Όνομα Νίκανδρος

Επώνυμο Γαλατσόπουλος
Αριθμός Μητρώου Φοιτητή
82845

ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ:
Οδός / Αριθμός
Περιοχή
Πόλη
Ταχ. Κώδικας
Νομός
Τηλέφωνο
Fax
______________________________
e – mail : nikgalatsopoulos@hotmail.gr ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ

ΚΩΔΙΚΟΣ ΤΜΗΜΑΤΟΣ

ΑΥΞΩΝ ΑΡΙΘΜΟΣ ΓΡΑΠΤΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ

03
Ακαδημαϊκό έτος:

Ημερομηνία Αποστολής:

1
 ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΑΝΟΙΚΤΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ
ΣΧΟΛΗ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ
ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΣΠΟΥΔΩΝ
ΔΙΟΙΚΗΣΗ ΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΩΝ ΜΟΝΑΔΩΝ

ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ ΔΠΜ 50

Οι Διαστάσεις των Πολιτιστικών Φαινομένων
ΕΡΓΑΣΙΑ ΤΡΙΤΗ

ΘΕΜΑ:
Η διαμόρφωση της πολιτιστικής πολιτικής μιας Ευρωπαϊκής (Ε.Ε.) χώρας
επηρεάζεται σε σημαντικό βαθμό από τις προτεραιότητες της Ευρωπαϊκής
Πολιτιστικής Πολιτικής.

Αναφέρετε τους στόχους και τις προτεραιότητες της Ευρωπαϊκής Πολιτιστικής

Πολιτικής και ειδικότερα εξετάστε τη δράση της Ελλάδας σε σχέση με τις επιδιώξεις
της Ευρωπαϊκής Ατζέντας για τον πολιτισμό (Ευρωπαϊκή Ατζέντα για τον Πολιτισμό
σ' έναν Κόσμο Παγκοσμιοποίησης, 2007).

Λαμβάνοντας υπόψη ότι η ‘δημιουργικότητα και η καινοτομία’ αποτελούν βασική

στόχευση μιας σύγχρονης πολιτιστικής πολιτικής, επιλέξτε έναν ελληνικό πολιτιστικό
οργανισμό και εξετάστε τη δράση του αναφορικά με τα παραπάνω.

Φοιτητής: Νίκανδρος Γαλατσόπουλος

Επιβλέπων Καθηγητής: Δρ. Γρηγόρης Πασχαλίδης

2
Περιεχόμενα
Εισαγωγή ....................................................................................................................... 4
ΕΝΟΤΗΤΑ 1. Η ΕΥΡΩΠΑÏΚΗ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ................................................ 5
1.1. Ορισμός της Πολιτιστικής Πολιτικής ................................................................. 5
1.2. Η Ευρωπαϊκή Ένωση και η Πολιτιστική Πολιτική ................................................ 7
1.2.1. Η δράση της Ε.Ε. στον τομέα του πολιτισμού................................................... 11
1.2.2. Πρόγραμμα “Πολιτισμός” ................................................................................. 15
1.2.3. Η Ευρωπαϊκή ατζέντα για τον πολιτισμό .......................................................... 18
1.2.4. Η Ελληνική Πολιτιστική Πολιτική .................................................................... 22
1.2.5. Η Ελληνική Πολιτιστική Πολιτική και η Ευρώπη............................................. 28
1.2.6. Προτεραιότητες της Ελληνικής Προεδρίας για τον Πολιτισμό ......................... 35
ΕΝΟΤΗΤΑ 2. Μελέτη περίπτωσης δημιουργικότητας και καινοτομίας .................... 38
2.1. Δημιουργικότητα και καινοτομία ......................................................................... 38
2.2. To “Κέντρο Πολιτισμού Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος Α.Ε.” και το “Future Library”
...................................................................................................................................... 41
Επίλογος ....................................................................................................................... 49
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ......................................................................................................... 50

3
Εισαγωγή

Τόσο στο διεθνή όσο και στον ελληνικό χώρο συνεχώς αυξάνεται η αποδοχή
της σημασίας του πολιτισμού και των πολιτιστικών δραστηριοτήτων ως παράγοντες
της κοινωνικής συνοχής, της συλλογικής μνήμης και ταυτότητας, της επικοινωνίας
μεταξύ των λαών, της διαμόρφωσης σχέσεων μεταξύ των κρατών, της διαφύλαξης
των ιδιαιτεροτήτων στην εποχή της ψηφιο-επικοινωνιακής παγκοσμιοποίησης, της
ατομικής και της συλλογικής χειραφέτησης, καθώς και της δημιουργικότητας και της
προόδου. Επιπλέον, την τελευταία δεκαετία, διαπιστώνεται διεθνώς, η αύξηση του
κοινού των πολιτιστικών εκδηλώσεων και δραστηριοτήτων, η ανάπτυξη νέων
μορφών πολιτιστικής δημιουργίας και επικοινωνίας με τη χρήση των τεχνολογιών,
καθώς και η διαθεσιμότητα περισσότερου ελεύθερου χρόνου και χρημάτων, εκ
μέρους του κοινού, για την αξιοποίηση πολιτιστικών ευκαιριών.

Στην Ευρώπη και σε άλλα μέρη του κόσμου, η ραγδαία ανάπτυξη των νέων
τεχνολογιών και η έντονη παγκοσμιοποίηση οδήγησαν στην απότομη στροφή από
τους παραδοσιακούς μεταποιητικούς κλάδους στις υπηρεσίες και στην καινοτομία.
Τα εργοστάσια σταδιακά αντικαθίστανται από δημιουργικές κοινότητες, που ως
πρώτη ύλη έχουν την ικανότητα στη φαντασία, στη δημιουργία και στην καινοτομία.
Σε αυτή τη νέα ψηφιακή οικονομία, η άυλη αξία καθορίζει όλο και περισσότερο την
υλική, μια και οι καταναλωτές αναζητούν νέες και εποικοδομητικές “εμπειρίες”. Η
ικανότητα δημιουργίας κοινωνικών εμπειριών και δικτύωσης αποτελεί πλέον
παράγοντα ανταγωνιστικότητας. Εάν η Ευρώπη σκοπεύει να παραμείνει
ανταγωνιστική σε αυτό το μεταβαλλόμενο παγκοσμιοποιημένο περιβάλλον, τότε θα
πρέπει να δημιουργήσει τις σωστές προϋποθέσεις, που θα ευνοήσουν την άνθηση της
δημιουργικότητας και της καινοτομίας, σε συνδυασμό με μια νέα αντίληψη για την
επιχειρηματικότητα. Στην κοινωνία των πληροφοριών και της γνώσης, οι κλάδοι του
πολιτισμού και της δημιουργικότητας έχουν πολλές ανεκμετάλλευτες δυνατότητες για
τη δημιουργία οικονομικής μεγέθυνσης και θέσεων εργασίας. Για το σκοπό αυτό, η
ευρωπαϊκή πολιτιστική πολιτική πρέπει να εντοπίσει νέες πηγές κινητήριων
δυνάμεων έξυπνης και βιώσιμης ανάπτυξης χωρίς αποκλεισμούς, διασφαλίζοντας
πάντα το γενικό (δημόσιο) συμφέρον και να επενδύσει σε αυτές τις πηγές, ώστε να
μπορέσουν να πάρουν τη σκυτάλη της προόδου.

4
ΕΝΟΤΗΤΑ 1. Η ΕΥΡΩΠΑÏΚΗ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ

«Αν ποτέ έπρεπε να ξαναρχίσω, θα άρχιζα από τον πολιτισμό» (Jean Monnet)1

1.1. Ορισμός της Πολιτιστικής Πολιτικής

O Εκπαιδευτικός Επιστημονικός και Πολιτιστικός Οργανισμός των Ηνωμένων

Εθνών (United Nations Educational Scientific and Cultural Organization, UNESCO)
ορίζει την πολιτιστική πολιτική ως ένα σύνολο κοινωνικών πρακτικών, συνειδητών
και διακριβωμένων, παρεμβάσεων ή μη παρεμβάσεων, με στόχο την ικανοποίηση
κάποιων πολιτιστικών αναγκών με την υπέρτατη δυνατή χρήση όλων των υλικών και
ανθρώπινων πόρων, που μια δεδομένη κοινωνία διαθέτει σε μια ορισμένη χρονική
στιγμή. Η πολιτική αυτή πρέπει να καθορίζει κάποια κριτήρια της πολιτιστικής
ανάπτυξης και να συνδέει τον πολιτισμό με τη διαμόρφωση της προσωπικότητας και
την κοινωνικο-οικονομική ανάπτυξη (UNESCO, 1969b).

Σύμφωνα με την Ευγενία Μπιτσάνη, «[η] πολιτιστική πολιτική αποτελεί ένα

σύστημα σκοπών, μέσων και φορέων που συνδυάζονται σε ένα πρόγραμμα για να
επιτύχουν τη γνώση, ενίσχυση και διάδοση του πολιτιστικού φαινομένου μιας
κοινότητας για μια δεδομένη χρονική στιγμή» (2004, σελ.130). Άρα, η πολιτιστική
πολιτική αναφέρεται σε μια συλλογική και συντονισμένη δράση που περιλαμβάνει
ενέργειες για την επίτευξη συγκεκριμένων στόχων, όπως η προστασία και διάδοση
πολιτιστικών στοιχείων, η ανάδειξη της πολιτιστικής κληρονομιάς και της
πολιτιστικής ταυτότητας, καθώς και η αύξηση της συμμετοχής των πολιτών στην
πολιτιστική ζωή. Αυτή η δράση χρησιμοποιεί συγκεκριμένα μέσα2: θεσμικά (νόμους,
διατάγματα, αποφάσεις κ.λπ.), οργανωτικά (οργάνωση και διοίκηση πολιτιστικών
δραστηριοτήτων), οικονομικά (κρατική ενίσχυση, χορηγίες, κ.ά.), πολιτιστικής
υποδομής (π.χ. κτιριακές εγκαταστάσεις) και διάδοσης πολιτιστικών αγαθών.

Βέβαια, η πολιτιστική πολιτική αφορά όλο και περισσότερο στην επίτευξη

αποτελεσμάτων που συσχετίζονται με την αντίληψη του πολιτισμού ως μια
διαδικασία, η οποία δεν είναι δυναμική και ευέλικτη κατά περίπτωση. Απεναντίας,
1 Όπως αναφέρεται στο Greg, 1996, σελ. 10.
2 Κύρια μέσα πολιτιστικής πολιτικής είναι: η αξιοποίηση των πολιτιστικών προτύπων, η αξιοποίηση του
πολιτιστικού χρόνου, η πολιτιστική υποδομή, η αξιοποίηση των μέσων επικοινωνίας, καθώς και η αξιοποίηση της
πολιτιστικής κληρονομιάς και του φυσικού περιβάλλοντος (Μπιτσάνη, 2004).

5
είναι γραμμική και συνδεμένη με ένα σύνολο σαφώς διατυπωμένων πολιτικών και
κυβερνητικών στόχων. Η σαφήνεια, η επιτυχία, η δυνατότητα μέτρησης των
αποτελεσμάτων3, ο χρονικός προσδιορισμός και η ρεαλιστική διατύπωση των στόχων
θεωρούνται εκ των ων ουκ άνευ. Άλλωστε, μια πολιτιστική πολιτική μπορεί να
ασκηθεί σωστά, μόνο μέσα από το σαφή προσδιορισμό των αντικειμενικών σκοπών
της και την ιεράρχηση τους. Επιπλέον, εξυπακούεται ότι αυτοί οι σκοποί πρέπει να
εξειδικεύονται σε στόχους και, όπου είναι εφικτό, να εκφράζονται σε ποσοτικούς
όρους.

Κύριοι σκοποί της πολιτιστικής πολιτικής για τη συντήρηση, την προώθηση και
τη διάδοση των πολιτιστικών αγαθών είναι: α) η προστασία της πολιτιστικής
κληρονομιάς και ταυτότητας, β) η ενίσχυση της καλλιτεχνικής και πνευματικής
δημιουργίας, γ) η ανάπτυξη όρων λαϊκής συμμετοχής αναφορικά με την απόλαυση
και τη δημιουργία των πολιτιστικών αγαθών, δ) η προώθηση της πολιτιστικής
επικοινωνίας με ξένα κράτη και η βελτίωση της πολιτιστικής εικόνας της χώρας στο
παγκόσμιο γίγνεσθαι (Κόνσολα, 1990). Μολοταύτα, βάσει μιας διαφορετικής
προσέγγισης, «μια πολιτική είναι πολιτιστική, όχι λόγω των στόχων που θέτει, αλλά
επειδή δίνει προτεραιότητα στη δημιουργική και πολιτισμένη πλευρά της ανθρώπινης
ζωής» (Ιωαννίδης, 2002, σελ.78). Μάλιστα, αν και ορισμένοι ισχυρίζονται ότι μια
πολιτιστική πολιτική, προκειμένου να στεφθεί με επιτυχία, είναι αναγκαίο να
διαμορφώνει σαφή αντίληψη περί πολιτισμού, εντούτοις, στο πλαίσιο εφαρμογής της,
ενώ ο πολιτισμός πρέπει οπωσδήποτε να σημαίνει κάτι, δεν πρέπει όμως να σημαίνει
τα πάντα (Miles & Paddison, 2005).

3 Η τάση για επιστημονική διατύπωση της πολιτιστικής πολιτικής των κρατών κατέστησε αναγκαία τη
χρησιμοποίηση και στον τομέα του πολιτισμού βασικών μεθόδων επιστημονικής ανάλυσης. Τέτοιες μέθοδοι, που
ήδη άρχισαν να χρησιμοποιούνται, είναι οι πολιτιστικές στατιστικές, η μελέτη των οικονομικών δαπανών σε
εθνικό, περιφερειακό, τοπικό και οικογενειακό επίπεδο, η στατιστική μελέτη των επαγγελμάτων των σχετικών με
την κουλτούρα, οι μελέτες για απόδειξη της σχέσης μεταξύ του κόστους και των ωφελημάτων από την υιοθέτηση
διαφορετικών πολιτιστικών πολιτικών και τέλος, η εισαγωγή σε εθνική κλίμακα των οικονομικών πολιτιστικών
λογαριασμών, καθώς και γενικότερα η μελέτη των οικονομικών της κουλτούρας.

6
1.2. Η Ευρωπαϊκή Ένωση και η Πολιτιστική Πολιτική

«Ο πολιτισμός είναι το σύνολο των ονείρων και των έργων που συμβάλλουν στην
πλήρη πραγμάτωση του ανθρώπου. Ο πολιτισμός απαιτεί ένα παράδοξο σύμφωνο: να
αποτελέσει η πολυμορφία την αρχή της ενότητας· να τονιστούν οι διαφορές όχι για να
προκύψουν διαιρέσεις, αλλά για να εμπλουτιστεί ο πολιτισμός ακόμα περισσότερο. Η
Ευρώπη υφίσταται ως πολιτισμός ή δεν υφίσταται καθόλου.» (Denis de Rougemont)4.

Σύμφωνα με τον Dario Fo, «προτού καν η Ευρώπη ενωθεί σε οικονομικό επίπεδο
ή γίνει αντιληπτή ως χώρος οικονομικών συμφερόντων και εμπορικών συναλλαγών,
ο πολιτισμός είχε ήδη ενώσει όλες τις χώρες της Ευρώπης. Οι τέχνες, η λογοτεχνία, η
μουσική είναι ο συνεκτικός ιστός της Ευρώπης» (SEC (2007) 570, σελ.2). Σίγουρα,
ορισμένα χαρακτηριστικά έπαιξαν σημαντικότατο ρόλο στον καθορισμό μιας
χαλαρής άλλα οπωσδήποτε υπαρκτής αίσθησης ευρωπαϊκής ταυτότητας. Τα
χαρακτηριστικά αυτά ήταν ο ελληνορωμαϊκός πολιτισμός, το ρωμαϊκό δίκαιο, η
δημοκρατία ως μια χαρακτηριστική πολιτική εφεύρεση, η τέχνη των Νεότερων
Χρόνων, ο Διαφωτισμός και, βέβαια, ο χριστιανισμός (Λάβδας, 2002). Η κοινή
πολιτισμική κληρονομιά των Ευρωπαίων είναι αποτέλεσμα αιώνων δημιουργίας,
μεταναστευτικών ροών και ανταλλαγών. Εν τοιαύτη περιπτώσει, το ενδιαφέρον της
Ευρωπαϊκής Ένωσης (Ε.Ε.) για τον πολιτισμό καλλιεργήθηκε σε άμεση συνάρτηση
με τις οικονομικές και κοινωνικές εξελίξεις της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης τόσο προς
την ενιαία αγορά όσο και προς τον τομέα της κοινωνικής πολιτικής5

4 Επιτροπή των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων, (2007), Ανακοίνωση της Επιτροπής των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων
σχετικά με μια ευρωπαϊκή ατζέντα για τον πολιτισμό σ’ έναν κόσμο παγκοσμιοποίησης: SEC (2007) 570, Βρυξέλλες,
σελ.2.
5 Ωστόσο, η πολιτιστική δράση δεν υπήρξε κοινοτική προτεραιότητα. Όπως αποδεικνύει και η Ιδρυτική Συνθήκη

της Ρώμης (1957), το ενδιαφέρον της Κοινότητας για τα πολιτιστικά ήταν αρχικώς ανύπαρκτο. Αρχικά, η
Κοινοτική Πολιτική για τον πολιτισμό δεν προβλεπόταν από τη Συνθήκη της Ρώμης και αυτό γιατί η ευρωπαϊκή
ολοκλήρωση επικεντρώθηκε κυρίως στις οικονομικές πτυχές (όπως η δημιουργία τελωνειακής ένωσης, η ενιαία
αγορά κ.ά.). Το 1973, ιδρύεται για πρώτη φορά µε κοινοτική πρωτοβουλία το “Τμήμα Πολιτιστικών
Προβλημάτων”, ενώ το 1974, η Κοινότητα αρχίζει να δραστηριοποιείται επισήμως στον πολιτιστικό τομέα µε
σχετικό ψήφισμα του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου. Το 1977, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, στα πλαίσια καθορισμού των
προτεραιοτήτων της, υπέβαλε στο Συμβούλιο Υπουργών και στο Ευρωκοινοβούλιο την πρώτη ανακοίνωση για
κοινοτική δράση στον πολιτιστικό τομέα. Με τη δεύτερη ανακοίνωση της Επιτροπής των Ευρωπαϊκών
Κοινοτήτων στις 12 Οκτωβρίου του 1982, η Κοινότητα καθόρισε σαφέστερα τη στάση της σχετικά με τις
πολιτιστικές δραστηριότητες και προσδιόρισε ότι η κοινοτική δράση θα αποτελούσε συμπλήρωμα της δράσης σε
σχέση με τις πολιτιστικές πολιτικές των κρατών-μελών, δηλαδή θα είχε επικουρικό χαρακτήρα (“Η ενίσχυση της
κοινοτικής δράσης στον πολιτιστικό τομέα” στο Συμπλήρωμα 6/82). Για την εδραίωση της παρουσίας της στο
πολιτιστικό πεδίο, η Κοινότητα ανέλαβε ορισμένες πρωτοβουλίες, όπως λ.χ. η αναστύλωση της Ακρόπολης των
Αθηνών, η δημιουργία της ορχήστρας νέων των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων. Το 1988, δημιουργήθηκε η Επιτροπή
Πολιτιστικών Θεμάτων, η οποία παρουσίασε υπό μορφή προγράμματος-πλαισίου τη τρίτη ανακοίνωση της για την
αναθέρμανση της πολιτιστικής δράσης στην Κοινότητα. Αυτή αφορούσε πέντε τομείς: στη δημιουργία ενός
ευρωπαϊκού πολιτιστικού χώρου, στη δημιουργία της ευρωπαϊκής οπτικοακουστικής βιομηχανίας, στην πρόσβαση
στις πολιτιστικές πηγές, στην πολιτιστική εκπαίδευση και στον διαπολιτιστικό διάλογο με τον υπόλοιπο κόσμο

7
(Αθανασοπούλου, 2002). Άλλωστε, «ο πολιτισμός και η ιδιαιτερότητα του,
συμπεριλαμβανομένης της πολυγλωσσίας, συνιστούν βασικά στοιχεία της
ευρωπαϊκής διαδικασίας ολοκλήρωσης»6.

Η «συμβολή σε µία παιδεία και κατάρτιση υψηλού επιπέδου, καθώς και στην
ανάπτυξη των πολιτισμών των κρατών-μελών» (Συνθήκη για την Ευρωπαϊκή
Κοινότητα, άρθρο 3, 1958) αναφέρθηκε μεταξύ των σκοπών της Ευρωπαϊκής
Κοινότητας. Μολοταύτα, στο κείμενο της αρχικής Συνθήκης για την Ευρωπαϊκή
Οικονομική Κοινότητα δεν υπήρχε διάταξη που να αναφερότανε γενικά στον
πολιτισμό ή έστω σε μορφές πολιτιστικής πολιτικής. Μοναδική εξαίρεση ήταν η
διάταξη του άρθρου 30 της Συνθήκης, σύμφωνα με την οποία «η προστασία των
εθνικών θησαυρών που έχουν καλλιτεχνική, ιστορική ή αρχαιολογική αξία»
(Συνθήκη για την Ευρωπαϊκή Κοινότητα, 1958) μπορούσε να δικαιολογήσει
περιοριστικά μέτρα εκ μέρους των κρατών-μελών στην ελεύθερη κυκλοφορία που
επίτασσε η Συνθήκη. Αργότερα, εκφράστηκε η επιθυμία «για βαθύτερες σχέσεις
αλληλεγγύης μεταξύ των λαών» και ο σεβασμός για «την ιστορία, τον πολιτισμό και
τις παραδόσεις τους» (Συνθήκη για την Ευρωπαϊκή Ένωση, Προοίμιο, 1993). Παρά
ταύτα, η κοινοτική δράση στον τομέα του πολιτισμού θεσμοθετήθηκε μόλις το 1993,
με την επικύρωση της Συνθήκης για την Ευρωπαϊκή Ένωση, η οποία περιλάμβανε
ξεχωριστό τίτλο για τον πολιτισμό (Συνθήκη για την Ευρωπαϊκή Ένωση, Τίτλος ΙΧ,
άρθρο 128, 1993).

Η πολιτιστική πολιτική της Ε.Ε. άρχισε να αναπτύσσεται σταδιακά με τη μορφή

πολιτιστικών προγραμμάτων, ώσπου περιλήφθηκε ειδικό άρθρο (128) στη Συνθήκη
του Μάαστριχτ για τη στήριξη κυρίως των πολιτιστικών δραστηριοτήτων στα κράτη-
μέλη της Ε.Ε. Κύριοι στόχοι των πολιτιστικών δραστηριοτήτων είναι: η βελτίωση της
γνώσης και της διάδοσης του πολιτισμού και της ιστορίας των ευρωπαϊκών λαών,
καθώς και η διαχείριση και η προστασία της πολιτιστικής κληρονομιάς και των
παραδόσεων, με σκοπό την επίτευξη μιας στενότερης συνεργασίας των ευρωπαϊκών
λαών και συγκεκριμένα στους τομείς εκείνους που μπορούν να χαρακτηριστούν ως

(Επιτροπή των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων, (1988), «Προώθηση της πολιτιστικής δράσης στην Ευρωπαϊκή
Κοινότητα» στο Συμπλήρωμα 4/87). Εν πάση περιπτώσει, το κοινοτικό ενδιαφέρον για τον πολιτισμό είναι
σχετικά πρόσφατο, αφού μέχρι τη Συνθήκη του Μάαστριχτ (1992) ο τομέας αυτός δεν είχε αποτελέσει βασικό
αντικείμενο κοινοτικής δράσης.
6 Επιτροπή των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων, (1988), «Ψήφισμα του Συμβουλίου της 16 ης Νοεμβρίου 2007 σχετικά

με μια ευρωπαϊκή ατζέντα για τον πολιτισμό» στην Επίσημη Εφημερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης 29.11.2007,
(2007/C 287/01, σελ.1).

8
πολιτισμός με την στενή έννοια (όπως είναι οι τέχνες, η λογοτεχνία, οι βιβλιοθήκες
κ.ά.) (Σκούντζος, 2006γ).

