RAKAN KONGSI

INFORMASI
• Semua kuasa arus ulang – alik dijanakan oleh
penjana tiga fasa atau janakuasa

• Keluarannya disambung pada sumber tiga fasa

melalui cara tiga atau empat pengalir

• Dalam sistem arus ulangalik (AU) satu fasa,

apabila satu gegelung diputarkan dan memotong
uratdaya magnet, satu voltan AU akan terjana.
Sekiranya lebih daripada satu gegelung
diputarkan pada aci yang sama, memotong
uratdaya magnet yang sama, setiap gegelung
akan menjanakan satu voltan AU yang mempunyai
amplitud gelombang yang sama tetapi mempunyai
beza fasa ter tentu antara satu dengan lain.

• Sistem yang menggunakan lebih daripada satu

gegelung dinamakan sistem pelbagai-fasa ( poly
phase). Dengan kata lain, sistem tiga fasa
menggunakan tiga gegelung.
PENJANAAN DGE TIGA FASA

R2

Y1 B1

U S

B2 Y2

R1
 90o

N
N B’
120 o R 120o
Y’ B’
Y’ 120o

120o S
180o 0o / 360o

B B
Y

R’ R’

270o

Medan magnet berputar, Gegelung berputar,

Gegelung kekal medan magnet kekal.
 90o

N eR = Em sin wt
60o 180o 300o
R 0o 120o 240o 360o
Y’ B’
120o0 +Em 90o Hanya fasa-R diperhatikan. Ini
o
/ 360o
180o eR sebenarnya bersamaan dengan
B
wt sistem AU satu fasa.
-Em
Y 270 o
R’

S
270o

eY = Em sin (wt -120o)

R
Y’ 60o 180o 300o
B’ 0o 120o 240o 360o
Y perlu berputar sebanyak
+Em
120o eY 120o untuk menyamai
wt
kedudukan R; iaitu kedudukan
B -Em Y adalah mengekor (lebih
Y
lambat) sebanyak 120o
R’ 120o berbanding R.
 R 60o 180o 300o eB = Em sin (wt-240o)
Y’ 0o 120o 240o 360o
B’ +Em eB
B perlu berputar
240o wt sebanyak 240o untuk
-Em
menyamai kedudukan R;
B
Y
240o
iaitu kedudukan B adalah
mengekor (lebih lambat)
R’
sebanyak 240o
berbanding R.
R 60o 180o 300o
0o 120o 240o 360o
+Em eR eY eB

120o Ketiga-tiga gelombang

wt
120o -Em
fasa digabungkan untuk
B Y
membentuk gelombang
sistem tiga fasa.
 Kesimpulan
Fasa R; R sebagai rujukan.
eR = Em sin wt

Fasa Y; Y mengekor R sebanyak 1200

eY = Em sin (wt-1200)

Fasa B; B mengekor R sebanyak

2400
(atau B mengekor Y sebanyak 1200)
eB = Em sin (wt-2400)
PEMBENTUKAN GELOMBANG TIGA
FASA

120o 120o
 (b) Susunatur konvensional
(-240o)
(a) Susunatur paksi sudut geometri
B R
[120 ]
o

120o
120o
R [0o] 120o

-240o B
Y
-120o
Y
[240 ] o

(-120o)

• vektor fasa R dijadikan sebagai rujukan iaitu pada sudut geometri

paksi 0 0 .

• Fasa Y mengekor fasa R sebanyak 120 0 mempunyai sudut paksi

–120 0

• fasa B yang mengekor fasa R sebanyak 240 0 mempunyai sudut

paksi –240 0 .

