esse ut baptizati ab bsereticis iterum rcbapti-

,

zarentur idco concilium generale expetivit, utex testimo-

:

nio tot episcoporum praxis Ecclesiarum, bujusque rci ve-

ritas innotesceret. Praeterea, esto Cyprianus prius restiterit,
tandem decreto se subjecit; ut testantur quamplurimi
AA. Cabass. Baron. Tbomass. Lud. Bail et alii apud Mi- ,

lante et boc absolute ex majorum testimoniis teslatus est

,

S. Uieronymus in dialogo adversus Luciferum. Sed nolo

bic multus esse cum altius bsec prima conclusio confirma-
,

bitur ex dicendis mox in secunda, ad quam nunc venia-

mus.

§. II. Dc auctoritatc Pontijicis supra concilium.

121. — PicCnotandum i. boc,'quod Papa sit supra conci-

lium, non intellioendum de Papa dubio tempore scbismatis^
cum probabiliter dubitetur delegitimaejus electione quia ;

tunc quisque debet concilio subesse , sicut defmivit conci-

lium Constantiense in sess. [\. Tunc enim generale conci-
lium supreniam potestatem immediate babet a Cbristo
sicut tempore sedis vacantis, ut bene advertit S. Antonin.
p. 3. tit. 23. c. 2. §. 26. Praenotandum 2. idem valere re-
spectu pontificis hseretici manifesti et externi non autem ,

occulti aut menlalis. Quamvis alii reclius dicant, tunc ne-

quaquam Papani tanquam a suo superiore,
a concilio ,

auctoritateprivari posse, sedimmcdiate expoliaria Cbristo

supposita conditione deposilionis prout ad id requisita. ,

Praenotandum 3. quod concilium generale respectu Papie

possit mubipliciter intelligi primo, cum concilium sine
:

Papaconsideratur, et tunc nullam concilium auctoritatem

liabet, nisi in casibus prsedictis scbismatis ,ct breresis : quia
concilium episcoporum congregatio subPapa uti capite
est
constituta.Secundo, quando in concilio proesidet Papa et ,

caput a corpore (nempc ab episcoporum co^tu) non divi-

sum vel quando concilium confnmatur a Papa tunc ne-
; ;
 ,

i5o DISSERTATIO DE ROMANI

quit concilium intelligi esse supra Papam , nam alias con-
ciliuir nulla indigeret Papae auctoritate vel alias Papa ,

auctorisaret contra seipsum quod nequit subsistcre. Ter-

,

tio, cum conciliumest congregatum a Papa et Papa con- ,

sideratur ut caput, et episcopi ut corpus a capite divisuin,

in hoc sensu quaeritur an Papa sit supra concilium , vel e
converso ?
T22. — Circa lioc quoesitum prima haereticorum senten-
tia est ,
quod concilium sit supra Papam, ut Calvinus, et
alii. Huic autem sententiae adhaeserunt episcopi concilia-
huli Basileensis cum Joanne Antiocheno : et tempore schi-
smatis Joannes Gerson , de quo ait Yictoria : ( Ille doctor
per omnia fuit infestus auetoritati Pontificum, et multos
infecit suoveneno). Et sic etiam tenuere Almainus, Alia-
censis et alii pauci illius temporis quorum sententiam
, ,

Fagnanus ait pro nihilo esse habendam eo quod ex arn- ,

bitioneortumhabuitinconcilio Basileensi dum de eis fuit ,

benemeritus Felix V. Antipapa postquam Eugenium ,

W .

deposuerunt. Clerus autem Gallicanus declaravit, ut supra

relatum est, decretum concilii Constantiensis de auctoritate
synodi supra Papam etiam extra schismatis tempus exten-
dendum. DifTert tamen haec sententia a sententia hsereti-
corum qui dicuntPapam non esse totius Ecclesia? caput
,

sed tantum Romanae; Catholici vero dicunt Papam esse

caput totius Ecclesia? non autem in concilio congregataeet
,

collective sed divisive singularum Ecclesiarum , ut se ha-

,

bet Generalis respectu ad monasteria religionis. Adest^e-

cunda sententia Glossae in cap. Nisi competerem, 2. qu. 7.
dicentis ,
supra concilium; tamen ut ipse
quod Papa sit ,

spontese subjiciat concilio concilii sententiae teneaturpa-

,

rere. Hoc vero recte reprobant S. Antonin. Cajet. Bellann.

etc, quia,cum auctoritaspontificia sit de juredivino non ,

potestpapa ei renuntiare , ut declaravit Bonif. "N II. inEx-

trav. IJnam sanctam, De IMajor. et Obed. dicens Potcstas :

suprcma a Dco non ab hominc potcrit judicari. Secus

solo ,

vero esset, si ageretur tantum de judicio discretivo ( non

autem coactivo ), ut aliqui Papae fecerunt, dum accusati
causassuasin concilio discuti voluerunt. Tcrtia tamen sen-
tentia, cui subscribimus , tenet Papam non dubium sem-
peressesupra concilium generale, sivesupra omnesEccle-
 POMTFICIS AUCTOIUTATE. i

sias etiam collective sumptas. Et lianc tuentur S. Thom.

,

S. Bonav. Alex. de Ales, S. Joan. a Capist., S. Bern. Se».

B. August. Triumphus. Baron. Bellann. Sfondiatus, Ptfl-
lavic. Emman. Sclielstrate Lupus Cabass. Cajet. Gotti,
, ,

et alii nostri AA. communiter, Yide apud Milant. loc.cit.

123. — Piobatur I. ex Scripturis, et i. ex Luca 11. 3i.
Sinwn, Sinwn; cccc Satanas cxpctivitvos ut cribvarct sicut y
tri-

ticum; cgo autcni rogaviprotc, ut non dcficiat fules tua -. ct tuali-

quande conversus conjlrmafratrcs tuos. Observa, quod Cliris-

tus Doni. pro solo Petro rogavit , qui solus fratres con-
firmare debebat. Ergo, si fides Petri deficere potuisset ,
fratresnon valuissent confirmari a Petro. Falsum est non-
nullorum Parisiensium commentum qui boc loco putaut ,

Cbristum orasse pro Ecclesia universali sive pro Petro ut ,

totius Ecclesiaj ngiuam gerente;. Dominus enim designavit

unam tantum personam Simon , Sinwnj et cumccepisset
,

loqui in plurali Satanas expctivit vos ut cribraret; deinde

: ,

mutavit loquendi formain Ego autem vogavi pro tc\ Certe,

:

si de tota Ecclesia locutus fuisset, multo rectius dixisset

rogavi pro vobis. Verba porro illa, confirmafratres tuos ,

manifeste evincunt, Cbristum non fuisse Ecclesiam allocu-

tum quienim fingi possunt Ecclesiae universalis fratres?
:

Nec audiendi suntqui clocent Cbristumorasseboc loco pro

perseverantia Petri laborant namque ad interpretanda in
,

eo sensu posteriore verba

confirma fratres tuos. Est
illa ,

itaque babenda textus expositio ut privilegium Petro, et ,

successoribus ejus Cbristus impetraverit, ne abquidcontra

fidem possent docere. Ita scripsit Agatbo Papa in epistola
ad Constantinum imperatorem , qua? lecta est in VI. svn-
odo, et ibi ab omnibus probata Hccc est vera fidci rcgula :

( verba epistolae ) quam tenuit apostolica Christi Ecclcsia ,

quce per Dei graticim a tramitc apostolicce traditionis nunquant
errassc probabitur , quia dictum cst Petro : Ego atitem ro-
gavi pro te etc.Hinc Dominus fidem Pctri non defecturam
promisit, et confirmarc eum fratres suos admonuit quod apo- ,

stolicos Ponti/iccs
mete cxiguitatis prcedecessores confidcnlcr fe-
ciss^ semper cunclisest agnitum. Ita elegantius S. Leoetiarn
monuitin serm. 3. Assumpt. ad Pontif. In Petro crzo om-
nium fortitudo minuitur , ut firmitas ,
qua> Petro tribuitur pcr ,

Pctrum apostolis confcralur, Probatur 2.. ex. AcL Apost. c

 «?2 DISSERTATIO DE ROMANI
i5.7.ubiconciliointerapostolosinito,sicPetrus*aflatusest:
Piri fnitres, vos sciiis quoniam ab antiquis diebus Deus in no-
,

bis elegit per os mcum audire gentes verbum

Evangclii ct cre- ,

dcrc. Quibus verbis sat diserte Petrus signiiicavit Deuni

tantum ipsi, et successoribus suis potestatem docendi gen-
tes, quiddebeant credere, tradidisse. Probatur 3. exJoan.
'2i. v. lbet 17: Pasce agnosmeos.... pascc oves meas.Kinc

D. Cyprianus ep. 9. lib. 3. ait Ecclesia esl plebs saccr- :

doti adunata , et grex Pastorisuo adhterens. Eusebius Emiss.

in serm. Nat. S. Jo. dicit Prius agnos deinde oves com- : ,

misit, quia non solum pastorem , sed pastorem pastorum eum

consiituit. S. Bern. 1. 2. de Consid. ad Eug. III. addit i

Habenl illi assignatos greges , tibi universi crediti .-

uni unus.
Sic loqnuntur patres ,
probent autem adversarii, ubi in
Scripturis habeatur quod oves in concilio desinant esse
,

ovessubjcctae suo pastori imo quod oves ibi in Pontificis ,

pastorem commutentur. E contrario in Scriptura legitur ,

quod Pontitex fuit positus ut pastor, nou tantum ovium ,

sed totius ovilis ,

quando Cbristus pronuntiavit Joan. 10.
\G. Eiatunum unus pastor. Necobstat dicere,quod,
ovile, et
Actor. 8 Apostoli miserint Petrum una cum Joanne in
,

Samariam nam non miserunt imperio sed consilio lan-

;

lum prout rex a suis ministris dicitur etiam ad bellum

,

missus.
124. — Probatur II. ex conciliis,- et 1. ex concilio Ni-
ea?no can. 18. ubi sancitur, ( Omnes episcopi in graviori-
bus causis libere apostolicam appellent sedcm cujus dis- ,

positioni omnes majores causas antiqua apostolorum au-

ctoritas reservavit ). De quo canone Julius I. memoratur :

et Nicolaus I. dicit, quod concilium sic non esset locutum ,

nisi infallibilem in Pontifice agnovissetpotestatem. llursus-

que babetur in can. 29. ejusdem Nicrenae synodi (ut apud
Ea{>nan. cap. Nullus de elec. n. /\cj.) <c Ulc qtii tenet se- :
,

dem lloma? , caput est omnium patriarcliarum , sicut Pe-

trus., utqui sit vicarius Christi super cunctam Ecclesiam
christianam. » Si ergo Papa est supraEcelesiam,necessario
supra concilium erit, quod Ecclesiam reprocsentat, ut Con-
stanticnsis synodus in relato decreto quarta? sess. expres-
sit. 2. ExconcilioChalcedonensi babetur ( ut legttur apud
1). Thom. opusc. contva (ira?cos) : Omnia ab co { scilrccl a
 PONTIFICIS AUCTORITATE. i53
Papa ) dejin.itatenea.ntur tanquam a vicario apostohci throni.
Kefert insuper Bellarui. t. 2. lib. 2. pag. milii 87. ex act.
3. ejusdem conciiii, ibi dainnatum fuisse Dioscorum,quia
Boinanum Pontilicem ausit judicare et damnarc ,
etiamsi
synodi Ephesinae generali-
Iioc fecerit suffultus auctoritate
ter congregata?. Ergo benearguit Bellarm. si Dioscoruscum
generali concilio Papam non valuit judicare, profecto in-
fertur, concilium nonesse supraPapam. 3. Exconsilio Con-
stantinopolitano IV. ubi in sess. Y. sic babetur Nequa :

hos sanc novam dc illo judicii sentcntiam ferimus sedjam olim ,

a SS.Papa Nicolaopronuntiatam quam nequaquam possumus ,

immutare. Etincan. BB. Papam Nicolaum tan-

2. : Itaque
quamorganum sancti Spiritus hahentes , etc. Ergo hoc con-
ciliuin declaravit sententiam Pontificis esse immutabilem.
4- Ex concilio Constantiensi ut refert Bellarm. ap-
, ubi ,

probata fuit epistola Martini V. in qua dehseresisuspectos

sic interrogare pi a^cipiebatur Utrum credant , quod Papa
:

sit succcssor Pctri habcns suprcmam auctoritalem in Ecclesia

Dci? At certe potestas suprema illa est ( recte arguit Bel-
et cui nulla aequalis. Deinde
v
larm. ) qua nulla est major ,

habetur, quod idem concilium Constantiense damnavit

propositionem^. Wiclefi quae dicebat Papa non estim-
,
:

mediatus , etproximus vicarius Christi: si ergo Papaestim-

mediatus Cbristi vicarius, necessario dicendus etiam supe-
rior concilio alias non immediatus , sed vix mediatus
,

vicarius Cbristi dici deberet. Yalde etiam nostram sen-

tentiam connrmat eoncitium Florentinum, prout rela-
tuiu est supra in pvobatione primae conclusionis, ubi Papa
appellatur totius Ecclesia: caput , doctor, et pastor : caput
enim non pendet a membris, doctor non instruitur a
discipulis pastor non regitur ab ovibus. Maxime autem
,

urget concilium Lateranense Y. sub Leone X. sess. 11.

|n quo decretum Basileensis conciliabuli fuit reproba-
tum, et solemniter recepta fuit Constitutio Leonis X.
Pastor crtcrnus in qua perspicuis verbis fuit declaratum
, :

Snluni liomanum Pontificcm, tanquam supcr omnia concilia au-

ctoriiatem habcntcm , conciliorum indiccndorum , transfercndo-
rum ac dissolvendorum plrnum jus
, et nc- poicstatem habcrc ,

duni c.vS. Scripluiue tcstimonio, dictisSS. PP. ac aliorum Ro-

munorum Ponti/icum, scd pr^pria eorumdcm conciliorum con^
i54 DISSERTATIO DE ROMAM
fessione manifesta constal. Huic autem expressae definitioni
potfstatis pontificise supra concilia duo tantutn ait I3ellar- ,

lftinus objici posse primum quod hoc concilium non fue-

:
,

rit generale quia episcopi nec ad numerum centesimum

,

pervenerunt. Sed Bell. respondet hoc vix dici posse dum ,

concilium legitime convocatum fuit, omnibus patuit, et

in eo verus Pontifex prrcsedit; etideo hoc concilium ut
cette legitimuni et cecumenicum communiter habetur,
prout videre est apud Cab. Grav. Baron. Thomassin. etc.
Alterum quod concilium non fuerit ab omnibus receptum
,
:

sed hoc parum refert ( addit Bellar. ) nam constat conci- ,

liorum decreta approbatione populi non indigere, cum

non ab eo auctoritatem accipiant. Et si decreta circa mo-
ies aliquando per desuetudinem derogari valent quia ex ,

temporis diuturnitate praesumitur ipse Pontifex in abroga-

tionem consentire hoc tamen nequit esse indecretis circa
,

fidem quae postquam sunt constituta, necessario immu-

,

tabilia evadunt Quod vero (subjungit Bellarm. ) concilium

:

hoc rem istam non definivit proprie ut dccrctum catholica fidc

tcnendum, dubium est et ideo non sunt propric hwrctici, qui
:

c<mtrarium tenent 9 scd a icmerilatc marjna excusari nonpos-

sunt. Idemque tenent Ludovicus Bail etaliiapud Milant. ,

loc. cit.
125. — Probaturlll. ex definitionibus Pontificum (quos
ideo novatoresambitionis , temeritatisquearguunt). Quam-
vis enim non videtur probare definitio judicis illius qui ,

an judex sit, in attamen negari non

dubiuin revocatur :

potest saltem magnum pondus nostra? sententia; addere

,

tot definitiones Pontificum qui juste existimantur quod , ,

non ita facile lias sanctiones emanassent nisi in Eccle- ,

sia sat universe haec sententia esset rccepta. Infallibilia

autem esse Romani Poutificis decreta dciinivit Anacletus
cap. Sacrosancta. diss. 22. c. Facta. 9. q. 3. Gelasius c.
Cuncta 9. q. 3. et pra?cipue Paschalis II. c. Signiiicasti.
Extrav. de Elect. qui ita decrevit : Omnia conciiia pcr
RomancB Ecclesiai auctoriiatcm robur acccperunt , et in corum
statiuis Rom. Pontijicis patenter cxcipiatur aucloritas. Bonif.
VII. in cap. Sacrosancta, de Major. et Obed. dicens :

Porro subessc Romano Ponti/ici omncm humanam crcaturam

dcclaramus dc/inimus ct pronuntiamus omnino esse de nc-
, ,
 PONTIFICIS AUCTORITATE. 55 1

ccssitate salutis. Leo IX scribcns ad Leonem Acridanum

,

cap. 3i. dixit : Petrus , cl e/us succcssorcs libernm ile omni

Ecclcsia habent judicinm. Idem declaravit Innoc. I. in epist.

ad Carthaginenses. Idem DionysiusPapacp. 2 ad Severunr.

Idem. Greg. Magnus 1. 4« ep. 52. Has quidem sanctiones ,

licet in causa propria, ut vocitant Galli editas, Gersoni ,

tamen et quibuscumque aliis auctoribus praiferendas

,

esse constat. Et quod potestas Romani Pontifieis sit supe-

rior omni concilio magis patet ex irritatione canonis 28.
concilii Cbalcedonensis, quam decrevit S. Leo Papa con-
tra privilegium primi loci post Romanum Pontificem de^
latum a eoncilio antistiti Constantinopolitano adversus epi-
scopum Alexandrinum sic enim 8. Pontifex (ep. 53. )
:

ad Pulcheriam Augustam Consensioncs vero epi-

scripsit •

scoporum y sanctorum canonum apud Nicceam conditorum

tvgulis repugnantcs , unila Tiobiscum vcstra fidci pictate , irri-
tum mittimus , et pcr aucloritatcm B. Pctri apostoli gencrali
prorsus dtfinilionc cassamus. Si concilia Pontifici superiora
essent quomodo S. Leo bujus synodi canonem irritarepo-
,

tuisset? HincNicolaus I. (ep. 8.) ad ostendendum, omnes

conciliorum sanctiones nullo robore poUere , nisi a Romano
Pontifice firmentur , sic scripsit de S. Leone , qui non so-
lum praefatum canonem Cbaicedonensem irritum fecit
sed etiam acta Ephesini concilii rescidit, quamvis una-
nimi consensu omnes patres iUa approbassent Non crgo :

dicatis non cguissc vos in eausa pictatis Romance Ecclesice,

quce collccla concilia sua auctoritate firmat. Unde qucedam
eorum, quia conscnsum Romani Pontificis non habuerunt,
m valctudinem pci diderunt. Quomodo non egct qucelibct sj/nodus
Romance sedis, quando in Ephcsino latrocinio Cunctis prcesu^ ,

libus probantibus nisi magnus Lco y divbiitus cxcitatus totum

, ,

orbem et ipsos quoque Augustos conculcrct^ religio catfwlica

,

pcnitus corruissct ?
126. —
Probatur demum ex ralione quia regimen mo~ :

narcbicum inter alia estoptimum, ut docet D. Tbom.

in 4- contra Gentes cap.. 76. his praestantibus verbis :

Opiimum rcgimen multitudinis cst ut rcgatur pcr unum pax , ,

enim , ct unitas subditorum finis cst rcgiminis , unitatis autcm

congrucntior causa cst unus , quam multi , unde Christus
Jo. 10. 16. dixit : Etfiet unum ovilc et unuspastor. Galvinus
,,
 ,

i56 DISSERTATIO DE ROMA^T

docuit Christum non instituisse gubernium monarchkum
in Ecclesia; sed communiter oppositum vere docent Ca-
tholici cum D. Cypriano et idem Gerson scripsit Hccre- ; :

ticum esse qui contrarium tenei; nullam aliam polilicam con-

stituit in Ecclesia Christus prteter monarchicam. Adde si ,

reginien in Ecclesia non esset monarchicum non satis a ,

Deo Ecclesiae bono provisum esset; nam, cum raro conci-

Iiaconveniant , et raro convenire possint, ob incommoda,
dispendia, bella raro etiam hoc regimen existeiet. Et
,

ideo D. Antonin. part. 3. tit. 22. c. 2. §. 3. dixit, Chiis-

tum Dominum monarchiam in Ecclesia instituisse, Pon-
titicem vicarium suum constituendo. Quapropter pluries
accidit, ut notat Bellar. 1. 4- de Rom. Pontif. c. 3. Ponti-
fices absolute liacreses sine concilio damnasse , ut Pelagii
Priscilliani , Joviniani , Vigilantii , aliorumque mullorum ,

quae eo ipso ,
quod a Papa damnatoe fuerunt , a tota Cln isti

Ecclesia pro veris haeresibus habitae sunt. Hinc docet

D. Thomas, quod auctoritatem, quam coneilia prse se
ferunt, totam a Pontificia auctoritate exhauriunt. Et ideo
a concilio ad Papam bene appellari potest, sed non a Papa
ad concilium. S. Thom. qu. X. de Potentia, art. 4- ad i3.
sic loquitur Sicut postcrior synodus potcstalem liabct in—
:

terprctandi symbolum a priovi synodo conditum ita ct jam

Rom. Pontifcx sua potcst cujus auctoritate sola synodus con-
:

tjrcgari potest, et a quo sentcntia synodi confirmatw\ ct ad

ipsum a synodo appellalur. Et in Opusc. contra Impugn.
Relig. cap. 4- dicit : S.S. Patres in conci/io congregati nihil
statucre possunl , nisi auctoritalc Romani Pontificis intcrvc-
Accedit S. Jo. a Capistrano de Papa et concilio»
nicntc. ,

dicens Patet igitur expressissime Papam suj)ra concilium

:
,

et non conciliwn supra Papam jurisdictioncm plcnariam in om-

tiibus obiincrc. Et concilium quantumlibct occumcnicum Pajxe
subjici y
cl obcdirc teneri , a quo salus /idclium post Christum
pendet. S. autein Antoninus p. 1. tit* 23. de Appell. Pap.
cap. 3. §. 3. non abstinuit a declarando opinionem con-
trai iam esse haereticam his verbis Sed nec ad concilium
, :

gcneral: a Papa appcliari potcst , quia Papa omni concilin

supcrior est ; nec robur habet quidquid agitm\ nisi auctoi itat.i

Rom. Ponti/icis robo/c.tur, ct con/irmetur. Scntirc crgo quod a

Papa ad concilium appdlari possit cst /uvrcticum. ,
 POrmFJCIS AUCTORITATE. i5j
127. — Objiciunt adversarii I. et dicunt, si ergo Ponti-
fex est supra concilia, ha?c inutilia sunt , et frustra ipsi
Pontifices toties , ut fidei quaestiones decernerentur, con-
cilia indixerunt. Sed reponsio cuique patet; non enim
Pontifices concilia dicuntur convocasse quia de fule con-
,

troversias definire non valerenl , sed hoc fecerunt ut ,

rebus magis ad trulinam mandatis , hacretiei validius con-

vincerentur, et dogmata fidei , totius Ecclesiae judicio exa-
minata, statuerenturfirmius,ac facilius a fidelibus recipe-
rentur. Et ideo (ut adversarii opponunt sed immerito) ,

plures Pontifices post suas definitiones concilia convoca-

runt : Sed onmia ,
quae in conciliis sunt unquam definita
circa res fidei, a pontificia approbatione auctoritatem ex-
bauserunt, prout declaravit Lateranense ullimum sess. xi.
ubi sic habetur Consuevcrunt antiquorum conciliorum Pa-
:

trcs pro corum quce in suis conciliis gesta fuerunt corrobo-

, ,

reetione a Romanis Poniificibus subscriptionem approbationcm- ,

que humililer petcre , et obtinerc, prout cx Nicama , Ephesina ,

Chalccdoncnsi , sexta Constantinopolitana , scptima Nicasna ,

Romana sub Symmacho synodis habitis corumque geslis ma- ,

nifcste colligitur. Ita apud Porrect. in D. Th. 2. 2. q. 1.

ait. 10.
128. — Objiciunt II. textum Matth. 18. i5. Si peccave-
rit in tc fratcr tuus , vade , et corripe cum... quod si te non
audicril , dic Ecclesice. Ergo dicunt , si correctio a Petro
ad Eeclesiam est deferenda potestas suprema est in con- ,

cilio pcr Ecclesiam designato. Et confirmant ex verbis

Innocentii IV. in c. Ad Apostolicae , de Sent. et Re judic.
in 6. qui Fredericoll. scripsit, se paratum esse de consi-
lio eoncilii suam revocare sententiam. Sed respondetur,
quod Christus non direxit Petro verba ilia ut suo vicario ,
sed omnibus discipulis et fidelibus praeceptum correptio- ,

nis imponendo. Deinde per illa verba dic Ecclcsia', non ,

fuit designatum concilium (quod raro habetur), ut possit

corrigerc delinquentes sed noinine Ecclesiae intelliguhtur
,

superiores jurisdictionem habentes, ut docet Chrysosto-

mus, hom. 61. in Matth. Dic Ecclesia? (explicat) praisuli-
hus scilicct ac prazsidenlibus Ad illud autem Innocentii .

respondet Bellarm. lib. 2. de Conc. cap. 18. posse intel-

ligi de judicio discretivo , nondecisivo. Practerquain quod
 :

i58 DISSERTATIO DE ROMAM

ibinon agebatur de quxstione fidei decernenda sed tan- .

tum de sententia punitionis moderanda si id pro pace ,

cum imperatore per Pontificem excommunicato concilianda

conveniens visum fuisset. Hinc S. Irenaeus, 1. 3. adv. Haer.
cap. 3. loquens de Ecclesia Romana a»t Ad hanc enim , :

Ecclesiam proptcr principalitatcm necesse est omnem conv&-

nire Ecclcsiam (lioc est, eos qui sunt undique fideles),
in qua scmper ab his, quisunt undique , conservata cst ca quce
ab apostolis est tradvtio.

Objiciunt III. D. Leonem , Eufychetis haeresi damnata,

jndicium illud passum esse denuo in synodo Chalcedonensi
discuti ex quoinferunt, ipsum Pontificem sensisse suam
:

definitionem sine concilio fallibilem esse. Sed resporv-

detur, quod S. Pontifex non ideo permisit synodum quia ,

suam sanction-em non censuerit irreformabilem , sed ut

error pleniori judicio concilii potuisset aboleri, «t omnia
exorta dissidia, juxta imperatoris desiderium hoc , modo
sedari. Hoc patetexejusdem S. Leonis epistola 17. patetque
ex ejusdem Synodi subsequentidecreto, ubi sancituni fuit
Definilio omnibus placct per os Lconis locutus cstPcirus ha?c
: :

fides patrum qui alitcr sentit anathcma est.

:

129. — Objiciunt IV. concilia Constantiense , et Basi-

leense. De Constantiensi duo decreta opponunt edita, unom
in sess. 4- <I
U0 dictum fuit : Haic sacrosancta sjnodus Eo-
clesiam rcprwscntans potestatem a Christo immediate habet, cui
quilibct cujusquc diqnitatis, etiamsi papalis cxistat obcdire te~ ,

uetur in iis ,
qua? pcrtincnt ad fidem , ct extirpationcm dicti
schismatis , et reformationem gencralem Ecclesice in capite, et

in membris. Hoc decretum editum in sess. 4- fuit postea

contirmatum in sess. 5. Sed antequam ultra procedamus,
circa decreta haec sciendum ut referunt Milant. 1. c. et
,

Troila, tract. Emmanuele Schelstrate

7. §. 8. 11. 58. ex
de Sensu decret. concil. Constant., quod sacrum cardina-
lium collegium cum tribus nationibus adversus Germa- (

nicam ) interfuerunt in sessione, tantum ob timorem Si-

pismnndi imperatoris , sine animo articulum defmiendi :

atque in scriptis patres sunt protestati denullitate sessio-

nis hujus. Verba autem protestationis cardinalium et ,

trium nationum facta: die 29. septemb.

, anno i{'7- bac
merunt Clcrus ct /wjjuLis nonnullorum rcgnorum nondum
:
 PONTIFICIS AUCTORITATE. i5 9
clare et solidc huic sacro concilio adha?scrunt propter rumores
discordiarum quas in codem concilio ficri
, audiunt, fidcs jam de
codcm concilio dicilur vacillarc ctc Ita ap. Ilonc. ir» Animad.
.

in Nat. tom. 20. p. mibi n5. Insuper tcstatur card. Tur-

recr. lib. 2.de Ecclesia c. 99. et 100. quod , sicut apcrtis-
simc patct ex gestis illius congregationis dccreta illa , si ita,

sunt appcllanda, facta sunt solum a patribus aliquibus obcdicn-

tiw JoannisXXIII. Qui patres tantum ad tertiam parlcm
pertingebant qua de re ( asserit Milante 1. c. ) concilium
;

definitionem illam emanavit , cum nondum fuerit cecume-

nicum. Et ideo quisque videt, cujus roboris sit illud decre-
tum tam tumultuarie editum saltem sine unanimi suffra-
,

gio patrum nam ut scripsit idem Joannes XXIII. duci

: ,

Biturica? apud Troila n.59, non fuerunt data siuTragia per

singulos ,
uti oportebat, sed incongruenter statutum fuit,
quamlibet nationem unum suffiagium babere. Et boc fa-
ctum confirmat cardinalis Alliacensis in tract. de Eccl.
Auct. p. 1. c. 4- qui in concilio adfuit bocque dubium in ,

illo proposuit ne ipsius acta deinde in dubium de nulli*-

,

tate vocarentur. Hinc praefatus cardinalis Turrecrem. 1. c.

qni etiam synodo interfuit , et Cajet. p. 1. de Auct. Papse

c. 8. absolute asserunt, decretaillanulliusfuisse momenti,

cum non intervenerit Ecclesia : prout etiam aftirmavit Eu-

genius IY. in apologia contraBasileenses, affirmans, Quod
ibi actum cst univcrsaj Ecclesiw non dcbet adscribi.
i3o. — PraHereaadbuc pra?fatisdecretisadmissis res>-
, ,

pondent Bellarm. Turrecrem. Spon. et alii, quod decreta

illa fuerunt pi oPapa dubio, et tempore scbismatis tunc gras*
santis cimi inter tres Pontifices tunc constitutos quisque
,

pontificiam dignitatem sibi vindicabat, sed ii omnesaconci-

liofueruntdepositi, etMartinus V. eodem temporefi cardi-
nalibus Pontifex legitime creatus. Et boc bene constat ex
ipsius concilii verbis, ut supra relatis : Cui quilibet....
obcdi/e lcnetur in iis, quw pcrtinent ad fidcm , etextirpationcm
dicti schismatis, Nec officiunt verba subsequentia Et , re-
formationem generalcm Eeclesia Dci in capite , et in mcmbris.
Nani primo respondet Troila tr. 7. art. 7. §. 8. n. 54- ex

doctissimo Emman. Scbelstrate de Sensu decr. conc. Con-

stant., quod praxlicta ultima verba fuerunt a Basileensibus
adulterata in secundo decreto, ubi eademverba primide-
 4

if>o DISSERTATIO DE ROMAM

creti identicerespondcnt repetito additis illis ct rcfor- , ,

malionem ctc. Deinde respondet, quod dccrela illa loque-

bantur in subjecta materia scilicet in casu Papac dubii
, ,

in quo ( ut notatum est in praemissis

suprema potestas )

est in concilio tam quoad materias fidei quam quoad de- ,

finiendum, quis sit verus Pontifex, tunc enim quisquede-

iinitioni conciliisubjici debet. Tuncautem temporisin du-
bium revocabatur, quis esset vcrus Pontifex et quamvis :

legitimus Pontifex esset Joannes XXIII. utaliqui contcn-

dunt, attamen boc ubique non constabat; quapropter, ut
babetur ex bistoriis ( apud Suarez de Fid. 1. 3. c. 18. ), ipse
Joannes ad Ecclesiae pacem firmandam sponle pontificatum
resignavit. Idem confirmatur ex declaratione ejusdem syn-
odi Const. sess. 5. ubidictum fuit: Jtcm dcclaral quod qui-
cumquc qui mandatis hujus S. synodi,ct cujusque allcrius concilii
rfcncralis supcrprcemissis scu ad ca spectantibus factis , vclfacien-

dis, oblempcrarc contempscrit, clc. Ex quibus verbis sat patet,

synodum locutam esse tantum de conciliis, quaccelebranda
fuerint superpraimissis, Qua? autem erant illa pra?missa,
etc.

jiisi scbisma sopiendum Pontificesque dubii deponendi?

,

Ilaec enim fuitvera causa bujussynodi celebrandae, ncmpe

eventus Papoe dubii. Caeterum iu congregatione habita die
1 1. sept, anni 1 T 7- communiter decisumfuit, quod Papa
rile ct canonicc electus a concilio ligari non possci. Si igitur
est certum, Papam non posseligari legibus concilii. certum
estetiam concilium non esse supraPapam, nec a Papaap-
pellari posse ad concilium.
i3i. —
Nec obstat quod objicit Jucninus Inst. tbeol.
diss. 4-°i 3. ar. 16. scilicetMartinum V. ( utin ult. sessione

concilii legitur ) per advocatum concilii baec den un tiari j us-

sisse : Se omnia y cl singula dctcrminata in matcriis Jidcipcr
concilium Constantiensc conciliaritcr tcncrc velle ipsaque sic ,

conciliariter facta approbarc^ ct non alitcr ncc alio modo. ,

Ergo ( dicunt ) etiam Martinus confirmavit decreta quartae,

et quintac sessionis. Nam verba, in
respondetur : per illa

materiisfulci, Martinus tantum comprebendere voluit de-

creta adversus Wiclcfum et alios baereticos in concilio
,

damnatos, non vero decreta, de superioritate concilii liaec ;

enim decreta non ad fidem, sed ad reformationem tantum

spectant, ut ipsi PP. dicebant, ad reformationcm gcncralcm
 POjVTIFfCIS AUCTORITATE. r(i/

Ecclesiai Dei membris. Ejjjo decrcta illa mi-

in capitc , ct in

niinecoiifiniiarevolLiitMartinus.Ilesp.il. DecretaillaPon-
lifex non solum non approbavit, sed expresse reprobavit
cuinenim a concilio damnatus fuisset uthacreticus quidam
iibeilus a Joanne Falekemberg editus contraregem et na-
tioncm Polonia?, Martinus obstilit, declaravitque hanc non
esse fidei causam. Et ex hoc cum Poloni ad luturum con-
,

cilium a Martino appellassent Pontifex constitutionem ,

edidit in qua dixit

, Nullifas est a supremo Judice, vide-
:

Ucet apostolica scde, scu Romano Pontifiec Jesu Christivicario

in tcrris appellarc , aut illius judicium in causis Jidci ( qua?
tanquam majores ad ipsum, et sedem apostolicam deferendoi
suntj declinare. Hujus constitutionismeminit Joannes Ger-
son in Dial. Apolo^. pro. conc. Const, et kujuaeausa edi-
dit tractatum An liceat a Ponlifice appcllarc ?
:

r3a. —
Accessit inde synodus Basileensis, quse nem solum
decretum Constantiense confkmavit r sed etiam concilium
supra Papam in dubium esse definivit ; proposuitquetan-
quam credendasde fide sequentes tres impias propositiones ?
I. Vcritas de potcstatc concilii-gencralis , univcrsalem Ee-

clesiam repraJsciUantis^ supraPapam, ct quemlibct altcrum, de-

ctarata per Constantiensc r ct /voc Basileense gcneralia concilia,
cst vcritas Jideicatholicce.
II. Vcritas ha?s, quod Papaconcilium gcnerale, universa-
lcm Ecclcsiam repr&scntans, aetu legitime congregatum su-
pcr dcclaratis in pratfatavcriiate , aut aliquo corum , sine ejus
consensu nullatenus auctoritative potestdissolverc, aut adaliud
tcmpus prorogare y aiU de loco>ad locum Uartsfcrrc r cst veritas
jidci calholicai.
III. VcrUatibus duabus pratdiciis pcrtinacUer rcpugnans ,

est censcndus hcercticus.

Tandem usque adeo Basileensium anfeistkum auda-
cia pertransiit ut postquam Eugenius concilium Ferra-
,

riam transtulit, ausi fuerint ipsum a- sede papali depo-

nere, et haeretieum declarare, ac Amadaeum Sabaudiae
ducem iu ejus locum sumcere nomine Felicis reclaman- ;.

tibustamen, eta concilio reccdentibus fere cunctis episco-

pis, ut testatur D. Antoniue Ilist. tit. 2?.. c. 10. §. 4- et
Spondanus ad anm 1^3 r. qui de hac iniqua depositione
•k scripsit : Crcsccntc disscnsionc , adco diminutus cst eowuna
 ,

Uh. DISSERTATIG DE U0MA5I

numcrus judicium in Eucjcnium intcntarunt vixfri-
,
ut cian ,

ginla iidfucriiit, ct in ejus depositionc scptcm tantum cpiscopi.

Adeo ut ipse Felixpostea suac electionis nullitalem agno-
scens, ab orcmi jure ad Papatum se abdicaverit, et Xico-
lao V. Eugcaii successori obedientiam humiliter pra*sli-~
teril.
1 33. — Luclovicus Dupinus ,
quem secuti sunt aliqni alii
ex hoe Basileense conventiculum cccumenicam
Gallis-,
synodum non erubuit appellare, clicens ipsam legitime a
Martino V. fuissc indictam, ab Eugenio autem IV. ut le—
gitimam confirmatam et dcmum a iNieolao Y. in omni-
,

bus approbatam. Ad liorum falsissimas suppositiones re—

fellendas longa utique ac integra disserlatio rec[uireretur
sed ne nimis a meo proposito reccdam
breviter respon- ,

deo, et dico,quod hujusmodi Basileensis conventus nullo

modo generalis concilii nomen meretur; et hoc ex ipsis
gestis, de quibus dubitari non potest aperte constat. ,

Primo quia numerus episcoporum fnit ineo tam exiguus ,

,

ut nulla ratione potuerit unquam universalem Ecclesiam

reprxsenlare. In scssioneeniin II, et III. in quibus prxfatac
definitioncs editac fuerunt, seplem vel octo tantum epi-
scopi adfuerunt; idque habetur ex rcsponso ipsius svnodi
datoG. id. nov. i64o. hbi legitur* Cum tcmporc prir.ne dis-
noh numc-
solutionis prcelcnsce pacis prcclati csscnt in concilio ,

rum quatuordccim cxcedcntcs, ncquc medictas numcri supposito-

rum inconcilio habcrctur, qudi prcemissis actibus intcrfuit , ctc.

Etlicet, auctodeinde anlistitum numero in sess. XYHI.

fuerinl decreta II. sessionis renovata rcfert tamcn cardi- ;

nalis Turrecrcmata in resp. ad Basilcenses habito in con-

cilio Florcntino, et in Summ. de Eccl. 1. ?.. c. 100. quod
iaillasess. XYIII. non omncs consensernnt, scd plures
protestati sunt alii vero consensum pracstiterunt, vel ut
,

privata: pcrsonoc vel potius violentcr alii tandcm noluc- ;

runt intcrvenire cum decreta edcrcntur non per solos

,

episcopos ut opus erat sed per multitudinem populi parci

, ,

prelii , ct nullius aucloritatis. Quod confirmatur cx Oratione

cardinalis Arclatensis (quae legitur apud iEneam Sylvium
in Act. Basil.) , qui cum esset praccipnus promotor prae-
stantia? concilii supra Papam ibi fortitcr conqucstus fuit
,

de hoc pradatorum dissensu , et ideo pncfata decreta infc-

 POKTIFICIS AUCTORITATE. i63
rioris potius Cleri sufTragiis quam ipsorum ,
, adscripsit
dicens : Oput Dei hac viccfuisse aulumo , ul inferiorcs ad
(licendum reciperenlur. Et praedictus /Eneas Sylvius in ora-
tione habitaann. i45i. adversus Australes ( ut refert Lu-
dovicus Muratorius tom. 2. in suis Anecdolis) de relatis
decretis loquens dixit Inlcr episcopos vidimus in Basilea
, :

coquos , ct slabularios orbis ncgotiajudicanles.

Secundonequit concilium Basileense nuncuparicecume-
nicum ,
qula ibi non adfueiunt legati pontificii, ut opor-
tebat. Quomodo enim concilium dici potest cecumenicum,
ufoicaputsuum deest, quando existit Papacertus? S. Th.
opusc contr. Impug. Relig. c. l\. docet Sancli patres in
, :

conciliis congregali nihil statuerc possunt , nisi auctoritatc Ro-

mani Et Glossa in dist. 17. verb. et
Pontificis inteiveniente.
Gener. con. Unwcrsale (concilium) estquoda Papa,
ait :

rcl ejus legalo cum omnibus episcopis statuitur. Hinc Nico-

lausl.ep. 7. ita scripsit Inunwcrsalibus synodis , quid ra-
:

tum, nisi quod scdes B Petri probavit ut sciiis habetur ?

. , ,

Sicut e contrario quod ipsa solq reprobavit hoc solummodo ,

constat hactenus reprobatum. Si igitur loquimur de sessione

II. utsupra habita 14. kal. mart. an. i^Sa.. habeturex Act.
miss. quodcardinalis Julianus, tunc temporis S. sedis
1. 2.
legatus, jam antea die 8. febr. se prsesidentia concilii ex-
oneravit. Addequod Eugenius post primam sessionem jam
eoncilium revocaverat, ut refertDidac. Payva ex Alexand.
a. 3. n. 1. Ita pariter in sessione XVIII. legati pontificii
defuerunt; nam alii abfuerunt alii autem non ut legati ,

sed 1 privatre ptvsonae subscripserunt ut supra diximus ,

1.1 ,

et ostendit Roncaglia in animadvers. ad Nat. Alex. sup.

conc. Bas. §. 1.
Tertio praeterea scitur , suffragia data fn prarfata synodo
minimc fuisse libera , ut refert cardinalis Turrecr. et ut
asscruit Eugenius in sua bulla acl archiep. Colon. edita 3.
idus februar. ann. i43i. dicens : Plcrique accedere sunt
coacti, in quibus ncc vis , nec potestas concilii gencralis con-
sislit ,
quorum dclibcrationes minimc sunt libera: cum ab corum ,

qui compulcrunt , voluntale dcpcndeanl. Quapiopter S. An-

toninus. p. 3. tit. 22. c. 10. §. 4- vocavit hanc Basileensem
synodum conciliabulum viribus cassum , el sjnagogam Sa—
tance. S. Jo. cle Capistrano tlg Fapac ct Conc. Auct. c. 3
,
i6i DISSERTATIO DE R03IANI
appellpvit illam synodum profanam , excommunicatam , et

basiliscorum spcluncam. Episcopus Meldensis legatus Ca-

roli YH.ad Eugenium ( apud Raynald. ad annum 1 44 x *

11. to.nuncupavit d&monum calervam. Florentinum in

)

sessioneliabitaann. 1429. prid, non. sept. damnavit decla-

rationes Basileenses tanquam impias , et scandalosas.
Concilium demum Lateranense V- ut legitur in Bulla
Leonis V. edita praefato concilio approbante synodum
,
,

Basileensem conciliabulum scbismaticum seditiosum et , ,

nullius auctoritatis agnovit. Quis ergo modo concilium

illud legitimum dicet quod temerarii profani et diabo-
, ,
,

lici grande nomen promeruit? Postquam igitur Eugenius

Basileensem synodum revocavit, prorsusquidem illegitima

lpsa evasit. INecobstat quod Eugenius deinde dissolutio-
,

nem illius revocasset, ut adversarii objicientj nam refert

card. Turrecrem. dict. revocationem ab
1. 2. c. 10. lianc
Eugenio metu extortam fuisse et ipsius constitutionem ,

revocationis quodammodo ipso nesciente fuisse publica-

tam. Scripsit enim S. Atbanasius ( ep. ad Solitar. ) Non cst :

censcnda ejus sentcntia ,

quam minai et tcrrores cxtorscrunt ,

scd ca , quam protulit , cum liberos haberet affcclus. At

dato quo \ Eugenius liberrime dissolutionem concilii re-
,

vocasset, ipse tamen ut patet ex ejusdem epistolis 1. i5.

,

p. 117. et 123. et 1.expresse declarayit de-

17. p. 201.
cisiones tantum ad extirpandam baeresim , et pacem inter
principes statuendam editas, non autem adversus ponti-
ficiam potestatem pertinentes , confirmasse. Atque in ipsa
constitutione revocationis dudum duas
, conditiones ap-
posuit ; unam ut legati ab eo deputati , ad concilii pra?-
sidentiamcum effecluadmitterenlur. Alteram, ut expressit :

Ut omnia et singula eontra aucloritatcm nostram facta prius

omnino tollanlur. Sed patres Basileenses neutrum imple-
vere neque enini decreta abstulerunt, ncque legatos in
:

sessione XVIII. admiserunt, nisi exutos omni jurisdi-

ctione coactiva contra Eugenii intentionem; imo nec etiam
,

legatorum assensum in sess. XVIII. ubi decretum de

praeeminentia concilii fuit renovatum curaverunt obti- ,

xiere nam tcslatur cardin. TurrecrenK in praefata respons.

:

ad Basileenses in concilio Florentino , quod in dicta

&ess. XVIII. praesidentes Pontificis non conscnserunt im<* ,
 PONTIFICIS AUCTORITATE. i65
contradixcrunt , ct protcstati sunt. Licct aliqui non ut praisi-
dcntcs, sccl ut privatce pcrsoncc , ct quasi violenter, eum aliter

non admittcrcntur ad prazsidcntiam , m rcnovationcm illam con-

senserunt. Beinde,. cum ipsi Basileenscs patres instanter
postmodum ab Eugenioapprobationemdccretorum suorum
petiissent, illam nunquam Eugenius conccdere voluit, ut
ipse Eugenius in concilio Florentino declaravit , inquiens :

Nos quldcm progrcssum eoncilii approbavimus uon tamen ejus ,

decrela. Et cum rex Romanus ac hnperii electores instas-

sent pro decretorum confirmatione r Eugenius scribens ad
legatos suos in Germania cmamvis concilia tum Constan-
,

tiense , tum Basileense in sua epistola fassus sit venerari r

verumtamen ibi expresse protestatus est ea suscipere

absque tamcn pra?judicio juris dignitaiis , , ct pr ceeminentia? S '..

sedis apostolica? , ac potcstatis incadcm canonice seden-

sibi ct

tibus conccssa?. Atque in synodo Florentina , ad proscri - 1

bendas propositiones concilii Basileensis, concilium Ponti^-

fici constitutionem edidit Moyses (quae legi-
praeferentes ,

tur in nova editione Yene&tcanciliorum tr. 18 n. 1202.) in

qua babetur : Quas propositiones juxta pravum Basilcensiicm
intellectumqucm facia dcmonsiranl, velut S. Scriptura?, et
,

SS. Patrum, et ipsius Consianticnsis concilii sensui.contrarias 7

tanquam impias scandalosas nccnon
, , manifcstam Ecclesiai
in
scissuram.... cedentes , ipso sacm approbante concilio damna- ,

mus et rcprobamus. Yide liic autem quam futilis sit ver- ,

borum istorum ingeniosa interpretatio Natalis Alexandri

dicentis quod ideo Eugenius propositiones illas danma-
,

vit, quia baeresis nota inurebantur qui adversus eas sen-

tiebant; nam ad istius commenti insubsistentiam proban-
dam. sufficit verba relatse bullae relegere ,
quibus clare
patet, noluisse quidem Pontificem ab haeresi tutari solum
qui contra concilium sentiebant f sed expresse damnare .

voluisseet reprobare tanquamimpias , scandalosas , necnon

in manifestam Ecclesia? scissuram cedentes propositiones
illas ,juxta (nota) pravumipsorum Basilccnsium inlellectum r
qui asserebant, concilium praestare Pontifici etiam eerto t.
et hujusmodi inteHectum, quem facta demonstrabant(cum
patres Basileenses Eugenium monuerint, citarint, etc.)
utique Pontifex improbavit..
Instant adversarii % et aiunt praefatam constitutionem
 ,

i.!56 DISSERTATIO DE ftOMANI

Moyses postmodum abolitam fuisse a Nrcolao V. Sedrcvera
mlittei.s Aicolai ( ut videre est apud ipsum Natalem art.
4- nuin. io. ) nihil aliud reperitur, quam confinnatio pos-
sessionuin et collationum beneiiciorum quas fecerant Basi-
,

leenses, nulla penilus facta mentione potestatis piajtensae

concilii supraPapam.
i3q. — Inslat ullimo pro superioritate conciliiLudovicus
Mainibuiftus, ohjiciens, eosdem Pontifices aliquando con-
cihorum superioritatem supra Papam fuisse confcssos. Et
opponunt I. factum Siricii, quiabaliquibus episcopis requi-
situs super eriore Bonosi nempe quodB. V. Mariaalios
,
,

post Jesum filios suscepisset; respondit super lianc con- ,

troversiam se non posse judicare, cum ejus judicium con-

cilio CapuensicoiniuissumSed respondetur i. quod
fuerit.
hoc ai ^umentum probaret nimis nam boc modo Papa non
,

solumgenerali concilioinferioressel, sed etiam provinciali,

quale erat Capuense. Resp. i. quod haec verhafalso Siricio
apponantur; cum tantuin in ep. 79. Ambrosii reperiantur.
Resp. 3. quod, datoetiam, quod sintSiricii, Siricius ibi nou
declaravit se synodo inferiorem sed sijmihcavit dedifjnari
,

sua auctorilate ex declaratione illius coiuilii causam judi-

care et patet cx verbis ibi Nosquasiex synocli auctnritatc /u-
: :

dicare non convenit. Vide Troil. loc. cit. Opponitll. Maim-

burgus teslimonium Sylvcstri Il.quod si Romanus episeoi us
Kcclcsiam non audierit,utethnicushabcndussit. Respondetur,
illud testimonium noi> fuisse Sylvestri sed Gerberti mo- ,

naehi qui ( ut referunt Baronius anno 99 et Spondauiu >..

anno9C)i. u. 2.)dum fuisset illegitime assumptus ad Rhe-

mensem archiepiscopatum Arnulpho injuste deposito, et
,

tunccontendcl)atsuicon(irmalionein,nonobslantedissensu
Pontificis , Seftuino metropolitano verba illa scripsit. Sed
postmodum idem Gerbertus , cuin favore Olthonis impera-
toris ad pontificatum assumplus esset ipsummet Arnul- ,

phuniinsuamRhemensemEcilesiamrestituit. Opponit III.

Maimburgus confessionem suabudiretracta-
Pii II. qui in
tionis fassus est ipsum antea
synodo Basilcensiantiquam
tn
sententiam de superioritate concilii tutatum fuissc: crjjo
arguitMahnburgus ,liacc estantiqua sentcntia. Sedi-cspon-
detur, opus esse legere bullam praefatam (apud Troilauii
Tract^. art 7. n. 9); et ibi patenter quisque intellitfet,
 PONTIFICIS AtCTORITATE. .r>
quo scnsu Pius asscruerit sententiain illam tintt^uam ; an-
tiquam quia ipse prius, cuni non essct Pontifex (tunc
,

tcmpoi dictus /Eneas Piccolominus ), pro supcrioritate

is

conciliicontenderat sed postea, verilate perspecta adhuc

: ,

ante pontilicatus adeptionem se retractavit ut palct ex ,

cpistola ab ipso ad Eugenuini IV. missa. Minc cernitur ,

quam fraudulcntcr miser Maimburgus gcstis, verbisque

utatui
l35. — Adversarii pro eorum opinione stare dicunt car-
dinalesCusanum et Alliacensem item Gersonem Almai- , ,

num, AdrianunvVT. Panormitanum, Alplionsum, Tosta-

tum Dionysium Carthusianum et Driedonem. Scd opcrrc
, ,

pretium est observare cum Boncaftlia in Aniinadvers. §. xf.

in Natalcm Alex. dc concil. Constant. quot exceptiones
pracfatorum auctoritatihus opponantur. Cardinalis enim
Cusanns, Iicetprius in libro de Concordia concilium Papa*
prsetulisset , tamen postea non obscure oppositum se sen—
sissc ostcndit : signanter in epist. 2. de Usu CalicisadBo-
hem. docuit Romanam
Ecclesiam esse , ac ju^itcr futuram
columnam proinde nunquam a lide defecisse,
veritatis, et
nec altciins scdis correctione indiguisse; acveritatcm certo
npud eos inveniendam qui a Romano Pontifice non sepa- ,

rantur. De Alphonso Tostato rcfert Spondanus ad annum

1
4 4 7 q"°d ipse ideo Papaepraerogativisfuit infensus quia
•
,

quacdam sna? tbcscs Eugenio IV. non fuerunt acceptae, et

repulsoc fucrunt a cardinali Turrecremata proinde scri— :

psit Spondanus quod ,

ipse in Pontificum aucloritalcm im>e-
ctus prce studio tucndi sua apparuil , scd cum non obtinuit quocl
prtiit, non potuit adco gcnio impcrarc ,non accrbius rcm in
ut
contradictores agcret. Verumtamen ipse Tostatus in c. 16. ,

Matlli. sic scripsit : f^oluit Christus ,

quod confessio fidci
essct pc.r Pelrum solum , ut innuatur quod talis fidcs tcnenda
est ,
qualem prcedicat Romana scdcs ,
quce est matcr et caput
Ecclesiarum , cui Pctrus prafuit. Dc Panarmitano ( in
Compendio gestorum ejus inter vitas Pontificum descriptas
aCiaconio)leftitur, quodhicdoctorfucritarege Aragonensi,
contra Eugenium initato ad synodum Basileensem data ,

operamissus, ut Bomani Pontificis auctorilateni impugna-

rct prout jam egisse refert Panzaroli de Leg. Interpret.
;

subdcns eumdem cx pluribus rcsponsis editis magnam ps-

,
 . ,

iG8 DISSEPtT. DE ROM. POST. AUCTOMTATE.

cuniam conjlasse , pleraquc indigna cgiss-c. Caeterum legens
quaei^se scripsit in cap. Signiiicasti ,de Elect. circa potes-
tatem conciliorum nunquam asserei e poterit, ipsuni infal-
,

libilitatem conciliis tribuisse advevsus Pontificis potestatem.

De auctoritatibus Alliacensis, Gersonii, et Almainiscribit
Andreas Duvallius eas non multi faciendas cum pi sefati ,

auctores tempore schismatis scripserint. Addit Thomasi-

nus diss. i5. in conc. n. 2.4. Gersoniumscripsisse exaspe-
,

ralum schismatis pertinacis importunitate atque ideo plu- ;

rimum dcgcncrassc a revercntia Ponlificum Gallicanorum

qui cum Lconc adfucrc Romance synodo. Antiquitas crg& eo-
rum ct numerus avtteponi dcbct novitali ct paucitati pcrabru-
,

pta molienti sesc cxtricarea schismatc intricalissimo. Jactant

etiam habere Adrianum VI. Sed reverabic Pontifex dum ,

privatus doctor fuerat in universitate Lovaniensi , nil aliud

scripsit (Sum. Theol. in 4- sent. de Sacr. Co-nfirm. ) quani
posse Pontificem in suadecretali haeresim docere scilicet ,

intelligendum , quatenusdoceat prout doctor privatus non ,

vero ut doctor Eeclesiae. Quis enim negabit, Papam ut ho-

mijiem erroribus posse esse obnoxium ? Jactant etiam Dio-
nysiiun Carthusianum pro ipsis esse sed qualis fuerit ,

hujus doctoris sententia, valde dubium est; nam hic ex-

pendens in ilb.de Auctoritate Papae et Conc. part, 2. a.
,

48. dicit, Papam intolerabiliter vitiosum subjici coneilio;

sed ibidem aliter loquitur dicens : Papam , ut summitm
ecclesia pastorem , non posse a generall concilio judicari
aut deponi, quia ut talis est superior, ctprailatus , ctjudex
Ecclesia?. De auctoritate', Driedonis (ut observari potest
in 1. 4- c. 4- ui fim), ipse nihil aliud sentit,. nisi quod Pon-
tifex concilio subjiciatur r si doctrinam Evangelio contra-
riam pertinaciter defendat , quod nemo negat. En quomodo
istee omnes auctorilates ab adversariis Romanae sedis ad-

ductae aut infirmae sint , aut dubiae.

,

Ex onmibus denique, in unum colligendo sensum

his
Scripturarum , PontiGcum , patrum , ipsorumque conci-
liorum, quisque animadvertere potest, nostram seiuentiaiu
11011 esse tam nostram, quam totius Ecclesiae sententiam,

regulam, etsensum. Et ideo non ipsam, sed potiusoppo-

sitam,ut futilem, saepiusque convalsain, merito censeu-
dam ac rcjiciendum
 DE LEGIBUS, rfg

DUBIUM III.

An vis , et suistanlia lcgis positivcc dependcal ab acccptationa

comniunilatis ?

i36, An obliget lex non acccptata? —

137. Quid si lcx a majorc parta
populi non aecipiatur ? Quanto temporc pracscribantur leges ? —
1 38. An pccccnt legern non acccptantes ? Et an lex pendcat ab accep-

tionc populi?Quid circa lcges pontificias ? Quid circa civilcs?

139. Quid si Jcx sit ardua, vel abrogata, vel si major pars eara
non rcccperit ?

i36. — « Piesp. Etsi ita sentiant canonistac, item Navar.

» Azor. etc. citati a Laym. lib. 1. tr. 4- c. 3, eo quod po-
» nant leges conditione ferri, siapopulo fuerint
liac tacita
» acceptata? , vim
seu obligationem non habitu-
alioquin ,

» ras. Verior tamen sententia est theologorum , leges ab-^

» soluti magistratus non pendere a populi acceptalione, et
» consensu sed mox ut legitime promulgata? sunt, obli-
,

» gare populum ad recipiendum. Unde a Laym. loc. cit.

» resolvuntur hi casus.
» 1. Episcopisex ofticio incumbit novas leges pontificias

» ( ut principibus imperalorias ) promulgare per suas dio3-

» ceses , atque in usum deducere.

137. —» Si lex in provincia promulgata sit , sed a ma-

» jore parte populi non accipialur, nec observetur; tunc,

» si legislator id sciat et urgeat observationem , quisque
,

» tenetur eam servare, quia potius caput suum , quam re-

» liqua membra sequi debet. ,

» Si deinceps nesciat non accipi nec deduci ad usum ,

,

« durat legis obligatio donec elabatur decennium quo

, :

» elapso , prsescriptum est contra eam sive iinperatoria ,

» sit , sive pontificia, et tunc non amplius obligat. Uti et

» lex Eccles'120 etsi semel recepta sit , aboletur per pra?-
,

» scriptionem, sed annorum plurium nempequadrapinta. ,

» Navarr. Azor. Suarez. * ( Sed vide dicenda n. 139. y.

*
» Lim. 2. )

» 4- Si tu legem promulgatam paratus sis suscipere , et

» data occasione etiam observes; sed alii plerique e com-

» munitate non recipiant, nec recepturi videantur , tunc
» saltemab ea excusaberis per discretionem.
1. 8
t;o LIB. I. TRACT. II.
» 5.Etsi primi cpiscopi forte peccaverint, non recipiendo
>» legem , nec in nsum deducendo , successores tamen eo-
» rum, si post longum tempus videant non observatam
,

» credere possunt esse sublatain per pra-scriptionem.

» G. Indubio, num lex recepta sit , necne praesuinen- ,

» dum est pro ipsa quia factum in dubio pnesumitur si

: ,

» de jurefaciendum erat. Vide Azor. 1. 5. c. 4- Laym. hic

» cap. 3. Salm. de Lcg. disp. i3. s. 3. »

i38. —
Quaeritur an lex obliget de se independenter ab
,

acceptationepopuli ? Certum est peccare legem jusiamnon

acceptantes ex prop. 28. ab Alex. TIII. quae dicebat
, :

Populus non peccat ctiamsi absquc ulla causa non rccipiat lc~
,

gem a principc promulgatam. Ratio quia, licet lex de sc ,

non obhgaret nisi populus eam acceptaret, tamen prin-

,

ceps jus habct, ut subditi justas leges suas recipiant. Du-

bium fit an essentia legis pendeat ab acceptatione populi,
,

ita ut ipsa non liget, donec populus acceptet? Et liic di-

stinguendum inter leges ecclesiasticas, et civiles. Et quoad
legesecclesiasticas, certum est, quod summusPontifexpos-
sit obligare ad leges populum cbristianum independenter

ab illius acceptatione quia certuin est, Papam non recipere

,

potestatem legislativam a populo, sed a Christo Domino.

qui dixit Pasce oves meas. Quodcumque ligavcris supcr lcr-
:

ram eic. Et idem dicitur de episcopis,qui vel immediate,

vel mediate ( ut supra ) per Cbristi vicarium ab eodemDo-
mino potestatem habent. Tide Sal. c. 1. n. 94. An autem
idem sit quoad Tide infra.
leges civiles?
Quoestio igitur estan lex ubi non exprimitur velle
, , ,

principcmobligare independenter ab acceptatione populi,

de se obliget sine populi consensu?
Circa leges Pontificum vel aliorum praclatorum prima , ,

scnlcntia ncgat ex c. 3. dist. 4- §• Legis; ubi habetur ex S.

Aug. Leges constituuntur , cum promulgantur ; conjirmantur,
eum moribus utcniium applicantur. Ratio quia hoc spectat ,

ad suave regimenEcclesiae nt perturbatio populi evitetur. ,

Ideoque multa decreta pontificia de facto non obligant,

cfuia non sunt acceptata. Ita Cabass. Theor. Jur. 1. 1. c.
4. n. 5. Et Tal. Fill. Reg. Bon. Cov. ct alii apud Salm. c.
1. n. 98.
Secunda sentcntia contraria, cui subscribimus , aflirmat,

1
 DE LEGIBUS. i;i

quia praelali ecclesiastici non liabent poteslatem a populo,

uli piaenotatum est aprincipio. Ad textuni S. Aug. respon-
dclur, leges per acceptationein confrrmantur facto non ,

jure. Ita Salm. ib. n.99. et seq. cum Laym. Suar. Pal. etc.
Notatur autem , quod lex tunc clicitur recepta cum ma- ,

jor pars communitatis eam recipit in totum, vel in par-

tcm. Salm. n 97. cuni Bon. et Val.
Idem quod dicunt de legibus pontifrciis dicunt etiani
,
,

de legibus civilibus Busemb. cunr Pal. Suar. Laym. etc.

apud Salm. cit. c. 1. num. 101 ( Quamvis negent alii ib.
cum Croix 1. 1. n. 5gr. )Ratio, quia obligatio legis oritur
non ex acceptatione populi, sed ex ipsa potestate prin-
<:ipis,quam babet condendi leges independenter a populo.
1 39. — Limitant aliqui DD. ( sive lex sit civilis, sive eccle-
siastica ) r . Si lex sit dirTrcilis observantiae, vel contraria con-
suetudini : quod judicatur ex arbitrio prudentum : vel si

piures ab ea appellent. Ita Pal. Suar. Salas apud Salm. ib.

n. io^. Contrarium tamen sentiunt Tap. etGorgon.ib. n T

io5. Salmanticenses adhaerent primas sententiae quando ,

lex est adeo dura, u.t per epikejam juclicetur, quod si le-
grslator illas circumstantias advertisset,legem minime ema-
nasset.
Lirnitant 1. Si lex fuerit abrogata per desuetudinem
a majori parte populi. Sed dubitatur inter DD. an praa-
scriptio per decftnnium suffrciat ad abolendas leges Eccle-
siae. Negant cum Busemb. ut supra n. 3. Salm. de Leg.

c. 6. n. 17. cumBon. Laym. Diana etc. quia ad praescri- ,

,

bendum adversus Ecclesiam requiruntur /fo anni, ut habe-

tur ex cap. De quarta et cap. ad Aures, de Praescript.
,

Sed Lessius 1. 2. c. 6. n. ^. et Pal. Sa, Gran. Nav. et

Azor. apud Salm. loc. cit. probabiliter dicunt suffrcere de-
cem annos sive leges sint receptae , sive non quia non
,
;

major ratio habenda

de consuetudine contra legem ec-
est
clesrasticam quam civilem , cum nullum jus inter has
,

distinguat. Respondet autem Lessrus ad citatos textus, eos

non loqui de legibus, sed de juribus, et bonis immo-
bilibus Ecclesia praescribendis nomineautem juriumEc-
;

clesiae non veniunt quidem Ecclesiae leges.Quando vero lex

nunquam fuitrecepta, certe suffrcit dccennium pro utraque
lege, sive civili, sive ecclesiastica , utdicitBuse^ib. hic n.
 ,

t;^ LIB. I. TRACT. II.

3. Et tunc,primi non observantes peccarint, praesen-

licct
tes tamea non peccant. Salm. n. 106. cum Suar. Bon. Pal.
et comm. cum Busemb. bic n. 5.
Limitant 3. Si major
et sanior pais populi legem non ,

receperit quamvis enim primi non acceptantes peccent si

; ,

dcsuetudo nondum sit prsescripta cscteri tamen non te- :

YLcntur ad legem nam prrcsumitur princeps nolle bos ob-

;

ligare ad observandum quod non est a majori parte recc-

plum. Ita Salm. n. 107. cum Suar. Pal. Tap. etc. cum
Busemb. bic n. 2. et Less.l. 2. c. 22. n. 98.
Quaeritur bic,an si populus supplicet principem, \\t
revocet legem tcneatur illam observare? Negant Bon.
,

\ illal. Salas, etc. apud Salm. c. 1. n. 1 1. Sed recte con- 1

Iradicunt Salm. cum. Suar. et Pal. At si princeps audiat

supplicationein populi, et taceat,nec instet pro observan-
tia, censetur legem abrogare nisi aliud conjiciatur ex cir- ;

eumstantiis. Salm. c. 1. n. 112. cum Pal. Bon. Salas. et

aliis.

DUBIUM IV.

Sl n prccccpia etiam humana obigcnt sub pcccaio , et qnali?

l.jo. An legislatorcs humnni possint prxcipere? Et quot conuilioncs re-

quirantur, ut lex obliget ? —
1^1. An supcrior possit pnecipcre rcm
levem sub culpa gra\ i ? — 142. An rcs lcvis fiat gravis per circum-
stantias praesertim contemptus?— 1 43. An rcs gravis possit proecipi
—
,

sublevi? — t 44 - Q" a "do prsesurnatur lex obligarc sub gravi ?

i^o. An lcx pcenalis obliget ad culpam ? —
146. Quid de lcge sub pcena
suspensionis etc. — \\"j. Quid si lex assignet pccnam,
et simul prae-
cipiat ? 1
— 48. An incurratur
pccna antc sententiam ? i^Q- Quid dc —
pcenis positivis , et inhabilitantibus? i5o. An poena conventionalis —
solvi debcat ante scntentiam? i5i. An lex irritans actum caren- —
leui solemnitatibus obliget in conscientia ?, — \5i. An tcncamur tol-
lcre iinpcdimentum obstans impletioni legis? (Sed vide eliam lib.III.
num. io^S).

i^o. —
« Kesp. cum Deus sit Dominus noster, atque
:

» etiam superioribus parere nos jusscrit, non solum ipse

» sed et illi nobis praecipere possunt, et praecipiunt, tum
» sub pcena, tum etiam sub culpa , sive peccato eoque ;

» gravi autlevi, prout et rei praeceptae ad intentum finem

,

» necessitas et materiae quantitas, et eorum voluntas sese

» jiabent quae ex eorum verbis , circumstantiis, aut pru-
,
 DE LEGIBUS. »7

» clentum aestimatione solet colligi. Ilatbeologi communi-

»» ter, S. Th. Suar. Salas etc. » ,

Ut lex obliget quatuor conditiones requiruntur. I. Ut

,

lex pro tota communitate. II. Ut lcgislator liabeat pu-

sit

blicam potestatem. III. Ut lex sit perpetua. 1Y. Ut sit ad

bonumcommune deinde sit bonesta justa, et possibilis. : ,

Vide Salm. de Leg. c. 1. ex n. 7. Ilinc lex differt a prae-

cepto seu mandato nam praeceptum fertur pro persona
, ;

particulari et etiam a persona privata. Deinde praeceptum

,

est ad tempus, cum cesset morte mandantis nisi res sit ;

amplius integra vel nisi prseceptum sitad causas pias vel

,

pariter favorabiles. Vide Croix lib. 1. n. 565 et 566.

Salm. d. c. 1. n. 5.

Unde rcsohnmtur hi casns :

« t. Graviter peccat, qui deliberate, et in materia magna

» violatpraeceptum aliquod Decalogi vel Ecclesiae. ,

i4i — »2. Cum res levis est , non peccat mortaliter

>» transgrediens , etsi superior sub mortali praeceperit :
» quia id eum posse negant Suar. Laym. et alii communi-
» ter ; ne quis frangat silentium, ne edat uvam ut
v. gr. ,

» claudat ostium etc. quia est res parva, et incapax tanta?

,

» obligationis. Nec ipse Deus in materia parva sub mortali

» obligat. Vide. Less. 1. 2. c. 4- d. 9- Salas d. 10. s. 7.*
» (Est communissimum apud Salm. de Legib. c. 2. n. 18.
» Tenent tamen in tract. i5. de Statu Relig. c. 6. ex n.
» 85. cum S. Tb. Valent. etc. contra Sancb. Vasq. etc.
» posse praelatum regularem praecipere sub gravi quod a ,

» regula praeceptum est tantum sub levi si timetur,quod ,

» regula aliter non observetur ).

142. —
» 3. Aliud esset, siinateriaaliaslevis, fieret gravis

» ratione circumstantiarum ut veb. gr. contemptus, scan- ;

» dali magni boni communis vel linis a legislatore in-

, ,

» tenti. Sic abstinentia a pomo in Paradiso in se quidem ,

» parva gravissima tamen erat ex circumstantia finis.

,

» Suar. 1. 3. c. i5. »

Nota, quodin quacumque materiacontemptus formalis

legis aut legislatoris (quod est contemnere legem vel
, ,

legislatorem scu superiorem qua superior est) semper est

,

peccatum mortal^. Salm. c. 2. n. 38. cum S. Tli. Suar. et

 ,

i; \ LIB. I. TRACT. II.

conimuni.Secus si contemnatur res praecepta ,

quia parvi
aestimatur, vel ex indignatione partieulari contra superio-
rem. Scdm. c. 2. n. 35.cum Sanch. Cajet, etc. Contemptus

enim non qua superioris sed qua singularis personse verb.

, ,

gr. quia indocti, imprudentis, etc. de se non est culpa

mortalis; nisi forsan judicium sit graviter temerarium. lta
Salm. ib. n. zjo. cum
Sanch. Less. Bon. Ilinc dicunt
Pal.
raro contingere peccatum mortale ratione contemptus.
i43. —
« 4- Quando materia est gravis potest superior ,

» praecipere sub culpa lantum levi quia sicut potest :

» nullo modo obligare non praecipiendo ita etiam potest :

» obiigare sub veniali lantum. Ita Suar. Less. loc. cit.

» contra Vasq. »

Quaestio est, anlegislator in materia gravi possit obligare

tantum sub lcvi. Prima scnlcnlia negat, cjuia gravitas obli-
gationis non dependet ex voluntate superioris sed gravi- ,

tate materise. Ita Bellarm. Reg. Sot. Yasq. Bec. Secunda

tamen scnlentia probabilior aflirmat, quia in legibus obli-
galio taxatur a legislatore juxta finem intentum ad qucm ,

aliquando expedit non imponere obligationem gravem in

gravi materia. Ita Lessius 1. 2. c. /\.i. n. 46. Salm. de Leg.
c. 2. n. 20. cum Sancb. Pal. Bon. Yal. etc. Sicut bcne quis

potest vovere in quacumque materia etiam gravissima , ,

tantum sub levi utS. Ant. Pal. Sancb. etc. apud Salm. ib.
;

1 44-
—
" 5- Potissima signa ex quibus colligi possit an ,

>» lexobliget sub gravi culpa sunt Iiecc I. Si materia sit ,

» gravis et non constet in contrarium de voluntate praeci-

,

» pientis. Unde Cajet. in Summ. verb. Cler. docet, clericos

» tantum peccare venialiter , dum contra praecepta juris
» positivi aves , sequuntur ad venandum. II. Si
et canes
» verba magnam vim babent, ut jubemus, interdiciinus
» in virtute sanctse obedientise; vel vi voti, aut juramenti,
» velgraviter mandamus etc. III. Sipama magnaadjicia- ,

» tur ut excommunicationis, depositionis maledictionis

, ,

9 aiterna?, exilii perpetui mortis etc. IV. Si ita fert usus,

, ,

» et consuetudo inter peritos, et tiinoratos quia consue- :

» tudo est optima legum interpres, ut patet in lege jejunii

» ecclesiastici, et abstinentisea carnibus; item communio-
» nis annuae,quasgraviter obligareprobantbicTol. Laym.
» c. i4- n. 4« Bonac. p. 7. §. 4- M
 DE LEGIBUS. *)$
i45. — Docet auctor legem obligare sub gravi , si magna
pcena addendsc sunt plures qucestioius
ei adjiciatur. Ilic
scitu necessariae. Et ante oinnia est nolanduin quod alia ,

est lcx pure pcenalis qua? nullum dat praeceptum

,
v. gr. ,

qui hoc fecerit, solvat pcenam. Et bacc non obligat in con-

scientia , gravissima
etiamsi pcrna ut Salin. c. 2. n.
sit ,

53. cum Nav. Pal. Tap. Regin. etc. Ilinc legcs oppidorum
proliibentes sub poena caesioncm lignorum , sive berbarum,
piscalionem, veiiationcm non obligant sub culpa sic
, ,

cniin babet consuetuclo. Ita Salm. ib. n. 5/[. cum Nav.

Val. 3Iontes. etc. Alia est lexnon pure pcenalis , seu mixta ,

qua? prsecipit, et pcenam imponit , v. gr. nemo boc faeiat

sub pcena etc.
Omnes legcs sub pcena excommunicationis latae senten-
tiaeobligant graviter: est commune. V. Sab.n. c. 2. n. 44-
1 /jG. — Quaeritur
anobliget sub gravi lex quse prrecipii
1.

sub pcena suspcnsionis, interdicli velirregularilatis?Ncgant

obligare sul) gravi cum ista possint incuni sine pcc-
,

cato gravi, Cajet. Val. Salon. ( et Azor. quoad suspensio-

nem )apudSalm. ib. n. 45. vContradicunttamen Salm. tam
quoad irrcgularitatem , cum Sancb. Pal. Tap. etc.,quam
quoad. interclictum et suspensionem , si sint majores ,
,

prout suspensio ab omcio vel beneficio ad longum tem-

,

pus, et interdictum ad omnem usuin quse dicunt non ,

posse incurri sine peccato gravi. Ila Salm. de Cens. c ?.

n. 12G. ex Suar. Bon. Con. Pal. ctc. ibid. n. 124. (Ykfes
etiam cle boc 1. 7. de Censur. n. 3i3). Et iclem dicunt
de aliis pccnis spiritualibus gravissimis dict. num. 45- ut
sup.
Quid si tales pcenae sint ferendae sententiae, an obli-
gent sub gravi? Alii aflirmant : alii probabilius negant,
ut Sabn. de Leg. c. 2. n. 46- cum Cajet. Pal. Suar. Sancb.
Vasq. etc. Nisi dicatur, quod censura incurralur sine alia
monilionc, vel nisi de se materia sit gravis.
i47* —
Quaeritur 2. an leges assignantcs pcenam tempo-
ralem et simul praccipientes obbgent acl culpain an so-, ,

lum ad pccnam ? Prima sententia negat nisi ipsa lex ex- ,

primat velle obligare etiam ad culpam. Ita Nav. Man.

c. 23. 11. 55. et 60. ubi ait Leges hnmana* c.tiam prccci-:

pie/itcs qu<e pcenam iemporalem consiituunt m dubio adfeter-

,
'7<> LIB. I. TRACT. II.
nam non oblignnt , quatenus sunt leges cjus qui pcejiam statuit.
Jta etiam Cajet. in Summ. v. Clericus. §. Yerum. Item
Mencaaa, Gomez Imola ap. Salm. tle Leg. c. 2. n. 47»
,

et probabilem ibid. vocant Yal. Bon. Dian. Tap. ac Yill.

etloquendodelegecivili probabilem etiamputat IMazzot. de
Leg. q. 2. c. 1. cum Fill. Ratio quia licet prineipes bene , ,

possint obligarc tam ad pcenam quam ad culpam tamen , ,

cuinnon sint imponenda oncra sine necessitate non prae- ,

sumuntur ipsi velle ad culpam obstringere quando suffi- ,

cit pcena ad eos coercendos et ita hujusmodi leges di- :

cunt consuetudine inlerpretari. Vmus tamen contradicit

secuncla scntenlia quam absolute tenent Sahn. 1. c. n.
4f)-
et probabiliorem ibi censent Yal. Ron. Dian. Tap. et Yill.
Hatio quia hrcc est diifcrentia inter legem purc poznalcm
, ,

qua? obligat ad solam pccnam et hsec est, quanclo in ea ,

tanlum pcena assignatur et legem niixlam qua? obligat ;

,

eliam ad culpam et hsec est quando ullra pcenam prae-

; ,

ceptum adjungitur; ipso enim praeceplo tunc creditur su-

perior velle ad culpam obligare, ne frusfra vidcatur prae-
cipere. Quid sipcenasit magna? vidc dicenda dc Rcst. 1. 3.
n. 61G.
148. —
Quecritur 3. an incurratur pcena ante judicis sen-
tentiam? Pcense spirituales ut cxcommunicatio, inegula- ,

ritas, etc. quando imponuntur ipso facto, non indigent

sententia ; est certum apud omnes vide Salm. de Leg. ,

c. 2. n. 57. Et patet ex c. Non dubium de sent ex c.

Significasti de Hom.dicitur depccnis priva-

et aliis. Idem
tivis , modo
reus subire eas possit sine infamia sicut cssct ,

privatio vocis activse ct passivae ut Suar. 1. 5. c. q. n. 5.

, ,

Bon. d. ?-. q. i. p. 7. n. 10. et Sahnant. n. 58. cum Tapia,

Yasq. Montes. etc. Et modo alicubi non habeat aliter
,

consuetudo particularis Salm. n. 60. Adde nisi pcena : ,

consistatin privationc alicujus juris acquisi ti, pu (a in bencli-

cio , electione, etc, tunc enim scmpcr requirilur declaratio
juridica vcl pcena? vel saltem criminis etiamsi pcena impo- ,

natur, ipso facto incurrenda , nulla cxpcctata dcclaralionc ,

ut docent Less. 1. 2. c. 29. dub. 8. et c. 34. dub. 34- Mol.

de Just. t. 2. tr. 2. d. 96. n. 8. Soto. 1. 1. q. 6 a. G. et

1. 4. qu. 6. a. 6. Srmch. de Matr. 1. 2. d. 53. n. 5. et 1. 7.

d. 89. n. 11. Pal. tr. 3. d. 2 p. 2. n. 8.etSalm. c. 2. n

 DE LEGIBUS. j; 7
el 60. cum Lcd. Cajet. et Gran. Cum enim lex pcenalis ac-
cipi dcbeat in mitiori sensu; verbailla, nuUa decjara-
iione clc. possunt explicari, scil. nnlla expcctata decfcira-
tione poenae; sed non excludilur declaratio criminis, ut
pccna possit rco applicari. M
confirmatur ex c. Sccundum,
de Haeret. in 6. ubi haerelici licct priventur ipsojure bonis
,

suis tamen non tcncntur bona tradcre ante sentcntiam

> ,

ut in eodem tcxtu habetur.

i49- —
Quod dictum est de pcenis privativis, a fortiori
dicendum de positivis quae consistuntin actione positiva,
,

v. gr. aliquid restituendi, aut patiendi ut communiter , ,

cum I). Th. 2. 2. q. 62. a. 3. Sanch. de Matr. 1. 6. d. 53.

n. 1. Mol. ]. c. Soto 1. 1. q. 6. n.... ad 8. ct Salm. c. 2.
n. 61. et64- cum Tap. Sa,\asq. etc. Etsicigitur dicendum
de legiljus privantibus beneficiis jam obtentis, ratione si—
moniae vel alicnationis bonorum bcneficii etc. ubi semper
, ,

requiritur declaratio judicis, Salm. d. n. 64- cumAA.cit.

Katio autem omnium horum est, c|uia nimis ardua, et
inobservabilis esset lex ilia humana quocl reus ipscmct in
:

seipsum deberet pcenam exeqiii.

autem inhabilitantes obligant ante judicis sentcn-
Pcense
tiam, ut est pcena impositaa Tridentino non residentibus
non lucrandi fructus, et similia. Yide Salm. ibid. n. 62.
Item quanclo pcenae sunt conditionales v. g. uthabens be- _,

neficium curatum si non ordinetur sacerdosinfra annum,

,

sit ipso facto pi ivalus beneficio, ut ex cap. Licet , de Elect.

in 6. Sic etiam clcricus beneficiatus non deferens habitum,
ipso facto privalur privilegio fori. Salin. c. 2. n. 63. cum
Sanch. Palm. B011. ctc.
ioo. — Queeritur 4- an pcena conventionalis in contra-
ctibus debeat solvi ante sententiam? Prima scnicnlia aflir-
mat, quia quisque tenetur ante sententiam pactum obser-
vare. Ita Bonac. Suar. Mol. Sa ap. Sahn. c. 2. n. 66.
,

Secunda sentcnlia quam a?que probabilem vocant Salm.

,

n. 67. ct tenent Nav. Less. Sanc. Yasq. Laym. Pal. etc.

negat, quia senliendum est contrabentcs non ahter velle
,

sibi imponerc pcenam, quam juxla dispositionem juriscirca

leges pcenarum quae nonnisi post sententiam contraliun-
,

tur. Profccto tenetur reus post scntentiam ad poenam: sed

notandum est, non tcncri eum ad solvendam pecuniam
 ,

»5« LIB. I. TRACT. II.

nisipetatur a parte. Et si pcena sit nimis dura, ultra sen-

tentiam requirilur proeceptum judicis, et ministrorumexe-
cutid Yide Salm. c. n. 70.
Deinde notandum quod leges quae fundantur in falsa
, ,

praesumptione, de se non obligant in foro conscientiae ,

quando prsesumptio certe est falsa. Sic enim liaeres non lene-
tur, omisso iiiventario, ad omnia dcbita solvenda si hx- ,

reditas revera non est solvendo. Yide Salm. c. 2. cx n.

*]8. et vide dicta n. 100. v. Quaires.
t5i. — An, quando lex requirit aliquam conditionem ,

sine qua irritet actum , uti lex irritans testamentum sine

solemnitatibus vel lex irritans alienationem bonorum ec-
,

clesiae sineconsensu capituli, obligetin conscientia?jPrifli«

scnlcntia negat, utNav. Covarr. Tap. Sylv. Med. etaiii ap.
Salm. c. 2. n. 44- et °3- Ratio, tjuia tales leges f undantur
l

in pracsumptione fraudis quae tunc non adest. Sccunda ,

sentcntia aflirmat quia tales leges non solum fundantur in

,

prsesumptione fraudis sed etiam in periculo illius, quod

,

semper aclest. Ita Salm. cum Sancli. Pal. n. io^. Utraque

est probabilis sed secunda probabilior.
,

i5i. —Quseritur bic ultimo, quando tencamur tollere

impedimenta, vel ea non apponere, quaeobstant impletioni
legis? Praenotandum est ad qu?cstionis solutionem aliud
.
,

esse, quod quis non obligetur a lege sive ab illius obliga- ,

tione extrabatur aliud, quod excusetur a transgressione

:

legis, manendo tamen sub ejus obligatione. Unde fit ut ,

dupliciter possis te impedire ab observatione legis ; vel

apponendo causam cjua extrabaris a legis observatione
,

scilicet si ab hoc loco, ubiestprseceptum audiendi sacruin,

descendas ad alium, ubi tale praeceptum non viget vel ;

elliciendo opus quod licet impediat te ab observalione

,

legis, non te extrabit tamen a legis obligatione nempe si ;

die dominico discedas a loco sacri ad sylvam ubi etsi sa- ,

crum audire nequeas, ab illius obligalione tamen non ex-

traberis. Deinde notandum est, quod contra leges naturales
nunquam licet apponcre impedimentum , ut afa illius
obligatione extraharis : secus autem dicendum de legibus
humanis, c{u?c non obligant cum tanto rigore. Ita sapien-
ter distinguunt Salmant. c. 2. n. i58. i5c). et 160.
llinc inferunt, non peccare excommunicatum , si sa-
 DE LEGIBUS. 179
crum non aiuliat ct absolutionem non procuret; nam
,

per impedimentum excominunicationis jam extrabitur ab

obligatione audiendi sacruin : sed vide dicenda 1. 3. n< 325.
v. Excommunicatus , et 1. 7. n. 161. Inferunt 2. eum non
peccare contra pra?ceptum jejunii, recilandi officium etc. ,

qui sua culpa incidit in iniirmitatcm etsi praeviderit : ;

nec qui die jejunii pedestef iter a t vel multum laborat {» i ,

ex quo excusetur inde a jejunio etiamsi ex pravO fine iter

:

assumat, nenipe ad furandum ctc. Ita Salm. c^ 2. n. 161.

cum. Sancb. Medin. Uenriq. etc. Sed nos omnino opposi-
tum sentimus cum S. Tboma vicle dicenda 1. 3. 11. io46.
:

An vero peccet eontra legem qui eo animo id impedi-

,

mentum apponit, ut a legis obligatione extrabatur, scilieet

si sc fatiget, ut non jejunet? Aflirmant peccare Pal. Salas,
Medin. etc. apud Salm. cap. 2. num. i63. quia nemini
debet prodesse sua fraus. Negant tamen peccare contra
jeiunium Sancbez, Fill. Azor. Vill. etc. quod satis pro-
babilem sententiam vocant Salm. ib. num. 164, quia tunc
ille utitur jure suo cjuo ])otest extralii ab obligatione legis,
,

in quo nulla est fraus prout v si quis exeat e sua patria

:
,

ubi est obligatio jejunandi ut eximat se a jejunio. Sed

,

nos tanto potius, juxta sententiam quam mox supra secuti

sumus, omnino primam sententiam sequimur; vid. 1. 3.
nuriL 1045.
Peccat vero contra praecepta naturalia vel divina qui , ,

prsevidens, sc bominem occisurum in ebrietate ab ebrie- ,

tate nonabstinet; vel qui non procurat absolutionem ex-

communicationis tempore pascbali tunc enim urget gra- ;

vius proeceptum radicaliter divinum communionis. Sic

etiam peccat c|ui se inebriat vcl somno se tradit tempore
, ,

audiendi sacrum ,vel recitandi ofncium quia illa pra:- ,

cepta tunc jam eum obligant, neque per eas actiones a

prcecepto extrabitur. Ita Salm< ib. num. 162. cum com-
muni.
1S0 LIB. I. TRACT. II.

CAPUT II.

DE SUBJECTO, CUI DATUR PP.ECEPTUM.

DLBIUM I.

Qucc personce prcvccptis obligcntur ?

»53. An ad lcges obligentur ebrii , infidcles , ignorantcs , ctc. ? —

i 54- -Vn lcgislator tcncaturad lcgem? — 1 55. Quaudopueri obligcntui
ad leges ecclcsiasticas ?

i53. —
Kesp. Soli subditi ratione utentcs obliganttir,
«

» ita ut eorum transgressionc peccent. Quodaddo propter

>» ebrios, et ad tempus amentes, qui etsi vere iis obli- ,

» gentur, eorum tainen violatione non peccant, defectu

» advertentioe rationis , et consensus. Pars prior est com-
» munis , et certa Fill. t. 21 . cap. 1 1. <J.
10. Bon. p.6. etc.
» Laym. lib. 1. tract. 4. cap. 10. Posterior est eorumdem.
» Cujus ratio est tum quia praeceptum cum sit directi-
, ,

>* vum supponit usum rationis tum quia obedientia tan-

, :

» tum est eorum qui ,

ratione , et voluntate utuntur. Ne-
» que alic.s transgressio ad culpam miputari posset. »
Pro majori claritate notanda est regula, aliud est ad
legem non teneri; sicut non tenentur ad leges ecclesiasti-
cas inGdeles, pueri, amentes. Aliud a lege excusari, sicut
excusantur ebrii ignorantes, dormieutes. Hinc est pec-
,

catum prsebere carnes in die vetito secundis non vero pri- ,

lnis. Sicut eliam peccatum est incitare omnes istos ad ali-

quid malumjure naturae.

f ndc rcsolvcs Jios casus :

1.54. — •!. non tenetur suis legibus ut sic

Legislator , ,

» quoad vim coactivam, et pcenam sive directe indi- , :

» recte tamcn et quoad vim directivam, et ex a quitate

,
i

» quadam tenetur se tanquam caput, membris confor-

,

» mare. Ila S. Thom. q. 96. a. 5. ad 3. Sylvius Suar. ,

» Bon. Laym. lib- 1. cap. 4- cap. 9« contra Azor. Tenetur

» etiam in coutractibus cum reliquis pari conditioue uti.
» Vide Fill. t. 21. c. 5. »
 DE LEGIBUS. 18
Ita communi Salm. d. cap. 3. num.
ex 3^. Num auLcm
legislator teoeatur ad suam legem sub giavi, vcl lcvi?
Alii dicunt sub gravi sicut lcx alios obligat ut Sot. Layin.
, ,

Yasq. etc. ap. Sal. ib. n. 38. Sed probabile cst, pracciso
scandalo tantum teneri sublevi quia tantum e\ honcs-
, :

latc obligatur ad legem ita Salni. ib. num. l\i. cum Less.
:

Azor. Bon. Pal. etc. Limitatur tamen si lcx lata sit de ,

taxatione pretii vel de irritatione contractus

, tali legi ;

enim tenetur stare etiam princeps ad servandam oequali-

tatem. V. Salin. ib. num. /\3. et /\l\.

« 2. Infideles non baptizati, etiam catechumcni , non

» obligantur pracceptis Ecclesia?, obligantur tamen hacretici,
« et alii qui pcr baptismum Ecclesia? semel sunt subjecti.
,

i55. —
» 3. Elsi pueri ratione utentes legibus iis Eccle-

» sisc, quarum matcria eorum aetati cst conveniens v. gr. ,

» confessionis annuac secundum Navar. Henriq. et Azor.

,

» iteni abslinentioc a carnibus, auditionis sacri secundum ,

» Sanch. etc. obligentur quoad culpam; non tamen quoad

» pcenas ordinarias puberes, quales sunt masculi
, nisi sint
» anno i/\. puellae 12. absoluto. JtaSotus
Vasq. de Pcenit. ,

» q. 90. v. a. 2. Sa v. Censura. »

Qupcritur, an pueri statim ac pervenerint ad usum ra-

tionis teneantur acj leges eccksiasticas audiendi sacrum ,

absttnendi a carnibus, vel lacticiniis, et confitendi? An il - <

,

mant Sancb. dec. lib. 1. cap. 12. n. 6. Laym. c. 10. n. 4-

et Salin. de Leg. cap. 3. n. 52. cum Pal. Bon. Salas etc. ,

Atqucpeccare dicunt parentes, qui negligunt impletionem

ipsorum. Et regulariter aiunt hunc usum rationis judican-
dumadvenire, expletoscptennio. Admittunt tamen, pueros
ante pubertatem non obligari ad pccnas ib. n. 5o. in fine.; ,

nec ad communionem ante decennium nisi in articulo ,

niortis, si sit usus rationis ut Salm. de Euch. cap. 7. a.

;

num. i5. Negant vero S. Anton. Sot. Sa, Henriq. Marcb.

ap. Salm. num. 5i. dicentes non teneri statim sed post ,

aliquod tempus. Hoc tempus Sa ait, csse tempus puber- ,

tatis: Sotusvero etS. Anton. dicunt saltem essedecimum

annum vel nonum cum dimidio in fceminis. Sed haec opi-
nio merito rejicitur communiter, ut ait Croix lib. 3. p.
num. 6i5. An vero obligentur pucri qui ante septen- ,

nium pervcnerint adusum rationis? Negant Diana Sanch, ?

 ,,

•»8a LIB. I. TRACT. II.

Burgh.ap. Croix lib. i. n. 6-6. qui probabile putat ,quia

leges positive attendunt tantuni ad ea quae commtmitcr
contingunt. Sed probabilius Bosco ibid. amrmat teneri.
\ide dicenda lib. 3. n. 270. et 1012.
« 4- Tnfantibus non baptizatis, et perpetuo amentibus

» licite dantur carnes diebus vetitis, et imponuntur opera

» servilia festis; non tamen ebriis, cuni legi maneant sub-
» jecti; uti nec licite irritantur amentes ad blaspbeman-
» dum, laedendum , etc. eo quod talis actus Iribueretur
» principali agenti ,
qui alterius opera utcretur ,
quasi in-
» strumento, ut Laym. lib. 1, tom. /[. cap. 10. Bon. p. 6.
» et Sancli. 1. Moral. c. 12. »

DUBIUM II.

u4n Peregrini teneantur legibus suis domicilii }

dum ab eo absunt ?

l56. An peregrinus teneatur ad leges loci ubi cst? — 1 57. An tencatur

ad legcs Deindc -jonuntur resolutiones plurium casuurn.
patriae ? —
i58. An pcregrini possint dispensari ab episcopo loci in legibus , et
in volis?

i56, — « Suppono I. Prseceptum aliud esse locale, quod

» scilicet certo tantum in loco urbe v. gr. vel parochia
,

» obligat; jdiud universale , seu juris communis, quod

» lotam fere Ecclesiam obligat.
» Suppono II. Peregrinos proprie dici eos qui aliquo ,

» veniunt animo non manendi sed tantum subsistendi ,

» per aliquot dies, vel ad summum per minorem anni

» partem ut mercatores , viatores non autem studiosi
, ,

» neque ancillae, quae veniunt ad scrviendum.

» Respondeo non obligari. Ita Nav. Sanch. Less. 1. 4-
» cap. 2. dub. 8. Ralio, quia praccepta localia per se et
» directe respiciunt territorium, eique sunt aftixa atque ;

» adeo non obligant, nisi existentes intra illud. Lex enim

>» ita fertur v. gr. festum illucl tali loco celebretur
; ideo- :

» que liic valet illud Sifueris E.omac

: , etc. Addit Layim
» cap. pracccptum locale expirare etiam intra proprium
>• territorium in loco cxempto quod is xquiparetur loco
» sito extra territorium. »

ante onmia distinguere domicilium a quasi

Ilic refert
domicilio. Yerum domicilium acquirit , qui habitat ali-
 DE LEGJBUS. i83
cubi ,aninio ibi perpetuo manendi , ut communiter docet
lionac. tle Leg. d. i. q. i. p. 7. n. 39. Ronca^. eod. tit.

cap. 1. p. 3. pag. 44- ctSahn. tract. 8. cap. /\. n. 48. cum

Palao , Trull. Dicast. et aliis passini cx lib. 2. cap. tJhi ,

scnatores , et §. Proinde, ff. de Judic. I.

1. Ileres absens ,

censelur autem bujusmodi animum babcre qui babilat ,

alicubi per dccennium non significata voluntate receden-

,

di , vcl qui majorem partem bonorum ibi asportaverit

aut domum emcrit aut ccdificaverit, ut babetur in bulla
,

Speculatores rclata t. 2. 1. GJlium. 7-70. ad n. V. vel qui

saltcmcxpressis verbis ( utaddunt Salm. n. 49.) voluntatem
ibi perpetuo manendi expressc significaverit. Ille autem
acquirit quasi domicilium qui manet in aliquo loco per
majorcm anni partem ut dicunt Sylvest. v. Domicilium
,

num. 2. et Sancb. de Matr. lib. 3. d. 18. num. 9. vel qui

ibi moratur per aliquod notabile tempus cum animo ibi
manendi majori parte anni ut rectc aiunt Roncaglia loc. ,

cit. Laym. 1. 1. tract. 4- ca P- I2 « num. 1. v. Quseres, cum

Navarro et N. SS. P. Benediclo XIV. notif. 33. num. 6.
,

utque eruitur ex citata 1. Heres etc Ilis positis, dubita- ,

tur 1 an ut quis teneatur leftibus loci ubi est requiratur,

. , ,

ut ibi verum domicilium contraxerit. Affirmant Gtossa ,

in cap. Quse contra, dist. 8. verb. Aut peregrini et alii ,

apud Sancb. loco citato num. 8. Quia advena (ut aiunt)

donec non acquirat verum domicilium saltem per ani- ,

mum ibi perpetuo manendi non fit subditus illius loci. ,

Sed communis sentcntia tenenda docet sufficere, quod is

contraxcritibi quasi domicilium ila Suarez t. 1. de Relig. :

cap. 14. num. 5. et 1. 3. de Leg. cap. 33. num. 3. (qui

oppositam pulat non esse practice probabilem) Sancb.
loc. cit. num. 9. Salm. de Leg. cap. 3. num. 55. etLayin.
dicto cap. 12. num. 1. cum S. Antonin. Palud. Sylvest.
Rosella, Ratio, quia tales peregrini jam subjiciuntur
etc.
jurisdictioni Superiorum illius loci, ergo etiam legibus
tenentur; et tenentur a prima die^ qua iilic perveniunt
auiino babitandi per majorcm anni partem , ut recte notat
Sancb. cticto num. 9. Cum Sylvest. Palud. Rosella, etc.
Dubitatur a. an si quis in aliquo loco ad breve tempus
moretur, teneatur leges illius servare? Prima senlcntia
affirmat; et hanc tenent Pontius de Matr. 1. 5. c. 7. §. 1.
 ,,

\H LIB. I. TRACT. II.

n. 6. Suarez de Leg. 1. i.de Relig. c.
1. 3. c. 33. n. 33. ct
i4- a. n. 9. Salasde concL 4- Tapia 1.
I^eg. d. iG. sect. 4.
4- q. 16. art. 3. n. 2. ct Covarr. Gordon. Henr. etc. apud
Salm. de Leg. c. 3. n. 5G. et-alii plures apud Sanch. de
Matr. 1. 3. d. 18. n. 4- et in Dec. 1. 1. c. 12. n. 3. quivocat
valde probabilem sicut etiam putant Salm. loc. cit. n. 58.
,

Probant 1. ex c. Illa dist. 20. ubi refertur illud cclebre

,

D. Ambrosii Cum Romam venio , sabbatum jcjuno cum

: •

Mcdiolani sum , non jcjuno ; sic cl tu ad quamcumque Ec-

clcsiam vencris, cjus morcm qzrva ; si cuiquam non vis cssc
scandalo ncc qucmquam tibi. Probant 2. ratione
, tum ,

quia, qui sentit commodum, dcbet sentirc et incommodum ,

sicut enim talis advena deobligatur lcgibus patria? a qua

abest ita scquum est eum obligari legibus loci ubi mora-
,

boc modo advena vere fit subditus superioris loci

tur, et
quamvis brevi ibi sit tum quia expedit ad pacem publi-
;

cam servandam et ad scandalum vitandum, ut omnes

,

servent leges loci ubi reperiuntur uti colligitur ex rclata ,

doctrina D. Ambrosii et saltem ratione dicti scandali vj-

;

tandi, ut ait Suarez, episcopus loci jurisdictionem habet

in peregrinos eadem enim jurisdictio, qua? ipsi competit
;

superovessuas ut eas bene regere possit, competit ctiam

,

super adveras ne scandalum ovibus praebeant leges loci

, ,

non servando. Plures alias rationes pro hac sententia addu-

cit Suarez. Fatentur tamen AA. citati, non satis esse solum
transitum ad hanc obligationem contrahendam etenim ;

(apud Sanch. Dec. 1. 1. c 12. n. 37). Emmanuel Sa dicit

teneri peregrinum si maneat illa die qua pervemt
, Leo- :

nardus, siintegradie Sayrus siillic accedat

: multo spa- ,

tio ante prandium, et tota die ibi quiescat. Sed melius

videtur distinguerc Suarcz dicto c. i3. ex. n. 8. dicens,
quod, si quis venitadlocum destinatum utterminum viae,
teneatur ejus legibus , licet parum ibi adsit; secus si ibi sit
in via,sivepertransitumadaliumlocum ; tunc enim,sipra>
ceptum sit aftirmativum puta audicndi sacrum non tene- , ,

tur,quiatalepraeceptumobligat existentes, qualesnon sunt

itinerar.tes tenetur vero si pra?ceptum sit negalivum
; ,

nempe abstinendi a carnibus, vel abopcreservili etiamsi ,

ibi moreturadhoram, quia praeceptum negativum, cum obli-

gct pro semper, habet tractum successi vum per totum diem.
 DELEGIBUS. lJW
llxc sententia est salis probabilis, sed probabilior vidc-
lur secunda, quge clicit, advenam non teneri legibus loci
ul)inon moratur, nec intendit morari per majorem anni
partem; banc tenent Sancb. locis cit. de Matr. n. 6. et in
Dcc. n. 38. cum pluribus aliis, Bonac. de Legib. d. i. q.
i.p.6. n. 7. et 43. S. Anton. p. % tit. 6. c. 2. §. 2. Azor.
tom. 1. d. Tolet
5. c. 11. q. 2. Laym. 1. 1. 6. c. 5. n. ult.
1. tr. 4. c. 12. n.{. cum Sylv. Ang, et Medina item Sayr. ,

Diana Granado et alii apud Salm. dicto. c. 3. n. 58. qui

,

banc non minus probabilcm vocant. Ratio tum quia leges ,

non obligant nisi subditos, qualcs non sunt peregrini cum ,

ipsi ob brevem illam moram minime subjiciuntnr jurisdi-

ctioni superioris loci ut babetur ex pluries citata 1. Haeres
,

al)sens, tum quia non dicitur moraliter commorari in ali—

quoloco,qui ibi non manet,nec aniinum manendi babet
])ermajorem partein anni. Ad textum autem D. Ambrosii
resppndetur 1. illum procedere tantum ubivitandum est
scandalum. Respondetur 1. S. doctorem loqui ibi de lege
communi servandi jejunii quod Mediolani non servatur ,

inprimis quatuor diebusquadragesimae; sed lex communis

utique servanda est a peregrinis, quando absunt a patria,
obi lex illa non servatur , ut ex communi sententia docent
Suarcz cit. c i^. n. 27. et Laym. loc. cit. n. 3. cum Me-
dina et Ilenriq. Quamvis tamen Laym. non improbet op-
,

positam Sancbczii qui do Matr. loc. cit. n. 7. ait cives

,

inox in patriam redituros, per fictionem juris pro prscsen

tibus baberi.
Limitatur vero b;cc secunda sententia 1. in legibus de
jure communi , vel circa solemnitates contractuum aut ,

connnoda ipsius loci v.

circa , g. de non extrabendo triti-
cum, arma, etc. 1. Limitatur si esedem leges vigeant in
patria peregrini, licet Sancbius cum Dian. buic contradi-
cat. 3. Limitatur,
peregrinus ibi delinquat contra jus
si

commune; tunc enim fit subditus ratione delicti , ex c.

Finali de Foro compet. Vide Salm. n. 59. et6o. etSancb.
,

Dec. loc. cit. n. 36.

1^7. —
Non tenentur autem absentes ad leges patria? ut ,

communissimumestexc.Utanimarum,de-Const.in6.etiam
si lex sit dejure communi quando peregrinus est in loco
; ,

ubi illa abrogata cst. Salm, c. 3. n. 62. cum Pal. Less. etc.
 ,

>8f> LIB. I. TRACT. II.

Ethoc etiamsi discedereta patriaad eximendum se a lege.

Salm. jaum. 63. cum Pal. Bon. Sancliez. etc. (Hinc docet
ibi PalauscumBasilio,posseperegrinum, qui nolitconfiteri
peccatareservataproprio parocho, alio discedere,utabalio
absolvatur; quia tunc utitur jure suo. Sed de hoc vide di-
cenda de Pcenit. 1. 6. n. 589). Et hoc etiam valet,si ille
maneat insua patria sed in loco exempto, ut tenent Sahn.
,

deLeg. d. c. 3. n. 64. cum Laym. Bon.Pal. Salas, Diana

Tap. An vero pro locis exemptis intelliganlur etiam con-
ventus regularium? Negant Suar. Con. apud Salm. de
Cens. c. i.n. nzf. Sed dicunt intelligi tantum oppida, et
Ecclesias intra dicecesim alienrc tamen jurisdiclioni sub-
,

jectas.Sed aflirmant Salm. ibid. n. 4 cum Avil. Ileur. 1

1
-

Sayr. Candid. et Dian. Et icl confirmat de Leg. d. c. 3. n.

74« m fine. Quia tam loca, quam personas Tridentinum
exemptas appellat sess. \t\. c. 5. de Ref. in fin. Et valde
probabile est. Yide etiam 1. 7. de Censur. n. i^.
Ex quibus rcsoh'es hos casus :

«1. Si episcopus sub pcena excommunicationis vetet

» lusum alea?, non obligantur clerici ludentes in loco exem-
» pto a jurisdictione episcopi. Bon. part. 6. Layni. cap.
» 11. num. 5.
» 2. Si quis die jejunii, aut festo sit in loco alio , non
> sui territorii ,ubi nunc non est jejunium ,
aut exempto ,

» autfestum; potestibi comedere, exercere servilia. Laym.

» loc. cit. c. 11. Bonac. ••

» 3. Idein etiam habet locum in pracceptis juris commu-

» nis , si usu abrogata vel non recepta vel

in loco isto sint , ,

» habeatur privilegium. Quare potes v. gr. Mediolani ,

» primis quatuor diebus quadragosimae vesci carnibus,

» cum id ibi liceat. Item in Belgio sabbatis intra nativita-
» tem et purificationem vesci carnibus item in loco ubi
, : ,

>• Tridentinum non est receptum valide(etsi non licite) ,

» inire matriinonium clandestinum. Suar. Sanch. 1. 1. c.

»12. Less. etc.

Potest quis discedens
» 4- mane ex oppido , ubi non est
» jejunium vesci carnibus,
, meridie rediturus sit do-
etsi
» mum ubi est jejunium nec tunc ubi domum vcnerit,
, ; ,

» tenebitur ad servandum jejunium ista die cum iHw* ,

 DE LEGIBUS. »*3

» jam violaverit ideoque servare non

,
possit; tcnebitur

» tamen domi ad abstinentiam a carnibus cum illa adhuc ,

possit ibi servari eo quod sit dividua. Vide Sanch. 1.

c.
» ,

» Less. c. 2. d. 8.
» 5. Siquis abiturus estloco, ubi est jcjunium sciatque ,

» ccrtopervcnturum vesperiadlocum, ubi non sit jejunium,

» tunc etsi non possit ibi vesci carnibus unde abit ( cum ,

» istaabstinentiasitdividua);potesttamenibimanejentare,
ct meridie prandcre ut contra quosdam
» docent I ess. et
,

» Sanch. supra. * (Etprobabile putant Salm. de leg. c.

» 3. n. 70. cum Suar. )*.

» 6.Probabile etiam est et In conscientia securum

, ,

» quod docet Sanch. 1. 3. de Matrim. d. 18 et 1. mor.

» c. 12. contra Navarrum, peregrinos antequam excedant ,

» proprio territorio non teneri implere praecepta, quae

,

» ibi deprehendunt v. gr. non teneri eum mane audire

,

» sacrum die festo qui ante prandium venturus sit alio

, ,

» ubi non sit festum; quia si mansisset in loco, ubi prae-

» ceptum obligabat, poterat differre ad id tempus quando ;

» autem pervenit ad aliumlocum desinit obligari. Nee ,

» obstat ,
quod impedimentum teneatur praeve-
praevidens
» nire; cpiia id tunc tantum verum est, quando manente ,

» vi praecepti quis est impediendus hic autem ab obliga-

, ;

>» tione prsecepti, absolvitur*. (Ita etiam Salmant. d. cap.3.

» n. 67. cum Pal.-Tap. Sal. , etc. Secus tamen csset , si ibi
» unum illud sacrum diceretur, quia tencretur audirc, antequam
» autem expectare. Salm, n. 66) *.
disccdcret, non tencrclur
» Contraria tamen sententia tanquam magis pia sua- , ,

» deri potest, nisi quid obstet. Sanch. 1. 1. moral c. 12.

» et 1. 3. de Matrim. dub. 8. n. 21. »

i58. —
Hic magna qiuestio occurrit disceptanda an ,

peregrini possint dispensari ab episcopo loci ubi sunt

tam in lcgibus coinmunibus (puta jejunii vel absti- ,

nentise ab opere servili), quam in votis et juramentis? ,

Adsunt quatuor sententia?. Primti, quam tenent Pontius ,

de Malr, 1. 8. c. /[• n 7- Joseph. de Januar. vide in tract.

