Herriak

#02 1
2018 abendua
revistapueblos.org

Euskal Herriko bake prozesuaren monografikoa

 AURKIBIDEA

SARRERA 3or
Zer da Herriak? NONDIK NORA 4or
Konfiantza sortu, korapiloak askatu
Bakea eta Duintasuna Elkartea-
ren proiektu bat: euskara hutsean MIHI-LUZEAK 8or
ekoiztutako aldizkaria. Pueblos
Josetxo Arizkuren (EPPK): “Erabakitasun handiz ari gara
aldizkariak lantzen dituen gaiak osa-
mugitzen guretzat berriak diren zenbait eremutan, eta
tzen ditu, baina tokian tokiko gaiak
jorratuz ikuspegi internazionalista
Kolektiboaren jokabide horrek harridura eta nahasmendua
eta feministatik. Komunikazio-tresna eragiten du gobernu, Espetxe Erakunde eta organo
honen helburua da nazioarteko lanki- judizialetan”.
detzaren agendan dauden erronkak
tokiko arazo eta aldarrikapenekin SAKONEAN 12or
bat egitea. Euskal gatazkaren «argitu gabeko» kasuak, eta biktima
guztiek egia ezagutzeko duten eskubidea asetzeak
Herriak-en zuzendaritza-taldea orain dakarren erronka
arte proiektua babestu izan duten
lagunek osatzen dute: Alfre Elgeza-
Etxean eta bizirik nahi ditugu, etxean eta bizirik egon nahi
bal, Jule Goikoetxea, Jon Gonzalez, dugu!
Maddi Goikoetxea., Agus Hernan,
Koldo Alzola, Edurne Bengoetxea, FEMINISMOA 18or
Andrea Gago, Ander Bolibar eta June Zuriñe Rodriguez eta Oihana Etxebarrieta: “Ezin dugu
Fernandez. ulertu Euskal Herrian dagoen generoaren eraikuntza
gatazka armatu eta politikoaren irakurketa bat egin gabe”.
Aldizkarian aurkituko dituzun edu-
kiak www.revistapueblos.org atarian GAURKO HEROIAK 22or
ere egongo dira eskuragarri. Bakea guztion kontua da.
Aldizkariaren koordinazioa Eneko
TXIKITIK HANDIRA 24or
Calle García egin du. Diseinu eta ma-
ketazioa Kalaka Koop. Elk. Txikiak eta
Irlandako Iparraldea: erronka berriak eta zaharrak 20
azalaren diseinua Unai Zorriketak. urteren bueltan.
Kongoko Errepublika Demokratikoko emakumeak
Informazio gehiago: bakegintzan
info@pazcondignidad.org
KULTURAKTUA 29or
Jarrai gaitzazu: Komunikabideak: biktima eta agente euskal gatazkan eta
@tantakatv (baita ere) haren konponbidean.
@pazcondignidad

Azalaren autorea: Unai Zorriketa.
ETAren desegitea jadanik gertatu da.
Gehiegi iraun eta, antza, oraindik bukatu
ez den bakarkako bidea izan da talde
armatuarentzat, non instituzioen papera,
urte batzuetatik hona, erasoa eta bakearen
bidean ahalik eta zailtasun gehien ezartzea
izan den. Egokitasun elektorala dela
eta, edo bestelako ustelkerien aurrean
jendearen atentzioak baztertzeko txeke
zuria. Hala izanda, portadan 3 elementu
ikus ditzakegu:
Batetik, ETAk adostasun batera heltzeko
nahia, eskua prest, orain denbora gehiegi,
armiarma batek sarea eta guzti egin ahal
izan diola ikus dezakegu. Eta eskuaren
atzean, emandako hainbat pausu:
erabateko desegitea eta armagabetzea.
Bestetik, instituzioen beso luzea, erasoka,
geldirik dagoen “etsaiari” bakarka jolasten
ari den jokoan irabazten. Prozesuari
ekarpen gutxi eginez.
Eta azkenik, bakearen usoa, gizajoa,
portaera honen aurrean nekaturik. Boxeo
lehiaketa baten arbitro baten modura
“aski! amaitu da” kolpeka jarraitzen duen
aurkariari oihuka. Usoa, bakea nahi dugun
norbanako guztien ordezkaria, aspertuta,
haserre, eta duela asko hel zitekeen
amaieraren eske.