Ειδικότερα, η βάση για την ανάληψη δράσης από την Ε.Ε. στο τομέα του
πολιτισμού βρίσκεται στο άρθρο 151 (πρώην άρθρο 128) της Συνθήκης, όπου ορίζει
ότι «1. Η Κοινότητα συμβάλλει στην ανάπτυξη των πολιτισμών των κρατών μελών
και σέβεται την εθνική και περιφερειακή πολυμορφία τους, ενώ ταυτόχρονα
προβάλλει την κοινή πολιτιστική κληρονομιά. 2. Η δράση της Κοινότητας αποσκοπεί
στην ενθάρρυνση της συνεργασίας μεταξύ κρατών μελών και, αν αυτό είναι
αναγκαίο, υποστηρίζει και συμπληρώνει τη δράση τους στους εξής τομείς: - βελτίωση
της γνώσης και της διάδοσης του πολιτισμού και της ιστορίας των ευρωπαϊκών λαών,
- διατήρηση και προστασία της πολιτιστικής κληρονομιάς ευρωπαϊκής σημασίας, - μη
εμπορικές πολιτιστικές ανταλλαγές, - καλλιτεχνική και λογοτεχνική δημιουργία,
συμπεριλαμβανομένου του οπτικοακουστικού τομέα. 3. Η Κοινότητα και τα κράτη
μέλη ευνοούν τη συνεργασία με τις τρίτες χώρες και τους αρμόδιους διεθνείς
οργανισμούς στον πολιτιστικό τομέα, και ειδικότερα με το Συμβούλιο της Ευρώπης.
4. Η Κοινότητα όταν αναλαμβάνει δράσεις δυνάμει άλλων διατάξεων της παρούσας
Συνθήκης, λαμβάνει υπόψη της τις πολιτιστικές πτυχές, αποβλέποντας ειδικότερα στο
σεβασμό και στην προώθηση της πολυμορφίας των πολιτισμών της.»
(Αθανασοπούλου, 2002, σελ.163). Συνεπώς, ο πολιτισμός αποτελεί για την Ε.Ε.
πρωτίστως αρμοδιότητα των κρατών-μελών, για αυτό και σε αρκετές χώρες της
εξετάζεται σε μεγάλο βαθμό τόσο σε περιφερειακό όσο και σε τοπικό επίπεδο.

Ωστόσο, το παραπάνω άρθρο δεν προβλέπει εναρμόνιση των νομοθετικών και

κανονιστικών διατάξεων των κρατών-μελών. Η δράση σε επίπεδο Ε.Ε. πρέπει να
αναλαμβάνεται με απόλυτο σεβασμό της αρχής της επικουρικότητας 7 (le principe de
subsidiarité)8. Άλλωστε, κάθε κοινοτικό όργανο τηρεί αυτήν την αρχή, βάσει της

7 «Η αρχή της επικουρικότητας […] διέπει τις περιπτώσεις στις οποίες Κοινότητα και κράτος μέλος είναι το ίδιο
αρμόδια (συντρέχουσα αρμοδιότητα), με ανοικτό το ερώτημα ποιος από τους δύο θα ασκήσει τελικά την
αρμοδιότητα. Σύμφωνα με την εν λόγω αρχή, η κοινοτική αρμοδιότητα χωρεί μόνον επικουρικά, δηλαδή μόνον
εφόσον αποδειχθεί ότι, στη συγκεκριμένη περίπτωση, υπερτερεί η ρυθμιστική παρέμβαση της Κοινότητας
απέναντι σε εκείνη του κράτους μέλους. » (Σκανδάμης, 2001, σελ.334).
8 «Η αρχή της επικουρικότητας κατοχυρώθηκε επίσημα με τη Συνθήκη του Μάαστριχτ που την εγγράφει στη

Συνθήκη για την ίδρυση της Ευρωπαϊκής Κοινότητας (ΣΕΚ) [.…] 1. Η γενική σημασία και ο γενικός στόχος της
αρχής της επικουρικότητας είναι η διασφάλιση ενός βαθμού ανεξαρτησίας σε μια ιεραρχικά κατώτερη αρχή έναντι
μιας ανώτερης, και ειδικότερα σε μια τοπική αρχή έναντι της κεντρικής εξουσίας. Αφορά λοιπόν την κατανομή
αρμοδιοτήτων μεταξύ των διαφόρων επιπέδων εξουσίας, αρχή που αποτελεί τη θεσμική βάση των κρατών με
ομοσπονδιακή δομή. 2. Εφαρμοζόμενη στο πλαίσιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης, η αρχή της επικουρικότητας

9
οποίας αναλαμβάνεται πρωτοβουλία σε κοινοτικό επίπεδο μόνο σε περίπτωση που οι
στόχοι της προβλεπόμενης δράσης δεν μπορούν να επιτευχθούν επαρκώς μέσω της
δράσης των κρατών-μελών στο πλαίσιο του εθνικού τους συστήματος και είναι,
επομένως, δυνατό να επιτευχθούν καλύτερα στο πλαίσιο της Ένωσης (Συνθήκη για
την Ε.Ε., άρθρο 5). Επιπλέον, η δράση της Ε.Ε. σε σχέση με τον πολιτισμό, είναι
απαραίτητο να λαμβάνει υπόψη την αρχή της ενσωμάτωσης, όπως εξάλλου και κατά
την εφαρμογή οποιασδήποτε κοινοτικής δράσης (Αθανασοπούλου, 2002). Επομένως,
ο ρόλος της Ε.Ε. στον τομέα του πολιτισμού προσδιορίζεται ως επικουρικός της
εθνικής δράσης, ενώ η όποια κοινοτική παρέμβαση θα πρέπει να γίνεται με σεβασμό
της εθνικής και περιφερειακής ιδιομορφίας των κρατών-μελών.

Πράγματι, οι παρεμβάσεις της Ε.Ε. στο πεδίο του πολιτισμού συμπληρώνουν

και λειτουργούν προσθετικά στις δράσεις των κρατών-μελών της, τηρώντας
απαρέγκλιτα την αρχή της επικουρικότητας. Με άλλα λόγια, οι εθνικοί φορείς έχουν
τη διακριτική ευχέρεια να επιλέξουν τους πολιτιστικούς τομείς στους οποίους
κρίνουν ότι πρέπει να κατευθύνουν τη δράση τους, ενώ παράλληλα η Ε.Ε. προσφέρει
ένα πλαίσιο παρέμβασης ιδιαίτερα σημαντικό για τα διακρατικής εμβέλειας, αλλά και
τα τοπικά πολιτιστικά σχέδια.

Σε γενικές γραμμές, η συνεργασία της Ε.Ε. στον πολιτισμό γίνεται με βάση την
κοινή πολιτιστική κληρονομιά και με την έννοια αυτή, οι πολιτιστικές
δραστηριότητες σε επίπεδο Ε.Ε. επιδιώκουν τη στήριξη της πολιτιστικής
ολοκλήρωσης της Ένωσης9. Με τη σειρά της, η πολιτιστική κληρονομιά της Ε.Ε.,
εκτός του ότι επιτρέπει τη διατήρηση και την ενίσχυση της ταυτότητας των
περιφερειών των κρατών-μελών, αποτελεί μια δεξαμενή οικονομικών
δραστηριοτήτων και νέων θέσεων απασχόλησης. Αυτό εξάλλου εξηγεί και το λόγο

λειτουργεί ως κριτήριο που ρυθμίζει την άσκηση των μη αποκλειστικών αρμοδιοτήτων της Ένωσης. Αποκλείει
την παρέμβαση της Ένωσης εφόσον ένα ζήτημα μπορεί να ρυθμιστεί αποτελεσματικά από τα κράτη μέλη σε
κεντρικό, περιφερειακό ή τοπικό επίπεδο και νομιμοποιεί την Ένωση να ασκήσει τις εξουσίες της όταν τα κράτη
μέλη δεν είναι σε θέση να επιτύχουν τους στόχους μιας προβλεπόμενης δράσης κατά τρόπο ικανοποιητικό.
Σύμφωνα με το άρθρο 5 παράγραφος 3 της Συνθήκης ΕΕ, η παρέμβαση των θεσμικών οργάνων της Ένωσης
δυνάμει της αρχής της επικουρικότητας προϋποθέτει ότι πληρούνται τρεις όροι: α) δεν πρέπει να αφορά τομέα που
εμπίπτει στην αποκλειστική αρμοδιότητα της Ένωσης· β) οι στόχοι της προβλεπόμενης δράσης είναι αδύνατο να
επιτευχθούν με ικανοποιητικό τρόπο από τα κράτη μέλη· γ) η δράση μπορεί, λόγω της κλίμακας ή των
επιπτώσεών της, να εκτελεσθεί καλύτερα με μια παρέμβαση της Ένωσης.» (Naglič, Vesna & Παπαδοπούλου,
Δανάη, (2013). «Η αρχή της επικουρικότητας» στα Θεματολογικά δελτία για την Ευρωπαϊκή Ένωση, 2014)
(http://www.europarl.europa.eu/ftu/pdf/el/FTU_1.2.2.pdf (23/2/14)).
9 Η ένταξη του πολιτισμού στην εξελικτική διαδικασία της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης εξυπηρετεί τόσο

οικονομικούς όσο και πολιτικούς σκοπούς. Αναγνωρίζεται όλο και περισσότερο το αυξανόμενο οικονομικό βάρος
των πολιτιστικών δραστηριοτήτων, με συνέπεια η ανταγωνιστικότητα της Ευρώπης να στηρίζεται και στην
πολιτιστική δημιουργία και διάδοση των πολιτιστικών αγαθών.

10
που η κύρια πηγή χρηματοδότησης των πολιτιστικών σχεδίων προέρχεται από τα
διαρθρωτικά ταμεία της Ε.Ε.

Αναμφίβολα, η πρωτοτυπία και η επιτυχία της Ε.Ε. έγκειται στην ικανότητα της
να υπολήπτεται τη διαφορετική ιστορία κάθε κράτους-μέλους, η οποία είναι
συνυφασμένη με την ιστορία των άλλων κρατών-μελών, όπως συμβαίνει με τις
γλώσσες και τα πολιτισμικά επιτεύγματα. Παράλληλα, η Ε.Ε. διαμορφώνει κοινή
αντίληψη και κανόνες που εγγυώνται ειρήνη, σταθερότητα, ευημερία και αλληλεγγύη
και, ως εκ τούτου, τεράστιο πλούτο πολιτιστικής κληρονομιάς και δημιουργικότητας,
ο οποίος αυξάνεται διαρκώς με τις διαδοχικές διευρύνσεις. Η ενότητα μέσα από την
πολυμορφία, ο σεβασμός της πολιτισμικής και γλωσσικής ποικιλομορφίας και η
προώθηση μιας κοινής πολιτιστικής κληρονομιάς βρίσκονται στο επίκεντρο του
ευρωπαϊκού εγχειρήματος. Μάλιστα, αυτό απαιτείται σήμερα περισσότερο από ποτέ,
δεδομένου ότι ζούμε σ’ έναν κόσμο παγκοσμιοποίησης.

1.2.1. Η δράση της Ε.Ε. στον τομέα του πολιτισμού

Στις 7 Φεβρουαρίου του 1992 υπογράφηκε στο Μάαστριχτ η Συνθήκη για την
Ευρωπαϊκή Ένωση. Με το άρθρο 151, που φέρει τον τίτλο “Πολιτισμός”
αναγνωρίστηκε πλέον σαφώς κοινοτική αρμοδιότητα στον πολιτιστικό τομέα. Όμως
τελικά, η σχέση της Ε.Ε. με τον πολιτισμό είναι κάπως διστακτική και σίγουρα
επικουρική, αφού τα προβλεπόμενα μέτρα και διαδικασίες για την υλοποίηση των
πολιτιστικών στόχων περιορίζουν το Συμβούλιο μόνο σε «δράσεις ενθάρρυνσης,
χωρίς να εναρμονίζει τις νομοθετικές και κανονιστικές διατάξεις των κρατών μελών»
και σε έκδοση συστάσεων, κατόπιν ομοφωνίας (Συνθήκη για την Ευρωπαϊκή Ένωση,
άρθρο 151).

Ασφαλώς, αυτόνομη κοινοτική πολιτική δεν δύναται να υπάρξει, μιας και η

όποια πολιτική χρειάζεται να αναληφθεί θα πρέπει να είναι συμπληρωματική και
επικουρική εκείνης των κρατών-μελών. Οπότε, ο πολιτισμός αντιμετωπίζεται με τη
Συνθήκη είτε άμεσα ως αυτοτελές ζήτημα με δράσεις ενθάρρυνσης ή ομόφωνες
συστάσεις είτε έμμεσα ως πιθανή πτυχή των δράσεων που αναλαμβάνει η Κοινότητα
με βάση άλλες διατάξεις (Συνθήκη για την Ευρωπαϊκή Ένωση, άρθρο 151, παραγρ.

11
4). Από την άλλη όμως, παρουσιάζεται ως αποκλειστική κοινοτική αρμοδιότητα η
προβολή της κοινής πολιτιστικής κληρονομιάς. Επιπροσθέτως, αυτή η αρμοδιότητα,
δεν μπορεί εκ φύσεως να ασκηθεί είτε δεοντολογικά είτε αποτελεσματικά από
μεμονωμένα κράτη-μέλη. Παραδόξως, η Κοινότητα έχει τη δυνατότητα να επωμιστεί
αυτόνομη πολιτιστική πολιτική, δίχως αντίστοιχη ανάληψη εκ μέρους των κρατών-
μελών. Κοντολογίς, η κοινή πολιτιστική πολιτική δεν επιδιώκει την εναρμόνιση των
πολιτισμικών ταυτοτήτων των κρατών-μελών. Αντιθέτως, επιδιώκει τη διατήρηση της
ποικιλομορφίας τους10.

Γενικώς, η διαχείριση του πολιτισμού στη Γηραιά Ήπειρο οργανώνεται κυρίως

σε δύο επίπεδα δομών: στο διευρωπαϊκό και στο κρατικό. Το διευρωπαϊκό/
διακρατικό επίπεδο, αφορά διεθνείς οργανισμούς ως συλλογικές δομές,
αποτελούμενες από κράτη-μέλη. Αυτές οι δομές καθορίζουν το θεσμικό πλαίσιο της
διακρατικής συνεργασίας μέσα στο οποίο διαμορφώνονται συχνά και οι κρατικές
επιλογές στον τομέα του πολιτισμού. Το κρατικό επίπεδο άπτεται στη διαχείριση του
πολιτισμού στο πλαίσιο ενός κράτους και περιλαμβάνει δομές που σχετίζονται όχι
μόνο με το κέντρο της εξουσίας (κεντρική ή ομοσπονδιακή κυβέρνηση) άλλα και την
περιφέρεια (πρώτος και δεύτερος βαθμός τοπικής αυτοδιοίκησης).

Επισημαίνεται ότι η δράση της Ε.Ε. «έγκειται στον συντονισμό των

παράλληλων προσπαθειών για την ανάπτυξη των πολιτισμών των κρατών-μελών και
την προβολή της κοινής πολιτιστικής κληρονομιάς.» (Αθανασοπούλου, 2002,
σελ.164). Με βάση το κοινοτικό κεκτημένο, η Επιτροπή εξέδωσε Ανακοίνωση (COM
(1992) 149) προς το Συμβούλιο και το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο αποσκοπώντας στη
δημιουργία ενός γενικού πλαισίου αναφοράς βάσει του οποίου η Επιτροπή θα ήταν σε
θέση να υποβάλει συγκεκριμένες προτάσεις και ειδικά προγράμματα συνοδευόμενα
από δημοσιονομικές προβλέψεις. «Κατά την Επιτροπή, προτεραιότητα θα έπρεπε να

10 Κατά τη διάρκεια των διεθνών διαπραγματεύσεων της General Agreement on Tariffs and Trade (GATT) (1992)
και στη συνέχεια στις διεθνείς διαπραγματεύσεις στο πλαίσιο του Παγκόσμιου Οργανισμού Εμπορίου (1999) η
έννοια της “πολιτισμικής διαφορετικότητας” αποτέλεσε το κύριο πεδίο αντιπαράθεσης και σύγκρουσης μεταξύ
Η.Π.Α. και Ε.E. Κύριος εκφραστής του προαναφερθέντος όρου υπήρξε η Γαλλία, θέτοντας τη πολιτισμική
διαφορετικότητα ως κεντρικό πυρήνα του πολιτικού λόγου της εξωτερικής της πολιτικής, Ο όρος “πολιτισμική
διαφορετικότητα” (diversité culturelle) είναι μετεξέλιξη του νομικού όρου “exception culturelle” (πολιτισμική
εξαίρεση), ο οποίος υποδηλώνει την απαίτηση της E.E. στο πλαίσιο των διαπραγματεύσεων της GATT, να
εξαιρεθούν τα προϊόντα του οπτικοακουστικού τομέα από τις διαπραγματεύσεις. Λαμβάνοντας υπόψη τις
ιδιαιτερότητες των πολιτιστικών προϊόντων, είναι ανεπίτρεπτο και αθέμιτο να υπόκεινται στους γενικούς νόμους
της αγοράς, του εμπορίου και του ανταγωνισμού.

12
δοθεί σε τρεις κατευθύνσεις: 1. Ενθάρρυνση της πολιτιστικής ανάπτυξης στον ενιαίο
χώρο χωρίς σύνορα. 2. Συμβολή στην προβολή της κοινής κληρονομιάς μέσων
δράσεων ενθάρρυνσης σε συγκεκριμένους πολιτιστικούς τομείς. 3. Ενίσχυση της
συνεργασίας με τρίτες χώρες και τους αρμόδιους διεθνείς οργανισμούς και ειδικότερα
με το Συμβούλιο της Ευρώπης.» (Δημόπουλος, 2006β, σελ.799). Βασισμένη σε αυτό
το γενικό πλαίσιο, η μετα-Μάαστριχτ κοινοτική πολιτιστική πολιτική επικεντρώθηκε
σε τέσσερις περιοχές κοινοτικής παρέμβασης και αντίστοιχα προγράμματα δράσης:
το “Καλειδοσκόπιο”, το “Ariane”, το “Raphael” και το “Media”.

Το πρόγραμμα “Καλειδοσκόπιο” (1/1/1996-1998) ήταν το πρώτο πολιτιστικό

πρόγραμμα της Ε.Ε. Υιοθετήθηκε, μετά από ομώνυμο πιλοτικό πρόγραμμα του 1990,
στις 15 Μαρτίου του 1995 για μία περίοδο τριών ετών και αργότερα παρατάθηκε για
έναν ακόμα χρόνο. Είχε στόχο να ενθαρρύνει την καλλιτεχνική δημιουργία, καθώς
και να προωθήσει τη γνωριμία και τη διάδοση του πολιτισμού και της πολιτιστικής
ζωής των λαών της Ε.Ε., μέσω της συνεργασίας των κρατών-μελών. Αφορούσε τις
θεατρικές και τις εικαστικές τέχνες, τα πολυμέσα ως μέσο καλλιτεχνικής έκφρασης,
καθώς και τις εφαρμοσμένες τέχνες11.

Το πρόγραμμα “Ariane” (1997-1999) απέβλεπε στη στήριξη του τομέα του

βιβλίου και της ανάγνωσης, περιλαμβανομένης και της μετάφρασης. Στόχοι του
προγράμματος ήταν οι εξής: α) να ενθαρρύνει τη συνεργασία μεταξύ των κρατών-
μελών στον τομέα των βιβλίων και της ανάγνωσης και να συμπληρώνουν τις
δραστηριότητές τους σε αυτόν τον τομέα, συμβάλλοντας στην ανάπτυξη των
πολιτισμών τους, ενώ γίνονταν σεβαστές η εθνική και περιφερειακή πολυμορφία και
β) να αυξήσει τη γνώση και τη διάδοση της λογοτεχνίας και της ιστορίας των
ευρωπαϊκών λαών, ιδίως μέσω της στήριξης για τη μετάφραση λογοτεχνικών και
θεατρικών έργων και έργων αναφοράς12.

Το πρόγραμμα “Raphael” (1997-2000) είχε ως στόχο να συμπληρώσει τις

πολιτικές των κρατών-μελών στον τομέα της πολιτιστικής κληρονομιάς με
ευρωπαϊκή διάσταση. Συγκεκριμένα, επιδίωκε να ενθαρρύνει τη συνεργασία για την

11
http://europa.eu/rapid/press-release_IP-95-764_el.htm (26/2/14).
12 http://ec.europa.eu/culture/archive/culture2000/historique/ariane_en.html (26/2/14).

13
προστασία, διατήρηση, αξιοποίηση και ανάδειξη της πολιτιστικής κληρονομιάς της
Ευρώπης, να ευαισθητοποιήσει τους πολίτες και να διευκολύνει τη πρόσβασή τους σε
αυτή. Επιπλέον, απέβλεπε στη διεθνή συνεργασία με την ανταλλαγή τεχνογνωσίας σε
θέματα διατήρησής της πολιτιστικής κληρονομιάς, καθώς και στον εμπλουτισμό
γνώσεων και στην αξιοποίηση του ανθρώπινου δυναμικού στα παραπάνω ζητήματα
σε ευρωπαϊκό επίπεδο13.

Το πρόγραμμα “Media” (1996-2000) στόχευε στην προώθηση της ευρωπαϊκής

οπτικοακουστικής κληρονομιάς, στην ενθάρρυνση της διακρατικής κυκλοφορίας των
κινηματογραφικών ταινιών και στην προαγωγή της ανταγωνιστικότητας της
οπτικοακουστικής βιομηχανίας. Αναγνώρισε τον πολιτιστικό, εκπαιδευτικό,
κοινωνικό και οικονομικό ρόλο των “φεστιβάλ”, συγχρηματοδοτώντας αυτά σε όλη
την Ευρώπη14. Επίσης, σχεδιάστηκε με σκοπό να ενταθεί ο διαπολιτισμικός διάλογος,
να αυξηθεί η αμοιβαία γνώση των ευρωπαϊκών πολιτιστικών παραδόσεων και να
αναπτυχθεί το πολιτιστικό δυναμικό.

Για καθέναν από τους παραπάνω τομείς κοινοτικής παρέμβασης σχεδιάστηκαν

προγράμματα τα οποία είτε ολοκληρώθηκαν στη δεκαετία του 1990 είτε
ενσωματώθηκαν στο νέο πρόγραμμα-πλαίσιο “Πολιτισμός 2000”. Στα θετικά
αποτελέσματα της λειτουργίας αυτών των κοινοτικών προγραμμάτων ήταν η
διευκόλυνση της διακρατικής συνεργασίας, η αξιοποίηση της πολιτιστικής
κληρονομιάς, η προβολή της κοινής ευρωπαϊκής ταυτότητας και της πολυμορφίας
των ευρωπαϊκών λαών, καθώς και η πρόσβαση του κοινού σε πολιτιστικές
εκδηλώσεις (Αθανασοπούλου, 2002).

Το πρόγραμμα “Πολιτισμός 2000”, το οποίο συγκέντρωσε τα παλαιά

προγράμματα “Ραφαήλ”, “Αριάδνη” και “Καλειδοσκόπιο”, αποσκοπούσε στη
δημιουργία κοινού πολιτιστικού χώρου μέσα από την προώθηση του πολιτιστικού
διαλόγου και της γνώσης της ιστορίας, της δημιουργίας, της διάδοσης του πολιτισμού
και της κινητικότητας των καλλιτεχνών και των έργων τους, της ευρωπαϊκής
πολιτιστικής κληρονομιάς, των νέων μορφών πολιτιστικής έκφρασης, καθώς και του
κοινωνικού και οικονομικού ρόλου που διαδραματίζει ο πολιτισμός. Το πρόγραμμα
13 http://ec.europa.eu/culture/archive/culture2000/historique/raphael_en.html (26/4/14).
14 http://www.platforma.gr/index.php/lang-el/platformavideo9/-media (26/12/14).

