9. Μορφές Ηπειρωτών στις ρουμάνικες χώρες κατά τον ύστερο βαλκανικό μεσαίωνα PDF

Α Ν Δ Ρ Ο Ν ΙΚ Ο Σ Φ Α Λ Α Γ Κ Α Σ
ΜΟΡΦΕΣ ΗΠΕΙΡΩΤΩΝ ΣΤΙΣ ΡΟΥΜΑΝΙΚΕΣ ΧΩΡΕΣ

ΚΑΤΑ ΤΟΝ ΥΣΤΕΡΟ ΒΑΛΚΑΝΙΚΟ ΜΕΣΑΙΩΝΑ*
Ε ισ α γω γή
Ή ά να φ ο ρ ά στις σχέσεις τω ν Ή π ειρ ω τώ ν με τις χώ ρες που
συνθέτουν την σημερινή Ρουμανία εγείρει συνειρμούς που α ν α
καλούν μια μακραίω νη τοπική μεταναστευτικη π α ρ ά δο σ η ή ό
πο ια καθόρισε σε σημαντικό βαθμό την ιστορική εξέλιξη τής
’Η πείρου, άλλα κ ά ϊ τοϋ εύρΰτερου έλλα δικοΰ χώ ρου. Ο ι δυο
ρουμανικές ηγεμονίες τής Β λαχίας κ ά ϊ τής Μ ολδαβίας, ή ένωση
τω ν ο π ο ίω ν τό 1859 δημιούργησε τό κ ρ ά το ς τής Ρ ουμανίας, άπε-
τέλεσαν, ώς γνω στό, ισχυρό πόλο έλξης για πο λ λ ο ύ ς Ή π ειρ ώ τες
που α π ο φ ά σ ιζα ν νά α π ο μ α κ ρ υνθο ύ ν α π ό την π α τρ ώ α γή, επ ιθ υ
μώ ντας σε ευνοϊκότερες συνθήκες οικονομική π ρ ό ο δ ο κ α ι κ ο ιν ω
νική άνέλιξη, ή α πλά ένα κ α τα φ ύ γ ιο ά πό τήν οθω μ ανική α υ θ α ι
ρ εσ ία *1.
* Βάση της παροΰσης εργασίας άπετέλεσαν δυο κείμενα άνακοινώ σεω ν

που παρουσιάσθηκαν στις 20 ’Ο κτωβρίου 2000 και στις 28 Ιο υ νίο υ 2002, τό
πρώτο στα πλαίσια των διαλέξεων (Θ' Κύκλος, χειμώνας 2000/2001) που
οργάνω σαν στα Ιω ά ννινα οι «Φίλοι τοΰ Βυζαντινού Μ ουσείου Ίω αννίνω ν»
και ή 8η ’Εφορεία Βυζαντινών Α ρχαιοτήτω ν, κα ι τό δεύτερο μέ τήν ευκαιρία
τοΰ διεθνούς Συμποσίου Η Ε πιρροή τον Ε λλη νισμ ό ν σ τις Π α ρα δ ο ννά β ιες
Ηγεμονίες. Η σνμβολή της ισ το ρ ικ ή ς Π ω γω νιανής ( Δ ιπ α λίτσ α -Μ ο λνβ δ ο σ κ έ-
π α σ τη ), Κόνιτσα, 27-29 ’Ιουνίου 2002.
1. Βλ. για παράδειγμα τά α ίτια τοΰ φαινομένου που ό Γ, Π απαγεω ργίου
άποκαλεΐ «μεγάλη φυγή τών Ζαγορισίων»: Γ. ΠΑΠΑΓΕΩΡΓΙΟΥ, Ο ικονομικοί
και κοινω νικοί μηχανισμοί σ το ν όρεινό χώρο. Ζ α γ ό ρ ι (μέσα 18ον — ά ρχες
20οϋ α ΐ ) , ’Ιω άννινα 1995, σσ. 168-170· πρβλ. ’Ελένη ΑΝ ΤΩ ΝΙΑΔΗ-Μ ΠΙΜ ΠΙ-
ΚΟΥ, «’Ερειπωμένα χωριά στήν Ε λ λ ά δ α , Έ ν α ς προσω ρινός άπολογισμός»,
Ή οικονομική δομή τώ ν β α λκ α νικώ ν χω ρώ ν σ τα χ ρ ό νια τής ’Ο θω μανικής
κνρια ρχία ς, ιε'-ιθ' α ΐ, [Αθήνα] 1979, σσ. 225-226.
384 Ανδρόνικος Φάλαγχας
Τα α ίτια αυτής τής έλξης δεν είναι δύσκολο να έντοπισθοϋν.

Θα ήταν ώστόσο χρήσιμη για την πληρέστερη κατανόηση τοϋ
υπό εξέταση αντικειμένου ή συνοπτική τους, εν εΓδει εισαγωγής,
ά να φ ο ρά .
Π ρώ τα α π ’ όλα τα ελέη τής ρουμανικής γής είναι πλούσια· ή
άφ θονη κυρίω ς πα ραγω γή σιτηρώ ν ευνοούσε το έξαγω γικό τους
εμπόριο, όπω ς επίσης κ α ι ή ά ποδοτική εκτροφή μεγάλου άριθ-
μού προβάτω ν κ α ι βοοειδών. Π αράλληλα οί άκαμπτες φεουδαλι-
κές δομές τής ρουμανικής κοινω νία ς ά πέτρ επ α ν τον σχηματισμό
τοπική ς άστικής τάξης, ενώ πα ρείχα ν τήν δυνατότητα τής συστη
ματικής έκμετάλευσης τοϋ εντόπιου πα ρ α γω γικού πληθυσμού2.
Τις ευνοϊκές για τούς φ ιλόδοξους ξένους κ ο ιν ω ν ικ ο ο ικ ο νο μ ι
κές συνθήκες έπέτεινε ή πολιτική συγκυρία. "Ηδη άπό τά τέλη
τοϋ ΙΔ ' αιώ να, Β λαχία κανι Μ ολδαβία άρχισαν νά εντάσσονται,
στήν σ φ αίρα τής οθω μανικής επιρροής, γεγονός πού επέβαλε
σ τα δ ια κ ά τον προσανατολισμό τοϋ εμπορίου τους προς τις οθω
μανικές αγορές μέ τήν συνακόλουθη εμπλοκή τών υπηκόων τοϋ
σουλτάνου, κ α ι κυρίω ς τώ ν Ε λλή νω ν, ως μεσαζόντων. Ακόμη
για τις διαπραγμ ατεύσ εις τους μέ τήν Πύλη, οι ηγεμόνες τών ρου
μανικώ ν χω ρώ ν είχαν ανάγκη άπό μορφωμένα τουρκόφω να στε
λέχη, εί δυ να τό ν μέ υψηλές διασυνδέσεις, όπω ς επίσης κα\ άπό
πλούσ ιους δανειστές, άφοϋ τό χρήμα έπαιζε άποφ ασιστικό ρόλο
στήν πολιτική σκηνή τοϋ οθω μανικού κράτους. Πολλά άπό αυτά
τά ά π α ρ α ίτη τα πρόσω πα εντοπίζοντα ν στις τάξεις τών Ε λ λ ή
ν ω ν3.
Ε ξ ά λ λ ο υ , ά πό τά τέλη τοϋ ΙΖ ' α ιώ να κ α ι μετά, ή ήδη άνθηρή
ελληνική οικονομική δρασ τηριότητα βόρεια τοϋ Δούναβη προσέ-
2. Βλ. Η. Η. STAHL. «Ρουμανία ΙΣΤ'-ΙΗ ' αιώνας», και §t. STEFANESCU,

D. MIOC, Η. CHIRCA, «Ή εξέλιξη τής φεουδαλικής προσόδου σέ εργασία στη
Βλαχία καί στη Μ ολδαβία άπο το ΙΔ' ως τδ ΙΗ ' αιώνα», όπ. π., σσ. 135-164,
167-182· Cornelia PAPACOSTEA-DANIELOPOULOU, «Les villes roumaines
et la «diaspora” grecque au XIXe siecle», Actes du IF Congres International des
etudes du Sud-Est europeen, B', Histoire, Αθήνα 1972, σσ. 541-550.
3. Βλ. T. GEMIL, Romanii ξί otornanii in secolele X IV -X V I, Βουκουρέστι
1991" I. CAPRO§U, O istorie a Moldovei prin rela(iile de credit pina la mijlocul
secolului al X V III-lea, ’Ιάσιο 1989.
Μορφές Ήπειρωτών στις ρουμανικές χώρες κατά τον ύστερο Βαλκανικό Μ εσαίωνα 385
λαβε νέα διάσταση μέ την προσθήκη τής Τ ρανσ υλβ α νία ς (επίσης
ρουμανικής ώς προς την πλειοψ η φ ία τοϋ πληθυσμού της) στις
κτήσεις τοΰ στέμματος τω ν Ά ψ βούργω ν κ α ι την σ υ να κόλουθη
συγκρότηση των έκει ελληνικώ ν εμπορικώ ν κ ο μ π α ν ιώ ν 4.
Π αρά την τελική α ποδοχή σε Β λαχία κ α ί Μ ολδαβία τής ο θ ω
μανικής κυριαρχίας, κ α ι οι δυο χώρες, α ρ χικ ά χάρη στήν σ θενα
ρή αντίσταση τώ ν κ α το ίκ ω ν τους, κ α ι μετέπειτα λόγω τοΰ α ν τ α
γωνισμού τώ ν γειτο νικ ώ ν τους δυνάμεω ν, επ έτυ χα ν νά δια τη ρ ή
σουν μέχρι τό τέλος τής Τ ο υ ρκ οκ ρα τία ς στά 1878 ένα π ρ ο ν ο μ ια
κό καθεστώ ς αυτονομίας. Έ τ σ ι λοιπόν οι ρουμα νικές ηγεμονίες
πρόβαλαν στά μάτια τώ ν ρ α γιά δω ν, σέ σύγκριση μέ τά δρώ μενα
νότια τού Δούναβη, ώς όαση ελευθερίας5. Κ ά π ο ιο ι μά λισ τα π ε
ρισσότερο αίθεροβάμονες ό ρ α μ α τίσ θη κα ν τις ηγεμονίες α υτές ώς
τό επίκεντρο ενός κινήμ ατος πού θά οδηγούσε στήν α πελευ θέρ ω
ση τώ ν Ε λλήνω ν, ή άκόμη στήν ά νά σ τα σ η τής Β υζα ντινή ς Α υ το
κ ρ α το ρ ία ς6.
4. Olga CICANCI, «Les compagnies grecques de T ransylvanie et le com m er

ce Sud-Est europeen dans la seconde m oitie du XVHe siecle», A ctes du IF
Congres International des etudes du Sud-Est europeen, ΣΤ', Droit et economic,
art, ethnographie et folklore, Αθήνα 1981, σσ. 41-52' τής ιδίας, Companiile
grece§ti din Transilvania §i comer\ul european in'anii 1636-1746, Βουκουρέστι
1981- Ά θ . E. ΚΑΡΑΘΑΝΑΣΗΣ, Ό Ε λλη νισ μ ό ς τής Τ ρ α νσ υλβα νία ς. Ή
πνευματική, εθνική καϊ εκ κ λη σ ια σ τικ ή ζωή τώ ν δύο έλλη νικ ώ ν έμπορικώ ν
κομπανιώ ν τοϋ Σ ιμ πίου καϊ τοϋ Μ πρασόβου, 18ος - 190ς αί., Θεσσαλονίκη
2003 (γαλλ. έκδ.: Ath. Ε. KARATHANASSIS, L ’hellenisme en Transylvanie.
L ’activite culturelle, nationale et religieuse des compagnies commerciales
helleniques de Sibiu et de Brasov aux X V I I I - X I X siecles, Θ εσσαλονίκη 1989)·
Δέσποινα-Είρήνη ΤΣΟΥΡΚΑ-ΠΑΠΑΣΤΑΘΗ, Ή έλλη νική εμ πορική Κ ο μ π α νί
α τοϋ Σ ιμ πίου τής Τ ρανσυλβανίας, 1636-1848. < Ο ργάνω ση κα ϊ δίκα ιο , Θεσ
σαλονίκη 1994.
5. Α ποκαλυπτική είναι, μέσα από ένα α γιολογικό κείμενο τοϋ ΙΣ Η αί., ή
ταύτιση Β λαχίας-Π αραδείσου διά στόματος τοΰ νεομάρτυρος α γίου ’Ιακώβου
από την Κ αστοριά (f 1519): Ρ. §. NASTUREL, Le M ont A thos et les Roumains.
Recherches sur leurs relations du milieu du X IV* siecle a 1654, Ρώμη 1986, σσ.
336-337. Είναι επίσης χαρακτηριστική ή δήλωση τοϋ Ή πειρώ τη αρχιερέα
Μ ατθαίου Μυρέων για τήν οποία θά γίνει παρακάτιυ (σ. 433) ιδιαίτερη μνεία.
6. Έ κτος από τούς Φιλικούς και τον Α λέξανδρο Ύ ψηλάντη, αξιοπρόσεκτη
είναι, αιώνες πρίν, ή περίπτωση τοϋ Ή πειρώ τη στιχοπλόκου Σ ταυρινοϋ, μέ
τήν οποία θά άσχοληθοϋμε διεξοδικά στις επόμενες σελίδες, α λλά κα ι τοϋ
3 86 Ανδρόνικος Φάλαγκας
Ή κοινω νία Ε λ λ ή νω ν κα'ι Ρουμάνων στις θρησκευτικές άξιες

τοΰ βυζαντινοί) πολιτισμού διευκόλυνε την δραστηριότητα των
πρώ τω ν στις ρουμανικές χώρες. Ώ ς ομόδοξοι, τύχαιναν ευνοϊκό
τερης άντιμετώ πισης κ α ι ά π έλα υ α ν μεγαλύτερης ελευθερίας κινή
σεων σε σχέση μέ κάθε άλλόδοξο ξένο. Τους ήταν άλλωστε
δυ να τό , μέ την προϋπόθεση σύναψης γάμου μέ άτομο εντόπιας
καταγω γής, να ένταχθοΰν πλήρως στην βλάχικη ή την μολδαβική
κ ο ινω νία κ α ι άκόμη να διεκδικήσουν τίτλους κα'ι αξιώματα.
Ό ρ ισ μ ένο ι μάλιστα άπό τους έπίλυδες αύτοϋς μπορούσαν να
γίνο υ ν ευκολότερα ά πο δεκτοϊ ά π δ την ρουμανική α ριστοκρατία
προβάλλοντα ς μία γενεαλογία που παρέπεμπε στο βυζαντινό
πα ρελθόν ή στην υψηλή μεταβυζαντινή κ οινω νία 7.
Ά κόμη ευνοούντα ν οι εκπρόσω ποι τοΰ ζώντος, έστω υπό α ιχ
μαλω σία, βυζαντινού οργανισμού, τής Ε κκλησίας. Πατριάρχες,
επίσ κοποι, ηγούμενοι κα'ι άλλοι κληρικοί, στερημένοι άπό τούς
Β υζαντινούς, Ν οτιοσλάβους κ α ι Γεω ργιανούς προστάτες τους,
κα'ι συνάμα πιεζόμενοι άπό τις οικονομικές άπαιτήσεις των ’Ο θω
μανώ ν, έπ α ιρ να ν τον δρόμο τού Δούναβη άποζητώ ντας τήν ελε
ημοσύνη τώ ν ηγεμόνων, τών βογιάρω ν ή άκόμη τον όβολό τού ά-
πλού χω ρικού. Ή άντα πόκρισ η υπήρξε γενναιόδω ρη. Οί ηγεμό
νες, ειδικά όσοι άπό αυτούς θεω ρούσαν τούς εαυτούς τους «τό
π ο ν κ α ι τύπ ο ν έπέχοντας» τών Β υζαντινώ ν αύτοκρατόρω ν, άλλα
κ α ι ο ί εκπρόσ ω ποι τής άριστοκρατίας, προίκισαν τά όρθόδοξα
π α τρια ρ χεία , τις μονές τού Α γίου Ό ρ ο υ ς κ α ι πολλά άκόμη ιερά
όμόφρονά του Γεωργίου Παλαμήδη· άκόμη όμως μεγαλύτερο ενδιαφέρον

παρουσιάζουν στην Μ ολδαβία, δεκαετίες πριν τούς Σταυρινδ και Παλαμήδη,
τά απελευθερωτικά σχέδια τοΰ Ιακώ βου Βασιλικού: παρακάτω , σημ. 98.
7. Ν. DJUVARA, «Les Grands Bojars ont-ils constitue dans les principautes
roumaines une veritable oligarchic institutionnelle et hereditaire ?», SF, XLVI
(1987), σσ. 39-47· D. IONESCU, «§erban Cantacuzene et la restauration
byzantine. Un ideal a travers ses images», Etudes byzantines et post-byzantincs,
A \ Βουκουρέστι 1979, σσ. 239-267· Φλ. ΜΑΡΙΝΕΣΚΟΥ, «Πλαστές φαναριωτι-
κές γενεαλογίες Μουρούζη καϊ Ύ ψηλάντη», ΔΕΓΕΕ, 8 (1991), σσ. 133-140'
D. NASTASE, «Originea imperials plasinuita §i inrudirile romane§ti autentice
ale Ipsilanîlor», AG, II(VII)/3-4 (1995), σσ. 57-64· Gh. LAZAR, «Negustorimea
in epoca lui Matei Basarab: strategii de integrare», AG, IV(IX)/3-4 (1997), σσ.
71-85.
Μορφές Ήπειρωτών στις ρουμανικές χώρες κατά τον ύστερο Βαλκανικό Μεσαίωνα 387
καθιδρύμ ατα τής Α να τολής κ α ί τω ν Β αλκανίω ν μέ πλούσιες χρη

ματικές καί άλλες υλικές δω ρεές δπ ω ς επίσης με πλήθος μετοχίω ν
καί εκτάσεω ν γής πού ά π α ιτο ϋ σ α ν την εγκα τάσ τασ η κ α ί μόνιμη
πα ρουσ ία σημαντικού αριθμού δια χειρ ισ τώ ν .
Τέλος οί ολοένα αυξανόμ ενες σχέσεις τής ρ ουμ α νική ς ά ριστο-
κρα τία ς μέ την ελληνική ιθύνουσα τάξη τής ’Ο θω μανικής Α υ το
κρα τορία ς διέδωσε τά μεταβυζαντινά π ο λιτισ μ ικά π ρ ό τυ π α βό
ρεια τού Δούναβη, μέ άποτέλεσμ α την ευνοϊκή υ π ο δο χή στις ρ ο υ
μανικές χώρες μίας π λ ειά δ α ς έλληνικής κ α τα γω γή ς λ ο γιώ ν 89.
Τά όσα σ κ ια γρ α φ ή θη κ α ν προβάλλουν — πιστεύουμε — τήν
σημασία τής Β λαχίας κ α ί Μ ολδαβίας ώς τόπο υ π ο δο χή ς τώ ν Ε λ
λήνων, πα ρ ο δικ ώ ν ή μη, μ ετα νασ τώ ν κα τά τήν εποχή τής Τ ου ρ
κοκρατίας.
Ό σ ο ν α φ ορά τον χώ ρο τής Η π είρ ο υ , ή ά π ο δη μ ία ή, σέ μία ά λ
λη κλίμακα, ό ταξιδιω τισ μ ος προς τίς ρουμανικές χώρες, ά ν κ α ί
εκδηλώ νεται ήδη α πό τήν εποχή τής πρώ ιμης Τ ου ρ κ ο κ ρ α τία ς,
προσλαμβάνει σημαντική ποσ οτική διά σ τα σ η κ α τά τούς ΙΤΓ κ α ι
ΙΘ ' αιώ να. Μ εγάλος είνα ι ό αριθμός τώ ν Ή π ειρ ω τώ ν, κ α ί ειδικ ά
τών Ζ αγορισίω ν, πού διέμεναν τότε, π α ρ ο δ ικ ά ή μόνιμα, σέ Β λα
χία κα ί Μ ολδαβία (άκόμη κ α ί στο α να το λικ ό ρ ω σ οκρατούμ ενο
άπό τό 1812 τμήμα της, τήν Β εσσαραβία). ΈκεΤ ε π ιδ ίδ ο ν τα ν σέ
8. Μ. ΒΕΖΑ, Urme romane§ti in Rasaritul Ortodox, Βουκουρέστι 19372· P.

§. NASTUREL, δπ. π., κυρίως σσ. 29-36, 327-337' τοϋ ίδιου, «Considerations
sur l’idee imperiale chez les Roumains», Β υζα ντινά, 5 (1973), σσ. 395-413 + είκ.
1-4- D. NASTASE, «L’idee im periale dans les Pays roum ains et le „crypto-
empire chretien” sous la dom ination ottomane. £ ta t et im portance du
probleme», Σύμμεικτα, 4 (1981), σσ. 201-250· τοϋ ίδιου, «Im perial Claims in the
Rom anian Principalities from the Fourteenth to the Seventeenth Centuries. New
Contributions», The Byzantine Legacy in Eastern Europe, Ν έα Ύ όρκη 1988,
σσ. 185-224' τοϋ ίδιου, V heritage imperial byzantin dans Tart et I’histoire des
pays roumains, χ. τ., χ. χ.· V. CAN DEA, C. SIMIONESCU, M ont Athos.
Presences roumaines, Βουκουρέστι 1979' τών ιδίων, Prezen£e culturale
romane^ti Istanbul, Ierusalim, Paros, Patmos, Sinai, Alep, Βουκουρέστι 1982.
9. V. CANDEA, «Les intellectuels du Sud-Est europeen au XVIIe siecle»,
RESE E, VIII (1970), σσ. 181-230, 623-668' A riadna, CA M ARIAN O-CIORA N,
Les Academies princieres de Bucarest et de Jassy et leurs professeurs, Θ εσσαλο
νίκη 1982' Ά θ . E. ΚΑΡΑΘΑΝΑΣΗΣ, Ο ί Ε λλη νες λ ό γιο ι σ τη Β λα χία (1670-
1714), Θεσσαλονίκη 1982.
388 Ανδρόνικος Φάλαγκας
επα γγέλμ ατα που κυρίω ς σχετίζονταν με το εμπόριο η την π α ι

δεία, ενώ την επικοινω νία άνάμεσα στην Ή π ε ιρ ο κα'ι τις Η γεμ ο
νίες εξα σ φ άλιζα ν σε σταθερή βάση τά περίφημα καραβάνια,
όπω ς εκείνο τοΰ θρυλικοΰ Ρόβα που άποθανάτησε ή δημοτική
μοΰσα. Για πολλούς τότε Ή πειρώ τες ή εγκατάσταση στην ρουμα
νική γή ά ποδείχθηκε ιδιαίτερα κερδοφ όρα, είτε σε άτομική βάση
είτε σε σχέση με τά καθιδρυμ ατα ή τις επιχειρήσεις που έκπροσω-
ποΰσαν. Κ ά πο ιο ι μάλιστα ά π δ αύτοΰς ά ναδείχθηκαν σε σημαί-
νουσες οικονομικές ή ακόμη πολιτικές προσω πικότητες που επι
δα ψ ιλ έυσ α ν την Ή π ε ιρ ο , τδ νέο ελληνικό κράτος, άλλα κα'ι τις
θετές τους πα τρίδες μέ σημαντικές ευεργεσίες10.
Ό μ ω ς ό στόχος τής παρουσης εργασίας δέν είναι ή έπισκόπι-
ση τής δια χρ ο νικ ή ς πα ρ ο υσ ία ς τής ηπειρώ τικης Δ ιασποράς στις
ρουμανικές χώρες, σχετικά γνω στής όσον αφ ορά τους τελευταί
ους αιώνες. Ακόμη, δέν υπάρχει πρόθεση επανάληψης τών όσων
έχουν προ πολλοϋ ειπω θεί κα'ι μέχρι σήμερα τετριμμένα επα να
λαμ βά νοντα ι για προσω πικότητες επιφ ανώ ν εθνικών ευεργετών
που έδρα σ α ν στον ρουμανικό χώρο, όπω ς οί Ζωής Καπλάνης,
Ε ύαγγέλης Ζ ά π π α ς, Α πόστολος Ά ρσάκης κ.λ.π.11.
Ώ ς επιδίω ξη τοΰ γράφ οντος, τέθηκε ή α να φ ο ρά σέ μία πρώιμη
κα'ι λιγότερο γνω στή πτυχή τώ ν σχέσεων Ή πειρω τώ ν - Ρουμά
νων. Ή ά να φ ο ρ ά αυτή επικεντρώ νεται χρονικά στον ΙΣ Τ ' κα'ι
σ τις πρώ τες δεκαετίες τοΰ επομένου αιώ να. Μπορεί, λοιπόν νά
10. V. PAPACOSTEA, «Esquisse sur les rapports entre la Roumanie et

I’fipire», Balcania, I (1938), σσ. 230-244· K. Π. ΛΑΖΑΡΙΔΗ, «Ζαγορίσιος ταξι-
διωτισμός. Τ ίθη , έθιμα και δημοτικά τραγούδια γΰρω άπδ τδ Ζαγόρι. Καλές
κα'ι κακές έπιπτώσεις τοϋ ταξιδιού για τδ Ζαγόρι», Δ ' Σ υμπόσιο λα ογρα φ ία ς
τον Β ο ρειοελλαδικού χώρον. Π ρακτικά, Θεσσαλονίκη 1983, σσ. 127-153·
A riadna CAMARIANO-CIORAN, L ’Epire et les Pays roumains, Ιω άννινα
1984, σ π ο ρ ά δ η ν Γ. ΠΑΠΑΓΕΩΡΓΙΟΥ, όπ. π., σσ. 89-99, 181-188.
11. Για την σχέση τους μέ τδν ρουμανικό χώρο: Α. ΓΟΥΔΑΣ, Βίοι π α ρά λ
ληλοι τών έπι τής άναγεννήσεω ς τής Ε λλά δ ο ς διαπρεψ άντω ν άνδρών, Β\
Αθήνα 1874, σσ. 385, 389, 404-417, Γ , Αθήνα 1870. σσ. 84-86, 332-341-
A riadna CAMARIANO-CIORAN, όπ. π., σσ. 105-106. 121-124, 224-226· βλ.
άκόμη τδ ενδεικτικό για τδ ένδιαφέρον τοΰ μέσου έλληνικοΰ άναγνωστικοΰ
κοινού άφιέρωμα, μέ τίτλο «Έλληνες της Ρουμανίας», στα Ιστορικά τής Ελευ
θερ ο τυπ ία ς (05-07-2001).
ένταχθεΐ στον ύστερο Β αλκανικό Μ εσαίω να, τό τέλος τοϋ ό π ο ι

ου δεν σημ ατοδοτεΐται ά πό την άλωση τής Κ ω νσταντινούπολης.
Ό μεσαίω νας αυτός, ά ντίθ ετα μέ ότι π α ρ α τη ρ ειτα ι στην Δύση ή
γίνεται άποδεκτό ά να φ ο ρ ικ ά μέ τον ελληνικό χώ ρο, φ α ίν ετα ι να
προεκτείνεται για το υλά χισ το ν ένάμιση α ιώ να μετά την πτώση
τοΰ Β υζαντίου. Ε ιδικά δέ γιά τις ρουμανικές χώρες, ή χα ρ α υ γή
τής νέας εποχής δέν γίνετα ι π ρ α γμ α τικ ά ά ντιλη π τή π ρ ιν ά π ό τις
σημαντικές άπό πολιτική κ α ι πολιτισ τική ά ποψ η , πα ράλληλες
ηγεμονίες τώ ν Μ ατθαίου B asarab (1632-1654) κ α ι Β ασιλείου
Lupu (1634-1653), πού σέ επίπεδο ν ο ο τρ ο π ία ς όσο κ α ί δράσης
δια περνούν τά σ τεγανά πού επέβαλε τό πλέγμα τώ ν μ εσ α ιω νι
κών αντιλήψ εω ν κ α ι π ρ α κ τικ ώ ν 12.
Θά πρέπει τέλος νά τονισ θεΐ ότι ή εργασία αυτή δέν ά ποσ κο-
πεΐ στήν απλή χρονολογική πα ρουσ ίασ η π ρ ο σ ώ π ω ν κα'ι ενεργει
ών πού ά φ ο ρ ο ΰν τό α πώ τερο κοινό πα ρελθόν Η π ε ίρ ο υ - ρ ο υμ α
νικώ ν χω ρώ ν μέ βάση τά όσα έχουν ήδη δ ια τυ π ω θ εί στήν σχετική
βιβλιογραφία. Ά ξ ο ν α τής μεθοδολογικής προσ έγγισ η ς τού π α ρ ό
ντος αντικειμένου α ποτελεί ή προβολή τώ ν πηγώ ν τής εποχής κ α ι
ειδικά τών άφ ηγημ ατικώ ν κειμένων, έστω κι ά ν α υτή ή π ρ α κ τικ ή
12. Τό ζήτημα τής επιβίωσης μεσαιωνικών νοοτροπιώ ν στον ρουμανικό

και τον εύρΰτερο βαλκανικό χώρο προβληματίζει σταθερά την ρουμανική
ερευνά- π.χ., ό Ν. CARTOJAN, Istoria literaturii romane vechi, Βουκουρέστι
19963 (α ' έκδ. Α'-Γ': 1940-1945), ο. 38, άναφερόμενος στους Ρουμάνους,
γράφει: «Ή ’Ο ρθοδοξία και ή σλαβική πα ιδεία μάς απομόνω σαν σέ μεγάλο
βαθμό άπό τις μεγάλες πολιτιστικές ζυμώσεις τής Δύσης»- άπό τήν πλευρά του,
ό V. GEORGESCU, «Ή ορολογία εκσυγχρονισμός και έξευρω παϊσμός τής
Ο θωμανικής Α υτοκρατορίας κα'ι τής Ν οτιανατολικής Ευρώπης κάτω ά πό τό
φώς τής ρουμανικής εμπειρίας», Ε κ σ υ γχ ρ ο ν ισ μ ό ς κα ι Β ιομ ηχα νική Ε π α ν ά
στα ση σ τα Β αλκάνια, Α θήνα 1980, ο. 123, σημειώνει γιά τήν πόλη τής Ν.-Α.
Εύριυπης στο τέλος τοΰ ΙΕΓ αί.: «άκόμη κα'ι στο καθαυτό ά σ τικό της επίπεδο,
ή πόλη διατηρούσε υπολείμματα ή ισχυρές επιβιώσεις πού προέρχοντα ν άπό
ένα άρχαϊκό πολιτισμό ή έναν άνθεκτικό Μ εσαίωνα»- άς παραθέσουμε άκόμη
τήν γνώμη τοϋ D. BARBU, «E criture sur le sable. Temps, histoire et
eschatologie dans la societe roum aine a la fin de l’ancien regime», Tem ps el
changement dans I’espace roumain (fragments d ’une histoire de conduites tem -
porelles), Ιάσιο 1991, o. 124, ά να φ ορικά μέ τό πνεύμα τής εποχής τοϋ ηγεμόνα
τής Βλαχίας (1688-1714) Κ ω νσταντίνου Brancoveanu (Μ πραγκοβάνου): «a
J’horloge du prince, l’heure de la Raison n’avait pas encore sonne».
ά πο β α ίνει σε βάρος μίας αυστηρά γραμμικής, χρονολογικής

προσέγγισης. Ή επιλογή αυτή τοΰ γρά φ οντος υπαγορεύτηκε άπό
τήν πρόθεσή του νά δώ σει στους άναγνώ στες έστω καί μία Ιδέα
τής νο ο τρ ο πία ς που καθόριζε τις συνιστώσες τής πρώιμης αυτής
ηπειρώ τικης Δ ιασποράς.
Μ ορφές Ή πειρωτών στην αυλή του Πέτρου το ν Χωλού τής

Μ ολδαβίας
Για τους π α ρ α π ά νω λόγους, ή πρώ τη που θά πραγματευτούμε
ά π ό τις σχετικές μέ τό θέμα μας πηγές είναι τό πολύ δημοφιλές
κ α τά τήν διά ρκεια τής Τ ουρκοκ ρα τία ς χρονικό πού ά νά γετα ι
στον ΙΣ Τ ' α ιώ να κα'ι ά π ο δ ίδ ετα ι στον α ινιγμ α τικό μητροπολίτη
11
Μ ονεμβασίας Δ ω ρόθεο \
Στο συγκεκριμένο αυτό κείμενο γίνεται λόγος για τήν
π ρ ιγκ ίπ ισ σ α Μ αρία, μονάκριβη θυγα τέρα τού Πέτρου τού
Χ ω λού πού άνάμεσα στα 1574 κα ί 1591 ηγεμόνευσε τρεις φορές
στήν Μ ολδαβία. Σύμφω να μέ τήν άφήγηση, έπρόκειτο για μία
κόρη «ώ ραιοτάτη», προικισμένη μέ «μυρίας χάριτας» άλλα κα'ι
μέ περισσή σωφροσύνη· άκόμη, «κα'ι γράμματα ήξερε βουλγαρι
κά κα'ι ρω μαϊκά» (δηλ. σλαβικά κα'ι έλληνικά)· όσο γιά τήν
χρηστότητά της, «καθεκάστην έδιάβαζε τον Α κάθιστον 'Ύ μνον
κα'ι τήν ά κ ο λο υθία ν τής Εκκλησίας». ΤΗ ταν λοιπόν φυσικό τό
χέρι τής πολύφερνης αυτής πρ ιγκ ίπ ισ σ α ς νά διεκδικήσουν πο λ
λοί άρχοντες «εντόπιοι κα'ι Κ ω νσταντινοπολΐται». Χωρίς όμως
άποτέλεσμα, άφ ού ό ηγεμόνας «είχε εις τό π α λ ά τι του έναν νέον
θαυμ άσιον, Ζ ώ τον όνόματι». 7Η ταν «εις τό πρόσω πον ευειδής,
λεπτός εις τό κορμή, εις τούς λόγους επιτήδειος κα'ι γλυκύς,13
13. (Ψευδο-)Δωρόθεος Μονεμβασίας, Β ίβ λω ν ιστορικόν περιέχον έν συνά

ψει δ ια φ ό ρο υς κα'ι έξοχους Ιστορίας, άρχόμενον άπό κτίσεω ς κόσμου μέχρι
τής άλώσεως Κ ω νσταντινουπόλεω ς κα'ι έπέκεινα’ συλλεχθέν μεν έκ διαφόρω ν
άκριβώ ν Ισ το ρ ιώ ν κα'ι εις τήν κοινήν γλώ σσα ν μετα γλω τισθέν πα ρά τοΰ Ιε
ρ ό τα το υ Μ η τροπολίτου Μ ονεμβασίας κυρ ίο υ Δωροθέου. Νεωστ'ι δέ τυπωθέν
μετά έξόδω ν τού εύγενεσ τά το υ κυρίου Α π ο σ τό λο υ Τ ζιγαρά τοΰ έξ Ιω άννι
νά) ν, κα'ι Ίω άννου Α ντω νίου τοΰ Ίονλιανοϋ, εις κοινήν ώφέλειαν..., Βενετία
1631· βλ. πα ρακάτω , σημ. 23.
σώ φρω ν κ α ι τετι[μη]μένος», δσ ον δε ά φ ο ρ ά το ήθος του, ή τα ν δχι

μόνον «παρθένος εις την ζωήν του» α λλ ά κ α ι δοκιμασμένα
«πιστός εις τά πρ ά γμ α τα τής βασιλείας». Π α ρ ά λλη λα μέ τα π α
ραπάνω προσόντα, κ α τα γ ό τα ν ά πό γονείς εύγενεϊς κ ά ϊ γνώ ριζε
«γράμματα τουρκικά κα ί ρω μαϊκά». Γιά όλους α υ το ύ ς τους λό
γους ό ηγεμόνας Π έτρος είχε ά π ο φ α σ ίσ ει νά εντάξει, μέ την άπο-
νομή τίτλων, τον φέρελπι νέο στην μολδαβική ά ρ ισ το κ ρ α τία .
Ό τ α ν λοιπόν ήρθε ή ώρα, έδωσε σέ α υ τό ν τό χέρι τής κόρης του.
Κα'ι γιά νά έπανέλθω στον λόγο τοΰ χρ ο νο γρ ά φ ο υ , «έκαμαν γ ό
μους κ α ι χα ρ α ϊς κ α ι έτίμησεν ό κϋρ Ζ ώ τος κα'ι π α τρ ίδ α κα'ι
συγγενείς κα'ι φίλους..., κα'ι έπέρασαν ήγαπημένα κα'ι τιμημένα
κα'ι μετά τά τέκνα α υ τώ ν » 14.
Ή π α τρ ίδ α που τιμούσε ό Ζ ώ τος δεν ήτα ν άλλη ά π ό τά
Ιω ά ν νινα . Ό σ ο γιά τους «εύγενεϊς» κα'ι «χρησίμους τοΰ τόπου»
γονείς του, ό πα τέρ α ς του ήτα ν ένας Τ ζιγ α ρ ά ς15, ενώ ή μητέρα
14. (Ψευδο-)Δωρόθεος Μονεμβασίας, Β ιβ λίο ν ιστορικόν..., σ. %· βλ. Α.