Aldizkari honetan argitaratutako edukiek

ez dute zertan ekonomikoki laguntzen duen
erakunde publikoaren iritzia islatzen.

Bakea eta Duintasuna
Elkartea:
Bakea eta Duintasuna Elkartea, 1995ean
sortutako Garapenerako Gobernuz
Kanpoko Erakunde bat da. Lankidetza eta
elkartasuna internazionalistan egiten dugu
lan, Ertamerikan, Kolonbian, Palestina
eta Senegalen. Eta era berean, Eraldaketa
Sozialerako Hezkuntzan eta ikerketa
arloan beste proiektu batzuk gauzatzen
ditugu Euskal Herrian, besteak beste,
OMAL (Latinoamerikako Multinazionalen
Behatokia) eta orain arte, Pueblos
aldizkaria deitu izan dena eta 2018an
amaiera eman dioguna.
Gure lan esparruetako bat bakearen
eraikuntza izan da. Aspaldi, Ertamerikan
bakea sendotzeko sortu diren hainbat
herri-prozesu laguntzen egon gara; eta
azken aldian, Kolonbiako bake prozesua(k)
gertutik jarraitu ditugu, horietan
parte-hartu duten herri-eragile ezberdinak
lankidetza proiektuen bidez lagunduz
(Congreso de los Pueblos sarean saretzen
diren eragileak kasu), edota, eragite
politikoa egiten bake akordioak eta bake
prozesua(k) babesteko. Pueblos aldizkaria
eta OMAL izan dira horretarako tresnak,
baina 2012an “Bakearen eraikuntza
eraldatzaile eta parte-hartzailearen”
inguruko koaderno bat argitaratu genuen.
Bertan, bake positibo eta negatiboari,
bake eraldatzailea deritzona gehitu
genuen, alegia, biolentzia politikoa sortu
duten egiturazko arrazoiak konpontzera
bideratuta dagoena, bizikidetza
eredu berriak modu parte-hartzailean
eraikitzea aldarrikatzen duena eta, era
berean, herrien parte-hartzea bakearen
eraikuntzaren erdigunean jartzen duen
bakea.
Foro soziala:
Zentzu horretan, 2016an Euskal
Herrian sortu zen Foro Sozial
Iraunkorraren dinamikak, gure elkarteak
zituen lan-ildoekin bat zetorren.
Foro Sozialak beste bake prozesu
batzuetan herri-mugimenduak dituzten
aldarrikapenak gauzatzeko sortu zen, hau
da, herritarren parte-hartzea bakearen
eraikuntzan. Eta hori da Foro Soziala,
alegia, herri-eragile anitzek ikusle
izatetik, prozesuaren protagonista izatera
pasatzea. Eta horietako protagonista
bat Bakea eta Duintasuna Elkartea
izan zitekeen. Beste era batera esanda,
horizontaltasuna vs bertikaltasuna. Eta
horrela hasi ginen Euskal Herriko bake
prozesuan gure ekarpentxoa egiten.
Elkarte internazionalista gisa, gure
egitekoa Foro Sozialean argia zen,
beste bake prozesuetako ikasketak eta
ezagutzak gurera ekartzea, alegia. Eta
horretarako, Foro Sozialaren egituran
ardatz bat sortu zen gai hau lantzeko.
Hilabete hauetan izan dugun erronkak
asko izan dira. Batetik, gure sektorearen
agendan lehentasuna izan ez duen gai
bat kokatzea; zentsu horretan, ETAren
armagabetzean eta desegitean zenbait
GGKEk eta herri-mugimenduk sinatutako
bi adierazpen argitaratu genituen. Eta
bestetik, apirilaren 11n Donostin, “DDRa
euskal kasuan” Hitzorduak antolatu
genuen, Kolonbia, Ipar-Irlanda, Kongo
eta Filipinetako adituak gonbidatuaz
bertako bake prozesuetatik ezagutzak eta
irakaspenak trukatzeko.
SARRERA 3
Monografiko honi buruz:
Oraingoan, Herriak aldizkaria aurkezten
dizuegu. Ez da beste aldizkari bat, baizik
eta Euskal Herriko bakearen eraikuntzaren
inguruan osatu dugun monografiko bat.
Herri-komunikazioak, komunikabide
hegemonikoen agendetan agertzen ez
diren istorio, eragile eta protagonistei
ahotsa emateko tresnak dira. Are
gehiago, komunikabide hegemonikoek
satanizatzen dituzten deabruak beste
modu batera irudikatzeko aukera ematen
dute. Eta horregatik, monografiko hau
egin dugu. Batzuentzat zenbait urrats
eta barne-eztabaiden emaitzak berandu
iritsi diren arren, aldizkari honen bidez
bakearen eraikuntzan aldebakarreko
erabakiak hartu dituzten eragileei ahotsa
eman nahi diegu, eta era berean, balorean
jarri beraien estrategiak aldatzeko egin
duten lanagatik.
Eskuartean duzun aldizkariak, hainbat
urtetako lanagatik lortutako emaitzak
islatzen baditu ere, oraindik Euskal
Herrian bakea errotzeko bide luzea
geratzen zaigu. Hurrengo orrialdetan
horietako erronka batzuk aurkituko
dituzu, baina gure sektoreari dagokionez
premiazko bi faktore lortu behar ditugu:
batetik, Euskal Herrian GGKEn eta
herri-mugimendu internazionalisten
gehiengo sozial bat sendotu eta artikulatu
bakegintzaren sustapenean; eta bestetik,
estatu espainolean gatazkaren ondorio
guztiak konpontzen lagunduko duen
korronte politiko eta sozial bat sortu.
Bitartean, espero dugu aldizkari honetan
aurkituko dituzun edukiak duela urte
batzuk hasi genuen ibilbideaz jabetzen
laguntzea eta bakegile bihurtu zaitezen
ahalduntzeko tresna izatea.
4 NONDIK NORA