14
“Πολιτισμός 2000” υποστήριξε σχέδια διακρατικής συνεργασίας, τα οποία
συνεπάγονταν τη συνεργασία δημιουργών, πολιτιστικών παραγόντων και
πολιτιστικών φορέων στις χώρες που συμμετείχαν σε αυτό. Εν τέλει, το εν λόγω
πρόγραμμα αντικαταστάθηκε από το πρόγραμμα “Πολιτισμός 2007”15.

1.2.2. Πρόγραμμα “Πολιτισμός”

Το πρόγραμμα “Πολιτισμός” είναι ένα ενιαίο πολυετές πρόγραμμα, με

προϋπολογισμό ύψους 400 εκατομμύρια ευρώ για επτά χρόνια (Ευρωπαϊκή Ένωση,
2013), για τις κοινοτικές ενέργειες που αναλαμβάνονται στον πολιτιστικό τομέα. Το
πρόγραμμα είναι ανοικτό σε όλους τους πολιτιστικούς τομείς και σε όλες τις
κατηγορίες πολιτιστικών φορέων και βασίζεται στο άρθρο 151 της Συνθήκης ΕΚ.
Επιπλέον, δεν υποστηρίζει μόνο πολιτιστικές δράσεις, άλλα παρέχει και μια
πλατφόρμα για τη δημιουργία πολιτιστικών οργανώσεων με εμπειρογνωσία σε
ευρωπαϊκά θέματα και την προώθηση του διαπολιτισμικού διαλόγου.

Συγκεκριμένα, τo πρόγραμμα “Πολιτισμός” (2007-2013) επιδίωκε την ανάδειξη

του πολιτιστικού χώρου, ο οποίος είναι κοινός για τους Ευρωπαίους. Στηρίχθηκε
στην κοινή πολιτιστική κληρονομιά, μέσω της ανάπτυξης της πολιτιστικής
συνεργασίας των δημιουργών, των πολιτιστικών παραγόντων και των πολιτιστικών
οργανισμών, στις χώρες που συμμετείχαν στο πρόγραμμα, με σκοπό να ενθαρρύνει τη
δημιουργία ευρωπαϊκής ιθαγένειας (Απόφαση 1855/2006, ενοποιημένη
έκδοση 25.12.2008). Επιπροσθέτως, επιζητούσε να διευκολύνει την αμοιβαία
κατανόηση, να τονώσει τη δημιουργικότητα και να συμβάλει στον αμοιβαίο
εμπλουτισμό των πολιτιστικών παραδόσεων16. Φιλοδοξούσε λοιπόν, να βοηθήσει

15 http://europa.eu/legislation_summaries/culture/l29006_el.htm (26/2/14).
16 «Το πρόγραμμα “Πολιτισμός 2000” συμβάλλει στην προώθηση ενός κοινού για τους λαούς της Ευρώπης
πολιτιστικού χώρου. Στο πλαίσιο αυτό, ευνοεί τη συνεργασία ανάμεσα στους καλλιτεχνικούς δημιουργούς, τους
πολιτιστικούς φορείς, τους ιδιωτικούς και δημόσιους ανάδοχους, τις δραστηριότητες των πολιτιστικών δικτύων
και τους άλλους εταίρους καθώς και με τα πολιτιστικά ιδρύματα των κρατών μελών και των λοιπών
συμμετεχόντων κρατών για την επίτευξη των ακόλουθων στόχων : (α) την προώθηση του πολιτιστικού διαλόγου
και της αμοιβαίας γνώσης του πολιτισμού και της ιστορίας των ευρωπαϊκών λαών, (β) την προώθηση της
δημιουργικότητας και τη διασυνοριακή διάδοση του πολιτισμού, την κυκλοφορία των καλλιτεχνών, των
δημιουργών και των λοιπών επαγγελματιών και φορέων του πολιτιστικού τομέα καθώς και των έργων τους, με
ιδιαίτερη έμφαση στους νέους και στα κοινωνικώς μειονεκτούντα άτομα και στην πολιτισμική πολυμορφία, (γ)
την ανάδειξη της πολιτιστικής πολυμορφίας και την ανάπτυξη νέων μορφών πολιτιστικής έκφρασης, (δ) την κοινή
αποδοχή και την προβολή, σε ευρωπαϊκό επίπεδο, της κοινής πολιτιστικής κληρονομιάς πανευρωπαϊκής
σημασίας· τη διάδοση της τεχνογνωσίας και την προαγωγή ορθών πρακτικών για τη διατήρηση και τη διαφύλαξή
της, (ε) τη συνεκτίμηση του ρόλου του πολιτισμού στην κοινωνικοοικονομική ανάπτυξη, (στ) την ενθάρρυνση του

15
χιλιάδες πολιτιστικούς οργανισμούς να καταρτίσουν και να εφαρμόσουν πολιτιστικά
και καλλιτεχνικά προγράμματα που θα βελτίωναν τη γνώση και τη διάδοση της
ευρωπαϊκής πολιτιστικής κληρονομιάς, θα προήγαγαν τις πολιτιστικές ανταλλαγές
και θα τόνωναν την καλλιτεχνική και λογοτεχνική δημιουργία, καθώς και τη
λογοτεχνική μετάφραση (COM (2007) 242). Αυτό το πρόγραμμα ήταν ανοικτό στη
συμμετοχή μη οπτικοακουστικών επιχειρήσεων του πολιτιστικού κλάδου και
ειδικότερα μικρών επιχειρήσεων, εφόσον οι εν λόγω επιχειρήσεις ενεργούσαν ως μη
κερδοσκοπικές με πολιτιστικό προσανατολισμό.

Οι δραστηριότητες που υποστηρίζονταν στο πλαίσιο του προγράμματος ανήκαν

σε τρεις κύριες τυπολογίες, οι οποίες αντιστοιχούσαν στα σκέλη του προγράμματος:
α) στήριξη σχεδίων για πολιτιστικές δράσεις17, β) στήριξη οργανισμών που
δραστηριοποιούνται σε ευρωπαϊκό επίπεδο στον πολιτιστικό τομέα18 και γ) στήριξη
εργασιών ανάλυσης και συλλογής, καθώς και διάδοσης πληροφοριών και
μεγιστοποίησης της επίδρασης των σχεδίων στον τομέα της πολιτιστικής
συνεργασίας19.

διαπολιτισμικού διαλόγου και των ανταλλαγών μεταξύ ευρωπαϊκών και μη ευρωπαϊκών πολιτισμών, (ζ) τη ρητή
αναγνώριση του πολιτισμού ως οικονομικού παράγοντα αλλά και ως συντελεστή της κοινωνικής ένταξης και της
ιδιότητας του πολίτη, (η) τη βελτιωμένη πρόσβαση και συμμετοχή στην πολιτιστική ζωή στην Ευρωπαϊκή Ένωση
για όσο το δυνατόν μεγαλύτερο αριθμό πολιτών» (ΑΠΟΦΑΣΗ Αριθ. 508 /2000/ΕΚ ΤΟΥ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟΥ
ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΙΟΥ ΚΑΙ ΤΟΥ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟΥ ΤΗΣ Ε.Ε, Απόφαση του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του
Συμβουλίου για τη θέσπιση του προγράμματος “Πολιτισμός 2000”, PE-CONS 3638/99, σελ.7-8).
17 Παρέχονταν στήριξη στους πολιτιστικούς οργανισμούς ώστε να συνεργαστούν σε διασυνοριακό επίπεδο και να

σχεδιάσουν και να υλοποιήσουν πολιτιστικές και καλλιτεχνικές δραστηριότητες. Σκοπός αυτού του σκέλους ήταν
να βοηθήσει διάφορους οργανισμούς, όπως θέατρα, μουσεία, επαγγελματικές ενώσεις, ερευνητικά κέντρα,
πανεπιστήμια, πολιτιστικά ινστιτούτα και δημόσιες αρχές, των χωρών που συμμετείχαν στο πρόγραμμα να
συνεργαστούν μεταξύ τους έτσι ώστε να αναπτυχθεί η συνεργασία μεταξύ διαφορετικών τομέων και να επεκταθεί
η πολιτιστική και καλλιτεχνική τους εμβέλεια σε διασυνοριακό επίπεδο
(http://www.ccp.culture.gr/index.php?option=com_content&view=article&id=5&Itemid=2&lang=el (21/2/14)) .
18 Πολιτιστικοί οργανισμοί που δραστηριοποιούνταν, ή επιθυμούσαν να δραστηριοποιηθούν σε ευρωπαϊκό
επίπεδο στον τομέα του πολιτισμού μπορούσαν να λάβουν στήριξη για τις λειτουργικές τους δαπάνες. Η
επιδότηση που παρέχονταν στο πλαίσιο αυτού του σκέλους είχε τη μορφή στήριξης των λειτουργικών δαπανών
των εν λόγω δικαιούχων οργανισμών για την υλοποίηση του προγράμματος εργασίας τους. Στο πλαίσιο αυτού του
σκέλους επιλέξιμες ήταν τρεις κατηγορίες οργανισμών: α) οι Πρεσβευτές, β) τα δίκτυα προώθησης και γ) οι
πλατφόρμες δομημένου διαλόγου
(http://www.ccp.culture.gr/index.php?option=com_content&view=article&id=5&Itemid=2&lang=el (21/2/14)) .
19 Η Ευρωπαϊκή Ένωση παρείχε στήριξη σε δραστηριότητες ανάλυσης και διάδοσης, που βοηθούσαν στη συλλογή

και στη διερεύνηση αποτελεσμάτων, ώστε να καλυφθεί η ανάγκη για βάσιμα ποσοτικά στοιχεία στον πολιτιστικό
τομέα, καθώς και στην αξιολόγησή τους με βάση τους στόχους του προγράμματος. Το πρόγραμμα στήριζε τη
διεξαγωγή μελετών και εργασιών ανάλυσης στον τομέα της ευρωπαϊκής πολιτιστικής συνεργασίας και της
ανάπτυξης ευρωπαϊκής πολιτιστικής πολιτικής. Αυτή η στήριξη είχε στόχο την αύξηση του όγκου και της
ποιότητας των πληροφοριών και των στοιχείων, την ανάπτυξη συγκριτικών δεδομένων και αναλύσεων σχετικά με
την πολιτιστική συνεργασία σε ευρωπαϊκή κλίμακα, ιδίως όσον αφορά την κινητικότητα των δημιουργών και των
παραγόντων στον τομέα του πολιτισμού, την κυκλοφορία των έργων τέχνης και των καλλιτεχνικών και
πολιτιστικών προϊόντων καθώς και τον διαπολιτισμικό διάλογο. Επίσης, το πρόγραμμα στήρίζε τη συλλογή και τη
διάδοση πληροφοριών και τις δραστηριότητες που είχαν στόχο τη μεγιστοποίηση της επίδρασης των σχεδίων.
Τέλος, προωθούσε την ανταλλαγή εμπειριών και ορθών πρακτικών, τη διάδοση των πληροφοριών σχετικά με το
πολιτιστικό πρόγραμμα, αλλά και την ευρύτερη διευρωπαϊκή πολιτιστική συνεργασία.

16
 Εν τέλει, στο πρόγραμμα “Πολιτισμός” (2007-2013) συμμετείχαν τα 27 κράτη-
μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης, οι χώρες του Ευρωπαϊκού Οικονομικού Χώρου
(Νορβηγία, Ισλανδία, Λιχτενστάιν) και οι υποψήφιες προς ένταξη στην Ε.Ε. χώρες
(Κροατία, Τουρκία, Π.Γ.Δ.Μ., Σερβία). Ο γενικός στόχος του προγράμματος
“Πολιτισμός’ ήταν, όπως και των προηγούμενων προγραμμάτων για τον πολιτισμό, η
ανάδειξη ενός κοινού πολιτιστικού χώρου για τους Ευρωπαίους με σκοπό να
προωθηθεί η διαμόρφωση μιας ευρωπαϊκής ταυτότητας. Επίσης, το πρόγραμμα
βασίστηκε σε τρεις στόχους με μεγάλη ευρωπαϊκή προστιθέμενη αξία: α) την
προώθηση της διακρατικής κινητικότητας των εργαζομένων στον τομέα του
πολιτισμού, β) την ενθάρρυνση της διακρατικής κυκλοφορίας των καλλιτεχνικών και
πολιτιστικών έργων και προϊόντων πέρα από τα εθνικά σύνορα και γ) την
ενθάρρυνση του διαπολιτισμικού διαλόγου20.

Για την υλοποίηση των προαναφερόμενων στόχων, η Επιτροπή παρείχε τρία

επίπεδα παρέμβασης, καθένα από τα οποία ανταποκρίνονταν σε ξεχωριστές ανάγκες:
α) στη στήριξη πολιτιστικών ενεργειών21, β) στη στήριξη σε οργανισμούς που
δραστηριοποιούνται στον πολιτιστικό τομέα22 και γ) στη στήριξη εργασιών ανάλυσης

(http://www.ccp.culture.gr/index.php?option=com_content&view=article&id=5&Itemid=2&lang=el (21/2/14)) .
20 http://europa.eu/legislation_summaries/culture/l29016_el.htm (20/2/14).
21 Η απόφαση αυτή καθορίζει τρία είδη πολιτιστικών ενεργειών οι οποίες μπορούν να λάβουν υποστήριξη από την

Ε.Ε.:
Τα σχέδια πολυετούς συνεργασίας. Τα σχέδια αυτά βασίζονται στη συνεργασία τουλάχιστον έξι
πολιτιστικών φορέων από έξι διαφορετικές χώρες που συμμετέχουν στο πρόγραμμα. Τα σχέδια συνεργασίας
διαρκούν από τρία έως πέντε έτη και βασίζονται σε συμφωνία συνεργασίας. Στόχος της στήριξης της Ε.Ε. είναι να
βοηθήσει τις συνεργασίες αυτές στο ξεκίνημά τους ή στο στάδιο της γεωγραφικής επέκτασής τους προκειμένου να
τεθούν σε βιώσιμες βάσεις. Η επιλογή των σχεδίων που μπορούν να επιδοτηθούν γίνεται ύστερα από προσκλήσεις
υποβολής προτάσεων. Η ενίσχυση της Ε.Ε. δεν μπορεί να υπερβαίνει το 50 % του επιλέξιμου προϋπολογισμού
του σχεδίου, ούτε το ποσό των 500.000 ευρώ ετησίως για όλες τις δραστηριότητες του συνόλου αυτών των
σχεδίων συνεργασίας·

Οι ενέργειες συνεργασίας. Πρόκειται για ενέργειες πολιτιστικής συνεργασίας μεταξύ ευρωπαϊκών φορέων,
των οποίων η ανώτατη διάρκεια είναι δύο έτη. Προτεραιότητα δίνεται στη δημιουργικότητα και στην καινοτομία.
Κάθε ενέργεια υλοποιείται στο πλαίσιο εταιρικής σχέσης τουλάχιστον τριών πολιτιστικών φορέων από τρεις
διαφορετικές συμμετέχουσες χώρες. Η επιλογή γίνεται ύστερα από τη δημοσίευση πρόσκλησης υποβολής
προτάσεων. Τα κριτήρια επιλογής είναι τα ίδια με εκείνα που αναφέρονται για τα σχέδια πολυετούς συνεργασίας.
Η στήριξη της ΕΕ κυμαίνεται από 50.000 έως 200.000 ευρώ και χορηγείται για δύο έτη κατ’ ανώτατο όριο.

Οι ειδικές ενέργειες. Παρέχεται επίσης βοήθεια σε ειδικές ενέργειες συμβολικού χαρακτήρα και
σημαντικής εμβέλειας. Για να χαρακτηριστούν έτσι οι ενέργειες αυτές πρέπει να έχουν σημαντική απήχηση στους
λαούς της Ευρώπης και να συμβάλλουν στην ευαισθητοποίησή τους όσον αφορά την πολιτιστική ποικιλομορφία
και στην ενίσχυση της αίσθησής τους ότι ανήκουν στην ίδια κοινότητα. Οι όροι επιλογής θα εξαρτώνται από τη
συγκεκριμένη ενέργεια και η χρηματοδότηση δεν μπορεί να υπερβαίνει το 60 % του προϋπολογισμού του σχεδίου
(http://europa.eu/legislation_summaries/culture/l29016_el.htm (20/2/14)).
22 Η στήριξη αυτή αφορά τους οργανισμούς οι οποίοι διαθέτουν δυνητική ακτινοβολία στο επίπεδο όλης της Ε.Ε.

ή καλύπτουν τουλάχιστον επτά ευρωπαϊκές χώρες. Οι οργανισμοί λαμβάνουν στήριξη όταν παρέχουν
εκπροσώπηση σε επίπεδο Ε.Ε., διαδίδοντας πληροφορίες που επιτρέπουν τη διευκόλυνση της πολιτιστικής
διευρωπαϊκής συνεργασίας ή συμμετέχουν σε σχέδια πολιτιστικής συνεργασίας ενεργώντας ως πρεσβευτές του
ευρωπαϊκού πολιτισμού. Η επιλογή γίνεται ύστερα από τη δημοσίευση πρόσκλησης υποβολής προτάσεων
(http://europa.eu/legislation_summaries/culture/l29016_el.htm (20/2/14)).

17
καθώς και στη συλλογή και διάδοση πληροφοριών και αύξηση στο μέγιστο της
επίδρασης των σχεδίων στον τομέα της πολιτιστικής συνεργασίας και της ανάπτυξης
της πολιτικής23. Κατά την εφαρμογή του προγράμματος “Πολιτισμός 2000”, η
Επιτροπή, σε συνεργασία με τα κράτη-μέλη, εξασφάλιζε τη γενική συνεκτικότητα και
συμπληρωματικότητα προς τις σχετικές κοινοτικές πολιτικές και τις δράσεις που
είχαν επιπτώσεις στον πολιτιστικό τομέα. Στο πλαίσιο αυτό, ήταν δυνατόν να
περιληφθούν συμπληρωματικά σχέδια χρηματοδοτούμενα από άλλα κοινοτικά
προγράμματα.

1.2.3. Η Ευρωπαϊκή ατζέντα για τον πολιτισμό

Οι εκτενείς διαβουλεύσεις, που διενεργήθηκαν το 2006, έδωσαν τη δυνατότητα

στην Επιτροπή να επιτύχει αρραγή συναίνεση για την έκδοση νέας κοινοτικής
ατζέντας για τον πολιτισμό, στηριζόμενη στις επιτυχίες του παρελθόντος και με
σκοπό την ενίσχυση των δραστηριοτήτων που βρίσκονταν σε εξέλιξη. Η εν λόγω
ατζέντα διαρθρώνονταν γύρω από τρεις αλληλένδετες δέσμες στόχων: α) Προαγωγή
της πολιτιστικής πολυμορφίας24 και του διαπολιτισμικού διαλόγου· β) Προώθηση του
πολιτισμού ως καταλύτη για τη δημιουργικότητα στο πλαίσιο της στρατηγικής της
Λισσαβόνας για την ανάπτυξη και την απασχόληση· γ) Προβολή του πολιτισμού ως
ζωτικού στοιχείου στις διεθνείς σχέσεις της Ένωσης (COM (2007) 242). Επομένως,
αυτοί οι στρατηγικοί στόχοι, προορίζονταν να κατευθύνουν την κοινοτική δράση στο
μέλλον, με απόλυτο σεβασμό της αρχής της επικουρικότητας. Σύμφωνα με την
Ευρωπαϊκή ατζέντα για τον πολιτισμό σε έναν κόσμο παγκοσμιοποίησης, ο
πολιτισμός είναι απαραίτητο στοιχείο για την επίτευξη των στρατηγικών στόχων της
Ε.Ε., δηλαδή της ευημερίας, της αλληλεγγύης και της ασφάλειας, ενώ παράλληλα
εξασφαλίζει ισχυρότερη παρουσία στη διεθνή σκηνή.

23 Σκοπός του σκέλους αυτού είναι η αύξηση του όγκου και της ποιότητας των πληροφοριών και των
αριθμητικών στοιχείων σχετικά με την πολιτιστική συνεργασία και την ανάπτυξη της πολιτικής στον τομέα του
πολιτισμού σε ευρωπαϊκό επίπεδο καθώς και η ενθάρρυνση της διάδοσής τους, και μέσω του διαδικτύου. Επίσης,
σκοπός του είναι επίσης η διάδοση των πρακτικών πληροφοριών για το πρόγραμμα να έχει ακριβείς στόχους σε
τοπικό επίπεδο (http://europa.eu/legislation_summaries/culture/l29016_el.htm (20/2/14)).
24 Οι ομάδες με διακριτά πολιτιστικά χαρακτηριστικά πρέπει να έχουν τη δυνατότητα και να είναι ικανές να

διατηρούν και να προβάλλουν τη διαφορετικότητα τους. Με άλλα λόγια, τα μέλη μιας πολιτιστικής ομάδας πρέπει
να μπορούν να διατηρούν τα βασικά στοιχεία της πολιτιστικής τους ταυτότητας και να μην αφομοιώνονται παρά
τη θέληση τους στο κυρίαρχο, πλειοψηφικό πολιτιστικό σύστημα αξιών. Διαδικασίες πολιτιστικής ισοπέδωσης
που συνδέονται με τη διαδικασία της παγκοσμιοποίησης θεωρούνται ως μορφή πολιτιστικής ένδειας.

18
 Συγκεκριμένα, για τα κράτη-μέλη και τις περιφέρειές τους, η ατζέντα θα
βοηθούσε στην περαιτέρω ανάπτυξη των πολιτικών τους στους τομείς αυτούς με
γνώμονα τους κοινούς στόχους και μεριμνούσε για την εφαρμογή κοινών
δραστηριοτήτων, μέσω, μεταξύ άλλων, της ανοικτής μεθόδου συντονισμού, καθώς
και στη διερεύνηση των ευκαιριών που πρόσφερε η κοινοτική χρηματοδότηση. Για
τους παράγοντες του τομέα του πολιτισμού, όπως οι επαγγελματικές ενώσεις, οι
πολιτιστικοί οργανισμοί, οι μη κυβερνητικές οργανώσεις, τα ευρωπαϊκά δίκτυα, τα
ιδρύματα κ.λπ., η ατζέντα θα συνεπάγονταν την προσήλωση στο διάλογο με τα
κοινοτικά όργανα και την παροχή στήριξης για την κατάρτιση νέων κοινοτικών
πολιτικών και ενεργειών, καθώς και για την ανάπτυξη διαλόγου μεταξύ τους. Για την
Επιτροπή, η ατζέντα έπαιζε καταλυτικό ρόλο στην κινητοποίηση των εσωτερικών και
εξωτερικών πολιτικών, των κοινοτικών χρηματοδοτικών προγραμμάτων, καθώς και
έναν επικαιροποιημένο ρόλο όσον αφορά τη δραστηριοποίηση, την ανταλλαγή ορθών
πρακτικών και το διάλογο με όλους τους φορείς. Τέλος, για όλους τους φορείς θα
ανανέωνε το αίσθημα της συνεργασίας και του ενστερνισμού της κοινοτικής δράσης
για την επίτευξη των πολιτιστικών στόχων (COM (2007) 242).

Η άνθηση των πολιτιστικών παραδόσεων των κρατών-μελών, στα πλαίσια

σεβασμού της εθνικής και την περιφερειακής πολυμορφίας τους, συνιστά σημαντικό
στόχο της Ε.Ε., ο οποίος ορίζεται από τη Συνθήκη ΕΚ. Σύμφωνα με την ευρωπαϊκή
ατζέντα, θα πρέπει να επιτευχθούν οι ακόλουθοι ειδικοί στόχοι: «- Προώθηση της
κινητικότητας των καλλιτεχνών και των επαγγελματιών του πολιτιστικού τομέα,
καθώς και της κυκλοφορίας κάθε πολιτιστικής έκφρασης πέρα από τα εθνικά σύνορα:
- κινητοποίηση δημόσιων και ιδιωτικών πόρων υπέρ της κινητικότητας των
καλλιτεχνών και των εργαζομένων στον πολιτιστικό τομέα εντός της ΕΕ· - προώθηση
της κινητικότητας των έργων τέχνης και άλλων καλλιτεχνικών εκφράσεων· -
βελτίωση του ευρωπαϊκού συντονισμού όσον αφορά τις πτυχές που επηρεάζουν την
κινητικότητα των εργαζομένων στον πολιτιστικό τομέα εντός της ΕΕ, ώστε να
συνυπολογιστούν οι ανάγκες που απορρέουν από τη βραχυπρόθεσμη και τη συχνή
κινητικότητα μεταξύ κρατών μελών. - Προώθηση και ενίσχυση των διαπολιτιστικών
ικανοτήτων και του διαπολιτισμικού διαλόγου, ιδίως με την ανάπτυξη “πολιτιστικής
γνώσης και έκφρασης”, “κοινωνικών ικανοτήτων και ικανοτήτων που σχετίζονται με
την ιδιότητα του πολίτη” και “επικοινωνίας σε ξένες γλώσσες”, που αποτελούν μέρος

19
των βασικών ικανοτήτων διά βίου μάθησης οι οποίες καθορίστηκαν από το
Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και το Συμβούλιο το 2006» (COM (2007) 242, σελ. 10-11).

