Univerzitet u Sarajevu

Filozofski fakultet
Odsjek za historiju

Filmaska umjetnost od 1927.-1939.

(seminarski rad)

Mentor: Sarajevo , 2017. Aladin Kučuk

Prof. dr. Zijad Šehić
Sadržaj

I Uvod .......................................................................................................................................3

II tehnološki ravoj do pojave zvuka...........................................................................................4

III Dolazak zvuka.......................................................................................................................7

III 1. Charlie Chaplin u eri zvuka..................................................................................11

III 2. Novi žanrovi.........................................................................................................11

IV Uvođenje boje......................................................................................................................13
V „Državni film“.......................................................................................................................15

VI Zaključak.............................................................................................................................17

VII Literatura............................................................................................................................18

2
I Uvod

Ovaj rad je posvećen periodu iz ljudske historije u kojem je izuzetan značaj imala
filmska industrija. Tema nije iz ustaljene političke historije koja je češće u prvom planu već se
bazira na kulturnu historiju. Čiji je značaj podjenak kao i onaj političke historije, međutim, zbog
već pomenutog tematskog okvira koji rad obuhvata, a uzveši u obzir da seminarski rad nije
pogodan za bolje analiziranje cjeline baziraćemo se na krupnim stvarim i događajima.
Historiografija o ovoj temi je zaista šarolika i opsežna ali ima nekoliko nedostataka. Neodstaje
šira sinteza na domaćem jeziku koja bi mogla poslužiti kao osnov jednog ovakvog rada, ali
postoji jedna na engleskom jeziku. Dakle ako neko želi da se bavim ovom tematikom mora da
psojeduje temeljna znanja o engleskom li njemačkom jeziku kako bi mogao da bolje prostudira
problematiku. Osnovicu ovog seminarsko grada ne predstavlja već pomenuta bibliografska
jedinica „Sound films, 1927-1939.“ Alan G. Fetrow jer, nažalost, nije bila dostupna, pa je knjiga
David A. Cook ,“Istorija filma“, Tom I, poslužila kao osnova za ovaj seminarski rad. Pored ove
knjige korištene su i enciklopedije dostupne kako putem web-stranica tako i u pdf. formatu,
većinom pisane stranim jezicima, što je usporavalo finalizaciju ovog rada.

Rad je baziran na tematskoj i hronološkoj metodi. Početno poglavlje se odnosi na razvoj

filmske industrije do pojave zvuka, kao određena uvertira u glavnu temu, a unutar poglavlja je
slijed događaja hronološki izložen, bez potpoglavlja. Glavno poglavlje se odnosi na pojavu tj.
dolazak zvuka u kojem srž čini tehnološki razvoj zvuka i njegove primjene uz spominjanje
važnijih i poznatijih filmova toga perioda, sa dva potpoglavlja koja se odnose na, po autoru,
najkrupniju ličnosti Cahrlie Chaplin-a i uvođenje novih žanrova u filmsku industriju. Sljedeće
bitno poglavlje se odnosi na uvođenje kolora odnosno boje i njegovog značaja za filmsku
industriju uz dodatak najpoznatijih filmova te vrste i perioda. Zadnje se poglavlje, koje se bavi
temom, odnosi na propagandu i korištenje filma u širenju idelogije i jačanju položaja države u
običnom narodu. Što je opet uvjetovano razvojem filma u masovni medij ovog vremenskog
perioda.

3
II Tehnološki razvoj do pojave zvuka

Među prvim „pionirima“ uslovno rečeno, na polju razvoja tehnike i aparature za

snimanje filmova jest zasigurno Thomas Alva Edison1 koji je uz svoj poznati fonograf izumio
i kinetograf. Koji je nastao kao jedno od njegovih nastojanja da konstruiše mašinu koja bi
prikazvala slike, u skladu sa njegovim fonografom, a pokretala bi se na žeton, tako je „rođen“
kinetoskop.2 Iako Edison i nije imao namjeru da se bavi kinematografijom i produkcijom
filmova, njegovi izumi su donijeli dosta velik napredak u filmskoj industriji. William Dickson3
je uzeo Edisonov kinetograf i fonograf, uspio ih spojiti, i tako dobio kinetofon. Da bi došao do
ovoga koristio se celuloidnom filmskom rolnom.4 Slično tome uređaju u Francuskoj i Engleskoj
kao i Njemačkoj5 su se proizvodili slični sistemi, koji će predstavljati pravi „bum“ s početka
XX stoljeća.6 Prve kinetoskopske sale su otvorene u New York-u 1894. godine od strane
E.Holand-a, u kojima je bilo po nekoliko kinetofona ispred kojih su se pravili redovi, a cijena
im je bila simbolicna, svega nekoliko centi, a profit im je bio nevjerovatan. 7 Prvi studio za
proizvodnju filmova je „Crna Marija“, koja je nazvana po svojoj vanjštini (obložena crnim ter
papirom). Zgrada je bila od drveta i postavljena na šine, imala je mogućnost okretanja kako bi
pratila putanju Sunca8 i tako dobivala svjetlost.9 Oduševljenje koje je predstavljao kinetoskop
može se reflektirati u člancima koje su pisale novine. „Do sad smo imali mogućnost da našem
potomstvu ostavimo samo fotografie. Od sada će naši unuci moći da prisustvuju vječanju svojih
djedovia. Vidjeće se mladenci kako prilaze oltaru, njihvoi pratioci, svi će izgledati kao živi. O
čuda nauke!“10Dobar skok unaprijed i razvijanje koncepta snimanja filma učinila su braća