PIPPIDI, «De Janina a Venise: fortune et fortune politique», R E SE E , XL/1-4
(2002), oo. 198-199· όπως θά γίνει πα ρακά τω λόγος, είνα ι πιθα νόν οί
πληροφορίες αυτές να προέρχονται άπό τον ϊδιο τον αδελφό τοΰ Ζ ώ του και
χορηγό τής α ' έκδοσης τοΰ χρονικού τοϋ (Ψ ευδο-)Δωρόθεου Μ ονεμβασίας,
Απόστολο.
15. Ή A riadna CAM ARIANO-CIORAN, όπ. π., σ. 147, μέ βάση τά όσα
παραδίδει ό Ί. Λαμπρίδης, υποστηρίζει ότι ή οικογένεια Τ ζιγαρά έλκει την
καταγω γή της άπό τό Βραδετό τοϋ Ζ αγορίου, άποτελώ ντας κλάδο τής
οικογένειας Κοντοδήμου· άναφέρει άκόμη ότι ό κλάδος Τ ζιγαρά έλαβε τό
όνομά του άπό την υπηρεσία που είχε προσφέρει ό ιδρυτής του προς έναν
ηγεμόνα τής Βλαχίας, ώς επιφορτισμένος μέ την είσπραξη ενός ειδικού φόρου
επάνω στο μαλλί των προβάτω ν που ονομαζόταν «tzigaie» (στά ρουμανικά τό
ούσιαστ. îgciie δηλιόνει μία ποικιλία προβάτων), θέση που, άν και
άντιμετω πίζεται μέ σκεπτικισμό, δεν ά π ορ ρίπτετα ι άπό τον A. PIPPIDI, όπ. π.,
σσ. 197-198· κάλλιστα όμως θά μπορούσαμε νά υποθέσουμε ό τι τό επίθετο
Τ ζιγαράς προδίδει ιταλική καταγω γή ή επιρροή, ά ν θεωρήσουμε ό τι άποτελεϊ
ελληνική προσαρμογή τοϋ ίταλικοϋ Cigala- βλ. C. Ρ. KYRRIS, «Modes de
survivance de transform ation et d ’adaptation du regime colonial latin de
Chypre apres la conquete ottom ane», Έ π ετη ρ ϊς (Κ έντρου Ε π ισ τη μ ονικ ώ ν
Ε ρευνώ ν Κύπρου), XIII-XVI/1 (1988), σ. 264. Γιά τούς άδελφοϋς Ν ικόλαο κα'ι
Κ ωνσταντίνο Τ ζιγαρά, Νοϋτσο και Τόλη Κοντοδήμο άπό τό Βραδετό, μεταγε
νέστερες προσωπικότητες εμπόρων (τέλη ΙΡΓ - άρχές ΙΘ ' αί.) πού έδρασαν σέ
δυτική κα'ι άνατολική Μ ολδαβία (= Βεσσαραβία): Γ. ΠΑΠΑΓΕΩΡΓΙΟΥ, όπ. π..
392 Α νδρόνικος Φάληγκας
του άνήκε στους ήδη α πό την βυζαντινή εποχή έπιφανεΐς Ά ψα-

ράδες, τήν οικογένεια τω ν ά γιω ν άδελφ ώ ν Ν εκταρίου κα'ι Θεο-
φ ά νο υ ς που είχαν δια λάμ ψ ει μερικές δεκαετίες νωρίτερα ώς κτί-
τορες τω ν μονώ ν Π ροδρόμου, στο νησί των ’Ιω αννίνω ν, και Βαρ
λαάμ τω ν Μ ετεώ ρω ν1617. Ό ίδιος ό Ζώτος, άκολουθάίντας το π α
ράδειγμ α τω ν συγγενώ ν του άλλα κ α ι εκείνο τών επιφ ανώ ν
μελών τής ρουμανικής ά ρισ τοκρα τίας, ίδρυσε μαζί μέ τήν σΰζυγό
του στο ’Ιάσιο τήν μονή Hlincea, που μνημονεύεται, κα ι ώς μονά-
λ η
στήρι του Ζ ώ του , στους πρόποδες ενός ά πό τους επτά λόφους

τής μολδαβικής πρω τεύουσας. Ο ί δυο σύζυγοι άφιέρω σαν τό
μ ονασ τήρι τους ώς μετόχι στήν άθω νική μονή τοϋ Δ ιονυ σ ίου 18,
σσ. 90, 9Φ για έναν Νικόλαο Κοντοδήμο παρόντα το 1777 στήν Βλαχία:
A riadna CAM ARIANO-CIORAN, δπ. π.
16. (Ψευδο-)Δωρόθεος Μονεμβασίας, οπ. π. Για τους Άψαράδες: Prosopogra-
phisches Lexikon des Palaiologenzeit, A \ Βιέννη 1976, σσ. 162-163 (άρ. 1722-
1723)· D. M. NICOL, Meteora. The Rock Monasteries o f Thessaly, Λονδίνο
(Variorum R eprints) 1975, σσ. 76-77· μοναχής Θεοτέκνης, Στο Βράχο τής
Ί σ ά γ γ ε λ η ς Π ολιτείας. Ο ί Ά γ ιο ι Κ τήτορες τον Β αρλαάμ, Α για Μετέωρα
19984, σ π ο ρ ά δ η ν Α. ΤΟΥΡΤΑ, «Μονή Προδρόμου Νήσου Ιωαννίνων. Οι
Α ψ αράδες και τα ιδρύματα τους», Μ ονα σ τήρια Ν ή σ ο ν Ιωαννίνων. Π ρακτικά
Σ υμποσίου. 700 χρόνια 1292-1992. 29-31 Μ α ΐο ν 1992, ’Ιωάννινα 1999, σσ.
343-355’ Δ. Ζ. ΣΟΦΙΑΝΟΣ, «Οί μονές τών Μετεώρων και ή Μεσαιωνική
’Ή πειρος», Μ εσαιω νική ’Ή πειρος. Π ρ α κ τικά Ε πιστημονικού Συμποσίου
(Ιω ά ννινα , 17-18 Σ επτεμβρίου 1999), ’Ιωάννινα 2001, σσ. 263-266*
Μ. ΚΟΡΔΩΣΗΣ, Τα β υζα ντινά Γιάννενα. Κ άστρο (π ό λη ) - Ξώκαστρο.
Κ οινω νία - Δ ιοίκηση - Ο ικονομία, Αθήνα 2003: λήμματα σχετικά μέ τήν
οικογένεια και μέ συγκεκριμένα μέλη της στο «Index» (σ. 337).
17. Τό μολδαβικό έγγραφο τοϋ 1626, για τό όποιο πρόκειται νά γίνει
λόγος στήν επόμενη σημείωση, κάνει άναφορά, σέ μία μικτή έληνορουμανική
γλώσσα, στο «μοναστήριον Ζότεϊ [= τοϋ Ζώτου] δελλά Χλίντζε»· βλ. Ν.
IORGA, «Fundaliunile domnilor rom ani in Epir», A A R M S I, σειρά II, τ.
XXXVI (1914), σ. 884.
18. N. STOICESCU, Repertoriul bibliografic al localitd{ilor ξϊ monumentelor
medievale din Moldova, Βουκουρέστι 1974, σ. 453‘ P. §. NASTUREL, Le M ont
A thos et les Roumains, σ. 157, ό όποιος κα'ι παρατηρεί ότι ή άμέλεια που
έπέδειξαν τότε οί Διονυσιάτες οδήγησε σύντομα στήν έρήμωση τής μονής, τήν
άνοικοδόμηση τής οποίας άνέλαβε ό Βασίλειος Lupu (1634-1653)· ό ηγεμόνας
αυτός, τοϋ όποιου οί καταβολές, όπως θά δοϋμε παρακάτω, θά πρέπει νά
άναχθοϋν στον χώρο τής Η πείρου, δέν άφιέρωσε, σύμφωνα μέ τον NSsturel,
τήν Hlincea εκ νέου στήν Διονυσίου, άλλά στήν άγνωστη σέ μάς μονή τοϋ
Μορφές Ήπει ροπών στις ρουμανικές χώρες κατά τον ύστερο Β αλκανικό Μ εσαίωνα 393
τόπο άσκησης τού οικουμενικοί) π α τρ ιά ρ χη Ν ήφω νος Β',

πνευματικοί) όδηγοΰ τω ν Ν εκταρίου κ α ι Θ εο φ ά νο υ ς19.
Ή π ρ ο σ ω π ο γρ α φ ία του Ζ ώ του εχει ά π ο τυ π ω θ εΐ ανά μεσα στις
εισαγω γικές σελίδες τής πρώ της κα ί άλλω ν εκδόσεω ν τοϋ χρ ο ν ι
κού τού (Ψ ευδο-)Δ ω ροθέου Μ ονεμβασίας. Π α ρ ο υ σ ιά ζετα ι ένδε-
δυμένος μέ τη λαμπρή ενδυμασία τω ν Μ ολδαβώ ν βογιάρω ν, με
κύρια χα ρακτηρισ τικά το υψηλό κάλυμμα τής κεφ αλής κα'ι τον
βαρύτιμο έπενδύτη. Στην π α ρ ά σ τα σ η αυτή τού Ζ ώ το υ σ υ ν υ π ά ρ
χει το έραλδικό του σύμβολο: σ ιδερ όφ ρ α κτο χέρι πού κ ρ α δα ίν ει
σπάθη. Π ροβάλλεται ακόμη ό βυζαντινής έμπνευσης μολδαβικός
του τίτλος: π ρ ω το σ π α θ ά ρ ιο ς πού δ ικ α ιο λ ο γ εί βεβαίω ς τήν επ ιλ ο
γή τού δια κρ ιτικ ο ύ του εμβλήματος20.
Αργυροκάστρου· δμως ένα έγραφ ο πού προέρχεται άπό τον προκά τοχο τοΰ
Βασιλείου στον μολδαβικό θρόνο Μ ύρωνα Barnowski-M ovila (1626-1629,
1633) άποκαλύπτει δτι ή Hlincea είχε χαθεί για τούς Α γιορείτες ήδη ά πδ τό
1626, εφόσον τότε παραχω ροΰνταν στούς αύτόχθονες Μ ολδαβούς μοναχούς:
Documente Hurmuzaki, XIV/1, έκδ. Ν. IORGA, Βουκουρέστι 1915, σσ. 121-122
(άρ. CCXXII)- βλ. άκόμη A. PIPPIDI, «La Chiesa dei Greci di Venezia, punto di
riferim ento per i rapporti tra Venezia e i Paesi romeni», DalVAdriatico al M ar
Nero: Veneziani e Romeni, tracciati di storie comuni, Ρώμη 2003, σσ. 102-103.
19. N. M. POPESCU, «Nifon II, patriarhul C onstantinopolului», A A R M S I,
σειρά II, τ. XXXVI (1914), σσ. 786-787, 789· μοναχός Μ ωϋσής Α γιορείτης, «Οί
διά των άγιω ν σχέσεις Α γίου Ό ρ ο υ ς και Μετεώρων», Π ρ α κ τικ ά Π α νελλη νίο υ
Μ ο ν α σ τικ ο ί Σ υνεδρίου (18-20 Α π ρ ιλ ίο υ 1990), 'Ά για Μ ετέωρα 1990, σ. 35Ε
Α. ΦΑΛΑΓΚΑΣ, «Σχετικά με τη χρονολόγηση της δεύτερης κα ι τρίτης εκλογής
του Νήφωνος Β' στον οικουμενικό θρόνο», ΙΑ ' Π α νελλή νιο Ισ το ρ ικ ό
Σ υνέδριο (28-30 Μ α ΐο υ 1993). Π ρ α κ τικ ά , Θεσσαλονίκη 1994, σσ. 128-129.
20. Μ. STEPHANESCU, «Ο p iatra de m orm int uitata §i o pecete necunoscu-
ta. M arturii vechi §i noi despre marele spatar Zotu Tzigara», B M I, XL/4 (1971),
σσ. 60-62' N. STOICESCU, Dicponar al marilor dregdtori din J'ara Romaneasca
ξί Moldova, Βουκουρέστι 1971, σ. 337' I. CAPRO§U, όπ. π., σ. 59· A. PIPPIDI,
«De Janina a Venise...», σσ. 199-200. Ό π ρ ω το σ π α θ α ρ ίο ς (ρουμανικά mare
spatar) δήλιυνε στην Βλαχία τον άξιω ματοΰχο στον όποιο άνετίθετο ή
διοίκηση τοΰ στρατοΰ, ενώ στην Μ ολδαβία έπρόκειτο μάλλον για τίτλο τι
μητικό, άν κα'ι ό κάτοχός του επωμιζόταν έκεΐ ορισμένες δικασ τικές άρμοδιό-
τητες: Ν. STOICESCU, «Sur 1’origine des grandes dignites en Valachie
et Moldavie», RRH, IX/2 (1970), σσ. 310, 313-314· N. GRIGORA§, Institulii
feudale din Moldova. I. Organizarea de stat pina la mijlocul sec. al X V U I-lea,
Βουκουρέστι 1971, σσ. 168-169· Μ αρία ΝΥΣΤΑΖΟΠΟΥΛΟΥ-ΠΕΛΕΚΙΔΟΥ,
«Βυζαντινή ορολογία στη διοίκηση κα'ι τήν οικονομία τω ν Μ εσαιωνικών
39 4 Α νδρόνικος Φάλογκας
Δ υστυχώ ς, ή ευτυχία τοΰ Ζ ώ του κ α ι τής Μ ολδαβής πριγκίπισ-

σας δεν έμελλε να διαρκέσει για π ά ρ α πολύ. Στα 1591, ό ηγεμό
νας Πέτρος, κατατρυχόμ ενος ά πό τό φάσμα τής οθωμανικής
δυσμένειας, έγκατέλειψ ε τον ηγεμονικό θρόνο για νά άκολου-
θήσει τον δρόμο τής εξορίας σ υμπα ρα σ υροντας όλη του την ο ι
κογένεια. Ό ίδιος θά καταλήξει στο Τ υρόλο όπου θα βρει τελευ
τα ία κ α το ικ ία μέσα στην εκκλησία τω ν Φ ραγκισκανώ ν στο
Bolzano. Ή κόρη του κ α ι ό συζυγός της θά εγκα τασ ταθούν νο τι
ότερα, στην Βενετία. ’Εκεί ό Ζ ώ τος θά άσχοληθεΐ ενεργά με τό
έμπόριο — συνεχίζοντας π ιθ α νό τα τα μία δραστηριότητα που
άσκοϋσε ήδη στην Μ ολδαβία — κα ι θά διατελέσει επίτροπος τοΰ
έλληνικοΰ ναοΰ τοΰ Α γίου Γεωργίου. Στον περίβολο τής εκκλη
σ ία ς α υτής θά ταφ εί εξάλλου στά 1599. Ό τάφ ος του υπάρχει μέ
χρ ι σήμερα, σε πλήρη εγκατάλειψ η, πίσω άπό την άπό την άψ ΐδα
τοΰ ιερού, ενώ ή σμιλευμένη του επιγραφ ή άκόμη διακρίνεται,
θυμίζοντας ό τι εκεί ά να π α ΰ ετα ι ό πρ ω τοσ πα θά ριος κα ι γαμπρός
τοΰ ά ρ χο ντα Π έτρου, Ζ ώ τος Τ ζιγα ρά ς «ό εξ Ίω α ννίνω ν», γενέ
τειρα που δεν είχε λησμονήσει καθώ ς φ ρόντισε νά επιδαψιλεύσει,
με τή διαθήκη του τά ιερά της καθιδρΰματα. Πίσω του άφησε
τέσσερεις κόρες άπό τις όποιες ή πρώτη, ή Π αγώ να, θά γίνει ή
πρώ τη σΰζυγος τοΰ Θωμά Φ λαγγίνη, ιδρυτή στή Βενετία τοΰ
01
περίφημου Φ λα γγινια νοΰ Φ ροντιστηρίου" .21
Βαλκανικώ ν κρατών», στής Ιδίας, Β υζά ντιο και Σλάβοι - Ε λλά δ α και Β αλκά
νια ( 6ος - 20ος a i ) , Θεσσαλονίκη 2001, σ. 128.
21. Ν. IORGA, «Documente noue in mare parte romanesci relative la Petru
§chiopul §i M ichaiu Vitezul», A A R M S I, σειρά II, τ. XX (1898), σσ. 447-449· Ν.
BANESCU, «Acte veneîene privitoare la urma§ii lui Petru-Voda §chiopul»,
A A R M S I, σειρά III, τ. X (1929), σσ. 117-183 + 3 είκ1K. Δ. ΜΕΡΤΖΙΟΣ, «Τό έν
Βενετίς* Η πειρω τικόν Αρχεΐον», Η Χ , 11 (1936), σσ. 5-16· Μ. STEPHANESCU,
δπ. π., σ. 59 κα'ι είκ. 7 (φωτ. τής ταφόπλακας τοΰ Ζώτου)· Ν. STOICESCU.
Dicponar..., δπ. π.' A riadna CAMARIANO-CIORAN, δπ. π., σ. 148· Κ.
ΓΚΕΛΗΣ, Ό Α π ό σ το λο ς Α νδρέα ς κα'ι ή Ιερ ά Μ ονή Π ερατάτω ν
(Μ η λ α π ιδ ιά ς) Κ εφ αλληνίας, Αθήνα 1986, σσ. 32, 56-64. R. THEODORESCU,
Roumains et balkciniques dans la civilization sud-est europeenne, Βουκουρέστι
1999, σσ. 315-316· A. PIPPIDI, Tradipa politico bizantina in Jarile Ronmne in
secolele X V I-X V III. Edi(ie revdzuta $i adaugita, Βουκουρέστι 2001, σ, 84’ τοΰ
ίδιου, «De Janina a Venise...», σσ. 200-202· τοΰ ίδιου, «La Chiesa dei Greci di
Venezia...», σσ. 99-J04. Για τον Φλαγγίνη, την σχολή του κα'ι την συμβολή της
Α νάμεσα στα υ π ά ρ χο ντά του ό Ζ ώ τος κ α τέλ ιπ ε κ α ι μια π α

ραλλαγή τοΰ χρονικού τοϋ (Ψ ευδο-)Δ ω ροθέου Μ ονεμβασίας,
την σύνταξη τής ό π ο ια ς είχε ό ’ί διος έπιμεληθεϊ στην Μ ολδαβία.
Ή πα ραλλα γή αυτή άπετέλεσε τήν βάση τής πρώ τη ς έκδοσης τοϋ
χρονικού που εγινε τό 1631 στήν Β ενετία με έξοδα τοΰ ά δελφ οΰ
τοΰ Ζ ώ του, επίσης εμπορευόμενου, Α π ό σ το λ ο υ 22. Ή έντυπη αυτή
μορφή τοΰ χρονικοΰ, γνω στή περισσότερο με τό όνομα Χ ρ ο ν ο
γρά φ ος, βρήκε ιδιαίτερη άπήχηση στο ελληνικό ά λλ α κ α ι τό εύ-
ρΰτερο ορθόδοξο α να γνω σ τικ ό κοινό. Μ έχρι τό τέλος τής Τ ο υ ρ
κοκ ρ α τία ς γνώ ρισε πολλα πλές έπανεκδόσεις, όπω ς κ α ι μ ετα φ ρ ά
σεις, συμβάλλοντας ίσω ς περισσότερο ά πό κάθε άλλο ά νά γνω -
σμα στήν διατήρηση τής σ υλλογική ς ιστορικής μνήμης τοΰ Έ λ
λη νισμοΰ23.
Κ λείνοντας τήν α ν α φ ο ρ ά σ τον Ζ ώ το Τ ζιγα ρά , θά π ρ έπ ει νά
σημειωθεί ότι δεν υπήρξε ό μόνος Ή π ειρ ώ τη ς που εμ φ α νίζετα ι
ως σημαίνω ν τιτλοΰχος στήν αυλή τοΰ Π έτρου τοΰ Χ ω λ ο ΰ 24.
στην παίδευση τοϋ Ελληνισμού: Άθ. Ε. Κ Α ΡΑΘ ΑΝΑ ΣΗ Σ, Ή Φ λα γγίνειο ς

Σχολή τής Βενετίας, Θεσσαλονίκη 19862.
22. (Ψευδο-)Δωρόθεος Μ ονεμβασίας, Β ιβ λίο ν ιστορικόν..., σ. τίτλου (βλ.
παραπάνω , σημ. 13) κα'ι προλεγόμενα χωρίς άρίθμηση τοϋ Α πόστολου
Τ ζιγαρά- A riadna CAM ARIANO-CIORAN, δπ. π., σσ. 147-148.
23. D. RUSSO, Studii istorice greco-romarte, Opere postum e, A ', Βουκουρέ
στι 1939, σσ. 84-85, (παραθέτει τις χρονολογίες δεκαπέντε έπανεκδόσεω ν)- Δ.
Α. ΖΑΚΥΘΗΝΟΣ, Μ ετα β υ ζα ν τιν ά και Ν έα Ε λλη ν ικ ά , Α θήνα 1978, σσ. 27-28
(κάνει λόγο για «δεκαοκτώ τουλάχιστον εκδόσεις»)- Χρ. Γ. ΠΑΤΡΙΝΕΛΗΣ,
Ισ το ρ ικ ά κα'ι χ ρ ο νο γρ α φ ικ ά κείμενα τοϋ 16ον κα'ι 17ον α ιώ να (περιλήψεις
μαθημάτων), Θεσσαλονίκη 1982, σ. 7 (υποστηρίζει ότι μέχρι το 1818 ό Χ ρ ο ν ο
γρά φ ο ς είχε γνωρίσει τουλάχιστον 22 έπανεκδόσεις).
24. Πλήν τοϋ Ιω άννη Κ αλογερά για τον όποιο πρόκειται νά γίνει άμέσως
λόγος, ένας άκόμη ελληνικής καταγω γής αύλικός τοϋ Π έτρου, καί μάλιστα μέ
βυζαντινό επώνυμο, υπήρξε ό Ν ικόλαος Χρυσοβέργης που θά διακριθεΐ
αργότερα στην Μ ολδαβία ώς μεγάλος βογιάρος: Ν. STOICESCU, δπ. π., σ. 408-
I. CAPRO§U, δπ. π., σσ. 53-54, 59, 61- A. PIPPIDI, «La Chiesa dei Greci di
Venezia...», σ. 99- βλ. άκόμη G. D. FLORESCU, D. PLE§IA, «M ihai Viteazul -
urma§ a) im parajllor bizantini», Scripta Valachica. Studii §i materiale de istorie
§i istorie a culturii, Targovi§te 1972, σσ. 138, 154. Άκόμη άς μην άποσιω πη θεϊ ή
ροδίτικη καταγω γή τής Μ αρίας Αμιράλη, πρώτη σϋζυγος τοϋ Π έτρου τοϋ
Χωλοϋ καί μητέρα τής θυγατέρας του- βλ. D. RUSSO, δπ. π., σ. 69- Ν. IORGA,
Το Β υζά ντιο μετά το Β υζά ντιο (έλλην. μετάφρ.), Α θήνα 1985, σ. 143 (β' γαλλ.
396 Α νδρόνικος Φάλαγκας
Α νάμεσα στις προσ ω πικότητες που παρελετίανουν μέσα στις

σελίδες τοΰ Λ ε ξ ικ ό ν τώ ν μ εγά λω ν ά ξιω μ α τονχω ν Β λα χία ς κα)
Μ ο λ δ α β ία ς, κλασσικό έργο τοΰ άείμνηστου Nicolae Stoicescu,
προβάλλει ό έπι σειρά ετών Π ω γω νιανίτης π ρ ω το β εσ τιά ρ ιο ς25
τοΰ έν λόγω Μ ολδαβοΰ ηγεμόνα, ’Ιω άννης Κ αλόγερός (lane
Calughera, Calugarul), ό όποιος είχε ήδη δια κριθεϊ ώς μεγάλος
βογιάρος κ α τά την «μεσοβασιλεία» τοΰ Iancu τοΰ Σάξω να (1579-
1582)26. ’
Ό Ή π ειρώ τη ς α υτός βογιάρος θά πρέπει ά ρα γε νά ταυτισθεΐ
με τον «κΰρ Ίω ά ννη ν θαυμ αστόν κ α ι Μ έγαν Βηστιάριν» ενός
άνώ νυμου έλληνικοΰ σ τιχουργήματος ά πό την έποχή τοΰ Πέτρου
τοΰ Χωλοΰ;
Σύμφω να με την ελάχιστα γνω στή αυτή πηγή, ό ’Ιωάννης
εκείνος, που μία α γα θή τύχη τον είχε τότε φέρει στήν Κ ω νσταντι
νούπολη, άνέλαβε με επιτυχία ά π ένα ν τι στήν Πύλη τήν υπερά
σπιση τοΰ ηγεμόνα Π έτρου, ό τα ν α υτός είχε κακόβουλα κατονο-
μασθει στον σουλτάνο ώς προδότης κα ί άντιμετώ πιζε άμεσα τήν
φυσική εξόντωση. Ό κΰρ Ιω ά ν ν η ς λοιπόν
άνδρειω μένα στάθηκε κ α ι φοβερά μεγάλα,

μπασιάδες τον έθαΰμασαν εις τό ντιβάνι μέσα.
Κ ατ’ α υτό ν τον τρόπο ό Π έτρος ό Χ ω λός έσωσε τότε τήν υ π ό

ληψη κ α ι τήν ζωή του. Ο ί διαβολεΐς του έμελλε να έρθουν άντιμέ-
έκδ.: Ν. IORGA, Byzance apr'es Byzance. Continuation de la Vie byzantine,

Βουκουρέστι 1971, άνατΰπωση: Παρίσι 1992). C. REZACHEVICI, Cronologia
critica a domnilor din Tara Ronwneasca $i M oldova, a. 1324-1881, A',
Βουκουρέστι 2001, σ. 746 κα'ι ένθετο γενεαλογικό δένδρο (παράσταση Γ).
25. Τίτλος βυζαντινός που υιοθετήθηκε άπό τους Νοτιοσλάβους και Ρου
μάνους (στα ρουμανικά άπαντά συνήθως ώς mare vistier) καί χαρακτηρίζει
τον έπιφορτισμένο μέ οικονομικά καθήκοντα άνώ τατο άξιωματοΰχο- βλ. Ν.
STOICESCU, «Sur l’origine des grandes dignites...», δπ. π.' Μαρία ΝΥΣΤΑΖΟ-
ΠΟΥΛΟΥ-ΠΕΑΕΚΙΔΟΥ, δπ. π.' γιά τήν διαμόρφωση τοΰ τίτλου στήν Μολδα
βία: Ν. GRIGORA§, δπ. π., σσ. 270-272.
26. Ν. STOICESCU, Diclionar..., σ. 312' πρβλ. I. CAPRO§U, δπ. π., σ. 59.
Κατά τό διάστημα 1579-1582, ό Iancu είχε κατορθώσει νά παραγκωνίσει τον
Πέτρο άπό τον θρόνο τής Μολδαβίας: C. REZACHEVICI, δπ.π., σσ. 728-738.
Μορφές Ήπειρωτών στις ρουμανικές χώρες κατά τον ύστερο Β αλκανικό Μ εσαίωνα 397
τω πο ι με την οργή τής Πύλης* ,όσοι α πό α ύ το ΰ ς δεν α να ζή τη σ α ν

άσυλο στο Π α τρια ρχείο κατέληξαν στα κά τερ γα , ενώ ό κ ύ ριος
αυτουργός, κά πο ιο ς Ν ικόλα ος μέ βάση την Ρόδο, που προσέβλε-
πε στον μολδαβικό θρόνο, ύπέστη έναν π α ρ α μ ο ρ φ ω τικ ό άκρω τη-
ριασμό που τοΰ απέκλειε στο μέλλον κάθε ηγεμονική φ ιλοδοξία .
Σημειωτέον, ότι την νίκη αυτή τοΰ Ιω ά ν ν η , σύμφ ω να π ά ν τα μέ
τον άνώ νυμο σ τιχουργό, χα ιρ έτη σ α ν oi τζελέπττιδες (= ζω έμπο
ρο ι)27 «μικροί τε κ α ι μεγάλοι». Ή ξαφ νική μνεία α νά μ εσ α στους
στίχους αυτής τής επα γγελμ ατική ς κα τη γορίας, σ η μ α ντικ ό τα τη ς
για τον άνεφ οδιασμ ό τής Κ ω νσταντινούπολη ς, γεννά εύλογα τό
ερώτημα άν ό ήρω ας τοΰ σ τιχουργή μ ατος ήτα ν κ α ί ό ίδ ιο ς ένας,
κα ί μάλιστα εξαιρετικά επιτυχημένος, τζελεπης28.
Ό σ ο για τό ερώτημα που θέσαμε προηγουμένω ς, φ οβούμαστε
ότι δεν μπορεί εύκολα να ά πα ντη θεΐ, καθώ ς ό ήρω ας τοΰ σ τιχο υ
ργήματος μπορεί άκόμη να είνα ι τό ίδιο π ρ όσ ω π ο μέ τον α ιν ι
γματικό ισχυρό συγγενή τοΰ Β λάχου ηγεμόνα Μ ιχαή λ τοΰ Γεν
ναίου (1593-1601), μ εγά λ ο μ π ά ν ο Γιάννη, που θά μάς α π α σ χο λ ή
σει π α ρ α κ ά τω κ α ί ό ο π ο ίο ς είχε επίσης δια τέλεσ ει π ρ ω το β εσ τιά -
ρ ιο ς στήν Μ ολδαβία. Π ρ ά γμ α τι ή διά κρ ισ η α νά μ εσ α σ ’ α υ τό ν
κα ί τον συνονόματο του Κ α λογερά δέν είνα ι π ά ν το τε εφ ικ τή 29.
Ό π ω ς όμως κ α ί ά ν έχουν τά π ρ ά γμ α τα , ό Κ α λ ο γερ ά ς επέτυχε
νά συνεχίσει τήν σ τα δ ιο δ ρ ο μ ία του κ α ί μετά τήν ορ ισ τικ ή ά π ο-
χώρηση τοΰ Π έτρου τοΰ Χ ω λοΰ ά π ό τό π ο λ ιτικ ό π ρ ο σ κ ή νιο τής
Μ ολδαβίας. Ε κ δ η λ ώ ν ετα ι λ ο ιπ ό ν μέ τον ίδ ιο β ο για ρ ικ ό τίτλο
27. Βλ. Bistra A. CVETKOVA, «Le service des celep et le ravitaillem ent en
betail dans l’Empire ottom an», EH, III (1966), σσ. 145-175· R. M A N TRA N ,
Istanbul au siecle de Soliman le Magnifique, [Παρίσι] 19942, σσ. 139-140
28. Σπ. ΛΑΜΠΡΟΣ, Ν έο ς Έ λληνομνήμω ν, ΙΑ ', Α θήνα 1914, σσ. 417-422’ Ν.
IORGA, «Doua texte grece§ti privitoare la larile noastre. Versuri pentru loan,
vistierul lui Petru §chiopul», RI, XIX (1933), σσ. 6-9.
29. N. STOICESCU, δπ. π., σ. 65* G. D. FLORESCU, D. PLE§IA, δπ. π., σσ.
142 (σημ. 55), 145-147' §t. ANDREESCU, «M ihai Viteazul, C antacuzinii §i
marea banie din Craiova», A IIA I, XXV/2 (1988), σ. 190 (σημ. 23), καί έπανέκδ.
στοΰ ίδιου, Restitutio Daciae, Γ", Studii cu privire la M ihai Viteazul (1593-
1601), Βουκουρέστι 1997, σ. 19 (σημ. 23)· A. FALANGAS, «Cu privire la
genealogia lui Mihai Viteazul», A G , I (VI)/3-4 (1994), σ. 232. Σχετικά με τον
τίτλο τοΰ (μ εγά λο υ ) μ π ά νο ν: παρακάτο), σημ. 60.
τοΰ π ρ ω το β εσ τια ρ ίο ν κ α ι κ α τά την εποχή τον διάδοχοί) ηγεμόνα

Ά α ρ ώ ν τοΰ Τ υρά ννου (1591-1595)3031.
Ή ά π ο κ α τά σ τα σ ή του ά πδ τον νέο κύριο τής χώ ρας δεν περνά
ά πα ρα τή ρ η τη στην σημαντικότερη μολδαβική άφηγηματική πη
γή για εκείνη την εποχή, το χρονικό τοΰ Μ ολδαβοΰ βογιάρου
Γρηγορίου Ureche (fl6 4 7 ). Μ άλιστα, δίπ λα στον έμπειρο ΓΙωγω-
νια νίτη ά ρχοντα , μνημονεύεται κα'ι ένας νεοφανής μεγάλος βο-
γιάρος, περισσότερο γνω στός ά πό τήν μετέπειτα λαμπρή του
σ τα διο δρ ο μ ία στην γειτονική Βλαχία. Π ρόκειται για τον Ν ικό
λαο Coci, πα τέρ α τοΰ μ εγαλοπρεποΰς ηγεμόνα Βασιλείου Lupu.
Α υτός ό Ν ικόλαος, άν κ α ι γεννημένος στο Α ρβανιτοχώ ρι τής Βό
ρειας Β ουλγαρίας, έλκυε π ρ ο φ α νέσ τα τα τήν καταγω γή του επί
σης ά πό το ν χώ ρο τής ’Η πείρου, ά πό όπου, σύμφωνα μέ τήν
πα ράδοσ η , είχα ν εκδράμει οί οικιστές τής γενέτειράς του. Ποιος
νά π ρ ο έρ χο ντα ν κ α ι αΰτο'ι ά πό τήν βορειοηπειρώτικη περιοχή
τής Μ οσχόπολης, όπω ς οί ιδρυτές τοΰ περίφημου ομώνυμου
βλαχόφ ω νου οίκισμοΰ (Α ρβανιτοχώ ρι - Α ρμπανάσι), κοντά στο
Τΰρνοβο τής Β ουλγαρίας, που ήκμασε ως λίκνο εμπόρων και κέ-
Λ 1
ντρο ελληνικής π α ιδ εία ς' .
30. Π αραπάνω , σημ. 26.