Foro Soziala: bost urte erronkei aurre egiten

eta aurrerapausoak ematen

Konfiantza sortu,
korapiloak askatu
Agus Hernan eta Nekane Altzelai
Foro Sozial Iraunkorra

2013an antolatu zen erdietsitakoak. Gaur egun,

lehenengo aldiz Foro Soziala
eta berehala finkatu zituen
jarduteko bere gidalerro
nagusiak: hamabi gomendio,
adostasunak lortzeko
prozesu oso zabal eta
transbertsal baten ondorioz
oraindik ere, gure printzipio
gidariak dira gomendio
horiek, eta argi erakutsi
dute oso eraginkorrak direla
urteetako liskar biolentoen
ondorio latz eta korapilatsuei
irtenbidea emateko.

Lokarriren eta Bake Bidearen eskutik
sortu zen Foro Soziala, eta gaur egun, 18
gizarte-erakundek osatzen dute. 2015ean,
Lokarri desagertuta eta 2011n hasitako
prozesua geldi zegoela, berregin egin zuten
Foroa. Horrela, bada, 2016an Foro Sozial
Iraunkorra abiarazi zuten, zeinak gaur
egungo jarduera egonkorraren fasea finkatu
baitzuen. Jarduera horren helburua da
elkarbizitza demokratikoa eraikitzea, hiru
ardatz nagusiren inguruan: aurrerapausoak
ematea indarkeriaren edozein
adierazpideren biktima guzti-guztiek
dagokien aitortza jaso dezaten, eta egiarako,
justiziarako eta erreparaziorako eskubideak
ere aitor dakizkien; irtenbide integrala
ematea preso dauden guztiak berriro
gizarteratzearen problematikari (Euskal
Herriaren kasuan, espetxetik bertatik
hasten da prozesu hori); eta errelato guztiak
errespetatuko dituen memoria inklusiboa
eraikitzea. Hasieran, lau izan ziren lanerako
ardatzak, baina armagabetzea modu
arrakastatsuan itxita dago, 2017tik.
Genero-ikuspegia, hitza armagabetzea eta
“beste bake prozesuen esperientzietatik
ikastea” deitzen duguna dira beste hiru
lan-ildoak.
Jatorrizko 12 gomendio haietarako, eta
osteko prozesu osoan zehar ere bai,
nazioarteko gatazka osteko testuinguruak
aztertzea izan da Foro Sozialaren
erreferentzia nagusia, eta ikustea horietan
zelan aplikatu dituzten nazioarteko
estandarrak. Beraz, Foroak lanerako
egindako proposamenak eta metodoak
ez dira ezerezetik sortuak: beste prozesu
batzuetan jada saiatutako ideietan
oinarritzen dira. Saiakera horien muina
egokitu, eta gurean nola aplikatu aztertu du
erakundeak (gure prozesuak baditu-eta bere
berezitasunak). Era berean, azpimarratu
beharra dago gatazkak konpontzeko
nazioarteko eremu akademikoetan, gurean
erabilitako formulak ikertzen hasiak direla.