1
Thomas Alva Edison (11. februara 1847. – 18. oktobra 1931.) američki izumitelj i tehničar, jdan od najvećih
američkih i svjetskih naučnika i izumitelja, među najznačajnija otkrića mu se ubraja žarulja i fonograf.
2
Dejvid A. Kuk, Istorija filma, Tom 1, CLIO, Beograd (Ars Cinema), 2005., 18.
3
Škotski je izumitelj i naučnik koji je radio u saradnji sa Edison-om, više kao njegov učenik. Bio je i jedan od
osnivača American Mutoscope and Biograph Company, jednog od ranih američkih filmskih studija.
4
Dajvid A. Kuk, Istorija filma, Tom 1, 19.
5
Oscar Messter je svoje filmove 1908. godine počeo da prikazuje uz potpunu orkestarsku muzičku pratnju.
6
https://www.britannica.com/art/history-of-the-motion-picture/The-pre-World-War-II-sound-era#toc52152
7
Kuk, 22.
8
Zgrada je imala otvor na vrhu, kroz koji bi ulazila sunčeva svjetlost, koja je bila jedini jači izvor svjetlosti za
proizvodnji filmova. U ovom studiu proizvodili su se filmovi za kinetoskope.
9
Kuk, 22.-23.
10
Vladimir Petrić, Razvoj filmskih vrsta, Umetnička akademija u Beogradu, Beograd, 1970., 23.

4
Lumiere, koji su izmislili apart koji predstavlja kameru, projektor i kopirku, snimao je 16 sličica
u sekundi.11 Ovaj apart je bio dosa lakši od Dickson-ovog aparata i dosta zgodniji za prenositi
i snimati, bio je težak otprilike 9 kilograma. Filmovi braće Lumiere su najčešće bili
dokumentarnog sadržaja i prezentovali su trenutna zbivanja i kretanja.12 Također treba reći da
je era nijemog filma zapravo započela sa braćom Lumiere. Oni su izveli prvo javno prikazivanje
svog filma u Parizu 28. decembra 1895. godine.13 Zanimljivost, vezana za ovaj film, je njegov
sadržaj i rekacije na isti. Naime radi se filmu „Ulazak voza u stanicu“, koji je prisutnima bio
toliko realan i zastrašujuć, da su gledaoci iz prvih redova počeli da bježe nako što je se na platnu
voz dovoljno „približio“ (uvećao).14 Thomas Armat je uspio da napravi spravu za duže trajanje
filmske trake bez da dođe do njenog pucanja, tzv. Latemova petlja. Dok je uz to Edison donio
i Vitascope, koji je omugućio projektovanje u SAD-u što je dovelo do međukompanijskog
sukobljavanja. Ipak je običnom građaninu, posmatraču ili gledaocu filma, ovo više bilo kao
neko čudo, svakako nisu filmove, bilo Edison-ovi ili Lumiere-ovi, posmatrali kao mi danas, za
njih su bili žive ili pokretne slike.15

Također, treba spomenuti i Melies-a i Portera, kao ljude koji su donijeli izvjestan
napredak u načinu snimanja i proizvodnje filmova. Melies-ov svakako najpoznatiji
dugometražni film, snimljen tako što bi se slika ili kamera zaustavile, dok bi se nešto dodavalo
u kadar ili sklanjalo, jest „Život jednog američkog vatrogasca“. Uz ovaj film treba spomenuti
poznati „Putovanje na Mjesec“, rađen po istoimenom romanu Jules Verne-a.16

Ono što karakteriše period prije pojave zvuka i prave „histerije“ za filmom jest
umjetnička vrijednost nijemog filma. Iako ti filmovi nisu bili posve nijemi, ne u smislu da je
apsolutno sinhronizovanog i spontanog iznošenog dijaloga i efekata. Postojala je orkerstarka
pratnja, u većim salama koje su mogle isti da se sebi priušte, ali je ta „živa muzika“ više služila
stavranju ambijenta, nego li podrobnijem stvaranju efekta filma. Postepeno će zvučni filma da
istisne nijemi film iz upotrebe pa i snimanja, on ipak nije s početka, o čemu će biti govora više
u sljedećim poglavljima, u tome uspio apsolutno. O tome govori i film Charlie Chaplin-a „The
Circus“ snimljen 1928 godine, iako se prethodne godine počelo sa snimanjem zvučnih filmova,

11
Kuk, Istorija filma, 25-26.
12
https://www.britannica.com/art/history-of-the-motion-picture#toc52136
13
Vladimir Petrić, Razvoj filmskih vrsta, Beograd, 1970., 19.
14
Kuk, 27.
15
https://www.britannica.com/art/history-of-the-motion-picture#toc52136
16
Kuk, 36-48.

5
ovaj nijemi film je ipak snimljen. 17 Može se zaključiti da se prvih godina zvuk još nije ustalio
na tržištu, kao i to da je umjetnička vrijednost „nijemog“ filma bila izuzetno visoka, pa su stoga
ti filmovi snimani prvih godina pojave zvučnog filma. Međutim era „nijemog filma“ se nalazila
na svom rubu nestanka i bilo je samo pitanje vremena kad će biti potpuno istisnut iz upotrebe i
komerijalnog plasiranja. Svakako treba imati u vidu da je film često bio pod prismotrom države,
kad je postao sve masovniji i komercijalniji, pogotov tokom 1920.-tih godina18, pa tako je u
Njemačkoj dolazilo do cenzura određenih filmova.19