Συν τοις άλλοις, ο ρόλος του πολιτισμού στη στήριξη και την τόνωση της
δημιουργικότητας και της καινοτομίας πρέπει να εξεταστεί περαιτέρω και να
προαχθεί. Η δημιουργικότητα αποτελεί τη βάση για την κοινωνική και τεχνολογική
καινοτομία και, ως εκ τούτου, ένα σημαντικό μοχλό ανάπτυξης, ανταγωνιστικότητας
και απασχόλησης στην Ε.Ε. Οπότε, θα «πρέπει να επιτευχθούν οι ακόλουθοι ειδικοί
στόχοι:- Προώθηση της δημιουργικότητας στην εκπαίδευση με τη συμμετοχή του
πολιτιστικού τομέα και με στόχο, αφενός, την αξιοποίηση του δυναμικού του
πολιτισμού ως σαφούς συμβολής/μέσου για τη διά βίου μάθηση και, αφετέρου, την
προαγωγή του πολιτισμού και των τεχνών στην άτυπη και τυπική εκπαίδευση
(συμπεριλαμβανομένης της εκμάθησης ξένων γλωσσών).- Προαγωγή της ανάπτυξης
ικανοτήτων στον πολιτιστικό τομέα με την υποστήριξη της παροχής κατάρτισης
στους παράγοντες του εν λόγω τομέα σχετικά με τις διαχειριστικές ικανότητες, την
επιχειρηματικότητα, τη γνώση της ευρωπαϊκής διάστασης και των δραστηριοτήτων
της ευρωπαϊκής αγοράς, καθώς και με τη δημιουργία καινοτόμων πηγών
χρηματοδότησης, συμπεριλαμβανομένης της χορηγίας, και την ευχερέστερη
πρόσβαση στις πηγές αυτές.- Ανάπτυξη δημιουργικών συμπράξεων μεταξύ του
πολιτιστικού τομέα και άλλων τομέων (τεχνολογίες της πληροφορίας και της
επικοινωνίας, έρευνα, τουρισμός, κοινωνικοί εταίροι κ.λπ.), με σκοπό την ενίσχυση
του κοινωνικού και του οικονομικού αντικτύπου των επενδύσεων στον πολιτισμό και
τη δημιουργικότητα, ιδίως όσον αφορά την προώθηση της οικονομικής μεγέθυνσης
και της απασχόλησης και την ανάπτυξη και την ελκυστικότητα των περιφερειών και
των πόλεων.» (COM (2007) 242, σελ.11-12).

Στο πλαίσιο των διεθνών σχέσεων, προκειμένου να ενσωματωθεί η πολιτισμός

ως νευραλγικό στοιχείο στις συναλλαγές της Ευρώπης με χώρες και περιφέρειες-
εταίρους, είναι απαραίτητο να υπάρχει διαπολιτισμικός διάλογος και συστηματική
ενσωμάτωση της πολιτιστικής διάστασης και διαφόρων στοιχείων του πολιτισμού σε
όλες τις εξωτερικές και αναπτυξιακές πολιτικές, στα σχέδια και στα προγράμματα, με
στόχους: τη βελτίωση της ποιότητας των διπλωματικών της προσπαθειών, τη
βιωσιμότητα και τη διατήρηση όλων των δραστηριοτήτων συνεργασίας της Ε.Ε.

20
Επιπροσθέτως, χρειάζεται η προώθηση των πολιτιστικών ανταλλαγών μεταξύ της
Ε.Ε. και τρίτων χωρών και περιφερειών μέσω στοχοθετημένων ενεργειών και
συμφωνιών, καθώς και η ενεργός ενθάρρυνση και προβολή των πολιτιστικών
εκδηλώσεων σε ολόκληρο τον κόσμο. Είναι ανάγκη επίσης, η προαγωγή της
σύμβασης της UNESCO για την προστασία και την προώθηση της πολυμορφίας στις
πολιτιστικές εκφράσεις και η συμβολή της Ε.Ε. στην εφαρμογή της σύμβασης αυτής
σε διεθνές επίπεδο. Τέλος, σημαντικό είναι η ενσωμάτωση του πολιτισμού στα
προγράμματα σπουδών σε όλα τα επίπεδα και η συμμετοχή της Ε.Ε. στις εργασίες
διεθνών οργανισμών που ασχολούνται με τον πολιτισμό (COM (2007) 242).

Με την ευρωπαϊκή ατζέντα για τον πολιτισμό σε ένα κόσμο παγκοσμιοποίησης,

ο πολιτισμός αναγνωρίζεται πλέον ότι αποτελεί σημαντικό στοιχείο των κυριότερων
προγραμμάτων και μέσων συνεργασίας της Ε.Ε., καθώς και των διμερών συμφωνιών
της Ένωσης με τρίτες χώρες. Επίσης, η ευρωπαϊκή ατζέντα για τον πολιτισμό
θεωρείται ως ένα βασικό βήμα για την περαιτέρω ανάπτυξη της συνεργασίας στον
πολιτιστικό τομέα και τη βελτίωση της συνοχής και της προβολής της ευρωπαϊκής
δράσης, σε αυτόν το τομέα και, συγχρόνως, για την ενίσχυση του εγκάρσιου ρόλου
του πολιτισμού. Η Ε.Ε. λαμβάνοντας υπόψη ότι, με την επιφύλαξη του μέγιστου
δυνατού και του μέγιστου ευκταίου ανοίγματος σε όλους τους άλλους πολιτισμούς,
έχει την όλως ιδιαιτέρως την υποχρέωση να μεριμνά για τον πολιτιστικό πλούτο της
Ευρώπης, καθώς η ευρωπαϊκή πολιτιστική κληρονομιά πρέπει να διαφυλάσσεται, να
διαδίδεται και να μεταλαμπαδεύεται τόσο εντός όσο και εκτός της Ένωσης, σε όλες
τις διαστάσεις της και με όλα τα μέσα.

Από το 2007 και έπειτα, οι εθνικές αρχές, τα θεσμικά όργανα της Ε.Ε. και ο
τομέας του πολιτισμού σε όλη την Ευρώπη συνεργάζονται στενά για την προαγωγή:
α) της πολιτιστικής πολυμορφίας και του διαπολιτισμικού διαλόγου, β) του
πολιτισμού ως καταλυτικού παράγοντα για τη δημιουργία και την καινοτομία, γ) του
πολιτισμού ως αναπόσπαστου κομβικού στοιχείου των διεθνών σχέσεων της Ε.Ε.
(Ευρωπαϊκή Ένωση, 2013). Ωστόσο, η πολιτιστική δράση σύμφωνα με αυτούς τους
στόχους πρέπει να έχει πραγματική ευρωπαϊκή προστιθέμενη αξία και να διεξάγεται
με πλήρη σεβασμό της αρχής της επικουρικότητας. Εξάλλου, οι παρούσες κοινές
κατευθυντήριες γραμμές σε επίπεδο Ε.Ε. δεν αποκλείουν τον καθορισμό και την
εφαρμογή από τα κράτη-μέλη των δικών τους στόχων εθνικής πολιτικής. Εν πάση

21
περιπτώσει, οι παραπάνω στόχοι θα πρέπει να θεωρηθούν ως ευέλικτο πλαίσιο για
την καθοδήγηση της μέλλουσας δράσης στον πολιτιστικό τομέα.

Με βάση τους στρατηγικούς στόχους που τέθηκαν στην ευρωπαϊκή ατζέντα για
τον πολιτισμό, το δεύτερο πρόγραμμα εργασιών καθορίζει τις δραστηριότητες που
πρέπει να διεξαχθούν σε εθνικό και ευρωπαϊκό επίπεδο στον πολιτιστικό τομέα κατά
την χρονική περίοδο 2011-2014. Αυτές οι δραστηριότητες επικεντρώνονται σε έξι
προτεραιότητες: α) στην πολιτιστική πολυμορφία και στο διαπολιτισμικό διάλογο25,
β) στις επιχειρήσεις πολιτιστικής και δημιουργικής παραγωγής26, γ) στις δεξιότητες
και κινητικότητα, δ) στην πολιτιστική κληρονομιά, συμπεριλαμβανομένης της
κινητικότητας των συλλογών, ε) στον πολιτισμό στις εξωτερικές σχέσεις27 και στ)
στις στατιστικές στον τομέα του πολιτισμού28.

1.2.4. Η Ελληνική Πολιτιστική Πολιτική

Στην Ελλάδα, το ζήτημα της πολιτιστικής πολιτικής αναδείχθηκε το Σεπτέμβριο

του 1971, οπότε και ιδρύθηκε το Υπουργείο Πολιτισμού και Επιστημών, το οποίο
έθεσε υπό την εποπτεία του ένα σύνολο δραστηριοτήτων που μέχρι τότε ανέπτυσσαν
άλλοι φορείς (π.χ. το Υπουργείο Παιδείας, η Γενική Διεύθυνση Αρχαιοτήτων και
Αναστηλώσεων κ.ά.29). Άλλωστε, αυτήν την περίοδο παρατηρήθηκε διεθνώς μια
τάση ίδρυσης διακριτών φορέων για τη διαχείριση των πολιτιστικών υποθέσεων,

25 Μια ομάδα εργασίας, αποτελούμενη από εμπειρογνώμονες των χωρών της Ε.Ε., προσδιορίζει τις πολιτικές και
τα εγχειρίδια ορθών πρακτικών για τα δημόσια καλλιτεχνικά και πολιτιστικά ιδρύματα, με σκοπό την υποστήριξη:
α) της πρόσβασης και της συμμετοχής στον πολιτισμό, ιδίως των ευάλωτων ομάδων· και β) της πολιτιστικής
πολυμορφίας και του διαπολιτισμικού διαλόγου.
26 Για αυτό το λόγο, μια ομάδα εργασίας ασχολείται: α) με τη χρήση των μηχανισμών στήριξης της Ε.Ε. για την

προώθηση του ρόλου του πολιτισμού στην τοπική και περιφερειακή ανάπτυξη, β) με τις στρατηγικές υποστήριξης
της εξαγωγής και διεθνοποίησης των επιχειρήσεων πολιτιστικής και δημιουργικής παραγωγής και γ) με τους
διαθέσιμους χρηματοδοτικούς μηχανισμούς για μικρές και μεσαίες επιχειρήσεις που δραστηριοποιούνται στον
τομέα.
27 Στρατηγική προσέγγιση του πολιτισμού στο πλαίσιο των εξωτερικών σχέσεων και συνέχιση της προσπάθειας

για επικύρωση από χώρες εταίρους της σύμβασης για την προστασία και την προώθηση της πολυμορφίας των
πολιτιστικών εκφράσεων της Unesco.
28 http://europa.eu/legislation_summaries/culture/cu0007_el.htm (21/2/14).
29 Μέχρι το έτος 1971 αρμόδιος κρατικός φορέας για τα πολιτιστικά θέματα ήταν το Υπουργείο Παιδείας και για

ένα μικρό χρονικό διάστημα στη δεκαετία του 1960 το Υπουργείο Προεδρίας της Κυβέρνησης. Επιπλέον, για τη
φροντίδα της πολιτιστικής κληρονομιάς συστάθηκε το 1833 η κρατική Αρχαιολογική Υπηρεσία. Σταδιακά όμως,
το Ελληνικό Κράτος άρχισε να συνειδητοποιεί την αναγκαιότητα ύπαρξης μιας κρατικής υπηρεσίας που θα
ασχολούνταν αποκλειστικά με τον τομέα του πολιτισμού, καθώς άρχισε να αντιμετωπίζει ένα ολοένα και
ευρύτερο φάσμα πολιτιστικών αναγκών. Έτσι λοιπόν, με το Νομοθετικό Διάταγμα 957/1971 ιδρύεται για πρώτη
φορά στην Ελλάδα Υπουργείο με αποκλειστική αρμοδιότητα τον πολιτισμό, το Υπουργείο Πολιτισμού και
Επιστημών.

22
διότι αναθεωρήθηκε η σημασία και ο ρόλος του πολιτισμού στα πλαίσια της
αναπτυξιακής διαδικασίας (Κόνσολα, 2000). Η ίδρυσή του υπουργείου λοιπόν, έθεσε
τα θεμέλια για την ανάληψη συντονισμένων ενεργειών και δράσεων και γενικότερα
για τη χάραξη ολοκληρωμένης και συγκροτημένης στρατηγικής από την πλευρά της
κεντρικής διοίκησης, με σκοπό την προστασία της πολιτιστικής κληρονομιάς, την
ενίσχυση της καλλιτεχνικής και πνευματικής δημιουργίας και τη διεύρυνση της
συμμετοχής των πολιτών στην πολιτιστική ζωή του τόπου. Ωστόσο, η ίδρυση του
Υπουργείου Πολιτισμού και Επιστημών, σε μια περίοδο που η δημοκρατία είχε
καταλυθεί, εγείρει πολλά ερωτήματα σχετικά με τη δυνατότητα που είχε αυτός ο
φορέας στο να προάγει ουσιαστικά τον πολιτισμό, εξαιτίας της λογοκρισίας, των
απαγορεύσεων στην κυκλοφορία βιβλίων και δίσκων και στο ανέβασμα θεατρικών
παραστάσεων κ.λπ.

Η μεταπολίτευση, έδωσε το εναρκτήριο λάκτισμα για τη διεξαγωγή

συζητήσεων σχετικές με την ενίσχυση της περιφέρειας και την ανάγκη για άσκηση
μιας μακροχρόνιας πολιτιστική πολιτική της χώρας. Εξάλλου, στο πεδίο του
πολιτισμού πραγματοποιούνταν οι μεγαλύτερες ζυμώσεις που αντικατόπτρίζαν και τη
γενικότερη προσπάθεια της χώρας για κοινωνικοπολιτική ανασυγκρότηση. Έτσι, για
πρώτη φορά συντάχθηκε μια έκθεση από ομάδα εργασίας του Κέντρου
Προγραμματισμού και Οικονομικών Ερευνών (ΚΕΠΕ), με αντικείμενο την
πολιτιστική ανάπτυξη, η οποία και εντάχθηκε ως ξεχωριστό κεφάλαιο στο
Πρόγραμμα Οικονομικής και Κοινωνικής Πολιτικής 1978-1982. Προτεραιότητα
αυτής της πολιτικής αποτέλεσε η συντήρηση και ανάδειξη της πολιτιστικής
κληρονομιάς (η οποία ταυτιζόταν με την αρχαιολογική κληρονομιά), ενώ οτιδήποτε
σχετιζόταν με τη σύγχρονη καλλιτεχνική δημιουργία αντιμετωπιζόταν περιστασιακά
και αποσπασματικά. Επιπροσθέτως, ο γιγαντωμένος τριτογενής τομέας και η
παραδοσιακά γραφειοκρατική οργάνωση των δημόσιων υπηρεσιών, συνέθεταν και το
πλαίσιο μέσα στο οποίο παράγονταν η τότε πολιτιστική πολιτική. Δηλωτικοί της
κατάστασης αυτής ήταν οι προϋπολογισμοί του Υπουργείου Πολιτισμού (ΥΠ.ΠΟ.),
κατά την περίοδο 1974-1989, σύμφωνα με τους οποίους μόνο το 30% διατέθηκε σε
επενδύσεις για τον πολιτισμό, ενώ το υπόλοιπο αφορούσε σε ανελαστικές δαπάνες
(π.χ. μισθούς, ενοικιάσεις) (Καραγιάννη, 1998). Οι κυριότερες προκλήσεις στο πεδίο
της πολιτιστικής πολιτικής εκείνης της περιόδου αφορούσαν στη διαφύλαξη και

23
ανάδειξη των αρχαιολογικών μνημείων της πρωτεύουσας και των άλλων μεγάλων
πόλεων που απειλούνταν από την ανεξέλεγκτη αστικοποίηση, καθώς και η
διεθνοποίηση των πολιτικών που επιβάλλονταν από τη συμμετοχή της χώρας στο
Συμβούλιο της Ευρώπης και την είσοδο της στην Ευρωπαϊκή Οικονομική
Κοινότητα το 1981. Άρα, ο πολιτισμός προβλήθηκε ως ζωτικό στοιχείο στις διεθνείς
σχέσεις της Ελλάδας.

Ταυτόχρονα, παρατηρήθηκε μια τάση μεγαλύτερης προσφοράς πολιτιστικών

υπηρεσιών από τους Οργανισμούς Τοπικής Αυτοδιοίκησης, η οποία παρά τα
φαινόμενα κακού πολιτιστικού σχεδιασμού και προχειρότητας στο συντονισμό,
διευρύνθηκε συστηματικά. Άλλωστε, η περιφερειακή ανάπτυξη, η αποκέντρωση και
ο αναπροσδιορισμός της έννοιας του χώρου της περιφέρειας, επέφεραν την
εγκατάλειψη των παραδοσιακών “εκ των άνω” (top-down) μοντέλων περιφερειακής
πολιτιστικής ανάπτυξης και την υιοθέτηση “ εκ των κάτω” (bootm-up) προσεγγίσεων.
Άρα, η χάραξη της πολιτιστικής πολιτικής συνδέθηκε άμεσα με την ενίσχυση της
περιφερειακής και τοπικής ανάπτυξης. Έτσι, κατά τα στάδια χάραξης και εφαρμογής
της πολιτιστικής πολιτικής καθοριστικό ρόλο άρχισε να διαδραματίζει η τοπική
αυτοδιοίκηση και η συμμετοχή της τοπικής κοινωνίας.

Στη δεκαετία του ‘80 κυριάρχησαν τα αιτήματα της ενεργούς συμμετοχής των
πολιτών στον πολιτιστικό προγραμματισμό και στην πολιτιστική εξέλιξη, της
αξιοποίησης των λαϊκών παραδόσεων και της σύσφιξης των σχέσεων με τους λαούς
της Μεσογείου και της Ευρώπης. Πέραν της βαρύτητας που δόθηκε στην εξωτερική
πολιτιστική πολιτική (λ.χ. διεκδίκηση μνημείων του Παρθενώνα, διεθνείς εκθέσεις,
κ.ά.), προωθήθηκε η πολιτιστική αποκέντρωση με την εισαγωγή νέων θεσμών (π.χ. η
ίδρυση των Δημοτικών Περιφερειακών Θεάτρων, ΔΗ.ΠΕ.ΘΕ.) και η ανέγερση
διαφόρων πνευματικών κέντρων στις ελληνικές πόλεις, τα οποία κάλυπταν τις
ανάγκες της τοπικής κοινωνίας (όπως στέγαση τοπικών πολιτιστικών συλλόγων,
κ.λπ.). Επιπλέον, προωθήθηκε η διάσωση και ανάδειξη των αρχαιολογικών μνημείων
(αναστήλωση Ακρόπολης των Αθηνών, ενοποίηση αρχαιολογικών χώρων) και η

24
θεμελίωση του διαπολιτισμικού διαλόγου μεταξύ των λαών της Ευρώπης, μέσω του
θεσμού της Πολιτιστικής Πρωτεύουσας30.

Το 1992 ιδρύθηκε το Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο (ΕΑΠ) (άρθρο 27 του

Ν.2083/92). Τα προγράμματα του “Σπουδές στον Ευρωπαϊκό Πολιτισμό”, “Σπουδές
στον Ελληνικό Πολιτισμό”, “Ισπανική Γλώσσα & Πολιτισμός”, “Μεταπτυχιακή
Ειδίκευση Καθηγητών Αγγλικής/ Γαλλικής/ Γερμανικής Γλώσσας” και η “Διοίκηση
Πολιτισμικών Μονάδων” προσφέρουν ευρωπαϊκές σπουδές με έμφαση σε θέματα
Πολιτισμού υπό την ευρεία επιστημονική έννοια του όρου, ενθαρρύνουν τη
συνεξέταση των πολιτισμικών φαινομένων που εκδηλώθηκαν στον ελληνικό χώρο με
το ευρύτερο ευρωπαϊκό πλαίσιο αναφοράς και βοηθούν στην κατανόηση των
βασικών εννοιών του πολιτισμού, της πολιτιστικής βιομηχανίας, της πολιτιστικής
πολιτικής και της διοίκησης. Συνεπώς, το ΕΑΠ καλύπτει τους στόχους της
ευρωπαϊκής ατζέντας για τον πολιτισμό, αφού με κοινοτική χρηματοδότηση συμβάλει
στη διά βίου μάθηση, προωθώντας τη δημιουργικότητα στην εκπαίδευση, την
πολιτιστική γνώση και την εκμάθηση ξένων γλωσσών. Άλλωστε, «για να προκύψουν
οικονομικά οφέλη από την πολιτιστική πολυμορφία […] και να υπάρξει σεβασμός
και κατανόηση μεταξύ των πολιτισμών, οι πολιτικές σε όλα τα επίπεδα πρέπει να
περιλαμβάνουν μέτρα για την ένταξη του πολιτισμού στην εκπαίδευση» (Ευρωπαϊκή
Επιτροπή, 2013, σελ.4).

Το 1993, στο πλαίσιο προσέγγισης μιας πολιτικής για τον πολιτισμό,

αναγγέλθηκε το Εθνικό Πολιτιστικό Δίκτυο Πόλεων (Ε.Π.Δ.Π.), το οποίο συνένωνε
τα περιφερειακά κέντρα για τις παραστατικές και εικαστικές τέχνες, αποτελώντας μια
συστηματική και ουσιαστική προσπάθεια άσκησης περιφερειακής πολιτικής από το
ΥΠ.ΠΟ. Κύριος στόχος του ήταν η δημιουργία ευρύτερα αναγνωρισμένων
πολιτιστικών θεσμών στην περιφέρεια με απώτερο σκοπό οι θεσμοί και οι πόλεις να
συμμετέχουν σε λίγα χρόνια ανταγωνιστικά στον ευρωπαϊκό πολιτιστικό χάρτη. Η
Αθήνα και η Θεσσαλονίκη παρέμειναν εκτός προγράμματος, διότι δόθηκε έμφαση
στην περιφέρεια. Αυτό το πρόγραμμα έδωσε τη σκυτάλη το 1997 στο “Επικράτειας
Πολιτισμού”, που βασιζόταν στη συνεργασία του υπουργείου και των οργανισμών

30Η έννοια της Ευρωπαϊκής Πολιτιστικής Πόλης συνελήφθη ως ένας τρόπος αλληλοπροσέγγισης των Ευρωπαίων
κατοίκων και ξεκίνησε στις 13 Ιουνίου του 1985 από το Συμβούλιο Υπουργών με πρωτοβουλία
της Ελληνίδας Υπουργού Πολιτισμού Μελίνας Μερκούρης.