• Gabungan ketiga-tiga vektor fasa akan membentuk satu rajah

vektor d.g.e. tiga fasa seper ti dalam Rajah (a). Rajah vektor ini
PHASING VECTOR

120o 120o

120o
JENIS SAMBUNGAN DALAM LITAR
TIGA FASA
• sistem tiga fasa terdiri daripada tiga
gegelung berasingan. Setiap gegelung
fasa mempunyai dua terminal dan
memerlukan dua pengalir untuk tujuan
penyambungan. Sebanyak 6 pengalir
digunakan dalam sistem tiga fasa
• penyambungan tiga fasa ini adalah lebih
rumit dan tinggi kosnya.
• Untuk tujuan mengurangkan bilangan
pengalir penyambungan, gegelung tiga
fasa biasanya disambungkan dalam dua
kaedah
 R 1a
Tamat
Gegelung pertama eR L1
1b
Mula R1

Y
2a
Tamat

Gegelung kedua eY L2
2b
Mula Y1

B
3a
Tamat
Gegelung ketiga eB L3
3b
Mula B1

Tiga gegelung fasa berasingan

Untuk tujuan mengurangkan bilangan pengalir
penyambungan, gegelung tiga fasa biasanya
disambungkan dalam dua kaedah:

 Sambungan Bintang / Star / Wye ( Y )

 Sambungan Delta / Jaring ( ∆ )
SAMBUNGAN BINTANG / STAR / WYE ( Y )

• Dalam sambungan bintang, salah satu

terminal yang sama (1b, 2b, 3b) akan
disambungkan bersama pada satu titik
yang dipanggil titik bintang atau titik
neutral

• Terminal yang satu lagi (1a, 2a, 3a) akan

menjadi terminal talian setiap fasa (R, Y
dan B) masing-masing
 R 1a R
Tamat R

eR R
eR
1b R1
Mula Y1 eY
R1
B1
Y 2a Y B Y
Tamat eB Y

eY

2b B
Mula
Y1
B 3a
Tamat B

eB N

3b
Mula (b) Rajah perwakilan konvensional
B1
N

(a) Rajah penyambungan fizikal

SAMBUNGAN BINTANG

IL

Vph VL

Iph
SAMBUNGAN DELTA / JARING ( ∆ )

• Dalam sambungan delta, ketiga-tiga

gegelung akan disambungkan bersama pada
terminal-terminal yang tidak sama (1b-2a;
2b-3a; 3b-1a) berlawanan dengan
sambungan bintang

• terminal-terminal ‘Mula’ (1b) gegelung-R

disambungkan kepada terminal ‘Tamat’ (2a)
gegelung-Y, iaitu terminal yang tidak sama
bagi dua gegelung ber turutan
 R 1a R
Tamat
R
eR
eB B1 R
1b eR
Mula
R1 B
2a R1
Y Y
Tamat Y1 Y
Y
eY eY

2b
Mula B
Y1
B 3a
Tamat B

eB (b) Rajah perwakilan konvensional

3b
Mula
B1

(a) Rajah penyambungan fizikal

SAMBUNGAN DELTA

IL
Vph
VL

Iph
 HUBUNGAN FASA DENGAN
TALIAN BAGI VOLTAN DAN ARUS
• Apabila kita membincangkan sistem tiga
fasa, perkataan-perkataan yang sering
kedengaran adalah fasa ( phase) dan
talian (line)
• Voltan yang teraruh dalam setiap
gegelung adalah dipanggil voltan fasa
(V PH ); manakala arus yang mengalir
melalui gegelung tersebut dikenali
sebagai arus fasa (I PH )
• voltan antara mana-mana dua
terminal/talian dinamakan voltan talian
(V L ), dan arus yang mengalir dalam talian
“voltan fasa V PH , arus fasa (I PH ) , voltan talian
dinamakan arus talian (I L )
(V L ) , arus talian (I L ) terdapat dalam kedua-
dua sambungan bintang dan delta. “
HUBUNGAN FASA DENGAN TALIAN BAGI VOLTAN DAN
ARUS DALAM SAMBUNGAN BINTANG / STAR

Voltan

R R

eR = VR VRY Voltan fasa (VPH) : VR, VY, VB

R1 atau VRN, VYN, VBN
Y1 eY = VY
B1 VBR
B Y Arus fasa (IPH) : Ir, Iy, Ib
eB = VB Y