17
Dejvid Kuk, Istorija filma, Tom I, 280.
18
Isto, 199.-272.
19
Isto, 157.-168.

6
 III Dolazak zvuka

Naziv za period u historiji filma u kojem se film može definirati kao fotografski i
fonografski zapis vanjskog svijeta (za razliku od nijemoga filma). period traje od 1927 (kada je
prikazan „The Jazz Singer“ Alan Crosland-a, koji se općenito drži prvim zvučnim filmom). Od
samih početaka filma tragalo se za zvučnom tehnologijom, odnosno pokušavalo se spojiti
filmsku sliku sa zvukom.20 Još s početka ere filma i prvih „filmova“ mnogi su pokušali da spoje
zvuk i sliku, među prvima je svakako bio već spomenuti Thomas Edison, a tehnologija21 ranih
1920.-tih godina se predstavila kao neadekvatnom za ostvarenje tih namjera. 22 Preorijentacija
na zvuk u filmskoj industriji pokrenuta je od udruženja „Petorica malih“, koja je predstavljala
ujedinjenje nekoliko manjih filmskih kompanija. Oni su 1926. godine započeli sa uvođenjem
VITAPHONE procesom.23 Ovaj pantent je kupila mala kompanija Warner Brothers 1926.
godine, nadajući se „novotarskom“ profitu na kratko vrijeme, pa su ovaj sistem iskoristili u
svom filmu „Don Juan“24 1926. godine.25 Vitaphone proces je predstavljao pravi „bum“ u
industriji i nauci,a naučnik Pupin je jedne prilike rekao da nauka nikad nije bila bliža
uskrsnuću.26

Sva tehnološka dostignuća ostvarena prije 1927. godine omogućila su studiju Warner
Brothers da snimi i plasira prvi zvučni film, sa vitaphone sistemom, koji sadrži živi i sponatano
dobro sinhronizovan dijalog.27 Film „Pjevač Jazza“ ( The Jazz Singer )28 iz 1927. godine je
predstavljao pravu senzaciju prilikom projektovanja. Glumac Al Jolson je na početku filma
izgovorio poznate riječi koje će ga uvesti u historiju: „Wait a minute, wait a minute, I tell ya.
You ain't heard nothing“29.

Kompanija Fox će uvdjeti da novi način snimanja filma i neće predstavljati dobru zaradu za
kratko vrijeme, pa ulažu sve napore u dobivanje svog zvučnog sistema, tokom 1927. godine će

20
http://enciklopedija.hr/natuknica.aspx?ID=67589
21
Fono-filmovi su ozvučavani ili od strane orkestara, pojeidnačnih muzičara ili pak od mašina. Među te mašine
spadaju alefeks i kinematofon. Često se težilo kompozicijama koje bi se svirale uz određene dijelove filma.
22
Bordwell, Staiger, Thomas, The classical Hollywod cinema film style and mode of production to 1960., 298.
23
Kuk, Istorija filma, 274.
24
Prikazan je u Warner Brothers-ovom kinu naziva Refrigrerated Warner Theater, na križanju ulice Broadway i
52. street, 06. augusta 1926. godine.
25
Jack C. Ellis, A history of film, Second edition, 1985. New Jersey, 150.
26
Kuk, 336-339.
27
Isto, 340.
28
20. stoljeće ilustrirana povijest iz mjeseca u mjesec iz godine u godinu, 177.
29
Jack Ellis, A history of film, 152.

7
kupiti prava na njemački TRI-ERGON30 sistem.31 Također iste godine je došlo do potpisivanja
ugovora između pet velikih kompanija u Hollywood-u koje su se dogovorile da će uvesti zvučni
sistem u svoje lance kinosala i studija čim se osjeti potreba za istim.32 Evidentno je da se u
ovom periodu film, pogotvo u SAD-u, komercijalizirao i napravio pravu polarizaciju između
„velikih“ i „malih“ kompanija, koji se ogledao u kolini kapitala, kino-sala i studija.

Fox-Movietone je također proizveo par zvučnih filmova, koji su predstavljali kratke

serije snimljenih predstava kabaretskog pjevača, pod nazivom „Whar Price Glory“,
predstavljen 21. juna 1927. godine. Veću slavu su im donijeli kratki movietone filmovi u kojima
su predstavljene slavne ličnosti koje govore.33 Do konca 1920.-tih godina znalo se da će filmovi
sa sinhorniziranom slikom i zvukom biti model u budućnosti, tako će Hollywood 34 imati do
kraja 1929. godine 116 mašina za snimanje zvuka, a broj kinosala opremljenih za reprodukciju
ovih filmova se popeo na oko 20 000.35 Proces preuređenja kinosala radi njihovog
osposobljavanja za prikazivanje zvučnih filmova bio toliko velik i brz da je jedne prilike
Aleksadar Voker rekao: „Nikad nije bilo tako brze popravke jedne cijele industrije, čak su i
hitri radovi u ratno vrijeme išli sporije.“36 Ipak je nagli napredak u sferi ozvučenja filmova
unazadio njihovu umjetničku vrijednost, a sve je bilo uvjetovano „primitivnoj“ tehnologiji
snimanja zvuka. Prvobitni mikrofoni bili su veliki i nezgrapni, pa su uslovili glumce, koji su
vodili dijalog ili monolog da se ne kreću mnogo, ili ako se već kreću da ne idu van dometa
mikrofona.37

Warner Brothers se nije zaustavio samo na filmu „The Jazz Singer“, nedugo nakon
snimanja ovog pravog „pionira“ zvuka pristupili su snimanju i prikazivanju svog prvog pravog
u cjelosti ozvučenog filma. „Lights of New York“ Bryan Foy-a započeo je već pomenutu
„maniju“ za zvukom i naglim okretom na produkciju zvučnog filma, a film je prikazan 1928.
godine. Od 1928. godine se službeno počelo govoriti da je „nijemi“ film umro i da je njegovo
mjesto u filmskoj industriji preuzeo zvučni film.38 Pored već pomenuta dva filma Warner