25
τοπικής αυτοδιοίκησης, με δέκα γεωγραφικά, κατανεμημένα θεματικά δίκτυα και ένα
μεγάλο εύρος δραστηριοτήτων που υπάγονταν σε πολυετή προγράμματα του ΥΠ.ΠΟ.
Ο κορμός της “Επικράτειας Πολιτισμού” ήταν το Ε.Π.Δ.Π., διευρυμένο με την
προσθήκη της Αθήνας και της Θεσσαλονίκης. Την περίοδο αυτή, καταβλήθηκε
προσπάθεια για αποκέντρωση με την ανάθεση μέρους των δραστηριοτήτων του
ΥΠ.ΠΟ. σε εποπτευόμενους οργανισμούς. Ταυτόχρονα, διαφοροποιήθηκε η
αντίληψη περί πολιτιστικών δραστηριοτήτων, αφού θεωρούνταν πλέον ότι διέθεταν
όχι μόνο πνευματική αλλά και οικονομική λειτουργία και επειδή αναγνωρίστηκε η
συμβολή του πολιτισμού στη βελτίωση της οικονομικής και κοινωνικής συνοχής και
στην αύξηση της απασχόλησης σε τομείς που σχετίζονταν άμεσα ή έμμεσα με αυτόν
(Κόνσολα, 2000). Την ίδια εποχή, οι βασικές κατευθύνσεις της πολιτιστικής
πολιτικής εντοπίζονταν στα κείμενα του Α΄, Β΄ και του Γ’ Κοινοτικού Πλαισίου
Στήριξης (Κ.Π.Σ). Στο Α’ Κ.Π.Σ.31, ο τομέας του πολιτισμού δεν αποτέλεσε ιδιαίτερο
πρόγραμμα, ενώ οι πολιτιστικές δράσεις συνδυάστηκαν με σχετικές με τον τουρισμό
δράσεις. Στο Β’ Κ.Π.Σ32 (1994-1999), ένας από τους βασικούς άξονες
προτεραιότητας του επιχειρησιακού προγράμματος “Τουρισμός-Πολιτισμός”33 ήταν η
ενίσχυση της πολιτιστικής αποκέντρωσης με στόχο την άρση των πολιτιστικών
ανισοτήτων μεταξύ κέντρου και περιφέρειας. Αυτή ήταν και η πρώτη συστηματική
προσπάθεια ουσιαστικής παρέμβασης στο χώρο του πολιτισμού, με τη διαμόρφωση
μιας συγχρηματοδοτούμενης από την Ε.Ε. διαρθρωτικής πολιτικής. Το πρόγραμμα
“Τουρισμός-Πολιτισμός” πλαισιώθηκε και συμπληρώθηκε από δράσεις και έργα που
εντάχθηκαν στα 13 Επιχειρησιακά Περιφερειακά Προγράμματα, στο Ταμείο Συνοχής
και στις Κοινοτικές Πρωτοβουλίες της ίδιας περιόδου. Μέσω αυτών των
χρηματοδοτικών σχημάτων εκτελέστηκαν σε εθνικό και τοπικό επίπεδο 278 έργα.
Επίσης, μέσω του 1ου Επιχειρησιακού Πρόγραμματος Εκπαίδευσης και Αρχικής

31 «Η σχέση του Πολιτισμού με τους προερχόμενους από την Ευρωπαϊκή Ένωση οικονομικούς πόρους, είναι
αρκετά πρόσφατη και σε κάθε περίπτωση, πολύ νεότερη από τη σχέση που αναπτύχθηκε με άλλες τομεακές
πολιτικές, από την έναρξη της εισροής ευρωπαϊκών κονδυλίων στη χώρα μας. Η παρουσία του τομέα του
Πολιτισμού στα Μεσογειακά Ολοκληρωμένα Προγράμματα, αλλά και στο Α΄ ΚΠΣ (1989-1994), ήταν ουσιαστικά
ανύπαρκτη.» (Μενδώνη, Λίνα, (2006), «Πολιτισμός και Κοινοτικά Πλαίσια Στήριξης» στο
http://www.metarithmisi.gr/archivesMeta/journal/readAuthors.asp?authorID=21&page=1&textID=30 (28/2/14)).
32 Από το Β’ Κ.Π.Σ., το ΥΠ.ΠΟ. συνολικά απορρόφησε 160 δισεκατομμύρια δραχμές, εκ των οποίων το 55%

ήταν κοινοτική συμμετοχή και το 45% εθνική. Το συνολικό ύψος του Β’ Κ.Π.Σ. ανερχόταν στα 4,2
τρισεκατομμύρια δραχμές, ενώ το ποσοστό για τον πολιτισμό ήταν μόλις 3,8%.
33 Το επιχειρησιακό πρόγραμμα “Τουρισμός-Πολιτισμός” αποτέλεσε την πρώτη προσπάθεια διαμόρφωσης μιας

συγχρηματοδοτούμενης από την Ευρωπαϊκή Ένωση διαρθρωτικής παρέμβασης στον τομέα του πολιτισμού σε
εθνικό επίπεδο. Ωστόσο, ο πολιτισμός εδώ δεν αποτέλεσε αυτόνομο επιχειρησιακό πρόγραμμα, αλλά
αντιμετωπίσθηκε ως μία από τις συνιστώσες που συμβάλλουν στην ανάπτυξη του τουρισμού.

26
Επαγγελματικής Κατάρτισης (ΕΠΕΑΕΚ Ι) στο Β’ Κ.Π.Σ χρηματοδοτήθηκε η
ανάπτυξη του ΕΑΠ.

Στο Γ’ Κ.Π.Σ. ο πολιτισμός αποτέλεσε, επιτέλους, ένα αυτόνομο επιχειρησιακό

πρόγραμμα. Το επιχειρησιακό υποπρόγραμμα “Πολιτισμός” (2000-2006)34 ήταν ένα
από τα πλέον σημαντικά και θεμελιώδη μέσα παρέμβασης που ήθελε να εφαρμόσει η
Ε.Ε. στην Ελλάδα, όσον αφορά στον τομέα του πολιτισμού. Αποτελούσε στην
πραγματικότητα τον κορμό της Συνολικής Αναπτυξιακής Στρατηγικής που είχε
διαμορφώσει και θα υλοποιούσε η Ε.Ε. κατά την προγραμματική περίοδο 2000-2006
στο πολιτιστικό πεδίο. Δηλαδή, παράλληλα με το πρόγραμμα αυτό, θα θέτονταν σε
εφαρμογή και άλλα έργα και ενέργειες, που αφορούσαν στον πολιτισμό και θα
εντάσσονταν στα Περιφερειακά Προγράμματα, στα επιχειρησιακά προγράμματα
“Επαγγελματική Κατάρτιση και Απασχόληση” και “Κοινωνία της Πληροφορίας”,
στην Κοινοτική Πρωτοβουλία INTERREG, στο Ταμείο Συνοχής, καθώς και στα
ανταγωνιστικά προγράμματα της Ε.E. Η συνολική στρατηγική για τον τομέα του
Πολιτισμού σχεδιάστηκε πάνω σε δύο κύριους άξονες: α) προστασία και ανάδειξη
της Πολιτιστικής Κληρονομιάς35 και β) ανάπτυξη του Σύγχρονου Ελληνικού
Πολιτισμού36. Τέλος, μέσω του ΕΠΕΑΕΚ ΙΙ (Γ' ΚΠΣ) επιτεύχθηκε χρηματοδότηση
της ανάπτυξης και της ομαλής λειτουργίας του εκπαιδευτικού έργου του ΕΑΠ.

Η Πολιτιστική Ολυμπιάδα 2001-2004, έφερε στο προσκήνιο τον ελληνικό

πολιτισμό σε εθνικό και παγκόσμιο επίπεδο. Το 2003, με το νέο επιχειρησιακό
πρόγραμμα για τον πολιτισμό, δόθηκε έμφαση στην αναδιαμόρφωση του ρόλου των

34 Το Επιχειρησιακό Υποπρόγραμμα “Πολιτισμός” ήταν ενταγμένο στο Επιχειρησιακό Πρόγραμμα. “Τουρισμός –

Πολιτισμός”.
35 Στον τομέα της Πολιτιστικής Κληρονομιάς η παρουσία του κράτους εντοπίστηκε στα εξής: α) Στα Μουσεία,

στόχοι ήσαν ιδίως η εμπέδωση μιας σύγχρονης μουσειολογικής αντίληψης, η οργάνωση διαδρομών επισκέψεων, η
ανάδειξη της εκπαιδευτικής τους διάστασης, καθώς και των περιοδικών εκθέσεών τους, η ένταξή τους στην
καθημερινή πολιτιστική ζωή του τόπου με το άνοιγμά τους στη σύγχρονη πολιτιστική δράση, η αλλαγή της
επικοινωνιακής τους πολιτικής κ.λπ.· β) Στους Αρχαιολογικούς Χώρους και τα Μνημεία, οι στόχοι
επικεντρώθηκαν στη συνέχιση του επίπονου και χρονοβόρου προγράμματος στερέωσης, συντήρησης και
αποκατάστασης, η ανάδειξη των χώρων, η οργάνωση των διόδων επισκέψεων, η σήμανση των χώρων, η
προσέλκυση επισκεπτών με την ένταξη χώρων και μνημείων σε πολιτιστικές διαδρομές, η ένταξη ορισμένων
μνημείων στη σύγχρονη πολιτιστική ζωή (ολοκληρωμένες χρήσεις των μνημείων κ.λπ.).
36 Στον τομέα του Σύγχρονου Πολιτισμού η παρουσία του ελληνικού κράτους υπήρξε καθοριστική, τόσο κατά τη

δημιουργία βασικών υποδομών όσο και την υποστήριξη της πραγματοποίησης μεγάλων θεσμών - σημείων
αναφοράς για τις εικαστικές και τις παραστατικές τέχνες σε όλη την Επικράτεια, με αποτέλεσμα τη γένεση
συγκεκριμένων πυρήνων υποδοχής παρομοίων θεσμών σε περιφερειακό και τοπικό επίπεδο.

27
κεντρικών αρχών σε σχέση με το τοπικό και περιφερειακό επίπεδο, ενθαρρύνοντας
κυρίως τη χορηγία προς τις τέχνες, την επέκταση των μέτρων για την οικονομική
εκμετάλλευση των πολιτιστικών αγαθών και την εδραίωση της διεθνούς συνεργασίας
για την επιστροφή των αρχαιοτήτων που εξήχθησαν παράνομα από τη χώρα.

Η διεξαγωγή των Ολυμπιακών Αγώνων το 2004 στην Αθήνα είχε ως φυσικό

επακόλουθο τη βελτίωση των υφιστάμενων υποδομών (ενοποίηση αρχαιολογικών
χώρων, ανακαινίσεις πολιτιστικών χώρων, αρχιτεκτονικές παρεμβάσεις στο κέντρο
της πόλης), τον πολλαπλασιασμό και την αναβάθμιση των πολιτιστικών γεγονότων,
την ανάπτυξη και την τόνωση της απασχολησιμότητας, θέτοντας τη χώρα στο
επίκεντρο του παγκόσμιου ενδιαφέροντος και τον ελληνικό πολιτισμό ως ζωτικό
στοιχείο στις διεθνείς σχέσεις. Τέλος, το νομικό πλαίσιο για την πολιτιστική χορηγία
που εφαρμόσθηκε το 2007, αποσκοπούσε στην άρση των οικονομικών και
γραφειοκρατικών αντικινήτρων και στην εξασφάλιση βιώσιμων συνεργασιών μεταξύ
δημόσιου και ιδιωτικού τομέα.

Συμπερασματικά θα μπορούσε να ειπωθεί, ότι στην Ελλάδα η απουσία

κεντρικού σχεδιασμού πολιτικών για το σύγχρονο πολιτισμό είναι διαχρονική.
Οφείλεται ιδίως στις αδυναμίες της υπάρχουσας δομής και έχει ως συνέπεια
αποσπασματικές παρεμβάσεις και δράσεις χωρίς συνέχεια, συνεκτικότητα και
αποτέλεσμα.

1.2.5. Η Ελληνική Πολιτιστική Πολιτική και η Ευρώπη

Με την επίσημη ένταξη της Ελλάδας στην Ε.Ο.Κ., την 1η Ιανουαρίου του 1981,
οι εθνικές πολιτικές διαμορφώθηκαν πλέον υπό το βάρος νέων συσχετισμών
δυνάμεων, προκειμένου να εξυπηρετήσουν ευρύτερους κατά πολύ σκοπούς. Η
πρώιμη περίοδος της ελληνικής συμμετοχής στην Ευρωπαϊκή Κοινότητα (1981-1985)
χαρακτηρίστηκε από έντονη αμφισβήτηση ορισμένων σοβαρών πτυχών της
ευρωπαϊκής ενοποίησης, η οποία και διαφάνηκε ξεκάθαρα στις διαδικασίες
προσαρμογής της εθνικής πολιτικής για τον πολιτισμό στα ευρωπαϊκά πρότυπα. Στην
περίοδο που ακολούθησε (1985-1995), η πολιτική που πρόβαλε η Ελλάδα στην Ε.Ε.
χαρακτηρίστηκε βαθμιαία από εντονότερες φιλο-ενοποιητικές θέσεις. Το κλίμα αυτό

28
επηρέασε σαφώς και την πολιτιστική πολιτική της χώρας. Η τρίτη περίοδος που
εγκαινιάστηκε το 1996, έφερε στο προσκήνιο το αίτημα της ευρωπαϊκής
ολοκλήρωσης και την εμβάθυνση της ενοποίησης σε όλους τους τομείς, με άξονα
μάλιστα το ομοσπονδιακό μοντέλο.

Κατά τη διαπραγμάτευση της Συνθήκης του Άμστερνταμ, η Ελλάδα υπέβαλε

ξεχωριστή πρόταση για τον πολιτισμό με στόχο τη ρητή καθιέρωση της πολιτιστικής
ισοτιμίας των κρατών-μελών στο κείμενο της συνθήκης. Η ελληνική
επιχειρηματολογία βασίστηκε κυρίως στο γεγονός ότι η πολιτιστική πολυμορφία που
αναδεικνύει την ιδιαιτερότητα της ευρωπαϊκής ηπείρου, και με δεδομένο ότι ο
σεβασμός της εθνικής ή περιφερειακής πολυμορφίας των κρατών-μελών (όπως αυτός
διασφαλίζεται στο άρθρο 151 και παράγραφο 1), δεν αποκλείει εξ ορισμού την
προέχουσα θέση ορισμένων εκδοχών του ευρωπαϊκού πολιτισμού, που είναι για
παράδειγμα γλωσσικά “ισχυρότερες” ή έχουν μεγαλύτερο οικονομικό ή εμπορικό
ενδιαφέρον, ιδίως μέσα από την αγορά των οπτικοακουστικών μέσων. Έτσι, η
ελληνική πρόταση διέγνωσε ότι η αρχή της επικουρικότητας, δίχως την αρχή της
πολιτιστικής ισοτιμίας, ενδεχομένως, μπορεί να συμβάλει στην αναπαραγωγή
πολιτιστικών ανισοτήτων σε βάρος κρατών-μελών με λιγότερες ομιλούμενες γλώσσες
ή μικρότερη οπτικοακουστική παραγωγή. Εν τέλει, το ελληνικό αίτημα
ικανοποιήθηκε μερικώς με προσθήκη στο άρθρο 151 παράγραφο 4, στο οποίο πλέον
ορίζεται ότι η «Κοινότητα όταν αναλαμβάνει δράσεις, δυνάμει άλλων διατάξεων της
παρούσας συνθήκης, λαμβάνει υπόψη της τις πολιτιστικές πτυχές, αποβλέποντας
ειδικότερα στο σεβασμό και στην προώθηση της πολυμορφίας των πολιτισμών της».

Δυστυχώς τα τελευταία χρόνια, η προσπάθεια εξυγίανσης των δημοσιονομικών

μεγεθών και οι συνακόλουθες περικοπές των δημοσίων δαπανών, επέφεραν τη
μείωση του προϋπολογισμού των κρατικών φορέων που δραστηριοποιούνται στον
τομέα του πολιτισμού37. Αποτέλεσμα της εξέλιξης αυτής είναι η εμφάνιση
προβλημάτων στην ομαλή χρηματοδότηση δραστηριοτήτων, οι οποίες σχετίζονται με
την προσφορά πολιτιστικών προϊόντων (όπως, π.χ. δημιουργία νέων πολιτιστικών
υποδομών, διευρυμένη λειτουργία μουσείων και αρχαιολογικών χώρων, προβολή

37 Είναι χαρακτηριστικό ότι στην Ελλάδα οι δαπάνες για τον πολιτισμό έχουν πλέον περιοριστεί σε ποσοστό
0,37% του κρατικού προϋπολογισμού (472,23 εκ. € για το 2011) (http://workinform.blogspot.gr/2011/12/blog-
post_3228.html. (28/2/14)).

29
μνημείων της πολιτιστικής κληρονομιάς, διοργάνωση πολιτιστικών εκδηλώσεων
υψηλής στάθμης κ.ά.). Ενώ μέχρι το 2007, η αύξηση των εισοδημάτων συνέβαλε
στην αύξηση της πολιτιστικής ζήτησης. Έκτοτε, λόγω της σταδιακής μείωσης των
εισοδημάτων, η οποία εντάθηκε από το 2010 και έπειτα, καθώς και της
ελαστικότητας της ζήτησης στον πολιτιστικό τομέα, η ζήτηση παρουσίασε ανάσχεση.
Εξίσου σημαντικές είναι και οι επιπτώσεις στην ανεργία. Ενδεικτικά, στις αρχές της
κρίσης το 2009 στην Ελλάδα, η απασχόληση στον ευρύτερο τομέα του πολιτισμού,
συμπεριλαμβανομένων και των Πολιτιστικών και Δημιουργικών Βιομηχανιών,
αντιστοιχούσε στο 1.2% της συνολικής απασχόλησης. Η μείωση του ΑΕΠ επέδρασε
αρνητικά και στον τομέα του πολιτιστικού τουρισμού, ο οποίος είναι ιδιαίτερα
ευάλωτος στις πολιτικοοικονομικές αναταράξεις. Ενδεικτικά, το 2009 οι
διανυκτερεύσεις σημείωσαν υποχώρηση της τάξης του 9,1% σε σχέση με το 2008 στα
κράτη μέλη της Ε.Ε., ενώ μειώθηκαν και τα σύντομα ταξίδια αστικού τουρισμού,
όπου ο πολιτισμός παίζει σημαίνοντα ρόλο με την επίσκεψη μουσείων και εν γένει
πολιτιστικών γεγονότων. Η χώρα μας από το 2009 και μετά παρουσιάζει απώλειες
στις παραδοσιακές αγορές, ενώ και οι εισπράξεις ακολουθούν πτωτική πορεία (από
14,3 εκατομμύρια το 2006 στα 12,7 εκατομμύρια ευρώ το 2010) με μειούμενο τόσο
τον αριθμό των αφίξεων (από 16 εκατομμύρια το 2006, μειώθηκαν στα 15
εκατομμύρια ευρώ το 2010) όσο και των διανυκτερεύσεων38. Ακόμα, η παράταση του
προσδόκιμου ορίου ζωής είχε μέχρι πρόσφατα απτή θετική επίπτωση στην
πολιτιστική ζήτηση, καθώς το ποσοστό συμμετοχής στην πολιτιστική ζωή ατόμων
άνω των 55 ετών είναι υψηλότερο, λόγω του ελεύθερου χρόνου που διαθέτουν.
Πλέον, η σταδιακή μείωση των εισοδημάτων των συνταξιούχων, με τις περικοπές των
συντάξεων και τη συνακόλουθη αβεβαιότητα, επηρεάζει δραστικά την πολιτιστική
ζήτηση σε αυτή την ηλικιακή κατηγορία. Εν ολίγοις, η παγκόσμια οικονομική κρίση
μεταβάλλει τις πολιτιστικές συνήθειες του πληθυσμού, καθώς και τη χωροταξική
κατανομή τους και συνεπώς υπαγορεύει νέα εργαλεία αντιμετώπισης των
προβλημάτων και ενίσχυσης της πολιτιστικής ζήτησης. Συνεπώς, η Ελλάδα στο
πλαίσιο της επίτευξης των στόχων της Στρατηγικής της Λισσαβόνας, αναφορικά με
τη δημιουργικότητα και την απασχόληση, δεν μπορεί να καυχηθεί ότι τα πάει και
πολύ καλά.

38
http://www.ekdd.gr/ekdda/files/ergasies_esdd/15/3/714.pdf (2/3/14).

30
 Βέβαια, αξίζει να τονίσουμε ότι παρόλο την έντονη ύφεση και εξαιτίας των
συνεργειών που δημιουργούνται, ο πολιτισμός δύναται στην περίοδο της οικονομικής
κρίσης να αναδειχθεί σε παράγοντα όχι μόνον ανάσχεσης της πτωτικής πορείας του
τουρισμού, αλλά και ανάκτησης της χαμένης ανταγωνιστικότητας του ελληνικού
προορισμού και συνεπώς ποιοτικής ανάπτυξης και ανάκαμψης.

Εν πάση περιπτώσει, η ανάδειξη του πολιτισμού εντάχθηκε μετά από

παρέμβαση του ΥΠ.ΠΟ. στους γενικούς στόχους του Εθνικού Στρατηγικού Πλαισίου
Αναφοράς (Ε.Σ.Π.Α.) ως γενικός στόχος 17 με τίτλο: “Ανάδειξη του Πολιτισμού ως
ζωτικού παράγοντα της οικονομικής ανάπτυξης της χώρας”. Δυστυχώς, παρά τις
άριστες επιδόσεις του ΥΠ.ΠΟ. στο Γ΄ Κ.Π.Σ., δεν κατέστη δυνατή η ύπαρξη
τομεακού προγράμματος πολιτισμού στο Ε.Σ.Π.Α. Η μόνη δυνατότητα εφαρμογής
αναπτυξιακών πολιτικών στον πολιτιστικό τομέα προέκυψε πλέον από τη δυνατότητα
εκχώρησης στο ΥΠ.ΠΟ. των πόρων από το επιχειρησιακό πρόγραμμα
“Ανταγωνιστικότητα-Επιχειρηματικότητα”, τα Περιφερειακά Προγράμματα (Π.Ε.Π.),
καθώς και από την ένταξη και υλοποίηση διακριτών δράσεων του τομέα πολιτισμού
σε τομεακά επιχειρησιακά προγράμματα, (π.χ. “Ψηφιακή Σύγκλιση”39, “Εκπαίδευση
και Δια βίου Μάθηση”, “Διοικητική Μεταρρύθμιση” κ.ά.).

Ο κύριος όγκος των χρηματοδοτήσεων στο Γ’ Κ.Π.Σ. και στο Ε.Σ.Π.Α. αφορά
στην υλοποίηση ενός στρατηγικού σχεδιασμού, που εξελίσσεται σε μεσοπρόθεσμη
και μακροπρόθεσμη βάση, για την ολοκληρωμένη ανάπτυξη και βιώσιμη αξιοποίηση
του πολιτιστικού αποθέματος της χώρας, με επενδύσεις σε υποδομές τόσο στον τομέα
της πολιτιστικής κληρονομιάς όσο και σε αυτόν του Σύγχρονου Πολιτισμού.
Ειδικότερα, δημιουργήθηκε και εμπλουτίζεται σιγά-σιγά ένα πανελλαδικό δίκτυο
σύγχρονων μουσείων, που καλύπτει πλέον το σύνολο της επικράτειας και
ανταποκρίνεται στις απαιτήσεις του σύγχρονου επισκέπτη. Οι σημαντικότερες πόλεις
της χώρας, οι τουριστικοί πόλοι, πολλά από τα απομακρυσμένα νησιά, καθώς και οι
μείζονες αρχαιολογικοί χώροι, απέκτησαν και αποκτούν κατάλληλες κτιριακές
υποδομές και νέες μουσειακές εκθέσεις, οι οποίες προορίζονται να συμβάλλουν
αποφασιστικά στην αύξηση της επισκεψιμότητας. Αντίστοιχες είναι οι προκλήσεις
39Οι δράσεις αφορούν στη ψηφιοποίηση πολιτιστικού περιεχομένου και στη διάθεσή του μέσω του διαδικτύου και
επικεντρώνονται στην εκτέλεση εξαιρετικά κρίσιμων οριζοντίων έργων: Αρχαιολογικό Κτηματολόγιο,
Εμπλουτισμός των Ψηφιακών Συλλογών των Κινητών Μνημείων και Ψηφιοποίηση κ.ά.

31
στον τομέα των μνημείων και των αρχαιολογικών χώρων, όπου στο πλαίσιο του Γ’
Κ.Π.Σ. και του Ε.Σ.Π.Α. σχεδιάστηκε και συνεχίζει να υλοποιείται ένα μεγάλο
πρόγραμμα για την Ολοκληρωμένη Προστασία των σημαντικότερων μνημείων και
αρχαιολογικών χώρων της χώρας.

