ANG MULING PAGPUNTA NI RIZAL SA HONGKONG
Ang Proyektong Borneo
A. Mga Dahilan ng Paglipat sa Hongkong
1. Kawalan ng kasiyahan sa Europa dahilan sa
pagkakaiba ng paniniwala niya kay del Pilar at sa ilang
mga Pilipino sa Europa.
2. Upang mas higit siyang maging malapit sa Pilipinas.
3. Para kupkupin ang kanyang pamilya.
B. Pamamaalam sa Europa
- Nagpaalam ng maayos si Rizal kay del Pilar sa
paglalayon na mapanatili ang kaisahan ng mga
Pilipino sa Europa.
- Mula sa Merseilles sumakay ng
barkong Melbourne patungo ng Hongkong, kasama
ng kanyang bagahe ang 600 na kopya ng El
Filibusterismo.
- Nakatagpo ni Rizal sa barko bilang mga pasahero
ang mga babaeng Aleman na nangmamaliit sa kanya
sa usapan na hiniya ni Rizal sa pamamagitan ng
maginoong pamamaraan.
C. Ang Pagdating sa Hongkong
- Dumating si Rizal sa Hongkong ng Nobeyembre 20,
1891 at sinalubong ng mga kaibigan at dito ay
nanirahan sa 5 D' Aguilar Street No. 2Rednaxola
Terrace. Sa nasabi ding tirahan si Rizal ay nagbukas
ng isang klinika.
- Bago magpasko ng 1891 dumating sa Hongkong ang
kanyang ama at bayaw na si Silvestre Ubaldo.
Sumunod na rin ang kanyang ina, Lucia, Josefa,
at Trinidad.
- Nakasama na muli ni Rizal ang kanyang pamilya sa
kapaskuhan sa ibang bansa.
D. Panggagamot sa Hongkong
- Ginamit na rin ni Rizal ang kanyang propesyon
bilang isang manggagamot upang masuportahan
niya ang kanyang pamilya. Sa tulong ni Dr, Lorenzo
Marquez na kanayang kaibigan. Inilapit niya kay
Rizal ang kanyang mga pasyenteng may sakit sa
mata.
- Nakilala si Rizal sa Hongkong sa kanyang kahusayan
at ang mga pasyente niya ay mga British, Tsino,
Portuges, at Amerikano.
- Matagumpay niyang inoperahan ang kanyang ina sa
Hongkong.
E.
- Binalak ni Rizal na magtayo ng isang kolonya
sa Borneo na bubuuin ng mga walang lupang
Pilipino mula sa ating bansa .
- Nagpunta siya sa Sandacan at kinausap ang mga
pinunong British at nagtagumpay siya na
mapagkalooban ang kanyang proyekto ng 50,000
hektaryang lupa, na malapit sa daungan, at
mahusay na pamahalaan upang magamit sa loob ng
999 na taon ng walang bayad.
- Ipinaalam ni Rizal ang kanyang proyekto sa mga
Pilipino sa Europa na nagpakita ng pagnanais na ito
ay maisakatuparan.
- Sinulatan ni Rizal si Gobernador Heneral Despujol
ukol sa kanyang Proyektong Borneo ngunit hindi ito
sinagot. Sa ikalawang sulat ni Rizal ay hindi pa rin
sinagot ngunit ipinarating sa kanya sa konsul ng
Espanya sa Hongkong ang pagtutol dito.
F. Mga Sinulat sa Hongkong
1. Ang mga Karapatan ng Tao - isang pagsasalin ni
Rizal ng proklamasyon ng Rebolusyong Pranses ng
1789.
2. A la Nacion Espanola - isang artikulo na umaapela
sa Espanya na ituwid ang kamaliang nagawa sa
mga magsasaka ng Calamba.
3. Sa Mga Kababayan - isang artikulo na
nagpapaliwanag sa sitwasyong agraryo sa
Calamba.
4. Una Revisita a la Victoria Gaol - artikulo ukol sa
kanyang pagbisita sa kulungan ng Hongkong
kumpara sa malupit na kulungan sa Pilipinas.
5. The Hongkong Telegraph- isang pahayagan kung
saan si Rizal ay nagpapadala ng mga artikulo.
6. Ang pinakamahalagang isinulat ni rizal sa
Hongkong ay ang Saligang Batas ng La liga
Filipina.