VYB Voltan talian (VL) : VRY, VYB, VBR

B Arus talian (IL) : IR, IY, IB

IN = IR+IY+IB
N
 NOTA :

Dalam sambungan bintang , voltan adalah berbeza

dengan voltan fasa

VL= √3 x VPhe

VPhe = VL
√3
ARUS
IR I R = Ir
R
IY = Iy
Ir
I B = Ib
IN
N IL = IPH

Ib
IY I N = I R + IY + IB
Iy Y

IB B
NOTA :
Dalam sambungan bintang, arus talian adalah
sama dengan arus fasa

Maka :

I N = I R + I Y + I B (campuran dalam vektor )

= 0 (beban seimbang)
 PENGALIRAN ARUS SAMBUNGAN STAR
BEBAN SEIMBANG

10A

10A

Algebra arus adalah sifar

IR + IY + IB = 0
FORMULA SAMBUNGAN STAR

Voltan
VL = Vph x √3
VL
Vph =
√3

Arus
IL = Iph

Kuasa
P = √3 x VL x IL x cos φ
Hubungan fasa dengan talian bagi voltan dan arus
dalam sambungan Delta / Jaring
Voltan IR = Ir – Ib

Ir R
eB
eR VR VRY
Ib VB IY = Iy – Ir
Y VBR
Iy
eY VY VYB
IB = Ib – Iy
B

Voltan fasa (VPH) : VR, VY, VB

Arus fasa (IPH) : Ir, Iy, Ib

Voltan talian (VL) : VRY, VYB, VBR

Arus talian (IL) : IR, IY, IB

Nota :
► Dalam sambungan delta, voltan antara terminal (VL) sebenarnya
adalah sama dengan voltan merentasi sesuatu gegelung (VPH)

► Dalam sistem beban seimbang:

VRY = VYB = VBR = VL

VR = VY = VR = VPH

V L = V PH

sambungan delta membentuk satu litar tertutup, maka hasil campur

voltan ketiga-tiga gegelung (fasa) adalah sifar :

VRY + VYB + VBR = 0

Arus
Dalam sistem delta, arus talian (IL) tidak bersamaan dengan arus fasa (IPH)
sesuatu gegelung
arus dalam talian-R (IR) adalah disumbangkan oleh arus fasa-R (Ir) dan
arus fasa-B (Ib) ;
IR = Ir – Ib Arus talian R disumbangkan oleh arus fasa R dan B)

IR = Ir – Ib

Ir R
eB
eR
Ib IY = Iy – Ir
Y
Iy
eY

IB = Ib – Iy
B
Nota :
► Dalam sambungan delta, arus talian mempunyai
nilai yang berlainan

► Arus talian sebenarnya adalah hasil campur vektor

dua arus fasa berturutan .
► arus fasa I L = √ 3 x I Phe

I Phe = IL
√3
FORMULA SAMBUNGAN DELTA

• Voltan
 VL = Vph

• Arus
 IL = Iph x √3
IL
 Iph =
√3

• Kuasa
 P = √3 x VL x IL x cos φ
 KEBAIKAN SISTEM TIGA FASA

• Dengan bekalan kuasa yang tetap, beban-

beban yang disambungkan pada sistem tiga
fasa akan mempunyai ciri-ciri kendalian
yang baik.

• Jumlah kuasa yang dibekalkan oleh sistem

tiga fasa adalah lebih mantap jika
dibandingkan dengan sistem satu fasa

• Kebanyakkan beban seper ti motor dan

janakuasa sistem tiga fasa mudah untuk
diselenggarakan.
DIANTARA KEBAIKAN
SAMBUNGAN DELTA :

• Mempunyai arus talian yang tinggi

• Mempunyai arus fasa yang rendah –

memerlukan saiz kabel yang kecil
DIANTARA KEBAIKAN SAMBUNGAN
BINTANG :
• Voltan talian yang tinggi dan arus talian
yang rendah membolehkan saiz dawai yang
kecil digunakan bagi membekalkan bekalan
kepada beban.

• Tidak memerlukan penebatan yang lebih.