30
Ovo će uvjetovati prelazak sa snimanja zvuka na disk na snimanje zvuka na film. Jer je omogućavao simultano
snimanje zvuka i slike, omugućujući njihovu preciznu i automatsku sinhronizaciju.
31
https://www.britannica.com/art/history-of-the-motion-picture/The-pre-World-War-II-sound-era#toc52152
32
Kuk, Istorija filma,. 339.
33
Kuk, 342.-343
34
U periodu do 1929. godine, filmovi su postali izuzetno unosna roba, što je pomoglo mnogim kompanijama kao
i samom Hollywood-u da bez problema prebrode vrijeme „Velike depresije“ bez da su osjetili posljedice iste.
35
Ellis, A History of Film, 154.
36
Kuk, 346
37
https://www.britannica.com/art/history-of-the-motion-picture/The-pre-World-War-II-sound-era#toc52152
38
Kuk, Istorija filma, 344

8
Brothers je također snimio kratki desetominutni film, komediju pod nazivom „May Wife's Gone
Away“. Film je pušten na tržište 2. decembra 1928. godine, krakteriše ga sveprisutni dijalog,
čitav film je baziran na dijalogu, a njegov režiser Bryan Foy je nastavio, nakon dobrih kritika,
da snima više kratkih filmova ovog tipa.39

Pojava mnogobrojnih proizvođača kako filma tako i tehnike za izradu filma imao je
utiska samo na količinu iznešenog materijala, kao i uvećane proizvodnje, bez dobrog kvaliteta.
Velike kompanije poput KODAK-a su otvralae nova postrojenja i tvornice, kao i laboratorije i
studije, ali ne sa svrhom rješavanja tehničkih problema koje su za sobom nosili novi zvučni
filmovi.40 Pošto se velike kompanije nisu hvatale u koštac sa ovim problemom Akademija je
preuzela na sebe da riješi finese formirajući komitet producenata i tehničara. Ovi su komiteti
nadzirali rad u studiju, provodili testove pod kontroliranim okolnostima, konsultirali se sa
firmama i u koncu objavljivali rezultate.41 U cilju unaprijeđivanja snimanja, radilo se na
remodulaciji kabine kamere, kako bi zvuk njenog motora bio što više prigušen. Istovremeno se
radilo na poboljšanju mikrofona, koji bi omogućili više „mobilnosti“ glumcima. Zaradi toga se
počelo sa patentiranjem BLIMP42 kamera i mikrofona na štapu (tzv. boom microphone), koji
bi visio iznad glava glumaca.43 Uz tehnološke i kronološke konotacije, pojava zvučnoga filma
rezultirala je i značajnim medijskim i komparativno-estetičkim posljedicama. Komunikacijski
kanal filma obogaćen je novom komponentom, što je promijenilo obilježja filmskih prizora i
prikazivanja; zvuk je tako produžio trajanje filma i obvezao na realistički kontinuitet prizora.
Taj novi komunikacijski kanal, odnosno percepcijska dimenzija filma, doveo je i do
redefiniranja samoga medija, koji je postao mimetičniji, počeo se shvaćati kao »prozor u svijet«
(za razliku od nijemoga filma kao »slike svijeta«) jer je u cjelini postao daleko sličniji
izvanjskoj zbilji no do tada.44

U rješavanju problema sa snimanjem zvuka, pored gore pomenutih inovacija,

Akademija idalje rabila komitete producenata i tehničara. Isti su ustanovili da je kompanija Fox
najbolje prednjačila u rješavanju snimanja zvuka mikrofonm uvodeći „zagušenu petlju“, koja

39
Tino Balio, The American film industry, The University of Wisconsin Press, 1985., 240.
40
Mikrofoni i kamere nisu bilo dovoljno sofisticirane i urađene tako da snimaju simultano bez da jedno drugom
„smetaju“. Kamere su bile velike i njihovi motori su proizvodili šumove koje su potom snimali mikrofoni. A
kasnije kamere, iako su dobile zatvorene kabine, bile su previše velike i nezgrabne za upotrebu van studija, koji je
specifično bio dizajniran za snimanje zvučnog filma.
41
Bordewll, Staiger, Thompson, The Classical Hollywood Cinema, 299. vidi detaljnije.
42
Blimp kamera je bila standardna kamera sa kabinom koja je sad imala izoliranu kabinu, radi sprječavanja
stavranja zvuka od strane kamere. Pored toga mogla se pomjerati, iako je bila velikih dimenzija, ili pomoću šina
ili pomoću krana.
43
Ellis, A History of Film, 158.
44
http://enciklopedija.hr/natuknica.aspx?ID=67589

9
je potpomogla čišćem snimanju zvuka.45 Sve dok tehnologija nije unaprijedila svoje mašine za
snimanje vzuka i slike filmovi su bili „zakovani“ u studiju i u studijskom snimanju. Prvi film
sniman u potpunosti van studija je svakako film Raul Walsh-a „In Old Arizona“ snimljen 1929.
godine.46 Snimanje ovog filma je iblo omogućeno tek kad je tehnologija toliko uznapredovala
da je zvuk mogao biti sniman posebno kao i slika, bez istovremenog snimanja, ali a mogućnošću
kasnije spajanja. „Razdvajanje zvuka od njegove reprodukcije na filmu je onemogućila
mehanička priroda kako aparata za snimanje tako i procesa montaže. Mikrofon i kamera su
nezavisni instrumenti koji snimaju ono što se vidi i ono što se čuje ili zajedno, simultano, ili
posebno u različito vrijeme“ L. Jackobs.47

Film King Vidor-a „Hallelujah!“ predstavlja pravi ekstremni eksperiment u polju

posebnog snimanja zvuka i slike te njihovog kombiniranja.48 Ovaj film se smatra prvim velikim
filmom zvučnog doba koji je snimljen sistemom nasinhroniranja.49 Ovaj se proces ogledao u
posebnom snimanju slike i zvuka te njihovog naknadnog montiranja, dakle različito od
prethodnih tehnika, za primjer može se ponovno uzeti film Vidor-a „Hallelujah!“. Slike
događanja su prvo snimljene kamerom u cjelini vani, ali bez zvuka, da bi se poslije spajale sa
već snimljenom zvučnom trakom u studiju.50 Film „Applause“ snimljen je 1929. godine pomoć
dva mikrofona, što je omogućilo kansijim montažerima da se „igraju“ sa trakama i miksaju
zvuk sa njih. Vremenom će se tehnike snimanja zvuka i nasinhronizovanja usavršavati, pa će
se između 1936. i 1938. godine razviti kompresori za snimanje kvalitetnijeg zvuka kao i
rješavanja problema dstorzije dijaloga.51