G. Ang Pagpapasiya na Magbalik sa Maynila
- Ang mga dahilan na magbalik sa Maynila.
a. Kausapin si Gob. Hen. Despujol ukol sa
Proyektong Borneo
b. Itatag ang La Liga Filipina sa Maynila
c. Patunayan kay Eduardo de Lete na ito ay mali sa
kanyang paniniwala na matapang si Rizal
dahilan sa siya ay malayo sa mga Espanyol.
- Tinutulan ng mga kamag-anak ni Rizal ang kanyang
nais na pagbabalik sa Maynila dahilan sa ito ay
mangangahulugan lamang ng kamatayan.
 - Ginawa ni Rizal ang mga sumusunod na sulat bago
umalis ng Hongkong na
iningatan ni Dr. Marquez na bubuksan lamang
kung siya ay mamamatay .
a. sulat sa kanyang mga magulang at mga
kapatid
b. Sulat sa sambayanang Pilipino
c. Sulat sa Gobernador Heneral Despujol
- Nagbalik si Rizal kasama ni Lucia sa Maynila.
Kasabay naman ng pag-uwi ng Rizal ay pagsasampa
naman ng kanyang mga kaaway ng kaso.
H. Ang Pagbabalik at Pagtatatag ng La Liga Filipina
Ang Ikalawang Pagbabalik
- Hunyo 26, 1892 - nagbalik si Rizal sa Maynila
kasama ng kanyang kapatid na si Lucia at tumigil sa
Hotel de Oriente.
- Sa hapon ng nasabing araw nagtungo si Rizal sa
Malacanang upang makipagkita sa gobernador
heneral ngunit pinabalik siya ng gabi at nakausap si
Despujol.
- Binisita niya ang kanyang kapatid na si Narcisa at si
Neneng.
- Kinabukasan, sumakay si Rizal ng tren at dinalaw
ang kanyang mga kaibigan sa Malolos,
Bulacan; San Fernando, Pampanga; Tarlac, Tarlac;
at Bacolor, Pampanga. Ang kanyang mga
paglalakbay ay sinusundan ng mga Espanyol at
mga bahay na kanyang binisita pagkatapos ng ilang
araw ay sinalakay ng mga kawal Espanyol.
- Sa mga sumunod na araw ay muling nakipagkita si
Rizal kay Despujol.
I. Pagtatayo ng La Liga Filipina
Hulyo 3, itinatag ni Rizal ang La Liga Filipina sa bahay
ni Doroteo Ongjungco sa Kalye Ylaya, tondo Maynila.
Ang pagpupulong ay dinaluhan ng mga sumusunod:
 Pedro Serano Laktaw
 Domingo Franco
 Jose Ramos
 Ambrosio Salvador
 Bonifacio Arevalo
 Agustin de la Rosa
 Moises Salvador
 Luis Villareal
 Faustino Villaruel
 Mariano Crisostomo
 Numeriano Adriatico
 Estanislao Legaspi
 Teodoro Plata
 Andres Bonifacio
 Juan Zulueta
J. Pag-aresto at Pagpapatapon
- Noong Hulyo 6, 1892 - sa isang pakikipag-usap ni
Rizal kay Despujol ay inaresto siya sa dahilan sa
bintang na pagdadala ng mga polyetong kontra-
simbahan.
- Ipinakulong si Rizal at mahigpit na pinababantayan
sa Fort Santiago.
- Sumunod na araw inilabas ang kautusan na
ipatapon si Rizal sa Dapitan.
- Dinala si Rizal sa Dapitan sa pamamagitan ng
barkong Cebu.
SI RIZAL SA DAPITAN
ANG PAGDATING SA DAPITAN
- Hulyo 17, 1892 - nakarating si Rizal sa Dapitan at
ipinagkaloob kay Kapitan Ricardo Carnicero ang
komandante ng hukbong Espanyol sa lugar.
- Dala ni Rizal ang sulat ni Padre Pablo Pastells na
superior ng mga Jesuita para kay Padre Antonio
Obach ang paring Jesuita sa Dapitan. Ang sulat ay
naglalaman ng mga kondisyon upang si Rizal ay
makatira sa kumbento.
- Pansamantalang nanirahan si Rizal sa kuwartel na
pinamumunuan ni Kapitan Carcinero na kanyang
naging kaibigan.
ANG PAGTAMA SA LOTERYA
- Setyembre 21, 1891 - nakatanggap sina Rizal,
Carcinero at isang Espanyol ng Dipolog ang
gantimpala na ang kanilang ticket bilang 9736 ay
nanalo ng ikalawang gantimpalang P20,000. Ang
naging hati ni Rizal ay P6,200. Ibinigay niya ang
P2,000 sa kanyang ama at P200 kay Jose Ma. Basa
sa Hongkong at ang natira ay kaniyang ginamit sa
pagbili ng lupa sa Talisay na isang kilometro ang
layo sa bayan ng Dapitan.