31. Letopise\ul fa rii Moldovei pdna la Aron Vodd (1359-1595), intocmit
dupd Grigorie Ureche vornicul, Istratie logofdtul $i alpi de Simion Dascalul, έκδ.
C. GIURESCU, Βουκουρέστι 1916, σ. 249. Για τήν γενέτειρα, τήν καταγωγή
κα'ι τήν σταδιοδρομία τοΰ Νικολάου Coci: Fr. BABINGER, «Originea §i
sfar§itul lui Vasile Lupu», A A R M S1, σειρά III, τ. XVIII (1936/37), σσ. 63-73·
τοΰ ίδιου, «Originea lui Vasile Lupu», δπ. π., τ. XIX, σσ. 137-143· Ν.
STOICESCU, δπ. π., σσ. 45-46· I. CAPRO§U, δπ. π., 64-65. Για το Αρβανιτοχώ
ρι τοΰ Τυρνόβου (Veliko Tarnovo): Στ. I. ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΣ, «'Έ να στιχούρ
γημα για το Α ρβανιτοχώ ρι (Α ρμπανάσι) τοΰ Μεγάλου Τιρνόβου τής Βουλ
γαρίας», Μ ακεδονικά, ΙΣ Τ (1976), σσ. 13-22· Αθ. Ε. ΚΑΡΑ ΘΑΝΑΣΗΣ. «Οί
τελευταίοι 'Έ λληνες του Μεγάλου Τυρνόβου Βουλγαρίας κα'ι ή βιβλιοθήκη
ένος Έ λ λ η νο ς λογίου (19ο; αί.)», στοΰ ίδίου, Ό έλληνικός κόσμος στα Β αλκά
νια κα\ τήν Ρωσία, Θεσσαλονίκη 1999, σσ. 233-244. καί κυρίως τοΰ ίδίου,
«Γιαννάκης Αδάμης: ένας λόγιος τοΰ δευτέρου μισοΰ τοΰ 18°" αιώνα άπό τό
Α λβανιτοχώρι τοΰ Μ εγάλου Τυρνόβου τής Βουλγαρίας», δπ. π., 81-92 (γαλλ.
έκδ.: Ath. Ε. KARATHANASSIS, «Yannakis Adami: un lettre de la deuxieme
moitie du dix-huitieme siecle, originaire d'Albanitohori», Cultural Relations
between Greeks and Bulgarians from the Middle o f the X V th to the Middle o f
Α λλά για νά μην λησμονήσουμε τον Κ αλογερά, λίγο μετά, στα

1596, μαρτυρεϊται ό θ ά να τό ς του. Ώ ς τελευταία επ ιτυ χ ία του ευέ
λικτου αύτοΰ Ή π ειρώ τη μπορούμε νά θεω ρήσουμε τον τό π ο που
εξασφάλισε για την α ιώ ν ιό του α νά πα υσ η, π ρ ο φ α ν ώ ς κ α ι λ ό γφ
τω ν οικογενεια κώ ν δεσμών τής εύγενους Μ ολδαβής σ υζΰγου του
Ε λ ισ ά β ετ (Elisafta): την α ρ ισ το κ ρ α τικ ή εκκλησία τοΰ Ά γιο υ Νι-
'Χ')
κολάου στην π α λ ιά πρω τεύουσ α τής Μ ολδαβ ία ς Suceava .
’Ο φείλουμε ακόμη, τόσο σε σ υ νά φ εια με τον π ω γω νια ν ίτικ η ς
κα τα γω γής Μ ολδαβο α υ τό ν ά ρ χο ντα , πού οφ είλε π ιθ α ν ό τ α τ α
την κοινω νική του ά ναρρίχησ η στο εμπόριο, όσο κ α ί α ν α φ ο ρ ικ ά
μέ τις σχέσεις Π ω γω νια νής - Μ ολδαβίας, νά μην α ποσ ιω πή σ ουμ ε
την πλη ροφ ορία πού π α ρ α δ ίδ ει, χω ρίς ώ στόσο τεκμηρίω ση, ένας
άπό τούς κατεξοχήν εκφραστές τής η π ειρώ τικης λογιω σ ύνη ς τού
ΙΘ ' αιώ να, ό Ιω ά ν ν η ς Λ αμπρίδης: ό να ό ς τοΰ Ά γ ιο υ Γ εω ργίου
τής Δ ιπ αλίτσ α ς (τό σημερινό Μ ολυβδοσκέπαστο, α νθη ρ ό κ ά π ο τε
οικονομικό, διοικητικό κ α ι θρησκευτικό κέντρο τής ισ τορ ική ς
περιοχής τής Π ω γω νιανής' ) ιδρύθηκε χάρη στην γεν ν α ιο δ ω ρ ία 32
the X IX th C. I Greek-Bulgarian Symposium organized in Thessaloniki [22-25

September 1978] by the “Institute fo r Balkan Studies” in Thessaloniki and the
“Institut za Balkanistika Pri Ban” in Sofia, Θεσσαλονίκη 1980, σσ. 177-179)·
Olga CICANCI, Companiile greceyti..., σσ. 98-101, 117. Σ χετικά μέ τους Άρβα-
νιτόβλαχους στους όποιους ανήκουν τόσο οί Ιδρυτές τοΰ συγκεκριμένου
οικισμού όσο και εκείνοι τής γενέτειρας τοΰ Ν ικολάου Coci, Τ. W.
WINNIFRITH, The Vlachs: The History o f a Balkan People, Λ ονδίνο 1987, o.
16' A. Γ. ΛΑΖΑΡΟΥ, Ή ά ρω μοννιχή και a i μ ετά τής έλλη νίκ η ς σ χέσ εις αυτής,
Αθήνα 1976, ο. 86 (γαλλ. μετάφρ.: A. G. LA ZA RO U , U aroum ain et ses
rapports avec le grec, Θεσσαλονίκη 1986, o. 78)· F. DASOULAS, «Despre
Malaca§enii din Pindul medieval. Albanezi sau vlahi ?», S M IM , XX (2002), σσ.
313-320.
32. N. STOICESCU, δπ. π., σ. 312.
33. Βλ. Π. ΑΡΑΒΑΝΤΙΝΟΣ, Π ερ ιγρ α φ ή τής Ή πειρον, Α ', Ιω ά ν ν ιν α 1984,
σσ. 51, 72, 130· I. ΛΑΜΠΡΙΔΗΣ, Η π ειρ ω τικ ά Μ ελετήμα τα , TJ, Α θήνα 1889
(άνατύπωση: ’Ιω άννινα 1993), σσ. 33-35, 39, 41-42· Ιερ ά Β α σ ιλ ικ ή κα ι
Σ τα υ ρ ο π η για κ ή Μ ονή Π α ν α γία ς Μ ο λνβ δ ο σ κ επ ά σ το υ Κ ονίτσης, I. Μ.
Μ ολυβδοσκεπάστου 19953, σσ. 72-73· D. Μ. NICOL, Το Δ εσ π ο τά το της
Η πείρου. Μ ια σ υνεισ φ ο ρ ά σ τη ν Ισ το ρ ία της Ε λλά δ α ς κ α τά το ν Μ εσαίω να,
Αθήνα 1991, σσ. 335, 339-340 (άγγλ. έκδ.: The Despotate o f Epiros 1267-1479.
A contribution to the history o f Greece in the middle ages, Cam bridge 1984, σσ.
400 Α νδρόνικος Φαλαγκας
ένός Δ ιπαλιτσ ιώ τη εμπόρου εγκατεστημένου στο ’Ιάσιο ήδη πρ'ιν

την οθω μανική κατάκτηση!34. Π ληροφ ορία που όμως δεν φ α ίνε
ται να ένισχΰει ή χιπάρχουσα εκκλησία τοΰ Α γίου Γεωργίου ένα
κ α τα φ α ν έσ τα τα νεώ τερο οικοδόμημα.
Έ κ το ς ά π ό τους Ζ ώ το Τ ζιγα ρά κ α ι ’Ιω άννη Κ αλόγερό, ένα
άκόμη σημαίνον τέκνο τής Ή πείροτι έμελλε να έχει όφελος άπό
την π α ρ ο υσ ία τοΰ φιλέλληνα κα'ι μεγάθυμου Π έτρου τοΰ Χωλοΰ
σ τον θρόνο της Μ ολδαβίας.
Ά ς άκολουθήσουμε πά λι τό νήμα τής διήγησης τοΰ (Ψ ευδό-)
Δ ω ροθέου Μ ονεμβασίας. Σύμφω να μέ την μαρτυρία του, τον
χειμώ να τοΰ 1589/90, ό ηγεμόνας Π έτρος δέχθηκε την επίσκεψη
τοΰ οίκουμενικοΰ πα τριάρχη Ιερ εμ ία Β ' (1572-1584, 1587-1595),
κ α τά την επιστροφ ή του ά π ό την Ρωσία όπου είχε μόλις άναγνω -
ρίσει την ίδρυση τοΰ τοπικοΰ πά τρια ρ χείου — τον είχε κατευθύ
νει στην Μ όσχα, άλλα κ α ί στις ρουμανικές χώρες, μία άγω νιώ δης
πρ ο σ π ά θεια άναζήτησης χρημάτω ν υπέρ τής Μ εγάλης ’Εκκλη
σίας. Ό Ιερ εμ ία ς σ υνοδευότα ν ά πό τον δάσκαλο κα'ι ύποστηρι-
κτή του στους όξΰτα τους εκκλησιαστικούς άνταγω νισμοΰς τής
εποχής, Ιερ ό θεο , μητροπολίτη Μ ονεμβασίας, που, όπω ς κα'ι ό
Ζ ώ τος Τζιγαράς, προερχότα ν άπό τα ’Ιω άννινα ή την περιοχή
τους. Σέ άντίθεση μέ την σκαιώ δη υποδοχή που είχαν επιφυλάξει
οί Ρώσοι στους δυο 'Έ λληνες ιεράρχες, στήν Μ ολδαβία «ύπεδέχ-
θη τους ό πανευσέβαστος Π έτρος βοεβόνδας θαυμαστά και εξαί
σια κα'ι έδωκε μαγείρους νά μαγειρεύουν, άνθρώ πους διά πάσαν
υπηρεσίαν, δ ιά τά άλογα, διά χορτάρι διά ξΰλα»35.
238, 242-243)· Φ ραγκίσκα ΚΕΦΑΛΑΩΝΙΤΟΥ, Μ ολυβδοσκεπαστος. Molyvdo-

skepastos, χ. τ., χ. χ. (έλληνο-αγγλικο κείμενο χωρίς αρίθμηση).
3 4 .1. ΛΑΜΠΡΙΔΗΣ, δπ. π., σ. 35· A riadna CAMARIANO-CIORAN, δπ. π..
σ. 44.
35. (Ψευδο-)Δωρόθεος Μονεμβασίας. Β ιβλίον ιστορικόν..., σσ. φΥ, φτη'.
Σχετικά με την καταγω γή τοΰ Ιεροθέου: Α. ΠΑΠΑΔΟΓΙΟΥΛΟΣ ΚΕΡΑ-
ΜΕΥΣ, «Σύμβολα! εις την χρονολογίαν κα'ι ιστορίαν τών μεταγενεστέρων
πατριάρχω ν Κωνσταντινουπόλεως», ΕΑ, Δ728 (1884), σ. 400. Αναφορικά μέ
την ίδρυση τοΰ Π ατριαρχείου Μόσχας: Μάχη ΠΑΪΖΗ-ΑΠΟΣΤΌΛΟΠΟΥ-
ΑΟΥ, «"Χρυσόβουλλον πατριαρχικόν". Τά παράδοξα τής διπλωματικής κα'ι ή
ίδρυση τοΰ Π ατριαρχείου Μόσχας», Μ οσχοβία, 1 (2001), σσ. 335-345.
Μορφές Ή πειροπών στις ρουμανικές χώρες κατά τον ύστερο Βαλκανικό Μ εσαίωνα 401
Ε ίναι πολύ π ιθ α νό ν ή π α ρ α π ά νω περιγρα φ ή σε ά π ο κ α λ υ π τι-

κά αναλυτική γραφή, όπω ς καΧ ότι κ α τα γρ ά φ ετα ι στην συνέχεια
σχετικά με τον Πέτρο τον Χ ω λό, νά πρ οέρχετα ι α π ό την πέννα
του γνω στού μας ήδη αδελφ ού του Ζ ώ του, Α π ό σ το λ ο υ Τζιγα-
ρά'’6, άν βέβαια δεν ο φ είλετα ι σέ εκείνη τοΰ Ιερ ο θ έο υ Μ ονεμβα-
σίας για τον όποιο εικάζεται ότι υπήρξε ό π ρ α γμ α τικ ό ς σ υ ντά
κτης τοΰ χρονικού τοΰ π ρ ο φ α νώ ς ά νΰ π α ρ κ το υ Δ ω ροθέου Μο-
νεμβασίαςΛ Έ τ σ ι λοιπόν, μπορεί κανείς νά ά π ο δώ σ ει σέ έναν
άπό τους δυο έγκριτους Γιαννιώ τες, τον Α π όσ τολο Τ ζιγα ρ ά ή
τον Ιερόθεο, την ενδια φ έρ ο υ σ α εκτίμηση που ά κ ο λ ο υ θ εΐ την
μνεία τής υποδοχής τω ν ιεραρχώ ν ά π ό τον Μ ολδαβό ηγεμόνα: ό
Π έτρος άξιος νά βασιλεύει ήτον ού χι μόνον εις την Π υ γ δ α ν ία ν
[=Μ ολδαβία] άμή εις την Κ ω νσ ταντινοΰπολιν» .
Α σ χετα όμως μέ την π α τρ ό τη τα ή την ά ντικ ειμ ενικ ότη τα α υ
τής τής κρίσης, ό Ιερόθεος, μέ βάση π ά ν τα την άφήγηση τοΰ
(Ψ ευδο-)Δ ω ροθέου, υπήρξε μ ά ρτυρα ς μίας τελετής που ά ναμφ ί-
βολα άναβίω νε στην Μ ολδαβία τοΰ Π έτρου τοΰ Χ ω λοΰ την βυ
ζαντινή μεγαλοπρέπεια. Έ π ρ ό κ ειτο γιά την στέψη τοΰ έξαετοΰς
γιοΰ τοΰ Π έτρου ώς συμβοεβόδα (1589), κ α τά την ο π ο ία ά να φ έ-
ρεται ότι συμμετείχαν, έκτος ά π ό τον Ιερ ό θ εο , ο ί π α τρ ιά ρ χες
Α ντιόχειας καΧ Ιεροσολύμ ω ν. Ο ί έξέχοντες αύτοΧ κληρικοΧ ά λλ ά
καΧ όσοι άλλοι είχαν προσ κληθεί γιά τον σ κοπό α υτό στην Μ ολ
δαβία έφ υγαν τιμημένοι μέ «πολλάς φ ιλ ο δω ρ ία ς» 367839.
Ό ηγεμόνας Π έτρος είχε άλλω στε την ευκ α ιρ ία νά ά π ο δ είξει
την γενναιόδω ρη εύσέβειά του καΧ μέσα ά πό μία σειρά δω ρεώ ν
που, μεταξύ άλλω ν, τον κ α τα τά σ σ ου ν, κ α τά τό π α ρ ά δ ειγ μ α τώ ν
«ευσεβών» Β υζαντινώ ν βασιλέων, στην χορεία τώ ν μεγάλω ν
36. Με βάση την εκτίμηση τοΰ Χρ. Γ. ΠΑΤΡΙΝΕΛΗ, δπ. π., σσ. 9-10, που
έδράζεται στο κριτήριο ΰφους και γλώσσας.
37. ’Ό π. π., σσ. 12-15· υπάρχει όμως κα\ ή άποψη που ά ρνεΐτα ι στον Ιε ρ ό
θεο την πατρότητα τοΰ Χ ρ ο ν ο γρ ά φ ο υ : Χρ. ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΣ, Π ερί τής έλ-
ληνικής έχκ λ η σ ια σ τιχ ή ς χ ρ ο ν ο γρ α φ ία ς τοϋ Ι Σ Τ αιώνος, Α λεξάνδρεια 1912,
σσ. 20-44· D. RUSSO, δπ. π., σσ. 77-82.
38. (Ψευδο-)Δωρόθεος Μ ονεμβασίας, σ. φ^θ'. Ό σ ο γιά το όνομα Π ογδα νία
< Μ πογδανία, πα ρακάτω , σημ. 80.
39. (Ψευδο-)Δωρόθεος Μονεμβασίας, σ. χ'.
εύεργετώ ν τοϋ Ά γιου Ό ρ ο υ ς 40. Στην ουσία συνέχιζε την μακρά

πα ρ ά δο σ η εύεργετισμοϋ, για την ό ποια έχουμε ήδη κάνει λόγο,
τω ν προηγουμένω ν ηγεμόνων, τόσο της Μ ολδαβίας δσο κα\ τής
Βλαχίας.
Ή πειρώτες πατριάρχες στις ρουμανικές χώρες:

σχέσεις - συμφέροντα
Α πό την ρουμανική αυτή παράδοση είχε ήδη έπωφεληθεΐ,
πολλές δεκαετίες πρϊ,ν τον 'Ιερόθεο, ένας επιφανέστερος Ή πειρώ-
της ιερωμένος: ό οικουμενικός πα τριάρχη ς Θ εόληπτος Α ' (1513-
1522).
Ό π α τριά ρ χη ς α υτό ς τον Α ύγουστο του 1517 έλαβε μέρος, επι
κεφαλής μίας λαμπρής χορείας άρχιερέω ν κ α ι σημαινόντων
Α γιορειτώ ν, στις τελετές που είχε οργανώ σει ό ηγεμόνας τής
Β λαχίας κα'ι ένας άπό τους σημαντικότερους διεκδικητές τής βυ
ζαντινής ιδεολογικής κληρονομιάς Neagoe Basarab (1512-1521)41.
Κ α θαγιάσθηκε τότε τό περικαλλές καθίδρυμα τοϋ Neagoe, ή
μονή τής C urtea de Arge§, άγιοποιήθηκε ό προβαλλόμενος ώς
πνευμ α τικός π α τέρ α ς τοϋ ηγεμόνα πα τριάρχη ς Κ ω νσταντι
νουπόλεω ς Ν ήφω ν Β ' (1486-1488, 1496-149842), κα ι άνακηρτ)-
χθηκε ώς έδρα τής Ε κ κ λ η σ ία ς τής Β λαχίας ή τότε πολιτική της
40. Ρ. §. NASTUREL, δπ. π:. λήμμα Pierre le Boiteux στο γενικό ευρετήριο
(σ. 360)· βλ. άκόμη, τοϋ ιδίου, «Petru Voda §chiopul cel Milostiv §i manastirea
Patmosului», In honorem Paul Cernovodeanu, Βουκουρέστι 1998, σσ. 117-130*
Μάχη ΠΑΪΖΗ-ΑΠΟΣΤΟΛΟΠΟΥΛΟΥ, Δ. Γ. ΑΠΟΣΤΟΛΟΠΟΥΛΟΣ. Α φ ιε
ρώ ματα και δωρεές το ν 16ο αΐ. στη Μ. Ε κκλησία . Θ εσμικές δψεις τής ευσέβει
ας, Αθήνα 2002, σσ. 60, 66-67, 83-86, 89, 105, 112-113, 161-163,' 171-179. Για
τις απαρχές τω ν ρουμανο-άθωνικών σχέσεων, άλλα κα'ι για την φαντασιακή
σημασία τοϋ Α γίου Ό ρ ο υ ς, σε έπίπεδο πολιτικής ιδεολογίας, στον ρουμανικό
κα'ι εύρΰτερο βαλκανικό χώρο: D. NASTASE, «Le Mont Athos et la politique
du p atriarcat de Constantinople, de 1355 a 1375», Σύμμεικτα, 3 (1979), σσ. 121-
177· τοϋ ίδιου «Le patronage du Mont Athos au XIIIe siecle», Cyrillomethodia-
num, 1983, σσ. 71-87.
41. Βλ. Ρ. §. NASTUREL, «Considerations sur l’idee iniperiale...», σσ. 397-
399, 408-409, είκ. 1, 3- D. NASTASE, «L’idde iniperiale...», a. 208· τοϋ ιδίου,
«Imperial Claims...», σσ. 203-204· τοϋ ίδιου, «L’heritage imperial byzantin...»,
σσ. 17-18.
42. A. ΦΑΛΑΓΚΑΣ, δπ. π., σσ. 123-131.
πρω τεύουσα Targovi§te. Ω σ τόσο ή π α ρ ο υ σ ία του Θ εολήπτου

στην Β λαχία δεν άποτελοϋσε α πλά κ α ι'μ ό ν ο ν την π α τρ ια ρ χικ ή
συναίνεση στους α ύ το κ ρ α το ρ ικ ο ύ ς όραμ ατισμούς πού δ ικ α ιο ύ
ντα ν ’ίσως, με βάση την ν ο ο τρ ο π ία τής εποχής, να τρέφει ένας με
γαλοπρεπής χρισ τια νός ηγεμόνας. Κ υρίω ς εξυπηρετούσε τήν
βασική ανάγκη τού Neagoe B asarab για πολιτική έδραίω ση μέσα
στήν Γδια του τήν χώρα. Ό οικουμενικός π α τρ ιά ρ χη ς με τό κύρος
πού άσκούσε στήν ά ρ ισ το κ ρ α τία , τήν Ε κ κ λ η σ ία κ α ί τον λαό τής
Β λαχίας δικαίω νε τήν έπίμομφη π α ρ ο υ σ ία τού Neagoe σ τον ηγε
μονικό θρόνο, δηλαδή ενός σφετεριστή τον ό π ο ιο είχε ά να δ είξει
μία φ α τρ ία ά π ο σ τα τώ ν εύγενών* κ α θόσ ον μά λισ τα α υ τό ς είχε
επιβληθεί ώς κύριος τής χώ ρας έπειτα α πό μία οθω μ ανική σ τρ α
τιω τική επέμβαση κ α ί τήν φυσική εξόντω ση τού εκ π ρ ο σ ώ π ο υ τής
νόμιμης δυνα σ τεία ς Vlad τού Νέου (1510-1512)43.
Σύμφω να με τήν μ α ρ τυ ρία ενός ακόμη υψ ηλού προσκεκλημέ
νου τού Neagoe Basarab, τού π ρ ώ το ν τού Α γίου Ό ρ ο υ ς Γαβριήλ,
στο τέλος τω ν π α νη γυ ρ ικ ώ ν ημερών πού γνώ ρισε τότε ή Β λαχία,
ό Θ εόληπτος κ α ί οί ά λλοι κ ληρικοί «πα ινέσ αν ηγεμόνα κ α ι βο-
γιάρους, μιλώ ντας συνάμα μέ ά ξια λόγια για ολάκερη τήν αυλή
κα ί για όλους τούς ά νθρ ώ π ο υς τής χώρας. Τότε ό κα λός καΧ φι-
λόχριστος ηγεμόνας Neagoe τούς έπιδα ψ ίλεψ ε μέ μεγάλες τιμές
κα ί τούς χάρισε πολλά δώ ρα, α φ ή νοντα ς τον κ α θένα νά π ά ει
στον τόπο του»44. Ε ξ ά λ λ ο υ ό ίδιος ό Γαβριήλ, κα θώ ς π ερ ιγ ρ ά φ ει
ά να λ υτικ ά τήν μεγάλη ευεργετική δρ α σ τη ρ ιότη τα τού Neagoe,
43. Τοΰ ίδιου, «Νήφων Β', Πελοποννήσιος, οικουμενικός πα τριάρχης καΧ

εθνικός άγιος των Ρουμάνων», Β Μ , 5 (1994), σσ. 504-521· πρβλ. G. IVA§CU,
Istoria literaturii romdne vechi, A ', Βουκουρέστι 1969, σσ. 76-78.
44. Μ ετάφραση άπό τήν αρχαιότερη παραλλαγή, σέ ρουμανική γλώσσα,
τοΰ Β ίου τοΰ Νήφωνος Βή έργο τοΰ προηου Γαβριήλ: Via(a §i traiul sfinpei
sale parintelui nostru N ifon, patriarhul Jarigradului..., έπανέκδ. D.
ZAMFIRESCU, στον τ. G. M IHAlLA, D. ZAMFIRESCU, Literatura romana
veche (]402 -1 6 47), Β', Βουκουρέστι [1969], σ. 97‘ βλ. και σσ. 95-96’ σχετικά μέ
τον Β ίο και τήν ιστορική του άξια: Ν. Μ. POPESCU, «Nifon II, patriarhul
Constantinopolului», A A R M S I, XXXVI (1914), σσ. 739-760· D. RUSSO, Studii
istorice..., B \ Βουκουρέστι 1939, σ. 524· P. §. NASTUREL, «Recherches sur les
redactions greco-roumaines de la „Vie de saint Niphon II, p atriarche de
C onstantinople”», R E SE E , V/l-2 (1967), σσ. 41-75' G. IVA§CU, δπ. π.
ά να φ έρ ει οτι ό γενναιόδω ρος α υτός ηγεμόνας άνέλαβε την άνα-

κατασκευή τής στέγης τοΰ π α τρ ια ρ χικ ο ύ ναοΰ όπω ς και άλλες
οικοδομικές δραστηριότητες στον χώρο τοϋ πατριαρχείου. Ση
μειώνει άκόμη ότι ό Neagoe προσέφερε στην Μεγάλη Ε κκλησ ία
επιπλέον χρημ ατικά ποσ ά κ α ι πολλά δώ ρα, πληροφορία που
επιβεβαιώ νεται α π ό την κω νσ τα ντινουπολίτικη άφηγηματική
γραμματεία τοΰ Ι Σ Τ α ιώ ν α 45.
Ω σ τόσο α πό τον α ξιόπιστο κα τά λογο τώ ν δωρεών τοΰ Βλά
χου ηγεμόνα, που κα τα ρτίζει ό Γαβριήλ, άπουσιάζει. ή ’Ή πειρος.
Α ντίθετα , ό Λ αμπρίδης, επεκτείνει τό θεάρεστο έργο τοΰ Neagoe
κ α ι στην γεω γραφ ική περιοχή βορειοδυτικά τών Ίω αννίνω ν, κα
θώ ς μνημονεύει, επικαλούμενος ένα άγνω στο χρυσόβουλλο, μία
ετήσια χορηγία τοΰ ηγεμόνα, υψ ους τριακοσίω ν γροσίων, προς
τήν μονή Σω σίνου κοντά στήν Π ογδόριανη (σημερινός Παρα-
κάλαμος). ’Ε πιχειρεί μάλιστα νά συνδέσει τήν δωρεά αυτή μέ τήν
κα τα γω γή τοΰ Θ εολήπτου, προβάλλοντας ώς π α τρίδα του, άντι
τά Ιω ά ν ν ιν α , όπου άρχιεράτευσε, αυτήν τήν Π ογδόρια νη46.
Δεν ύ πά ρχει όμως αμφιβολία ότι στήν ρουμανική γενναιοδω
ρ ία θά κ α τα φ ΰ γει ό διά δο χος τοΰ Θ εολήπτου, καταγόμενος άπό
τήν Ζ ίτσ α τής ίδια ς ’Η π είρ ου 47, Ιερεμ ίας Α" (1522-1545) που ώς
μητροπολίτης Σ όφ ια ς φ α ίνετα ι ότι συμμετείχε δίπλα στον Θεόλη
πτο στις λαμπρές τελετές που έλαβαν χώ ρα το 1517 στήν Βλαχία
45. Via[a ξΐ traiul sfinpei sale pdrintelui nostru Nifon..., σ. 9l· Ecthesis Chro
nica and Chronicon A thenanim , εκδ. Sp. LAMBROS, Λονδίνο 1902. σσ. 70-71.
46. I. ΛΑΜΠΡΙΔΗΣ, Η π ειρω τικά Μ ελετήματα, Σ Τ , Αθήνα 1888 (Ανατύ
πωση: Ιω ά ννινα 1993), σσ. 14, 21* τήν γνώμη του συμμερίζονται οί: Λ. I. ΒΡΑ-
ΝΟΥΣΗΣ (έστω και με επιφυλάξεις), «Ή εν Ήπείρια μονή Σωσίνου», Ε Μ Α , 6
(1956) , σ. 95· A riadna CAMARIANO-CIORAN, δπ. π., σ. 88 (θεωρεί τον
Θεόληπτο Π ωγωνιανίτη, όμως ή περιοχή τής Βελλάς κα'ι Πογδόριανης δεν
έντάσσεται άλλα είναι γειτονική σε εκείνη τοϋ Πωγωνίου)· A. Κ. ΓΚΟΓΚΟΣ.
Π αρακάλαμος, Α ', Αθήνα - ’Ιωάννινα 1995, σσ. 541-544 (τοποθετεί τον
καθαγιασμό τής μονής τής Curtea de Arge§ τό 151 S!)‘ Δ. ΚΑΜΑΡΟΥΛΙΑΣ, Τά
μονα στήρια τής Ή πειρον, Α ', Αθήνα [1996]. σ. 574.
47. Για τήν καταγωγή τοϋ Ιερεμία Α': (Ψευδο-)Δωρόθεος Μονεμβασίας, σ.
φ π δ '- Μ. ΓΕΔΕΩΝ, «Τετρακοσιετηρις πατριαρχικής δωρεάς», ΑΘ ΑΓΘ , 22
(1957) , σ. 220.
τοΰ Neagoe B asarab48. Ό ιεράρχης α υτός άνέλάβε υ π ό την π α τ ρ ι

αρχική του ιδιότητα την ολοκλήρω ση τής ά νοικοδόμηση ς τής μο
νής Σ ταυρονικήτα, συνεχίζοντας τό έργο τοΰ Ή π ειρ ώ τη φ ίλου
του Γρηγορίου, ηγουμένου τής θεσπρω τικής μονής Γηρομερίου.
Για την επίτευξη τοΰ εγχειρήματος του, ό Ιερ εμ ία ς επιχείρησε νά
συμπληρώσει τα ά πα ιτο ΰμ ενα χρήματα με την προσ ω πική
«ανάληψη ζιιτεία ς στις ρουμανικές χώρες. Ό μ ω ς ή π ρ ο σ π ά θειά
του αυτή φ α ίνετα ι δ τι συνοδεύτηκε όχι μόνον ά π ό δυσάρεστες
περιπέτειες — «καθ’ οδόν ά να ψ ε τό σπήτι όπου έπα ίζευσ α ν καΧ
έκάηκεν ή κα τοΰνα του κ α ί ό σ άκκος ό θα υμ ασ τός τής μεγάλης
εκκλησίας» —, άλλα καΧ στάθηκε για τον π α τρ ιά ρ χη μοιραία:
κα τά τήν επιστροφή του ά πό τήν Β λαχία, άφησε τήν τελευταία
του πνοή κάπου κοντά στο Τΰρνοβο τής Β ο υ λ γα ρ ία ς49.
Έ ν α ς άπό τους άμέσους δια δό χο υ ς τοΰ Ιερ εμ ία στον
οικουμενικό θρόνο υπήρξε ό Ίω ά σ α φ ό Β', ό επονομαζόμενος
Μ εγαλοπρεπής (1554-1565). ΚαΧ α υτός π ρ ο ερ χό τα ν ά π ό τήν
Έ π ε ιρ ο , συγκεκριμένα ά πό τήν Κ ράψη όπου καΧ μνημονεύεται
ώς ευεργέτης50. ΚαΧ α υτός δια τη ροΰσ ε δεσμούς μέ το ν ρουμα νικό
48. Via\a ξί traiul sfinpei sale parintelui nostru Nifon..., σ. 95* Ecthesis Chro
nica..., σ. 70.
49. (Ψευδο-)Δωρόθεος Μονεμβασίας, σ. φ πε' (απ’ δπου καΧ το άπόσπα-
σμα)· Μ ανουήλ ΜΑΛΑΞΟΣ, Π α τρ ια ρ χ ικ ή Ισ το ρ ία , έκδ. Μ. CRUSIUS,
Turcograecia, Βασιλεία 1584 (φα>τ. άνατ.: Μοδένη 1972), σ. 164* Μ. ΓΕΔΕΩΝ,
δπ. π., σσ. 222-223, 231-232. Χρ. Γ. ΠΑΤΡΙΝΕΛΗΣ, Α γάπη ΚΑΡΑΚ ΑΤΣΑ ΝΗ,
Μ αρία ΘΕΟΧΑΡΗ, Μ ονή Σ ταυρονικήτα . Ισ το ρ ία - Ε ικ ό νες - Χ ρ υ σ ο κ εν τή
ματα, [Αθήνα 1974], σσ. 17-24· Ρ. §. NASTUREL, Le M ont A thos et les
Roumains..., σ. 253, βλ. καί τήν βιβλιοκρισία τοΰ A. FALANGAS, B LC E B, 8
(1989), σσ. 198-199. Για τό περιεχόμενο των όρων ζήτη-ζητεία τήν εποχή τοΰ
'Ιερεμία Α': Ρ. KONORTAS, «Les contributions ecclesiastiques „patriarchike
zeteia” et „basilikon charatzion”. Contribution a l’histoire economique du
patriarcat cecumenique aux XV6 et XVIe siecles», Actes du IF Collogue Interna
tional d ’Histoire. Economies mediterraneennes: equilibres et intercom m u
nications, Γ', Αθήνα 1986, σ. 220. Για τήν μονή Γηρομερίου π ρ όκειτα ι νά γίνει
παρακάτω λόγος, σε σχέση μέ τον Π ω γω νιανίτη μέγα ά γά Ό ξιώτη.
50. (Ψευδο-)Δωρόθεος Μ ονεμβασίας, σ. φπηλ Υ πή ρξε στήν γενετειρά του
ό κτίτωρ τοΰ ναοΰ τοΰ Α γίου Νικολάου: Angheliki STAVROPOULOU-
MAKRI, Les peintures murales de ieglise de la Transfiguration a Veltsista
(1 5 6 8 ) en Epire et Vatelier des peintres Kondaris, Ιω ά νν ιν α 1989, σσ. 13-14, 25,
406 Ανδρόνικος Φάλιιγκας
χώ ρ ο 51. Σ υνα ριθμ είται μάλιστα στους πρω ταγω νιστές ένός σκα ν
δά λου με θέατρο την Β λαχία, που έμελλε να έχει τραγικές συνέ-
πειες τόσο για τον ίδιο δσο κ α ι για την τοπική ηγεμονική
δυναστεία.
Ή δυναμική μητέρα τοϋ ηγεμόνα Π έτρου του Νειότερου
(1559-1568), π ρ ιγκ ίπισ σ α C hiajna, ά ποφ άσισε να δώσει το χέρι
τής κόρης της σέ ένα μέλος τής οικογένειας τών Κ αντακουζηνώ ν
που, άσχετα μέ τό πόσο αύτοκρατορικό αίμα κυλούσε τότε στις
φλέβες τους, διέθετα ν πλούτο κ α ι ά σκούσαν επιρροή στις οθω
μανικές αρχές, κυρίω ς μέσω τού ισχυρότερου εκπροσώ που τους
Μ ιχαήλ Σ εϊτά νογλου (= γιού τού Σ ατανά!)52.
Ό γάμος τελέσθηκε στήν Β λαχία κα ι οί νεόνυμφοι αναχώ ρη
σ α ν γ ια τήν κοινή τους παστάδα· άλλά, για νά άκολουθήσουμε
π ά λ ι το γράμμα τής διήγησης τού (Ψ ευδο-)Δ ω ροθέου Μονεμβα-
135, 137, 149, 177- επίσης ή τοπική παράδοση άποδίδει στην γενναιοδωρία
τοϋ πατριάρχη τήν κατασκευή ένος γεφυριοϋ στον Άραχθο: Στ. ΜΠΕΤΤΗΣ.
Ό Ή πειρώ της Π α τριά ρχη ς Ίω άσαφ £Γ ό Μ εγαλοπρεπής, ’Ιωάννινα 2001, σ. 63'
βλ. κα ι Δ. ΚΑΜΑΡΟΥ ΑΙΑΣ, δπ. π., ο. 399.
51. Σχετικά μέ τήν παρουσία του στήν Μ ολδαβία κατά τήν διάρκεια τής
πρώτης ηγεμονίας τοϋ γενναιόδωρου Αλεξάνδρου Lapu§neanu (1552-1561,
1563-1568), και συγκεκριμένα τον ’Ιανουάριο τοϋ 1561: Ρ. Ρ. PANAITESCU,
Cronicile slavo-romdne din sec. X V -X V 1 , publicate de loan Bogdan, [Βουκου
ρέστι] 1959, σ. 42. Α ναφορικά μέ δωρεές αύτοϋ τοϋ ηγεμόνα καί τής συζύγου
του Ρωξάνδρας προς τήν Μεγάλη ’Εκκλησία: Μάχη ΠΑΪΖΗ-ΑΠΟΣΤΟΑΟ-
ΠΟΥΑΟΥ, Δ. Γ. ΑΠΟ ΣΤΟΛΟΠΟ ΥΛΟΣ, δπ. π., σσ. 83, 140-142, 144, 146
52. Ρ. V. NASTUREL, «Neamul boerilor Cantacuzini din ramura lui §erban
Voevod», L A R , XII (1908), σσ. 63-65· I. C. FILITTI, Notices sur les Cantacuze-
ne du X f au X V IF siecles, [Βουκουρέστι] 1936, σσ. 1-13· N. IORGA, To Β υζά
ντιο μετά το Β υζάντιο, σσ. 119-125· Α. ΔΙΑΜΑΝΤΟΠΟΥΛΟΣ, «Ή Άγχία-
λος», Α Θ Α Γ Θ , 19 (1954), σσ. 108-115· Φανή ΜΑΥΡΟΕΙΔΗ, Ο Ελληνισμός στο
Γ α λα τά (1453-1600). Κ οινω νικές και οικονομικές πραγματικότητες, Ιω ά ν
νινα 1992, σσ. 133-136· Ε λισάβετ Α. ΖΑΧΑΡΙΑΔΟΥ, Δέκα Τουρκικά
Έ γ γρ α φ α για την Μ εγά λη Ε κκλη σ ία (14831567), Αθήνα 1996, σσ. 67-68. 70-
72· Ρ. §. NASTUREL, «De la Cantacuzinii Bizantului la C intacuzinii
Turcocra(iei §i ai Xarilor Romane», AG , I(VT)/l-2 (1994), σσ. 171-175* γιά τήν
προσωνυμία «γιος τοϋ Σατανά»: £. LEGRAND, Ephemerides daces ou
Chronique de la guerre de quatre ans par Constantin Dapontes..., Παρίσι 1880,
σσ. υ^η', φε'-φθ': άπόσπασμα άπο τήν Βίβλο βασιλειώ ν τοϋ Κωνσταντίνου-
Κ αισαρίου Δαπόντε.
αίας, «εις την σ τρ ά τα ν έσ κανδα λίσ θησ α ν κα ί περ νο ύ ν την νύμ