-

de Leg. et cui adhaeret Tanner. apud Croix 1. 6. p. 3.

n. 754. probabilemque merito putatPalaus de Leg. tr. 3.
d. 6. §. 2. n. 5. afiirmat univcrse tam pro lcgibus quain. ,

pro volis. Ratio, quia peregrinus per illum acccssum }

i88 LIB. I. TRACT. II.

quamvis unius diei

vere subditus superioris loci ubi
, fit ,

reperitur, ut dicnnt Suar. Salas ac Pontius cum Palao de , ,

Leg. d. i. Yide dicta n. i56. et dicenda

p. 24. §. 3. n. 12.
I. 3. n. 332. in iiu. v. An autem. Quamobrem sicut pere- ,

grinus tenetur ad leges loci illius ita sequum est, ut gau- ,

deatetiam privilegiis. Secunda sententia prorsus opposita,

quam tcnent Sylvest. Abb. Tab. Ang. apud Pal. de Leg.
d. 6. §. 2. item Palud. Med. Led. Hostiens apud
11. 5.
Suar. de Rel. c. 14. dicit, quod peregrinus quoad
1. 2.
usquc acquirat alicubi verum domicilium (id est per ani-
mum perpetuo ibi manendi ), nunquam subditus est cen-
sendus, et ideo nec tenetur ad leges loci nec potest di- ,

spensari in legibus communibus neque in votis aut

juramentis ab iilius episcopo. Ad confirmationem liujus
sententia? Farinacc. et Garz. ap. Pal. n. 7. afferunt quam-
damdeclarationemS. C. conciliiapprobatamaGregor. XIII.
ubi dictum fuit,posse peregrinum recipcre beneficium
nbsolutionis a peccatis in loco ubi est sed non posse ,

dispensari ab episcopo illius. Sed Mazzot. deLegibus d. '\.

q. i, c. 3. dicit, banc declarationem non constare autben-

(ice saltem ut infra videbimus in quarta scntentia com-
; , ,

inuniter illa non fuit recepta. Tanto magis, quia Ileniiq.

I. 14. de Irreg. c. 18. §. 2. affert aliam diversain declara-
tionem S. Pii Y. ubi Pontifex declaravit episcopum loci ,

bene posse dispensare in votis scbolasticorum Salmantica?

commorantium. Hanc secundam sententiam etiam putant
nrobabilem Pal. 11. 5. Attainen Suar. loc. cit. improbabi-
lem eam pulat, quoad eximendum peregrinum a servandis
legibus loci,si ibi maneat majori parte anni. Teriia sen-
tentia ,
quam tenent Pal. dict. d. 6. 11. 5. el6. cum Navar.
et Menocb. qui plures alios peregrimtm refert , senset
adhuc lranscuntem,benepossedispensariabordinario loci
inlegibus etiam coinmunibus, quia ipsc quoad leges bene
subdituriurisdiclioniiUiussupenoris;nonaulemquo.ulvota
ct juramenta, quia bacc jurisdictio pendet a consuetudinc,
el a conniventia episcoporum qua? non babentur pro bu-
,

jusmodi dispcnsationibus, prout alias babentur pro al)-

snlutione peccatorum censurarum cis annexaium.

, et
Quarta sententia communissima, ut ait Croix k. 6. p. 3.
II. 721. et communiter recej ta ut asserunt Sabn. de Le^. ,
 m LEGIBUS. i%9
c. n. 55. cui subscribimus
3 teuet posse peregrinum ,

dispeusari abepiscopo loci, non solum inlegibus, sedetiam

in votis,etjuramentis, modo ibi sit animo permanendi per
majorem anni partem. Ralio,quia ex illa diuturnababita-
tione contrabitur quasi domicilium, ut probant Abbas , et
Innoc. Quapropter tunc peregrinus dispensatur non jam
ratione consuetudinis, et conniventiac sui proprii superioris,
sed ex propria auctorilate ordinarii loci cui peregrinus ,

perillud quasi domicilium tunc vere subditur. Ita Sancb.

de Matr. 1. 3. d. 23. n. 12. eti3. cum lienr. Ang. Arag. etc.
Less. 1. 2. c. /\o. n. 122. Croix loc. cit. cum Laym. Salm.
loc. cit. Sporer de Leg. c. 1. n. i5l\. cum Suar. etManuel.
apud Fal. loc. cit. n. 3. Et idemsentit Sancb. loc. cit. cum
Henr. et Man. quoad dispensationem facultatum conces-
sarum episcopis a Tridentino in cap. Liceat. Atque idem
quoad confercnda omnia sacramenta prseler ordinem, ut ,

dicunt etiam Croix cum Laym.et Salm. 11. cc. Circa vero
matrinioniuni , videl.6. n. io83.

t)UBIUM III.

An pcrrgrini , ct vagi teneantur pi;pceptis locorum , in quibus morantur ?

1O9. —Resp. Regulariter 1101 tenentur prseceptis spe-

«

» cialibus illorum locorum. Ita Laym. Sancb. Azor. Ko-

> nincb. Less. Reginald. Fill. contralSavar. Suar. Sa etc. ,

» Et quoad vagos etiam * (ut cum Busemb. tenent Less.

» Laym. Sayr. etc. apud Salm. qui contradicunt c. 3.
» n. 69. in fine)*, contra Bonac. etSancb. Ratioest, quia
» non potest dari ulla ratio bujus obligationis cum illi ,

» non sint subditi vel locis , vel superioribus , quoruin ta*

» les legec fuerunt ideoque sint extra eorum jurisdictio-
;

» nem. Nec obstat 1. eos nullius partialium locorum statu-

» tis sed solo jure communi teneri
, quia id non est ;

>» absurdum. Nec 2. quod vagi ob delicta admissa puniri,

,

» possint boc enim consuetudo recepit , ne scelera ma-

:

» neant impunita.
1G0. — » Dixi I. regulariter,q\xia tenentur quibusdam legi-
>» bus, maxime quarum violatio ccderct in danmum etia-
» juriam illius loci in quo moranlur , ; ut etiam iis ,
quai
» sunt de contractibus celebrandis. >
 :

i9° LIB. I. TRAGT. II.

Undc rcsoh-cs hos casus

«< Tales non tcnentur audire missam et possunt opera

i .
,

» servilia exercere die istic festo non tcnentur jejunare, :

» nec abstinere a carnibus, quando istic est jejunium et ,

» domi suae non est. Inlellige utrumque , secluso scandalo,

» propter quod episcopus loci punire posset. Lavm. loc.
w cit. t. 4- c. 4- c. 12. n. 4-
»»2. Peregrinis non licet frumenta eveliere vel vendere
» supra pretium ibi statutum noctu armaferre etc. si talia ,

» ibi prohibita sunt. Panorm. Regin. Sanch. n. 36.

» Dixi 2. prceccplis specialibus
y
quia si domi tuae con-
» suetudine derogatum sitalicui prsecepto juris communis,
» etalio venias , ubi illud viget, eodem obligaberis. Ratio
» est ,
quia lex juris communis est universalis, et obligat
» omnes sine ordine ad locum. Laym. c. 12. n. 3. »

Unde resolvitur hic casus :

« Belga aliquis veniens Coloniam, v. gr. tenelur istic

» sabbatis inter nativitatem Christi , et purificationein
» abstinere a carnibus, quia privilegium ejus comedendi
» tunc carnes non est personale sed locale ideoque ex- ,
•

» pirat extrilocum. Laym. loc. cit. »

DUBIUM IV.

An percgrini teneantur prjeceptis juris communis, si non sint in usu

in loco , ubi morantur?

161. —
« Resp. Non teneri. Ratio est, quia tunc valct

» privilegium locale , quo frui possunt omnes , qui in loco

» morantur. Ita Sanchez 2. mor. c. 12. Suar. Layin. etc. »

Unde resohmntur scquentcs casus :

« 2. Si Germanus per Hispaniam

,
potest sab- transeat
» batis vesci intestinis per Celgium ,
animalium. Idem si

» aut Mediolanum iter liabeat potcst inter nativitatem ,

» Christi , et purificationem in Belgio sabbatis 3Iedio- , ,

» lani vero quatuor primis dicbus quadragesinue caruibus

» vesci. Sanch. Suar. Bon. p. 6. n. Gi.
» 2. Si quis ex diocccsi catholica , v. g. IIildesio ; ubi vctus
 DE LEGIBUS. rgi
» calendarium adhuc est in usu veniat in aliam, ubi no- ,

» vuiu est receptum v. g. monasterium ]>otest

, si ibi
,
,

»> quadiagesima praeteriit, carnibus vesci ut docet Sanch. ,

» loc. cit. Salas n. 69. Bou. n. 49- Lcss. 1. 4- c 2. d. 8. -

» qui tamen contrariam sententiam suadet in praxi licet ,

>» hajc tuta sit ut cliam docet Laym.

,

» Addidi cx dicecesi calholica : quia si catliolicus veniat

» in terras haereticoruraubi alii catholici non sunt tene- , ,

» tur ibi servare novuin calendariuin ad vitanduin scan-

» dalum , et contemptum Ecclesise catholicae. Yide Laym.
» 1. 1 . tora. 4- c. 1 1 . n. 8. »

CAPUT III.

DE MODO, QUO OB5ERVANDA SUNT PRiECEPTA.

DUBIUM I.

An debeant impleri ex charitate?

162. —
Resp. Possunt impleri sine charitate nisi hanc
« ,

» in substantia includant v. g. praeceptum dilectionis Dei. ,

» Hatio est, quia tantuin pnecipitur substantia actus in-

» clusi in pra^cepto v. gr. ut honorentur parentes
, non ;

» autem finis , aut modus praecepti ut docet S. Thom. 1. ,

» 1. q. 100. art. 10. Interim certura est, requiri charita—

» tera in operante , ut impletio praecepti sit meritoria,
» juxta illud 1. Cor. i3. Si linguis liominum loquar, etc.
» S. Thom. Suar. Sanch. »

JJndc resolvurdur scqucntcs casus :

« 1. Si quis jejunet, vel intersit sacro ob vanam glo-

» riahi , vel etiani ut furetur, potest nihiloniinus implere
» pracceptum etiam per actum ex circumstantiis pecca-
,

» minosuni quia implet substantiam illius prsccepti , licet

,

» peccet contra aliud cui finis ille malus opponitur, ut ,

» docet Sanch. 1. mor. cap. i^. Laym. 1. 1. tom. 4-- "• 6-

» Card. de Liu>o disp. 11. sect. 2. nura. 23. * ( Cum Salm.
» de Leg. cap. 1. num. r 47- et i'4«0*
» 2. Simili ratione impletur votum juramcnUim Deo ,
i<P LTB. I. TRACT. n.
>> factum ,
pcenitentia sacramentalis , licet actus ipse sit
» peccatiim , ibid. 11. cc. * (Nota tamcn hic prop. clainn.
» ab Alex. VII. n. kj- : Quifacit confessionem volunlaric
» nullam , satisfacit praicepto Ectlesia')*'.»

DUBIUM II.

An ad implclioncm prreccntorum rcquirator intcntio iis satisfacicndi ?

i63. — « Resp. Quotl non * {Requiritur. tamcn intentio

» facicndi illud quod estprccccptum , ut Salm. cap. 2. n. 139.
>» cum Busem. infra dul}. IV.)* Ita sentit Sanch. Vasq. 1.

» 2. q. communiter. Ratio est quia lex

100. art. 9. et alii
,

» tantum praecipit liberam operis externi executionem v. ,

» gr, auditionem sacri, non autem ut alio pcculiari actu ,

» quis velit, vel intendat praecepto satisfacere , sive , ut

» alii loquuntur, prsecepta non obligant ad obedientiam for-
» malem hoc est ut illud fiat quia praecipitur, sed tan-
, ,
,

» tum ad materialem sive ut fiat , quod praecipitur. Vid.

, ,

» infr. 1. 3. tr. 3. c. 1. d. 3. »

Unde rcsoLmntur sequcntcs casus :

« 1. Qui alicujus proecepti immemor, illud implevit,

» v. gr. igrorans esse diem festum , libere tamen inlerfuit
» sacro , is satisfacit. Neque , ut quidam volunt , necesse
» est, ut postea intelligens diein tunc satis- festum velit
» facere per missam auditam, quia implevit substantiam
» actus praecepti. S. Th. Ilenr. Fill. tom. 3. c. 7. q. 7.
»2. Is votum, juramcntum , et pcenitentiam sacramen-
» talem vere implet, qui opera promissa vel injuncta ,

» exequitur, etsi non habeat intentionem implendi modo :

» tamen non applicetea pro alia re. Ralio est quia vota etc. ,

» sunt leges quasi peculiares quas homo sibi vel alleri ,

,

» imponit unde tantum obligant ad substantiam actus.

,

» Suar. Azor. Less. La\m. n. G. »

DUBIUM III.

An saiisfr.cint prjccepto ,
qui facicna opus , cxprcsse iolcndil per illnd
non salisfacere ?

iG.j- — Resp. Satisfacit. Ita Suar. Val Vasquez loc.

 DE LEGIBUS. i
93
cit.etLess. 1. 2. cap. 7. dub. 10. contra Navar. Azor. etc.
Ratio est, quia praecepta tantum obligant ad substantiam
operis injuncti ergo , illa posita, non e»t in potestale
:

opcrantis ut non satisfaciat. Ncc refert 1. quod actus

non operentur ultra intentionem agentis quia id intel- :

ligitur, quando cst in potestate operantis, v. g. satisfa-

cere, vel non. debet alteri centum
Nec 2. quod si ,

non satisfaciat obligationi

si donatione det du- , liberali
centos. Nec 3. quod voto obligatus ad recitandum rosa-
rium si recitet animo non implendi non satisfaciat.
, ,

Ratio est quia hae, et similes obligationes proveniunt

,

ex voluntate promittentis qui sicut ab initio debito- ,

rem se libere constituit debito libere permanere

, sic in
potest : obligatio autem parendi legi provenit ex vo-
luntate legis , ideoque non extenditur ultra ejus in-
tentionem , et voluntatem , nempe ultra substantiam
operis pra?cepti. Kon. n. 309. v. Less. loc. cit. etLaym.

hic. (Etsic tenet sententia communissima cum Tournely,

Pontas , Suarez , Yasq. Yalent. Salm. etc.) Yide lib. \.
n. 176.

Unde resolvuniur sequentes casus :

« 1 . Sacerdos ,
qui legit Horas non ea devotione qua ,

» voluit, ideoque proposuit ad satisfaciendum praecepto

» repetere deinde nonrepetat, satisfecit tamen pra>
: etsi
» cepto. Suar. Kon. card. de Lugo, etc.
» 2. Audiens sacrum die festo, quod scit esse ultimum

» (vel, si non sit ultimum, intendens non audire aliud)

» licet intenderit non satisfacere , vere tamen satisfecit
» prsecepto de audienda missa ; etsi peccarit contra aliud
» praeceptum, quo quis tenetur esse subditus legislatori.
» Card. de Lugo loc. cit. »

DUBIUM IV.

An ad impletionem prxceptorum vequiratur intentio, seu voluntas

faciendi id quod pracceptum est ?

i65. — « Resp. Quod sic. Ratio est, quia , cum lex

» detur hominibus non brutis ideoque humano modo , ,

» sit implenda hinc impletio omnis praecepti sive hu-

, ,

1. 9.
 ,

i9+ LIB. I. TRACT. II.

» mani sive divini debet esse actus liumnnus conjunctus

,

» cunj libertate, et voluntate operantis, id est ut velit, ,

» sive intendat facere hoc, quod est pracceptum, verb. gr.

» audire sacrum ,
jejunare , etc. Estcommunis. A id. A asq.
» i. 2. q. ioo. a. 9. Suar. Sanch. »

Unde resolvuntur hi casus :

« Qui audivit sacrum die festo ebrius dormiens

1 . ,

aut impos sui quomodocumque aut nescius quid ag- ,

grederetur, aut vellct facere, tenetur postea compos

sui factus audire aliud sacrum. Suarez, Sanch. Salas
d. 9. n. 32.
»2. Is, qui audivit sacrum , jejunavit, etc. prorsus
i> violentcr coactus, non satisfecit; non enim fuit actus
humanus defectu voluntarii. Yasquez , Suar. Azor. Fill.
num. 232,
» Dixi prorsus violenter; quia, si famulus, v. gr. metu
domini aut puer metu magistri sacrum audiat ( esto
, ,

non sit auditurus, si magister abesset) is , etsi perversa

voluntate illa peccet, pra?cepto tamen satisfacit. Ratio
est, quia metus non tollit libertatem Sanch. Salm. ,
loc.
cit. Laym. lib. 2. 1. l\. c. 4- n. 12.
» 3. Recitans horas sola intentione legendi, vel addi-

scendi non satisfacit uti nec ille qui vadit ad sacrum

;
,

tantum , ut oculos pastrat, cum alio colloquatur, vel

expectet amicum. Card. de Lugoloc. cit. num. 23.
» 4- Nec satisfacit is ,
qui tantum ficteconfitetur, v. gr.
orat, etc. quia non ejus fictio,scd opus pracceptum
est. »

DUBIUM V.

A.n duplici prscepto, uno actu, vel divcrsis actiLus eodem terapore
possit satis6eri ?

166. — « Resp. i. Uno actu diversa pra?cepta simul im-

» pleri possunt , nisi aliud colligatur ex mente praecipien-
v tis. Patet ex praxi quotidiana qui enim obligatur :

» ad horas ratione ordinis , et beneficii , satisfacit una re-

» citatione. Sanch. 1. 1. c. i^. Salm. Bonac. p. 10. »
 DE LEGIBUS. ifcS

Unde resoUmntur hi casus :

« i. Cum dominica, ct festum incidunt in eunidem

» diem , non teneris audire duo sacra.
» 2. Votum , et pcenitentia in confessione injuncta ple-
» rumque non implentur per actum alias dcbitum quia :

» hajc plerumque non est mens voventis et confessoris. ,

» Vide Suarez, Sanch. i. mor. c. i4-

1. 4- in 3. p.
» Dixi plerumque
; quia subinde confessarii injungunt
» opus alias praeceptum.
» 3. Qui alteri ex pluribus obligationibus debet centum

» verb. gr. non satisfacit, si semel dat centum quia in :

» debitis justitiae attenditur «qualitas rei ad rem; non

» potest autem unum centum aequale esse debitis plurium
» centum. Unde in his alia est intentio et mens se obli- ,

» gantis. Sanch. Salas loc. cit.

» Resp. i. Potest quis eodem tempore diversis actibus

» duplici praecepto satisfacere , dummodo unum non im-

» pediat alterum. Est communis. Et ratio est ,
quia ple-
» rumque temporum diversitas non praecipitur. Suar. Az.
» p. i. 1. 7. c. 5. Sanch. lib. 1. c. i4- »

Unde resolves :

« 1 Potest quis eodem tempore audire missam in festo

.

» praeceptam, et simul legere horas, vel alias orationes

» voto, aliave ratione debitas. Bonac. p. 10. n. 8.
» 2. Potest item qui tenetur audire duas missas , eas
» audire simul , imo etiam tres , ut docent aliqui , dum
» simul in pluribus altaribus celebrantur. Sanch. 1. mor.
» c. 14. 12. Majorin^» dist. 18. »

DUBIUM VI.

Au qui uno actu violat plura prsecepta , committat plurapeccata?

167. —
Resp. Si violet preecepta materialiter tantum
«

» , licetsint plurium legislatorum , habeant

diversa, itaut
» tamen motivum formale idem et versentur circa mate- ,

» riam eamdem numero cum iisdem circumstantiis unum ,

» tantum peccatum committit si vero praecepta sint for- ;

» maliter diversa , ob motiva proxima specie distincta , vel

 -,
,

*9? LIB. 1. TRACT. II.

» versentur circa materiam numero diversam committet ,

" pluro peccata quia simt obligationes et malitiae divei

: ,

» BSe. Sanch. lib. 9. de Matrim. dist. i5. Yasq. 1. 2.

Ita
» dist. 19. Salmant. card. de Lugo d. 16. n. %/$.. * ( Yide
» dicenda 1. 5. n. 3.)*. »

Unde resoli>itur :

« 1. Qui non jejunavit die vjgilise incidentis in quadra-

» gesimam aut neglexit sacrum festo incidente in domi-
,

» nicam, unicuin commisit peccatum satisque est confi- ,

» teri de jejunio et sacro uno , quia bis praeceptis unica ;

» est ratio formalis , et motivum proximum , verb. gr. in

» priore maceratio carnis , in posteriore cultus Dei. Laym.
» Sancb. card. de Lugo loc. cit.
» 2. Qui violat votum , et juramentum , vel votum
> et praeceptum Ecclesiae de eadem re duplicem mali- ,

>* tiam committit, ac proinde id in confessione expli-

» candum est quia voti observatio prsecipitur ut fides
: ,

» Deo debita servetur juramenti autem ne Deus voce-

; ,

» tur in falsum testem et sic dua?. sunt bic rationes for-

:

» males uti
; et sunt in omissione missae, quae et propter
» festum, et ex injuncta pcenitentia audire debet. Card.
» de Lugo loc. cit.
» 3. Si ligatus cum ligata adulteretur, duplex peccatum

?> injustitise committit, unum contra propriam uxorem

» alterum contra maritum adulterae uti etiam si quis :

>> uno actu occidat plures sunt plura bomicidia quia in ,

;

*> istis materia est numero diversa. Laym. 1. 1. t. 2. c. 10.

p e. 3. Sanch. card. deLugo loc. cit. »

 DE LEGIBUS.

CAPUT IY.

qV JE EXCUSENT A TRANSGRESSIONE PRiECEPTI-

DUBIUM 1.

An ignorantla excuset ?

i68. An ignorantia invincibilis cxcnsct? — 169. An dclur ignoranlia

invincibilis etiara circa praccpta juris naturce? usque acl 173.
iy4- An ignorantia excuset a poena anncxa legi?

168. — « Resp. Si sit invincibilis , excusat quia nemo ;

» peccat , nisi actu voluntario hic autem cognitionem;

» praesupponit. Si autem sit vincibilis , et culpabilis , non

» excusat ;
poteras
qualis est y
cum , et tenebaris scire
» aut discere , et in mentem
veniebat dubitare nec stu— ;

» duisti intelligere. S. August. S. Thom. Sanch. 10. mor.

» c. 6. et cseteri communiter, conti a Palaum. »

Unde resolvitur

« 1. Si quis die jejunii , nihil cogitans de praecepio ,•

» ccenet, aut carnes comedat non peccat similiter in aliis, , :

» ut si occidas hominem putans esse feram. Bonac. quaest,

» 8. p. 3.

» 2. Si in aliqua re tantum advertas malitiam unius ge-

» neris , illani solam contrahis ut v. gr. si quis cognoscat
;

» feminam quam scit non esse suam ignorat autem esse

,
,

» consangnineam is fornicationem tantum vel adulterium

, ,

» committit, non incestum. Laym. 1. 1. tom. 2. t. 4-

» Bonac. loc. cit. »
169. — Quaeritur inde an ignorantia excuset a pcena legi
,

annexa? Respondetur ex Laym. 1. 1. tract. 4- ca P- 2 °-

quod, qui ignoratinculpabiliter lcgem excusetur a culpa, ,

et ab illius pcena. E converso qui scit legem sed ignorat ,

pcenam illi annexam minimeexcusaturapcena. ItaLaym.

,

cum communi Excipitur 1. Sipcena sit gravissima

ib. n. 6.

excedens meritum criminis. 2. Si sit censura ecclesiastica,

quam ignorantes non incurrunt nisi ignorantia sit crassa 7 ,

seu culpabilis ut docet Laym. cum communi de Cens. 0.

,
jo8 LIB. I. TRACT. II.
5. n. 7. Et constatex c. 2. de Const. in 6. Idem autem effi-
cit ignorantia ,
quod oblivio legis.
Ratio est quia Laym. ib. ,

ad incurrendam censuram requiritur contumacia sive vir- ,

tualis contemptus legis. Vide. 1. 7. n. 47.

Imo si censura sit indicta prsesumentibus, sive temere ,
consulto aut scienter peccantibus tunc excusat ignoian-
, ;

tia etiam crassa, non autem affectata (quae adest, cum

quis studiose negligit scire legem, ut liberius agat) quia ;

haec scientise aequiparatur. Ita Laym. d. c. 5. et alii, sed

vide tom. 3. 1. 7. n. 48.

DISSERTATIO
In qua ostenditur, dari ignorantiam invincibilcm innonnullis ad natu-
ralcm legem spectantibus.

170. — Exploratoe jam veritatis est, invincibilem igno-

ranjbam dari non posse in rebus iis, quas homo scire potes!,
et tenetur. Cum itaque quod scire tenetur ignorat , et igno-
rantiam , versa vice studio superare potest, ut verbis utar
divi Thomae 1. 2. q. 76. a. 2. a culpa liberari neutiquam
potest. Qua^nam vero nos scire tenemur tradit Angelicus ,

ibidem cujus haec sunt verba Omnes tencnturscire commu-

; :

niter,eaquce suntfidei , et unwersalia juris prcecepta ; singuli

autem cacjuce adcorum slalum , vel officium spectant. Eaprop-
ter, ubi de naturali jure sermo fit, palam est, invincibilein
ignorantiam in primisipsius principiis dari nonposse, quo
pacto sunt : Deus est colendus : Quod tibi non vis , altcri
nefeccris. Ita etiam dicimus, neqtie immediatas ab ipsis
erutas conclusiones seu proxime praefatis principiis con-
,

nexas et coha^rentes invincibiliter posse ignorari quemad- ,

modum certe sunt decalogi praecepta. Porro insuper afir-

mamus quod istiusmodi ignorantia invincibilis nec in
,

obligationibus quidem datur, qua? ad proprium statum, vel

ofticium pertinent quandoquidem qui cuipiam statui se
;

mancipat ex gr. ecclesiastico , vel religioso vel qui aliquod

, ,

munus suscipit obeunduni veluti judicis , medici , confcs-

sarii, aui id genus munus aliud, tenetur illius status , aut
ofticii obligationes callere , vel in iis instrui . et quieasigno-
rat, negligens instrui, aut ob timorem, ne deinceps tenere-
tur eas observare , aut ob voiuntariam negligentiam , ejus
 DE LEGIBUS. 199
ignorantiaculpabilis semper erit, atque omnes errores quos
talinegligentia dcinde commiserit, omncsculpabiles erunt,
etiamsi in committendis actualem eoruni malitiae adver-
iis

tentiam non habeat siquidem ad hoc ut culpabiles sint

;

virtualis adVertentia satis est seu interpretativa ( ut alii

,

loquuntur) quam initio habuit, cum proprias obligationes

scire neglexit,ut sapienter, et communiter docent Habert
Theol. dogm. t. 3. De Act. Huin. cap. 1. §. 3. quaest. 5.
Collet. contin. Tournely Comp. mor. t. 1. pag. 52o. 52.5.
Antoine Theol. mor. c. 4- de Peccat. q. 7. aliique, divo
Thoma duce, juxta quod superius praenotatum est, etpro
eo quod expressius idem S. doctor opusc. de Consc. q. 17.
,

a. 5. ad 3. et ad 5. ad hanc remapposite dicit ubi docet, ,

excusari non possejudicemillum, qui in sententia ferenda

errat propterea quod leges ignorat , quas didicisse tene-
,

batur.
Dixit communiter, quia licet alii multi DD. utSylviuS,

Suarez , Gammachaeus
Isamber. videantur pro singulis
,

peccatis actualem advertentiam postulare, saltem quando

cujusque peccati causa poniiur tamen omnes nemine , ,

discrepante consentiunt , satis esse ut culpabiles futuri

, ,

errores fiant ,advertentiam illam quaminitio habet homo, ,

cum statum quempiam assumit aut aliquod munus susci- ,

pit de obligatione sese peritum reddendi , si peritus non

,

sit in iis quae agere debet et in quibus necesse est versari

,

ratione muneris et hoc non obstante negligit; quia tunc

,

in confuso saltem errores praevidet quos non informatus , ,

et instructus admittere poterit, et cavere noncurat. Si vero

quis in suo munere sufficienter antea se curavit instrui
et nihilominus in re quapiam erravit quae munus suum
respiciat aut statum non ob negligentiam sed ob invin-
, , ,

cibilem ignorantiam vel invjncibilem inadvertentiam ab

,

omni prorsus culpa utique liber esset ut mox docebimus. ,

Certum igitur est, quodin primisjuris naturalis princi-

piis, aeque acinproximis conclusionibus et certis obliga- ,

tionibus proprii status non datur invincibilis ignorantia

quialumine ipso naturae talia omnibus nota sunt, praeter-
quamillis, qui oculos clautbunt, ne ea videant. Et de his
nimirum loquitur D. Th. 1. 2. q. g4- a. 6. Ad legem na- :

turalcm perUnent primo quiclem qucedam pr&ccpta communissi-

 ; ,

2oo LIB. I TRACT. II.

ma, quee sunt omnibus notaj secundario autem qucvdam prcv-

cepta , magis propria ,
qucusunt quasi conclusiones propinquiv
principiis ; et affirmat
, utraque ignorari non posse nisi ex
passione, vel ex ignorantia culpabili quoniam sicuti do- ;

cet P. Suarez Natura ipsa ac conscientia pulsat in acti—

: ,

bus eorum , ut non permitiat ea inculpabilitcr ignorari.

1
1 1 .
— Contra vero unanimis tlieologoruin sententia est,
tum probabilistarum tum antiprobabilistarum , , in conclu-
sionibus mediatis seu remotis a principiis
, et obscuris .

utique dari et admitti debere ignorantiam invincibilem :

ita docet idem S. Thom. i. 2. quaest. 76. a. 3. quistatuit,

dupliciter ignorantiam esse voluntariam et culpabilem ,

vel directe , sicut cum aliquis studiose vull ncscire aliqua y

utlibcrius pcccet ; vel indirecte, sicut cum aliquis propter labo-

rem vel propter
, alias occupationes negligit addiscere id per ,

quod apeccato retraheretur. Talis enim negligentia facit igno-

rantiam ipsam esse voluntariam et peccatum dummodo sit , ,

corwn qucv quis sewe tenetur et poiest

,
Si vero sit
talis ignorantia quce omnino sit involuntaria sivc quia est in-
,
,

vincibilis sivc quia est ejus quod quis scire non tcnctur talis
, , ,

ignorantia omnino excusat a peccato. Afllrmans itaque An-

gelicus Sivero ignorantia sit involuntaria , sive quia est in-
:

vincibilis si"e quia est ejus, quod quis scire non tcnctur talis , ,

ignorantia omnino cxcusat a peccalo , sane ostendit ignoran-

tiam adhuc eorum qure scire tenemur, posito , quod sitin-
,

vincibilis,apeccatoexcusare. Idempariterdocetluculentio-
ribus verbis Quodlib. 8. art. i5. ubi hacc reperiuntur verba:
E rror autem conscientia? quandoque habei vim absolvcndi, sivc
excusandi, quando scilicct procedit cx ignorantia ejus quod quis ,

scire nonpotest , vel non tenetur et in tali casu, quann >u

sc.ire ;

factum sit de se mortale tamen intendens peccare veniulitcr.

,

peccaret vcnialiter; et consequenter si nullum peccatum ,

committere intenderet, nullum quidem committeret. ISo-

tetur attente Scire non potest, vcl scirc non tcnetur. Igitur
:

etiam in casu , quo quis scire tenetur praeceptum si illud ;

scire ljequeat, ejusignorantia est invincibilis,excusatquea

culpa, prout in sua natura esset; sapienter advertendo cum
Joanne a S. Thom. 1. 2. q. 6. disp. 3. diflic. 1. illa verba
sciie potest intelligi non remote, scd proxime, et expeditc,
ita ut omissio debitae diligentiac in veritale requirenda sit
 DE LEGIBCS. 20!
proprie volita : Illud a.iioma : Qui potcst , ct tcnctur, ct hon
facit , peccat , intclligi de co qui pote.st proxime , et cxpedite ,

/zort remolc iantuni , ct impcditc ,

quia (ut supra diximus ) omis-
sio, ut sit voluntaria , dc.bct proccdcrc ab ipsa voluntalc.
Itidem D. Antoninus aperte nionet in eonclusionibus ,

reinotis quidein dari ignorantiam invincibilem p. 2. tit.

1. c. 1 §. 28. sic inquiens
1 . Etsi diccrctur hic esscusu- :

ram,et usura cst contra decaloyum. Rcspondctur sed liunc ,

contractum c.sse usurarium, non cst clarum cum sapientes ,

contraria sibi inviccm inhujusmodi sentiant. Cum autcm dicitur

ignorantia juris nataralis non excusarc intclligiiur de Jiis qua? ,

exprcssc per se vcl rcduclwc sunt circajus naturalc et divi- ,

num, et contra fulcm vei prcecepia per cvidcntes raiionc.s vcl ,

dctcrminationcm Ecclcsia? , vcl scntentiam communcm docto-

rum ; et non de his, quce per multa mcdia, et non clarc proban-
tur csse contra prazcepta , et articulos. Idem tuetur Habert,
dicens Theol. tom. 3. de Act. buin. c. 1. §. 3. circa fin.
Circa conclusiones rcmotiores juris naturalis ,
qualcs sunt pro—
hibitio usura? , uxorum pluralitas matrimonii , indissolubilitas,
ciiam intcrveniente aliqua gravi cau.sa,potest cssc ignorantia in-
vincibilis, quia non deducuntur cxprimis principiis nisi longiori ,

discursu. Et Gersonius de Yita spirit. qui scripsit Concors :

cst sententia nullam in iis quce lcgis naturalis sunt cadcrc

,

ignorantiam invincibilcm respondet, id dici et affirmari , ,

*quoad prima principia , et primarias conclusiones secus ,

vero quoad remotiores conclusiones imo addit quandoque :

adhuc ipsas primarias conclusiones quibusdam in circum—

stantiis invincibiliter ignorari posse ex. gt\ si quis sibi ,

persuadet errore deceptus quod teneatur mentiri, ut ,

proximum a morte vindicet.

Joannes Baptista Du-IIamel non absimiliter nos eertio-
res facit (lib. 1. de Act. hum. c. 5. in fin. vers. ad legern)
sic scribens Quod autem ex cnjurencccssario quidem scd
: ,

non ita manifcstc deducilur ut fortc pohjgamia ct alia hujus ,

gencris invincibiliter ignorari possc probabile vidcatur adcout ,

nulla vel lcvi suspiciotic ca esse prohibita his in mentcm vcnc-

rit ac licet ca vitiit e*x peccalis libcre admissi.s oriantur
; ac ,

proinde volunlaria videantur, ct ca ratione. ignorantia sit pcena

peccati hinc lamcn non sequitur ca csse volunlaria

,
, cum ex-
iis peccatis sccutura mala prwvisa non fucrint.
202 LIB. I. TRACT. II.
P. Laurentius Berti de Theolog. discipl. t. 2. lih. 21. c.
10. epmdem seotentiam sic scribendo defendit Verissi- :

mam lamcn puto scntentiam oppositam ct circa consequentias ,

juris naturaz remotissimas ccnsco ignorantiam invincibilem esse

admittcndam... Illam tenent omncs fcrc JEgidiani ac Tlwmis- ,

ta? , Sylvius , VHerminier,aliique communiter, cujus asscrtio-

et
nis hoBC videtur ratio apertissima, quod conclusiones juris natu-
ra> rcmotiores dcducuntur ex principiis longiori, implexoque dis-

qucm rudes plurimi effbrmare nequaquamvalent. Idque

cursu,
comprobat cum D. Th. in 1 2. q. 1 00. a. 1 ubi dicit Qiue- . . :

damvero sunt qua> subtiliori consideralione rationis a sapienti-

,

bus judicantur esse obscrvanda, ct ista sic sunt dc lcge naturuz, ut

tamcn indigcant disciplina qua minores a sapicntibus instruan-,

tur. Quocirca concluditP. Berti rudem inhoc , hoinmem , si

negligens non sit , non
condemnandum. Et neperitum esse
quidem esse damnandum, subjungo si ex ignorantia in- ,

vincibili operetur; quoniam nullus reperitur doctissimus ,

licet sit qui judicare sciat de cunctis obscuris rebus ad jus

,

naturale pertinentibus juxta inconcussam veritatem; nam

eadem veritas utaitD. Tli. 1. 2. q. g4- a. 4- non estomni-
,

bus seque nota Sed quantum acl proprias conclusiones ra—

:

tionis practica? non cst eadem veritas seu rectitudo apud

}
,

omncs y nec etiam apud quo£ est eadem , est cqualiter nota.
Idem habet P.Gon. in suo Clypeo theol. t. 3. d. 1 a. 4- §• 1 . •

n. 55. ubi loquens de praeceptis remotis a primis principiis,

dicit : Polest dari de illis ignorantia invincibilis , etexcusans
a peccato. Et in tract. de Probabil. circa fmem de eadem
sententia loquens ait contrariam esse singularem pau-
, ,

corum et improbabilem. Idem habet P. Collet, continuat.

,

Tournely, Comp. Mor. t. 1. c. 1. a. 1. sect. 2. concl. 4-

pag. 23. hisce verbis : Non datur ignorantia invincibilis
juris naturalis quoad prima principia , et proximas corumcon-
clusiones datur vero quoad magis remotas. Idem quoque
,

P. Antoine in Theolog. mor. De Peccat. c. 4- <I- 6. dicens :

Datur in aliquibus ignoranlia invincibilis circa quazdam pra>-

ccpta juris naturalis valdc abstrusa et remota a principiis ,
.-

est communis scntentia ,

quia cwn aliqua prcecepta sint vald>'
abstrusa , et remota a pritnis principiis , a quibus sine longo ,

ct di/ficili discursu dcduci ncqucunt, facilc ignorari possunt in-

vincibilitcr. Et insuper refert anno i685. die 8. augusti
 DE LEGIBUS. 2o3
JRomae inter varios articulos tertium sequentein articulum
fuisse damnatum : Nullam admittimus ignoranliam irwin-
cibilemjuris natura? in ullo hominc , dum hic , et nunc contra
jus naturce agit. Arrisit mihi fuse , et distincte horum quos
retuliauctorum referre verba quia sunt antiprobabilistae.
,

Caeterurn innumeri pene sunt alii qui veluti certam eam-

,

dcni vindicant sententiam , ut Sylvius , Sotus , Gamma-

cliaeus, Isambertus, cardinalis Aguirre, Wigandt, Cuniliati,
Salm. scholastici et morales , quibus omnibus adhaerent
,

D. Anselmus Azorius, Suarez, Tapia Prado , Yasq.,la

, ,

Croix Duvallius Medina , Maldonatus et alii. Neque in

, , ,

aliam sententiam ivit doctissimus praesul Julius Torni in

suisnotisin Estium, ubi scripsit ejusdem fuisse sententia?
Cajetanum ( quem perperam pro se stare facit Contensonius)
cum hisce conceptis terminis scripserit Cajetanus Homi- :

nem quantum in se est in opinionum dclectu a divina bonitate

excusari, si morum
veritatem non assequens a recta deflectat
regula , non exigit magis Dcus ah homine. Prorsus idem
nuperrime scriptum reliquit archiepiscopus Parisiensis
Beaumont in sua Pastorali Catechesi , cujus verba Gallico
sermone conscripta sic latine reddita afferuntur : Licet in-
non possint juris naturalis principia eo-
vincibiliter ignorari ,

rumque proximw conclusiones, nihilominus tamen eorum obscu-

riores remotioresque consequentia? possunt esse, et sa?pe sunt
,

invincibilis ignorantice materia. Hoc punctum cunctis in verbis

simul congregat celebriorum theologorum suffragia.
172. — Comprobatur autem magisque firmatur nostra
sententiaasecundE. Baiana propositione ab Alex. VII. pro-
scripta : Tamctsi detur ignorantia invincibilis juris naturw ,
h&c in statu naturaz lapsai operantem ex ipsa non excusat a
peccatoformali. A cujus propositionis proscriptione luculen-
ter infertur, idcirco eam damnaverit, quia
quod Pontifex
procertohabuit, dari utiqueposse ignorantiam invincibilem
inaliquibus dimcilibus, reconditisque rebus, quaeadlegem
naturalem spectant. INecdissimile colligitur ab alterius Baia-
nae propositionis damnatione : Injidelitas negativa in iis, qui-
bus Christus non est prcvdicatus , peccatum est. Ulteriusaper-
tissime confirmatur a thesi ab eodem Pontifice damnata
Non licet sequi opinioncm inler probabiles probabilissimam.

Nisi ignorantia invincibilis daretur circa jus naturale ut .

 ,,

2o| LIB. I. TRACT. II.

aiurtadversarii, aculpa neque excusaretur quidem qui se-

quitur opinionem probabilissimam quia adliuc probabilis ,

sima versatur in discrimine errandi quandoquidem ha?c non

extra sed intra probabilitatis terminos existit ratio no-
, :

stra? sententiac, ut finem tandem aliquando faciam quam ,

S. Tliomas adducit 1. i. q. 19. art. 6. ea cumprimis evi-

dens est Manifestum cst quocl illa ignorantia ,qucc causat
, ,

involuntarium , tollit rationcm boni, ctmali.

173. — Sed
ad eam dissertationis partem deveniamus,
ubi audire vacat qua? contra nos jaciant duo acerrimi
,

contradictores , alter nempe P. Jo. Vincentius Patutius,

qui se nomine appellat Adelpbum Dositbeum, alter
ficto
anonymus qui librum suum Rcgulam morum inscribit
,

qui ambo quae italico sermone scripserunt latine bic red- ,

duntur. Absolute igitur negantes dari ignorantiam invin-

cibilem circa quamlibet rem audiamusprimumPatutium ,

italice (ut dixi ) scribentem in ea quam latine traducimus, ,

forma « Juxta ideam quam babemus a divinis Scripturis,

:

» a SS. PP. a divo Tboma et a communi antiquorum ,

» sensu ac etiam a moderriis primi subsellii theologis

,

» peccata ignorantia?
,
quando tenemur scire legem ea ,

» sunt (rlgorose, et proprie loqucndo) qua? committuntur

» et quorum coram Deo rei sumus tempore , quo igno- ,

» rainus ea committere, quia a propria nostra culpa ori-

» tur, quod ignoremus et liac de causa D. Tbomas hac ,

w in re in c. 1. epist. ad Rom. clarissimum axomia illud,

» et certum docuit Ignoranlia , qua? causatur ex culpa
:

» non poiest subsequcntcm culpam excilsare ; atque hac ra-

» tione peccatur, quaquam non habeatur, nedum scien-
» lia a vobis exnostulata cognitio nimirum certa, et evi- ;

» dens (loquitur liic mecum circa licitum usum opinionis

» a^que probabilis quem defendo), sed ne incerta quidem,
,

» etobscura peccali quae haberi polerat quamque babere

, ,

» tenebamur. Et deinde concludit Pauca Juvc sint salis, :

» ut instruamini in ncgotio cujus ad&quatam non vidcmini ,

» ideam cfformassc. » Sed bic erravit P. Patutius , existi-

mans, me, ut ipse est, penetiantis , et acris esse ingenii
sed dura , obtusaque mente cum ipse siin fateor hanc ,

brevem inslructionem mihi salis non esse, quoniam inU-1-

ligere nunquam potui ,
quomodo homo peccet , cum in\ in-
 DE LEGIBUS. 20$
(ihiliignorantia de peccato laboret ,
postquamdebilam ad-
hibuerit diligentiam ut informetur , , et ignorantia careat.

Auctor vero Regulce morum in universo fere suo libro pro-

bare nititur, nos niinime posse sine formali peccato rem
quampiam ignorare quae ad jus naturac speclet sed vi-
;
,

deanius quscso quomodo id probet, etenim a responsio-

,

nibus qiue suis oppositionibus reddentur, clarius patebit

,

nostra sentcntia Non dalur, (inquit pag. 345.) ignoran-

:

tia invincibilis juris naturce, et divini, prcpterquam in pueris

furiosis , et amcntibus. Deinde pag. 354- sic concludit :

Ignorantia juris naluralis nunquam illos excusat qui cogni- ,

tione , el libero rationis usu operantur. Quae sane conclusio

rcprobat damnatque cujuscumque probabilis opinionis
,

usum , etiam probabilissima foret; omnesque ad am-

plectendum tutiorismum proscriptum adigit.
Probat ipse potissimum intentum suum affirmans nos ,

teneri sequi veritatem ,

propterea quod veritas est unica
moruni norma , et idcirco iu cap. i. ob eam rem multos
consarcinat simul Scripturae textus : Ego sum via , vcritas,
ctvita Joan. \/\.&.Viam-Dci in verilate doccs. Mattb. 22. 16.
Omncs vice tua? vcritas. Ps. 118. i5i. Si filii tui am-
ualavcrint coram me inverilatc. 3. Reg. 3. /{//Jmbutantes in
vcritatc , sicut mandatum acccpimus a Patre. 1. Joann. 4.
Gcntium custodiam vcritatcm. Isaiae 26. 2. Quifacit vcrita-
tcm venit ad lucem. Joann. 3. 21. In vcritate non stetit.
Joann. 8. 44-
Yerum enimvero tanto poterat auctor labori parcere
nemo enim inficialur, in operando teneri nos veritatem
quferere eamque sequi. Atpetere fassit, quonam alio pa-
,

cto possimus nos veritatem noscere , nisi ratione ducti?

Dicendum igitur, illam veritatem nGbis esse sequenclam ,

ac ainplectendain quae a ratione exbibetur

, , et praeter
oculos veluti ponitur. Hinc P. Collet. tom.1. cap. 3.
art. 1. sect.concl. 2. pag. 5g. recte distinguit moralita-
1.

tem objectivam actusin se considerati a moralitateformali

agentis, docetque quando ex invincibili ignorantia quis
,

operatur contingere posse , ut non solum non peccet

,

sed insuper mereatur, operando juxta rationem quae ,

recta videtur revera supremac rationi repugnet.

, licet ipsa
Scdquia (inquit Collet), repugnantia hcec aliquando Uwo^
ioG LIB. I. TRACT. II.
hmtaria est ut in iis qui invincibili laborant ignorantia, ideo
, ,

nor. scmpcr imputatur ad culpam sed aliquando ad mcrilum ,

ob bonam fidcm agcntis qui rectam raiioncm sibi sequi vide-

tur, clum etiam ab ca clcjicit. Idque totum confirmat D.
Th. i. i. q. 19. a. 1. ad 3. docens objectum actus ra-
,

tione mediante reprsesentari voluntali atque in quantum

,

cadit sub ordine rationis , objectum volun-

illud causat in
tate bonitatem moralem. En ejus verba Ad 3. dicendum,
:

quod bonumpcr rationcm repraiscntatur voluntati ut objectum,

ct inquantum cadit sub ordinc rationis, pertinet adgcnus moris,
el causat bonitatcm moralcm in actu voluntatis ratio enim ;

principium est humanorum et moralium actuum ut supra , ,

dictum est q. 18. a. 5. Ubi idem S. doctor docendo notat

voluntatis actusbonos, et malosdici, prout a ratione ma-
nifestantur : Jn actibus autcm lonum , et malum dicitur per
comparationem ad rationem : quia ut Dionysius dicit 4. cap. ,

de Divinis Nominibus bonum hominis est secundum ra-

:

tionemesse, malum autem quod est praeter rationem...

Dicuntur autem aliqui actus humani vel morales sccundum , ,

quod sunt a ratione.

Quocirca idem angelicus doctor 1. 2. q, 71. a. 6. huma-
nam rationem statuit tanquam proximam voluntatis natu-
ra? regulam, dicens, quod lex geterna licet sit prima re- ,

gula , nihilominus tamen est remota, et potius est ratio Dei,

quamnostra: Rcgula autem voluntatis humanx est duplex j
una propinqua ct homogcnea scilicct ipsa humana ratio alia
, :

vcro cstprima regula, scilicetlex aierna, qua> est quasiratio Dei.

Sed nequaquam, inquitpraefatus anonymus auctor Regula?
honorum morum; quando contralegem quis operatur, semper
peccat, neque ratio sufficit ad excusandum a peccato. Sic
ipsec. xi. p. 168. ubi quod italice scribebat, sic nos lide-
liter latine reddimus : « Non negatur quod ratio debet
» esse regula proximior nostrarum actionum... At hoc in-
» telligitur cum ipsa legi aeternae submittitur etc. Sed
,

» non semper accidit quod ratio a lege Dei dirigatur :

,

» unde non solum dici non potest rationem esse rcgulam ,

» nostrorum morum et in errorem labi non posse quem-

,

» quam ipsam sequentem sed etiam veritas est universis

,

» in scholis receptissima quod quando ratio fallitur vo-

, ,
,

» luntas peccct si eam sequitur Ratio humana potcst cr- :

 DE LEGIBUS. 207
» rare , ct ideo volunlas concordans rationi humance non
» scmper cst recta ; scd voluntas concordans rationi crranti
» est Ihec est conclusio S. Thomae
mala. ,
omniumquc
» theologorum. » Sic auctor finem facit. »
Sed videamus quacso quod tradit S. Tliomas in loco
, ,

ubi hunc articulum proponit Ulrum voluntas concordans :

rationi crranti sit bona? 1. 2. q. 19. a. 6. Ibi S. doctor sic

ait Hcec autem quccstio dcpendet ab eo , quod supra clc igno-
:

rantia dictum est (q. 6. a. 8.). Dictum est cnim supra quod
ignoranlia quandoquc causatinvoluntarium , quandoquc autem
non. Et quia bonum ct malum morcdc consistit in actu in quan-
,
,

tum cst volunlarius , ut ex prccmissis patet (art. 2. hujus

quscstionis) manifestum est, quod illa ignorantia quce causat
involuntarium tollit rationem boni, ct mali moralis non autcm ,

illa ,
quce involuntarium non causat. Dictum esi etiam supra
(q. 6. a. 8. )
quod ignorantia , qucc cst aliquo modo volita sivc
directc , sive indirecte non causat involuntarium ; ct dico igno-

rantiam directe voluntariam, in quam actus voluntatis fcr-

tur : aulcm proptcr negiigcntiam , ex eo quod ali-
indirecte
quis non vult illud scire quod scirc tenetur. Si igitur ratio vel
, ,

conscicntia errat errore voluntario, vel directe , vel proptcr ne-

gligcntiam ,
quia est error circa id quod quis scire tenetur,
,

tunc talis crror rationis , vcl conscienticB non excusat quin vo- ,

luntas concordans rationi , vel consciejitia sic crranti^ sit mala.

Notentur verba : Si igitur ratio , vel conscientta erret crrorc
voluntario, vel directe , vel propicr negligentiam ,
quia est error
circa id quod quis scire tenctur, tunc talis error non excusat.
Quapropter quando errornon est volitus, neque directe
,

neque indirecte per negligentiam excusat a peccato. ,

Neque obstat dicere, quod cum res aliqua mala sit,

etiamsi ratio eam reprsesentet ut bonam semper , sit mala,
etenim respondet D. Thom. in eod. art, ad 1, id esse ve-
rum propter illud generale axioma Bonum causatur cx :

intcgra causa , malum autem ex singularibus defcctibus , et

ideoS. doctor subjungit, aclhoc quod dicaturmalum id, in
quod fcrtur volunlas , sufficit quod sccundum suam natu-
sive
ram sit malum ,
sivc quod apprchcndatur ut malum. Hoc
vero nequaquam efficit , actiones ,
qure contra legem fiunt,
esse formalia peccata. Quando peccatur contra legem in-
yincibiliter ignoratam, mateiialiter tantum, non formaliter
 ,,

2o8 LIB. I. TRACT. II.

peccatur, quialex non ut in se est sedprout repraesentatur ,

a ratione, ita fit regula, et mensura nostrae voluntatis, ut

sapienter animadvertit et scribit Joannes a S. Thoma i.
,

2. q. 18. disp. xi. art.2. circafinem, dicens Etcumin- :

statur, quod potcst ratio proponcre contra lcgem cx errore in-

vincibili, dicimus quod non potcst proponcrc contra legem for-
,

malitcr , sed matcrialiter , id csl contra legem ut est insc , non

contra lcgem , ul cxistimatam
sub qua conditionc tantum po- ,

tcst lcx mcnsurarc, non sccundum scprecisc ut in re ct nondum ,

ut manifcstatam. Juxta id, quod idein auctor antea scripse-

rat (cit. quaest. 18. clisp. 9. art. 1.) : Moralitas in aclibus
non cst aliud quam corum commcnsuratio ct ordina-
liberis , ,

tiosccundum rcgulas rationis.

Sed reponit auctor Rcgulat morum , D. Th. eodem arti-
culo hssc verba subjungere Si ratio errans dical , quod :

homo teneatur ad uxorem alterius acccdcre volunfas con- ,

cordans huic rationi erranti cstmala^ eo quod error istc prove-

nil cx ignorantia legis Dci quam scire tenctur. Igitur in-
, ,

fert ,
quotiescumque quis operatur contra legem Dei non ,

excusatur apeccato licet ratio contrarium ei repiaesentet.

,

Idque confirmat alio Angelici textu (inQuodlib. 3. art. 2;.

ad 2.): Si alicui dictat conscicntia , ut faciat illud ,
quod
cst contra lcgem Dei si facit peccat , quia ignoraniia juris
, ,

non excusat a pcccato , nisi fortc sit ignorantia invificibilis

cst in furiosis , ct amentibus , quai omnino excusat. In-

super id connrmattextu Bonifacii VIII. de Reg. Juris i3.
in. 6. Ignorantia facti , nunjuris cxcusat. ,

Verum textibus hisce omnibus

sunt responsiones.
clarae

Cum S. Thom. ait Ignorantia lcgis Dci , scu ignorantia

:

non cxcusat ,
juris loquitur tantum de ignorantia illorum
praeceptorum Dci ,
quae idem exprimit aliis in locis, prout
superius animadvertimus (1. 2. q. 76. a. 2. et q. 94 a. 6.);
quse ignorari non possunt sine culpa positivae negligen-
tiae , quemadmodum sunt prima principia legis naturalis

eorumque proxima^ conclusiones id est praecepta deca- ,

logi, ut communiter docent cumD.Th. alii supra laudati

AA. INec absimiliter intelligi debet auctoritas Gersonis
nobisab adversario objectata, uti explanat Habert. Eadem
quoque ratione explicandne sunt auctoritates Alberti IMa-
gni , et Adriani Papac nam in pastorali epistola archiepi-
,
 DE LEGIBUS. 209
Beaumontpromc lios auctores
scopi stantescitatos reperio,
ncmpe Albert. Mag. in 2. dist. 22. art. 10. ct Adrianum
in 4- Sent. tract. de Clav. Eccl. q. 5. Gscterum certuin est,
D. Th. primis principiis exceptis , ac proxiinis inde con-
clusionibus in reliquis abstrusis , et obscuris admittere ,
pluribus in locis, uti monuimus, ignorantiam invincibi-
lem, siquidem 1. 2. q. 76. a. 3. amrmat, quod, cum igno-
rantia est invincibilis , licet sit de rebus ,
quas bomo scire
tenetur, excuset a peccato , illis verbis : Si vcro sit talis

ignorantia ,
quce omnino sit involuniaria, sive quia est ejus,
quod quis scire non tenetur, omnino excusat a peccato. Acce-
dit, quod alio superius allatoloco 1. 2. q. 19. a. 6. doceat,
tuncesse malam voluntatem quae sequitur erroneam ra- ,

tionem quando ratio errat sive directe sive indirecte pro-

,

pter voluntariam negligentiam circa ea, quas homo scire

debet Si igitur ratio , vel conscientia erret errore volunta—
:

rio , vcl directe , vel propter ncgligentiam ,

quia error est circa
id ,
quod quis scire tenelur , tunc talis crror non excusat. Igi
tur cum error non
voluntarius saltem ratione ncgli-
sit

gentiae, utique excusat a peccato.

AdtextumautemBonifacii VIII. qui contranosponitur :

Ignorantia facli , non juris, excusat , apposite respondent

Sylvius in 1. 2. q. 76. a. 3. q. 7. concl. 7. et Antoine de
Peccat. cap. 4- q- 6. id locum habere in statutis forensi-
bus ,
quorum ignorantia plerumque prsesumitur vincibilis
post eorum promulgationem in foro factam dummodo ,

qua contrarium prsesumeretur non

aliqua specialis ratio , ,

adesset, ut habeturex cap. In tua ,tit. Quimatr. accus. etc.

Opponit deinde anonymus varias Scripturae auctoritates,
quibus probare nititur non dari ignorantiam invincibilem ,

circa jus naturse Qui autem non cognovit etfecit digna

: ,

plagis, vapulabit paucis. Luc. 12. /jS. Dclicta juvcnlutis

mea? et ignorantias mcas ne mcmineris. Ps. it\. 7. Misc-
,

ricordiam Dei conscculus sum }

quia ignorans fcci in incre-
Verum textus hi omnes , prout
dulitatc. 1. Timotli. 1. i3.
docet Habert de Act. Hum. c. 1. §. 3. circa fin. et ex con-
cordi suffragio interpretum universorum de ignorantia
crassa intelliguntur quae caeteroqui peccatum diminuit, ,

sed supplicium non effugit quia ut ait Ilabert, cst volita , ,

saliem indirccte quaienus qui ca laborat, volunlarie omittit

,

9..
 . ,,,

2io Llfc. I. TRACT. II.

diligentiam, utaddiscat, velsuscipit officium , adquodprcestan-
dam nonpotest adipisci scientiam prose- requisitam. Et ideo ,

quitur idem auctor a concilio Diospolitano damnata fuit

,

propositio Pelagii hisce terminis concepta

, Ignorantia :

non subjacetpeccato, quoniam non secundum voluntatcm evenit

sed secundum necessitatem. Fuit igitur damnata quianem- ,

pe ignorantia crassa est vincibilis adeoque culpabilis. ,

At insurgit anonymus Christum Judaei cruci affixerunt,

:

ipsum non cognoscentes prout idem Salvator noster pa-

,

tefecit cum dixit Pater, dimitte illis non enim sciunt

, : ,

quid faciunl. Luc. 23. 34- Infideles credunt honorem se ,

pra?stare Deo, apostolos morti tradentes Sed venit hora :

ut omnis qui interficit vos , arbitretur se obscquium prcestare

Deo. Joan. 16. 2. Ita pariter haeretici veritatem tueri pu-
tant , catholicos persequendo. Yerum quidquid objicitur,
paucis clare diluit praelaudatus Habert Juclcei per mira- :

cula et prophetias poluerunt cognoscere Christum Dominum

, ,

juxta illud : Si enim crcderctis Moysi crederetis forsifan el ,

mihi dc me enirii ille scripsit. Joan. 5. 4^- Si op< ra nonfe-

•

cisscm in eis... peccatum non liabcrcnt. Joan. i5. Hwrctici

ct alii infidelcs , si velint attendcre ad notas verce rcligionis ,

eam in Etclcsia Romana facilc cleprcliendissent

174- — Sediteruminstatanonymussicdicens
Ignorantia :

cognoscendi aliquod naturale proeceptum oritur a nobis ip-

sis, vel quia omnem debitam diligentiam non adhibemus
in veritate quaerenda, vet quia a Deo non postulamus uti ,

par est, gratias, ut divinam legemcognoscamus; quoniam

(inquit) quemadmodum fides nostra divino elevari debet
,

lumine ad sancta mysteria credenda, ila nostra ratio ab

eodem lumine elevari debet ad habendas perspectas vias
,

progrediendi ad Deum. Quocirca David propheta orabat :

Domine ostcnde mihi lcgcm tuam, et doce me facerc volunta-

tem tuam. Hinc p. 253. sic denique concludit Non potest :

sine peccato esse, quod hac ignorantiti contra lcgcm Dci cfjicitur.

Ergo, respondeo , cum videmus tot viros doctos et pios

ac etiam in sanctorum numerum relatos multis in qua?stio-
nibus invicem adversatos fuisse in pluribus ad legem na-
turalem spectantibus, dicere fortene debemus alterutros
eoruni peccasse ct danmalionem subiisse? lta loquitm
,

P. Antoine in cit. loc. de Peccat. c. 4- i« lianc rcm ^i •

 DELEGIBUS. ?»
S. Th. etS. Bonav. dc multis ad lcgcm naturalcm pertinentibwi
intcr sc dissident altcruter crgo crravit et tamcn ncuter opi-
; ;

nionem ullam antc obitum rctractavit ; crgo si non datur icjno-

rantia invincibilis lcgis naluralis in re quapiam alterutcr in ,

gravi pcccato diem clausit cxtremum , cum sit gravis culpa do-
cere culpabilitcr errorem circa prcecepta divina , sicqur, damna-
tus cst. Et revera, nos non latet, S. Thomani defendere ,

JLidicein debere dainnare illum, quem in jure constat essc

reum licet ipse judex sciat illum esse innocentem sed
,
;

S. Bonaventura id negat. E converso S. Bonaventura tue-

tur, peccatorem, nisi statim a comniisso peccato conuteatur,
novum patrare peccatum idque negat D Thoinas. Atque
,

id genus exempla eruditorum sanclorumque viroruin ,. ,

i\\i'\ de praeceptis natmalibus discutientes discordes man-

scrunt, ait S. Antonius p. i. tit. 3. c. 10. §. 10. sexcenta

prope afFerri posse. Idem doctissimus Morinus part. 3.
exercit. 5. c. 9. de Sacram. Ord. docet, cum dicit Quicum- :

que annales E cclesice attendcrit, facilc animadverterit , auctorcs

ccclesiasticos multa. aliquando opinionum varictate discordcs

fluctuasse. Insuper Natalis Alexander tom. 3. disp. 16.

sect. 2. P.PetriTheol. 1. 21. c. 12. n. 5. affirmant, quam-
plures etiam SS. Patrum in nonnullos esse lapsos errores :

Fatemur in singulis pene Patribusncevos reperiri in plerisque ,

etiam errorcs. Et quid de S. Joan. Chrysostomo refert Xis-

tus Senensis Bibl. Sacr. adnot. 89? Restat tertium , quod
in prcemissis Chrysostomivcrbis continctur asscrtum, vidclicet,
Saram in eo potissimum essc lauda.ndam atque imitandam , ,

quodscrvandimarUi causa barbarorum sese adultcrio cxposuerit

consentiente tamen marito in cjus adultcrium imo etiam sua- ,

dente. Goncludendum proinde ex eo foret , sanctos hosce

vel alios ecclesiasticos auctores ad tartara esse detrusos ,

propterea quod erroneas scripscrunt opiniones , carumque

postca non curarunt cmendationem vcl sakem concluden- ;

dum in iis scribendis semper mortaliter peccasse veruin

, ;

nescio an quis reperiendus sit, qu-i id audebit asserere.

,

Quapropter non valet dici, quod ille qui ut convenit,: ,

studet ac orat, cognitioncm quidem obtincat veritatis in

,

univcrsis natura? lcgis dubiis siquidem O()ortime rcspondct

;

P. Collet 1. c. c. 1. p. 24. piacstantioraEcclesisc lumina mi^-

nime ncglexissse studium ?
et orationcm , ivec propterea adi
 ,

31 4 TRACT. IX. LIB. I.

veritatis notitiam pervenisse, ut eam assequerentur. Et vcro,

si qucelibet Lgnorantia juris naturalis vinci possit, maxinie per
oralioncm, atqui falsum conscquens, cum majora Ecclcsioz lumi-
nadies, noctcsquc orando, ct studcndo consumpscrint , nec tamcn
cas quas optabant cognitiones obtinuerint. Quandoquidem
utoptime idemP. Collet animadvertit inultarum legisna- .

turaj conclusionum sed remotarum a primis principiis ne

, ,

patres quidem etEcclesiae doctores cum omnibus pircsidhs

,

anatura, etagratia acceptis veritatem in pluribus assequi

potuerunt alqui mu/las sunt conclusiunes a primis principiis
:

oriundce, quarum cognitio nc cum magnis quidcm naturce, ct gra-

tice auxiliis haberi potest, cum circa cas dividantur acutissimi
simul , et piissimi patres Ecclesice.
Sed replicatur Deus est fidelis, promisit exaudire oran-
:

tem se Pelite , et accipietis. Si nos lucem suam a Deo

:

debitis conditionibus postularemus eam ipse non dene- ,

garet quamobrem si non obtinemus per nos profeclo

; ,

stat nosque sumus in culpa. Sed duo sunt distinguenda

,

genera lucis. seu cognitio est naturalis vcl

Altera lux , ,

potius natura) viribus comparata qua morales verilatcs ,

cognoscimus divinae legis circa imperata, et vetita. Altera

est lex supernaturalis gratiae qua illustramur, ut cogoo-
scamus divina^ gratiae valorem maximum aeternae salutis ,

negotium mediaad eam consequendam, occasiones, quae,

,

ad ejus jacturam praecipites nos agerepossunt, etid genus

alia. Cum autem contra legem formaliter delinquitur er
liujus lucis gratise defectu, quam a Deo poscere minime
curavimus, dubium non quin ejusmodi negligentia no-
est,
bis imputetur ad culpam quippe tunc nostra oscitantia est
,

voluntaria; nam si lucem hanc postulavissemus, non de-

fuisset utique; Deus enim non desinit impertiri gratiam
oranti, utquodbonum esse cognoscit, amplectatur, et quod
malum atque haec illa lex est quam
fore noscit, caveat ;
,

petebat David cum atebat Da mihi intcllcctum ct discam

, : ,

mandata lua : Docc mcfacerc voluntatcm tuam. Contra vcro

Deus neque dat neque se daturum promisit omnibus
,

lucem veritates onmes cognoscendi qiue naturali lumine ,

cognosci possunt; ideoque cum quis materialiter operatnr

rontra legem,sed invincibiliter, ob hujus naturalis oogni-
tionis defectum , tunc ad formale pcccatum non imputalur
 DE LEGIBUS. 2.3

error, contentus cum sit Dcus, utnosnict nos dhigamus juxta

conscientiaedictamen, quodpcr rationem nobis exhibetur,
ct ostcnditur tanquam rectum. Apostolus ait Omne aulcm :

quod nonest exfide (id est juxta conscientiam, uti commu-

niter explicant Ambrosius, Chrysostomus Tbeodorctus , ,

aliique) peccatum est. Igitur qui operatur juxta propria?

conscientia^dictamen peccat. S. Joannesquoque tra-
, non
dit : Si cor nostrum non reprchcnderit nos , fiduciam habc-
mus ad Dcum. i. Joan. 3. 21 Ut uno verbo dicam Deus . ,

non damnat, nisi illas actiones in quibus adest malitia ,

voluntaria, vel voluntaria negligentia unde eum, qui ;

existimat invincibiliter se recte operari Deus non solum ,

non punit sed quandoque rectam ejus intentionem remu-

,

neratur , etiamsi opus ejus legi prout est in se repugnet, .

sed quia repugnantia hccc (scribit P. Collet , ut superius

pivenotatum est) aliquando iiwoluntaria est , ut in us , qui
invincibili laborant ignorantia idco non scmpcr imputatur ad
,

culpam, sed aliquando ad mcrilum ob bonian fincm agcniis, qui

rcclam raiioncm sibi sequi vidctttr dum ctiam ab ca dcficit. ,

Id pariter scribit severissimus P. Danicl Concina Tlieo-

log. clirist. t. 2. 1. 2. de Conscientia, dissert. 1. ubi licet
in argumento capitis 5. dicat, opus exerrore conscientia?
patratum adhuc invincibili neutiquam bonum esse posse,
,

meritoque dignum nibilominus infra n. 36. p. Mibi zj6.

:

expresse sententioc nostra? adha^ret, dicens Potest enim :

quis , dum cxercct opus matcrialitermalum habcrc plurcs acius ,

bonos , intentionem ncmpe bonam Dco placcndi hos bonos ct , ,

mcritorios dicimus quamvis actus qui per se tunc cxcrcctur,

, ,

sit materialitermalus... If&c bona inienlio nulla prava circum-

stantia inquinatur, quia opus matcrialiicr malum cum non sit ,

voluntarium refundcre in ipsos actus maliiiam non valet.

,

Verum anonymus noster contra id quasi tuba exaltat

vocem suam et caput integrum in hoc insumit (quod est
XIII.) ubi magna vi nititur probare, quando actio divinae
legi est contraria, semper hominem peccare, licet recta in-
tentione operetur. En quomodo italice loquitur, quod nos
latine vertimus. Primum inquit « Est igitur in Evan-
, :

» gelio, et in Patrum doctrinaconstans axioma, intcntio-

» nem et fincm communicare eorum bonitatem aut mali- ,

» tiam nostris actionibus casque bonas, aut malas facere. »

 4

2i LIB. I. TRACT. II.

Sed p-^ulo post sibimet ipsi adversans aliter loquitur , et in-
quit : « Quamquam
recta sit intentio, si quod fit suapte ,

» natura pravum est vel aliqua alia peculiari circum- ,

» stantia vel si divina lege prohibeatur hoc non obstante,

, ,

» peccatur ab eo qui facit. »

Ita sentit noster adversarius sed praeter P. Concinam ,

superius laudatum et prseter sententiam coinmunem alio-

,

rum doctorum D. Th., D. Ambrosius, D. Bernardus, et

,

D. Joan. Chrysostomus contrarium sentiunt, uti ostende-

mus : primum itaque D. Th. i. 2. q. 18. a. 6. proponit
quaesitum Utrum aclus habcat speciem boni ,
: vcl mali cx
fine? Et respondet Diccndum , quocl aliqui actus dicuntur
:

humani in quantum sunt voluntarii sicut supra dictuni cst. In

actu autem voluntario invenitur duplex actus , scilicct actus
interior voluntatis ct actus extcrior, ct uterquc horum actuum
,

habct suumobjccium. Finis autcm proprie est objectum interio-

ris actus voluntarii Actus extcrior accipit speciem ab objecio,
circa quod cst ; ita actus interior voluntaiis accipit specicm a
fine, sicut a proprio objecto. Id autem quodest cx partc volun-
taiis, sc habet ut formale ad id quod est cx partc cxterioris
actus...Neque actus cxtcriores habent rationem moralitalis, nisi
in quantum sunt voluntarii ct ideo actus humani species for-
,

maliter considcratur sccundum fmcm, materialitcr auicm secun-

dum objcctam cxterioris actus. Isthaec sancti doctoris verba
clariora sunt ,
quam ut explanatione egeant : nam in his
luculentissime docet, actum humanum, bonum aut malum
evadere prout finis est, quo fit : etenim ipse humanus
actus ,in tantum habet rationem moralitatis, id est , ut sit

bonus , vel malus , in quantum est voluntarius. Objectum

actus externi est res, prout est in se ipsa objectum vero :

actus interni voluntatis est intentio qua quis opeiatur , ;

unde licet materialiter actus sit in se ipso malus, tamen

formaliter bonus est, quando bonus est linis; hoc tamcn
semper intelligendum,cum nempe malitiaactus materialis
invincibiliterab operante ignoretur.
Adversarius vero pro se alfert longam admodum D. Ber-
nardiperiodum dePraecept. etDisp.cap. 12. eti8. etdeinde
dicit Ejusmodi divi Bcrnardi rcsponsio clarc oslcndit , quod
:

ut oculus simplex faciat corpus luminosum duo continere de- ,

hcl, bonam ncmpc intcnlionem , ct vcritatis wmiv.nfttm. DOG

 DELEGIBUS. 21

nos latine dicebamus. Ego autcm lego D.

ipse italice , ,

Bcrnardum duas doctrinas dare iis oppositas, qusc adver—

sarius affirmat : in eodcm tract. c. 12. et 17. Bcrnardus
ait ,
quod ille qui obedit piaelato ex recta intcnlionc , me-
ritoric agit quamvis matcrialitcr crrat contra lcgem , ct c.
,

i/\. n. 35. bscc verba liabet Et quidcm dignam dixerun vel :

solam intcntioncm piam ncc plane condigna remuncratione ,

fraudabilur in opcre quoque non botio ipsa bona volunlas.

D. Ambrosius, 1. 1. Oflic. c. 3o. scribit : sfffectus tuus
nomen imponit opcri tuo. Joan. Chrysostom. Hom. 19. in
op. imperf. similiter scribit : Ex proposito bono eliam quod
videtur malum bonum est quia propositum bonum cxcusat ,

malum opus.
Sed qui contra legem operatur instat auctor semper , ,

peccat ignorantia vincibili quia non orat; nam si oraret ,

sibi nondeessetgratia ad cognoseendam lege&i. Adquod sic

respondeo Dens oranti ut formale peccatum caveat, 11011
:
,

denegat sufficientem gratiam sed non semper gratiam ,

impertit , ut materiale pcccatlim vitetur. Non decst gratia

(scribit P. Collet) qua peccatum formalitcr devilet , concedo :
pcccatum ctiam matcrialitcr necjo. Porvo peccatum quod ex , ,

Ujnorantia invincibili commitiitur non cst peccatum nisi mate- , ,

rialiter ; ncc impedit quominus aitcrna salus obtincri possit.

,

Imo sunt qui crcdunt quarumdam rerum cognitionem homini ,

subtrahere quia mavult ut propter cognitionis dtfcctum non

,

peccet /iisi matcrialitcr

, quam , ut occasionc cognitionis suce
,

formalitcr delinquat.
.Vix tamen imo ne vix quidem intelligo quidad rem
, ,

nostram pertineat propositio quani opponunt ab Ale- , ,

xandro VII. damnata circa peccatum philosopbicuin ,

qua? habebat Fcccaturn philosophicum scu moralc quan-

:
, ,

tumvis /jrave, in co qui Dtum vcl ignorut , vel cle Dco aciu
non cogitat est grcwe peccatum sccl non est offcnsa Dei
, , ,

ncquc pcccatum mortalc dissotvens amiciliam Dci ncque cvtcrna ,

poana dignum. Quid ad rem nostram inquani pertinet ,

;

propositio isthrec? Qui cognoscit offendcrc naturam neces- ,

sario offendit etiatn natursc Auctorem qui est Deus , ,

etiamsi de Deo non cogitct sed qui operatur cxignorantia :

invincibili lcgis naturalis, neque Deumoffendit, nisi tan-

tum materialiter Yel (ut melius dicam) in nilulo offen-
,
 ;

2 G LIB. I. TRACT. II.

;

dit; eLnim materialis oflensio non habet rationem offen-

ssc sed ad summnm esset materia offensa?
, si liomo tan- ,

quaui offensam Dei aut natura? eam apprehenderet. ,

Nec quidquam saffragatur cliccre in sensu adversarii ,

quod quemadinodum fidcs nostra elevari debet lumine
supernaturali , ut revelata mysteria credamus , ita etiam
nostra ratioeodem debeat elevari lumine ut juris naturae ,

ncgotia cognoscamus quia quantum attinet ad mysteria :

,

ultro concedimus; sed ad bene operandum licet liomini

,

in tenebris veluti constituto in poenam primigenicC labis non

sufficiat sola , nudaque ratio naturalis, sed requiritur in-
super divina praeceptorum revelatio, ut ea intelligat quai
facienda sint, qugeque cavenda; postquam vero homo boc
divina? revelationis lumen acceperit ad bene vivendum, et
ad omnes morales veritates cognoscendas prout in se ,

sunt aliud non opus est supernaturale lumen

, etenim ;

Deus gratias supernaturales minime pollicitus est ad hunc

finem , sed vult , ut homo naturali ratione rtfatur directa
jam a revelatione praeceptorum facta tantummodo ut ; ,

jam supra dictum est ea eget gratia qua ipse illumine- ,

,

lur et confortetur ad id amplectendum quod cognoscit

,
,

bonum idque fugienduin malum quod cognoscit esse

,

vitandum. Optime admonet D. Th. i. i. q. 76. art. ?..

ad. 1. non posse hominem propriis actibus gratiam ac-
quirere, sed utique propria diligentia rerum scientiam
comparare posse. Homo potcst aliquam scicntiam acquircre
pcr suos actus ,
gralia vero non acquiritur ex noslris actibns.
res habct
Si igitur ita se non debet homo necessario ,

expectare gratiam ut naturalium pracceptoruni ignoran-

,

tiam superet, quia ejusmodi ignorantia propria diligentia

superanda est ; et quotiescumquc ha?c diligentia tanti non
esset roboris , ut ad cognitionem perduceret remotorum ,

obscuriorumque prreceptorum invincibilis cum sit igno- ,

rantia, a Dconon imputatur ad culpam.

Atqui anonymus aliam insistit viam culpabilem ut red- ,

dat ignorantiam invincibilem cujuscumque rei ad jus na-

turie spectantis ait enim duo nobis inflicta vulncra csse,
; :

et adhuc residentia ab originali peccato concupisccnliam ,

nimirum ob quam voluntas ad malum proclivis rcman-

,

sit , et ignorantiam , ex qua oLnubilata remansit ratio

 DE LEGIBUS. 2,7
proindeque sic argumentatur italice loquendo ,
quod nos
latine : Si concupiscentia non cxcusat eum , qui sequitur con.
cupiscentia? deordinationes ,
quarc ignorantia excusare debct
illum ,
qui sequitur deordinationes ignoranliai? Ex quo deinde
concludit, quod sicuti peccat operans propter concupiscen-
tiam, peccet operans propter ignorantiam.
ita
Sed responsio est aperta. Idcirco peccat concupiscentia?
deordinationes sequens quia cum voluntate sponte il- ,

lius malitiae adhanet, tunc etiam concupiscentia ipsa est

voluntaria. Aliter vero accidit in ignorantia invincibili ,

quac non est volita,neque placet. Manifestum est, nullum

esse peccatum nisi voluntarium eo fit ut quemadmo-
, ; ,

dum sequentes nos voluntarias concupiscentise deordina-

tiones peccamus , ita pariter peccamus ignorantiae vinci-
bilis , et volitaesequentes deordinationes e contrario ta- ;

men , sicuti operari juxta concupiscentiam sed contra ,

voluntatem nostram peccatum nullum est juxta quod

, ,

aiebat Apostolus (Rom. 7. 19. ) Quodnolo malum hoc a<*o : :

ita quoque peccatum nullum »est operari ob ignorantiam

invincibilem cum non sit volita.
,

Ulterius vero progreditur auctor et culpabilem putat

ignorantiam nostram , saltem propter propria peccata a
nobis prius commissa , affirmatque , quod quemadmo-
duni nos propter peccata nostra in morali constituimur
impotentia operandi bonum ita in morali etiam impo- ,

tentia constituimur cognoscendi bonum, quod faciendum

sit , et malum quod
fugiendum. Quapropter sicuti
sit

non excusat iinpotentia, quando malum operamur, quod

cognoscimus esse malum ita non excusat impotentia ,

cum ignoramus malum quod facimus.

At cum Du-Hamel, 1. 2. de Act. Hum, c. 5. infine re-
spondemu6 primum poenam peccatinon esse malum, quod
,

imputatur ad culpam ejus, qui talem patitur pcenam quare ;

licet talis ignorantia esset pcena aliprum pcccatorum quse

antea admisimus attamen bsec peccata non faciunt cul-
,

paljilcs errores,quos dcinde committimus ex invincibili

ignorantia quoniam tales errores non sunt a nobis voliti
;

neque pracvisi. Ac licet ea (scribit Du-IIamel) vkia ex pec-

catis libere admissis oriantur, ac proinde voluntaria videantur
et ea ratione ignorantia sit pa>naj)eccati; hinc tamen non
se~
»•
10.
 ,,

2i8 LIB. I. TRACT. II.

quilur ea csse voluntaria , cum ex iis peccalis sccutura mala
prwvisanon fuerunt. Insupcr respondetur a veritate pror- ,

sus alienum esse,quod sicuti nostra peccata nos consti-

tuunt in morali impotentia operandi bonum ita pariter ,

constituant in morali impotentia prsccepta naturalia co-

gnoscendi ; quia , juxta quod superius praenotavimus ut ,

bonum operemur requiritur gratia ad quam sane obicem

, ,

ponitqui peccat ;'utvero simpliciter praecepta cognoscantur,

necesse non est gratia sed satis est naturale lumen unde
, ;

neutiquam dici potest, peccatum locare hominem in morali

impotentia cognoscendi praecepta.
At fortasse dicet Peccata peccantes excaecant et cogni-
: ,

tionem abripiunt. Libenter annuo peccata a peccatoribus

auferre cognitionem illam quae ad bonum agendum alli-
,

cit removetque a malo patrando et ut cognitio ista ha-

, ;

beatur requiritur gratia, et ad eam obtinendam orare opor-

,

tet. De hac nimirum cognitione loquebalur Augustinus

contra Pclagium Dum tamen potius dispulet , quam , ul
:

oret , et dicat : Da mihi inlcllectum , etdiscam mandata tua.

Bellarminus hunc Davidis explicans textum inquit Da mihi :

intclleclum , non significat da mihi vim intclligendi scd da ,

mihi lumcn dii'inum , quo mens mea discat mandata tua ,

( scilicet) utsibi
persuadeat } optimum esse illa complcre. Po-
stulabat igitur Propheta gratiam ut illuminaretur et sibi
, ,

persuaderet quantum illud foret bonum, quod in exequen-

,

dis divinis prxceptis requiritur. Id quoque expostulabat

quando orabat Viam justificalionum tuarum instrue me ;
:

id c^(idem Beilarminusexplicat )doce me quai sit viapra?ce-

ptororum iuorum , quomodo vidclicet dehcam in lege tua am-
bulare ; nempe quomodo ambulare debeam juxta tua pra>
cepta. Id insuper, quando orabat Da mihi intcllcctum : ct ,

scrutabor legcm tuam. Pe///(Bellarminus) ut scrutari possit

cjus utilitatcs. Id pariter, cum aiebat Docc mc faccre vo- :

lunlatcm tuam; id est doce me Domine |ut secundum

,

voluntatem tuam operer sed ut supra dictum est, volun-

; ,

tas Dei est ut nos operemur juxta nostra? conscientiae di-

,

ctamen. Peccatum igitur peccantem privat hac cognitione

gratiae; sed non cognitione naturali praeceptorum qua? no- ,

bis se praestant cognoscenda ratione dumtaxat naturali

ut recte scribit Habert de Act. Hum. c. i. §. 3. p. 17- ex
 DE LEGIBUS. ?>9
D. Thoma : Pcccalum naturam humanam prorsus non cor-
rumpil , alioquin pcr pcccatum dcsinercl csse homo.
Multas autcm auctor divi Augustiniopponitauctoritates,
et praesertim illam deGratia ct Lib. Arb. c. 3.
,
Tgnorantia :

qu&non est eorum, quiscire nolunt scd qui tanquam simpli-

,

citernesciunt, ncminem sic excusat , ut scmpilerno igne non

ardcal. Super hanc auctoritatem auctor sic italice scribit
quod nos latine « Minime contendit S. Augustinus
:

» semper esse reum qui,

ignorantia deliquit, quemadmo-
» dumqui peccat cognitione suaeculpac... addit tamen
cum
» quod hoc nondebet aperire asylum ad tenebras ignoran-
» tiae , ut in ea suam inveniat excusationem, quia eadem

» non sicexcusat, utquis minimedamnetur adignem aeter-

» num. » Verumego non intelligo, quidauctor velitprorei
summa inferre ab hac Augustini auctoritate. Si abillis ver-
bis, qui tanquam simpliciter ncsciunl , inferre vellet , igno-
rantiam non excusare ab aeterna damnatione quamvis in- ,

vincibilis sit contra ipsum obstaret propositio secunda ab

,

Alexandro VIII. proscripta et superius jam allata qua?

, ,

habebat,ignorantiam invincibilem juris naturae non excu—

sare a peccato formali. Caeterum Du-Hamel, et P. Berti
recte liuic Augustini textui respondent. Et sic Du-Hamel
(de Act. Hum. 1. i. disp. 3. c. 6. n. 6. ) Ha?c intelligenda,:

ut nescientia simplex non excuset a peccato cujus non est ,

causa sed eximit ab eo cujus est causa. Unde quilegem Dei

,

ncsciunt ,ncc scirepotuerunt , non peribunt , quodlegem ignc*

lam violaverint, sed propter peccala quce in lege natura? ad-
,

miscrunt. Eademque ratione relato Augustini textuirespon-

detP.Berti 1. 21. c. 10 dicens, Augustinum scripsisse,

quod infideles qui non crediderunt Jesu Christo, merean-

,

tur ignem aeternum non quia non credidcrunt , id enim non

,

imputatur ad culpam , dummodo nescire noluerunt sed quia -

legem naturoe inscriptam cordibus suis libere transgressi sunt.

Itaque mens Augustini ea profecto est, quod ignorantia
nempe illorum , qui penitus ignorarunt veram religionem
licet eos ab incredulitatis peccato excuset, non tamen ab
jis peccatis excusat quae ipsi talia esse cognoscunt juxta
,

naturae lumen. Quod vero S. doctor de ignorantia culpa-

bili loqueretur , ex verbis jam constat quae immediate ,

citato textui subjungit, dicens : Non enim sine causa di-

 ,, :

2 3o LIB. I. TRACT. II.

ctum eft Effunde iram tuam in gentes , quce te non noverunt.
:

Deum non cognoscere, non potest, nisi malitia, autvolun-

taria obcaecatione contingere. Idem scribit sanctus Joannes
Chrysost. Hom. 27. inEp. adRom. n. 3. Judcei ignorarunt,
sedh&c ignoranlia non erat digna venia. Grceci quoque igno-
rarunt , sed defensionem non habent. Sed postea immediate
subjungit : Quando cnim ea quai sciri nequeunt , ignorave-
ris , culpa? obnoxius non eris. Cui conformatur celebris illa
S. Augustinidoctrina (1. 3. de Lib. Arbitr. c. 19. n. 53.)
Non tibi dcpulatur ad culpam quod invitus ignoras sed quod ,

ncgligis qucerere quod ignoras.

Caeteruin ne longum faciam, et ne ulterius taedio lectorem
afficiam omnibus aliis Augustini textibus quos anonymus
, ,

objicit una tantummodo ejusdem sancti auctoritate re-

,

spondemus. Is in primo lib. Retract. videtur prima facie

sentire, nescientem se peccare adhuc peccare quando , ,

voluntarie id agit quod in se peccatum est Qui nesciens

,
:

peccavit , non incongruentcr nolens peccasse dici potest quam- ,

yis et ipse ,
quod nesciens fcclt volcns tamcn fecit ita nec ipsius
, ,

esse potuit sinc voluntate pcccatum. Sed ut egregie animad-

Du-Hamel 1. c. n. 5. in fin. idem S. doctor aperit
vertit
mentem suam, explanatque quod dicere intelligebat Quia :

voluit , non quia voluit peccavit ncsciens pcc-

ergo fccit ; etsi ,

catum esse quod fecit. Ita nec tale pcccaium sine voluntate
, et non voluntate pcccati. Id
eesse potuit , sed voluntate facti
denotat quod licet factum sit materia peccati cum tamen
,
,

voluntas deest peccandi peccatum est tantum materiale ,

sed non formale seu voluntarium, ut optime Du-Hamel

, ,

Quod nimirum factum ipsum est matcria pcccati non fonnah- ,

ter ct reipsa peccatum est,

,

Id pariter est quod scripsit D. Thomas opusc. de Malo

q.3. art. 8. Si ignorcturdcformitas , puta cum aliquis nescit,
fornicationem esse pcccatum, voluntaric quidcm facit foinica-
tionem , scd non voluntarie facit peccatum. INon negatur
vero ut sincere loquamur Angelicum alibi negarc forni-
, , ,

cationem invincibiliter ignorari posse et merito id negat ;

quia fornicatioprohibeturpraecepto proximo, et immediato

primis principiis attamen S. doctor loco nuperrime ad-
;

ducto ut certam , exploratamquc rem statuit ,

quod ,

quando quis invincibiliter ignorans operatur etiam contra

 DE LEGIBUS. ^ 1

aliquid spectans ad jus naturae, is materialiter tantum erret

sed nequaquam peccet;
Eadem responsio datur cum Du-IIamel textui divi Hie-
ronymi contra Pelag. c. 10. n. 12. nobis ab anonymo
objectato , ubi S. doctor aitadversus pelagianos ignoran- ,

tiam non excusare a peccato quod intelligitur de peccato

,

factimaterialiter,secus vero de peccatofonnaliter accepto,

Etquidem sanctus loquitur de bomicidio casupatrato, pro
quo inveteri lege etiam victima? erant offerendae , non ob-
stante,quod sine culpa voluntatis contingeret.
Item opponitauctor quamdam divi Bernardi auctoritatem
tract. ad Ilugon. de quaest. c. i.et 4- ubi ignorantiam esse
ait unam ex causis peccatorum quse nos committimus ,

sed quac Deus non excusat. Attamen advertendum est de ,

qua ibi ignorantia S. Bernardus sermonem fecerit en de ;

qua ignorantia loquitur Multa nescliintur , aut scicndi in-

:

curia, aut disccndi desidia , aut vcrecundia inquirendi. Sed

hanc ignorantiam ortam a negligentia se instruendi de pro-
priis obligationibus autinquirendi veritateinquisunquam
,

a peccato excusare poterit? Neque obstat, quod aitS. doc-

tor de Praecept. et Dispens. c. i4« n. 4o« Siwe itaquc ma- :

lum putesbonum quodforte agis, sive bonum malum, quod ope-

raris , utrumquc peccalum esl. Quoniam scribit P. Berti
(1. 21. c. 14- prop. 1. vers. Praeterea) perperam Vendro-
chium ab hac auctoiitate colligere, divum Bernardum ne-
gare ignorantiam invincibilem excusare a peccato, nani
S. doctor n. 37. >am scripserat Et qui bonum diligit^ elrna-
:

lurn nescius arjithujus quidcm bonus est oculus quiapius non

, , ,

tamen simplex , quia cojcus. Et Bertiaddit Igiturest oculus, :

qui non cst simplex, et tamen nonest ncquam scilicct ncscieniis ,

ignoralione excusabili.
En igitur demum, quomodo nostri contradictores ad
negandamignorantiam invincibilem omnium conclusionum
etiam remotarum obscurarunique de rebus ad legem na-
,

tura3 spectantibus , nedum adversati sint communi sensui

sanctorum Thomae Bonaventurae, Antonini, Anselmi,alio-
,

rumque theologorum tam benignioris, quam severioris

sententiac, v,erum etiam funditus everterint firmissima
receptissirnaque theologix axiomata; idque sane non ad
,

alium finem quam ut illicitum facerent usurn quarum-

,

cumque probabilium opinionum.

222 LIB. I. TRACT. II.

DUBIUM II.

An mctus cxcuset?

173. —
Resp. Si ex metu facis quod simpliciter ma-
«
,

» lum peccas quidem minuitur tamen per melum

est, ;

» malitia, quia minuitur libertas. Interimsaepe fit, ut prae-

» cepta quaedam non obligent cum eorum observatio ce- ,

» deret in grave alicujus incommodum et tunc si ex metu : ,

» talis incommodi quis praeceptum omittat non pec-

tale ,

» cat, cum pracceptum non liget. Est communis. »

Unde rcsohmntur hi casus ;

« Praeceptum naturale ncgativum proliibens rem in-

1. ,

» trinsecemalam non licet violare ne ob metum quidem

, ,

>» mortis. * (Et si aliquando vidcatur licere violari prazce—

» ptum negativum , v. gr. non furandi, non occidendi,puta ad
» defensioncm vitai proprios etc. , tunc dicilur pra?ceptum non
*
» existere. Tide lib. 2. n. 5i ).

» 2. Metus gravis , v. gr. mortis , etc. saepe non tantuni

» excusat a praecepto positivo tam divino quam liuma- ,
,

» no sed quandoque etiam ab afllrmativo naturali et sic

;
,

» (ut Sancbez 1. mor. c. 18.) non tenetur quis cum peri-

» culo vitae integre conliteri , servare depositum, implere
» votum , succurrere proximo extreme indigenti. Bec. t. 2.
» 1. 3. c. 6. Azor. 1 . p. 1. 1 . p. i . c. 11. Laym. 1. 1 . t. 4- c.
» 14. Excipe tamen casum de quo infra , 1. 2. ad. n. 26.
» 3. Siobservatiolegis bumanae necessaria sit ad conser-
» vanduni bonum , aut avertendum malum commune ,

» quodpluris sit quam vita propria, tunc lex illa obligat

,

» cum periculo vilac, ut , v. gr. si dux mandat militi non

>. discedereex statione ; item , si periturae sintanima? , nisi

» pastor adeat acgros tempore pestis. Laym. (Cum Salm. *

» c. 2. n. 127. ).*
» 4. Alioqui nulla praccepta bumana etiain ecclesia- ,

» stica pcr se obbgant cum periculo vita? aut similis in-

,
,

» commodi, Sancb. 1. mor. c. 18. ut si v. gr. cogaris

» metumortiscontrabere cum consanguineain gradu pro-
» bibito lege ecclesiastica, posses contrabere ( in speciem \
» non tamcn posscs consuinmare quia cum matrimo- ;
,
 DE LEGIBUS. ***

» nium esset irritum fornicareris quod intrinsece ma-

, ,

» lum est. Sanchez de matr. 1. 7. d. 5. n. 4-

» 5. Per accidens interim accidere potest ut lex hiimana ,

» obligetcum periculo vitae, ratione alterius praecepti jiuis

» naturalis, aut divini concurrentis ut v. gr. quis co- ,

» gere vellet transgredi praeccptum Ecclcsiae in odium

» lidei , vel contemptum rellgionis. Sanchez loc. cit. Con.
» p. 3. tom. 2. dist. i3. dub. 12. *(Ita ctiam Salmanticen-
» ses ibid. n. 1^0. ). * »

DUBIUM III.

An cxcusct impotentia totius vel partis?

176. — « Resp. 1. Cum

ad impossibile nei^o teneatur,
» certum est quodimpotentia excuset, eliam illa cui ante ,

» causam cum peccato dedisti dummodo cle hoc doleas ,

» Quare id proecipue hic dubitatur an qui non potest im- ,

» plere totuin, teneatur ad partem.

» Resp. 2. Si prseceptum tale sit, utcommodepossit,aut

» soleat dividi atque in ejus parte salvetur ratio , seu fmis

,

» praecepti, tunc qui non potest servare totum, debet servare

» partem ,
quam
Quod, si vero non salvetur ratio
potest.
» prsecepti in parte neque id commode possit aut soleat
, ,

» fieri tunc qui non potest totum

, hoc est tantum quo ,
,

» moraliter impleri censeatur integrum praeceptum, is nou

» teuetur ad partem. Quae omnia oestimanda sunt 1. Ex ,

» intentione lej>islatoris. 2. Ex ratione, fine , et materia

» legis. 3. Ex judicio pi udentum. 4- Ex communi usu. Ita
» Sanch. 1. mor. c. 9. Laym. 1. 1. t. l\. c. 19. »
Unde rcsolvuntar hi casus :

177. —
«1. Qui non potest legere omnes horas debet ,

» dicereeas, quaspotest; quia divinae sunt. Laym. loc. cit.

>» et Bonac.
» 2. Qui inquadraftesimanon potest jejunare, debetabs-

» tinere a carnibus, si potest aut quinonpotest omnibus :

>» diebus tencturiis, quibuspotest. ItaLaym. 1. c. ctBonac.

,

» 3. Qui potest notabilem partem sacri ( v. $, usque post

» consecrationem) audire, aut horarum dicere aut com- ,

» mode potest cum alio , et solet , tenetur , alioquin non.

» Ibid. v. infrade horis.
 ,,

22 i LIB. I. TRaCT. II.

» 4- Si quis carens breviario pauca ex lioris sciat memo-
riter, non tenetur ea dicere. Ibid.
>» 5. Qui obligatur
visitare limina apostolorum Roma?
» et scit se eo pervenire non posse non tenetur ingredi ,

>* iter; quia nec finis nec ratio praecepti

, salvatur. Ib. et
» Suar. Bon. d. i. q. 8. p. i. »

DUBIUM IV.

stn cxcnset dispensaUo ?

178. An excuset dispcnsatio facta ex justa causa? Quid sine jusla

eausa?— 1^9. An existentc causa teneatur superior dispensare? —
180. An vdcat dispensatio infcrioris?— i8r. An cxisteutc justa
causa valcat dispensatio facta mala fide superioris? 182. An in —
dubio dispensatio censcatur vaiida? —
i83. An rruis possit dis-
pensare cuin seipso? — 184. An valeat dispensatio extorta per vim
aut mctum ? — i85. Quid si causa exposila fuerit falsa?— i8f>. Vide
r.lios casus. 187. — An dispensatio stricte accipienda? Et an detur
dispensalio tacita? — 188. De iis qui possunt dispcnsare de potes-
tate ordinaria? — 189.
IVum Papa in praeceplis divinis?— 190. ISum
<piscopi?et in quibus? —
191. An infcrior dispcnsct in Ifgibrjs supc-
lioris, ubi dispen*a»:o non est ebservata. —
19-2. Qv:d in dt:bio, an
casus egeat dispcnsatione? —
19L Quid de potestatc delagata ? Et an
hrec spiret morte concedcntis? —
jg^. Quando prrclati rrgnlares pos-
sint dispensare? — 195. Quot modis cesset dispcnsatio? — 19G. Quo-
rcodo ces-setl. per ccssationcm causa?? —
197. Quomodo 1). per re-
vocationem dispensantis? —
198. Quomodo III. per rcnuntiationem
dispensati? —
199. An ces&ct lex cessante finc legis? — 200. II. De
interprctatione legis. An lcx extcndi dtbeat de casu ad casum ? aoi.
III.de Epikeia legis. — 202. Apfendix Buscmbai.
De dispensationibus sancta? pcenitentiarice, asnue ad n. 208.

178. — « Resp. In jure humano dispensatio legislatoris,

» vel parem potcstatcni babentis iacta ex justa causa ,

« excusat a transgressione praecepti. Estconimunis. Sancli.

» Azor. 1. p. 1. 5. c. i5. Salas d. 20.
» Ratio quia cum sit auctor suaelegis, potest quem-
est, ,

» vis cxcipere. Dixi 1. ex justacausa , quia, si temcre et ,

>» sine causa dispenset, tenet quidem dispensalio peccat ,

» tamen tam dans , quam petens dispensationem conira ,

» jusnaturale,dictanspartem debere conformari suo toti

» nisi justa causa excuset. Sancb. 1. 8. d. 18. Suar. Fill.
 DE LEGIBUS. aaS
» n. 438.etquidem (ut vult Suar. ) mortaliter venialiter, ;

9 ut Pontius apud Dian. n. 8. t. 3. r. 8.9. et io.*(Idem

» tenent Salm. de Leg. c. 5. n. 66. cum Sanch. Laym.
» Pal. etc. praeciso tanien scandalo, etc. Utcntcm auicm tuli

» dispcnsatione commune est non pcccave gvavitev, ct pvobubilc

» nec ctiam /cvitcv, ut Salm. n. 76. cum Suarez Palaus, ,

» Pon. etc.)*, quem si dubitet an causa sit justa, posse

, ,

» dispensarc vult Sanch. *( Cum Salm. n. 75. Tapia

, ,

» Gran. Dian. Quia possidet potestas dispensativa. Secus

» esset si dubitavet an adsit causa. )* contra Bon. qui dicit
,

» peccare. Etsi autem causa sit justa, non tamen tenetur

» dispensare, nisi cum vel juspraeeipitex ea causa dispen-

» sari vel necessarium est ad commune bonum vel spi-

, ,

» rituale pcenitentis vel ad advertendum grave damnum

:

» aut publicum scandalum, et sine dispendio fieri potest.

» Dian. p. 8. t. 3. r. 27. et 28. contra Suar. Sanch. etc. »

179. —
Quseritur, an existente causa, teneatur superior
dispensare? Distidgue si causa sit tantum sufficiens ut
: ,

dispensatio sit permissa, non autem debita potest licite ,

supcrior eam concedere et negare vel uni concedere

, :

et alteri negare quia licet expediat bono subditi dispen-

;

satio ,expedit vero bono communi legis observantia. Ita

Salm. d. c. 5. n. 80. cum Conin. Pal. Bonac. Sanch.
Suar. etc. Si vero causasit talis,qua3emciatdispensationem
esse debitam nempe ad evitandum damnum commune
,

vel privatum magni momenti vel ad utile commune , vel ,

magnum pai ticulare ( expedit enim aliquando dispensare ,

etiamprobono particulari quod indirecte redundat adbo-

,

num commune. Et ideodocetS. Th. 1. 2. q. 97. art. 4- quod

convenitdispensare,quandoalias majus bonum privati im-
pediretur. Ita Salm. deMatr. c. i^- n. 20. cumCon. Sanch.
et Aversa) tunc tenetursuperior dispensare, alioquin pec—
caret graviter, vel leviter juxta materiam. Denegata tamen
(etiam injuste)dispensatione, nequit subditusagere contra
legem nisi talis causa urgeat ut eum extrahat a lege
; , :

quare, si episcopus injuste neget dispensationem publica-

tionum ante matrimonium potest urgente gravi causa ,
, .

illud contrahi sine eis. Ita Salm. deMatrim. cap. 8. n. 92.

cum. Con. Sanch. Pal. Sot. et aliis.
180. —
« Dixi 1. legislatovis : quia dispensatioinferioris m
326 LIB. I. TRACT. II.

» lege superioris sine justa causa invalida est , ac proinde

» non excusat a transgressione praecepti. Ratio est ,
quia
»> quinominealterius sine causa dispensat dissipat. Suar. ,

» 1. 6. c. 19. Sanch. 1. 8. de Matr. d. 17. Yalide autem ,

» et licite inferior potestate ordinaria dispensat ex justa

» causain lege superioris. 1. Circalevia, hoc est ,
qussub
» mortali non obligant , etsi facilis sit ad superiorem re-
» cursus. 2. Circa ea, quae frequenterocurrunt, v. gr. in je-
» juniis, celebrandis festis, etc* (Yide n. 190. circa fin.)*
» 3. Circa ea, quae ita sunt propria uni communitati , ut
» non conveniant alii. 4- Quando recursus ad superiorem
» difficilis est , sive quando est necessitas, et periculum in
» mora. Dian. p. 8. tr. 3. r. 2. ex Gran. Sal. Gord. et Pal.
» quiaddit5. Si consuetudo praescripserit, ut inferior dis-
» penset, ut Dian. 1. c. r. g5. 6. Quando est dubium ne-
» gativum , an casus egeat dispensatione. Quocasu secun- ,

» dum Palaum,nonopusestdispensatione cum praesum- ,

» ptiositpro libertate,Barb.Dian. p. 3. t. 6. r. 28. p. 4- *• 3-;

» r.46. p.8. t.3. r. 72. etgS. Underesolvitur.*(Viden.ig2.;*
« 1. Pontifex sine justa causa non potest dispensare in

» lege Dei , nec episcopus in lege Ecclesia?. Sanch. d. 17.

» Ii. yj. *j vt<x6t Vcisq.
» 2. Dispensatio in voto , vel juramento , sine justacau-
» sa,etiam a Papa facta, estinvalida, utSanch. Suar. 11. cc.
» 3. Yalida est si supcrior per errorem justam causam
,

» arbitretur *(Inbona fide, ut Sotus, Laym. Sancb. Azor.

» cum Salm. c. 5. n. 71. Sed oppositum est tenendum.
» Vid. de Voto 1. 3. 11. 25i.)* aut
, : (etsi non arbitretur,
» et temere dispenset) reipsa tamen sit. Sancb. loc. cit.

» Azor. Sa , Salas , n. 81. »

18 1. — Qusstio est, si superior malafide dispenset ,
ju-
dicans non subesse causam et causa revera existat an , ,

valeat dispensatio et dispensatus illa uti possit? Ptima

,

sentcntia dicit valere , si fiat a legislatore , non autem si

ab inferiore; quiaisti data est facultas dispensandi tantum
cum causa. Ita Pal. Azor. Covar. apud Salm. c. 5. n. 78.
Sccunda sententia probabilior, et communior dicit, quod,
existente causa, veleat dispensatio, et licite dispensatus
utitur iila , a quocumque superiore illa sit impensa. Ratio,
quia valor dispensationis non pendet a cognitione causse ,
 DE LEGIBUS. 2^7
sed ab existentia illius, sicut valet electio capacis ad hc-
neficium , licet capacitas ignoretur ab elcctoie ex c. Nibil ,

de electione. lta Salm. d.c.5. n. 79. cuni Sancli.Suar.Tapia,

Basil.Diana, Vill. Secus tamen dicendum si inferiordis- ,

penset bona fide sed sine causa, contra Busemb. et alios

,

ut supra; vide lib. 3. num. 25i.

182. — In dubio de valore dispensationis validam
« 4- ,

» censeri eo quod praesumatur in favorem actus ne pe-

, ,

» reat probabile putat Sanch. etc. cum Dian. p. 3. t. 6.

,

» r. 9. p. 4- t. 3. r. 45. 64- p. 8. t. 3. r. 62.* (Sum. Salm.

» n. 88. Videl. 3.n. 252.)*

i83. — .> 5. Ilabens potestatem generalcm dispensandi,
» potest etiam secum dispensare directe, et immediate.
» Sancb. Dian. p. 8. t. 3. r. 10. contr. Suar. *(Ita Salm.
» c. 5. n. 60. et 61. cum S. Tbom. Cajet. Laym. Pal.
» Bonac.etc. Quia esl jurisdictio pure voluntaria, quw etiam
» crgaseipsum excrceripotest. Hinc bene sibi dispensare potcst
*
» in votis, juramcntis jejunio etc. )
—
y

184. » 6. Valet dispensatio obtenta per vim , autme-

» tum (modo causa sit justa). Item data sine ullis verbis ,
» sola mente. Turrian. Dian. p. 8. tract. 3. 17. 76. p. 4-
» t. 4- r. 118. »
Quaeritur an valeat dispensatio extorta per metum ?
,

Resp. quod, quando causa dispensationis existit, dispen-

satio semper sit valida dummodo non 'constet superio-:

rem dispensasse sine aniino dispensandi metus enim :

voluntarium non tollit, sicut tollit vis. Obtentio autem

talis dispensationis est etiam licita si juste praelato metus ,

incutitur; nempe si subditus minatur se conquesturum

apud supremum superiorem vel justam accusationem la- :

turum dealiquosuo crimine. Illicita autem esset, simetus

sit injustus; ideoque dispensatiotuncpro libitoa superiore

posset postea revocari. Ita Salm. d. c. 5. n. 82. 83. et 84-

cum Sancb. Pal. Suar. Bonac. Quando vero superior metu
coactus verbis tantum concedit dispensationem non au- ,

tem animo tunc certe ipsa est nulla. Caiterum nisi con-
, ,

stet defuisse animum, boc non est praesumendum. Salm.

d. n. 82. ex c. 22. quaest. 5.
i85. — « 7. Qui impetravitdispensationem, v. gr. in im-
» pedimento dirimente matrinionium, et per ignorantiam,
2^8 LIB. I. TRACT. II.
» vel simplicitatein expressit causam falsam , eum valide
» contrahere matrimonium dicit Pon. de Matrim. lib. 8.
» c. 16. ex c. Cum inter. Sed contrarium tenet Pal. t. i.

» t. 3. d. 6. p. 16. §. 5. ex cap. Sup. litteris. v. Dian. p. 8.

» t.3.r. 69. *(Vid. deMatr. 1.6. n. n3i.not. 2. ) »

Quaeritur, an petitio subreptitia, vcl obreptitia vitiet

dispensationem ? Subreptitia dicitur, quando veritas reti-
cetur obreptitia, quando mendacium apponitur. Resp.
:

regula sit,quod tunc dispensatio erit nulla, quando tace-

tur veritas quaede stylocurisedebeat necessario exprimi
,
:

vel allegatur falsum quod de jure taceri debebat. Ita

,

Salm. deMatr. c. l^- n. 33. cum Sanc. Pal. Con. Suar. etc.
Alia regula est, si tacetur, vel exponitur falso causa tan-
tum impulsiva valet dispensatio secus vero si causa es-
, :
,

set motiva, ita ut sine ipsa superior minime dispensasset.

Salm. 16. 11. 35.
Quid si plures causae allegentur,quarum aliae sintfalsac,
aliae verae? Resp. quod semperacvera sit una ex illis,qiue
sufficiens sit ad dispensandum valida est dispensatio.,

Salm. de Matr. d. cum Basil. Sanch. Pal.

c. if±. n. 36.
Suar. Quid autem in dubio, an causa falso allegala fuerit
motiva an impulsiva? Tunc valida censenda est dispensa-
,

tio facta, cum in dubio jura faveant valori actus ex 1. Quo-

ties. fF. de Rebus dubiis. ItaSalmant. ib. n. 3^. cum Di-
cast. Basil. Sancliez , Pal. etc.
186. — « 8. Subditus bona fide dispensationem pelens,
» rationibus superiori allatis, potest, dispensatione impe-
» trata , esse securus. Y. Laym. 1. 1. t. 4- c 22.* (ldem -

dicunt Salm. n. 71. et 76. cum. S. Th. Sanch. etBon.).*

» 9. Peccat ,
qui aliquem inducit ad dispensandum sine
T
» causa , vel allegata falsa causa. JN av. Sancli. 1.8. deMai.
» d. 18. n. 8. Fill. t. 10. n. 3 i/f • Salas disp. 20. s. 6.
» n. 58. quiaddit, idverum esse , etsi dispensans excuse-
» tur ob bonam fidem.
» Dispensatio potest impetrari non tantum pro igno-
10.
» rante, sed etiam invito, quando necessitas ezigit. Sanch.
» Beja contra Suar. vid. Dian. p. 8. t. 3. r. 86. 87. Id.
» tamcn locum nonhabet in ea quae impetratur ex pceni- ,

» tentiaria Roniana nisi iinpetrelur a personis conjunctis

; ,

» vel consanguineis intra quartum gradum vel salteui a ,

 DE LEGIBUS. ^g
n confessario. Marcus Leo in praxi p. i. 3i.* (Ita Salm.
» de Matr. c. i/\. n. 38. ex c. Si motu proprio. DePraebem
» in 6. A principali tamen, opus est, utdispensatio acccpte-
» tur, ut Sancliez etc). * »
« Quaeres, an, cessante causa dispensationis, cessetipsa ?

