Scribd Logo
Upload

Welcome to Scribd!

  • Novosel Zic1

    Uploaded by

    Zeazmaj
    7 views8 pages
    novosel

    Original Title

    Novosel_Zic1

    Copyright

    © © All Rights Reserved

    Available Formats

    PDF or read online from Scribd

    Did you find this document useful?

    Is this content inappropriate?

    Report this Document
    novosel

    Copyright:

    © All Rights Reserved
    Download as PDF or read online from Scribd
    Flag for inappropriate content
    7 views8 pages

    Novosel Zic1

    Uploaded by

    Zeazmaj
    novosel

    Copyright:

    © All Rights Reserved
    Download as PDF or read online from Scribd
    Flag for inappropriate content
    of 8
    F. Novovel- aie: Centralnomnjesna orgnnizacija oroka Keka Radovi 21, 9-36, 186 NEKI POKAZATELJI CENTRALNOMJESNE ORGANIZACIJE OTOKA KRKA* PETRICA NOVOSEL-2IC bk oua7114e73 Uvod Teorija centralnih naselja jedna je od metoda odredivanja nodalnih regija, Polazi od dinjenice da svako naselje u prostora predstavlja évoriste (node) u kojem pogima prostorna cirkulacija, od- nosno interakcija temeljena na razligitim funkci- jama (Vresk, 1986). Buduci dau pojedinim na- seljima nisu zastupane sve funkeije, ona i nemaju jednako znagenje. Stoga, na osnovi niza postay- ljenth kriterija, naselja se kategoriziraju. Takav postupak rezultira hijerarhijskom mrezom central- nih naselja za promatrani ve¢i ili manji prostor. Teoriju centralnih naselja prvi uvodi w znan- stvenu Literatura Christaller (1933), Za_prostor Jugoslavije njihovu kategorizaciju izvréio je I. Vriger (1968) podijelivsi ih u sedam hijerarhijskih stupnjeva, MreZu centrainih naselja od pet redova veligine 2a SR Hervatsku razradivao je I. Crkven- Gé (1976), a za Sredisnju Hrvatsku A. Malié (1981). Ovu problematiku promatramo u manjem pro- storu, u granicama jedne opéine — Krk, a koja se uglavnom podudara sa povrsinom istoimenog otoka. Na otoku Krku razvilo se je 68 naselja, Ona istiéu medusobne razlike uvjetovane histo: rijski, prirodno-geografski, a u novije vrijeme uv- jetovene urbanim sadrzajem, te osobito funkcio- nalnim znagenjem. To je posljedica evoluiranja ovog prostora od ekstenzivno primarnog ka terci- jarnom sektoru djelattnosti. Upravo na osnovi nekih funkeija iz grupe tercijarnih i kvartarnih (usluznih) djelatnosti, s kojima pojedina naselja, osim vlastitog opsluduju i stanovnistvo ostalth naselja, na otoku Krku izdvajamo tri hijerarhij- ska stupnja centraliteta naselja: najnizi, treci stupanj; visi, drugi stupanj i najvisi, prvi stupani. Ovakovo utvrdivanje centralnomjesne organiza je na otoku Krku, vrieno je na osnovi kriterija proizaslih iz stanja i procesa pracenih u prosto- ru, Reaultate istrativanja donosimo u nastavku rade, Naselja treseg stupnja centraliteta Grupa naselja najnizeg, treéeg stupnja izdvo- jena je na osnovi od samo nekoliko funkcija sto ih prudaju:_mjesni ured, prodavaonica elemen- tarnim artiklima (prehrana i sitne kuéne potrep- T Rad Je izvod iz programa Urbanizacija, 0112, pro- jekta #1 Siza III za manost SR Hrvatske 1981-198. Stine) i autobusna stanica. Vecina ovih naselja imala je ranije i Skolu (nizi razredi). Gubitak pros- vyjetne funkcije kao posljedice depopulacije im nije umanjila znaéenje. Naprotiv, prometna funk: cija koja ukljuéuje i »8kolsku« liniju za prijevoz malobrojnih uenika u centre drugog ili prvog stupnja, potpuno je otvorila ova, do nedavno izo- lirana naselja. Do njih, kao autobusnih centara prvog stupnja (Malié, 1980) gravitirajuée stanov- nigtvo, prosjetnu udaljenost od najvise pet kilo- metara, rijetko prevaljuje pjedice. Koriste osobna kola, a gdje je to moguée i »8kolskie autobus. Gravitacijska snaga ovih