φην κα'ι έπήγαν την όπίσω , εις την μά να ν της». Την τιμή τής πρι-
γκιπ οποΰλα ς άνέλαβε νά σώ σει ό π α ρ ώ ν τότε στην Β λαχία Ί ω ά
σαφ, σπεΰδοντας νά την ά π ο κ α τα σ τή σ ει με τον Γδιο του τον άνη-
ψιό που άκουγε στο όνομα Σ ταμάτης' «κα'ι ά π ’ αυτοί) ά ρχη σ α ν
τα σκάνδαλα». Π ράγματι, ή ά ντίδρα ση τω ν Κ α ντα κ ο υζη νώ ν
υπήρξε άμεση· επισ τρα τεύ ο ντα ς όλη τους την επιρροή επέτυχα ν
την εξορία του πα τριάρχη ά λλ α κα'ι σύσσωμης τής ηγεμονικής οί-
κογένειας .
Το κατόρθω μα αυτό τω ν Κ αντακουζηνώ ν, έργο κυρίω ς του
Σεϊτάνογλου, άνέλαβε νά δικ α ιώ σ ει μέ την ά τά λ α ντη μοΰσα του
ό βάρδος τής οικογένειας, Γεώ ργιος ό Α ίτω λ ός5354.
Ό στιχοπλόκος α υτό ς θά έπιρρίψ ει την κ υρία εύθΰνη τής α π ο
τυχίας του γάμου στο πρόσ ω πο τοΰ Ίω ά σ α φ , πρ οβ ά λ λ ο ντά ς τον
ώς τον δολοπλόκο εκείνο που έμφΰσησε στην άσΰνετη κυρά τής
Β λαχίας την ιδέα ότι ό « α ρχώ ν Κ αντακουζηνός» (δηλ. ό Μ ιχαήλ)
δεν ήταν διατεθειμένος νά τηρήσει τις δεσμεύσεις π ου είχα ν άνα-
μφίβολα καθορίσει την ένωση τω ν νεόνυμφω ν. Φ α ντά ζετα ι
λοιπόν την C hiajna νά π ρ ο β α ίνει στην π α ρ α κ ά τω , α π ο κ α λ υ π τ ι
κή υποτίθετα ι, γιά τον π α τρ ιά ρ χη δήλωση:
Ε κ ε ίν ο ς μ’ έβαλε ’ς βουλήν, ’ς τούτην τήν φ α ν τα σ ία ν ,

κ ’ έκαμα εχθρόν τον ά ρ χο ντα μαζί κα'ι τον πασία·
Ειπέ μου· ’ς το ύτα πόγρα ψ ε, κυρά μου, εις εσένα
α ρχώ ν ό Κ α ντα κ ο υζη νός ό λ ά ν α ι χα λ α σ μ ένα 55.
53. (Ψευδο-)Δωρόθεος Μ ονεμβασίας, σσ. φ πη'-φ πθΛ πρβλ. μία σύγχρονη

ιταλική μαρτυρία και στοιχεία α πό τήν αλληλογραφία τοΰ καθαιρεθέντος
Ίω άσαφ ΒΊ Μ. CRUSIUS, δπ. π., ο. 274· Acta Orientalis Ecclesiae contra
Lutheri Haeresim. M onum entis, N otis, ac Dissertationibus illustrata opera ac
studi D. Emanuelis a Schelstrate... una cum epistola Christophori Ranzavii...,
Ροίμη 1739, σσ. 236-238, 792-793· βλ. επίσης Μ. CAZACU, «Strategies
matrim oniales et politiques des Cantacuzene de la T urcocratie (Χ λΑ Χ νΓ
siecles)», RER, XIX-XX (1995-1996), σσ. 157-158, 166-177.
54. N. BANESCU (έκδ.), Un po'eme grec vulgaire relatif d Pierre le Boiteux de
Valachie, Βουκουρέστι 1912, σσ. 3-15 (εισαγωγή)· D. RUSSO, Studii istorice...,
A \ σσ. 37-43.
408 Ανδρόνικος Φαλαγκας
’Εξάλλου, ό Ίω ά σ α φ άντιμετω πίζεται συστηματικά με σκω-

πτική κακεντρέχεια. Για τον λόγο αυτό σκόπιμα προβάλλεται ώς
«Α ρβανίτης» (προφ ανώ ς, λόγω τής βορειοηπειρώ τικης προέλευ
σης τω ν οικισ τώ ν τής γενέτειράς το υ 556) με όλη την άρνητική -
υποτιμητική έννοια τοΰ όρου. Μ άλιστα, ό Α ίτω λός έμφανίζει την
«Βλάχα» C hiajna νά λοιδορεί τον εαυτό της επειδή ακούσε τους
λόγους τοΰ «Α ρβανίτη» πατριάρχη:
νΗ κουσ α ’γω τους λόγους του, ή βλάχα, τοΰ Αρβανίτη,

που τότε νά έκόβετον ή έδική μου μύτη57.
Έ νώ σε μία άδέξια μεταφορά τοΰ θέματος τής fortuna labilis

γράφει:
Έ π ά ρ τε κ α ι παράδειγμα άπό τον πατριάρχη

ό π ’ ό καιρός τον ήφερεν τότε πολλά νά άρχη,
Τον Ίω ά σ α φ , λέγω σας, κείνον τον Α ρβανίτην
ό π ’ ό τροχός τον ήφερεν πίστομα μέ τήν μύτην58.
Ή πειρώτες hom ines ηονί στην Βλαχία (ΙΣΤ' - αρχές ΙΖ ' αΐ.)
Ό μ ω ς ό υμνητής τών Κ αντακουζηνώ ν δεν εκτοξεύει τά βέλη
του μόνον ενά ντια στον άτυχο Ή πειρώ τη πατριάρχη. Στηλιτεύει,
όπω ς είνα ι φυσικό, τήν πρω τα γω νίσ τρια τοΰ σκανδάλου κυρά
Chiajna· άλλά, σέ σχέση μαζί της, μυκτηρίζει και έναν μόνιμο
κά τοικο τής Βλαχίας, όνόματι Γκιόλμα, που παρουσιάζεται, στον
55. Ν. BANESCU, όπ. π., σ. 20 (εδώ, όπως και στα ύπόλοιπα κείμενα που
παραθέτουμε, διατηρείται ή ορθογραφία τοΰ έκδοτη)· ή άναφορά στον
«πασία» υποδηλώνει προφανώς τον μεγάλο βεζΰρη και φίλο τοϋ Μιχαήλ
Κ αντακουζηνοΰ Μεχμέτ Sokolli.
5 6 .1. ΛΑΜΠΡΙΔΗΣ, Η π ειρω τικά Μ ελετήματα, Δ \ Αθήνα 1888 (άνατΰπιο-
ση: ’Ιωάννινα 1993), σ. 7· Στ. ΜΠΕΤΤΗΣ, δπ. π., σσ. 3-9.
57. Ν. BANESCU, δπ. π., σ. 21.
58. "Οπ. π., σ. 29- πρβλ. σ. 27: «Είχε κα'ι μεγάλην μύτην / λέγασίν τον και
Αρβανίτην».
ηθικό ά ντίπ ο δα του εύγενεστάτου ά ρ χο ντα Μ ιχαήλ Κ α ντα κου-

ζηνοϋ, ώς ό χαμερπής ερω τύλος που άσκοϋσε επιρροή στην έκφ υ
λη κα ι ανόητη Ρουμάνα πριγκίπισσα:
δ ια τι σοϋ έφ α ινό τα νε να ομ οιά ζουν όλοι

του Γκιόλμα πού σε δούλευε κ ’ήσουν δική του όλη59.
Α υτός ό Γκιόλμας θά πρέπει να τα υ τισ θεΐ με τον Π ω γω νια νίτη

Ιω ά ν νη Γκιόρμα (Γκιούρμα, Γκόρμα ή Γκιόνμα). Μ ία ενδ ια φ έ
ρουσα προσ ω πικότητα πού εκδηλώ νεται στην Β λαχία ώς μ πά-
νος60, μ εγά λ ο ς π ο σ τέ λ ν ικ ο ς 6162, κ τίτο ρ α ς στην γενέτειρά του, κα ι
ευεργέτης τού Α γίο υ Ό ρ ο υ ς.
Την ελάχιστα γνω στή του π ρ ο σ ω π ικ ό τη τα φ ω τίζει ό γάμ ος
του με μία πλούσ ια χήρα, υψηλής καταγω γής, ό νό μ α τι Caplea.
Α νά λο γα με ότι θά συμβεΐ ά ργότερ α με τον Ζ ώ το Τ ζιγα ρ α κα'ι
— - 4Λ __
την θυγα τέρ α τοΰ Π έτρου τού Χ ω λού , την ένωση τού Γκιόρμα
με την Caplea «επισφράγισε» ή 'ίδρυση ά πό κ οινού τής μονής τού
Α γίου Ν ικολάου τού Palcov στο Β ουκουρέστι. Α να μ φ ίβ ο λ α ή
επιλογή τής συγκεκριμένης σ υντρόφ ου ά π ό τον Γκιόρμα συνέβα
λε στην κοινω νική του ά νο δο την ό π ο ια κα τα ξίω σε, μετά τον
θά να το τής συζύγου του κ α ι κ α τά την ηγεμονία τού Π έτρου τού
Νεώτερου, εποχή τής π α ντο δ υ να μ ία ς τής C hiajna, ή απονομή τού
59. Ό π . π., σ. 26. Ή Chiajna, τόσο στους στίχους τοΰ Α ίτω λού όσο και
στην ιταλική πηγή που διασώζει ο Crusius (π α ρα π ά νω , σημ. 53), εμφανίζεται
ώς Μύρτζενα - Μ ύρτζαινα - M ircena - Mircionai - M orzona - M irzona, άπό τό
όνομα τοΰ συζύγου της Mircea τοΰ Ποιμένος, ηγεμόνα τής Β λαχίας στα
χρόνια 1545-1554, 1558-1559.
60. Ρουμ. ban (πρβλ. σλαβ. ban, ουγγρικά ban)' τίτλος που α π ο διδό τα ν
στην Βλαχία σε επαρχιακούς άξιωματοΰχους, σημαντικότερος άπό τούς ό π ο ι
ους ήταν ό μ έγα ς μ π ά νο ς τί]ς Κ ρα ϊόβα ς (mare ban al Craiovei) πού θεω ρού
νταν ό πρώ τος τη τάξει βογιάρος τής χώρας κα'ι διοικούσε περιστοιχισμένος
άπό την προσωπική του αυλή την Δυτική Βλαχία (=Ό λτένια):
§t. §TEFANESCU, Βάηϊα in Jara Romaneascci, Βουκουρέστι 1965· βλ. ακόμη
Ν. STOICESCU, «Sur l’origine des grandes dignites...», σσ. 312-314.
61. Ρουμ. mare postelnic (= άρχιθαλαμμπόλος) < σλαβ. postellniku · βλ. Ν.
STOICESCU, δπ. π., σσ. 310, 314· Μ αρία ΝΥ ΣΤΑ ΖΟ Π Ο Υ AOΥ-ΠΕΛΕΚΙΔΟΥ,
οπ. π., σ. 617.
62. Βλ. παραπάνω , στο κεφάλαιο πού αφ ορά τον Πέτρο τον Χωλό.
ήχηροϋ τίτλου τοΰ μ εγά λ ο υ π ο σ τέλ ν ιχ ο ν . Έ τ σ ι λοιπόν ό φ ιλό

δοξος α υτός Π ω γω νιανίτης από τις τάξεις τής ήσσονος άριστο-
κρατίας, που τον έθετε ό τίτλος τοϋ άπλοϋ μ πά νον, μεταπήδησε
στον κλειστό κύκλο των μεγάλω ν βογιαρων. Ό μ ω ς ή εύνοια τής
τι)χης εγκα ταλείπει τον μ εγά λ ο π ο σ τέ λ ν ικ ό μας άμέσως μετά την
πτώ ση τής ισχυρής κυρίας τής Β λαχίας κα ι τοΰ γιου της τον ’Ιού
νιο τοϋ 1568. Π ροφ ανέσ τα τα , ώς ευνοούμενος τής C hiajna δεν εί
χε πλέον θέση στο νέο πολιτικό περιβάλλον που διαμόρφωσε ή
α ντικ α τά σ τα σ η στον θρόνο τής Β λαχίας τοϋ Π έτρου τοϋ Νεώτε-
ρου άπό τον Α λέξανδρο Β ' (1568-1577) που, σημειωτέον, δια-
κρίθηκε για τά φιλελληνικά του α ισθήματα63. ’Ε κπίπτει λοιπόν
άπό τό υψηλό του άξίω μα καί, τό χειρότερο για τον άλλοτε ισχυ
ρό Ή πειρώ τη, σύμφω να μέ μία άξιόπιστη διπλω ματική μαρτυρί
α 64, οδη γείτα ι στον θ ά ν α το 65.
Ώ ς προς τό ευαγές έργο τοϋ ’Ιω άννη Γκιόρμα, υπό την ιδιότη
τα τοΰ μ π ά ν ο ν , έκτισε σε νευραλγικό σημείο του Βουκουρεστίου
63. Σύζυγος τοϋ Α λεξάνδρου Β' ήταν ή χιώτικης καταγωγής «Γαλατιανή»

Α ικατερίνη Σαλβαρέσσο: (Ψευδο-)Δωρόθεος Μονεμβασίας, σ. cpfrf· βλ. Ν.
IORGA, δπ. π., σσ. 55, 145- 146* A. PIPPIDI, Homines et idees du Sud-Est
europeen a Vaube de l’age moderne, Βουκουρέστι - Παρίσι 1980, σσ. 44, 83‘ Ν.
GHINEA, «Un contributo romeno al restauro di un monumento medievale
veneziano», SV, XVIII (1989), σ. 301. Ό σ ο για τον γιό του και μετέπειτα
ηγεμόνα τής Βλαχίας (1577-1583, 1585-1591) Mihnea τον Εξωμότη, ήταν,
κατά την έκφραση τοϋ Iorga, που επαναλαμβάνει ό D. RUSSO, δπ. π., σ. 69,
«περισσότερο 'Έ λληνας παρά Ρουμάνος».
64. Documenta Romaniae Historica, B, Tara Romineasca, τ. XXV (1635-
1636), Βουκουρέστι 1985, άρ. 47, σσ. 63-65.
65. §t. ANDREESCU, «Citeva precizari despre ctitoriile bucure§tene ale lui
Gheorma banul», GB, XIII/5-6 (1964), σσ. 547-55? N. STOICESCU, Dicponar...,
σ. 60· A riadna CAM ARIANO-CIORAN, δπ. π., σσ. 18, 149. ή όποια
άκολουθώ ντας τον I. ΛΑΜΠΡΙΔΗ, δπ. π., ΣΤ', σ. 28, και μη έχοντας υπόψη
την προηγούμενη εργασία τοϋ Andreescu, διακρίνει στον μπάνο καί τον
π ο σ τέλνίκο Γκιόρμα δύο διαφορετικά πρόσω πα- μάλιστα, όπως καί ό
Λαμπρίδης, δεν θεωρεί τον Γκιόρμα ώς άπλό μπάνο, άλλά τον έξυψώνει, παρά
την έλλειψη τεκμηρίωσης, σε μέγα μπάνο τής Κραϊόβας. Γιά τον μπάνο
Γκιόρμα (Alexeanu), τον λογοθέτη Ησαρη Γκιόρμα κα'ι τον clucer (= ήσσων
βογιαρικός τίτλος) Γκιόρμα, προσωπικότητες που έδρασαν στην Βλαχία τοϋ
ΙΖ ' αί.: Ν. STOICESCU, δπ. π., σ. 104· A riadna CAMARIANO-CIORAN, δπ.
π., σσ. 13, 149.
τον ναό τής κα τά Σ άρκα Γεννήσεως τοϋ Κ υρίου, γνω σ τό ώς Έ κ-

κλτισία το ϋ μ π ά νο υ Γ κ ιό ρ μ α ή τω ν Ε λ λ ή ν ω ν (Biserica Gheorma
Banul ή Greci). Π ροίκισε μ άλιστα τό κα θίδρ υ μ ά του με εναν
αριθμό καταστημάτω ν κ α ι άλλω ν π ρ ο σ ο δο φ ό ρ ω ν κ τιρ ίω ν που
πήραν τό όνομα Χ ά ν ι τω ν Ε λλή νω ν, καθώ ς έγινα ν π ό λος έλξης
για τους Έ λ λ η ν ες ταξιδευτές. Φ ρόντισε τότε ό Ή π ειρ ώ τη ς βογιά-
ρος νά αφιερώ σει την εκκλησία του μαζί με τά έξα ρτή μα τά της
στην αρχιεπισκοπή τής Π ω γω νιανής, έδρα τής ο π ο ία ς ήτα ν ό
γνω στός μας οικισμός τής Δ ιπ α λ ίτσ α ς που π ρ ο β ά λ λ ετα ι μά λισ τα
ώς ό τόπος κ α τα γω γής τοΰ Γ κιόρμα66.
Σ ίγουρα τό όνομα του Γκιόρμα θά ά κ ο υ γ ό τα ν ανάμεσα στις
δεήσεις των λειτουργώ ν τοΰ κα θεδρικού ναού τω ν Α γίω ν Α π ο
στόλω ν τής Δ ιπαλίτσας, εκκλησία που οφείλε την άνέγερσή της,
μερικές δεκαετίες νω ρίτερα (1537), στην γεν ν α ιο δ ω ρ ία τοϋ Π ά
νου Α ρσενίου, ενός ακόμη ισχυροϋ τέκνου τής Π ω γω νια νής, με
δράση, π ιθ α νό τα τα , στον ρουμ α νικό χώ ρο, ά φ οΰ, μέσα α π ό την
έπιγραφ ή που συνοδεύει την κτιτορική του π ρ ο σ ω π ο γρ α φ ία ,
προβάλλεται ώς α υ θ εν τικ ό ς π ρ α γμ α τεν τή ς , τίτλος που κ ά λ λισ τα
μπορεί νά ά ντα κ λά τις σχέσεις του με τους ηγεμόνες τώ ν ρ ο υ μ α
νικώ ν χωρών οί ό π ο ιο ι στις ελληνικές πηγές τής εποχής εμ φ α νί
ζοντα ι μέ τον τίτλο τοϋ α ν θ έν τη 61.
6 6 .1. ΛΑΜΠΡΙΔΗΣ, δπ. π., ΣΤ", σσ. 28-29, Ζ", 53, που π α ρ α δ ίδει το βαπτι-
στικό δνομα και τον τόπο καταγω γής τοϋ Γκιόρμα- Ν. STOICESCU, δπ. π:
τοϋ ίδιου, Repertoriul bibliografic al monum entelor feudale din Bucure§ti,
Βουκουρέστι [1961], σσ. 216-217- A riadna CAM ARIANO-CIORAN, δπ. π., σσ.
13-15' Β. Άπ. ΔΗΜΟΥ, «Συμβολή στην ιστορία τής Α ρχιεπισκοπής Π ωγωνια-
νής και τής Σταυροπηγιακής Μονής τής Μ ολυβδοσκεπάστου», Η Χ , 27 (1985),
σσ. 239, 241. 'Έ να σημαντικό άπόκτημα τοϋ Έ θνικοϋ Μ ουσείου Τέχνης τοϋ
Βουκουρεστίου αποτελεί άναμφίβολα τό βυζαντινό τετραευαγγέλιο Ms 14
(ιγ'-ιδ" αί.)- τό χειρόγραφο αυτό προέρχεται άπό την Π ω γω νιανή κ α ι ή
ύπαρξή του στην ρουμανική πρω τεύουσα οφείλεται στήν Ε κ κ λ η σ ία τώ ν
Ε λλή νω ν δπου είχε περιέλθει: M uzeul National de Arid a Romaniei. M iniatura
ξΐ ornamentul manuscriselor din colecpa de aria medievala romanecisca, A ',
Βουκουρέστι 1996, σσ. 79-94.
67. Φ ραγκίσκο ΚΕΦΑΛΛΩΝΙΤΟΥ, όπ. π. (κείμενο κα ι φ ω τογραφ ίες)- βλ.
I. ΛΑΜΠΡΙΔΗΣ, δπ. π., Ζ", σσ. 35, 41 (όπου μεταθέτει τήν ίδρυση των Α γίω ν
Α ποστόλω ν τό 1298), 53- τά ενδύματα και τά καλύμματα τής κεφαλής στήν
παράσταση τοϋ Πάνου Α ρσενίου κ α ί τοϋ μεταγενέστερου κτίτο ρ α τοϋ ναοϋ
Α λλά για νά έπανέλθουμε στην γεννα ιοδω ρία τοϋ Γκιόρμα, τό

π α ρ ά δειγμ ά του φ α ίνετα ι δ τι ακολούθησε ένας άκόμη έκπρόσω-
πος τής τάξης τω ν βογιάρω ν τής Βλαχίας, όνόματι Radu Mihal-
cea, που φ έρετα ι ώς συγγενής άπό θηλυγονία τοΰ Π ω γω νιανίτη
άρχοντα . Ό εν λόγψ βογιάρος έκτισε μέ τους αδελφούς του στην
περιοχή τής πολίχνης Sacuieni (βόρεια τοϋ Β ουκουρεστίου) την
μονή Bradul, για νά τήν άφιερώ σει ώς μετόχι, μαζί μέ τήν κτημα
τική της περιουσ ία, στο μοναστήρι τής Μ ολυβδοσκέπαστης κον
τά στήν Δ ιπαλίτσα. Σύμφω να μάλιστα μέ μία χειρόγραφη μαρτυ
ρία που π α ρ α δ ίδ ει ό Λ αμπρίδης, συνεπίκουροι. τοϋ Radu
M ihalcea στήν θεάρεστη αυτή πρω τοβουλία υπήρξαν δυο ευκα
τά σ τα το ι Π ω γω νιανΐτες τής Βλαχίας, οί σΰζυγοι Π έτρος καί Σο
φ ία Γκίρτζη που φ ρό ντισ α ν μέ τήν σειρά τους νά αυξήσουν στήν
ρουμανική γή τά ά γα θ ά τής Ιστορικής μονής τής πα τρίδα ς τους*68.
Ό σ ο ν ά φ ο ρ ά τέλος τό μοναστήρι το όποιο ό Γκιόρμας είχε
ιδρύσει μέ τήν άοίδιμη κυρά Caplea, που α να π α υ ό τα ν εκεί ήδη
π ρ ιν τό 1558, «noblesse oblige»! Ώ ς μ έγα ς π ο σ τέλνικ ο ς, ό Πωγω-
νια νίτη ς βογιάρος το είχε άφιερώ σει μαζί μέ τήν εκτεταμένη του
γή κ α ί τους σκλάβους τσ ιγγά νους του στήν αθω νική πολιτεία και
συγκεκριμένα στήν μονή τής Σιμω νόπετρας69. Α ς θυμηθούμε ότι
οι Ζ ώ τος Τ ζιγα ρά ς καί πρ ιγκίπισ σ α Μ αρία θά άφιερώσουν, άρ-
κετά χρ όνια άργότερα, τό μολδαβικό τους καθίδρυμα επίσης σέ
ένα μοναστήρι τοϋ Α γίου Ό ρ ο υ ς.
Π άνου Π απαδημητρίου είναι προφανώς αύτά που άνακαλοΰν στον Ήπειρώ-

τη λόγιο τήν ανάλογη άμφίεση των άρχόντων τής Βλαχίας.
68. I. ΛΑΜΠΡΙΔΗΣ, δπ. π., ΣΤ', σ. 3P A riadna CAMARIANO-CIORAN,
δπ. π., σσ. 36-40, 42· Β. Άπ. ΔΗΜΟΥ, δπ. π., σσ. 240-242. 244, 252-
Δ. ΚΑΜΑΡΟΥΛΙΑΣ, δπ. π., σσ. 181-182· Άθ. Ε. ΚΑΡΑΘΑΝΑΣΗΣ, «Ό
"Βυζαντινορουμάνος" ήγεμών τής Βλαχίας Κωνσταντίνος Βασσαράβας (1645-
1714) καί ή Ε λληνική ’Ορθόδοξη Ανατολή (Οί δωρεές του σέ Πατριαρχεία,
στο 'Α γιον Ό ρ ο ς, μονές τής Ανατολής)», στοΰ ίδιου, Ό ελληνικός κόσμος στα
Βαλκάνια..., σσ. 46-47.
69. Ρ. §. NASTUREL, Le M ont Athos et les Roumains..., σσ. 227-228· A.
PIPPIDI, Trodi(ia politico bizantino..., a. 84.
Τον Γδιο καιρό ό μ έγα ς ά γ ά ς 1ϋ Ό ξιώ τη ς (O xotie), ένα ς ακόμη

Π ω γω νιανίτης hom o novus τής Β λαχίας — συγγενής ά ρα γε του
Γκιόρμα; — που διέλαμψε κ α ι α υτός στις μέρες τοΰ Π έτρου τοϋ
Ν εώτερου κα \ τής C hiajna, ά να δεικ νυ ό τα ν με την σειρά του
ευεργέτης τής ίδιας Σιμω νόπετρας, α να λ α μ β ά νοντα ς την ά νοικο-
δόμηση τοΰ ά ρσ α νά της. Α π ό την γ εννα ιο δω ρ ία τοΰ Ό ξιώ τη
έπωφελήθηκε όμως κ α ι ή π α τρ ώ α ηπειρώ τικη γή, όπου φ έρ ετα ι
ώς ό κτίτω ρ (1568) τοΰ κ α θολικοΰ τής σεβαστής κ α ί ήδη γνω στής
από την ά να φ ο ρ ά μας σ τον Ιερ εμ ία Α ', μονής Γηρομερίου,
καθίδρυμα π α τρ ια ρ χικ ό κα'ι σ τα υ ρ οπ η για κ ό κα"ι έδρα εξαρχίας.
Θά πρέπει άκόμη νά ά να φ ερ θ εΐ ότι κα ί ό Ό ξιώ τη ς είχε σ υνά ψ ει
γάμο μέ μία εκπρόσω πο τής βλαχικής α ρ ισ το κ ρ α τία ς, που έφερε
επίσης τό όνομα Caplea, έστω κα ί ά ν ή επιλογή του α υτή δεν
φ α ίνετα ι ότι τον βοήθησε νά επιβιώ σει ώς α νώ τα το ς ά ξιω μ α τοΰ-
χος μετά τήν πολιτική λ α ίλ α π α που προκάλεσε στήν Β λαχία ή
οργή τω ν Κ αντακουζηνώ ν .701
70. Τίτλος οθωμανικής προέλευσης που ά ποδιδότα ν στον διοικητή τοϋ

πεζικού1 ό Ό ξιώ της υπήρξε ό πρώ τος κάτοχος αύτοϋ τοϋ τίτλου στις
ρουμανικές χώρες: Ν. STOICESCU, «Sur l’origine des grandes dignites...», σσ.
310, 314' τοϋ ίδιου Dicponar..., σ. 77.
71. Ό π. π." A. PIPPIDI, Tradipa politico bizantina..., δπ. π: Ρ. §.
NASTUREL, δπ. π., σσ. 228-229, που διατυπώ νει κα'ι τήν ύπόθεση τής
συγγένειας άνάμεσα στους Γκιόρμα και Όξιώτη· βλ. και τήν βιβλιοκρισία τοϋ
A. FALANGAS {παραπάνω , σημ. 49), σ. 200. Σχετικά μέ τήν μονή Γηρομερίου
κα'ι τήν σχέση της μέ τον Ό ξιώ τη: D. Μ. NICOL, Το Δ εσ π ο τά το της Ηπείρου...,
σσ. 340-341 ( The Despot ate o f Epiros..., σσ. 243-245)· B. Γ. Μ ΠΑΡΑΣ,
Π α τρια ρχική Ε ξα ρ χία Γηρομερίου, HE, Β714 (1953), σσ. 562-565· Δ. Κ Α Μ Α
ΡΟΥ ΑΙΑΣ, δπ. π., Β', Α θήνα [1996], σσ. 9-18 (στήν σ. 16 γίνετα ι ά το π α λόχος
για «τον ηγεμόνα της Ο υγγροβλαχίας Οξιώτη Π ογω νιάτη ή Π ογωνιανίτη»)·
Ρ. ZAHARIUC, «Date noi despre legaturile Tarilor Rom ane cu Epirul», A IIX ,
XXXII (2000)», σσ. 52-54, 58-63· P.§. NASTUREL, «Le m onastere epirote de
Giromeri et la Valachie: premiers contacts (1567-1568)», Bulletin A IE S E E
(=Association International d’Etudes du Sud-Est Europeen), Bucarest 2001, σσ.
197-201 · βλ. επίσης, Λ. I. ΒΡΑΝΟΥΣΗΣ, «Γηρομερείου μονή», Θ ρ η σ κευτικ ή
και Η θ ική Ε γκ υ κ λο π α ίδ εια , Δζ Αθήνα 1964, στ. 500· Μ άχη Π Α ΪΖΗ -
ΑΠΟΣΤΟΛΟΠΟΥΛΟΥ, Ό θεσμός τής π α τρ ια ρ χ ικ ή ς έξαρχίας. 14ος - 19ος
αιώνας, Αθήνα 1995, σ. 13. Σημειωτέον ότι ό προμνημονευθεις φίλος τοϋ
Ιερεμία Α" και ηγούμενος τής μονής Γηρομερίου, Γρηγόριος, εμφ ανιζόταν ήδη
οός πατριαρχικός έξαρχος: Μ. ΓΕΔΕΩΝ, δπ. π., σ. 233.
’Ο φείλουμε νά σημειώσουμε δ τι οί, πολιτικές αυτές εξελίξεις

δεν σηματοδοτούν την έκλειψη κα τά τις δεκαετίες που θα άκο-
λουθήσουν των πω γω νιανίτικης, ή των γενικότερα ηπειρώτικης,
κα τα γω γή ς άρχόντω ν στις ρουμανικές χώρες. "Ετσι λοιπόν τό
1585 εμφ α νίζοντα ι περιβεβλημένοι με τους βογιαρικοΰς τίτλους
τοΰ β ε σ τια ρ ίο υ κ α ι τοΰ π ο σ τε λ ν ικ ο υ κ ά π ο ιο ι ’Ιωάννης και
Μ ατθαίος· αδυνατούμ ε δμως νά εντοπίσουμε την θετή τους π α
τρίδα: Β λαχία ή Μ ολδαβία. Α υτοί, μαζί με διίο άκόμη πρόσωπα
που φ έρουν τό ίδιο όνομα Ί σ α ρ η ς ("Ισαρης Σφράντζου, "Ισαρης
Ό ξιώ τη , ό ένας άπό τους όποιους υπήρξε, κατά τον Λαμπρίδη,
περιώ νυμος «έπ'ι πλο ΰτφ κα ί εύγενεία»), δω ρίζουν στην μονή
Μ ολυβδοσκέπαστης, καθίδρυμα προφ ανώ ς τής γενέτειράς τους,
τό βαρύτιμο ευαγγέλιο που εκτίθεται σήμερα στο Βυζαντινό
Μ ουσείο τώ ν Ίω α ν ν ίν ω ν 72.
Υ πενθυμίζουμε ότι στην δεκαετία τοΰ 1580 επιβάλλεται ώς
π ρ ω το β εσ τιά ρ ιο ς στην Μ ολδαβία ό ’Ιω άννης Κ αλογεράς — πρό
κ ειτα ι ά ρα γε γιά τό ίδιο πρόσω πο με τον β εσ τιά ρ ιο του Ε υ α γγε
λ ίο υ τής Μ ο λυβ δο σ κέπ α σ τι\ς,
Την Γδια περίπου εποχή στήν άδελφή ηγεμονία τής Βλαχίας
ά να δ εικ νΰ ετα ι ώς βογιάρος ένας άκόμη Ή πειρώ της που άκοΰει.
στο όνομα Νίκας. Κ αι αυτός οφείλε τήν κοινω νική του άνοδο
στον γάμο του μέ μία εύγενή κα ι πλούσια χήρα, τήν Μ αρία που
π ρ ο ερχό τα ν άπό τήν μεγάλη γενιά τών βογιάρω ν Craiovescu, κα'ι
ήταν κληρονόμος μίας σημαντικής έγγειας περιουσίας· θά τήν
διαζευχθεΐ ώστόσο άργότερα γιά μία νεώτερη σΰζυγο που θά τοΰ
χαρίσει τρία π α ιδιά , τήν Π αγώ να (Pauna), που άνήκε επίσης
στήν κά σ τα τής άνώ τατης βλαχικής άριστοκρατίας. Ό π ω ς και ό
Κ αλογεράς έτσι κα'ι ό Ν ίκας θά υπηρετήσει έπ'ι δεκαετίες ώς
ά ξιω μ ατοϋχος διά φ ορους ηγεμόνες, επιτυγχά νοντα ς τήν αύξηση
72. I. ΛΑΜΠΡΙΔΗΣ, δκ. π., Σ Τ , σσ. 19, 29, Ζ', σ. 34· Αγγελική ΧΑΤΖΗΜΙ-
ΧΑΛΗ, «Ή στάχωσις τοΰ Εΰαγγελίου Μολυβδοσκεπάστου», ΗΧ, 15 (1940).
σσ. 175-182 + 2 φ ω τ A riadna CAMARIANO-CIORAN, ό'π. π... σ. 44· ή συγ-
γραφε'ας, ά ναπαράγοντας τον ΛαμπρΓδη, δεν κάνει λόγο παρά γιά τον πο-
στελνικο Μ ατθαίο και έναν μόνον ’Ίσαρη. Σχετικά μέ το περιεχόμενο τοΰ
ευαγγελίου: I. Θ. ΚΟΛΙΤΣΑΡΑΣ, «Κώδιξ Εΰαγγελίου Μολυβδοσκεπάστου»,
ΗΧ, δπ. π., σσ. 159-173.
των γαιοκτησιώ ν του, ώστε νά ά να δειχθει σε έναν ά πό τους

πλουσιότερους ά νθρώ πους τής Βλαχίας. ’Ο φείλουμε να έπισημά-
νουμε, προκειμένου νά έκτιμηθεϊ κα λύτερα ή επ ιτυ χία του Ν ίκα,
ότι στις μέρες του ή χώ ρα συγκλονίσθηκε συθέμελα α πό δ ρ α μ α τι
κές πολιτικές άλλαγές κα'ι πολεμικές σ υγκρούσεις κ α τά τις όπ οιες
ή τάξη των βογιάρω ν πλήρω σε βαρύ τίμημα.
Σταθμός στην σ τα διο δρ ο μ ία του Ν ίκα υπήρξε ή τοποθέτησή
του στην θέση του β ε σ τιά ρ ιο υ , έστω κα'ι β' τά ξεω ς73, κ α τά την
εποχή τοΰ ηρώα τοΰ ά ντιο θω μ α νικοΰ α γώ να Μ ιχαήλ τοϋ Γ ενναί
ου (1593-1601), διά δ ο χο ς κα'ι ιδεολογικός συνεχιστής τοΰ ό π ο ιο υ
υπήρξε ό επίσης πολεμικός ηγεμόνας R adu §erban (1602-1611)
που δέν ήταν άλλος ά πό τον γιο τής Μ αρίας. Ό ηγεμόνας α υτός
θά προβιβάσει τον π ά λ α ι ποτέ πα τρυ ιό του σέ π ρ ω το β εσ τιά ρ ιο
κα'ι θά τοΰ άναθέσει σημαντικές διπλω μ α τικές άποστολές. Ή
πτώση του, μέ τήν σ υνακόλουθη επικράτηση τοΰ R adu M ihnea74,
δέν θά κλονίσει τό κΰρος τοΰ Ν ίκα, καθώ ς ό νέος κ ύ ρ ιο ς τής
Β λαχίας θά σπεΰσει νά τιμήσει τον Ή π ειρώ τη βο γιά ρ ο τοΰ
ά ντιπ ά λ ο υ του μέ τον τίτλο τοΰ μ ε γ ά λ ο υ λ ο γ ο θ έ τ η 75.
Ό τ α ν όμως άκολουθήσ ει ή πρώ τη κα'ι εφήμερη ηγεμονία τοΰ
Γαβριήλ M ovila (Α ύγο υσ το ς 1616), θά ξεσ π άσ ουν τα ρ α χές που
θά θέσουν τήν ζωή τοΰ Ν ίκα σέ άμεσο κίνδυνο. Α π ο κ α λ υ π τικ ή
73. Βλ. παρακάτω , σημ. 87.