ANG PAKIKIPAGSULATAN KAY PADRE PASTELLS
- Nagkaroon ng isang mahabang sulatan sina Rizal at
Pastells ukol sa usapin ng relihiyon na naglalaman
ng mga paniniwalang pangrelihiyon ni Rizal.
a. Ginagamit ng mga prayle ang relihiyon sa
pansariling kapakinabangan.
 b. Ang sariling pagpapasiya ay biyaya ng 6. BILANG ISANG ALAGAD NG SINING
Diyos sa lahat ng tao.
- Ang kahusayan sa larangan ng sining ay makikita
- Hindi nagtagumpay si Pastell na maibalik si Rizal pa rin kay Rizal sa panahon ng pagkakatapon
para sa simbahan. niya sa Dapitan. Gumuguhit siya ng mga bagay
na nakaakit sa kanya at nililok niya ang
- Inilipat ni Padre Pastells si Padre Francisco Sanchez
a. Paghihiganti ng Ina:
sa Dapitan upang muling akitin si Rizal na magbalik
b. ang ulo ni Padre Guericco;
sa simbahan. Ngunit hindi rin ito nagtagumpay.
c. estatwa ng isang babaeng taga-Dapitan
MGA GINAWA SA DAPITAN
7. BILANG ISANG NEGOSYANTE
1. BILANG DOKTOR
- Ginamit din ni Rizal ang kanyang panahon sa
- Nagtrabaho si Rizal sa Dapitan bilang isang
Dapitan bilang isang magsasaka. Umabot ng 70
manggagamot. Ang kanyang mga pasyente ay
hektarya ang lupang kanyang pag-aari na
mga mahihirap na hindi makabayad at mga
tinaniman niya ng abaka, niyog, punong kahoy,
mayayaman na nagbabayad ng malaki sa
tubo , mais, kape, at cocoa. Ginamit din ni Rizal
kanyang paglilingkod. Nang tumira ang kanyang
ang modernong pagsasaka sa pamamagitan ng
ina sa Dapitan sa loob ng isa at kalahating taon,
pag-aangkat sa Estados Unidos ng mga
ginamot din ito ni Rizal. Nakilala ang kahusayan
makabagong makinarya.
ni Rizal sa panggagamot kahit na siya ay nasa
Dapitan, sinasadya sya ng mga pasyente mula - Ang pagnenegosyo ay isa sa mga naging gawain
sa iba't ibang panig ng daigdig. Naging interes ni Rizal sa Dapitan. Nakipagsosyo siya
din ni Rizal ang mga lokal at halamang gamot. kay Ramon Carreon , mangangalakal na taga-
Dapitan sa negosyo ng pangingisda, koprahan at
2. BILANG ISANG GURO
abaka. Itinayo din ni Rizal ang kooperatiba ng
- Ang malaking panahon ni Rizal ay ginamit din mga magasasaka sa Dapitan upang mabawasan
niya sa pagtuturo ng mga kabataan sa Dapitan. ang monopolyo ng mga Tsino sa lugar.
Tinuruan niya ang mga ito ng mga aralin sa
- Hinamon ni Rizal ang isang Pranses na si Mr.
wika, heograpiya, kasaysayan, matematika,
Juan Lardet ng duwelo dahilan sa pagbebenta
gawaing industriyal at iba pa. Ang oras ay mula
kay Rizal ng mga kahoy na mababa ang kalidad.
alas 2:00 hanggang 4:00 ng hapon.
8. BILANG ISANG LINGKOD-SIBIKO
3. BILANG ISANG SIYENTIPIKO
- Pinasok ni Rizal ang mga kagubatan at baybay - Itinayo ni Rizal ang isang sistema ng patubig sa
dagat ng Dapitan para sa paghahanap ng Dapitan upang magkaroon ng malinis na tubig
mga specimen upang ipadala niya sa mga sa bawat bahay ng Dapitan.
museo ng Europa.