centara treéeg stup- nja ovisi o njihovom polozaju. Naime, ka centri- ma u prirodno povoljnijem Srednjem Krku gra- vitira vedi broj naselja, Dok, na Juznom visokom Krku, npr, Stara Baska koja po svojim funkeija- ma ima sve uvjete centra treceg stupnja nema gravitacijskog podrugja. Isto stanje odnosi se i na centre drugog stupnja koji u Juinom Krku imaju ograniéen broj gravitirajucih naselja. Naselja drugog stupnja centraliteta Naselja drugog stupnja centraliteta najvital nija su i najznatajnija u centralnomjesnoj orga nizaciji otoka Krka. Do sosvajanjas pozicija pr vog najvigeg stupnja nedostaje im veoma malo, a ‘od prethodnog, treéeg stupnja odmakla su ne- srazmjerno daleko. Teoretski, medu njima nedo- staje kategorija naselja prelaznog znaéenja. No, upravo takav nedostatak u prostoru jo8 vise na- glaSava njihov centralitet. Snagom svojeg centra- iiteta ona su okupila okolna naselja i doprinijela organizaciji prostora u osam gravitacijskih pod- rugja. (sl. 1), Na njihove, donedavno postojane granice danas utjege suvremeni promet pa posta- ju fleksibilnije. Dakle, centralna naselja gravita- cijskih zona koja su do 1953, god. bila sredista opéina, prema nagoj kategorizaciji predstavljaju drugi, ‘visi stupanj centraliteta. To su: Omisalj (914 st. 1981), Malinska (730 st), Krk (2068 st), Punat (1544 st), Baska (776 st.), Vebnik (936 st) i Dobrinj (159 st. 1981), Njima smo prikljudili i Milohnié (104 st. 1981). Centralno znaéenje ove grupe naselja proiz- laziiz_njihovog slijedeceg sadrzaja: mjesnog u- reda, Skole (nizi razredi), specijalizirane prodava- onice, poste, autobusne stanice, zdravstvene i zub- ne ambulante, ljekarne, kina, niz kulturno za bavnih manifestacija (izlozbe, koncerti itd) turis- ye P. Novosel2ic: Centralnoinjesan oruanizacia otoka Krk tigkog ureda, te veceg broja ugostiteljsko-hotel- skih objekata, Dio navedenog sadréaja je produkt novijeg vremena, pa ovim naseljima nadomjesta gubljenu administrativnu funkciju. Ipak, svi na- edeni centri, iako imaju jednako znaéenje za svoju zonu, nisu jednako snazni. Istiéu odstupa- aja ka vigem i nigem centralitetu, Tako se Do- brinj, ali osobito Milohnié bli#i nigem, trecem stupnju centraliteta. Nasuprot njima grad Krk, kao opéinsko srediste zauzima najvisi polozaj u hijerarhijskoj Ijestvict i jedini je predstavaik tre- éeg stupnja centraliteta o demu ée biti posebno rijeéi. A u ovome dijelu skreéemo paznju na Mi- Tohnié koji se donekle istiée u grupi od deset naselja zapadnog dijela otoka — Sotoventa. Ona ine prije svega zasebnu prirodnu cjelinu. Ali zbog, ranije izrazite izoliranosti ne samo u prometnom, veé i u drustvenom pogledu, te 2bog relativne udaljenosti od 10-ak kilometara od opéinskog mjesta Bogovié (Malinska) kojem je ovaj prostor administrativno pripadao, stanovnigtvo je bilo u- puceno na viastiti, mali centar minimalnog cen- traliteta. Ovakova’ medusobna cirkulacija oprav- dava odgovarajucu nodalnost, odnosno izdvajanje ovog prostora u zasebno gravitacijsko podrucje. Ipak, danas u uvjetima bolje povezanosti, naselja Sotoventa gravitiraju i Malinskoj i Krku. Proces suvremene gravitacije prema Krku Gesto zavrSa- va stalnim nastanjivanjem u njemu. Dakle, prisutan je proces migracije iz unutras- njosti ka obali. Njime je zahvaéen i Dobrinj. Dio njegovog stanovnistva nastanilo se je u Silu, obal- nom naselju, revitaliziranom nakon pojave tra- jekta 1959. god. To se ogleda i u porastu stanov- ni8tva Sila, Od 1961. god. kada je imalo 151 sta- novnika, poraslo je Silo do 1981. god. na 228 sta- novnika, Uvjereni smo da samo povijesna tradi- cija favorizira Dobrinj nad sve moénijim Silom. Osim Milohniga i Dobrinja, jedinih unutrainje polotenih centara drugog