74. Ηγεμόνευσε τόσο στην Βλαχία (1601-1602, 1611-1616, 1620-1623) όσο
κα'ι στην Μ ολδαβία (1616-1619, 1623-1626).
75. Τήν σημαντικότερη αναφ ορά στην ζωή και στήν δράση τοΰ Νίκα α π ο
τελεί τδ άνέκδοτο, όσο γνωρίζουμε, κείμενο τής ανακοίνω σης του Μ.
CAZACU, μέ τίτλο «Niko de Frastani ou Nica de Corcova: la carriere d’un
Epirote au service des princes de Valachie (c. 1560-1618)», στο Συμπόσιο Η
Ε πιρροή τον Ε λλη νισμ ού σ τις Π α ρα δουνά βιες Η γεμονίες. Η συμβολή της
ιστο ρική ς Π ω γοινιανής (Δ ιπ α λίτσ α -Μ ο λυβ δ ο σ κ έπ α σ τη ), Κ όνιτσα, 27-29
Ιο υ νίο υ 2002. 'Οφείλουμε νά έκφράσουμε τις θερμές μας ευχαριστίες προς τον
κ. Cazacu γιά τήν προθυμία του νά μάς ανακοινώ σει τό περιεχόμενο τοΰ εν
λόγω κειμένου. Ακόμη σχετικά μέ τον Νίκα: Ν. STOICESCU, Dicponar..., σ.
219. Ό σ ο ν άφ ορά τήν διάδοση τοΰ βυζαντινοΰ τίτλου τοΰ λο γο θ έτη (ρουμ.
logofat) στις ρουμανικές χώρες: M aria NYSTAZOPOULOU-PELEKIDOU,
«Βυζαντινή ορολογία...», σσ. 612, 616’ Ν. STOICESCU, «Sur 1’origine...»,
σσ. 313-314.
είναι ή σΰγχρονη έμμετρη μαρτυρία τοΰ συντοπίτη του, λογίου

ιεράρχη κ α ι κα λλιγρά φ ου, Μ ατθαίου Μυρέων:
κ α ι κείνον [δηλ. τον Ν ίκα] τον έγλυτω σεν ένας του υπηρέτης,
άμμη τον έσκοτόνασι με ξΰλα, με λιθάρια,
δ ιό τι έσυμφώ νησαν δλα τά πα λ λ η κ ά ρ ια 767.
Π α ρ ’ όλα αυτά, άμέσως μετά την ενθρόνιση τοΰ Α λεξάνδρου

Ή λ ία (Σεπτέμβριος 1616), ό χαλκέντερος Ή πειρώ της θά άναλά-
βει π ά λ ι κ α θήκοντα μ εγά λ ο υ λογοθέτη. Ό μ ω ς άρκετά σύντομα
(Μ άϊος 1618) ή ηγεμονία αυτή έμελλε να καταρρεΰσει κάτω από
την πίεση μίας αιματηρής εξέγερσης μέ έντονο άνθελληνικό
χα ρακτήρα , στόχος τής ό πο ια ς πρέπει λογικά νά ήταν κα'ι ό ίδιος
ό Ν ίκας . Μ ολαταύτα, θά άνταπεξέλθει κ α ι σε αυτήν τήν δοκ ι
μασία, ά φ οΰ θά εκδηλωθεί ώς μεγάλος βογιάρος κ α ι κατά τήν
δεύτερη ηγεμονία τοΰ Γαβριήλ M ovila (1618-1620), γιά νά άπο-
συρθεϊ στήν συνέχεια ά πό τό προσκήνιο τής Ιστορίας.
Είχε ω στόσο φ ροντίσ ει γιά τήν διατήρηση τής μνήμης του,
ά να λα μ βά νο ντα ς τό 1614 τήν άνέγερση κα ι ιστόρηση τής μονής
Φ ραστανώ ν, στήν εύρΰτερη περιοχή τοΰ Π ω γω νίου (δεν πρέπει
νά σ υγχέεται μέ τήν βορειοηπειρώ τικη μονή Φ ραστανής ή Φρα
στανώ ν). Ή πρω τοβουλία αυτή καταδεικνύει ώς γενέτειρά του
τά Φ ρασ τανά (τήν σημερινή Κάτω Μ ερόπη) ή κάποιον γειτονικό
οικισμό, άλλά κα'ι τήν νο ο τρ οπία που κυριαρχοΰσε σε σχέση μέ
76. Ε. LEGRAND, Bibliotheque grecque vulgaire, Β', Παρίσι 1881, σ. 260'

δεν είναι σαφές τι νόημα θά πρέπει νά δοθεί στήν λέξη «παλληκάρια». Στήν
Γδια δύσκολη θέση βρέθηκε τότε, σύμφωνα μέ τον Ματθαίο, κα'ι ένας άκόμη
μεγάλος βογιάρος ελληνικής καταγωγής, ό Κρίστας (Carstea) «εκ τήν 'Ρούμε-
λην»: οπ. π : σχετικά μέ τον Κρίστα: Ν. STOICESCU, Dic[ionar.... σσ. 152-153.
Ό Γδιος Ιστορικός (βλ. προηγούμενη σημ.) ισχυρίζεται ότι ό Ματθαίος
Μυρέων γράφει ότι ό Νίκας σκοτώθηκε άπό «τον έπαναστατημένο λαό» κατά
τήν διάρκεια τής β' ηγεμονίας τοΰ Γαβριήλ Movila- πιστεύουμε ότι αυτή ή
άποψη, τήν όποια άκολουθεΐ κα'ι ό Cazacu, όφείλεται στήν παρανόηση τοΰ
κειμένου τού Μ ατθαίου άπό τήν προγενέστερη ρουμανική έρευνα.
77. Σχετικά μέ τις άνθελληνικές κινήσεις τής εποχής: παρακάτω , σημ. 121.
Ό Α λέξάνδρος Ή λίας θά ηγεμονεύσει μία άκόμη φορά στήν Βλαχία (1627-
1629) κα'ι δύο στήν Μολδαβία. (1620-1621, 1631-1633).
την π α τρίδα τους στις τάξεις τω ν ισχυρώ ν Ή π ειρ ω τώ ν τής Δια-

σποράς. Ό βογιάρος μας είχε άκόμη μεριμνήσει ώστε νά ά πεικο-
νισθοΰν στο καθολικό τοϋ μοναστηριού του τόσο ή μορφή του
όσο κα ί εκείνες τω ν υ π ό λ ο ιπ ω ν μελών τής ο ικ ο γένεια ς του. Α ν ά
μεσα τους ξεχωρίζει ή κόρη του Μ α ρίκα που π α ρ ισ τά ν ετα ι μέ το
χαρακτηριστικό στέμμα Ρουμάνας (Β λάχας ή Μ ολδαβής) π ρ ιγκ ί-
πισσας, πράγμα που λ ο γικ ά σημαίνει ό τι υπήρξε σΰζυγος κ ά
ποιου ηγεμόνα* σύμφω να όμως μέ τά όσα είμαστε σε θέση νά
γνω ρίζουμε ή Μ αρίκα πα ντρεύτηκε μία μόνον φ ό ρ α κ α ι ό χι μέ
ηγεμόνα, άλλά μέ έναν π ο σ τέ λ ν ικ ο όνόμ ατι Preda. Κ α τά συνέ
πεια, ή ηπειρώ τική της ά πεικ όνισ η ά ποτελεΐ α ίν ιγμ α κα'ι συνάμα
ηα
πρόκληση γιά την μελλοντική έρευνα .

Μ ετά τον Ν ίκα, κ α τά τις πρώ τες δεκαετίες τοϋ YL' α ιώ να ,
ά π ο δΰ ο ντα ι σέ μία επιτυχημένη στρατηγική επ ιγα μ ιώ ν κ α ί κ α τ α
λαμβάνουν δεσπόζουσα θέση στήν ά ρ ισ το κ ρ α τία τής Β λαχία ς
τρεις Γιαννιώ τες άδελφο'ι, γνω σ τοί μέ τους τίτλ ο υ ς το υ ς κ α ι τά
βα πτισ τικά τους ονόματα: οί π ρ ω το β εσ τιά ρ ιο ι Ν ικ ό λα ο ς κ α ι Β α
σίλειος, καί ό μ έγα ς π ο σ τ έ λ ν ικ ο ς Φώτης (Necula, Vasilie, Fota).
Ά πό τους τρεις α ύτοϋς άδελφ οϋς, ό Ν ικόλαος, που φ α ίν ε τα ι ώ ς ό
περισσότερο δραστήριος, θά έμπλακεΐ ενεργά στους οξείς α ν τ α
γωνισμούς που κ α θό ρ ισ α ν τότε τό πολιτικό μέλλον τής Β λαχίας.
Θά χάσει μάλιστα τήν ζωή του π ρ ο σ π α θώ ντα ς μ ά τα ια νά εμ π ο δί
σει στο πεδίο τής μάχης τήν επιβολή τοϋ Μ α τθα ίο υ B asarab ώς
νέου ηγεμόνα τής χώ ρας (1632). Σημειω τέον ό τι ό Μ α τθ α ίο ς θά
κατονομάσει α ργό τερ α τον Ή π ειρώ τη α υ τό ν α ν τίπ α λ ό του ώς
τον α ίτιο σοβαρώ ν ο ικ ο νο μ ικ ώ ν του δεινώ ν, κ α τη γο ρ ώ ν τα ς τον
μάλιστα ότι δέν δίσ τασ ε νά το ν αποστερήσει ά π ό τις ίδιες του τις
γαιοκτησίες. Α ς αναφ έρουμε τέλος ό τι ό Ν ικόλα ος είχε προλά βει
νά διακριθεΐ, κα'ι αυτός, γιά τό ευαγές του έργο που τοϋ χά ρισ ε 78
78. I. ΛΑΜΠΡΙΔΗΣ, δη. π ., ΣΤ', σσ. 16-17- Δ. ΚΑΜ ΑΡΟΥΛΙΑΣ, δη. π., Α ',
σσ. 225-229 (οπού και φ ω τογραφ ία τής κτιτορικής τοιχογραφ ίας), ΕΓ, σ. 461*
Ό σ ο ν άφορα τήν Μ αρίκα, ή πληροφόρησή μας προέρχεται άπό τους
Stoicescu και Cazacu: παραπάνω , σημ. 75.
τον τίτλο του κτίτορα τής μονής Golgota, κοντά στην ιστορική
πρωτεύουσα Targovi§te79.
Ό Μιχαήλ ό Γενναίος και ό βάρδος του Σταυρινος

Αλλά άς άκολουθήσουμε πάλι το νήμα που οδηγεί στην θαυ
μαστή οικογένεια των Καντακουζηνών.
Τήν διάθεσή της νά ελέγχει τά πολιτικά πράγματα των ρουμα
νικών χωρών δεν κόρεσε ή άνατροπή και εξορία τοΰ Πέτρου τοΰ
Νεώτερου κα'ι τής μητέρας του. Έ σ τω κι άν στά 1578 ό Μιχαήλ
Καντακουζηνός - Σεϊτάνογλου θά έκτελεσθεΐ με τήν πρόφαση ή
αιτία ότι «ήνώχλησεν Βλαχίαν και Μ πογδανίαν»80, οί απόγονοί
του δεν θά παυσουν νά άσκοϋν έπϊ αιώνες επιρροή στις ρου
μανικές χώρες8182.
Τό 1593, ό γιος τοΰ Σεϊτάνογλου, Ανδρόνικος Καντακουζη
νός, προώθησε στον θρόνο τής Βλαχίας τον προστατευόμενό του
Μιχαήλ που έμεινε στήν Ιστορία γνωστός με τό προσωνυμία ό
Γενναίος “. Είναι ό ήγεμόνας που άντιμετώπισε νικηφόρα τους
’Οθωμανούς στά πλαίσια μίας εξέγερσης παμβαλκανικού
χαρακτήρα, καϊ συνάμα ό πρωταγωνιστής τής πρώτης πολιτικής
ενοποίησης Βλαχίας, Μολδαβίας, Τρανσυλβανίας83.
79. Ν. STOICESCU, Dicfiorar..., σσ. 181, 217-218, 251· §t. ANDREESCU,

Istoria romanilor: cronicari, misionari, ctitori (sec. X V -X V II), Βουκουρέστι
1997, σ. 149.
80. Μπογδανία = Μολδαβία, άπό το δνομα τοΰ ηγεμόνα Bogdan Α' (περ.
1359-1365) που θεωρείται ένας άπδ τους θεμελιωτές τοΰ μολδαβικοΰ κράτους.
81. Για τδ τέλος τοΰ Μιχαήλ: Θεοδόσιος ΖΥΓΟΜΑΛΑΣ, Ιστορία Πολιτι
κή, έκδ. Μ. CRUSIUS, Turcograecia, σ. 43. πρβλ. σ. 274: σχόλιο τοΰ εκδότη σέ
επιστολή τοΰ μητροπολίτη Τυρνόβου Αρσενίου (ύπονοεΐται άντιοθωμανική
δραστηριότητα;)· Μ. CAZACU, «Strategies...» δπ. π., σ. 157. Για τήν έπιρροή
των άπογόνων του, βλ. Ν. STOICESCU, Dic(ionar..., σσ. 41, 134-145, 361-367-
D. IONESCU δπ. π.· Μ. CAZACU. δπ. π., σσ. 177-181.
82. Για τήν ταύτιση τοΰ Ανδρονίκου με τον ύποστηρικτή τοΰ Μιχαήλ τοΰ
Γενναίου: §t. ANDREESCU, «Mihai Viteazul, Cantacuzinii...», σσ. 187-188*
έπανέκδ.: σσ. 13 - 14- βλ. κα'ι I. C. FILITTI, δπ. π., σ. 13.
83. Βλ. A. PIPPIDI, «Rdsurrection de Byzance ou unite politique roumaine?
L’option de Michel le Brave», στοΰ ίδιου. Homines et idees..., σσ. 53-65· βλ. και
Σύμφω να με ηπειρώ τικες λαϊκές π α ρ α δόσ εις που π α ρ α δ ίδ ο υ ν

οι Λ αμπρίδης κ α ι Μ ιχαήλ Λ άσκαρις, ό Μ ιχαήλ ό Γ ενναίος κ α τα
γότα ν από τό Ζ α γό ρ ι κ α ι ήτα ν γιος ενός Γιάννη, π λ ο υ σ ίο υ Ζ α γο-
ρήσιου μεγαλεμπόρου ζώ ω ν (τζελέπ η ) κα ί μετέπειτα στην Β λαχία
μ εγά λ ο υ μ π ά ν ο ν Μ, ή κ ά π ο ιο υ Κ ω νσταντίνου Μ πόζιου ά π ό τους
Νεγάδες, γραμματικοΰ τοϋ ηγεμόνα τής Β λαχίας Patra§cu τοΰ
Κ αλοΰ (1554-1557). Α κόμη, ένας σύγχρονος τοϋ Μ ιχαήλ π α ρ α τη
ρητής τον μνημονεύει ά πό τήν γειτονική Π ολω νία ώς «E pirotae
Iani filius». Κ ατά άλλες ώ στόσο περισσότερο α λη θοφ α νείς
μαρτυρίες, άνήκε ά πό π α τρικ ή ή μητρική γραμμή στήν ο ικ ο γ έ
νεια των Κ α ντα κ ο υ ζη νώ ν σημαίνον μάλιστα μέλος τής ο π ο ία ς —
π ιθ α νό τα τα γιος ή ά δελφ ός τοΰ Σ εϊτά νογλου — ά π ο κ α λ ϋ π τε τα ι
ότι υπήρξε ό περιώ νυμος για τον πλούτο κ α ί τό κϋ ρος του
π ρ ω το β εσ τιά ρ ιο ς κ α ί μ έ γ α ς μ π ά ν ο ς Γ ιάννης (lane), ά λλα α υ τό ς
δεν φ α ίνετα ι να σχετίζεται, το υλ ά χισ το ν άμεσα, μέ τήν "Η πειρο.
Ό μ ω ς, σύμφω να μέ ό,τι έχουμε έπισημάνει στο κ εφ ά λ α ιο που
ά φ ορά τον Π έτρο τον Χ ω λό, ό εν λόγω Γ ιάννης σ υ γχέετα ι
πιθα νό ν μέ τον σ υνονόμ α το του Ή π ειρώ τη βογιά ρ ο Ιω ά ν ν η
Καλογερά. Ό σ ο για τον ίδ ιο τον Μ ιχαήλ, α υτός δέν δήλω νε π α
ρά νόθος γιος τοΰ Patra§cu τοΰ Κ α λοΰ8485.
τήν προμνημονευθεΐσα συλλογή άρθρω ν τοϋ. §t. ANDREESCU, Restitutio

Daciae, Γ'.
84. Για τον άνώ τατο αυτόν τίτλο που, όπως είδαμε, ά π ο δίδετα ι στον
Γκιόρμα άπό τήν Διπαλίτσα: παραπάνω , σημ. 60.
85. I. ΛΑΜΠΡΙΔΗΣ, δπ. π., ο. 28· Ρ. Ρ. PANAITESCU, M ihai Viteazul,
Βουκουρέστι 1936, ο. 18' Μ. LASCARIS, «Connaitra-t-on jam ais le veritable
pere de Michel le Brave?», A G , V(X )/l-2 (1988), oo. 233-234· G. D. FLORESCU,
D. PLE§IA, δπ. π., oo. 132-16F A riadna CAM ARIANO-CIORAN, δπ. π., oo.
144-146, ή όποια, μή έχοντας ύπόψη τήν προηγούμενη βασική μελέτη,
συμπλέει αβασάνιστα μέ τήν ρουμανική εκείνη βιβλιογραφ ία που άρύεται
άπό τήν ηπειρώτικη παράδοση κ α ι θεωρεί τον Μ ιχαήλ γιο τής αδελφής τοϋ
«Ή πειρώτη» Γιάννη· G REZACHEVICI, «Originea lui M ihai Viteazul.
Dezbateri in cadrul „Comisiei de genealogie §i heraldica”», R d l, 29 (1976)/12,
oo. 1189-1191· τοϋ ίδιου, Cronologia critica..., σσ. 318-32Γ Gh. T. IONESCU,
«lane banul §i actul din 24 mai 1605 de la Radu §erban», istros, II-III (1981-
1983), oo. 263-298· §t. ANDREESCU, «Mihai Viteazul, Cantacuzinii...», oo.
187-198 (έπανέκδ.: oo. 13-35)· A. FALANGAS, «Cu privire la genealogia lui
Mihai Viteazul», AG , I (VI)/3-4 (1994), oo. 231-236· M. M AXIM , «New Turkish
Α νεξάρτητα όμως ά πό την πραγματική καταγω γή του Βλάχου

α ύτο ΰ ηγεμόνα, τα μεγαλόπνοα σχέδιά του δεν υπήρξαν μόνον
ρουμανική υπόθεση. Στον στρατό του, την διπλιοματία, όπως
στην ’Ε κκλησία κ α ι την διοίκηση των χω ρώ ν που εξούσιασε
έλαβαν ενεργά μέρος 'Έ λληνες κα'ι άλλοι Β αλκάνιοι που, έστω
κ ά π ο ιο ι α πό αύτοΰς, πίσ τευα ν ότι είχαν βρει στο πρόσω πο τοϋ
Μ ιχαήλ τον ελευθερωτή τους8687.
Α ναμεσά τους ήταν κ α ι ό Βορειοηπειρώτης Σταυρινός που
δήλωνε ώς π α τρ ίδ α του την «Μ αλσιανή» (= Μ άλτσιανη) στην
περιοχή τοΰ Δελβίνου. Ό Σ τα υρινός υπηρέτησε τον Μ ιχαήλ ώς
έλάσσω ν πρ ο φ α νώ ς β εσ τιά ρ ιο ς 9,1, συμμετέχοντας στήν πολεμική
του εποποιία. Υ π ήρξε όμως κα'ι μάρτυρας τής καταστροφής τοΰ
έργου του άπό τους χρισ τια νούς του άντιπάλους, Ούγγρους,
Π ολω νούς κα'ι Α υστριακούς, θρηνώ ντας τον πρόω ρο χαμό του
στον κάμπο της Turda στήν Τ ρανσυλβανία (9 Α ύγουστου 1601).
Ύ πέμεινε άκόμη τήν φυλάκιση πού τοΰ επέβαλαν στήν Τρανσυλ
βανία οί έχθρο'ι. τοΰ νεκροΰ του κυρίου.
documents concerning Michael the Brave and his time», στοΰ ίδιου, L ’Empire
ottoman au nord du Danube et Pautonomie des Principautes Roumaines ail
X V f si'ecle. Etudes et documents, Istambul 1999, σσ. 129-156’ βλ. άκόμη τοΰ
ίδιου «Michael the Brave’s appointm ent and investiture — September 2nd/12lh,
1593 — in two unpublished official Turkish documents», δπ. π., σσ. 157-171
(κυρίως σσ. 167-169).
86. Βλ. D. RUSSO, δπ. π., σσ. 103-109’ Ν. IORGA, Το Β υζάντιο μετά το
Β υζά ντιο, σσ. 156-162· Στ. I. ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΣ, Ή κίνηση τοΰ δοΰκα τοϋ
Ν εβέρ Κ α ρόλου Γ ονζάγα για την άπελενθε'ρωση τών βαλκανικώ ν λαών,
Θεσσαλονίκη 1966, σσ. 210-213’ A. PIPPIDI, Tradipa politico bizantina..., σσ.
182-189’ βλ. επίσης Κ.Θ. ΔΗΜΑΡΑΣ, Ισ το ρ ία τής Ν εοελληνικής Λογοτεχνίας.
Ά π ό τις πρώ τες ρίζες ώς τήν έποχή μας, [Αθήνα] 1975°, σ. 55.
87. Ό ίδιος ό Σταυρινός δίνει στο εαυτό του τό «πινόμι» Βηστιάρης. Ε.
LEGRAND, Recueil de poemes historiques en grec moderne relatifs a la Turquie
et aux Principautes Danubiennes, Παρίσι 1877, σ. 126’ θα πρε'πει να υπήρξε
β εσ τιά ρ ιο ς β' ή γ" τάξης, σε αντίθεση με τήν περίπτωση τοΰ σχεδόν συγχρόνου
του ’Ιωάννη Καλογερά στήν Μολδαβία, που ώς πρω τοβεστιάριος έντασσόταν
στήν χορεία τών άνιότατων αξίωματοΰχων που μετείχαν στο ηγεμονικό
συμβούλιο (sfat domnesc - divan) στο όποιο, όπως εχει ήδη έπισημανθεΐ από
τήν ρουμανική ερευνά, ό Σταυρινός δεν εμφανίζεται ποτά βλ. D.
ZAMFIRESCU, στον τ. G. MIHAlLA, D. ZAMFIRESCU, Literatura rotnana...,
σσ. 189-190· για τον τίτλο τοΰ πρω τοβεστιάριου: παραπάνω , σημ. 25.
Μορφές Ήπειρωτών στις ρουμανικές χώρες κατα τον ύστερο Β αλκανικό Μ εσαίωνα 421
Θ έλοντας νά δια φ υλ ά ξει ζω ντανή την μνήμη του Μ ιχαήλ, ό

Σ ταυρινός συνέθεσε τό 1602, κα τα την διά ρ κ εια τοϋ εγκλεισμού
του στην Τ ρανσυλβανία, μια έμμετρη διήγηση που μαζί με τδ
χρονικό τοΰ (Ψ ευδο-)Δ ω ροθέου Μ ονεμβασίας σ υ γκ α τα λ έγετα ι
ανάμεσα στα πιο δημοφιλή ά να γνώ σ μ α τα τής Τ ου ρκοκ οο
ρα τία ς,
έχοντας γνω ρίσει δια δο χικ ές έπανεκδόσεις κ α ί μιμήσεις .
Ό ’ί διος ό Σ τα υρινός κρ ίνει τον εαυτό του ως ά νθρ ω π ο
λιγοστής π α ιδ εία ς8889. Π ροφανώ ς, για τον λόγο α υ τό α ν τ α ν α κ λ ά
τα ι έντονα στο έργο του ή επαφή με τήν λαϊκή π α ρ ά δ ο σ η που
κά ποτε προσ δίδει στήν γρα φ ή του, εκτός α π ό έντονο σ υ γκ ινη
σιακό παλμό, ηρωική δια χρονικότητα . Χ α ρ α κ τη ρ ισ τικ ο ί είνα ι οί
πα ρ α κ ά τω στίχοι που φ α ίνετα ι νά μετουσιώ νουν τον Μ ιχαήλ σε
Διγενή Άκριτη:
Ά ρ α κ α ι τι νά γίνηκεν αφ έντης ό Μ ιχάλης;

ποΰπετες δεν ά κοΰσθηκεν εχθές κα'ι προ τής άλλης·
ά ρα που έπάγει, τ ’ έγεινεν, π ο ϋ ν α ι κ α ι δέν έφάνη;
άν τύχη π ά ’ς τήν Τ α τα ρ ιά ν, κα ι πολεμά το ν Χ άνη;
άν τΰχη πα ’ς τήν Μ π ο γδ α νιά ν μόνος χω ρϊς ά νθρώ π ους,
ή ’ς τήν Τ ουρκία ν πέρασεν, κ α τα π α τεί τους τόπους;
νάλθή μέ τά φ ο υσ σ ά τα του τους Τ ούρκους νά σκοτώ ση
κα'ι γένος τω ν Χ ρ ισ τια νώ ν νά τό έλευθερώση;
Ο υδέ ’ς τον Χ άνη διάβηκεν, ουδέ ’ς τήν Μ π ο γ δ α νία ν ,
ουδέ πέρα εις τήν Τ ουρκιά, ουδέ εις τήν Β λαχίαν,
μόνον μέ δρ ά κ ο ν πολεμά στής Τ όρ τα ς τό λιβάδι,
όποΰλθεν κ α ί το ν έπιασε νά τον ύ π ά σ τον άδη.
Ό λ η ν τήν νύ κ τα ν πάλευσεν ώ σάν ανδρειω μένος,
88. D. RUSSO, δπ. π., ασ. 114-144· V. GRECU, «Stavrinos Eine gar Schone
erzahlung ube Mihael den Woiwoden (Σ τα υ ρ ιν ο ϋ δ ιή γη σ ις ώ ρ α ιο τά τη τοϋ
Μ ιχα ήλ Βοεβόνδα)», Β Β Α , IV (1960), σσ. 180-206· A riadna CA M ARIAN O-
CIORAN, δπ. π., σσ. 161-163.
89. Ε. LEGRAND, δπ. π.· για τό συγγραφ ικό υπόβαθρο τοΰ Σταυρινοϋ:
Κομνηνή ΠΗΔΩΝΙΑ, «Στοιχεία του κρητικοΰ ιδιώ ματος στα ιστορικά ποιή
ματα του Σταυρινοϋ και του Μ ατθαίου Μυρέων», Π επ ρ α γμ ένα Η ' Δ ιεθ νο ύς
Κ ρ η το λο γικ ο ύ Σ υνεδρίου, Η ρ ά κ λειο 2000, σσ. 229-238.
422 Ανδρόνικος Φήλαγκας
κ α ι τό ταχύ την κυριακήν εύρέθη νικημένος90.
Ακόμη ό Σ ταυρινός, ενεργοποιώ ντα ς τά όποια λόγιά του έρε-

θίσματα, προσ δίδει στην προσ ω π ικότητα τοϋ Μ ιχαήλ ομηρική
κα'ι βυζαντινή διάσταση:
μά πά ντοτε πολΰ πικρόν τωχεν ό βασιλέας91923

με τι τρόπ ον νά νικηθή ό νέος Άχιλλέας.
Ό μ ω ς τό πώ ς ν ’ άφηγηθώ τον νέον Βελισάρη,

όπώ τρεχεν ’ς την μέσην τους ώ σάν τό λεοντάρι “
Ε ξ ά λ λ ο υ , α π ο κ α λ ύ π το ντα ς τό πολιτικό του όραμα, συνδέει

το ν ήρω ά του μέ τό κατεξοχήν σύμβολο τής καταλυμένης Βυζα
ντινής Α υτοκρατορίας:
κα'ι θάρειεν νά λειτουργηθεί μεσ’ ’ς την ά γιά ν Σοφ ίαν .
Ό μ ω ς ή α να φ ο ρ ά του Σ τα υρινοϋ στο ένδοξο ιστορικό παρελ

θόν εκπλήσσει π ρ α γμ α τικ ά ότα ν αυτή φ αίνετα ι νά προσλαμ
βάνει έθνική φόρτιση, μέ τήν χρήση μάλιστα τών όρων «γένος»
κ α ι «πατρίδα», σε μία εποχή που βρισκόταν ακόμη μακριά άπό
τό πνεύμα τοΰ Διαφω τισμού. Κα'ι συγκεκριμένα όταν ό Ή πειρώ -
της σ τιχοπλόκος υμνεί τις α νδρ α γα θίες ενός αποσπάσματος τρια-
κοσίω ν «Ρωμαίων-Μ ακεδόνων» — ό άριθμός τους που πα ρ α π έ
μπει στους α νδρείους τοΰ Λ εω νίδα είνα ι άραγε τυχαίος; — προ
βάλλοντας τό πα ράδειγμ α τώ ν Μ ακεδόνω ν τοϋ Μ εγάλου Α λε
ξάνδρου:
90. έ. LEGRAND, δπ. π., οσ. 120-122· Β. KNOS, L ’Histoire de la litterature

neo-grecque. La periode jusqu’en 1821, Goteborg-Upsala 1962, aa. 413-416. Για
tb v δρο «Μ πογδανία» = Μολδαβία: παραπάνω , σημ. 80.
9 1. Δηλ. ό σουλτάνος.
92. £. LEGRAND, δπ. π., σσ. 60, 76* βλ. Αλκή ΚΥΡΙΑΚΙΔΟΥ-ΝΕΣΤΟΡΟΣ,
Λ α ο γρ α φ ικ ά Μ ελετήματα, χ. τ„ χ. χ., σ. 216.
93. £. LEGRAND, δπ. π., σ. 114.
Α λέξανδρος ό βασιλεύς όλην την οικουμένη

μέ τους 'Ρω μαίους ώρισεν, δ ια τ ’ ησαν ανδρειωμένοι*
κ α ί ημείς νά γένωμεν δειλοί όπίσω να σ τρα φ ουμ εν ;
αν Μ ακεδόνες ημεσθεν σήμερον ας φ ανοϋμεν,
σήμερον ας τιμήσωμεν κανι γένος κα'ι π α τρ ίδ α ,
ή σήμερ’ ας πα ιθάνω μ εν χω ρίς άλλην ε λ π ίδ α 94.
Ή εθνική χροιά που δια σ τίζει την μοΰσα τοΰ Σ τα υ ρ ινο ϋ δια-
φ αίνεται, έκτος ά π δ το έργο του ομότεχνου Κ ρητικού μιμητή του
στην γειτονική Λ ιθουα νία Γεω ργίου Π αλαμήδη95, κα'ι σε πα-
λαιότερα δημώδη ελληνικά σ τιχουργή μ ατα α ν ά λ ο γο υ έπικοϋ
χαρακτήρα, δπω ς ή έξιστόρηση τω ν ά νδ ρ α γα θ η μ ά τω ν τοΰ π ερ ί
φημου μισθοφόρου τω ν α ρχώ ν τοΰ ΙΣΊΓ α ιώ ν α Μ ερκούριού
Μ ποΰα άπό τον Τζάνε Κ ο ρ ω να ϊο 9697 ή ή Δ ιή γ η σ ις Σ υ ν ο π τικ ή
07 ~
Κ α ρ ό λο υ το ν Β τοΰ Ιω ά ν ν η Ά ξαγιώ λη . Το φ αινόμ ενο α υτό θά

μπορούσε νά έρμηνευθεΐ ώς α ντα νά κλα σ η ένος ελληνικού
«πρω τοεθνικισμοϋ» που εκδηλώ θηκε σε κΰκλους Ε λ λ ή ν ω ν τής
πρώιμης Τ ο υρκ ο κ ρα τία ς οί ό π ο ιο ι ώς λ ό γιο ι α νθρ ω π ισ τές ή
έπαγγελματίες σ τρ α τιω τικ ο ί (stradiotti), ή κ α ί κ ά τω ά π ο τις δυο
ιδιότητες, είχαν κ α τα φ ΰ γει κα'ι δρ οΰσ α ν στήν Δ ύση98.
9 4 . "Όπ. π., σ. 38.