» Resp. pro lioc servient sequentes regulae.

» i. Si tantum impulsiva seu minus principalis causa ,

« cesset, manet dispensatio.

» 2. Elsi cessetpars causa? motiva?, seu principalis, ma-
» net dispensatio v. Dian. pag. 8. tom. 3. r. 62.
,

» 3. Si commissa facultatedispensandi priusquam dis- ,

» pensetur, cesset omnino causa principalis nulla est dis- ,

>» pensatio.
» 4- ad actum irrevocabilem,
Si dispensatione redacta
» cesset tota causa non ideo cessat, vel vim amittit; v.
,

» gr. dispensatum fuit in impedimento consanguinitatis

» propter paupertatemfeminae, licet contracto matrimo- ,

» nio, divitias obtineat, non est irritum. Idem est, si be-

» neficium per dispensationenrobtinueris , et postea cesset
» causa ob quam dispensatum fuit.
,

» 5. Si , facta dispensatione , cesset omninocausafinalis,

» et actus possit facile revocari v. gr. dispensatum est
,

» in voto castitatis propter vebementes tentationes , quae

» postea cessant , an reviviscat votum? Yel in prseceptore-
» citandi horas jejunandi , etc. propter infirmilatem et
,

» postea convalescit , an teneatur recitare jejunare? etc. ,

» Aifirmant Sancb. Amicus Portel. Bonac. etc.,quia alias ,

» non esset justa. iVegativam tamen sententiam probabilem,

» etin praxi tutam esse censet Dian. p.8. t. 3. r.24-ex Sal.
» Gran. etc. si quidem dispensatio fuerit absoluta quia obli- :

» gatio legis semel extincta quod de- non reviviscit : et

» structum non reproducitur nisi ab eo qui produ-
est , , ,

» cere potest. Yide Suar. deLeg. c.22.Laym. Praepos. etc.

» qui recte id concedunt quando non est de re dividua et, ,

» successiva ; supposita probabilitata

alias negant. Unde ,

» sententiae negativse Gran. Dian. etc. sequentes casus (in

» quibus tamen alii melius contrarium sentiunt) resolyunt:
» (Yide. n. 196). »

« 1. Cum quo dispensatum est propter morbum in esu,

» carnium ,
potest vesci, licetomnino convalescat.
 ,

a3o LIB. I. TRACT. II.

» 2. Cum quo
propter infirmitatem dispensatum est in
» voto religionis, postquam convaluit, non tenetur. Dian.
» p. 6. t. 7. r. 45.
» 3. Cum quo propter oculorum infirmitatem dispensa-
» tum fuit in onere recitandi horas, etsi convaluerit, non
» tenetur legere. »

187. — Deinde ,
notandum
quod dispensatio cum sit ,

odiosa, stricte accipienda c. 1. §. 1. de Filiis presb.

sit

in 6. Potestas contra dispensandi , cum favorabilis sit

late accipitur , ut Sanch. Gran. Martin. ap. Salm. de Leg.
c. 6. n. 20.
Bene autem dari potest dispensatio tacita quae colligatur
ex conjecturis, ut si sciens praelatus , te esse excommuni—
catum conferat tibi beneficium tunc tacite dispensat. Re-
, ,

quiritur tamen ad hoc praesumptio voluntatis praesentis su-

perioris vel antecedentis ad actum. Non enim sufficit prae-
,

sumptio de futuro, v. gr. si sciret, dispensaret. Tantum

licentia praesumpta de futuro admittitur, non verodispen-
satio, quae est vulneratio legis. Yide Salm. de Leg. c. 1.
ex n. ii. cum Suar. Laym. Pal. Sanch.
Quaeritur an superior videns subditum agere contra le-
,

gem , et tacens cum facile posset corrigere

, , censeatur dis-
pensare? Amrmant Salm. de Leg. c. 5. n. i5. cum Tap.
Sancli. Pal. Suar. Quia non est tunc praesumendum deli-
ctum superioris ,
qui aliter ex officio et ad evitandum
,

damnum , teneretur loqui. Secus tamen dicendum si su- ,

perior non posset corrigere sine incommodo. Salm. ibid.

n. 17.

De iis, quipossunt dispcnsare.

t 83. — Potestas dispensandi alia est ordinaria, alia est

delegata. Summus
Pontifex potestate ordinaria potest dis-
pensare in quibuscumque legibuscanonicis, etiam sancitis
ab apostolis , tanquam particularibus praelatis Ecclesiarum,
ut sunt jejunium quadragesimale , observatio festorum in
dominicis. Ita Salm. c. 5. n. 3o. cum S. Tb. et communi.
Non vero in legibus traditis ,
accepe-ab apostolis quas ipsi

runt a Christo Domino , tanquam auctore principali , ut

sunt leges circa formas , et materias sacramentorum circa ,

oblationem sacrificii , etc.

 DE LEGIBUS. a3i
189. — Num autem Papa possit dispensare in aliquibus
preeceptis divinis Prima sentcnliaaffinndLt ex potestate de-
?

legata a Deo quando expedit dispensatio. Ita Sanch. Ca-

,

nus, et Bonac. apud Salm. de Leg. c. 5. n. 26. qui vocant

hanc satis probabilem. Sccunda, quam probabiliorcm me-
rito putant Salm. n. 26. cum S. Th. Pal. Suar. etc. negat,
quia nullibi hacc concessio reperitur Papsc facta a Deo. Ob-
jiciunt cur dispensarepotest, ut minister ordinis^ et con-
,

firmationis sit simplex sacerdos? Resp. quod ex juredivino

episcopus in his est minister ordinarius non autem neces- ,

sarius. Ita Salm. ib. 11.27. Vide dicendade Matr. 1. 6. n.

1 1 19. infra.
Certum autem est ,
posse Pontificem , et praelatos dis-
pensare in votis , cum vicem Dei. Ita S. Th.
in his gerant
2. 2. q. 88. art 12. Vide Salm de Voto tr. 17. c. 1. ex ,

n. 84.
190. — Episcopus potestate ordinaria potest dispensare
in omnibus statutis sive episcopalibus , sive latis a s) r
nodo
dicecesana, independenteracapifulo, etclero, ut supra dixi-
mus. Et idem potest capitulum sede vacante. Hoc tamen
,

non potest vicarius generalis nisi expresse ab episcopo ei

,

concedatur. Vid. Sal. c. 5. n. 3i et 32. Episcopi possunt

etiam dispensare in legibus concilii provincialis in suis dice-
cesibus modo non sint concilio specialiter reservatae. Hoc
;

enim expedit ad bonum regimen. Salm. c. 5. n. 33. cum

Sanch. Suar. Bonac. Pal. etc.
Notandum, quod legislator non possit dispensare in sua
lege , si lex transeat in contractum
ut si dicat Gaudeant, :

immunitate habitanles in tali loco elc. Vide Salm. ib. n. 35.

Potest autem inferior dispensare in lege superioris , si in
lege generaliter permittatur dispensatio , v. gr. si dicatur :

Donec dispcnsetur. Salm. c. 5. n. 37. cumCajet. Bon. Suar,

Pal. etc.
Possunt etiam episcopi dispensare in rebus quae commu-
niter eveniunt in jejuniis, esu ciborum, observatione fe-
storum, recitatione officii, votis non reservatis. Salmant.
cap. 5. num.38. cum Pal. Basil. Bon. Sot. Suar. etc. cum
Bus. Iiic.

Itemin legibus latis a Papa pro illa particulari dicecesi

in quibus videturrelicta facultas dispensandi illius prselato»
 ,
,
,

3 3a LIB. I. TRACT. II.

Salm. c. 5. n. 39. cum Sot. Yalent. Cajet. Azor. etc. cum

Bus.
Item potest episcopus dispensare in legibus communi-
bus Pontificis , v. gr. in impedimentis matrimonii , in irre-
gularitatibus, in votis reservatis , et similibus quando non
,

est facilis aditus ad Papam

periculum est , et in mora quia ,

hoc expedit ad commune bonum. Salm. d. c. 5. n. 3g.

cum Sanfh- Bus. Pal. Tap. Gran. Salas, etc. Et lioc etiamsi
sitfacilis recursus ad habentem facultatem dispensandi ex
privilegio Pontificis. Salm. ibid. cum Tap. et Martin. de
Cens. c. 2. num. 65. Parochi possunt etiam dispensare
cum suis ovibus in jejunio et observatione festorum, ubi ,

non est facilis recursus ad episcopum Suar. et Tap. Imo ,

ex consuetudine etiamsi sit facilis recursus ad episcopum,

,

posse semper parochos dispensare inhis duobus prasceptis

testatur Sanchez Gran. Sylv. apud Salm. d. c. 5. n. /\o.
,

Yide lib. 3. n. 288.

Et in his omnibus dicuntur episcopi dispensare jure or-
dinario, cum talis facultas eis competat vi proprii ofiicii
cui est perpetuo annexa, Salm. d. c. 5. n. /±o. cum Suar.
Pal. Basih etc. Etideo benepossunt eam alicui delegare
ut certum est. Yid. num. 193. cuin Salm. de Yoto cap. 3.
num. 83.
iqi. — Quaeritur 1. an praeter dictos casuspossit episco-
pus dispensare in legibus superioris , in quibus non sit re-
servata dispensatio? Prima ^«/cn/m affirmat; quia hoc
ipso , quod superior eam non reservat videtur cam conce- ,

dere : aliter ad quid deserviret reservatio ? Ita Sotus in

4. d. 27. q. 1. art. 4- §• Atquo, Covarr. in c. Alma mater,

1. §. 7. n. 8. Etprobabilem dicunt Pal. de Leg. tr. 3. d.
6. p. 4- n -
7- a c Bonac. eod. tit. d. 1. q. 2. p. 1. n. 27.
dum oppositam tantum probabiliorem vocant sed expresse ;

docet, vocatque communem D. Antonin. p. 1. tit. 17.

c. 11. §• 20. dicens : Episcopi aulcm dispcnsarc possunt
secundum communem opinioncm doctorum , in iis qua? nnn
sunt eis a jure prohibita. Eamdemque tenet etiam Glossa
in c. TNuper. de Sent excomm. ex quo canone praefati AA.

hanc sententiam probant cum enim ibi qussitum fuerit ;

a quodam episcopo, an ipse potuisset absolvereab excoin~

municatione lata a jure? afiirmative respondit Pontifex
 DE LEGIBUS. »33
sic inqniens : Quia tamen conditor canonis ejus absohitio-
ncm sibi spccialitcr non relinuit , eo ipso concessisse videtur
facultatem aliis rclaxandi. Et ibi Glossa vcrb. Retinuit sic; ,

addit Et : est hic argumentum , cpiscopos posse dispensare ,

ubi spccialitcr dispcnsatio non est inhibita, et concessiuu

videtur, quod non cst prohibilum ex 1. Necnon , ff. Ex quib.
caus. maj. etc.
Hanc primam sentcntiam olini probabilem censui scd ;

re melius perpensa omnino tenendam puto secundam

oppositam quam tenent Suar. t. 5. in 3. p. d. 7. sect. l\.
,

Bonac. deLeg d 1. q. 1. p. 1. n. 17. Castrop.l.c.n. 8. Salm.

de Censur. c. 5. n. /\5. cum Pontio et Salas item Be- , ;

ned. XIY. de Synod. 1. 7. c. 3o. Favetque S. Tb. 1. 2.

q. 97, art. /j- ad 3. ubi ait: In lege humana publica non
potcst dispensarc nisi ille a quo lex auctoritatem habet vel is
,
,

cui ipse commiscrit. Ratio est quia inferior nibil polest ,

in lege superioris, ut expressum est in Clem. 2. deElect.

ubi dicitur Lex superioris pcr inferiorem tolli non potest.
:

Nec prorsus concludit textus citatus in cap. Nuper pro

prima sententia valde enim diftert facultas absolvendi a
;

censuris a facultate dispensandi in legibus canonicis ;

prout sapienter scribit P. Suarez. Verum est , leges in ,

quibus imponuntur censurae etiam leges esse sed com- , ,

mune apud omnes

est , et constat ex consuetudine rece-
pta ,
quod censurse non reservatae, praesertim excommuni-
cationes bene possint absolvi ab episcopis et a parocbis
, , ,

et adbuc ab approbatis confessariis ut probat Suar. 1. c. ;

n. 9. cum Soto. Navarro, et aliis. Unde in boc bene urget

ratioapud textumallata,nempequod,cum legislator nonsibi
reservaverit absolutionem a censura videtur prsebuisse ,

facultatem. aliis eam absolvendi. Sed quoad dispensationes

in legibus pontificiis nequaquam adest baec communiter
recepta consuetudo , ut ipsae concedantur ab episcopis
semper ac non sint expresse Pontifici reservatae sed circa ;

ipsas procedit generale et certum axioma quod ex ipsa ,

natura rei oritur, quod inferior nequeat dispensare in lc-

gibus superioris prout habetur exemplo expressum in
,

alio canone, nempe in cap. Dilectus, de Teinp. ord. ubi

dicitur, quod circa leges ordinationum episcopus dispen-
sare non possit ideo nimirum quia id episcopis minime
,
,

10.
»H LIB. I. TRACT. II.
est concessum : Cum illi hujusmodi dispcnsatio a canonc
minitne permissa , sunt verba textus. Ya nota, quod ibi
sit

non dicatur cum non sit prohibita , scd cum minime sit
,

permissa. Nec jamantcriusaderataliqua prohibitio episcopis

dispensandiin talimateria, scd tantum idaderat, quodtalis
dispensatio ipsis nunquam permissa fuerat; ex quo Glossa
recte infert : Argumcntum , quod episcopus dispcnsarc non
potest , a jure. Ncc valet di-
nisi in casibus sibi concessis
cere ,
quod Deo jurisdictionem ha-
episcopi immediate a
bent juxta cententiam Natal. Alex. Cont. Tournely ,
,

Soto, Vasq. Yictoriae, et aliorum et ideo possunt dispen- ;

sationem impertiri ubi illa non est eis specialitcr vetita.

,

Nam respondetur, quod licet piaefata sententia sit satis

probabilis attamen nemo negat talem jurisdictionem
,

semper esse Ponlifici subordinatam. Praeterea arguimus

adversus primam opinionem quod si ratio illius fauto- ,

rum valeret non solum episcopi sed etiam parochi

, ,

dispensare possent eodem modo in legibus Pontificis ;

dum etiam paroehis permissum est absolvere a censuris

non reservati^, ut loquitur textus in cap. Nuper allatus ,

dicens : A suo episcopo , vel a proprio sacerdote poterit abso-

lutionis beneficium obtinere. Sed hoc quis audebit dicere ?

Quoad autem axioma a pluribus DD. admissum ut refe- ,

returl. 6. n. 980. vers. Sed dubitatur, nempequod, quid-

quid potest Papa in tota Ecclesia possit episcopus sua ,
m
prohibeatur, ait P. Suarez
dicecesi, nisi specialiter id ei
1. c. num. 5. aut non admittendum , aut admittendum

dumtaxat in iis rebus quoe spectantad communem direc- ,

tronem animarum et quae sunt moraliter necessariae; sed

,

ad hunc ordinem nequaquam pertinere dispensationes le—

gttiri canonicarum. Hoc tamen non excludit ut scribit ,

Bonacina loco supra citato quod episcopi dispensare pos- ,

sint in iis casibus, qui frequenter occurunt, et sa?pe dis-

pensatione e^ent aut vero (inquit) cum aliqua gravis
;

urget necessitas aut gravis utililitas et tunc non possit

,
,

commode apostoiica sedes adiri, juxta quae dicentur m

Append. dePrivil. num. 4°-
192. —
Qii3eritur 2. quid in dubio ancasus indigeatdis- ,

peasatione? Resp. quod sive dubium sit positivum , sive

negativum, potest swbditus uti sua Ubertate. Consultius
 DE LEGIMJS. »3$
tamen cst tunc adire praclatum qui declaret, vel dispen-
,

set ; cuin in tali dubio bene possit cliam praelatus inierior

dispensare siue concessione legislatoris. Ita Pal. num. 3.

(1. 6. p. 5. Laym. c. 2. n. 4- et Salm.

num. 10. d. cap. 5.
n. 45. cum Sa,Diana. Idem dicunt ib. Suar, etSancli.
et
de dubio circa vota reservata. ldem in dubio an adsit ,

causa sufficiens ad dispensandum, Salm. ib. n. 46- cum

Cajet. Gran. et Sylvest. idque asserit Croix lib. 1. n. 804.
tenere Sanch. Gob. et Tap., quia potestas dispensandi late
interpretanda est, intellige, si data sit, non per modum
commissionis sed gratiae (ut infra dicetur n. 194) et tunc
,
;

dispensans non obligaturad examen super plena sumcientia

causae. Notat autein Pal. tr. 3. d. 6. p. 7. num. 12. Cov.
Sanch. Suar. Bas. etc. quod potestas, quam habent pne-
lati inferiores dispensandi ratione ofticii in legibus supe-
rioris , utpote in casibus qui frequenter occurrunt , debet
dici poiius ordinaria, quam delegata.
193. — Circa potestatem autem delegatam dispensandi
notandum quod quisque habens potestatem ordinariam
,

eam delegare ct tunc» si delegatio est per modum

possit :

commissionis pro certo casu exspirat morte concedenlis , ,

si res sit adhuc integra; si vero per modum gratiae, tunc

non exspirat, ex reg. 16. juris in 6. Pariter quisque infe-

rior,qui jure ordinario potest dispensare in legibus supe-
rioris(utpossunt episcopi injejuniis, votis etc. uti supra ,

diximus n. 190.) potest etiam delegare potestatem dispen-

sandi; modo hoc ei non sit limitatum. YideSalm. cap. 5.
num. 5i. Delegatus autem. nequit subdelegare, nisi sit
delegatus a prir.cipe , sive a Papa, ut exeap. fm. §. 1. de
Offic. et Pot. deleg. Vel nisi sitab inferiore ordinario de-
legatus ad universitatem causarum, ex Leg. 1. §. An ab
eo ff. Quis. quo. Aut nisi concessa sit facultas sub—
, et a
delegandi. Sed de his sedulo observa qua? dicentur de ,

Sacram. pcenit. lib. 6. n. 566. vers. Generaliter.

H)4- — Nota ,
quod, praelati regulares non possint dis-
pensare in regula , nisi iis conccdatur a privilegio, vel ajure.
Ratione privilcgii , quod ex se muneri prxlati adnectitur,
possunt praelati etiam inferiores dispensare : 1. In rebus
levibus ,
qux scilicetsubleviprx^cipiuntur. 2. In rebus fre—
quentibus. 3. Instatutis propriis , scilicetquac suntpropria
236 LTB. I. TRACT. II.

illius conventus. Peyrin. torn. 2. q. i. p. 5. etPal. d. p. 7.

cum aiiis.

Ratione autem facultatisiisconcessaea jure,pra;latus dis-

pensare nequit in votis essentialibus, ex c. Cum ad monast.
de Stat. monac. In aliis vero regulis bene potest in casu
particulari , nisi expresse sit ei interdicta dispensatio. Ita
Peyrin. cum Rod. Ang. Sylvest. Turrecr. Miranda. Talem
enim facultatem praelati habent a jure ut Gloss. c. Mona- ,

clium. 20. q. 4- Et ratio est, quia cum lex lmmana non

possit providere omnibus casibus expedit ut in particu- , ,

laribus rectores provideant alioquin non suflicienter pro-

;

videretur bono cominuni. Et ideo ex S. Th. 1. 2. qu. 97.

art. 4- i n corp. quisque rector habet potestatem dispen-
sandi in lege humana ex justa causa. Sed adverte dicta
nurn. 191. An autem subditus teneatur obedire praelato
praecipienti aliquid contra regulam? Resp. negative si ,

certum sit rem pra^ceptam esse contra regulam atnue con- ,

stet praelatum in illa non posse dispensare vel non duci ,

ex causa justa, ut Peyrin. d. 1. Sanch. in Dec. 1. 6. c. 3.

]ib. 8. Sahn. de Stat. rel. cap. 6. num. 72. At ib. num. G6.
et 67. dicunt praelatum jubentem aliquid probabiliter lici-
tum vel quod non sit certe injustum juste jubere; alias
,
,

magna confusio adesset si jubere nequirent praelali nisi

, ,

evidenter jusla. Yide dicta num. 24.

An autem facultas delegata dispensandi sit late vel ,

stricte interpretanda? Resp. late, si concessa sit per mo-

dum gratia&, ut supra stricte , si per modum commis-
;

sionis pro certo casu. Laym. tract. 4- cap. 22. n. 6. Sanch.

de Matrim. lib. 8. d. 2. num. 1. et 6. ac Salm. de Leg.
c. 5. n. 53. cum Tapia , Basil. etc. Ipsa vero dispensatio,

cum sit odiosa semper stricte sumenda est; nisi dispen-

,

satio sit debita vel sit ex motu proprio principis

; vel sit :

inserta in corpore juris vel tandem nisi concedatur com-

,

munitati , vel ad bonum commune. In his enim casibus

late accipienda est. Ita Salm. d. cap. 5. num. 54- cum
Tapia.
195. —
Quaeritur autem , quotupliciter dispensatio ces-
sarepossit? Ad hoc pramotandum est, quod , si dispen-
satio jam sortita sit suum effectum , vel si dispensationi
luerit adjuucta aliqua commutatio oneris ; tunc etiam .
 DE LEGIDUS. x3 7
cessante causa , dispensatio non cessat. Yitle Sahnant. de
Leg. c. 5. n. 86. et 87.
Notandum etiam causasdispensationum quod
est circa ,

alia? causoe per se excusent a praccepto, puta jejunii, oflicii

divini etc. Et istae non egent dispensatione si sint cerlse, ,

vel salteni probabiliter justae. Aliae vero sulliciunt ad dis-

pensationem sed ea indigcnt sulliciens nempe causa est
, :

dignitas petentis , aut superioris , ut benignum se osten-

dat necnon ulilitas communis vel privata et similes.
: ,

Yide Salm. cap. 5. num. 73. et 74. Ih dispensationibus

autem impedimentorum in matriinoniis sutficit pro causa
solutio pecuniae in subsidium Ecclesise ut , est praxis. Salm.
cap. 5. n. 72. cum communi.
196. —
Tribus autem modis dispensatio cessare potest :

I. Per cessationem causae II. Per revocationem dispen- ;

santis III. Per renuntiationem dispensati.

;

Et I. pcr ccssationem causce , si cesset causa motiva et ,

totalis. Secus autem, si cessat causa impulsiva aut ccssat ;

motiva, sed non totaliter; nam si aliquid istius perduret

adhuc perdurat dispensatio tit Busemb. n. 2. cum Salm. ,

At si dubium sit an totaliter cessaverit. Standum est pro

,

dispensatione quae possidet. Salm. cap. 5. num. 88, Yide

,

lib. 6. n. n33.
Quaestio vero est , an , certo cessante totaliter causa ,

pereat dispensatio? Prima

quia valor sententia aflirmat ,

dispensationis pendet a voluntale superioris qui praesu- ,

mitur nolle dispensare, nisi pro tempore quo causa du- ,

ret. ItaSanch. de Matr. 1. 8. d. 3o. n. i5. Bonac. de Leg.

d. 1. q. 2. p. 10. §. 1. n. 5. et Dicast. ConvHurt. etTrulh
apud Salm. cap. 5. num. 89. Sccunda scntcntia negat.
Ratio, quiaobligatiolegis jam ablataper dispensationem ,

non redit, nisi rursus imponatur a legislatore ita Pal. :

deMatr. I. 8. c. 20. n. 3 Suar. de Leg. 1. 6. c. 20. n. i5. et

1. 8. c. 3o. Pal. de Priv. d. 4-
P» 5. n. 7. Laym. tr. 5. n. 22.
c. i5. et Salm. c. 5. n. 90. cumPerez, Sal. Sa, Ang. Sylv.

Tap. etc. Etprobabihus vocant Sanch. Dicast. etTrull. Et

probatur ex rcg.73. deReg. jur.in 6. Factumlegitimeretra-
ctarinondebet, licetcasus posteaeveniat, a quo non potuit
inchoari. Secus vero dicendum, si dispensatio non fuerit
concessa absolute sed sub conditione expressa vel tacita
, ,
 ,,

238 LIB. I. TRACT. II.

si causa perduret. Utraque sententia satis probabilis vide-
tur.
Sed magis urget, quandonam dispensatio
difficultas
eensenda concessa absolute, et quando sub tacita illa
sit

conditione si causa duret? Resp. quod, si causa judica-

,

tur perpetua, tunc dispensatio censeatur data absolute

etsi postea per accidens causa cesset. Hinc dicunt Salm.
cap. 5. n. 91. quod si quis obtineat dispensationem ab
officio, vel abstinentia a carnibus pro infirmitate quse ,

existimatur perpetua tunc etiamsi valetudo superveniat

, ,

potest uti dispensatione. Sed liuic minime acquiesco

quia in iis puto dispensationem omnino censen-
casibus ,

dam esse factain sub conditione. Consentio autem cuin

Salmant. n. 92. quod irregularis qui obtinuit dispensa- ,

tionem ob paupertatem parentum ob inopiam ministro- ,

rum vel ob honestatem morum bene possit illa uti

, ,

etsi casu postea cessent illae causae. Secus autem, si causa

judicatur tantum pro tempore duratura Hinc si quis :

obtinet dispensationema jejunio ob infirmitatem, qua: non

judicatur perpetuo duratura, cessante causa, cessat dis-
pensatio.
Quando vero dispensatio est absolute concessa , non
cessat per unum actum; v. gr. obtinuisti dispensationem
in voto castitatisad contrahcndum matrimonium, mortua
conju^e, perdurat dispensatio nisi fuerit concessa pro ;

speciali casu ad ducendam virginem a te deflo-

, scilicet
ratam et sic de similibus. Ila Salm. cap. 5. ex num. qi,
;

usque 94. cum Bonac. Laym. Sanch. Bas. et aliis supra

citatis.

197. —
II. Cessare potest dispensatio per revwiationem
(Uspcnsaniis. Et quidcm, cessante causa, vel alia nova con-
traria supervenienle , snperior dispensationem revocaro
potest; imo tenetur, cessante totaliter causa moliva. Pec-
cabit tamen (sed lantum leviter) revocans sine causa, licet
revocatio valeat. Bonac. d. 1. q. 2. p. 7. §. 2. num. 2. et
Salm. c. 5. n. 97. cum Tapia.
Etium praelatus inferior, qui potest concedere dispen-
sationem sive jure ordinario sive ex commissione legisla-
,

toris potest ex justa causa dispensationem revocare

,
sine ;

tamen causa ? nulla erit rcvocatio. Bon. loc. cit. Sanclu

 DE LEGIBUS. a3g
tib. 8.dc Matr. d. 33. n. i^. et Salm. d. c. 5. n. 99. cum
Salas, Tapia, etc.
Notandum liic, quod dispensatio, qua? absolute sit con-
cessa, non cesset morte dispensantis, quicumque ille sit
sive supremus, sive inferior cum dispensatio sit gralia,et
;

gratia non cxspiret morte concedentis. Excipe, si supe-

rior dispensaverit, donec ei placuerit vel ad suum arbi- ,

trium tunc enim morte ejus ccssat, si res adhuc sit

;

integra : puta si confessarius nondum incccperit audirc

ronfessionem. Si vero dispensatio concessa sit donec re- ,

vocetur, tunc non exspiratmorte concedentis idem si con- :

cessa sit ad arbitriuin sedis apostolica? vel episcopi

, , ;

tunc ncque exspirat morte Pontificis aut episcopi. Yid. ,

Salm. dict. c. 5. n. gr3. etgG.

198. — III. Cessat dispensatio/>er renuntlationem dispen-
sati ; quod ipse bene facere potest, quando effectus dispen-
sationis nondum sit secutns , nisi renuntiatio redundet in
damnum alterius , vel communitatis , in cujus favorem
sit impensa dispensatio ; vel nisi pra^latus pra?cipiat subdito
uti dispensatione coneessa , ex justa causa. Salm. d. c. 5.
num. 100. cum. Caj. et Tapia.
Potest igitur dispensatus renuntiare dispensationi ex-
presse et etiam tacite
, et consonimata renuntiatione
;

nequit illa amplius uti. Consummataautem intelligitur re-

nuntiatio quandoa superiore renuntiatio acceptatur, alias
,

dispensatio durat. Salm. cap. 5. num. 101. cum Suar. Tap.

Uonac. etc.
Quando autcm intetligatur facta tacita renuntiatio dis-
pensationis? Alii dieunt quando dispensatus per decen-
,

nium illa non utitur, cum uti possit, ut ait Martin. Alii
( ut Saneh. et Bordon. ) quando dispensatus aetum con-
trarium ponit, puta, si obtenta dispensatione ad contra-
bcndum cum una, quasrat inde contrabere cum alia; sed
pcr ista signa nullo modo censeri factam renuntiationem ,

tenendum esse dicunt Salm. d. cap. 5. num. 102. eum

Suar. ct Tap. Huic inquiunt quod dispensatus ad con- ,

traliendum cum una . bene possit illa dispensatione uti

etiam postquam cum alia contraxerit, quae mortua sit
vtlpostquam emiserit votum castitatt9, voti dispensationc
postea tantum obtenta. Denique ; qui habuit dispensatio-
 r
2 f
o LIB. I. TRACT. II.
nem jejunii, oflicii divini ,
potest illa uti , etsi ofticium,
et jeiunium postea servaverit. Ita Salm. 16. n. io3. Hic
libet addere aliqua I. de cessatioue legis; II. de interpre-
tatione; III. de epikeia.

I. De cessatione legis.

199. Nota —
quod per legem generalem nunquam
,

abrogaturlex particularis alicujus loci, etsi expresse dica-

lur non ohstante quacumque lcge particulari. Salm. c. 3.
:

n. i4- cum Sanch. Pal. Bonac. etc.

Sed hic notanda est quaeslio illa magna inter DD. an
cesset lex cessante fine adaequato legis ? Finis adaequatus
,

est ille qui est totalis finis legis nam si lex plures fines
,
:

habeat finis adsequatus ex omnibus illis constituitur. Iloc

,

posito, certum est, quod cessante fine adaequato, seu totali

legis in communi , cesset lex ut si vovisti non ingredi ;

talem domum ob periculum fornicationis cessante pei i- ,

culo, cessat votum.Ratio quia lex cum sit inutilis, vim ,

amittit obligandi. Ita D. Tliom. 1. 2. qu. io3. a. 4- ad 3.

in fine etSalm. de Leg. c. 4- n 3. cum communi. An vero -

tunc sit expectanda declaratio legislatoris, vel contraria

consuetudo? Affirmant aliqui sed alii omnes negant cuni ;

Salm. ibid. n. [\. Suflicit enim , ut mihi in particulari

constet vel saltem probabile sit ( ut Salm. ib. cum Palao
,
,

etGran.) cessasse in communi finem legis ada^quatum.

Quaeslio urget an cesset lex cessante fine adaequato in
, ,

casu particulari? Prima probabilior scnlcnlia negat si tan- ,

tum cessat privative scilicet si lex tunc redderetur inutilis

; :

nam , si cessat contrarie quando scilicet materia legis ,

redderetur in illo casu nociva , vel valde diflicilis tunc ;

omnes asserunt legein non obligare Ratio dictae prima?

sententise est quia, licet cesset finis damni in casu parti-
,

culari ,'non tamen cessat iinis periculi in communi ideo ;

tunc non cessat finis adsequatus. Ita Salm. d. c. 4- &• 6. et

y.cumD. Th. 2. 2.qu. i54- a. 2. ac Sot. Suar. Pal. etcom-
muniori. ^//craverosententia(quamtenentCaj.Sot. opusc.
t. i.n. 12. q. 2. Sylv. verb. L. q. 8. etg. Aug. lb. n. l\. Cas.
7. item Yalent. Tiraq. Hurt. et Card. apud Croix lib. 1.
n.867. Gran. Henr. Castr. ac Dian. apud Sahn. 1. c. qui
n. 5. dicunt hanc sententiam non posse negari esse satis
 DE LEGiBUS. a^i
prohabilcm, sicut probabilem etiam vocatA ivade Leg.q. 6.
a. 5. n.5,cum Panorm. Led.Sa), tenet, quodcessantefme

adaequato, etiam privative in casu pav ticulari cesset obligatio

Legis. Quia , ut dicunt in quocuinquc casu cessante fme
,

iegis , lex etiam cessat; et sicut cessante fine Icj»is in com-

muni pro uno tempore cessat lex, licetnoncessctpro alio ;

sic cessanteprounocasu particulari, cessatlcxpro illo, licet

non cesset in communi. Sic aiunt evenire etiam in legibus

naturalibus , enim fraterna non obligat ubi non
correctio ,

speratur fructus. Idcm etiam tenet Tamb. in D. lib. 2. c.

1. §. 7. n. 38. cum Abbat. Nav. Com. etc. Quia (ait
Tamb. ) sicut cessante fine in uoiverso , cessat lex univer-
saliter, sic ccssante fme in particulari, cessat lex in parti-
culari , cum in utroque casu a^que lex reddatur inutilis
cessante fmelegis. Fornicatio autem semper est mala jure
na urae, licetin aliquo casu cessaret periculum malae edu-
f

cationisprolis. l\atio,quia in lbrnicatione sempev adestpe-

riculum magnae ballucinationis, imo in ilia ultra periculum ,

malac; educalionis , sunt alia damna scilicet bebetatio men- ,

tis, subjectio rationis sensui,etc. ideoque ibi nunquam

cessare potest nec in particulari quidem finis adaequatus.

, ,

Vide Yiva super prop. /\S. Innoc. XI. Ac ideo non obstat
auctoritas D. Tb. in contrarium adducta a Salm. Nam S.
doctor tantum loquituv ibi de fornicatione quod cevtum ,

est apud omnes. His tamen non obstantibus, magis mihi

avridetprior sententia, eoquod communitcr loquendo fere
nunquam in particulari cessat omnino periculum halluci-
nationis. Si vero abquando casus acciderit, quod aiiquis
oninino certus etsecurus essetabesse oinne hallucinationis
periculum, tunc non auderem secundam sententiam im-
probare; sed hujusmodi casus rarissime poterit evenire.
Utrum autem probabile sit legi posse libros prohibitos,
cessante periculo , ct scandalo? Aflirmant ob eamdem ratio-
nem Felin. Ab. Masc. Decian. et inclinat Lavm. lib. 2.
cap. 14. n. 5. Sed negandum cum Pal. de Fide d. 2. qui
citat Tol. Suar. Sanch. etc. ac Tamb. qui dicit quod in ,

lioc non cessat omnino periculum, vel non cessat omnino

fmis probibitionis , nec etiam in particulari, cum finis pro-
hibitionis non solum ut vitetur damnum conscientia-
sit ,

rum ex lectione pravorum libi orum sed etiam ut serve- , ,

«•
11.
 ,,

4* LIB. I. TRACT. II.

tur obedienlia Fcclesiae in materia tani perieulosa et ne ;

detur ansa bsereticis , vel malis scriptoribus perniciosa t\ pis

demandare; ideo beneinquit Tamb. nullo modo aperien-
dam esse januam impunelegendi bujusmodi libros etiamsi ,

quis putet proseabesse periculum.

II. De interprelatione legis.

200. — Interpretatio alia est Autbentica, alia Usualis ,

aliaDoctrinalis. Authentica fieri potest vel abipsolegislatore,

vel ab ejus successore, aut a superiore. Usualis est illa
quae ita ab usu est recepta. Doclrinalis autem est dcclaratio
quaedam mentis legislatortfc, qua? a quocumque doctore
iieri potest.
Hic dubitatur an declarationes ,
quse fiunt a Pontifice ,

vel a principe alicujus legis , indigeant promulgatione, ut

obligent ? In boc distinguere oportet declarationes pure
tales aliis, qnae sunt non pure lales , sed potius sunt
ab
merae interpretationes. Declarationes pure tales sunt, cum
ab illis explicatur aliquis sensus qui usque ab initio jam ,

erat clare imbibitus in lege ex. gr. si dubium sit,an sub

:

verbo fdii intelligatur solus legitimus aut etiam spurius,

et legislato: declarat intelligi etiam spurium tunc verum ,

fit quod sensus in lege erat clare imbibitus. Interpretatio

autem , sive declaratio non pure talis est illa , cujus sen-
sus non imbibitus in lege, sed circa ipsum varia?
est clare
sunt opiniones , et tantum deducitur ex argumentis v. gr. ,

quodsub nomine patris intelligatur etiam avus, aut quod

sub nomine mortis intelligatur etiam mors civilis, prout
est carcer perpetuus aut simile recurrendo ad quamdam
, ,

impropriam significationem.
Ilis positis , dicimus cum Suarez , Castropal. Yasquez ,

Salas, Salm. Holzman, La-Croix , Supplet. Sporer etc.

quod declaratio sensus clare imbibiti in lege non requirit
promulgationem, sed statim obliget eos omnes qui illum
noverint , cum talis declaratio non sit nova lex. Interpreta-
tio ve;o alicujus sensus non clare sed tantum obscure ,

sive improprie imbibiti in lege , quae est declaratio non

pure talis (ut diximus ) baec , quia babetur tanquam nova
lex , ut obliget , necessario promulgationem rcquirit, sicut
omncs alia: leges juxta dicta n. 9$. et 96. Hinc infertur
 DE LEGIBUS. i\3
cum Suar. de Leg. 1. 6. c. i. n. 3. et Castrop. tr. 3. eod.
tit. d. 5. p. 3. §. i. n. 5. (qui citat pro se Bon. Salas, et
Lorca) quod declaratio ,
qua? fit a legislatore alicujus sen-
( juxta exemplum
sus clare in lege imbibiti adductum (ilii
legitimi, et spurii) non requirit proniulgationem ut ob- ,

liget. Contra vero declaratio sensus obscure imbibiti (juxta

exemplum avi sub nomine patris vel mortis civilis sub ,

nomine morlis) indiget quidem promulgatione; tunc enim.

ipsa novam constituit obligationem quai per se non erat ,

prius clare in lege imbibita. Et ideni dicunt Suar. loc. cit.

et Castrop. n. 2. de illis declaralionibus , qua3 fiunt non ab
eodem legislatore sed ab ejus successore, aut superiore
, ;

quia legislatoris mens nequit his esse ita cognita, ut erat

ipsi legislatori; unde tunc, ut declaretur sensus (quamvis
imbibitus in lege) alicujus obligationis sernper opus est ,

reeurrere ad arguinenta, et interpretationes, quae novani

legem constituunt redclendo certum quod erat dubium;
,

et ideo promulgatio requiritur, alias declaratio nunquam

antbentica sed tantum doctrinalis reputabitur.
,

Interpretatio autem doctrinalis quas est declaratio sim- ,

plex mentis legislatoris a qnocmnque doctore fieri po-

,

test, modo fiat juxtaregulas et sensum a sapientibus ma- ,

gis receptum cum enim ssepe dubia occurrant, nec de

;

facili semper obtineri possint resolutiones a legislatore,

nccesse fuit ut viris peritis bsec facultas interpretandi
,

pra?beretur, uteruitur ex c. i. de Privil. in 6. An vero pos-

sit fieri interpretatio legis, si in ea omnis interpretatio pro-

lnbetur? Negant Salm. cap. 4- n - ?3. cum Regin. Henri-

quez , etc. Sed afhrmant Pal. tr. 3. d. 5. p. 2. §. 2. n. 6.
Salas d. 21. sess. 2. in fin. Sa, vers. Interpretatio n. 5. Tunc
enim dicunt excludi tantum interpretationesfrivolas non ,

autem prudentes. Idque colligunt ex Trident. sess. 4- de-

cret. de Usu sacr. libror. ubi probibetur fieri interpretatio
S. Scriptura? contra sensum quem tenet Ecclesia Quare :

aiunt quod si quis praeter consensum patrum non ta-

,j ,

men illi contrarium , Scripturam interpretetur , huic tali

prohibitioninon adversatur, ut dicunt Azor. p. 1. 1. 8. c. 2.

q. 3. Bannez p. 1. q. 11. Barbosa in Rom. concil. 1. c.
Trid. et Pal. dicton. 6. Qui tamen advertitn. 7. aliquando
probiberi etiam interpretationem doctrinalem , non vero
 ;

2 |4 LIB. I. TRACT. II.

quamcumque,sed quartypis mandatur, et cx professofit

nam Loec tantum videtur Pio IV. in bulla confir-
vetita a
matoria Tridentini ubi prohibetur, ut quis coinmenta-
,

rios in prscfatum concilium edere audeat quod verbum :

cdere ex consuetudine sumitur pro interpretatione typis

mandata ut dicunt Barb. in remiss. concil. sess. 25. c. 2.
,

et idcmPal. cum Sa, Rodriq. Salas Regin.... Imo aiunt ,

Bonac. de Leg. d. 1. p. 7. n. 3. in fin. etPal. eod. n.7. cum

Suar. etSalas, nec prohiberi quamlibet inlerpretationem
typis excusam sed eam tantum qua? ex professo desumi-
,

tur, non vero si unum vel alterum Tridentini decretum

incidentcr interpreteris.
Rcgulac in interpretandis legibus,*sunt videl. i.Ltatten-
datur mens, sive finis intrinsecus legislatoris binc si : ,

constat de mente legislatoris buic magis standum est,

,

quam verbis legis. 2. Attendenda est ratio legis. 3. Indubio

mentis lcgislatoris verba legis accipicnda sunt seeunduin
proprium sensum semper ac non sequatur aliquod absur-
,

dum. Sensus autem proprius potest esse naturalis, et bic

accipiendus est in pcenalibus; potest esse etiam civilis, et
hic etiam accipi potest in favorabilibus. 4- Utin dubio fiat
intcrpretatiopro valore actus. 5. Quod lex in favorabilibus
amplietur , restringatur in odiosis. Quando vero leges sint
favorabiles, quando odiosa:, primariuin motivum legisat-
tendendum Yide Salm. c. 4- §• 2
est. -

Quacritur hic, an lex extendi debeat de casu ad casum

ob identitatem rationis? Si non currit eadem, scd tantum
similis ratio coinmuniter docent doctores non esse fa«-
, ,

ciendam extensionem nisi casu exprimatur in lege tan-

,

tum causa exempli puta si lex imponat pccnam contra fu-

,

rantes centum aureos certe comprehendit ctiam furantes

,

rcm cjusdem valoris. Dubium fit an fieri debeat extcnsio ,

quando occurritproaliocasunontantum similis, sedeadcm

ada:quataratio?Prmm sententiaaftirmat ex illo trito dicto:
Ubi eadem csl ratio , ibi eadcm currit legis dispnsitio , ut ha-
bet summarium in 1. IUud ff. Ad. Aquil. et c. Inter de
,

Translat. episc. EthanctenentLaym. 1. 1. tr. /\. c. 18. n. 9.

llonc. de Leg. q. 4- r. 2. p.5o. etSalmcod. tit. tr. 1 1.
c. 2.

c. 3. n. 34. cum Suar. Gran. Tapia, et communi ut asse-

1 unt. Ratio ,
quia mens legislatoris colligitur ex legis ratio-
 DE LEG-IBUS. 2^5
ne, quac ideo dieitur anima legis; unde consetur legislator
bene comprebendere voluisse omnes casus ubi eadcm ,

adaequata ratio legis reperitur. Secunda vero sententia ,

quani tcnent Palaus de Legib. lib. i. tract. 3. dist. 5.

pag. 3.§. 4- nuin. 2. Bonac. eod. tit. dist. i. quaest. I.
pag. 8. num. 28. et Mazzotta tract. 1. clist. 2. quacst. 1
cap. 3. quaest. 5. negant fieri extensioneni de casu ad casum
ob eaindem rationem etiam in casibusfavorabilibus, et tanto
minus in odiosis et correctoriis ralio quia ratio legis
, :
,

non est lex, et ideo quamvis militet pro alio casu illuin ,

non comprebendit potuit enim legislator unum casum

:

velle comprebendere et non alium vel quia non expedit

, ,

omnia praccipere aut vetare, vel quia potest adesse abqua

superior ratio nobis ignota movens principem ut in uno >

casu non in alio disponat.

,

Ilae tamen sententiae facile conciliantur nam Iicet fau- :

tores primae sententios (a qua non recedendum cnm sit

conimunis ut idem Falaus fatetur) doceant exlendi le-
,

gem de casu ad casum, quando eadem currit adaequata

ratio : tatnen addunt,tunc currere eamdem adaccpaatam ra-
tionem ,
quando, nisi lex extenderetur, legislator argui
posset de injustitia vel imprudentia tunc enim casus non ;

expressus potius dici debct comprebensus in lege quam ,

lex extendi ad illuin: ita Suar. de Leg. 1. 6. c. 3. ex n. 4-

Ronc. d. r. 2. et Laym. d. 11. 9. v. Caeterum. Et in boc
conveniunt etiain auctores secundae sententiae ut Bonac. ,

dict. n. 2.5. v. Ad secundam Palausloc. cit. n. 8. et Maz-

,

zotla v. Excipe.
Id autem evenire dicunt I. in correlativis, prout in viro
et uxore; tunc enim quod est sancituin de uno censetur ,

etiam de alio, si pro utroque eadem ratio procedat. Sicut

enim sponsa potest resilire a sponsalibus , si sponsus sine
ejus licentia absit , ex c. De illis , de sponsal. sic etiam spon-
sus.Item si uxor potest communicare cuin viro excom-
municato, ex cap. Quoniam 2. q. 3. ita etiam vir. II. In
lequiparatis, ut sunt electio, pracsentalio, provisio ad be-
neticium. III. In connexis , ut sunt diaconus, et subdia-
conus. IV. In contentis ut sunt vicarius episcopi , et vi-
,

carius capitularis sede vacante filia et neptis. In bis con-

,

vcniunt omnes , etiamsi lex sit pcenalis , aut correctoria.

 ,

246 LIB. I. TRACT. II.

Regulam autem juris 49. in 6. Odia rcslringi , favorcs

coneenit ampliari , recte dicunt Suar. 1. 6. c. 4- et Bonac.
loc. cit. n. 27. cum Menoch.
procedere , quando dispositio
legis extenditurex interpretatione congruitatis. ut aiunt ,

nonautem quando extendi debet ex interpretatione neces-

sitatis quae dicitur potius adaequata interpretatio legis
,

quam extensio.
Advertunt tamen 1. Sanch.l. 3. deMatrim. d. 20.11. 3.
et Mazzotta loc. cit. p. 98. quod si lex decernat aliquid
causa frequentioris usus ipsa etiam compreliendit casum
,

minus frequentem. Et ideo lex S. Pii. V. permittens mo-

nialibus egressum propter incendium et lepram aut , ,

epidemiam extenditur etiam ad ruinam donius inun-

, ,

dationem et invasionem hostium, ut communiter. DD.

,

docere ait Mazzotta loc. cit. Advertunt 2. Laym. 11. 11.

Pal. n. i4- quotl judicesex similitudine rationis tenentur
legemad alios casus extendere, quia ipsi quantum fieripo-
testlegibusdebent conformari juxtal. 12. ff. de Leg. Cum
,

in aliqua causa sententia earum ( nempe legum ut supra ,

exprimitur) manifcsta est, is qui jurisdictioni praeest ad

similia procedere debet.

III. De epikeia lcgis.

201. —
Epikeia , seu epikia, est exceptio casus ob cir-
cumstantias ex quibus certo, vel saltem probabiliter ju-
,

dicatur legislatorem noluisse illum casum sub lege com-

prehcndi. Salm. c. /\. n. 4 T cum Pal. et Martin.
«

Hoec epikeia 11011 solum locum liabet in legibusliumanis,

sed etiam in naturalibus/ubi actio possit ex circunistantiis
a malitia denudari. Salm. ib. 11. l\i. et 43-
Ut tamen detur locus epikeia? , non soltim debet lex
cessare in causa particulari negative, quia nimirum deii-
ciet tunc finislegis; sed debet eessare contrarie, nempe
quod lex reddatur danmosa vel nimis onei osa quare po-
, :

test negari ensis depositus domino, si ille eosit abusurus.

Ita Salm. ib. n. 44- cum S. Th. Suflicit autem, si aliter
lex reddcretur niniis dura. Salm. ib. 11. ^5. cum Arav.
(iord. etc. Hinc excusatur ab auditione sacri, qui timet
notabilem jacturam lionorum. Et etiam excusatur ab oli-
scrvatione festi , qui aliter amittere cogitur magnuni lu-
 APPENDIX I. DE DISPEJNSATIOJNIBUS. i^
crum ut Suar. et Pal. apudSalm. ib. in
,
fin. Et supcr hoc
vide dicenda. 1. 3. n. 3oi.

APPENDIX I. BUSEMBAI.
DE DISPENSATIONIBUS S. POEN ITE N T I A R I JE.

101. —
« Quia ex oflicio S. Pcenitentiarise multa) dispen-
» sationes (et ftratis quidem) impetrari possunt, saltem
n pro foro conscientiae opera? pretiumcensui quaedam cir-
» ca hujus rei praxim pcenitentibus et coufessariis utilia ,

» bic subnectere.
» Et quidem tria potissimum circa lianc rem requiri
>• possunt. i. Circa materiam , et causas, in quibus nimr-
» rum casibus dispcnsationes islse concedi solcant. i. Cir-
» ca formam litterarumPcenitentiariac, quibus dispensatio
» confessario committitur, qjiiarum verba nonnulla ,
quse
» dimcultatem pariunt, explicanda sunt. 3. Circa ipsam
» executionem dispensationis quse nimirum in ea obser- ,

» vanda sint. De quibus ex Bonac. Dian» p. 4- *• 4- 7 et l • l •

» p. 8. t. i. r. io3. etc. usque ad r. et Marci Pauli m.

» Leonis volumine integro ea de re cdito. »
2o3. —« Resp, i In triplici materia (pro cujus diversi-
.

» tate diversa quoque estforma) dispensationes sive gra- ,

» tiae istae concedi solent.

» Prima est in votis v. gr. ut votum religionis ob ino-
, ,

» piam parentum vel fratrum similive ex causa liceat

, ,

» differre : , vel etiam re-

ut quis a voto simplici castitatis
» ligionis,postquam matrimonium contraxit,absolvatur ad
» manendum in matrimonio, debitumque licite peten-
» dum ut a voto religionis (ob debilitatem virium per
:
,

» quas ejus onera ferre non possit, aut ob metum inconti-

» nentiae aut dotis defectum ) absolvalur in ordine adcon-
,

» traliendum matriinonium.
» Sccunda in impedimentis occultis matrimonii, sive ea

» impedienlia tantum sive etiam dirimenlia sive matri-

, ,

» monium cum iispublice contractumsit, sive contraben-

» dum , dumniodo de eoprivatim fuerit actum et conclu- ,
 ,
.

2{8 APPENDIX I.
» suin, praesertim bona fiJe, sive etiam quando contracto
» superveniunt. Circa quae notanclum: i. ImpeJimenta oc-
» culta Jici quse vel nulli nota sunt vel licet uni alteri-
, , ,

» ve innotuerint, ad forum tamen contentiosum non sunt

» JeJucta. *(Videl. 6. n. m5). *2. Etsi aliqua impeJi-
» menta cognationisspiritualis naturasua sintpu-
, v. gr. .

» blica , cum
contrahantur in facie Ecclesiae fieri tamen ;

» potest per acciJens ut sint occulta , v. gr. i.Ob

,

» Jiuturnitatem temporis, ex quo sunt contracta. 2. Ob Ji-

» stantiain loci a loco contractae cognationis. 3. Per mortem
» eorum qui fuerunt conscii. 4* Per ignorantiam hujus
,

» contractionis.
» Tertia in variis censuris, et exeommunicationibus

» suspensionibus (item irregularitatibus) praesertim oc- ,

» culus aJ absnlvenduui ab iis JispensanJum reba-

, , ,

» bilitanJum,etc. Item ad con Jonandam obligationem re-

» stitutionis ob boras neglectas, aJ commutaiiJum onus
» recitationis horarum eligenJum confessarium , etiam
,

» pro reservatis; transeunJum aJ aliam religionem sive ,

» ordinem (pro utroque foro) etiam post apostasiam a

» suo.
2oj. — » I»esp. 2. In formulis frequentioribus ipsius bre-
» vis apostolici verba ,
qurc substantiaba continent, et
> dimcultatem babent sunt hoec , :

» Si cst ita : vel quatenus si ita est : quorum sensus e<t r

» ut si preces veritate nitantur, praesertim tempore Jata-

» rum litterarum apostolicarum. Requiriiur autem veritas
» rerum narratarum principaliter quoaJ essentialia facti
,

» verb. gr. amnitatem esse contractam, incestum connnis-

» sum, et actum sive tractatum esse Je inatrimonio (in-
,

» tellige perfecte ita ut in iJ utrimque consenscrint ), et

;

» periculuin revelationis , ac scandalum immincre. Secun-

» Jario autem requiritur quoad accidentalia v. gr, bona ,

» (iJe actum csse ct shnilia quae tantum sunt inipulsiva

, ,
,

» et sine quibus nihilominus conceJuntur tales Jispensa-

» tiones unJc, ctsi in iis vel in aliis parvi moinenti sit
: ,

» erratum in petitione gratia* nihilominus est valiJ 1

,

» v.M. Leon. p. 2. f. 22G. et p. 3. f. 3qi. *(ViJe liic bullani

» Bened.XIV. lib.6. n. 1 i3i). ^
» 2, Si pcriculum immincat rcvchitionis. AJ lioc eniin .
 DE DISPENSATIOMBUS. *&
» ut subsistat dispcnsatio, requiritur, ut sit pcriculum ,

» nc revclctur impedimentuni (intellige, quando id in

» formula exprimitur) si non subsequatur lnatrimonium ,

» docetMarc. Leo 23o. Periculam autem lioc non

p. 2. f.

» irnportare necessariam dctcctionein sed tantum proba- ,

'> bilcm, inoralcm credulitatem , futurum ut si resi-

et ,

j> liatur a matritnonio contrahendo, et bujus causae assi-

» gnari non possint cx vebcmenti suspicione, et curiosa
,

» inqutsitione detegatur* Yide I. c. f. 233.

» Et scandalam. Quo nomine intelligitur gravis in-
3.
» famia, ex qua dcinde sequantur contentiones minae ,

» pugnae, etc. Leo f. 2. 3o et3i7.

» .{. Ut clicta muliere de nullitate prioris conscnsus ccrtio-

» rata , clc. Clausula bsec est substantialis , ut nimirum ,

» si dispensandum sit in impedimento dirimente cuni ,

» quo matrimonium ccntractum fuit in facie Ecclesiae,.

» conjux iguorans illud impcdiinentum fiat certa de nul—
» litate prioris sui consensus et novum validumque li— , ,

» bere pracstet (ita tamen ut *n cognitionem occulii im- ,

» pedimenti non veniat). Leo p. 25i. Diana p. 8. tom. 3.

» r. 1 10. Sutficit autem ut istum consensum praestent in-
,

» ter se secreto nemine pra^sente per verba vei si.-ma

,
,

» suflicientia, v. gr. copulam maritali affcctu. Ncque de-

» bet executor dispensationis eos coram se et testibus ite- ,

» rum copulare. Leo p. 552. * (Yide dicenda lib. 6. de

*
» Matrim. n. 1 1 19).
» 5. Postquam dicto sacerdoti si nondum satisfcccrit. ,

» Yeiba boec solentesse in facultate absolvendi ab excoin-

» municatione v. gr. ob pcrcussionem clerici et iinpor-
, :

» tant conditionem prius satisfaciendi parti loesae ,

quam
» possitabsolvi boc esl, compensandi injuriam expcnsa>
, ,

» et omnia damna, quae ob percussioncm illam incurrit

» quonun ;cstimatio committitur exccutori dispensationis :

» nequc ab ejws obligatione libcratur percussor pcr lioc

» quod percussus injuriam remiscrit. Aide Leon. p. 382,
» 384- Si autem non possit in prsssenti satisfacere, suflicit
» si juratus promittat , se salisfacturum , cum primum

» potcrit. »

20J. — «Rcsp. 3. Circa praxim , sivc cxecutioncni bu-

» jus dispensationis , baex facicnda.
 ;

T*5o APPENDIX I.

» i. Litterae sacracPcenitentiarise diriguntui'

ad oratorem,
» hoc estad ipsum qui dispensationem per se vel alium
, ,

» petiit , qui non debet eas resignare , sed eligere confes-

» sarium talem quali inscribuntur, qui eas sibi ab oratore
,

» tradita resignet , legat, et deinde cumsecundum

eo
» commissionem dispenset. Licet vero quocumque casu ab
» alio aperiantur, non ideo carent effeclu. Salas*. Dian. p.
» 8. t. 3. r. io3.
» 2. In confessario boc requiritur: i. Ut sit approbatus

» ab ordinario territorii, in quo dispensaturus est. 2. Ut

» sit magister, sive doctor in theologia vel jure canonico
» promotus in academia vel religiosus babens privilegium,
,

» quale concessit Gregorius XIII. anno i582. confessariis

» societ. Jesu, quos generalis vel alius superior de ejus ,

» licentia ad id designarit. 3. Ut specialiter ad hoc sit ele-

» ctus ab oratore, boc est, ab eo cum quodispensandum ,

» est quitamensemelelectum, nisi deprehendat ignoran-

:

» tem, mutarenonpotest.Leo f. 22. Dian. p. 8. t. 3. i\ l©4-

» Contrarium tamen docent Sanch. et Perez. de Matr. d.
» 4- 8. sect. 5. n. 7.
206. — » 3. Confessarius ad id electus Debet dispen-
: 1.

» sare in i )sa
t
confessione vel saltem immediate post.
,

» Dian.p.4« t. 4- r. 7. Leo. p. 1. f. 54. et 28. 2. Debet causae

» cognitionem quando ea in brevi exigitur essentialiter
, ,

» praemittere per diligens examen pcenitentis nisi habeat ,

» ante perspectam quia non est merus executor, sed ju-

:

» dex, ctti delegatur potestas dispensandi. 3. In ea debet

» crcdereilli, etiam sine testibus, etjuramento, nisialiunde
» sciat esse falsam tunc enim dispensare non debet. Leo,
;

» Diana p. 8. 108. 4- Opera in ipso brevi prxscri-

t. 3. r.
•
moderari,non tamen condonare potest. 5.
pta, etsi possit
» Etsi non praescribantur certa verba ad dispensandum ,

» debet tamen servare formam a Rituali Romano proba-

» tam, et post verba ista, Absolvo te a peccatis tuis, addere :

» Et eadcm auctoritatc dcclaro te in dicto matrimonio manerc, ct

» debitam conjugalc reddere possc , et dcbcrc : nccnon dispcnso
» tccum , ut idcm dcbitum ctiam exigcrc licitc valcas. In no-
» mine Patris etc. Si vero sit absolvendus ab excommuni-
,

» catione , vide formulam I. 7. n. 116. Absoluta dispensa-

» tione, debet lacerarc litteras, praecipue sigillum ita ut ,
 DE DISPENSATIONIBUS. ?5i
» ad probandum servire non possint, alias incurrit excom-
» municationem majorem Leo f. 23cj. Laccratio tameu ,

» ista non est de substantia quia tantum intcnditur , ut :

» non suffragentur in foro externo. 6. INiillo modo debet

» attestationem dispcnsationis facta?, ncque ipsum breve
» seu diploma reddere cum pro solo foro conscientiae
,

» debeat servire. 8. Nibil debet accipere ne via quidem ,

» compensationis pro dispensatione etiam p;o foro extcrno

» facta : ideo enim inscribitur, gratis ubique. Alias incur-
» rit ipso facto excommunicationem majorem. Gavant.
» Dian. 1. c. ex declarat. cardin. »

Ex dictis resohmntur sequentes casus :

207. — « 1. Confessarius pro bac dispensatione eligi non

» potest qui tantum est doctor ordinis , vel professor, vel
» licentiatus tbeologia? ;
quod enim bic in favorabilibus
» veniat nomine doctoris tantuin intelligitur de iis, quae
,

» ratione exercitii non quoe ratione dignitatis commit-

,

» tuntur. Leo. p. 1. f. 21. Dian. p. 4- t. 4. r. 4'-

» 1. Ex privilegio soc. Jcsu concesso , alii etiam Men-
» dicantes eligi possunt, ob communicationem. Debent
» tamen tam bi quam isti specialem ad boc babere facul-
,

» tatem a suis superioribus alias dispensatio erit nulla :

;

» ita auct. cit. Et patet ex dictis.

» 3. Confessor debct ita examinare pcenitentem ut cog- ,

» noscat, et quidem distincte, merita causae possitque ,

» inter ea discernere ideo enim inscribitur viro discrelo.

:

» Praecipue autem dcbet inquirere , an preces nitantur

» veritate, quia gratianon conceditur simpliciter, sed sub
» conditione , ideoque solet addi clausula Quatcnus si ita :

» cst : vel, si ita essc rcpcreris. Y. Auctor. cit. * ( Yidc dc

Matrim. *
» 1. 6. n. 1 i3i ).

» 4. Is qui dispensationem petit, debet executori ad

,

» id elccto confiteri ncc suificit antc ci confcssum fuisse.

:

» Patet ex dictis. Leo f. 28. Dian. p. [\. tom. 4- r. 71.

» Reg. Pont. contra Sancb. Salin. Pcrez, Palaum quo- ,

» rum scntentiam non ampliuscsse probabilem docet Fill.

» Escob. Lczan. Dian. 1. c. ct p. 8. t. 5. r. io5.
208. —» 5. Commissio bujus dispcnsalionis non expi-

» rat morte pcenitentiarii concedentis , reintegra quiaest :

 ,

a5a APPENDIX II.

» gratia non facienda, sed facta in favorcm oratoris , cui

» jus quaesitum est; executor est dispensator necessa-
et
» rius, si quidem preces nitantur veritate. Neque etiam
» morte Pontificis tum ob rationem allatam , tum quia
,

» ofiicium majoris pcenitentiarii non expirat morte Ponli-

» Dian. p. 8. t. 3. r. 89. ex Suar. Sanch. Garc. etc.
ficis.

» contra Navar. Bon. etc. »

* e*«*»#fl*«4'e«.e>SS«>»*o<&e.8'e«e*e*©«e.8-o*e*efte: :^^«<^e^e»»s*e*«*c*e*e*©*e-'Ve*«*e*«*3*«
j

APPENDIX II.

DE FRIVILECIIS.

CAPUT I.

De prhulegiis in communi.

I . DifTerentiainterprivilcjdumdispcnsationcm, et licentiam. 2. Quando

,

privilegium dcroget juricommuni. 3. Quando privilegiatus tencatur

uti privilegio. 4- Utrum extra sacramentum censurae, ctc. 5. De
clausulis, ad instar etc. Quaitnus sacris canon. non adverse-
lur tlc. S upplentes defeclus etc. 6. 7. el 8. De inteipretalionc prm-
legicrum. 9 10. et 1 1. Dc communicatione. 12. De privilegiis regula-
rium revocatis, cum declarationibus S. Pii. i3. De rescriptis gra-
tiaa et jubtitiie, utrum cxpirent morte
, Pontificis. i4- Quot modis
cesset privilegium. i5. Quomodo cesset per revocationem. 16. De
rcvocatione exprcssa. 17. De tacita, ct utrum sit intimanda , vel
saltem publicanda revocatio.

1. Privilegium defmitur Lcx prwata , aliquod speciate

:

concedens bcncftcium. Privilegium differt a dispensallone

quae eximita lege, et ideo semper est odiosa; differt etiam
a licentia qua? conceditur tantum ad paucos actus. De pri-
vilegiis in particulari inferius proprio loco dicemus; hic
tantummodo annotabimus quasdam regulas advertendas
circa privilegia in communi.
2. Et
Ut privilegiatn derbget juri conimuni non rc-
I. ,

quiritur clausula derogatoria praesumitur enim pfinceps ,

jam communes
scire leges ; excipitur tamen 1. Quando
privilegium non posset suum effectum sortiri sine hac ex-
pressa derogatlone. ?..Si in lctfe, cui derogatur, essetappo-
sitaclausula non obstantc qttociimque privilegio : noc intei-
:
 DE rPJULEGIIS. 253
ligitur, dummodo in privilegio nonextet clausula: cx ccrta
scicntia; vel : cx plcnitudinc potcstatis. Salmant. tract. iS.
cap. i. n. l\i. et 43. cum aliis. 3. Quando privilegium est
contra aliquam consuetudinem, aut legem municipalem?
Ilisenim non derogatur, nisi de illis specialis menlio iiat.
Suar. de Leg. 1.8. c. \f\. num. 4- Castrop. t. i. tract. 3-
d. 4- P- io. num. g. etSalm. 1. c. c. 1. num. 8. cum Pelliz.
Tambur. etc.
non tenetur, regulariter loquendo,
3. II. Privilegiatus

uti privilegio.Reg. 61. jur. in 6. Sed excipiendum est 1.

Si non utendo grave damnum proximo inferret hoc tamen :

intellige si per se non vero consequenter ex g. si con-

, , ;

fessarius habeat privilegium absolvendi a peccatis reser-'

vatis post auditam confessionem tenetur eo uti. Yide
,

Salmant. tract. i&. cap. 1. n. 11. cum aliis. 2. Si privile-

gium cedat in bonum comnmne quemadmodum ,
est pri-
vilegium immunitatis quo unusquisque tenetur uti ex
,

cap. Si diligenti de Foro compet. 3. Si privilegium tollat

,

impedimentum ad observandjim praeceptum ex g. Si :

infirmus habet domi oratorium privatum et facile potest ,

audire sacrum tenetur privilegio uti. Suar. c. 35. n. 8.

,

Pal. p. 7. n. 3. Sanch. deMatr, lib. 6. d. 6. n. i4- Salm.

cap. 1. n. 12. cum Sylv, Avila etc. 4- Si privilegium non
est personale sed reale addictum loco vel dignitati ,
, , ,

vel statui ,
quemadmodum sunt privilegia concessa episco-
pis et regularibus. Vicle Salm. cap. 1. num. 17. et 18.
4- III. Qui habet privilegium pro foro pcenitentiali, etc.
absolvendi a censuris et pcenis ecclesiasticis valde prorr
, ,

babiliter potest eo uti etiam extra sacramentum etiamsi ,

facultas concepta esset in terminis Saccrdoti confessario. :

Suar. 1. 8. c. 6. n. i5. Castrop. d. 4- P- 2. §. 5. num. 6.

et Salm. cap. 1, num. 33.
etc. contra cum Sylvest. Tamb.
aliosqui probabiliter etiam negant.
5. IV. Loquendo dc clausulis clausula ad instar im- :

portat tunc valere privilcgium quando aliud (ad cujus ,

formam secundum concessum est) fuit validum saltem a

principio , quamvis postea revocatum fuerit vel non ac- ,

ceptatum, ut advertit P. Mazotta. Alias enim si primum ,

privilegium fueritnullum nullum quoque erit secundum ,

dummodo in secundo non exprimatur id quod conceditur.

 ,

a54 APPENDIX II.

Suar. cap. i5. num. 2. Castrop. cl. 3. pag. 2. §. 8. n. 1.

Salmant. cap. 1. num. 3g. cum Bonac. etc. et P. Mazotta

tom. 1. de Privil. p. aai. v. Sexto. IIoc tamen currit (ut
aiunt praefati auctores ) quando dicitur Ad instar; non :

vero si dicatur, sicut concessum cst , etc. ut limitant Bon.

et Garcias apud Salmanticenses. Clausula: quatcnus sacris
canonibus non advcrsetur, intelligitur de iis tantummodo
cauonibus in quibus est expressum non obstante quocum- :

que privilegio. Salm. cap. 1. num. 5o. cum Navar. Suar.

Garc. etc. Clausula, supplentes singulos dcfcctus , intelli-
gitur tantum de defectibus earumrerum quae requiruntur ,

solum de jurc positivo , et qui sunt tantummodo acciden-

tales; non vero de defectibus naturalibus aut substantia- ,

libus utpote esset, si supplicans foret excommunicatus

,

aut si supplicatio foret subreptitia, vel fraudulenta; aut

si defectus esset circa causam aut personam supplicantis.
,

Salm. cap. 1. num. 5i. cum Barbosa , et Tambur. Alia?

tlausulae videri possunt apud Salmant. cap. 1. ex n. 4°-
6. Y. Loquendo de interpretatione privilegiorum plura ,

adnotanda sunt. JNotelur 1. omne privilegium interpre-

tandum esse eo modo quo privilegiato non sit neque in-
,

utile neque onerosum. Salm. cap. 1. num. 70. et 71. 1.

,

Privilegia solum princeps vel alii quibus a principe

,
,

foret commissum authentice, vel juridice possunt inter-

pretari. Doctrinaliter vero potest ea interpretari quicum-
que vir doctus, cujus resolutioni licite potest acquiesci ; ut
omnes amnnant; et quando in privilegio probibetur quse-
cumque de sola autbentica et juridica est
interpretatio ,

intelligendum vide Salm. cap. 1. num. 72. et 73., aut ad

;

summum intelligi debet de interpretatione quae fit ex pro-

fesso , ut dictum est de legibus (tract. 2. n. ^5. ) 3. a Cle-
mente IV. , et ab aliis Pontificibus prohibentur episcopi
interpretari juridice privilegia regularium. Solum id ab
Alexandro VI. et Paulo III. (quando apostolica sedes con-
suli nequit) concessum cst jurisperitis caeterisque judici- ,

bus in favorem regularium. Idem concessum est genera-

libus visitatoribus et etiam provincialibus et praelatis
, ,

immediatis, quotiesipsiperitosconsulunt. Idem locum ha-

bet in interpretatione regularum constitutionum et con-
, ,

suetudinum. Eodem modo possunt iidem praelati auferre ,

 DE PRIVJLEGIIS. 2 55

vel limitare subditis usum privilegiorum. YideSalm. c. i.

inm. 74. 75. et 76.

7. Notandum 4. quod generaliter loquendo de pri-
vilegiis, omne privilegium large est interpretandum ut
babcmus ex cap. Olim 6. de Yerb. sig. ubi dicitur : Cum
bencficia principum interprctanda largissimc etc. Et ex 1.
ult. de Const. Princ. Contra vero privilegia odiosa
fF.

stricte sunt intcrprctanda, cujusmodi sunt illa quae sunt

derogatoria juris communis, aut statutorum et consuetu- ,

dinuin particularium dummodo liaec statuta non sint

,

contra jus commune; aut dummodo privilegium non sit

insertum in corpore juris ; ideoque aiuntSanch. et Mazotta ,

Sanch. de Matr. lib. 8. d. 1. 11. 8., et Mazotta 1. c. p. 223.

cap. 2. v. Resp. omnia privilegia realia late esse interpre-
tanda ob suam enim perpetuitatem babentur tanquam
;

inscrta in jure communi. Insuper excipitnr si alias privile-

gium redderetur inutile, aut si in eo extaret clausula cx ,

certa scicnlia vel cx motu proprio. Ycl si privilegium esset

,

absolvendi , dispensandi , communicandi illud aj.

aut
alios. Salm. tr. 18. c. 1. n. 78. ad 80. Privilegia vero in
praejudicium aliorum, cujusmodi essent ad obtinenda
plura beneficia aut ad conferenda beneficia vacantia aut
, ,

contra observanliam regularem, stricte sunt interpretanda,

eliamsi concessa fuerint cx motu proprio. Salmant. n. 83.
et84.
8. IIoc verointelligendum est de privilegiis concessis per-
sonis particularibus sed ea, quae sunt concessa alicui ordini
:

conventui, communitati, aut ad aliam piam causam om- ,

nia sunt interpretanda non modo late, sedetiam latissime,

etiamsi adversentur juricommuni, velalicui tertio, quem-
admodum communissime affirmant DD. Suar. c. 27. n. 7.
Castrop. d. 4- p. 10. num. 6. Mazotta 1. c. et Salm. cap. 1.

num. 27. et2g., et iterum n. 85. et 86., cum Azor. Laym.

Sylvest. Bonac. Henr. Coninch. Lezana , Bord. et aliis.
Privilegia enim communitatibus concessa praesumuntur
omnia esse remuneratoriaservitiorumpraestitorum, etideo
omnia habentur tanquam favorabilia, ex 1. Sicut persona
ff. de Relig. vid. Sahn. cap. 1. n. 2.3. ad 27.

g. VI. Loquendo de coininunicatione privilegiorum

notetur 1. quod rebgiones medicantes communicant in
 ,

a56 APPEINDIX II.

totum inter se de privilegiis praetcritis , ct futuris, tum

circa personas , tum circa loca, festivitales, et indulgen-
tias, prout liabetur ex bullis Sixti IV. Cleinentis VIII et .

Leonis X. Yide Salm. n. 88. et 89. Et hoc currit, quanivis

religio, cui concessum est privilegium vel non acceptave- ,

rit ,vel eo usa non fuerit. Insuper quando ampliatur pri-

vilegium alicui religioni concessum intelligitur amplia- ,

tum etiam quoad alias. Salm. cap. 8. n. 98. et 99. Insu-

per hoe religiones mendicantes communicant privilegiis
caeterarum religionum , vel congregationuin vel collegio- ,

rummonasticorum vel non monasticorum. Ita communis-

,

sime Salmant. t. 18. cap. 1. num. 90. cum Rodr. Pelliz.

Tambur. etc. Et boc valet etiamsi in privilegio concesso
,

alteri religioni , vel congregationi , quod non

adsit clausula
cominunicetur; nam in aliis bullis de communicatione di-
citur, quod tollatur quodcumque impedimentum commu-
nicationis. Salm.num. 107. cum Rodr. Basseo Miranda ,
,

Bonac. Diana Donato etc. Hujusmodi privilegiis per-

, ,

fruuntur tam conversi, ipsi enim vere religiosi sunt, vid.

Salmant. tract. i5.de Statu relig. cap. 1. num. 33. quam
novitii, quemadmodum Clemens YIIL, et est
declaravit
communis sententia (quidquid dicant quidam pauci;cum
Suarez, Sancb.Castrop. etc. Suar. tom. l\. de Relig. tr. 10.
lib.9. cap. 1, num. Salmant. ibid. cap. 3. num. 85,
18. et

cum Sanch. Castrop. Lezana, et Pelliz. et aliis; fruuntur

quoque religiosi ad episcopatum promoti dummodo non ,

agatur de rebus, quibus episcopi si uterentur, aliquod re-

ligioni prcejudicium proveniret, ut esset habitatio in mo-
nasterio, datio sufTragii, etc. Yid. Salm. dict. tract. i5.
cap. 5. num. /p- > cum Suar. Lez. et Castrop. Tertiarii
autem, et tertiariae (vel beatac) subditae mendicantibus
et quae babitum religionis deferunt et votum babent ca- ,

stitatis, (quibusdam tantum rebus exceptis) eorum quoque

privilegiisgaudent, sed quatenus sunt capaces. Confratres
scapularis, et cinguli ( vocati cordonis), fruuntur tantum,
et participant in omnibus indulgentiis et remissionibus
peccatorum, sed non in alio. Salm. ibid. nuin. 94. cum
aliis.

10. Notandum 1. Monialestamordinum mendicantium,

quam non mendicantium gaudere privilegiis monacho-
,
 DE FRIVILEGIIS. 2$j
rum sui ordinis consequenter cujuscumque alterius
, et
orclinis in omnibus, quorum sunt capaces (intellige de
favorabilibus). Iloc valet, etiamsi privilegium tantum de
hominibus loqueretur, ut deducitur ex bulla Leonis X.
Atque ita e contrario fratres gaudentprivilegiis monialium
ordinum ex eo quia ipsi communicant (ut superius di-
,

ctumest)privilegiisconcessis cuicumque religioni, congre-

gationi, autmonasterio. A ide Salmant. tract. i8.,dePriv.
cap. i. 91. Sed redeundo ad moniales bujusmodi
num. ;

privilegiis gaudent etiam illa? , qua? Pontifici , aut episcopo

subjiciuntur, atque ita quando religiosis concediturprivi-
,

legium, ut absolvantur, vel dispensentur a suo \i\x-

lato, monialessubjectGeepiscopopossuntquidem ab eodenx
absolvi, et dispensationem obtinere. Et lioc curritetiamsi
inprivilegio nominarentur tantum moniales, quae regula-
ribus subdita? sunt. Suar. de Leg. lib. 8. cap. 10. num. 7.
Bonac. dist. 1. q. 3. p. 7. §. 2. n. 2. et Salmant. tract. 18.
cap. 1. num. 92. cum Castrop. Lez. Pelliz. Bordonio, Boss.
etaliis conlra paucos.
11. Notandum 3. Privilegia non communicari quando
sunt odiosa, vel contraria propriis statutis, adeo ut pra>-
judicentbonosivecommuni observantia?religionis. Castrop.
dist. 4' §• 9. num. 2., et Salmant. cap. i.,num., 100. cum
Pelliz. Lez. Portell. Tambur. Bord. Notetur 4- Privilegia
alicui concessa non tanquam personae particulaii sed ra- ,

tione sui offieii, seu dignitatis vel tanquam membroillius

,

communitatis, intelligi concessa omnibus aliis ejusdem,

oflicii autejusdcm communitatis. Et privilegia concessa
,

subditis seu prcelatis inferioribus, etiaiu praelatis supe-

,

rioribus concessa intelliguntur. Salmant. cap. 1. n. 1 10.

et iii. Similiter privilegia concessa alicui conventui, aut
Ecelesiae, aut particularibus alicujus conventus, sed tan-
quam niembris illius quoque concessa ca>
, intelliguntur
teris rcligiosis tam aliorum cui com-
illius ordinis ,
quam ,

municationem babent, quando scilicet eadem vel similis ,

ratio militat.Salmat^. ibid. cum Pelliz. Garcias Quint. ,

Tamb.etc. Sed lioc non est intelligendum de privilegiis, qua>

concedunturalieui congregationiad tempus determinatum,
vel per brevia particularia sunt conccssa alicui monasterio
ob specialem aliquam causam vel quando agitur de rcbus
,

1!..
 ,

258 Appendix rr.

quas diflicile solent concedi. Salmant. cap. i. num. nS. r
cum Jpeyrin. Tambur. Merula etc.
12. VII. Certumest, ut habetur ex propos. 36. clamnata
ab Alexandro \II. religiosos non posse amplius uti privi-
legiis jam revocatis per concilium Tridentinum. Verum
hoc non obstante attendendse sunt quaedam declarationes
,

concilii facta? per S. Piuin V. in sua bulla Btsi mcndi- :

cariiiiun. H« sunt : i. Quod seculares possunt audire sa-

cruni et conciones in ecclesiis regularium. i. Ouod epi-
scopus nequeat impertiri licentiam ingrediendi monasteria
monialium excmptarum. 3. Ouod quarta funerum non in-
telligitur nisi de eo quod affertur. "Yide Salmant. tr. 18.
c. i. n. 137. 4- Quod
monialium exemptarum
confessarii ,

et concionatores regulares in propriis ecclesiisnon exanii-

nentur ab ordinario; verum quod attinet ad eonfessarios ,
lioc privilegium abrogatum est per varias apostolicas con-
stitutiones et praesertim per bullam apostoli ministerii
,

emanatam ablnnocentio XIII. anno 1723 et confirmatam ,

per Benedictum XIII. die 23. scplembris anni 1724. Ibi

§. 18. declaratur, quodconfessarii monialiumexemptarum
debeant examinari et approbari ab episcopo dicecesis, rc~
,

mota quacumque contraria consucludine eliam immcmorabili '.

i3. VIII. Distingucndum est rcscriptum gratia utesset 1

,.

absolvendi dispensandi etc, a rcscripto juslilia? ut exer—

, ,

cendi jurisdictionem , appellandi etc. ln rescripto gratix

dicitur gratiafacta quando delegatus habetur tanquam
, ,.

merus necessarius executor: gralia facicnda , quando eon-

ceditur facultas dispensandi, et relinquitur arbitrio dele-
gati. llescriptum justuiaj expirat morte principis, dum-
modo res adiiuc sit integra; ct idem de rescripto gratiae
faciendae. Oppositum vero dicendiun de rescriplo gratiit
factai, ut absolvendi, recipiendi ordines extra tcmjiora , de
oratorio privato etc. Castrop. d. 3. p. 16. ^. .{• n - m»
Sancb. dc Matr. 1.8. d» 38. n. (^- Salm. c. 1. ji. a a. 1

ad i4C, cum Suar. Privilegium concessum cum clausula,

doncc •volucr» ,
probahiliter 11611 expirat post morlem con-
cedentis. Salin. c. 16. n. i/\cy. Quod si in concessione ex-
primatur otlicium delcgati mortuo delegato, transit etiam
,

ad successoreni Salm. n. i5o.

.

1,4. IX. IVivilcgium multis modis cessare potest, et 1.

 DE PRIVILEGIJS. ?5b
per decursum termini constituti. 2. Per cessationcm cau-
sa? finalis intellige quando privilegium est concessum
:

sub conditione dictae causa?; sed quando concessum csset

absolute, adcst opinio valde probabilis quod etiamsi ccs- ,

saret causa finalis, non cesset tamen privilegium; ncque

cessat, quamvis semel privilegio usi fuerimus. Sahn. c. 3.
n. 3.et 4- juxta idquoddiximusdedispensatione, cap. II.
,

n. 66. infiu. 3. Ob renuntiationemprivilegiati inquo no-

y
: ;

tandum est , quod particulares nequeunt renuntiare pri-

vilegiis communitatis; et ut valida sit renuntiatio fieri de- ,

bet in manu iltius qui privilegium concessit et ab eodem ,

acceptanda. Vid. Salm. tr. 18. c. 2. 11. 5. ad 8. : Pcr /[..

usum contrarium vel per non usum in dnbio tamcn

, :

pracsumptio semper est pro usu. Sed in lioc advertendum

est, quodprivilegia graliosa quae non sunt aliis gravami- ,

ni , dispensandi vel jejuuandi et bis simi-

ut absolvendi , , ,

lia, nunquam amittuntur pcr non usum , et etiam per

usum contrarium, quamvis temporis longissimi. Suar. de
Leg. 1. 8. c. 34- n. 17., Bonac. v d. 1. q. 3. p. 8. §. 5. n. 4.
Castrop. tr. 3. d. [\. p. 18. n. 3. et p. 19. n. 1. et Salm. c.

2. n. i3, cum Laym. Pont- Lez. Garcia, etc. Privilegia

contra, qua> tertio sunt onerosa, ut non solvendi decimas
et similia, pnescribuntur per usum contrarium, et etiam per
non usum privativum (non vero dumtaxat negativum) r
quod accidit quando privilegiatus conscius jam sui pri—
,

yilegii , sponte uti recusayit. Hoc

occasionibus oblatis ,

autem currit, dummodo non sit clausulain privilegio

ittcndi ad sui arbitriian. Castiop. png. 18. nuin. 4- Bonac
n. 3., et Salm> m
»4- cum Laym. Garc. Lez. etc. Insuper
hoc inteibgitur pro foro externo , nani in conscientia non
amittit prWUegiuui qui animuin non habet renuntiandi.
Yid. Salm. cap. 2. num. 18. Potest cessare etiam privilc-
gium per abusum sive in totum , sive in paitem. Salmant.
num . 1 7

privilegium ob revocationem principis. In

i5. Cessat 5.
hoc autem distinguere oportet privilegia gratuita a remu-
nerativis, et ab onerosis si privilegium est »«ere gratui—
;.

tum , revocari potest valide etiain sine justa causa : quam-

vis hoc non excusetur saltem a culpa veniali , si scandalums
absit. Pont..hb. 8. cap. ig. num. i5. Cast.rop. p. 21. §. 3i>
 ,)

iGo APPENDIX II.

num. 3., et Salmant. cap. 2. num. 37., cum Suar. Sancli.

Bon. etc. Si vero cum privilegio translatum fuisset domi-
mum alicujus rei in privilegiatum , illud revocari nequit
nec licite nec valide, nisi ob causam urgentissimam
boni communis vel gravis delicti vel ob illas causas , ob
, ,

quas revocari quit qusclibet donatio. Castrop. p. 21. §. 2.

num. 2.Bonac. p. 8. §. 2. num. 5. Suar. lib. 8' cap. 3^.
num. 7., et Salmant. cap. 3. num. 29., cum Pont. Garc.
Lez. etc. Sed si privilegium est remuneratorium "vel ob ,

justitiam, vel ob gratitudinem , semper requiritur justa

causa, ut valide revocetur. Et si insuper est onerosum ,

ut exempli causa concessum ob pretium acceptum vel ob

, ,

aliquod onus privilegi ,to impositum tunc ut revocetur ,

(ultra justam causam), requiritur coinpensatio. Et boc

dicendum de privilegiis remuneratoriis ob justitiam ut ,

dicunt communiter DD. Suar. 1. c. num. 6. et 7. Pont.

num. i3., et Salmant. tract. 18. cap. 2. liiim. 3o. et 85.,
cum aliis.

iS. Revocatio vero privilegiorum alia est exprcssa , alia

vero tacila; quoad exprcssam regulariter loquendo suflicit
clausula generalis, non obstantibus privilegiis ctc. ut revo-
xentur omnia privilegia in contrarium. Excipiuntur tamen
1. Privilegia concessa per modum contractus, siveonerosa

sint, sive remuneraliva ob justitiam ( ut supradictum est

,

m quibus mentio specialis fit meritorum in particulari.

2. Privilegia qua? clausulam babent, quodnon intelliganUu
derogata, nisi mentio particularis fiat. 3. Privilegia re-
yularium quac etiam specialem mentionem requirunt
,

quia sunt remunerativa et videntur clausulam habere de-

,

rogatoriam futurse revocationis, nisi eorum mentio specialis

fiat, ut afrirmant Kodriq. Portel. et Miranda apud P.
Mazz. 4- Privilegia inserta in corporc juris t quia tunc sunt
vera? leges , et ut revocentur , requiritur clausula specialis
non obstantibus legibus in contrarium, etc. Suar. lib. 8. c. 38.
n. 2. Bonac. t. 2. d. 3. p. 8. §. /}. n. 11. Castrop. tr. 3. «L
.{. p. 21. §. 3 a n. 2. Pont. 1. 8. c. 19. n. 16. Mazz. t. 1.
de Priv. q. 2. c. 1. p. 23 1. et Salm. c. 2. 11. 39. et /\o. Idem
asserunt Bonac. Sancb. Castrop. et Salm. eum Mol. Pell.
aliisque quamplurinns, (contra Pontium) de privilegiis
concessis ab aliquo conc. generali qua? non ccnsentur re-
,
 DE PRIVILEGIIS. a$i
vocata , nisi per clausulam expressam, non obstanlc qua-
cumquc constitutione , ctiam a conc. generali edita; ut col-
ligitur ex cap. Exparte ,de Capell. Mon. Banac.
ctcap ult.
n. i3. Castrop. §. 4- n. 6. Sancli. de Matr. 1. 3. d. 26. n.
7. et Salm. tr. 18. c. 2. n. 4'- cum Pelliz. Boss. etc. con-
tra Pontium n. 19. Opponit Pontius Ecclesisc praxim, et
quamdam declarationem S. Pii V. Sed Castrop. cum Gar-
cia respondct, gratis id asseri tantum inquit Garcia referri
;

quemdam motum proprium S. Pii, in quo dicitur, quod

concessiones propria Pontificis manu signata? non egeant
aliqua Trideutini revocatione neque generali neque spe-
, ,

ciali. Omnes vero praefatae limitationes intelliguntur locum

habere si non constet de contraria mente derogantis, quem-

admodum omnes prcefati J)D. ccmmuniter aflirmant
unde si in lege revocatoria adsit clausula ex certa scicntia

aut cx motu pivprio aut dc potestatis plenitudine , tunc re-

,

vocatur omnc privilegium quantumcumque qualificatum ,

exceplisonerosis; autquaudo revocatio praejudicaret juri a
terlio acquisito. Yid. Salm. c. 1. n. 4° et l\i.
17. Quod attinet ad revocationem tacitam , privilegia
ante concessa intelliguntur revocata per quamcumque le-
gem universalemin contrarium, etiamsi in ea non adsitclau-
sula revocatoria ,
quando ipsa lex, vel novum privilegium
aliis concessum non posset effectum intentum sortiri, nisi
revocatisprivilegiis antea concessis non prsesumitur enim
;

Jegislator velle condere legem inutilem, aut concederepri-

vilegium elusorium sivc generale, sive parliculare illud
,

sit. Hoc tamen intelligendum est, quando privilegia prius

conccssanotasunt principi, quemadmodum pra:suiniturde

omnibus privilcgiis insertis in corporc juris Quod e contra .

nonpnesumitur de aliis quae e\\s{.antcxtrajus ; undehorum

specialis mentio est facienda, Suar. 1. 8. c. 3o. n.2. P. 1.8.
cap. 19. n. 19. Castr. d. 4- P- 21, §. 4- n IG Bon. d. 3. p.- -

8. §. 4. n. 14. Salm. c. 2. n. 43. et44> cum an ' s commu-

niter. Aflirmant aliqui ut Sot. Henr. et Quint. quibus
,

ndhaerent Salm. de Cens. c 2. 11. 80. quod privile-

tr. 10.
giuni remanet in suo vigore, quousque revocatio non in-
timetur civitali, vel religioni. Yerum ipsimet Salm. postea
tr. 18. de Privil. c. 2. n. 45.,se rctraclant, et inerito as-

serentes cuiu Laym. Suar. Portell. et Lezana ,

quod suf-
2fo appEndix ir.
ficitad invalidandum privileyium, ut publieetur revocatio,
et ut transeant duo menses a publicatione ita ut pervenire ,

possit notitia ad privile^iatos quanivis de facto non per-

,

veniat.
Actuni est usque adliuc de privile^iis in conununi in ,

sequentibus tractatibus agetur de privilcgiis in particulari

ecclesiasticorum , episcoporuin , ct reli^iosorum.

CAPUT II.

De privilegiis ecclesiasticorum.

»8. Quibus In rebus ecclesiastici sint exempti Dc a potestatelaicali. 19.

privilegiis canonis , et foii Quoad bona. 21 Quis
quoad personas. 20. .

gaudeat bujusniodi privilegiis. 22. De beneficiatis. 23. De tonsiua-

tis. 24. De illiscp.ii deposuerunt habilunx. 20. ad 28. De immunitate

pioruin locorurn.

18. Ecclesiastici jure divino exempti sunt a potestate

seculari quoad materias spirituales , vcl mere ecclesiasticas,
utsuntordinationes, electioncs prajlatorum, etc, itf constat
ex can. 3. concilii Romaui. Quoad pcrsonas vero, et loca
ecclesiasticorum qusestio est, utrum sint velne exempti
,

jure divino? Mulli negant , ut Lessius, Cajet. Becan. et

Salm. tr*8. deOrd. c. 7. n. 6. Multi alii aiurmant, ut Sua-
rez, et Azor. Layin. etc.,et probant ex pluribus textibus r
et praesertim ex c. Quanquam de Gentibus in 6., et ex Ti id.
sess. i5. c. 20.de Ref. Ecclcsia?,.ct personarum ecclesiasti-
ctirum immunitatem Dci ordinationc , ct canonicis sanctionibus
essc constitutam. Certum tamen est ccclesiasticos tuinjure
. ,

canonico , tum non esse subjectos foro laicali. Vide

civili
jura ap. Less. de Just. 1. 2. c. 33. dub. 3. CaHerum tenen-
tur in conseientia illislegibus civilibus qua? non repugoant ,

eorum statui , non vi coercitiva ut dicitur sed dircctiva , , ,

ut uniformentur comuiunitati.. Est commuue cum Salm.

tr. 7. c. 7. n. 1. 6.
19. Ecclesiastici ergo gaudent I. exemptione circa suas^
personas. Prauter privdegium canonis , cujus vip,ore incur-
runt exeommunicationem ,
qui injuste illos percutiunt r
^audent clerlci immunitate % ne puniantur a curia laicali ^
 DE PRIVILEGIIS. ^
ut patet ex Iegibus a Becano relatis. Dc Sacr. c. 26. q. g.
Et quamvisjuscivile eos eximat tantum in causis civilibus,
et in criminalibus eas recognoscendi sibi jus reservaven*,.
nullatenus clericoscondeinnando nisipost degradationem;
nibiloininus jus canonicum totaliter eas exemit. Ykle Salm.
7. ex 11. 24. Verum bis non obstantibus
tr. 8. c. in aliqui- ,

bus casibus potest potestas laicalis acl clericorum carcera-

tionem proccdere ut si , e. g. aliquem noctis tempore
,

inveniret deferentem arma probibita, vel sine veste cle-

ricali vel inveniret in flagranti patrantem aliquod deli—
,

ctum , tunc enim potestad ejus carcerationcm procedere r

ut postea remittat curiue ecclesiastic?e; quocl si interdiu il-
liun invenerit potest armis probibilis spoliare. Potest
,

etiam in quibusdam casibus illum castigare (sed non pcena=

l-nortis). , rcbcllionem adversus principcmmoliretur r
si slle

aut populum ad seditioncm excitaret eta proprio episcopo ,

dc boc non esset punitus. Insuper probabiliter potest sup-

plicioafliccre clericos noloriesodomitas; bi enimaLeone^v.
et S. Pio V. omni clericali privilegio spoliati sunt. Vkie
Salni. a n. 27. ad 29. et a n. 18.. ad 20. Caeterum pro quo-
cumque alio crimine clerici nequeunt puniri a curia secu-
lari, cap. fin. de Vita, et Hon. cleric. efc cap. In audientia
2.5. De excomm.
Sent.
Gaudent ecclesiastiei exemptione a foro laicali
20. II.
quoad propria bona tam ecclcsiastiea, quam quocumque
alio modo acquisita unde respeetu illorum non tenentur
;.

solvere ullum vectigal r ut Iiabetur cx. c. Quia, et c. Cle-

rici de Iinmunit. Eccl. in 6. et exl. Sancimus 22. c. de Sa-
eros. Ecc. Vid. Salm. n.n. 35. et 55.Clerici vero ne-
tr. 8. c.

gotiatores circa bona mere ecclesiastica negotiationi jam

destinata , omni exemptionc cap. Quanquam
spoiiantur ,

4. de Censib. in6. Quoad veroreliqua bona propria, pri-

vantur post tcrtiam monilionem, Salm. n. 54- cum Less.
3Iol. etc. Insuper notandum bie est quod in casu ur- ,

gcntis necessitatis potest princeps extrabere e domibus,

et vendere frumentum ecclesiasticorum. Salnu tr. 8. c. 7.
u. 17., cum Diana,et Molf.
21. Ii, qui gaudent praifatis exemptionibus tam quoacl
personas, quam quoad bona, sunt primo omnes regulares
cum suis novitiis, et tcrtiariis Y
et cUam fraucLscansi terlit
 ,

i% APPENDIX II.
ordinis, carmelitanseetc. quaedeferunt habitum una cum
,

voto castitatis quemadmodum declaravit S. C. Insuper

:

equites S. Joannis, S. Jacobi Alcantarae et Calatravic,

, ,

ut probant Bon. Fill. el Diana. Yid. Salm. c. 7. n. 77. ln-

super omnes clerici in sacris constituti. l)e aliis vero ift

minoribus , vel simpliciter tonsuratis , ita loquitur Trid.

sess. 23. c. 6. de
Fori privilegio non gaudeat , nisi bc-
Pief.
ncficium ecclesiasticum habcat, aut clcricalcm habitum, et
tonsuram deferens alicui Ecclesiai dc mandato episcopi in—
sejviat; vel in scminario clcricorum aut in alirjua schola
,

vcl universitale , de. liccntia episcopi, quasi in via ad majores

ordines suscipicndos versctiw. Atque boc privilegio gaudent
etiam clcrici conjugati qui deferuntbabitum et tonsu-
ram, et Ecclesisc inserviunt verum in cap. ultim. de
:

Temp. Ordin. in 6. probibetur conjugatis tonsura nisi ,

velint religionem ingredi, vel in sacris ordinari prsevia

uxoris licentia. Yid. lib. 6. n. 827. in fin.
22. Igitur privilegio fori gaudent 1. beneficiati , etiamsi
neque deferant babitum et ton-
nulli Ecclesiae inserviant,
suram ut probabiliter infertur ex concilio ut voluntSalm.
, ,

cum Fill. Diana,

Rodriq. adversus Suar. Et etiamsi
et
non persp>ciant fructusheneficii, nequepossideant; sumcit
enim quod solum titulum habeant, ut aiuntGarcias et
, ,

Fillicius, et Diana contra Salm. Suflicit etiam capellania,

vel praestimonium qua? censentur tanquam vera benefi-
,

cia :sed non sumcit pensio. Yide Salm. tr. 8. c. 7. n.62.

et 63. cum aliis.

23. Gaudent 2. clerici in minoribus et tonsurati dum- , ,

modo habitum simul et tonsuram deferant juxta id ,

quod affirmat concilium, clcricalem habitum et tonsuram ,

deferens, et ut probabilius existimant multi DD. cum Cas-

trop. et Barbosa, contra Sahn., qui interpretantur parti-
culam ct pro particula vel ita ut sufficere dicant utrum-
,

que, Yid. lib. 6. n. 827. dummodo Ecclesiae similiter in-

serviant, sedquoad Ecclesiaeservitium (dummodospirituale
sit, quia temporale non sufficit) satis est quod alicuiEc- ,

clesiarum serviant, etiamsi hsec destinata non sit ab epi-

scopo , ut declaravit S. C. apud card. Lambertini. De Sy-
nodo 1. 12. c. 6. n. 4-

34. Ut vero clerici in minoribus constituti foro priven-

 DE PRIVILEGIIS. a65
tur (nam aliud de canonis privilegio dicendum ) non re-
quiritur Irina monitio ,
quia liaec requiritur tantum pro
beneficiatis et pro ordinatis in sacris , ut deducitur exc.
,

Contingit de sententia excomm., vel pro minoristis, qui

negotiissecularibus se addicunt , ut babetur , ex c. Ex lit-
teris de vit. et bon. cleric. Vid. 1. 6. n. 827, Sed sufficit,
quod habitum et tonsuram dimiserint ,
quemadmodum
pluries declaravit S. C. et quemadmodum communiter af-
firmant DD. apud card. Lambertini de Synodo 1. 5, c. 12.
n 1. et apud. Salm. per lon-
tr. 8. c. 7. n. 65. Dummodo
gum tempus dimiserint ut notant Salm. cum Bonac. ,

Suar. Harb. etaliis. Quainvis vero praefati clerici nequeant

allegare forum potest nihilominus episcopus eos a foro
,

seculari resumere juxta declarationem S. C. ab hodierno

summo Pontifice approbatam. Vid. Lamb. loc. cit. n. 3. Illi
veroclerici, qui habitum resumunt, jure gaudent privile-
gio dummodo id in fraudem non faciant quae fraus tunc
, :

supponitur, cum aliquis in aliqua causa civili jam citatus

fuisset ad forum laicale aut pro causa criminali jam fuisset
•

in carcerem conjectus; aut verocarceresubcautione egres-

sus ut aiunt Salm. cum Bon. (adversus Gutlierez et Ce-
: ,

ballos )
Lambt rtini cum pluribus decretis S. C.
, et card.
Salm. Lamb. de Synod. c. 162, n. 1.
loc. cit. n. 67. et C.
Magna vero qusestio est ulrum potestas laicalis possit co-
gnoscere causas innocentium adversus ecclesiasticos. Qui-
dam theologi absolute affinnani sed quidam alii magis :

communiter tantummodoadmittunt quando aut nullo mo- ,

do, aut difficulter potest haberi recursus ad superiores ec \

clesiasticosmajores. Vid. Salmant. tract. 8. cap. 7. exn. 76.

25. Immunitas autem ecclesiastica locorum quoad asy-
lum delinquentium , competit jure ecclesiastico et civili
omnibus ecclesiis quamvis interdicto subjectis, sive pollu-
tis, et etiam dirutis (nisi omnino praesulis auctoritate fue-
rint profanatae), earumque capellis, sacristiis, ccemeteriis,
etiam ab ecclesia separatis, muris, campanilibus, tectis,
atriis atriorum gradibus cum quadraginta passibus ultra
, ,

pro ecclesiis cathedralibus et triginta pro aliis ecclesiis ( sed

,

hoc intelligendum de illis quae sint positae extra mcenia ,

urbis , vel loci), dummodo non intercedat via publica , aut

aliqua secularium domus : aliud vero est si domus sit ah-
1. 12.
 ,,

266 APPENDIX II.

cujus clerici. Vid. Salm. tr. 8. c. 7. exn. 76. Gaudent ea-

dem immunitatehospitalia, in quibus extat aliqua capella

publica, oratoria ab episcopis erecta, palatium episcopale,
et domus regularium cum suis dormitoriis claustris ,

hortis et porticibus ante ecclesias vel monasteria. Yide

,

Salman. tract. 8. cap. 7. an. 84.

26. Omnes vcro delinquentes duminodo sint christiani
licet haeretici aut interdicti , aut in carcere inclusi qui
,
,

ruptis carceribus ad pi aedicta sacra loca confugerint hac ,

gaudent immunitate. Et in hoc reprobatur quaelibet con-

suetudo mcontrarium cap. Noverint, de Sent. excomm.
:

et authent. de Sacros. Eccles. ib. n. 88. Excipiuntur tamen

in bulla Gregorii XIV. latrones publici depopulatores
,

agrorum qui committunt homicidium per proditorium ,

,

vel per assassinium (sed regnans summus Pontifex excepit

omnia homicidia pro tota Ecclesia), vel in ipsa ecclesia ,
velccemeterio, insuper haeretici et rebelles contra eamdem
personam principis. Vid. Salm. tr. 18. c. 5. num. 91. cum
Suar. Castrop. Pelliz. Guttier. etc. Et in casibus clare ex-
ceptis potest judex secularis ex se extrahere ab Ecclesia
delinquentes juxta communem praxim. In dubio autem ju-
dicium exceptionis spectatad episcopum; ita Salm., et alii.
Vid. Salm. ex n. 96. Praeter delinquentes exceptos, omnes
alii gaudent immunitate quemadmodum gaudent debi-
,

tores ad Ecclesiam confugientes. Salm. n. 95.

2.n. Quaestio est utrum clerici et religiosi gaudeant ea-
,

dem immunitate respectu suorum praesulum affirinant :

multi , ut Barb. Bordon. Guttierez quibus sufFragatur

,

quaedam declaratio sacr. congreg. atque haec sententia est

probabilissima, ut aiuntSalm. Nihilominus ipsi cum sen-
tentia communissima Suarez, Castrop. Laym. Bon. Sylv.,
aliorumque, negant tam vigore bullae Gregorii XIV, qua?
respectu praefatse immunitatis loquitur tantummodo de
laicis , Ut laicis ad ecclesiam confugicntibus , etc. quam vi-
gore communis , etjam receptae consuetudinis ; alias enim
religiosi semper in monasterio commorantes difliculter

possentpuniri. Sicuti vero possunt superiores ecclesiastici

(episcopi et eorumdem vicarii ) extrahere proprios subditos
ab ecclcsia , ita quoque si opus sit, possunt eamdem ex-
,

trahcndi licentiam curia? seculari concedere. Salm. tr. 10.

 DE PIUVILEGIIS. 2C7

num. 2.0.Episcopus vero nequit extrahere suos clericos ab

ecclesiis regularium non ratione immunitatis secl quia
, ,

illa sunt loca a sua jurisdictione exempta.

2J8. Extrahentes vero, aut illi qui tentaverint extractio-

nem, incurrunt excommunicationem ipso facto , a qua

nequeunt absolvi nisi a Pontificc. Quidam DD. opinati
sunt, abhujusmodi excommunicatione posse absolvi etiam
ab episcopo; ita Salmanticenses cap. 3. dePrivileg. tr. 18.
n. 116. et 117, cuin Bon. Castrop. et aliis. Id tamen ne-
gandum cum Fagnaito in cap. Cum pro causa, de Sentent.
excommunic. Faiinac. et aliis; nam Gregorius XIV. de-
claravit, quod violatores immunitatis incurrunt censuras
omnes , et pcenas prius impositas a canonibus, conciliis, et
aliis Pontificibus iis, qui violant libertatem liis verbis , :

Ucclaramus, eum ipso facto ccnsuras ctpcenas ecclesiasticas in-

eurrere ,
quce contra libcrtalis ,
juris , et immunitatis ecclesia-
siica violatores pcr sacros canoncs, et conciliorum gcneralium^
nostrorumque praidccessorum constitutiones sunt promulgata?
Contra vero habetur ex Extr.av. 3. Inter communes, de
Pcenitent. etRem. Pauli II. quod olim adversus violatores
ecclesiasticaelibertatis excommunicatio papalis jam inflicta
fuerat. Nec obstat dicere, prius pontifici reservatam esse
tantum violationem libertalis, quae personas respicit, non
autem violationem immunitatis quae respicit loca; et ,

quod tametsi a Gregorio lata fuerit excommunicatio con-

tra violatores immunitatis, minime tamen fuit illa PapSe
reservata; reservatio autem excommunicationis nisi ex- ,

priinatur, facta non censetur. Respondetur enim quod ,

cum Gregorius violationi immunitatis eamdem imposue-

,

rit censuram quse prius imposita erat violationi libertatis,

,

si reservata erat censura quoad laesionem libertatis est ,

etiam reservata quoad laesionem immunitatis. Tantomagis

quod Clemens YIII. duobus decretis ab ipso emissis super
casus Papae, et episcopis reservatos, in priino decreto
prohibuit omnibus confessariis absolvere a quocumque casu
reservato Pontifici in altero autem inter casus papales
;

quos enumerat docet adesse violationem immunitatis

ibi ,

juxta bullam Gregorii XIV.; caeterum satis erat, quod laesio

immunitatis vocaretur casus papalis ut ab episcopis ne- ,

quiret absolvi. Hoc tandem Fagnanus numer. 36. ro ,

2<5S APPENDIX II.

decisum
fert sic fuisse a sacr. congreg. concilii. Deinceps
advertendum hic est, quod religiosi qui expellerent a suis
ecclesiis aut monasteriis aliquem delinquentem ad evitan-
dum aliquod incommodum seu pericuium hi non violant ,

immunitatem, et rite id facere possunt. Salm. n. 118.

CAPUT III.

De piwilegiis episcoporum.

J. — 29. De facultate cap. Liceat. Utrum valeat episcopus dispensare in

ex dilecto, et ex dejectu rlubia. 3o. Quihus in locis non
irregularitate
est receptum Tridentinum, etc. 3i. Qui veniat nomine episcopi.
32. De peregrinis. Et utrum episcopus absolvcrc possit a casibus
papalibus extra confessioncm. 33. Quomodo dclictum intelligatur
occultum. 34- Utrum episcopus valcat bauc facultatem delegare.
35. Utrum a casibus ab aliis episcopis reservatis ctc. 36. Si a casibus
post concilium etc. 37. Utrum episcopis possit absolverc confcssa-
rium absolventem complicem in peccato turpi. 38. Utrum episcopi a
casibus bullae Coenae etc 3g. Utrum valeant dispensare in irregula-
ritate ,
quae per baercsim incurritur. ^o. Utrum valeant absolvcre
impeditos. 4 1 Et utrum per alios. (\i. Qui dicantur impedili.
*

43. De pcrpetuo impeditis. 44« Utrum bi teneantur per epistolam ctc.

45. Utrum cneantur saltem rccursum liabere ad cpiscopum ? Quid
f
,

si recurrere ncqucant etc. Quid, si sint in mortis arliculo? II. — 46.

47- et 4^- De sex casibus episcopalibus, et prsesertim de absolutionc
censurre propter pcrcussionem clcrici. III. 49- De dispcnsatione —
eum illegitimis. 5o. Cum bigamis. IV. — 5i. Circa irregularitates
ob delictum occultum et quid si homicidium sit omnino occultum.
;

Sn. De homicidio casuali. V. —

53. Circa inhabilitates. VI. 5^ De — .

facultatibus episcoporum circa matrimonia. 55. De dispensatione

circa publicationes votum castitatis, et impedimentum ad peten-
,

dum, remisswe. Circa impcdimenta dirimentia dubia. 56. Circa

dirimentia ccrta , si matrimonium sit contractum. 57. Si non sit
contractum. 58. Utrum episcopus possit hanc facultatem delegare.
VII. —5q. De dispensatione interstitiorum. VIII. — 60. Dc dispen-
satione cappellani ut celebrare valeat in alia ccclesia. IX. —
61.De
celebrationc post meridiem.
,

X. — 62.Dc oratoris. 63. Quibus in

locis possit celebrare episcopus. 64. Utrum valeat dispensare ad ce-
lcbrandum domi. XI. —
65. De facultate cpiscoporum, ct praelato-
rum circa electioncm proprii confessarii. XII. — 66. Contra clausu-
ram monialium. 67. De approbationc confessariorum monialium.
XIII. —
68. Utrum valcant commutare ultimas voluntatcs. XIV. —
69 De compositione in restitutionibus incertis. XV. — 70. Dc re-
 DE PRIVILEGIIS. 269
ductionc missarum. 71. De unione bcneficiorum, novarum parochia-
rum electionc etc.