Αποσκοπώντας στην προβολή του πολιτισμού ως ζωτικού στοιχείου στις

διεθνείς σχέσεις της Ένωσης, μέσω του Γ’ Κ.Π.Σ. υλοποιήθηκαν δέκα τέσσερα έργα,
προϋπολογισμού 7,1 εκατομμύρια ευρώ στο πλαίσιο των Προγραμμάτων
Διακρατικής Διασυνοριακής Συνεργασίας “τύπου INTERREG”. Εξάλλου, ο
πολιτισμός αποτελεί παραδοσιακά τη βάση για τη διαμόρφωση διακρατικών και
διασυνοριακών συνεργασιών. Έτσι, αφενός στην Ελλάδα έχει δημιουργηθεί πολυετής
παράδοση παρουσίας των Ξένων Αρχαιολογικών Σχολών. Αφετέρου, σε πολλές
χώρες λειτουργούν πανεπιστημιακά τμήματα ελληνικών σπουδών. Σε αυτά τα
δεδομένα, καθώς και στην ελληνική διαχρονική ανθρωπιστική παράδοση, την κοινή
ελληνιστική, ελληνορωμαϊκή και βυζαντινή κληρονομιά στηρίζεται σήμερα μία
δυναμική πολιτική διακρατικών συνεργασιών στον πολιτιστικό τομέα, που καλύπτει:
α) τα μνημεία, με κοινά προγράμματα προστασίας και ανάδειξης μνημείων,
ανταλλαγή τεχνογνωσίας κ.λπ. και β) τα μουσεία, με κοινές περιοδικές εκθέσεις, που
μπορούν να μεταφέρονται σε διάφορες χώρες κ.λπ.

Το μοντέλο της εθνικής πολιτιστικής πολιτικής που εφαρμόζεται σήμερα

χαρακτηρίζεται ως μικτό, αφού αποτελείται τόσο από κεντρικά όργανα (όπως το
Υπουργείο Πολιτισμού) που παρεμβαίνουν θέτοντας προτεραιότητες κυρίως στο
πεδίο της πολιτιστικής κληρονομιάς, όσο και από περιφερειακούς και τοπικούς
οργανισμούς, που επιφορτίζονται με την ανάπτυξη και υλοποίηση επιμέρους
προγραμμάτων. Οι κύριοι επιδιωκόμενοι σκοποί στον τομέα του πολιτισμού
περιλαμβάνουν: α) την ίση πρόσβαση και συμμετοχή στην πολιτιστική ζωή, β) την
προώθηση της ταυτότητας του ελληνικού πολιτισμού, γ) την προώθηση της
ποικιλομορφίας και της διαφορετικότητας και δ) την υποστήριξη της
δημιουργικότητας. Άλλωστε, προτεραιότητες για την Ελλάδα θεωρούνται: α) η
προστασία και ανάδειξη της πολιτιστικής κληρονομιάς, β) η ενθάρρυνση του
διαπολιτισμικού διαλόγου και της διακρατικής συνεργασίας στον τομέα του
πολιτισμού, γ) ο εξορθολογισμός της χρηματοδότησης και η καταγραφή της

32
πολιτιστικής δραστηριότητας, δ) ο εκσυγχρονισμός και ο πολλαπλασιασμός των
υποδομών για τη σύγχρονη τέχνη και δ) η προώθηση της ίσης πρόσβασης και
συμμετοχής στην πολιτιστική ζωή και η υποστήριξη της σύγχρονης καλλιτεχνικής
δημιουργίας.

Το φθινόπωρο του 2011 συστάθηκε από τον Υπουργό Πολιτισμού και

Τουρισμού40 Παύλο Γερουλάνο, ομάδα εργασίας με αποστολή τη σύνταξη μιας
“Λευκής Βίβλου” για τη δημόσια πολιτική στο πεδίο του σύγχρονου πολιτισμού. Η
πρωτοβουλία αυτή προέκυψε από τη διαπίστωση ότι ο τομέας αυτός δεν έχει
αποτελέσει μέχρι τότε αντικείμενο συγκροτημένης και συνολικής αντιμετώπισης από
την Πολιτεία, με αποτέλεσμα την αδυναμία του υπουργείου να λειτουργεί με γνώση,
στόχευση και αποτελεσματικότητα (Γερουλάνος, 2012).

Βέβαια, οι στοχευμένες παρεμβάσεις του Υπουργείου Πολιτισμού και

Τουρισμού (ΥΠΟΤ) στο χώρο του σύγχρονου πολιτισμού είχαν ένα κοινό
χαρακτηριστικό: την έμφαση στη νέα δημιουργία, τη διάχυση του πολιτισμού σε
ολόκληρη την ελληνική επικράτεια και την εξωστρέφεια του ελληνικού πολιτιστικού
προϊόντος41. Συγχρόνως, η παρέμβαση του Υπουργείου στο πεδίο του πολιτισμού,
που μπορούσε να ονομαστεί Δημόσια Πολιτιστική Διοίκηση (Public Cultural
Management), όφειλε να σέβεται και να προστατεύει την ανεξαρτησία και την
αυτονομία της πολιτιστικής έκφρασης. Η παρέμβαση αυτή στόχο είχε την
εξασφάλιση των προϋποθέσεων για την ελεύθερη και ποιοτική πολιτιστική
δημιουργία και έκφραση, για την όσο το δυνατόν ευρύτερη συμμετοχή των πολιτών
στην πολιτιστική ζωή, τη διατήρηση της πολιτιστικής μνήμης και γενικά την

40 Το Υπουργείο Πολιτισμού και Τουρισμού είχε καθήκον: «[1.] Να υποστηρίζει τη δημιουργικότητα των
καλλιτεχνών, ιδιαιτέρως των νέων, ενισχύοντας τις δυνάμεις που συντελούν στην πολιτιστική ανάπτυξη, τον
ανοιχτό διάλογο και τη συνεργασία μέσα και έξω από τη χώρα. [2.] Να διευρύνει τη συμμετοχή των πολιτών,
διευκολύνοντας την επικοινωνία και την πρόσβαση στις νέες πολιτιστικές προτάσεις και καλλιτεχνικές πρακτικές.
[3.] Να εγγυάται τον πλουραλισμό και τη διαφορετικότητα στο εσωτερικό της κοινωνίας, την ελευθερία
έκφρασης, επιλογών και προτιμήσεων όλων των πολιτών χωρίς διακρίσεις. [4.] Να αναλαμβάνει την πρωτοβουλία
διαρθρωτικών αλλαγών, προκειμένου να απελευθερώνει δημιουργικές δυνάμεις και να αξιοποιεί πολιτιστικούς
πόρους. [5.] Να ενθαρρύνει την αναβάθμιση του ψηφιακού πολιτιστικού περιεχομένου και την ευρύτερη
αξιοποίηση του διαδικτύου και των ψηφιακών μέσων για τη δημιουργία, την διάχυση και την υποδοχή του
πολιτιστικού αγαθού. [6.] Να συνδέει την πολιτιστική δραστηριότητα με την επίτευξη στόχων περιφερειακής
ανάπτυξης, όπως η ισόρροπη ανάπτυξη των περιφερειών, η σύγκλιση και η συνοχή, η αναγέννηση των πόλεων και
η αποκέντρωση, η δημιουργική διαφορετικότητα. [7.] Να συμβάλλει στην αξιοποίηση του πολιτισμού προς
όφελος της παιδείας, τόσο μέσω της σύνδεσης με την εγκύκλια εκπαίδευση όσο και της ενίσχυσης των
δυνατοτήτων άτυπης και δια βίου μάθησης. [8.] Να προωθεί τον σύγχρονο ελληνικό πολιτισμό και τις τέχνες στο
εξωτερικό και να διευκολύνει την αμφίδρομη ροή πολιτιστικών δράσεων, συνεργαζόμενο με άλλα υπουργεία,
δημόσιους και ιδιωτικούς φορείς, ελληνικούς και ξένους.» (Γερουλάνος, 2012, σελ.16).
41 http://www.yppo.gr/files/g_43782.pdf (28/2/14).

33
αξιοποίηση του πολιτιστικού δυναμικού της χώρας. Η κρατική λοιπόν παρέμβαση,
έπρεπε να διέπεται από της αρχές της αποτελεσματικότητας, της διαφάνειας και της
δημόσιας λογοδοσίας (Γερουλάνος, 2012).

Στην Ελλάδα, η περιφερειακή πολιτιστική πολιτική ασκείται τόσο από τις

Περιφέρειες και τους Δήμους, στο πλαίσιο των νέων αρμοδιοτήτων τους που ορίζει ο
“Καλλικράτης”, όσο και από το ΥΠΠΟΤ. Η αυτονομία της πολιτιστικής πολιτικής
των Περιφερειών και των Δήμων, που επεξεργάζονται σχέδια και στρατηγικές
ανάπτυξης στη βάση των ιδιαίτερων αναγκών και των προτεραιοτήτων τους,
επιβάλλει στο ΥΠΠΟΤ την άσκηση περιφερειακής πολιτικής σε τρεις κατευθύνσεις:
α) στην κατεύθυνση του σεβασμού της αυτονομίας αλλά και της υποστήριξης των
Περιφερειών και των Δήμων, προκειμένου να προωθούν την Αειφόρο Πολιτιστική
Ανάπτυξη με την επεξεργασία Επιχειρησιακών Σχεδίων που θα αξιοποιούν στο
μεγαλύτερο δυνατό βαθμό τους πολιτιστικούς πόρους που διαθέτουν, β) στην
κατεύθυνση της επεξεργασίας και αξιολόγησης της τήρησης πλαισίου κανόνων από
τις Περιφέρειες και τους Δήμους, που θα αφορούν, μεταξύ άλλων, τη διαβούλευση με
τους πολιτιστικούς δρώντες της Περιφέρειας καθώς και μια σειρά διαδικασιών και
προδιαγραφών σε σχέση με τον αναπτυξιακό χαρακτήρα του σχεδιασμού, τη
σύγκλιση, τη συνοχή, την ανταγωνιστικότητα, τη διαφορετικότητα, των
πλουραλισμό, την εξωστρέφεια, την αξιολόγηση, τον κανόνα κόστους οφέλους και γ)
στην κατεύθυνση της σύγκλισης των περιφερειών σε επίπεδο πολιτιστικής ανάπτυξης
μέσω του εθνικού πολιτιστικού σχεδιασμού, ο οποίος θα πρέπει να λαμβάνεται υπόψη
από τον περιφερειακό σχεδιασμό προκειμένου να μην αναπτύσσονται φυγόκεντρες
δυνάμεις σε εθνικό επίπεδο (Γερουλάνος, 2012).

Μια πολιτική εξωστρέφειας για τον σύγχρονο πολιτισμό στόχευε στη σύνδεση
του ελληνικού πολιτιστικού πεδίου με τα διεθνή ρεύματα και τεκταινόμενα και
συγχρόνως στην ανάδειξη και προβολή της σύγχρονης ελληνικής πολιτιστικής
δημιουργίας στη διεθνή σκηνή. Ιδιαίτερες εκφάνσεις της εξωστρέφειας αποτελούσαν
η ένταξη ελληνικών φορέων και καλλιτεχνών σε διεθνή δίκτυα, η ανάπτυξη βιώσιμων
συμπράξεων και προγραμματικής συνεργασίας και η ανάπτυξη αποτελεσματικών
εργαλείων πληροφόρησης για χρήση από φορείς της Ελλάδας και της αλλοδαπής. Η
αξιοποίηση του Ελληνικού Ιδρύματος Πολιτισμού και του Ευρωπαϊκού Πολιτιστικού
Κέντρου Δελφών ως φορέων-εργαλείων συνέδραμε στην αποτελεσματική υλοποίηση

34
των πολιτικών εξωστρέφειας. Ωστόσο, οι σημαντικές επιτυχίες που σημειώθηκαν το
τελευταίο διάστημα από Έλληνες δημιουργούς στο εξωτερικό δεν αντισταθμίζουν τη
μικρή συμμετοχή των ελληνικών πολιτιστικών φορέων σε ευρωπαϊκά και διεθνή
δίκτυα, την περιορισμένη κινητικότητα των Ελλήνων καλλιτεχνών και τη
συστηματική απουσία των μεγάλων ελληνικών πολιτιστικών οργανισμών από τις
διεθνείς διοργανώσεις. Οι δράσεις που δρομολογήθηκαν από το υπουργείο για την
ενίσχυση της εξωστρέφειας με προγράμματα όπως η επιδότηση της μετάφρασης
ελληνικών βιβλίων σε ξένες γλώσσες, η συμμετοχή της χώρας σε διεθνείς μουσικές
εκθέσεις και η κάλυψη του κόστους μετάβασης καλλιτεχνών στο εξωτερικό, έχουν
περιορισμένη εμβέλεια και αποτελεσματικότητα, εφόσον δεν αποτελέσουν μέρος μιας
συνολικής στρατηγικής για την εξωστρέφεια της ελληνικής δημιουργίας. Πιο
αποτελεσματική στρατηγική εξωστρέφειας, με δυνατότητες ταχείας εφαρμογής, ήταν
η ενθάρρυνση της συμμετοχής ελληνικών φορέων σε δίκτυα πολιτιστικής δράσης και
προγραμματικής συνεργασίας, όπως και η ανάπτυξη προγραμμάτων σύμπραξης
μεταξύ φορέων της Ελλάδας και της αλλοδαπής. Στο πεδίο αυτό εμπεριέχεται και η
εκμετάλλευση των υποδομών που μπορούσαν να αποτελέσουν στοιχεία διεθνών
δικτύων (π.χ. το Ευρωπαϊκό Πολιτιστικό Κέντρο Δελφών) με στόχο την ανάπτυξη
κοινών προγραμμάτων με φορείς του εξωτερικού.

1.2.6. Προτεραιότητες της Ελληνικής Προεδρίας για τον Πολιτισμό

Η Ελλάδα ανέλαβε την Προεδρία του Συμβουλίου της Ε.Ε. το 1ο εξάμηνο του
2014 (Ιανουάριος-Ιούνιος 2014) για 5η φορά από την ένταξή της στην Ε.Ε. το 1981.
Βασικοί άξονες θεματολογίας της Ελληνικής Προεδρίας είναι: α) η διεύρυνση, με
ειδικότερη έμφαση στην ενίσχυση της ευρωπαϊκής προοπτικής των χωρών της
περιοχής των Δυτικών Βαλκανίων, στην περιφερειακή συνεργασία, στην προώθηση
θεσμών για την ειρήνη, τη σταθερότητα και την δημοκρατία στην Ευρώπη και την
ενίσχυση των σχέσεων καλής γειτονίας σε Περιφερειακό επίπεδο, β) η προώθηση της
ανάπτυξης και της εργασίας μέσω της προώθησης των στόχων της Ολοκληρωμένης
Θαλάσσιας Πολιτικής, της ενίσχυσης της ανταγωνιστικότητας των ευρωπαϊκών
επιχειρήσεων συμπεριλαμβανομένων των μικρών και μεσαίων επιχειρήσεων, της
θεσμοθέτησης κοινής ευρωπαϊκής πολιτικής στα θέματα της ενέργειας με έμφαση
στην ενεργειακή επάρκεια, καθώς επίσης της αυξημένης χρήσης ανανεώσιμων πηγών

35
ενέργειας και της ανάδειξης της Ευρώπης ως σημαντικό τουριστικό προορισμό και γ)
τα θέματα ανθρώπινης κινητικότητας μέσω της προώθησης μιας ανοιχτής και
ασφαλούς Ευρώπης στην υπηρεσία των πολιτών της, στο πλαίσιο του Προγράμματος
της Στοκχόλμης για την πολιτική και την επιχειρησιακή ατζέντα της Ε.Ε. στους
τομείς της Δικαιοσύνης και των Εσωτερικών Υποθέσεων, καθώς επίσης της
προώθησης μίας ενιαίας προσέγγισης στη μετανάστευση και το κοινό ευρωπαϊκό
σύστημα ασύλου, με δίκαιη κατανομή βαρών μεταξύ των κρατών-μελών42.

Στις 21 Ιανουαρίου του 2014 στις Βρυξέλλες, ο υπουργός Πολιτισμού και

Αθλητισμού Πάνος Παναγιωτόπουλος παρουσίασε στην Επιτροπή για τον Πολιτισμό
και την Παιδεία της Ε. Ε. τις προτεραιότητες της Ελληνικής Προεδρίας σχετικά με
τον πολιτισμό και τον αθλητισμό. Σύμφωνα με αυτόν, «η Ελληνική Προεδρία θα
συνεισφέρει σημαντικά στη συζήτηση για τον ρόλο τον οποίο καλούνται να
διαδραματίσουν η πολιτιστική κληρονομιά και η δημιουργική οικονομία τον 21ο
αιώνα […] Ειδικότερα, η Προεδρία θα εξετάσει καινοτόμους τρόπους
χρηματοδότησης, οικονομικές και κοινωνικές συμπράξεις κ.α. Έμφαση, επίσης, θα
δοθεί στην ανάγκη διαμόρφωσης και προώθησης μιας κοινής ευρωπαϊκής
προσέγγισης για την πολιτιστική κληρονομιά.» (Δελτίο Τύπου 22/1/14 από το
Γραφείο Τύπου του Υπουργείου Πολιτισμού & Αθλητισμού, σελ.2). Στο πλαίσιο
αυτής της προτεραιότητας, είπε ο υπουργός, θα διοργανωθεί συνέδριο με τίτλο “Η
πολιτιστική κληρονομιά στο προσκήνιο! Προς μια κοινή προσέγγιση για μια βιώσιμη
Ευρώπη” (Heritage First! Towards a common approach for a sustainable Europe) από
τις 6 έως τις 8 Μαρτίου στο Μουσείο Ακρόπολης. Σε δεύτερο συνέδριο, που είχε
προγραμματιστεί για τις 20 και 21 Φεβρουαρίου στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών με
τίτλο “Χρηματοδοτώντας τη Δημιουργικότητα” (Financing Creativity), θα
εξεταζότανε παράμετροι όπως η πληροφόρηση για τα υπάρχοντα εργαλεία και την
τεχνογνωσία που διευκολύνουν την πρόσβαση στη χρηματοδότηση, οι απαιτούμενες
προϋποθέσεις για την ανάπτυξη της δημιουργικότητας και της καινοτομίας με
γνώμονα την επιχειρηματικότητα. Επιπλέον, τόνισε ότι «η Προεδρία επιθυμεί να
συνεχιστεί ο διάλογος για τον σημαίνοντα ρόλο του πολιτισμού στις εξωτερικές
σχέσεις της Ευρωπαϊκής Ένωσης και στις διεθνείς διαδικασίες λήψης αποφάσεων»
(Δελτίο Τύπου 22/1/14 από το Γραφείο Τύπου του Υπουργείου Πολιτισμού &
Αθλητισμού, σελ.2). Μάλιστα, ανήγγειλε ότι ακολουθεί στην Αθήνα, στις 17 Ιουνίου,

42 http://www.ypeka.gr/Default.aspx?tabid=848&language=el-GR (3/1/14).

36
Άτυπη Συνάντηση Υψηλών Αξιωματούχων των Υπουργείων Πολιτισμού και
Εξωτερικών, αρμοδίων για τις εξωτερικές πολιτιστικές σχέσεις των κρατών μελών
της Ε.Ε. Στη Συνάντηση, που θα γίνει στο Βυζαντινό και Χριστιανικό Μουσείο, θα
δοθεί έμφαση στον διαπολιτισμικό διάλογο, τις αμοιβαίες πολιτιστικές ανταλλαγές
και την ενίσχυση της συνεργασίας μεταξύ της Ε.Ε. και της Κίνας.

Σε σχέση με το Πρόγραμμα Εργασίας 2011-2014 για τον πολιτισμό, πρόσθεσε ο

υπουργός, «η Προεδρία θα ενθαρρύνει τον διάλογο για την αξιολόγηση των
αποτελεσμάτων του, όπως επίσης και την προετοιμασία των θεματικών
προτεραιοτήτων για το νέο Πρόγραμμα. Θα αναλάβουμε, επίσης, τις
διαπραγματεύσεις με το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, ώστε να επιτευχθεί συμφωνία για
την αναδιατύπωση της Οδηγίας 93/7/ΕΟΚ του Συμβουλίου σχετικά με την επιστροφή
των παρανόμως εξαχθέντων πολιτιστικών αγαθών από έδαφος κράτους–μέλους [….]
η Ελληνική Προεδρία θα επιδιώξει να επιτευχθεί συμφωνία με το Ευρωπαϊκό
Κοινοβούλιο, ώστε να υιοθετηθεί η Απόφαση για τη θέσπιση κοινοτικής δράσης για
τις Ευρωπαϊκές Πολιτιστικές Πρωτεύουσες της περιόδου 2020-2033 [….] Όσον
αφορά τον κινηματογράφο, […] θα δοθεί έμφαση στην ψηφιοποίηση των
κινηματογραφικών αιθουσών και της κινηματογραφικής κληρονομιάς και στις νέες
πλατφόρμες για τη διανομή οπτικοακουστικού και κινηματογραφικού υλικού [….]
Έχει σημασία οι ευρωπαϊκές αίθουσες να προβάλλουν ταινίες στις οποίες ακούγονται
οι ευρωπαϊκές γλώσσες και να δημιουργηθεί μια κινηματογραφία ανταγωνιστική
απέναντι στην αμερικανική βιομηχανία της εικόνας.» (Δελτίο Τύπου 22/1/14 από το
Γραφείο Τύπου του Υπουργείου Πολιτισμού & Αθλητισμού, σελ.3-5). Τέλος,
επισημάνθηκε ότι ο πολιτιστικός τουρισμός και η πολιτιστική διπλωματία, η οποία
μπορεί να αμβλύνει φυλετικές, θρησκευτικές και άλλες συγκρούσεις, ανήκουν στις
προτεραιότητες της Ελληνικής Προεδρίας.

37
ΕΝΟΤΗΤΑ 2. Μελέτη περίπτωσης δημιουργικότητας και
καινοτομίας

2.1. Δημιουργικότητα και καινοτομία

Η δημιουργικότητα «εκφράζει την τάση του ανθρώπου να δημιουργεί, να

εφευρίσκει, να επινοεί νέες λύσεις ή μεθόδους αντιμετώπισης των προβλημάτων του,
να φιλοτεχνεί νέα έργα τέχνης, να πραγματώνει άλλα και να πραγματώνεται.»
(Εγκυκλοπαίδεια Πάπυρος Larousse Britannica, 2007, τόμος 16, σελ.686).
Δημιουργικότητα δηλαδή σημαίνει, να επινοεί κανείς κάτι που δεν υπήρχε πριν και
να αναζητεί νέες λύσεις και μορφές43. Αποτελεί θεμελιώδη διάσταση της ανθρώπινης
δραστηριότητας. Αναπτύσσεται όπου υπάρχει διάλογος ανάμεσα στους πολιτισμούς,
σε ένα ελεύθερο, ανοικτό και πολύμορφο περιβάλλον με κοινωνική ισότητα και
ισότητα μεταξύ των φύλων. Απαιτεί σεβασμό και νομική προστασία των
αποτελεσμάτων της δημιουργικής και πνευματικής εργασίας. Επιπροσθέτως,
βρίσκεται στον πυρήνα του πολιτισμού, του σχεδιασμού και της καινοτομίας.