95. Ε. LEGRAND, Bibliotheque grecque vulgaire, σσ. 183-230 (κα ι ιδια ίτερ α
188, 190, 194, 208, 217)· βλ. D. RUSSO, δπ. π., σσ. 145-150* D. SIMONESCU,
Contribuîi (Literatura romana medievala), Βουκουρέστι 1984, σσ. 78-81* βλ.
άκόμη την εκτίμηση τοϋ Κ. Θ. ΔΗΜΑΡΑ, δπ. π.
96. Κ. Ν. ΣΑΘΑΣ, Ε λ λ η ν ικ ά Α ν έκ δ ο τα π ερ ισ ν να χ θ έν τα κα'ι έκδιδόμενα...,
Αθήνα 1982, σσ. Α'-153, άνατΰπω ση μέ εισαγωγική μελέτη κα'ι ευρετήρια άπό
την Φανή ΜΑΥΡΟΕΙΔΗ ή όποια (σ. 33) διακρίνει στον Ζ ακυνθηνό βάρδο τοΰ
Μ ποΰα έναν ιστοριογράφο «μέ ευδιάκριτο τό εθνικιστικό συναίσθημα κα'ι
την προγονική υπερηφάνεια».
97. Γ. Θ. ΖΩΡΑΣ, Ίω άννον Ά ξα γιώ λο υ. Δ ιή γη σ ις σ υ ν ο π τικ ή Κ α ρό λο υ τοϋ
Κ , Αθήνα 1964, ειδικά σσ. 99-108, δπου γίνεται διεξοδικά λόγος γιά τήν
προσδοκία τής αποτίναξης τής οθωμανικής κυριαρχίας άπό τον τουρκοκρα
τούμενο Ε λληνισμό μέ τήν βοήθεια τοΰ Καρόλου τοΰ Ε'* βλ. κα ι σσ. 42-43
(σχόλια τοΰ εκδότη).
98. Ό ελληνικός αυτός «πρωτοεθνικισμός» ά ρΰεται κυρίω ς άπό τήν άν-
θρωπιστική παιδεία των εκφραστώ ν του και ευνοείται άπό τήν πνευματική
άτμόσφαιρα τής Αναγέννησης κα'ι τό οθωμανικό δέος τοΰ δυτικοΰ κόσμου*
Μ έτοχοι τού πα τριω τικ ού αυτού πνεύματος άνα δεικνύοντα ι

μέσα άπο τούς στίχους τού Σ ταυρινού και οί τριακόσιοι
«Μ ακεδόνες» τού Μ ιχαήλ τού Γενναίου, έστω κα'ι αν πλανάται
το ερώτημα τής άλβανικής τους κ α τα γω γή ς." 9
κυρία χαρακτηριστικά του άποτελοΰν ή άνθρωπιστική θεώρηση τοΰ τουρκο

κρατούμενου ελληνικού χώρου και ή προσμονή έπικείμενης άντιοθοηιανικής
σταυροφορίας καί όχι φυσικά τά πολιτικο-κοινωνικά ιδανικά πού κατευθύ
νουν την «φωτισμένη» σκέψη κα'ι δράση των Ε λλήνω ν πατριωτών τιϋν 1Η'-
ΙΘ' α ’ι. Βλ. Κ. ΣΑΘΑΣ, "Ελληνες στρα τιώ τα ι έν τή Δύσει και άναγέννησις τής
έλλη νική ς τακτικής, άνατύπωση: Αθήνα 1986, σσ. 212-213, 256-257, 268-269·
Ν. IORGA, δπ. π., σσ. 18-19, 23-40· Γ. Θ. ΖΩΡΑΣ, Γεώ ργιος ό Τραπεζούντιος
κα'ι α ί προς έλλη νο το νρ κική ν σννεννόησιν προσπάθειαι α υτό ν , Αθήνα 1954,
σσ. 31-43· τοΰ ίδιου, Ίω άννον Ά ξαγιώ λον. Δ ιή γη σ ις συνοπτική..., σσ. 12-14· D.
J. GEANAKOPLOS, Interaction o f the “Sibling” Byzantine and Western
Cultures in the M iddle Ages and Italian Renaissance (1300-1600), New Haven
και Λ ονδίνο 1976, σσ. 172-199· J. WHITTAKER, «Janus Lascaris at the Court
of the Emperor Charles V», Θ ησαυρίσματα, 14 (1977), σσ. 76-109· Δ. A.
ΖΑΚΥΘΗΝΟΣ, Μ ετα β υζα ντινά κα'ι Ν έα Ε λλη ν ικ ά (βλ. παραπάνω , σημ. 23).
σ π ο ρ ά δ η ν Μ. Μ ΑΝΟΥΣΑΚΑΣ, «Εκκλήσεις των Ε λλήνω ν λογιών προς τούς
ηγεμόνες τής Ευρώπης γιά την άπελευθέρωση τής Ε λλάδος», 77ΑΑ, 59 (1984),
σσ. 194-249. Μέσα άπο αυτό τό πρίσμα κατανοοΰνται οί εξαγγελίες τοΰ
άνθρω πιστή stradiotto και πρώτου 'Έ λληνα ηγεμόνα των ρουμανικών χωρών
Ιάκω βου Βασιλικοΰ (Μ ολδαβία, 1561-1563) γιά άνάληψη πολεμικής
έκστρατείας ύπ'ερ τοΰ τουρκοκρατούμενου Ελληνισμού: Document e
Hurmuzaki, ΙΙ/1, έκδ. I. SLAVICI, Βουκουρέστι 1891, σ. 416· βλ. Adina
BERCIU-DRAGHICESCU, O domnie umanistci in Moldova - Despot-vodd,
Bucarest 1980, σσ. 57-58· A. PIPPIDI, δπ. π., σσ. 171-172· Θ. ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛ-
ΛΟΣ, στον τ. Ισ το ρ ία τής Κ ύπρου, Δ λ Λευκωσία 1995, σσ. 537-542’ Α.
FALANGAS, «Jacques Diassorinos et Jacques Vassilikos (Despote Voda) dans
la vision de l’historiographie grecque», Inchinare lui Petre §. Nasturel la SO ani.
Βραΐλα 2003, σσ. 159-170.
99. Ή ύπσψία αυτή άνέκυψε άπο τό έξής άρχικό ερώτημα: τό όνομα
Μ ακεδόνες τίθεται άπο τον Σταυρινό άπλώς σ'ε άναφορά με τήν μακεδονική
καταγω γή τών «Ριυμαίων» του Αλεξάνδρου ή άφορά κάποια ιδιότητα ή
άκόμη τήν ιδιαίτερη καταγωγή τών Ρωμαίων τοΰ Μιχαήλ τοΰ Γενναίου; Γιά
τήν όποια άπάντηση ή άντιπαραβολή με τούς Μακεδόνες τών στιχουργη
μάτων τοΰ Κορωναίου κα'ι τοΰ Άξαγιώλη κατέστη επιβεβλημένη. Ό Κορω-
ναΐος λοιπόν άναφέρει «τριακόσιους διαλεκτούς άνδρείους Αλβανίτας» τούς
οποίους ό Μ πούας «μετ’ αυτού ελαβεν έκ τούς Μακεδονίτας», ένώ παρακάτω
κάνει λόγο γιά «άνδρας Μ ακεδονίτας, άξιους εις τον πόλεμον, λέγω ’κ τούς
Αλβανίτας»: Κ. Ν. ΣΑΘΑΣ, Ε λλη νικά Ανέκδοτα..., σσ. 123, 141 (μνεία τών
«Μακεδονιτών» γίνεται και άλλου στους στίχους τοΰ Κ ορωναίου, δχι δμως σε
συσχετισμό με Αλβανούς: δπ. π., σσ. 69, 74, 85, εδώ σε αντιδιαστολή με
Πελοποννήσιους μισθοφόρους, 100, 105, 115). 'Ωστόσο, μέσα άπό την άντίλη-
ψη τοΰ Κορωναίου, ή ελληνικότητα ενός άτόμου δεν ψ αίνεται νά θίγεται άπό
την άλβανική του προέλευση. Α ντίθετα μάλιστα, ό στιχοπλόκος άποκαλεΐ τό
ίνδαλμά του, Μ πούα, «Ε λλήνω ν εκλογή», παράλληλα δμως καί «περίφραγμα
Άλβάνων», ενώ άποσείει την κατηγορία τής μη ελληνικής του καταγω γής,
άντιτιθέμενος σε αυτούς «ποϋ δεν τον ξέρουσι» καί «λέγουσι δ τ’ είνε ξένος»-
προβάλλει λοιπόν ώς γενάρχη του τον Πύρρο και ώς λίκνο τής οίκογένειάς
του την Μ ακεδονία: δπ. π., σσ. ια', 4, 96. Ή προσπάθεια τοΰ Κ ορωναίου νά
εντάξει τον Μ πούα στον ελληνικό κόσμο μέσω μίας λαμπρής ήπειρο-
μακεδονικής καταγω γής δεν διέλαθε τής προσοχής τοΰ εκδότη του
Κ ωνσταντίνου Σάθα πού, μεταξύ άλλων, παραβάλλει σε ιταλικό πρω τότυπο
και ελληνική μετάφραση μία επιστολή τού Γεωργίου Κ αστριώτη - Σκεντέρ-
μπεη προς τον πρίγκηπα τού Τάραντος, όπου γίνεται άνα φ ορά στήν σχέση
Αλβανών - Μ ακεδόνων τοΰ Μ εγάλου Αλεξάνδρου. Σύμφωνα με τήν μετά
φραση τοΰ Σάθα, ό Κ αστριώτης άφοΰ δηλώσει δ τι «οι ήμέτεροι πρόγονοι
ήσαν οί Ή πειρώ ται εκείνοι, εξ ών άνέθαλλεν ό Πύρρρος», διασ α λπίζει δτι «ή
Α λβανία μέρος άποτελοΰσα τής Μ ακεδονίας σεμνύεται διά τούς εύγενείς
προπάτοράς της, οίτινες ύπό τον Μ έγαν Α λέξανδρον είσεχώρησαν μέχρι τών
Ινδιών... Έ ξ έκείνων κα τά γοντα ι οί σημερινοί Αλβανοί»: δπ. π., σσ. θ '-ι, βλ.
και ια'-ιβ". Ό σ ο ν άφορά τό στιχούργημα τοΰ Ά ξαγιώλη, οί Μ ακεδόνες,
μνημονεύονται ώς άνθρω πογεω γραφική ενότητα μαζί με τούς Κ ερκυραίους
και τούς Δυρραχινούς: «εκεί και τών Μ ακεδονών γένος καί τών Κερκύρας, /
όμοΰ σύν τών Δορραχινών τής μάχης καί τής σπείρας»- κα τά συνέπεια, θά
ήταν λογική ή υπόθεση δτι πρόκειται γιά Αλβανούς, οί όποιοι δμως μέσα άπό
τήν όπτική τοΰ Άξαγιώλη πα ρουσιά ζονται ώς ά να πόσ πασ το τμήμα τών
εκλεκτών τοΰ «'Ρωμαϊκού γένους»: Γ. Θ. ΖΩΡΑΣ, Ίω άννον Ά ξα γιώ λο ν .
Δ ιή γη σ ις συνοπτική..., σσ. 101-102. Ε ίναι λοιπόν δυνατόν νά θεωρηθούν κα ί
οί «Μακεδόνες» πού παρελευάνουν στο ποίημα τοΰ Σ ταυρινοϋ ώς άλβανικής
καταγω γής στρατιώτες τοΰ Μ ιχαήλ τοΰ Γενναίου; Ή άπάντηση δεν μπορεί
εύκολα νά δοθεί. Ό Constantin Rezachevici, έγκυρος Ρουμάνος μελετητής τοΰ
στρατοΰ τοΰ Μιχαήλ, εντοπίζει μέσα άπό διάφορες πηγές τήν παρουσία
Αλβανών στις τάξεις του1 δταν δμως κάνει λόγο καί γιά 'Έ λληνες μισθο
φόρους στήν υπηρεσία τοΰ ίδιου ήγεμόνα, τεκμηριώνει τήν κρίση του μόνον
στήν άναφορά τών τριακοσίω ν «Ρωμαίων - Μ ακεδόνων» άπό τον Σταυρινό:
C. REZACHEVICI, «M ercenarii in o§tile romane§ti in evul mediu», R d l, 34/1
(1981), σσ. 52-54, 56. Α πό τήν άλλη πλευρά, ό Παλαμήδης, άναφερόμενος
στήν καταγω γή τοΰ συνόλου τών στρατιω τώ ν τοΰ Μ ιχαήλ, θά διακρίνει
άνάμεσά τους οός διαφορετικές εθνικές ομάδες τόσο «ρωμαίους» δσο και
«Άλβανίταις»; £. LEGRAND, Bibliotheque grecque vulgaire..., σ. 208. Δέν
άποκλείουμε άκόμη τήν πιθανότητα τό δνομα Μ ακεδόνες νά έχει άλλοτριω θεΐ
Για την πορεία τοϋ Σ ταυρινοΰ μετά τον θά να το τοϋ κυρίου

του διαθέτουμε ελάχιστα στοιχεία. Λ έγεται ότι εγκαταστάθηκε
μαζί μέ τον γιό του στην Μ ολδαβία, όπου και. οί δυο έκτελέσθη-
κ α ν χωρ'ις πρα γμ ατική α ιτία στις μέρες τοϋ σκληρού ηγεμόνα
Σ τεφ άνου ΕΓ Tom§a (δηλαδή άνάμεσα στο 1605 κ α ι 1623)*100.
Μ ία πω γωνιανίτικη οίκογένεια στην Βλαχία τοϋ ΙΖ' αιώνα: οί

Π επανοι
Ό σ ο γ ια το χειρόγρα φ ο τής έμμετρης διήγησης τοϋ Σταυρι-
νοϋ, α υτό περιήλθε στην κατοχή ενός επίσης Ή πειρώ τη, τοϋ
«φ ιλομαθεστάτου κ α ι χρησιμω τάτου έν άρχουσιν κυροϋ Π άνου
Π επανοϋ, έκ Π ω γω νιανής» που τδ 1638 άνέλαβε την πρω τοβου
λία τής έκδοσής του στην Β ενετία101. Α υτός ό τόσο διακεκριμέ
νος άνάμεσα στους άρχοντες Π άνος Π επανός οφείλε χωρίς αμφι
βολία την κοινω νική του επιτυχία, όπω ς κα ι οί προγενέστεροί
του σ υντοπίτες Κ αλογεράς, Γκιόρμας κ α ι Ό ξιώ της, στις δυνα τό
τητες πού προσέφερε στους φ ιλόδοξους Ή πειρώ τες ή ρουμανική
γή.
Ό Π άνος κα'ι τά τρία άδέλφ ια του — γνω στά μέχρι στιγμής
ά π ό τήν πα ρουσ ία τους σέ ρουμανικές πηγές ώς Ghinea, Dona,
Π σαρης (Isar) — δέν είναι μέχρι στιγμής γνω στό πότε και κάτω
ά πό ποιές συνθήκες έγκατέλειψ αν τό Π ω γώ νι γιά νά έγκαταστα-
στό έργο τοϋ Σταυρινοΰ άπό τήν εθνική του χροιά καί νά είναι συνώνυμο τοϋ
δρου stradiotti, άσχετα μέ τήν ελληνική ή άλβανική καταγωγή τών τριακοσίων
Ρωμαίων μαχητών τοϋ Μιχαήλ. Άλλα καί στήν περίπτωση που οί Μακεδόνες
τοϋ Σταυρινοΰ θά πρέπει νά ταυτισθοϋν μέ Αλβανούς, τότε οί στίχοι που τους
άφοροϋν άναδεικνΰονται σέ μνημείο ένταξής τους στο πατριωτικό εκείνο
πνεύμα που κινοϋσε όχι μόνον τό σ παθί τους, άλλα καί τήν πέννα τοϋ
Σταυρινοΰ, τοϋ Παλαμήδη, τοϋ Κορωναίου, τοϋ Άξαγιώλη, καθώς τών
όποιω ν άλλων έκπροσοίπων τοϋ έλληνικοϋ «πρωτο-εθνικισμοϋ».
100. Σύμφωνα μέ τά όσα άναφέρει ό εκδότης, ό αινιγματικός ιερομόναχος
Νεόφυτος, στον πρόλογο τής κοινής έκδοσης τών στιχουργημάτων τοϋ Σταυ-
ρινοϋ καί τοϋ Μ ατθαίου Μυρέων (Βενετία 1638): Ε. LEGRAND, Recueil de
poemes fiistoriques..., σ. 20.
101. Ό π . π. (πρόλογος τοϋ ίερομονάχου Νεοφύτου).
θοΰν στην Β λα χία 1021034. Ή πρώ τη μνεία ενός α πό τους τέσσερεις

ΠωγωνιανΤτες άδελφοΰς, τοΰ Ghinea, α ν ά γ ετα ι τό 1619 κ α ί άφ ο-
ρά την επιδίωξή του νά εδρα ιω θεί στην Β λαχία ώ ς γα ιο κ τή μ ο
νας, άποκτώ ντας, μαζί τον κ ου νιά δο του Ί σ α ρ η τό χω ριό
Codreni (περιοχή Ilfov, γύρω ά πό τό Β ουκουρέστι) . Δέκα
χρόνια άργότερα, τό 1629, ό τέταρτος άδελφός, Ί σ α ρ η ς , εκδηλώ
νεται ώς ιδιοκτήτης άκινήτου στο εμπορικό κέντρο τοΰ Β ουκου-
ρεστίου, κοντά στο γνω στό μας κα θίδρυμ α τοΰ μ π ά ν ο ν Γκιόρ-
104
μα .
Ό σ ο για τον Π άνο, στον όποιο θά περιέλθει μέρος τής π ερ ι
ουσίας τοΰ άκληρου Ghinea, εμφ ανίζεται νά ά σ κ εΐ ά π ό την τρίτη
δεκαετία τοΰ YL' α ιώ να δ ρ α σ τή ρ ια επιχειρηματική δ ρ α σ τη ρ ιό τη
τα που φ α ίνετα ι νά επικ εντρ ώ νετα ι στο εμπόριο με τήν Β ενετία
όπου κ α ι μ α ρτυρεϊτα ι ή φυσική του π α ρ ο υ σ ία . Κ α ι α υ τό ς
έπενδΰει σέ άκίνητες αξίες στήν Β λαχία, εδρα ιώ νοντα ς, μεταξύ
άλλω ν, τήν π α ρ ο υσ ία τω ν Π επα νώ ν στήν νευ ρ α λγική οικονομ ική
περιοχή τής βλαχικής πρω τεύουσας, γύρω π ά ν τα ά π ό τήν
102. Α ς σημειώσουμε τήν ύπαρξη ενός Δημητρίου Π επανοϋ ά π δ τήν Χίο

(γεν. περ. 1620), γνωστού άπό τήν μετάφραση τοΰ συγγρα φ ικού του έργου
στήν Ροίμη που προλογίζει ό επιφανής λόγιος άββάς G iovanni C ristofano
Amaduzzi (1740-1792): Τα euriskomena Demetrii Pepani domestici Chii opera
quae reperiuntur e Greco in Latinum vertit et adnotationes adiecit Bernardus
Stephanopolus..., Ρώμη 1781: ήλεκτρον. κατά λογος OPAC-SBN
(IT\ICCU\UBOE\009787)· βλ. Z. ΤΣΙΡΠΑΝΛΗΣ, Το έλλη νικ δ κ ο λ λ έ γω της
Ρώμης καϊ οι μαθητές τον (1537-1700), Θεσσαλονίκη 1980, σσ. 535-537 (άρ.
426)· αυτός λοιπόν ό Πεπανός, έστω και άν δεν έχει άλλη σχέση εκτός άπό τήν
άπλή συνωνυμία με τους Π ω γω νιανΐτες άδελφούς, καταδεικνύει, όπω ς έχει
παρατηρήσει ό Gh. LAZAR, «Pepano: Ο fam ilie de negustori greci in "fara
Romaneasca. Considera(ii istorice §i genealogice», In honorem Paul
Cernovodeanu, Βουκουρέστι 1998, σ. 433, τήν ευρύτητα τής γεω γραφ ικής
διάδοσης τού συγκεκριμένου έπωνύμου.
103. Ό π . π., σ. 432, βλ. κα'ι σσ. 439, 441 στο παράρτημα (ηγεμονικό έγγρ α
φο τοΰ 1671/1672), όπου διαπιστοίνεται ότι μετά τον θά να το του Ghinea, ό
Π άνος κληρονόμησε τό μερίδιό του ενώ αγόρασε κα'ι εκείνο τοΰ Πσαρη.
Ω στόσο ή A riadna CAM ARIANO-CIORAN, δπ. π., σ. 41, υποστηρίζει ότι ό
Πάνος άγόρασε τό Codreni τόσο άπό τον Ghinea, προφ ανώ ς εν ζωή, όσο και
άπό τον "Ισαρη- εξάλλου ή συγγραφέας φ αίνεται νά άγνοεΐ τις συγγένειες πού
συνδέουν και τά τρία αυτά πρόσοοπα.
104. Gh. LAZAR, δπ. π., σ. 436.
έκκλησία τοΰ συντοπίτη τους Γκιόρμα. Την οικονομική κα'ι κοι

νω νική του καταξίω ση θά εξυπηρετήσει άλλωστε και ή ένωση με
την πλο ύ σ ια κ α ι άρισ τοκρα τική του σιίζυγο Θεοδοόρα (Tudora).
Θά φ ροντίσ ει άκόμη νά καλλιεργήσει τις σχέσεις του με την π ά
ντοτε κ ρ α τα ιά στην Β λαχία οικογένεια των Κ αντακουζηνώ ν,
ά να λα μ βά νο ντα ς νά ένισχΰσει οικονομικά την παρουσία στην
Π άδοβα ενός φ ιλομαθούς μέλους της, τοΰ μετέπειτα ίσχυροϋ
ά νδ ρ α τής Β λαχίας μ εγά λ ο υ π ο σ τέλ ν ικ ο ν Κ ω νσταντίνου
( f 1663)105. '
Ό μ ω ς ό Π άνος κέρδισε την καταξίω σή του ώς μαικήνας των
γραμμάτω ν, έπωμιζόμενος, δπω ς είδαμε τδ 1638 (χωρίς νά υ π ά ρ
χει πλέον περιθώ ριο ά μ φ ιβολία ς106), την έκδοση στην Βενετία τής
διήγησης τοΰ Σ ταυρινοΰ, μαζί με ένα χρονικό τής Βλαχίας που
πρ ο ερχό τα ν άπό την πέννα ενός φίλου του, πω γω νιανίτικης
επίσης καταγω γής, που δεν ήταν άλλος άπό τον προμνημονευθέ-
ντα, σέ σχέση μέ τον Ν ίκα, Μ ατθαίο Μυρέων.
105. Ό π . π., σσ. 432, 436, 441 (παράρτ.)· A riadna CAMARIANO-CIORAN,

δπ. π., σσ. 38, 41, 165-166.
106. Ή A riadna CAMARIANO-CIORAN, δπ. π., σ. 165 διατείνεται, σε
φανερή άντίθεση μέ το νόημα τοΰ προλόγου τοΰ Νεόφυτόν (παραπάνω , σημ.
100), ότι ή οικονομική υποστήριξη τοΰ Πεπανοΰ άφορά τήν έπανέκδοση των
στιχουργημάτων των Σταυρινοΰ - Μ ατθαίου Μυρέων το 1672· βεβαίως, ή έπι-
φανής Έ λληνο-ρουμάνα ιστορικός άδυνατοΰσε νά έχει άμεση άντίληψη τής a
έκδοσης τοΰ 1638, τό μόνο γνωστό άντίτυπο τής όποιας φυλάσσεται στήν
μονή Έ σφίγμένου- φαίνεται όμως ότι δεν έλαβε άποψη, αν κα'ι παραδόξως
παραπέμπει σέ αυτήν, τήν περιγραφή τής α ' έκδοσης άπό τον V. GRECU,
«Prima edi£ie a lui Stavrinos §i Matei al MireJor», CC, X, (1936-1939), σσ. 544-
54? εξάλλου, ό Πάνος Πεπανός θά πρέπει νά θεωρηθεί νεκρός ήδη πρ'ιν τό
1660: Gh. LAZAR, δπ. π., σσ. 435, 437, 441, 444. Μέ τήν ευκαιρία, εκφράζουμε
τις ειλικρινείς μας ευχαριστίες προς τον πανοσιολογιότατο ηγούμενο τής Ί.
Μονής Έ σφίγμένου, Αρχιμανδρίτη Μεθόδιο και τον τότε βιβλιοθηκάριο τής
Μονής π. Ιγ ν ά τιο Έσφιγμενίτη που έθεσαν πρόθυμα στήν διάθεσή μας τό
μοναδικό αύτό άντίτυπο τής α ' έκδοσης των Σταυρινοΰ - Ματθαίου Μυρέων,
έπιτρέποντάς μας νά επιβεβαιώσουμε τις πληροφορίες τοΰ Grecu- σημειωτέον
ότι τό έν λόγω άντίτυπο εδώ κα'ι πολλές δεκαετίες δέν βρίσκεται συσταχωμέ-
νο στον κώ δικα 218 τής μονής Έσφίγμένου, όπως άναφέρει, άκολουθώντας
τον Σπ. Λάμπρο, ή A riadna CAMARIANO-CIORAN, δπ. π., σ., 162, άλλά
άποτελεϊ στήν βιβλιοθήκη τής άγιορείτικης μονής τήν ύπ' άριθ. 2825
άνεξάρτητη βιβλιακή μονάδα: V. GRECU, δπ. π., σ. 546.
Ό πρόλογος τής πρώ της αυτής έκδοσης α π ο κ α λ ύ π τει δ τ ι π ρ ό

θεση τοΰ γενναιόδω ρου Ή π ειρώ τη δεν ήταν μόνον ή α νά γκη
προβολής που χα ρακτηρίζει κάθε κοινω νική ά νο δο , άλλα , «έχο
ντας πάντοτε διά π υ ρ ο ν π ό θ ο ν πρ ος την περίφ ημον Β λαχίαν, έπε-
θΰμησεν νά τής άντιδώ ση κ ά π ο ιο ν τι διά την καλήν ένθΰμησιν».
Π έρα όμως ά πό τήν ικανοποίηση τοΰ α ισ θή μ ατος ευγνω μοσύνης
που έτρεφε προς τήν χώ ρα υποδοχή ς του, ό Π άνος, σύμφω να
βέβαια μέ τον συντάκτη τοΰ προλόγου, είχε θεω ρήσει «ότι είνα ι
δίκ α ιο ν νά έπ α ινά τα ι π ά ντο τε ή άρετή κα ϊ ή ά νδρ εία εκείνω ν
όπου τήν εργά ζονται π ρ ο ς τους τής πίσ τεω ς εχθρούς, δ ιά νά
άγα πή σ ουν κ α ι άλλοι νά γένουν ζηλω τάί α υ τή ς» 107. Ν ά λ ο ιπ ό ν
λέξεις που κα θισ τούν τον Π ω γω νια νίτη χορηγό, άλλά κα'ι τους
συνεργάτες του στήν συγκεκριμένη έκδοση, ιδεολογικούς
συνεχιστές τοΰ Σ τα υρινοΰ, μέ επίκεντρο όμως τώ ρ α τήν υ π ο λ ο
γίσιμη άκόμη μητρόπολη τοΰ Ά δ ρ ία 108, εκεί όπου μερικά χρ ό νια
πρ'ιν ό Α πόσ τολος Τ ζιγα ρ ά ς είχε ά π ο δ υ θ ει σέ μία π α ρ ό μ ο ια
εκδοτική προσ πά θεια , ά ξ ιο π ο ιώ ντα ς ώς ά δελφ ική π α ρ α κ α τ α θ ή
κη τό χρονικό τοΰ (Ψ ευδο-)Δ ω ροθέου, «διά νά τό ά π ο λ α ΰ σ ο υ σ ι
μικροί κα ι μεγάλοι, όσ οι ά γα π ο ΰ σ ι τό συμφέρον το υ ς» 109.
Ε ξά λ λ ο υ , στον δρόμο γιά τήν Β ενετία θά κοπεί, πρ \ν τό 1660,
τό νήμα τής ζωής τοΰ Π άνου. Ή διαχείριση τής μεγάλης του π ερ ι
ουσίας θά περιέλθει τότε σ τον άδελφ ό του D o n a 110 που είνα ι
107. Παραπάνω , σημ. 100.

108. Βλ. Gh. LAZAR, «Documente privitoare la negustorii Pepano §i la
ctitoria lor de la Codreni pe „Mosti§te” (I)», SM IM , XVIII (2000) σ. 148, δπου,
έκτος των άλλων, υποστηρίξει δτι σέ επίπεδο διαμόρφωσης νοοτροπιώ ν ή
οικογένεια των Πεπανών έπαιξε έναν σημαντικό ρόλο.
109. (Ψευδο-)Δωρόθεος Μονεμβασίας, Βιβλι'ον ιστορικόν..., δεύτερος πρό
λογος, χωρίς άρίθμηση, τοΰ Α πόστολου Τζιγαρά.
110. Ή Ariadna CAM ARIANO-CIORAN, δπ. π., σ. 165 θεωρεί τον Dona
θειο τοΰ Πάνου· τό λάθος αυτό εξηγείται άπό τήν άστοχη ταύτιση τοΰ Π άνου,
στην όποια περιπίπτει ή συγγραφέας, μέ τον συνονονόματο γιό του πού δμως
εκδηλώνεται μέ τό προσωνύμιο vataf (= ήσσων βογιαρικός τίτλος), βλ. Gh.
LAZAR, «Pepano...», σσ. 433, 436-437, 438-448 (παράρτ.)· τοΰ ίδιου,
«Documente...», σσ. 148, 151-153. Σχετικά μέ τον χρόνο θα νά του τοΰ Π άνου,
πα ρα π ά νω , σημ. 106.
430 Ά νδρόνιχος Φαλαγχας
γνω στός ήδη ά πό τό 1541 για την δράση του υπέρ των συντοπι
τώ ν του.
Μ νημονειίεται συγκεκριμένα οδς ενεργό μέλος μίας α ντιπροσω
πεία ς Π ω γω νια νιτώ ν ή ό πο ια επέτυχε νά επιβάλλει στον οικου
μενικό πα τριά ρ χη Π αρθένιο Α ' (1639-1644) την έλλάτωση σε
5.000 ά σ πρα έτησίως των δοσιμάτω ν που τό ποίμνιο της άρχιεπι-
σκοπής Π ω γω νιανής ήταν υποχρεωμένο νά καταβάλλει προς την
Μ εγάλη Ε κ κ λ η σ ία 11112.
Α ξιομνημόνευτη όμως, κ α ι αναμφίβολα ενδεικτική τής προσω
πικό τη τά ς του, ά π ο δεικ νΰετα ι κα ι ή υπόλοιπη δραστηριότητα
του Dona Π επανοϋ, έστω κ α ι άν αυτή ξεπερνά τα χρονικά όρια
τά ό π ο ια κ α θορίζουν τό εύρος τής παροΰσης εργασίας. Έ τ σ ι
λ ο ιπ ό ν ό Dona θά άποκτήσει κα ι αυτός με την σειρά του σημα
ντική έγγεια και. άλλη ακίνητη ιδιοκτησία. Θά κατορθώ σει επί
σης νά ένταχθει στήν α ρισ τοκρα τία τής Βλαχίας, με τήν άπόκτη-
" I 1 Λ
ση τοΰ βογιαρικοΰ τίτλου του μ εγά λ ο υ κα μ ινά ρη “ τήν εποχή

τής ηγεμονίας τοΰ Α ντω νίου άπό τό Pope§ti (1669-1672), ενώ,
κ ά π ο ια χρόνια αργότερα, θά άνα δειχθεϊ σέ άνθρω πο τής απόλυ
της εμπιστοσύνης τοΰ μεγαλοπράγμονος ηγεμόνα άπό τήν γενιά
τώ ν Κ αντακουζηνώ ν, Σερβάνου (1678-1688)113.
Ώ ς επιστέγασμα τής άνοδικής του κοινω νικά πορείας, ό Dona,
π ισ τό ς στις άρχές που άκολοΰθησαν άλλοι πρίν άπό αυτόν
διακεκριμ ένοι στις ρουμανικές χώρες Ή πειρώ τες, θά επιχειρήσει
νά κα τα ξιω θ εί ώς κτίτορα ς κα ί ευεργέτης, οίκοδομώ ντας στά
1675-1677, στήν γαιοκτη σ ία του Marcule§ti - Codreni, μέρος τής
111. Catalogul documentelor Jarii Rom anepi din Arhivele Statului, E'.
Βουκουρέστι 1985, σ. 219 (άρ. 459)· Gh. LAZAR, «Pepano...», o. 434.
112. Ρουμ.: mare caminar (< camana < σλαβ. kameni = πέτρα), άξιωματοΰ-
χος επιφορτισμένος μέ ορισμένες φορολογικές άρμοδιότητες· βλ. Ν.
STOICESCU, «Sur l’origine des grandes dignites...», σσ. 310-311.
113. Gh. LAZAR, «Pepano...», o. 434-435, 438-448 (παράρτ.)* τοΰ ίδιου.
«Documente...», σσ. 147-157 (άρ. 1-5, 7-8). Ό σ ο ν αφόρα τον συνονόματο γιο
τοϋ Πάνου, αυτός θά συνεχίσει μέ επιτυχία τήν Επιχειρηματική
δραστηριότητα τοΰ πατέρα του μέχρι τον θάνατό του τό 1678· σώζεται ένας
πολύ Ενδιαφέρων κατάλογος τών περιουσιακών του στοιχείων: Gh. LAZAR.
«Pepano...», σσ. 433, 437, 438-448 (παράρτ.)· τοΰ ίδίου, «Documente...», σσ.
148, 152-157 (άρ. 8).
οποία ς ανήκε στους μακαρίτες α δελφ ούς του G hinea κ α ί ΓΤάνο,

τό μοναστικό καθίδρυμ α τής Μ εταμόρφω σης (σκήτη Codreni).
Στην συνέχεια, θα τό πα ραχω ρήσ ει στον α ρ χιεπ ίσ κ ο π ο Π ω γω -
νιανής Π αρθένιο κα'ι σε έναν άριθμό μοναχώ ν, οικείω ν τοϋ
ιεράρχη, για να κ α τα σ τεί μετόχι τοϋ μοναστηριού τω ν τελ ευ τα ί
ω ν 114, πράξη που οπω σ δήποτε άπέπνεε ευγένεια κα'ι ευσέβεια,
άλλα που έμελλε νά πυροδοτή σ ει μία δραμ α τική διένεξη άνάμε-
σα στους συμβαλλόμενους Ή πειρώ τες. Συγκεκριμένα, τό 1683 ό
Dona δεν θά διστάσει νά κ α τα γγείλ ει τον Π αρθένιο κανι τους μο
νάχους ώς υ π α ίτιο υ ς μίας συστηματικής κ α κ ο δια χείρ ισ η ς που,
μετά από τέσσερα χρόνια, φ α ινό τα ν νά οδηγεί σέ βέβαιη έρήμω-
ση τό νέο ηπειρώ τικο μετόχι. Θά επιτύχει μάλιστα, με ά π ό φ α σ η
τοϋ προκαθημένου τής Ε κ κ λ η σ ία ς τής Β λαχία ς (μητροπολίτη
Ο ύγγροβλαχίας), Θ εοδοσίου, νά έπανακτήσει τό έλεγχο τοϋ κα-
θιδρΰματός τ ο υ 115.
114. ΟΙ μονάχοι αυτοί θά έπρεπε λογικά νά ανήκαν στο σημαντικότερο

καθίδρυμα της Πιογωνιανής, την μονή Μ ολυβδοσκέπαστης, ή ακόμη στην
μονή Δρυάνου, αφιερωμένες κα'ι οί δυο στην Κοίμηση τής Θεοτόκου (βλ.
επόμενη σημ.)· όμως, σύμφωνα μέ τό μητροπολιτικό έγγραφ ο άπό τό όποιο
αντλούμε την σχετική πληροφορία, αύτο'ι προέρχονταν άπό τήν μονή τής
Θεοτόκου στο Ieromeli (sic) που άνακαλεϊ α ναπόφ ευκτα τό όνομα τής
θεσπριοτικής κώμης Γερομέρι κα'ι τήν εκεί γνωστή μας μονή Γη(ε)ρομερίου —
άναφέρεται εξάλλου και ώς μονή Ίερομη(ε)ρίου — ή οποία είναι επίσης
άφιερωμένη στήν Κοίμηση τής Θ εοτόκου- όπως όμιος είδαμε, ή μονή αυτή δεν
υπαγόταν στήν άρχιεπισκοπή Πωγωνιανής, αλλά άποτελοϋσε (π ιθα νό τα τα
μέχρι τό β' ήμισυ τοϋ ILL αί.) πα τριαρχικό σταυροπήγιο κ α ι έδρα εξαρχίας:
παραπάνω , σημ. 71.
115. Gh. LAZAR, «Pepano...», σσ. 435-436" τοϋ ίδιου, «D ocum ents..», σ.
147, και «Documente... (II)», SM IM , XIX (2001), σσ. 265-266 (άρ. 9): τό ρουμ.
έγγραφο τής απόφασης τοϋ Θ εοδοσίου (14 ’Ο κτωβρίου 1683), όπου κα ι οί
πληροφορίες σχετικά μέ τήν παραχιόρηση τής σκήτης Codreni στον Π αρθένιο
κα'ι στους μονάχους άπό τό «Ieromeli», καθώς κα'ι εκείνες ά να φ ορικά μέ τήν
διένεξη που ακολούθησε. Ή A riadna CAM ARIANO-CIORAN, δπ. π., σσ. 40-
41, έπαναλαμβάνοντας προγενέστερους Ρουμάνους ερευνητές (I. Brezoianu, Ν.
Stoicescu), και μή άξιοποιώ ντας τό αποδεικτικό άρχειακό υλικό στο όποιο,
σημειωτέον, βασίζεται και τό όποιο, εν μέρει, εκδίδει ό Gh. Lazar, θεωρεί ώς
πρώτο κτίτορα τής σκήτης Codreni έναν αινιγματικό Δημήτριο Dona, Γδιο
ίσως πρόσω πο μέ τον γνωστό μας Dona Π επανό- αναφέρει ακόμη τον Π άνο
Πεπανό ώς τον μεταγενέστερο κτίτορα τής εν τω μεταξύ ερειπωμένης, κατά
Π ιθ α νό τα τα ό Π αρθένιος δεν είχε σταθεί στο ύψος τοϋ έπίσης

π ω γω νια νίτικ η ς κα τα γω γής Ιεράρχη και οικείου του άοιδίμου
Π άνου Π επανοϋ, Μ ατθαίου Μυρέων.
'Έ νας λόγιος υπερασπιστής του ρουμανικού λαοΰ: Ματθαίος

Μ υρεων
Ό Μ ατθαίος, που εικάζεται ότι γεννήθηκε γιίρω στα 1550,
ήτα ν άνθρω πος επιμελημένης παιδείας. Ώ ς κληρικός είχε ευσυνεί
δητα ύπηρετήσει το οικουμενικό πα τρια ρ χείο κα'ι είχε τιμηθεί μέ
τον τίτλο τοϋ αρχιμανδρίτη. Έ χ ο ν τ α ς ήδη ά να πτΰξει δραστηριό
τητα σέ Ρωσία κα ί Ο υκρανία (μέρος τότε τοΰ πολω νο-λιθουανι-
κοΰ κράτους), εγκ α θίσ τα τα ι στην Β λαχία γύρω στα 1602, εποχή
την συγγραφέα, μονής- ό Gh. LAZAR «Pepano...», σ. 435, λαμβάνοντας ύπόψη