29. Episcopi vigore Tridentini sess. 24. cap. 6. Liceat

sequentes habent facultates Liceat episcopis in irregulari—
:

tatibus omnibus et suspcnsionibus ex delicto occulto excepta ea,

qua? oritur cx homicidio voluniario et aliis deductis ad forum ,

contentiosum dispensare ct in quibuscumquc casibus occultis

, : ,

ctiam scdi apostolicce reservatis, delinqucntcs... sibi subditos in ,

diceccsi sua pe.r se ipsos aut vicarium ad id specialiter depu-

,

tandum , in foro co/iscientice gratis absolvere , imposita poeni-

tentia salutari. Idem et in h&resis crimine in eodem foro
conscientia? cis tantum, non eorum vicariis sit per missum.
Quave episcopi vigore dicti cap. Liceat dispensare pos- ,

sunt in omnibus irregularitatibus et suspensionibus papa-

libus incursis ob delictum occultum excepto homicidio ,

voluntario aliisque deductis ad forum contentiosum. Dixi-

,

mus ob delictum occultum unde bene aiunt Bonacin. ;

Castrop. Salmanticens. etc. quod non potest episcopus

vigore praedictae facultalis dispensare in aliqua irregulari-
tate occulta ex defectu vid.lib. 7. n. 469. nisi esset dubia,
;

ut probabiliter tenent Fagnanus , et Tournely cum Gibert

aliisque, deducentes ex Nuper de
Sentent. ex c. Fagn.
c.

in c.Veniens de Fil. Presbyt. n. 7. et 8. Tournely cum

aliis tom. 1. p. 116. Sed insuper absolvere possunt pro-
prios subditos vel per se vel per alium sacerdotem ad id
,

specialiter deputatum a casibus papalibus occultis quin-

,
;

imo juxta concilium poterant antea etiam ab hacresi absol-

vere (per se non per alios) sed vide dicenda num. 38.
, ;

30. Quoad hanc concilii facultatem plura notatu digna

consideranda sunt. Notandum 1. quod iti iis locis ih ,

quibus Tridentinum non est receptum nequeunt episcopi ,

uti praefata facultate cap. Liceat ut notant communiter .

DP. Suar. de Censur. d. 4 1 n. 6. Sanch. Dec. 1. 1. c. 1 1.

-

n. 1. Salm. de Pcenit. t. i3. n. 3. dum alter. Castr. t. 1 .

tit.4- d. 4- P- 3. §. 2. n. 2. Barb. etGarc. et merito :cum

facultas enim concilii non recipitur ab episcopis , nisi per
acceptationem illius et. valde incongruum esset, ut is
:

concilii gauderet privilegiis qui onera subire recusaret. ,

3i. INotandum 2. sub nomine episcoporum communi

sententia venire etiam vicarios capitulares, sede vacante
;
 ,

270 APPENDIX II.

non vero episcoporum ex generali eorum commis-
vicarios
sione vicariatus nam vicarius bene petest quod potest
;
,

episcopus potestate ordinaria propria(ut dicctur n. 37 )\

non vero id, quod potest episcopus potestate delegata,
quamvis ordinaria adnexa oflicio, ut dicetur
, utpote
n. 34 et 47- Praeterquam quod bac in facultate requirit
concilium expresse delegationem specialem. \id. Sanch.
de Matr. 1. 2. d. /jo- n. 16. Utrum veniant abbates et alii ,

qtii jurisdictionem episcopalem habent? negant Conin-

cliius Barb. et alii cum P. Suar. qui affert etiain quam-
, ,

dam declarajionem S. C. Affirmant vero communius

Fagnanus Sancbcz Castrop. Sairus Avila Salm. La-
, , , ,

Croix etc. dicentes quod, quando concessio facta est in

,

jure babetrationem legis quse extenditur ad omnes casus

, , ,

in quibus currit eadem ratio alias , aiunt, talium praela- :

t.orurn subditi ad quem recurrerent, non baberent. \ ide

I. Eaindem, et 1. 7.0. 79.
6. n. 598. vers.
32. Notandum 3. nomine subditomm venire eliam pe-
regrinos y qui ab episcopo loci absolvi possunt ab omnibus
casibus papalibus occultis ut docent Suar. Sancbez Bor , ,

nacina , INavarrus, Barbosa, Trullencbius, Bossius, aliique;

quia, etsi Tridentinum concedat episcopis , ut absolvant
tantummodo delinquentes sibi snbditos, nibilominus
aiunt prscfati AA. quod exteri subjiciendo se foro sacra-
mentali jam fiunt illorum subditi et P. Suarez alfert etiam •,

quamdani declarationem S. C. in qua dicitur, peregrinum

posse quidcm absolvi a praefatis casibus occultis ab epi-
scopo loci, non vero a suo proprio, quia absolutio sacra-
mentalis, de qua loquilur concilium requirit praesentiam. ,

Yid. lib. 6. n. 5g3. et ideo in eadem declaratione dictum

fuit,quod episcopi extra sacramentum nequeant a casibus
jam dictis absolvere contraid, quod asserunt Salmanti-
,

<vnses cum Bonacina, aliisque, imo Fagnanus tradit in ,

tap. Dilectus deTemp. ordin. n. 36, bocidem declaratum

etiam fuisse a Gregorio XIII. Iloc currit quoad absolu-
tionem a casibus, sed quoad dispensationem ab irregula-
ritatibus et suspensionibus propter delictum occultum
, ,

idem GregoriusXIII. declaravit, non posse illam concedi

ab episcopis loci, nec etiam iis qui ibidem officium prae- ,

toris, velmedici exercendo commorarentur ut refert Fa- ,

 DE PRIVILEGIIS. v) «

gnanus 1. c. Utrum veroproprius episcopus valeat dispen-

sare in irregularitate cum subdito absenti in aliena dicecesi,
negant Avilaaliique; secl coiumunius et probabilius aftir-
mant. Bonac. Tournely, Suar, Barbosa,Sancb. Salm. etc,
quia dispensatio potestetiam absentibusdari et jurisdictio ,

voluntaria potest etiam extraproprium territorium excrceri.

Neque obstant verba illa in dicecesi sua pncfati cap. Li- ,

ceat ,
quoniamaiunt Salm. etTourn. illa sufficienter verifi-
cari ,
quando episcopus dispensat asua dicecesi. Imo valdc
probabiliter dicunt Suar. Sancb. La-Croix, et Holzman cum
Castrop. et Pignatello,pr?efata verbanon referri adprimam
partem dispensationis irregularitatis sed tantuinmodo ad ,

secundam(inqua suntposita)deabsolutionecasuum unde :

concluduntposseepiscopum dispensare, ctiamsi ipse ct sub-

ditus maneant excra propriam dicecesim. Vid. 1. 7. n. 81.
33. Notandum 4- Noniine delicti occulti non intelligen-
dum illud quod potest in judicio probari per duos testes,
,

ut quidam volunt rationc cujusdam declarationis S. C.

,

apud Fagnanum , in qua dicitur quod tutus sit in conscien-

tia ,
qui tali casu absolutus , vel dispensatus sit ; sed
iit vuit nomine dclicii oceulti
commnr.ior sententia ,

iutelligendum quodcumque delictum, quod aliquo modo

possit celari etiamsi in judicio probari possit. Unde di-
;

cunt Azorius Sancb. Tournely , Bonac. Castropal. Sai-

,

manticenses aliique, tunc delictum non censeri occul-

,

tum , quando innotuit majori parti oppidi,vel vicinia?,

vel collegii, dummodo ibi decem saltem commorentur
personae. Vid. lib. 6. n. 593. v. Hic autem. Et card. Lam-
bertinus notif. 87. n. 4^. in Bn. cum Tiburtio , Navarro
Siro, etc. (loquendo de impeclimentis occultis matrimonii,
ubi currit eadem regula) asserit baberi pro occulto im- ,

pedimentum illud ,
quod innotuit scptem vel octo in ali-
qua civitate , et sex in aliquo oppido. Et idem Fagnanus
in cap. Vestra. de Cobab. cler. etc. num. 118. testatur, S.
pcenitentiariam babere pro impedimento occulto illud ,
quod quatuor aut quinque tantum personis
, sit notum.
Imo mibi constatS. poenitentiariam dispensasse in quodam
impedimento quod decem circiter personis innotuerat,
\ id. lib. 6. n. 1 1. Praeterquam quod idem Fagnanus af-
1

firmat , tunc delictum vel impedimentum non censeri

 ?

372 APPENDIX II.

occultum, quamvis duobus testibus notum, quando in

eoncessione absolvendi , aut dispensandi extat clausula ,

dummodo sit oninino occultum.

34. Dubitatur hic 1. utrum episcopus possit genera-
liter delegare aliis sacerdotibus hanc Tridentini facultatem
Quoad dispensationem irregularilatum suflicit (ut dicunt
,

Suarez, Barbosa, Sanchez, aliique) quod episcopus sim-

pliciter aliis suam facultatem committat sine ulla spe-
,

ciali deputatione, quoniam pvacfata dispensandi facultas

vigove concilii competit liodie episcopis de potestate ovdi-
navia , cum ea annexa sit officio episcopi, non vero in-
dustviae personx. Quantum autem ad absolutionem a ca-
sibus quidam affirmant requiri specialem deputationem
,

pro quocumque casu particulari attentis verbis Tridenti-

ni, per se aut vicarium ad id specialiler deputandum. A e—
,

vum hoc non obstante communissima sententia est et

,

pvobabiliov cuni Suarez , Sanchez Barbosa , Navarro ,

,

Layman, La-Croix, Salmanticensibus, etc. posse episco-

pum etiam generaliter delegare alicui sacerdoti hanc fa-
cullatem cap. Liceat, dummodo expresse illam specificet,
Guoniain anecificando jam liabetur pro facla specialis dc-
putatio quse recte quidem poterit inde generalis esse pro
,

cunctis casibus occurrentibus nam, utdiximus, ha?c fa-

;

cultas hodie competit episcopis de jure ordinario utpote

,

annexa dignitati episcopali. Yide lib. 6. n. 594. dub. g.

35. Dubitatur 2. utrum episcopus absolvere possit,
aut delegare , vigore cap. Liceat , facultatem absolvendi
etiam a casibus reservatis cum censuris ab aliis episcopis ,

quando sunt occulti ? Bonacina, et alii affirmant ob parti-

culain etiam , quae in eodem capite legitur In quibuscum-
:

que casibus occullis etjam scdi aposlolictt rcsen>atis. Unde

aiunt, ne particula etiam inutiliter videatur apposita, in-
telligendam esse concessam episcopis facultatem absolven-
di etiam a censuris occultis ab aliis episcopis sibi reserva-
tis; ita Bonac. de Censur. disp. quacst. 3. punct. 3. Qure-
res quinto etc. Ibique addit, hoc videri receptuin consue-
tudine quae conferre solet jurisdictionem. Item addit,
,

hoc intelligendum , modo illa censura lata sit per statutum ,

i>el per sententiam generalem ; nain ,si lata sit per senten-

tiam particularem , existimut 7 absolutionein impenden-

 DE PRIVILEGIIS. ^3
dam esse a proelato
,
qui eam tulit, vel ejus superiore, vel
successore. Ratio quia eo casu, cum censura lata sit per
,

sententiam particularem, crimen non estamplius occultum,

sed publicum citatque Suar. t. 5. disp. 7. sect. 2. n. 27.
;

Avilam,Conincb. etalios. Idem tenent BarbosaCollect. DD.

in concil. Trid. sess. 24. de Reform. c. 6. n. 43. verb.
Quoscumque subditos inlra quos numerat etiam ad-
;

venas et peregrinos, et etiam vagabundos quiaisti sub-

, ,

duntur episcopo loci ratione fori sacramenti pcenitentiac

citatquo Suar. Sancliez Navar. Bossium Trunchell. etc.
, ,

Idem tradit Barbosa cum

de potest. episc. alleg. 3q.
aliis

n. 27. Idque ibi referunt dccisum Nicol. Garc. de Benef.

p. 11. 2. c. 10. n. 139. in 3. Decl. Armentar. lib. 7. de
Irregul. n. 18. et Stepb. Dalvin. de Potest. episc. cap.
26. in fin. Id tamen videtur intelligendum juxta limitatio-
nein Clementis X. qui in bulla Superna edita 21. juin. ,

1670. ait, posse rcgularcm confcssarium in dicecesi , in qua

est approbatus confluentcs ex alia dicecesi a pcccatis in ipsa
,

tantum reservatis absolvere nisi^eosdem pamitcntes noverit in

;

fraudem reservationis adalienam diascesimpro absolutione obti-

ncr.da migrasse. Quomodo autem intelligi debeat illud, in
fraudem , vide dicta lib. VI. de Pcenit. tract. 4- cap. 2.
dub. 4- n- 589. vers. Quomodo etc. ubi probabilius cen-
semus cum Roncaglia et aliis illud in fraudcm intelligen-
,

dum esse, cum quis alienam petit d.cecesim ob principa-

lem finem obtinendi absolutionem, vitandique judicium
proprii pastoris. E contra auctor Tbeologise moralis in usum
seminarii Petrocorensis relatus a Bened. XIV. in opere
de Synodo dioeces. lib. 5. c. 5. n. 8. scribit : Rcccptissima
consuetudo est , ut viatores , mcrcatorcs , aliique, qui proptcr
ncgotiorum necessitatem , vel ob pium alium Jincm , in alie-
nas dia?ccses transeunt ibi possint sacramcntalitcr absolvi.
,

36. Dubitatur 3. utrum facultas Tridentini intelligatur

concessa episcopis pro casibus et irregularitatibus post
,

concilium reservatis? Garcia , et Floronus apud Dianam

negant, et inferunt ex quadam declaratione Gregorii
XIII. in qua, cum dubitatum
fuisset utrum episcopus ,

posset absolveremonialem frangentem clausuram ab ex- ,

communicatione (quando est occulta) a S. Pio V. re-

servata Pontifex declaravit non posse. Attamen sententia
,
 , ;

2:4 APPENDIX II.

communissima cum Sancbcz, Bonacina, Suarcz, Bossio,

Diana Vega, aliisque jure affumat in cap. enim Liccat
, ;

conceditur facultas indefinite et secundum axioina gene- ;

rale : Ubi lcx non dislinguit , nec nos distingucre dcbcmus.

Neque obstat laudata declaratio quia in bulla S. Pii ex-
,

tabat clausula , a qua ,

pra^terquam a Romano Pontificc , ni-
si in mortis articulo absolvi nequeat. Unde prorsus non du-
bitamus cum Diana ,
quod per illas bullas, in quibus extat
aliquaclausuladerogatoria, utest i\\a. nisiin morlis arliculo ,

intelligitur ablata episcopis facultas. Yide lib. 6. n. 594.

3y. Dubitatur 4- utrum episcopus vigorc cap. Liceat,
possit absolvere ab excominunicatione papali, quam pcr
bullam N. SS. P. Benedicti XIY. Sacramentum, incur-
runt confessarii absolventes suos complices in peccato tur-
pi ? Ex parte una videtur non posse quia, cum casus , ,

iste per se sitoccultus, si episcopi possent ab illo alisolve-

re evaderet inutilis Pontificis reservatio; et jam diximus
,

n. 16. quod intelligitur tacite revocatum omne privile-

gium quando aliter lex emanata post privilegii concessio-
,

nem non posset suum eifectuin sostiri. Ex alia posset quis

respondere quod salvci episcopis jam dicta facnltate, me-
>
,

morata reservatio non remanerct prorsus inutilis, tmn

quia evenire potest quod casus aliquando publicus fiat ,

tum quia reservatio ista saltem Ilomae suuin semper sor-

tietur etYectum et in omnibus aliis locis in quibus Tri-
, ,

dentinum non est receplum et in quibus (ut diximus ,

n. 3o ). nequeunt episcopi boc privilegio gaudere.

38. Dubitatur
episcopis vigore bulla? Cccnae
5. utrum
ablata fuerit pra^fata Tridentini facultas respectu b;orc \sis
occultae , et respectu aliorum casuum per ipsam reservato-
rum Negant Navarrus,
? Conincli. aliique, a quibus non
dissentiunt Milante Salmanticenses, dicentts, , Concina , et
quod in bulla non fuerit expresse revocata concessio Tri-
dentini quemadmodum oportebat ex. c. Nonnulli de
,

Rescrip. Sed nos cum sententia comrnuniori afnrmamus ,

et ob plures S. C. declarationes tam vigore elausube de- ,

rogatoriae Nisi in mortis articulo ,

quac in bulla jam legi-
tur, ut diximus antecedenti n. 3G. quam vigore alterius
clausula?, qua proliibetur ab illis absolvere, pratcxtu
quorumris indultorum pcr nos , ac cujus^is concilii decrcta
 DE PRIVILEGIIS. a 75
concessorum. Ilac de re plures , aFagnano, et cardinali
Lambertino, de Synodo 1. 7. c. 32. afferuntur decla-
rationes etiam S. Pii V. et Gregorii XIII. lnsuper ab
Alexandro VII. damnala fuit propositio 3. qua? dicebat,
quod prior sententia a S. C. fuerat visa ct tolerata. Qua?
damnatio, utrcctedicunt Viva , Holzman Elbel , praclau- ,

datus cardinalis Lambertinus , dc Synodo 1. 7. c. 32.

certe reddidit improbabilem contrariam sententiam nam ;

cum Pontifex declaraverit, nunquam illam fuisse toleratam,

implicite quoque declaravit, non esse tolerandam unde :

Lambertinus conclud4t quod non sine tcrneritatis nota

,

quis ea bodie uti possit.

3c). Advertendum tamen bic est, quod licet episcopus
in foro interno nequeatab boeresi occulta absolvere, potest
niliilominus tanquam delegatus apostolicus dispensare
111 ob dictam baeresim occultam, ut
irregularitate incursa
dicunt Salmanticenses et Felix Potestas. Vide lib. 7. n.
,

76- Insuper potest episcopus ut delegatus apostolicus ab-

solvere liaereticum etiam notorium quoad forum exter-
,
,

mmi, facta prius abjuratione coram notario et testibus : et

postquam ab episcopo delinquens, tunc
absoiutus fuerit
poterit ipse absolvi a peccato baeresis a quolibet confessa-
rio ; ita aflirmant cominumter DD. Ronc. t. t\. q. 1. c. 6.

q. 4« P- 81. cum Far. ac Caslr. de Fide tr. 4- d. 4- P- 3. §. 2.

n. 1. cumSancb. Nav. Bann. Gutt. Comit. Viv, etc.

ct 2.
ex bulla Cumsicut, Clem. VII. edit. ann. i53o.
,

4o. Dubitatur 6. utrum episcopus absolvere possit ab

becresi , ab
casibus bulke Coenae , impeditos ire
et aliis
Ilomam ? Alii absolute negant. Alii negant tantum
in baeresi. Sed nos aifiimanus communiter posse, cum
communi sententia tbeologorum et canonistarum quam ,

tenent Lugo, Layman Conc. Roncag. Castrop. Milante,

,

Salm. Conincbius, Avila, Potestas, Viva, Pellizzarius,etc,

quia stante impedimento restituitur episcopis potestas ,

ordinaria quam prius babebant super dictis casibus

,

vigore cc. i3. 29. et 58., de Sententia exconim. ubi quam-

vis sermo babeatur tantum de censura ex percussione
clerici tamen communitcr DD. extendunt ad omnes alias
,

censuras et specialiter ex c. Eos, qui 22., eodem tit.,ubi

,

generaliter sermo babetur de omni censura canonis vel ,

276 -APPENDIX II.

hominis , et dicitur cum ad illum a quo fuerant absol-

, ,

vendi, nequeunt, propter impedimentum liaberc recur- ,

sum, ab alio absolvantur. Vid. 1. 7. n. 84.

4i. Et notandum hic 1. quod in tali casu impedimenti
episcopus non solum absolvere potest ab baeresi per se-
ipsum , sed etiam per alios generaliter delegatos. Nec ob-
stat Tridentinum in quo dicitur , eis tanlum, non vicariis ,

sit permissum , quia tunc episcopus non absolvit virtute

concilii sed juris communis juxta quod ex potestate 01-

, ,

dinaria conceditur episcopis absolvere, et delegare, ut in

aliis easibus. V. 1. 7. n. go.
42. Notetur 2. quod respectu eorum
qui sunt impediti, ,

veniuntsenes mulieres, infirmi, impuberes pauperes, et

, ,

illi, quialiquamhabent inimicitiam etomnesalii ,quiha- ,

bcnt alias justas cxcusationcs , quibus ab itinere rationabihter

excusentur, utbabetur exc. Decerto,de Sentent. excomm.,
etexc. Eanoscitur; et quamviseodem In hocautemad-
tit.

vertatur, quod , si impedimentum sit temporale, et nota-

bile (durans exempli causa sex , vel septem mensibus)
tuncimpeditipossunt beneabsolvi,sed ipsi, exceptis mulie-
ribus ,etpueris debentjuramentum praestare seprresentan-
,

di, cessante impedimento , sedi apostolicae, saltem per

procuratorem, utabilladirecteabsolvantur; et non sepra -
1

sentantes reincident in eamdem censuram ut habetur ex ,

cap. Eos qui de Sent. excomm. in 6. Et hoc currit, etiamsi

emendati sint, et partibus ofTensis satisfecerint. Yid.
lib. 7. num. 85. ad 87.

43. Si vero impedimentum

perpetuum (id est dura- sit
turum sit per decem annos quinque ut dicuot
, vel saltem ,

Iloncaglia Viva et Tamb.

, absoluti remanent pcniius )

liberi ab obligatione se praesentandi. Sed generaliter lo-

quendo impediti in perpetuum dicuntur X. Filiifamilias.
3. Religiosi, etiamsiincurrerint censuram ante ingressum.
3. Senes septuagenarii. 4- Servi. 5. Pauperes. 6. Damnati
in vita ad triremes vel carceres. 7. Infirmi
, morbo
gravi et diuturno, ut quartana
, et simili. 8. Qui alere ,

tenentur, vel ministrare bona farailise. 9. Omnes mulieres,

eliamsi non moniales (excepta excommunicatione, qua>
incuri itur a monialibus ob fractionem clausura? quamvis ,

occultain, quac semper reservatur Papae ex declaratione

 DE PRIVILEGIIS 277
Gregorii XIII., ut diximus Impuberes num. 36). 10.
etiainsi peterent absolutionem post pubertatem. 11. Qui
convivunt in loco aliquo unde egredi nequeunt,ut milites,
seminaristae. Et tandem caeteri omnes qui nequeunt llo- ,

mam ire sine gra\ i damno , vel spirituali , vel temporali.

7 .n.8 7 et88.
Vid. lib. .

44- Notandum 3. quod talitcr impediti secundum pro-

babiliorem communemque sententiam Castropal. Avilae,
,

Coninchii Milantis Roncagliae , Salmanticensium Vivae,

, , ,

Sporer Dicastilii aliorumque ( contra Bonac. et Potesta-

, ,

tem ) non tenentur recurrere Romam per procuratorein

aut per epistolam quia stante impedimento (ut diximus
;

n. 4°) restituiturepiscopis potestas ordinaria absolvendi,

>

quae ipsis per pontificiam reservationem fuerat ablata. Eo

magis quia lex ad aliud non obligat nisi ad recursum
,
,

personalem unde qui personaliter Romam ire impeditur

; ,

solvilur omni alia obligatione. num. 80.

45. Notandum 4- quod, quando pcenitens nequit se
Pontifici praesentare, tenetur „necessario ad episcopum
babere recursum , ut absolvatui a censura papali ut babe- ,

tur ex c. de Caetero 1. et cap. Ea noscitur de Sent. excom-

munic. Quando vero nec etiam se potest episcopo prae-
sentare (etiam extra mortis periculum ) est valde probabile ,

cum Soto Navarro Suarez Castropalao Layman , Ron-

, , , ,

caglia-, Salmanticensibus, La - Croix etc. quod absolvi ,

possit a quocumque simplici confessario (cum obligatione

tamen se praesentandi episcopo, cessante impedimento) ut
deducitur ex textu :n cap. Nuper eod. tit. Vid. 1. 7. n. 92.
Et tunc dicimus, quod pcenitens probabiliter, per se
loquendo, ut dicunt Castropal. Gerson. Sotus, S. Antoni-
nus , Lugo , Sjalas etc. , non tenetur confiteri peccata
,

reservata , nisi quando in illis est recidivus , aut ratione illo-

rum extet in occasione proxima , adeo ut necesse sit illa
manifestare ut confessarius recte judicare valeat de ejus
,

dispositione vid. lib. 5. n. 265. quaest. 2. Et quando pce-

;

nitens est in mortis articulo , probabiliter etiam praesente

episcopo absolvi potest a casibus papalibus a quocumque con-
fessario in morte enim (ut diximus) cessat quaecumque reser-
;

Tatio. Dicimus a casibus papalibus, sed non a casibus reser-

vatis cum censura ab eodem episcopo quoniam confessarius ;
 .

2;8 APPENDIX II.

etiam moribundo injungere debet quod se praesentet suo

superiori casu quo convalescat, utaccipiat ab eodem tahi
,

convenientem admonitionem quam poenitcntiam ob cen- ,

suras reservatas, quamvis absolutas, juxtacommunem sen-

tentiam unde quomodo potest inde absolvere superiore
:

praesente? Vid. lib. 7. n. 92. Sed transeamus ad reliqua

privilegia, et facultates , quibus gaudent episcopi.
46. II. Extant in jure quaedam excoinmunicationes
quarum absolutio tantummodo episcopis est reservata, et
sunt. 1. Contra percutientes clericum , vel monacbum , vel
aliam personam babentem privilegium canonis. 2. Contra
procurantes abortum foetus animati. 3. Contra eos,qui ab-
solvuntur in mortis articuloacensuraepiscopis reservata et
postearecuperata sanitate non curant se eidem praesentare.
,

4- Contra fratres minores admittentes in suis ecclesiis ad di-

vinaofficiafratrestertii ordinis. 5. Contracommunicantesin
eodem delicto cum excommunicatis ab episcopo. 6. Reser-
vantur tandem omnes excommunicationes quas episcopus ,

sibi reservat. Vid. lib. 7. n. 21 3. Adnotanda autem bic

sunt quaedam specialia circa absolutionem excommunica-
tionis ob percussionem clerici. Ante omnia distingucnda
est percussio levis a gravi (seu mediocri ) et ab enormi. Ad
incurrendam excommunicationem semper requiritur pec-
catum mortale percussio levis , uthabemus ex Extravag.
:

Perlectis, quam per extensum refert Navarrus Manua!. ,

c. 27. n. 91 ., est, quando intercedit simplex percussio ,quae

fit manu pede baculo et his similibus. Gravis quando

, , ,

eruitur dens quantitas notabilis capillorum aut quando

, ,

intervenit aliqua percussio relinquens maculam aut con- ,

tusionem in carne, aut quando adest erTusio sanguinis

pugnis , vel ungulis causata. Enormis vero est quando ,

mutilatur aliquod membrum aut fit aliquod magnum ,

vulnus aut vulnus

; fitinstrumento aliquo, autadest magna
eifusio sanguinis aut quando irrogatur magna quaedam
,

injuria unde saepe \ulnus ex levi potcst evadere grave,

,

aut enorme, ratione aut dignitatis personae ou°ensae,ant

scandali , ut si religiosus clericum percuteret : aut ratione
loci sacri
, aut ratione temporis ut si ex. c.
aut publici : , ,

dum fiunt sacrae aliquDe functiones aut tandem si injuria ;

jpsa per se sit enoimis. Yid. lib. 7. n. 277. et 379.

 DE PRIVILEGIIS. ?;9
47- His positis , liabetur exExtravag. Perlectis supra cit.
quocl, si excommunicatio incurriturob percussionem levem,
potestabsolvi ab episcopo : imo etiam a suo vicario , ha?c enim
facultas competit episcopo cle jure ordinario , ut dicunt San-
chez Bonacina , IVlolina , aliique juxta regulam generalem
, ;

(ut diximus n. 3i), quidquid potest episcopus ex jurisdi-

ctione ordinaria,non verodelegata,idempotestvicarius,qui
cum episcopo constituit unum idemque tribunal , ut pro-
bantFagnanus Sanchez, ,
aliique. Vide 1. 7. n. 224. Eadem
excommunicalio, probabiliter absolvi potest etiam ab iis, qui
habent jurisdictionem quasi episcopalem, quique veniunt
sub nomine episcopi ut diximus n. 3i. Quod si per-
,

cussio fuerit publica excommunicatio tantum aPontifice,

,

aut ab ejus legato potest absolvi (potest etiam haberi recur-

sus ad S. pcenitentiariam sed non ab episcopo) excipe si fue-
,

rit occulta aut si percutientes essent impuberes aut mulie-

, ,

res, utex c. Pueri, etcap.Mulieres de Sentent. excomm. ,

autsi|impedirentur,Romamire,juxtaea, qnaediximusn.4o.
Collegialiterconviventespossuntabsolvi abepiscopo,siper-
cussio fueritgravis non vero si fuerit enormis ut ex cap.
, ,

Quoniam de Vita, et Hon. cleric. Vide lib. 7. n. 279.

,

48. Notandum hic 1. quod in dubio , utrum percussio

fuerit levis, an gravis : judicatur gravis, ut habemus ex
memorata Extravag. qua dicitur Potius in
Perlectis , in :

dubio esse percussionem gravem ab ea non posse absolvere. , el

Notandum 2. quod juxta sententiam communiorem , et

probabiliorem , si aliquis det venenum clerico , tunc in-
currit censuram , quando venenum ccepit nocere , qui
tuncadestjam violentia; contra,priusquamnoceat, non e
adest violentia efFectiva , sed solum actio apta ad causan-
dam violentiam ita Bon. Viva, Diana etc. num. 280.
: ,

49. III. Quoad irregularitates non occultas , episcopus

ex c. 1. et c. 2. de ftliis presbyteror. potest dispensare
cum illegitimis tantum ad recipiendos ordiiies minores
et beneficia simplicia , ut
et canonicatus in collegiatis ,

etiam portiones non integras in ecclesiis cathedralibus ;

aut alia beneficia quibus sacer ordo non est annexus

,

sednon ad beneficia curata, utex cap. Is qui eod. tit. In

hoc conveniuntomnes.Dubitatur autem 1. utrum episco-
pus possit dispensare ad canonicatum in ecclesiis cathe-
 ,

s8o APPENDIX II.

dralibus? Et quidem cum probabiliori sententia , et com-
munio.i Bossi Castropal. Barbosae Concinae
, Salmanti- , ,

censium etc. (contra Pontas etTournely cum Gibert)

, , ,

dicimus non posse quamvis enim canonicatus in se sit

, ;

simplex beneficium tamen vigore Tridentini sess. 24.

,

c. 12. estannexus ordini sacro unde hodie de sua natura ;

ordinem sacrum requirit, Vid. lib. 7. n. 4?8- et 4 2 9- Du-

bitatur 2. Utrum episcopus possit generaliter dispensare
inhujusmodiirregularitatibus cum illegitimis occultis?ad-
mittunt Diana , Avila , Barb. etc. dicentes , Tridentinum
jam permittere episcopis ut possint dispensare inirregu-,

laritatibus ex delicto occulto provenientibus. Sed nos

negamus cum Suarez , Layman Bonacina , Caslropal. ,

Tournely , aliisque : quin

Diana quoad hoc se re- et ipse
tractavit, ex eoquia hujusmodi irregularitas non oritur ex
delicto, sedex defectu etetiamsi oriretur ex delicto, caput
;

Liceat intelligiturdedelicto proprio, nonalieno. Vid. lib«. 7-

n, 43o. Dubitatur 3. utrumepiscopus valeat dispensarecum
illegitimoocculto, saltemadministranduminordinibusma-
joribusjam susceptis. Affirmant Layman,Castropal. et Dia-
na, non solum si ille susceperit ordines bona fide, sed ctiam
mala fide etinferuntex cap. Nisipersona? deRenunc. ubi
; ,

dicitur,posL,eepiscopumdispensare cum illegitimoocculto,

qui culpabiliter est ordinatus. Verum omnino negandum
est cum Suarez,Fill. Salm.etc. cxrationibus supra allatis
quod episcopus nequeat dispensare circa ordines majores.
Neque obstat citatus textus quia illud posse dispensare ,

intelligitur omnino de Papa ibi enim sermo est de quo- ;

dam episcopo hoc modo perperajn ordinato. Ibid. n. 43 1.

5o. Assernnt Navarrus , Sanchez , Concina aliique
, cum
D. Thoma, posse episcopum dispensare etiam cum biga-
mo ad suscipiendos ordines majores, etbeneficia simplicia.
Sed nos negamus cum Suarez Laym. Castropal. Tournely, ,

Barbosa Bonacina , etc. vigore cujusdam declarationis

,

Sixti V. in qua Pontifex declaravit suspensum quemdam

episcopum ex eo quia contulerat beneficium cuidam bi-
,
,

gamo, addiditque, ordinatum incurrisse pcenas, utpote per-

peram promotum apud Fagnan. in c. Quoniam de Const.
,

n. 32. Si vero bigamia sit similitudinaria quamvis ea sit ,

publica, communissima estsententiacum Toleto, Suarez,

 DE PRIVILEGIIS. *«i

Castropal. Sanchcz, Sahnantic. Tournely, aliisque coin-

pluribus, posse episcopum dispensare etiam quoad susce-
ptionem majorum ordinum; etprobatur ex c. 4- de Cler.
conjugat. et c. i. Qui cler. vel mon. Excipiendum vero
communiter , si clericus habuerit in uxorem viduam ali-
quam , aut aliam non virginem , aut si habuerit aliam uxo-
rem ante ordinationem. Yid. lib. 7. n. 552.
5i. IV. Ut diximus ab initio potest episcopus dispen- ,

sare ob delictum occultum

in irregularitatibus incursis ,

exccpto hoinicidio voluntario. Circa hoc aiunt quidam

doctores ,
quod , his non obstantibus , si homicidium
esset taliter occultum , ut nullo modo in judicio probari
posset, tunc posset episcopus dispensare. Verum haec sen-
tentia jure fuil a Salmant. reprobata , aRoncaglia etc. ,
quia
ex parte una episcopi nihil possuntsuper irregularitatibus,
praeter id quod ipsis a Tridentino concessum est in eodem
,

cap. Liceat in quo expresse excipitur homicidium volun-

,

tarium occultum. Quod vero nomine occulti intelligatur

ut volunt contrarii id quod in judicio probari potest, li-
,
,

cet non adhuc probatum sit, "id gratis omnino asseritur.

Vid. lib. 7. n. 392. Atque ita declaravit S. C. concilii die
21. maii 17 18. In ea enim cum propositum esset, utrum ,

episcopus posset dispensare in quodam homicidio perpe-

tratoaquodam puero, qui ludens cum alio puero , istum
parvo gladio vulneraverat , et qui post quadraginta dies ex
eodem vulnere mortuus erat ea scilicet ratione , quia de- ;

lictum istud per decem et octo annorum spatium fuerat oc-

cultum et quia erat moraliter impossibile ut ad forum
;

deduceretur, S. C. respondit negative. In Thesaur. de-

clarat. S. C. p.85. Caeterumcommunis sententia est, posse
episcopum dispensare quando immineret periculum ani-
,

mae , aut alia causa gravissima et difticile esset ad Ponti- ,

ficem habere recursum, num. 391. Insuper communitcr

asserunt Suar. Castropal. Bonac. Salm. aliique, posse epi-
scopum dispensare in irregularitate per mutilationem oc-
cultam, num. 38i. Insupcr est sententia communissima
cum Navarro Laym. Sylvestro, Barbosa etc. posse epi-
,

scopum dispensareinirregularitateobhomicidium casuale

non modo occultum , sed etiam notorium ad suscipiendos ,

ordines minores et beneficia simplicia hoc enim antiqui-

, :

12..
 ,,

282 APPEFDIX II.

tus jam poterant episcopi ut plures DD. testantur; et ,

Tridentinum excepit tantummodo homicidium volunta-

rium non casuale quamvispublicum. Vide lib. 7. n. 393.
, ,

52. Homicidium vero casuale ex. c. est, si aliquis volens

simpliciter percutere ob negligentiam occidat aut si cbi-
, :

rurgus ob negligentiam sit causa mortis, et liis similia.

Dubitatur inde, utrumreputetur casualehomicidium com-
lnissum in rixa? Multi affirmant, ut Diana et Salmanti-
censes cum aliis sednos negamus cum sententia commu-
:

niori Suarez ISavarri Concinae

, Tamburini Sporer
, , ,

aliorumque cum eodem Diana qui se retractat nam qui ,

;

in rixaperpetrathomicidium jam voluntarie occidit. Yid. ,

lib. 7. n. 3g4- Attamen est valde probabilis et commu- ,

nissima sententia cum Suarez, Laym. Nav. Tournely, Bon.

et La-Croix (qui eam communem vocat)' posse episcopum
dispensare cum eo qui occidit obpropriam defensionem
,

sed in defensione aliquantum excedit; namhujusmodi ho-

micidium nequit dici absolute voluntarium.
53. Y. Quoad inhabilitates injunctns a Pontificibus in
poenam, dubitatur, utrum episcopus possit dispensare talis, :

v. g. est inhabilitas ad recipienda beneficia imposita a ,

Sixto V. in sua bulla Effraenatum procurantibus abortum; ,

et inhabilitas ad celebrandum a regnante S. P. Benedicto

XIV. injuncta confessariis sollicitantibus, in suabulla: In
generali congregatione. Alii affirmant sed negandum juxta ,

dicta lib. 1. n. 191. ubi diximus omnino tenendum non ,

posse episcopos dispensare in legibus pontificiis, nisi spe-

cialiter eis facultas a Pontifice fuerit impertita. Ncgat
Anacletus et dubitat Roncaglia loquendo de abortu ve-
, ;

rum Elbel et Sporer admittunt absolute ob regulam com-

,

muniter receptam (ut dicunt) a Scot.o S. Bonaventura , ,

aliisque quod dispensatio ab omnibus poenis impositis a

;
,

jure communi et pontifici specialiter non reservatis in-

, ,

telligitur concessa episcopis, ut colligilur ex cap. Nuper

29. de Sent. excomm. Vide lib. 1. n. 397. in fine , et 1. 6.

num. 705. in fin.

54- VI. Circa materiam matrimonii episcopus habet va-
rias dispensandi facultates. Dispensare quoque potest in
publicationjbus. Insuper dispensare potest in voto castitatis
emisso a conjugibus. Videndum nunc superest utrumepi- ,
 DE PRIVILEGIIS. a$3
scopi habeant aliquam facultatem circa inpedimenta cli i i

mentia.
55. In impedimentis dirimentibus solus Ponlifex potest
dispensare. Quod si impedimentum esset dubium ,
com-
munissimaest sententia,posseetiam episcopumdispensare:
ita dicunt Sa Merbesius Tourn. Dian. Picbler etc. et
, ,

quamvis Sancbez in tractatu de Matriinonio lib. 8. d. 6. ,

n. i8. id neget, tamen in Decalogo bb. 4- c 4°- n 2 ^. , - -

videtur se retractasse; ibi enim ait tanquam ex regula ge-

nerali : Cum dispensationis conseivatio sit odiosa , cst rc—

stringcda ad casus enim non comprehenduntur

certos y dubii
sub rcscrvationc ; utasserit, se probasse antea lib. i. c. 10.
n. 7. Yid. lib. 6. n. 902. v. Caeterum.
56. E contrario quando impedimentum dirimens esset
certum et matrimonium jam fuisset contractum est com-
, ,

munis sententia posse episcopum in eo dispensare quoties

non facile posset baberi recursus ad Pontificem et quoties ,

immineret periculum scandali aut infamia?, si conjuges

,

separarentur aut incontinentiae, si non separarentur ita

, ;

Sanch. Castrop. Conc. Marbes. Tourn. Cabassut. Nat. ab

Alex. Bon. Barb. Salm. etc. contra quosdam paucos. Yid.
n. ii23. Etidem sentitBened.XIY.de Synodol. 7. c. 3i.
Prwsumcndum summum Pontificem dclegare episcopo
cst
potcstatem dispensandi , quam ccrte rcquisitus , non essct
,

ci denegaturus. Sed advertunt bic La-Croix , et Felix Po-

testas , quod , si dispensatio potest commode obtineri a S.
peenitentiaria, et conjuges essent in bona fide, tunc illa est
expectanda, et interim sponsi sunt relinquendi in sua bona
fide.Insuperadvertendumestcum Pontio, Castrop. Barb.
Escob. Sancbez, Salm. aliisque communiter non posse ,

episcopum si ambo conjuges mala (ide contraxerint; tunc

,

enim si daretur locus bujusmodi dispensationibus, da-

retur ansa celebrandi quotidie matrimonia nulla sub spe
dispensationis. Prseterquam quod Tridentin. sess. 24. cap.
5. vult omnino privari quacumque spe dispensationis
quicumque scienter contrabit in gradu probibito. INotan^-
dum tamen cum Sancb. Salmanticens. Bann. Concin. Aver-
sa, etc. quod ad constituendam in boc casu nialam fidem
oportet ut contrabens non modo scienter factum com-
,

miserit, quod scilicet cum conjuncta contraxerit, sed in~

 ,,

*H APPEXDIX II.
super quod sciverit, extitisse impeclimentum, imo quod
,

Je co veram notitiam habuerit concilium enim inquit

; :

scientcr prcesumpserit. Unde cum ignorantia crassa potest

quidem dispensari. Deneganda est insuper dispensatio ei
qui contraxit , sed ex malitia publicationes praetermisit , ut
habetur ex eodem concilio loco citat. Yide lib. 6. n. 1 124.
57. Si vero matrimonium non adhuc contractum sit ,

probabilissima quoque adest sententia et est communis, ,

quod possit tunc episcopus dispensare in impedimento

duimenti quando imminet periculum infamiae ec facilis
, ,

non est recursus ad Pontificem ita Suarez, Pignatellus

;

JPontius Concina, Cabassutius, Castrop. Salmanticenses

,
,

JJonacina, Cardenas, Sylvius, La-Croix Yiva etc. cum , ,

Benedicto XIY. de Synodol. 9. c. 1. n. 2. contra rigidis-

simum Fagnanum, qui id negat etiam in mortis periculo,
et in necessitate legitimandi prolem sed alii communiter ;

aiunt tunc praesumi aut quod Pontifex deleget episcopo

,

suam dispensandi facultatem, vel cmod in casu tantae ne-

eessitatis cesset dispensationis reservatio, et quod tunc
episcopus dispenset ex potestate sua ordinaria. Vide 1. 6.
11. H22. et fusius eodem lib. n. 6i3. Imo asserit Pigna-

tellus probatque tom. 3. consult. 33. n. 6. in tali casu

,

cessare non nodo reservationem sed etiam legem impe-

,

dimenti, ulpote eam quae jam perniciosa evaserit; cum

certum omnino sit , legem nocivam non obligare ut do- ,

cent omnes cum D. Tbom. Et ex boc inferunt Roncaglia,

et Instructor novor. confessarior. quod adveniente casu ,

quo sponsijam ad ecclesiam pervenerint, et unus ex ipsis

manifestaret confessario impedimentum occultum jam
contractum tanquam peccatum, et sine scandalo, aut in-
famia matrimonium differri non posset, potest tunc con-
fessarius declarare, eo casu non obligare legem impedi-
menti ,et posse licite contrahi. Yerum ad inajorem
cautelam consulunt, ut obtineatur inde dispensatio a
S. pcenitentiaria. Sed advertendum est boc currere quando ,

episcopus csset absens quando etenim fieri potest , ne-

;

cessario ad ipsum est recurrendum ut dispenset juxta ea , ,

quac diximus num. 45- Dicunt autem Sambovius et Gi-

bci t quod si contrabentes sint diversarum dicecesium
,

quisque sronsus debet a proprio episcopo dispensan

 DE PRIVILEGIIS. 2 85
Verum probabiliter id negat Honoratus Tournely cuni
aliis ,
qtiia sublato per episcopum impedimento sui sub-
diti, jam lioc ipso reddit habilem ad contrahendum cum
alioimpedito; quemadmodum qui habet facultatem dis-
pensandi in aliquo gradu eo ipso quod dispensat cuni
,

uno ex sponsis, dispensat etiam cum alio. Num. ii4*«

58. Quseritur, utrum episcopus possit aliis delegare hanc
facultatem dispensandi in impedimentis diiimentibus.in
supra narratis casibus? Quidam pauci negant; sed com-
muniter affirmant Castrop. Bonac. Barb. Sylvest. Sanch.
Pontius Conninch. Salm. Escobar, etc. Et potest eani
,

delegare non modo in particulari sed etiam generaliter ,

pro omnibus casibus occurentibus, ut aiuntSanch. Castrop.

Salm. Bonac.Elb. Valent. Vasq. Salas Henriq. Coninch. ,

Guttier. etc. cum enim hujusmodi potestas non indu-

striac sed episcopali officio sit annexa, ipsa jam
personali ,

reputatur ordinaria; et ideo recte potest delegari ut no- ,

tavimus n. 34- Et tanto magis idem dicendum de omnibus

aliisfacultatibus quas habent episcopi circa publicationes
,

et impedimenta impedientia. v Advertendum tamen quod ,

hanc facultatem dispensandi non habent vicarii episco-

porum sine eorumdem speciali commissione; diximus
enim n. 3i. quod in generali coinmissione vicariatus non
committitur facultas illa quam habent episcopi dispen- ,

sandi in hujusmodi casibus ob prsesumptam Pontificis ,

voluntatem. Videlib, 6. n. 6 3. et fusius. n. 1126. 1

59. VII. Episcopus dispensare potest in interstitiis a

Tridentino proescriptis quoad ordinationem clericorum.
Et I quoad ordines minores, concilium remittit prudentia?
episcopi hujusmodi dispensationem dicens Minores or- , :

dines per temporum interslitia , nisi aliud episcopo expedire

videretur, c. 11. Quare etiam inter
conferantur. Sess. 2^.
ordines minores(per seloquendo) debet aliquid temporis
intercedere scilicet vel ab una generali ordinatione ad
,

aliam ut quidam asserunt vel ab uno die festivo ad

, ,

alium ut quidam alii affirmant. Caeterum ut dispensetur

,

in hujusmodi interstitiis quaevis sufiicit causa, ut plurimi

,

DD. docent. Inter primam vero tonsurain, et ordines mi-

nores probabilius nullum requiritur intervallum quia ,

probabilius prima tonsura non est ordo. II. Quoad sub-

 ,

286 APPENDIX II.

diaconatum concilium requirit annum intervalli a susceptis

minoribus ordinibus, sed subdit inde nisi necessilas , aut :

ulililas Fcclesice aliud requirat , cit. c. n. T6 ecclcsiai in-

telligendum de ecclesia cui clericus est adscriptus ut ,

constat ex c. i3. III. A subdiaconatu ad diaconatum etiam

annus requiritur; sed in boc potest episcopus ex quacum-
que rationabili causa dispensare inquit enim concilium ; :

Nisi aliud episcopo videretur. Sess. 2.3. c. i3. IY. Tandem

a diaconatu ad sacerdotiuin annus item requiritur sed ,

magis rigorose. Exigitenim concilium non modo Ecclesia?

utilitatem, sed etiam necessitatem dicens Ad minus , :

annum integrum , nisi ob Ecclesia* utilitatcm , ac necessita-

tcm aliud episcopo viderelur. Yid. lib. 6. n. "-Q5.
60. YIIl. Episcopus potest etiam dispensare ad cele-
brandum in alio altari, aut ecclesia non destinata a fun-
dalore, quando adest aliqua justa causa ex g. si hoc ad :

ejusdem ecclesiae utilitatem redundaret aut si capellanus :

morbo detineretur, aut studiis operam daret, vel aliis ne-

gotiis aut si sine magna molestiaadecclesiam destinatam
;

se conferre nequiret, aut ex similibus aliis rationabilibus

causis ita communiter asseruntCastrop.Concin. La-Croix,
;

Salm. Barbosa Roncagl. Passerinus, Henriq. Tamburin.

,

Mazzota, iliique tunc enim episcopus ( ut recte potest

;

juxta ea quae dicemus n. 68. ) fundatoris voluntatem in-

terpretatur. Merito tamen excipit La-Croix cum Pasqua-
ligo si fundator ecclesiam designasset
, et horam, ob ,

commodum speciale familise vel populi vel ad cultum , ,

alicujus sancti peculiarem. E contra de Lugo et Tourn.

aiunt quod si fundator nullum circa hoc finem habuerit
,

aut si finis jam cessaverit , sacerdos alibi celebrans nonnisi

venialiter peccat; imo excusatur ab omni culpa si celebret

in altari privilegiato, quia tunc redundat in majus bonum

ejusdem fundatoris. Yid. lib. 6. n. 32.9.
61. IX. Potest insuper episcopus dispensare justis de
causis tam secum quam cum aliis ad celebrandum post
,

ineiidiem ut dicunt Lugo Wigandt Navarrus Castrop.

, , , ,

Laym. Salm. , etc. Yid. lib. 6. n. 354- in fin.

62. X. Olim ex can. Missarum 11. de Consecr. dist. 1.
poterant etiam episcopi celebrare vel per se vel per alios ,

sacerdotes in quocumque loco etiam in priyatis domibus.

 DE PRIVILEGIIS. 287
Sed postea a Tridentino sess. 22. in decret. de Celebr.
niissar. etc.vetitnm fuit episcopis celebrandi licentiain
impertiri in aliis locis, praeterquam in oratoriis ab eisdem
benedictis, et ad sacros usus destinatis qua? censentur ,

tanquam publica unde ibidem potest quotidie celebrari.

;

Hujusmodi oratoria debent liabere januam ad viam publi-

cam sed hoc non est intelligendum de illis quae in re-
;
,

gularium domibus sunt erecta aut alicujus commumtatis , ;

ut esset in seminariis , conservatoriis , bospitalibus , vel in

carceribus ,
quae non requirunt januam seeus viam , et rite

potest in iis diebus soleinnibus celebrari ,

quemadmodum
S. C. declaravit. Idem dicendum de oratoriis qua? habent
episcopi in suis domibus etiam campestribus extra proprias
diceceses.N. 35*].
63. Insuper episcopi olim ex c. ult. dePrivil. in 6. cum
a suis dicecesibus essent absentes,poterant celebrareper se
vcl per alios in quacumque domo cxtra propriam liabitatio-
nem. Sed Clemens XI. abstulit ipsis hujusmodifacultatem :

verumlnnocentiusXIII. iterum illam restituit in suabulla:

Apostolici ministerii sub die 4- maii 1723, in qua dixit r
,

quod prohibitio non erat intelligenda de domibus in qui- ,

bus morarentur episcopi, occasione visitalionis,vel itineru,

ut nec etiam quando cpiscopi in casibus a jure pcrmissis
absentcs in aliena domo. Atque hoc confirma-
moram faciunl
tum per aliam bullain Benedicti XIII. Sed cum hoc
fuit
privilegium sit personale episcopi ideo advertitTamburi- ,

nus, alios sacerdotes absentibus episcopis non posse in dictis

domibus celebrare. Vid. libl 6. n. 358.
64- Dubitatur utrum episcopus possit atiquando dispen-
sare ut celebretur in oratoriis existentibus in domibus
,

privatis? JNegat P. Mazzota sed communiter aflirmant ;

Suarez, Lugo, Castrop. Navarrus , Vasq. Coninchius

Salm. Holzman , Elbel , La-Croix , aliique complures ;

dummodo adsit aliqua rationabilis causa, et dummodo

licentianon concedatur permanenter per modum habitus ,
sed solum per modum actus , id est ob illam accidentalem
causam. Dicuntque minime obstare tam decretum Triden-
tiniquia per illud ablata fuit episcopis potestas ipsis data
,

(ut diximus num. 62. ) impertiendi licentiam celebrandi

per modum privilegii, et ad suum arbitrium , sed non
*88 APPENDIX II.

dispensandi ex aliquajusta causa, quam decretum Cle-

mentis XI. Illud enim est intelligendum juxta decreta
Pauli V. et Urbani YIIJ. , quibus prohibetur episcopis
dispensare per modum habitus praeter casuin alicujus ,

necessitatis transitoriae , etc. Istud tamen

ut infirmitatis
aliqui admittunt tantum pro quibusdam vicibus intra
annum; sed Pasqualigus et Gallemart in Trident. sess.
,

?.?.. decret. de Celebrat. missar. n. 6. (neque dissentiunt

Holzman, et Elbel) dicunt indefinite posse concedi quous-
que illa accidentalis causa perduret et merito nam ; ,

prohibitio ( quae semper stricte est intelligenda) cum

respiciat tantum dispensationes permanentes per modum
habitus non debet extendi ad illas quae conceduntur
, ,

ad tempus per modum actus ratione alicujus causae trans-

euntis. Sed vide de hoc quae fusius dicta sunt lib. 6.
,

num. 359.
65. XI. In cap. fin. de Pcen. et Rennss. legitur conces-
sum episcopis extra propriam dicecesim commorantibus,
praelatisque minoribus exemptis (quo nomine veniunt
abbates, et superiores locales et etiam praelati Romanae ,

curiae, ut protonotarii , auditores Rotae etc, ut dicunt Sua-

rez, Lugo Diana
, etc. ) posse sibi eligere confessarium , sine
aliqua ordinarii illius licentia. Sed S. C. declaravit (quod
confirmatum Gregorio XIII. apud Fagnanum) hoc
est a
intelligendum esse quod valeant sibi eligere aliquem sa-
,

cerdotem sibi subditum vel aliquem non subditum sed a

, ,

proprio ordinario approbatum id est ab ordinario domici- ,

lii ejusdem sacerdotis ut explicat Lugo. Yide lib. 6. 11.

,

535. v. Dubitatur hic. 1 Eodem privilegio gaudent cardi-

.

nales sed non alibi nisi Romae ut inquit Fagnanus et

, , :

valent eligere in confcssarium quemlibet sacerdotem tam

pro se, quam pro sua familia quam possunt etiam extra ,

Romam perducere; quod etiain episcopis est concessum.

Ib. vers. dub. 2.
66. XII. Episcopi sunt delegati sedis apostolicae ad tuen-
dam clausuram monasteriorum monialium etiam exem-
ptarum earumque qua? regularibus sunt subjectae. Ex hoc
,

inferunt de Alexand.Bautrius Clericatus, Pellizar. etc.

,

(contra Dianam et Pasqual. ) quod bene quidem possnnt

,

episcopi reservare sibi casus circa clausuram, atque itadeda-

 DE PRIVILEGIIS. >S«)

ravit S. C. concilii die 16. novemb. 1620. Quodest intelli-

gendum etiain respectu jesuitarum etc.
67. Omnesconfessarii monialium etiamexemptaruin de-
bent ab episcopo approbari ut praescripsit GregoriusX^
, .

inbulla Inscrutabili, quamconfirmavitinomnibusClem .X.

cum alia bulla Inscrutabili 7. Benediclus XIII. et nuper
Clem. XII. qui in omnibus Gregorii bullam innovavit(de
quainfran. 80. )etiam quoad ea,quoe BenedictusXIII. con-
traGregoriibulIam concesserat. L. 6. nuin. £77. Et ideoait
Tamburinus, etiam moniales exemptas incurrere casus ab
episcopo reservatos; quia sicut ille in approbatione limi-
tare potest tempus, et personas, ita etiain casus. Sed alii
communius, et probabilius (Pelliz. Quintanad. et de
Alexand. ) id negant, quia moniales exemptae sunt extra
jurisdictionem episcopi et approbatio confessarii respicit
;

tantum ejusdem idoneitatem tanto magis, quia in bulla ;

Clem. X. Superna, dicitur, episcopum posse limitare

tempus locum et personas et nulla fit mentio casuum.
, , ;

Vide lib. 6. n. 602. quaest. VI. Verum boc non currit quoad
clausuram, circaquam benepotest episcopus tam casum,
quam censuram sibi rescrvare; juxta quae diceinus n. 80.
Insuper advertendum est quod per bullam Pastoralis,
,

Bened. XIV. potest episcopus assignare confessarium ex-

traordinarium monialibus exemptis si illarum praelatus ,

regularis illum concedere recusaret(qui essedebetalterius

ordiuis, vel saecularis), et boc non solum in morte, sed
etiam in vHasingulis annis. Vide lib. 6. n. 576.
68. XIII. Plurts DD. asserunt ut Angel. Sylv. Armilla, ,

Tabiena aliique cum Croix (qui illis adbaeret) posse epi-

,

scopum ex justa causacommutare pias testatorumdisposi-

tiones ex eo
, quia ipsi babent dispensandi potestatem
,

in lege quae jubetimpleri ultimas voluntates quotiesadsit ,

justa causa; idque confirmant ex Trident. sess. 22. c. 6.

Sed nos negamus cum sententia probabiliori Mol. Laym.
Sancli. etc, quia in c. Tua, de Testam. et in c. 8. ejusdem
sess. 22. aconciliojubentur episcopiadamussim exequi ul-
tinias voluntates. Neque
quod opponunt, et quod
obstat
legitur in eodem tantummodo committi-
cap. 8. quia ibi
tur episcopis ut cxaminent causas utrum verae sint
, ,

necne, quando ultimac voluntates a sede apostolica com-

1. 13.
 2
9o APPE^DIX II.

mutan* ui Tantc magis quia in Clement. Quia contingit

.
,

de Relig. dom. dicitur, bona in aliquem usum applicanda,

non posse in alios nisi a sede apostolica applicari. Caeterum
est valde probabilequod dicunt Laym. Bonac. Salm. Co-
ninch. et Trull. quod,sive superveniat aliqua causa, sive
testator ignoravit aliquam causam quam si cognovisset,
,

aliter disposuisset tunc episcopus potest opus commutare,

,

sed una cum hserede quamvis si haeres contradicat asse-

; ,

?rant plures DD. posse id facere episcopum illo contradi-

cente. Yid.plura de hocl. 3. n. 931. quaer. 2.
69. XIV. Dicunt insuper DD. ut Viva, Diana, Trull.
'Busemb. aliique , posse ab episcopo fieri compositionem
incertarum restitutionum ( illarum scilicet, quarum domi-
nus est incertus) quae pauperibus sunt erogandae; quo-
rriam (ut ipsi dicunt) hujusmodi compositio nulla lege
Pontifici reservatur econtra ipsa est juxta praesumptam
;

creditorum voluntatem. Sed magis rationabiliter contradi-

.Cunt Lugo, Molina, Turrianus, Corduba, aliique quia ,

talium bonorum administratio pertinet tantummodo ad

Pontificem vel ad principem. Yid. lib. 3. n. 591. v. INo-
,

tat. Et re quidem vera hodiernus Pontif. Bened. XIV. in

bulla Pastor bonus (23. april. 1 744* ) hujusmodi faculta-
temS. poenitent. concessit. Vid. 1. 7. n. 47°- ac- X.
70. XV. AffirmantquoqueLa-Croix, Tamb. etPasqual.,
posse ab episcopo minui numerum missarum a testatore
relictarum quoties ob eleemosynae parvitatem, qui,missas
,

celebraret non inveniretur. Sed hic se opponit P. Con-

,

cina et quidem rationabiliter nam decretum S. C. ema-

, ;

natum jussu Urb. VIII. et confirmatum ab Innoc. XII.

prohibet districte episcopis reductionem moderationem ,

aut commutationem onerum missarum impositorum in

liminc fundationis et post Trid.; volens quoad hoc omnino
,

ad sedem apostolicam recursum haberi. Quare recte ibi-

dem declaratum fuit quod facultas concessa episcopis
, ,

aliisque a concilio sess. 2.5. cap. 4« intelligenda est pro re-

ductione missarum relictarum ante concilium. Caeterum ,

aitFagn. cumFelino, quod, si abinitio reditus essent suffi-

cientes, et deindetaliterfuerint immuniti utnullomodo ,

sufliciant, tunc non videtur ablata facultas quam habent ,

episcopi dejure communi moderandi missas juxta c Nos

 DE PRIVILEGIIS. 291
quidem de Testam. Vide lib. 6. num. 33 1 . verb. Dub. 1

71. Jamsuperius dictum est n. 53. posse probabiliter

episcopum dispensare in omnibus , in quibus dispensatio
non est specialiter Pontifici reservata. Notandum bic de-
nique ,
posse ab episcopo, juxta Trident. sess. 21. c. 7.
uniri, aut transferriadaliam ecclesiam beneficia simplicia
jam ad tenuitatem rcdacta aut fundata in aliqua ecclesia,
,

quae lapsu teinporis jam corruit, adeo ut nequeat amplius

reparari; vide Barb. de Pot. ep. all. 66. ex n. i5. Insuper
episcopus potest unire seminariis beneficia simplicia eliam
reservata , aut affecta, aut vacantia in curia Romana
Trident-. sess. 23. c. 18. Insuper tempore visitationis po-
testepiscopus cogere parocbianos ad necessaria parocho
subministranda. Trid. sess. 21. c. t\. Potest etiam novas pa-
rochias erigere et de matricis fructibus dotare
, si haec ,

abundet, sed sinepraejudicio possessoris Trident. eodem ,

loco. Potestetiam duas parochias unire, si divisae nequeant

singulae suum parochum sustentare ; dummodo populus
non adeo distet, ut non sufficiat unius parochi assistentia
ibid. c, 5.

CAPUT IV.
De privilegiis regularium.

Dcprivilegiis spcctantibus ad omncs regulares in commum.

73. 73. et ^4« !• ^ e E?emptionea jurisdictionecpiscoporum. 75. Casus

excepti, praecipue circa celcbrationemmissarum. 76. Declaratio S.C.
77. Quibus casibuspossit episcopus obligare regulares etc. 78. Utrum
regulares teneautur praeceptisepiscoporum. 79. Utrum episcopus pos-
sit eos visitare. 80. Utrum visitare clausuram monialium. 81. Utrum

petere rationem missarum relictarnm etc. 82. ct 83. Quibus casibus

possit criminaliter procederc etc. S^. ad 87. —
II. De obligationc deci-
naarum. 88. —
Circa fundationes. 89. Dc monastcriis episcopo
III.
subjectis. —
90. IV. De judice conservatore. 91. et 92. De sepultura.
93. et g4» De portionc canonica etc.

72. 1. Regulareshabentprivilegium exemptionisa juris-

dictione episcoporum , nam praelati regulares habent m
suis ecclesiis et monasteriis jurisdictionem quasi episcopa^
km, tam quoad personas, quam loca, sicut probant Salm.,
 ?$* APPENDIX II.

qui agunt fusius de omnibus privilegiis praedictis iu boc

puncto, sed nos solum denotabimus hic res raagis princi-
pales. Sahn. tr. 18. c. 3. n. 3.
73. Itaquequoadpracdictain exemptionem adnotandum
primo, quod in dubio alicujus privilegii decisio spectat ,

ad summum Pontificem quemadmodum declaratuin fuit

,

aClementelV. etabaliis Pontificibus. Salin. ibid. n. 6.

,

Adnotandum secundo quod huic privilegio excmptionis

,

regulares cedere non possunt, sicuti habetur ex cap. Cum

tempore de Arbitris, quia id redundaret in damnum re-
ligionis. Quare nulla consuetudo in contrarium potest in
hoc pracvalere. Salin- ibid. n. 7.
^4- JNotandum tertio hoc privilegio gaudere non solum
,

professos , et conversos , sed etiam novilios ,

qui in favora-
bilibus veniunt sub nomine religiosorum , et etiain tertia-
rios , dictum est n. 8. Servi etiani regula-
et beatos, sicut
rium, qui actu famulantur et resident intra claustra
,

monasteriorum et vivunt sub obedientia, juxta Trident.

,

sess. 24. c. 11. eximuntur a jurisdictione episcoporum ,

tam quoad censuras (juxta bullam Alexandri IV. apud

Salm. ) quam etiam quoad communionem paschal^n Vid.
Salm. cap. 3. n. 8. et vide 1. 6. n. 240. in fm. jNotanduin
quarto quod apostala?, et fugitivi possunt capi ab episco-
,

pis; sedsolummodo, ut, consignentur suis superioribus.

Episcopus solum eos posset punire in casu quo eoruin ,

monasteria essent in longinquo posita, et ab ipsis moniti

nollent regredi juxta Trident. sess. 7. c. 3. Salm. c. 3.
11. 8. Vide alia, quse de hac re dicentur n. 82. et83. No-

tandum quinto, quod seculares in monasteriis existentes .

si ibi patrent aliquod delictum non incurrunt pccnas ab

,

episcopo impositas. Salm. ib. n. 9. et tract. 10. de Cens.

c.5. n. 1 1 3. cuin Laym. Avila Peyrin. Garcia et aliis
, ,

pluribus. Excipiatur,si contravenirent ordinationibus epi-

scopi circa missarum celebrationcm sicut dicetur in fiiie ,

sequentis numeri.
75. Sexto aduotantur c contrario multa hoc in loco, in
quibus regulares non eximuntur ab episcoporum juris-
dictione. Et primo sine episcoporum licentia nequeunt
regulares aedificare monasteria juxta bullam Urbani VIII.
,

die 28. aug. 162/j. Et animadvertatur, quod in bulla Gre-

 DE PIUVILEGIIS. 293

gorii XV. Alias proliibclur episcopis dare lianc licen-

tiain , monasterio ncqueantali reditibus, autcleemo*
si in
synis saltein duodecim religiosi sed hoc iutelligitur quoad ,

hospitia ut dicunt Barb. Peyrin. et caeteri. Secundo, re-

,

gulares non possunt iu lucein libros edere sine cpiscori

licentia ut ex Ti idenlino sess. 4- decret. de edit. librc-
,

rum. Salmanticens. cap 3 n. 10. et 11. -3. Episcopus po-

test cogere religiosos ad restituendum novitiis, qui nolunt
professionem emittere, totum id ,
quod attulerunt in in-
gressu. Vide Salin. tr. i5. c. 3.p. 7.-4. Dispositio facienda
a novitio, non ante duos menses quam profiteatur, fieri ,

non potest (juxta Tridentinum sess. 35. c. 16. ) absque

licentia episcopi , aut vicarii. 5. Episcopus babet potesta-
tem cognoscendi simul cum superiore de religiosi causa
Salm. ibid. c. 5. n. i5.-6. Episco-
nullitatis professionis.
pus aut alius ab eo deputatus debet scrutari voluntatem
,

virginum quando ingrediuntur aut profitentur in mo-

, ,

nasteriis ex Tridentino sess. iZ. c. 7. Sed id debetefficere

infra quindecim dierum spatium aliter non potest buic ,

rei se amplius ingerere. 7. Episcopus potest prohibere, ne

in monasteria monialium etiam exemptarum suscipian- , ,

tur ultra numerum earum, qua? possint inibi ali juxta re-
dituum facultatem, statutum fuit in bulla S. PiiV.
sicuti
Salm. tv. 18. c. 3. n. i4— 8. Episcopus potest cogere mo-
nacbos qui permanenter degunt extra monasteriorum
,

claustra propter debita ab ipsis contracta cum pauperibus

,

personis, ut sunt pupilli, viduac etc. Salm. ibid. n. i5. ,

-9. Episcopus potest adstringere religiosos , utprocessioni-

bus intersint ;
juxta Trident. sess. 35. c. i3. dummodo
eos vocet non per publicuin edictum , sed medio aliquo
nuntio personaliter. Salmant. dict. cap. 3. n. 16. et 17.
-10. Episcopus babet jurisdictionem supra monasteria, in
quibus non possunt ali. 12. Religiosi, ut dicetur n. 88.
Deinde excipiuntur episcoporum ordines circa miss.
celcbrationes etenim quoad boc statuit Trident. sess. 12.
:

de Observ. in celebr.,ut cpiscopi sc gerant velut delegatos

apostolicos, dicens Utnon soluin ca ipsa , scd qiuecumque
:

alia huc pcriinerc visa fucrinl ipsi ut delegati sedis aposiolica?

,

prohibcant mandcnt ctc. aiqucadca inviolatc scryanda cmsuris,

,

uliisquc pcvjiis fidclem populum compellant non ohslantibus :

 .

*94 APPENDIX II.

privilegiis, exemptionibus , ac consuetudinibus quibuscumque.
Itern h :
c notandum quod adest
respons. S. C. ad episc.
Nebiens. februar. i632. (1. 14. Decret. p. 571. a tergo)
7.
libi generaliter loquendo dictum fuit In his , in quibus a :

jure communi, a S. concilio Trideniino, a constitut. apostolicis,

tributa est cpiscopo jurisdictio in regulares potest illos etiam
,

per censuras ecclesiasticas compellere. Et idem decisum fuit

die 4- junii 1672., (lib. 27. Decret. p. /±o6). Quare, sicut
bene advertit Benedictus XIV. Synod. lib. 9. c. 16. n. 5.
Episcopi quoad celebrandas missas possunt adigcre omnes,
quamvis regulares ad observanda non solum ea quae
,
,

statuuntur a concilio , sed etiam quae statuuntur a seipsis.

Quare recte eminentissimus cardinalis Spinelli , cum esset
archiepiscopusNeapolis, die quintajanuar. 1 74^- pra^cepit
sub poena suspensionis a divinis etiam regularibus, ne ,

admitterent ad celebrandum in suis ecclesiis aliquem sa-

cerdotem advenam sine licentia ordinarii.
76. Adnotantur alia, quae declarata fuere a S. C. in de-
creto die secunda julii i52o. Et 1. regulares possunt reci-
pere, qua? a devotis offeruntur, sed non mendicando per
ecclesiam. 2. Non possunt uti pallio , aut pluviali per pa-
rochiam extra earum ecclesias, aut earum recinctum; ne-
que possunt facere processiones dummodo non habeant ,

pro se consuetudinem in contrarium utdicunt Rodriguez, ,

Bordon. et Villalob. Vid. Salm. tract. 18. cap. 8. n. 18. et

19.-3. Vocati ad funeralia debent ire ad ecclesiam ubi ,

manet clerus jam coactus; sed in hoc dicunt Salm. cum

Lezana, esse consuetudinem in contrarium. Cit. n. 19.-
4. Nonpotest vetari regularibus, ne celebrent missam in suis
ecclesiis ante missam parochialem etnon pulsent campa- ,

nas uti declaravit S. Pius V. in constit. Etsi Mendican-

,

tium. §. 2.-5. Regulares nequeunt publicare matrimonia.

G. Possunt ipsi concionari in suis ecclesiis, tempore ad-
ventus et quadragesimse , quamvis in parochia sermocinen-
,

tur. Vid. apud Salm. c. 3. n. 19.

77. In tribus casibus potcst episcopus cogere regulares
ad obediendum, etiam adhibitis censuris primus est, ad :

restituendas res novitiis ut dictum est juxta Trident. sess.

, ,

25. cap. 16.-2: ad observandam clausuram, loquendo de

monialibus Trid. ibid. c. 5. 5. Ad obsei vandum totum iil
 DE PRIVILEGIIS. ^9 5

qaod ab episcopo statutum est quoad missarum celebra-

tionem ut dictum est
,
n. 75. Etcircaid refert Bened. XIV.
de Synodo 1. 9. c. i5. n. 5. duo decreta S. C. concilii in ,

quibus dictum fuit, quod episcopi ut delegati apostolici

possint etiam censuris cogere religiosos et procedere ad- ,

versus eosdem si admittant ad celebrandum in suis eccle-

,

siis advenassine episcopi licentia, juxta Trident. sess. 22.

decr. de Observ. in celeb. ubi praeceptum fuit praesertim

, ,

episcopis Intcrdicant ne cui vago vel ignoto sacerdoti mis-

: ,

sas celcbrari liceat. An deinde in aliis casibus supra citatis

possit episcopus cogere censura regulares affirmant Bar- ;

bosa, Garcia, et alii sed communius negant Sancb. Le-

,

zana et Salm. , cum aliis, propter multa privilegia papalia

quse hac de re afferunt, et addunt cum Barbosa, Diana
Lezana ( contra alios ) quod episcopus ne denuntiare qui-
dem potest regulares excommunicatos , etiam ob publicum
delictum. Salm. c. 3. 11. 4- per totum.
78. Quaeritur primo, utrum regulares obligentur decre-
tis synodorum provincialium, aut dicecesanarum autaliis ,

episcopi prseceptis? Certumest, regulares non teneri inter-

esse dictis synodis , dummodo nonsint parochi sicut ha- ,

betur ex Trid. sess. i[\. c. 2. ex pluribus decretis S. C.

Deinde qu oad quaesitum Vasquez , Sanchez Becanus alii-
, , ,

que dicunt, obligari ad eorum omnium observantiam

quae non prsejudicant observantiae regubri sed non intel- :

ligitur quoad vim coactivam ita ut contraveniendo non

,

incurrant aliquam pcenam, sed solummodo quoad vimdi-

rectivam, id.est ut se conforment reipublicae, cujus sunt
partes. Alii tamen, ut Suaresius, Lezana, Salmanticenses
etc. id negant (dummodo hoc necessarium nonsitad evi-
tandum scandalum, aut casus non esset, in quo religiosus
aliquis haberet aliquod munus dependens ab episcopo utf ,

munus parochi confessoris concionatoris etc. ) Et id pro-

, , ,
;

bant ex c. 1. de Privil. in 6. ubi dicitur, regulares exirni

a praeceptis episcoporum, exceptis casibus in jure expres-
sis. Rationem deinde adversariorum dicunt valere, quando

partes sunt homogeneae non autem si sunt heterogenea?

, ,

ut sunt religiosi , qui non perinde ac seculares multa alia

onera particularia habent. Caeterumin duobus ulla sineha>
sitatione ipsi obligantur ad obediendum , ut dicunt in Trid.
 ,,

29<"> APPENDIX II.

sess. 25. cap. 12. I. quoad observantiam interdicti positi
ab episropo semper ac observatur ab ecclesia matrice. II.
Quoad observanda festa ab episcopo statuta. Yid. Salm.tr.
18. c. 3. §. 4. per totum. Praeter ordinationes circa missa-
rum celebrationem , ut dictum est superius n. 7$. circa fi-
liem. Praeterea notetur, episcopum posse regularibus in-
terdicere auditum confessionuin in propriis aedibus, sive
cellss ,
juxta decretum S. C. emanatum ann. 1617. i5. sep-
temb. etvideripotestapud P.Ferraris. Potest etiam vetare
omnibus confessariis audientiam confessionum mulierum ,

aut puellarum extra confessionale sub poena suspensionis ab

audiendis confessionibus ex decreto congreg. i8decemb.
1694. apud eumdem Ferraris.
79. Quaeritur secundo, utrum episcopi possint visitare
personas, et monasteriaregularium? Cominuniter loquen-
do, certum Nulli, 16. quaest. 1. et exTridentino
est ex c.
sess. 25. exemptas esse a visitatione episcopi tam
c. 8. ,

personas quammonasteria, et ecclesias regulariuin (dum-

,

modo in illis degant duodecim religiosi. Yidenum. 88.)

Et juxta plures declarationes sacnc eongregationis etiam
ecclesias parocbiales saecularium qiue subduntur regnlari-
,

bus et ubi parocbus est religiosus qui si delinqueret

,
;
,

etiam circa suum oflicium non posset ab episcopo puniri.

,

Sed boc non obstante nunc proeter bullain Gregor. XV.

Inscrutabili a Benedict. XIY. declaratum atque definitum
,

est in bulla Cum nuper 5i. ann. 175 1. bujusmodi subjec-

tos esse episcopo in his qucc vel ad ipsum spectant excrci-
tium curai animarum , vcl etiam corum vitam ^ctmores pcrti-
ncnt. Sed fusius idem Bened. XIV. de bac re agit iu qua-
dam bulla peculiari Firmaudis, edita die 6. nov. 174 + -

ubi plura statuit. 1. Quod parocbi regulares oinnimode

subsunt jurisdictioni, et correctioni, et visitationi episcopi
in iis , quae concernunt curani animarum et proprios 1110- ,

res. 2. Quoad visitationem localem possunt visitare altare

in quo SS. eucbaristiae sacramentum asservatur, sacrum
tabernaculum fontem baptismalem confessionale in quo
, , ,

residet parocbus pulpitum, e quo parocbus concionatur,

,

sacrarium ad inspiciendam j>acram supellectilem sepul- ,

crum parocbianorum eoruinque coemeterium turriin

, ,

campanariam si adsint ibi canipanar parochiales omnja

, ,
 DE PRIYILEGIIS. 29;
sacra vasa. 3. Quoad personalem, debent scrutari vitam ac
mores curati quatenus eaquaeextraclaustrum prodierintj
,

item examinare an titulo legitimo eam curam exerceat

,

an resideat, an ad synodum vocatus iverit an conferentias .

casuum conscientiae habeat frequenter an onera curae adim- ,

pleverit an missam pro populo applicaverit an festis die-

, ,

bus concionatus fuerit etc. an vacet confessionibus au-

diendis an aegrotantibus assistentiam praestiterit an pue-
,
,

ros ante confirmationem et communionem instruxerit, an

de matrimonii impedimentis inquisiverit et an sponsi in ,

rebus fidei sint edocti et an recte ordinatos liabeat libros

,

parocbiales. 4- Quod licet superiores regulares non pos-

sint deputare aliquem ad curain sine episcopi approbatio-
ne possunt tamen eum removere illo inscio et itapariter
, , ,

episcopus potest cura illum privare sine consensu superio-

ris si idjusta causa expostulet, etc. Potest etiam visitare
,

Ecclesias etiam annexns etsubditas monasteriis , si earum

,

administatio sit penes parocbos seculares prout pluries ,

declaravit S. C. apudBellarmhvum , et Barbosam. Excipe,

si incorporalae essent monasteriis, aut nullius essent dice-
cesis. Possunt praeterea episcopi visilare confraternitates
saccularium fundatas in monasteriis ,sed dumtaxat quoad
administrationem bonorum, non quoad altaria , ut ex
Trid. sess. 25. c. 20. etex pluribus decretis sacrae con^re-
gationis. Excipiuntur insuper illae quorum praefectus est ,

religiosus ex privilegio Gregor. XIII cui nulla contraria ,

consuctudo potest obstare. Salm. tr. 18. c. 3. n. 3i. ad 36.

utrum episcopi possint visitare
80. Quaeritur tertio ,

claustra monialium exemplarum? Negant Salm. cum Nav.

Sanch. Bonac. Pelliz. etc. ex cap. Periculoso, de Statu
monac. in6. ubi curaChristimonialium exemptarum ma-
nifeste conceditur superioribus regularibus. Neque obstat
(utaiunt) Trident. sess. 25. c. 5. , ex quo contenduntpa-
troni adversae sententia; , episcopos esse delegatos aposto-
licos quoad claustruni monialium exemptarum , cum ibi
statuatur , ut ipsi curent , ut restituatur aut conservetur
claustrumom/i/^i^ monasteriis sibisubjectis ordinaria, in aliis
vero sedis apostclica; auctoritate. Etenim respondent , quod
sub in aliis etc. non intelligantur monasteria regularibus
subjecta, sedsubjecta iinmediate Pontifici ,
quod asscrunt
 ; ),,

2y8 APPENDIX II.

declaratum fuisse per Pium V. sua bulla Circa pastoi alis

eo megis quia conciliurn in loco praedicto renovat, non
,

revocat citatum textum Periculoso. His non obstantibus

contraria sententia amplectenda est cum Barbosa Ga- ,

vanto Lezana etc. quia licet non obstaret Tridentinum

, ;
,

nihilominusobstat equidem bulla Gregorii XV. Inscruta-

bilis anni 1622 in qua dictum fuit. 1. Ut regulares
,

nequeant destinare alium ad audiendas monialium con-

fessiones praeter eum qui fuerit approbatus ab ordina-
, ,

rio (et inhoc animadvertendum est, quod praeterea sta-

tuit Bened. XIV. in bulla Pastoralis die 5. augusti 1748-»
confirmans bullam Apostoliciministerii, Benedicti XIII.
, ;

quod scilicet , si regularis superior negligeret assignare

saltem semel in anno confessarium extraordinarium aut ,

secularem , aut alterius ordinis , quemadmodum Pontifex

praecipit possit illum assignare
,
dicecesis episcopus.
2. Statuit Gregor. XV., ut administratores monasteriorum

dictarum monialium debeant rationem reddere episcopo

administrationis bonorum. 3. Ut episcopus valeat re-
movere confessarium aut alium administratorem mona- ,

sterii si superior
,
monitus illum non removet. 4- ^*
episcopus praesidere possit electioni abbatissae. Ac quinto
specialiter fuit statutum ut episcopus possit corrigere ,

et punire veluti delegatus apostolicac sedis, eos omnes ,

,

qui aliquid admittunt adversum claustrum monialium

etiam exemptarum. Placethic annotare verba bullae Taiu :

scecularcs ,
quam regularcs nullis privilegiis tueri se possint ,

quominus , si deliqucrint circa personas intra scpta degcntcs ,

aut circa clausuram monialium , etiam rcgularibus subjccta-

rum , ab episcopo , tanquam ad hoc sedis apostolica> delegato ,

puniri , et corrigi valcant. Vid. Barbosam de Pot. episc.

all. 102. n. 7 et Salm. c. 3. n. 37. ad3o. Et ibidem refert

Baibosa decretum quoddam ubi sacrae congregationis ,

statuitur quod nullimodcpossint impediri episcopi quin

,
,

visitent monasteria exempta et regularibus subjecta ,

quoad observantiam clausurae, et qui praesumit impedire,

post tertiam monitionem incurrat excommunicationem
ipso facto ex elem. Attendentes, de Statu mon. Vid. de
Alexandr. de Monial. cap. 6. §. 4- q- 3 Praeterea hoc -

in loco annotandum est quod Clemens X., et Clem. XII. ,

 DE PRIVILEGIIS. 299
praeceperunt , ut observaretur bulla Gregorii XV. non
obstantc quacumque contraria consuetudine.
81. Quaeritur quarto utrum episcopi exigere queant a
regularibus rationem haereditatis relictae cum onere mis-
sarum aut legatorum
, satisfaciendorum saecularibus r
,

Videntur posse , ex eo quod eruitur ex Trident. sess. 22.

,

c. 8. ubi praebetur episcopis potestas visitandi omnia le-

gata pia, non obstante quocumquc privilegio in contranum.

Et dicunt Salm., quodex hoc recte sententia ista reddere-
tur probabilis. Sed ipsi deinde id negant ob multa privi-
legia regularibus concessa, praesertim per Pium V., in
quibus declarantur exempta religiosorum bona a quacum-
que episcopi jurisdictione, non obstantibus quibuscumque
constitutionibus apostolicis, et conciliis. Salm. tr. 18. c. 3.
n. 4°- ad 42.
82. Quaeritur quinto utrum episcopus in aliqua causa
possit procedere criminaliter contra regulares ? Dictum est
regulares exemptos esse ab episcoporum jurisdictione
praeterquam in casibus in jure expressis. Praeter id quod ,

spectat ad missarum celebrationem et clausuram monia- ,

lium in duobus aliis casibus possunt ex Tridentino epi-

;

scopi contra eos procedere. 1. Si regularis aliquis patraret

delictum degendo extra monasterium, Trid.
, sess. 6. c. 3.
Sed hoc intelligitur eorum respectu, qui permanenter
extra monasterium habitant non vero quoad illum reli- ,

giosum qui extra maneret causa confessionum excipien-

,

darum,aut concionandi aut alterius negotii ad tempus

,
;

aut incoleret pagam, aut locum alium dependentem a

monasterio ob negotia religionis. Sed hic oritur dubitatio,
utrum possit episcopus punire illum delinquentem qui ,

inhabitaret alium locum ad longum tempus ex licentia sui

superioris? Alii affirmant, velutiTamburin. Barb. Lez. etc.
pluribus innixi declarationibus sacrae congregationis. Alii
quemadmodum Salmantic. cum Sanch. Silvestr. Peyrin.
Bordono, etc. negant ex c. Ex rescripto, de Jurejur. ubi
dicitur, quod qui manet extra monasterium ex licentia
superioris, judicetur in monasterio manere. Quare aiunt,
quod tam concilium quam ,
praedictae declaraliones vigere
intelligantur in eos qui extra monasterium morantur sine
licentia,aut inlocoadeoremotoabeorum superiore,utpu-
3oo APPENDIX II.

nirinon possint^ nisi post longissimum tempus. Salm. c 3.

n. 46. ad 48.
83. Secundus casus est, cum religiosus , etiam degens
in monasterio, extra illucl delinqueret cumpublico populi
scandalo et superior eum non puniret. Trident. sess. 2.5.
,

c. i4 Etquiasuperiores quidam transmittebant bujusmodi

delinquentes extra dioecesim ut immunes essent a pcena , ,

statuit Glem. VIII. an. i5i)6., in bulla Suscepti oneris,

ut in tali casu, instante episcopo, superior infra tempus
ab episcopo pra?scriplum revocare dcbeat delinquentem ,
et punire; alias possit eum castigare episcopus loci , quo
ipse transniissus estrSalm. trac. 18. ad 48. c. 3. n. 46.
Annotant deinde Salmantic. cum aliis 1 ut bujusmodi con- .

cilii decretum vigere debeat cum debctum est notorium

etiam factipublicitate. 2. Utnon valeat adversussuperiores

delinquentes qui in odiosis non includuntur sub nomine
,

regularium , quemadmodum ait concilium. 3. Ut epi-

scopus procedere non possit nisi postquam pluries monue-
,

rit superiorem, utdelinquentem puniret, et ille neglexerit.

Si tamen episcopus delinquentem in actuali delicto in-
terciperet potest illum capere (sicut dictum fuit), sed
,

Ut statiin eum transmittat ad superiorem et quando cri- ;

men fuissei gravis scandali potestetiam eumdem retineve

,

in carcere ut transmittat infra 25. saltem borarum spa-

,

tiurn. Superior deinde pracbere episcopo debet sufticientia

argumenta secutae punitionis. Episcopus licet capere possit ,

summariam informationein ut eam ad superiorem trans- ,

ferat non potest tamen juridicum eflbrmare p occssum

,

adversus reum sed si forte efformasset probabile e*t

;
,

eo superiorem uti posse ad procedendum in suum religio-

sum, ut aiunt Sabn. cum aliis. Num. 5o et 5i.
84. Secundo, regulares privilegium babent exemptionis
a contributione decimarum. Arrepta occasionc, opportune
boc in loco annotantur quaedam circa decimas. Decima)
dicuntur illa fructuum portio, aut industriarum persona-
lium quae a fidelibus tribuenda est ecclesiae ministris pro
,

eorum sustentalionc. Kevera decimae debentur ex jure di-

vino naturali sed quoad quantitatem id est decimam
; ,

partem sunt ex jure ccclesiastico cum cessaverit jus

, ,

antiquum divinum ut judiciale. Hinc fit 1. Pontiticeni

,
 m PRIVILEGIIS. 3oi
posse quemlibet eximere ab onere decimarum , Ponlift-
cem, inquam , non episcopos
dumtaxat possunt ex: ipsi
Trid. sess. 21. c. 5. et 7., applicare dccimas unius loci ad
alium, etunire, ac separare beneficia. Vide Salm. tr. 18.
c. 3. n. 52. et 54. Infertofa. quod consuetudo rite potest

aliquos eximerea solvendis decimis, dummodo remaneat

id, quod sufllcit ad congruam ecclesiasticorum sustenta-
tionem sed hujusmodi consuetudo pracscriptionem qua-
;

dragintaannorum non interruptorum habere debet licet ,

ab initio nec titulus nec bona fides interfuermt ad prae-

, :

scriptionem deinde (accipiendo vocem prout sonat pra>

scriptio, non ut consuetudo) necessaria sunt bona fides,
et quadraginta anni cum titulo sine titulo autem requiri-
;

tur tempus iinmcmorabile. Profuturis decimis fieri potest

compositio sed etiam solummodo a Pontifice non ab
; ,

episcopo; nisi fieret inter unam et aliam Ecclesiam. Di- ,

cjtuin est pro futuris, quia praeteritas remittere potest etiam

ille , cui debentur. Sahn. tr. 18. c. l\. n. 55.
85. Olim decimae debebantur, ut clictum est tam ex ,

fructibus bonorum quarn ex-personarum industria. Sed

,

juxta praesentem consuetudinem pene universalem sol-

vuntursolum ex fructibus bonorum tam stabilium, quam
mobilium ,
Non est, de Decim. Et debentur ex
juxta cap.
non deductis expensis et oneribus con-
fructibus integris ,

tributionum, utait S. Th. 2. 2. q. 87, art. 2. ad 4« et alii

communiter ex c. Cum non sit de Decim. Salmanticens. ,

c. 3, n. 58.
S6. Decima? prreterea solvi debent ab omnibus fidehbus,
ctiam a principibus , sed non a pauperibus: omnes tamen,
nisi sint in extrema necessitate, sed solum in gravi, si
pervenirent ad meliorem fortunam , tenentur solvere pra?-
teritas decimas ut dicunt Suar. Laym. Castrop. et alii
,

cum Salm. Ibid. n. 5g. De jure autem communi tam cle-

rici quam religiosi , et etiam parochi tenentur solvere de-
,

cimas suorum bonorum patrimonialium , licet assignata

fuissent ad titulum ordinationis , non autem bonorum
beneficiorum , ul docet D. Th. 1. c. a. 4- in corp. et ad 1.
ex c. Si quis laicus 16. q. 1 Quoad eos vero , qui deficiunt
.

a solvendis decimis , haec statuit Trid. sess. 25. c. 12. Qui

tlecimas subtrahunl , vel impediunt , excommunicentur, ncqm
3oi APPE.\DIX II.

ab illo criinuic nisi plena rcstitutione secuta, absohantur.

,

\ ide Salm. n. 60. ad 62.

87.Sedquidquidsitdejure antiquo, bodie ex multis pri-
omnes regulares etiam moniales cu-
vilegiis pontificiis , ,

juscumque ordinis ( et etiam equites Hierosolymitani )

eximuntur a decimis non solum personalibus sed etiam ,

stabilium tam propriorum (etsi colantur acolonis' quam

,

conductorum, ut empbiteuticarum. Yide Salm. n. 82. ad

89. Notandum tamen quod si transeant in dominium
legularium bona jam decimis obnoxia remanent ipsa ad ,

idem onus subjecta ex pluribus decretis S. C. et rotae

,

apud Pignat. t. 1. cons. 355. et t. 8. cons. n. 9.

88. Tertio. Olim regularibus vetitum erat, ne nova aedi-
ficarent monasteria , aut derelinquerent aedificata sine ex-
pressa licentia summi Pontificis, c. 1. de Excess. praelat.
in 6. ex cap. un. de Relig. dom. in 6. Tractu deinde
temporis obtinuerunt diversa privilegia sed baec omnia ;

ann. 1624., limitata fuere ab Urbano VIII. in bulla Ro-

manus Pontifex ubi statutum fuit non posse acceptari
, ,

nova monasteria, nisi observata forma canonum Triden-

tini, et bullae Clementis VIII. Quoniam ad institutum.
Quare hodie ad fundandum novum monasterium tna re-
quiruntur 1 licentia episcopi
: . utrum vero requiratur
;

etiam licentia Pontificis, alii affirmant, ut Barb. Tamb.

Pelliz., ex declaratione S. C. negant vero Salm. cum Lez.
Suar. Rodr. et alii. 2. Ut adsit consensus eorum, quorum
interest et praesertim omnium monasteriorum existentium
,

intra quatuor milliariorum spatium aliter episcopus con-

;

cedere non potest dictam licentiam nisi quando illi in- ,

juste contradicerent; Salm. tr. 18. c. 8. n. i^. ad i3i.

Carmelitae tamen privilegium habent, ut alii ordines fun-
dare non possint, ubi ipsi habent monasterium infra spa-
tium 56o ulnarum Florentinarum et minores infra spa-
;

tium 1200 ulnarum etc. Contra Minimi, et Jesuitae pri-

vilegium habent fundandi in locis etiam non remotis intra
spatium 56o. ulnarum praedictarum. Et in omnibus his
privilegiis conceditur communicatio. At prsedicta privilegia
circa ulnas juxta consuetudinem non intelliguntur quoad
monasteria, quae fundantur in civitatibus. \ide Salmant.
n. 137. ad 140. Requiritur, ut novum raouasterium possit
 DE PRIVILEGIIS. 3o3
commode reditibus , aut eleemosynis sustenlare duodecim
religiosos ; suftkit tamen ,
quod adsit intra breve tempus
probabilis spes praedictae sufficientis sustentationis. Quod
si monasterium (intelligitur de monasteriis fundatis post
citatam bullam Urbani VIII. emanatam ann. 1624.), non
valeret sustentare duodecim religiosos, qui revera in illo
non habitarent statutum fuit per sacram congr. pluribus
,

decretis confirmatis a Gregor. XV. et Urban. VIII. ut

,

bujusmodi monasterium omnino subjectum esset episcopo

per haec verba Ordinarii loci visitationi , correctioni , atquc
:

omnimoda? jurisdictioni talia monasteria erecta absque eo

quod 12. fratres in eis valeant habitare , et defacto habitent,
subjecta essc intelligentur. Salm. tr. 18. c. 3. n. 129. et i3o.
Eaedem conditiones requiruntur in fundandis monialium
monasteriis. Et advertendum hic quod ex Tridentino et ,

sacr. congr. prohibetur, ne fundentur monialium mona-

steriaextra habitatum. Ibid. n. i34-
non requiruntur in fundandis
89. Praedictae conditiones
hospitiis religiosorum, ut notant Peyrinus , Tamb. etc.
saltem ( ut limitat Lezana ) si ibi non recipiant missas , et
non habeantecclesiam. Ib. n. i32. Neque requiruntur in
translationibus monasteriorum quae possunt fundari ( ut
,

probant Salm. cum Navar. Barbos. Peyrino, Lezana, etc.

sine consensu Pontificis episcopi, vel aliorum monaste-
,

riorum dummodo translatio non afFerat iis praejudicium

, :

etenim dicunt, quod jam antea habebant tale privilegium

a pluribus Pontificibus concessum et quod illud limita-
,

tum est tantum quoad novas fundationes, quales non vo-

cantur translationes monasteriorum ex uno situ ad alium
commodiorem ejusdem terrae(ut intelligitur) aut prope ,

illam, derelinquendo antiquum monasterium. Et in tali

casu religiosi retinent omnia bona, et jura monasterii de-
relicti. Num. i33. ad i43. Possunt praeterea religiosi ex
concessione Urb. VIII. et Innoc. VIII. quando deficerent
reditus , et eleemosynse unius monasterii , illud unire , et
incorporare alteri. Salm. c. 3. n. i5o. Insuper possunt ad
libitum redire ad monasteria derelicta , dummodo reditus
non afferret aliquod novum praejudicium aliis monasteriis.
Num. 148. Possunt insuper generales rehgionum superio-
res ex concessione Sixti IV. et ejusdem Urb. VIII. sup-
 ,

3o| APPENDIX II.

primere monasteria miserabilia transferendo eorum bona ,

ad majora monasteria. Adnotetur hic quod monasteria ,

concessa ab universitatibus cum derelinquuntur in ma—, ,

nus ordinarii derelinqui debent at si propriis reditibus, ,

et eleemosynis aedificata fuerint, remanent in dominio

religiosorum ut de iis possinl libere disponere. Salmant.
num. 47 1 -

90. IV. Regulares babent privilegium eligendi judicem

conservatorem qui judicet de omnibus illis causis in qui-
, ,

bus religiosi sunt rei, et etiam in quibus sunt actores, sed

quando sunt actores solum propter injurias et manifestas
, ,

violentias ipsis irrogatas. Yide Salin. tract. 18. c. 3- a n.

i52. ad 178.
01. Y. Regulares habent privilegium admittendi eos
omnes qui volunt
,
sepeliri in eorum ecclesiis. Adnotamus
hic praecipua quaedam circa sepulturam , de quafusius tra-

ctant Salm. tr. 18. c. 3. punct. 6. Quicumque ad puberta-

tem pervenerit, sibi eligere valet sepulturam ubicumque ,

etiam episcopi ; nisi autem illam sibi eligant, sepeliri in

cathedrali debent. Ib. n. 18G. Religiosi lamen debent se-

peliri in monasterio, etsi morerentur extraillud, dummodo
locus non esset nimis remotus. Novitii valent sibi eligere
sepulturam extra monasterium quod si non faciant :

sepeliri debent in illo licet obirent, dum in alia domo

,

manerent ex licentia sui superioris. Nuin. 187. Idemintel-

ligitur quoad commensales , et familiares qui actu ser- ,

viunt et resident in monasterio sub obedientia superioris.

,

Et hi valent recipere omnia sacramenta a religiosis. bap-

tismo excepto et matrimonio. N. 118. 214. et 2i5. Gra-
,

vissimas incurrunt pcenas clerici et religiosi inducentes ,

alios ad promittendum juramento, voto, aut fide data, se

electuros sepulturam in propria Ecclesia. Num, 191. Pri-
vandi sunt sepultura , qui moriuntur impcenitentes , et de
quibus publice constat non fuisse confessos in anno, nec
,

communicasse paschah tempore, et ita etiam hseretici, ex-

communicati, qui sibiex ira mortem intulerunt, si deinde
pcenitcntiae indicia non praebuerint, utihabetur in Rituali
Romano : Peccatores publici cujuscumque pcccati et qui ,

moriuntur inflagranti crimine (ut ex c. Fures de furlo) nullo

dato signo pcenitcnlia- ; etcnim tunc pracsumuntur et iu
 DE PRIVILEGIIS. 3*3

peccato obiisse ut dicunt communiter DD. cum Rituali

,

quidquid dicant Lezana et Sancins, Salm. c. 3. n. 99. Qui

,

hujusmodi defunctos sepelit, lethaliter peccat etqui se- :

pelit haereticum , aut haereticorum fautorem ,

aut publice
excommunicatum aut usurarium , etiam excommunica-
,

tionem incurrit et bujusmodi defuncti, si fieri possit, ex

;

sepultura extrabendi sunt. Caeterum nemo sepultura pri-

vandus in quocumque casu sine sententia episcopi aut su- ,

perioris, si cadaver est religiosi. Sabn. tr. 18. c. 3. n. 3o2.

et 3o4-
92. Sed ad rem nostram redea-
, ad regulares videlicet ,

mus. Plura sunt notanda. 1. Quilibet clericus aut ssscu- ,

laris sibieligere potest sepulturam in ecclesia regularium.

Et quando aliquis baberet sepulturam suorum majorum
in illa et non elegisset abamecclesiam possunt regulares
, ,

illic eum sepelire. Salmant. tr. 18. c. 5. n. 2o5.-2. Paro-

cbi qui in associatione ad ecclesiam regularium plus exi-

gunt ,
quam exigerent in sepeliendo defuncto in parocbia f

ut retraberent fideles ab eligenda alibi sepultura, papalem

excommunicationem incurrunt^ ex bul. Clem. VIII. apud
Salm.; etlicetbul. editafuitprolndiarumparocbis; tamen
Lez. Peyr. et Sabn. cum aliis intelligunt eam editam fuisse
universaliter proomnibus ibid n. 2o5.-3. Cum sepeliendus
,

est defunctus in regularium ecclesia debent ipsi vocare , ,

et attendere parocbum sed si ille renuit venire aut ni-

; ,

mis moratur possunt ipsi extollere cadaver et illud in

,
,

suam ecclesiam asportare. Ita communiter Barb. Lez.

Peyrinus, et alii cum Salm. ex pluribus decretis S. C.
num. 208. et »09. Officium supra cadaver tum celebran—
dum est, non aparocbo aut canonicis sed ab iisdem regu- ,

laribus. Nec parocbus exercere potest illum actum in eorunv^

ecclesia nec cogere haeredes ad celebrandas missas, aut eo-»
;

rumpartem in parocbia ,expluribusdecretis etiam S. C. et>

idem observandum est etiam pro monasteriis monialium
exemptarum. Ibid. n. 212. et 2i3. Adnotandum tamen
inmonialium ecclesiis sepeliri non posse laicos sine licen-
tia sacr. congr. dummodo aliquis non baberet in eis jus
sepulturae. Vid. lib. 4- n. 62.
93. Quaer. utrum regulares teneantur ab solvendam ca-
nonicam portionem ordinario, aut parocbo? Alia est por-
13..
3o6 APPENDIX II.

tio canonica episcopalis , et est illa quae debetur episcopis

,

pro omnibus donationibus causa mortis , et pro legatis ec-

clesiis relictis aut locis piis eorum dicecesium ut ex
, ,

Clem. Dudum. deSepult. Ilaccportioquandoquefuittertia,

quandoque quarta pars et Innoc. III. cap. Requisitis, de
;

Testam. statuit, ut quoad quantitatem attenderetur con-

suetudo. Salm. tr. 18. c. 3. n. 1 16. Alia est parochialis , quae
proprie vocatur quarta-funeralis , et est illaportio, quae
parocbo debetur ex funeralibus, legatis piis, et omnibus ,

quae perveniuntad ecclesiam, in qua sepeliendus estdefun-

ctus. Et ista etiam fuit diversa, sed quoad eamdem etiani
consuetudo attendenda est. Ibid. n. 218.
94. Sed quoad regulares eximuntur a solvenda portione
,

episcopali eorum monastcria tam bominum quam femi- ,

narum ex Extravaganti Inter cunctas,§. Quibuscumque,

,

de Privilegiis etex aliis privilegiis apud Salmantic. num.

,

21 7. Quoveroadquartam-funeralem, exjure communiolim

vegulares tenebantur ad illam solvendam sed bodie at- ,

tentiseorum privilegiis et Trident. sess. 25. c. i3. etbulla

,

PiiV. Etsi mendicantium anni 1067. tenentur ad illam sol-

vendam ea monasteria dumtaxat, quec uitra l\o. annos
, ,

antequam concilium confirinaretur, solebant solvere Ita :

probant Salm. cum sententiacommuni , etpluribus deciv-

tis S.. ex multis privllegiis pontificiis
C. et praesertim ,

Sixti IV., qui imposuit pcenam excommunicationis, etpri-

vationis beneficiorum parocbis, qui vellent exigereprajdi-
ctam quartam. Vid. Salm. tr. 18. cap. 5. a n. 218. ad 228.
Excipiuntur tamen illa monasteria, quae solverent pracfa-
tani quartam ex contractu inito, aut ex consuetudine iin-
memorabili. lbid. n. 229. ad 233.

CAPUT V.

De privilcgiis regularium ia paHiculait.

1. r>5. 96. ctg;. De facullatc absolvcndi subditos a easibus ct censuus.

9S. Dfc rcscrvalione casuuni ctc 99. Dc facultalibuscpioad sccularcs.

100. Utrum ix^ularcs possint absolverc a casibus cpiscopis reservati>
jiue, vcl consncludine. 101 Utruni a casibus papalibus. ioa Utrum .

iu itincrc, ;iu\ cx buiU Cnuiatx ctc io3 Utrum confessarii rcju-

 DE PRIYILEGIIS. >>T
lares possint denuo examinari ab|episcopo. II. — io\ ct iol>. Circadi*-
peusationem in irregularitatibus. III. -- ioG. De dispcnsalionc ifi

praceptis ecclcsiasticis clc. IV. — 107. Circa olTicium divmure

108 Circa dispensationem votorum , ct juramcntorum. 109. Circa
votum castitatis eonjugum, ct sponsorum. VI—
1 10. De prttllogio

religiosorum , novitiorum et famulorum conGtcndi cuicumque sa-

ccrdoti etc. 111. I)c religiosis pcregrinantibus. 112. Utrum in juo»-
l^o elc. VII. —
1 1 3 ad 116. Circa ordinum receptionem. 117 ad iao.
Circa ordinum collationcm. 121 et 12-2. Circa celebrationem missa-
rurn. 12Z Circa communionis ministrationcm. I2i{ ad 128. Circa
concionanduua.

95. I. Quoad facultatem quani habent ,

superiores regu-
Jares circa absolutionem a casibus reservatis , et censuris,
oportct hic distinguere potestateni erga subditos ab illa ,

quain habent erga scculares. Sub nomine auperiorum ic-

gularium veniunt non solum generales, et provinciales et ,

eorum vicarii subrogati in eorum locum sed etiam omnes ,

lccalessuperiores ut priores,guardiani, rectores , et etiam

,

eorum vicarii quando ipsi absunt saltem per integrum

,
,

diem. Ita communiter doctores. V. Salm. t. 18. c. 4- »« 1 e* •

c. Abbatis, de Priv. in 6. Omnes-isti absolvere possuntsuos

subditos primo ab omnibus casibus et censuris non resev- ,

vatis Pontifici licet fulminatae essent ab homine per spc—

,

cialem sententiam ut dicuu,t Salm. cum Lezana Caiidido,

, ,

Pelliz. etc. ex privilegiis Pauli V. Sixti IY. et Eugenii IV.

Salm. ibid. n. 2. Et id quod currit pro professis,vaiet et
,

pro novitiis ita ut iidem absolvi possint a superioribus

,

1 egularibus a casibus cpiscopis reservatisincursis,non solum

post ingressum , cum Bonac. PeL-
sed etiam ante, ut Salm.
liz. ctc. et P. Mazzotta cum
Sancbez, Tamb. etc. Salm.
tr. 18. cap. 3. n. 87. et Mazzot. tom. 3. de Res. cas. c. ?..

qua^st5. Et idem dicunt Salm., et Mazzota cum Peyrino,

et Tambur. Salm. ibid. n. 98. et Mazzotta 1. cit. quoad
illos qui provimi aunt qui recipiantur v. gr. si man: ,t
, ,
,

mprobatione in monasterio, ut assumaut habitum, et id

exbullaClem. VII. relata Candido,Kod. etaSalm. tracta-
tutn deCens.c. ?.. n.8o., inqua fuitconcossum provincia!--
bus regularibus, et eorum vicariis aut aliisdeputatis ab- ,

solvcre novitios ordinis ab omnibus casibus reservatis

( exceptis illis bullae Ccena )
5
incursis ante ingressum et a ,

ccnsuris ,
qurc illis sunt annexa\ His posset aliquis objiccre
3o8 APPENDIX II.

decretum Urbani VIII.,allatum lib. 7. n. 95. in quo fuit

£tatutum quodper coniirmationem privilegiorum obtento-
,

rum a regularibus post Tridentinum non intelligebantur

rursus concessa iusa privilegia ipsis ablata tam a concilio ,
quam a S. C. absolvendi a casibus reservatis ordinario.
Multipliciter respondent Salm. huicoppositioni loco citato;
sed eorum responsiones non suadent, ut diximus. Ibid.
11. io3. Responsio congruentior videturesse, quod decre-

tum Urbani loquitur de secularibus , sicut etiam loqueba-

tur propos. 12. damnata ab Alexandro VII.; sed non de
novitiis , qui in favorabilibus communiter a DD. reputan-
tar ut religiosi; ita Sanchez, Suar. Castrop. Lezana cum
iisdem Salm. tr. ]5. cap. 3. num. 85. et aliis. Eo magis,
quia Clemens VIII. ita declaravit. Diana part. 3. tr. 2.
resp. 73. refert privilegium concessum jesuitis (quod ex
communicatione extenditur ad omnes religiones), quo
possint communicare novitiis omnia privilegia societatis.
Excipiunt tamen Bonac. Pelliz. et Salmanticens. 1. c. n.
87. casum quo jam inceptum esset jadicium episcopi
,

contra novitium, antequam intraret quia tunc (utaiunt) ;

posset episcopus eum extrabere et punire. Quod dictum

,

est de novitiis, idem dicit P. Mazzotta loco citato cum Pey-

rino de familiaribus monasteriorum. dummodo inibi sint :

quasi de familia , et continui commensales , ut dicitur in

bulla Superna Clementis X.
96. Possunt secundo regulares absolvere suos subditos
professos et novitios etiam sicut superius dictum estlib.
, ,

6. n. 593. v. Eadein in fine, ab omnibus casibus papali-

bus occultis eodem modo ,
quo episcopi valent absolvere
suos subditos ex cap. Liceat. Atquehoc ex privilegio Pii V.
relato per extensum a Salm., et P. Concina, confirmato a
Benedicto XIII. in bulla Pretiosus anno 1727. in qua fuit
concessa regularibus potestas absolvendi etiam a casibus
bullae Ccena3 , excepto relapsu in haeresim falsificatione ,

litterarum apostolicarum , et translatione rerum prohi-

bitarum acl infideles. Ac obiter hic notandum, quod in
«licta bulla etiam concessa generali dominicano-
fuit
rum potestas dispensandi ab irregularitate ob homicidium
commissum a subditis, dummodo patratum non fuerit
data opera et secutum intra claustra monasterii. Sed id
,
 DE PRIVILEGIIS. 3o 9
(

revocatum est a Clemente XII. Yide dicta 1. 7. n. 101.