stupnja, svi su ostali obalno polozeni. A to se odrazava na ajihovo zna- Genje, Mnogi od njih kao npr. Krk, Punat, Ma- linska i Omi8alj biljeze porast stanovnistva u me- dupopisnom jntervalu 19711981. A veé ranije, u razdoblju 1961—1971. god. u njima je osjetno porastao udio aktivnog stanovnistva tercijarnih @jelatnosti a ukupno aktivnom stanovnigtvu na- selja (tab. 1) Sto im potvrduje status drugog stu- pnja centraliteta, Tablica wkazuje na dva momenta, na neujed- nagenost pojave u pojedinim centrima i Sto je vainije, na_njen osjetan porast u promatranom intervalu, Godine 1961. izrazito se izdvajaju po udjelu aktivnog tercijamog stanovnistva u ukup- nom, aktivnom stanovnitvu naselja Malinska sa 42,0%/o, te Krk sa 42,8%, U ostalim naseljima vri- jednosti ove pojave nize su od 30,0%, Na samome zaéelju je Vebnik 5 12,8%, Isti polozaj je zadréa0 i 1971. god. iako je vrijednost porasia na 194%. 1), za 66%. Ali, w Omi8lju istovremeno taj porast iznosi 32,5! Izmedu navedenih polarnih vrijed- nosti su Krk s 16,500, Punat s 22,3%/ Baska s 23,3H/o, Dobrinj s 34,3, te Malinska s 30,8%/ po- rasta, Prema tome, stanje se je do 1971. god. os- ijenilo w Korist tercijarnih djelatnosti, lujedno iu korist pojatanog centraliteta naselja drugog stupnja. Izdvajamo Malinsku s 72.8% 2a stupljenosti analizirane pojave, OmiSalj s 61,0%, te Krk s 593%, Izneseni podaci su pokazatelji intenziteta suvremene transformacije otoka Krka, a koja sve vi8e istiée ulogu pojedinih centara ko- ji su priligno jasno zaokruzili granice osam gra- vitacijskih podrugja ili zona koje se medusobno Tab. 1. Relativni udio aktivnog tercijarnog stanov- niStva centralnog naselja naprama ukupno aktiv~ nom stanovniStvu naselja 1961. i 1971. Centralno naselje Aktivno tercijarno stanovnigtvo u ukupno aktivnom stanovnisivu raselja u 96 1961 1971. Omigal Malinska, Kerk Punat Baska Vrbnil Dobrinj Tevor: Popis stanovnigtva 1961. i 1971. po djelatnosti, Be cograd. 1965 1 1974 razlikuju po nekim demogeografskim obiljezji- ma i odnosima. To su: nejednak broj i veligina naselja pojedine zone; nejednak broj stanovnika, gdnosno veligina centrainog naselja zone; odnos broja stanovnika centralnog i ostalih naselja z0- ne; razlititi udio stanovnistva pojedine zone u sveukupnom stanoynistvu otoka i napokon, ne- jednaka snaga gravitacije ka centralnom naselju. Podimo redom u ova razmatranja. Na svaku gravitacijsku zonu prosjetno otpada 7,8 naselja, Stvarno stanje je, naravno, drugadije. Pa se broj naselja u zonama krece od jednog u podrugju Krka i Omislja do dvadeset u podrué- ju Dubainice. U podrugju Dobrinjskog ima ih 19, a u podrudju Sotoventa devet, Podrutje Punta obuhvaéa éetiri, dok podruéje BaSke i Vrbnika samo po tri naselja (Tab. 2, sl. 1). Istaknuti ne- srazmjer u broju naselja zone proizlazi iz ved naglasenih osobina prirodne osnove. Sva podrué- Ja sa jednim do éetiri naselja su dio Sjevernog (Omisalj) i Juznog Krka (Punat, Baska) izrazita lerSevitog kraja ili graniée s njime (Vrbnik, Krk). Suprotno ovima, tri podruéja s najvecim brojem naselja: Dubagnica, Dobrinjsko i Sotovento sto se transverzalno prufaju preko najsireg dijela otoka, iskljucivi su dio pitomijeg Srednjeg Krka Koji je pogodovao disperznoj naseljenosti (sl. 2). Prevladavaju naselja s malim brojem stanovnika, Stoga ova tri podrudja sto obuhvacaju 51 odnos- no 75,08 naselja otoka okupljaju samo 4605 ili 35,2% stanovnika otoka, Dakle unutrasnjost oto a. 1, NovoseL2ic: Centrainomjerna orzazecia otoka Krk Radi 21, 336, 186, Tab. 2. Naselja otoka Krka po gravitacijskim podruéjima i njihova srednja udaljenost od centralnog na- selja. Podrutie Centraino naselie _Ostala naselia Srednja_udaljenost

    You might also like