μόνον τον Stoicescu, δέχεται, «στην καλύτερη περίπτωση», δτι ό Πάνος
μπορεί να συνέβαλε στην άρχική φάση τής οικοδόμησης τοϋ μοναστηριού.
Ακόμη, ή A riadna CAMARIANO-CIORAN, δπ. π., σσ. 41-42, αν και άνα-
φέρεται στο έγγραφο που αφόρα την αφιέρωση κα'ι τις μετέπειτα καταγγελίες
τοϋ κτίτορα Dona, χωρίς ώστόσο να έχει άμεση γνώση του, ι<ποστηρίζει ότι ό
Π όνος Π επανός υπήρξε το πρόσωπο που συνέδεσε την σκήτη Codreni μέ την
Π ίπειρο, άφιερώ νοντάς την ταυτόχρονα σέ δυο καθιδρύματα, την μονή
Μ ολυβδοσκέπαστης κα'ι την βορειοηπειρώτικη μονή Δρυάνου (έπαρχια
Δρυϊνουπόλεως) — υπενθυμίζουμε ότι κα'ι οί δυο εορτάζουν τήν Κοίμηση τής
Θεοτόκου. Έ κτος τοϋ ότι το έγγραφο, για τό όποιο κάναμε προηγουμένως λό
γο, άναφέρει ρητά ώς άφιερωτή τής σκήτης Codreni τον Dona, όταν άποπερα-
τώθηκε ή εν λόγω σκήτη, ό Πάνος ήταν ήδη άπό χρόνια νεκρός: παραπάνω,
σημ. 106. Έ πίσης δεν θεωροϋμε γεγονός ότι τό μετόχι τοϋ Codreni νεμόταν ή
μονή Μ ολυβδοσκέπαστης άπό κοινοϋ μέ εκείνη τής Δρυάνου, καθώς ή
σύνδεση Codreni - Δρυάνου δ'εν έδράζεται παρά στον ισχυρισμό τοϋ
Λ αμπρίδη- άντίθετα, σέ ένα ρουμανικό έγγραφο (1799) τοϋ, καταγόμενου άπό
τήν Π ογδόριανη, μητροπολίτη Ούγγροβλαχίας Δοσιθέου Φιλίτη, ή σκήτη
Codreni μνημονεύεται άφιερωμένη τόσο στήν Μολυβδοσκέπαστη όσο κα'ι
στήν μονή Stilon ή Stilu (sic) τής επαρχίας Δρυϊνουπόλεως, ή οποία θά πρέπει
νά ταυτισθεϊ μέ τήν μονή Διβροβουνίου ή Στύλου κα'ι Δίβρης ή κα'ι Π αναγίας
τής Στυλιώ τισσας που τιμά κα'ι αυτή τήν Κοίμηση τής Θεοτόκου: Gh. LAZAR,
«Documente... (II)», σ. 271 (άρ. 15)· βλ. I. ΛΑΜΠΡΙΔΗΣ. δπ. π., Σ Τ . σσ. 31, 34-
Β. Άπ. ΔΗΜΟΥ, δπ. π., σσ. 242, 244, 252- Δ. ΚΑΜΑΡΟΥΛΙΑΣ. δπ. π., Α',
σσ. 181-182, Β', σσ. 450-457 (κυρίως σσ. 451-452), 507-5ΙΟ- σχετικά μέ τήν
καταγω γή τοϋ Δοσιθέου Φιλίτη: A. Κ. ΓΚΟΓΚΟΣ, δπ. π., σσ. 714-718 και 723
όπου τό έλληνικό κείμενο τής επιγραφής τοϋ τάφσυ τοϋ ιεράρχη.
Μορφές Ήπειρωτών στις ρουμανικές χώρες κατά τον ύστερο Βαλκανικά Μ εσαίωνα 433
άνόδου στον θρόνο τοΰ R adu §erban (1602-1611). Ό ίδιος ό

Μ ατθαίος, α ιτιο λο γώ ντα ς την ά πόφ ασή του να άποδημ ήσει βό
ρεια τοΰ Δούναβη, θα δηλώσει: «ήλθον εις την Β λαχία ν, χρ ισ τια
νικούς ήθεσι δουλεΰουσαν κ α ί εύσεβεϊ ή γεμόνει»116. Ε κ ε ίν η αλ<
λωστε την εποχή εκλεγόταν ώς προκαθήμενος τής Ε κ κ λ η σ ία ς τής
Β λαχίας ένας κ ο ρ υφ α ίο ς Έ λ λ η ν α ς συνεργάτης τοΰ Μ ιχαήλ τοΰ
Γενναίου, που υπήρξε πρ ό τυπ ο για τον νεόφ ερτο ιερωμένο: ό
περίφημος κ α λλιγρ ά φ ο ς Λ ουκάς ό Κύπριος. Ό Μ α τθ α ίο ς ορ ίσ τη
κε ηγούμενος ενός ά πό τά σ ημαντικότερα μονα σ τή ρια τής χώ ρας,
τής μονής Dealu, κα"ι το 1605, έπειτα α π ό ενέργειες τοΰ R adu
§erban κ α ι άλλω ν ύ ποσ τη ρικτώ ν του στήν Β λαχία, τοΰ άπονεμή-
θηκε ό τιμητικός τίτλος τοΰ μητροπολίτη in partibus infidelium
τω ν Μ ύρω ν τής Λυκίας. Στήν Β λαχία παρέμεινε μέχρι τό τέλος
τω ν ημερών του στα 1624, κ α τα λ είπ ο ντα ς ένα α γιο λ ο γικ ό , Ιστο
ρικό κ α ι πολιτικό ακόμη έργο· είχε πα ρά λλη λα έπιδείξει μία ση
μαντική κα λλιγρα φ ική δρασ τηριότητα, γ ια τήν ο π ο ία κ υρίω ς εί
να ι εύρΰτερα γνω σ τό ς117.
116. Ν. IORGA, «M anuscripte din bibliotecile straine relative la istoria

romanilor», A A R M S I, σειρά II, τ. XX (1898), σ. 241, και τ. XX I (1898), σ. 9.
117. Σχετικά μέ τον Μ ατθαίο κα'ι τό έργο του: Μ. BERZA , «M atei al
Mirelor §j cronica cantacuzineasca», C7, IV/2 (1928), oo. 117-125· D. RUSSO,
δπ. π., σσ. 157-179- D. SIMONESCO, «Le chroniqueur M athieu de M yre et une
traduction ignoree de son „Histoire”», R E SE E , IV/1-2 (1966), oo. 81-114· L.
POLITIS, «Un copiste eminent du XVIIe siecle M athieu m etropolite de Myra»,
Studia codicologica (Texte und Untersuchungen 124), Βερολίνο 1977, oo. 375-
394· A riadna CAM ARIANO-CIORAN, δπ. π., σσ. 163-165· Olga GRA TZIOU,
Die dekorierten Handschriften des Schreibers M atthaios von Myra (1596-
1624). Untersuchungen zur griechischen Buchmalerei um 1600, Α θήνα 1982,
202 oo. + 196 είκ.· M aria-Despina ZOUMBOULI, Luc de Buzau et les centres
de copie de manuscrits grecs en M oldovalachie ( X W - X V l f siecles), Α θήνα
1995, oo. 88-116' βλ. άκόμη §t. ANDREESCU, Istoria romanilor..., σσ. 143-153-
Κομνηνή ΠΗΔΩΝΙΑ, δπ. π. Γιά τον Λουκά τον Κύπριο ώς ηθικό πρότυπο τοΰ
Μ ατθαίου: Μ ατθαίου Μυρέων, Δ ιή γη σ ις Σύντομος..., έκδ. Ν. IORGA, δπ. .π.,
XXI, σ. 13. Γιά τον Λουκά γενικά: Gh. C RO N J, «Le C hypriote Luca, eveque et
m etropolite de Valachie (1583-1629)», Π ρ α κ τικ ά τοϋ Π ρώ τον Α ιεθ νο ϋς Κυ-
π ρ ο λο γικ ο ϋ Σ υνεδρίου, τ. Γ': Ν εώ τερο ν Τμήμα, μέρος Α': Ισ το ρ ία , Γ εω γρα
φία, Λευκωσία 1973, σσ. 45-47’ L. POLITIS, «Un centre de calligraphic dans les
principautes danubiennes au XVIIe siecle, Lucas Buzau et son cercle», Δ έ κ α τ ο ς
Δ ιεθνές Σ υνέδριον Β ιβλιόφιλω ν. Α θή να 30 Σ επτεμβρίου - 6 ’Ο κτω βρίου 1977
Ά πό την πολύπλευρη ύλική κα ι ηθική δραστηριότητα τοΰ

Π ω γω νια νίτη ιερωμένου στην ρουμανική γη, άξίζει — πιστεύου
με — να δω θεΐ έμφαση στον κοινω νικό του προβληματισμό άπέ-
ν α ν τι στον ρουμ ανικό λαό, ιδίω ς σε ότι α φ όρα τα προβλήματα
που δημ ιουργούσα ν οί σχέσεις του με τό ήδη άπό δεκαετίες
έδραιω μένο βόρεια τοΰ Δούναβη ελληνικό στοιχείο, που άποτε-
λοϋσε πλέον σημαντικό π α ρ ά γο ν τα τής τοπικής πολιτικής και
οικονομικής ζωής.
Α π ο κ α λυ πτικ ή είναι ή παράθεση τω ν παραινετικώ ν κα'ι άρ-
κετά τολμηρών στίχω ν τοΰ Μ ατθαίου προς τους ίσχυροΰς του
ομοεθνείς οί ό π ο ιο ι δρ α σ τη ρ ιοπ οιού ντα ν τότε ώς άξιω ματοΰχοι
ή έμποροι κα'ι σ τις δυο ρουμανικές ηγεμονίες:
ά λλα κ α ι σεις προσέχεσθε, ώ άρχοντες 'Ρωμαίοι,

όσ οι ’ς τήν κοΰρτην βρίσκεσθε κα'ι όσοι άγοραΐοι*
ίδέτε κ α ι προσέχετε άπό τήν άδικίαν,
τους Β λάχους μή πειράζετε μέ τήν πλεονεξίαν*
θαρρώ κ α ι δυναστεύετε τους έπτω χοΰς τους Βλάχους,

κα'ι ή πλεονεξία σας τους κάμνει ρωμαιομάχους,
κα'ι δεν μ πορούν να σάς ιδοϋν μηδέ ζωγραφισμένους*
ώ σάν σκΰλους τους έχετε πολλά (ονειδισμένους,
ά ν δεν εΐχασιν ά δικ ο ν δεν ήθελαν φωνάζη,
άμμή δ ια τί κ λ α ίγο υντα ι έχουσιν όμοιάζη*
κ α ι παυσετε κ α ί λείψετε ά πό τήν άδικίαν,
μήν σάς κολάση ό θεός κόλασιν αίω νίαν.
Α ύ τ’ οί πτω χο ί μάς θρέφουσι κα'ι μάς άποκυττάζουν,
θέλοντες κ α ι μή θέλοντες «ζουποΰνουλε»119 μάς κράζουν, 18
(Dixieme Congres International des Bibliophiles. Athenes 30 Septenxbre - 6

Octobre 1977), χ.τ. [1979], σσ. 1-11 + 4 είκ· Αριάδνη ΚΑΜΑΡΙΑΝΟΥ-
ΤΣΙΟΡΑΝ, «Διαπρεπείς λόγιοι άπό τήν Κύπρο δρουν στη Ρουμανία» (με
σχόλια τοΰ Κ. Π. ΚΥΡΡΗ), ΚΑ, XII (1980), σσ. 233-234, και XIII (1981), σσ.
293-295· M aria-Despina ZOUMBOULI, δπ. π., 272 σσ. + 134 είκ.
118. Δηλαδή στήν ηγεμονική αυλή, ρουμ.: curte < λατ. cohors, -rtis* βλ.
Dic(ionarul explicativ al linibii romane (= D EX), [Βουκουρέστι] 19982, σ. 253.
κα ι πρέπει νά τους έχωμεν κ α ι νά τους ά γα ποϋμε,

δ τι μας είναι ά δελφ ο ι, πρέπει να τους τιμούμε .
Ο ί νουθεσίες αυτές δεν ήταν τυχαίες. Ό Μ α τθ α ίο ς είχε υ π ά ρ

ξει μάρτυρας των πρώ τω ν ά νθελληνικώ ν κινήσεω ν στην Β λαχία
τοΰ ΙΖ ' αιώ να, κάποιες α πό τις όποιες κ α ί π ερ ιγρ ά φ ει στο ίστο-
ρικο του έργο “ . Ή εμπειρία του αυτή, άλλα κ α \ τό ενδια φ έρ ον
του τόσο για τον ρουμανικό λαό όσο κ α ί για τό μέλλον τής ελλη
νικής πα ρουσ ίας στις ρουμ ανικές χώρες, τοΰ δημιούργησε την
άνά γκη τής προβολής τοΰ κ οινω νικού του στοχασμού π ου δέν
περιορίζετα ι μόνον στο περιεχόμενο τω ν π α ρ α π ά ν ω στίχω ν,
άλλα καλύπτει ένα εκτενές μέρος τοΰ έμμετρου ίσ τορ ικοΰ του έρ
γ ο υ 1920122. Ή συγκεκριμένη πτυχή τής π ρ ο σ ω π ικ ό τη τα ς τοΰ Μ α τθ α ί
119. Ά ρχοντα, αφέντη, ρουμ.: jupan (άναρθρη ονομαστική)· τιμητική π ρ ο

σφώνηση πού όμως δέν είναι ταυτόσημη μέ τον τίτλο jupan < σλαβ. zupanu =
ζουπάνος: D E X , σ. 551.
120. Μ ατθαίου Μυρέων, Έ τέρ α Ισ το ρ ία τΦν κ α τά τη ν Ο ν γγρ ο β λα χία ν
τελεσθέντων... (έμμετρο χρονικό), έκδ. Ε. LEGRAND, Bibliotheque grecque
vulgaire (βλ. παραπάνω , σημ. 76), σ. 246 (ή έμφαση πού α π οδίδετα ι μέ
πλαγιογράμματους χαρακτήρες στην λ. «αδελφοί» μάς άνήκει).
121. Μ ατθαίου Μυρέων, Δ ιή γη σ ις Σύντομος..., σ 15' τοΰ ίδιου, Έ τέρ α Ι σ τ ο
ρία τω ν κα τά την Ο ν γγρ ο β λα χία ν τελεσθέντων..., σσ. 245, 261-262, 264-271·
βλ. C. REZACHEVICI, «Fenomene de criza social-politica in Tara Romaneasca
in veacul al XVII-lea (Partea I: prim a jum atate a secolului al XVII-lea)», SMI M,
IX (1978), σσ. 61-70. Έ κτος άπό την άφήγηση τοΰ Μ ατθαίου, μία ακόμη πηγή
για τό άνθελληνικό κλίμα στήν Βλαχία των άρχώ ν τοΰ ΙΖ ' αί. αποτελεί
σύγχρονη ελληνική χειρόγραφη μαρτυρία πού προέρχεται άπό τό ηπειρώ τικο
μετόχι τοΰ Τιμίου Προδρόμου στο Βουκουρέστι: Α. ΦΑΛΑΓΚΑΣ, «Μία
άγνωστη ελληνική μαρτυρία για την Βλαχία των αρχώ ν του ΙΖ" αιώνα»,
Ε λλη νική Ισ το ρ ικ ή Ε ταιρεία. Κ Β ' Π α νελλήνιο Ισ το ρ ικ ό Σ υνέδριο. 25, 26, 21
Μ α ΐο ν 2001. Π ρακτικά, Θεσσαλονίκη 2002, σσ. 69-88, καί ρουμ. μετάφρ.: Α.
FALANGAS, «Conflictele dintre Gabriel Bathory, Radu §erban §i Radu M ihnea
pentru J a ra Romaneasca in lumina unui izvor grecesc necunoscut», S MI M, XX
(2002), σσ. 53-61.
122. E. LEGRAND, όπ. π., σσ. 277-313, 328-333: παραινέσεις προς τον ηγε
μόνα Α λέξανδρο Ή λία, για τον όποιο έχουμε ήδη κάνει λόγο μέ τήν ευκαιρία
τής αναφ οράς μας στον Νίκα, κα ι προς τον πεθερό του Ιω ά νν η Κ αταρτζή,
μ έγα μπά νο τής Κ ραϊόβας (1613-1616, 1618-1620), πρ ο π ά π π ο τής Σουλτάνας,
συζύγου τοΰ Αλεξάνδρου Μ αυροκορδάτου «τοΰ έξ άπορρήτων»· βλ. A riadna
ου Μ υρέων κ α θισ τά το λαμπρό αυτό τέκνο τής εύάνδρου Η π ε ί

ρου ώς έναν άπό τους σημαντικότερους όραματιστ'ες τής
βαλκανικής αρμονικής συνύπαρξης κ α ι συνεργασίας.
~Εργα Σιμωτάδων
Κ ατά μία άξιοπρόσεκτη συγκυρία, ή συνέχεια που όλοκληρά)-
νει την πα ρούσ α εργασία ά φ ορά τον τόπο που όδηγοϋν την σκέ
ψη οί συνειρμοί που γεννά ή μορφή τοΰ Μ ατθαίου: τό μολδαβικό
μοναστήρι τοΰ Secu, τό 1821 θέατρο θυσίας τοΰ Γεωργάκη
’Ο λυμπίου, δπω ς κ α ι τω ν Ε λ λ ή νω ν κα ί Ρουμάνων συναγω νιστώ ν
του, στον βωμό τοΰ κοινοΰ ίδα νικοΰ τής βαλκανικής ελευθερίας.
Ή μονή Secu ιδρύθηκε στις αρχές τοΰ ΙΖ ' αιώ να άπό τό ζεύγος
τω ν βογιάρω ν Ν έστορα κα ι M itrofana Ureche οί όποιοι καί φ ρό
ντισ α ν να εξασφ αλίσουν ώς παλλάδιο για τό καθίδρυμά τους τά
λείψ ανα που ά π ο δ ίδ ο ν τα ν στο π όδι τοΰ άγιου Ίω άννου τοΰ
Π ρ ο δρ ό μ ο υ 123.
Σύμφω να μέ ένα αγιολογικό κείμενο, πού διασώ ζεται μόνον
στήν ρουμανική του παραλλαγή, τά εν λόγω λείψανα άνακαλύ-
φ θηκα ν τυ χα ία στα θεμέλια τοΰ βυζαντινού πα λα τιού τής Κων
σ τα ντινούπολη ς για νά καταλήξουν στο σουλτανικό θησαυρο
φ υλάκιο. Τότε ό γνω στός μας άπό τήν φ ιλοξενία που τοΰ έπεφύ-
λαξε ό Π έτρος ό Χ ωλός πατριάρχης Ιερεμ ίας ΕΓ, επιθυμώντας νά
έπανέλθουν τά λείψ ανα αυτά στήν λατρεία τής χριστιανοσύνης,
άνέθεσε τήν ά πόσ πασ ή τους στον εύπορο Ή πειρώ τη Νικόλαο Σι-
μωτά, πρ ο φ α νέσ τα τα άπό τήν Βελλά ή τήν περιοχή τής Βελλάς.
Ό Ή π ειρώ τη ς αυτός, μέ τίμημα μία μεγάλη ποσότητα χρυσού,
εκπλήρω σε τήν άποστολή του φ υγα δεύοντα ς τά α γία λείψανα
στήν γενετειρά του. Ά πό έκεΐ τό 1607 ό Σιμωτάς τά μετέφερε
στήν Μ ολδαβία, κ α τά τήν διάρκεια ενός επαγγελματικού ταξιδι
ού πού ά ποσκοποϋσε στήν άγορά προβάτω ν — ένας άκόμη
λοιπόν τζελέπιχφ Έ κεΐ, έναντι άδρής άποζημίωσης, τά λείψανα
CAM ARIANO-CIORAN, δπ. π., 166-167, καί για τον Καταρτζή: Ν.

STOICESCU, Dic{ionar..., ο. 147 §t. GOROVEI, Mu§atinii, Chi§inau 19912,
σ. 151.
123. Α ναφορικά με τήν ιστορία καί τα κειμήλια τής μονής Secu: πρωτοσυ-
γκελλος M acarie CIOLAN, Manastirea Secu, Ιά σ ιο 1987.
περιήλθαν στην ιδιοκτησ ία του Ν έστορα U reche ό ό π ο ιο ς κα ί τα

κατέθεσε εν πομπή στο νεόδμητο κα θολικό τοϋ μοναστηριού
του. Ά ς σημειωθεί δτι, σύμφω να μέ τό κείμενο, ό Σ ιμω τάς είχε
προηγουμένω ς ά πο ρ ρ ίψ ει την π ρ οσ φ ορά ενός άλλου σημαντικού
ενδιαφερομένου κ α ί συγκεκριμένα τοϋ Έ νετο ϋ διοικητή τής
Κρήτης, πληροφ ορία ενδεικτική ίσω ς γ ια τις σχέσεις τοϋ
πλούσιου αυτού εμπόρου μέ υψ ηλά ένετικα π ερ ιβ ά λ λ ο ντα 124.
Τις δραστηριότητες τοϋ π ολ υ π ρ ά γμ ονος κ α ι ευσεβούς Ή π ει-
ρώτη διαφ ω τίζει ή π ρ ο σ ω π ικ ότη τα τοϋ φ έροντος τό ίδιο επ ώ νυ
μο κ α ί προφ ανώ ς συγγενούς του Ιω ά ν ν η Σιμωτά. Α υ τό ς υπήρξε
ένας πάμπλουτος, δρασ τήριος έμπορος πού κ ιν ο ύ ντα ν ανάμεσα
σε Κ ω νσταντινούπολη, Μ ολδαβία κα ί Π ολω νία, χω ρίς όμως νά
ξεχνά τήν γενέτειρά του ’Ή π ειρ ο . Ή τ α ν φ ίλος τοϋ Μ ελέτιου
Πηγά, είχε δοσοληψίες μέ τον Π έτρο τον Χ ωλό κ α ί τούς δ ια δ ό
χους του, κα ί π ιθ α ν ό τα τα είνα ι τό ίδιο πρόσ ω πο μέ τον «κυρίτζη
Γιαννάκη» πού είχε εξασ φ αλίσει ά πό τά κ ω ν σ τα ν τινο υ π ο λ ίτικ α
εργαστήρια για λογαριασμό τω ν κ τιτόρ ω ν τοϋ Secu τον β α ρ ύ
τιμο επιτάφ ιο πού κοσμεί μέχρι σήμερα τό μοναστήρι. Ό Σιμω-
τάς αυτός ά ναδείχθηκε άκόμη σέ ύποσ τη ρικτή τής ορθόδοξης
κοινότητα ς τοϋ πο λ ω νο -λ ιθο υ α νικ ο ϋ κράτους, άμεσα α π ειλ ο ύ
μενης τότε ά πό τήν π ρ ο π α γα νδ ισ τικ ή δράση τω ν α π ο σ τό λ ω ν τής
Ούνίας.
Τήν μνήμη του δ ια ιω νίζει στήν ηπειρώ τικη γή, σέ μικρή σ χετι
κά απόσ ταση ά πό τήν ά νύ π α ρ κ τη σήμερα πόλη τής Βελλάς, ή
κτιτορική επιγραφ ή τής μονής Σω σίνου (ήδη γνω στή ά π ό τήν
ά να φ ο ρ ά μας στίς σχέσεις Θ εολήπτου A ' - Neagoe B asarab),
όπω ς κ α ί οί κτιτορικές του ά πεικονίσ εις στον νά ρ θη κα κ α ί τό
124. D. UDI§TEANU, Comori din trecutul cultural al m-rii Seoul. Istoria

piciorului Sf. loan Botezatorul, Cernica 1940' P. §. NASTUREL κ α ί A.
FALANGAS, «Istoria moa§telor piciorului sf. loan Botezatorul de la m anastirea
Secu», BBR, XV (XIX) - Νέα σειρά (1989), σσ. 147-173. Ή γενέτειρα του
Νικολάου άπαντά στο ρουμανικό κείμενο ώς «Vlas» που φ αίνεται ότι α π ο τε
λεί τήν ρουμανική προσαρμογή τοϋ ονόματος τής Βελλάς (στήν γενική), μέ
τήν άπομάκρυνση τοϋ πρώ του ά τονου φωνήεντος: όπ. π., σ. 155. Για τήν υφ ι
στάμενη άκόμη τότε πόλη και τήν εκκλησιαστική περιφέρεια τής Βελλάς: Α.
Κ. ΚΟΡΑΚΙΔΗΣ, Ή Β ελλά τής Ή πειρον. Ή μεσαιω νική πόλη, ή έπ ισ κ ο π ή και
μητρόπολη και οί ί. μονές της, Ά θή να -Ίω ά ννινα 1998.
ιερό τοΰ καθολικού. ’Έ σ τω κι α ν στον χώ ρο τής Σωσίνου είχαν

κ ά πο τε υπά ρξει κ ά π ο ια ά ρχικά κτίσματα κα'ι μία μοναχική κοι
νότητα που είχε έπωψεληθεΐ από την γενναιοδιορία τοΰ Neagoe,
κτίτω ρ τής μονής θεω ρείται ό Ιω ά ν νη ς Σιμωτάς, εφόσον ήταν
α ΰτός που το 1598 όχι μόνον την «άνήγειρε κα'ι συνεστήσατο εις
δό ξα ν Θ εοΰ»125, άλλα κα'ι «σκεύεσιν ίεροϊς κα'ι άλλοις πολλοΐς
κτήμασι κατεπλοΰτισεν». Ακόμη, α υτός ό «χρησιμιυτατος αρχών
κα'ι πρα γματευτής Μ πογδανίας» (υπενθυμίζουμε ότι ό χαρακτη
ρισμός χρ?]σιμώ τατος α ρχώ ν ά π ο δ ιδ ό τα ν κα'ι στον Πάνο Πεπα-
νό) στο καθίδρυμ ά του «σταυρόν ιερόν έπήξατο», ύπά γοντάς το,
ώς σ τα υροπηγια κή πλέον μονή, στήν άμεση δικα ιοδοσία τοΰ
οικουμενικού θρόνου, μέ τήν συγκατάθεση, σημειωτέον, τοΰ το-
πικ ο ΰ επισκόπου Βελλάς126.
125. Έ ά ν ή μονή Σωσίνου όρθω νόταν ήδη έπι Neagoe Basarab, ή συγκεκρι
μένη διατύπω ση άφορά προφανώς τήν ολική άνακατασκευή της: Λ. I. ΒΡΑ-
ΝΟΥΣΗΣ, δπ. π., σ 96· εξάλλου άμεσος παράκατω στο ίδιο έγγραφο (βλ.
επόμενη σημ.) ό Ιω άννης εμφανίζεται ώς «άνοικοδόμησας» το μοναστήρι «έκ
θεμελίων αύτώ ν και βάθρων».
126. Σχετικά μέ τον Ιω άννη Σιμωτά κα'ι τήν μονή Σωσίνου: Λ. I. ΒΡΑΝΟΥ-
ΣΗΣ, δπ. π., σσ. 72-129 + 10 είκ.· Ρ. §. NASTUREL, «L’epitaphios constantino-
politain du monastere roumain de Secoul (1608)», Δ Α Α Ε , 4 (1967), σσ. 129-140
+ είκ. XLIII-XLVII· A riadna CAMARIANO-CIORAN, δπ. π., σσ. 88-89·
Δ. ΚΑΜΑΡΟΥΛΙΑΣ, δπ. π., Β', σσ. 573-580· A. Κ. ΓΚΟΓΚΟΣ, δπ. π., σσ. 437-
594· Β. Β. ΑΝΑΣΤΑΣΙΟΥ, Ιερή Μ ονή Ε υα γγελισμ ό ν της Θ εοτόκον -
Σω σίνου, Ιω ά ννινα 1998. Τά άποσπάσματα προέρχονται άπό σιγίλλιο τού
Μελέτιου Πηγά (Μ άρτιος 1598), τοποτηρητή άκόμη τοΰ οικουμενικού θρόνου
(1597-1598): Λ. I. ΒΡΑΝΟΥΣΗΣ, δπ. π., σσ. 115-116· Β. Β. ΑΝΑΣΤΑΣΙΟΥ, δπ.
π., σ. 89. Α ναφορικά μέ τον τίτλο τοΰ κτίτορα, «χρησιμότατος αρχών κα'ι
πραγματευτής Μ πογδανίας», πρβλ. σιγίλλιο (Α πρίλιος 1598) τού Ματθαίου
Β" (1596, 1598-1603), όπου και εδώ αναφαίνεται «ό χρησιμότατος κα'ι περιφα
νής κϋρ ’Ιωάννης [ό Σιμωτάς], πραγματευτής Μπογδανίας»· εξάλλου, στο Γδιο
έγγραφο ό Σιμωτάς προβάλλεται και ώς δρχων, επίσης «περιφανής»: Λ. I.
ΒΡΑΝΟΥΣΗΣ, δπ. π., σσ. 88, 117-119· Β. Β. ΑΝΑΣΤΑΣΙΟΥ, δπ. π., σσ. 31. 91-
93. 'Ό σον άφορά τήν συγκατάθεση τού έπισκόπου Βελλάς Μανασσή:
Λ. I. ΒΡΑΝΟΥΣΗΣ, δπ. π., σσ. 87, 96, 115, 117· Β. Β. ΑΝΑΣΤΑΣΙΟΥ, δπ. π..
σσ. 30, 38, 93. Γιά τις σχέσεις τόσο τοΰ Ιω άννη Σιμωτά όσο κα'ι των Ζ ότου
κα'ι Α πόστολου Τζιγαρά μέ τον εγκατεστημένο στήν Κωνσταντινούπολη
ισχυρό Χ ιότη έμπορο Μικέ Καβάκο: Λ. I. ΒΡΑΝΟΥΣΗΣ, δπ. π., σσ. 89-90·
Β. Β. ΑΝΑΣΤΑΣΙΟΥ, δπ. π., σ. 32, που άναπαράγει τις πληροφορίες τοΰ
* * *
Ώ ς κα τακλείδα αυτής τής παρουσίασης, θα π ρ έπ ει νά τονισ θει

δτι τα δσα έχουν ά να φ ερθεΐ δεν ά ποτελοΰ ν π α ρ ά μέρος του
πλέγματος τω ν σχέσεων τω ν Ή π ειρω τώ ν μέ τις ρουμ α νικές χώ ρες
κ α τά τον ύστερο Β αλκανικό Μ εσαίω να - πρώ τη περ ίοδο τής
Τουρκοκρατίας. Α κόμη δμως κα ι α υτά τα α π ο σ π α σ μ α τικ ά
στοιχεία α π ο κ α λ ύ π το υ ν δ τ ι οι Ή πειρώ τες, κα'ι ειδικά ο ι Π ω γω -
νιανΐτες, είχαν ά πό νω ρίς κ α τα κτή σ ει έξέχουσα θέση στην ελλη
νική Δ ια σ πορά τής Β όρειας Β αλκανικής καϊ, άκόμη τοϋ εύρϋτε-
ρου χώ ρου τής Ν ο τια να το λικ ή ς Ευρώπης. Α υτή ή πρώ ιμη φ άση
τής μεταναστευτικής επ ο π ο ιία ς τώ ν Ή π ειρ ω τώ ν α ξίζει τήν πλήρη
της άποτίμηση μέσα α πό μία μακρόπνοη καϊ, συστηματική ερευ
νητική πρ ο σ πά θεια που θά οδηγήσει στήν σ υ να γω γή βα σ ικώ ν
συμπερασμάτω ν τά ό π ο ια ενδέχεται να βελτιώ σουν τήν εικόνα
τής ιστορικής εξέλιξης τής ηπειρώ τικης κοινω νίας.
Θά επιχειρούσαμε ω στόσο νά εκθέσουμε έστω καϊ, τώ ρ α κ ά
ποιες ιδέες, έν ε’ίδει γενικώ ν διαπιστώ σεω ν, που ά φ ο ρ ο ϋ ν τό σ ύ
νολο τώ ν Ή π ειρω τώ ν που π α ρ ή λα σ α ν στις προηγούμενες σελί
δες. Τά πρόσω πα α υτά, κ α τά τήν γνώμη τοϋ γρ ά φ ο ντο ς, ά π ο τε
λοΰν σημαντικές καϊ, χα ρ α κ τη ρ ισ τικές περ ιπτώ σ εις η π ειρώ τικη ς
πα ρ ο υσ ία ς στις ρουμανικές χώ ρες κ α τά τον ΙΣ Ή α ιώ ν α καϊ, τό
πρώ το ήμισυ τοϋ επόμενου. Θά μ ποροϋσ α ν μά λισ τα νά μας π ρ ο
σφ έρουν στοιχεία γιά τον εντοπισμό μιας τυ π ο λ ο γ ία ς ά ν α φ ο ρ ικ ά
μέ τήν κινητικότητα κ α ι τις δραστηριότητές τους, κ α θώ ς καϊ, μέ
Βρανοΰση. Σχετικά με τήν τότε πολιτική τοϋ Κ αθολικισμού ά π ένα ντι στους
Ό ρθοδόξους τοϋ πολω νο-λιθουανικοϋ κράτους κα ι τους συνακόλουθους
θρησκευτικούς ανταγωνισμούς: S. Ν. PLOKHIJ, Papstvo i Ukraina. Politika
rimskoj kurii na ukrainskikh zem l’akh ν X V I - X V I I vv., Κίεβο 1989* βλ. άκόμη
J. BARDACH, «La rencontre des figlises catholique et orthodoxe sur les
territoires orientaux du Royaume de Pologne et de L ituanie aux XIV^XVT
siecles», The Common Christian Roots o f the European Nations. A n
International Colloquium in the Vatican, Φλωρεντία 1982, σσ. 817-826, κα ι W.
M. BARTEL, «The State and Christian religions in Poland from the 16th to
20th Centuries», οπ. π., σσ. 827-842.
την σχέση τους, α ν όχι μέ το σύνολο τής τοπικής κοινωνίας, μέ

την ρουμανική άρχουσ α τάξη.
Ώ ς πρώ τη λοιπόν διαπίστω ση θά πρέπει να σημειωθεί ότι
όλοι αύτο'ι οι Ή πειρώ τες προέρχονται γεω γρα φ ικά α πό έναν χώ
ρο που δεν εκτείνεται νοτιότερα τής περιοχής των Ίω αννίνω ν.
Ο ί περισσ ότεροι κ α τά γ ο ντα ι ά πό την περιοχή τοϋ Πωγωνίου.
Ε ίνα ι οί Κ αλόγερός, Γκιόρμας, Ό ξιώ της, Νίκας, οί τέσσερεις
άδελφο'ι Π επανοί, ό Μ ατθαίος Μ υρέων κα'ι προφ ανώ ς οί τέσσε
ρεις άφιερω τές του Ε υ α γ γ ε λ ίο υ της Μ ολυβδοσκε'παστης. Σε αύ-
τους θά μ πορούσ αν νά προστεθούν: ό ανώ νυμος έμπορος άπό
τήν Μ ολδαβία που φ έρετα ι ώς ό κτίτορα ς τής εκκλησίας τοϋ
Α γίου Γεω ργίου στήν Δ ιπαλίτσα, εάν βέβαια υπάρξει ποτέ επιβε
βαίωση τής σχετικής πληροφορίας· ό Π άνος Α ρσενίου, αυθεντι
κός (= ηγεμονικός;) π ρ α γμ α τευ τη ς κα ι κτίτορας, επίσης στήν Δι-
παλίτσ α, τοϋ καθεδρικ ού ναοϋ τών Α γίω ν Α ποστόλω ν, καθώς
κα'ι τό ζεύγος τώ ν φερομένω ν — άγνω στο όμως πότε — ώς ευερ
γετώ ν τής μονής Μ ολυβδοσκέπαστης, κοντά στήν ίδια Διπαλί-
τσα, Π έτρος κα'ι Σ οφ ία Γκίρτζη.
Α πό τήν πόλη ή τήν περιοχή τώ ν Ίω α ννίνω ν εμφανίζονται νά
έλκουν τό γένος τους ο ί α δελφ οί Α πόστολος κ α ι Ζ ώ τος Τζιγα-
ράς, ό Ιερ ό θ εο ς Μ ονεμβασίας, όπω ς κ α ι οί άδελφο'ι Νικόλαος,
Β ασίλειος κ α ι Φώτης, ενώ ή για ννιώ τικη προέλευση τοϋ πα τρι
άρχη Θ εολήπτου Α" έχει, π ιθ α νό ν εύστοχα, άμφισβητηθεΐ υπέρ
τής Π ογδόριανης. Δυο άκόμη οικουμενικοί πατριάρχες, οί Ιερ ε
μίας Α ' κ α ι Ίω ά σ α φ ό Βζ προέρχονται ά πό τους σχετικά κοντι
νούς στά Ιω ά ν ν ιν α οικισμούς τής Ζ ίτσας κα ι τής Κράψης.
Ό σ ο για τήν περιοχή Βελλάς - Π ογδόριανης, αυτή, εκτός άπό
τήν κα τα γω γή τοϋ Θ εολήπτου Α ', διεκδικεΐ άναντίλεκτα κα'ι
εκείνη τώ ν άδελφ ώ ν Ιω ά ν νη κα'ι Ν ικολάου Σιμωτά.
Τέλος ή Βόρεια "Η πειρος εκπροσω πείται άπό τον Σταυρινό,
γεννημένο στήν Μ άλτσιανη τής περιοχής τοϋ Δελβίνου, ενώ ή
άπώ τερη κα τα γω γή τοϋ Ν ικολάου Coci, άπό τό Α ρβανιτοχώρι
τής Βόρειας Β ουλγαρίας, θά πρέπει πιθα νό ν νά άναχθεϊ στο δυ
τικό άκρο τοϋ βορειοηπειρώ τικου χώρου.
Ό λ α τά π α ρ α π ά νω πρόσω πα μποροϋν νά ένταχθοϋν σέ διίο
ευκρινείς κοινω νικές κατηγορίες: κληρικούς κα'ι λαϊκούς.
Οί πρώ τοι κατέχουν είτε τον ά νώ τα το τίτλο τοϋ οικουμενικοί)