97. Possunt tertio regulares absolvere suos subditos ab
excommunicatione ob percussionem etiam gravem et , ,

enormem etpublicam, inflictamnon soluin religiosisejus-

,

dem ordinis sed etiam alterius et etiam clericis seculari-

, ,

bus. Castr. Roncaglia Salmant. et Croix ex privilegiis

, ,

Bonif. IV. et Clem. VIII. Atque hic adnotandum, quod

si percussio sit levis , aut occulla , religiosus percussor (si
velit) potest petere absolutionem etiam ab episcopo, sed
obtenta sui superiori^licentia. Lib. 7. n. 107. Dictum est
subdi/os , quia nequeunt absolvere seculares , cum hic ca-
sus limitatus sit regularibus intra Italiain , et extra Romam
a Clemente,ut mox dicetur num. 99.
98. Adnotandum bic praeterea , superiores regulares ex
concessione Clementis VIII. posse, si ipsis expediens vide-
tui , reservare undecim casus , sed non plures sine consen-
su capituli generalis, aut saltem provincialis propr<5vincia.
Si autem superior denegat licentiam , et utrum pro pi ima
vicepossintreligiosiabsolviareservatis, videibid. 6. n. i34-
99. Quoad vero saeculares , olim mendicantes gaudebant
privilegio, quo poterantabsolvere saeculares ab omnibus ca-
sibus et censuris reservatis tam a Pontifice quam ab epi-
,
,

scopis. Seddeinde decretoClem.VIII. an. 1602. confirma-

to a Paulo V. an. 161 7. et Urbano VIII. an. 1627. limitata
iuit praedicta potestas et statutum fuit ne regulares exi-
, ,

stentes extra Romam , et intra Italiam ,

possent absolvere
seculares nec a casibus bullae Ccenae , nec ab aliis sex se-

quentibus : scilicet 1. A percussione clerici. 2. A duello.

3. A violatione immunitatis. 4- A violatione clausurae mo-
nasteriorum monialium ob pravum finem. 5. A simonia
confidentiali in bcneficiis; et denique ab omnibus casi-
bus, quos sibi reservant episcopi. Itaque tam ex dicto de-
creto Clem. VIII. quam etiam ex bulla Greg. XII. Cum a
sacra; et praesertim ex proposit. 12. damnata per Alexan-
drum VII. quae sic se habebat Mendicantes possunt absol- :

verc a casibus episcopis reseryatis , non obtenta ad id episco-

porum facultate , hodie non est in dubium revocandum
(quidquid aliqui dicant), quin sa?culares absolvere non pos-
sinta casibusab episcopis reservatis. Vid.l. 6. n. 599. vers.
Certum est etlib. 6. n. 96. Ita nequc possunt absolvere
,
 ,

3ifc APPESDIX II.

seculares a scx casibus Clementis etsi occulti sint contra : ,

P. Vivam potestas enim, quarn regulares habent ex bulla

:

S. Pu Y. relata n. 96. qua possunt absolvere casus oc-

cultos , quam liabent episcopi ex cap. Liceat , est solum
respectu suorum religiosorum, non autem saecularium. Id
tamen probabile judicamus cum Viva, Comitolo, et aliis,
quibus adhreret etiam P. Concina , scilicet quod regulares
possint absolvere a casibus , quos sibi in synodo episcopus
reservarit sed deinde non expressit illos in tabella quia
,
;

tunc prsesumitur voluisse concedere potestatem ab iis ab-

solvendi omnibus confessariis, modo ab ipso approbatis.
Vid. lib. 7. n. 100.
100. Dubitatur 1. utrum religiosi possint absolvere se-
cularesa casibus non reservatis sibi ab episcopis, sed injure,
aut ex consuetudine reservatis episcopis , ut sunt abortus
fcetus animati, et alii adnotati n. 46? Negant Viva Bord. ,

Cabass.*Mi!ante et alii, eo quod (ut aiunt) in decreto

,

Pauli V. et Urbani VIII. prohibetur regularibus absolvcre

laicos a casibus episcopis reservatis. cadbus cisdcm or— A
dinariis reservatis sunt verba Urbani. INihilominus proba-
bilius aflirmant Conc. La-Croix Sporer, Salm. Lezana
,

Sanch. cum multis aliis, quibus adba^ret etiam (se retra-

ctans) P. Viva in suaMorali. Ratio est quia citata verba ,

decreti Urbani (etidem de decreto Pauli V. ) intelligenda

sunt de casibus, quos episcopi sibimet rescrvant cum talia :

decreta ut diximus n. praxed. sint confirmativa decreti

,

Clem. \III. in quo fitmentio tantum casuum, qui sibi ab

episcopis reservantur ncc a casibus [ liacc ait Clem. ) ouvs
,

ordinarii reservarunt aut in posterum rcscn>abunl. Eo ina-

,

gis, quia, ut ait P. Suarez, casus reservati episcopis in

jure debent potius dici delegati cpiscopis, quam reservati.
Sed animadvertendum id non vaiere quoad pcrcussioncni
,

clerici, nec quoad omnes alios casus quos sibi ordinarius ,

jeservaret etenim quoad istos sublata fuit omnis facuhas

:

regularibus, ut dictum est 11. prxced. Vid. lib. 7. n. cyc).

iot. Dubitatur 1. utrum regulares absolvere valeant
seculares a casibus papalibus? Negaut pauci quidem, il
est Viva cum Bordono, et Florino, cx iisdem decretis
Pauli V. et Urbani VIII., quibus etiam vetitum fuit regu-
laribus absolvere a casibus reservatis sedi aposlolica
 DE PRIVILEGIIS. 3ii
At communissime et probabilius aflirmant Bon. Aversa
, ,

Sabnant. Pelliz. Rodriq. Potestas, Peyrinus et ipse Viva ,

iu sua Morali (licet id aflirmet solummodo quoad casas

papales occultos) ex privilegio Pauli III. concesso ann.
i545. Jesuitis , quo dictum fuit quod possent absolvcie ,

sa^culares ab omnibus peccatis ctiam scdi apostolica? reser-

valis , exceptis contcntis in bulla Ccena?. Nec obstant praj-
dicta decreta Pauli V. et Urbani VIII. quia (ut dictum
est n. anteced.) intelliguntur de casibus Clementis VIII.
(quos supradicti Pontifices confirmare voluerunt) in quo
solum casus bullae Cccnae et sex alii excepti fuere. Anim-
,

advertendum autem est banc potestatem valere tantuin-

,

modo quoad forum internum num. 96. et 97. Observeiur

praeterea quod dictum est n. 3i. de abbatibus., baben-
,

tibusquasi episcopalem jurisdictionem.

102. Adnotandum bic,quodobm confessc»rii regulares
ex concessione Gregorii XIII. et Eugenii IV. in itineitf
poterant excipere confessiones , non modo subditorum
dieecesis, ubi sed cacterorum. Ex bulla
approbati erant ,

Cruciatae cum approbarentur in uno loco erant appro-

, ,

bati pro omnibus. Ita apud Salmanticens. tr. 38. cap. f\.
rium. 71. et 72. Innocentius autcm X. deinde statuit ne ,

re^ulares possent excipere confessiones alicubi sine loci

ordinarii licentia etinmsi baberent privilegium Cruciatae,
:

ut declaravit lunocentius XII. in bulla Cum sicut anno ,

1700. Vide num. 548.

lib. 6. etnum. 549. v. 5.
io3. Animadvertendum prseterea est quod olim ex ,

Clem. Dudum de Sepult. regulares approbati absolute

semel ab ordinario non poteraut obligari utdenuo exami- ,

narentur. Altamen S. Pius V. in Extrav. Romani Ponii-

Gcis, dixit, quod episcopus successor, pro majori quiele sua?
conscientia? posset rursus illos examinare. Sed post Gre-
gor. XIII, in sua bulla In tanta negotiorum etc. (relata a
Navarro in fine sui Manualis) ad tollendas lites exortas
circa regulares, revocavit omnes declarationes S. Pii , et
praesertim banc concernentem approbationem confessario-
rum regularium ; inquam adstatum pristinum
revocavit , ,

dispositionis Tridentini, quod sess. 23. cap. i5. nibil aliud

exegit quoad regulares, nisi ut approbarentur ab ordiua-
rio. Ilinc inferunt multi DD. ut Auavius, Dicaslillus, Vil-
 ,;

3-ta APPENDIX II.

lalobos, Delbene , etc. apud Salmant. tr. 18. c. 4- "• 1 J 9-

quod regulares approbatosexamine ab aliquo episcopo non
possit denuo examinare successor. Attamen contrarium
luentur Diana pag. 3. tract. 2. resp. 27. et Lezana , Boss.
Bordone, et multi alii ex decreto S. C. (relato a Lez., et
Diana), quo fuit declaratum quod non obstante bulla
,

Gregor. XIII. posset episcopus successor examinare appro-

batos ab antecessore et banc hodiernam esse episcopo-
,

rumpraxim testantur Diana et ipsi Salm. Sed probabiliter

dicunt Salm. ibid. num. 120. cum Villalob. quod tam ex
constitutione S. Pii, quam
ex declarat. S. C. possit ordi-
narius successor iterum vocare ad examen aliquem , aut
aliquos regulares quos notitiam babet non esse idoneos
,

sed non potest edicto generali suspendere omnes confes-

sarios regulares usquedum denuo examinentur. Caeterum
,

animadvertendum est, quod revocando generaliter ordi-

narius omnes licentias, non comprebendat regulares, qui
in odiosisnon comprehenduntur, nisi exprimantur, Salm.
tract. 18. cap. 4- num. i5., cum communi. Animadverta-
tur insuper, quod capitularis vicarius sede vacante non
possit ad examen vocare regulares ex privilegio iis con-
cesso a ClementelV. Yid. Salmant. num. 16. et Dianam, 1

pag. 3. tr. 1. resp. 27. Animadvertendum praeterea supra ,

dicta valere pro approbationibus concessis absolute, non

tamen pro concessis ad tempus e. g. ad sex menses, ut,

plerumque fit cum certum sit ex bulla Innoc. XIII.

;

Apostolici ministerii confirmata per Bened. XIII quod

,

confessarii tam seculares, quam regulares non valeant

excipere confessiones extra locum , personas et tempus ,

praescriptum quocumque privilegio non obstante.

,

104. H. De facultate regularium dispensandi in irregu-

laritatibus.Regulares valent ex piivilegio S. Pii Y. relato
n. 97., confirmato a Julio II. dispensare cum suis subditis
in omnibus irregularitatibus occultis , in quibus possunt
ordinarii dispensare cum suis dicecesanis ex cap. Liceat
ut dictum est n. 29. Et idem possunt cum secularibus
ut aiunt Suarez Sancbez, Pelliz. Sayrus , Salm. Sporer,
,

Lez., etc. ex concessionibus Sixti IY. etpraedicti Juliill.

Vid. lib. 7. n. 355.
io5. Possunt pra?terea regulares dispensare cum subdi-
 DE PRIVILEGIIS. 3t3
tis in quacumque irregularitaLc , aut ob delieLum , aut ob
defeclum ex privilegio Martini V. Yid. eodem n. 355.
Itaque, ut ad particularia descendam possunt superiores ,

dispensare cum subdilis i. in irregularilalibus ob homi-

,

cidium non solum occultum, uL conccssum fuit in privi-

legio MartiniV., sed etiam voluntarium notorium ut di- ,

ctum cst n. 96. ex privilegio Benedicti XIII., dummodo

daLa opera patratum non fuerit , et consummatum intra
claustra. 2. Quoad dcfectum anima? possunt dispensare
cuni religioso ad suscipiendum sacerdotium , licet ipse
passus esset permanentem dementiam , si deinde medi-
corum judicio cessavit ejus periculum. Yid. lib. 7. n. 400.
in fin. 3. Quoad defectum
corporis, ut si alicui pes aut ,

oculus etiam sinister possunt dispensare

cleficeret , ut , ,

probant Salm. tract. 10. de Cens. c. 9. n. ^5. cumBordon.

ex privilegio Sixti IY. Et in dubio possunt etiam decla-
rarc defectum non obstare, ut possunt ordinarii cum
,

suis subditis. Yid. lib. 7. n. 4- & nc 4- Quoad defe- m -

ctum naLalium, liaec irregularitas per se cessat religionem

profitendo quoad id quod spectat ad ordinum susce-
,

ptionem,uthabeLur ex c. 1. dev Fil. presbyt. nam quoad ,

dignitales neccssaria est dispensalio. Sed pluribus privi-

legiis possunt dispensare cum suis omnes superiores regu-
lares generales provinciales
,
eL cLiam priores. Lib. 7.
,

n. 354. et 4?6- ^id- etiam Salm. tract. 10. c. 9. n. 57. et

tract. 18. c. 4- n 2 ^. cum Bord.

- Peyr. Lez. Pelliz. etc.
Quod vero inquit Sotus professione cessare quamlibet ,

irrePularitaLem id communius negaLur. Yid. Salm.

,

tract. 10. c. 7. n. 5S. —

5. Possuut dispensare in bigainia

eliam vera ex privilegio Martini Y. ita Castropal. Pelliz. ;

Macedo, Salm. etc. Yid. lib. 7. n. 355. et45s. 6. In ir- —

regularitate etiam publica ob defectum lenitatis. Lib. 7.
n. 468- —
7- Et ultimo possunt regulares dispensare cum

suis subditis in omnibus inbabilitatibus , et pcenis con-

tractis ratione delicti , ut privationis ollicii , beneficii ,

vocis , loci, etc. eLsi ilia) reservalae sint Pontifici, ut aiunt

Suar. Sanch. Pelliz. et Salm. cum aliis privilegiis Six-
,

ti IY., S. Pii V. et GregoriiXIY., Salm. tr. 18. c 4. n. 29.

106. III. Prsclati regulares habcnt potestatem dispen-

sandi cum suis subditis in prreceptis ecclesiasticis ut ,

I. 14.
 )
,

3ij APPENDIXII.
possunt episcopi cum suis dioecesanis. Etenim ipsi habent
quasi episcopalem jurisdictionem ut communiter docent ,

DD. ex Clement. Ne Romani de Elect. Salrn. tract. 18. ,

c. 4- n 3i. cum Bonac. Pasq. etc. Et ideo possunt proba-

-

biliter dispensare omni eo quod non est specialiter

in ,

Pontifici reservatum. Et praesertim in dubio, utrum res

dispensatione indigeat utdiximus. Salm. n. 33. Possunt ,

etiam dispensare cum causa ( sicuti semper supponitur

in legibus pontificiis cum latae sunt pro aliqua provin-
,

cia aut monasterio parliculari

, quia tunc praesumitur ,

data hujusmodi facultas aut cum talis est consuetudo ;

aut quando non potest facilc recurri ad superiorem aut :

quando agitur de rebus parvi momenti quse non obligant ,

ad lethale peccatum aut qua? frequenter accidunt

, ut ,

jejunia abstinentia a carnibus

,
festorum observantia , ,

recitatio officii dummodo non dispensetur per longum

;

tempus, ut dicunt Salm. cum Cajetano, Soto, etc. Et idem

Valet quoad regulares religionis. Num. 34- et 35. Ita di-
cunt etiam Azor. Castr. Salm. Trull. Macedo, etc. posse
superiores dipensare ad opcrandum diebus festis tam cum
religiosis quam servis domesticis sed non cum extraneis
, , ,

qui alioqui possunt operari pro monasterio si monaste- ,

rium sit pauper ut aiunt Sylv. Fagund. et Sahn. cum

,

Pasq. Leandro et aliis. Salm. tract. 18. c. /\. n. 3^.

,

107. Quoad divinum officium notentur hic privilegia ,

quae habent regulares 1. Leo X. concessit religiosis, ut

possent recitare horas privatim omnino mentaliter. (Sed
P. Ferraris Biblioth. v.Offic. n. 101 citans Sporer ait hoc . ,

privilegium esse adulterinum). Praeterea ut possint antici-

pare officia longiora, et reservare brevia pro diebus majoris
occupationis. 2. Clemens VII. concessit omnibus regula-
ribus infirmis (intelligitur de illis infirmis, qui per se non
excusantur ab officio ) et infirmariis posse satisfacere
officio recitando 6. aut 7. psahnos (assignandos a supe-
riore) 7. Pater y
eft 2. Crcdo. Et Martinus V. concessit
convalescentibus , ut satisfacere possent dicendo illam
officiiportionem, quam judicaverit eorum confessarius.
3. InnocensIV. concessit monialibus S. Clarae (etitaintelli-
gitur pro omnibus aliis communicantibus ) satisfacere ofii-
C)0 conversarum ob quamcumque rationabilem causam .
 DE PRIVILEGIIS. 3i5
v. g. si non sit bene instructa juxta judiciuni
religiosa
abbatisssc aut confessarii , in officio choristarum aut si
, :

sit scrupulosa aut ob labores lassa aut occupata rebus

, ,

utilibus, ut esset religioso esse applicatum ad excipiendas

confessiones praedicationi
,
aut studio ecclesiastico pro ;

majori diei parte. Etenim supponitur quod privile^iis ,

concessis monialibus gaudeant etiam religiosi acl inviccm ,

ut dictum fuit n. 10. Animadvertunt insuper Salmant. ,

hujusmodi privilegio eos posse uti etiam sine licentia

superiorum fuit enim concessum sine ista conditione.
;

Animadvertunt praeterea quod si moniales omitterent , ,

laicarum officium utentes hujusmodi privilegio non

,

peccarent lethaliter quia tunc reputantur ut laicae , qua?

,

sub mortali non tenentur ad sui officit recitationem. Sed

hoc non mihi placet etenim hujusmodi privilegio mo-
,

nialis non transit in qualitatem laicae sed tantum officium ,

ejus choristae transit , etcommutatur in illud laica?.

108. Y. Confessarii Mendicantium , et caeteri regulares
communicantes potestatem habent irritandi remittendi ,

et dispensandi juramenta ac vota. Possunt insuper dis- ,

pensare cum conjugibus quoad inrpedimentum ad petendum

debitum propter incestum commissum cum consanguinea
,

conjugis, ut communiter aiunt Sanchez Pontius, Salm. ,

aliique contra P. Concin. ex multis privilegiis variorum

Pontificum. Vid. lib. 6. n. 1076. v. Insuper. Animadver-
| tendum est autem hic quod confessarius debet in hoc ,

obtinere licentiam specialem , saltem a superiore inferiore

sui monasterii. lbid. v. An autem.
Possunt prseterea confessarii Mendicantes dispen-
109.
sare cum conjugibus in voto castitatis elicito ante matri-
monium ad petendum debitum sicut etiam communiter
, ,

dicunt Pastr. Pont. Sanch. Tourn. Wigandt, Salmant. etc.

ex privilegio S. Pii V. et etiam in voto elicito post matri-
monium uti rite existimant Sanch. Salni. etc. ( contra
,

Pontium ) ex aliis privilegiis ex quibus possunt ipsi dis- ,

pensarein omnibus votis, in quibus valent de jure ordina-

rio dispensare episcopi cum suis subditis. Videlib. 6
n. 987,. v. An autem , ct n. 1128. Idvero, quod mapis
ambigitur est, utrum in casu necessitatis possint dispen-
sare cum sponsis , ut possunt episcopi in voto castitatis
3i6 APPENDLX II.

ad contrahendum matrimoninm? Plerique afTumant ut ,

Anacletus, Vidal, Passeus Hemiquez, etc. quam senten-

,

tiam mobabilem judicant Saimanticenses, et Elbel. Sed

communius negant Layman, Barbosa Sancliez, et Pon- ,

tius , dicentes quod regulares possint dispensare solum

,

in votis, in quibus valent dispensare episcopi dejure orcii-

nario , sed non extraordinario ut in casuisto. Respondent ,

autem adversarii in casu necessitatis episcopos etiam cle

,

jure ordinario dispensare cum sit hujusmodi potestas

,

annexa eorum officio dignitati ut dictum fuit n. 34-

, ,

et f[i. Unde non possumus habere ut improbabilem pri-

inam sententiam. Vid. 1. 6. n. T128. infin.
110. VI. Cum secularibus conceditur facultas deligendi
sibi confessarium , aut a summo Pontifice, aut ab eorum

ordinario, semper supponitur quod sit confessarius ap- ,

probatus ab episcopo sed regulares ex expressa aut tacita

; ,

sui superioris licentia possunt confiteri cuicumque sim-

plici sacerdoti quod communiter existimatur cum Suarez
: ,

Lugo Salm. tr. 18. c. 4- n 49- Quare omnes superiores

,
-

regulares possunt sibi eligere in confessarium quemlibet

sacerdotem, ut etiam communiter dicuntDD. ex cap. ult.
de Poenit. et Rem. Idem vero quod pro religiosis valet ,
,

et pro famulis commensalibus monasterii uti habetur ex ,

Trid. sess. 25. ex quo possunt recipere a religiosis

c. 11.

sacramenta pcenitentiae eucharistiae et extremae unctio-

, ,

nis. Et idem valet quoad novitios qui in favorabilibus ,

sub religiosorum nomine veniunt omnes fatentur, et , ut

declaravit sacr. congreg. die i^. augusti i665. Quare ipsi
possunt absolvi ab onmibus casibusab episcopo reservalis.
Salm. n. 5^4- ut dictum est n. g5. Sed id non valet pro
;

equitibus S. Jacobi, et similibus, ut dicunt Salmanti-

censes cum communi nam hujusmodi , viget consuetudo.
Ibid. n. 58.
111. Adnotandum insuper, quod religiosi peregrinan-
tes, si habeant socium (dummodo sit idoneus) ejusdem
ordinis, illi confiteri debent. Si vero desit socius, aut
alius ejusdem ordinis sacerdos tunc , conliteri possunt cui-
libet sacerdoti idoneo regulari , aut saeculari : quod com-
mune estapudomnes. Sed quseritur , utrum talis sacerdos
approlaius in illo loco esse debeat? Ita volunt pauci qui-
 DE PRIVILEGIIS. Hj
dam , ut Wigandt, Concina, etc. Sed communissime , et
quidem recte negant Suarez , Roncaglia , Castropal. Salin.
Elbel , aliique. Et quia talis est consuetudo religionum ,

quae facit praesumere consensum ordinariorum et quia ;

Innocens VIII. absolute concessit religiosis peregrinanti-

bus ut, cum non possent liabere sui ordinis confessarium,
,

quemcumquc alium prcsbyterum idoneum religiosum y vel scc-

cularcm eligerc valcrcnt. Vide lib. 6. n. 5'j5.
1 11. Dicunt insuper Lugo, d. 20. num 86. et Salmanti-

censes tract. 18. cap. 4- n. 1^4? cum Wavarro, Soto, Ca-

,

strop.Peyrino, Bossio,ete. quod tempore gcneralis jub.ilaei

possint regulares, et etiam moniales sine suorum superio-
-rum licenlia confiteri religiosis alterius ordinis licet ha- ,

berent confessarium ordinis sibi assignatum ex pluribus ,

privilegiis ,
quae referunt Lugo , Mendo , etc. Vid lib. 6.
n. 788. v. not. 8.
u 3. VII. Regulares, quoad ordines, non recipiunt
Iitteras dimissoriales ab episcopis , sed ab eorum superio-
ribus aliter graviter peccant, et incurrunt suspensionem.
,

Attamen quoad recipiendos ordines primo S. Pius V. ,

ipsis concessit privilegium recipiendi ordinesa quocumque

episcopo; sed boc revocatum fuit per Gregorium XV.
Quae abrogatio confirmata esta pluribus aliis Pontificibus,
et nupera RenedictoXIV. bulla Impositi etc. anno 1 74-7 •
?

qua practerea praecipitur , ut, si loci ordinarius ordinatio-

nem tenet ab ipso debeat examinari, et ordinaii rcligio-
,

sus quod si episcopusabsit , aut non habeat ordinationem,

;

potest ordinari ab alio episcopo sed tunc requiritur attes- ;

tatio aulhentica vel vicarii generalis, velsecretarii,autcan-

cellarii ipsius episcopi, qua constet aut vel ipsum abesse a ,

dicecesi, vel ordinationemhabituruni non esseproximo legi-

timo tempore per leges ecclesiasticas statuto. Et praeci-
pitidem Pontifex, hoc expresse declarandum esse, ut
cognoscatur, quod non sufficit, utdicatur episcopus ordi-
nationem non habiturus, si accedant extra tempora aliter ;

easdem subdit pcenas quas subeunt, qui sine dimisso-

,

1 ialibus litteris ordinantur. Insuper vetacur religioso 11 e ,

alibi data opcra permaneat uteximatse ab examine epi-

,

scopiloci ubi prius morabatur. Religiosi veromorantes

, m
dicecesibus, ({iiae sunt nulliiis ordinari debent ab episcopo
,
 :

* l 8 APPENDIX II.
viciniori. Vide lib. 6. nniii. -68. et num. 788. not. 8.
1. a quo debeant ordinari novitii ?
114. Quseritur hic
Dicunt Suarez Henriquez ab ordinario autoriginis,
, et ,

aut domicilii sed Sanchez Castrop. Delbene et Fagna-

:
, ,

nus cum aliis existimant, quod possint ordinari ab ordina-

rio loci, ubi est novitiatus. Recte dicunt La-Croix, et P.
Mazzota utramque sententiam esse probabilem dum-
, ,

modo ( quoad hanc secundam ) novitius animum habeat,

quantum inse est, perpetuopermanendi inillomonasterio
in quo est ethac de re juramentum praebeat, ut praecipi-
,

tur in bulla Speculatores. Ibid. n. ^65.

n5. Quaeritur secundo ,utrum religiosi possint ordinari
exira tempora PNegamt Vasquez, Lezana; etc, etenim aiunt,
quod, etsi Cregorius XIII. id concesserit Jesuitis, attamen
prohibuit communicationem. Sed hodie non amplius est
in dubium revocandum quin possint tam ex multis pri- ,

vilegiis concessis aliis religionibus, quam ex declaratione

nuper facta per Benedictum XIII. in conc. Romano (tit. 5.
cap. 1.) in quo statutum fuit quod talia privilegia in suo ,

robore persistant , ncc eis derogatum fuissc constet. lbid.

n. 797. dub. 3.
116. Quaeritur tertio,utrum cum ordinantur regulares
cxtra tempora , valeant ordinari quocumque die , in quo fit

officium duplex, etiamsi nonsitfestum de praecepto ? Affir-

inant Fagundez, Villalob. Diana, elc. , et dicunt esse proba-
bile Suarez aliique quia Alexander VI. cum ageret de
,
;

hujusmodi privilegio dixit posse ordinari dicbus domi-

nicis swe festwis duplicibus , at non dixit de pracepto.
,

Hanc opinionem rejicere non audeo existimo tamen pro- ,

babiliorem oppositam cum Lug. Morin. et Escobar, quia

Gregor. XIII. agens de eodem privilegio delaravit, dicens,
dicbus dominicis, et festivis diebus et non dixit duplicibus ,

Dies festivus proprie accipitur ille, in quo vetantur opera;

unde intelligitur de praecepto. Et revera usus obtinet
quoad omnes eos, qui dispensatione ordinantur in tribus ,

diebus festivis , pro quibus valet eadem regula. Vid. 1. 6.

n. 797. dub. 4-
117. Quoad potestatem vero conferendi ordines , olim
abbates regularesexconcessione ipsis facta in synodo VII.
f sicuti habetur in can. Quoniam dist. 169. )pot< rnnt mini
 DE PRIVILEGHS. JV9
strare tonsuram, et ordines minores, non solum suis sub-
ditis religiosis, sed omnibusaliis. Attamen per Trid. sess.
23. cap. lo.hujusmodi potestas fuit ipsislimitatapro solis
regularibus subditis. His tamen non obstantibus pleri-
que DD. sustinuerunt, abbates saltem mitratos (ut exi-
,

stimant Salm. et adducunt plura S. C. decreta) qui pos^

sunt pontificalia exercere posse ordinare etiam seculai -es
,

suos subditos et etiam alios habentes dimissoriales litta-

, ,

ras suorum ordinariorum nihilominus omnes istae opinio-

;

nes locum amplius hodie non obtinent post decretum S.

C. approbatum ab Urbano VIII. die 17. jan. anno 1642,
quo rejecta quacumque contraria sententia ,
prohibitum
fuit abbatibus , ne ordines conferrent , vel litteras dirnis-
soriales concederent aliis, quam solis subditis regularibus
iisquecontrarium facientibus suspensio imposita fuit. Ex-
cipiuntur tamen plerique descripti in cancellaria Rom.
qui privilegium habent dimissoriales epistolas concedendi,
ut abbas Montis Cassinensis,abbas Cavensis, etc. Vid. 1. 6.
n. 763.
118. Quaeritur hic 1. utrum abbates habentes jurisdi-
ctionem pene episcopalem in aliquo territorio separato
possint ordinare suos subditos saeculares ? Molfesius apud
La-Croix lib. 6. p. 2. n. 2236. affert declarationem affir-
,

mativam S. C. Sed Benedict. XIV. de Synod. 1. 2. c. 11.

n. i5. refert alteram contrariam et idem affert decisum
, ,

P. Zacharia apud La-Croix loco citato.

1 ig. Quaeritur 2. utrum abbates qui possunt ordinare
,

subditos professos, valeant et novitios ? Negant Castrop.

Barb. Sayrus, etc. Communius auiem , et probabilius affir-
mant Suar. Laym. Sanch. Escobar et Salm. cum aliis ,

quoniam in favorabilibus regulariter sub regularium no-

mine veniunt etiam novitii ut diximus. Vid. lib. 6.
cit n. 764.
120. Quaeritur 3. utrum ordines collati ab hujusmodi
abbatibus, saecularibus aut regularibus nonsubditis, sint
,

validi ? Negant Suar. La-Croix , etc. Sed affirmandum

estcum Sanch. Salm. Tab. Pelliz. etc. , quia hacc facultas
( ut diximus) olim fuit concessa abbatibus; et a concilio
deinde, et decreto Urbani vetitum illis fuit tantum facul-
tatis exercitium unde ipsi illicite, sed vahde ordinant.
:
 ,,

320 APPEIVDIX II.

Et quod ita se res habeat, apparet ex eodem decreto Urba-
ni, quo ordinatis imponitur suspensio. Pro validis ita-
que habentur ordinesiis collati. Et ita decisum pluries per
S. C. ailfert Benedict. XIV. dc Synodolib. 2. c. 11. n. i3.
121. VIII. Quoad celebrandam missain, et ministran-
dam eucbaristiam , olim e.x privilegiis Sixti IV. Alexandri
VI. et Urbani VIII., poterant celebrare in altari portatili
tam in suis domibus, quain in suis ruralibusdomibus vul-
go grancie, etiam contradicente episcopo. Salm. tract. i5.
c. 7. n. 79. Sed Clem. XI. anno 1703. suo decreto decla-

ravit, quod omnia eorum privilegia celebrandi in altari

portatili revocata sint per Tridentinum. Itemque declara-
vit Benedict. XIV. in bulla Magno §. 29. Necpossum as-
sentiri P. Mazzottae dicenti hujusmodi prohibitiones in-,

telligi factas quoad domosprivatas sed non quoad proprias ,

religiosorum nam in decreto Clementis agitur de privile-

;

gio celebrandi in locis in quibus dcguntj loca autem in

, ,

quibus degitur, sunt domus propriae, non alienae. Inno-

centius insuperXIII. anno 1723., in bulla Aposlolici mini-
sterii quae cum ab ipso pro cleri hispanici reformatione
,

tantum edilaesset, confirmata fuit ann. 1724., aBenedicto

XIII. in bulla , In supremopro totoorbe, prohibuit, wcm
prwatis regularium ccllis scu cubiculis crigatur cdlarc , rc-
,

meta quacumquc in contrarium consuetudinc. Vid. 1. 6. n.

36o. v. Hanc. Sciatur tamen quod Greg. XIII. concessit
,
,

provincialibus Jesuitarum facultatem deputandi publica

oratoria in suis ecclesiis in quibus omnes possunt celebra-
,

re, etc. Apud Merat. p. 1. tit. 20. ad lit. F.

122. Ex privilegio Greg. XIII. possunt
regulares cele-
brare una hora anteauroram quare valent celebrare mis- ;

sam tribus horis ante solis ortum ita Lugo Suarez , Rodri ; ,
•

quez, et Salm. tractat. i5. c. 7. n. 9J. Imo cum adest

aliqua iusta causa possunt celebrare immediatc post duas
,

Iioras post mediam noctem ex privilegiis Alexandri VI. et

Clementis VIII. Et hujusmodi privilegia dicunt Lugo
Bodriquez, Diana, Narbona, et Salm. cum aliis non esse
revocataper Tridentinum sess. 22. deEvitand. etc. Monent
tamen|)raedictiDD., id valere tantumpro ecclesiis propriis;
in quibus tamen (subdunt) possunt hujusmodi privilcgio
uti eliam sacerdotes seculares. De Lugo de Euch. d. 20.
 DE PRIVILEGIIS. 3u
n. 27. et Salm. ibid. n. g5. Insuper Eugenitts IV. conces-
sit regularibus licentiam celebrandi tribus boris post me-
ridiem justa tamen ex causa attamen Azorius , Fagundez
,
:

aliique dicunt, liujusmodi privilegium fuisse revocatum

perS. Pium in bulla, Amantissimus anno i5G6., cujus rei ,

Lezana affert declarationem S. C. Sed his non obstanti-

bus, dicunt Lugo, et Salm. cum Aversa, Dicastillo, Nar-
bona, Diana etc. authentice non constare de revocatione
,

S. Pii qui locutus fuit de missis tantum

,
qiue cclebrantur ,

cle sero , ctiam forsan circa solis occasum; uncle dicunt, vi-

gere privilegium Eugenii IV. et ut quis illo utatur, suf- ,

ficere quamcumque mediocrem causain , utconvaiescentiae,

studii, et similium.
1 23. Quoad vero administrandam eucharisliam Paulus III,
aliique Pontifices concesserunt regularibus facultatem mi-
nistrandi in suis ecclesiis omnibus fidelibus. Excipitur ta-
men, 1. si episcopus rationabiliter probiberet alicui ne ,

eucharistiam sumeret. Excipitur. 2. communio in mortis

articulo, aut periculo dummodo non adsit extreina, aut
,

gravisnecessitas, etparocbus nequeat, autnolit ministrare ;

Lugo , Roncaglia etc. Vide lib" 6. num. 329. et 2Z[o. Exci-

,

pitur 3. communio paschalis id est illa, quapraecepto sa-

,

tistit, ut communiter aiunt Fiiliucius Sa, Busemb. etc. ,

124. IX. Quoad facultatemconcionandi olim , regulares

ex Clementina Dudum de Sepult. poterant libere piacdi-
care in suis ecclesiis , et in plateis ; sedTridentinum sess. 5.
c. 2. statuit, ne in alienis possent sine
ecclesiis prsedicare
licentia ordinarii, et in ecclesiispropriis sui ordinis, ante-
c|uam benedictionem petant ab episcopo. Quare religiosi
ut in suis concionentur ecclesiis, suilicit, ut petant bene-
dictionem et si illa denegetur ut dicunt Lczana Peiliz.
, , ,

Bordonus, Saim. tr. 18. c. /\. n. 178. cum aiiis, adducto

decreto S. C. Sed hujusmodi benedictio utdicunt Salman- ,

ticences non requiritur, ut prsedicent per platcas : nam

,

concilium loquitur solum de ecclesiis. Semper tamen de-

bent regulareshabere approbationem suorum superiorum,
qui peccarent si nulio eoruin prachabito examine, iispra;-
,

dicarc permitterent. Salm. ibid. n. 176. et 177. Possunt

autem superiores commiltere etiam simplicibus clericis
tonsuratis, ut proediccnt,cxprivilegio Gregorii XIII. Licct
 ,

3*s APPENDIX II.

S. C. generaliter declaravcrit ,
prsedicationem non posse
committi cuicumque tonsurato. Ibid. n. 174.
1 25. Quo vero ad ecclesias alienas, ut dictum est, regulares

ibi prsedicare non possunt sine venia ordinarii nisi id esset ,

pro duabus, aut tribus vicibus ut dicunt INavarrus, Bar- .,

bosa Diana Salmanticenses aliique aut dummodo or-

, , , ;

dinarius non maneret inibi et religiosus aliquis transeun-,

ter ibi esset quia tunc potest illi parocbus licentiam con-
;

cedere praedicandi uti concessit Gregorius XIII. Salm. cit.

,

c. 4- n 184. Quando tamen ordinarius veniam concederet,

-

religiosus valet concionari in parocbiis etiam contradi- ,

cente parocbo et quia ordinarius est parocbi superior et

, ;

quia id fuit expresse concessum per Alexandrum IA Ibid. .

num. 179.
126. Quseritur utrum liceat regularibus concionari
1.

contradicente episcopo ? Quandosunt alienae ecclesiac, et

episcopus ab initio veniam denegat, procul dubionon li-

cet. Sed si episcopus jam concessisset liccutiam et inde ,

vellet eam revocare, atque ecclesiae essent propriae dicunt ,

Peyrinus , Salm. cum Diana etc,

Vega, Pellizzarius , et ,

ibid. n. 171. posse praedicare. Scd buic obstat quod in

Tridentino statuitur sess. 2.4. c. 4- nullus scccularis , swe
,

regularis , conlradiccnte episropo prcedicare prcesumat. Ob-

stal insuper bulla Grcgoiii XY. Inscrutabili in qua statui- ,

tur episcopum ut delegatum apostolicsc sedis posse pu-

, ,
,

nire religiosos qui in alienis ecclcsiis suorum ordinum non

,

petita benedictionc , aut ipso conlradiccnte , prcedicare prce—

sumpserint. Sed respondent Salmanticences quod tam prac- ,

dicta bulla, quam

concilium accipienda sint juxta id
quod statuitur in Clementina Dudum supra citata qua ,

probibetur prsedicare, quando pra?dicat episcopus aut ,

quando solemniter coram ipso praedicatur. Et ita decisum

referunt per S. C. episcoporum, et regularium die 3o.
januar. 1629. apud Barbosam in Trident. sess. 5. c. 2. ,

n. 19. Cum ego tamen observassem Barbosam loco citato;

inveni ,
quod S. C. declaratio fuerit solummodo quoad
conciones in ecclesiis propriis regularium; unde quoad
ecclesias alienas mibi non videtur probabilis supra dicta
responsio.
127. Quseritura. utrum episcopus valcat examinarc rr-
 DE PRIVILEGIIS. 333
ligiosos petentes veniam concionandi in ccclesiis non pro-
priis ? Sacr. congreg. apud Barbosam 1. c. n. 20. die 12.
jam. anno 1628. statuit aflirmative sed negant Salm. cit. ;

c. 4. n. 186. cum Pellizzario, Bordono, Diana,Peyrino, etc.

ex bulla Leonis X. Supernae in qua statutum fuit ,

ut ,

nemo ad concionandum admitteretur nisi prius per supe- ,

riores suos respectwe deinde declaratum iuit

cxaminatus , et
ibidem quod religiosus approbationem sui superioris
,

ostendere deberet. Respondent deinde Salmanticenses cum

Pcllizzario et Granado
, supradictam contrariam S. C.
,

declarationem non amplius quam probabilem prse se ferre

sententiam unde non esse pracferendam bullae Leonis. At,
;

inquam saltem probabile est ex dicta declaratione quod

,
,

episcopus valeat examinare, et aliter negare possit licen-

tiam. E contrario bulla Leonis prohibet episcopis ne ad- ,

mittant religiosum non afferentem approbationem sui su-

perioris, sed non vetat illum examinare, si velit, etnegare
veniain si ipse renuat examinari.
,

1 28 Animadvertendum tandem est, ordinarium ex conci-

lio Lateranensi V. posse suspendere et punire concionatores ,

regulares in tribus casibus in quibus imo ipsi ipso facto

,

suspenduntur a concionando 1. Si praedicent miranda

:

faha , aut incerta. 2. Si prsedicent propbetias non funda-

tas in sacra Scriptura, aut non approbatas a sede apostolica.
3. Si pracdicando detrabant episcopis et suis superioribus. ,

Insuper ex Trid. sess. 5. cap. 2. episcopus potest suspen-

dere et punire regulares illos qui praedicant propositiones
, ,

boereticas erroneas aut scandalosas. Salm. tract. 18. c-4-

, ,

11. 188. Demum adnotandum, quod Urbanus VIII. in con-

stitutione Alias felicis rec. etc. adnotata 11. apr. i635. (in
extensum relata apud P. Fer. Bibliotbec. tom. 3. verb.
Oracula p. 35 1. num. 9.) revocavit omnia privilegia ab
antecessoribus regularibus concessa ^/V*c vocis oraculo .

exceptis iis ,
qua? testificata fuerint per ministros ,
quibus
vi sui officii fides adhiberi solet.
 ,

34 APPESDIX III.

APPENDIX III.

DISSERTATIO
De justa prohibitione el abolitione librorum nocuai leclionis.

Brcvi calamo plura continens, cjua: diftusc ab aucloribus tradita sunt

Nuper in duas offendi epistolas calamo exaratas inqui- ,

bus saluberrima ac pernecessaria Ecclcsia? disciplina circa

librorum prohibitioncm perperam impetitur, et temere
, Ecclesiac lege non
asseritur, licitum esse obstante, modo
evidens nonappareat periculum subversionis libros quos- ,

cumque perlegere. Epistolarum auctores bis duabus falsis

fulciuntur rationibus prinia quia lex probibitionis libro-
:
,

rum non procul ab bisce temporibus invecta est in Eccle-

siam , sed prisca disciplina non comprobatur. Secunda,
quia Ecclesia in bac re ncc canonice procedit, nec recto
juris ordine servato, et ideo bujusmodi lexobligare nequit.
Miratus sum quidem , novas hasce opiniones tam perfricla
fronte ab auctoribus epistolarum obtrudi , cum satis com-
pertum sit, disciplinam, qua pravorum librorum lectio-
nem Ecclesia probibet, a primis usquc sseculis semper et
constantissime viguisse lum etiam Ecclesiam catbolicam
:

in bujusmodi librorum proscriptione accurato semper exa-

mine, rectoque ordine proccssisse et nunc quoque pro- ,

cedere. Ilinc aggrcssus sum rem hanc funditus ad trutinam

vocare : prpcserlim cum experimento constet, ex pra^latis
pravis opinionibus auctoritatcm Ecclesi:e non minimum
labefactari, et fidelium mentes ab obsequio Eeclesia^ et< -
nitionibus debito valde rctrabi ex quo deinde in alios er-
;

rores contra lidem et mores misere et de facili incidunt

cum immensa animarum strage. Ac proinde operae pretium
duxi in publicam lucem hanc dissertationem ederc in ,

qua primum ostendam necessitatem prohibendi libros

omnes qui errores in legentes ingercre possunt deinde
,
:

hanc Ecclesia: legem vetandi libros ab ejus incunabulis us-

que nunc continuato semper usu urmalam fuisse tertic :
 DE PIIOIHBITIOSE LIBROJRUM»
demonstrabimus quani prudcnter et ordinate in hujus-
,

prohibilione seinper Ecclesia processit, et procedit.

inotli
Tandem quorumdani confutabimus inanes objectiones
ha?reticorum a quibus postmodum catholiii tliqui minus
,

cauteciTataquaedam suntmutuati, quae deinde iinprudenter

in vulgus maxima cum lidelium pernicie prodiderunt.

CAPUT I.

Dcmonstratur utilitas ac neccssitas prohibendi libros noxice lectionis

I. homines omni modo et studio evitare spe-

Hacreticos
ciale Domini mandatum est tani in veteri (Deuteron. ,

cap. 16. ) quam in novo Testamento Pvom. 19. et ad Tim. (

cap. ult.). Praesertim S. Joannes scripsit Siquis ven.it ad :

vos y ct hanc doctrinam non affcrt , nolilc rccipcrc cum in do~

mam,nccai c ci dixcritis. i.Joannes 1. 10, Sapienter enim
:

dixit S. Paulus Vcrba eorum multum proficiunt ad impicta-

:

tcm et scrmo eorum utcancer serpit. 2. Tim. 10. Hinc Joan-

,

nes lnaxime sategitsecavere al3 Ebione horruitque adhuc ;

balneum, quo Cerinlhius usus fuerat. Vid. Baron. ad

ann. 44- num 8. et 9. Eodem modo se gessit Polycarpus
cum Marcione. Eus. 4- cap. i3.
Ilist. lib. Eusebius Ver-
cellensispotius fame destitui sepatiebatur, quam ex Aria-
norum manibus panem Apud Baron. adann. 356.
accipere.
num 96. Cyprianus loquens de quibusdam excommuni-
catis , sic oves suas commonuit Nc fallacibus verbis con-
:

scnsum facde commodctis ne pro lucc tcncbras , vcncnum

,

pro rcmcdio , mortcm pro salute sumatis... Procul ab hujus-

modi hominum contagione disceditc , ct sermoncs eorum velut
cancer,ct pestem fugiendo , vitate. De S. Cyprian. edit.
Pamel. ep. £©. alias 8. lib. 1. Porro, quod ab omni cum
hscreticis etexcommunicatiscommercio fideles abstinerent,
semper in Ecclesia custoditum fuit ut testantur S. Eph- ,

rcm de Virtute cap. 8. Alexander Alexandrinus epist. ,

ad Alexandr. episcopum. S. Athanasius in vita S. Ant. ,

abb. S. Leo ser. 5. de Jejun. ct sic pariter concilia, Ponti-

fices et patres omnes.
,

II. Si ioitur pravum collocutorem devitare tam instanler

3a6 APPENDIX III.
ab Ecclesia semper praeceptum fuit, quanto magis se ca-
vere oportebit a libro pernicioso ,
qui valde plus quam
sermo potest lectores corrumpere? Si verbum, quod sta-
tim avolat «rpit ut cancer et ad morteni vulnerat quid
, , :

mali non afferet liber improbus qui potestevadere perpe- ,

tuus fons subversionis?Nefarius liber quascumque potest

penetrare domos ad quas auctor nunquam forte aditum
,

posset babere. Si religio , et publica quies consistere non

possent ubi perversi bomines permitterentur prava dog-
,

mata evulgare aut perniciosas ingerere opiniones contra

,

receptas morum regulas ut dicitur in lib. Congruit ff.

,

de Offic. praesid.quanto minus salva consistere valebunt,

ubi hujusmodi nebulones permitterenlur eademlatius dis-
seminare scriptis ipsaque comprobare captiosis argumen-
,

tis ,
qua? longe magis perlecta, quam audita nocent. Quid-
quid enim legimus mentem validius occupat ac facilius
, ,

ad cor pertransit. Sicut sancta lectio virtutes fovet, sic con-

tra lectio prava ad vitia impellit et fortius impellit, cum ,

ad. vitia procliviores sint homines quam ad virtutes. Benc ,

S. Basilius libros appellavit cibum animarum ; quia sicut

cibus delectabiliter ingreditur in hominem et deinde fit,

proprius hominis sanguis sic liber : cum legitur delectabili- ,

ter legitur(quis enimleget invitus?) etsic defacili fieri solet

r,es propria lectoris. Praeterea, qui ad auctorem legendum
accedit ille pene
, discipulum se tradit ipsique cor docile, et ,

benevolum offert et ideofacileab illo decipi potest; valde

;

enim clifficile est quod lector aliquo amore erga auctorem

,

illum non afnciatur ex quo deinde facile eveniet, ut im-

:

pietas, et error latenshauriatur insensibiliter , et tenaciter

postea retineatur.
III. Adde, quod impii scriptores magno quidem studio
errores suos ita ornant et colorant, ut non solum simplices.
sed etiam docti decipiantur. Illos enim nunquam (saltem
sub initio) aperte produnt, sed eos variis speciosis rationi-
bus eruditionibus ac leporibus vestiunt et liniunt, sicque
, ,

lethale venenum ingerunt. Quandoque sanctitatem ac ze-

lum proc se ferunt , sollicitudinem de publico bono affe-

ctant, canonesque perfectionis tradunt sed latet anguis in ,

herba. Spectabis eos innumeras Scripturac et patrum sen-

tentias,et exempla afferre, secj cuncta vel adulterata. ,
 DE PROHIBITIOIVE LIBRORUM. 3*)
vel perperam interpretata. Ita ha^retici decipere plures
consueverunt scientes fcetores suos nulli cito fore placi-
, ,

turos, si nudi exlialentur; et ideo illos coelestibus eloquiis

velut quibusdam aromatibus condiunt, ut alii impietatem
horrentes divina non facile oracula contemnant. Jlinc
,

Salvator clamabat Atlcndilc a falsis Prophetis qui ve-

:
,

munt ad vos in vestimenlis ovium intrinsccus autem sunt ,

lupi rapaces. Matth. 7. i5. Quid est vestitus ovium , nisi

simulatio pietatis ,
qua captiosi scriptores callide se in-
duunt? Quid lupi rapaces , nisi sensus haereticorum qui ,

gregem Christi dilaniant? Vide , inquit Origenes, nc tc

decipiat fulgor opcris , ne (e rapiat sermonis pulchritudo.
Pariter ait S. Gregorius : Hoeretici pcrmiscentes recta per-
, ut oslcndcndo bona , auditores ad se trahant ; ct exhi~
versis
hendo mala lalcnti cos peste corrumpant. Tom. 1. lib. 1.
,

mor. cap. 11.

I\ Sed valde
. refert hic afferre verba cujusdam docti
hairetici , Abraham Le Moine in traductione trium Epist.
Pastor. episcopi Londin. ann. 1730. qui loquens de plu-
ribus libris in Anglia editis atheisinum sapientibus, sic ait :

« Librihujusmodi cum incidissent in manus gentis in-

,

» numerae malum peperere infinitum. Et eo magis, quo

,

» primafacie exornati apparent ex fine et ratione laudabili.

» Contra incredulitatem quai' se palam prodit quisque , ,

» se vertit. Sed auctores isti Angli sub specie deferendi

» evangelicam veritatem , difficultatibus suis ejusdem
» fundamenta submovent, ac principia diruunt, nihilque
» omittunt, quo ejusdem argumenta reddant valde su-
» specta. Virus evomunt eo magis lethale quo subtilius, , ,

» et magis abditum. Diu inde dementati homines bibunt;

» nihil autem ibi vident quia nihil suspicantur. Yellica- ,

» tiones etiam ac emditiones miscent ut melius visco ,

» obliniant. Et quoniam delectat novitas et exigua est ,

» religionis instructio inclinatio vero ad pravitatem ni-

,

» mia, non est mirum si libri hujusmodi spiritum ac ,

» corda pervertant illorum qui incaute perlegunt. Sermo ,

» incredulorum ferit lectores implicantur egrediuntur

: ,

» scrupuli , et tandem fiunt increduli inopinato. EfFraena

» inde mentis libertas immoderatam necessario ac ir- ,

» resistibilem creat cordis licentiam hccc passionibus in- ;

 ,

3*8 APPENDIX III.

» dulget, ac vitiorum dilatat imperium. Ilinc vere dici
» potestmagnam hanc civitatein nempe Londinum
, ( )

»> nunquam eo usque fuisse depravatam sicut est hodie. ,

» Et quidem pene status onines Europaei ,regna nimis

et
» infeliciter conspiciuntur infecta; sed essent absque du-
» bio amplius , si esset in illis libertas ,
quae in nobis est
» cogitandi , scribendi , ac legendi. » Hactenus ille. Quippe
hujus haeretiei querela praefata , exclamatio vel sola suf-
et
fickad ostendendum, quam sit necessarium ad religionem,
et publicam pacem fovendam libros perniciosos interdicere.
Atque utinam falsum esset illud quod praefatus auctor ,

nltimo loco asserit nempe etiam apud catholicos pestem

,

atheismi plures infecisse. Et hoc cui tribuendum, nisi

damnatorum hbrorum improbae lectioni? Alii quoque
Angli cum hseretico relato de sua? gentis communi conta-
pione fortiter conqueruntur sed interim minime curant ;

exitiosam scribendi et legendi libertatem coinprimcre.

Tempore, quo Anglia Romanae Ecclesioe obtemperabat
nulli quidem ibi lngebantur increduli nulli athaei, deistae, ,

vel latitudinarii nulli,eo quod nulli ibi edebantur, etnulli

legebantur, qui talia docerent libri. ,

Y. Nunc pracstat id exemplis confirmare. Testatur B.

Dionysius Alexandrinus aputl Baron. libros noxios Nepotis
,

episcopi in partes Kiliastarum pene medium adduxisse

Orientem. Bardasanes Syrus in Mesopotamia , ad fidcm
jam conversus, ita olim fuitpietate conspicuus, ac sollici-
tus iu exagitandis haereticis voce et scriptis, ut catholicis
admirationi haberetur, sed ubi Yalentinianorum quaedam
volumina non tantum eorum subscripsit erroribus,
legit ,

sed alia atrociora paradoxa finxit et sic innumeros ho- ,

mines seduxit. Yide Ephraim Chamber in Cyclop. verb.

Bardasanitae. Item testatur sanctus Hieronymus, in Isaiam
1. 18. c. 64- quod Hispania et Lusitania non contaminatae

fuerunt,nisicum ibi libri Priscillianorum fuerunt vulgati.

Pariter S. Turibius in suis ad Idacium, Ceponium et ,

B. Leonem epistolis corruptionem Iberiae, et Gallia^ Nar-

bonensis deplorat, ob quosdam nefarios libros quos uni- ,

cam dicebat causam fuisse tanta? stragis. Eutychesinvictus

antea fidei defensor ad unam lectionem libri cujusdam
,

Manichaei mutatus est in infandum caput innumerabiliu!n

 DE PROHIBITIONE LIBRORUM. i >.o

haereticorum. Vide Anastas. Sinait. lib. contra Aceplialos

Postea ille in monasterio detentus mutire co-
c. 6. et i/[.

actus est, sed ejus scripta, ipsius silentio non obstante, ad

Orientem corrumpendum progredi non cessarunt. Julia-
nus Halicarnassaeus inCaria ex lectione librorum Yalentini
a fide similiter misere defecit. Anastas. ib. Sic et Avitus,
presbyter Hispanus legendo scripta Origenis , quamvis ,

simul legeret ipsorum confutationem et per Hieronymum ,

admonitus fuisset ab crroribus se cavere virus tamen reje- ,

cta monitione lethaliter absorbuit. Baron. ad ann. i44- ?

n. 4- Luctuosius Henricus Bulincerus doctor catholicus

olim piissimus, mio perfectionis cupidus mox ad Carthu- ,

sianos ingressurus, in librumincidit Melanchtonis a cujus ,

lectione licet divina voce interius exterritus , tamen ad

legendum a daemone impulsus , legit , et cecidit : sicque
ex probo Dei ministro infclix minister Satanae evasit. Yide
Diction. portat. verb. Zuinglius. Hieronymus Wicleff post
multos improbos suos labores in Anglia editos , donec ore
docuerit , nihil pene nisi improperia reportavit et paucis- ,

simos fecit sui erroris sectarios.; at ubi nefarios suos libros

diffudit , totam ,
quam nunquam vidit Bohemiam per-
,

didit, potumque venenatum et aliis tradidit; cum enitn

Joannes Hus Wicleffi libros a quodam Bohemo qui Oxo- ,

niae studuerat accepisset eorumdem impiam doctrinam

, ,

undique disseminavit Cocleus in Hist. Hussitarum. \id.

:

etiam Bonacin. Blacciot. in INotis ad Thom. Waldens. ad

doctr. 6. Wiclefli. Omittimus ne longiores simus, alia ,

similia exempla quae in historiis passim inveniuntur.

,

Caeterum eruditis cunctis patet novas haereses fcre semper ,

exhaustas et exscriptas fuisse ex libris aliorum veterum

,

haereticorum.
VI. Hinc concilia, Pontifices ac pii principes, et cala- ,

mo ,et voce et censuris et aliis pcenis toti fuerunt ad ex-

, ,

tirpandos libros qui fidem aut mores quoquomodo infi—

,
,

cere potuissent. Hinc patres in suis scriptis magnopere sunt

conati avertere fn-eles ab hujusmodi librorum lectione.
Origenes eos qui libros impudicos aut impios injuste re-
,

volvunt ejusdem culpae asseruit reos quam qui carnes

,
,

falsis numinibus oblatas manducarent. Orig. Hom. 20. in

Num. S. Isidorus scripsit, impia scripta legere idem est ,

i i..
33o APPEJXDIX III.
ac thus immolare diabolo additque ;
, non licere cbristia-
nis legere figmenta poetaruin, quia per illa mens ad li-

bidinem incensa excitatur. S. Isid. in c. Ideo i5. dist. S7.

S. Hieronymus ait : Nemo in perforatam inlrat cymbam, ut
discat vitare naufragium ; et acl hoeresibus plenum volumen
animam diriges immunem doli , itt ibi discas catholicam ve-
ritatem? S. Hieron. ep. ad Laelam. Eortius Tertullianus :

JVemo inde strui potest unde destruitur : nemo ab eo illumi-

,

natur, a quo contenebratur. Tert. de Praes. c. 2. Etiam im-

pius Lutberus librum edidit de abolendis scriptis pravaa
doctrina?. Yid. Sleidanum lib. 2. Calvinus pariter ejulabat
adversus malos libros Brascbius de Lib. Eccl. t. 3. c. 26.
,

n. 5. Notum estetiam, libros Micbaebs Servetiann. i552.,

una cum impio auctorc Genevge fuisse, Calvino instante ,

eoncrematos. Ipsi gentiles, sola duce ratione, aut expc-

rientia, idem de malis scriptis extirpandis judicium pro-
tulerunt. Plato binc necessarium duxit, ut libri pnusquam ,

ad alios pertranseant, sapientum examini subjiciantur.

VII. Quippe apud omnes nationes cultas mos abolencii
libros noxia? lectionis scmper invaluit. Apud Hebraeos
Joakim, cum per Barucli librum accepisset a Jere«nia
transmissum timens, ne Judaeis scandalo esset, ignibus
,

dari jussit. Yid. Bodinumlib. 2. Daemonomanioe. c. 2. Kex

etiam Herodes onines bebraicarum originum codices con-
cremari voluit utpotepaci pubiicaeadversos Euseb. Hist.
, ,

I. 1. c. 8. Apud Syros Antiocbus Epipbanes publico edicto

praccepit libros Hebracorum comburendos, 1 Macbab. 1 5. . .

Josepli. Hebr. 1. 12. c. 7. Apud Atbenienses

Protagoras ex
senatus consulto undique exterminatus est, ejusque scripta
publice igni tradita, quia in illis de existentia Deorum
dubitabatur, Cicero 1. 1. de Nat. Deor. et Lactant. de Ira
Dei c. 9. Apud Graccos pariter conc.remati fuerunt libi
, i

Epicuri Erasm. in Prov. Eiculn. Apud Romanos, cum

,

quidam bubulcus aratrum trajiciens in arcula sepulcbrali

Numae volumina reperit, ubi Numa de cullu Deorum
non bene licet vere scntiebat sen _us jussit illa igni
( ) ,

tradi. Valcr. Max. I. 1. c. 1. et Plin. 1. i3. c. i3. Marcus

Emilius, ccrtior factus de multitudine bbrorum qui ,

Romam intromittebantur jussit ore pracconis omnia con-

,

cvcmanda scrinta ^ ubi Oftvi ritus et preces continebantur.

 DE PROHIBITIONE LIBRORUM. 33i
Testatur Arnobius l. 3. apud. Baron. ad ann. 3o2. n. iq.
Romanos petiisse, ut extirparentur libri Ciceronis de Na-
tura Deorum, ubi Cicero de ipsorum religione patenter
male sentirejam videbatur.Pluraitem Romanajura haben-
tur, ubi jubeturexterminandos libros improbae lectionis,
Lib. ro. §. Tantumdem ,lT. Fam. ercisc. c. 4- Cactera? Paul.
Sent. 1. 5. tit. 2.3. ad L. Cor. 1. Quicumque, 1. Damnato,
infra laudandis. Prreterea testatur Livius 1. io. decr. io.

apud Romanos Pontifici Maximo demandatum

de esse
scriptis agnoscere, eosque damnare, et comburere. Item
imperator Augustus supra duo millia combussit libros ,

ubi nullus auctor vel parum idoneus legebatur Sueton.

,
:

in August. et INiceph. lib. io. Idemque Csesar cavit, ne le-

geretur liber de arte amandi, ejusdem auctorem Ovidium
in cxiliuni misit.
VIII. Et hic maxime advertendum ,
quod multo studio
cpiscopi parochi curare debent
et ut removeantur a ,

suis ovibus libri obscceni, aut de vitioso amore tractantes,

quos sapienter vocat Origenes calices Babylonis vcncna ,

propinanlcs ; et S. Augustinus ranas ascendentes de cre be.t*-

tia'. Etiam gentilcs hujusmodi putida scripta execrabantur.

Plato aiebat, impudicos libros omnino a civitatibus ar-

cendos. Apud Lacedamiones et per totum Spartianorum ,

dominium vctitum fuit legercacretinerelibros Archiloci,

,

co quod obsccenum quid conlinebant. Valer.Maxim. 1. 6.

c. i3. Eama est, utlraditquidam auctor,Beyerling. Cyclop.

verb. Lib. p. 78. litt. D. Virgilium opus suum proptercon-

(ictam Didonis impudieitiam, pra?cepisse jam morti proxi-
mum ignem injici. Plures hujus farina? libelli dicti ro-
in ,

mancnses vulgo romanzi) undiquc hodie per domos cir-

( ,

cumferuntur, et per manus simplieium adolesccntium

circumeunt. Horurn romanensium primus inventor fuit
lleliodorus Phcenix episcopus Tricensis in Thcssalia ,
ut
enarrat Niccphortis , lib. 12. c. 34- Hic cum talem roma-
nensem tcmpore suae juvcntutis inscripsisset, cujtis lectio
juvenes impellere ad exitiosos amores s-yn-*-
facile poterat ,

odus provincialis, cognito hoc periculo, eam Heliodoro

imposuit conditionem , ut vel opus suum traderet flammis.
vel episcopatui renuntiaret; at ille maluit suae dignitatii
cedere ,
quam opus suum destruerc
 ,,

332 APPE^DIX III.

IX. Hujusmodi romanenses non sunt quidem universe

damnati de jure ecclesiastico nam in indice (regula 7 , )

tantum damnatur libri , quireslascivas ex professo traclant,

aut docent) tamen de jure naturali, ut optime advertitqui-
dam doctus auctor, continuator Tournely t. 3. Dec. c. 1.
art. 1. saepe sunt per se vetiti propter grave damnum
quod legentibus inferunt in ipsis enim virus quanto mi-
;

nus patet, tanto magis nocet. Scribit de liujusmodi libel-

lis Alexander Tassoni, lib. 7. Pensieri diversi c. 11. Col

leggere accidenti stratagcmmi amorosi , particolartncnte

, e
nelle solliludini , e negli ozj , si apprcsentano fantasmi osceni

sotto apparenza didiletlo , e Vingegno vi si abbandona. Porro

ipsinon apertae impudicitiae scatent sed animum ad pro- ,

lanos amores mirabiliter incendendo , illum obtenebrant

a Deo alienant, etvehementer ad malum inclinant, ita ut
occasione oblata homo facile in infandas libidines ruat , et
pertinacius in ipsis deinde perseveret. Et insuper hic no-
tandum quod saepiuspatresfamilias rei sunt de hoc damno,
,

quia tenentur eripere hos improboslibellos e manibus

ipsi
liliorum et si non faciunt intelligant se non posse a cul-
;
,

pa excusari et minime deinde querantur si lilii utiliastu-

; ,

dia negligant et despiciant quia ipsi delectabili illi roma-

,

nensium lectioni assuescendo , alios proficuos libros legere

postea fastidiunt, et horrent et sic remanent rudes, et vi-
;

tiosi evadunt. Joannes Gerson scribens contra quemdam ,

romanensem , inscriptum de Rosa , damnationem affert

Caesaris Augusti libri Ovidii , deinde exclamat Oh Deus, :

oh praeseniis temporis mores ! Inter paganos paganusjudex et

incredulus paganum condemnat qui doctrinam scribit qua? ad, ,

fatuum allicicbat amorem , et intcr christianos ialc opus susti-

netur laudalur
, , defenditur !

X. Similis farinae est liber inscriptus, Pastorjidus (ho-

die jam merito expresse damnatus) cujusnon defuitqui- :

dam insipiens ut refert Petrus Bayle Dict. verb. Guar.

, ,

remarq. litt. C. pag. i4i4> qui tutelam hujus perniciosili-

belli assumpsit, inepte dicens nihil damni eumallaturum ,

si puellac a se repeilant amasios. Sed bene idem Bayle li- ,

cet vir impius et sine fide sic defensorem illum insulsum

, ,

exprobrat ( ejus verba e gallico idiomate in latinum transfe-

rimus) Rcsponsio hozc sophistica est , nam ipsa conditio-
:
 DE PR0IIIB1TI03E LIBRORUM. 333
nem exigit ,
quam liber idem di/ficillimam reddit. Duas tu rcs
requiris , ut tuum lcgamus opus et ut amasios rcpcllamus. Si
,

ha>c duo simul requiris , injustus cs ,

quia idem nostrum poema
vim repcllendi nobis aufert. Illud porro amoribus nos implct ,

concupiscentiam accendit , mentcm deturbat . ad amasio-

illud
rum pr&scntiam cxpetendam nos violentcr impcllit. Scd dato
quod eos repellercmus nonne proptcr hujusnwdi narrationcs
,

mullis impuris passionibus expositos ac excitatce miseie inveni-

remur? Et deinde prosequiturBayle adexhortandum quod ,

Iiaeclibrorum genera undique et omnino aboleantur.

XI. Scripsit Cicero,l. i. Tusculan. quaest. Videsnc poetce
quod mali adferanO. moliunt animos nostros... ncrvos omnes
virtutis elidunt. Hinc Quintilianus 1. i. c. i3. proliibuit
ne unquam libri Horatii et aliorum similium poetarum,

pueris explicarentur; et S. Hieronymus dixit Dccmonis :

cibus est poetarum carmina. S. Hieron. ep. i36. Ipse Lu-

therus, quamvis moribus foedissimus, scripsit Necessa- :

riam est , ut libri Juvenalis Martialis Catulli, et Priapca

, ,

Virgilii ex omnibus locis el scholis exterminentur ,

quia tam
turpia et obscozna scribunt, ut sine magno dclrimcnlo juven-
tutis non possint legi , Lutherus tit. de Doctis. Similis , imo
perniciosior est liber pestiferus Boccacii ( adhuc ille , qui
expurgatus dicitur, et circumfertur ) qui meo sensu plus ,

juvenibus nocere potest quam opera Lutheri et Calvini.

,

At ibi proferunt aliqui selectum idioma discitur et

,
, ,

plura adsunt qua? ad bonos mores instruunt. Sed bene

,

respondet huic Joannes Gerson scribens adversus roman- ,

tium de Rosa Suntne qucvso propterea mala in eo deleta ?

:

Jgnis est periculosior. Hamus nocet pisci , si coopertus sit es-

ca. Gladius unctus melle feritnc minus? Subdit sapienter
Gretserus At hcec bona pura et sinccra in catholicorum h-
:

bris reperies ; quid ergo opus dwertere ad luculentos illos rivos ?

Quis non libentius aquam limpidam bibat quam vencno tin- ,

ctam, licet vencni segregandi non sit ignarus ? Saltem enimpe-

riculo exiiii caret ,
quisquis aquas omnis contagionis expertes
Gretserus de Jure et more prohib. libroslib. i. etc.
bibit.
c. 29. Scripsitetiam S. Augustinus adversus legentes Te-
rentium, ut verba addiscant Non omnino per hanc turpi- :

tudincm verba ista commodius discuntur , scd pcr hcec verba

turpitudo ista confdentius perpetratur. Non accuso verba —
 ;
,.

M\ APPENDIX III.
sed vinum erroris quod in cis nobis propinalur. S. August.
lib. i. Confess. cap. 16.
XII. Sed ad nostrum propositum redcamus , et conclu-
damus ex omnibus, dictis constare ,
quod ipsius naturae
judicium sit , libros illos ,
qui religioni aut bonis moribus
cfiiciunt omni modo extirpandos ut theologi omnes do-
, ,

cent; imo addunt, ne cum licentia quidem Pontificis le-

ctionempermitti posse illius libri qui subversionis occasio ,

alicui esse posset. Juvenin. Theol. t. 6. p. 7. Diss. 4- C I-

1. c. 6. §. 2. Continuat. Tournely t. 2 decal. c. 1. a. 1.

Graveson Ilist. part. 2. colloqu. 5. Busemb. 1. 2. c. 4-

dub. 3. n. 6. Habert t. 3. tract. de Yht. tbeol. art. 1. c. [\.

q. 6. Subdit autem doctissimus Sylvius apud continuat.

Tourn. loc. cit neminem posse brereticorum opera legcre
sine proximo periculo gravis damni, nisi tribus saltem
quatuorve annis theologiae operam dederit. Si igitur gen-
tes, ut supra vidimus, ad suam falsam religionem conscr-
vandam libros huic adversantes aboleri necesse putarunt
,

quanto magis Ecclesia incumbere debet, ut veram religio-

nem illaesam custodiat? Necesse est (dixit Theodosius in
3. Jubemus c. de Summa Trinit. ) ut quce scripta vel Dcuni

accendunt ad iracundiam , vcl animos hominum in pernicicm

(// fraudcm impellunt, ad nullius aures perveniant. Et Mar-
1 ianus apud concil. Chalced. act. 3. et v. 1. Quicumque, c

de Haeret. et Manich.
Materia subtrahetur crroris xi
dicit : ,

peccatorum ct doctor defuerit, ct audilor , et pravilatis faci~

norosoz vestigia in flammis combusta depereant. Item Caro-
lus Y. in suo edicto dato Buxellis, ann. i55o, sapienter
sic protulit Si optimi quiquc cibi unius tantum guttx vc-
:

neni , qua humanum corpus lazdcretur , infusione suspccti

sunt, omnino abjicicndi , quanto magis ea scripta , quce tan-
ti;, lam noxiis animabus vencnis passim irfccta sunt
ct

non solum nobis cavcnda sunt , sed ctiam nc aliis noccanf , ,

ab omnium hominum memoria sunl oblitteranda?

 DE PROHIBITIOJNE LIBRORUM. 33:

CAPUT II.

Dcmonstratur, cjuod sancta Dci Ecclcsia usquc abinitio, cx aroslo-

lorum praeccpto, pro abolitionc pravorum librorum sollicita fuit.

I. Gommunitcr llieologi tradunt , degma esse veritatem- ,

que fideiquod Ecclesia et pro ipsa cjus caput Ilomanus

, ,

Pontifcx, utpotc Christi vicarius , jurisdictionem ab ipso

Domino acceperit prohibendi fidelibus leclionem librorum ,.

sive de religionc impie tractantium , sive contra bonos mo-

res,aut Ecclcsiae disciplinam aliquid continentium. Suarez
de Triplici virt. disp. 20. sect. 2. n. 4- Cavd. Albit. de
Inconst. in Fide cap. 3o. 11. 186. Cbarlasiib. 7. c. 18. n. 3.
Braschius dc Lib. Eccl. t. 3. c. 26. n. 6. Anonym. rcsp. ad
flist. dc Inquis. F. Pauli p. 226. Equidem si hacc facultas

pencs Ecclcsiam non esset,ct fidcles in boc parere illi non

tcnerentur nec fides illacsa servaj i posset , nec Chrislus
,

satis ecclesiae suse providisset. Frustra Ecclcsia , bene ait

Baronius ad ann. 447 n !••> taboraret in liwresibus cxtirpan-
* -

dis bonisque moribus fovendis*, nisi uncle scatel crrorum ac

, ,

vitiorum colluvies , fons pcnilus obstrueretur. Patetequidem ,

quod cura et jus removendi e manibus fidelium noxios li-

bros, specialiter Ecclesiae competit : illi nam soli datum
est de iidei ct morum causis decernere, ovibusque suis
bona pascua ad pascendum designare. Recte hinc docent
doctores Yid. Honorat. Tournely dc Eeclesise tract. 5.
(

q. 5. a.3.)quod
Ecclesiac circa libros censura,seu judicium
sit omnino infal'ibile Ecciesice enim , ut ait Natalis Ale-
:

xander Hist. tom. 2. ad sect. G. diss. 5. p. 44$. e cl t ISeap. i .

cum sanam doctrinam ab luereiica disccrncrc pro suo judicio

datum sil a Chrislo, ct cum qiuelibct docivina libris aliquibus
contineatur operce prctium crat, ut Ecclcsia in judicio, quod
,

tulerit dc libris,in quibus dcfidei etmorcdis chrisiiante qucestio-

nibus agitur, non posset deficcrc. Nemo quippe pastorem
illum censebit idoneum ad oves pascendas, qui noxiapa-
scua a salutaribus certo distingncre non posset. Inepte
igitur Eeclesioe lidelium cura esset demandata , si certa
scientiaad libros rectae velimproboc doctrinx dijudicandos
ipsi tributa non. fuisset,.
 ,

a 3
APPENDIX III.
II. Quod autem mos Ecclesiae prohibendi abolendi et
pravos libros sit ex traditione et praecepto apostolorum ,
plura demonstrant. Primo enim constat, hanc disciplinam
semper et ubique in Ecclesia viguisse, quin aliquis Ponti-
fex, aut concilium possit indicari, a quo ipsa initium sum-
pserit. Dicit Origenes : De his ,
qui diversaab Ecclesiis do-
centes dwinam perlulerunt ultionem, si judicarctur , nonne
judicarent , ut si quid scriplum rcliquerunt , universa pariter
cum ijjsorum cineriuus deperirent? Origen. Hom. 9. sup. n.
Ergojam temporeOrigenismos vigebat erronea scripta ex-
tirpandi. Sensus Ephremi Tertulliani et Cypriani jam , ,

supra exposuimus. Alexander Alexandrinus (qui vixit tem-

pore concilii Nicaeni), enarratis damnis , quae fidei infere-
bant haereticorum libri , dicit , se scripta illa suscipere non
potuisse. Alexand. Alexandrin. epist. ad Alex. C. P. apud
Theodoret. lib. 1. Hist. cap. 4- et apud Baron. ad an-
num 3 18. num. 85. Idem testantur Arnobius, apud Baron.
ad annum 56. num. 3o2. S. Athanasius de Incarnatione
Verb. apud Braschium, Socrates Hist. lib. 2. cap. 24. et
historici omnes recenter conversos ab haeresi nusquam
,

fuisse in Ecclesia receptos, nisi postquam cunctos codices,

quos haberent, ultro concremandos detulissent. Item Na-
zianz. orat. 18. notat, S. Cyprianum non aliter receptum
fuisse nisi cum attulerat plures libros comburendos. S.
,

Augustinus idem confirmans, dequodamhaereticoloquens,

sic scipsit Perierat iste , nunc quoesitus , invcntus , addu-
:

ctus est. Portat secum codiccs incendendos , per quos fucrat

ipse inccndcadus ; ut illis in ignem missis, in rcfrigcrium trans-
cat. S. August. in psal. 61. in finem. Idem tradit Dama-
scenus de quodam Theuda. S. Joannees Damascenus apud
Beyerling. verbum. Liber. Practereain apostolicis constitu-
tionibus (libr. 1. cap. 6. )sic habetur Abstinc ab omnibus :

Ubris gentiliimi... Quid autcm tibi cum scrmonibus aut

alienis ,

legibus , aut falsis Prophctis ,

quce quidcm homincs afi.dc recta
dctorquent ?

IIL Constat receptam Augustini regulam

igitur juxta
de Bapt. 1. 4- c. 24. morem cavendi ab impiis libris, ipsos-
que concremandi ab apostolis demanasse; S. Paulus enini
dixit Rogo autem vos ftatrcs , ut obscrvclis cos , qui
:

dissensioncs , et offcndicula ,
pratter doctrinam quam vos duli-
 DE PROHIBITIONE LIBRORUM. 33}
cistis , faciunt , ct declinatc ab illis. Roin. 16. 17.
Iclem apo-
stolus sic monuit Timotheum Timothee, depositum cu- :

siodi, dd'itans profanas vocumnovitatcs , ct oppositioncs falsi

nominis scicntiw. 1. Timot. 6. 20. Significavit hic apostolus
principia Gnosticoruin et falsasdoctrinas Simonis, Nico-
,

laitarum aliorumque hacreticorum acvi illius admonens

, ,

Tiinotheum ut se et fideles ab eis removeat. Item eideni

,

scripsit Profana attlcm , ct vaniloquia devita ,mullum cnim

:

proftcittnt ad impielalcm , el scrmo corum ut cctnccr serpit

•

cx quibus est Hymen&us , ct Phiictus , qui a vcritatc cxci-

dcrunt... ct quorumdam ftdem. 1. Tim. 2. 16.
subvcrterunt
Illud dci'i(a importat quidem cavere non tantum a ser-
mone sed etiam a scriptis haereticorum. Atque si apostoli
,

fidelibus praeceperunt, ut ne quidem ai>e dicerent haereti-

cis(2. Joan. 1. 10. ), quanto magis putandum, jussisse
cavere ab eorum codicibus dtnn nulla pcjor cum haere- ,

ticis potest esse communicatio quani le^endo eorum ,

scripta ?

Tandem quod mos ille

IV. avertendi fideles a scriptis
impiorum hominum ab ipsis apostolis fuerit inductus ,
,

constat ex Actis apostolorum ubi legiinus Mitlti autcni , :

ex eis, qui fuerant curiosa sectati, conttderunt libros, et com-

busserunt coram omnibus computatis pretiis illorum, invcne-
, et
runt pecuniam denariorum quinquaginla millium. Ita fortiler
crescebat vcrbum Dci , ct confirmabatun Actor. 19. 10. Valde
insipienter ait Pecininus Apol. cap. 18. n. 49^- textum
hunc non jam de libris hacreticis sed de curiosis,
intelligi ,

et sortilegis. Atsi, respondetur, apostoli opus essejudica-

bant libros sortilegos concremari quanto magis hacreticos? ,

Sed quidquid deliret Pecininus S. August. testatur ut ,

certum post. tract. in Ps. 65. n. ult. col. 44 2 tom. IV.

, -

quod omnes sectarii , cum in Ecclesia recipiebantur , ad

pedes apostolorum suos codices afferebant ut cremarent :
Nostis , inquit, in Actis apostolorum esse scriptum, quia
multi perditi, et variarum doctrinarum scctatores omnes co-
dices suos ad aposlolos attulcrunt , et inccnsi sunt librimulti.
Ipse impius Lutherus non renuit scribere Est veteris :

excmpli, ct antiqui moris, infcctos

improbos codiccs combu- ct

rendi j qitcmadmodum lcgimus in Actibus apostolorum. Vid.

tom. 2. epistolar. ad Spalat. ldem faciendum scribit S.
'. 15.
338 APPENDIX III.
Cyprianus cle libris mordacibus Si quando talia quorum- :

dam rnlumniosa temcritate conscripta sunt , legi apud nos

nonpatimur. S. Cyprian. epistol. ^i. ad Corn. Idem scripsit
Justinianus Imperator de libris haereticis in suo edicto
ad populum Constantinopolitanum.
V. Sedpraestat nunc exemplis rem hanc magis elucidare.
Quamvisvidebaturde se permittendumEcclesiae pastoribus
pro necessitate et tempore libros haereticorum legere ut ,

eos confutarc valerent, juxta concilium Carthaginense IV.

can. 16. Attamen primis Ecclesiac saeculis iidem patriarcha?
ab hujusmodi operum lectione se cavebant, vel cum
esset necessitas, non sine*magno legebant tiinore Ego ;

vcro (scribitDionysius Alexandrinae Ecclesiae patriarcha) in

libris,et tradUionibus hcereticorum cognosccndis opcram posui .

exccrandis quidem illorum sententiis animum mcum tantisper

coinquinans ; hanc tamen ex eis utilitatem percipicns ut illos ,

tacitus apud me refutarcm multoque magis, quam antea dete-

, ,

starer. Et cum fratcr quidam ex presbyterorum ordinc prohibc-

ret mc , veritus , ne fortc cum Jiequitia illorum et cceuo commi-
sccrer ;
quippc animum mcum contaminalum iri aiebat et ,

quidcm vcrissime ct ipsemet senlicbam. . . ct visionc cailitus missa

confirmatus sum. ItaapudEus. hist. lib. 7. cap. ^.Attende:
quamvis Eionysius patriarcha extaret tam magnoe Eccle-
siac , hsereticorum tantum ad eos confutandos
et libros
inspiceret, lectione animum suum nonnihil in-
tamen ex
quinationis aut saltem perturbationis attraxisse fatetur.
,

Et quod magis mirum est , licet Dionysius esset vir tanta

sanctitate et doctrina praeditus ipse enini expulit Kilia-
,

star;»im errores, et Nepotis episcopi libros explosit, ipse

primus Sabellii haeresim dcbellavit, et de ea Sixtum Papam
reddidit certiorem ; ipse contra Novatianos felicissime dis-
putavit, ac Fabium Antiochenum mox erro- in eumdem
rem prolapsurum sustinuit ipse scriptis confutavit etiam
:

Paulum Samosatenum Nepotianos aliosque lhiereticos

, , :

et tamen, his nonobstantibus(ut refert Eusebius )

, fideles
cum novissent, Dionysium libros haereticorum evolvere ,

magnum scandalum passi sunt; iino de hoc apud Pontifi-

cem eum accusarunt, et Pontifex reprehendit eum ac ,

prohibuit ne haereticorum lectionem prosequeretur ubi ,

suis ofiendiculum praeberet. Praetcrea narratSociates Hist

 DE PROHIBITIO>"E LIBRORUM.
lib. G. cap. i5. quod Theophilus ejnsdem Al
Eccles patriarcha, vir doctissimu- . cum p setOri-
genis libros de Principiis quos ipse omnium primus da-
mnavit non modo a suis objurgatus sit sed in concilio
. ,

damnatus. ubi excusationes ab eo allatae nequaquam ad-

missa? fuerunt.
"N I. Usque ab quodali-
Ecclesia? primordiis, hoc ipso.
quod opus ab baretico noscerctur consci iptum etiam ,

nulla emanata speciali probibitione. illud leg

generaliter loquendo, vetitum erat. Sic resf S :e- :

gorius Anastasic patiiarcbae Antiocbeno interroga.nti.an

damnato quodain ba?retico omnia eju? statim da-
,

runatahabenda essent ? Vid. card.Petra t i. p. 8. in Const. .

Gelasii "\
alde etc. Praeterea cum in domo cujusdam
, ,

Atbanasii presbvteri monachi in Isauria inventus fioissei

codex in quo errores aliqui contra fidem continebantur

, ,

Joannes episcopus damnato codice ipsurn e morjasterio

, ,

expulit. transniisitque acta ad S. Gregorium, qui rem pro-

bavit sed cum Athanasius asseruisset se ignoranter
,
- . I

gisse Gregorius ei reditum ad monasterium concesit,

,

expresse tamen prohibens illius operis lectionem. S I

ep. ad Atbanas. 6i. lib. 5. c. 164. Hinc notant ed.

cougregatione S. Mauri tom. 2. Oper. S. Gregor. epist
lib. 6. adepist. 66. nota C. antiquam jam fuisse apad Ho-
manos Pontifices libros proscribendi potestatem e: :- .

plinam cui parere etiam orientalis Ecclesia? patriai

,

alii tenebautur.
VII. Hinc etiam illud eruitur eos qui bsereticoram . .

libros legissent, vel habuissent semper reputatos fu .

de haeresi suspectos. ac ut tales puniri potuisse. Vid.

Archid. Jo. Andr. etc. in cap. Filii de Ha:r. lib. 6. Ana-
niam in cap. Episcopus , de Haeres. Rojas Sing. in Fav.
Fidei sig. 124- Et quod tandem in primis Ecclesia? saeculis
omnia haereticorum damnata ex eo
sciipta fuerint igni ,

eruditi demonstrant. quod cuncta sic perierint, ut om-

nium pene haereticoruru ne nomina quidem hodie habe-
rentur, nisiillorumEcclesia patres meminissent. Ubi sunt
1

enim Arianorum innumeri hbri Orientem leplentes l

plura volumina Apollinaris. Celsi . Manetis, et rnortico-
rum ? De illis omnibus factum est id. quod dixerunt pa:
34o APPENDIX III.

concil. Constantmopolitani II. cap. i. Hcereticorum quidcm

cfframatas linguas, etimpiissima conscripta patri mendacii dia-
bolo connumerantes ,
illis dicemus Omnes vos convalescere fa- :

flammam ignis ambulatis in lumine ignis vestri et per

citis : ,

flammam quam incendistis.

VIII. Hic etiam sednlo notandum id quod tradunt ,

Bavonius adann. 490- a n. 21. ad 47- cardinalis Albilius

,

de Inconst. in Fide c. 3o. n. i55. Brascbius, de Libert.

Eccl. tom. 3. c. 26. 11. i3. Ludovicus Batl tom. 1. Summ. ,

Concil. in conc. Lat. II. in fin. et alii, nimirum quod ex

primis Ecclesia? saeculis mos fuit ut quilibet libros suos ,

subjiceret examini et censurae summi Fontificis prout ,

fecisse testantur in Occidente Cacsarium Arelatensem S. ,

Honoratum Gennadium et alios. Fecit et episcopus Pos-

, ,

sessor , qui cum de codicibus suis quos ad Hormisdam ,

pro examine et correctione direxerat responsione non di- ,

gnaretur sic illum interpellavit Codicem tractaluum anic

, :

hac direxissc mcmini continentem B Pauli cpistolarum cxpla- .

nationes pro quibus rescripto gratulari nonmerui. Unde simili

,

prece dcposco ut prasrogaiivam bcnedictionis vcstrcc compe-

,

tcntircsponsionemercar adipisci. Epist. Possessor. ad Hor-

misd. ifiter epist. Hormisd. Fecitet Anselmus, prout con-
stat ex ejus praefatione ad Urbanum II. libri de Fide
Trinitatis etc. Idem fecit S. August. quoad libros suos
contra Pelagianos, quos ad S. Bonifacium transmisit.
S. August. lib. 1. contra duas epist. Pel. cap. 1. num. 3.
Idemfecerunt Orientales , prout Dionysius Alexandrinus,
Joannes Ortbodoxus Pbotius , et alii , praesertim Eulo-
,

gius patriarcba Alexandria?, scripta sua censurae S. Gregorii

submittens, ut apparet ex ejusdem Gregorii epistola. S.
Greg. lib. 8. indict. 3. ep. 35. et !\i.
IX. Item inter scripta abbatis Joacbim cbartula inventa
fuit ann. 1200, ^ ipsius manu subscripta, dicens : Univcrsis
quibus, in qua ista leguntur Pro angustia temporum non potui
:

hucusque opuscula prasdicta pr&tcr librum Concordice apo-

, ,

stolico culmini prcesentarc ut ab eo corrigercntur quia ea

, ,

conditione suscepi dictanda ut cui datum cst omnimodc magi-

,

stcrium, prwscntarem. Sime contigcrit prius egrcdi ab hacluce,

quam possim, rogo ex parte Dci omnes coabbates meos et ,

priorcs , ct ca , qua possc vidcor , auctorilatc pr&cipio ,

quate-
 DE PROHIBITIONE LIBRORUM. 34*
nus preesens scriptum aut cxemplar habcntcs secum, ac si pro
tcstamento opuscula (quam citius poterunt ) collecta omnia ,

rclictis in salva custodia cxcmplaribus apostolico cxamini ,

reprcescntent , rccipientes ab catlcm scde vice mca, correptio-

,

ncm , abjiciens quod ipsa abjicit , suscipicns quod ipsa susci-

pit, ctc. Apud Natalem Alcxand.
X. Ideni Toletanus episcopus circa annum
S. Julianus
685. subjecitexamini Benedicti II. apologiam suam adver-
sus obtrectatores concilii YI. universalis Pontifex in ea ;

nonnulla reprobavit, qusc cum iterum recte explicasset

.Tulianus ac iterum opus cum explicatione ad Sergium
,

Papam transmisisset, Sergius opus approba\ it et aiiis le- ,

gendum indixit. Natal. Alex. Hist. ad sec. 7. cap. 3. art.

11. Refert Baronius ad an. 1 186. num. 26., de quodarn
Gotbofrido, qui fuit notarius Conradi III. et Friderici I.,
ac Henrici VI., quod iste, quamvis esset in curia praafato-
nun piincipuin tam adversantium Ecclesix juvibus tamen ,

pro babuit, Roinanorum Pontificum proprium

certo
esselibrosrecognoscere etapprobare. Sedpracstathicipsuni
audire Gotliofticlum qui in prsefatione ad opus suum
,

clironicum 1 189. transmisit ad Urbanum III.

quod anno
,

sicscripsit Si quod historiarum opus conficitur , ratio sug-

:

gerit, ut antcquani in publicum deveniat , apostolico examini

prajsentetur. Quaproptcr hoc opusculum ante uestrum examcn
proluli, utsipervosfueritapprobatum, ad alias Ecclesias deri-
vctur : Itempatres synodi Suessionensis ann. 1 121., sanxe-
runt, libros Petri Abelardi boc ipso damnatos reputandos,
quodRoinani Pontificis autEcclesiae auctoritate commendati
non apparerent. Petr. Abelard. ep. 1. ad Amicum inter ,

opera Petri Abbatis. Sic etiam Nicolaus Papa cum Scotus ,

Erigenas circa meclium seculum IX. volumina traduxisset

S. Bionysii S. Maximi , et aliorum sine Ecclesiae appro-
, ,

batione eum acriter increpavit dicens

, Quia juxla mo- :

rem nobis mitli , ct nostro dcbuit judicio approbari. Et ideo

prrecepit, ut statim scripta illa transmitterentur, Tandem
ad lioc probandum unum sufficitdecretum Nicolai I., in
can. 5. Romanorum. dist. 19. ubi dictum fuit Romano- :

rum Pontificum dccrcto caeterorum opuscula tractatorum ap-

probantur, vel rcprobanlur.
XI. Romani igitur Pontificis olim semperfuitpraesidere
 ,

34* APPENDIX III.

arbitrumlibrorum omnium, sed ubi in immensum excrevit

moles iibrorum,statuit. LeoV.an i5i5. constitutioneproba-
ta in concilioV.Lateranensi,et deinde conhrmata regulis in-
dicis,utnonvulgarenturlibricujusque generisabsquelicen-
tia, etapprobatione ordinariorum vel inquisitorum sub, ,

pcena amissionis librorum ,etsuspensionis,ac excommuni-

cationis pro editoribus qui si in excommunicatione ultraan-
;

numpermanserint, erunt acriter puniendi. Et notandum,

quod praefata constitutio Leonis jam reperiturannotata in-
arcbivio regiac jurisdictionis in regno Neapolitano, ut refert
Bartholomaeus Chioccarellus, Archiv. Reg. Jur. t. 1 7 . tit. 7.

CAPUT III.

Fusius ostenditur, Eccksiae praecipuumet proprium scmpcr fuisse libros

malos proscribere; et hujusmodi jurisdictioncm semper Ecclcsiam
exercuisse.

I. Seculo IV. concilium Nicsenum anno 325. Arii scripta

damnavit; Nicephor. Hist. lib. 8. cap. 18. et deinde Con-
stantinus praecepit morte multari qui librum aliquem
,

ab Ario confectum statim non attulisset. Apud Socratem

Hist. lib. 1. cap. 6. Patres etiam pseudo - concilii in
Tyro circa annum 336. Marcellum Ancyranum ideo depo-
suerunt quia sententise damnationis suorum librorum no-
,

luitacquiescere, nec illosigni tradere Socrates ibid. Theo-

philus Alexandriae episcopus anno 385. fuit primus, qui
libros Origenis damnavit prohibuitque, ne sui illos lege-
,

rent, de quo eum postea Ilieronymus, Epiphanlus, ct

Damasus Papa valde commendarunt. At cum Origenis
opera usque tunc ubique cum plausu perlecta fuissent
quidam monachi in Palaestina dicebant , errata , si qu;L'

iu libris invenirentur, ex aliena manu in scripta Ori-

illa

genis irrepisse hinc contendebant, non propter illa etiam

;

reliqua esse damnanda; Theophilus vero , hoc non ob-

stantc, ut refert Sulpitius Severus Dial. 2. Cogebat rcni-
:

tentcs pro poiesiatc rccia etiam univcrsa cum pravis damnarc,

quia satis supcrquc su/]iccrcnt libri ,
quos Ecclcsia rcccpissct
subdens , respuendam cssc pcnilus lcctioncm qucc plus ti
,

nociiura insipicntibus ,
quam sapicntibus profutura.
 DE PROHIBITIONE LIBRORUM. 3 j

II. S. Epiphanius paritcr, coacto concilio cum episcopis

suae insulsc cosdcm Origenis libros proscripsit, suosque a
,

lcctione compescuit. Dcnique Anastasius Papa illos paritcr

damnavit. Yide S. Ilier. epist. 78. ad Pammach. Ccnsuit
Baronius ad ann. /\oi. n. 12. tantum pcriarchon Origenis
fuisse damnatuin; scd in Iioc aperte ci contradicunt Seve-
rus Palladius Sozomcnus Ilieronymus et alii dicentes,
, , , , ,

onines codices Origenis vititos fuisse. Eosdcm dcinde me-

dio seculo VI. Justinianuscomburendos mandavit de hoc ,

ab Ecclcsia rcquisitus ct non obstante plurimorum reclama-

,

tione, edictum concremationis omnino executioni deman-

darivoluit. Eodem seculo YI. concilium CarthaginenselY.
(sed veriusY.) anno 3g8., sic statuit Episcopus genlilium
:

Ubros non lcgat hcercticorum autcm pro necessitate et icrn-

; ,

porc. Ita refcrturin cap. Episcopus. Dist. 3^. Circaeadem

tempora S. Jcannes Cbrysostomus Montani opera inter-
dixit, ac igni tradidit. Yide Nicephor. Hist. 1. 8. c. 18.
III. Sa?culo V. Innocentius I. in sua cpistola ann. 4^8.
Pclagii, et Caeleslii opera damnavit. Praeterea anno 43
patres concilii Epbesini poslquam libros omnes proscri-
,

pserunt Nestorii, Liberatus in Brev. cap. 10. preevidentes

autem non defuturos bomines pertinaces qui censuram ,

dcspicerent, in cpistola synodali Tbeodosium imperatorem

rogaverunt ut obtrectantes sua potestate puniret epist.
, :

synod. Conc. Epbes. ad Tlicod. act. 2. et ideo Theodosius,

ac deinde Yalentinianus non solum bonorum publicatione,
sed etiam capitis supplicio contumaces coercendos esse
mandarunt, ut babetur in 1. Damnato. cap. de Haeret. et
Manicb. et 1. Jubemus, cap. de Summa Trin. Deinceps,
cum Nestoriani curavcrint circumfcrri libros Diodori Tar-
sensis et Tbeodori Mopsuesteni in quibus Nestorii erro-
, ,

res magna ex parte latebant Cyrillus Alexandrinus

, et ,

Acacius metropolita Armeniae coactis synodis illos pro- ,

scripserunt, caveruntque, ne fideles eos baberent. Libe-

ratus in Breviar. c. 10. Item ann. 45i.> concilium Cbalce-
donense libros Eutychetis damnavit concil. Cbalcedon.
;

act. 2.; eteodem tempore insuper mandavit, ut omnes Ma-

nichaeorum libri flammis traderentur Platina apud Bras-;

chium loco supra citato; ac proinde Marcianus imperator

liorum canonum contemptores damnavit pcena deportatio-
Hi APPENDIX ni.
nis atque si impia dogmata postea docuissent
: po?na ,

mortis, exstat in conc. Chalcedon. act. 3. et vide etiam

Baron. ad annum ^18. et4i9-
IV. Eodem sseculoV. iterum S. Leo librosManicbseorum
proscripsit, ut refert S. Prosper in Chron. ad ann. 443? S1C
scribens Diligentia Papce Leonis innotuit , qui Manichceos
:

dc secretis suis erutos , et oculis lotius Ecclesice publicatos

omnis dogmatis sui iurpiludinem et damnare fecil et prodere , ,

incensis eorum codicibus ; multique orientalium saccrdotes in-

duslriam rectoris sunt imilati. Ideni S. Leo scripsit Cu- :

randum csse et sacerdotali diligcnlia maxime providendum, ut

,

falsati codiccs in nullo usu lectionis habeantur Apocryplice au- .

tem scriptura?non solum interdicendoe sed ignibus concrcman-

,

dce Unde si quis episcoporum apocrypha habcri per domos

7W7Z p/^ohibuerit hcereticum se novcrit judica7idum quoniam
, ; ,

sialios ab errore non revocat,seipsum errare demonstrat. S. Leo

epist. i5. alias. g3. c. i5. edit. Ven. Idem S. Leo, ut le-
jjitur in ejus responso ad S. Turribium, scripta daninavit
Apollinaristarum et Dictinii episcopi Asturicensis ( qui
,

tamen ab errore jam resipuerat) sic inquiens Scd 7iemo :

hwc catholicus prcesumat 7iec i7iier catholicos ce/iseatur, quis-

,

quis utitur sc7'ipiis 71071 solum ab Ecclcsia calholica scd etiam

, ,

a suo auctore danmatis.

V. Eodem saeculo V. putatur prodiisse celebre decretum
de Censura librorum Gelasio attributum. Baronius ad
,

ann. 469. n. 4- cum aliquibus aliisDamasum creditdecreti

illius auctorem Gelasium vero promulgatorem sed Per-
, ;

sonius in Vindic. Ignatian. ex antiquissimo co-

1. 1. c. /\.

dice, in Angliam perlato a Lanfranco ex ccenobio Beccensi,

legit titulum Decretum Geiasii Papa? de recipicndis, ct 7ion
:

rccipic7idis libris... quce simt scripta ab co cwn 70 erudUissimis

episcopis. Et idem confirmat Gratianus Lupus Ferrar. ,

,

aliique cumNicol. Papa. epist. ^i. ad episc. Galliae. Lupus

Ferr. epist. adCarol. Cal. in fin. Gratian. c. SanctaRom.
dist. i5. Non obstat quidam codex apud Baluzium ubi ,

decretum illud adscribitur Hormisdac Papae nam ut re- , ,

ferunt idem Baronius Pagius, card. Nons et alii Baron.

, , ,

ad ann. 420. 11. 21. Pagius ibi in Crit. ann. 494- num. 4-
Noris inCenotapliiisPisan. diss. 4- §• 1. P.OrsiHist. EccT.
ad an.494' Idem Ilonnisda scribensad Professorem episco
 DE PROHIBITIONE LIBRORUM. 3^5
pum, asserit,jam pridem extitisse decretum, dicens: Quai
essent catholicadogmata{m\\\o decveto) de/iniuntur, ac cer-
ta librorum ; etiam vcterum in auctoritatc recipienda. In de-
creto auteni Honnisdse legitur Non solum repudiata :

( nempe hoereticorum scripta) vcrum ab omni Romana et

, ,

apostolica Ecclesia eliminata , atque in suis auctoribus ana—

thcmatis indissolubili vinculo in cvtemum conjilemur esse
damnata. Abbas de Fleury scribit tom. 19., orat» 7. sup
Hist.Eccles. n. i3., et t. 7. p. 64- in eo decreto simplicem
directionem ad cautelam dari non vero praeceptum prohi-
,

bitionis, quia nullae in ipso adsunt censurae seu poena? ,

injunctse. Sed perperam nam verbum eliminata satis de-

,

monstrat, quod scripta illa jam ab Ecclesia fuerint damnata.

Quomodo autein asserere potest Fleury, in illo decreto
nullam adesse censuram impositam , dum in eo legitur
fub anathematis indissolubili vinculo? Accedit, quod Cle—
mens VIII. Sacrosanctum data die 17.
in constitutione ,

octobrisann. i5c)5., testatur Gelasium sub censura libro-

,

rum illorum detentores jam damnasse. Accedit insuper

quod patres concilii Tridentiiii , ut refert cardinalis Palla-
vicinus, Hist. conc. Trid. par. 2.
c. 18. et 19., exdigestisa
Gelasio arguerunt,non esse opus in probibitione librorum,
ut citentur auctores, quorum sunt libri interdicendi. Alius
autem auctor, nempe Van-Espen part. 1. tit. 11. de Cong.
Card. c. 4- actnm esse tan-
u. 2., dicit, in laudato decreto
tumdepublica,nonautem deprivatalectione. Sed hicetiam
perperam nam in decreto dicitur, cum hcec ad calholico-
,

rum manus dcvenerint ; quis non videt, hic etiam de privata

lectione fieri serrnonem?
VI. Saeculo VI. anno 536. Patres concilii sub Menna
Constantinopolitano proscripserunt libros Severi Petri ,

Antiocheni , et Zoara? dicentes Ahjicimus , et anathcmate

, :

fcnmus omnia ab ipsis conscripta. Et deinde ab imperatore

petierunt , ut sua sanctione canones pro re
illa statutos
roboraret. Synod. sub Menna action. 1. Eodem tempore
Papa Vigilius damnavit scripta Theodoreti adversus S. Cy-
rillum ;
item libros Theodori Mopsuest. et epistolam Ibse ;

ac deinde anno555.,libri illi in concilio II. Constantinopo-

litano igni traditi sunt, et omnia eorum exemplaria , si quae
postmodum invenirentur ,sub excommunicatione vetita>
 . :,

3/f 6 APPENDIX III.

De libris pariler Priscillianorum in concilio I. Bracharensi

anni 553., sic legitur (ibi in can. 17. ) Si quis scripluras ,

quas Priscillianus sccundum suum dcpravavit crrorcm , vcl

tractalus Dictinii (quosipse scripsit priusquam converle- ,

retur) legit , anathcma sit. Pariter in concilio

aut defcndit ,

Toletano III. anni 58cj., babetur Sancilum cst ut libii : ,

omnes hasreticorum igjii comburcndi darcntur. Baron. ad

ann. 589. n.44- Insequentibus saeculisanno 649., inconcil.
RomanosubMartinoI. can. 18. dictum fuit Si quis non re- : '

spuit, et anathematizat animo ct ore ncfandissimos liaircticos

(nempe Theodorum Pharanitam Cyrum Sergium et , , ,

Paulum Pyrrhum) cum omnibus impiis eorum ccnscriptis. .

condemalus sit. Et in act. 4- damnata fuerunt et sub ana-

themate prohibita scripta commentitia Mennae, et Vigilii
Papae de unica Christi voluntate. Et in Trullanoann. 692.
can. 63 proscriptse fuerunt quaedam apocryphae martyrum
historiae, et flammis traditge. Item anno 745. S. Bonifacius
episcopus Moguntinus sedisque apostohcae legatus conci-
,

lium advocavit cujus imperio scripta impii Adalberti

,

combu3ta fuerunt. Deindeque Zacharias Papa in concilio

Romano idem confirmans dixit Optimc proinsum a vcstra :

sauclitate , ut conscripta illius omnia ignc concrcmcntur

apudBaron. ad ann. 745. n. 36. Item in concilio Nica?no II.
ann. 787., proscripti fuerunt aliqui Iconoclastarum libri
his verbis : Anathema illis libris , et eis qui legunt. Ibi
act. 2.
VII. Nono saeculoNicolausPapa, euni requisitus fuisset
a Bulgaris, quid faciendum de libris allatis a Saracenis ;

respondit Utpote noxii et blasphcmi , igni tradendi. Nicol.

:

Papa ad Bulgar Praeterea Adrianus Papa,ann. 869.

epist.
sic Basilio imperatori scripsit Cuncta dcccrnimus cxcm-
:

plaria ( Photii ) prorsus a possessoribus ablata ignc crcmari ;

ncc superessc apiul quemlibet cx his unum apiccm nisi ,

forte quisquis totius nominis christiani dignitale analhcmate ,

perculsus carcre voluerit. Acccndatur ctiam tua? zelus pictn-

,

tis ctc. Sicque prosequitur Pontifex , rogans imperatorem,

ut ipse suis etiam edictis poena coerceret inobedientes.
Apud Beyerling. verb. Dedecus. lit. F. Concilium Tul-
lense XIV. anno 860. can. 4- confirmavit canonem 1\
concilii Valentini III. qui de libris Scoti ErigciKe ita sta-
 DE PROHIBITIONE LIBRORUM. 3'
f7
tuerat : A pio fldclium auditit pcnitus explodirnus , et ut talia

et similia scripta cavcantur , auctoritate Spiritus Sancti in-

terdicimus.LeoIX. anno io5o., in concilio Vercellensi sub
anathernate pariter dainnavit librum Scoti de Corpore
Christi. Honorius III. anno 1225. coniirmans acta concilii
Senonensis, proscripsit alium pracfati Scoti librum deNa-
turis. Lanfranc. de Corp. Dom. c. 4- Pra3terea in concilio
llomano sub Nicolao II. anno 1059., Berengarius ejuratis ,

erroribus, adducere omnes suos suorumque libros coactus

est ,
qui omnes concremati fuerunt. Lanfranc. loc. cit. In
concilio Suessionensi anno 1121., coactus est Petrus Abe-
lardus sua scripta propriis manibus igni committere.
Gaufrid. in Vita S. Bernardi 1. 3. c. 5. Innocentius II. sub
excommunicatione mandavit, ut qui haberet libros prae-
fatiAbelardi et Arnaldi a Brixia, illos statim combureret.
,

Extat in concilio Later. in fine. Idemque praeceptum da-

tum anno nzfo., in concilio Senensi. Apud. S. Bern.
fuit
ep. ad Yvonem card. Idem de libris Gilberti Porretani
1 15.
statuit Eugenius III. anno 1^8., in concilio Rhemensi ut
1 ,

refert Gaufridus dicens Dominus Papa apostolica aucto—

, :

ritale capitula ipsa damnavit , districle pr&cipiens , ne eum-

dcm librum legere , vel transcribere quis auderet. Gaufrid.
ap. Gravel. t. 1. Ilist. part. 4- colb 4- et ap. Nat. Alex.
t. i3. p. 77.
VIII. Pariter concilium Parisiense ann. i2o4-damnavit
librosDavidis a Dinando Qui libri, ait Rigordus, de Gestis
:

Philip. apud Petav. in prolog. c. 3. n. 8. et apud Natal.

Alexand. t. 16. pag. i56., jussi sunt omnes comburij et sub
posna excommunicalionis caulum est in eodcm concilio , ne quis
eos de cattero scribere , lcgcrc prcesumeret , vel quocumque
modo habere.
In concilio Toletano 1229., vetitum fuit ne laici cujus- ,

cumque generis et status penes se haberent durante ha> ,

resi ,
quemcumque librum sacrae Scripturae , exceptis
Psalterio, et Breviario. Concil. Toletan. statut. i3. apud
Ilarduin. t. 7. Collect. col. 1*78. Et quoniam haereticorum
est sacras Scripturas in vernaculam linguam vertere, ut
illas modo
suo interpretantes erronee postmodum tradant
suisaddiscendas, ideosynodusBiterrensisann. 1245. (c. 36.)
interdixit omnes Scripturae libros vulgarem in linguam
 , ,

3.{8 APPENDIX III.

traductos. Idem
statuerunt concilia Ilierosolvmitanum
Mcchliniense Cameraccnse ct alia plura, qua; obseirari
, ,

possuntin libroeditoParisiis anno 1G61., cx pra:cepto cleri

Gallicani sub titulo Collcclio auclorum qui ex profcsso
:
,

sacrcc ScriptutCB in vulgarcm linguam translationcs damna-

runt. De liac re adest ctiam quarta regula indicis. Insuper
PapaClemensXI. proscripsit propositionem 79. Quesnellii,
qua? dicebat Utilc , ac ncccssarium est omni tempore, omrti
:

loco, ct omtii personarum generi studere, et cognoscere spiritum,

ct pictatem , ct mystcria sacrw Scriptura. PraHerea cancel-

larius Parisiensis, et doctorcs regentes jussu Gregor. IX.
libros Thalmudos publice concremarunt. Natal. Alexand.
t. 16. p. 4 1 - Idein statucrunt Clemcns IY. Honorius IY.
Joannes XII. et alii, Yid. Sixtum Senens. 1. 2. t. 1. p. 202,
et ex sola bibliotheca Jud&orum, qn.e crat Cramiona?,
eombusta sunt duodecim millia cxemplaria. Insuper Ju-
lius III. constitutione 23. Gum sicut jus, prsecepit quos-
cumque codices Juda^orum ex eorum domibus eruendos
concremandos Clem. VIII. const. 20. Cum Hebrseorani,
:

omnibusfacultateinademit, adhuc inquisitoi ibus, ct lcgatis

a latere imperlicndi licentiam ad eos legendos.
,

IX. AlexanderlY. const. Roinanus Pontifex anno I25G. ,

sub excommunicatione vctuit, ne quisque baberet v ripta

Guillelmi a Sancto Amore mandavitque ut inti a 04 to , ,

dies illa comburerentur et omnes paruerunt. Yide Guil-

;

lelm. Nancium in Yita S. Lud. an. 122X Pariter Petrus

Terraconensisarcliiepiscopusauctoritate Alexandri Y. an
1260. sub anathemate libros Laurentii Lulli proscripsit;
et cum deinde anno 1876. Gregorius XI. prohibitionem
conftrmasset Petrus Aragonia? rex de illa mcerens Pon-
, , .

tificem rogavit, ut opus Lulli iterum cxaminaretur ab 1 -

scopo Barcinonensi sed hoc nou obstante, proscriptio stetit,

:

et rex humiliter illi acquievit. Item Thomas Arundelius

archiepiscopus Cantuariensis coacto concilio provinciali .

anno i^oS. Oxoniae, prohibuit sub excommunicatione. ne

quis legeret authaberet quemcumque librum ab academia
Oxoniensi aut Cantabrigensi prius non probauim. Pai
,

Joannes XXII. in concilio Romano anno i5i3. plnres

bros damnavit, episcopis caram injungens, ut omoes illi

concicnuuentur. Yide Labbe t. 1. conc ^

 DE PROHIBITIONE LIBRORUM. 3.fo

Alexand. tom. 16. p. iZ\. Idemque mandatum renovavit

concilium generale, Constantiensean. \/y\5. Hisperspectis,
nequeo intelligere ,
qua fronte possint quidam asserere,
Ecclesia? tantum essc censuram dare de pravis libris, non
vcro illos prohibere , et comburere.