Με τον όρο “καινοτομία” εννοείται η νέα και πρωτοποριακή ιδέα για την
υλοποίηση κάποιου πράγματος ή η νέα διαδικασία αυτής της υλοποίησης, καθώς
επίσης και η εφαρμογή νέων εφευρέσεων ή ανακαλύψεων για την πραγματοποίηση
κάποιου αποτελέσματος. Συχνά, ο όρος χρησιμοποιείται σε οικονομικό/
επιχειρηματικό/ εμπορικό πλαίσιο. Σύμφωνα με τον ορισμό της καινοτομίας, που
προτείνει ο Οργανισμός Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης (ΟΟΣΑ) στο
Frascati Manual, πρόκειται για την μετατροπή μιας ιδέας σε εμπορεύσιμο προϊόν ή
υπηρεσία, λειτουργική μέθοδο παραγωγής ή διανομής -νέα ή βελτιωμένη- ή ακόμα σε
νέα μέθοδο παροχής κοινωνικής υπηρεσίας. Έτσι, ο όρος αναφέρεται στην
διαδικασία. Από την άλλη μεριά, όταν με τη λέξη “καινοτομία” υποδηλώνεται ένα

43
Οι ορισμοί που έχουν δοθεί για τη δημιουργικότητα μπορούν να ομαδοποιηθούν σε τρεις κατηγορίες. Η πρώτη
αναφέρει ότι η δημιουργικότητα είναι η παραγωγή νέων ιδεών, που οδηγούν σε ένα καινοτόμο αποτέλεσμα. Η
δεύτερη αναφέρει ότι η δημιουργικότητα μπορεί να είναι απλά, ένας διαφορετικός τρόπος προσέγγισης και
συνδυασμού της ήδη υπάρχουσας γνώσης. Τέλος, η τρίτη κατηγορία αναφέρει ότι μια διαδικασία για να είναι
δημιουργική, δεν αρκεί να είναι καινοτόμος ή να συνδυάζει την υπάρχουσα γνώση αλλά πρέπει να έχει και
προστιθέμη αξία. Συνδυάζοντας τους υπάρχοντες ορισμούς για τη δημιουργικότητα, θα μπορούσαμε να πούμε ότι:
η Δημιουργικότητα περιλαμβάνει την παραγωγή νέων ιδεών ή τον συνδυασμό γνωστών δεδομένων σε κάτι
καινούργιο, παρέχοντας αξία στο τελικό αποτέλεσμα.

38
νέο ή βελτιωμένο προϊόν, εξοπλισμός, η υπηρεσία που διαχέεται επιτυχώς στην
αγορά, η έμφαση δίνεται στο αποτέλεσμα της διαδικασίας44. Τη δεκαετία του 1990
αναγνωρίστηκε ότι η καινοτομία δεν είναι μια γραμμική διαδικασία (έρευνα-
ανάπτυξη- εκμετάλλευση), αλλά αποτελεί προϊόν ενός πιο περίπλοκου συστήματος
που περιλαμβάνει ένα δίκτυο παραγόντων, μεταξύ αυτών πανεπιστήμια, ερευνητές,
δημόσιες αρχές και επιχειρήσεις. Κοντολογίς, καινοτομία σημαίνει την εισαγωγή
αλλαγών στην κοινωνία και την οικονομία.

«Η δημιουργικότητα μπορεί να θεωρηθεί η ύστατη πηγή καινοτομίας –

μετατροπή δημιουργικών ιδεών σε προϊόντα ή υπηρεσίες. Με την έννοια αυτή η
δημιουργικότητα παίζει πάντα ρόλο όταν η καινοτομία οδηγεί σε οικονομικά
αποτελέσματα [….] Η δημιουργικότητα και η καινοτομία δεν μπορούν να οδηγήσουν
σε βιώσιμες οικονομίες χωρίς σεβασμό προς την πολιτιστική ποικιλομορφία, που
αποτελεί η ίδια μια μορφή δημιουργικότητας και καινοτομίας» (Hübner, 2009, σελ.5)

«Δημιουργικότητα δεν είναι μόνο οι τέχνες και ο πολιτισμός. Καινοτομία δεν

είναι μόνο η έρευνα και η ανάπτυξη νέων προϊόντων. Πρέπει να ενθαρρύνουμε τις
συμπράξεις ανάμεσα σε διαφορετικούς τομείς όπως είναι ο πολιτισμός, η εκπαίδευση,
η έρευνα, η τεχνολογία, η βιομηχανία, οι δημόσιες υπηρεσίες. Χρειάζονται
πρωτοβουλίες που θα φέρουν τον πολιτισμό στην καρδιά της κοινωνίας και της
οικονομίας. Προγράμματα που να ενσωματώνουν με επιτυχία τον πολιτισμό στην
προώθηση της καινοτομίας και της δημιουργικότητας σε τομείς όπως: α) Η
πολιτιστική κληρονομιά, β) η ανάπτυξη του βιώσιμου τουρισμού και γ) η
αναζωογόνηση των τοπικών κοινωνιών, με τη βελτιώση [sic] των πολιτιστικών
υποδομών και υπηρεσιών.» (Σύκας, 2010)45.

Ως εργαλείο για την κοινωνική και γεωγραφική συνοχή, ο πολιτισμός συμβάλει

στο να επιτευχθεί ισορροπία μεταξύ παράδοσης και καινοτομίας, επιτρέποντας τον
διαπολιτισμικό και τον διαγενεαλογικό διάλογο, καθώς και την ένταξη σε
πολυπολιτισμικές κοινωνίες. Ως καταλύτης για την οικονομική πρόοδο, ο πολιτισμός
μπορεί να βοηθήσει στην αστική ανάπτυξη και ανάπλαση, καθώς και στην τοπική
ανάπτυξη και απασχόληση, μιας και αποτελεί πηγή αναγέννησης υποβαθμισμένων

44
http://el.wikipedia.org/wiki/%CE%9A%CE%B1%CE%B9%CE%BD%CE%BF%CF%84%CE%BF%CE%BC%
CE%AF%CE%B1 (3/3/14).
45 http://www.sigmalive.com/simerini/analiseis/other/285015 (3/3/14).

39
περιοχών. Γενικότερα, οι τέχνες και ο πολιτισμός μπορούν να συμβάλουν: α) στην
ανάπτυξη δημιουργικών δεξιοτήτων στο πλαίσιο της διά βίου μάθησης, β) στην
ανάπτυξη δημιουργικών λύσεων στο χώρο εργασίας, συμπεριλαμβανομένης της
κοινωνικής καινοτομίας και γ) στην ανάπτυξη νέων προϊόντων και υπηρεσιών
(Σύκας, 2010).

Η πρόκληση είναι να αξιοποιηθούν οι θετικές, δευτερογενείς συνέπειες του

πολιτισμού, μεγιστοποιώντας τις συνδέσεις μεταξύ του πολιτισμού, της
δημιουργικότητας, της καινοτομίας και της κοινωνικοοικονομικής ανάπτυξης.
Στόχος, το λανσάρισμα της δημιουργικότητας και της καινοτομίας στην κοινωνία,
ενσωματώνοντας την τέχνη και τον πολιτισμό μέσα στην καθημερινότητα. Στην
πολιτιστική ζωή, οι καινούργιοι τρόποι παρουσίασης και ερμηνείας των έργων
τέχνης, της μουσικής, του θεάτρου ή του κινηματογράφου αποτελούν έναν συνεχή
πειρασμό που εμπνέει τα ακροατήρια. Ο πολιτισμός λοιπόν, καλλιεργεί τη
δημιουργικότητα και την καινοτομία σε αυτούς που συμμετέχουν και ενθαρρύνει την
κινητικότητα και τις παραγωγικές ανταλλαγές μεταξύ των επιχειρήσεων. Από
οικονομικής άποψης, ο τομέας του πολιτισμού είναι πρωτοπόρος στη θετική συμβολή
προς την απασχόληση και την ανάπτυξη (Σύκας, 2010). Επίσης, οι τομείς του
πολιτισμού και της δημιουργίας στην Ε.Ε. συμβάλλουν στην οικονομική ανάπτυξη,
στην απασχόληση, στην καινοτομία και στην κοινωνική συνοχή. Οπότε, το μέλλον
της Ευρώπης εξαρτάται από τη φαντασία και τη δημιουργικότητα των πολιτών της.
Για να βρίσκεται η Ευρώπη στην πρώτη γραμμή σε έναν κόσμο που κινείται με
γρήγορους ρυθμούς, πρέπει να γίνει πιο δημιουργική και καινοτόμος.

Μάλιστα, το 2009 ονομάστηκε “Ευρωπαϊκό Έτος Δημιουργικότητας και

Καινοτομίας”. Επεξηγώντας τους λόγους αυτής της επιλογής, ο Ευρωπαίος επίτροπος
για την Εκπαίδευση και τον Πολιτισμό Jan Figel, είπε: «Τόσο η δημιουργικότητα όσο
και η ικανότητα για καινοτομία αποτελούν θεμελιώδη γνωρίσματα του ανθρώπου- τα
οποία είναι εγγενή σε όλους μας και τα οποία χρησιμοποιούμε σε διάφορες
καταστάσεις και τόπους, είτε συνειδητά είτε όχι. Με αυτό το ευρωπαϊκό έτος, με την
προώθηση των ανθρώπινων ταλέντων και της ικανότητας των ανθρώπων να
καινοτομούν, μπορούμε ενεργά να διαμορφώσουμε μια Ευρώπη προς το καλύτερο,

40
να συμβάλουμε στην πλήρη ανάπτυξη τόσο του οικονομικού όσο και του κοινωνικού
δυναμικού της»46.

Εν κατακλείδι, η ραγδαία εξέλιξη της τεχνολογίας συνεπάγεται ευκαιρίες και

προκλήσεις για τους ευρωπαϊκούς κλάδους της δημιουργίας. Οι προκλήσεις είναι
σημαντικές. Οι δραστηριότητες σχεδιασμού μετατρέπουν τις ιδέες σε αξίες και
συνδέουν τη δημιουργικότητα με την καινοτομία. Έτσι, οι δημιουργικές
βιομηχανίες47 (διαφήμιση, δημόσιες σχέσεις, ραδιοτηλεοπτικές παραγωγές,
αρχιτεκτονική, εικαστικές / γραφικές τέχνες, μουσική, μόδα, ηλεκτρονικά παιγνίδια
και ανάπτυξη λογισμικού, σχεδιασμός ιστοσελίδας, εκδοτικοί οργανισμοί κ.ά.)
διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο σε άλλους τομείς της βιομηχανίας, ενισχύοντας την
ανταγωνιστικότητα ολόκληρης της οικονομίας. Επί παραδείγματι, οι νέες ψηφιακές
τεχνολογίες έχουν μεγάλο αντίκτυπο στους παραδοσιακούς τρόπους διανομής, με
αποτέλεσμα μεγάλο περιεχόμενο βιβλιοθηκών να έχει εγκαταλείψει τα ράφια και να
βρίσκεται σε σκληρούς οπτικούς δίσκους. Ωστόσο, η παγκόσμια οικονομική κρίση
δυσκολεύει τη χρηματοδότηση του τομέα της δημιουργίας.

2.2. To “Κέντρο Πολιτισμού Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος Α.Ε.” και το

“Future Library”

Το “Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος” (ΙΣΝ) είναι ένας από τους μεγαλύτερους

φιλανθρωπικούς οργανισμούς στον κόσμο. Ως κοινωφελής οργανισμός
πραγματοποιεί δωρεές, μόνο σε μη κερδοσκοπικούς οργανισμούς, στους τομείς της
τέχνης και του πολιτισμού, της παιδείας, της υγείας και της κοινωνικής πρόνοιας. Το
ίδρυμα ενισχύει με δωρεές οργανισμούς που επιδεικνύουν αποτελεσματική διοίκηση
και σωστή διαχείριση και αναμένεται να επιφέρουν αισθητές, διαχρονικές και θετικές
κοινωνικές επιρροές. Επίσης, το ίδρυμα στηρίζει ενεργά προγράμματα που

46 http://www.tovima.gr/science/article/?aid=254296 (3/3/14).
47 Οι Πολιτιστικές και Δημιουργικές Βιομηχανίες (Cultural and Creative Industries, CCIs), που συμπεριλαμβάνουν
τις εικαστικές και παραστατικές τέχνες, τα media, τις εκδόσεις, τη μουσική βιομηχανία και τον κινηματογράφο,
αναγνωρίζονται ολοένα και περισσότερο ως οι βάσεις πάνω στις οποίες αναπτύσσονται οι εθνικές, περιφερειακές
και τοπικές οικονομίες και κοινωνίες. Καθώς βρίσκονται στο σταυροδρόμι των τεχνών, των επιχειρήσεων και της
τεχνολογίας, οι δημιουργικές βιομηχανίες μπορούν να οριστούν ως γνωσιοκεντρικές (knowledge-based) που
δημιουργούν θέσεις εργασίας και ανάπτυξη. Καλλιεργώντας τη δημιουργικότητα και τροφοδοτώντας την
καινοτομία, οι κοινωνίες φιλοδοξούν τόσο στη διατήρηση της πολιτιστικής τους πολυμορφία όσο και στην
ενίσχυση των οικονομικών τους επιδόσεων.

41
συμβάλλουν στην σύμπραξη φορέων δημόσιου και ιδιωτικού τομέα, ως
αποτελεσματικά μέσα υποστήριξης του κοινού καλού.

Από το 1996 μέχρι σήμερα, το ΙΣΝ έχει εγκρίνει συνολικά τη διάθεση 1,07
δισεκατομμυρίων ευρώ (32% στην παιδεία, 30% στην τέχνη και τον πολιτισμό, 29%
στην κοινωνική πρόνοια και 9% στην υγεία), μέσω 2.599 δωρεών σε μη
κερδοσκοπικούς οργανισμούς, σε 110 κράτη ανά τον κόσμο. Από το σύνολο των
δωρεών του ιδρύματος, άνω του 80% του συνολικού ποσού έχει διατεθεί σε
οργανισμούς και πρωτοβουλίες στην Ελλάδα. Μάλιστα, ανταποκρινόμενο στη
συνεχιζόμενη κοινωνικοοικονομική κρίση στην Ελλάδα, το ίδρυμα ανακοίνωσε τον
Ιανουάριο του 2012 πρωτοβουλία για τη διάθεση επιπλέον 100 εκατομμυρίων ευρώ,
μέσα σε τρία χρόνια, προκειμένου να βοηθήσει στην ανακούφιση των δυσμενών
συνεπειών της εντεινόμενης κρίσης. Έκτοτε, και στο πλαίσιο της παραπάνω
πρωτοβουλίας, το ίδρυμα έχει διαθέσει 77,2 εκατομμύρια ευρώ για την ενίσχυση
διαφόρων μη κερδοσκοπικών οργανισμών σε όλη τη χώρα, και βρίσκεται σε εξέλιξη
η διαδικασία για την έγκριση επιπλέον δωρεών48.

Τον Οκτώβριο του 2013, το ΙΣΝ ανακοίνωσε μία νέα μακροχρόνια

πρωτοβουλία, με τίτλο “Επανεκκίνηση και Ενίσχυση των Νέων” με σκοπό να
συνδράμει στη δημιουργία ευκαιριών για τη νέα γενιά της Ελλάδας. Έτσι, το ίδρυμα
ανέλαβε να διαθέσει €100.000.000, προκειμένου να συμβάλει στη δημιουργία
καλύτερων προοπτικών για τους νέους, οι οποίοι πλήττονται έντονα από το κρίσιμα
υψηλό ποσοστό ανεργίας, που σήμερα υπερβαίνει το 60%.49

Βέβαια, η μεγαλύτερη μεμονωμένη δωρεά του ιδρύματος (566 εκατομμύρια

ευρώ) είναι το “Κέντρο Πολιτισμού Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος Α.Ε.” (ΚΠΙΣΝ) στην
Αθήνα. Το ΚΠΙΣΝ είναι μια ανώνυμη εταιρεία (μη κερδοσκοπικού) σκοπού με
τριπλή υπόσταση. Πρώτον, λειτουργεί ως πάροχος υπηρεσιών προς την Εθνική
Βιβλιοθήκη της Ελλάδος (ΕΒΕ) και την Εθνική Λυρική Σκηνή (ΕΛΣ), μέσω της
σύναψης και της εφαρμογής σχετικών συμφωνητικών παροχής ολοκληρωμένων
υπηρεσιών. Δεύτερον, αναλαμβάνει την οργάνωση και λειτουργία του “Πάρκου

48 http://www.snf.org/el/isn/istoria-skopos/(4/3/14).
49 http://www.snf.org/el/isn/istoria-skopos/(4/3/14).

42
Σταύρος Νιάρχος”, ως βασικού πυλώνα του τρισδιάστατου ΚΠΙΣΝ. Τρίτον,
λειτουργεί ως το όχημα που επιδιώκει την ενοποίηση των λειτουργιών και των
δραστηριοτήτων της ΕΒΕ, της ΕΛΣ και του “Πάρκου Σταύρος Νιάρχος” σε έναν
ενιαίο πόλο έλξης. Στο πλαίσιο της εν λόγω λειτουργίας του, το ΚΠΙΣΝ
συντονίζει τη δράση των τριών επιμέρους οργανισμών, διευκολύνοντας την
ανάπτυξη συνεργασιών μεταξύ τους και συμβάλλοντας στην ανάδειξη του σε έναν
ενιαίο εκπαιδευτικό και πολιτιστικό προορισμό (ΙΣΝ, 2008).

Συν τοις άλλοις, το ΚΠΙΣΝ είναι ο αποκλειστικός δωρητής του “Future

Library”. Σκοπός αυτής της δωρεάς του ιδρύματος είναι να αναπτυχθεί ένα βιώσιμο
δίκτυο δημοσίων και δημοτικών βιβλιοθηκών, σε όλη την ελληνική επικράτεια, το
οποίο θα συνδεθεί με την Εθνική Βιβλιοθήκη της Ελλάδος στις νέες της
εγκαταστάσεις, στο “Κέντρο Πολιτισμού Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος”, ενισχύοντας στη
συνείδηση του κόσμου τη σπουδαιότητα του θεσμού των βιβλιοθηκών ως κέντρων
μάθησης, δημιουργικότητας και διάδρασης. Έτσι, το “Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος”
χρηματοδοτεί τη μελέτη και την κατασκευή τους, την απόκτηση εξοπλισμού, την
εκπαίδευση προσωπικού και τη διοργάνωση δράσεων για την προώθηση των νέων
τεχνολογιών.

Συγκεκριμένα, η εταιρεία “Future Library: Προώθηση Καινοτομίας,

Δημιουργικότητας και Κοινωνικών Δικτύων” είναι ένας μη κερδοσκοπικός
οργανισμός, που ιδρύθηκε στη Βέροια τον Φεβρουάριο του 2011, με αποστολή να
καταγράψει την τρέχουσα κατάσταση των δημόσιων και δημοτικών βιβλιοθηκών της
Ελλάδας και να προτείνει συγκεκριμένες δράσεις για την αναβάθμιση των υπηρεσιών
τους και του ρόλου τους στην κοινότητα. Προήλθε από τη Δημόσια Κεντρική
Βιβλιοθήκη της Βέροιας50, τον αποδέκτη του Βραβείου “Πρόσβαση στη Μάθηση”51

50Από νωρίς, η Βιβλιοθήκη της Βέροιας αντιλήφθηκε τη δύναμη της τεχνολογίας. Το 1992, ο κατάλογος της ήταν
ήδη πλήρως αυτοματοποιημένος. Το 1996 η Βιβλιοθήκη ήταν η πρώτη στη χώρα που παρείχε στους χρήστες της
δωρεάν πρόσβαση σε ηλεκτρονικούς υπολογιστές και στο Διαδίκτυο. Το 1997 ήταν η πρώτη που δημιούργησε τη
δική της ιστοσελίδα. Άλλωστε, η βιβλιοθήκη ήδη από το 1993 συμμετέχει σε προγράμματα με χρηματοδότηση της
Ευρωπαϊκής Ένωσης όπως το “Mobile” (1993-1995), το “UNTOLD STORIES: Learning with Digital Stories”
(UntoStory), (2007-2009), το “EDLnet Thematic Network” (2007-2009), το “ENTITLE” (Europe’s New Libraries
Together In Transversal Learning Environments) (2007-2009), το “Light: Bring to Light the value of cultural
heritage” (2004-2006), οι “Δικτυακοί Τόποι –Δημόσια Κέντρα Πληροφόρησης” (2003-2004), το “CALIMERA”
(2003-2005), το “PULMAN” (2001-2003), το “PUBLICA” (1997-1999), το “ISTAR” (1997-2000) και το
“AccessITPlus” (2011-2013).
51 Το ετήσιο Βραβείο του Ιδρύματος “Πρόσβαση στη Μάθηση” αναγνωρίζει τις καινοτόμες προσπάθειες

βιβλιοθηκών και παρόμοιων οργανισμών εκτός των Ηνωμένων Πολιτειών στην παροχή δωρεάν πρόσβασης σε
ηλεκτρονικούς υπολογιστές και στο διαδίκτυο. Απονέμεται από την πρωτοβουλία του Ιδρύματος “Διεθνείς
Βιβλιοθήκες”, η οποία προσπαθεί να ανοίξει τον κόσμο της γνώσης, της πληροφορίας και της ευκαιρίας για να
βοηθήσει τις ζωές εκατομμυρίων ανθρώπων.

43
από το ίδρυμα “Bill & Melinda Gates” για το 2010, που την τίμησε ως επιτυχές
πρότυπο βιβλιοθήκης στην Ελλάδα και σε όλο τον κόσμο. Το “Ίδρυμα Bill &
Melinda Gates” απένειμε το βραβείο ύψους ενός εκατομμυρίου δολαρίων στη
Δημόσια Κεντρική Βιβλιοθήκη της Βέροιας για τη δημιουργική χρήση των
υπηρεσιών πληροφόρησης και τεχνολογίας για την ικανοποίηση των οικονομικών,
εκπαιδευτικών και πολιτιστικών αναγκών περισσοτέρων από 180.000 ανθρώπων. Η
Δημόσια Κεντρική Βιβλιοθήκη της Βέροιας λοιπόν, έχει αναδειχθεί ως κορυφαία
στην Ελλάδα, προσφέροντας μια σειρά υπηρεσιών και προγραμμάτων για παιδιά και
ενήλικες, βοηθώντας ταυτόχρονα και άλλες βιβλιοθήκες να αναπαράγουν την
επιτυχία της. Η “Microsoft”, εταίρος του “Iδρύματος Bill & Melinda Gates”,
στις προσπάθειές της στο να βοηθάει τις δημόσιες βιβλιοθήκες να συνδέουν
ανθρώπους στο διαδίκτυο, παρείχε στη βιβλιοθήκη της Βέροιας δωρεές λογισμικού
και προγραμμάτων διδασκαλίας τεχνολογίας. Τελικά, εκτός από την προσφορά
προηγμένων υπηρεσιών πληροφόρησης και τεχνολογίας στους χρήστες της, η εν
λόγω βιβλιοθήκη έχει καταστεί ζωντανό κέντρο της κοινότητας που προωθεί τη
μάθηση και τη δημιουργικότητα.

Εν τοιαύτη περιπτώσει, τo “Future Library” είναι ανοιχτό σε όλες τις Δημόσιες

και Δημοτικές βιβλιοθήκες της χώρας. Το 2012, το πρώτο έτος του προγράμματος,
εδραιώθηκε η συνεργασία μεταξύ 87 δημοσίων και δημοτικών βιβλιοθηκών από όλη
την Ελλάδα και οργανώθηκαν πέντε κύριες δράσεις: α) προώθηση της
δημιουργικότητας, φιλαναγνωσίας και καινοτομίας, β) δίκτυο παιδικών υπηρεσιών, γ)
εκπαίδευση του μελλοντικού βιβλιοθηκονόμου, δ) ψηφιακές υπηρεσίες και ε)
προώθηση και επικοινωνία. Επιπλέον, ασχολήθηκε με την εκπαίδευση ανθρώπινου
δυναμικού (όπως των εργαζομένων στις βιβλιοθήκες), με ανακαινίσεις μικρής
κλίμακας (λ.χ. δημιουργία παιδικών γωνιών), με εξειδικευμένες υπηρεσίες για παιδιά
και με τη δημιουργία ενός ενιαίου ψηφιακού χώρου, προσβάσιμο σε όλους. Άρα,
στοχεύει στο να διευρύνει τις υπηρεσίες των βιβλιοθηκών και να ενσωματώσει στις
δράσεις και στις υπηρεσίες τους τις ανάγκες της κάθε περιοχής. Όραμα του “Future
Library” είναι η μετατροπή των βιβλιοθηκών του 21ου αιώνα στην Ελλάδα σε σημεία
αναφοράς για τις τοπικές κοινωνίες, ώστε να αποτελέσουν μία νέα πηγή πολιτισμικού
ενδιαφέροντος ως κύτταρα πολιτισμού, καθώς και το να προάγει την καινοτομία, τη
δημιουργικότητα και την κοινωνική πρόοδο.