45
Bordewll, Staiger, Thompson, The Classical Hollywood Cinema, 300.
46
Ellis, A History of Film, 159.
47
Kuk, Istorija filma, 371.
48
Ellis, 159.
49
Kuk, 370.
50
https://www.britannica.com/art/history-of-the-motion-picture/The-pre-World-War-II-sound-era#toc52152
51
Kuk, 372.-375.

10
 III 1. Charlie Chaplin u eri zvuka

Svakako je najpoznatiji glumac u eri nijemog filma bio Charlie Chaplin, koji je svojim
mnogobrojnim nijemim filmovima doprinio kako razovju tako i umjetničkom značaju filma.
Tokom svoje bogate karijere, prije pojave zvuka, izgradio poznati lik skitinice sa cilindrom,
štapom, prevelikim cipelama, poderanim hlačama i karakterističnim hodom. 52 „Komedija može
da bude isto toliko veliko umjetničko djelo kao grčka tragedija. Obje djeluju na ljuske emocije,
svaka ima svoj sistem logike kojim nas dovodi do određenog zaključka ili do kulminacije, radi
izazivanja psjećanja od kojih drhtimo ili se smijemo.“ Charlie Chaplin.53 Iako je bio legenda
nijemog filma i slepstick komedije i bruleske54 Chaplin je „zaplivao“ i u „ozvučene“ vode.
Među prve njegove „zvučne“ filmove spada „City lights“ snimljen 1931. godine, ovaj film je u
stvari nijem, iako je era zvuka u pravom zamahu započela 1929. godine, Chaplin je za ovaj svoj
film komponovao muziku.55 Film „Modern Times“ snimljen je 1936. godine i zamišljen
prvobitno kao nijemi film uz muzičku pratnju i neke zvučne efekte. Ipak će se pretvoriti u
zvučni film, jer u istom Chaplin daje svojoj „Skitnici“ glas dok pjeva neku pjesmicu. Pored
ovog Chaplin je bio za ovaj svoj film, u kojem ismijava modernizovano i industrijalizovano
društvo, pisac, režiser, producent i glumac.56 Ipak je ostao na samo dva zvučna filma u periodu
između 1927. i 1939. godine, njegov veći uspjeh u „The Great Dictator“, koji će biti nsimljen
1940. godine, izlazi iz okvira ovog rada i njegove tematske cjeline, ali se može dopustiti
spominjanje i ovog velikog filma Charli Chaplin-a.

III 2. Novi žanrovi

Uvođenje zvuka je pored revolucije u industriji filma donijelo još neke novine. Pored
već ustaljenih filmskih rodova ili žanrova, dolaze novi koji u prvom redu imaju zvučnu
komponentu izraženiju od one vizuelne. Dijapazon ovih novih žanrova je velik, dovoljno velik
da se o njemu može pisati poseban rad. Ovdje će biti istaknuti samo neki žanrovi, koji
predstavljaju prava umjetnička dostignuća svoga vremena, a što se sigurno može i primijeniti
na današnja vremena.

52
Kuk, Istorija filma, 279.-281.
53
Vladimir Petrić, Razvoj filmskih vrsta, Beograd, 1970., 71.
54
Detaljnije vidi Petrić, Razvoj filmskih vrtsa, poglavlje Bruleska i slepstik od 63. do 71. stranice.
55
https://www.britannica.com/biography/Charlie-Chaplin#toc313934
56
20. stoljeće ilustrovana povijest iz mjeseca u mjesec iz godine u godinu, 225.

11
 U prvom redu bi valjalo izdvojiti musical ili muzički film koji predstavlja izvrstan spoj
muzike, glume, plesa i pjevanja koji se često realizuje u vidu revija, muzičkih komeidja, opera
ili baleta. A među prve filmove ove vrste spadaju „Broadway“ u režiji Pol Fejosa i „Rio Ritta“
u režiji Luther Reed-a, oba snimljena 1929. godine. 57
Među veće promovitelej ovog novog
žanra spadaju Busby Bekeley i Fred Astaire. Njihovi filmovi su predstavljali raskoš vizuelnog
i zvučnog koji se međusobno preklapaju i sinhronizuju dajući time sklad slike i zvuka. A među
poznatijim filmovima su „Footlight parade“ iz 1933. godine i „Shall We Dance?“ iz 1937.
godine.58 Walt Disney, jedan od najpoznatijih proizvođača animiranih filmova, je dao i svoj
doprinos razvoju musical filmova, sa svojim animiranim filmom „The Sceleton Dance“ i 1929.
kao dio svojih serija Silly Symphony.59 Iako je bilo gangsterskih filmova i u 1920.-tim
godinama, kao što je od Sternberg-a „Underworld“ iz 1927. godine, ovaj žanr pripada 1930.-
tim. On je u svojoj konvencionalnoj formi stvoren, uzdignut i pokopan u istoj deceniji.60 Vrijedi
izdvojiti i filmove „Little Caesar“ iz 1930. godine, „The Public Enemy“ iz 1931. godine i
„Scarface“ iz 1932. godine.61

57
Petrić, Razvoj filmskih vrsta, 171-172.
58
Kuk, Istorija filma, 377.-378.
59
https://www.britannica.com/art/history-of-the-motion-picture/The-pre-World-War-II-sound-era#toc52152
60
Ellis, A History of Film, 188.
61
Kuk, 380.