πα τριάρχη (Θ εόληπτος Α ', Ιερ εμ ία ς Α ', Ίω ά σ α φ ΕΓ), είτε είνα ι
επιφ ανείς ιερωμένοι που ά νή κουν στο άμεσο π α τρ ια ρ χικ ό π ερ ι
βάλλον η έχουν έμπλακεϊ ενεργά στις υποθέσ εις τής Μ εγάλης
’Εκκλησίας (μελλοντικός Ιερ εμ ία ς Α ', ώς μ η τροπολίτης Σ όφ ιας,
Ιερ ό θ εο ς Μ ονεμβασίας, Μ α τθα ίος Μ υρέων). Ά π ό α υ το ύ ς μόνον
ό Μ ατθαίος, προτού ακόμη εξελιχθεί σέ μητροπολίτη Μ υρέω ν,
εγκ α θίσ τα τα ι κα ί δ ρ α σ τη ρ ιο π ο ιείτα ι μόνιμα βόρεια του Δ ο ύ ν α
βη, εκδηλώ νοντας μάλιστα α ισθήματα άλληλεγγΰης π ρ ο ς τον
εντόπιο πληθυσμό. Με βάση την μ α ρ τυ ρία του, φ α ίν ετα ι ό τι ή
επιλογή τής νέας του π α τρ ίδ α ς ύπα γορευθη κε ά π ό τό π ρ ο ν ο μ ια
κό καθεστώ ς πολιτικής α υτονομ ία ς που Γσχυε στις Η γεμ ονίες. Ή
πα ρ ο υσ ία των υ πό λο ιπω ν τα ξιδευ τώ ν κληρικώ ν σέ Β λαχία ή
Μ ολδαβία συνδέεται είτε μέ τις φ ανερές ά έναες π ρ ο σ π ά θειες τής
Μ εγάλης ’Ε κκλησίας για εξεύρεση οικονομ ικ ώ ν π ό ρ ω ν (Ιερ εμ ία ς
Α ', Ιερ ό θ εο ς Μ ονεμβασίας), είτε μέ τις σχέσεις που οί ’ί δ ιο ι δ ια
τηρούσαν σέ προσ ω πικό έπίπεδο μέ τά ηγεμονικά περιβά λλοντα ,
κα ί οί όποιες αναμφ ίβολα τους ά πέφ εραν, εκτός ά π ό ηθική, υ λ ι
κή στήριξη (Θ εόληπτος Α ', Ίω ά σ α φ Β', Ιερ ό θ εο ς Μ ονεμβασίας).
Α πό τήν πλευρά τους, ο ί Ή π ειρ ώ τες α υ το ί ιεράρχες π ρ ο σ έδ ιδ α ν
στους ηγεμονικούς οίκ ους έναν ά έρα βυζαντινής δια δοχή ς, ά λλ α
κάποτε, μέ τό κϋρος που ά π έπ ν εα ν ή κ α ί μέ τίς κ α θ ’ ο ικ ο ν ο μ ία ν
πνευματικές τους παραχω ρήσεις, βοηθούσαν τους υψ ηλούς τους
οικοδεσ πότες να ά ντιμ ετω πίσ ου ν τήν κ οινω νικ ή κριτική που
γεννούσε ή εμπλοκή τους σέ ά ξιο κ α τά κ ρ ιτες ηθικά ενέργειες (Θε
όληπτος A ' - Neagoe B asarab, Ίω ά σ α φ Β ' - C hiajna).
Ό σ ο ν ά φ ορά τήν χορεία τότε τω ν λαϊκώ ν Ή π ειρ ω τώ ν στίς
ρουμανικές χώρες, είδαμε κ ά π ο ιο υ ς ά π ό α ύ το υ ς νά εμ φ α νίζο ντα ι
περιβεβλημένοι μέ υψ ηλούς βο για ρ ικ ο ύ ς τίτλ ου ς (Ζ ώ το ς Τ ζιγα-
ράς, Κ αλογεράς, Ν ικόλα ος Coci, Γκιόρμας, Ό ξιώ τη ς, Ν ίκας,
ά δελφ ο ί Ν ικόλαος, Β ασίλειος, Φώτης, D ona Π επανός), φ α ινό μ ε
νο πού προκα λεΐ εντύπω ση εάν ά να λ ο γισ θεΐ κ α νείς τήν κ ο ιν ω ν ι
κή σ τεγανότητα, ιδίω ς κ α τά τήν π ρ ο φ α ν α ρ ιω τικ ή περ ίοδο, πού
χα ρακτήριζε τήν ρουμανική ά ρ ισ το κ ρ α τία . Δύο άκόμη σημαί-
νουσες προσ ω πικότητες Ή π ειρ ω τώ ν πού έδρα σ α ν βόρεια τού
Δούναβη, οί ’Ιω άννης Σ ιμω τάς κ α ί Π ά νος Π επανός, α ν κ α ί δέν
442 Α νδρόνικος Ψάλαγκας
φ α ίνετα ι να ά πέκτη σ αν σε Μ ολδαβία ή Β λαχία άριστοκρατικοϋς

τίτλους, μνημονεύονται σε έλληνικές πήγες τής εποχής ώς επίλε
κτα μέλη τής κ ο ινω νία ς τω ν μεταβυζαντινώ ν αρχόντω ν.
Τ ίθεται λ ο ιπ ό ν τό ερώτημα: ποια ήταν τα κριτήρια που κα θό
ρισ αν την κοινω νική καταξίω ση όλω ν α υτώ ν τώ ν άνθροίπων;
'Ο πω σδήποτε ή διάθεση άπό μέρους τους ά φ θονου χρήματος.
Ό σ ο για την πρω τα ρχική πηγή του, αυτήν φ α ίνετα ι να τήν άπο-
κ α λ υ π το υ ν οί εμπορικές δραστηριότητες τών Τ ζιγαράδω ν, Πεπα-
νώ ν κα'ι Σιμω τάδω ν, δραστηριότητες που εξάλλου άποδίδει ή
ηπειρώ τικη πα ράδοσ η σε δυο άκόμη α ινιγμ α τικά πρόσωπα: στον
άνώ νυμο κ τίτο ρ α τοΰ Α γίου Γεωργίου τής Δ ιπαλίτσας, κα'ι στον
Ζ α γορή σ ιο μ έ γ α μ π ά ν ο Γιάννη, υποτιθέμενο γεννήτορα τοΰ Μ ι
χαήλ τοΰ Γενναίου. Σημειωτέον ότι ό Γιάννης αυτός, όπω ς κα'ι ό
προμηθευτής ιερών λειψ άνω ν Ν ικόλαος Σιμωτάς, εμφανίζονται
να ά σ χο λ ο ΰ ντα ι με τό, εύλογα ελκυστικό σε ά νθρώ πους ορεινής
καταγω γής, εμπόριο ζώων. Ώ ς θέατρο τής επιχειρηματικής
δρα σ τη ριότη τα ς τώ ν π α ρ α π ά νω ά π ο κ α λ ΰπ τετα ι όχι μόνον ό
ρουμ ανικός χώρος, άλλα κ α ι ή Βενετία, ή Κ ω νσταντινούπολη,
όπω ς κα'ι τό πολω νο-λιθουανικό κράτος.
Ό μ ω ς ή οικονομική επιφ άνεια ενός άτόμου μπορεί να έδραίω-
νε τήν θέση του στήν ίθΰνουσα τάξη τής τουρκοκρατούμενης ελ
ληνικής κοινω νίας, δεν εξασφάλιζε ώστόσο τήν εισδοχή του σέ
μία φ εουδαλικής άντίληψ ης ά ριστοκρα τία, όπω ς εκείνη τήν
ο π ο ία α ντιπ ρ ο σ ώ π ευ α ν οί βογιάροι στις Η γεμονίες. Ώ ς άπαραί-
τητη προϋπόθεση για τήν ένταξη στήν κοινω νική αυτή τάξη
ετίθετο ή κατοχή εύρείας έκτασης γής· συνεκτιμοϋνταν τό κριτή
ριο τής κ α τα γω γής κα'ι κυρίω ς τής συγγένειας μέ εντόπιες εύγε-
νεΐς οικογένειες· καταλυτική ώστόσο άπέβαινε ή εύνοια τοΰ ηγε
μονικού περιβάλλοντος. Μ ία τέλος δραστηριότητα που συνέβαλε
στήν καταξίω ση ένός νεήλυδος, ή μή, εύγενοΰς στους κόλπους
τής υψηλής ρουμανικής, άλλα κα ι γενικότερα τής μεταβυζαντινής
ά ρισ τοκρα τίας, ήταν εκείνη τοΰ κτίτορος ή έστω τοΰ ευεργέτη ιε
ρώ ν κα'ι εί δ υ να τό ν σεβαστών καθιδρυμάτω ν, κατά μίμηση τών
κρ α τα ιώ ν βυζαντινώ ν προσω πικοτήτω ν. Ε ξά λλου , σύμφωνα μέ
τό πνεύμα τής εποχής, ή δραστηριότητα αυτή δέν εξασφάλιζε
στους «ευσεβείς» α υτούς ευεργέτες κ α ι τις οικογένειες τους την

ουράνια συνδρομή στην επίγεια κα ι επέκεινα ζωή;
Μ ετά άπό δσα άναφέραμε, μπορούμε νά ά ντιληφ θοϋμε οτι οί
πέραν των εμπορικώ ν τους ενασχολήσεω ν πρ οσ πά θειες τω ν Πε-
πα νώ ν για άπάκτηση κ α ι έπαύξηση γης στην Β λαχία δεν α π ο τε
λο ύ σ α ν επένδυση με μόνο κριτήριο το κέρδος, ά λλα κα'ι εξέφ ρα
ζαν την επιθυμία τής οικ ο γένεια ς γ ια ανάρρηση στην κοινω νική
ομάδα των μεγάλων βογιάρω ν, επιθυμία που εύοδώ θηκε, έστω
καί άρκετά άργά, με την α νά δειξη τοϋ D ona ώς μ ε γ ά λ ο υ κ α μ ινά -
&η·
Βέβαια, ή έκμετάλευση μίας εκτεταμένης γης κ α ί σ υ να κ ό λ ο υ θα
ενός πλήθους εξαρτημένω ν κα λλιεργητώ ν μπορούσε νά ά ποβ εϊ
κερδοφ όρα υπόθεση, συμβάλλοντας στην αύξηση του π λ ο ύ το υ
κα ι τοϋ κύρους τοϋ ιδιοκτήτη, ιδίω ς εάν αυτή σ υ νδ υ α ζό τα ν με
τις εμπορικές του ενασχολήσεις — μποροϋμε εύκολα νά φ α ν τα -
σθοϋμε τι προοπτικές μ πο ρ ο ϋ σ α ν νά α νο ίξο υ ν σε ένα ν τζελέπκχ
τά α π έρα ντα λειβάδια τής Β λαχίας ή τής Μ ολδαβίας. Στήν γή
λοιπόν φ α ίνετα ι ότι διοχετεύθηκε ή επιχειρ η μ α τικότη τα ενός
Νίκα· εκείνη μέ τήν σειρά της τον άνέδειξε σέ ένα ά πό τά πιο
πλούσια κα'ι ισχυρά τέκνα τής Η π είρ ο υ .
Ό σ ο ν ά φ ορά τήν ευγένεια τής καταγω γής, έστω κι α ν αυτή
περιοριζόταν π ρ α γμ α τικ ά στήν μητρική γενιά τώ ν Ά ψ α ρ ά δω ν,
φ α ίνετα ι ότι, πέρα ά πό τις όποιες εμπορικές του δραστηριότητες,
έπαιξε ρόλο στήν κ οινω νική κα τα ξίω ση τοϋ Ζ ώ του Τ ζιγα ρά .
Ό μ ω ς ή σημαίνουσα θέση του στους κόλπου ς τής μολδαβικής
ά ρισ το κ ρ α τία ς οφ ειλόταν σ τον γάμο του μέ τήν θ υ γα τέρ α τοϋ
ηγεμόνα. Α ναμφίβολα επίσης, τήν κοινω νική εξέλιξη τώ ν Κ αλο-
γερά, Γκιόρμα, Ό ξιώ τη , Ν ίκα, όπω ς κα'ι τώ ν ά δελφ ώ ν Ν ικολά ου,
Β ασιλείου κα'ι Φώτη, ευνόησαν ο ί γάμ οι τους μέ εκ π ρ ο σ ώ π ο υ ς
τής ρουμανικής ά ρισ τοκρα τίας: οί σ υ ζυ γο ί τους τούς σ υ νέδεα ν μέ
επιφ ανή το π ικ ά γένη* τούς π α ρ είχα ν άκόμη ώς π ρ ο ίκ α τήν πολύ-
πόθητη γή. Ω σ τόσο ούτε ό Ζ ώ τος Τ ζιγαρας, ούτε ο ί Γκιόρμας
κα'ι Ό ξιώ τη ς κα τό ρ θω σ α ν νά δια τη ρ ή σ ουν τούς β ο για ρ ικ ο ύ ς
τους τίτλους μετά τήν έκλειψη τώ ν ηγεμόνω ν πού είχα ν στηρίξει
τήν κοινω νική τους ά νο δο , φ αινόμ ενο πού όμως δέν γενικ εύ ουν
οι περιπτώ σεις τω ν προσαρμ οστικώ ν στις πολίτικες άλλαγές Κα-

λογερά κ α ι Νίκα.
Έ κ το ς α π ό τους Κ αλογερά κα ι Ν ικόλαο Coci, για τους ό π ο ι
ους δεν διαθέτουμε, τουλάχιστον προς το παρόν, κά ποια σχετικά
στοιχεία, όλοι ο ι Ή πειρώ τες που είδαμε να κα τα ξιώ νοντα ι ώς
μεγάλοι βο γιά ρ ο ι έπιδόθηκαν σέ κτιτορική δραστηριότητα· την
ίδ ια δρα σ τη ρ ιό τη τα έπέδειξε καί ό στερούμενος βογιαρικοΰ τίτ
λου, άλλα προβαλλόμενος ώς αρχών, ’Ιω άννης Σιμωτάς. Α πό α υ
τούς, οί Γκιόρμας, Ζ ώ τος Τ ζιγαράς, π ρ ω το β εσ τιά ρ ιο ς Ν ικόλαος
κ α ί D ona Π επα νός ά να δείχθη καν ώς κτίτορες στίς ρουμανικές
χώρες, ενώ οί Ό ξιώ της, Ν ίκας κα ί ’Ιω άννης Σιμω τάς μνημονεύο
ν τα ι γ ια τό κ τιτορικ ό τους έργο στην ’Ή πειρο. Ω στόσο, τά ιερά
κ α θ ιδρ ΰ μ α τα τής ’Η πείρου, κα ί μάλιστα εκείνα τής γενέτειράς
τους, δεν λησμόνησαν ούτε ό Γκιόρμας, ούτε ό Ζ ώ τος Τζιγαράς,
ούτε ό Dona Πεπανός. Α λλω στε, τόσο ό Γκιόρμας όσο ό Ζώτος
έπέκτειναν την «θεάρεστη» δράση τους κα ί προς τό Α γ ιο Ό ρ ο ς,
κ α τ’ εξοχήν πόλο του εύεργετισμοΰ τών ηγεμόνων καί τής ρου
μανικής ά ρισ τοκρατίας. ’Ε νδεικτική τέλος για τήν νοοτροπία
τώ ν Ή π ειρω τώ ν εύγεργετώ ν είναι ή επιδίω ξη τών ’Ιωάννη Σιμω-
τά κ α ί D ona Π επανοϋ νά ύπερκεράσουν, με τήν συνδρομή τοΰ
οικουμενικού θρόνου ή τοΰ προκαθημένου τής Βλαχίας, τήν
εξουσία τώ ν τοπικώ ν επισκόπω ν επάνω στα καθιδρΰματα που
οικοδομ ούν ή άφ ιερώ νουν στήν ’Ή πειρο.
Μ ία άκόμη μορφή εύεργετισμοΰ, πού όμως άπομακρύνεται
ά πό τήν βυζαντινή αντίληψ η τοΰ όρου, εκφράζεται με τήν εκδο
τική δρασ τηριότητα τώ ν Α πόστολου Τζιγαρά κα ί Π άνου Πεπα-
νοΰ προς όφελος τοΰ ευρέως ελληνόφωνου άναγνω στικοϋ κοι
νού. Ή πρω τοβουλία αυτή άναδεικνύει τούς δεσμούς τών δύο
Ή π ειρω τώ ν με τό ελληνικό στοιχείο τής Βενετίας· τούς προβάλ
λει συνάμα ώς κοινω νούς τών προσδοκιώ ν πού έτρεφαν για τούς
υπό οθω μανική κυριαρχία συμπατριώ τες τους, πολύ πριν τήν
διαμόρφω ση τών βαλκανικώ ν εθνικισμών, οί εκπρόσω ποι τής με
ταβυζαντινής Διασποράς. Ε ξά λλου, οί προσδοκίες αυτές δέν
είχαν βρει στο έδαφ ος τής Τ ρανσυλβανίας έναν φλογερό εκφρα
στή στο πρόσω πο τοΰ κ α τά τά άλλα ά φ α νοΰς μικρού βογιάρου
Σ ταυρινοϋ;
’Ο φείλουμε τέλος νά ά ναρω τηθούμε εάν ό πλούτος, οί τίτλ ο ι

κ α ι οί ευεργεσίες των Ή π ειρ ω τώ ν που μάς α π α σ χό λ η σ α ν τούς
κα θισ τούσα ν ά ρ χ ο ντες ισότιμους με τούς Κ α ντα κουζη νού ς ή τις
άλλες εκείνες μεταβυζαντινές προσ ω πικότητες πού, σ υ νεχίζοντα ς
την παράδοση τω ν βυζαντινώ ν α ρχόντω ν, ζοϋσ αν κα"ι δ ρ ο ϋ σ α ν
συσπειρω μένοι γύρω α πό τό οικουμενικό π α τρ ια ρ χείο , έπιρρεά-
ζοντας χάρη στις διασ υνδέσ εις τους με την Πύλη τις ίδιες του τις
τύχες. Τά στοιχεία πού μέχρι τώ ρα διαθέτουμε δεν μάς επ ιτρ έ
που ν μία εύκολη άπάντηση. Έ ά ν , για π α ρ ά δειγμ α , έπικαλεσθού-
με τό άνώ νυμο στιχούργημα πού ά να φ έρ ετα ι σ τον π α νίσ χυ ρ ο
προστάτη τού Π έτρου τού Χ ωλού, είνα ι π ρ ά γ μ α τι δ υ ν α τό ν ό
ηρω άς του νά σ υγκριθει σε επιρροή με α υ τό ν τον δια βόη το Μ ι
χαήλ Καντακουζηνό* π ρ ό κ ειτα ι όμως γιά τον Ή π ειρ ώ τη Κ αλογε-
ρά η γιά τον μ εγά λο μ π ά νο Γιάννη, πού π ιθ α ν ό τ α τ α δεν ήτα ν ά λ
λος ά πό τον ’ί διο τον γιο ή τον αδελφ ό τού Μ ιχαήλ; Έ ά ν π ά λ ι
κρίνουμε άπό τό σ τιχούργημα τού Α ίτω λού, δια π ισ τώ νο υ μ ε την
περιφρόνηση πού έτρεφ αν στην Κ ω νσ ταντινούπολη οί «εύγενέ-
στατοι» τής μεταβυζαντινής κ ο ινω νία ς ά π έ ν α ν τι στούς ν εο φ α
νείς, όσο «χρησιμώτατοι» κι άν ήταν, άρχοντες.
44 6 Α νδρόνικος Φάλαγκας
Συντομογραφίες
AARM SI = A n a le le A c a d e m ie i R o m a n e - M em o riile Secfiei Istorice

AG = A rh iv a G enealogica
Α ΙΙΑ Ι — A n u a r u l In s titu tu lu i de Istorie §i A rheologie «Α. D.
X e n o p o l»
Α ΙΙΧ = A n u a r u l In stitu tu lu i de Istorie «Α . D. X e n o p o l»
ΒΒΑ = B erlin er B y za n tin isc h e A rb eiten
BBR = B u le tin u l B ibliotecii R o m a n e
BLCEB =
B u lletin de L ia iso n du C entre d ’E tu d e s B a lka n iq u es
ΒΜ Ι = B u le tin u l M o n u m e n te lo r Istorice
CC C o d ru l C o sm in u lu i
CI = C ercetdri Istorice
ΕΗ E tu d e s H istoriques
GB G la su l B isericii
LAR = L iteratura $i A rta R o m a n a
Rdl = R ev ista de Istorie
RER = R ev u e des E tu d e s R o u m a in e s
RESEE = R e v u e d es E tu d e s S u d -E s t E u ro p een es
RI -
R ev ista Istorica
RRH = R e v u e R o u m a in e d ’H istoire
SF -
Sud o st-F o rsch u n g en
S M IM -
S tu d ii §i M a teria le de Istorie M e d ie
SV = S tu d i V e n e zia n i
ΑΘΑΓΘ = Ά ρ χ ε Ι ο ν τ ο ϋ Θ ρ α κ ικ ο ϋ Δ α ο γ ρ α φ ι κ ο ϋ κ α ι Γ λ ω σ σ ικ ό ν
Θ ϊΐσ α ν ρ ο ν
ΒΜ = Β υ ζ α ν τιν ο ί Μ ελ ετα ι
ΔΑΑΕ = Δ η μ ο σ ιε ύ μ α τ α τή ς έ ν Ά θ ή ν α ις Α ρ χ α ιο λ ο γ ικ ή ς
Ε τ α ιρ ε ία ς
ΔΕΓΕΕ = Δ ε λ τ ίο Έ ρ α λ δ ικ ή ς κ α ι Γ ε ν ε α λ ο γ ικ ή ς Ε τ α ι ρ ε ία ς
Ε λλάδος
ΕΑ = Ε κ κ λ η σ ια σ τ ικ ή Α λ ή θ ε ια
ΕΜ Α = Έ π ε τη ρ 'ις τ ο ν Μ ε σ α ιω ν ικ ό ν Α ρ χ ε ίο υ
HE = Η π ε ιρ ω τ ικ ή Ε σ τ ί α
ΗΧ = Η π ε ιρ ω τ ικ ά Χ ρ ο ν ικ ά
ΚΔ = Κ υ π ρ ια κ ό ς Λ ό γ ο ς
ΠΑΑ = Π ρ α κ τ ικ ά τή ς Α κ α δ η μ ία ς Α θ η ν ώ ν
SUMMARY
Personalities of Epirots in the Romanian lands

during the later Balkan Middle Ages
by
Andronikos Falangas
The m igration, or in other aspect, the travel activ ity of the

E pirots in the now current area of R om ania is know n, as is the
liberality which characterized some em inent representatives of
this D iaspora. However, the Greek historical research rarely
examines the above phenom ena in a chronological perspective th at
goes further back than the 18 century. For this reason the goal of
the author is to depict the direct effect of the E p iro ts’ presence in
the R om anian principalities of W alachia and M oldavia during the
16th and the first decades of the 17th century.
This epoch can be characterized as the later Balkan M iddle
Ages, in so far as the N orthern Balkans were under the influence
of a prolonged medieval way of thinking w hich determ ined the
establishm ent of this early E pirot D iaspora. F or the b etter
understanding of the m entality in question, em phasis is given on
the revealing testim ony of th e n arrativ e sources, w ithout however
ignoring the m ultitude of other witnesses. O f course, consideration
was accorded to p rio r bibliography and especially the m onograph
of A riadna CAM ARIANO-ClORAN, U Epire et les Pays roum ains,
Ioannina 1984. Nevertheless, some previous opinions are system a
tically revised.
The present article, after an extensive introduction, is
composed of seven chapters describing personalities of E p iro t
ancestry in the R om anian principalities. It should be noted th at
these com ponents for practical reasons do not adhere to the
conventional chronological lineage. The personalities th a t are th eir
subject exist in the R om anian lands either as prom inent laymen,
noblemen or m erchants, som etim es functioning in both qualities,
or as high clergymen. A n attem p t is m ade to find com m on
characteristics of the behavior, which the E pirots then showed in
the north of the Danube as well as in the Greek area, and primarily
in their homeland. Noted are also some facts that are manifested in
conjunction with their ideological aspirations. The article finally
attempts to pinpoint the strategies that improved their social
standing and even more their placement within the closed upper
circle of the Romanian aristocracy.

9. Μορφές Ηπειρωτών στις ρουμάνικες χώρες κατά τον ύστερο βαλκανικό μεσαίωνα PDF

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

9. Μορφές Ηπειρωτών στις ρουμάνικες χώρες κατά τον ύστερο βαλκανικό μεσαίωνα PDF

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Α Ν Δ Ρ Ο Ν ΙΚ Ο Σ Φ Α Λ Α Γ Κ Α Σ

ΜΟΡΦΕΣ ΗΠΕΙΡΩΤΩΝ ΣΤΙΣ ΡΟΥΜΑΝΙΚΕΣ ΧΩΡΕΣ

* Βάση της παροΰσης εργασίας άπετέλεσαν δυο κείμενα άνακοινώ σεω ν

Τα α ίτια αυτής τής έλξης δεν είναι δύσκολο να έντοπισθοϋν.

2. Βλ. Η. Η. STAHL. «Ρουμανία ΙΣΤ'-ΙΗ ' αιώνας», και §t. STEFANESCU,

4. Olga CICANCI, «Les compagnies grecques de T ransylvanie et le com m er­

Ή κοινω νία Ε λ λ ή νω ν κα'ι Ρουμάνων στις θρησκευτικές άξιες

όμόφρονά του Γεωργίου Παλαμήδη· άκόμη όμως μεγαλύτερο ενδιαφέρον

καθιδρύμ ατα τής Α να τολής κ α ί τω ν Β αλκανίω ν μέ πλούσιες χρη­

8. Μ. ΒΕΖΑ, Urme romane§ti in Rasaritul Ortodox, Βουκουρέστι 19372· P.

επα γγέλμ ατα που κυρίω ς σχετίζονταν με το εμπόριο η την π α ι­

10. V. PAPACOSTEA, «Esquisse sur les rapports entre la Roumanie et

ένταχθεΐ στον ύστερο Β αλκανικό Μ εσαίω να, τό τέλος τοϋ ό π ο ι­

12. Τό ζήτημα τής επιβίωσης μεσαιωνικών νοοτροπιώ ν στον ρουμανικό

ά πο β α ίνει σε βάρος μίας αυστηρά γραμμικής, χρονολογικής

Μ ορφές Ή πειρωτών στην αυλή του Πέτρου το ν Χωλού τής

13. (Ψευδο-)Δωρόθεος Μονεμβασίας, Β ίβ λω ν ιστορικόν περιέχον έν συνά­

σώ φρω ν κ α ι τετι[μη]μένος», δσ ον δε ά φ ο ρ ά το ήθος του, ή τα ν δχι

14. (Ψευδο-)Δωρόθεος Μονεμβασίας, Β ιβ λίο ν ιστορικόν..., σ. %· βλ. Α.

του άνήκε στους ήδη α πό την βυζαντινή εποχή έπιφανεΐς Ά ψα-

στήρι του Ζ ώ του , στους πρόποδες ενός ά πό τους επτά λόφους

τόπο άσκησης τού οικουμενικοί) π α τρ ιά ρ χη Ν ήφω νος Β',

Δ υστυχώ ς, ή ευτυχία τοΰ Ζ ώ του κ α ι τής Μ ολδαβής πριγκίπισ-

Α νάμεσα στα υ π ά ρ χο ντά του ό Ζ ώ τος κ α τέλ ιπ ε κ α ι μια π α ­

στην παίδευση τοϋ Ελληνισμού: Άθ. Ε. Κ Α ΡΑΘ ΑΝΑ ΣΗ Σ, Ή Φ λα γγίνειο ς

Α νάμεσα στις προσ ω πικότητες που παρελετίανουν μέσα στις

άνδρειω μένα στάθηκε κ α ι φοβερά μεγάλα,

Κ ατ’ α υτό ν τον τρόπο ό Π έτρος ό Χ ω λός έσωσε τότε τήν υ π ό ­

έκδ.: Ν. IORGA, Byzance apr'es Byzance. Continuation de la Vie byzantine,

τω πο ι με την οργή τής Πύλης* ,όσοι α πό α ύ το ΰ ς δεν α να ζή τη σ α ν

τοΰ π ρ ω το β εσ τια ρ ίο ν κ α ι κ α τά την εποχή τον διάδοχοί) ηγεμόνα

ντρο ελληνικής π α ιδ εία ς' .

30. Π αραπάνω , σημ. 26.

Α λλά για νά μην λησμονήσουμε τον Κ αλογερά, λίγο μετά, στα

the X IX th C. I Greek-Bulgarian Symposium organized in Thessaloniki [22-25

ένός Δ ιπαλιτσ ιώ τη εμπόρου εγκατεστημένου στο ’Ιάσιο ήδη πρ'ιν

238, 242-243)· Φ ραγκίσκα ΚΕΦΑΛΑΩΝΙΤΟΥ, Μ ολυβδοσκεπαστος. Molyvdo-

Ε ίναι πολύ π ιθ α νό ν ή π α ρ α π ά νω περιγρα φ ή σε ά π ο κ α λ υ π τι-

εύεργετώ ν τοϋ Ά γιου Ό ρ ο υ ς 40. Στην ουσία συνέχιζε την μακρά

Ή πειρώτες πατριάρχες στις ρουμανικές χώρες:

πρω τεύουσα Targovi§te. Ω σ τόσο ή π α ρ ο υ σ ία του Θ εολήπτου

43. Τοΰ ίδιου, «Νήφων Β', Πελοποννήσιος, οικουμενικός πα τριάρχης καΧ

ά να φ έρ ει οτι ό γενναιόδω ρος α υτός ηγεμόνας άνέλαβε την άνα-

τοΰ Neagoe B asarab48. Ό ιεράρχης α υτός άνέλάβε υ π ό την π α τ ρ ι­

αίας, «εις την σ τρ ά τα ν έσ κανδα λίσ θησ α ν κα ί περ νο ύ ν την νύμ­

Ε κ ε ίν ο ς μ’ έβαλε ’ς βουλήν, ’ς τούτην τήν φ α ν τα σ ία ν ,

53. (Ψευδο-)Δωρόθεος Μ ονεμβασίας, σσ. φ πη'-φ πθΛ πρβλ. μία σύγχρονη

’Εξάλλου, ό Ίω ά σ α φ άντιμετω πίζεται συστηματικά με σκω-

νΗ κουσ α ’γω τους λόγους του, ή βλάχα, τοΰ Αρβανίτη,

Έ νώ σε μία άδέξια μεταφορά τοΰ θέματος τής fortuna labilis

Έ π ά ρ τε κ α ι παράδειγμα άπό τον πατριάρχη

ηθικό ά ντίπ ο δα του εύγενεστάτου ά ρ χο ντα Μ ιχαήλ Κ α ντα κου-

δ ια τι σοϋ έφ α ινό τα νε να ομ οιά ζουν όλοι

Α υτός ό Γκιόλμας θά πρέπει να τα υ τισ θεΐ με τον Π ω γω νια νίτη

ήχηροϋ τίτλου τοΰ μ εγά λ ο υ π ο σ τέλ ν ιχ ο ν . Έ τ σ ι λοιπόν ό φ ιλό­

63. Σύζυγος τοϋ Α λεξάνδρου Β' ήταν ή χιώτικης καταγωγής «Γαλατιανή»

τον ναό τής κα τά Σ άρκα Γεννήσεως τοϋ Κ υρίου, γνω σ τό ώς Έ κ-

Α λλά για νά έπανέλθουμε στην γεννα ιοδω ρία τοϋ Γκιόρμα, τό

Π άνου Π απαδημητρίου είναι προφανώς αύτά που άνακαλοΰν στον Ήπειρώ-

Τον Γδιο καιρό ό μ έγα ς ά γ ά ς 1ϋ Ό ξιώ τη ς (O xotie), ένα ς ακόμη

70. Τίτλος οθωμανικής προέλευσης που ά ποδιδότα ν στον διοικητή τοϋ

’Ο φείλουμε νά σημειώσουμε δ τι οί, πολιτικές αυτές εξελίξεις

των γαιοκτησιώ ν του, ώστε νά ά να δειχθει σε έναν ά πό τους

4. Olga CICANCI, «Les compagnies grecques de T ransylvanie et le com m er

καθιδρύμ ατα τής Α να τολής κ α ί τω ν Β αλκανίω ν μέ πλούσιες χρη

επα γγέλμ ατα που κυρίω ς σχετίζονταν με το εμπόριο η την π α ι

ένταχθεΐ στον ύστερο Β αλκανικό Μ εσαίω να, τό τέλος τοϋ ό π ο ι

13. (Ψευδο-)Δωρόθεος Μονεμβασίας, Β ίβ λω ν ιστορικόν περιέχον έν συνά

Α νάμεσα στα υ π ά ρ χο ντά του ό Ζ ώ τος κ α τέλ ιπ ε κ α ι μια π α

Κ ατ’ α υτό ν τον τρόπο ό Π έτρος ό Χ ω λός έσωσε τότε τήν υ π ό

τοΰ Neagoe B asarab48. Ό ιεράρχης α υτός άνέλάβε υ π ό την π α τ ρ ι

αίας, «εις την σ τρ ά τα ν έσ κανδα λίσ θησ α ν κα ί περ νο ύ ν την νύμ

ήχηροϋ τίτλου τοΰ μ εγά λ ο υ π ο σ τέλ ν ιχ ο ν . Έ τ σ ι λοιπόν ό φ ιλό

Ό μ ω ς ή α να φ ο ρ ά του Σ τα υρινοϋ στο ένδοξο ιστορικό παρελ

κυρία χαρακτηριστικά του άποτελοΰν ή άνθρωπιστική θεώρηση τοΰ τουρκο

έκκλησία τοΰ συντοπίτη τους Γκιόρμα. Την οικονομική κα'ι κοι

Ό πρόλογος τής πρώ της αυτής έκδοσης α π ο κ α λ ύ π τει δ τ ι π ρ ό

Ο ί νουθεσίες αυτές δεν ήταν τυχαίες. Ό Μ α τθ α ίο ς είχε υ π ά ρ

119. Ά ρχοντα, αφέντη, ρουμ.: jupan (άναρθρη ονομαστική)· τιμητική π ρ ο

ου Μ υρέων κ α θισ τά το λαμπρό αυτό τέκνο τής εύάνδρου Η π ε ί