44
 Αν το πρώτο έτος υλοποίησης του προγράμματος απλώς στόχευε στην
οργάνωση της συνεργασίας μεταξύ των βιβλιοθηκών και στην εμπέδωση της
αίσθησης εμπιστοσύνης μεταξύ των εταίρων, το 2013 μπορεί να χαρακτηριστεί ως το
έτος στο οποίο δόθηκε έμφαση στην απαρχή δημιουργίας βιώσιμων συνεργειών και
εδραίωσης των βιβλιοθηκών ως κόμβων της κοινότητας και της δημιουργικότητας.
Πλέον, οι δημόσιες και δημοτικές βιβλιοθήκες μετεξελίσσονται σε χώρους νέων
τεχνολογιών που δίνουν τη δυνατότητα στους νέους να δημιουργήσουν, να μάθουν
και να διασκεδάσουν. Οι “βιβλιοθήκες του μέλλοντος” διαθέτουν ελκυστικούς
χώρους για συναντήσεις, για πρόσβαση στο διαδίκτυο, για ανάγνωση, για χαλάρωση,
ακόμα και για παιχνίδι. Μέχρι και “studio” ηχογραφήσεων και δημιουργίας “video”,
υπάρχουν σε αυτές, προκειμένου να καλύψουν τις καλλιτεχνικές και πνευματικές
αναζητήσεις των νέων, των φοιτητών, των ανέργων και των μεταναστών, χωρίς καμία
απολύτως οικονομική επιβάρυνση. Οι ψηφιακές υπηρεσίες, τα ψηφιακά βιβλία και οι
ελκυστικοί χώροι, που παρέχουν οι “βιβλιοθήκες του μέλλοντος”, διαμορφώνουν μια
πιο δημιουργική επαφή με τη μάθηση και τη γνώση.

Τα στοιχεία στην Ελλάδα δείχνουν διπλασιασμό των ανθρώπων που

μπαινοβγαίνουν πια στις βιβλιοθήκες του δικτύου “Future Library” και όχι μόνο για
να δανειστούν βιβλία, αλλά για να παρακολουθήσουν, π.χ. εντελώς δωρεάν, τις
παροχές του προγράμματος “Press Display”52, μέσω του οποίου οι χρήστες μπορούν
να “μπουν” και να διαβάσουν κείμενα από 2200 περιοδικά και εφημερίδες από 97
χώρες σε 54 γλώσσες (Σέλλα, 2013). Μια υπηρεσία που προς το παρόν “γεύονται” οι
19 πρωτοπόρες ελληνικές βιβλιοθήκες που εντάσσονται στο “Future Library”

Συν τοις άλλοις, το δίκτυό “Future Library” με τις οκτώ ανακαινισμένες

παιδικές βιβλιοθήκες στην περιφέρεια Κεντρικής Μακεδονίας έχει αρχίσει ήδη να
επιδρά ιδιαίτερα θετικά στην ποιότητα των υπηρεσιών που προσφέρονται στις
βιβλιοθήκες. Στα επόμενα χρόνια θα αποτελέσει μοντέλο καλής πρακτικής για

52Το “Future Library” εγκαινίασε σε πιλοτικό στάδιο τη νέα αυτή υπηρεσία της ηλεκτρονικής ανάγνωσης
εφημερίδων και περιοδικών “Press Display” σε δέκα δημόσιες/δημοτικές βιβλιοθήκες (Δημόσια Κεντρική
Βιβλιοθήκη Βέροιας, Δημόσια Κεντρική Βιβλιοθήκη Δράμας, Δημόσια Κεντρική Βιβλιοθήκη Λιβαδειάς,
Παπαχαραλάμπειος Δημόσια Κεντρική Βιβλιοθήκη Ναυπάκτου, Κοβεντάρειος Δημοτική Βιβλιοθήκη Κοζάνης,
Δημοτική Βιβλιοθήκη Τρικάλων, Δημοτική Βιβλιοθήκη Κορίνθου, Δημοτική Βιβλιοθήκη Κερατσινίου-
Δραπετσώνας, Δημοτική Βιβλιοθήκη Ηλιούπολης και Δημοτική Βιβλιοθήκη Χανίων). Αυτή η υπηρεσία είναι ένα
πολύτιμο εργαλείο στα χέρια κάθε αναγνώστη, καθώς παρέχει προνόμια που δεν μπορούν αντίστοιχα να παρέχουν
παρόμοιες εφαρμογές. Εκεί έγκειται η καινοτομία της. Ο χρήστης της υπηρεσίας έχει τη δυνατότητα να διαβάσει
όποια εφημερίδα, αλλά και όποιο περιοδικό επιλέξει μέσα από την ευρεία γκάμα που του παρέχεται, χωρίς καμία
παράληψη και διαφορά από την υπό έκδοση μορφή τους.

45
συνέργειες δημοσίου-ιδιωτικού τομέα. Σχετικά με τις υπηρεσίες για παιδιά και γονείς,
είναι εμφανές ότι σήμερα οι δημόσιες βιβλιοθήκες πληρούν ένα σημαντικό κενό που
υφίσταται στην επικράτεια. Το κοινωνικό δίκτυο του “Future Library” καλύπτει την
ανάγκη να γίνουν οι βιβλιοθήκες και οι βιβλιοθηκονόμοι πιο ανοικτοί και συνδεμένοι
μεταξύ τους και να δημιουργήσουν ηλεκτρονική κοινωνική αξία. Το “Future Library
Un-Conference” απέδειξε ότι οι βιβλιοθηκονόμοι δεν είναι απλώς επαγγελματίες που
χειρίζονται συλλογές και πληροφορίες, αλλά έχουν την ικανότητα να ηγούνται, να
επηρεάζουν και να εμπνέουν την τοπική κοινότητα.

Τον Νοέμβριο του 2013, το ΙΣΝ, στο πλαίσιο του “Future Library”, στήριξε
πιλοτικά σε εννέα βιβλιοθήκες της Ελλάδας53, το πρόγραμμα “Media Lab”. To
“Media Lab” είναι μια δράση με την υποστήριξη της “Google” και οι πέντε λέξεις-
κλειδιά που περικλείουν τη φιλοσοφία του είναι: “δημιουργώ, μαθαίνω, παίζω,
χαλαρώνω και μοιράζομαι”. «Για την ακρίβεια […] είναι μια σύγχρονη Δημόσια
Βιβλιοθήκη! Ένας κόμβος δημιουργικότητας και συνεργασίας, όπου θα κυριαρχούν
δραστηριότητες γύρω από τις τέχνες, την τεχνολογία και την καινοτομία [….] Μέσα
σε ένα MEDIA Lab μπορείς να κάνεις την παραγωγή και επεξεργασία ενός βίντεο, να
καταγράψεις μια ψηφιακή ιστορία, να ηχογραφήσεις ένα ραδιοφωνικό σποτ ή ακόμα
και το δικό σου τραγούδι, να κάνεις μια κλειστή συνάντηση ή απλά να σερφάρεις στο
διαδίκτυο και να έχεις πρόσβαση σε αποκλειστικό ψηφιακό περιεχόμενο,
χαλαρώνοντας παράλληλα σε ένα ευχάριστο και φιλικό περιβάλλον.» (ΙΣΝ, 2013,
σελ.2). Σε κάθε μία από τις βιβλιοθήκες στήνονται χώροι συνάντησης, ανάγνωσης
και χαλάρωσης με άνετους «καναπέδες, μαξιλάρες, πουφ, ό,τι δηλαδή παραπέμπει
στη χαλάρωση, στο πνεύμα της παρέας, σχεδόν του αράγματος» (Σέλλα, 2013,
σελ.2). Έτσι, οι αναγνώστες μπορούν να διαβάζουν ξαπλωμένοι, να ζωγραφίζουν σε
τοίχους, να συνθέτουν μουσική ή να καταγράφουν ψηφιακές ιστορίες. Μέχρι και
δωρεάν μαθήματα ξένων γλωσσών από εθελοντές καθηγητές πραγματοποιούνται στις
“βιβλιοθήκες του μέλλοντος”.

Οι βιβλιοθήκες του προγράμματος “Media Lab”επιλέχθηκαν από το σύνολο

των περίπου 120 δημόσιων και δημοτικών βιβλιοθηκών του δικτύου “Future Library”

53Εννέα βιβλιοθήκες της χώρας, που είναι μέλη του δικτύου “Future Library’, στη Δράμα, στη Λιβαδειά, στη
Ναύπακτο, στην Κοζάνη, στα Τρίκαλα, στην Κόρινθο, στο δήμο Κερατσινίου- Δραπετσώνας, στην Ηλιούπολη και
στα Χανιά, φιλοξενούν τα “Media labs”, δηλαδή ελκυστικούς και άνετους χώρους δημιουργικότητας.

46
με κριτήρια τη βιωσιμότητά τους (κτιριακή υποδομή, ανθρώπινο δυναμικό,
κατάρτιση προσωπικού κτλ.) και τη διάθεση της βιβλιοθήκης να συμμετάσχει στη
δράση και να αναλάβει τις υποχρεώσεις που απορρέουν από τη συμμετοχή
(εκπαίδευση προσωπικού, σχεδιασμός δράσεων κτλ.). Σημαντική προϋπόθεση για την
επιλογή ήταν η βούληση των τοπικών αρχών να υποστηρίξουν τη βιβλιοθήκη τους,
καθώς και η επίσημη δέσμευσή τους ότι θα διαθέσουν προσωπικό και ότι η
βιβλιοθήκη θα βρίσκεται στην κορυφή της ατζέντας τους. Τέλος, τα “Media Labs” θα
εποπτεύονται και θα υποστηρίζονται από το “Future Library” και τα αποτελέσματά
τους θα αξιολογηθούν βάσει της επισκεψιμότητας των βιβλιοθηκών.

Από το 2011, η ομάδα του “Future Library”, σε συνεργασία με τις βιβλιοθήκες

του δικτύου, έχει πραγματοποιήσει πάνω από 5.800 εκδηλώσεις σε περισσότερες από
100 πόλεις της Ελλάδας, με πάνω από 115.000 συμμετέχοντες συνολικά (παιδιά,
εφήβους και ενήλικες). Έχει επιμορφώσει βιβλιοθηκονόμους, έχει προσφέρει 36.160
βιβλία σε 117 βιβλιοθήκες, τις οποίες έχει ενισχύσει με τεχνολογικό εξοπλισμό και
έχει εκπονήσει μια σειρά από δράσεις που προωθούν τη δημιουργική σκέψη, τη
φιλαναγνωσία, την καινοτομία, μεταμορφώνοντας τις βιβλιοθήκες σε σύγχρονα
εργαστήρια δημιουργικής σκέψης και απασχόλησης.

Σε δύο χρόνια, μέσα στο 2016, η Εθνική Βιβλιοθήκη (Ε.Β.) θα μεταφερθεί στο
νέο κτίριο του Ρέντσο Πιάνο στο Φαληρικό Δέλτα. Όμως, με την ταχύτητα που
εξελίσσεται η ψηφιακή τεχνολογία κανείς δεν μπορεί να προβλέψει με ασφάλεια πώς
θα είναι το τοπίο των βιβλιοθηκών σε μια διετία. Η συζήτηση που έχει ήδη ξεκινήσει,
με πρωτοβουλία του πρωτοποριακού δικτύου “Future Library”, διερευνά τάσεις και
προτάσεις, καταγράφει την ανάγκη για μάθηση, τη μετάβαση από την κατανάλωση
της πληροφορίας στη δημιουργία της γνώσης και ενσωματώνει νέες συμπεριφορές
επικοινωνίας, αλληλεπίδρασης και σκέψης. Σίγουρα, η συνεργασία ανάμεσα στην
Ε.Β. και το “Future Library”, η οποία έχει ήδη ανακοινωθεί, θα βοηθήσει την Ε.Β.
στο έργο της μετάβασης και σε άλλες δράσεις που είναι απαραίτητες για τη σωστή
λειτουργία της.

Εν κατακλείδι, η βιβλιοθήκη ως αποθήκη πληροφοριών είναι μια έννοια

παρωχημένη. Οι παραδοσιακές βιβλιοθήκες θα ανακαινιστούν και θα εξοπλιστούν με

47
ηλεκτρονικούς υπολογιστές, “στούντιο” επεξεργασίας εικόνας και ήχου, χώρους
διαδραστικής συνεργασίας κ.ά., όπου οι χρήστες θα μπορούν να εκφράσουν τη
δημιουργικότητά τους με όλους τους τρόπους που διαθέτει η σύγχρονη τεχνολογία. Η
βιβλιοθήκη του 21ου αιώνα θα είναι ένα εργαστήριο της κοινότητας, ένα κομβικό
σημείο συγκέντρωσης πληροφοριών, που θα μοιάζει πολύ με το διαδίκτυο,
ενισχύοντας την αλληλεπίδραση και την ανταλλαγή σε όλα τα επίπεδα. Οι άνθρωποι
εκεί θα μπορούν να δημιουργούν τα δικά τους σχέδια, προγράμματα ηλεκτρονικών
υπολογιστών και ταινίες. Tο “Future Library” φιλοδοξεί οι νέοι χώροι που θα
κατασκευαστούν να προσφέρουν πρόσβαση στη δημιουργικότητα, στη μάθηση, στο
παιχνίδι, στη χαλάρωση και στην κοινωνικοποίηση,

48
Επίλογος

Οι κοινωνικές και πολιτισμικές μεταβολές, αλλά κυρίως οι τεχνολογικές

εξελίξεις που σημειώθηκαν τις τελευταίες δεκαετίες στους τομείς της πληροφορίας
και της επικοινωνίας, όπως οι νέες μορφές ψηφιοποίησης (digitizing), το διαδίκτυο
(internet), οι μορφές διασκευής (remix), ανάμειξης (mashing) και δειγματοληψίας
(sampling) διαφορετικών έργων, ενίσχυσαν τη ζήτηση εκ μέρους των Ευρωπαίων
πολιτών για καινοτόμα πολιτιστικά αγαθά, πρωτοποριακές πνευματικές δημιουργίες
και νέες μορφές ψυχαγωγίας και αγαλλίασης, αναδεικνύοντας μια μορφή “ψηφιακής
κληρονομιάς”. Οι σύγχρονες τεχνολογικές εξελίξεις επιτρέπουν τη δημιουργία
υποδομών αλλά και ευέλικτων θεματικών δράσεων που συνδυάζουν ειδικές
τεχνολογίες με λειτουργικές παρεμβάσεις στην κατεύθυνση της χρήσης του
πολιτιστικού αποθέματος για την δημιουργία προστιθέμενης αξίας στο σύνολο της
σύγχρονης οικονομίας. Επίσης, η ύπαρξη ενός καταναλωτικού κοινού πρόθυμου να
καταναλώσει καινοτόμα πολιτιστικά αγαθά, η δυνατότητα διάθεση επαρκών
χρηματικών κεφαλαίων είτε με τη μορφή επιχορηγήσεων είτε με τη μορφή
επενδύσεων-δανείων, το διαθέσιμο μορφωμένο ανθρώπινο κεφάλαιο και η συνεχής
προσφορά δημιουργών συνετέλεσαν στη “συνάντηση” της παραδοσιακής
βιομηχανίας και εν γένει της οικονομίας με τον πολιτισμό και τη δημιουργία. Με την
αξιοποίηση της νέας τεχνολογίας και των εφαρμογών της, η επένδυση στο χώρο του
πολιτισμού και της δημιουργίας δεν απαιτεί μεγάλα χρηματικά κεφάλαια. Απαιτεί
όμως ευστροφία, φαντασία, δημιουργική αντίληψη, ποιότητα έκφρασης,
εξωστρέφεια, δεξιοτεχνία, ικανοποιητικό βαθμό προσαρμοστικότητας στις
μεταβαλλόμενες συνθήκες καθώς και συνεχή εκπαίδευση και ενημέρωση.

49
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Αθανασοπούλου, Άννα κ.ά., (2002), Οι Διαστάσεις των Πολιτισμικών

Φαινομένων:Πολιτιστικό Πλαίσιο:Τόμος Β’, ΕΑΠ, Πάτρα.
Γκαντζίας, Γιώργος κ.ά, (2008), Εναλλακτικό διδακτικό υλικό για τη Θ.Ε. ΔΠΜ51,
ΕΑΠ, Πάτρα.
Γερουλάνος, Παύλος κ.ά., (2012), Πρόταση για μια νέα πολιτιστική πολιτική,
Υπουργείο Πολιτισμού, Αθήνα.
Greg, Richards, (1996), Cultural Tourism in Europe, CAB International,
Wallingford.
Δημόπουλος, Γιάννης κ.ά., (2006β), Εισαγωγή στις Ευρωπαϊκές Σπουδές: Τόμος Β’:
Οικονομική Ολοκλήρωση και Πολιτικές, Εκδόσεις Ι. Σιδέρης, Αθήνα.
Επιτροπή των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων, (1983), Δελτίο των Ευρωπαϊκών
Κοινοτήτων: Συμπλήρωμα 6/82: Η ενίσχυση της κοινοτικής δράσης στον πολιτιστικό
τομέα, Υπηρεσία Επισήμων Εκδόσεων των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων,
Λουξεμβούργο.
Επιτροπή των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων, (1988), Δελτίο των Ευρωπαϊκών
Κοινοτήτων: Συμπλήρωμα 4/87: Προώθηση της πολιτιστικής δράσης στην Ευρωπαϊκή
Κοινότητα, Υπηρεσία Επισήμων Εκδόσεων των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων,
Λουξεμβούργο.
Επιτροπή των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων, (2007), Ανακοίνωση της Επιτροπής των
Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων σχετικά με μια ευρωπαϊκή ατζέντα για τον πολιτισμό σ’ έναν
κόσμο παγκοσμιοποίησης, Υπηρεσία Επισήμων Εκδόσεων των Ευρωπαϊκών
Κοινοτήτων, Λουξεμβούργο.
Ευρωπαϊκή Επιτροπή, (2013), Η Ευρωπαϊκή Ένωση με απλά λόγια: Πολιτιστικός και
οπτικοακουστικός τομέας, Υπηρεσία Εκδόσεων της Ευρωπαϊκής Ένωσης,
Λουξεμβούργο.
Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, (2000), ΑΠΟΦΑΣΗ Αριθ. 508/2000/ΕΚ ΤΟΥ
ΕΥΡΩΠΑΪΚΟΥ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΙΟΥ ΚΑΙ ΤΟΥ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟΥ ΤΗΣ Ε.Ε, Απόφαση
του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου για τη θέσπιση του προγράμματος
“Πολιτισμός 2000”, PE-CONS 3638/99.
Hübner, Danuta et al., (2009), Panorama Inforegio: Δημιουργικότητα και
καινοτομία: Ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας στις περιφέρειες, Τεύχος 29, Raphaël
Goulet, Ευρωπαϊκή Επιτροπή, ΓΔ Περιφερειακής Πολιτικής, Αθήνα.
ΙΣΝ, (2008), Κέντρο Πολιτισμού Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος Α.Ε.: Βασικές Αρχές
Στελέχωσης και Λειτουργίας του Οργανισμού, ΄Ιδρυμα Σταύρος Νιάρχος, Αθήνα.
ΙΣΝ, (2013), Future Library: Make, Learn, Play, Relax, Share, ΄Ιδρυμα Σταύρος
Νιάρχος, Αθήνα.

50
Ιωαννίδης, Ιωάννης, (2002), Ο ρόλος του εθελοντικού τομέα στην τοπική πολιτιστική
ανάπτυξη: η περίπτωση της πόλης του Πειραιά κατά την περίοδο 1974- 2000, Πάντειο
Πανεπιστήμιο Κοινωνικών και Πολιτικών Επιστημών. Τμήμα Οικονομικής και
Περιφερειακής Ανάπτυξης, Αθήνα.
Καραγιάννη, Αναστασία, (1998), Η Πολιτιστική Δραστηριότητα του Δήμου
Μυτιλήνης, Πτυχιακή Εργασία, Τμήμα Διοίκησης Μονάδων Τοπικής Αυτοδιοίκησης,
ΤΕΙ Καλαμάτας, Καλαμάτα.
Κόνσολα, Ντόρα, (1990), Πολιτιστική Δραστηριότητα και Κρατική Πολιτική στην
Ελλάδα: Η Περιφερειακή Διάσταση, Αθήνα, Εκδόσεις Παπαζήση, 1990.
Κόνσολα, Ντόρα, (2000), Θέματα Πολιτιστικής Πολιτικής, Πανεπιστημιακές
Σημειώσεις, Πάντειο Πανεπιστήμιο Κοινωνικών και Πολιτικών Επιστημών.
Λάβδας, Κώστας, (2002), Δημιουργία και Εξέλιξη των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων:
Ευρωπαϊκά Ιδεολογικά Ρεύματα κατά το Β΄ μισό του 20ου αιώνα και τη Μετα-σοβιετική
Περίοδο, ΕΑΠ, Πάτρα.
Μενδώνη, Λίνα, (2006), «Πολιτισμός και Κοινοτικά Πλαίσια Στήριξης» στο
http://www.metarithmisi.gr/archivesMeta/journal/readAuthors.asp?authorID=21&pag
e=1&textID=30 (28/2/14).
Miles, Steven/ Paddison, Ronan, (2005), Culture-Led Urban Regeneration (Urban
Studies Monographs), Routledge, London.

Μπιτσάνη, Ευγενία, (2004), Πολιτισμική Διαχείριση & Περιφερειακή Ανάπτυξη:

Σχεδιασμός Πολιτιστικής Πολιτικής και Πολιτιστικού Προϊόντος, Εκδόσεις Διόνικος,
Αθήνα.
Naglič, Vesna & Παπαδοπούλου, Δανάη, (2013). «Η αρχή της επικουρικότητας»
στα Θεματολογικά δελτία για την Ευρωπαϊκή Ένωση, 2014).
Σέλλα, Όλγα, (2013). «Από βιβλιοθήκες, στέκια: Το Media Lab μεταμορφώνει εννέα
χώρους, με στόχο να γίνουν κύτταρα πολιτισμού» στο Ένθετο “Τέχνες & Γράμματα”
της Εφημερίδας Καθημερινής (24/11/13)
Σκανδάμης, Νίκος κ.ά., (2001), Εισαγωγή στις Ευρωπαϊκές Σπουδές: Τόμος Α’:
Ιστορία- Θεσμοί- Δίκαιο, Εκδόσεις Ι. Σιδέρης, Αθήνα.
Σκούντζος, Θεόδωρος/ Σπυράτου, Ευτυχία, (2006γ), Θεσμοί & Πολιτικές
Ανάπτυξης της Ευρωπαϊκής Ένωσης, Εκδόσεις Σταμούλης, Αθήνα.
Σύκας, Νίκος, (2010). «Πολιτιστική καινοτομία» στην Εφημερίδα Η Σημερινή,
(10/07/2010).
UNESCO, (1969b), Cultural policy a premilinary study,UNESCO, Paris.

Πηγές από το Διαδίκτυο

http://ec.europa.eu/culture/archive/culture2000/historique/ariane_en.html (26/2/14).

51
http://ec.europa.eu/culture/archive/culture2000/historique/raphael_en.html (26/4/14).

http://europa.eu/legislation_summaries/culture/l29006_el.htm (26/2/14).

http://europa.eu/rapid/press-release_IP-95-764_el.htm (26/2/14).

http://workinform.blogspot.gr/2011/12/blog-post_3228.html. (28/2/14).

http://www.ekdd.gr/ekdda/files/ergasies_esdd/15/3/714.pdf (2/3/14).

http://www.ccp.culture.gr/index.php?option=com_content&view=article&id=5&Itemi
d=2&lang=el (21/2/14).

http://www.platforma.gr/index.php/lang-el/platformavideo9/-media (26/12/14).

http://www.snf.org/el/isn/istoria-skopos/(4/3/14).

http://www.tovima.gr/science/article/?aid=254296 (3/3/14).

http://www.ypeka.gr/Default.aspx?tabid=848&language=el-GR (3/1/14).

http://www.yppo.gr/files/g_43782.pdf (28/2/14).

52