- Mga Proyektong Pangkomunidad sa Dapitan:
- Nakapag-ipon siya ng 346 na uri ng mga kabibi.
a. Paglilinis ng mga latian upang mawala
- Natagpuan niya ang species ng Draco rizali, ang malaria
Apogonia rizali at Rhacophorus rizali.
b. Paglalagay ng pailaw sa lansangan ng
4. BILANG ISANG IMBENTOR Dapitan
- Naging malikhain si Rizal sa Dapitan sa c. Pagpapaganda ng liwasan at ang
pamamagitan ng paglikha ng mga sumusunod; paglalagay ng mapa ng Mindanao sa
a. sulpukan - isang pagsindi ng sigarilyo na plasa.
gawa sa kahoy
Si Josephine Bracken
b. makina sa paggawa ng bricks
- Namatay si Leonor Rivera noong Agosto 28,
5. BILANG ISANG DALUBWIKA
1893 dahilan sa panganganak.
- Ang pag-aaral ng mga wika ay ipinagpatuloy ni
- Dumating si Josephine Bracken (edad 17) sa
Rizal sa Dapitan. Sa panahong ito ay natutunan
Dapitan upang samahan ang kanyang ama-
niya ang wikang Bisaya, Subuanin, at Malayo.
amahan na si George Tauffer upang mapagamot
kay Rizal. Dala nila ang isang tarheta ni Julio
Llorente.
 - Nagmahalan sina Rizal at Josephine at nagbalak si Blanco sa Ministerio ng Digmaan na si Rizal
na magpakasal ngunit ayaw silang ikasal ni ang utak ng himagsikan.
Padre Obach ng walang permiso ng arsobispo
- Sa Suez Canal ay narinig ni Rizal ang balita ukol
ng Cebu.
sa pagbitay sa mga Pilipinong naghihinalang
- Umalis si Tauffer sa Maynila at naiwan si kasangkot sa himagsikan.
Josephine sa Dapitan upang makisama kay Rizal.
- Setyembre 28, 1896 - narinig ni Rizal ang bali-
- Sa unang bahagi ng 1896, nakunan si Josephine balitang siya ay aarestuhin pagdating
sa kanilang anak ni Rizal. sa Barcelona.
SI RIZAL AT ANG REBOLUSYON - Setyembre 30, 1896 - ipinaalam kay Rizal ni
Kapitan Alemany ang kautusan na siya (Rizal) ay
- Dumating sa Dapitan noong Hunyo 1896 si Dr.
idedetine sa loob ng kanyang kabina hanggang
Pio Valenzuela upang ipaalam kay Rizal ang ukol
hindi nakakabalik sa Maynila.
sa Katipunan. Hinikayat ni Valenzuela ang
pamumuno ni Rizal sa Katipunan na tinaggihan - Oktubre 3, 1896 - nakarating ang barkong Isla
naman niya. de Panay sa Barcelona at ipinadala sa Munjuich
Castle na noon ay pinamumunuan niGeneral
ANG PAG-AAPLAY BILANG DOKTOR SA CUBA
Eulogio Despujol
- Nagboluntaryo si Rizal upang maglingkod sa
- Oktubre 6, 1896 - inilabas si Rizal ng kulungan
hukbong Espanyol bilang isang seruhano
para ibalik sa Maynila sakay ng barkong Colon.
sa Cuba. Ang kanyang kahilingan ay tinugon
naman ni Gob. Hen. Ramon Blanco na sumagot
sa kanyang sulat noong Hulyo 1896 na
nagsasabi ng pagsang-ayon sa kanyang plano.
- Nilisan ni Rizal noong Hunyo 31, 1896 sakay ng
barkong Espana kasama nina Josephine,
Narcisa, at pamangking si Angelica.
- Sa pagdating ni Rizal sa Maynila ay nakaalis na
ang barkong Isla de Luzon na sasakyan sana niya
patungo ng Espanya. Napilitang tumigil si Rizal
sa barkong Castilla sa loob halos ng isang
buwan bilang panauhin ni Enrique Estalon, ang
kapitan ng barko.
- Habang nasa barko si Rizal ay sumiklab ang
himagsikang Pilipino laban sa mga Espanyol.
- Sa petsang Agosto 30, 1896 natanggap ni Rizal
ang isang sulat ni Blanco na nag-eendorso sa
kanya sa Ministro ng Digma.
- Inilipat si Rizal ng Setyembre 2, 1896 sa
barkong Isla de Panay na maglalayag na
patungong Barcelona.
- Ang barkong Isla de Panay ay dumaan
ng Singapore, pansamantalang bumaba si Rizal
sa Singapore at pinayuhan siya ni Don Manuel
Camus na isang Pilipinong naninirahan na
samantalahin na ang pagkakataon upang
makatakas. Hindi ito sinunod ni Rizal.
- Habang si Rizal ay naglalakbay patungo ng
Espanya ay lihim na nagpapadala ng telegrama