12
 IV Uvođenje boje

Uvođenje boje u film se isprva veže za viražiranje, ručno bojenje sličica kratkih filmova.
Kao primjer može poslužiti Melijes-a i njegovu tvornicu gdje je zaposlio oko dvadesetak žena
da viražiraju (boje) njegove najspektakularnije filmove. Vremenom se ovaj sistem razvijao da
bi se 1929. godine došlo do PATEHROM sistema za bojenje slika, koji je mehanički nanosio
boju. Ovaj patent se pojavio u Francuskoj, a njegov pandan u SAD-u je bio HANDŠLIGOV
proces.62 Godine 1928. Technicolor uvodi poboljšani proces u kojem se koriste dva želatinasta
pozitiva kao matrica reljef za „ispis” boje na jedan strip filma. Ovaj proces printanja, poznat
kao termo-transfer, omogućio je da se masovno proizvodi visoko kvalitetni print. Njegov uvod
rezultirao je značajnim porastom Technicolor proizvodnje između 1929. i 193263. godine.64 U
otprilike isto vrijeme kompanija Eastman Kodak patentira svoj SONOCHROM65. Što je
omogućilo da Technicolor unaprijedi svoj rpoces koji će biti široko primjenjivan u filmovima
žanra musical i animiranim filmovima.66

Warner Brothers je i u ovome vidio još jednu mogućnost poboljšanja kvalitete svojih
filmova, što u konačnici treba da donese veći profit. S tim u vezi oni potpisuju ugovor za
preuzimanje novog Technicolor-a pa je napravio svoj prvi dugometražni technicolor film „On
With The Show“ 1929. godine. Ali će proces proizvodnje technicolor filmova opasti do 1932.
godine dok Joseph A. Ball nije poboljšao technicolor67, a kojeg će Walt Disney vješto
iskoristiti.68 Ovaj novi trohromni sistem je omogućio Technicolor-u ostvarivanje monopola na
proizvodnju kolor filmova narednih dvadeset godina,a među prvim većim snimljeni filmovima
ovog tipa nalazi se svakako „Gone With The Wind“ iz 1939. godine.69 Iako je kvalitet sistema
bio odličan, kamera nije omogućavala bolje snimanje izvan studija. A za uporabu istog filmske
kompanije su morale da iznajmljuju ljude, opremu i da izdvajaju velike sume novca ukoliko s
htjele da snimaju ovom tehnikom.70 Zasluge za pojavu Technicolor-a i njegov razvoj snosi

62
Kuk, Istorija filma, 348-349.
63
Treba reći da je 1930. godina bila godina velike proizvodnje technicolor filmova, među koje se ubrajaju filmovi
„Whoopee!“ i „Vagabund King“.
64
https://www.britannica.com/art/history-of-the-motion-picture/The-pre-World-War-II-sound-era#toc52152
65
Proces koji se ogleda u crno bijelim filmskim pozitivima u asortimanu od 16 viražiranih osnova standardnih
boja.
66
Kuk, 354.
67
Sad je mogao da se dobije trodijelni snop svjetlosti, a dodan je i novi strip filma. Tako je svaka matrica bilo
crvena, plava ili zelena imala svoj negativ.
68
Bordwell, Staiger, Thompson, The Classical Hollywood Cinema, 353.
69
Kuk, 354.-355.
70
https://www.britannica.com/art/history-of-the-motion-picture/The-pre-World-War-II-sound-era#toc52152

13
idejni tvorac ove kompanije i tehnologije Herbert T. Kalmus71, koji je sistem razvijao od 1910.-
tih godina pa sve do 1935. godine, kad se pojavio inovativni sistem „trohromni“, kasnije je
patentirao monohromatsku kolor tehniku, koja se mogla snimati i sa crno-bijelom kamerom
čime je uvjetovao prelazak na kolor filmove skoro cijelu filmsku industriju.72 Upravo je
„manija“ za kolor filmovima krenula 1935. godine je rezultirala u snimanju nekih „kultnih“
filmova, između kojih se izdvaja „The Wizard of Oz73“ kao i „Gone With The Wind“.74

Nevjerovatan doprinos ovoj novoj tehnici snimanja filma dao je Walt Disney. On nije
dao taj doprinos u tehničkom sektoru, kao jedan od izumitelja i tehničara koji su razvijali
sisteme, mašine i načine kako da se dobije što kvalitetniji film, već kao umjetnik i filmski
producent. On je potpisao ugovor sa Technicolor-om s početka 1930.-tih godina za svoj serijal
Silly Sypmhony, u koje su uključeni „Flowers and Trees“ iz 1932. godine i „The Three Little
Pigs“ iz 1933. godine.75 Disney-ev prvi dugometražni film snimljen techincolor tehnikom je
„Snowwhite and The Seven Dwarfs“ snimljen 1937. godine.76 Disney se proslavio svojim
animiranim filmovima i nekim junacima koji se pojavljuju u istim, pa tako je „Wet Willy“ prvi
puta prikazao Mickey Maus-a. 77 Od ovog prvog Disney-evog zvučnog filma Mickey Maus će
postati zvijezda i proslaviti Disney-a zajedno sa jo nekoliko svojih „kolega“ kao što je Donald
Duck.78

Poznatiji technicolor dugometražni 79filmovi:

- „Ramona“ iz 1936. godine

- „The Garden of Allah“ iz 1936. godine
- „The Adventures of Tom Sawyer“ iz 1938. godine
- „Robin Hood“ iz 1938. godine

71
Kalmus nije bio jedan od tehničara li izumitelja u technilcolor-u već njegov prvi direktor ili vlasnik. Dok je Ball
bio jedan od inovatora u kompaniji. Zbog toga nečesto je historiografija bila sklona da Kalmusa stavi u prvi plan
nad Ball-om kad je u pitanju uvođenje trohromnog procesa. Poznata je takva situacija i u drugim slučajevima, kao
kod Edisona, koji je kupio zasluge za izume svojih štićenika i učenika.
72
Barry Keith Grant, Schirmer Encyclopedia of Film, Volume I, 2007., 336.
73
20 stoljeće ilustrovana povijest iz mjeseca u mjesec iz godine u godinu, 240.
74
https://www.britannica.com/art/history-of-the-motion-picture/The-pre-World-War-II-sound-era#toc52152
75
Kuk, Istorija filma, 355.
76
20. stoljeće ilustrovana povijest, 234.
77
Isto, 185.
78
Isto, 213.
79
Kuk, 357.