CAPUT IV.

Piespondetur inanibus adversariorum objcctionibus, quibus impugnatur

librorum probibitio ab Ecclcsia indicta.

I. Diversi diversa objiciunt. Alii absolute asserunt, li-

brorum proliitionem per se nocuam et injustam esse. ,

Alii concedunt quidem ad Ecclesiam pertinere censuram ,

ferrc de libris ad principes vero lectionem eorum prohi-

,

bere, illosque comburere. Alii denuin utrumque Ecclesiae

concedunt quod possit nimirum libros damnare et eo-
, ,

Lim lectionem interdicere sed aulumant proliibitiones , ,

juac bisce temporibus ab Ecclesia prodeunt, omnino esse

rregulares et a recto ordine aberrantes ac proinde non
, ,

)0sse conscientias obstringere. Singula discutiamus.

II. Objiciunt igitur I. injustam esse librorum probibi-
ionem ex illo apostoli Omnia... probate , quocl bo-ium cst,
, :

:tcte. 1. Tbess. 5. 21. Errat igitur Ecclesia Romana, te-

neredicuntjlibrorumlectionem prohibendo, cum unicui-

jueex pra^cepto apostoli datum sit libroslectione probare ,

>ona in eis inventa retinendo mala autem reprobando. ,

III. Id confirmant auctoritate S. Hieronymi qui cum ,

rgueretur ab aliis, quod hsereticorum opera evolveret

ic respondit Si quis immurmural , quare eorum cxplana-
:

iones legam quorum dogmatibus non acquiesco sciat me il-

, , ,

iid apostoli libenter auclire : Omniaprobate ,

quod bonum
st, tenete Cur mc laccrant amici mci , et advcrsus si-
ritem crassce sues grunnitant ? Mcum propositum est antiquos
gcre ,
probarc singula , retinere quce bona sunt , et a fide ca-
'wliccc Ecclesice non recederc. S. Hieron. ep. ad Miner. et
lexand. Confirmant deinde exemplis, et dictis Theophili,
t Dionysii Alexandriae episcoperum : Theophilus enim ,

um reprehenderetur ,
quod scripta Origenis legeret, re-
 ,)

35o APPENDIX III.

posuit Si quid honi in illis reperio , illud cxcipio : si vcro

:

spinosrm quid visum fuerit , hoc tanquam aculcntum pra?-

tereo. Item Dionysius, pariter reprehensus de lectione hae-
reticorum rem cum Deo in oratione conferens ccelestem
, ,

vocem audivit ei dicentem Lege omnia, quce in manus tuas :

veniunt valehis enim omnia expendcre , ct prohare. Hinc

•

Dionysius legit, et aliis (forte ipsum reprehendentibus

scripsit Acceptavi visionem hanc , tamquam apostolica? voci
:

conformem. Apud Euseb. Hist. 1. 7. c. 7.

IV. Addunt, quod etiam Hormisdas Papa lectionem
librorum pravorum non reprobavit imo laudavit, eo ,

quod alias non bene possent errores confutari nec vitari ,

,

sic enim dixit Ncc tamen improhatur diligcntia pcr multa

:

discurrens sed animus a vcritatc dcclinans. Scepe de his neces-

,

saria providetur dc quo ipsi amiuli convincantur instructio.

, ,

Ncc vitio dari potest nosse quod fugias atque ideo non lcgcn-
,
:

tcs incongrua in culpam veniunt scd sequentcs Quod si ita non , .

cssct nunquam doctor ille gcntium acquievisset nuntiare fidcli-

,

hus : Omnia honum cst, tcnctc. Hormisdas

prohate ; quocl
epist. 70. ad Possessor. Quin et ipse Gelasius in decreto
supra laudato eodem tempore quo damnata opera recen-
,

sebat, sic ibidem adnotavit Scd cum haic ad catholicorum :

manus advcncrint B. Pauli apostoli prwcedat sententia Om-

; ;

nia prohatc , quod honum est , tenete. Hinc Fleury et "Yan- ,

Espen inferunt Pontifices ac ipsummet Gela'sium libros ,

notatos damnasse, non ut eorum lectio prohiberetur sed ,

ut illi cum praeventione , et cautela legerentur ; dum alias

rigorosa prohibitio (ut aiunt) nonnisi perniciosa esse potest.
eo quod libertinos ipsa prohibitio magis ad lectionem im-
pellit;et contra aufert cordatis viris, ut possint error«es
qui serpunt adnotare , et confutare.
V. Respondetur. Etprimo, quoad textum illum apostoli,
Omnia autem prohatc, etc. communiter dictum illud expli-
catur a commentatoribus, Estio, Cornelio a Lapide, Ugone
Natal. Alex. Tirino, etaliis; nimirum quod omnia, quae du-
bia et incerta sunt, examine etprobatione indigent, prout
erant quaedam prophetiae , de quibus scimonem fecerat
apostolus in versu praecedenti , ubi dixerat : Prophctias no-
litespcrnere ; has voluit B. Panlus judicari an verae fue- ,

rint aut falsa? ;

jampridem enim ab ipso Domino (Deu-
 DE PROHIBITIONE LIBRORLU 35i
ter. i3. 3. ) mandatum fuit, ne pseudoprophetac a fidelibus
audirentur; Tertullianus autem misere in hacresim impegit,
quia Montani, et insanarum mulierum somniaut prophe-
tias habuit. JNon igitur, inquit Estius de omnibus doc- ,

trinis verba illa dixit apostolus, scd tantum de iis quae

de novo proferebantur a fratribus et nondum probatae ,

erant hacc enim dijudicari oportcbat sccundum id quod

; , ,

idem Paulus praecepit Corinthiis scribens Prophetcc duo :

aut trcs dicant, ct cczteri dijudicent. i. Cor. i/}. Ea vero, quae

'

ab ipso , aut ab aliis tradita erant apostolis , non dijudicari

vult , sed teneri; ut in 2. ad Thessal. c. 2. inquit : Tcncte
traditioncs , quas didicislis. TZt I. Cor. i/f- Laudo vos , quod...
sicut tradidi vobis , prceccpta mca tcnclis. Prasterea dicit Nat.
Alexander, probare doctrinas librorum non unicuique com-
missum est, sed tantum episcopis quos Spiritus Sanctus ,

Ecclesia? Dei pr.-efecit, et maxime summo Pontifici Christi

supremo pastori. Pravi au-
vicario, ac totius gregis Christi
tem libri non damnantur ab Ecclesia nisi post diligens exa-
men nullum igitur judicium aliud de illis operibus exspe-
;

ctandum quae jam Ecclesia hnprobanda judicavit.

,

VI. Quod
vero ad S. Hieronymum attinet, certum est,
quod ipseniet sanctus doctor lectionem pravorum librorum
constanter reprobaverit in quadam enim epistola ipse ;

scripsit : Doctorum hominum tractatus lege , eorum dumlaxat

quorum fides nota cst ; non necesse habcs aurum in luto quce-
rcre. S. Hier. epist. 10. ad Furiam. Hancque epistolam
animadvertens Marianus Victor, sicannotavit Ubique san- :

ctissimus virinculcat, ut ab hcvrcticorum , apocrjrphisque vo-

luminibus abstincamus et improbat rationem , qua prcetcn-
•

ditur aurum ex luto quceri. In Oper. S. Hieron. t. 1. p. 10.

in schol. Praeterea S. Hieron. summis celebravit laudibus
decreta Eusebii et Dionysii Alexandrini , quibus a lectione
,

librorum Origenis fideles arcebantur. Pr&terea ipse Hie-

ronymus auctor fuit, ut iidem Origenis libri proscriberen-
tur a Venerio episcopo Mediolanensi et a Pontifice Ana- ,

stasio, cujus deinde decretum undique ipsemet propa-

gavit S. Hieron. epist. 78. ad Pammach. Ipsemet praeterea
laudatPammachium ,
qui cum legisset Origenis principia
exhorruit , ct reclusit scrinio , ne prolati in vulgus muliorum
animos vulncrarcnt. Idcm ep. 5c). ad Avitum. Tandem te-
 ,

355 APPE^DIX III.

statur, se exemplar Origeriis olim a se translatum nulli
un-
quam ex quo notat commentator
praebuisue , Audiant :

hcec qui hcereticorum libros passim sibi lcgendos forc contcndunt .

et salubrem parcntis Ecclcsia? prohibitionem dcspiciunt ; vcnc-

num enim aureo etiam haustum poculo sempernocet. Marian.
Vict. in prsef. epist. Scribit alibi idem Hieronymus ha?c
inagni ponderis verba Melius est aliquid nescire : quam ,

cumpericulo discere. S. Hier. Reg. Monach. t. g. edit. Col.

demum, ut alia praetereamus
p. 198. Alibi , sic gravissime
monet Ncmo ad lupanar mittit virgincs suas
: quanwis qua?-
,

dam ibi reperiri posscnt de turpi corruptionc lugentes nemo .

ha?redem suum latronum turbce committit , ut discat audaciam .-

nemo inpcrforatam intrat cymbam , ut discat vitare naufra-

gium ; et ad planum prostibulum , h&rcsibus plenum volu-
men animam , dirigcs immunem doli , ut ibi discas catholicam
vcri\atem7 Idem Hier. apud Sixtum Senens. 1. 2. tom. 1.
VII. Quod si uno illo in loco ab adversariis objecto di-

versimode S. doctor sentire videatur hoc nimio ejus ar- ,

dori parcendum, quo aRufino et aliis impetebatur. Hinc

non desunt, qui de hujusmodi lectione Hieronymum re-
prehendunt. Vide Christian. Lupum... Et ipsemet adhuc
fatetur de tali re a Domino fuisse correptuin ac etiam ,

flagellis coercitum. S. Hieron. in Reg. monach. Scribunt

alii , Hieronymumquoscumque legisse propter Ec-
libros
clesiae de licentia saltem tacita Damasi
necessitatem , et
aliorumque Pontificum. Caeterum sciendum est, quod tunc
temporis magna vertebat controversia inter episcopos an ,

permittenda aut vetanda foret operum Origenis lectio ?

,

Negabat Theophilus episcopus Alexandria? et Epiphanius ,

Salaminae in Cypro ,
quorum tamen decreta erant tantuin
particularia pro suis Ecclesiis. AfTirmabat autem Eusebius
(qui tunc apologiam de libris Origenis tradiderat) , item
Chrysostomus Theotimus Cassiodorus et alii ac ipse
, , , ,

Hieronymus dummodo caute atque a paucis peritis proe-

,

fati libri legerentur. Adde quod lectio ipsorum non erat

,

usque tunc damnata; quisdubitat, quin si ipsa ab Eccle-

sia fuisset vetita, Ilieronymus Ecclesiae paruisset?
VIII. Quod autem ad Theophilum Alexandriae patriar-
cham respondetur, quod
pertinet, , icet ipse immu-
nem se diceret ab omni reprehensione ,
quia in lectione
 DE PROHIBITIOIVE LIBRORUM. 353
librorum Origenis caute se gerebat, omnino reprobando
quae prava videbantur atlamen refert Socrates, llist. 1. 6.
;

c. 17. Theophilum nihilominus damnatum fuisse a con-

cilio ,nec excusationes ab eo allatas fuisse admissas. Si igi-
turhic patriarcha damnatus fuit eo quod libros nondum
,

vetitoslegerit, quisque videre potcst, qualis fuerit Orienta-

lium sensus circa lectionem Lbrorum jam proscriptorum.
Quod vero adducunt adversarii deDionysio, id multolon-
gius eorum causam infirmat, quani adjuvat. Relege be- ,

nigne lector, quae de lioc diximus cap. II. n. 5. ubi retu-

limus quod Dionysius non ausus sit legere haereticorum
libros , nisi divina visione r et voce confirmatus et nihilomi-
;

nus adhuc a suis apud Pontificem accusatus fuit qui non ,

omisit eum de hoc reprehendere, prohibuitque, ne deinde

hujusmodi lectionem prosequeretur. Mira res! primis iliis
Ecclesiae saeculis quando paucissimi habebantur sacne
,

Scripturae explanatores, si vel patriarcha operalegissetali-

cujus magni nominis interpretis qui in aliquem errorem

,

incidisset, scandalo erat fidelibus, et reprehendebatur , et

deferebatur, et damnabatur; et hodie, cum SS. Patribus,
et multis affluamus explanatoribus , in quorum operibus
doctius quacn in libris ha&retieorum veritates elucidantur
,

inveniuntur homines Ecclesiam criminantes, quod libro—

rum erroribus infectorum ovibus suis lectionem prohibeat
IX. Scripta demum ab Hormisda nobis opposita mi-
nime obsunt non enim Pontifex ignorare potuit traditio-
:

nem Ecclesiae, conciliorum canones , decessorumque de-

creta nempe Leonis aliorumque Pontificum et multo
, , ,

minus decretum Gelasii quod ipsemet Hormisdas in ea-

,

dem sua commendatepistola. Ipseinsuperibidemadnotat

Gennadii librosab Ecclesia non recipi. Insuper ipsemet fi-
deles a lectione librorum Manichaeorum , aliorumque hae-
reticorum cornpescuit. Yid. Platinam in Hormisdam apud
Reyerling. verb. Dedecus. Quod auteni Hormisdas scripsit
Possessori , nempe , Non legentes incongrua in cutpam ve-
niunt , scd sequcntcs ; illudquidem scribit sine praejudicio
prohibitionis damnatorum librorum. Fervente Constanti-
nopoli magna controversia circa Gennadii librum henepo- ,

terat Possessor episcopus eum legere r etsi noviFset dam-

natuni ; quandoquidem concilium Carthaginense ( ut supra
I5u„
 ,

354 APPENDIX III.

diximus ) non diu ante celebratum, decreverat, posse epi-

scoposlegere damnatos libroshaereticorumpronecessitate
• et tempore quanto magis igitur legere poterat Possessor
:
,

tempore, quo liber Gennadii nondum fuerat damnatus. TSo-

lebat autem ipse illum legere, nimisin ea re scrupulis indul-
gens atde bocab Hormisda fuit exprobratus, propter illud
;

apostoli monitum omnia probate opus est enim ut pa-

, ; ,

stores ahqua probent, ac deinde oves instruantdeiis, qux

tenere , et quae abjicere debeant. Dicere autem cum adver-
sariis ,
quod
librorum proliibitio non potest esse
stricta
nisi perniciosa eo quod libertinos magis ad legendum im-
,

pellit hocargumentum infringit omnia Ecclesia? imo ip-

: ,

sius Dei mandata. Hoec quidem estmiserabominum condi-

tio, ut vetita avidius patrare cupiant, juxta vulgare illud
proverbium Prohibitio gencrat appetitum. Sed hoc non
;

evenit,ut Chrysostomus, Hom. 10. in epist. adRom. ob

ait
legis naturam, sed propter eorum qui legi tenentur pa- ,

rere defectum. Augustinus dixit

, Auxit prohibitio dcsidc- ;

riu m y Serm. 4- de Verbis apostoli. Et alibi Hoc ipsum :

quod concupiscitur fitjucundius , cum vclatur. lbidem. c. 10.

,

Sed quid inde ? Numquid justa prsecepta ex hoc erunt

perniciosa ac proinde permittendum erit
, ut homines ,

agant quidquid velint ?

X. Praefatum hoc ridiculum argumentum primus pro-
posuit petulans Petrus Soave sed illud egregie diluit cai- ;

dinalis Pallavicinus, dicens, quod licet lectio noxialibro-

rum per se a natura sit vetita , tamen valde prodest ad vitan-
dos lapsus injuncta Ecclesiae prohibitio; Impcrchiocchc
(sunt verba Pallavicini) maggiori pcccati si schifano , mcn-
irc innumcrabili persone per ubbidicnza rattcncndosi da vi faili
libri, rimangon libcri dal malc in cuile trarrcbbc iinprovedu- ,

tamente una tal lczione. Nc si scorgc bastantc in pratica il ri-

mctter cib alla coscicnza di ciascuno il qualc considcri se un , ,

fal libro ilponga in lubrico di caduta ondc sia in obbligazionc ,

di non usarlo. Queslo pericolo mal si conosce sc non tardi cd , ,

a rea prova. Di moltc operc a molti non c nota la contenenza

prima della lezionc. Onde a cib troppa e la fidanza chc ha
Vuomo si dcl suo sapere , chc dcl suo potcrc : ciascheduno \i

persuade, che da niun scduttorc sarii ingannato, da niun

vischio sarii impaniato. Le istoric chc raccontano cib chc una
 DE PROIIIBITIOAE LIBRORUM. JSS
volta fu c lc favole clic
, rapprescntano cib chc molte voltc suol
esserc son pienc tli cscmpj
, , i quali inscgnano ,
quanta in cib
sia la prcsunzione dcgli uomini avanti al fatto ,
quanta la debo-
lczza ncl fatto ; scnza chc la proibizione dc' libri cattivi porta
insicmc due altri salutcvoli , e considcrabili cffctti i Vuno e

che timore di questa aulcntica nota riticne molti dallo scri-

il

verli, o dal divulgarli laltro clie clla col difficoltarnc lo spac-

.•

cio , ritrae gli stampatori dalV imprcssione , ed i libraj dalla

compcra; ondc la trista erba pcr difctto di coltivatori a poco
a poco si dirada, e muore elcpcnne, itorchi ; , e le botteghe son
invitatc dalV ad impiegarsi solo in opere
esca delV utilita

projittevoli. Quamvis igitur ajiquando alicui viro pio pro-

clesse poterit legere pravum librum erroribus notatum ,

niliilominus (generaliter loquendo) magis expedit ab hu-

jusmodi lectione homines removere ut illusionum peri- ,

culum vitetur, aut saltem ne ipsorum exemplo libertini ,

ad legenda inducantur ea quae facile subversionis causa ,

eis esse poterunt.

XI. Objiciunt II. per libromm prohibitionem ac multo ,

magis per eorum concremationem ipsam rem publicam

laedi , et ideo plures maximam subire bonorum ac famav
jacturam ; hinc nonnisi a sseculari principe posse im-
illas

perari, ad quem unice spectat super bona temporalia ju-

risdictionem exercere. Addunt quod Ecclesia nonnisi po-
,

sterioribus hisce sseculis hujusmodi negotiis seimmiscuit;

quamvis enim , ait Petrus Soave, apud Pallavic. Hist.
Trid. p. 2. hb. i5. cap. 18. Ecclesia semper libros malos
damnavei it , eorumdem tamen prohibitio et concrematio
nonnisi per principes legitur imperata ut apparet ex pro- ,

hibitione librorum Arii vetitorum a Constantino, Nestoni

a Theodosio, Porphyrii a Justiniano, Eutychetis a Yalen-
tiano et Martiano Pelagii ab Honorio , ac tandem Luthe-
,

ranorum a Carolo V. Nec nisi saeculo XIII. Ecclesiam hanc

jurisdictionem usurpasse asserunt; tempore quo in conci-
lio Tolosano prima vice ipsa fidelibus interdixit sacra 1

Scripturae lectionem.
XII. Respondetur. Jam supra , cap. II. et III. satis
evidenter ostensum ad Ecclesiam pra?cipue pertinere
est,
Jibros, qui fidem vel mores offendunt, prohibere cum ,

ipsi Ecclesise pnccipue incumbat oves suas a venenatis pa-

35f> APPENDIX III.
scuis removere, ethanc jurisdictionem jam a primissaecu-
lis innumeris exemplis demonstravimus semper exercuisse

interdicendi et concremandi libros nocuae lectionis ipsis ,

videmibus et comprobantibus piis principibus. Quod si

aliquando principes libros fidei aut moribus adversos pro-
seripserunt, aut concremarunt, hoc fecerunt ad petitionem
Ecclesia?, ut sua potestate coercerent renuentes Ecclesiae
canonibus sc subjicere, prout Constantinus ex praecepto
concilii Nicaeni scripta Arii aboleri mandavit. Raynaud.
deBon. etMal. 1. p. 3. erot. 2. n. 466. Barbosa deOff. ep.
p. 3. all. 5o. Honorius libros Pelagianorum instantibus
,

Zosimo et Bonifacio episcopis. Vid. c. III. Theodosius et

Valentinianus libros Nestorii et Porphyrii postulante
,
,

concilioEphesino. Ibidem. Justinianus libros Severi pe- ,

tentibuspatribusconcilii Constantinopolitani. Ibid. Basilius

scripta Photii, ad instantiam Adriani Papae, qui illa prius
damnaverat et ex Oriente transmissa Romae ignibus tradi-
,

dit. Ibid. Ludovicus Pius librum Claudii aSorino ex epi-

scoporum judicio commisit igni. Idemque fecit S. Ludo-

vicus rex de libris Thalmudicis judicio Innocentii IV.
XIII. Saltem omnes libri qui a principibus damnati
,

fuerunt ,
prius ab Ecclesia fuerunt interdicti. Sic libri
Euthychianorum proscripti a Marciano antea jam a con-
,

cilio Chalcedonensi (cui imperator interfuit) fuerunt ve-

titi. Libri Wiclem damnati a Riccardo II. Angliae rege,

jam prius a Gregorio XI. fuerantdamnati. Et idem accidit

de libris Novatorum a Carolo V. proscriptis. Porro ipsimct
principes fatentur, se gladium habere ad canones Ecclesiae
custodiendos sic enini declaravit Chidelbertus rex
; Quia :

neccsse est, ul plebs , quce saccrdolis pr&cepta non ita ut

, nostro etiam corrigatur itnpcrio. ConstitutiO
oportct cuslodit
Chidelberti in capitul. in Labbe tom. 6. concil. col. 4^7-
Et Ludovicus VII. Galliarum rex Quarc digna vox cst
;

majcstate rcgnantis Dei scivum ct Fcclcsia3 dcfensorcm se

,

principem profiteri. Epist. Ludovic. VII. Baluz. in addit.

ad lib. 2. de Concord. Petr. de Marca. Concedimus, alii
opponunt posse Ec< lesiam prohibere libros religionem
,

impugnantes sed quo jure Ecclesia poterit sibi potestatem

,

arrogare proscribendi libros de philosophia vel de aliis

,

materiebus tractantcs? At istis sapienter respondit cardi-

 uti ntummiiUi\ii LinnuiiL.u. ."7
nalis de Luca, inquiens Quanwis impium vulgus hanc
:

pruliibitionem ad solos libros qui fidci dogmata continent rc-

,
,

stringere satagat ,
quasi quod ca quce mores, vel pictatem sivc
ecclesiasticam potcstatcm scu libertatem conccrnunt , ad fidcm
non pcrtincant : prorsus tamcn crronca cst hcec opinio ,
quce
ignorantice ct malitice fdia est ,
quoniam istcc sunt semina ha?-
resum , vcl schismatum , vcl radiccs , vel prccparaliones.
Card. deLuca Theatr. Verit. et Just. tom. i5. p. 2. d. 19.
a num. 10. Confirmatur, quod dicimus ex decretali die 4- ,

mart. ann. 1755. emanata a Benedicto XIV. et directa ad

episcopos regni Poloniae (vide in Bullar. ejusd. Benedicti
tom. 40 iln' loquens Pontifex de quodam libro edito a
:

P. de Borde congregationis Oratorii in Gallia, in quo

auctor lahcfactat (verba sunt decretalis) potcstatem Eccle-
siaj a Christo Domino collatam , non solum dirigendi , scd

eliam jubendi pcr lcgcs, et contumaces cxteriorijudicio et pcc-

nis coercendi, ecclcsiasticum ministcrium , ita sa:cularidomi-
nationi subjiciens , ut ad hanc spectare pronuniiet de externa
omni ac sensibili gubcrnationc cognoscere , ac judicare. Hoc
pravum ac perniciosum systema jampridem a Joanne XX If.
in constitutione, Licet juxta doctrinam , reprobatum , ac pro
hceretico exprcsse damnatum , ut testatur, Benedictus iterum
damnat, praefatique auctoris propositiones impias , et hae-
reticas declarat.
XIV. Objiciunt non raro censuras librorum com-
III.
milti viris imperitis, aut maledicis et invidis qui de re- , ,

bus scriptis vel nesciunt judicare, vel quibus auctores

sunt exosi , et ideo ipsi , salebras in plano quaerentes , sive
bene sive male auctor scripserit damnandum esse volunt, ,

utloquuntur Raynaudus, de Bonis et Mal. 1. p. 3. erot. 3.

num. 5 12. et Ludovicus Muratorius, Buon-Gusto. pag. 2.
c. t.Etsic opera ven. BeUarmini fuerunt vetita. Fuligatin

Vita Beliarmini cap. 1 1. Sic etiam scripta S. Thomae fue-

runt sub anathematis fulminc interdicta a quodam epi-
scopo Parisiensi , Raynaud. 1. c. num. 579. Quapropter
referunt Pium II. Francorum regem monuisse Ca-
sic
rolum VII. filium, ut refert Launoius (Vide apud Lau-
noium ) Obsecro
fili , carissimc
ut doctoribus sedis apo- ,

stolica? multa illorum passionibus tribuas.

semper non crcdas ;

Hinc dicunt, quod ad errores fraudesque vitandas om-

 .

358 APPEXDIX III.

nino opus est, ut in prohibitione librorum auctores, vel
alii pro ipsis audiantur, qui operum
tueantur partes;
agitui enim de re gravi nimirum de fama scriptoris, et
,

de ejus non levi damno propter editionem libri jam per-

fectam ideo pertinet ad substantiam judicii ut reus ci-
: ,

tetur et audiatur, juxta ipsorum canonum prsescriptum ;

nam in ClementinaPastoralis sic dicitur : Dicine ergo sen-

tentia meruit, quce ajudice... in absentem , ncc citatum legi-
time , ac inaudilum per conscquens et indefensum , non ma-
turo fuit judicio , sccl pr&cipitio promulgata? Idem pluries
et fortius per leges civiles praescribitur. Non potuit igitur
Ecclesia Romana retractare ,
quod lex gentium et impe-
ratorum canones, item natura et ipse Deus prascepe-
, ,

runt. Nec aliter, dicunt, se gessisseEcclesiam; in concilio

enim Lateranensi IV. ubi de libro Joakim agebatur, qui
evivis discesserat, ejus monachi pro ipso auditi fuerunt.
In concilio Basileensi, cum damnandus esset cujusdam
Augustini liber, auctor citatus fuit ,
quamvis ille postea
non accesserit. Pariter in concilio Tiidentino, quoniam
singulos auctores citare impossibile erat facta est genera-
,

lis citatio per edictum eorum , de quorum libris agebatur :

et sic in similibus casibus pariter actum est.

XV. Respondemus : Fatemur quidem in damnatione ,

librorum errores et fraudes

intervenireposse, sicut io aliis
omnibushumanis judiciis sed quid inde? numquid ideo
:

legitimae auctoritati niinime parendum? Hoc unum inde

deduci potest , scilicet probos et peritos seligendos esse
censores et hoc jam ab Ecclesia prsestatur. Ad id firman-
;

dum oportet hic rectum exponere ordinem, quo Eccle-

sia in prohibitione librorum cautissime se gerit. Primis
tantum a Pontificibus , vel conciliis, vel
Ecclesiae saeculis
episcopis scripta perniciosa proscribendi mos erat; sed
ubi haeretici excreverunt , eorumque libri latius diffunde-
bantur, necesse judicatum fuit novis malis novis remediis
occurrere. Ideo Ecclesiacongregationespriusinquisitorum^
et deinde indicis statuit, quibus liljrorum examen, et
facultatem eos prohibcndi commisit. Primus omnium ,

Innocens anno
12.04. contra Albigenses ha?reticos ,
III.
Tolosanam provinciam infestantes misit inquisitores, cum ,

potestate in eos procedendi eorumque libros prohibcndi

,
 DE PROKIBITIONE LIBROROI. 35 9
ac concremandi. Idem confirmarunt postea alii Pontiiices
pro aliis Et idem obtinuit ab Alexandro IV.
provinciis.
S. Ludovicus pro Gallia, et a Pio IV. Carolus V. pro His-
pania , aliisque suis ditionibus. Pliilippus II. idem tribu-
nal inquisitionis voluit et in notro regno Neapolitano con-
stitui , Neapolitani
scd qui semper erga Romanam ,

Ecclesiam summa fuerunt fidclitate affecti et in fide ca- ,

tholica stabiles ab eo tanquam non nccessario ac fidelitati

,

sua3 quodammodo injurioso, instantibus precibus , magno-

que conatu exemptionem impetrarunt.
XVI. Paulus autem III. anno \5/[i. in bulla 34- quoe
incipit, Licet statuitRomae congregar.ionem ge-
ab initio ,

neralis inquisitionis cui pravos libros probibendi curam

,

imposuit licet enim damnatio librorum nunc sit congre-

;

gationisindicis, quae postea erectafuit, attamen etiamnunc

praevalet illi congregatioinquisitionis, adeo ut plures libri
quorum lectio a congregatione indicis permittebatur vel
damnabatur postmodum a congregatione inquisitionis
,

damnati sintvel permissi. Benedictus autem XIV. in bulla

Sollicita ac provida, edita anno i^53. dieg. julii (vide in
Bullar. t. 4- m 19O statuit canones, velpotius antiquos (jani
olim statutos, saltem aequivalenter) renovavit, circa optimum
regimen in libris examinandis, et prohibendis. Primum
enim in congregatione (juxta prsescripta) liber tradendus
est uni ex consultoribus sive qualineatoribus , qui illum
,

expendere debet, censuramque signare, errores adno-

tando. Deinde idem liber alteri traditurrevisori suppresso ,

primi censoris nomine, ut alter liberius judicium suum

exponat. Si censor secundus primo assentitur, tuncliber ad
singulos consultores mittitur, utsuum quisque suffragium
prseheat : sin autem
adhibetur tertius revisor. Postea
,

liber cum censura, et consultorum suffragiis ad cardinales

transmittitur, ut h\ in congregatione de re definitive pro-
nuntient. Demum acta omnia ad Pontificem referuntur,
cujus judicio res absolvitur. QuandoqueetiamPontifex ob
reigravitatem judicium coram seipso habendum mandat.
X\II. Quod autem ad congregationem indicis pertinet,
sciendum quod cum novatores transacto seculo XVI.
,

Occidentem impiis libris repleverint, et eorum damna-

tiones acl fidelium notitiam , maxime propter bella , diffi-
 :.

3«o APPE\D1X III.

cilepossent pervenire opus fuit ut vetitorum librorum
, ,

index eiibrmaretur. Hinc Paulus IV. anno 1557. inquisi-

toribus mandavit, ut liunc indicem conficerent qui tunc ,

confectus fuit, et anno i55c). jussu ejusdem Pauli evulga-

tus. Atquiainindice illo melior metbodus,aliaeque declara-
tiones, ac plurium aliorum librorum et auctorum nomina
desiderabantur bincPiusIV. patribus synodiTridentinac,
;

quae tunc celebrabatur commisit novum indicem effor-

,

mandum. Concilium ad boc selegit , qui opus

18. patres
perfecerunt, detuleruntque; at quia patres nimium fati-
gati de reditu erant solliciti et jam aliqui discesserant,
,

reinad judicium Pontificis una cuni regulis jam elaboratis

absolvendam remiserunt.
XVIII. Proinde Pius IV. adbibitis pluribus doctissimis
praelatis , indicem perfecit , ac mandavit , ut ab omnibus
fidebbus cum suis regulis ubique observaretur decrevit- ;

que , ut si quis deinde librum aliquem propter falsi do-

grnatis suspicionem damnatum legeret , vel baberet, ipso
jure in excommunicationem incideret et in eum tanquam ,

de baeresi suspectum procedendum esset qui autem libros ;

aliade causa vetitos legeret praeter peccati morlalis rea-

,

tum, episcoporum arbitrio severese nosceret puniendum;

ita in bulla praefati Pii IV. Dotninici gregis , data mar-
2.^.

tii i564- Deinde Pbilippus II. rex Hispaniarum, Neapo-

lis etc. die i5. febr. 1569. edictum emanavit; edictum
Pbil. II. exstatapud Van-Espen. part. 1. tit. 22. deCongr.
cardin. cap. 4- num 34- et apud Haraeum in annal. Belg.
ad ann. i56o. quo praecepitindicem Romanum prsefatum v
prout a Pontifice fuerat publicatus ab omnibus suis ,

regnis recipi etobservari; ipseque ad omnia concilia regia

transmitti, ut per provincias more solito publicaretur
quod iia regno Neapolitano sine contradictione factum
est.
XIX. Postmodum cum libri perniciosae lectionis magno
,

in numero undique ederentur, nec congregatio generalis

inquisitionis sufuceret ad eos examinandos S. Pius \ ,

(utasserit Benedict. %Vf, In laudata bulla, Sollicita) ope-

racpretium duxitnovamPiomnecongregationem instituere,
appellatam indicis quae in id unice incumberet, ut EccK-
,

siam a pravis libris expurgaret; eamque coniirmarunt

 DE PROHIBITIONE LIBRORUM. 3«i

Greg. XIII. SixtusV. c) Clemens VIII., qui Clemens,in-

superanno 5g4- praefatUOl indicein, multis libris aliqui-
1 ,

busque declarationibus adauctuni iterum per totum or- ,

bempublicarimandavit; addensaliamexcommunicationem
contra legentes libros hacreticorum, licet ipsi libri errorem
non continerent , nisi prius approbati fuerint , et contra
legentes libros catholicorum de haeresi suspectos.
XX. Refert hic breviter adnotare regulas indicis ,
ut
noscatur quamsint,etnecessariaeadcommunebonum.
recte
i. Libri omnes ante annum i5i5. damnati, etiamsi in in-

dice descripti non reperiantur declarantur vetiti. 2. Libri ,

omneseorum, qui capita vel duces fuerunt haereticorum

omnino vetanlur et etiam omnesalii haereticorum libri de
;

religione tractantes ; caeteri autem haereticorum permitti

possunt, modo fuerint examinati, et probati. 3. Scripturae,
et libri controversiarum in lingua vernacula non permit-
tantur sine autem permissione legi non possunt. l\. Lexica,
,

concordantice , indiccs , et alia hujusmodi, in quibus pene

nihil auctoris haeretici habetur, probata permitti possunt. 5.
Libri obsccena tractantes absolute prohibentur quamvis ,

non inveniantur in indice descripti. 6. Pariter vetantur

omnes libri et scripla necromantiae geomantia? hydro-
,
, ,

mantiae pyromantiae honomantiae chiromantiae astrolo-

,
, , ,

giae judiciariae et omnia alia in quibus continentur sortile-

,

gia , veneficia ac auspicia , et contra haec legentes vel

:

habentesprocedipotest tanquam suspectosdehaeresi. 7. In

impressione Scripturarum et aliorum librorum servan- ,

dum est statutum in concilioLateranensi sess. 10., nempe

ut nonimprimanf.ur,nisiexsuperiorum permissione. Tum
regulae traduntur pro visitatione bibliothecarum et typo- ,

graphiarum item instructiones pro episcopis biblio-

: ,

polis, etc. Demum declaratur quod legentes vel habentes ,

librumpropter falsi dogmatis suspicionem damnatum ipso ,

facto incurrunt excommunicationem qui autem 'alia de :

causa damnatum legerit vel habuerit praeter peccati mor- ,

talis reatum, eritsevereab episcopo puniendus.

XXI. Congregationis igitur indicis est, ut fuse declarat
Benedict. XIV. in cit. bulla Sollicita §. 1 in examen vo- ,
.

care libros, de quorum prohibitione vel permissione deli-

berari debet. In hac congregatione plures adsunt consult-
1. 16.
 ;,

roa APPENDIX III.

res, et relatores
selectiexutroque clero sacculari et regulaii,
atque plures cardinales a Pontifice congregationi adscripti.
Antequanicensuraad congregationem cardinaliumferatur ,

alia congrcgatio privata sive praeparatoria habendaest, cui

sex assistunt consultores, cum magistro sacri palatii, etsecre-
tario , cui incumbit vota consultorum in scriptis adnotare,
ut deinde in congregatione cardinalium una cum relato-
rum censura omnia referat. Practer id novissime praefatus
Benedict. XIV. §. 9. statuit ut cum de libro agitur au- ,

^V^. fc tpris catholici, qui sit integra? famae, et clari nominis, vel

"'•
'''.
jj'fe °^ auos editos libros , vel forte ob ipsum, qui in examen
r/^^^&dducitur, et hunc quidem proscribi oporteat prae oculis ,

^§|i|iabsatur jamdiu recepta consu,;Uulo prohibendi librum ,

''*
'-

""•'a#r'
^adjecta clausula donec corrigatur si locum habere possit
, ,

\
'acsuspensa decreti publicatione, utres antea cum auctore
'.'
$H' ,

-
'-J$?" velaltero uro eo communicetur. Si noluerit emendari, vel

[v^Jfift nullus compareat decrctum edatur, si vero emendatur ,

,

j^^j.^kfty^prioratantumexemplaria vetentur. Decaetero sequenti§.io.

**j*'5r declarat non esse opus auctores in judicium vocare ac ideo ,

£*'•'
Ininime improbandas librorum prohibitiones inauditis
auctoribus indictas : optans nihilominus illud iti poste-
ty&i Vum servari nempe quod saepe alias eadem congregatio
,

1
r V- lacere consuevit ut quando res est de auctore catholico
,

f
t ± fama illustri, ejusque opus (demptis demendis)
'aliqua
*
fjhZf- prodesse possit, vel auctor audiatur, vel unus ex consul-
'.
#4 ^- 'toribus designetur, qui ex officio opus patrocinetur. Subdit
'tamen §. 11. hanc regulam non esse adhibendam , cum
'agitur de haeretico libro in quo errores auctor consulto ,

IVadit, veldealiquo alio operein quo rectaemorum regula 1

efactantur , ac vitiis fomenta praebentur. Deinde dicit ,

ambigua dicta catholici probatique auctoris in xquam

rtern accipiantur. Loquendo autem de libris in qui-
%'vfe dogmata religioni vel moribus exitiosa referuntur
que eo, quod auctor ea refutandi curam in se recipiat
od novum vocat seducendi genus ), mandat ut reviso- ,

in id diligenter imendant, utvelhujusmodi libri emen-

ur, velin
indicem referantur.
XXII. Tandem §. 22. valde exprobat libros, in quibus
auctores sibi alios dissidcntcs. . . (verba sunt Pontificis) corn
^S^^ reSc ^ niuint >
uliorum opiniones nondum ab Ecclcsia dawnaias
i

*>V«.' «v* . jJL

Cfifci K v
 DE PROHIBITIOjNE LIBRORU:»!. 3*3
ccnsura perslringunt, adversarios eorumque... ccelus suggilant,
ctpro ridiculis ducunt magno cquidem bonorum scandalo hce-
•.
,

rclicorum vcro contcmptu ;

qui... catkolicis sc muluo, laccranti-
bus ,
non possc intclligamus
planc triumphant. Etsi vcro ficri
ut disputationes omnes e mundo tollantur... compcrtum prcvterea
jiobis sit magnam aliquando ulilitatem cx iis capi posse modum ;

tamcn in defcndcndis opinionibus scrvari mcrilo volumus

Subditque§.23.id jampracscriptum fuisse ab InnocentioXI
in decreto, ubi dietum fuit Invirtute sanctce obcdienticc...
:

prcecipit iam in libris... quam in ihesibus etc. cavcant ab

, ut
omni ccnsura ct nota nccnon a quibuscumquc conviciis contra
,

cas proposilioncs quce adhuc inter catholicos controvertuntur

, ,

doncc a S. sede recognitce sint , et super eis judicium profcratur

Deinde prosequitur Benedictus Cohibeatur itaque ea scri— :

ptorum liccntia , qui (ut dixit S. Au^ustinus lib. 12. Conf

c. 25. num. 34- Sententiam suam amantes, non quia vera

est sed quia sua est) aUorum opinioncs non moclo improbant }
,

sed. . ctiam notant,atque traducunt.Nunferaturitaque omnino,

pricatas sententias, itaque certa. Ecclesice dogmata , a quo-
piam In
in libris obtrudi , oppositas vcro erroris insimulari.
quam scriptorum licentiam, praecipit Pontifex, ut reviso-
res librorum pro munere suo censuram intendant, eamque
congregationis cardinalibus cognosccndam subjiciant ut eam ,

pro zelo suo, et potestate coerceant.

XXIII. Inspice iftitur, benevole lector, quam caute ac
mature in bujusmodi examine, et probibitione librorum
mater Ecclesiaprocedat. Ad ea vero, quae scripserunt Ray-
naudus, et Muratorius respondetur, bos auctores non de
,

legitima probibitione locutos sed tantum de aliqaa pro- ,

hibitionefacta a quodam maledico inquisitore, sive censore.

Cacterum ipsiRaynaudus,etMuratorius, Raynaud. de Malis
acBon. lib. etc. erotem.2. jurisdictionemEcclesiae ad obli-
gationem proscribendi libros infectos multis confirmant :
« Exploratum est (inquit Muratoi ius ) nihil magis futurum

» esse cordipascentibus gregem Cbristi quam... avertere ,

» ab ovili suo quaecumque venena quoscumque lupos. ,

» Qui ergo ferant perniciosos libros grassari passim?....

» Perniciosi autem, minimeque ferendi sunt ii omnes libri,
» in quibus aut corrumpitur doctrina aut justilia desi-
» deratur, aut caritas , aut prudentia. » In bis autem omni-
1G\ APPESDIX III.
» bus locum habere debet ecclesiasticorum judicium ,
et
» atque conciliorum auctori-
apostolicse piaesertim sedis ,

» Audiendi porronon sunthaeretici,quiecclesiasticis

tas....
» pastoribus irascuntur et male quoticlie dicunt propter
,

» usum istiusmodi juris parum sane sequi dum Ecclesiae

: ,

» ac Deo negant, quod ipsi in suis urbibus propter tem-

» poralia commoda faciendum putant. » Contra vero mce-
rens de aliquibus censoribus qui objurgandi aliorum,

scripta desiderio abrepti facile et saepe injuste libros erro-

ribus notant, eos valde exprobrat. Protestatur tamen se ,

non loqui de librorum proliibitionibus, qua? Romae per sacras

congregationes emanant; de liis namque sic ait « Nobis :

» enimjam constat,nequePontificibus maximis, neque su-

» premis aliis Ecclesia? magistratibus isthaec esse tribuenda.

» Nonnisi sanctissime instituta sunt tribunalia, ad quae

» dcferantur pravi libri, eorumque auctores. Optimis item

» legibus armata fuere. »

XXIV. Respondetur autem ad alia supra objecta, quod

jure merito opusculum quoddam Bellarmini traditur fuisse
vetitum. Opera autem S. Thomae si injuste ab uno cpi- ,

scopo Gallicano damnatafuerunt, jam ab Ecclesia Romana

undique commendantur. Quod si quandoque aliquis liber
inconsiderate proscriptus fuerit idEcclesiac auctoritati non ,

omcit , nec fideles ab onere obediendi excusat hoc enim ;

raro accidit , et valde magis expedit equidem ad commune

bonum, alicujus libri lectionem aliquando non damnandam
damnari ,
quam perniciosi libri damnandam lectionem
permitti. Quod autem Pius II. rex scripsisset, non semper
doctoribus sedis apostolicae esse credendum , id inique as-
ipse enim Launoius ( qui fuit multuni Romana
1

seritur :

Ecclesipeinfestus) confitetur, Launoius ep. 14- P- 8. auiinad-

vert. iS. num.537. et 538., verbailla legi m una sola edi-
tione Basileensi anno 1 57 1 per haereticos elaborata sed in
. ,
;

aliis omnibus tam vctustioribus quain recentioribus edi- ,

tionibus sic legi :pctimus , ut detraclonbus seclis

Unum a te

apostolica. sempcr non credas ; mulla illorum passionibus

tri-

buas. Valde quidem differunt vcrba hacc ab aliis supra

relatis. Ejusmodi vero dctractorcs sunt VanEspen,
Eleury,
Dupinus, praefatus Launoius , ct alii similis, furfuris au-
clores.
 DE PROHIBITIONE LIBRORUM. 36.4

XXV. Quod autcm subdunt adversarii , ncmpe opus

essead justum fcrendum judicium auctorcs audire prius- , ,

quam ipsoruin opera damnentur dicimus id nec oporterc, ; ,

nec expedire, ut jam olim judicarunt patrcs synodi Tri-

dentinac contra quosdam paucos cpiscopos qui omnino ,

rcquirebant, ut auctores audircntur in bujusmodi cnim ;

judicio non dc personis scriptorum damnandis tractatui ,

sed de removcndo damno sive damni periculo, cui fideles ,

propter librorum illorum lectionem subesse possunt. Ad

quid autem rcquiritur citatioauctoris ubi ipsa scripta ejus ,

confcssicnem cxbibent? Cum vilium , ait Ludovicus Mura-

torius cle Iiigen. moder. libro i. cap. 5., satis aperlum sc
dissimulari non patiatur,ct excusationi locum aufcri, intrcpidn
sentcnlia feratur , et inauditis quoque auctoribus, proscribantur
libri. Rcipub/icaj dcbelur isthajc medicina. Minime igitur
opus ncc cxpedicns est, ut audiantur auctores ubi ex
, ,

iisdcm bbris potest judiciuni efformari, quod corum lectio

noxia vel saltem periculosa aliis esse possit. Quamvisenim
auctor innoxie scripserit et dcinde in bono sensu valeat
,

scripta sua explicarc, nilnlonrinus bene potcst et debetEc-

clesialibrum proscribere, si judicat, lectionem iiiiusperni-
ciem populis aliaturam.
XXYI. Qua^ro, quid tuncageret auctor si coram audi- ,

retur ? \el diceret, secatbolico sensu fuisse locutum vel ,

opus non esse suum?Si primum nibil id ei proderit ad ,

damnationem operis vitandam ubialiqua propositio cen- ,

setur posse aliis offencliculo esse quamvis ipse innocens ,

juclicetur. Si secundum, neque id probibitionem impedirc

valebit cum non auctor damnationi subjiciendus sit
, sed ,

tantum fidelcs ab operis lcctione removeri debent , pro-

bibitioenim non tam libros respicit quam fideles, quos ,

oportet ab eorum lectionc avertere. Nihil opus esse , inquit

Bened. XIV. in bulla cit. Sollicita §. 10. auclores injudi-
,

cium vocare , ubi non quidcm dc corum pcrsonis notandis agi-

tur , sed dc consulcndo fidclium i/idemnitati, atque avertcndu
ab ipsis pcriculo ,
quod nocua librorum lcctionc facilc incurri-
tur. Si qua vero ignorjii/iia? labc aucloris nomcn ex eo asperql
contingat ,
non id dirccfc , sed oblique cx damnationc
libri
conscqui. Qua sanc ratione minime improbandas censemus
librorum prohibilioncs inaudiiis auctoribus faclas , cum prtu-
 .

m
serlim credendum sit quidquid pro sc potuisset auctor affcre
APPEXDIX III.
,
,

id minimc a judicibus ignoratum fuisse.

XXVII. Sed quid amplius de hoc dubitandum , cum
id semper ita fiericonsuevit ? iu Ecclesia Ubi judicium
(regula est) de persona faciendum oportet personas au- ,

dire ubi autem de libro agitur liber audiatur. Imo quid

:
,

obest , quin ipse auctor ex suis scriptis quando mani- ,

feste sunt impia

damnetur? Berengarius calumniabatur
,

S. Bernardum ct synodum Senonensem

, quod Petrum ,

Abelardum inauditum damnassent sed adversus Beren- ;

garium sapienter scripsit Natalis Alexander Hist. tom. 1 1

adscc. 6. disc. 5. Anne , idco ijiconvictus , cujus cjrores in

ab ipso editis ita crant manifesti? Ex scriptis itaque ju-
libris

dicium de personis ferri possc et sic institutum cclesice judi- , E

cium indeficiens essc , Martinus I. et i o5. Laieranensis concilii
Fatres sic statuerunt : si causce cognitio instruatur cx homi-
num testimoniis , ct instrumentis , criminis vel innocentia? pu>-
bationem coniinentibus ,
potest Ecclesia errare. Si dc facto
doctrinali qucesiio rit , ct cognitio causae instruatur cx libris
aucturis , qui crroris accusatur , non potest errare. Praiterea ,

Sccculo septimo Maximus Aquileiensis in eodem Latcra-

uensi concilio sic Martinum allocutus fuit : Si placet xcs-
trce Bcatitudini , coiwenientcr de his ,
quaz proponuntur , co-
gnosccre per proscripta eorum adversus fidem exposita ct ,

quaz sinc accusantis persona redarguere apertissimc dcmon-

strantur ,
propterca enim accusatio extranea supcrflua esse
dignoscilur ,
quando a suis icmcrariis conscriptis aperiius
accusantur. Ita namque Dominus ait : Ex
cnim tuis verbis
justificabcris , ct cx verbis tuis condcmnaberis. Mattb. 12.
37. Item contra Tbcodorum , et Origenem in synodo \.
accusator quippe nullus adfuit sed tamen sola ipsorum ,

scripta ad eos damnandos suffeccrunt. Caeterum ubi scri- ,

pta suntambigua justum est auctores audire, priusquam

,

ipsi auctores damnentur.

XXYIII. Textibus autem allatis respondetur nempe , ,

quodibi nonde libris, sed de personis agebatur. Sic pariter

abbatis Joakimi, et Augustini non sola opera sed etiam ,

pcrsonsc accusabantur. Et sic alii qui adducuntur ipsi ,

citati fuerunt quoniam non in,

scripta inquircbatur sed ,

inpersonas, qux* debceresi argucbantur. Citatio autemiU 1

 DE PROHIBITIONE LIBRORUM. $fy
per edietum a Tridentiug data est , non quidem ad legi-
timam reddendam haereticorum librorum proscriptionem,
sed tantum ad ipsos hsereticos et auctores reducendos.
Quod aliquitandem fuerunt quandoque vocati priusquam ,

ipsorum libri damnarcntur , hoc non necessitatcm inducit

sed tantum aequitatem ostendit in quibusdam casibusadbi-
bendam prout ,
sapienter insinuat BenedictusXIV. in cit.

bulla Sollicita, §. 10. ubi dicit : Nihilo tamen minus ,

quod
sa?pe alias ah cadcm congrcgationc factum fuisse constat
koc ctiam in poslcrum servari optamus , ut quando res sit
de auctore catholico aliqua fama illustri, ejusque opus
(dcmptis demcftdis) prodesseposse dignoscatur, vel auctorem
ipsum suam causani tueri volentem (congregatio) audial ,

vcl unum cx considtoribus designct , qui ex ojfcio operis pa-

trocinium suscipiat.
XXIX. Objicinnt IV. ad.valoremlegis eeclesiasticae non
sufficere ut illa Ronia? tantum promulgetur eam affigen-
, ,

do ad valvas basilica? S. Petri vel in campo Floris sed , •

requiri ut per singulas provincias publicetur. Ilinc ad-

,

struunt aliqui nostrates nebulones, quod index Romanus

in boc regno Neapolitano non obliget, utpote non publi-
catus , nec acceplatus. Et idem asserunt de bulla Ccense,
qua excommumcantur sub anatbemate Papse reservato
omnes lcgentes vendentes aut retinentes libros hae-
, ,

reticorum hacresim continentes, vel de religtone tia-

,

ctantes.
XXX. Respondetur, lianc objectionem in nostro casu
prorsusinanem esse namprimohabemus, ut cliximus supia
;

n. 18. tamPium IV.,quam Clementem VIII. mandasse et

curasse, ut index per totum orbcm publicaretur. Dekide
habeinus, quod Philippus II. per edictum datum die i5.
februar. ann. 1569. (extat hoc edictum Phil. II. apu .

Van-Espen par. 1. titul. 22. de Congr. card. c. l\- n. 34.)

pra?cepit indieein Romanum , sicut per Pium IV. pu-
blicatus fuerat , recipi et obseryari in omnibus regnis
suae ditionis , et ideo ipsum ad omnia consilia regia
transmitti mandavit , ut eorum auctorilate per provin-
cias more soli.to Quod proinde prsesertim
proinulgaretur.
in nostro regno Neapolitano sine ulla contradictione exe-
cutioni demaudatum fuit. Et cum lnnoccntius XII. cou~
368 APPENDIX III.

quereretur apud Carolum II. quod in Flandriis quidam

libri ab Ecclesia proscripti inipune legerentur, Carolus de
hac re scripsit gubernatori (tunc Bavaria? electori) et hic ,

regisepistolam Bruxellarum senatui transmisit quidie i3. ,

april. 1696., sic electori respondit Inhoc usque lcmpus non :

audhnmus, quemquam tueri voluisse scripta et libros lcgitime ,

prohibitos. Pra?tcrquam quod ct cum gaudio auxilium daturi

simus quibus ad hoc eo opus Juerit. Adde
ecclesiaslicis ,

quod in pragmatica de impressione librorum vid. apud ;

Kovitum , p. 276. praeceptum fuit , nullo modo posse

vendi et retineri libros prohibitos. Quod vero pertinet
,

ad bullam Ccena? , constat ex pluribus scriptoribus (vid.

Barth. Chioccarell. Archiv. ad t. [\. tit. 2. et Troyla Hist.
Neap. t. 4- P« 2- c 4- §• 2 n T 7- et l &- ) oppositiones a
- - -

regiis ministris propositas adversus laudatam bullam re-

tantum respectu ad aliquapeculiariacapita
strictas fuisse ,

quae regalem jurisdictionem laedere censcbantur sed non :

se extendisse ad ahas res quae juribus regiis nullum aiTe-

,

rebant gravamen. Coeterum, qnamvis legentes libros ob

hgeresim vel ob falsi dogmatis suspicionem damnatos
,

excommunicationem bulla? Ccenae non incurrcrent saltem ,

effugere non possunt excommunicationem inflictam in

indice.
XXXI. Adde quod ,
librorum erroribus infecto-
lectio
rum ipso jure naturali quibus offendiculo
vetita est illis,
esse potest ut recte inquit P. Petrus Collet continuator
,

operum Honorati Tourntiy t. 3. de Decal. c. 1. art. 1.

« Lectio librorum ha?reticorum multis prohibita est jure
»>naturali, iis scilicet quibus estpericulosa;atquipericulosa
» est multis cum pauci vafntiem... haereticorum detegere
,

» valeant pauciores abeorumlaqueis... se expedire. Ergo

,

» merito dixit Sylvius rudes et in theologia lcviter in-

, ,

» structos, quales suntii fereomnes, qui duobus aut tribus

» tantum annis theologiae studuerunt, non sine gravi pcccato

» legere posse istiusmodi libros, etiamsi nulla esset lexec-

» clesiastica. Idem scripsit Natalis Alex. 1. 4- de Dec. art.
» 8. reg. ^5. Quilibros leguntabsque licentia auctoritate ,

» sedis apostolica? concessa, in lethale peccatum, et excom-

» municationemincurrunt. Ha?c cniin lectio pontificiiscon-
» stitutionibus plerisque sub excommunicatione lata: sen-
 DE PROHIBITIONE LIBROROI. 3G 9
» tentia? vetita est. Merito quiclem , ne ab imperitis vel ,

» seniidoctis, aut ctiam cruditis viris absque neccssitate, et

»> cum subversionis periculo lcgantur quod doctis ctiam, :

» sed nimium curiosis et quorum fidcs interdum infir-

,

» mior est quam simplicium ct incruditorum cx bujus-

, ,

» modi lectione plernmque imminere , infclix experientia

» comprobavit. Additquc « Et nec cum licentia posse
» :

» legi, vel periculum subsit vcl nulla adsit causagravis

si ,

» legendi. Tandem quidquid alii audacter autument, pio-

» rum fidelium cordi sempcr fuit satagere utEcclesiae in ,

» omnibus bumilem et devotam obeclientiam servarent. »

Carolus Magnus solitus erat dicere In mcmoriam B. Pclri :

honoremus Romanam ct apostolicam scdem ut qua? nobis sa- ,

ccrdotalis matcr est dignilatis esse dcbcat magistra ecclc-

,

siastica? rationis. Quarc seivanda cst cum mansuetudine Jiu-

militas , ut licet vix ferendum ab illa S. sedc imponatur ju-
gum , tamen feramus , ct pia dcvotionc toleremus. Vid. in
conc. Tribur. can. 3o.

CAPUT V.

Resolvuntur quacdam dubia ad praxim spectantia.

I. I. an qui moraliter certi sunt

Quacritur nullum per- ,

versionispericulum incurrendi possint absque licentia ,

probibitos libros legere? Probabile esse eo casuquodpos-

sint putarunt aliqui cum Caramuelo(laxorum facile prin-
,

cipe) : dicentes qliod, cessante fine legis ada^quato , cessat

lexprobibitionis. Sed cuin sentenlia communissima (quam
tenent Castrop. cle Fide d. 2. pag. 10. §. 2. num. 9. cum ,

Suar. Tolet, Sancb. etTambur. in Dec. lib. 2. cap. i.§. 7.

num. 4 1 ) omnino negandum primo, quia licet proba-
;

bilis esset opinio quod cesset lex cessante ipsius fine

, ,

adooquato, etiam in casu particulari cui opinioni alia op- :

ponitur communior et probabilior sententia, eo quod

cessante fine damni
non ccssat nihiloininus
in particulari ,

fmis legis in communi

qui est ut vitctur pcriculum hallu-
,

cinationis licet (inquam) opinio illa a pluribus habeatur

:

ut probabilis, nempe Soto, Caj. Sylv. Yalent. Carden. etc;

 , .

37o APPETSDIX III.

attamen quoad lectioncm librorum damnatorum minime

nunquam periculum
potest esse probabilis, quia in bac re
omnino cessare potest, vel saltem nunquam finis probibi-
tionis cessat adaequate , neque in communi neque in par- ,

ticulari ;
probibitionis enim finis non solum est ut dam- ,

num vitetur conscientiarum ex lectione pravorum libro-

rum sed ,etiam ut servetur obedientia Ecclesiae debita
maxime in re tam periculosa et insuper finis est ne detur ; ,

ansa haereticis aut aliis improbis scriptoribus perniciosa

,

typis demandandi.
II. Hinc nullo modo permittendum alicup- legere dam-
natos libros , etiamsi ipse putet respectu sui omne abesse
periculum. Tantuinmodo ut supra notavimus , , concilium
Carthaginense IV. permisit episcopis, ut legerent libros
haereticorum pro necessitale et tempore Caeterum non videtur .

improbabile id, quod plures DD. docent Holzm. Tbeol. ,

Mor. p. 177. n. 77. vers. Sed numquid, Elbel t. 2. p. 43(}.

n. 99. cum Mayr. item Laym. et Dicast. apud La-Croi\
1. 343.,nempe ex justaepikeia excusari virumpium et
7. n.
doctum legentem librum haereticum si necessario tali in- ,

digeat lectione ad convincendum aliquem hacreticum ex

suo proprio, puta inveniendo contradictiones conccssio- ,

nes fallacias et similia dummodo ( dixi) urgcat neces-

, , ;

sitas, etinsupernon pateat recursus ad Romam, vel ad pro-

prium episcopum licet enim orclinarie a Pontifice vel a
, ,

congregationibus Romanis sacrae inquisitionis vel indicis, ,

licentia legencli libros probibitos impetranda sit tamen in ,

casu magnae necessitalis poterit episcopus illam impertire.

"Viva Mor. Theol. deCens. quaes. 5. a. 1. n. 10.
III. Quaeritur II. quaenam requirantur, ut incurrant
excommunicationem qui scienter rctinent, legunt im-
, ,

primunt, vel defendunt libros haereticorum? Requiritur I.

ut auctor sit Holzm. t.
baereticus, vel saltem, prout dicit 1

p. 198. n. 78. v. Quilegunt, ut libcr. quamvis lateat au-

ctor , ex professo tractet de baeresi. ISon autem incurrunt
legentes libros infideiium , licet baeresim contineant. Ita
Suar. d. 20. sect. 2. n. 12. ct i3. et Salm. de Ccns. cap, i
num. Sancb. Pal. etc. Libri vero Tbalmud
71. cum , et
similes Hchraeorum probibcntur per l>ullas Pii I"\ . et

Clementis VIII. Vid. apud La-Croix I. 7. n. 333.-

 DE PROIIIBITIONE LIBRORUM. 3;i
IV. Rcquiriturll.ulliujusmodilibriliaercticoruin jcien/e/*
Jegantur, aut retineantur ut clicitur in bulla. Unde ex-
,

cusat legentes a censura non solum ignorantia invincibilis,

sed ctiam crassa imo juxta plures ;
Sanch. Sylv. Bon. ,

Ronc. Salm. etc. Yid. 1. 7. num. 47- et 48. etiam affectata*

quia ( ut dicunt ) in ea, rigorose loquendo, cleest dolus
formalis, qui verum ccnsurae contemptum inducit.
V. Requiritur III. ut liber vel cle Religione tractet vel ,

hoeresim contineat. Sufficit autem ut liber tractet cle Reli-

gione, tametsi errorem non contineat nempe de sacra ,

Scriptura aut de theologia aut canonibus, ritibus Eccle-

, ,

siae, aut aliis rebus spiritualibus. Ita Sancli. Dec. 1. 8. c. 10.

11. 2i.Laym. I. 2. tr, t. c. 5. num 3. Suar. ut supra n. 16.

Salm. cap. 4- num 72. et alii. Sufficitetiam, utliber unum
solum errorem contineat contra fidem , etiamsi de alia re
agat. Sanc. Bonac. Castrop. et Salm. nost. Mor. vid. 1. 7.
num. 287. Quid si errorsit abrasus e libro? Adhucremanere

prohibitum tenent multi DD. Suar. Sanch. num 3. Bon.

et alii quia particularis illa expunctio non aufert commu-
,

nem libri proscriptionem. Secl alii , utPignatel. et La-Croix

lib. 7. num. 33. dicunt, excusari a censura illum,qui reli-
qua quia tunc liber non amplius continet heere-
libri legit,
sim nec ofTendiculo esse potest. Idque probabile videtur
,

cum Sporerio, de Fide t. 1 p. i23. num4o. semper acliber

.

non de religione tractet, scd cle alia materia, v. gr. dephi-

losophia aut de historia exceptis tamen libris centuria-
, :

torum Magdeburgensium et similibus in quibus revera

, ,

de Religione agitur.
"VI. Requiritur IV. ut lectio sit in materia notabili nam ;

communiter DD. in hac re quidem admittunt dari parvi-

tatem materiae; discrepant vero in assignando, quaenam sit
materiaparva. Alii,id estSanch. c. 10. n.3i. cum Sa, Ma-
nucl. et "Vivald. dicunt esse paginam, et quid amplius, si
,

volumen sit ex grandioribus sed hoc merito (sic saltem :

generaliter dictum) ab aliis rejicitur. Alii contra nempe ,

Graffms et Reginald. apud Ronac. d. 1. quaest. 2. punc. 4.

num 14. dicunt esse tantum tres vel quatuor versus. Alii
,

(
Suar. num. 20. Palaus tract. 4- d 2.punct. 10. 8. 2. n. 6.
cum Azor. Con. et Sayr. ) dicunt, essc decem lineas. Alii
tandem (Holzm. p. 176. n. 77. v. Dixi quarto Sporcr ,
 ,

3;a APPENDIX III.

t. n pag. 124. num 44- Elbel t. i. p. 297. num. n3. et
Croixlib. 6. num 33o. cum Marchaat melius distinguunt, )

et dicuntin hocattendendum finem prohibitionis : si enim

aperiendo librum offendis in doctrinam quse directe fidei ,

adversatur et legis, etiamsi paucas lineas legas, excom-

,

municationem non effugies quia tunc periculo perversio-

,

nis jam te exponis; secus si liber haeretici ageret de re

indifferenti tum enitn legendo forte usque ad paginam
; ,

poteris a mortali excusari si nullam ibi advertas proposi-

,

tlonem erroris suspectam. Caeterum incurri potest censurn,

legendo solum piocemium, aut indicein libri si in notabili ,

quantitate percurratur. Laym. Bon. 11. cc. etc.

VII. Dubitatur 1. an incurrat excommunicationem
qui legit haeretici concionem aut epistolam seorsim etli-
,

tam? AMirmant alii Suar. Farinac. apud Salm. cap. 4-

;

n. 72., sed negant alii Sanch. Dec. 1. 3. cap. 10. num 3o.
,

Holzm. p. 77.num. 77. v. Dic. 6. cuin Laym. Marehantetc.

Salm. loco cit. ac Bonac. Castrop. et Lugo apudCroix 1. 7.
num 337. Ratio, quia revera hujusmodi concio, velepistola
non potest dici liber et in hac re dicunt stricte facien-
;

dam esse interpretationem, cum agatur de re odiosa, ut-

pote de pcena incurrenda.
VIII. Dubitatur 2. an incurrantcensuramlegentesmanu-
scripla haereticorum? Negant Azor. Viva, Spor. et alii cum
Sylvio; qui Sylvius insuper pro hac opinione quamdam
declarationem S. C. profert. Azor. Barbos. etc.apud Croix
1. 7,11. 339. Viva ad prop. /j6. al. 7. n. 10. Spor. p. 123.
n. 29. Affirmant tamen constanter Holzm. t. 1. p. 77.
Croix loc. cit. cum Suar. Sanch. etc. dicentcs, manuscripta
adhuc venire sub nomine librorum sicut olim ipsa, ante- ,

quam typus inventus esset pariter libri appellabantur

,
:

utque etiam nunc manuscripta, ubiadnotantur baptismata,

et matrimonia, a Kituali et ab omnibus adhuc libri vocan-
tur; de prsefata autem dcclaratione S. C. respondent satis
non constare. Censeo quidem hanc sententiam omnino ,

esse consulendam quia in hac re expedit ordinarie rigi-

,

diores opinionessequi caeterum rationes supra allatoe nori

;

videntur satis convincere; nam hodie nomine librorum

proprie libri intelliguntur non manuscripta. Mazime la-
,

meu advertendum quod , ex prajscriptis in lnclice Romano

 DE PROHIBITIONE LIBRORUM. 37 3

( rcgula 10. circa fincm) incurrit excommunicationem ipso

facto ,
qui libros hcereticorum , vcl cujusvis aucloris scripta
ob hceresim, vcl ob falsi dogmatis suspicionem damnata al-
quc prohibita , lcgerit , sive habucrit.
IV Dubitatur 3. an excommunicatione irretiatur, qui
auclitaherum librum hxreticum legentem ? Alii amrmant
Laym. Azor. etc, sed communius et probabilius negant
alii,modo non induxerit allcrum ad legendum. Spor. t. i.
p. 124. num. 43. et Croix 1. 7. n. 342. Cum Sylv. Pignatel.
Sayr. etc. Imo alii, Sanch. Dec. lib.- 2. cap. 10. num. /\8.

Castrop. disp.2. p. 10. cum Coninch. etBonac. disp.

§. 2.n. 4-
1. qua?st. 2. p. 4- n, 1.1. cum Nav. Reg. etc. adliuc proba-
biliter excusant, eliamsi induxerit , et alii Sporer, Susa
>t Steph. apud La-Croix loc. cit. excusant adhuc a peccato,
si audiens nullum ex auditione timeat morale periculum

perversionis.
X. Notandum insuper quod non sunt prohibiti libii,

catholicorum qui verba hsereticorum referunt ad eos

,

confutandos, ut omnes communiter docent. Laym. loc. cit.

cum Nav. et Sanch. ac Azor. Pignatel. et Bonac. apud
Croix lib. 7. n. 335. Neque iibri catholicorum ubi ad- ,

suntalicujus haeretici notamenta sive scholia dummodo , :

(sapienter limitant Suar. Pignatel. etc. ) hujusmodi nota-

menta non ut potius liber illis quam
sint tam copiosa , ,

scriplis auctoris, constet. Suar.Pignat. etc. apud Croix

1. 7. num. 334. Neque libri haereticorum, qui de alia ma-

teria tractant, quam spirituali ut dixiinus, sed absque ,

ullo errore nani (ut diximus supra num. \.) quamvis vel
;

solus esset error adhuc periculum inesset libro , quid-

,

quid aliqui dicant, liber revera damnatus existit.

XI. Incurrunt autem excommunicationem non solum
legentes libros haeretieorurn prohibitos ut supra , sed etiam
qui illos retinent. Quapropter qui eos habet tenetur quam- ,

primum juxta prseceptum Pii IV. tradere vel inquisitori-

bus vel episcopis. Et loquendo de regnis ubi viget inqui-
,

sitio,dicit P. Suarez cum aliis(Barb. Dicast. apud Croix

lib. num. 355.) incurrere censuram etiain qui librum
7.
non quamvis comburat. Sed communiter excusant
tradit ,

alii (Salm. cap. 1. num. 74. et Croix ibid. cum Sanch.

Pignatcl. etFilliuc.) quia (ut aiunt) qui librum destruit.
 374 APPENDIX III. DE PROHIB. LIBRORU.M.
nequitampliusdici quod retineat. De caetero non excusatur
qui librum retinet etiamnomine alterius, v. g. in deposito,
mutuo aut pignore nec qui librum suum tradit alteri ad
, ,

tenendum quia retento sibi dominio ipse etiam dicitur

, ,

retinere, cum possit illum suo arbitrio repetere ita DD. ;

communiter. Suarez d. 20. sect. 2. n. 21. Sanch., n. 52.

Castropal. p. 10. §.2. n. 7. Roncagl. p. go. q. 2. resp. 4-
Salm.n. 74. Croixn. 347. Bonac. p. 4- n. i5. etc. Praeterea
hicadvertenda estpropositio 5^. proscripta ab Alexand. VII.
quae dicebat : Libri prohibiti , donec expurgentur , possunt
retineri etc. Dicit num. 352. cum
tamen La-Croix lib. 6.

Veriuys excusari qui tradit librum ut retineatur in locis

, ,

sequestratis qui solent assignari in singulis monasteriis.

,

Caeterum si quis deponeret librum apud habentem licen-

,

tiam, cumexpresso pacto non repetendi (ita ut alter non

teneatur reddere ) nisi post expurgationem, vel post licen-
,

tiam impetratam hunc non auderem damnare quia in

,
,

hoc videtur oinnino cessare periculum legendi absque dis-

pensatione tanto minus damnarem si donaret absolute
; ,

librum habenti licentiam sub conditione ut reddat ipsi ,

donanti, si deinde licentiam obtinebit. Excusatur etiam

a censura qui librum retinet per breve tempus v. gr. uno
, ,

vel altero die, ut docent communiter DD. Laym. num. 7.

Ronac. n. i5. Castrop. num. 10. Holzm. num. 77. cura
Sanch. Sayr. etc. Idque admittunt alii Castrop. 1. cit. et ,

Viva quacst. 5. a. 1. num. g. (quoad eximendum reti-

nentem a censura), etiamsi ipse illo brevi tempore inten-
derit perpetuo librum retinere quia (ut aiunt) deficit ;

tunc materia gravis circa actionem externam. Praeterea,

aliiplures Sanch. Dec. 1. 2. c. 10. n. 55. Laym. c. i5.
:

n. 7. cum Suar. ac GrafF. et Pignat. ac Sylv. apud Croix

lib. 7. n. 35 1. eum excusant, etiamsi diu retineret, expe-
ctans tamen tempus opportunum,ut librum superiori, vel
habenti licentiam tradat.
c<K<» t e-»e&> .iJi<"Z>it*4iw**<>te.l>s#<,t<***« $.**9*«*&t**x*t<<i<&*#^fH<9*****i&*4<****i4<o*9
4)

LIBER II.

DE PR^CEPTIS VIRTDTUSITIIEOLOGICAIU: M.

^ i ji »»
i

TRACTATUS I.

DE PR/ECEPTO FIDEI.
CAPUT I.

QUJE MYSTERIA FIDEI NECESSARIO CREDENDA SINT.

I. Qnae mysteria credenda i. An mysteria SS.

necessllate medii? —
Yriuitatis , crcdenda explicite?
et incarnationis sini 3. Qna? ex pra?- —
cepto scienda? et an raemoriter? —4- Quale sit objectum fidci ma-
tcriale, et craale formale ?

i .
— « Ex iis, quae fideles explicite credere tenentur, qua?-
>» dam necessario credenda sunt necessilate medii, seu finis;
» sine quibus etiam inculpabiliter ignoratis
_, , finis ultimus
» obtineri nequit; alia necessitate praecepti , sine quibus
» inculpabiliter omissis , Sanch. 2.
finis potest obtineri.
» mor. c. 2. Azor. Val.
» Resp. 1. Necessitate medii necessaria sunthaec duo :

» 1. explicite credere, Deuin esse et remuneratorem bo- ,

» norum esse juxta illud apostoli ad Hebr. 11. Crcderc

,

» oportct. Trid. sess. 6. c.8. 2.post sufFicientem Evangelii

>» promulgationem, credereexplicite, ut vultMol. autsal-
» tem implicite, ut probabiliter quidam docent cum Conc.
» et Layin. Christum et sanctissimam Trinitatem. Yid.
» Escob. ex 2. c. 9. n. 20. ubi ex Vasq. 1. 2. d. 116. c. 3.
» docet culpabilem ignorantiam horum mysteriorum sive ,

» negligentiam ea discendi esse grave peccatum distin- ,

» ctum ab eo cujus cstcausa. Vid. Dian. p. 3. t. 5. r. 47

,

» et 48. >»

Fides definitur : Est virtus theologica, a Deo infusa,

inclinans nbs ad firmiicr assenticndum , ob divimam veraci-
3;6 LIB. II. TRACT. I.

tatem omnibus quce Deus revclavit et per Ecclesiam nobis

, ,

credenda proposuit. Dicitur i. Virlus theologica, id est, qu$

Deum respicit; ficles enim prout etiam spes, et caritas , ,

Deum directe spectant, ad differentiam virtutum mora-

lium quae indirecte eum respiciunt. 2.
, Deo infusa, quia A
fides est donum supernaturale divinum. 3. Inclinans nos ad
firmiter credendum nam assensus fidei nequit cuni formi- ,

dine consistere, proutperperamdicebatur in propositione 4-

ab Innocent. XI. proscripta , sed omnino firmus esse de-
bet. 4- Ob divinam vcracilatem , veritas enim infallibilis
( quae est ipse Deus) est formale objectum fidei. 5. Omnibus
cjucvDeus revelavit : omnia enim a Deo revelata sunt ob-
jectum fidei materiale. 6. Et per Ecclesiam nobis credcnda
proposuit , nam divina revelatio nobis non patefit nisi pcr ,

Ecclesiam , quae revelationes proponit cum sit aliunde ;

evidens propter signa credibilitatis ( qualia sunt propbe-

tiae , miracula constantia martyrum, et similia ) quod Ec-
,

clesia nec falli nec fallere potest. Praeterquam quod S.

,

Augustinus illud celebre dictum protulit Evangelio non :

credcrem nisi me Ecclesice catholicce commoveret auctoritas.

,

2. —Quaeritur, an mysteria SS. Trinitatis, etlncarna-

tionispostpromulgationemEvangelii credenda sint fide ex-
plicitade necessitate medii vel prsecepti? Primasentcntia , ,

quae est communior, et videtur probabilior docet cre- ,

denda esse de necessitate medii ita tenent Sanch. Dec. ;

lib. 2. c. 2. n. 8. Valent. 2. 2. d. 1. q. 2. p. 4- Molina 1.

part. qu. 1. a. 1. d. 2. Cont. Tournely t. 3. tr. de Decal.
cap. 1 . a. Juven. t. 6. diss. 4- a 3- Antoine
1 . §. 2. concl. 1 . -

de Vir. theol. cap. 1. qu. 2. Wigandttr.7. ex. 2. de Fide

11. 22. Concina t. 1. diss. 1. de Fide c. 8. n. 7. cum Le-

desma Serra, Prado, etc. Item Salm. tr. 20. c. 2. p. 2.

,

n. i5. Cuniliat. tr. 4- d. 1. Dec. Praec. c. 1. §• 2. et Ronc.

tr. 6. c. 2. qu. 2. Sed postremi hi tres dicunt, quod per

accidens , et casu raro posset quis justificari fide tantum

implicita. Id probant ex Scripturisquibus (aiunt ) clare ,

probari necessitatem medii. Probant etiam ratione, quia

licet ante promulgationem Evangelii sufficiebat fides im-
plicita Christi post tamen pro mulgationem eo quod status
,

gratiae est perfectior, perfectior requiritur notitia, nempe

explicita fides Christi, et SS. Trinitatis. Secunda vero
 DE PR^ECEPTO FIDEI. >7
sententia satis etiam probabilis dicit , necessitate proecepti
omncs teneri ha:c mysteria explicite credere, necessitatc
autemmcdii sufficere, si credantur implicite. Ita Domini-
cus Soto ( in 4- scntent. t. i . d. 5. qu. un. art. 2. concl. 2. )

ubi ait : Ouamvis prcecQplum fidei explicita? ( scil. SS. 111-

nitatis,etIncarnationis)flZ>jo/«teo£//g-e/ univcrsum mundum 9

nihilominus possunl multi ignorantia invincibili ab eadcm obli-

galionc excusari. Franciscus Sylvius ( t. 3. in 2. 2. qu. 2.

art. 7. et 8. concl. 6. ) scribit : Post promulgatum sujjicien-

tcr Evanqclium (idcs Incarnationis cxplicita cst omnibus ad sa-
lutcm ncccssaria ncccssitatc prcecepti , ac etiam ( ut probabilior
cst ) necessitate medii. Et in sequenti condusione idempro-
fert de mysterioSS. Trinitatis. Card. Gotti ( Theol. t. 2.
tr. g. qu. 2. d. 4- §• *.• n 2 ) a it Dico 1. scnlentia negans - « : .

/idcm cxplicitam Christi , et Trinitatis esscita nccessariam, ut

sinc ea ncmo justificari, aut salvari queat, valdc probabilis cst.-
'

Et asserit n. 1. Scotum banc tenere sententiam. Euseb.

Amort recens scriptor et valde doctus ( t. 1. d. 3. deFide.

quacst. 17. ) absolute eamdem sententiam tuetur. Elbel( t.

I. conferent. 1. n. 17. ) scribitrhodielianc sententiam U-
neri abinsignibus I)D. Castropal. part. 1. tr. 4- d. ~i. p. 9,
Viva damn.ablnnocent. XI. n. 10. Sporertr.
in Prop. 64.
II. cap. 11. sect. 1 1 §. 4- n 9- Laym. lib. 2. tr. 1. cap.
. -

8. n. 5. qui dicit banc non esse minus probabilem quam ,

primam cum Richard. Medin. Vega, Sa,et Turriano.

Card. de Lugo, de Fide. d. 12. n. 91. vocatprimam specu-
lative probabilern sed lianc secundam absolute et fuse lit
,

probabiliorem tuetur cum Javell. Zumel, etSuarezd. 12

sect. 4- n IO scribitque de Lugo eamdem sententiam vi-
- -

deri esse S. TIiom9e3. part. qu. 69. a. 4- afl 2 u ^i S.doc- -

tor ait Ante baptismum Cornelius et alii similes conse-

:

quuntur gratiamet virtutesper fidemCbristietdesiderium

baptismi implicite vel explicite. Unde arguit Lugo sicut ,

Cornelius gratiam est consecutusper fidem implicitam, quia

nondum inilla religione Evangelium perfectepromulgatun»
fuerat ita pariter consequi potcrit iilc qui mysteria bac
,

invincibiiiter ignorat; ipsi enim pariter non satis Evange-

lium est promulgatum. Dicuntautem, repugnare bonitati
et providentiae divinse ut damnet adultos invincibiliter
ignorantes, qui juxta lumen naturae honeste vivunt, dum.
I G
3;8 LIB. II. TRACT. I.

contra ( Actor. 10. 35. ) habetur : In omni gente qui timet

eum , ct operatur justitiam , acccptus est illi. Respondent
vero quod omnes Scripturae, et SS. Patrum testimonia
qusc opponuntur de facili explicari possint de necessitate
,

praecepti, vel quia ordinarie nullus fere salvatur sine fide

explicita horum mysteriorum quia post Evangelii pro- ,

mulgationem fere nullus de liis laborat invincibili ignoran-

tia, velquia, aitLugo, explicari possunt defide implicita,
sive explicita , ait Laymann vir adultus
in voto. Praeterea , ,

si esset mutus
surdus a nativitate, quamvis baptizatus,
et
non posset alia sacramenta accipere si optaret imo nec , ;

salvari, quia hujusinodi homo incredibile est quod vero

conceptu apprehendat et explicite crcdat mysteria Incar-
,

nationis, et prsesertim SS. Trinitatis.

Notant autemTannerusin i. i. d. Th. d. i. qu. 7. dub.
2. n. 4o- Sylvius ibid. qu. 1. art. 8. concl. 8. Azor. t. 1.

lib. 8. cap. 2. qu. 6. etValent. cum GuillemoParis. apud

Sanch. Dec. lib. 2. cap. 3. 11. 18. quod si quis adeo sitru-
dis ut ea rnysteria percipere nequeat, tunc excusatur ra-
,

tione impotentiae, et comparatur infantibus, acfatuis. At-

tamen Sanch. loc. cit. dicit ,
quod aliud estcredeie, aliud
scire mysteria , nempe rationem de eisreddere unde : cen-
setomnesadultos teneri necessitate medii aliquandohujus-
modi mysteria credere necessitate vero praecepti eascire; ,

a quo proecepto scientiae excusari mente obtusos et sic in- ;

telligendos ait AA. citatos. Concluditque cum Gabriele ,

) quod singulos ar-

qui dicit : Sujjiceret cis ( scilicet rudibus
ticulos explicite credant dum eis propnnuntur. Quamvis au-
tem sint damnatee prop. 64- et 65. ab Innoc. XI. qua? dice -
bant Absolutionis capax esl homo , quamtunwis laborel
:

ignorantia mysteriorum fidei et etiamsi pcr negligcntiam culpa- ,

bile/n nesciat mi/sterium SS. Trinitatis cl Incarnalionis D. X. ,

Jcsu Christi SuJ/icit illa scmel credidisse. Dicit tamcn

Viva cum March. probabiliter non esse necessario repe-
tendas confessiones factas cum ignorantia praedictorum
mysteriorum, cum ex praefata opinione jam probabile sit
fuisse validas, si ignorantia fuit inculpabilis. Certumenim
est talem ignorantiam si sit vincibilis peccatum esse le-
,
,

thalc. Prsedictaautcm propositio mcrito damnata est, quia

dicebatcanacemesseabsolutionis etiam illum quitcinpore
 DE PR/ECEPTO FIDEI. 3 :9

eonfessionis laborat ignorantia praedictorum mysterioruin.

Caeterum opinio patris Viva mihi non est satis probabilis,
quamvis cnim pcenitcns probabiliter validam confessionem
expleverit, ita ut videatur dcinde possiderc exemptionem
al) ileranda confessione cum prius bona fide se confessus ,

fuerit attaincn respectu ad eum qui certo graviter pec-

,
,

cavit, semper urget ac possidct anteccdenter obligatio

,

explendi confessionem non tantum probabiliter sed certc» , ,

validam. Quapropter cuin ipse adverterit confessionein , ,

suam ob ignorantiam mysteriorum SS. Trinitatis aut In- ,

carnationis Jesu Christi fuisse probabiliter valklam sed ,

etiam probabiliter nullam tenetur postquam de illis my- , ,

steriis instructus fucrit, confessionem iterare.

« Porro implicite credere dicitur, qui credit aliquid ex-
» plicite, inquoalterum implicite est, v. g. si credas, quod
» credit Ecclesia. Yid. Scbol. et Laym. 1. i. tr. i . c. 8. »

3. —
«Resp. 2. Nexessitate praecepti quivis fidelis sufa
» mortali explicite credere, et scire, crasso saltem modo
» et quoad substantiam tenetur haec , :

» i. Symbolum. Orationem dominicam. 3. Praecepta

2.
» decalogi, et Ecclesiae. 4- Sacramenta maximenecessaria ;

» utbaptismum eucharistiam et pcenitentiam reliqua

, , ;

» autem tunc quando vult suscipere. Suar. Sanch. Fill.

,

» num. 39. Quse omnia intellige, nisi impotentia, aut in~

» vincibilis ignorantia excuset. »

Undc rcsolvilur :

<« 1 . Non omnes

tenentur sub mortali haec praedicta scini
» memoriter, aut eo ordine , aut iis verbis quibus pro- ,

» ponuntur sed quoad orationem dominicam scire, 0111-

;

» nia bona petenda esse a Deo quae est ejus summa ,

:

» quoad symbolum vero praecepta et sacramenta sumcit , , ,

» si quisrogatus de singulis recte respondeat. 13on. Laym.

( Hnc est conformc

» 1. c. cap. 9. Sanchez lib. 2. cap. 3. *

» illi , quod tradidil S. Carolus Borroma?us in sua Instruct.

» ad conjessarios ubi docuit satis essc quod fidcles rudes

,

*
» sciant credo saltem in substantia.)
Quamvis sit praeceptum Ecclesiaediscendimemoritcr
» 2.
» symbolum, et orationem dominicam et salutationem ,

» angelicam velitque Barb. pag. 3. c. 27. non esse absol-

,
 :

38o LIB. II. TRACT. I.

» vendum ,
qui ob negligentiam 5
vel verecundiam ea ad-
» discere non curat consuetudo tamen ut notat Navar.
; ,

>i et Lopez exposuit obligationem non esse ultra veniale

, :

» * ( Viva super prop. I. Alexand. VII. cunt

Ita tenet etiam
• Azor. Trull. et Yill. apud Salm. de Praec. fidei cap. 2.
» n. 47- ex concilio Rhemensi et Toletaao 4- Vide Prax.
» Confcss. iu fm. tom. 11. num. 22.)* uti nec est ultra
» veniale, nescire facere crucevn , ut docet Sanch. contra
» Sylv. qui docet esse mortale.
» 3. Moraliter nibilorainus necessarium est, ut rudiores
» raemoriateneantsymholumsualingua, quiaalioquin non
» possunt habere sufficientem cognitionem articulorum.
» 4- Falsa est opinio quorumdam canonistarum rusticis ,

» esse satis articulos fidei aliaque dicta crederc implicite

, ,

» credendo quidquid credit Ecclesia.

» 5. Excusantur ii quibus aut defuit doctor
,
aut nun- ,

» quam venit in mentem aut

obligatio similia discendi ,

» qui nimis sunt rudes, ita ut non possint ea coraprehen-

» dere aut retinere , quod sa?pe contingere docent Azor.
,

» et Bec. contra alios.

>6. Si confessarius probabiliter judicet, pcenitentem
» ignorare ex doctrina christiana ea quae scire tenetur ,

» (quod de littcratis , vel frequenter confitentibus praesu-

» mendum non esse monet Sanch. 2. mor. cap. 3.) debet
,

» eum interrogare de negligentia in iis addiscendis cum :

» per eam plurirai graviter peccent. Led. Azor. tom. 1.

» lib. 8. cap. 8. Trull. lib. 1. cap. 1. d. 4-
» 7. Possunt absolvi (contra quosdara) qui ignorant ea ,

» quae sub raortali scienda esse dixi. Ratio est, quia licet
» peccarint oraittendo discere possunt taraen de hoc do- ,

> lere, cura proposito discendi. Sanch. *(cum Salniant.

» de Praec. ficl. cap. 2. num. 58. INisi prius admoniti nr-
» giexerint addiscere. ) * Quod si tamen ignorarent ea qua: ,

» necessitate medii scienda sunt, deberent instrui ante ah-

» solutionem. Bon. d. 3. qua?st. 2. p. 2. Sanch. 1. c. cap. 3.
» num. 2i.
» 8. Parochus suas oves (sicut parens liberos) tenetur
» sub mortali per se vel alium docere ea saltem qua? suh
, ,

» mortali scire tencntur. Sanch. 2. mor. c. 3- Filliuc. Pai.

>j Trull. lib. 2. cap. i. Kon. etc);>
 DE PR^CEPTO FIDEI. 38
4. — Nolandum quod objectum materiale
,
fidei(nimi-
rum quodcredere tenemur) principaliter sit
id ipse Deus,
ct deinde omnia a Deo revelata ita S. Th. qu. i4- de :

Verit. art. 8. dicens Ficlcs quai homincm divina? cognitioni

:

conjunyit pcr asscnsum , ipsum Dcum habct sicut principalc

nbjectum, alia vcro sicut consequentcr adjuncta. Objectum
autem formalc ( id est motivum propter quod revelata cre-

dere tenemur) est Dei veracitas. Disceplatur autem inter

scbolasticos an revelatio divina sit etiam objectum formale
,

lidei. Pro sententia afilrinativa sunt Jueninus et alii qui _,

dicunt veracitatem Dei esse objectum formale quod, nempe

rationem praecipuam ob quam credimus ,
revelationem :

vero esse objectum formale quo hoc est medium quo ,

credimus. Sed communior sententia Haberti card. Gotti , ,

el Holzmanni cum Scoto etc. docet totale objectum for-

male fidei veracitatem Dei et revelationem esse tantuin ,

conditionem, sine qua non crederemus, sive medium per

quod nobis applicatnr notitia eorum quae credimus.

CAPUT II.

QUOMODO OBLIGET PRyECEPTUM FIDEI.

5. Quos, ct quando obligetpr3eceptumfidei?--6.Notandae propos. dam-

natne in hac matevia? —
7. Quoties teneamur in vita eliccre actus

fidei, et spei? — 8. Quoties circa charitatem? — 9. Quando hsereticus

tencatur suam scctam ejicere? — 10. A.n circa fidem Hceat sequi opi-
nioneni niinus probabilem? —
11. Quando teneamur fidem exterius
confiteri ? Et qui tencantur jurc ecclesiastico ad externam profes-
sionem fidei ?

5 «Eesp. i.Pra?ceptum Qdei internum obligat. 1. Pue-

» ros inter fideles educatos quando rationis usum per- ,

» fecte conseculi mysteria fidei audiunt apprehenduntque,

» quod illa credere sit res necessaria ad salutem , peccant-
» que mortaliter omittendo, Sanch. Bon. tom. 2. d. 3.
» p. 3. addens plurimoseorum excusari inadvertentia aut ,

» invincibili ignorantia. 1. Adultos infideles ,

quando ratio
» incipit dictare, res fidei suflicienter propositas esse, et
» contrariam sectam esse falsam. Sancb. ]. 2. mor. c. 1.
» con. d. 14. de Fide Fill. num. 25. 3. Quando urget
,
 .

38a LIB. II. TRACT. I.

» tentatio contra fidem, quae aliter vinci nequit. Quod

» tainen non convenire scrupulosis recte monet Sancb. ,

» quia bi, avertendo mentem ad alia objecta, facilius su-

» perant. Et in his duobus casibus praeceptum obligat per
» se , sequentibus per accidens. 4- Quando tenta io ur-
iu !

» gcnscontraaliasvirtutesaliter superari nequit.5. Quando

» facienda est professio fidei exterior, vel ex praecepto eli-
» ciendus est actus alterius virtutis v. gr. spei charitatis , ,

» pcenitentiae ,
quae fidem supponat. Bonac. q. i. p. 2.His
» addit Hurt. contra Sancb. 6. in hora moriis , et 7. semel
» quotannis. Vid. Dian. p. 5. t. i3. r. 19. »
6. — Certum est homineni teneri ex lege naturali ad
Deum per fidem , spem et caritatem
, se convertere , et
ideo elicereearum virtutum actus cum quaeque virtus sms ,

actibus vivat. Hinc ante omnia notandaesunt omnespropo-

sitiones proscriptac super hac materia. Yidel.
Prop. ab Alex. "VII. Homonullo unquam vitce suce tem~
i .

pore tcnetur elicere actum fulei spei et caritatis ex viprmcc-

, ,

ptorum divinorum ad eas virtutcs pcrtincntium.

Prop. 16. ab. Innoc. XI. Fidcs non censetur cadcrc sub
prazccptum spcciale secundum se.
Prop. 17. ab eod. Satis est actum fidci scmcl in vita cli-
ccre.
Prop. 6. ab eod. Probabilc quidem rigorose
cst nc singulis

quinquenniis pro sc obligare prceccptum caritatis erga Deum.

^. — Quseritur autem ,
quoties in vita teneamur elicere
actus theologales.
Quod ad praeceptum fidei spectat, plures sunt opiniones.
Scotus censet teneri nos ad eliciendos actus fidei omnibus
diebus festis. Nider quoties mysteria in Ecclesia celebran-
tur. Sed Salm. de Praec. fid. cap. 2. n. 3i. et Croix lib. ?.
n. 5i. horum opiniones mininie approbant imo Oviedo :

apud Croix ibid. asserit illas passim rejici ab aliis. Lugo

apud Croix d. n. 5i. recte dicit, toties fideles teneri ad
repetendos actus fidei quoties sufTiciat adprofitenda my-
,

steria nostrae religionis. At quia haec regula est obscurn ,

satprobabiliterputant Salin. dist. c. 2. cum Sanch. Trull.

Bann. Led. et aliis, teneri saltem semel in anno fideles ad
exercendum actum fidei , et idem sentiunt Concina et Fran-
zoja cum communi. Advertunt tamen cum Suar. Prado ,
 DE PR/ECEPTO FIDET. 383
ct idcm dixit Croix. 1. c. quod buic praecepto fiat satis
ctiam pcr exercitium aliarum virtutum sivc per suscc- ,

ptioncm sacramcntorum sive ex quacumqucalia occasione

,

actus fidei ponantur.

Num autcm tcneamur ad eliciendos lios actus fidei for-
malitcr, scilicet ex motivo Dei revelantis? Affirmant Yiva
d. prop. I. Alex. VII. n. VI. Quidquid sit , ut addit ari ,

sempcr fides sit supernaiuralis si nitatur huic motivo sallcm

,

languidc altacto. Notat vero num. 7. in fine ,

quod viri ti-

morati nullo modo circa hoc anxii sint cum vix accidat ,

eos abunde buic praccepto non satisfacere. Croix d. n. 5i.

dicit non esse rationem, cur quis ob id scrupulose se dive-
xet, cum buic pracepto fiat satis ( ut asserit n. 27.) au-
diendo, missam adorando crucifixum formando crucem ,
, ,

orando etc. quamvis bncc non fiant reflexe ex motivo fidei.

Qui cnim ait, srcpius posuit fidem tanquam regulam sua-
,

rum aclionum quibus ad Deum vult tendere quidquid

, ,

postca boni agit ex eadem regula jam ad Deum dirigit

,

exercite, licct non advertat. Aitque Hurtad. apud Carden.

in prop. 17. Innocent. XI. bos actus esse vere actus fidei,
quia raclicaliter ex motivo fidei oriuntur. Insuper de Lugo
de Fid. cliss. i3. n. /\S. sic docet Cum materia honesle et
:

inhoneste opcrandi frcqucnter occwrat, non esse dubitandum,

quin homo quifidem christianam semek&mplexus est plusquam
, ,

sufficicnter satisfaciat praiccpto fidei.

8. — Quod autcm pertinet ad actus erga prgeceptum ca-
ritatis jam adnotavimus supra damnatam fuisse propos.
,

Ne quidem rigorose quinquenniis boc praeceptum

singulis
obligare per se<' Palaus apud Croix d. 1. 2. n. i'/\i. diut
esse pcccatum grave difFerre actum caritatisper triennium.
Alii, ut Hurtad. Ills. Menado etc, apud Croix 1. c. dicunt
requiri elici actum caritatis erga Deum saltem semel in
anno et banc sequuntur Salmant. tract. 21. c. 6. n. 12.
:

cum Trull. Tapia Lastra. Alii vero ut Gabr. Almain.

, ,

Tap. apud. Croix n. 1 33. aiunt boc prseceptum obligare

quolibet die fcstivo. Cardenas tandem in 2. Crisi d. 6. n. 8.
(cui adbaeret Croix n. i4»-) censet non excusari a mortali
qui per mensem actum caritatis differt bancque senten- ;

tiam omnino ego suadcndam puto cum dimculter possit ,

bomo diu mandata divina servare , nisi dilectionem er^a

 ,,

334 LIB. II. TRACT. I.

Deum frequcnter foveat quae nonnisi per actus caritatis

,

fovetur, et nutritur. Notat autem idem Cardenas a n. i4«

quod sufficit elicere actus amoris , etiamsi eliciantur iu
ordine ad implenda alia prgecepta, vel ad aliam virtutem
exercendam pnta ad se confitendum ad vincendam
,
,

tentationem. Iusuper dicit Croix num. seq. iJp. esse

veros- actus amoris quibus bene satisnt huic prsecepto
onima opera meritoria exercitata ad finem placendi Deo ,

ut eleemosyna, jejunium, et similia. Talis autem rectus

finis quod prnesumitur in eis qui jam sciunt sic
dicit ,

placere Deo modo non operentur ex line pravo. Addit

,

etiam Croix, satisiieriadhuc orando, signanter cum orationc-

dominicali ubi dicitur , Sanctificetur ctc. Advcniat ctc.
:

Fiat voluntas tua, ctc. Adverlatur hic prop. 10. damnata al>
Innocentio XI. quae dicebat Non tencmur proximum diii- :

gere actu intcrno, etformcdi. Recte igitur dicit P. Yiva in cit.

prop. 10. n. 8. et g. quod sicut tenemui elicere actus for-

males erga Deum sic
caritatis , etiam tenemur erga pro-
ximum ex motivo supernaturali nimirum propter amorcm ,

Dei vel ut praccepto Christi pareamus qui dixit Manda-

,
,
:

tum novum do vobis , ut ddigatis invicem. Joan. i3. Unde

S. Thomas docet In dclcclione pwmixi includitur dilectio
:

Dei , sicut causa in cffectu. In Epist. ad Rom. i3. scct. 2:

Sicut ergo tenemur s»ltem semel in mense elicere actum
amoris erga Deum
sic etiam saltem in mense exercero
,

actus caritatis erga proximum. Caeterum sapienler scribit

P. Suar. d. 5. de Caritate sect. /\. cuin aliis exS. Th. 2. 2.
,

q. i5. a. 8. quod aliquando iii actus caritatis bene exer-

centur occasionc vilandi oclium , aut largiendi eleemosv-
nain. Et cum hujusinodi occasiones frequenter occurrant,
hinc ait P. Viva esse moraliter impossibile, quod fideles
chrisliane yiventes huic pra?cepto abunde non satisfaciant.

Ex iis rcsoh'untur hi casus :

9. — < 1. Ila^reticus ,
quamdiu suam sectam judicat esse
>» credibiliorem , vel aque credibilem non tenetur cre- ,

» dere; quia fides nondum est sufllcienter proposita

» ageretque imprudenter Sanch. 2. mor. c. 1. Laym. 1. 3
» t. 2. c. 10. et 12.
» 2. Quandoiis ,
qui in iia:icsi DUtriti sunt, pcrsua
 DE PRjECEPTO FIDEI. 385
» est a pueritia, nos abjicere, et persequi Dei Yerbum
» esse idololatras peslilentes deccptores ideoque, tan-
,
,

» quam pestem fugiendos; non possunt stante bac per- ,

» suasione , salva conscientia nos audirc, ct laborant igno-

,

» rantia invincibili , cum non dubitent se esse inbonavia.

» Laym. c. 10. Sancb. 1. 2. c. 1.

» 3. Si talibus oriatur dubium de sua secta, tenentur

» ulterius inquirere , et a Deo petere lumen quod si ne- :

» gant, peccant contra fidcm , cum non adbibeant media

» ad implendum pr.xceptum fidei. Quod si deinde nostra
proponatur tcnentur amplecti. Ibid.
» fides eis sufiicientcr ,

» V. Ferd. de Castr. Pal. t. 4- d. 1. p. 12. etd.2. p. 2. »

10. —
Notanda est bic proposit. IV. damnata ab Inno-
eent, XI. Ab infidctitatc excusabitur infidelis non credens
duclas opinione minus probabili. Ex bac aliqui non recte in-
feruntprobiberi in oinni materia sequi probabilem relicta
probabiliori nam rcspondet Viva in dicta propos. n. 5. et
:

alii communiter, quod, et si liceat sequi opinionem minus

probabilem , nunquam tamen liceat cum periculo gravis

damni, quando illud vitare nc-n pendeat ab opinionis pro-
babilitate ut est in collatione sacramentorum, in me-
;

dendo etc, et boc esset pariter in sequendo sectam minus

probabiliter veram. A probabilitate enim opinionis fit qui-
dem ut peccatum formale vitetur in aliis bumanis actio-
,

nibus, sed non potest fieri ut sit vera secta non vera. Et ,

semper ac secta sit falsa, nunquam cum quacumque pro-

babilitate vitatur periculum damnationis, cum non vitetur
periculum carendi fide necessaria ad salutem gratia sacra- ,

mentorum etc. Adde quod infidelis nunquam babere ,

possit veram probabilitatem suae secta? sine culpa si enim :

oraret ,Deus absque dubio infunderet lumen suum inillum

de vera Religione. Ita Viva.
«11. —
llesp. 2 Prseceptuin exterius fidem confitendi
» jure naturali obligat duplici casu, scilicet, cum vel bo-
,

» nor Deo debitus vel utilitas proximo impendenda

,
,

» privative, vel contraric subtraberetur. DixipnVaftVi} ut si

» ideo cessaret magnus bonor in Deum vel utilitas in pro- ,

» ximuni redundans. Dixi2. contrarie, ut si alioquin Deus

afticerctur injuria, vel proximus gravi malo v. gr. si ;

» inde pcnderet aliorum convcrsio, aut pcrversio , contein

1. J7.
 ,

3S6 LIB. II. TRACT. I.

» ptus religionis, scandalum, etc. Ratio responsionis est,

» quia actus virtntis tunc vicletur pracceptus quando est ,

» necessarius ad finem praecepti, quod liic contingit; quia

» finis praccepti est caritas. S. Thom. 2.2. qua:st. 3. art. 2.
» Suar. Reg. Fill. tr. 22. c. 2. quaest. 1.»

XJnde rcsolvitur ;

« conculcent imagines, aliisque injuriis fi-

Si liaeretici
> deni amciant tenetur eam sua confessione tueri catbo-
,

> licus si quidem inde prudenter speret profectum. »

,

« Resp. 3. Ad professionem fidei externam jure ecclesia-

> stico tenentur sub mortali secundum Tridentinum ,

> cum juramento obediendi Ecclesia? Romanae ut docet ,

> Fill. t. 2. tr. 22. c. 3, sequentes personae :

» 1 Provisi de beneficio curato idque intra duos menses

. ,

> a die possessionis coram episcopo, aut ejus vicario ge-

nerali , vel ofnciali , sess. 24. c. 22. de Ref.
» 2. Provisi de canonicatu , vel dignitate in catbedrali
ecclesia idque non tantum coram episcopo, vel ejus vi-
:

cario, sed etiam in capitulo. Ibid. addita pcena, (ad quani

non videntur teneri ante sententiam), ut alioquin fructus
non faciant suos. Vid. Sancb. 1. 2. c. 5. Barb. de Potest.
> episc. 3. p. art. 61. n. 29.
» 3. Primates, arcbiepiscopi , episcopi in prima synodo
provinciali , cui intererunt. Trid. sess. 25.
» 4. Fxtendit Pius IV. banc legem ad omnes praclatos
religionum, etiam militarium Pius V. autem apud ;

Rodr. t. 2. q. reg. quaest 72. ad omnes promovendos iu

doctores magistros regentes professores addita ex-
, , , ,

communicatione latae sentcntiae, et privatione oinnium

» beneficiorum in eos qui alios promovent ad talem gra-
,

dum,sinepraeviaprofessione. \id. Fill. t. 22. c. 3. q. 11.

> Barb. rem. s. 24. n. 12. Verum, ubi boc decretum non est
receptum usu, etnon obbgare monet Sancb. c. 3. n. 4- "

Unde rcsolvuntur hi casus :

« 1 . Non
tenentur ad dictam professionem provisi de
canonicatibus in ecclesiis tantum collegiatis vel de be- ,

neficiis tantum simplicibus.

(« 2. Etsi probabile sit banc professionem possc ficri per
 DE PR7ECEPTO FIDEI. 38 7
» procuratorcm , ut docct Azor. Navarr. et Sanch. proba-
» bilius tamcn cst teneri personalitcr, ut docet Fill. Ratio
» est,tum quia alias non videtur iieri satis juramento,
» quod personaliter faciendum esse docet Glos. ap.. Fill.
» tum qtiia ita deciditRota ap. Garc. 1. 3.deBenef.c. 3. »

CAPUT III.

AN ALIQUANDO l.ICEAT EXTERIUS FIDEM VERAM NE-

GARE. AUT FALSAM PROFITERI.

. 12. An liccat unrmam positive fidcmncgare? — i3- An uti vcrbis am-

biguis? Antaccre? l^. An fngcre? Vitle alia ibid. — 15. An uti vesti-
bus, vcl signis infidclium? — i6. An audire conciones haercticorum?
Vidc alia ibid.

12. — « Resp. Nullo casu licet , sive voce , sive alio signo
» fiat, dicente Cliristo : Qui
me coram homini-
"negavcrit
» bus, etc. Interim vero, etsi licitum non est mentiri seu ,

» simulare quod non est, lic-et tamen dissimulare, quocl

,

» est, sive tegere veritatem verbis , aliisve signis ambiguis

» et indifferentibus , ob justam causam , et cum non es^
» necessitas fatendi. Est comm. S. Tbom. Ron. dist. i5.
» dub. 2. n. 9. Laym. 1. 2. t. 1. c. 1 1. »

Unde resolvitur :

i3. — « 1. Rogatus de fide in odium religionis, siveapu-

» blica auctoritate, sive privata ,nullo modopotest, utendo
» restrictione mentali aut verbis ambiguis ita respondere,
,

» ut praesentibus vidcatur fidem negasse; multo minus

» dicere se esse baereticum, vel calvinistam , vcl non ca-
» holicum. Azor. Fill. c. 3. n. 97.
» 2. Qui rogatusseu a privata, seu publica auctoritate,

» vel tacet vel respondet obscure vel ait se nolle re-

, , ,

» spondere , se jure non rogari non teneri se nec velle , ,

» aliis dicere quid ipse credat ac simili modo tergiversa-

,

» tur, non vidctur negare fidem sed nolleprodere. Unde, ,

» si sic potest molesta inquisitione liberari, licet ut habet ,

» Ronc. 1. c, Generatim enim verum non

quodinter- est,
» rogatus ab auctoritate publica tencatur positive fidem
 :

388 LIB. II. TRACT. I.

>» profiteri, nisi quando

ne pnesenti- id necessarium est,
»• bus videatur fidemnegasse. Kon. d. i5. dub. 2. Navarr.
» Azor. Sancb. Bec. c. 9. q. [\. * (Hacde re vide propos. 8.
» inter damnatas ab Innoc. XI.) *
i4- —
» 3. Non negat fidem sed prodit, qui fugit ,

» quod etsi liceat non tamen pastori, tunc cum ejus opera
,

» oves indigent, uti contra, si eis consultius est, ut ad

» tcmpus se subducat, et in bonum earum reservat, te-
» netur fugere. Reg. 1. 17. n. 26. Bec. c. 9. Fill. n. 7 5. etc.
» 4- Si quo casu non lice-
tacere esset negare, tunc id
» ret; verbi gratia an fidem negare vel-
si , aliis rogatis,
» lent, iisque respondentibus quod non, tu taceres. Ibid.
» Yide Bonac. 1. c. Laym. loc. c. t. 1. c. 11. Tol. lib. /\.

» 5. Si princeps generali lege mandet fidelibus, ut se

» prodant ,
vel sistendo se vel aliter, non
gestato signo , ,

» tenentur , cum nemo

teneatur verum dicere , nisi spe-
» cialiter rogatus. Excipe, nisi eae sint circumstantiae , ut
» hoc ipso, quod se nonprodant, videantur fidem negasse,
» ut v. gr. si quidam antea noti essent et tunc ex hoc pu-
» tarentur defecisse. Sanchez, num. 19. Bec. Reg. Fill.
» n. 88. etc.
» 6. Cum non rogaris de fide , non solum licet, sed saepe
>. melius est ad Dei honorem , et utilitatem proximi te-
» gere fidem, quam fateri : ut si latens inter hserelicos plus
» boni facias ; vel si ex confessione plus mali sequerctur ,

» verbi gratia turbatio pe- , neces , exacerbatio tyranni ,

» riculum defectionis si torquereris. Unde temerarium ,

» plerumque est offerre se ultro. S. Thom. Sanch. Laym.