14
 V „Državni film“

Prvotno je važno da se obrazloži naziv „Državni film“, jer zasigurno će biti neophodno
kako se ne bi stegli pogrešni dojmovi. Ovaj naslov se odnosi na to kako je država nekad
vladajuća partija ili birokratski apart vršio upliv u filmsku proizvodnju. Iako se može govoriti
o finansiranju filmova od strane države, to neće biti predmet razmatranja. Masovnost
proizvodnje filmova tokom 1920.-tih i 1930.-tih godina je imala i svoje ne baš slavne strane.
Ovdje neće biti govora o nekim nemilim događajima koji su se dešavali iza kulisa snimanja
filma, kao što su neke afere glumaca i slično, već više o zloupotrebi.

Uvidjevši koliko je film bio snažan i utjecajan na široke mase, te kako je predstavljao
mogućnost stvaranja javnog mijenja, pojeidne države i udruženja su pokušali da ga stave pod
svoju dirigentsku palicu. Tako je zloglasni KKK iskoristio film „The Birth of a Nation“ iz 1915.
godine za vlastitu portretizaciju kao „spasitelja od crne pošasti“. Iako je tražena cenzura filma
pa i zabrana prikazivanja on je ipak ostvario nevjerovatan uspjeh, a KKK je do 1940. proširio
broj svojih članova.80 Kako je šriok diapazon država koje su često imale „intervencije“ u
filmsku idustriju, ipak se tokom 1930.-tih godina najviše ističu Njemačka i SSSR. Filmovi u
Njemačkoj iz 1920.-tih i 1930.th godina su bili prava remek djela njemačke filmske industrije,
ali su često bivali pod cenzurom, isprva zbog svojih jevrejskih režisera81 ili sadržaja tih filmova.
Od 1933. godine novi režim je na vlasti u Njemačkoj, a Hitlerov kreativni vođa propagande
Goebbels je dobio slobodne ruke da vrši intervencije u UFA-u. 82 Cenzura je bila česta za
vrijeme uprave Goebbels-a kao i zabrana prikazivanja nekih filmova83 kako zbog njihovog
sadržaja tako i zbog njihovih režisera.

U Sovjetskom savezu prilike su bile malo drugačije, ovdje je film trebao da služi u
izgradnji ličnosti vođe, ušminkavanju Oktobarske revolucije i orpavdavanju iste. Dakle sve što
je revolucija mogla imati loše bilo je zamaskirano i obojeno u „ružičasto“ kako bi obični narod
dobio pravu sliku koju diriguje partija. Dok je Lenjin film smatrao najbitnijom umjetnošću za
boljševike, njegov nasljednik J. V. Dž. Staljin će istu smatrati najboljim nasovnim agitacijskim

80
Barry Keith Grant, Schirmer Encyclopedia of Film, Volume 3, 339-340.
81
Detaljnije vidi Kuk, Istorija filma, Tom I.
82
Kuk, 486.-487.
83
To se posbeno odnosilo na film poznatog režisera Lang-a koji je 1932. godine snimio film Dr. Mabuzen. Ovaj
film je predstavljao jednog propalog kockara koji izgovara dosta citata koje je koristio prethodno Adolf Hitler.
Lang je tvrdio da je nejgov lik baziran i predstavlja Hitlera. Lang je bio prisiljen da emigrira u SAD, a njegovi
filmovi su bili zabranjeni u čitavoj Njemačkoj.

15
medijem.84 S tim u vezi je poznati ruski režiser Eisenstein bio često pod represalijama i
pritiskom, kako zbog svojih filmova o ruskim carevima tako i zbog nejgovog „američkog“ stila
u filmovima (boravio je jedno vrijeme u SAD-u). On je bio po stalnom prismotrom partije i
Staljina, poglavito komesara Šumjatskog.85 Cenzura je u tom vremenu bila izuzetno jaka, pa su
neki filmovi bili snimani po nekoliko godina, a mogli su biti prkeinuti i zabranjeni u bilo kojem
trenutku njihovog snimanja. Sve je zavislio od jednog ili više komiteta za cenzuru koji su mogli
proizvoljno da stave svoj potpis na zabranu nekog filma ili snimanje istog.86 Film „Bežin ljug“
snimljen 1936. godine je bio zabranjen za prikazivanje, režiser mu je bio Eisenstein koji je bio
prvi zvučni film ovog režisera.87