» c. 1 1. n. 2.
» 7. Redimere pecunia, ne de tua fide fiat inquisitio,
» licitum est, et saepe magna virtus discretionis est vitam
» ad Dei gloriam servare , ac fidem tegere modis licilis.
i5. —
» 8. Talis modus non est uti vestibus , aut signis
» infidelium quae alium usum non haberent, quam quod
,

» essent signa professiva falsae religionis , seu cultus uti :

» essent vestes, quarum ususestin sacrificiis : item incensio

» thuris, aut genuflexio coram idolo ; item sumptio ccena
» hsercticae , etc, Sanch. etcomm.
1. 2. c. 4- Fill. n. 9.
>»
9. Licitus autem modus est, quando subest causa
» (ut v. g. ad evitandum grave periculum, ad obtinen-
 DE PRiECEPTO FIDEI. 38y
» dam victoriam, eludendos hostes),uti vestibus, et sigms
» infidelium ,
quae aliquem alium usum habent ,
quam
» profitendx religionis, quales sunt vestes talis nationis
» (non religionis ) quibus uterentur
,
etsi converterentur, ,

» ut sunt vesles, et signa nationis Turcicae, quod verum

» est, etsi sint vestes ipsorum religiosorum ,
dummodo
» non habeant peculiare signum profitendi erroris, sed
» sint tantum indicium nitidioris cultus, ut saga praedi-
» cantium in Germania; vel eminentioris vitae inter suos ,

» ut togae bonziorum in Japonia. Idem dicendum est de

» signis, quibus Judaei utuntur, v. gr. flavo annulo in
» pallio Francofurti, etc. quia hsec sunt signa mere poli-
,

» tica et distinctiva unius generis hominum ab alio, et

,

» non proprie professiva fidei. Quae sententia probabilis

» est. Yide Sanch. 2. mor. 2. c. 4« Bec. 2. 2. c. g. q. 5.
» d. 6. Laym. lib. 2. t. I. cap. 11. Covarr. contra Cajet.
» Nav. Tol.
» 10. LicitUs autem modus est, cum catholicus transit
» per loca hseretica , et periculum grave imminet vitce
ei
» v. g. vel bonorum (non tamen , si tantum vel
derisio ,

» vexatio, ut habet Bec. c. 9.) ad dissimulandam fidem,

» vesci carnibus die prohibito, quia praeceptum Ecclesia?
» non obligat sub tali periculo. Nec hoc est fidem negare,
» cum esus carnium non sit institutus ad professionem
» religionis , et catholici mali , et gulosi id faciant.
» Si tamen ex circumstantiis fieret signum professivum, ut
» si, v. gr. in odium fidei convivae statuerent, ut qui est
» hostis fidei pontificioe comedat carnes peccaret contra
,
,

» fidem ,
qui ederet sine protestatione secus ; , si protesta-
» jretur. Sanch. Azor. Bec. etc. comm. 1. c.
16. —
» 11. In Germania audire concioneshaereticorum,

» deducere funus assistere baptismo pro patrino non

, ,

» habentur signa professiva fidei vel communionis cum ,

» haereticorum sacris. Filliuc. Azor. Sanch. 11. cc. Unde,

» seclusis aliis, v. g. scandalo, periculo, prohibitione, etc.
» siex justa causa fiant , licent. * (Al in synodo neapoli-
» tana expresse prohibctur assislere concionibus , catechismis
» et quibuscumque litibus hozrcticorum , ex quocumquc prce-
» tcxtu. Estquc casus rescwatus cum excommunicatione ipso
» facto. Cccterum Sahn. tract. i\. cap. 2. n. 522. tcncnt /<-
 ,.

3 9o LIB. II. TRACT. I.

cere , scandalum
periculum pervcrsionis et
moclo absit ,

communicatio impictalis. ) * Imo patrinum fieri talis in-

fantis videtur potius optandum, seclusis aliis quia
, ,

non est aliud quani obligare se ad eum olim erudien-

,

dum in fide catholica.

>i Infidelium, et haereticorum sacris non licet ita
12.
interesse ut eis communicare censearis alioquin licet
, ;

v. g. ut quis spectet tanquam comcediam, aut famula-

tum praestet politicum domino suo , exemplo Naaman
Syri , de quo vide Bec. Fill. Sanch. 1. c. Laym. 1. 2. t. 1
cap. 11.
» i3. Si princeps haereticus mandet sub gravissima
poana omnibus subditis, adire conciones haereticorum ,

etiamsi verbis dicat se hac re aliud nihilexigere, quam ,

obedientiam civilem nec velle cogere ut a fide disce- , ,

dant , cum tamen reipsa contrariuin velle videatur (nam

obedientiam suorum aliter exercere potest, et haec res
exse apta est catholicos paulatim pervertere, etinsupcr
conciliare auctoritatem haeresi, ac vilipensionem verae
fidei) , non licet obedire. Atque Anglis
ita bis rescripsit

Paulus Y. (1) apud Sanch. lib. 2. cap-4-n- 27. Filliuc.et

Azor. 11. cc.
» si ex pra^cepto
i4- Ca*holici viventes inter haereticos,
magistratus contrahant niatrimoiiiuin coram ministro
hacretico peccant contra fidem, etiamsi contraxerint
,

ante vel contracturi sint postea coram sacerdote catho-

,

lico. Kon. d. i5. art. 3. Pal. tr. 4- d. 1« p. i3. q. 12.

i3. contrahens caeremonia illa se illum
i4- testaturque ,

agnoscere verae fidei ministrum quae sunt intrinsece :

mala. Mald. 2. 1. q. 2. art.-3.quia auctoritas ministri,

et consequenter doctrina ejus augctur, concurriturque
ad ritus hacreticos quos minister isto actu exercet. Li-
,

cite tamen contrahunt coram magistratu civili vel po- ,

tius testantur se contraxisse; modo prius , vel posterius

ritu catholico contrahant quia hacc actio est instituta
:

ad finem politicum , u t conjuges habeantur et proles ,

non censeantur illegitimae. »

(1) Ita habct textns R. P- Buscmhai, ct R. F. Tahcrme . toai 1

pag. 1^9.
 DE PRaECEPTO FIDEI. 3gi

CAPUT IV.

DE INFIDELIT ATE, ET VITIIS FIDEI 0PP0S1T1S.

DUBIUM I.

Quid, et quoluplex sit injidelitas ?

17. — « Resp. i . Infidelitas generatim est triplex prima :

» dicitur negativa , eorum qui niliil unquam de

scilicet,'
" fide audiverunt. Quae non tam est peccatum, quam pcena
m peccati : quia, si fecissent, quod in ipsis erat, Dens fideiu
» eis non abscondisset. Secuntla dicitur contraria, eorum
» scilicet, qui fidem sibi sufiieienter propositam vel con-
» temnunt, vel ei contradicunt pertinaciter, ut hceretici.
» Tertia dicitur privativa, quod privative opponatur fidei,
» et est culpabilis ignorantia , vel error circa res fidei.
» S. Th. Sancli. Vasquez, Laym. c. 10.
» Resp. 2. Infidelitas contraria ex triplici modo repu-
» gnandi fidei est triplex scilicet paganismus qui fidei , ,

» nondum susceptse juclaismus, qui fidei susceptsein typo,

,

» et hceresis ,
qua± fidei susceptoe veritati repugnat. Apo-
» stasia a fide revocatur ad hseresim, a qua tantum dif-
» fert, quod hacresis sit error fidei ex parte tantum con-
» trarius; apostasia vero ex toto. S. Thom. Laym. loco
» citat. »

DUCIUM II.

De Judaismo.

Quaeritur hic tantutn ,

qucc communicatio cum Judaeis sit interdicla
Cliristianis.

18. — « Resp. i. His casibus qui colliguntur ex c. Nul-

,

» lus, c. Omnes , c. Judsei: 1. Non licet

cohabitare.2. Nec
» conviviis interesse. 3. Nec uti communi balneo. 4- Ne<
» medicos adhibere. 5. Nec medicinas ab iis datas reci-
» pere, emere tamen licebitpraiscriptas. 6. Nec Judacorum
» filios enutrire in ipsorum domibus. 7. Iis non famulari

» 8. Nec servitute subjici. 9. Prohibentur publicis omciis

 J ,

392 LIB. II. TRACT. I.

» inter Christianos fungi. 10. est eorum azymis Yetitum

» vesci. Quibus addit Azor. prohibitum esse accedere ad ,

>» eorum nuptias festa synagogas * ( Aclire sjnagogas cu-

, ,

» riositatis causa , non csse pcccatum gravc dicunt Salm.

» tr. 21. c. 2. n. 123. infine, cum Bon. Con. Pal. etc.) *;
» cum ludere , saltare , etc. Ratio horum est tum ut
eis ,

» conservetur dignitas christianse religionis tum ut ca- :

» veatur familiaritas cum Judans, et periculum perversio-

» nis. Vide Laym. 1. i. t. i. c. \i. et i^.Sanch. 1. 2. c. 3.
> Fill. tr. 22. c. 5. n. 128.
» Resp. 2. in decem dictis casibus communicare cum
» Judaeis ex genere suo videtur esse mortale. Ratio: quia,
» si incurrit periculum depositionis
clericus id faciat , :

» laicus veroexcommunicationis (c. Constitutis, 17. q. 2),

» quae nonnisi ob peccatum mortale imponi solet. Dixi cx
» genere suo : quia probabile est vel ob materiae parvita- ,

» tem vel ob necessitatem aliamve causam rationabilem

, ,

» (si tamen non sit periculum perfidiae, nec familiaritatis

» cum Judaeis ) saepe excusari a mortali aliquando etiam ,

» ab omni peccato. Ila communiter. Yid. Aulh. supra cit.

» et Bon. 1. c. Item Laym. 1. 2. t. 1. c. 17. * (Principes
» christiani possunt permittere Judaiis , et paganis , aut Juv-

» reticis libertatem conscientice tantum ob bonum religionis ,

» et ob spem convcrsionisj non autem ob temporale emolumen-

» tum. Salm. tr. 21. c. 3. n. 5. Bene autcm polest Ecclesia,

» ct quiscumque princeps suprcmus compcllere Judcvos, etpa-

» ganos subditos ad audiendam fidem nostram. Salm. ibid.

» n. 8. cum Suar. Az. Bec. Bon. etc. (contra Con. et Yal.)

» et constat ex praxi quae viget Romae. ) * » ,

DUBIUM III.

Quid sit IJceresis ?

19. — <« Resp. Haeresis cst error intellectus , et per-

» tinax contra fidem ln eo, qui fidem suscepit. Ita com-
» munit. Suar. Becan. c. \/\. qu. 2. Unde patet ad hxi e- ,

» sim ut et apostasiam , duo requiri 1 Judicium erro-

, , .

» neuin quod est ejus quasi materiale. 2. Pertinaciam

,

» qua3 est quasi formale. Porro pertinaciter errare non

» est hic acriter et mordicus suum crrorem tucri
, se ;
 DE PR7ECEPTO
FIDEI. 393

» est eum retinere, postquani contrarium est sufficien-

» ter proposituin sive quonclo scit contrarium teneri ab
:

» universali Christi in terris Ecclesia cui suum judicium ,

» pracferat : vana gloria

sive id fiat ex sive libidine ,

» contradicendi aliave causa. Sancli. Yasq. Laym. 1. 2-

,

» t. i. c. i3. et alii commun. Ratio est, quia tunc putat

» judicium Ecclesiic non esse sufficiens fundamentum cre-
» dendi, quae est vera pertinacia, quam cum Roninck fa-
» cilius sic explicant alii eam tunc esse, cum, etsi obje- ,

» ctum fidei crcdibiliter proponatur, ita ut prudenter de

» eo non possitdubitare contrarium tamen judicet aquo , ,

» nolit avelti ullo casu , vel saltem nisi evidenter convictus.

» V. Con. d. 18. »

Unrle resclvcs :

« i . Non est haereticus qui exterius tantum fidem ne- ,

>» gat , aut adorat idolum. Ratio est , quia non errat neque ;

» talis incurrit in foro conscientiae censuraslatascontra bae-

» reticos , etsi in foro externo secundum externa proceda-
» tur. Filliuc. t. 22. c. 6. qusest. 4-
» 2. qui affirmative de aliquo articulo fi-
Est bacreticus ,

» dei dubitat, boc est, judicat esse dubium. Dixi affirma-

» twe : quia negative tantum dubius , boc est suspendens
» judicium, perse, et simpliciter non est baereticus quia ,

» non habet judicium ergo nec erroneum modo tamen ; :

» non ideo suspendat , quod virtualiter judicet , non liquere

» de certitudine objecti. Sa, Azor. 1. 8. c. 9. q. 5. Tol. con-
» tra Sancb. et Mald. * ( Vide dicenda 1. 7. n. 3o2. )*
» 3. Nemo est haereticus, quamdiu paratus est judicium

>» suum Ecclesiae submittere, aut nescit , contrarium tenere

» veram Cbristi Ecclesiam esto ex ignorantia etiam cul- ,

» pabili etcrassasententiam suam mordicus tueatui\ Laym.

» loc. cit. n. 2.
» 4- Nec est hsereticus ,
qui ita dispositusest,saltemha-
» bitualiter , uta suo errore esset diScessurus , si sciret esse
» contrarium fidei , dummodo pertinaciam actualem nun^
» quam babuerit, ibid. et Kon. loc. cit.

» 5. Rustici bomines simpliciores in Germania

, aliique ,

» quibaereticibabentur, ettamen pertinaces non sunt, pos-

» sunt absolvi asuis parocbis. Ratio est,quia non sunthae-
39 { LIB. II. TRACT. I.

retici habent fidem catholicam in baptismo

formales :

acceptam, quae non perditur, nisi errando pertinaciter.

> Laym. loc. cit.
» 6. Cumhaeresis , et quaevis infidelitas mortalis sit ,
pec-
> cant quoque mortaliter, qui eius periculo se exponunt,
> sive conversando, sive conciones audiendo sive libros ,

> legendo quae proinde si cui periculosa sint illicita

;
, ,

> sunt jure naturae si vero periculum absit, lectio libro-

:

> rum hsereticorum nihilominus illicita est jure po.sitivo

> Ecclesia? uti etiam formahsdisputatio laici de fide. Quod
,

> posterius tamen in Germania, locisque similibus ubi ,

> catholici haereticis sunt permixti abrogavit consuetudo, ,

> Azor. Fill. Bcc. Sanch. Bonac. disp. 3. q. 2. p. 5.

» 7. Matrimonium contrahere cum haeretica, etsiperse
> sit illicitum habeaturque in Hispania, et Italiamortale,
,

> probabile tamen est ob gravium doctorum auctoritatem ,

> (Sanch. de Matrim. t. 2. 1. 7. d. 72. n. 5. Azor. t. 1. 1. 8.

> d. 3. c. 3. Keg. tr. 2. 1. 32. n. 196. Basilii Pontii de
> Matr. c. 6. V. card. de Lugo de Sacramentis in genere
> disp. 8. sect. i4- n. 120.), in Germania licere ex gravi
> causa salvo tamen jure naturali et semoto periculo
, ,

> tum contrahentis, tum prolis unde de iis initio consti- ;

> tui debet, ut cathohce educentur. Vide Bec. 1. 5. c. 19

Dian. p. 3. t. 4- r - ? ^9-
» 8. Eum qui lapsus est in hsresim non teneri in con-
, ,

fessione explicare qualis illa sit, eo quod omnes ejus-

,

dem speciei sint, docent Reg. Dian. t. 1. tr. de Circum-

stant. r. ^6 citans alios, etEscob. ex. 2. c. 9. Alii tamen
contrarium tenent quos sequitur card. de Lugo de
,

Poenit. d. 16. n. 288. et num 291.* (Yid. diccnda 1. ">

n. 5o. )* »
 DE PRiECEPTO SPEI. 3<)5

fta (^<W tt^»»»6-ftft»»»».8<^»o»»»»»»»a » a<8 »»»»o»c:

<
: ^a<»a<»o-»a»o-fra »»»»8i»»»»a.tt»»fr»»» »<»»«E»<K »o

TRACTATUS II.

CAPUT UNICUM.
DE PR/ECEPTO SPEI.

20. —
Per spem qua? est secunda virtus theologica
«
,
,•

» intelligitur amor concupiscentiae erga Deurn quo Deum, ,

» etdivina, prae omnibusaliis concupiscibilibus nobis con-

» cupiscimus , ita ut oinnia potius parati simus perdere
» quam Deum , et divina. De hac quacritur , quando ejus
» praeceptum obliget?
» Resp. i. Probabile est prseceptum spei obligare per
» se, cum primum homini usum rationis assecuto Deus
» etbeatitudo, tanquam finis ad quem tendere debet, ,

» sufncienter est propositus; ita ut notabili tempore non

» differat. Ita Becan. e. 17. quaest. 7. n. 2. Turr. et caeteri
» commun. Et est ratio, quia sine actu spei nec justificari
» nec in justitia divina persistere, nec meritorie operari
» possumus. Schol.
» Respondetura. Pra?ceptum spei per accidens obligat

» 1. Quando actus orationis ,

pcenitentia? , caritatis, etc. in
» praecepto sunt, qui sine praevio actu spei exerceri non
» possunt. Ita auct. cit. et Fill. tr. 22. c. 8. n. 255. — 2.
» Quando quis ita tentatur , ut periculum sit consensus
» nisi animum spe erigat. Yid. Fill. loc. cit. 2. Laym.
» 1. 2. t. 2. c. 2. Bonac. d. 5. quaest. 3. »

Undc sequentcs casus resolvuntur :

« 1 Mortale peccatum est sperare sive amare magis

. ,

» (amore concupiscentiae ) terrena hacc, quam ccelestia :

» v. gr. si quis ita comparatus sit, ut desideret perpetuo

» degere in hac vita et Deo relinquere ccelum si sibi re-

, ,

» linquat terram.
» 2. Mortale item est desperare de consequendo Deo,
» aut salute, et venia peccatorum , aut mediis ad illam con-
» sequendam necessariis , verbi gratia , auxiliis gratiae , et
 ,. ,

3 96 LIB. II. TRACT. II.

» emendatione vita*. Quod peccatum ratione parvitatis

» materiae non potest esse veniale, cum sit injuriosum
» misericordiae Dei, S. Thom. q. 20. a. 3. Layin. 1. 2.
» t. 2. c. 2. n. 3.

» 3. Mortale etiam est praesumere de misericordia Dei

» v. g. dum quis sperat id, quod est impossibile secundum
» legem Dei ordinariam ut si speres remissionem pecca-
;

» torum et salutem sine poenitentia, vel per propria mc-

,

» rita, et vires naturac : vel etiam si quis statuat perseve-

» rare in peccatisquandiu bene valet, et tamen speret
,
se
» acturum pcenitentiam ante mortem. S. Th. q. 21. art. 1

» Laym. 1. c.

» 4- Denique mortale est odisse Deum (odio scilicet

» abominatiouis, sau aveisionis) v. gr. si Deus displiceat

» tanquam nobis infestus propter vindictam peccatorum.

» Vid. Laym.l. c. Bon. disp. 3. q. 3. »

21. —
Spes brevius et congruentius sic definitur Est :

virtus pcr quam cum certa fulucia futuram beatitudinem et ejus ,

mcdia assequcnda expectamus per Dei auxilium. Objectum

materiale primarium spei ( nempe id quod sperare debc-
mus) est setcrna beatitudo Deus fruendus
,
quae est ipse :

secundarium autem sunt divinae gratise atque nostra bona ,

opera divino auxilio exequenda. Objectum vero forinale

(sive motivum propter quod sperare tenemur) alii dicunt
esse Dei misericordiam alii divinam omnipotentiam
:

prout communiter tenent Thomistae alii divinam promis- :

sionem sicut sentit Jueninus

, alii tandem dicunt esse :

divinam bonitatein in quantum ipsa nobis communicat

,

auxilia ad salutem assequendam, et juxta lianc intelligen-

tiam bonitas idem est, quam divina misericordia si quis ;

enim vellet objectum formale spei esse Dei bonitatem in ,

quantum ipse est res sperata, sapienter ait Contin. Tour-

nely, tom. 3. de Spe pag. 226. concl. 2. quod non bene
loqueretur.
His autem potitis concludendum puto, quod prima
,

tria praefata motiva constituant objectum formale spei 9

nempe misericordia, et omnipotentia divina, qua Deus
nobis auxilia impertitur ad salutis hostes superandos et ,

haec duo motiva expresse docentur a S. Tli. in Quoestiomh.

disp. q. un. de Spe, ubi ait Ita objcctum furmale spei cst
:
 DE PRiECEPTO SPFJ. 397
auxilium dwinte pictaiis ctpotcstatis, proplcr quod lcndit mo-
,

bona spcrala , qua? sunt maleriale objectum spei.

tus spci in
Censeo insuper bis cluobus omnino tertium addendum moti-
vum nempe divinam promissionem prout recte sentit
, ,

Jueninus sive divinam fidelitatem circa promissionem

,

quam exliibuit salvandi nos propter merita Cbristi; alias

sinc bac proniissione non valeremussalutem cum certa fidu-
cia sperare.
Yitia autem opposita spei , ut supra dictum est, sunt de-
speratio, etpraesumptio. Circa praesumptionem notandum,
quod ille praesumptione peccat qui salutem sperat vel ,

tantum propter merita propria, vel tantum propter merita

Cbristi absque ulla cooperatione suorum bonorum operum.
Dicit Busemb. bic n. 3. peccare graviter eum qui vult
in peccato perseverare usque ad mortem, sperans fore
ut se pceniteat ante mortem et citat S. Tb. et Laym., sed
;

boc nondicunt neque S. Tb. neque Laym. S. Th. enim 2.

2. q. 21. a. 1. in corpore circa finem docet tantum quod ,

praesumptio (sunt ejus verba) sperare vcniam sinepaini-

sit

tentia , vcl gloriam sine meritis. Addit autem d. 1. a. 2.

a. 2. ad/[- quod peccare cum proposilo perseverandi in pec-
cato sub spc veniaz ; sitprazsumptio^ et augeat peccatum. Peccare
autem sub spe venia? quandoquc percipicndas, cum proposito abs-
tinendi a pcccato, et pamitendi de peccato, non sit pra?sumptio,
et minuat pcccatum quia per lioc videtur habere voluntatem
;

minus firmatam ad pcccandum. Quare secundum S. Tb.

non est peccatum contra spem velle perseverare in pec-
,

cato sub spe aliquando pcenitendi. Verum est tamen quod ,

difliculter bic posset excusari a peccato gravi contra cba-

ritatemerga seipsum; cum ex communi consensu DD., qui
sic proponeret, magno periculo suae damnationis se ex-
poneret.
Hinc recte aiunt Bonac. Spor. de Pracc. spei c. 4- n- 17-
et Croixl. 2. n. 126.,quodqui diftert pcenitentiam sub spe
venise non peccat contra spem duin spes illa remissionis
, ,

tantum concomitanter se babet ad peccatum sed non ef- ,

ficitur illi motivumsive ratio peccandi. Idem dicendumde

eo qui peccat sub spe veniae. Tunc autem judicandus est
,

aliquis contra spem peccare, quando spei facilitas de venia

obtinenda fieret illi ratio seu motivum ad peccandum
,
,
q8 LIB. II. TRACT. II.
passionc,
influens. Secus verodicendum, siille peccaret ex
illud postea s.mul «b
perando concomitanter peceatum
1

peccata, pnetextu qu.a Deus

enUti. Qui autem augeret
quinque peccaus, peccat ex
tam facile ignoscit deeem quam
Katio.
praesumptione,utTourn.t. 3. p.a5o.v.
 DE PRyECEPTO CAIUTATIS. 3 99

W4W^*e^4«^*o*e«**o*«*«*e*«>*e*o««*9*8*«: ^^s************»*********8 ************

TRACTATUS III.

DE PU/ECEPTO CARITATIS.
CAPUT I.

AN, QUANDO, ET QUOMODO OBLIGET PRiECEPTUM

CARITATIS DEI?

22. Quando Deus amandus? — 23. Quando obligat prxccptum cari-

tatis? —i f
\- t\esolvuntur casus

« — 11. Caritas Dei est amor aruicitiac, quo Deobene volu-

» mus, et cupimus, ob summam et
omnia bona ipsi
» nitam ejusdivinse naturse perfectionem. «
» Resp. i. Proeceptum caritatis Dei praccipit Deum
» super omnia amandum. Patet ex Scriptura. Ratio
» est quia finis ultimus plus est diligendus
,
quam omnia ,

» media quae ad eum referuntur non quidem intensive

,
:

( etsi enim boc etiam deceat, non tamen est in praecepto),

» sed appretiative ita ut nullain creaturam pluris facias,

,

» quam Deum velisque potius omnia perdere quam

;
,

» Deum offendere; et sic illi male velle. S. Tbom. i. i.

» quxst. 27. ar. 3. Azor. Sancb. Bec. 2. 2. c. 19.* (Yide
» dicenda t. 1.44 2, v
1. clare. )*
6. n. - ^
» 23. — Resp.Probabile est, praeceptum caritatis
%.
» Dei obligare. I. quando bomo adeptus est, sufficientem
» cognitionem Dei infinite boni a quo omnia sua bona ba- ,

» bet, et cui omnia (Jebet. Ratio est, quia cum teneatur

» Deo ex filiali amore tota vita servire id non videtur ,

» posse fieri , nisi eliciat actum amoris. * Hac de re vide

» propos. oppositam damnatam ab Alexand. VII. prop.
» 1.* Ita S. Tbom. quacst. 89. art. 6. Navarr. Yalent. etc.
» communiter ( notat autem Con. disp. 24- d. 3. n. 5o. non
» statim post talem notitiam peccare mortaliter , sed tan-
» tum si differat notabiliter v. gr. ultra annum ) contia
, ,

» Palaum qui dicit probabile esse , quod non obliget. Si

,
 ,

4oo LIB. II. TRACT. III.

scrupulus te angat , an praecepto huic satisfeceris docet ,

Escob. ex Petro Hurt. 2. 2. d. 172. s. 1. §. 2-4- quod, si

positive non meministi te omisisse,tenere possis te satis-
fecisse. Trull. tamen 1. 1. c. 5. dist. i3. n. 9. monet
expedire , ut se in confessione aliquando accuset sub du-
bio, si forte praeceptum istud violarit, vel alia praecepta
amrmativa, de quibus noncerto constet,quando obligent
vel violentur.il. Quando estpericulumlabendi in odium
Dei nisiactum caritatis elicias. III. Quando quis tene-
,

tur confiteri v. gr. moriturus aut celebraturus

, cui , ,

confessarius deest. Ratio est quia contritio includit ac- ,

tum caritatis. IV. Si quis gravem tentationem praeser-

timin articulo mortis, putet sealiter vincere nonposse.
Quibus aliqui addunt articulum mortis absolute eo ,

quod tunc securissima viaeligenda sit. Yid. Laym. lib.2..

tom. 3. c. 2. Bonac. lib. 3. q. 4- part. 2. Hurt. 2. 2. dist.
174. sect. 6. §. 17 * (Et probabilissimum est ut Sporer ,

n. 45. etMarch. etTourn. tom 5. p. 261. n. 2. cum An-

toine, et comnmni)*. » Ex diclis rcsoh>es.
24. — • « 1. Mortale est, si quisomittat dilectionem Dci
tunc ,
quando prseceptum obligat.
»> 2. Mortaliter peccat etiam , si quis amet Deum amore
appretiative seu aestimative minore ,
quam creaturas.
» 3. Peccat^item contracaritatem Dei si quis Deum non
,

diligat principaliterpropter se, tanquam finem ultimum

omnium rerum ; sed tantum propter aliud
vitam , v. gr.
aeternam, veladevitandum infernum esse mortale : quod
docet Sylvest. etNavar., quia scilicetDeusnon diligere-
tur appretiative super omnia si aliud ab illo amaretur ,

ut finis principalis. Addo, principalis , quia ( ut bcne ait

Tolet. 1. 4- c. 9. ) Deus propter retributionem vitae octerna?
amari potest sed minus principaliCer, ut scilicct vita a>
,

terna, vel alia Dci bona sint tantum causa moveus ut ,

» facilius expeditius ct ferventius diligatur.

, ,

» 4- Mortale, etgravissimum onmium est, siquisDeum

> formaliter oderitodioinimicitiae, seumalevolentia? (amori

> amicitiae opposito), v. gr. si optes Deum non csse 11011 ,

> habere scientiam potentiam, etc. De his vid. Layin.

,

Bon. 11. cc. Sanch. 1. 2. c. 5. Reg. 1. 27. »

Objectum matcriale caritatis erga Deuni primarium est
 DE PR7ECEPT0 CARTTATIS. i"'

Dcus sccundarium nos et proximus indirecte autcm

, , ;

suntomnia, quac augcntdivinam gloriam. Objectum vero

fonnale est Deus quatcnus est mfinita bonitas prout est
, ,

aggregatio omnium perfectionum , sive infmita perfectio ,

utait Tourn... Sed Gonet censet objectum formale carita-

tis esse divinaenaturac bonitatem ,
prout est radix cuncta-
rum perfcctionum , scd virtualiter distincta a perfectio-
nibus. Boyvin autcm dicit esse quamlibet perfectionem
divinam propter quam Deus ddigitur. Ceeterum ex com-
,

muni sensu sapientum verus actus amoris est dicere :

Dcus meus ,
quia es bonilas infmita , sive quia es infmitc bonus
amo te supcr omnia.
Hic dubitatur an desiderium possidendi Deum sitob-
i .

jcctum caritatis? Etdiciinus affirinandum, quia caritas ( ut

supra dictum est ) tenclit in Deum tanquam ultimum fi-
nem et ideo desiderium possidendi Dei qui est ultimus
,
,

quidem nosterfmis, est proprius actus caritatis imo per- ,

fectior aliis nam possessio Dci est caritas consummata.

,

Hinc perfectumcaritatisactum apostolus emisit, cum dixit

Desidcrium habcns dissolvi , et esse cum Christo. Phil. i.
23. Idque expresse docet S. Augustinus scribens Ca- ,
:

ritaiem voco motum animi ad fruendum Deo propter ipsum.

Nec obstat dicere quod boc modo objectum caritatisidem
,

evaderet ac objectum spei quod pariter est possessio Dei ,

sperati. Rectc enim respondet Habert tom. 3. de Spe cap.

2. quaest. 2. dicens,quod spes tendit in possessionemDei
uti bonum nostrum sed caritas , Deum possidere cupit
propter ipsius Dei gloriam dum ; ( ut ait S. Bernardus ^
cum homo Deum possidct , sui obliviscitur , et cum totis viribus

diligit.

Dubilatur2. an sit caritatis actus divinam diligere bo- ,

nitatem tanquam nobis convenientem , cum liic actusvi-

,

deatur potius esse amorisconcupiscentiac, quam amicitiae ?

Bene rcspondent Jueninus, Ilabcrt, et Gotti quod si in ,

hujusmodi actu respicimus nostrumpropriumbonum tan-1

quam terminum talis actus revera est amoris concupis-
,

centiae, qui ad spem tantum pertinct. Si vcro respicimus

bonum nostrum ut terminum glorise Dei diligendo divi- ,

nam bonitatem tanquam nobis convenientem co quod.

, ,

ipsa nos adjuvat ad Dci voluntatemadimplendam, ct cou-

U.,
 ,

4o* LIB. II. TRACT. III.

sequendum ttltimum nostrum finem qui est dihgere ,

Deum et proptar quem Deus nos creavit, hic est verus

actus caritatis : unde S. Augustinus aiebat Sic amare :

debes , ut ipsum ( Deum )

pro mercede desiderare non desi-
nas, qui solus In psal. 1 34«
te satiet.

Diligere autem Deum propter beneftcia non est verus ,

actus caritatis sed gratitudinis ut dicuntHabert etCroix

, ,

lib. 2. n. 147. Nisi ait Habert spectentur beneficia uti

, ,

tommunicationes bonitatis divinse tunc enim in iis ama- :

mus non utilitatemnostram qui accipimus, sed bonitatem ,

Dei qui communicat.

,

Nota hic propos. damn. 10. ab Alex. VIII. Intentio, qua

quis detestalur malum et prosequitur bonum\ mere ut obtincat,

ccelcstem gloriam, non est recta, nec Dco placens. Tunc tamen
( Layvn. de Caritate cap. 2. ) quis in hoc peccaret
dicit
quando actuali intentione nolletamare Deum nisipropter ,

spem aut timorem. ,

CAPUT II.

DE PRiECEPTIS CARITATIS ERGA PROXIMUM.

« 1 Ordinem in eo diligendo.
Caritas proximi praecipit : .

» 2. Dilectionem inimicorum. 3. Eleemosynam. t\. Corre-

» ctionem fraternam. Deindeprohibet 1. Odiumproximi. :

» 2. Scandalum. 3. Ne injuria, bellum aliudve gtave ,

» damnum vel malum inferatur. De quo postremoagetur

,

» in decalogo : de reliquis hic. »

DUBIUM I.

Quis ordo servandus inler penonas ,

quae diliguniw?

25. Qualis cst ordo caritatis erga scipsum, ct t)roximum?--a6. An li-

ceat aliquando sc privare bonis spiritualibus? vel sc exponerc pei ieulo
pcccandi ob caritatem?— 27. Quando teneamur succurrcre proximo?

25. — Ordine caritatis quisquc tenetur post

« Resp. i .

» Deumdiligere. 1. Seipsum , secundum bona spiritualia.

» 2. Proximum, quoad eadem bona. 3. Seipsum quoad ,

»» bona corporalia. 4. Proximum quoad cadem. j. ,

 DE PR^CEPTO CARITATIS. 4*3
» Deniquc scipsuin , etdeinde proximum quoad bona ex-
» terna. Ita Laym. 1. 2. t. 3. cap. 3. ex S. Thom. commu-
>» niter. »

Undc rcsolvuntur hi casus :

« 1 Peccat contra caritatem sui

. qui salutem suam spi- ,

» ritualem vel corporalem negligit: quod grave est , si fiat

,

» sinecausa,et cumgravi damno , v. gr. mortis, velgravis

» morbi Trull. 1. 2.C.6. d. 1. »
:

26. —
Nota, quod per se loquendo possit quis privarc
seipsumbonis spiritualibus non necessariis ad salutem ob
bonum proximi spirituale vel eorporale, ut esset omittere ,

ingredi religionem, ad alendos parentes suos vel fdios. ,

Salm. dePraecepto caritatis cap. 6. n. 26. Sedvidedicenda

lib. 4. n. 78.
Pariter licitum est ob salutem spiritualem proximi se
exponere probabiliter periculo peccandi quia periculuni ;

illud ,
quando adest gravis causa illud subeundi , non ju-
dicatur voluntarie suscipi. Ita' Salm. d. lib. n. 27. cum
Sancb. ex S. Basilio. Imo n.- 18. cum Val. Azor. et com-
muni dicunt ad hoc teneri qui dubitat de suo periculo , ,

dum periculum proximi e contrario estcertum nempe si ;

infans certo sit moriturus sine baptismo , si tu non acce—

das, licet accedere non possis sine subversionis periculo.
V. lib. 5. n. 63. etlib. 6. n. 453.
« 2. Nulliusboni consequendicausa licetpeccare, etiam

» venialiter quia talis vellet sibi malum spirituale, Laym.

:

» ibid.

27. — >» 3. Tenetur quisque proximo inextrema neces-

» sitate spirituali constituto succurrere, etiam cum certo
» vita? periculo : dummodo sit aeque certa spes illum ju-
» vandi , neque gravius inde malum immineat ; v. gr. te-
» neris cum vitae periculo baptizare , velabsolvere moritu-
» rum si aliusnon adsit,
, qui faciat S. Augustinus lib. de
» Mend. S. Th. qu. 20. a. 5. Rcgiu. c. 4-
» Dixi in cxtrcma; v. gr. qua certo putetur moriturus
,

» in mortalv quia in gravi tantum obligatur is qui ex

, ,

» officio alienom salutein curat ut parochus r cui ideonou ,

» licet fugerc tcmpore pestis, nisi substituto axme idoneo^

» Yalent. et Laym. loc cit. »-
4<>4 LIB. II. TRACT. III.

Tenetur quidem quisque succurrere proximo in extrema

necesskate spirituali adhuc cum jactura suse vitae. Dum-
,

modo tria constent i. Ut sit aeque spes juvandi ut ait

, ,

Bus. cum. Laym. 2. Ut proximus nullum alium liabeat a

quo sublevetur. 3. Ut proximus certo danmandus sit nisi ,

a te adjuvetur ; ita ut ( addit Malderus ) tibi constel, pro-

ximum aliter non esse convertendum contritione , vel alia
operatione divinse gratiae.
Ilinc si proximus sit in necessilate tantum gravi , non
teneris ei succurrere cum periculo vitse, famae , vel bono-
rum , nisi sis pastor , ut ait cum Busemb. Tourn. tom. 3.
]>. 2.83. vel nisi tuum damnum temporale essct leve , ut
Salm. tract. 21. cap. 6. n. 34- Hincdicunt Salm. ib. 11. 32.
cum Suar. Pal. Con. ex S. Tb. 2. 2. q. 26. art. 5. ad 3.
quod non teneris retrabere peccatores , cuin tali periculo ;

nec ad Indos convertendos navigare; cum sint alii qui ,

boc facere possunt et alias fructus sit mcertus ut etiam

, ;

notat Tamb. Bon. de Car. p. 4- B- 2. Pal. p. 9. n. 9. et

Tourn. 1. c. v. Dico 2.
Secus vero teteneri dicunt I. Salm. d. n. 32. si commu-
nitas aliqua esset in gravi necessitate spirituali quia tunc ;

grave damnum commune prsecavendum est magis quam ,

tuum particulare. Hinc inferunt teneri cum periculo vitae

ministrare sacramenta populo qui alias esset in periculo ,

omittendi fidem vel si tempore pestis populus sit omni

;

sacerdote destitutus ut Laym. de Car. c. 3. n. 3.

,

Dicunt II. teneri in gravi ne^essitate qui ex oflicio de- ,

bet subvenire, modo speret fructum. Hinc tenentur ex

justitia pastores , scilicet episcopi, etparochi cum pericido
vitae ministrare ovibus sacramenta nccessaria ut baptis- :

mum et pccnitentiam
,
, non vero alia/lNec paslor potest
tunc omcium renuntiare ( licet possit aliossubstituere cum
justa licentia ordinarii, utLaym. ex communi cum Yalent.
de Car. c. 3. n. 3. Pal. p. 9. n. i3. ). Itacum Bus. Salm. d.
c. 6. n. 33. et 34- cum S. Th. Pal. etc. Et hoc certum esse
dicit Croix. 1. 2. n. 174. L biT
addit Suar. quod pastor te-
netur etiam cum magno suo dainno temporali procurare
magnam utilitatem spiritualem subditi.
Qusenam autem sit necessitas spiritualis cxtrema. ct

qu#mam gravU ? Croixd. I n. 175. cumCarden. A alent. etc.

 DE PRjECEPTO CARITATIS. <fa5
dicit cxtremam esse ,
quando proximus proximo pe-
est in
riculo damnationis, vcl peccandi cx vchemcntia passionis :

(sed melius dicunt Salm. n. 32. et Pal. d. n. 9. cum Bo-

nac. ncminem teneri cum periculo vitae, aut lionorum ex-
tralicre alios a pcccatis, a quibus possunt ipsi se liberare
per seipsos aut per pcenitentiam ). Gravem autcm essc ,
,

quando ex circumstantiis salus aeterna ei difiicilis reddc-

rctur.
An autem sit obligatioabsolvendi moribundum cumpe-
riculo vitae ? Aflirmandum si is habituatus sit in peccatis,
,

et sitadeo rudis ut nesciat actum contritionis elicere. Ita

,

Pal. p. 9. n. 6. Con. d. i3. dub. 7. n. 90. Nav. c. 24. n. 9.

Salm. n. 3i. Mazz. c. 2. §. 3. etc. Tempore autem pestis
censeo cumLaym. ut supra, contra Pal. d. n. 6. in fin. tc-
neri sacerdotes , deficientibusaliis, absolvere moribundos
cum periculo vitoe, quia in tanta multitudine morientium
nunquam dcficient bujusmodi ignorantes*.
Quaeritur , an quis teneatur occidere nocentem pro
tuenda Layman. de Car. d. c. 3.
vita innocentis? Afiirmat
n. 5. ut probabilius cumlNav. Mol. etc; nisinon possit oc-
cidere sine gravi incommodo. Sed verius negatur ut infra ;

deY. Pr?cc. 1. 3. n. 390.

« Ordinaric non licet vitamsuam postponere alienae.
4-
» Addo ordinarie : quia licet si sit persona publica a qua
, ,
,

>» multum pendet , ut etiam pro amico propter Deum di-

» lecto. Less. 1. 2. c. 9. d. 6. Laym. 1. c. >*

« Resp. 2. Quoad proximos, intcr se servandus est bic

» ordo 1. Qui mclior est
: magis diligendus est , ea dile- ,

» ctione ,
quam comitaturgaudium circa bona possessa
» item honor cultus, etreverentia. Sic v. g. plus diligen-
,

» dus cst vir sanctus quam parens improbus. Ratio; quia

,

» est magis conjunctus cum pra^cipuo objecto carilatis,

» quodestDcus. Item parentes magis quam filii, veluxor,
» magisque bencfactores quam ii quibus benefacimus. , ,

»^Laym. 1. c. et comm. 2. Appretiative ct dilectione ea, ,

» qua alteri optamus bonum nondum possessum cum ,

» beneficentia magis diiigcndi sunt, qui nobis sunt con-

» junctiores quoad ca bona qurc sunt dcbita tali conjun- ,

» ctioni et in quibushaec fundatur. »

,
 .

4»5 LIB. II. TRACT. III.

U/ule resolves :
•
« In bonis pertinentibus ad naturam et vitam corpo-
i .
,

» ralem conservandam succurrendum est ( extra necessi-

,

» tatem extreinam ) primo omnium uxori quia est una

; ,

» caro cum viro. 2. Filiis * (

In ccquali necessilale primo est
» succurrcndumfiliis quam parentibus. Sahn.de IV. Praec.
,

» c. un. n. 21. cum S. Th. et communi). * 3. Parentibus,

» et quidem patii prae matre. /{• Fratribus, sororibus ,

» deinde propinquis domesticis et familiaribus. Dixi ex—

, ,

tra extremam necessilatcm

; quia in hac parentes,eo quod
»

» vitam dederint, praeferendi sunt etiam uxori etliberis. ,

» Laym ib. n. 5. et 6. * ( Ita etiam Tourn. t. 3. p. 287. et

» probabilius , contra Salm. d. n. 21. JVota hic , quod in
» extrema necessitate prceferendi sint parcntes crcditoribus
» Salmant. n. 25. cum Cajetan. Soto contra Nav. etc. ).* ,

> 2. Inrebuspertinentibusad civitem communicationem

» praeferendi sunt concives in bellicis commilitones in , ,

» spiritualibus spirituales filii, patres, fratres. Bannez ta-

» men probabihter docet, parentes carnales, etiamin spi-
» rituahbus, omnibus praeferendos quia conjunctio
aliis :

» carnalis est fundamentuni aliarum conjunctionum. Vid..

» Laym. hic loc. cit. >»

DUBIUM II.

De odio, et dihctione inimicorum.

2P. An qnisque teneatur inimico exhibere communia signa dilectionis ?

— 29. An injuriam remittere — 3o. ? An aboininatio sit licita? An ir*

confessione explicanda sit specics mali proximo voliti? Et an ali-

quando liceat proximo yelle malum ?

28. — « Certum est T

inimicos aliquo modo diligendos
» cum sint proximi , cum S. Th. 2. 2. qu. 25. art. 1.
» communiter omnes. Sed quaeritur de modo , et an pos-
» sint odio haberi. »
« Kesp. 1. Quilibet homo , saltem privatus, tenetur
» proximo etiam inimico, communia dilectionis signa ,

» etbeneficia exhibere ex praccepto, specialia vero ex eon-

» silio tantum , nisi aliunde ratio obligationis accedat.
» lta comm. cumLaym. c. A\ ex S. Th. 1. c. q. 25. a. &.
 DE PRiECEPTO CARITATIS. 407
» et 9. Dixi. 1 . v.Odium v
commuma, qualia secundum Caj.
» sunt quaechristiano debentura quovis christiano in com-
» muni concivi a concive cognato a cognato. Ratio autem
, ,

» est quia ista ncgare est vindicare injuriam

,
quod non ,

*> licet privato. Dixi 2. nisi aliunde acccdat ralio obligatio-

» nis , qualis esset, v. gr. 1. Timor scandali ex omissione.
» 2. Spes salutis inimici vid. Azor. tom. 2. lib. 1 cap. 3. , 1 .

» 3. Necessitas temporahs velspiritualis. 4- Culpaedepre- ,

» catio , et exhibitio specialium signorum amoris. Ralio

» est quia his casibus neglectus specialium signorum
,

» esset exterior odii declaratio. Laym. 1. c. »

Unde resolves casus scquentes :

« Per se loquendo nemo tenetur ad inimicum dili-

1 .

» gendum positivo et peculiari actu, neque ad eum salu-

,

» tandum alloquendum aegrotum invisendum mcestum

, , ,

» consolandum , hospitio excipiendum , vel familiariter

» cum eo agendum etc. , quia haec sunt signa specialia
,

» amoris. Fill. tractat. 28. c. 1. Dico per se , quia si , ,

» omissio scandalosa esset , aut per aliquid horum posses

>» sine tuo incommodo inimicum tibi et Deo reconciliare ,

» id omittere esset grave ; uti etiam , si in^equalis persona

» soleret aliamsalutando praevenire, v.gr. subditus praela-
» tum. Laym. loc. cit. * ( Sic etiam si prius consueveras ,

» inimico peculiaria signa exhibere , ut Tourn. t. 3. p. 261.

» n. 5. cum Suar. Bon,
ad hoc tamcn non tcneris cum etc.
*
» gravi tuo incommodo modo scandalum amovcas. ) ,

« 2. Non hcet inimicum excludere a communibus ora-

» tionibus v. gr. oratione dominica

, quae pro commu- ,

» uitate communibus eleemosynis

instituitur , nec a ,

» resalutatione responsione expositarum mercium ven-

, ,

» ditione quia haec sunt communia dilectionis signa

; ,

» ideoque contra haee facere v. gr. cognatos oinnes invi- ,

» tare obvios omnes ex vicinia , vel collegio ex consue-

,

» tudine salutare, solo inimico excluso, est ex geuere suo r

» et regulariter mortale , S. Th. Nav. La\m. 11. cc. Ad-
» do 1. cx genere suo quia si levitas materia? , aut causa ,

» rationabilis , v. g.. si pater , vcl superior filio,

, excuset
» vel subdito ol> correetiouem ea subtraliat ad tempus
» leve vel luuTum erit : quia habet jus puniendi. Addo 2-
 ;o8 LTB. II. TRACT. III.

» rcgularitcr : quia , si persona multo major inferiorem non

» r^salutet, v. gr. nobilis rusticum pater filium non

,
,

» videtur mortale, ut notat Sa vcrb. Caritas. Bon. d. 3. ,

» qu. 4- p. 3.V.Azor. 3. p. 1. 11. c. 2. 13.* (Notatauteni

» Tourn. t. 3. p. 266. Tertio, quod si nolis cum inimico
» convcrsari ,
quia non aliud quam malum ab eo expectar-
» possis ; vcl quia ( ut ait S. Bern. Sen. ) probabilitcr titn.es ex
» hoc pejus evcnire , tunc abstincndum ab illis amicilia? signis ,

» modo interius diligas , et apud alios scandalum repa-

» rcs. ) * »

Quaeritur, an teneaiis salutare inimicum? Resp. nega-

tive regulariter loquendo
, quia per se omissio saluta- ,

tionis non est signum odii , nisi antea solebas eum salu-
tare : vel nisi ex circumstantiis colligatur ex odio te non
salutare : vel ille sit tunc superior ; vel nisi occurrentibus
pluribus quos est ille, reliquos eo excepto sa-
, inter , ,

lutes. Ita Palaus de Car. p. 6. n. 5. cum Val. et Con. Sal.

tr. 21. c. 6. n. 21. Mazz. de Car. c. 21. §. 2. q. 3. Bon.

de Car. d. 2. q. 2. Tamb. de Car. c. 1. n. 11. Spor. de I.

Praec. n. 29. Vel etiam (addendum) si sine magno incom-
modo salutando inimicum posses eum ab odio el culpa
gravi liberare ad hoc enim benc videtur caritas te ob-
:

stringere ut recte ait Tour. t. 3. p. 267. n. 4- Omnino

,

autem teneris eum resalutare, quia aliascenserisinimicum

contemnere ct in bostilitate velle perseverare ut com-
, ,

muniter cum AA. cit. docetur. Excipe, nisi esses pra?la-

tus parens vel judex vcl nisi hoc facias non ex odio
, , , ,

sed juslo dolore accepta? injurioe, ut Spor. Mazz. et Hurt.

ap. Tamb. 11. cc. Modo (ut bene advertuntRonc. etMazz.
cum Tamb. ) ex brevi tempore injuriam acceperis. Reli-
giosus autem qui rcnueret per notabile tempus
,
puta ,

post hebdomadam , colloqui cum inimico , merito dicit

Spor. n. 34. nonesse absolvendum.
29. —
«3.Et si quivis teneatur inimico veniamlegitime
» petenti non tantuminterius remittere sed etiam externa ,

» remissionissigna ostendere; negat tamenTrul. 1. i5. c. 5.

» d. 5. ex Azor, etFill. teneri statim postquam offensio illa

» illala sit , eo quod
supra fragilitatem sit res violcnta , et
» bumanam * (Itaetiam probabilitcr Spor. de I. Praec.
:

c. 6. n. \\. cum Tamb. ex comm. quia tndetur sttpra ,

 DE PR/ECEPTO CARITATIS. 4<*9
» humanam frafjililalcm lazsum cogere ad rcconciliatio- slatini
» nem faciendam, nondum scdata pcrturbationc. Undc expcctan-
» dum tc/npus opporiunum et inlcrca su/ficict quod offensus ; ,

» deponat odium.)* Nontenetuvaulcm rcmitlercsatisfactio-

» nem prodamno siab eositlaesus imo nec eam accepta- :

» re si offevat, sed etiam juridice post compensationem

,

» petere utroque casu deponatur odium

, dummodo in ,

» ut docent Valent. Nav. Laym. 1. 2. t. 3. c. [\. Quod si

» tamen poena sit valde gravis, v. gr. capitis , mutilatio-
» nis neque
, laeso ex ea commodum proveniat , non
» videtur ea , deprecante altero sine peccato vindicUe ,

» posse expcti. Similiter si satisfaeiat quantum potest, ad

» id ,
quod non urgere videtur contra carita-
potest, eum
» tem ut doret Syl. et Fill. t. 28. c. 1 1. qu. 9. »
,

Licet quis teneatur inimico injuriam rcmittere dicunt ,

tamcn Salm. tract. 21. c. 6. n. 18. quod nemo teneatur

vindictam publicam condonare cum poena cedat in bo- ,

num reipublicae. Sed ibi fatetur Bannez cum Busemb. ut

supra dimcile esse
, si poena tunc non uti livore vindictae ,

sit capitis vel mutilationis r et hoc dicendum est de

,

quacumque pcena gravi quia difficile est ut offensus ,

,

diligat vindictam publicam propter amorem communis

boni disjuncteab amore propnae vindictae, ut bene adver-
tunt Laym. de Caritate c 4- assert. 3. Spor. de I. Praec.
c. 6. n. 20. Viva de Car. art. 5. n. 3. et Ronc. tr. 6. c. 2.

q. 2. Hinc adboereo Antoin. de Virt. Tbe. cap. 2. qu. 3.

quod praclice loquendo nunquam liceat expetere punitio—
nem inimici , cisi justam , et legilima auctoritatc faciendam.
Caeterum ait Tour. t. 3. p. 26g. cum Habert, bene posse
aliquem prosequi coram judice satisfactionem injuriarum ,

si alias tota sua familia infamiam sit pa°.sura. Item D.

Th. 2. 2. qu. 108. art. 1. dicit vindicationem posse ali-
quando essc licitam nempe si sumatur ad cmendationcm ,

peccantis , vel ad cohiuitionem ejus , ct quictem aliorum.

Addit et ad justitice consenmtioncm : sed hoc ultimum ( ut
:

dictum est) magis speculative quam pratice verum est ,

vel saltem rarissime.

3o. — « Resp. 2. Etsi odium inimicitise sive personac ,

» secundum se , et bonorum quoe in se habet volendo

,
,

» scilicet illi malum , ut sic , sive quatenus illi nialum est,

1. 18.
 :

4'o LIB. II. TRACT. III.

» ex genere suosit mortale odium
tamen abominationis ;
,
»» sive qual.tatis, quo non liominem,
sed ejus malitiam ,
« vel saltem personam tantum
quatenus malam vel nobis ,

» noxiam aversamur, saepe licitu.n est ut

docet Kon ,

» a. 29. dist. 3. et communiter.

Undc rcsolves scqucntes casus

« In confessione satis esse, si dicas, te grave malum

1.

» voluisse proximo neque opus esse explicare speciem

:

» mali v. gr. mortein, infamiam, etc. quodomnia

,
compre-
» liendantur sub una ratione mali. Caj. I3on. Turr. Trull.
» lib. cap. 5. docent probabiliter
1
. sed contrarium :

« probabilius docent Suar. et Palaus t. G. dist.

4. p. 1.
» *{Prima autcm sentcntia neque probabilis est, si quis e/ficaciter

» proponat aliquod specialc malum alicui inferrc, tunc enim om-

» nino cxp icanda cst species mali, quia tunc illud pravum
7

» propositum sumit speciem ab opere cxtcrno sivc damno in- ,

» tcnto. Yid. dicenda lib. 5. n. 5. qu. 5.)*

» 2. Licetproximo velle malum aliquod v. gr. temporale ,

» (dummodo non sit justo gravius), quatenus id illi bo-

» num est,v.gr. morbum, vel adversitatem ut a peccatis ,

» emendetur. Bon. d. 3. qu. 4- part. ult. §. 1 ex mullis.

.

» Cavendum tamen est, ne fiat ex vindicta ,ex qua si psal-

» mum 108. super inimicum tuum legas ,
peccas mortali-
» ter. Generatim vero ob bonum spiritnale, proprium ,
,

» vel alienum, licet mala pcenoe ineflicaci aflectu alii velle :

» quia cum in hoc aflectu bonum spirituale ])ra3feratur

,

» temporali non est inordinatus. V. Less. I. 2. c. 4'-

;

» *( Vide dicenda lib. 5. n. 21.).*

» Sic licet v. gr. mortem optare ba?resiarclia?

, vel pu- ,

» blicac pacis turbatori,obbonum commune, et multorum,

» juxta illud Galat. 5. I tinam abscindantur. Item tristari
» deeo quod dignitates conferantur indignis vel de sani- ,

» tate ejus qui ex illa sumit occasionem peccandi. Item

,

» mortem egestalem, aut morbum alicujus desiderare

,
,

>. ut rcsset a peccatis , ct vitam in melius mutet. Eadem

» ex causa Bon. Azor. etPalaustr. 6. p. 1. n. 11. excusant
» a peccato matrem quoe mortem filiarum exoptat, quod
,

» ob deformitatem vel inopiam commode, et boneste eas

« nuptiil tiadere non possit. * Sed boc minime admitten-
 DE PRiECEPTO CARITATIS. 4«

» duni ut recte dicunt Salm. de Pccc. tr. 20. cap. i3

,

» n. tr. 2. c. 3.)* Etsi vero sibi ipsi optarc

4^. Pxoncag.
» mortem Nav. et cacteri dicant esse mortale , ad evitanda
» tamen gravia mala , v. gr. aflflictionem internam, id licere
» volunt Sancli. Sotus, Gran. Dian. p. 5. t. i4- r 9 ? -
-

» *(Ita cliamrccle admiltit Vwa sup.prop. W.Innoc. XI. n. 3.

» Si qius vitam cxpcriatur mortc amariorcm cx Eccl. 3o. ,

» ubi Melior est mors quam vita amara. Sic cnim Elias
:
,

» 3. Reg. 9. petivit animsc sua? ut moreretur ad evitandas

, ,

» Jezabelisinsidias.)* Ita et Trull. 1. 1. dist. 2. n. 11. ex-

» cusat feminam quse sibi vel alteri mortem optat ad
,
,

» vitandam gravem infirmitatem, mcndicitatem vitam ,

» acerbam, etc. vel alia similia mala a marilo v. g. infli-

, ,

» genda. Mulierculae tamen ob minimas molestias mor-

» tem optantes Dianal. c. mortalis damnat, nisi ( ut ple-
» rumquefit)excusetdefectusadvertentiae,etdeliberationis
» *(Et non cst improbabile cum Polcslate del. Prcec, n. 298).*.
» 3.Privatus, qui aversus ab alio fugit illum si id fa- ,

» ciat ut eum suo colloquio,„et solatio privet, atque ita

» contristet , et male, illi sit est odium inimicitse, et
» peccatum ;vero nilnl mali optando tantum fugias quia
si
,

» tuac naturae est difformis, vel tibi solet esse molestus, est
» odium aversionis, et peccatum, si sit sine ratione quale :

» non erit, si sit persona valde aspera, modo absit con-

» temptus, scandalum , et vindictse cupiditas. Vid. Bon.
» 1. cit. »

Nota hic tres propos. damnat. ablnnoc. XI.

Propos. i3. Si cum debita moderationc jacias ^potest abs-
quc pcccato mortali de vita alicujus tristari, et de illius morta
naturali gauderc illam inefficaci affectu appetcre, et desiderare
,

non quidem cx displicentia pcrsona? , sed ob aliquod temporale

emolumenium.
Propos. i4- Licitum est absoluto desiderio cupcre morlem
patris, non quidcm ut malumj>atris t
sed bonum cupientis
quia nimirum ei obventura cstpincfius ha?rcditas.
Propos. i5. Licitum est jilio gaudere de parricidio paren-
tis a se in ebrictate perpctrato, propter ingcntcs dividasinde cx

hcereditate consecutas.
4'2 LIB. II. TRACT. III.

DUBIUM III.

r*e Prcccepto eleemosynce , seu misericordice coiporalis ?

3i. An tcneamur dare eleemosynam ex bonis vitac aut statui ncces- ,

sariis? —
32. .\n succLirrcrc paupcribus in ncccssitatibus communibus ?
— 33. An possimus faccre elccmosynam de bonis alienis ?

3i. —
« Suppono i. IIujus praecepti obligationem nasci

» ex duplici capite. i. Exnecessitate proximiegentis. ?. Ex

» persona possidentis bona vel necessaria, vel superflua.
» Suppono2. Duplicemdarinecessitatem proximi. I. Di-
v citur extrema, ex qua cgenti imminet periculum vitae,vel
» etiam gravis et diuturni morbi secundum Diana p. 6. ,

» tr. 8. r. i. II. Gvavis , ex qua imminet periculum gravis

» mali, ut captivitatis infamiae gravis jacturse bonorum,

, ,

» vel status unde fiat ut difficulter se possit sustentare

, ,
;

» v. gr. si non possit vivere secundum suum statum vel si ,

» nobilis cogitur alteri famulari, vel artifex aut vir bo- ,

» nestus menrdicare. III. Dicitur communis qua laborant ,

» mendici triviales. Laym. lib. i. tract. 3. c. 6.

» Suppono 3. Bona necessaria et superflua dici vel re-
, ,

» spectu vitae, sive naturae, vel respectu status, vel decentis

» conditionis personae, quo modo saeculares raro putant se
>> habere saperflua, ut docet Laym. et Nav. c. i!\. Nam
» quae sunt necessaria ad alendos liberos , famulos , hone-
» stas donationes, convivia, hospitum tractationem (qualia
» tamen nonsunt quseadquemcumque fastum,et pompam
» quisque etiam communibus even-
sibi requirit), spectatis
» tibus, hseredibus, necessitate futura etc. non sunt super-
» flua.* (Notahic prop. damn. \i. ab Inn. XI. quae dice-
» bat Kix in sajcularibus invcnics , etiam in rcgibus, super-
:

» fluum staiui. Et ita, vix aliquis icnciur ad clccmosynam ,

» quando tenetur lantum ex supcrfluo statui. )* »

Resp. i. Nemo tenetur dare eleemosynam ex bonis

«

» sibi ad vilam necessariis, etsi pauper esset persona talis,

» ex qua pendcret salus reipub. Est communis. Et ratio
» patet ex ordine caritatis.
» Resp. i. Probabile est ex superfluis naturae
, et statui ,

» teneri aliquem,etiam in gravi necessitate, succurrerepro-

» ximo si probabiliter putet alium non subventurum
, ;
 DE PRiECEPTO CARITATIS. 4i3
>» idquc , ut Azor. t. 2. lib. 12. cap. 7. Sylv. et Fumus
» volunt, sul) mortali , contraMeclin. qui vult esse tantuni
» eonsilii. Ratio cst ,
quia cum in Scriptura frequenter
,

» damnentur homines ob neglecta opera misericordiae, haec

» non sunt restringenda ad extremam et raram necessi- ,

» tatem. Yide Laym. 1. c. * (Et boc tenendum cum Yiva

»» m Ronac. tract. 6.cap. 3. quacst. 2.
d. prop. 12. n. 8. et
» cuniSuar. Salm. tr. 21. cap. 7. n. 12.
Pal. ac Azor. et
» cum comm. ex D. Tbom. 2. 2. qu. 32. art. 5. ad 3. Et
» videtur clare inferri ex praefata prop. 12. Notat tamen
>» Yiva (et id. dicit Tourn. t. 3. p. 296. in fin. cumSylvio)
v quod jieque in gvavi nequc in extvema neccssitaie paupevibus
,

» teneatuv dives magnam pecuniam erogare cum hcec sint mc- ,

» diavaldc difficilia, ci fcre moraliter impossibilia. Tcnetuvvevo

» bcncficiavius , nisi vcliquum vclit aliis opevibus applicave)*.»
«Resp. 3. Proximo extrema necessitate teneris suc- in
» currere ordinarie exbonis etiam aliquo modo ad statum
» necessariis. Suar. Laym. ex communi. Satisfacis tamen
» probabiliter , si des cum
onere restituendi quando erit ,

» ditior. Yasq. etc. contra Suar. Kon. etc. Yid. Dian. p.

» 5. t. c). r. 5.

« : quia, si majus damnum gestimaretur,

Addo ovdinavie
» te excidere tuo statu , quammors pauperis non teneris. ,

» Azor. 1. c.
» Resp. 4- Probabile est, quod proximo in gravi neces-

» sitate constituto quisque teneatur subvenire cum modico

» detrimento proprii status quia parvo suo incommodo :

» tenetur magnum incommodum proximi impedire. Laym.

» 1. c. S. Tbom. Bonac. dist. 3. q. 4- P« 6. »

Ejc dictis collige :

« 1 . Homines privati non tenentur inquirere pauperes.

> Yasq. etc; si tamen dubitent de extrema alicujus indi-
» gcntia tenenturinquirere veritatem. Sancb. Dian. p.
, 5.

» t. 6. r. 3(>
» 2. Nemomagnam vim pecuniae dare pauperi
tenetur
» ad pretiosissimam medicinam emendam vilae servandae
» necessariam, velad redimendum a periculo mortis, Sa,
» et Ron. disp. 27. dub. i35. Etratiopatet ex dictis.
» 3. Si proximus tantum egeat usu rei, satis est illam
 ,

44 IIB. II. TRACT. III.

» commodare, ab hostibus spoliato vcstem commo-
v. gr. si
»>des ,vel vulnerato cquum donec domum revertatur.
,

» Laym. Bonac. ]L cc. *( cum Tournely p. 297.) * »

32. —
« Resp. 5. In communibus pauperum necessita-

» tibus tenetur aliquando dare eleemosynam qui liabel ,

» bonanatursc, et stalui superflua. Ita communiter S.

» Thom. Suar. Bellar. contraNav. etYasq. qui negant te-

» neri. Ratio est, tum quia quisque tenetur diligere pro-

» ximum sicut seipsum

, tum quia alioquin pauperes isti
:

*>inciderent in necessitatem gravem. Yidetur tamen hxc

» obligatio tantum esse sub veniali ut recte Mcdina , id- :

» que, si nulla sit justa causa negandi alias sub nullc. Yide
:

» Laym. Bonac. loc. cit. »

Ouaeritur, an in communibus pauperum necessitatibus
sit obligatio gravis dandi eleemosynam ex superfiuis sta-

lui? Prima scntentia negat, et hanc tenet S. Ant. p. 2. tit.

1. c. 24.§. ult. ubi loquendo de divite obstricto ad clee-

jnosynam, de eo tantum loquitur qui dc superjluo utriusque

jicccssitatis , nalura? scil. ct persona? , non suoirnil magnas
non cxtrcmas ; itemLaymc tr. 2.
jieccssitates patieniibus , ctsi
cap. 6. num. cum 5. , Major.
Alensi et Gabr. Dian. p. 3.
tract. i5. r. 32. cum Tunian. Abbat. Fernand. Yictorell.
Yasq. et Medina item Sotus et Sylv. apud Croix lib. 2.
,

nutn. 202. Itcm Covarr. P. TS av. et Malder. apud Bonac.

t. 2. d. 3. q. 4- P« 6* b- 7. quin. 8. probabilcm putat cum

Cardenas apud Croix num. 2o3. Ratio quia communitcr ,

obligatio eleemosynae non oriturex superfluitatebonorum ,

sed ex urgenti proximi necessitate; alias non liceret divi-

tibus de superfluis donationes aliis elargiri saltem ( ut ;

Laym.) cum pauperum communis miseria soleat csse levis,

et tolerabilis non videtur culpa gravis auxilium cis dene-
,

gare. Secunda vero sententia communior, cui adhoereo

affirmat; et hanc tenent Palaus tract. 6. d. 2. pag. 2.
num. i5. Ilolzm. tr. 1. §. 4- num. 177. Yiva in prop. 12.
Innoc. XI. num. 3. Conlin. Tour. t. 3. p. 2C)5. v. prol). 3.
Sanch. Cons. lib. 1. cap. 5. dub. 6. num. 37. cum Arag.
Led. Bann. Abul. etc. Salm. tr. 21. c. 7.11. 17., cum Cajei.
Tap. etPrado, ex d. Thom. 2. 2. q. 32. art. 5. ubi Sic :

crao darc elccmosynam dc supcrfluo cst in prxccpto ct elarc ,

clccmosjnam ci qui cst in cxlrcma ncccssitatc. Prob. 1 e.\ .

 DE PR/ECEPTO CARITATIS. i»*i

Luca cap. n. v. $i. Quod supcrcst clccmosynam e* clatc ,

cccc omnia munda sunt vobis. Prob. 2. ralione tum quia ,

divisio rerura, coinmuni gentium consensu facta nequit ,

esse in pra?judicium pauperum tum quia, ; si divites absolu-

tam non baberent obligationem subveniendi commumter
mendicis possent isti ab omnibus in sua necessitate dere-
,

linqui. Et bic notandum id quod dicit INavar. c. il\. n. G.

cum Cajet. scilicet pertinere ad decentem statum conser-
vanduni omniaquac requiruntur, non solura ad filios et ,

famulos et bospites substentandos, sed etiam ad bonestas

,

donationes, convivia et moderatas mngnificentias exbi-

,

bendas ct sic respondetur ralioni prima? sententiae ad

; :
•

ditque Navar. ib. cum eoJ. Cajet. et Syivcst. ex I). Tb ,

quod necessarium ad dccentiam slatus non consistit in in-

dividuo, sed babet latitudinem, et eo majorem quo sta-
tus cst major.
Dicunt autt ln probabiliter Yiva 1. c. num. 11. Mazzot.
tom. i. pag. 44 '• quscst. i. Roncagl. de Carir. cap. 3. P^e^.
in praxi num. 2« Salmant. n. 18. cum Lorca et Tambnr. ,

Dec. lib. 5. cap. non esse ob—

i. §. i. num. 17. cum abis,
Hgationem omnc superflutun bujusmodi pauperibus elar-
giri boc enim pracceptum non obligat singulos in so-
;

lidum sed communiter omnes divites, ex quibus si

, ,

singuli aliquid largiantltr, satis subvenitur biscommunibus

ncccssitatibus. Unde sic scribit Sylvius : Tcnctur divcs
darc. , ncc omnibus paupcribus occurrcntibus , nec iotum supcr-
fluum , scd non ita modicum pro quantitatc suce substantia? , ut
si alii divitcs sic faccrent , paupcribus decsset subsidium.
Huic consentit Sancb. 1. c. n. 38. cum Ledesma, dicens
quod babens superflua statui non tenetur omnia paupe-
ribus erogare , sed aliquando et modo morali , ita ut satis-
faciat suse obligationi dives qui babet curam pauperum
aliquando illis subveniendo, undc concludit, illumpeccare
mortaliter qui statuit nullam dare elecmosynam in com-
munibus necessitatibus vel qui in boc est notabiliter ne-,

gligens. Idem etiam sentit Laym. 1. c. ubi licet banc ol -

ligationem dicat non esse sub gravi , addit tamen in malo
statu versari divitem qui omnes mcndicos a se inbumani-
,

ter repelleret. Yerum subditquod confessarius non facile

tali diviti absolutionem negare debct , cum de bac oL-
 . ;

4t6 LIJB. II. TRaCT. III.

Jigatione, qualis sit, cloctores non consentiant. Caeterum
Viva, Tanibur. Mazzot. et Roncagl. cum communiori
1. c. censent satisfacere probabiliter divites
erogando ,

in pauperes communes quinquagesimam partem suorum

redituum sive duos aureos ex centum sed non in eadem
, ,

proportione si divitise multum excedant. Ecclesiastici

,

vero tenentur erogare de reditibus beneficiorum quidquid

superest eorum sustentationi sumeit tamen episcopis dare ;

pauperibus quartam partem aliis vero beneficiatis simpli-,

cibus quintam vel sextam ut dicunt Viva n. 1 1. et Ronc.

,

1. c. Modo alia applicent in alios pios usus. Sed melius,

vide dicenda lib. 3. num. 4f)i quaest. 1 .

Uncle resolvimluv casus scqttcnies :

« 1 . ex nuditate, morbo, etc.

Pauperibus trivialibus, etsi
f videantur ostendere signa extremae necessitatis raro ,

» quis tcnetur ex praecepto subvenire, etiam de super-

» fluis : tum quia
semper ad movendos spectatores ista
fere
» tum quia ab aliis juvandi praesu-
necessitas exageratur,
» muntur. Mald. Wiggers, Dian. p. 5. tom. 8. r. 17.
» 2. Si quis dives,et abundans diu neget omnes elee-
» mosynas, cum proposito dandi meliore, et commodiore
» loco ac tempore vel egentioribus, vel in alium pium
, ,

» usum coivertendi, is non peccat, cum babeat justam

» causam negandi si vero talis sine rationabili causa om-
;

» nes a se pauperes inhumaniter repellat, eumdicitLaym.

» loc. cit. versari in malo statu.
» 3. Nulli omnino, quantumvis diviti, omnes pauperes

h sine eleemosyna repellenti, facile neganda est absolutio,

» tum ob dubium et dissensum DD. de liac obligatione
» lum quia vix reperitur, qui causam salteni apparentem
» non praetendat, si superflua se habere fateatur, Lavm.
» ibid.
» 4- Etsi dicta de eleemosyna danda intelligantur re-

» spectuomnium egentium, etiam peccatorum infidelium,

» et inimicorum damnandi tamen non sunt magistratus
;

» excludentes a suis civitatibus justa dc causa, pauperes ,

» peregiinos. Laym. ib. Trullench. 1. 1. c. 5. d. 10.

» 5. Religiosis scque, ac aliis pauperibus debentur elee-

» mosynsc, quia eoruin paupertas, ct necessitas est vera ,

 DE PIUECEPTO CARITATIS. 1.7
» et justa tametsi voluntarie contracta, cuin voluntas, et
,

» causa fuerit rationabilis, et grata Deo. Lorc. Diana p. 5.

» t. 8. r. 18. Aliud est de iis qui sponte sua culpabiliter ,

» sunt pauperes ut vagabundi. Ibid. r. 19. »

,

33 —
« llesp. 6. Eleeinosyna tantum facienda est ex
» bonis propriis, et quorum quis liberam babet admini-
» strationem. Potest tamen (ieri ex alienis quando proxi- ,

» mus extrema, vel quasi extrema necessitate et

est in ,

» aliunde ei succuri non potest tunc enim omnia sunt :

» communia. * (Si vero poluisscs rcm l&fgiri taain ct dc- ,

» deris alicnam , vidctur quod tenearis ad rcstitutioncm ; quia

» non poleras determinare alienam cum tibi propria suppe— ,

» tcbat. ItaCroix 1. 3. p. 2. n. 344- cum Sporer, quia eo

» casu prasccptum eleemosynoe te obstringebat ad subvenien-
» dum de tuis). * In communi vero necessitate, licet tan-
» tum cum consensu domini tacito, vel expresso. Yide
» S. Thom. 2. 2. q. 3?.. art. 7. Reg. n. 286. Fill. Laym,
» Bon. loc. cit. num. 11. Less. 1. 2. c. 12. »

XJndc resolvcs ;

« 1 . Non
dare eleemosynam ex bonis obnoxiis re-
licet
» stitutioni, v. g. furto ablatis licet tamen ex acquisitis per :

» opus illicitum (sed non cum injustitia), verb. gr. ex

» lucro meretricum. Iiatio cst, quia baec sunt propria ;

» priora non Bon. ibid. :

» Pueris , filiisfamilias servis ancillis , uxoribus non

, ,

» licet dare eleemosynam , in qua parentum,

nisi tenuem,
» dominorum , et maritorum voluntas prsesumitur. Parti-
» culares vero casus, in quibus uxor dare potest, vid. suo
» loco prsecept. 4- e t 6. cap. 1. d. [\. v. Bon. disp. 4- q- 4-
» p. 6. Dian. p. 5. t. 8. r. 25. ubi ex Hurt. notat, si pater
» nullas det eleemosynas , posse pro eo dare fdium.
* *
» ( Circa uxores vide 1. 3. n. 54o. )

» Tutores et curatores ,qui habent curam bonorum ,

» alienorum, possunt facere modicas eleemosynas ex bonis,

» quae administrant, quales nimirum ipsi facere deberent
* quorum sunt. Yasq. Azor. Conc. Dian. pag. 5. tom. 8.
» r. 35. »
 — :

4 '9 LIB. II. TRACT. III.

DUBIUM IV.

De msericordia spirduali, seu prazceplo correptionis fraterncc.

34. Ob quale pcccatnm proximi teneamur ad correpticncm? 35. An —

ob peccatum leve? 36. An ob pcccatum factum ex ignoraniia?
— 37. Quid, si corrcptio omittatur ob timorem? 38. Au in dubio —
teneamur corripere? —
3rj. An (junndo abcst pcriculum rclapsus?
"Yel si adsit alius idoncus? Vel non sit sj es fructus? Vel si exspecte-
tur occasio? — \o. Qui teneantur corrigere? —
Quinam ordo sor- j 1 .

vandus in correptione ? —
l\i. Bcsolutio pluiium casuum.

34. — « Correptio fraterna est admonitio qua quis proxi- ,

» mumconatur revocarea peecato. Dequaccrtum est,pra?-

» ceptamesse jure tum naturali, quo membra unius corporis
» semutuojuvare tenentur, tumdivinopositivo, Matlh. 18.
» v. i5. Si j;cccavcrit in tc fratertuus... corripc eum. Bec. 2. 0.
» c. 21, Laym. cap. 7. Fill. Bon. p. 7. Quacritur autem ,

» quac sit ejus materia? Et quos, et quomodo obltget?

» Respondetur 1. Omne mortale peccatum proximi per

>» se est sufficiens materia, ut boc pracceptum obligct sub

» mortali. Ita commuuiter. Et ratio cst quia, cum vi- ,

» tam spiritualem tollat, sumcientem necessitatem cor-

» reptionis inducit. Dixi 1. omnc mortale ; quia ctsietiam ,

» veniale sit materia correptionis non tamen graviter ob- ,

» ligans, nec nisi facillime possis. »

35. — Hinc dicit Laym. peccati venialis correptionem

rarius esse praeceptam ; excipitur, nisi esset praelatus reli-
gionis, qui aliquando tenetur sub gravi corrigere leves
subditorum culpas ex quibus incipiat minui vigor disci-
,

plinae cum magno religionis detrimento. Ita Tourn. t. 3.

p. 3i5. vers. Haec, Laym. de Carit. c. 7. n 3. cum Bus.
infra n. ^o. Et vide 1. f[. 11. t3.
36. — Quaeritur bic, an sit obligatio corrigcndi peccata
facta ex ignorantia invincibili?Respondetur distinguendo,
sipeccata sint contra jus naturoc , correptio fieri debet
quia tunc illa sunt intrinsece mala ut commune est apucl ,

Croix ,1. 1. n. i\f\. Et idem dicit Oviedo cum communi de

ignorantia juris divini. Nisi tamen desperetur fructus, ar.t
timeatur, quod mala exmaterialibus Iiantformalia,uteom-
muniter dicunt Salm. tract. 21. cap. 7. n. 53. ct Roncag
de Car. c. 3. q. /[• cum aliis. Si vero sint contra jus positi-
 DE PRiECEPTO CARITATIS. 4 «9
vum tantum, projjabilc cst privatis non csse obligationcm,
saltem non sub gravi corrigendi secus autem prrelatis , ;

parentibus, confessariis, magistris quia ipsis specialiter ;

incumbit docere subditos. Ita Salm. d. n. 53. cumBann.

Ledesm. Item Bonac. de Car. q. 4- P- 7- n ll Nav. n 2 4- - - -

n. i?.. Yiva de IV. Praec. qu. 1. art. G. n. 1 Pal. de Car. 1 1 .

d. 3. p. 4- num. i. Ratio tum quia proximus non est in ,

peccato, quo deficicntc, non urget pracceptum correctionis

tuin quiaille nil agit intrinsecc malum. Scd probabilius et
communius Pal. n. 3. Con. d. 28. q. [\. n. 38. Sancb. de
Matr. 1. 2. d. 38. n. 5. Mazz. de Car. c. 2. §. 6. Tourn.
t. 3i8. etCroix, 1.2. n. 214. cum Burgh. et alii do-
3. p.
cent onines teneri ad correptionem , quia illa transgressio,
licet matcrialis et non intrinsece mala , attamen posita
,

lege, adhuc est mala : ct ideo per corrcptionem tenemur

cam impedire.
37. —
« Dixi i.per se , quia si quis ob timorem vere- ,

» cundiam pusillanimitatcm putet se non ita stricte obliga-

,

» tum vel minus esse idoneum ad corripiendum videtur

, ,

»tantum peccare venialiter. Yid. S. Th. 2. 2. q. 32. art. 2.

» et caeteros supra cit. »

Nota hic doctrinam S.

2. q. 33. art. 2. ad 3. ubi Th. 2.
ita docet : Hitjusmodi omissio
pcccatum veniale quando est ,

timor, ct cupiditas tardiorem faciunt homincm ad corrigenda

dclicta fratris non tamcn ita quod si ci constaret quod fra-
:
, ,

trcm posset a pcccato retraJuirc, proptcr timorem , vel cupidi-

tatcm omitterct quibus in animo suo pratponit caritatcm fra-
,

tcrnam. Et hoc modo quandoquc viri sancti ncgligunt corrigcrc

dclinqucntcs
38. — « Resp. 2. Praecepturn hoc obligat occurrentibus
» his circumstantiis I.
: Si certo tibi constet de peccato
>» proximi, proximo periculo peccandi, utTourn.
* (vel de
» p. 3 18. concl. 2. * indagare enim tenetur solus supc-
) ,

» rior,* (ut etiam Tournely p. 3i4- ) * w

Ita ut si non constaret de peccato proximi nempc si

, ,

notitia de peccato illins nobis pervcniret tantum per au-

ditum aut per alia signadubia, non tenemur corriperc.
,

Salmant. cum Sanch. Dian. etc. Nisi

tract. 21. c. 7. n. 52.
suspicio sit de homicidio vel de damno communi vel nisi
, ,

quis esset praelatus, qui in dubio debct corripere, cum ts

4*6. LTB. II. TRAGT. III.

ex officio teneatui- peccata subditorum inquirere licct :

potius tunc expediat ut correptioneni faciat in coniinuni,

,

ut SaLuanticenses cuni aliisd. num. 52. cum. Busemb.

39. — « II. Si probabile sit, eum
non emendasse, nec
se
» emendaturum , vel relapsurum quia eleemosyna egenti
:

» tantum danda est. »

Quaeritur, utrum, quando abest periculum relapsus, sit
obligatio corripiendi fratrem non emendatum? Prima scn-
tcntia negat,eamque tenent apud Salm. tract. 21. cap. 7.
n. /[O. Sa Abul. Pal. R.egin. Coin. Dian. Yillal. elc. ct
,

valde probabilem vocant Laym. de Caritat. c. 7. n. 2. vers.

Corripe, cum Sylvest. Turian. et Glossa in c. Si quis. it\.
q. 1. Ratio istorum, quia neque ipse quidem peccator te-
netur statim peccatum delere per pcenitentiam tanto mi- ;

nus igitur illum a peccato sublevare tenetur alter, cui

incertus est emendationis fructus. Ideo ait Laym. pra^cipi
in Ecclesiast. c. 29. Corripe proximum ne forle iteret. ,

Sccundam tamen sententiam contrariam merito proba-

biliorem putantTourn. t. 3. pag. 3i5. concl. 2. et Salm.
ibid. n. 5o. cum Suar. Bon. Less. etc. Ratio quia frater ,

in peccato constitutus jam gravem patilur necessitatem, a

qua teneris illum si potes eripere ideoque Christus
, ;

Dominus piaecepit : Si peccavcrit in tcfrater tuus , vacle , ct

nam bene per acci-
^orripe eum, TSec officit opposita ratio,
dens aliquando potest esse obligatio major aliena quam ,

propria v. g. potest quis ob amorem paupertatis non se

:

eriperc a gravi egestate sed alter dives tenetur ei subve- ,

nire , si potest.
« III. Si alius aeque idoneus non adsit qui correpturus
» putetur. IV. Si quia desperato fine
sit spes fructus ; ,

» *
cessant media. ( In a?quali dubio , an correptio sil profu-
» tura vcl vbfulura , omittcndum csse dicunt Concina de
» Elecm. c. 3. n. 9. et Tourn. t. 3. p. 32o. cum Habcrt ct ,

» Antoine. Rectc autcm limitat Tourncly Si corrigcndus sit 1 .

» in pcriculo mortis. 2. Si limeatur ex omissione inficiatio alio-

» rumin/idc , aut moribus. Et sicciiam, si corrcctio certius sit

» profutura. Dicit autcm idcm Tourncly non esse obligatio-

3.

» nem corrigcndi si probabile sit , quod reus pcr sc resipiscat •

» exD. Th. dict. quaest. 33. art. 2. ubi Cadit sub pr;r- :

» cepto (correctio) secundum quod est uecessaria ad istum

 DE PR7EGEPTO CARITATIS. {21
» finem. Item nolat Tourn. p. 32i. n. 2. et 4- cum Soto
» Bann. etMald. ncminem lcneri ad corrigcndum in ncccssi-
» tatc gravi spirituali cum pcriculo notabilis damni honoris ,
» vclbonorum : nisi sit pastor , aut alius cui ex o/ficio in-
» cumbat altcrius cura). * V. Si sit bona occasio , locus, et
» tempus opportunum, possisque sinc tuo gravi danino
» facere. Quod si liornm aliquid desit , praeceptum non

» obligat. Unde patet e;us oinissionem in privatis vel nul-

» lam levem culpam. Yide Bon. loc* cit. * (Sed
esse, vel
» ita generice dictum, non placet. ) * »
zjo —« Resp. 3. Etsi hoc praeceptum obligetomnes etiam

» subditos, magis tamen praelatos. Ratio prioris est quia ,

» omnes suntcommembra, tenenturque sibi extrema officia

» caritatis praestare. quia subditi ex
Ratio posterioris est ,

» etiam ex officio et justitia tenen-

caritate, praelati vero ,

» tur. Unde peccare possunt etiam graviter veniales cul- ,

» pas non impediendo si vigor disciplinde per hoc minua-

,

» tur. * (Vide 1. 4- P- 13.)* Eademque fere est ratio de

» patrefamilias ,
praesertim erga liberos. Laym. 1. c. n. 5.
» Pall. Trull. 1. 1. c. 5. d. i3. et i5. etcaeteri. »
Strictius ergo tenentur ad correptionem episcopi, paro-
chi ,
praelati parentes, confessarii domini mariti , ma-
,
, ,

gistri , tutores et curatores. Sed dubitatur, an hi tenean-

,

tur ad corripiendum etiam cum gravi damno proprio ?

Quod ad episcopos et parochos pertinet non est dubitan-
, ,

dum, quin ipsi tum exofficio, tum ex stipendio quod exi-

gunt, teneantur ad subveniendum subditis, ac propterea
ad eos corrigendos, adhuc cum periculo vitae, in eorum
necessitate non solum extiema , sed etiam gravi ut com-
, ,

muniter docent D. T. 2. 2. q. i85. art 5. ubi Et ideo ubi :

subditorum salus cxigit personce pastoris pratsentiamj non debet

pastor personalitcr suum gregem deserere neque etiam pro^
ptcr aliquod personale pcriculum immincns. Cum Bonus Pastor
animam suam ponere ienealur pro ovibus suis. Suar. d. 9.
sect. 2. n. 4- P al - ti- 6. d. 1. p. 9. n. 12. Bonac. d. 3. q.Zf*
p. 4« n. 5. Vivade IV.Pra?cep. q. 11. art. 6. n. i3. Mazz.
t. 1. p. 458. et Salm. tract. 2*1 c. 6. n. 33. cum Con. Trull.
.

Tap. et Vill. Utrum autem cum periculo damni proprii

tencantur ad correptionem parentes , mariti , et alii ut su-
pra, qui nullum ad hoc stipendium recipiunt? Videntur
 : ,,,,,

4aa LIB. II. TRACT. III.

aiiirmare Salinanticenses 58. dum dicunt

tv. 21. c. 7. n.
quod tenentur ad correptionem ex officio ac proinde
ipsi ,

(addunt) ex justitia. Sed huic additioni seu doctrinaemini—

me acquiesco; nam licet verius teneantur superiores ex
officio magis quam
ex mera caritate ut docent Sanchez , ,

Pal. Cajet. Val. et Dian. (contra Suar. Tap. et Lorca)

apud ipsos Salm. dicto n. 58; attamen tale officium cum ,

ortum habeat ex obligatione sola pietatis aut caritatis ,

non videtur obligare ex justitia ad tantum onus aliud enim ;

est teneri ex justitia ratione stipendii, ut tenentur pasto-

res , aliudratione omcii. Addunt Salm. ibid. n. 67. in fine
concionatores teneri peccata publica reprehendere, etiamsi
ideo damna privata timeantur. Hoc tamen intelligendum,
si ex reprehensione aliquis fructus speretur, et majusda-

mnum commune non timeatur.

4i. —* 4« Ordo in correptione servandus est
Resp.
»» quem Christus prsescripsit IVlatth. 18. scilicet primo
» ut corripias privatim deinde coram testibus tum ad
: :

» praelaturn Eeclesiae, sive superiorem deferas. Excipe ta-

» men I. Nisi praestet superiori viro probo et prudenti ,

» quam aliis testibus innotescere prout cautum est in re- ;

» gula S. Aug. * (Yide II. Nisipec-

lib. 4- n. s43. et seq.)*
» catum sit tunc enim potest publice corripi.
publicum ,

» III. Nisi vergat in grave damnum tertii , aut commii-

» nitatis , si superiori non statim innotescat : v. gr. si quis
» proditionem moliatur , haeresim occulte spargat tunc ;

» enim immediate superiori indicandum quia commune ,

» bonum prseferendum est privato; Fill. tr. 28. cap. 7.

» n. i49- et i55. IV. Quando
corripiendus est contentus
»> , ut est apud quosdam re-
ut superiori statim significetnr
» ligiosos, qui quoad hoc juri suo renuntiaverunt. Aul.
» Suar. Becan. Laym. hic, Sanch. Fill. loc. cit. »>

Ex diclis rcsolvitur

[\i. — «Qui facile potest impedire peccatuin mortale

1.

» pvoximi et ob mali tcmporalis timorem neglexit peccat

, ,

»' mortaliter, Ita Laym. Suav. Sanch. lib. 6. mor. c. 18.

» Vid. Pal. hic.
» 2. Si certo constet, fratrem perfecte emendasse pec-
» catum occultum , nec ex eo esse ullum periculum rela-
 1)E PILECEPTO CARITATIS. fi3
» psus, vcl damni ipsi , aut alteri , non licet etiam in soc.
(

» Jcsu) dcnunliare palri, vel pnelato nisi , frater cxpresse

>» in islam denuntiationcm consentiat. Sancli. i.. Mor. 1. 6.
» c. 18. n. /jo. et 69. Pal. de Car. tom. G. disp 3. p, 12.
» Fill. Trull. 1. 1. c. 5. d. i/f. Suar. Hurt. disp. iG3. ct
» dcuiquc card. dc Lugo Resp. mor. 1. 4- u\ 4^- um ta ~
» meu notat, in soc. Jcsu casum esse rarissimum. *(\ide
» 1 4- n - )* llatio aulcm cst , quia ccssat motivumca-
?§§.
» ritatis atque adeo ralio denuntiandi ideoquc est pec-
, :

» catum ctquidem (ut card. Lugo loc. cit. nolat cx Suar.

,

» mortalc cx genere suo. Vid. Dian. p. 4. t. 4- r. 7 1 -

» 3. Si supcrior immediatus se solo possit delinquentem

» cmendarc, ita ut nullum periculum dainni , vel rela-

»* psus ipsi, vel alteri vel communitati immineat, videtur
,

» pcccarc inanifeslando superiori mcdiato delictum. Pal.

» loc. cit Trull. d. 16. 11

» 4- tcnenlur aliquando inquircre

Praelati et magistratus
» subditorum peccata, ut corripiantur :non tamen mullum,
» et curiose de alirfuorin particulari rbgare debent nisi is ;

» specialc ejus signum dederit ncque facile admittere ac- :

» cusatores spontaneos; quiaMlli specie boni communis

» saipe sc quaerunt. llurt. etc. Dian. pag. »j. tr. i3. r. 10
» et 12.
» 5. Kpiscopi , praelati reli^iosorum pastores animarum ,

» tcnentur etiam cum suo incommodo imo aliquando cum ,

» vitae pcriculo, adbibere diligentiam quam possunt , ut ,

» pcccata publica et occulta impediant; quia cum Christo

» ]>acti sunt curam et sollicitudineni gregis pro qua multa
,
,

» ab eo bona accipiunt. llurt. lom. 2. d. 1G2. sec. 7. §. 6.

» (apud Dian. pag. 7. tom. 3. r. 28.) atque hanc csse om-
m nium patrum , et tbeologorum doctrinam , quam Chri-
» stus vcrbo , et exemplo docuerat additque idein esse de :

» magistratibus et concionatoribus. Licet vero hi non te-

,

» neantur ad id ex justitia (sicut praclati et magistratus), ,

» tenentur tamen peccata publica corripere (sed non facile

» praelatorum , et rcligiosorum , quorum auctoritas ad bo-
» num commune est necessaria), etiamsi non sit spes emen-
» dationis. Con. llurt. Dian. loc. cit. r. i3.
» 6. Correptio adliibenda est non semper statim , sed
» cum major fructus speratur. Hinc interdum permitti po-
 ,

kA LIB. II. TRACT. III.

» test reiteratio peccati , ut ferventius resipiscat. Dian.
» p. 7. t. 3. r. 29. et 3o. ex Reg.Fill. Trull. ISeque suffi-
» cit n emel esse factam correptioncin , sed debet iteruni
» iterumque fieri, quandiu speratur fructus. lbid. r. 32. »

DUBIUM V.

De scandalo-

ARTICULUS I.

Quitl , quotuplex sit et quale peccatum ?

43. Quale est scandalum activum et quale passivum? l\!\. Resolu-, —

tio plurimorum casuum apud Busembaum. /j^- Quando scanda- —
luru sit speciale peccatum? —
^G- A.n circumstantia inductionis sit
necessavio in confessione cxplicanda?— [^. An liceat petere ali-
quando a parato ad peccandum id quod illc non prxstabit sinc
peccato.

43. — 1. Scandalum dicitur peccatum occasio-

« Resp.
natum, duplex activum ,• e^passivtim. Aciivum
et est ;

est dictum, vel factum (quo nomine etiam omissio in-

telligitur)minusrectum, et praebensalterioccasionem rui-
nac spiritualis. Ex S. Tbom. 2. 2. q. 43. art. 1. Sancb.
Azor. Laym. c. i3. Bon. d. 2. quaest. 4- P- 2. Dixi minus
reclum , \\oc est ,
quod vel in se malum sit, ut si loquaris
turpia coram adolescente, vel mali speciem babeat, ut
si justa de causa coram aliis eam ignorantibus comedas
, ,

carnes die vetito. Scandalum activum aliud est per se

tale , aliud per accidens. Per se dicitur, quando directe
intenditur alterius ruina; id est, si ideo aliquid fiat, ut
aliquisad peccatum inducatur v. gr. si adulter alienam :

sollicitet ad adulterium. Peraccidcns dicitur quando in- ,

directe, et interpretative tantum causatur alterius pe< -

catum ; ut si quid facias ,
quod tibi in mentem venit,
aptum ad inducendum alterum bic et nunc ad peccatum
et nibilominus facis ut si coram pusillis pecces vel die
, ,

vetito carnes comedas, non dicendo quod babeas veniam :

item si clericus domi suae alat mulierem populo suspe-

,

ctam, esto absit omne peccatum, et peccandi periculum.

Vid. Sa v. Clericus Laym. Ron. 1. c. Scandalum pas-
,

sivurn est ipsa ruina sive peccatum in quod labitur

, ,
 DE PRiECEPTO CARLTATIS. \S>
» proximus, ex occasione aiterius dicli , vel facti. Quod
» datum , seu pusLllorum , quod oritur ex ac-
dividilur in
» tivo : et in oritur ex activo sed cx
acceptum , quod non ,

» ipsius sumcntis inalitia quale erat odiuin et invidia : ,

» pharisxorum in Christum , occasioneejus dictorum, vel

» faclorum unde lioc dicitur pharLsaLcum. Ex his patet
: :

» i. Ad scandalum aclivum non requiri , ut de facto

» passivum consequatur sed satis esse quod data sit oc- ;

» casio,ex qua natura sua sequi possit ut si quem indu- :

» cere velis ad peccatum , qui tamen non conscntiat; sicut

» etiam contra, passivum potest dari sine activo. Laym.
» ibid.
» 2. Scandalum passivum non esse speciale peccatum ,

» neque addere circumstantiam aggravantem verb. gr. ;

» qui viso aherius furlo ctiam furatur non ideo peccat , ,

» gravius. Laym. ibid.

» 3. INon semper esse scandalum si peccas coram aliis , ,

» sed tantum quando, attentis circumstantiis lam person.e

» agentis, quam coram quibus fit actus, potest probabili-
» ter timeri ne per bunc actum trabantur ad peceatuni
,

» qui alias peccaturi non esscnf. Sancb. Layrn, 1. i. tr. 3.

» cap. i3.
» 4- Omne
scandalum activum dirccte intendens rui- ,

» nam proximi,est speciale peccatum contra caritatem ut ,

» babet communis sententia. An vero idem sit quando ,

» intenditur indirecte, controvertunt scbolastici , et paruru

» refert ad praxim. Sanch. 1. 7. c. G. et q. Azor. 1. part. 1. /j.

» c. 7. Bonac. loc. cit. »

U.idc rcsolvcs lios casus :

44- — " J • Mortaliter peccat qui alteri dat occasioneni

,

» ruinx mortalis , excuset et sic

nisi indeliberatio opns :

» indifVerens , vel veniale saepe transit in mortale ratione ,

» scandali , v. gr. si jocosum verbum proferat religiosus

» coram feminis , vel iis,qui indeoccasionem peccati mo: -
» talis sumere possunt. Laym. 1. c.
»2. Yenialiter pcccat ratione scandali qui alteri dat ,

» occasionemruinx veniaiis tantum. Quod verum est etsi ,

» directe illam intendat et quidem per actum mortalem. ,

» Sancb. I. 1. c. 6. n. 11. ex conmuua contra Suar. Uatio

18.
 ,:

4*6 LIB. II. TRACT. III.

» autem est,quia ruina est parva. Et patet a simili , ut

» si quis per fornieationeni intendat furari rem minimam,
» furti ni tantum erit veniale.
» 3.Scandalizans committit, prseter peccatum scandali,
» etiampeccatum ejus speciei , ad quod allerum inducit
» ideoque confiteri debet speciem peccati mortalis, per
» quod et ad quod induxit cum nuinero inductorum vel
, , ,

» qui probabiliter induci potuerunt. Sanch. Azor. Laym.

» Bonac. 1. c. Car. de Lugo dePcenit. d. 16. s. [\. Dian. de
» Sacr. t. 2. tr. 4- !*• 1 14- Excipit tamen Card. de Lugo 1.
» c. si praeter intentionem scandalum dederit. Tamb. de

» Exped. Conf. 1. 2. c. i. n. 9. cum Lugo ait quoadindu- ,

» ctos, sufficere si dicas Fui multis occasio peccandi meo

, :

» exemplo* ( Vide lib. 5. 11. 4&- )*

» 4- Etsi is ,
qui scandalizavit alios, teneatur illis rursus
» dare bonum exempluin, ut inquit Sa, si quis tamen nudo
» exemplo suo alios ad furtum induxit , neque alio pecu-
» liari modo, v. gr. exhortatione, consilio mandato est
,

» cooperatus, non tenetur ad restitutionem quia talisin- ,

» ductio est tantum contracaritatem, non contra justitiam.

» *(Ita etiamSanch. Dec. lib. 1. cap. G. n. 5. et Salm. de
» Rest. c. 1. n. 114. cum Mol. Bon. Dic. et aliis commu-
» niter cum Roncaglia de Car. c. 6. qu. 2. qui rccte ait
•->
qucd licct is pcccct etiam contra juslitiam , juxta probabi-
» liorcm scntcntiam , quam scquemur n. seq. 4$. non tcnctur
» tamen ad rcstitutionem , quia non est causa , scd tantum
» occasio damni. Yide n. seq. in fine.)* Idem docet Less.
» si cumCaio v. gr. potares ea intentione , ut ipse con-
, ,

» sumptispecuniis,furetur. Yide Less. cap. c). d. 16. n. 110.

» 5. Non censetur darescandalum,qui, licetpublicepec-

» cet facit id tamen coram iis qui vel sunt ita viles vel
,
,
,

» infantes, autimprobi, ut nemo moveatur ad peccatum ;

» vel qui sunt ita prompti, v. g. si quis fornicetur coram

» aliis qui sunt parati idem facere
,
nec ejus exemplo mo- ,

» ventur; vel si coram mansuetis quis contendat, rixetur ,

» vel alium cacdat. Sanchez 1. nior. cap. 6. n. G.

» 6. Non ideo factum aliquod est scandalum quia alius

» incipit de tali homine male suspicari aut sentire quia ,

,

» hic nonpeccat,si ob sufficientia indicia suspicetur. Secus

» tameu est, siincipUl malc sentire de fidc catholica, clero.
 DE PR7ECEPTO CARITATIS. ', >.;

» ordine religioso minus adpietatem affici. Lnde pa-

, vel
» tet faeilius dari scandalum ab iis qui sunt magna au- ,

» ctoritate, vel pietatis existimatione quam ab aliis. ,

» Con. d. 32. n. 33.

45. — Ilic opcracad trutinam revocare tres
pretium est
quaestiones valde scitu, et ad praxim necessarias. Quae-
stio I. Quandonam scandalum sit speciale peccatum ? Ad-
sunt tres sententia?. Prima asserit tunc tantuin scandalum
esse specialc peccatum contra caritatern, quando directe
intenditur spiritualis ruina proximi. Ita Sancli. Dec. 1. 1.

c. 6. 11. 3. Bonac. tom. 2. d. 2. depeccatis qua?st. 3. punct. 2.

§. unic. n. i3. cum Pal. Azor. Bann. Trull. etc. apud

Salm. ^.n. 5i.Ratio horum DD. quia, ut pecca-
tr. 21. c.

tum aliquod distinctum , requiritur, ut ha-

sit specialiter
beat specialem finem contra virtutem oppositam. At cum
proximi ruina non intenditur non specialiter Iseditur ca- ,

ritas sed potius illa virtus ad quam laedendam proximus

, ,

inducitur ideo tale scandalum ad illam speciem reducitur

:

peccati ad quod proximus inducitur; sive directe, jussu,

,

consilio sive indirecte verbis aut exemplo.

; , ,

Sccunda sententia, quam tenent Lugo d. 16. sect. l\. ex

11. 167. cum Navar. et Tamb. Meth. exped. conf. 1. 2.
c. 1. 11. io5. cum aliis recentioribus , distinguit , et dicit
posse aliquem tripliciter inducere alterum ad peccatum. I.
Directe et formaliter, intendendo illiusspiritualem ruinam.
II. Directe, sed non formaliter quando scilicet vult, ut ,

alter castitatem violet non jam ut animam perdat sedut

, ,

ipsi inducenti satisfaciat. 111. Indirecte nempe quando ,

ex suo exemplo alter accipiet occasionem peccandi. Hinc

aiimt,quod si scandalum accidat primo et secundo mo-
do peccat scandalizans non solum contra caritatem sed
, , ,

etiam contra virtutem ad quam lxdendam proximum in>

,

ducit. Quando vero tertiomodopeccat, scilicet preevidendo,

sed non intendendo peccatum proximi tunc peccat tan- ,

tum contra caritatem, non autem contra virtutem qua? lae"

ditur, unde non tenetur illius speciem explicare. Ratio »
quia reliquse virtutes 11011 obligant, saltem graviter (prout
ait Lugo), ut impediainus in aliis vitia opposita sed tan- ,

tum ne positive intendamus proximum inducere ad eas

offendendas.
4'-*8 LIB. II. TRACT. III.

Terlia sententia , cui subscribo , tenet ,

quod qui directe
vel indirecte inducit proximuin ad peccatum , dupliciter
pcccat , scilicet lam contra caritatem quam contra virlu- ,

tem ad quam laedendam proximum inducit. Quod peccct

,

contra caritatem mibi videtur non posse negari et ne-

, ,

<jueo acquiescere primae sententia? expositoc. Si enim cari-

tas obligat ad proximum corrigendum et impediendum ,
,

cum possumus ne ruat inpeccatum; quanto magis obli-

,

gat ad cum non impellendum ad peccatum consilio vel ,

enemplo? !Nec obstat ratio allata, quod ad caritatem lae-

dendam rcquiratur finis eam laedendi specialis nam gencra- ;

liter sufficit ponere destructivum cujusvis virtulis, ut illa

oftendatur , etsi boc non intcndatur prout si quis occidit ;

inimicum in ecclesia , etiamsi non intcndat religionem

oftendere tamen non solum peccat contra justitiam sed
, ,

etiam contra religionem cum ipso facto illam laedat. Et ,

sictcnentLugol. c. n. i5g. Tourn. tom. 3. p. 327. v. Tota.

Iloncag. de Scand. c. 6. quoest. 2. Tamb. loc. c. Salm. 1. c.
11. 53. cum Soto, Val. Suar. Tap. Prad.Etbanc expresse

docet S. Tb. quamvis enim Sancb. citet ipsum pro sua

sententia, in 2. 2. q. 43- a. 3. verumtamen a. 1. ad 4- S.
jjoctor ita loquitur : Quando aliquis suo ma/o verbo, vcl
facto inlcndit alium ad pcccandum inducevc vcl etiamsi ipsc ;

hoc non intcndat , ipsum faitum cst tale, quod dc sui raiionc
habct, quodsit induciiiHun adpcccandum....; tuncillc quihujus-
niodi actum facit propriai dat occasionem ruiiue, undc vocaiur
,

scandalum actumm. Quod autem ispeccet etiam contravir-

tutem ad quam laedendam proximum (etsi indirccte) in-
,

ducit ratio est,quia quaelibet virtus non solum contrarios

,

probibet actus, sed eliam probibel, ne dctur occasio aliis

inductiva ad peccandum tunc eniin occasio illa esto non : ,

sit causa de se influxiva esttamen causa moralis ut pro- , ,

ximus peccet dicitur causa moralis qua? in substantia

; ,

;cquivalet causac directe inductivae ad peccatum cum sine ,

ea proximus non peccaret. Ita Cajet. 2. 2. q. 4^. art. i.

Sancb. 1. c. Roncaglia loc. ut sup. Tournely 1. c. et Salm.

11. 55. cum Lavm. Vide dicenda in quaest. III. n. .J7- circa
iin. Qui tamen suo exemplo induccrctaliumad furandum ,

Iicct peccet contra juslitiam duplici peccato non tcnctur ,

tamcn ad rcstitutionem, ut ronnn, doccnt l)l>. 3Iolina d. 3.t.

 DE PRiECEPTO CARITATIS. /, >.o

n. 2. Bon. d. q. 2. p. 1 1. n. i^. Sancb. Dec. 1. i. c. 7.

i .

n. i5. Roncaglia (vide 1. c.) et Salni. de Rest. tr. i3. c. 1.

n. 114. (contra Tourn. t. 3. p. 329. in fin. cuin Antoine).
Ratio, (juia exeinpluni illud non est causa directe influxiva ,

sed tantum occasio, qusc non pracstat ad furandum posi-

tivum influxum , qui requiritur ad obbgationem restitu-
tionis.
46. — QuaestioII. An circumstantia inductionisnd fornica-
tionem sit in confessione explicanda? NegantLugo dePcen.
d. 16. etTam. in Metb. Conf. c. 3. §. 4« n- ?4- cum Jo. Sancli.
etYasq. Leandr. cum aliis apud Salin. de Pcen. c. 8. 11. 107.
qui dicuntsuflicere fateri fornicationem quia malitia indu- ,

tionis sivescandali (utaiunt) jam babetur,licet non gravis ,

quando aliquis non sollicitat sed consentit; adbuc enini

,

participat cum altero in suo peccato, et cst causa coopeians

adejusruinam : quare solum videturaggravarimagis baec
malitia intra eamdem speciem, quando quis positive sollici-
tat. Et ideni ait Lugo dicendum de collocutione turpi , et
simili. Contradicunt tamen Sancb. Dec.l. i.c. 6. n. 14. Pal.
t. 1. tr. 6. d.6. p. 3.n. 4-etSal. cumDian.Con.Fill.etc. di-

centes, omnino explicandam esse circumstantiam sollicita-

tionis, cumbaec sit peccatum distinctum apeccato,ad quod
proximus inducitur. Iiac tamen ratione non obstante vide- ,

tursatis probabilis prima sententia Lugonis cum etiam in ,

cooperatione ad fornicationem adsit peccatum contra cari-

tatem bene distinctum a peccato cooperationis ad forni-
,

cationem cooperando ad ruinam alterius pai tis juxta

, ,

mox dicenda in quaest.

dicta in quaestione antecedenti , et
sequenti. Unde infert Lugo inductionem non esse nisi
,

circuinstantiain aggravanterti intra eamdem speciem, non

necessarioexplicc.iidam juxta scntentiam quam referemus
,

1. 6. ex n. 467.
Ex bac autem sententia Lugonis, et aliorum ut supra ,

scil. quod circumstantia sollicitationis sit ejusdem speciei

quam cooperatio ad fornicationcm infertur, quod coope- ,

ratio ad fornicationem (licetin ipsa fornicatione neccssario

contenta) sit peccatum distinctum tani contra castitatem ,

quam contra carilatein unde qui fornicatur, secundum

;

lianc sentenliam non unum peccatum committit sed plura

, ,

contra castitatem ct lot ( ut arguo ) quot peccata tu com-

;
 ,

/,3o LIB. II. TRACT. III.

mitteres ad invicem cum altero pollutionem faceres

, si ;

tunc enim unum peccatum ageres quia te polluis secun- , ;

dum quia polluis alterum (idque jam tenet Tourn. t. 3.

-

p. 337. v. Ex his ubi ait quod fornicans dupliciter pec-

,

cet, propter fornicationem propriam et propter alienam) , ;

tertium, quia cooperaris ut alter te polluat praeter duo , ;

aliapeccata, quae committis contra caritatem, coopcrando

ad pollutionem illius et ad actionem ipsius ut tu pol- ; ,

luaris. Omnia ha3c peccata enumerantur etiam in fornica-

tione et pariter in sodomia
, adulterio et incestu. Iiacc , ,

autem diversa peccata non certe sunt explicanda in confes-

sione ab eo qui fornicatur, nam sufficienler illa exprimit
fatendo fornicationem ;
fornicando jani confuse
et ut ipse
illa apprehendit , ita etiam in confuso confessarius ipsa
intelliget.
Dici posset cum Suar. apud Salm. tr. 21. c. 12. de Pec-
cat. n. 60. quod cum plura objecta mala respiciunt unum
,

actum tunc , unum peccatum constituunt etiainsi per se ,

seorsim divisum unuinquodque objectum eorum suam

propriam malitiam complete haberet prout dicit Spor. ,

dePcenit. c. 3. n. 435. de sacerdote celebrantein mortali

qui licet plures actiones per se malas perpetret, nempe
indigne consecrando, sumendo, etc, tamen, uttenetSpo-
rer quia omnes illaeactiones unum ministerium sacrificii
,

respiciunt, unum sacrilegium ipse committit. Et sic pa-

riter dici posset in fornicatione , ubi ,
quamvis plures
actiones pravae concurrant omnes per se singularem mali-
tiain habentes ,
quia tamen unum peccatum fornicationis
respiciunt, ideo (praeciso peccato inductionis) unum pec-
catum constiluunt. Sed regulam , quam ponit Suar. ut
supra, negant Salmant. n. 69. 1. c. et dicunt, quodsicut
plura objecta prava specifice distincta in uno actu (puta,

in occisione sacerdotis ) plura peccata eiformant specie ,

diversa ita plura objecta ex se propriam malitiam com-

;

pletam habentia, etiam in uno actu plura peccata numero

diversa constituunt. Quod autem missa celebrata in mor-
talisit unum sacrilegium hoc negamus cum Croix. A ule ,

l. 4. n. 48. His tamen non obstanlibus, non

improboopi-
nionem eorum qui dicunt fornicationem ,
esse unum pec-
catum sed magis mihiarridet sententia Lugonis, ut supra.
;
 DE PRyECEPTO CARITATJS. <3i
qui iu quacumquc fornicationc plura pctcata agnoscit.
Lnusquisquc abundet in sensu suo.
47- —Quaestio III. An sit pcccatum scandali pctcrc ab
alio aliquid, quod ipse non pracstabit sine peccato si jam ,

paratus sit adpcccanduni?IIicdistin.<;uendum si res quae :

petitur de se intrinsece mala ita ut nullo modo prac-

sit ,

stari possit sine peccato prout est petcre fornicationem a

,

meretrice parata, non desunt plurcs DD. qui dicunt non

esse peccatum scandali quia, cum talismulicr sit scmper
;

in acluali aut virtuali voluntate peccandi non censetur ,

graviter sed leviter eooperari qui occasionem ei praebet

,
,

peccatum illudexequendi. Ita Sotus 1. 6. deJust. qua?st. i.

art. 5. ltem Henriq. Azor. Yalent. Medin. Salon. Manuel,
Lop. etc. apud Sanch. Dec. 1. i. c. G. n. i3. cum Co-
ninck., ct Sal. ap. Bon. de Pcenit. quaest. 5. sect. i. p. 2.
§. 3. diff 3. n. 19. et 20. Yeneror tantorum DD. auctori-
tatem, sed non auderem recedere a sententia contraria ,

quam sequendam censeo et tcnent Sancli. loc. cit. n. i4- ,

cum Cajet. Nav. et Fill. Item Bonac. de Peccat. d. 2.

quaest. 4- P- 2 §• *• n 2I Ronc. tract. 6. de Car. c. 6.
- - -

quacst. 6. Tamb. Dec. 1. 5. c. 1, §. 4- n-65. et Spor. in Y.

Piaec. c. 1. ex n. 45- q u i vocat communem et certam.
Ratio milii valde potens quia licet meretrix sit in actuali
, ,

voluntate peccandi certe tamcn sibi infert ruinam graviter

,

majorem opere complendo illud particulare fornicationis

,

peccatum. Is igitur, qui illi cooperatur ad peccatuin con-

summandum , dupliciter graviter peccat , tum contra cari-
tatem tum
, contra castitatem , ut mox melius patebit ex
infra dicendis. .

Si autem res quse petitur sit indifferens , et bene possit

proestari sine peccato alterius, ut esset petere mutuum ab
usurario ,
juramentum a falsum juraturo , sacramentum
a sacerdote peccatore , et similia \>primQ sententia tenet
non esse pcccatum grave, petere proedicta sine justa causa.
Ratio, quia, ut aiunt, cum usurarius ille, aut sacerdos etc.
jam habeat voluntatein deliberatam peccandi, non inferes
ipsi grave damnum occasionem qua
, si proponas illi ,

exequatur peccatum praeter tuam intentionem; ea enim

anticipatio opcris externi peccatum illiustantum acciden-
taliter variat. Ita Lugode Just. d. 25. cxn. 231. Cajct. 2. 2.
j3 2 LIB. II. TRACT. III.

q. 78. a* 4« ct U1 Summa v. Usura, Sot. 1. c. dub. 1. Nav.

Summa, c. 17. n. 262. Sa , v. Usura , n. 5. Item Arapj.
I*ed. ttalii ap. Snnch. I)ec. 1. 3. c. 8. n. 2.3. et probabi-

lem pulant ipse Sanch. Pall. et Tamb.

Secunda vero sentcntia quam amplectimur, tcnet id ,

esse peccatum mortale tam contracaritatcm, quam contra

virtutem, ad quam laedendam occasio proximo pra:betur,
peiendo ab illo mutuum sacramentum aut juramentum ,

sine gravi causa ; nam cum , petens om- adsit gravis causa ,

nino cxcusatur ut docet 1). TJtom. 2. 2. q. 78. art. 4-

,

cuni S. Aug. Elbel. de Scand. n. 365. et aliis comm. ap.

Salm. deContr. c. 3. n. 120. quia licite potest liomo, causa
alicujus sui notabilis boni permiltere peccatum alterius , ,

quodprovenit tantum ex illius malitia. Petens autem sine

justa causa peccat primo contra caritatem, quia est causa
moralis ut proximus patiatur grave damnum spirituale ;

nam piaescindendo a qua:stione, an actus externus augeat

malitiam actus interni, ut tenet Scot. et ejus discipuli
cum Dupasq. Tbeol. t. 4- disp. 2. q. 5.; quia(ut dicunt)
integritas, seu dilTormitas actus externi diversa est ab in-
tegritate actus interni , cum actus exlerni et interni sint
diversae ralionis : vel an , manente voluntate plena er{$a
peccatum actus cxternus
, nibil addatmalitiaiactui intcrno ,

ut tenentprobabilius D Tli.. Gonet in Clypeo t. 3. diss. 7.

art. un. Estius 1. 2. dist. 4 2 §• ct alii, quia tota malitia «

actus externi consistit in voluntate. Sed quidquid sit de

hoc, etiam Thomistae prout declarat Estius, dicunt, quod,
,

eam contingit perpetratione operis mali voluntatem magis

nflici ad rem concupitam tunc sine dubio per opus , exlei -
imm additur aliquid malitia:, quia tunc ipsius voluntatis
malitia augetur. Quaproprer, quamvis speculative lo- ,

quendo sit probal)ilior Tbomistarum scntcntia pradice ,

tamen dicimus quod ex communiter contingcntibus per

,

actum cxternum semper augeatur malitia voluntatis, ob

ejusmajoremcomplacentiam, conatum,(liuturnitatem, etc.
«t advertit bene Ilabert de Act. Hum. cap. 8. q. 2. Hinc
Estius loc.cit. in fini sic concludit Ccctcrum, quoniam e.v- :

tcnuun opus rcvcra pcccatum cst , hincfit, ut scmpcr diccn-

dum sit plus mali cum fccissc quipcccatum opc.rc pcrpctrai'1 .

quam qui in sola volunlalc tonlinuit. Cuni igitur pccc

 DE PRiECEPTO CARTTATIS. /,33

actu externo notabilem majorem ruinarn sibi infert,non

potest excusari a peccato gravi contra caritatem qui sine ,

gravi causa cooperatur illi ad opus exequcndum ut ait

,

etiain Tourn., t. 3. p. 4 2 7- V« Ex his : caritas enim nos ob-

ligat ad vitandum damnum grave proximi, quoliescumque
incommodo id possumus. Cum autem babe-
^sine notabili
inus gravemcausam petendi, non possumus sine gravi
incommodo a petendo abstinere et idco tunc equidem ;

excusamur •
causa sit levis et tanto magis
secus vero, si ,

si sit illicita, aut vana. Ita Bus. n. 49- Sancli. Dec. 1. 3.

c. 8. n. 22. ct 2.3. cum Valent. Arag. et Conrad. Sylv.

v. Usura 7. q. 1. Molin. t. 2. de Just. d. 335. conclud. 4-
Ronc. tr. 6. de Car. c. 6. q. 6. Tamb. Dec. 1. 5. c. 1.
q. 6.
§. 4- n. 76. Salm. de Contract. c. 3. n. 123. et tract. 21.
c. 8. n. 123. cum Pal. Bann. et Trull. Bonac. de Pecc.

d. 2. q. 4- P- 2. n. 21. cum Suar. et Fill., et censet Bon.

ralionem primac sentcntise non videri satis firmam. Item
Spor. in V. Prrcc. c. 1. n. 4^- cum S. Antonin. Vasq.
Pont. Palud. Aug. et aliis ap. AA. cit. Et eamdem nostram
sententiam sequitur etiam P. Elbel, de Scand. num. 365.
asserens banc esse communem."
Probabiliter tamen Sporer n. 47. cum Less. Hurt. et
aliis excusat ab boc peccato contra caritatem petentem sine
justa causa mutuum ab usurario parato si usurarius ob ,

multitudinem petentium seque certe ac facile praestabit

alteri pecuniam illam ad usuras quia tunc non adest ob- ;

ligatio impedienti peccatum quod ille aeque certe alias

,

patraret. Verum dicimus, quod petens sine gravi causa,

etiam in casu mox posito, non excusetur ab alio peccato
gravi contra virtutem ad quam Ledendam mortaliter in-
,

ducit proximum. Et boc etiamsi daretur casus, quem ,

practice jam diximus moraliter impossibile esse evenire

quod opere externo non augeretur malitia proximi parati
ad peccandum. Ratio quia sine justa causa nunquam licet
,

cooperari ad actionem objective malam concurrere enim :

moraliter, etsi permissive ad actum objective malum sine

,

justa causa per se semper est malum prout certum est

, ;

quodinducere amentem ad pejerandum, fornicandum etc.

etiamsi ille non peccat, est grave peccatum contra virtutes
oppositas , ut communiter dicunt Salm. de Leg. c. 3. n. 4n.
i- 19.
 ,

434 LIB. II. TRACT. III.

ctBus. n. i55. cum Laytn. Bon. Pal. Sanch. Gran. etc.

Hinc eodem modopetens sine gravi causa mutuum ab usu-
rario, Sdcramentum a sacerdote peccatore, quamvis parato,
peccat non solum contra caritatem, sed etiam contra jus-
titiam aut religionem ut dicunt Salm. 1. c. de Contr. c. 3.
, ,

n. 123. et de Sacr. c. 8. n. 36. Sanch. Bec. 1. c. cum Sylv.

Mol. Valent.Pal. Trull. Vill. Ban. Tap. apud Salm. in fine.
Notant autem Sporer loc. cit. n. ^5. et Pontius de
Matr. 1. 5. c. 18. n. 5i. cumSoto,etCajet. quod ad mutuum
l .cite petendum ab usurario non requiritur prsecisa neces-
;

sitas sedsufficit quaevis notabilis utilitas sive ad conser-

, ,

vationem, sive ad decentiam status aut familiae puta (ut , :

ait Pon. cum iisdem DD. cit. ) si vir nobilis petat mutuum
ad exercenda torneamenta cum suis amicis et alias absti- ,

nendo aliquam notam incurreret.

ARTICULUS II.

An }
et quando scandalum passivum permitti possit? an ob illud
vitandum aliquid omitti debeat ?

48. Quando scandalum passivum permitti possit? 49- ^ n sufficiat —

sola utilitas ad petendum mutuum ab usurario et sacramenta a mi- ,

nistro excommunicato vel peccatore? 5o. An aliquando tenea-

, —
muromittere, vel difTere bona spiritualia ad vitandum scandalum
alterius ? —
5i An aliquando teneamur omittere quaedam praecepta ?
.

— 52. An dimittere bona temporalia? Anpeccet graviter mulier utens

veste virili? fide ib. alios casus. —
53. An puella decenter ornata
teneatur se avertere a conspectu alicujus particularis eam concupi-
turi? — 54- Quid si se ornet ornatu superfluo? — 55. Quid si putct
in genere aliquos scandalizandos ? Et an peccent graviter mulieres
pectus ostendentes ? — 56- Quomodo pecccnt obscoena componentes ,

aut repnesentantes, aut pingentes? — 5j. An liceat suadere minus

malum, ad majus evitandum? — 58. An aliquando liceat permittere
*
ruinam proximi.

48. —
Resp. i. Permitti non potestabsque necessitate,
«

» vel utilitatepropria, vel aliena. Ratio est,quia tenemur

» ex caritate impedire peccata proximi sifacilepossimus, ,

>» Laym. c. 23. ex commun. »

Unde rcsolvuntur hi casus :

« Absque causa non licet petere mutuum ab usurario

» velab infidelijuramentum per falsosdeos, a concubina-

 DE PRiECEPTO CARITATIS. 435
» rio adniinistrationem sacramenti, vel ut celebret cum :

» enim absque peccato id non sitfacturus,cooperarerisejus

» peccato. Suarez, Sanch. Trull. lib. i. cap. 6. dist. 5.
» num. i5. >»

49- — « Resp. causa necessitatis, vel utilitatis po-

2. Ex
» test permitti. Patet in dicto casu qui simpliciter sine ,

» peccato fieri potest; ideoque licet talia petere ex ratio-

» nabili causa, etsi alter ex malitia sit peccaturus. Requi-
» riturautcm major necessitas, ut permittatur scandalum
» pusillorum , quam pharisaicum. Item major si plures ,

» sint scandalizandi; si timeatur peccatum gravius et de- ;

» nique , si certe pramdeatur quam alias. Laym. loc. cit.

,

» Bon. d. 2. q. 4- P- 2. * (Sufficit inde ab usurario > ut Viva

» ex communi, et Salm. tr. 21. c. 8. n. 76. cum Cajet.

» Nav. Con. etc. Et ad pelenda sacramenta a ministro pec-

» catore , aut excommunicato tolerato, ut Laym. ,deCar.

» c. i3. n. 8. cum Sanch. et Nav. ex S. Th. Vide dicta
» n. 47- et vide etiam infra n. 77. v. 4- Licitum. ) * »

5o. —« Resp. 3. Debet perinitti si alioqui propria salus

,

» periclitaretur vel aliis praesertim communitati grave

,
, ,

» damnum immineret. Unde" bona spiritualia necessaria

» ad salutem nec clebet nec potest quisquam dimittere ob

» cujusquam scandalum. Fill, 28. c. 8.

» Rcsp. 4- Bona spiritualia ( et secundum Lorcam ap.

» Dian. p. 5. t. 7. b. 24. etiam temporalia ) non necessaria

» adsalutemnon teneturquis omittere, veldin°erre,obscan-
» dalumpharisaicum,juxtailludMatth. i5.Siniteillos f etc,

» nisi tamen ex dilatione fructus speraretur facilius vero, :

» ac saepius talia bona differenda, vel etiam omittenda

» sunt, ob scandalum pusillorum v. g. ingressus religio-
:

» nis debet differri ob scandalum parentis, si consensus

» illius brevi speretur. Laym. loc. cit. »

Docet S. Th. 2. 2. q. 43. art. 7. quod aliquando tene-
mur differre bona spiritualia non necessaria ad salutem ,

ob scandalum pusillorum, non vero ob pharisaicum. Atta-

men notandum hic est ex Laym. de Car. c. i3. n. 8. cum
S. Th. quod scandalum pusillorum, post monitionem fiat
pharisaicum. Ilinc, quamvis quis debeat differre ingredi
religionem ob scandalum propinquorum si illorum con- ,

sensus breyi speretur ut ait Bus., potest tamen recte in-

,
 ,
:

436 LIB. II. TRACT. III.

gredi, si ipsi pergant resistere, utLaym. cum S. Antonin.
Palud. etc. 1. c. n. 8. in fine. Sed quoad hoc punctum vide
omnino dicenda 1. 4- n. 68.
Et liic praeterea notandum certum
esse , ut dicunt Sal- ,

manticenses de IV. Prsecepto cap. un. n. 7. posse filios

inscio patre religionem ingredi aut clericatum sumere
, ,

maxiinesi sciant patrem ex affectu carnali impediturum

, ,

quod regulariter accidit , ut bene advertit Pinamon. de

Vocation. c. 3. circa initiurn. Hinc docet S. Thom. 2. 2.
quaest. 189. art. 6. in Corp. quod possunt filii , prce-
rccte
termisso parcntum obscquio , rcligioncm intrare etiam contra
prajceptum parentum. Et art 10. in Corp. dicit quod filii ,

nondebentconsiliumsumere,nisicM/H his ,de quibus speratur,

quod prosint et non impediant , ex Eccl. 3^. Cum viro irre-
ligioso tracta dc sanctitate, ct cum injusto de justitia. Atque
dicto art. 10. acl 2. affert S. Cyrillum, quisuperilla Evan-
gelii verba Permitte me renuntiarc
: his, qui domi sunt,etc. dicit
utcumque : Communicare proximis , indicat adhuc langucn-
tem , et retrocedcntcm •. propter quod auclit a Domino : JYemo
mittens manum ad aratrum, respiciens relro , aptus cst regno
Dei. Respicit retro ,
qui dilationem quazrit cum propinquis con-
ferendi. Vide alia valde utilia ,
quae dicentur super hoc
puncto cit. 1. 4- n - 78. Tunc tantum filiis non liceret in-
gredi religionem quando relinquerent parentes in ne-
,

cessitate gravi , vel fratres in extrema, ut Salin. de Statu

relig. c.3. num. 53. etc. cumS.Th. et communi. In dubio
tamen an necessitas sit talis permittilur ingressus; cum
, ,

in dubio possideat libertas ut docet Sanch. Decal. 1. /\. ,

c. 25. n. 6. Vide dicenda dict. 1. 4- ex n. 66.

5i. —
« Resp. 5. Ad vitandum grave scandalum pusil-

* lorum quaedam prxcepta implerinondebent nisi tamcn ,

» omissio esset magis damnosa omiltenti. YieL Laym. 1. o.

» t. 3. c. i3. Ratio hujus est quia tunc, concurrente du- ,

» plici praecepto, scilicet naturali de cavendo scandalo, et

» positivo majus et fortius est naturale. »

,

QuDestio est an ad vitandum scandalum proximi sint

,

omittenda praecepta? Certum est I. Quod pr?ecepta quae

omitti non possunt sine peccato hxc nunquam praeter- ,

mittenda sint ob alterius scandalum sivc sit pharisaicum ,

ex illius inaiitia, sive pusillorum ex ejus infirmitate, aut

 DE PRiECEPTO CARITATIS. 4^7
ignorantia. Ilujusmodi sunt praccepta fidei , et sacramen-
toruni ,
quae sunt necessaria ad ut docet S. salutem ,

Tliom. 2. 2. quacst. 43. art. 7. Item omnia praecepta natura-

liaj et quamvis DD. aliqui dicant aliquando possc omitti
praecepta naluraliaaflirmativa, nempe corrigendi peccato1-
res,vel puniendi delinquentes, quando magis timetur da-
mnum quam spcratur fructus •
tamen melius dicitPalaus de
Carit. t. 6. d. 6. p.16. n... in fin. tunc verius in iis casibus
ipsa pracceptacessare , et non obligare. Certum cstll. quod
alia praocepta positiva nec etiam omitti possint si scanda-
lum proximi esset pharisaicum , quia tunc potius daretur
illi occasio bonaaliorum malitiose impediendi , ut ait Spo-
rer de Y.Pracc. cap. 1. n. 29. ex D. Tfa. d. q. 43. art. 8.
Dubium autem an sint omittenda prsecepta positiva,
est,
ad scandalum pusillorum vitandum? Prima scnientiayro-
babilis quam tenent !Nav. Summ. cap. il\. n. 44- Vasq.
,

quaest. 43. art. 7. d. 1. Palaus d. p. 16. n. 3. cum Bas. de

Leon. et probabilem putat Croix 1. 2. 11. 244. ac Tamb.
Dec. 1. 3. c. 2. n. 8. negat quia prsecepta etiam positiva, ,

et liumana non cessant obligare quando scandalum non ,

est datum sed acceptum magis eniin tunc obstringit ob-

, ;

ligatio implendi pra?cepta tibi injuncta quam vitandi omis- ,

sionem praecepti alteri impositi. Affirmat vero secunda sen-

tentia probabilior quam tenent cum Busemb. Laym. de
,

Carit. cap. 3. n. 10. qui vocat communem, Canus in Ftel.

de Pcen. p. 5. Suar. d. 10. de Scand. sect. 4. n. 9- Tour-
nely tom. 3. pag. 332. Roncaglia de Car. cap. 6. qu. 7.
Sporer d. V. Praeo. cap. 1. n. 29. et Salm. tract. 21. c. 8.
n. 87. cum Yaient. Sylv. Bann. Led. Ilurt. I\Ied. Cord.
et Lorca. Citant eliamSalm. S. Tli. in dict. art. 7. sed re-
vera S. doctor ibi non loquitur de praeceptis sed de bonis ,

spiritualibus pro quibus verius intelligenda sunt consilia.

,

Ratio bujus sententhe est, quia piseceptum generale de

vitando scandalo proximi cum sit naturale, praeferendum ,

est praeceptis positivis. At quia magnum csset incom-

modum mulieris si ipsa ob scandalum alterius ad
,

longum tempus abstinere a missa teneretur ideo valde ,

probabiliter dicunt Laym. de Carit. cap. i3. n. 10. Tourn.

loc etSpor. dict. cap. 1. n. 291 et 37. quod illa adhoc
cit.

non teneatur nisi pro una vel altera vicc. Imotenet Elliel
,
 ,,

438 LIB. II. TRACT. III.

de Scand. cumllls. aliisque pluribus bene posse illam se- ,

mel vel iterum cmittere sacrum, sed ad hoc non teneri

cum accidat scandalum omnino ex alterius malitia.
Ex dictis resoh'untur hi casus :

« i. Prselati ecclesiastici non tenentur (imo nec pos-

»> sunt), quse ad bona
conservanda sunt necessa-
Ecclesiae
» ria, v. gr. lites, etc. omittere ad vitanda scandala pliari-
» saica , imo etiam pusillorum etsi liis prius reddi debeat ;

» ratio rectitudinis. Dian. part. 5. tract. 7. r. 2.^. ex S.

» Thom. etc. »
52. — Quaeritur, an ad vitandum scandalum sint dimit-
tenda bona temporalia? Distinguit D. Th. etdocet 2. 2. q.
43. art. 8. quod si bona sint propria , tunc vel totaliter di-
mittenda , vel aliter scandalum esi sedandum scilicet per ali- ,

quam admonitioncm; nam factamonitionede veritate justi-

,

tiae,scarcdalum evadit pharisaicum de quo niliil amplius ,

curandum , ut docet idem D. Thom. eod. loc. Imo dicunt

Palaus de Carit. tom. 6. d. 6. p. 17. Sanchez Dec. lib. 1.
c. ^.n. ii. et Sporer de V. Prsecept. c. 1. n. 32. cum Sua-

rez, Dian. etc. nunquam esse obligationem gravem patiendi

magnam jacturam in bonis propriis, neproximus patiatur
scandalum etiam ex infirmitate. Ratio quia caritas erga
, ,

proximum non obligat cum

incommodo. Hoc tanto tanto
magis procedit, si bona sint commissa ad conservandum ,

ut bona Ecelesise committuntur praelatis et similia ipsa , :

enim nec etiam possunt dimitti propter scandalumalterius,

utipossunt dimitti bonaprivata. Quamvis, ut monentrecte
Laym. de Carit. cap. i3. n. 9. cum S. Antonin. et Palud.
ac Spor. loc. cit. d. n. 32. etiam pro iis differri debet exa-
ctio donec instruantur debitores de sua obligatione. Imo
,

dicunt Antonin. Cajet. etVal. apudLaym. ibid. quod si

S.
adhuc post monitionem populi scandalum nec etiam ces-
set, et magna immineat fructus spiritualis jactura , tunc
melius se geret praelatus , si procuret Ecclesiae assensum,
utdebitum Attamen beneait Laym. in hocpen-
remittatur.
sandas jssc circumstantias tam bonorum dimittendorum
quam scandali eventuri , ne forte ex remissione malitia
et
debitorum magis augeatur nam S. Tliom. de eo casu d.
:

art. 8. sic loquitur : Propter scandalum pharisaicum non

 DE PR7ECEPT0 CARITATIS. 4*9
sunt tcmporalia dimittenda ,
quia hoc et noccrct bono com-
jnuni: darctur enim malis rapiendi occasio; et noceret ipsis ra-
picntibus, qui rctinendo aliena, in peccato rcmanerent.
« 2. Sifemina utalur veste virili vel contra tantum ex , ,

» levitate sine prava intentione aut periculo scandali, et

, ,

» libidinis veniale tantum erit alias mortale , nullum

, ;

» vero, si ex necessitate. Dian. part. 5. tr. 7. r. 32. ex S. Tb.

» Sylv. ctc. »

Si mulier utatur veste virili , ex se non est peccatum

grave; sed posset grave esse ex circumstantiis periculi
libidinis, vel scandali, ut Laym. de Carit. d. cap. i3. in
fin. Sylviusap. Toarn. t. etSalm.tract. 21.
3.p. 5i5. qu. 3.
d. cap. 8. n. 62. Et lioc indicat. S. Tli. 2. 2. q. 169. a 2.
ad 3. ubi De se vitiosum cst , quod mulier utatur veste
:

virili, aut e converso : ct prozcipuc , quia hoc potest esse causa

lascivias} et spccialiter prohibclur in lcge (Deut 22.), quia

Gentiles tali muiatione habitus utebantur ad idololatriM super-
stitionem. Potest tamen quandoque hoc fieri sine peccato pro-
pter aliquam ?iecessitatem, vclcausa se occultandi ab hostibus ,

vel propter defectum alterius vestimenti vel propter aliud hu- ,

jusmodi. Secus autem esttantum veniale et aliquando nul- ;

lum,si adsitjusta causa,v.gr. adse occultandum, ut docet

D. Tb. loc. cit. et Laym. ibid. cum JNavar. et Cajet. qui
dicit praeceptum Deut. c.22. proutcseremoniale jam cessasse.
« 3. Peccatum ex quo confessarium in confessione ( ex
,

» infirmitate tamen)graviter scandalizandum nosti, debes

» reticere. Laym. loc. cit- ex INav. etc.

» 4- Uxor semel, vel iterum debet omitterejejunium ,ex

» quo maritus graviter offenderetur, et orireturdiscordia.
» Ibid.
» 5. Si , ituro te ad sacrum die festo excitanda sit , gravis
» rixa, vel caedes , non teneris ire. Ibid.
» 6.Superior peccata subditi saepe potest dissimulare
» advitandas turbas,etmajoramala,quae alioqui teneretur
» punire. »

53. — Mulier quae scit in se , vel in sui aspectu ali-

« 7.

» quem in particulari scandalizandum, mortaliter peccat, si

» data opera ei se conspiciendam oiferat adeoque potest,
, :

» et debet non tanlum publico sed etiam sacro abstinere

,

» die festo semel aut Jterum ad peccatum illud evitan-

, ,
 ,

44o LIB. II. TRACT. II.

» dum. Dixi i. aliquem in particulari : quia ob timorem
» scandali alicujus ex communitate in genere vel etiam
» plunum , abstinere nimis esset difticile
, , et plenum scru-
» pulis. Dixi 2. semel, aut itcrum , quia sa?pe nimis esset
» grave, et durum.Bonac. Sanch. Laym. loc. cit. n. 10. et
» alii. Yid. Dian. part. 5. tr. 7. r. 21. et 22. ubi in con-
» trarium citat aliquos auctores negantes obligationem prae-
» termittendi rern pracceptam ad evitandum aliorum scan-
» dalum. »

Si ergo agitur de omittendis rebus prseceptis ,

nempe
missa a puella, ne se ofFcrat conspectui juvenis, a quo scit
turpiter se concupisci, juxta secundam sententiam relatani
n. 5i. debet ipsa semel et iterum omittere sacrum
, sed :

probabiliter etiam juxta aliam primain sententiam ibid.

allatam utait Tamb. Dec. lib. 4- cap. 2. n. 8. bene posset,
,

imo teneretur, non obstante scandalo illius, ecclesiam adire

ad sacrum audiendum.
Si vero agatur de re non praecepta quaeritur an peccet ,

mortaliter puella, ad conspiciendum se prsebens conspe-

ctui viri scandalum passuri? Affirmant cum Busenib. S. An-
tonin. Sylv. etc. apud Sancb. Dec. lib. 1. c. 6.
Nav. Azor.
hoc essecommune quaudo illa se ofFert
n. 16. qui asserit ,

nullam aliam causam habens rationabilem puta invisendi ,

amicas eundi ad ecclesiam, etc. Sed valde probabiliter ne-

,

gant peccare graviter Caj. 2. 2. qu. i5.\. art. 4- i» fi n et -

qu. 169. a. 2. ad 5. Sanch. loc. cit. n. 17. cum Nav. 3Ied.

et Azor. Item Spor. de V. Prsec. c. 1. n. 34- et 35. cum
Arinill. et Pall. Less. 1. 4- n. n3. Salm. tr. 21. cap. 8.
n. 5g. etprobabile putat Croix 1. 2. n. 2^7. cuni Bonac. et
Diana. SufFicitenim,ut dicunt,adeamexcusandam saltema
mortali causa ne ipsa sua libertate privetur cum ex una
, :

parte hoc scandalum non est datum sed acceptum ex ma- ,

litia viri et exalia vice cssetres valde incommoda mulieri,

;

et scrupulis obnoxia, si expendere deberet sempcr an ,

habeatjustam causam egrediendi, vel non. INequirem au-

tem (ut bene aiunt Palaus t. 6. d. 6. part. 7. n. 4- Sanch.
d. n. 17. et Sporer n. 35. ) illam e.xcusare a mortali, si ipsa
ex vanitate ducta, etsi scandalum illius viri non intendat,
data opera ejus aspectui se offerret. Ilinc recte dicunt Spo-
rcr n. 36. ct Diana p. 3. tract. 7. r. 3. cuni llurt. teneri
 DE PR.ECEPTO CARITATIS. 44
mulierem sub gravi scandalum dcterminati vitare si
v\ri ,

possit commode aliam ccclcsiam adire, per aliam viam pro-

gredi , a fenestra abstinere, et similia hoc : tamen non intelli-
gendum ad longum tempus, sed tantuin pro una vel altera
vice , donec alter advertere possit sc fugi ab illa , ut diximus
dict. n. 5i. infin. etasserit Sporer. n. 37. dicens in boc om-
nes consentire. Nequirem eliam mulierem a mortali excu-
sare, si illa petcret aliquem locum, quem nonadiret, nisi
sciret ibiamasium adesse
, ut recte advertit Sporer
n. 35.
54. —« 8. Mulier, quae exornatu, etiam conveniente suo
>» statui, probabiliterpraevidet, aliquem in particulari lapsu-
» rummortaliter, tenetur adbreve tempus eumdimittere,
» aut talis conspectum fugere. Dixi ad breve tempus : quia
» ad longum, nimis illi grave foret. V. Dian loc. cit. »
Salmant. tract. 21. c. 8. n. 5g. cum Cajet. Trull. Pal.
Nav. etc. asserunt nullo modo peccare mulierem se ornan-
tcm juxta suam conditionem si hoc faciat ad placendum;

viro suo, vel ut sponsum inveniat ut docet etiam S. TJi. ,

2. 2. qu. 169. a. 2. vel tantum ne sua libertate privetur,

,

Salm. d. 1. n. 60. Sed boc semper inielligendum ad diutur-

num tempus alias tenetur saltem bis vel semel abstinere
,

aconspectu juvenis eam concupituri, juxta dicta mox n. 53.

« 9. Si vero idem timeretur in particulari ex ornatu su-

» perfluo vano, et inconvenienti (quem assumere vanita-

,

» tis, et placendi causa, ut videantur pulchrse, et procum

» facilius inveniant seclusis aliis,non nisi veniale est), ,

» teneretur eum omnino dimittere etiam sub mortali; ,

» quia nullum babet jus ad illum ornatum et ex altera ,

» parte tenetur vitare peccatum alterius quando commode ,

» potest. Yid. Sylv. Ornatus.* (Id. recte sentiunt Salm.

v.
» tr. 21. c. 8. n. 60. ac Laym.tr. 3. cap. i3. infine. Lessius
» autem lib. 4- cap. 4- n. 112. censct tantum per breve tcm-
» pus fcminam teneri abstincrc ab illo supcrjluo omatu. Nota
» auiem hic quod docei S.
'
Thom. qu. 169. art. 2. ubi
2. 2.
» dicit mulieres , appctentes p/accre viris ex vanitate , quan-
» doquepeccare tantumrcnialiter. Alibi vero S. doctor inEp. 1

» ad. Tim. c. 2. Ornatussimplex, servata recta

in fin. sic ait:
» intentione,consuetudine,etconditionestatus,nonestpec-
» catum. De fucatoautem semper estpeccatum mulieribus ;

» enim non permittitur 01 nari, nisi propter viros, et viri 110-

 ,,
,,

4{a LIB. II. TRACT. III.

» lunt decipi , utfucatae eis appareant.)* Alii tamen , utCaj.
>» Nav. cap. 2.3. videntur docere eam tantum teneri sub ,

» venali (sed minus probabiliter) quando in particulari ,

» lapsus praevidetur et brevi tempore abstinendum est

, :

» qui etiam cum Azor. Less. et Bon. excusant a mortali

» eas, quae ex consuetudine loci media ubera detegunt
» fuco ,
pigmentis, alienis crinibus utuntur; dummodo
» non aliorum lasciviam, sed tantum majorem pulcliritu-
» dinis ornatum intendunt absque alio fine mortali aut
, ,

» lege particulari sub mortali prohibente. Addunt tamen

» fore grave et mortale peccatum hujuscemodi moremde-
,

» tegendi pectus vel tenuiter tantum tegendi ubi non

, ,

» est introducere. Navar. n. :8. Lcss. num. 112. Laym. 1.

» cit. etc, Yid.Bon. de Matv. quaest. 4- P- 9- n. 17- "
55. — « 10. Si mulier non in particulari, sed in genere
» tantum aliquos in se scandalizandos putet modo eorum ;

» lasciviam non intendat, nec ei placeat ( licetei placeat

» quod laudetur ut formosa ) non videtur teneri abs- ,

» tinere ab illo ornatu etiam superfluo sub mortali

, ,

» v. gr. f ucando faciem imo etiam denudando ex coni-

;

» muni consuetudine pectus nisi tamen denudatio vel : ,

» ornatus esset valde turpis per se , ac directe ad libidi-

» nem provocans. Ratio est, tum quia est scandalum po-
» tius acceptum , quam datum , et ornatus ille , ac pul-
» chritudo remole tantum ad peccatum provocat, ut do-
» cent Layin. et Bon. tum quia nimis grave esset isti
;

» sexui, prsesertim si maritum quserant perpetuo sic abs- ,

» tinere cum illa occasio sit universalis et perpetua, nec

; ,

» formosiores unquam licite irent foras, cum pulchritudo

y naturalis plus noceat , quam artificialis. Plura de hac ve
» vide apud Dian. t. 1. r. 37. Bardel. lib. 3. d. 5. n. i3.
» Interim feminam nudum pectus gerentem non mala in-
» tentione, etsi quidam excusent a mortali , ego tamen
» inquit Sa, dimcile absolverem. Et certum est, quod con-
» fessarioincumbat hujusmodi ornatum dissuadere, etde-
» terrereab eo. Vid. Sa, verb. Ornatus, etc. 11. cc.

Quaeritur , an peccent graviter mulieres ad sui ornatum

ubera ostendentes ? Acriter invehunt contra hunc morem
Natalis Alex. Dec. 1. 4- a.5. reg. 8. de Scandalo, et Ron-
cagl. deCarit. cap. G. qu. 5.resp. 3. diccnteshoc per seesse
 DE PIUECEPTO CARITATIS. 4P
eccatummortale, quia per se aliis grave scanclalumaflert
t hoc probari inquiunt ex SS. patribus qui hujusmodi ,

onsuetudinem magnopere increpant. Cum ego munus

oncionatoris gessi pluries etiam bunc perniciosum usum
,

ortiter conatus sum exprobrare sed cum bic oflicium

;

gam scriptoris de scientia morali, oportet ut dicamquod ,

uxta veritatem sentio et quod aDD. didici. Non nego I.

,

[uod illae feminae, quae bunc morem alicubi introduce-

•ent ,sane graviter peccarent. Non nego II. quod denu-
latio pectoris posset csse ita immoderata, ut per se non
:>osset excusari a scandalo gravi tanquam valde ad lasci-
,

riam provocans, uti bene ait Sporer de Y. Praec. cap. i.

ti. 39. Dico vero III. quod si denudatio non esset taliter
immoderata, et alicubi adesset consuetudo, ut mulieres
sic incederent , esset quidem exprobranda , sed non om-
nino damnanda de peccato mortali. Id tenent communis-
sime Nav. Caj. Less. Laym. Bon. Salm. et alii plurimi.
Nav. Summ. cap. 23. n. 19. sic aij Ncquc etiam femincc :

mortalitcr pcccant ostentantes pectora nuda quo pulchriores

videantur absque alia mala intcutione mortali; quia nullo jure
,

naturali divino aut humano saltem ad mortale obligante ve-

, , ,

talur. Idem dicit Cajetanus in 2. 2. qu. 169. art. 2. qui

vers. Secundo sic ait Pectus a mulieribus nudum alicubi
:

defertur, quod juxta morem patria non est de se mortale.

Idem docet Lessius lib. l\. cap. [\. ex n. 112. dicens:Pote^
esse pcccatum mortiferum , si pudenda non satis tcgerenturj
secus in nudando pcctorc , ut Cajet. Fum. Nav. nam partem
illam nccnalura, aut pudorpostulat absolute tegi. Grave tamcn
csset hujusmodi morcm introducere. Sententiam lianc dicit
esse communem. Laym. lib. 3. tr. 3. c. i3. in fin. n. 6.
Idem censent Azor. de IY. Praec. Sancb. Dec. lib.
c. 18.
1. c. 6. n. 7. Bonac. de Matrim. quaest. 5. punct. 9. n. 17.

et Salm. de YI. Praec. c. 3. n. 16. cum Sylv. Fill. etc. (con-

tra S. Anton. Ros. et Eliz. ) quia dicunt ) pectus non est
: (

parsvebementerprovocansadlasciviam. Yideturetiambuic
adbaerere S. Tb. 2. 2. qu. 769. art. 2. ubi loquens deornatu
superiluo mulierum ( ut patet ex 3. objectione) sic ait , :

Et si quidcmhac intenlionc scorncnt, ut alios provocent adcon-

cupisccniiam, mortalitcr pcccant. Siautcm cx quadam lcvitatc,
vel etiam exquada vanitatc proptcr jactantiam quamdam, non
 ,

444 LIB. II. TRACT. 111.

semper esf peccatum mortale , sed qu andoque veniale. Deinde

addit Tn quo tamen casupossent aliquai apeccato excusari,
:

quando hoc non fieret ex aliqua vaniiate sed propter contra- ,

riam consuctudincm quamvis lalis consuetudo non siilaudabilis.

•.

Deridet autem Roncagliahanc rationem consuetudinis ex-

cusantis,, dicens Potcstne qua?cumque consuetudo darejus ad
:

id quod aliis de sua naturaprcebct gravcm occasioncmpeccandi ?

Sed immerito deridet nam patet quod consuetudo sic ;
,

incedendi, non quidem det jus ad id quod est contra jus

naturale sed bene diminuat vim concupiscentia? ubi enim
, ;

non est mos majus scandalum dabunt illae mulieres qtiae

, ,

brachia aut crura ostendent, quam cx qua? pectus ( modo

denudatio sit moderala ) , ubi talis viget consuetudo quia ,

assuefactio emcit, ut viri ex tali visu minus moveantur ad

concupiscentiam prout experientia constat. SS. autem
,

Patres aut modo concionatorio sunt locuti vel de usuim- ,

moderato ut diximus. Tandem idem Roncagl. loc. cit. in

,

fine concedit modicam discoopertionem pectoris excu-

,

sare a peccato gravi. Et idem docet doctissimus Sylvius 2.

2. q. 169. a. 2. Caeterum non dubito quin oporteat ut ,
,

prudens confcssarius sententia supra relata magna cum

discretione utatur ne indulgeat nimiae mulierum licen-
,

tiae, quae libidinem involvet, cum pie viventes non sic m-

cedant.BeneenimCroix. lib. 2. n. 248. cum Eliz. advertit,
quod ejusmodifeminsedenudatione pectoris non raroquae-
runt inboneste appeti a viris , ut illos sibi irretiant et cap-
tivent; et hanc ob causam recte putatEliz. plures feminas
damnationem pati. Hinc nondubito, quin hujusmodi iu-
decens mos enixe a pra^dicatoribus et confessariis, quan- ,

tum fieri potest, coercendus sit, et extirpandus. Audiatur

idquod docet D. Antonin. p. 2. tit. 4- ca P- 5. ubi quam- ,

vis detestetur enixe usum mulierum ostendendi ubera

quando talis usus esset valde immoderatus prout refert ,

adesse ia partibus Rheni , his verbis : Si enim dc usu pa-

tria? est , ut mulicres dcferant vcstcs versus collum scissas
usquc ad ostentationcm mamillarum , ut in partibus RJicni ,

valde turpis et impudicus cst talis usus , elidco non servandus.

Attamenin sequcnti §. In quantum, addit Si cnim mulier :

ornet se secundum dcccntiam sui status cl movcm patridB, ct ,

71011 sit ibi mullus cxccssus , ct cx hoc aspicicntcs raptantur

 r
DE PRvECEPTO CAJUTATIS. \\ >

ad concupiscenliam cjus , crit ibi occasio potius acccpla quam

dataj undc non mulicri , sed ci soli qui ruit, impulabilur ad
mortale. Poterit autem csse tanlus excessus ,
quod erit occasio
ctiam data. Sic denique concludit : Ex praidictis igitur
vidciur dicendum ; quod ubi in huj usmodi ornatibus confcssor in-
venit clarc, ct indubitantcr mortale talem non absolvat, nisi ,

proponat abstincre a tali criininc. Si vcro non potest clare per-

cipcrc, ulrum sit mortale non videtur tunc praicipitanda sen-
,

tcntia{ut dicit Guillelm. specie in quodam simili ) scilicet, ut

dencget propter hoc absolutioncm , velilli faciat conscientiam dc

mortali, quia facicndo postea conlraillud, ctiamsi illud non esset
mortale , ei erit quia omne quod est contra conscien-
mortale ,

tiam , ad gchennam. 28. q. 1. §. Et his. Et cum

wdificat
promptiora sintjura ad solvendum quam ligandum , cap. Pon-
deret, dist. 1. ct melius sit Domino reddere rationem cle nimia
misericordia , quum cle nimia seceritate , ut dicit Clirysost.
cap. Alli.^ant 26. qu. 7. potius videtur absolvcndum , ct di~
vino examini dimittcndum. Fatcoriamen, quod et pr&dicatorcs
in pra?dicando , et confessores in audientia confessionum debent
talia detestari , ct pcrsuadere ad dimittendum cum sint nimia ,

tt cxcessiva; non tamcn iia indistincte asscrere esse mortalia.

56. — Peccant etiain graviter, qui componunt
« 11.
m describunt reprcesentant vel pingunt turpia et ad li-
, , ,

» bidinem provocantia. Bonac. Sanch.Fill. »

Procul dubio componentes sive repraesentantes comoe- ,

dias valde turpcs excusari non possunt a peccato gravi.

Sancb. de Matrim. lib. 9. d. f\6. n. f\i. cum S. Antonin.
Ang. Sylv. etc. Et ob quodcumque lucrum ut Tam- ,

bur. Dec. cap. 8. §. 5. n. 1.

Pariter graviter peccant pingentes sive exponentes pu- ,

blice imagines obsccenas, scilicet detectis pudendis, sive

tenui velo coopertis, ut Salm. tr. 2 c. 8. n. 64. cum Sancli. 1 .

et Trull. Secus si detectis aliis partibus

, pudcnda te- ,

gantur. Salm. ib. cum Turr. Dian. et pluribusaliis.

57. —
Utrum liceat suadere, aut permittere minus ma-
lum ad majus evitandum? Prima scntentia negat prout ,

tenet Laym. de Car. c. 12. n. 7. cum Azor et aliis. Ratio

,

quia comparativum non tollit positivum unde qui suadet ;

minus malum vere malum suadet. Limitat vero Laym.

,

cum Azor. nisi malumillud sitvirtualiter inclusum in illo

 44<5 LIB. II. TRACT. III.
alio majori. Sic parato aliquem occidere potes suadere .

ut manum tantum amputet eidem tamen non alteri de-; ,

signato. Sic etiam volenti adulterari potes suadere fornica-

tionem cum soluta in generali, non autem in particulari.
Admittunt hoc Sahn. loc. cit. dummodo ille decreverit
utrumque malum patrare cum Nav. etc. At Laym. indi- ,

stincte loquitur et Sanch. cum secunda sententia,ut mox

,

dicetur hanc limitationem expresse rejicit quia ( dicit )

, :

tunc minus malum proponitur, non ut alter illud perpe-

tret sed ut a majori retrabatur.
,

Secunda
igitur sententia probahilior tenet, licitum esse
minusmalum suadere si alter ]am determinatus fueritad
,

majus exequendum. Ratio quia tunc suadens non quaerit ,

malum, sed bonum scilicet electionem minoris mali. Ita

,

Sanch. de Matrim. lib. 7. d. 1 1. n. i5. cum Sot. Mol. Nav.

Medin. Sylvest. et aliis pluribus , ac Salm. tract. 21. c. 8.
n. 58. cum
Cajet. Sot. Pal. Bonac. etc. probabilem putat
Croixl. 2. n. 223. Hincdocetid. Sanch. n. 19. cum Cajet.
Sot. Covar. Valent. parato aliquem occidere , licite posse
suaderi ut ab eo furetur vel ut fornicetur. Et probat ex
, ,

S. August. in c. Si quos verius 33. q. v. ubi Si enimfa— , :

cturus est, quod nonlicct , jam facial adulterium, ct nonfaciat

homicidiirn : etvivcnte uxore sua , alteram ducat, etnonhu-
manum sanguincm fundat. Ex quibus verbis jam facial .

adulterium, probat Sanch. dict. n. i5. cum Soto, Mol.Nav.

Abb. etc. S. doctorem non tantum permittendo sed , ,

etiam suadendo locutumfuisse. Et hocaddit Sanch. n. 23.

cum Salon. licere non solumprivatis, sedetiam confessariis,
parentibus, et aliis, quibus ex officio incunibit impedire
peccata subditorum.
58. —
« Resp. 6. Potest aliquando permitti proximi ruina,

» quando is paratus est ad malum, et alter non intendit,

» ut peccet, sed tantum, non auferendo occasionem, per-

» mittit unum peccatum ne fiant plura ita ut permissio
, ,

» sit impeditiva majorismali. »

Undc rcsolvcs :

« 1. Hero licet non auferre occasionem furandi filiis ,

» aut famulis , cum eos nihilominus ad furandum propen-

» sos , et paratos novit , ut sic deprehensi puniantur , et
 DE PR.ECEPTO CARITATIS. Ul
» resipiseant tunc enim rationabiliter pennittit furtum
:

» unum ut evitcntur plura, Sanch. Laym. Bon.* (Et haec

,

» sententia videtur satis communis cum Sanch. de Matrim.

» 1. 10. d. 12. n. 5?.. qui citat pro ea Sot. Led. Nav. Sa,

» etc. Et consentit D. Th. in supp. 3. part. q. 62. arl. 3.

» ad 4- ubi Quandoque vir uxorem suspectam de adultcrio
:

» habens ei insidialur , ut deprehendcrc possit eam cum teslibus

» in crimine fornicationis ; et sic potest ad accusationem proce-
» dcre. Idem admittit Tourn. t. 3. p. 337. cum Antoine.)*
» 2. Probabile est non licere talia ultro
iis ponere, aut
» objicere, quia positive concurreret ad peccatum et non ;

» tam auferret occasionein quam poneret Sa v. Pecca-,

:

» tum, et Sanch. qui ex eadem causa docet non licere

» marito dare uxori ansam adulterandi vel adultero, ut ,

» tentet uxorem. Interim probabiliter contrarium docet

» Laym. lib. 2. t. 3. cap. i3. quod confirmari potest exem-
» plo Judith, quse vix aliter videtur fecisse c. 9. Cum enim
» sciret permissionem Holoferne fore impedi-
libidinis in
» tivam malorum posuit ei occasionem , nempe ornatum
,

» suum , alioqui licitum ettamen communiter censeturin

,

» hoc non peccasse. Yide Bonac. d. 2. q. 4- pag. 2. Palaum

» hic. »
Et hoc probabile putant etiam Yiva de IY. Praec. q. 1 1.
art. 5. n. 12 v. Inferetur IY. Laym. de Carit. c. i3. n. 5.
cum P. Nav. Item Elbel de Scand. n. 3 ] rj. et Sporer de r

Y. Praec. cap. 1. num. 65. cum Dian. et Tamb. et probat

ex 1. Si quis servus, et de Furtis; ubi permittitur domino
tradere servo saepe sollicitato a fure res ut adfurem deferat, ,

utsicfur deprehcnsus cum re furtiva , et punitus , non am—

plius sollicitet. Quem textum dicit Spor. cum P. Nav. Pal.
apud Tamb. locum habere etiam in foro conscientiae. Con-
tradicunt tamen Sanch. de Matrim. lib. 10. d. 12. n. 53.
cuin Sa, item Bon. de Scand. d. 2. q. 4- P- 2. num. 34. et
Spor. loc. cit. n. 63. vocans hanc probabiliorem quia (ut ,

dicunt) hsec videtur positiva inductio, sive ad peccatum

cooperatio,qu3e est intrinsece mala. Sed hoc non obstante,
satisprobabilisvideturprimasententia, quia, cummaritus,
vel dominus preebet ansam mcechandi, vel furandi non ,

vere inducit ad peccandum sed prsebet occasionem et

, ,

permittit peccatum alterius, ex justa causa, scil. ut se in-

 448 LIB. II. TRACT. III.
demnem servet a periculo damni obventuri. Aliud enim
est inducere, aliud praebere occasionem. Illud estintrinsece
malum, non autem hoc ;
alioquin nunquamliceret, etiam
ex causa justa mutuum ab usurario juramentum
,
petere ,

ab infideli, etc. quodestcontra communem DD. sententiam

(
quidquid aliquis dicat) et contra D. Tli. cum S. August. ,

2. 2. q. 78. a. 4- LT nde S. Th. ibi hanc regulam dat In- :

ducere homincm ad peccandum nullo modo licet uti tamenpec-

.

calo alterius ad bonum , licitum est. Imo S. doctor videtur

ibid. etiam opinioni mox allatae expresse adhaerere, exem-
plo decem virorum qui dixerunt ad Ismael (Jer. /±\.)
,

iVoli occidere nos ,

quia thesauros habemus in agro. Et hos
S. doctor asserit miniine peccasse.

ARTICULUS III.

An liceat allerius peccalo materialiler cooperari ?

5o,. Quando liceat materialiter cooperari peccato proximi? — 60. An

liceat nubere cum sponso existente in mortali , vel obstricto voto
castitatis? — — 62. An dare com-
61. An reddere dcbitum cidem?
munioncm — 63. Quid liccat famulis,? Et qua?
pcccatori occulto? sit
cooperatio materialis ct quac formaUs
, —6\. An comitari lierum ?

ad lupanar Et an comitari concubinam ad herum? — 65. An

etc.

deferrc munera mcretiici ? —

66. An aperire ostium meretrici ? An
deferrc scaUm utdominns ascendat ad mulierem ? — 67. An
, scri-
bere littcras amatorias ? — 68. An ministrare carnes in dic vetito? —
60. An iiccat cauponibus dare vinum ebriosis, vel carnes in die vetito ?

Vide alia apud Busemb. — 70. An locaredomum mcrctrici et usura- ,

riis ? — 71- An vendcrc aleas, giadios vcnena ctc. - 72. An agnuru , ?

Judeo? ~ 73. An liccat cluistianis captivis rcmigarc ctc ?-- 7^. An

adjuvarc tyrannum ? — ^5. An vebere annonam ad hacreticos? An au-
vebere meretricem ? — 76. An accipcre muncra ab amasio ? An
ripis
reddere gladium occisuro ? —
77. An liccat pctere juramentum a pcje-
raturo? Et mutuum ab usurario sine gravi causa? - 78. An adjuvarc -

usurarium? An darc mutuum abusuro?— 79. An pctcrc sacramenta

ab cxcommunicato , vcl a peccatorc; et an a parato? 80. An dare —
cibos vetitos?

5q. —
Uesp. Cooperari tantum materialiter , submini-
«

» strando tantum materiam , et facultatcm peccandi , vel

» exbibendo objectum, licet si sequentes conditiones ad- ,

» sint. I. Si tum opus, vel cooperatio sit sccundum se bo-

» na , vel saltem indifTerens. II. Si bona intentione , et

 DE PRiECEPTO CARITATIS. 440
» rationabili ex causa etnon ut juves alterum inpec-
fiat ,

» cando. III. Si alterius peccatum impedire nequeas aut ,

» saltem non tencaris propter causam rationabilem. Circa

» quam notant Sanch. et Laym. et si ejus gravitas certa
» regula definiri nequeat, sed prudentis judicio metienda
» sit; tanto tamen graviorem requiri, i. Quanto gravius
» est peccatuin cujus occasio datur. i. Quanto probabilius
,

» est , te non cooperante alterum non peccaturum aut , :

» quanto certior est affectus peccati. 3. Quanto propinquius

» tua cooperatio peccatum attingit. 4- Quanto minusjuris
» habeas ad tale opus. 5. Denique quanto magis peccatum
» cum justitia pugnat idque propter damnum tertii , :

» Laym. 1. i. tr. 3. c. i3. »

S. Antonin. Gabr. Sylvest. etc. apud. Sanch. in Decal.
1.i. c. 7. n. 4- videntur sentire, nullo casu licitum esse

cooperari ad peccatum alterius at hoc communiter DD. :

permittunt, si debitae conditiones adsint. YideTamb. Dec.

1. 5. c. 1 . §. 4- Et Sanch. 1. c. censet auctores citatos locutos
fuisse casu ,
quo absit justa causa excusans; vel quando
cooperatio est intrinsece mala. Semperautem est intrinsece
mala illa actio ,
quae ex se derminata est ad peccatum : uti
esset ,
quaerere domino concubinam , idola fabricare , et
quid simile. Secus , si actio potest fieri sine peccato ,
puta
ministrare mensse, aperire januam , etc. Hinc ad licite co-
operandum peccato alterius , vide conditiones requisitas
apud Busemb. ut mox supra,
Unde resolves hos casus :

60. —
« 1 Hoc modo licite materialiter cooperatursponsa
.

» contrahens cum sponso quem scit sacramentum accipere

» in peccato mortali sciens vero eum habere votum casti-
:

» tatis,peccat contrahendo cum ipso , quia ad contractum

» illicitum concurrit. Laym. 1. c. ex Sanch. 1. 7.deMatr.
» d. 11. n. 11. >»

61. — « 2. Licite quoque post matrimonium contractum

» materialiter cooperatur conjux conjugi obstricto voto , si,

» castitatis reddat debitum imo ad id tenetur ex justitia , :

» si eum exigentem non possit apropositoavocare. Ibidem.

» * (Et haec est communissima et probabilior sententia cum

» Suar. Lugo, Laym. Bon. Pal. Sanch. Conc. Ilolz. Boss,
19..
4$° LIB. II. TRACT. III.
» etc. licet opposita cum Pont. Croix, Comit. Sylv. etc.
» etiam sit probabilis ; vide dicenda 1. 6. num. 944. )* »
62. —
« 3. Similiter paroclius eucliaristiam licite potest,

» et debet ministrare peccatori , et excommunicato et hse—

» retico occulto, si petat publice; imo confessarius praebere
" debet petenti etiam privatim si ex sola confessione ejus ,

» peccatum 110 vit. Ibid. " (Et ita tenendum ex communis-

i» sima sententia cum Spor. de Sacr. Pcen. n. 869. etc. con-

!» tra Petrocor. Yide dicenda 1. 6. n. 658.)* »

63. —
« 4. Excusantur a peccato famuli si ratione sui ,

» famulatus praestent qusedam obsequia quae sine gravi ,

Ij» suo incommodo negare non possint; ut v. gr. vestiant

> dominum sternant equum , comitentur ad lupanar , ,

:>» meretrici deferant munera , eidem venienti aperiant

» ostium quia bsec tantum remote sead peccatum babent,
:

;» et sine iis peccatum fieret. Unde tamen non sequitur

,

» alteri cuivis licere ea praestare. Bonac. p. 11. cap. 26.

» Azor. tom. 2. lib. 12. cap. ult. quacst. 8. Laym. lib. 2.

l» t. 3. c. i3. Sancb. 1. 1. mor. c. 7. n. 21. * (Sed vide n.

» seq. 64. )* »
Ad distinguendumautem, quando cooperatio sit mate-
rialis , et quando formalis
dicunt ut Cardenas et ; alii ,

M. Milante in prop. 5i. Innoc XI. quod cooperatio tunc

sit materialis, quando ipsa per accidens et remotecondu-
cit ad peccatum alterius; tunc autem formalis quando ,

perse, vel ob aliquam circumstantiam adjunctam, proxime

conducit ad executionem peccati licet per se esset indif- ,

ferens. Sed melius cum aliis dicendum illam esse forma-

lem ,
quse concurrit ad malam voluntatem alterius , et
nequit esse sinepeccato : materialem vero illam, qua3 con-
currit tantum ad malam actionem alterius praeter inten- ,

tionem coopcrantis. Ilaec autem est licita quando per se ,

actio est bona vcl indifferens, et quando adest justa causa

et proportionata ad gravitatem peccati alterius, et ad pro-
ximitatem concuisus, quipraestaturadpeccati cxecutionem.
Katio quia cum tu praestas actioncm indifferentem sine
, ,

prava int^ntionc si alter illa abuti voluerit ad suum pcc-

,

catum exequenduin, r.ontenerisnisi excaritatc illudimpe-

dire; ct quia caritas non obli^at cum gravi incommodo,
ideo ponens tuam cooperationem cum justa causa 11011 ,
 DE PRjECEPTO CARITATIS. 4$i
peccas : tunc cnim peccatum illius non provenit ex coope-
ratione tua ex malitia ipsius qui tua actione abutitur.
, secl ,

]\cc potcst dici, quod tua actio, etsi |indifTerens con- ,

juncta tamen cum circumstantia pravoe intcntionis alterius,

evadat mala nam rcvera actio tua non est per se conjuncta
;

cum mala volunlate illius sed ille conjungit suam malam

,

voluntatem cum actione tua unde tua actio non erit tunc ;

causa per se influeris in peccatum sed tantum occasio qua ,

ille abutitur ad peccandum. Yide dicenda 1. 3. n. 67 1

64. —
Qiuer. I. An famulus ratione famulatus possit co-
mitari herum ad lupanar, vel sternere equum? Amrmant
Busemb. hic cum Nav. Man. etc. ap. Sanch. Dec. 1. 1. cap.
7. n. 22. Et probabilius non suflicit ad id sola ratio famu-
ope herus adiret saltem requi-
latus, etiamsi sine famuli ;

riturmetus gravis damni. Ita Sanch. 1. c. Yiva in prop. 5i

Innoc. XI. n. 5. Salm. tr. 21. c. 8. n. 72. Qui recte ad-
vertunt id nunquam licere si herus ex comitatu animosior
,

reddatur. An autem liceat famulo deducere concubinam

in domum heri? DicitSanch. 1. c. n. 25. cum Nav. etMan.
quod si inter dominum et concubinam jam conventum
erat , tunc fanmlus famulatus excusatur
sola ra»tione ,

quando dominus etiam sine famulo aeque peccatum com-

mitteret (alias non excusatur nisi ex metu gravis damni ,

ut Sanch. n. 22.). Et idem ait n. 25. de famulo deferente

concubinain curru vel sella. Sed merito id non admittunt
Carden. et Milant. in dict. prop. 5i. et P. Concina t. 2.
pag. 284. et 285. Idque tanto magis non admittendum de
famulo vocante concubinam ad domum heri contra Azor.
Et idem dico de aurigis el nautis vehentibus meretricem
ad amasium qui tantum excusari possunt ob metum gra-
,

vis damni vide n. 76.

;

65. — Quaer. II. An

famulo deferre munera mere-
liceat
trici ralione famulatus
? AfTirmant loquendo tantum de ,

esculcntis et aliis munusculis, Bus. etSanch. lib. 1. cap. 7.

n. 29. Spor. de Y. Prac. cap. 1. n. 99. et Pal. de Car.
p. 11. n. 4- cum Nav. et Azor. Sed verius P. Conc. t. 2.
p. 284. putat lioc esse intrinsece malum quia revera mu- ,

neia per se turpcm amorcm fovent.

6G. — Quaer. III. Utrum liceat fainulo ostium meretric-
aperire? Negat Croix lib. 2. n. 253. At communir.s affir-
(5a LIB. II. TRACT. III.

niant cum Bus. Salm. d. cap. 8. Laym. de Carit. n. 74-

cap. i3. resp. 5. Tambur. cum Sancb. Dian. Azor. Sa .

Rodr. etc. Nec ofiicit propos, 5i. Innocentii XI. dicens :

Famulus qui subniissLs humeris r adjuvat herum suum

ascenderc j rfrflf a/£ stuprandam virginem ct mult .

eidem subscrvit . defcrendo sealam . apericndo januam aut quid .

simile cooperando non peccai mortaliter si id faciat metu

, ,

notabilis dctrimenti puta ne a domino male tractelur ne

. .

-is oculis aspiciatur , ne dcnw cxpeUatur. Nam lv c -

riendojanuam ex ipsomet eoutextu intelli-itur de aj eritione

per vim confecta ut recte dicunt Roncagl. deCarit. tiact. 6.
.

in Reg. pro praxi n. 4. post cap. 6. Salm. lbid. n. 74.

Modo aiunt tpsd non apei iente adsit alius qui aperiat. .

Qu.er. I^ . An ex metu moitis vel magni damni liceat

famulo subjicere bumeros vel defenc scalam domino
,

ascendenti ad tornicandum ¥1 aperire januam. et similia? .

Negant ¥iwa et Milantc in dict. piop. 5i. P. Concina

.

t. 2 Salm. n. -5. Croix bb. 2. n. 244. et alii.

pag. 280.
Quia Bl dicuut tales actiones nunquam licent, utpote
. .

intrinsece mala?. Sed contradicunt Busemb. infra n. 68.

Sancb. dict. c. 7. n. 22. et Less. I. 2. cap. 16. n. 5q. quo-
rum sententia speaata ratione mibi probabilior videtur.
Ratio . quia . ut trox supra diximus . cum tu pra?stas actio-
nem per se mdilieientem . scil. . quae potest esse bona et
rnala . Don teneris . nisi ex caritate ab illa abstinere .ne
ad peccandum quando autem alias
alter ea abutatur ;
grave
damnum metuis licite permittere potes peccatum alte- .

rius nam ex una narte cantas te non obligat ut cum

: .

gravi damno percat— ejus avertai ;

el lx altera malitia
alterius nequit mntare naturam tua? actionis , ita ut de
indifferenti evadat intrinsece mala. Et ldem mecum sentit
doctus auctor continuation. Tournely t. 1. pag. 3o3. di-
cens Non leneor grave subire detrimentum , ut alterius
:

ratum a^crtam ipse sane malitiam suam sibi imputet.

INec potest dki actioDei sunt per se niala?,
,
qucd pre&tae
quia pSOperanlor ad neccatum stupri idque probari ex ;

ipsa prop. damn. ubi dicitur aut quid simile cooperando : .

nam quod t«> c: : icrando non intelligitur de

respondttur .

cooperatic nefcrmab. sed de materiali cum de ea solum .

Lcuti sint AA. propositionis . et in tali sensu certe fuit

 DK PR.ECEPTO CARITATIS
propositio proscripta. >on autem verbis si id faciat metu .

nolabilis dctrimcnti compwJienditlW metus mortis: ibi

,

enim declaratai qualis metus non excOMl . puta ne a

domino malc tractctur , ne nc domo torvis oculis aspiciatur ,

expcllatur mala certe non comprehendunt damnum

: qua?
mortis. Quia tamen pi ediclae Looperationes vere concur-
runtad damnum stupii quamvis Bolum materialiter con- .

curraut ad peccatuni stupratorifl puto nullum alium . .

timorem excusare cooperantem nisi mortis nam alias ob . ;

solum metum jacturae facultatum ¥el infamia?. non licet .

concurrere ad dehonorationem puellae deflerandae. ~\ ide

dicenda lib. 3. n. 071. ubj dicen.us nou licere pariter .

tibi scalam vel claves tradere furi

. nisi ob timorem .

mortis vel inJamiae, cum Toumelv loc. cit. Tradere

.

autem gfadinm occisuro nunquam ucet quia non licet ,

occidi innocentem ut in mortem vites ut bene docent

. .

Ccnc. tom -. pag. iGS. et Toumely. 804. ^ ide lib. 3.

ncm. 69 7. »

67. v
—
li a: V. an liceat famulo ob metum
< >
l . gravem
scribere vel deferie litteras amatorias concubina? domini?
Quidquid alii dicant . puto cum Salm. num. 68. Sancb.
num. 26. *\
iva n. 5. Laym. Bonac. Tambur. etc. cum
Croix lib. 2. n. 273. haec nunquam licere . quia formaliter
concurrunt ad peccatum beri fovendo turpem ejus amo- .

rem. Et hoc censeo dicendum cum Sanch. et Salm. n. 6". i

contra Pal. etPeb. ap. Tamb. n. iS.

'
etiam in dubio. ?

an litterx contineant amatoria quia cum constet de turpi ;

.

amore moraliter creditur turpia continere. Si vero con-

.

tineant sola signa nrbanitatis etnm requintur ab excu- .

sandum famulum causa justa . ultra obsequium famulatus.

11 1 dicunt Salm. Sancb. et Tamb. 11. cc.
68. —
Quaer. VI. an liceat famulo ministrare carnes in
die vetito? Negant Salm. cap. 8. num. 81. cum Pal. 1 asq.
Dian. etc. Advertunt tamen in dnbio praesnmendmn he-
rum jnsta causa excusari. Sed vide seq. n. 69. Qu. YII.
Ail ea opeia qua? propinquius se ad peccatnm ha-
.

bent aut juvant verb. gr. Bubjicere bumeros. admo-

, .

vere scalas hero per fenestram ascendenti ad concubi-

» nam deferre litteras amatorias ad meretricem comi-
. .

."tari ad duellum etc commums ratio famulatosnon sul-

454 LIB. II. TRACT. III.
» ficit, setl exigunt majorem necessitatem, et causam ut ,

» licite fiant v. gr. periculum gravis

; aut saltem notabilis ,

» damni, si det.ectent; ibid. *(Sed vide dicta mox supra

» ex num. 66. )* »
69. — « 6. Sic enim excusantur caupones vendentes car-
» nes die jejunii comesturis et vinum ebriosis, si alii aeque
,

» venderent. Sancli. Bon. etc. »

Quaer. VII. an liceat cauponibus vendere vinum iis
quos ebriandos praevident? Excusat eos P. Conc. n. 29. ex
metu mortis aut mutilationis, quia (ut ait) tam vendiiio
,

quam potus sunl aclioncs indiffcrcntes, ct sola malitia bibcntis

intcmpcranter cbrictas accidit; undeinfertcauponemnonnisi
ex caritate teneri impedire ebrietatem illorum. Probabilius
tamen dicendum cum Bus. bicnum. 6. Bon.
milii videtur
et Sancb. Elb. num. 383. Spor. de 5. Praec. cap. 1. n. 82.
Tourn. tom. 3. num. 335. v. Secunda. Tamb. num. 36.
et aliis satis coinmuniter apud Croix num. 261. quod cau-
pones satis excusentur ob metutn cujuscumque gravis
damni puta si alias notabiliter laederentur ex diminutione
,

emptorum. Ratio, quia, cum niillum eo casu grave da-

mnum temporale obveniat se inebriaturo, caritasnon ol -

ligat cuin gravi incommodo peccatum ilbus vitare. Et

idem dico cum Busemb. ut supra nuin.
6. et Sancb. ib.
ac Mazzot. tom. 1. p. 480. de praebente carnes comesturis
in die vetito. Illud autem quod dicuntTamb. n. 3^. cum
Sancb. et Pal. scil. licitum esse vendere vinum eis qui
revendent mixtum aqua, si acque commode nequeantaliis
vendere id non admittimus nisi ob metum mortis vel
, , ,

infamiae.
« 7. Ea quoe ad peccatum proxime concurrunt, vel in-

» ducunt, vel cum justitia pugnant, etsi ex gencre suo sint

» indifferentia , v. g. liero alterum occisuro gladium dare j

» ostendere illum qui ad necem qixseritur, compulsare

,

>» campanam (sine scandalo tamen) ad concionem boercti-

» cam merctricem eisi conductam ac paratam e domo
, , ,

» evocare, et ad berum deducere, furi scalam applicare,

» gerenti injustum bellum dare mutuas pecunias pagum ,

» bcCrctico domino vendere gravissimam causam rcqui-

,

» runt, bocest, metum tanti mali quod secundum leges ,

» caritalis nemoteneatur subirc ad evitandum malum alte-

 DE PR7ECEPTO CAIUTATIS. {$5
9 rius, verb. gr. si alias occidendus esset , Layni. cap. 10.
» num. 4- »

70. —
« 8. In civitatibus , in quibus vitandi majoris
» mali causa pennissuin est, licet domum locare usurario
» (excipit tamen jus alienigenam), et mcretricibus ma- ;

> xime si alii conductores desint; nisi tamen meretrices

» graviter nocerent vicinis bonestis , vel ob situm ansam
» majorem darent peccatis. Sancb. lib. 1. mor. c. 7. Bon.
» 1. c. * (Ita etiam Salmant. tract. 21. cap. 8. n. 65. cum
» Trull. Prado, Led. et Yiva cum Suar. Less.
Yasquez , ,

» Azor. et communiter.)* »
aliis
71. —
« g. Excusantuc a mortali imo etiam veniali si , ,

» causaadsit, artihces qui faciunt aut vendunt res inclif- ,

,

.» ferentes quibus quis bene potest uti licet plurimi ab-

. ,

» utantur v. g. aleas , fucos gladios. llatioest, quia re-

, ,

» mote tantum ordinantur ad peccatum et simpliciter ,

» impediri non possunt. Quod si tamen abusus esset con-

» tra justitiam non liceret v. g. si occisuro dares gladium
, ;

» ob magnum pretium quod offert. Item si quis sciat ,

,

» liunc innocentem non pervertenclum, nisi per bas suas

» merces quia modicum lucrum cert?e saluti alterius est
:

» postponendum. Sancli. 1. c. Malum non est prsesumen-

» dum unde licite possunt vendi aleae, f uci gladii ve-
:
,
,

» nena (seil. ea tantum qua? possunt deservire etiain ad ,

» mcdicinam ) cuicumque ,
quem iis abusurum fore non
» constet. * ( Ita Salmant. deContract. c. 2. num. 22. cum
» S. communi. ) * »
Tb. et
Dubium autem versatur quando verosimiliter creditur ,

emptor abusurus? Bus. bic cum Sancli. dicit nonlicere illa

vendere ob lucrum. AtTamb. lib. 5. cap. 1. §.4- B. 33.
et Sabn. ibid. n. 33. cum Bon. Rebell. Tap. Sylvest.-di-
cunt licerc si venditor non posset sine clamno a vendi-
,

tione recedere sive ut loquitur Tamb. si jacluram pate-

:

retur rcs suas non ver.dendo.

,

Eodem modo licitum esset vendere ornatus puellac iis

abusuiae,siillaab aliis a?queemeret,ait Croix lib. 2.11. 263
cum Navar. Azor. Sancb. Bon. Dian. cum, negando tunc
venditionem neque impedirctur peccatum. Sedboc non
,

admittcndum juxta dicta n. fa. vers. Secunda nisi ven-

, ,

ditor alioquin notabile patiatur incommodum.

 ,

156 LIB. II. TRACT. III.

72. — « 10. Excusantur etiain ,
qui ob justam causam
» vendunt agnum Judaeo vel infideli usuro ad sacrificium.
» Item qui Judceorum synagogas, haereticorum templa ,

» legitimo magistratu permittente, aedificant , vel restau-

» rant praesertim si fieret aeque sine ipsis. Navar. 1. 5
:

» cons. 1 de Judaeis. Laym. 1. 2. t. 3. cap. i3. n. 4- Venena

.

» autem vendere nisi iis, qui bene his usuri putantur v.

, ,

» g. ad confectionem colorum, vel medicinam non licet. ,

» V. Sanch. 1 mor. c. 7. unde venditio veneni, quod

» non servit nisi ad hominis occisionem simpliciter est
, ,

» mala. »

73. — « 1 1. ex gravi metu, in trire-

Christiani captivi ,

» mibus Turcarum velhaereticorum licite remigantcon-

, ,

» tra catholicos sarcinas machinas , arma adbellum ne-

, ,

» cessaria convehunt, propugnacula aedificant, etc. Ita pro-

» babiliter Less. Sanch. Suar. Laym. lib. 2. t. 3. c. i3.
» contra Tol. et alios,qui docent peccare mortaliter. Quod
» si tamen eo loci res esset ut hacc negantes a magno pe- ,

» riculo classem christianam eriperent vel victoriam con- ,

» ferrent , tenerentur tantum bonum vitae suae anteferre.

» Suarez, Sanch. loc. cit. »

74- — " I2 - Incolae urbis , vel provinciae ,

quam tyran-
» nus occnpavit, licite manent inter iniquos possessores ,

» eosque cjgente imperio juvant excubiis fossione, con- ,

» tributione idque ex legitimi principis praesumpto con-

:

» sensu ex quo etiam taliaobsequialicitepromittunt cum

:

» juramento, ad majora mala sua, et legitimi principis

» declinanda; Laym. loc. cit. n. 5. »
75. — « i3. Nautae, et aurigae catholici in Hollandia,

» etiam sine gravi metu si absit prava intentio licite ve- , ,

» hunt annonam ad castra haereticorum , si adsint alii

» qui illis cessantibus, facerent
quia, nisi id faciant :

» excludentur oinni lucro tanquam osores boni publici;

» V. Less. lib. 2. cap. 19. Sanch. lib. 1. cap. 7. Fill. t. 22.
» cap. 5. »

An autem liceat aurigis aut nautis vehere meretricem ,

ad amaisium pro sola mercede lucranda? Affirmant Spor.

de V. Praecept. cap. 1 num. 94. Salmant. dict. cap. 8. .

num. 72. cum. Morel. et Diana apud Tambur. d. cap. 1.

§. 4- num. 3o. Croix lib. 2. num. 27^- cum Navar. Quia
 DE PRiECEPTO CARITATIS.
(ut aiunt) lii sunt causa tanlum remote cooperans. Sed
recte negant Sanch. Dec. lib. i.cap. 7. num. 25. Bon. de
Matr. pag. i/\. nuni. 6. Roncagl. de Car. cap. G. Reg. iu
praxi num. 2. et Viva in propos. 5i. Innoc. XI. num. 5.
qui contrariam opinionem ait non esse solide probabilem ;

hi omnes dicunt cos tantum excusari ob grave damnuin

vitandum imo Angles apud Sancb. putat
: nunquam licerc,
utpote instrinsece malum.
76. —
Adduntur alii casus. Peccat puella acceptans
1.

munera ab amasio ,
qui turpiter eam concupiscit , quia
fovetamorem. Croix lib. 2. n. 264« cum. Spor.
2. Pcccat reddens gladium occisuro, nisi metns gravia
incommodi excuset. Croix n. 2.65. cum Sancb. Bon. etc.
Sed vidc 1. 3. num. 5^1. v. 3. Secus circa fin.
77. —3. An liceat pctcre juramcntum a pejeraturo? Ne**
gant \asquez, ct Sotus apud Croix 1. 2. num. 268.; item
Pontius dc Matrim. lib. 5. cap. 18. num. 62. ex D. Aug.
et D. Tbom. 2. 2. quaost. 98. art. [\. ad 4- Ratio quia ,

( ut ait S. Tb.) in juramenlo cjus , qui falsum per verum

Deum jurat , non videlur essc aliquod bonum , quo utiliceat.
Sed probabilius alTirmant Salm. tract. 21. cap. 8. n. 78.
Tournely tom. 3. pag. 335. et Bonac. cle II. Prsccept. d.4.
pag. 11. 1111111. 1. cum Cajet. Salon. Suarez Reg. Filliuc. ,

etTambur. et Dian. apud Croix loc. cit. modo adsit justa

causa nempe si judex petat juramentum ratione omcii
;

(quod idem S. Tbom. loc. cit. in Corp. etiam admittit)

vel si magni tua interest uti perjurio ad fraudes alterius
manifestandas ut jus tuum consequaris
, et sic non deest :

bonum utile petentis quod suflicit pro justa causa. Et ita

;

intelligendus D. Tbom. ex contextu verborum in 1. c.

Commune autem est licere petere ob aliquod bonum jura-
mentum a juraturo per falsos deos. Ita S. Tbom. ibid. et
Sanchez, Dec. lib. 3. cap. 8. num. 21. cum Gabr. Suar.
Sayr. etc. contra Abulens. Si vero res sit vera, et alter
ignoret, vel sit falsa, et alter credat veram nonliceteum ,

inducere ad juramentum , ut recte dicunt Salm. cap. 8.

num. 79. et 80.
4- Licitum est petere mutuum ab usurario propter ali-
quod bonum; est communis sententia cum S. Th. qui 2.
2. quaest. 78. art. 4- s i° docet : Licct ab eo , qui usuras
1. 20
 , ,

f*8 LIB. II TRACT. III.

exetcet, muluum accipcrc sub usuris proptcr aliquod bonum ,

quod cst suhvcnlio suce necessilatis , vcl a/tcrius. Et alibi

cle Malo qurcst. i3. art. 4- ad '7- inquit : Si aliquis pro-
ptcr aliquod bonum utalur malitia usurarii, accipicns ab co
mutuum ad usuram non peccat. Si vero pcrsuadcret quod
,
,

mutuarct ad iisuram ci qui mutuare ad usuram paratus non ,

csset absque dubio in omni casu peccaret. Idque licet, si

,

adsit causa vel uecessitatis vel notabilis utilitatis; ut di- ,

ctum cst nuin. f\g. et ut dicunt Salm. d. cap. 8. num. 7G.

et 77. cum Cajet. Navar. Sancb. Bonac. Pal. Asserit au-
tcm Lugo d. s5. n. 235. communem esse inter DD. suf-
iicere ad excusandum petentem mutuum ab usurario a
peccato grayi quamcumque utilitatem ctiam modicam.
Secl buic non acquiesco, juxta dicta num. 47- v\ Secunda.
Ratio, quia ad excusandum grave peccatum, gravis re-
,

quiritur causa. Secus igitur dicendum si adsit notabilis ,

utilitas, utaiuntCroix 1. 2. n. 272. et Sporer de V. Pr?cc.

cap. 1 num. ^5. Et tunc licet ctiam offerre ei usuras con-
• ,

dilionate dicendo Si vis usuras , dabo ut Mol. Sancb.

: ,

Hurt. Tamb. ap. Croix lib. 2. num. 267. Imo licitum est
etiam absolute cas offcrre dicenclo Da mihi mutuum , : ,

el c.fo libi solvani usuras , ut dicunt Lugo disp. q.5. n. 227.

Sancii. Dec. cap. 8. n. 26. cum Trull. Baon. Dian. Spor.

num. 77- et alii apud Salm. de Contr. cap. 3. num. 11. 1

Et licct Salm. ib. cum S. Tb. Bon. etc. oppositum verius

ccnseant rccte , tamen probabilem vocant primam sentcn-
tiam quia ilia oblatio revera semper est conditionata
;

scilicet si nolis dare gratis offero usuras. Sed boc nequa- ,

quam admitterem, si alter non essct paratus ad mutuum

dandum sub usuris quia aliter, qui sic eum alliceret ad
;

mutuandum , directe induceret ad peccandum. jNotant au-

tem Salm. d. cap, 3. de Contr. num. 122. quod requira-
tur major causa ad petendum mutuum ab eo qui scitur ,

non daturus , nisi sub usuris : requiritur saltem magna

utilitas , ut supra.
ng. 5. Quiadjuvat usurarium tantum in numerandis
pecuniis, scribendis ralionibus, aut in defercndo pignore ,
potest excusai a peccato sola ratione famulatus secus vero
i ;

si exigat usuras quia exactio est cooperatio proximior ad.

,

peccatum usurarii , etiamsi amicabiliter exigat. Quod si

 DE PR7ECEPTO CARITATIS.
4*9
exigerct per vim aut minas non soluni peccaret scd
,
in- ,

super teneretur acl restitutionem. Yide dicenda lib. 3.

num. 789.
6. Licet dare mutuum abusuro , si adsit causa , sci-
licet si aliter illi multum possit nocere. Ita apud Croix
num. 269. Azor. ct Less. qui tainen dicit, non excusare
causam lucri etiamjusti.
79. —
7. Probabilius licet petere sacramenta a sacerdote
excommunicato tolerato quia ipse tunc miniine peccat ea
;

ministrando. Tambur. lib. 5. cap. 1. §.4- num. £0. cum

Sanch. ct Ilurt. contra Suar. Vide dicenda lib. 7. n. 39.
Conveniunt etiam DD. licitum esse petere sacramenta
a sacerdote qui est in mortali , si adsit necessilas a*j.t
,
;

notabilis utilitas. Sed dubium est, si utilitas non sit

magna an tunc liceat? Afrirmant Azor. Ilurt. et Dian. ap.

,

Croix lib. 2. num. 272. Sed negandum cum Croix juxta ,

dicta num. 4-7-. eliamsi sacerdos sit paralus ad sacrilege

ministranduin.
80. —
Volenti autem frangere jejunium ubicumque ,

invcniet cibos, iicet cos praebere dicendo conditionate , :

Si vis jam comcdcrc , cozna apud me , ut dicunt Sporer d< j

V. Prsec. num. 4^. et Less. lib. 4- cap. 2. num. 24. cuni

Navarr. Cajetan. apud Viva de Praacept. d. qu. 10. art. f\.
num. 6. Ratio quia peccatum tunc jam est interne patra-
,

tum, nec impediri potest, ut supponitur. Sed huic opi-

nioni nec acquiesco , et sequor Salm. tract. 21 c. 8. n. 81. .

et Ronc. de Carit. cap. 6. qui cum Pal. Vasq. Dian. etc.

oppositum sentiunt; quia id in iis circumstantiis est ob-
jectivemalum, ad quod non licet cooperari nisi tantum
permissive, modo aclsit causa gravis juxta nostrum prin- ,

cipium positum num. 47. vers. Secunda et toties repcti- ,

tum neinpe quod ad pcrmittendum grave peccatum pro-

,

ximi quod ille committet ex occasione a nobis prscstita

, ,

non suflicit quod alter sit paratus ad peccandum sed in-

, ,

super requiritur gravis causa neccssitatis vel saltem uti- ,

lititas,quac nos deobliget a praecepto caritatis alioquiu :

graviter peccamus tam contra caritatem quam contr.i ,

virtutem ,
qu3e a proximo lseditur.

FIMS PRIMI TO.MI

 INDEX
CAPITUM ET DUBIORUM,
CUI ANNECTUNTUR OMNIA SUMMARIA, QUjE SINGULIS CAPITIBUS f I

DUBUS APPONUNTUR, UT SIMUL ITIC PR/E OCULIS IIABEANTUR CUNCI B

RES ET QU.ESTIONES, QU.E IN OPEP.E CONTINENTUR.

LIBER PRIMUS.
TRACTATUS I.

DE CONSCIENTIA.

CAPUT I.
P;.;;.

Quid conscienlia , el quoluplex , et qucenam sequenda ? 1

t. De regula remota, ct proxima aetuum bumanornm. i. Dt; —

conseienlia et synderesi. —
3. Dc conscientia rccta et erronea. -

4- De co qui sequitur conscientiam vincibiliter erroneam. 5. Dc —

co qui scquitur conscientiam invincibilitcr crroncam. 6. An sic —
—
opcrans mcrilumacquiratin operando? 7. Respondetur objectioni
advcrsariorum. — 8. An detur conscientia invincibilitcr crronca
circa prjecepta uaturalia? Iiemisswe ad Tract. II.de Leg. n. 169.
— 9. De eo qni put;it cnonec desiderium malum non csse pccca-
tuni. — 10. De conscientia pcrplcxa. —
1 1 Deconscientia scrupu-
.

losa. Signa scrupulosorum. —

i2.Remedia etpra-serlim obcdicntia»
— i3. Dcpciiculo scrupulosi qui non obcdit. —
\(\. De regulis ge-

neralibus assignanrtis.— i5. Quomodo eonfcssarius gercre se debet

eum scrupulosis, qui timent asscntiri cuilibet pravae cogitationi. —
16. Quomodo cum iis qui scmpcr dubilant dc confessionibus pr;e-
—
teritis.
,

17. Quomodo cum iis, qui in omni aelione peccaietor-

midant. — 18. Quid de iis qui operantur cum actuali timore.
19. Scrupulosi non peccant scrupulos vinccndo, quiu illos prius
ucponant.
CAPUT II.

7)e conscienlia dubia ? 1 a

20. Quienam sit conscicntia dubia? Quodnam sit dubium posi-

tivum etnegativum? —ai. Quodnam dubium speculativum , et
practicum? —
>.2. Numquam licet opcrari cum conscienha practice

—
dubia? a3. De co qui scit aliquid esse raalum, scd dubitat an sit ,

20..
 — 4 ,

4&> 1NDEX CAPITUM ETC.

;;iave, aut levc. — i\. Quid debeat agere, qui est practicc dubius?
— 25. An liccat operari cumspeculative dubia?
conscientia —
26. De pluribus principiis rcflexis, cx quibus formari potest con-
•scientia practicc certa. —
27. De kge dubia vcl dubic promulgata , :

ct de lcge ccrta dub c abrogata.

:
—
28. De volo dubie cmisso 5 ct de
voto cetcte cmisso , ct dubie implcto. —
29. Quid de co qui judicat
probabililcr implcsse votum? —
3o. Quid si quis opus voti jam
,

prreslitit, scd voti imnicinor? 3i. An subdilus teneatur obedire

supcrioii in rc, qune cst dubie mala? —
32. Dubia de divcrsis rebus.
— 33. Quid in dubio de valore matrimonii ? Remisswe ad Ub. VI.
n. qo3 ctCjO^. —
34- Quid in dubio de solutionc, si debitum est
certum? —
35. Quid in dubio de debito, si quis rem possidet bona
iide? —36. Quid si contra possessorem urgcat ratio probabilis , ct
nulia pro ipso? —
3^. Quid si possessor, supcrvenicntc dubio nc-
—
,

•lexcrit inquircrcvcritatem? 38. Anpossiteucliaristiam accipere,

qui dubitat, an aliquid cibi vcl polus deglulivcrit? 3g. Quid si —
dubitat, an dcglutiverit ante vel post mediam noctem?

CAPUT III.

De conscienlia probabili. ? »3
4o Onre sit conscicntia probabilis. Quotquc cnumcrcnlur di-
"\e/s?e probabilitatum species? —
1, Quamam sit probabilitas facti
ct quamam juris? — 42 - Nunquam licet uti probabilitate facti cum
pciiculo damni alterius. — Qnamnam
ojiinionem scqui tcnea-
4^-
mur in matcria fidci ? 44- — Quanmam
opinionem scqui dcbeat
medicus? —
^5. Anjiossituti rcmedio minus lulo? 4^- Quid m —
desjieratur de salutc iniirmi? —
4?- Qnamnam opinionem debeat
scqui judcx? —
4^- Quamnam minister in collationc sacramcnlo-
jum? —
49* Quidsi adsit ncccssitas? 5o. An liceat uti opinionc—
jnobabiii quoadconlraltendum matrimonium, ct quoad jurisdictio-
nem confessai ii , casu quo jiraBsumitur sujiplcri ab Ecclesia ? Dehoc
vide dicenda lib. VI. n. 5~'j. et dicsnda de errore communi n. b~2.
— 5i. An quod dicitur de administrationc sacramentorum circa
tisum scntcutia? tuta , idem diccndum sit de susccj)lionc sacramcn-
1

torum? — 52. Quid si vcnator dubitat, an animal fcriendum sit

fera, vcl bomo? — 53- An liceatuti opitiione jnobabili jnobabilitatc

juris? De ojtinionc tcnuiter probabili. — 54- De ojunione probabi-
lissima. — 55. Disseutatio dc usu moderato ojiinionis probabilis.

MORALE SYSTEMA.
Pro deleclu opinionum ,
quas Ucite sectari possumus. 2S

C0R0LLAR1UM PAIMUM.

Lex dubia non obligat. 43

C0R0LLARIUM SECUNDUM.

Lex inczrta nequit certam induccre obligationem. 65

MOMTUM.
In quo exponitur decrjtum S. C generalts
Inquisitionis lioma-
condiUtm anno 1761. circa usum opinionum probabtUum. 96
 INDEX CAPITUM ETC. {S5

TRACTATUS II.
DE I.I.GIHUS.

CAPUT I.

Dc nalura, ct obligationc lcgis i» gcncre.

DUBIUM I.

Quid sit lex , sive prccceptum. io3

90. Quid sit lcx? —
91. Quis ad cam tcncatur? 92. An lcx ini- —
qua obliget? —
^3. An in dubio dc juslitia tencamur lcge? (Vide
etiam n. 99. etfusius l. 3. n. 617.) —
g4« An legeslatae a tyrannis
obligent? —
95. An obliget Icx non promnlgata? —
96. Quid notan-
• luiii circa promulgafionem legis? — 97. Quid circa legcm dubiara ?
Et in dubio an lex cxistat? an adsit causa cxcusans ? an lex sit
promulgata ? an usu rccepta ? —
98. Quidin dubio, an supcrior
—
sit
legitimus ? Et an exccdat suam potcstatem ? 99. Quid in dubio
an lex sit justa? Vel an lcx praccipiat? Vel an eam implevcris ? — ,

100. An lex bumaua possil praecipere actus intcrnos? Et an probi-

bcrc cxternos occultos? Vide ibid. qiucr. III. Utrnm iu dubio, si
vcs sit licita, subditus tcncatur obcdirc ?

DUBIUM II.

Quoiuplex est prceceplum ? 116

101. Pr.Tceptum dividitur 1 Tn aflirmativura , et ncgativum
.
—
102. Dividitur 2. In naturalc, ct positivum. io3. Prscccptum au- —
tem positivum dividitur in praeccptura divinum ct bumanum. ,

lo^. Quinam possint fcrrc lcges ? an rcges? et respubl.? an Papa ?

an concilia?an episcopi synodus ct capitula? an abbatissae ?
, ,
—
io5. Quid compvcliendat Icx canourca et civilis? Decrctalia sive , ,

dcclarationes pontiGciae an iudigeant promulgatione. Ib. v. quaer-

,

bic. 1. (Videctiam 1. 3. n. 1027. v. binc dicimus.) 106. An decla- —

rationis S. congr. ct dccreta rolos babcant vim legis? An leges civi-
les obligent in conscicntia ? —
107. De Coksuetlidine et quae con- ;

ditioncs requirantur ad statuendam consuetudinem? 108. De —

effectu consuctudinis ? Et qiyid si a lcgc reprobetur? 109. Quid —
si consueludo a legc rcvocetur? — 110. Dissertatio de potestate
PontiOcis, usqueadn. j35.
DUBIUM III.
An vis , et substantia legis positwa? dcpcndcal ab acceptalione
communilatis? 109
36. An obliget Iex non acceptata?
] 137. Quid si lcx a majore —
parte populi non aceipiatur? Quanto terapore praescribantur leges ?
— 1 38. An peccentlegem non acceptantes? Et an lex pcndeat ab
•cc«ptione populi? Quid circa lcges pontibeias ? Quid circa civi-
les? —
139. Quid si lex sit ardua, vel abrogata , vel si major
pars eara non receperil ?
DUBIUM IV.
An proecepta ctiam humana obligentsub peccalo ,
et quali ? 1
72
1 ^o. An lcgislatores bumani possint praecipcrc? Et quot conditio-

nes rcquirantur, ut lex obliget i/j 1 ?—

An supcrior possitpraecipcre .

rem levem sub culpa gravi ? —

l^^- An rcs levis Bat gravis per
circumstantias ; prccscrlhn coutcmptus ? (Vidcctiam lib. 4- num.
 —

40 4 LVDEX CAPITUM ETC.

161. v. Qnavta , et lib. 5. num. 6t.) 1 43. —
An rcs gravis
possit pnecipi snb lcvi? — ^44- Quando prxsumatur lcx obligarc
subgravi? —
i ^5. An lex pcenalis obliget adcnlpam? i46Quid —
de lege sub pcena suspensionis —
47- Quid si lex assignet
etc. 1

pcenam , et simnlpraicipiat ? —
i^B. An incurratur pcena ante sen-
tentiam ? —
l^f). Quid de pcenis positivis , et inhabilitantibus? —
i5o. An pcena convcntionalis solvi deheat ante sentcntiani?
i5i. An lex irritans octum carcntem solemnitatibus obliget in
eonscientia ? (Vidc etirmi lib. 3. num. 711.01927.) —
\5i. An te-
neamur tcllere impcdimentum obstansiniplelioni legis? (Vidc eliam
lib. 3- n. io45).

CAPUT II.
De subjeeto cui datur praeceptum.
dubium 1.

Quce personcv prccceplis obligenlur ? 280

1 53. An ad leges obligentur ebrii infideles ignorantcs etc. ?
,

—
, ,

1 54- An legislator teneaturad legcm? —

1 55. Quando pueri obli-

gentur ad leges ecciesiasticas? (Vide etiaml. 3. n. 270. ct n. 1012.)

DUBIUM II.
An Peregrini teneantur legibus sui domicilii , dum ob eo
absunt? 182
i56. An peregrinus teneatur ad lcgcs loci ubi est? i5~. An —
teneatur ad leges patria? ? Deinde ponuntur resolutioncs pJuriuin
easnum. —
1 58. An cum peregrinis possit dispensari ab episcopo loci

in legibus, et in votis? (Videetiam 1. 3. n. 332-

)

DUBIUM III.
A'n peregrini , et vagi tentantur prceceptis locorum , in quibus
morantur? 189
DUBIUM IV.
An peregrigni teneantur prceceptis juris communis , si non
sintin usu in loco , ubi morantur? 190
CAPUT III.
De modo cpio observanda sunt praecepta.
DUBIUM I.

An debcant impleri ex caritate ? 101

DUBIUM II.

An ad impletionem praeceptorum requiralur intentio iis satis-

faciendi ? 1 92
DUBIUM III.

An satisfaciat prcvceplo , qui faciens opus , e.rpresse intendit

per illud non satisfacere ? ibid.

DLBIUM IV.
An ad impletionem prceceptorum requiratur intentio, scu rolun-
tas facicndi id quod prctceplum esl? H)3
DUBIUM V.
A n divilici prcecepto , uno actu vel di\>ersis actibns eodem tem-
,

porj possit satisfieri ? 1 g 1

 INDEX CAPITTJM ETC. [65

DUBIUM VI.

An qui uno actu violat plura prcecepta ,

commiltal plura
pcccuia? Jfp

CAPUT IV.
Quse excuscnt a transgressione prrecepti.
DUBIUM I.

An
ignorantia excuset? T
97
168. An ignorantia invincibilis cxcuset? —
169. An detnr igno-
rantia invincibilis ctiam circa prreccpta juris naturre ? usquc ad 173.
— \~j\. An ignorantia excuset a poena annexa legi ?

DUBIUM II.

An melus excuset? 222

DUBIUM III.

An excuset impolentia totius , vel partis? 223

DUBIUM IV.
An excuset dispensatio ? 22 \

178. An excusct dispcnsalio facta cx justa causa? Quid si sinc

justa causa? —
179- An cxistcnte causa tcncatur supcrior dis-
pensare ?—
1 80. An valcat dispcnsatio infcrioris ?
(
Quid si dispert-
satio ab inferiore facta sit bona fide sed sine causa. Vide
, lib. 3.
n. 25i.) —
181. An cxistentc justa causa valeat dispensatio fact.t
mala fide snperioris? —
182. An in dubio dispensatio censeatur va-
iida? — 1 83. An
quis possit dispeosare cum seipso ? ( Vide lib. 1.
n. 1 83 ct 1. 3. n.286. v. Quoer.)
. —
184. An valeat dispcnsalio ex-
torta per vim aut metum ?
, 1 85- Quid— si causa exposita fuerit
falsa? —
186. Vide alios casus. —
187. An dispcnsatio strictc
accipienda? Et an detur dispcnsalto tacita? 188. De iis qui —
possunt dispensare de potestatc ordinaria?
—
189. Num Papa in —
prscceptis divinis? 190. Num episcopi? et in quibus? 191. An —
inferior dispcnset in legibus superioris, ubi dispensatio non est
obscrvata. ( Vidc ctiam 1. 3. n. 397. v. Quoad.) 192. Quid in du- —
bio, an casus egcat dispensatione? —
193. Quid de potcstate dela-
gata ? Et an bccc spiret morte concedentis? —
irj^. Quando prxlati
regulares possint dispcnsare? ( An
abbatissce possint dispensare.
Vide lib. 4- n. 53.) —
195. Quot modis ccsset dispensatio ? 196. —
Quoroodo cessetl. per cessationcm causse? —
197. Quomodo II. per
revocationem dispensantis? —
198. Quomodo III. per rcnuntiatio-
ncm dispensali? —
199. An cesset lex cessante fine legis? 200. —
I. Quid circa libros probibitos. ibid. vcrs. Utrum autcm. IT. Dc
inlcrpretationc legis. ( Inteipretationes authentica? an indigeant
jirojfiulgatione. Vid. n. io5. v. Quaer. hic I. et lib. 3. n. 1027. v.
Hinc dicimus.) 201. Dc cpikcia legis.

APPENDIX L BUSEMBAI.
Dc dispensationibus S. penitentiarice. 2 \~

APPENDIX II.
DE PRIVILEGIIS.
CAPUT I.
De pri\>ilegiis in communi. 25a
 1

4<>6 INDEX CAPITUM ETC.

CAPUT If.
Ofi prwiiogiis ecclesiasticcrum. 2G2
CAPUT 111.
De priidlegiis episcoporum. 2G8
CAPUT IV.
De piwilegiis speclantibus ad omnes liegulares in communi. 291
CAPUT V.
De pri\>ilegiis regularium in particulari. 3o(>

APPENDIX III.
De jusla prohibitione et abolitione librorum nocucc lectionis. 32$

LIBER II.
DE PRjECEPTUM \IRTUTUM THEOLOGICARUM.
TRACTATUS I.

Dc praecepto fidei.

CAPUT I.

Qu&S rnysteria jidei necessario credenda sint. 37 "i

i. mysteria credenda nccessilate medii?-- 2. An mvs-

Qtiae
teria SS. Tiinitatis ct incarnaticnis sint credenda explicitc?
,
—
3. Quse cx pr&cepto sjienda? et an memoiitcr? l\. Quaie sit ob- —
j«clum fidei raateiiale, ct cpiale formalc ?
CAPUT II.
Quomodo obliget vra:ceptiuii Jidci. 38
5. Quos, ct quando obliget praeceptum fidei ? — 6. Notandae
propos. daznnatae in hac materia. —
7. Quoties teneamur in vita
elicere actns iidci , ct spei ? —
8. Quoties circa caritalcm ? —
t). Quando hcereticus teneatur suam sectam ejicere? 10. An circa —
fidem beeat sequi opinionem minus probabilem? 11. Quando —
teneamur lidem exterius conGteri? Et rjui teneantur jurc eccle-
siastico ad extcrnam profcssioncm fidei ?

CAPUT III.
12. An liceat unquam positivc Cdcm ne^are? — i3. An uti vcrlis
aiobignis? An taccrc ? 1
—
4- An fugere? V ide alia ibid. - -1 5. An uti
vestibus, vel signis inGdelium? 16. — An audire coucioncs bare-
ticorum? (f^ide alia ibid)
CAPUT IV.
Dc infidelitate ct vitiis fidei oppositis.

DUBIUM 1.

Quid, et quoluplex sit injidelitas ? 3r)i

Dl T.IUM II.

De judaismo. Qua^ritur hic tantum, qua> communicatio cutn

Judtvis sil inlerdicta Christianis. ibid.
 EVDEX. CAPITUM ETC. jr,
:

1HT.II M III.

Qnid sit Uwresis ? 39-31

TUACTATUS II.
CAPUT UNICUM.
Depncceplospei. 3c,5
20. Quomodo definiatur spes? — 21. Qualc sit objccfum r.in!"-
/y./A;snei, et quale sit formale? An peccet contra spcm pcccatoi-
difTereas pocniteati:im , spcrando vcniam antc mortcm. (Ibid. vcrs.
Dicit.)
TRACTATUS III.
De praeccpto caritatis.
CAPUT I.

sJn, quando quomodo obligetprceceptwn caritatis Dei.

, et 3n,o
22. Quomodo Deus amandus?-- 23. Qnando obligct prseceptum
caritatis? —
2^- Bcsolvuntur casus ? Qualc sit objectum materiale
earitatis? (lb. vers. objectum.) An sit objcctnm cariiatis dcside-
rium possidendi Deum. (lbid. dub. 1 .) An dileclio divinae boni-
talis, lan.fTuam nobis convcnicntis. ( Ibid. dub. 2.)

CAPUT II.
Dc praceplis caritatis crga proximnm.
DUBIUM I.

Quis ordo seivandus inter personas ,

quaj diliguntur? L\o2
25. Qualis est ordo caritatis erga' seipsum, et proximum?
i
26. —
An llceat altqdandb sc privare bonis siiiritualibus? vel sc exponerc
periculo peceandi ob caritatcm? (Vidc ctiam I. 5. n. 63. v. Quaer.)
— 2 7- Qnando teneamur succurrerc proximo ?
DUBILM II.

De odio, ct dilectione inimicorum. />oG

28. An quisquelcncatnr iniinico exbibcre communia signa dilc-
clionis ? An etiin salutare. Ib. v. qu. —
29. An injurlam remitterc ?
— 3o. An abominalio sit licita? An in confcssione explicanda sit
species raali proximo voliii? ( Yidc etiam 1. 5. n. 5o. qu. 5.) Et an
aliquando liceat proximo vellc maluni ?
DUBIUM III.

De Prceeepto eleemosynce , seu misericordice coiporalis? l\i2

3t. An tencamur dare clcemosynam cx bonis vitaf, aut statui
ncccssariis? —
32. An succurrerc pauperibus in necessitatibns com-
munibus ? —
33. Ah possiniusfacere elccmosynam dc bonis alicnis?
DUBIUM IV.
De misericordia spiriluali , seu prcecepto correptionis fratcrnfr . /ji8

3j. Ob quale pcccalnm proximi tcncarnur ad correptionem?

35. Anob peccatum levc? — 36. An ob peccatun: factum ex igno-
rantia ? 37. Quid, si correptio oniittatur ob timorem? — 38. An
— '<

in dubio teneamur corripere? — 3p. An quando abcst periculum

rclapsus? Vcl si adsit alius idoncus? Vcl non sit spes fructus? Vcl
si cxspcctctur occasio ? —
40. Qui (encanfur corrigere? .{1 Qui- — .

nam ordo scrvandus in correptior.c ? —

l\i. Rcsclutio plurium ca-

suum.
 488 IKDEX CAPITtTM ETC.
DUBIUM V.
DE SCAXDALO.
ARTIGULUS I.

Quid quotuplex sit et quale peccatum? 4^4

43. Quale est
,

scandalum activum et quale passivuui?

,
— 4f
Ilcsolutio plurimorum casuum apud Busembaum. ^5. Quaudo —
scandalum sit speciale peccatum? 46- An circumstantia indu- —
ctionis sit necessario in confessione explicanda ? - 47 An liceat — •

peterc aliquando a parato ad peccandum id quod illc non prcestabit

sine peccato.
ARTICULUS II.
yin, et quando scandalum passiimm permitti possil? an ob illud
vitandum aliquid omitti deleat? 4^4
48. Quando scandalum passivum permitti possit? 49- An —
sufliciat sola utilitas ad pelendum mutuum ab usurario et sacra- ,

menta a ministro excommunicato vcl peccatore? (Vide etiam infra

,

n. 77. et 79.) — 5o. An aliquando teneamur omitlere, vel differc

bona spiritualia ad vitandum scandalum alterius ? ( Vide ctiam 1. 4,
de Statu relig. ex n. 66.) —
5i. An aliquando teneamur omitterc
quaedam praecepta ? (Vide etiam lib. 3- n. 33i.) 52. An dimitterc —
bona temporalia? An peccet graviter mulier utens veste virili ? ( Vidc
ib. alios casus. — 53. An puclla decenter ornata tcncatur se aver-
tere a conspectu alicujusparticularis eam concupituri? 54- Quid —
si se ornet ornatu superfluo? —
55. Quid si putctin genere aliquos
scandalizandos ? Etan peccent graviter mulicrcs pectus ostendcntes ?
— 56- Quomodopecccntobsccenacomponentcs, aut repraesentantes.
autpingentes? — 57. An suadereminus malum, ad majus
liccat cvi-
tandum — 58. An aliquando
? permittere vuinam proximi.
liceat

ARTICULUS III.
Anhceat allerius peccato materialiter cooperari? 4|8
5n. Quando cooperari peccato proximi?
liceat materialiter —
60. An liceat nubcrc cum sponso existentc in mortali , velobstricto
voto castitatis? —
61. An rcddere debitum eidem ? 62. An dare —
communionem peccatori occulto? (Vide etiam 1. 6. n. 658.) 63. —
Quid liceat famulis? Et quae sit cooperatio malerialis et ^xxxfor- ,

malis? — 64. An comitari berum ad lupanar etc. Et an comitaii

concubinam ad hcrum? —
65. An defcrre munera meretrici ? 66. —
An aperire ostium mcrctrici ? An deferre scalam ut dominus ascen- ,

dat ad mulierem ? —
67. An scribere littcras amatorias ? 68. An —
ministrare carnes in cie vetito? —
69. An liceat cauponibus dare
vinum ebriosis, vel carnes in die vetito? (Vidc alia apud Busemb.)
— 70. Anlocaredomummeretrici et usurariis ? — 71. An vendcrc
,

aleas, gladios, vencna ctc. — 72. An agnum Judeo? — 73. An

?
liccat christianis captivis remigare ctc? — Au adjuvare tyran- -j\.

num? — 75. An veherc annonam ad hzereticos? An aurigis vehcr«

meretricem ? --76. An acciperc munera ab amasio ? An reddere gla-
dium occisuro? (Sedvide veram scntentiam n. 66. in lin. lib. 3 n.
571. v. Sccus.) — 77. An liceat pcterejuramcntum a pcjcraturo? Et
mutuum ab usurario sine gravi causa ? - 78. An adjuvare usura-
rium? (Vide ctiam 1. 3. n. 789.) An dare mutuum ab usuro ? (Vide
etiam 1.3. n. 785.)— 79. An peterc sacramenta ab cxcommunicato,
vcl a peccatorc j et an a parato? — 80. An dare cibos vetitos?
FIMS I>DICIS TOSII riUJU-
1
 r

JUSTIFICATION
DE

LA THEOLOGIE MORALE
DU B. ALPHONSE-MAllIE DE LiGORIO.

PAR LABBE TH. GOUSSET,

WCJUaE-CENLEAL BE SO.N )':MINEN<:E Mgr. IX CAEIilNAL 1>E ROIIAT-CIIABOT,
ARCUETEQCE DE )ILSANr.O.\.

1 VOL. IN-8°.

LVmvrage de M. Gocsset a obtenu les suffrages des docteurs de Koms

les plus distingues , et est regarde par eux commc uu compkuient
indispcnsable de La Theologie de S. Liguori.

_ r—