Adolf Hitler je također u svog pomoćnika Goebbels-a, koji je sad bio na čelu UFA-a,
uvidio moć filma, pa je angažovao neke režisere da snime filmove o njegovoj stranci kao i
samom vođi. Njemačka filmska industrija je proizvodila nevjerovatnu količinu filmova,
većinom kratkih, koji su bili 25% otvoreno propagandistički, dok su ostali mali skirvenu
propagandu u sebi.88 1936. godine je prikazan najbolji propagandistički film njemačke filmske
industrije prije Drugog svjetskog rata. „Triumph des Willens“ 89
režisera L. Riefenstahl
prikazuje nacistilki skup u Nürnberg-u, a svojom kavlitetom je zadivio i Hitlera, pa je on
ponukan kvalitetom odredi da Riefenstahl snimi i naodlazeć Olimpijadu. 1930.-tih godina u
SSSR-u počinje era socialističkog realizma, pravac koji je trebao da se otkloni od avant-garde
pravca i da bude prikladan širim masam. Bio je dosta blizak realizmu s kraja 19. stoljeća, a
njegova je uloga bila veoma bitna. Ovim se trebalo, po uzoru na narativni Film Hollywood-a,
graditi javno mijenje građana, u prv plan su stavljani heroji koji bi predstavljali model
ponašanja i obhođenja, kao i podrška za vladajuću politiku Komunističke Partije Sovjetskog
Saveza.90

84
Schirmer Encyclopedia of Film, Volume 3, 340-341.
85
Kuk, Istorija filma, 495.-499.
86
Schirmer Encyclopedia of Film, Volume 4, 14.-15.
87
Kuk, 500.-505.
88
Isto, 492.-493.
89
20 stoljeće ilustrovana povijest, 222.
90
Schirmer Encyclopedia of Film, Volume 4, 15.

16
 VI Zaključak

Ovaj rad možda neće donijeti neki naročiti doprinos u rasvjetljavanju značaja filmske
industrije i umjetnosti između 1927. i 1939. godine, kao što to nije ni bila namjera autora. Ono
što se nastojalo jeste da se prikažu krupne stvari i događaji koji su imali vodeću i ključnu ulogu
u razvoju filma. Jer je tema izuzetno široka Ta nova umjetnost, često nazivana „sedmom
umjetnošću“ je svoj nagli razvoj ostavrila u ovom periodu zahvaljujući pojavi i primjeni zvuka.
Kao što je već nekoliko puta pomenuto u radu, zvuk predstavlja pravu prekretnicu i revoluciju
u razvoju iflmske industrije. Pored stvaranja obljeg ambijenta prilikom gledanja filma, koji se
dobijao ili raznim dijalozima ili zvučnim efektma, doveo je i nove žanrove dok je stare doradio
i unaprijedio, a neke i istisnuo iz upotrebe. Također je u ovom periodu nastojanje uvođenja boje
bila jednako važno i revolucionarno kao i zvuk, ma da ne u tolikoj mjeri, jer je boja bila više
detalj, dok je zvuk zasigurno jedan od bitnih temelja filma.

Pored tehnološkog i umjetničkog značaja razvoja filma ovaj period je bitan i za

izgradnju velikih porducentskih kuća i kompanija koje su se utrkivale u ptentiranju i razvoju
svojih kino sala i filmova. Od skromnih početaka pojedinih kompanija kao Fox-a i Warner
Brothers-a pa sve do izrastanja tih kompanija u prave industrijske gigante, čiji je kapital
narastao do te mjere da su bez problema prevazišli period „Velike depresije“ (1929.-1933.). A
sve opet zahvaljujući uvođenju zvuka i novih tehnologija, koje su bile više „kockarski“ potez
ovih kompanija sračunat na zaradu na kratke relacije. Masovna proizvodnja filmova dovela je
do komercijalizacije filma, koji sve više i više predstavlja komponentu blisku običnom narodu,
za razliku od pozorišta koja su bila rezervisana za elite.

Ova pojava je dovela do još nečega veoma bitnog, a to je kreiranje trendova i javnog
mijenja. Film postaje masovni medij za kreiranje ili rušenje stereotipa, stvaranje modnih ukusa
ili pak nanovo stiliziranje vođenja života. Postepeno je počeo da neke tabuu teme izbacuje iz
svakodnevnice, ipak one najveće nije uspio, dok je neke predstavio kao nešto dobro, a ne loše.
Snagu filma su uviđale i političke vođe, režimi, udruženja itd. Stoga su nastojali film iskoristiti
za reklamiranje vlastitog lika ili opravdavanja svog djelovanja. Propaganda je prosperirala u
filmskoj industriji 1930.-tih godina u SSSR-u i Njemačkoj, kao državama totalitarnog režima.

U krajnjoj instanci treba reći da je film od 1927. godine pa do 1939. godine imao
nevjerovatan značaj za čovječanstvo i njegov prosperitet i napredak da sigurno zaslužuje jednu
širu studiju ili disertaciju, koja bi mogla da sublimira sve što je hsitoriografija zabilježila o
ovom periodu.

17
 VII Literatura

Knjige:

Dajvi A. Kuk, Istorija filma, Tom I, Clio, Beograd (Ars Cinema), 2005.

David Bordwell, Janet Staiger and Kristin Thompson, The Classical Hollywood Cinema
Film Style and Mode of production to 1960., Columbia University Press, New York, 1985.

Jack C. Ellis, A history of film, Second edition, Prentice-Hall, Englewood Cliffs, New
Jersey, 1985.

Tino Balio, The American film industry, The University of Wisconsin Press, 1985

Vladimir Petrić, Razvoj filmskih vrsta, Umetnička akademija u Beogradu, Grafičko

preduzeće „Novi dani“, Beograd, 1970.

Enciklopedije:

20. stoljeće Ilustrirana povijest iz mjeseca u mjesec iz godine u godinu, Grafija Zagreb,
Zagreb, 2001.

Barry Keith Grant, Schirmer Encyclopedia of Film, Volume I, Academy Awards-Crime Films,
Thompson Gale, 2007.

Barry Keith Grant, Schirmer Encyclopedia of Film, Volume III, Independent Film- Road Movie,
Thompson Gale, 2007.

Barry Keith Grant, Schirmer Encyclopedia of Film, Volume IV, Romantic Comedy-Yugoslavia,
Thompson Gale, 2007.

Web-stranice:

http://enciklopedija.hr

https://www.britannica.com

18