Adibidez: armagabetze zibilean eta, neurri
batean, ETAren desmobilizazioan erabilitako
«triangulazioa» (gobernuak, gizarte zibila
eta ETA).
Joan den uda hasieran, esaterako, euskal
kasua aztertu zuten Suedian, armagabetze,
desmobilizazio eta gizarteratze (DDR)
prozesuen dinamizatzaileen topaketa
batean. Gurean izandako gatazkak ez du
aitorpen ofizialik jaso, baina gatazken
parametro gehienak betetzen ditu. Aitortza
eza horrek, DDR prozesuak zailtzen baditu
ere, ez du horiek aplikatzea ekiditen. Gaian
adituak direnek esaten dutenez, DDR
prozesu bakoitza bat eta bakarra da, eta,
beraz, horien ezaugarririk behinena da
testuinguruari egokitzen jakitea. Eta, argi
dago, nazioarteko estandarrek lagundu
egin digute aurrera egiten.
Aurrerapenak eta erronkak
Ukaezina da 2013tik, eta, bereziki,
2015etik, gauza asko aldatu direla. Kontu
batzuetan, gainera, nabarmen egin du
aurrera «euskal gatazka» delakoaren
konponbideak. Pentsa ote zitekeen, garai
hartan, akordio politiko eta sindikal zabalak
emango zirela preso gaixoen egoeraren, eta
haiek hurbiltzearen inguruan? Horrelako
akordioak egon badaude, bai EAEn, bai
Nafarroan. Eta EAEko udaletxeen kasuan,
sakabanatutako presoak dituzten guztietan,
mozio bat onartu dute.
Iturria: Herriak Aldizkaria / Diseinua: Unai Zorriketa.
NONDIK NORA 5
Pentsa ote zitekeen Rosa Lluch eta Ane
Muguruzaren arteko topaketa ikusiko
genuela? edota ETAren biktimak entzungo
genituela presoak hurbiltzearen alde
mintzatzen, azkenengo hilabeteetan
entzuten ari garen moduan?
Pentsa ote zitekeen erakundeek,
politikariek eta gizarteak aitortu egingo
zutela gatazka honetan indarkeria baten
baino gehiagoren biktimak badaudela, eta
guztiek merezi dutela egia, justizia eta
erreparazioa? Bada, gaur egun, inork ez
du hori ezbaian jartzen. Dena dela, pauso
garrantzitsuak eman behar dira, oraindik
ere, egia eta erreparazioa gauzatzeko eta
berdintasunezko aitortza emateko.
Pentsa ote zitekeen presoek emandako
urratsak eman, eta hartutako erabakiak
hartuko zituztela (espetxe-legeria
arruntak gizarteratzeko prozesuetarako
aurreikusitako ibilbideei ekiteko urratsak
eta erabakiak, hain zuzen)? Are gehiago,
pentsa ote zitekeen presoek hala egingo
zutela, Estatuak duela 30 urte ezarritako
salbuespenezko espetxe-politikari eutsita
ere? Zentzu horretan ere, espetxe-politika
horrekin amaitzearen aldeko jarrera
da nagusi gizarte zibilean eta haren
erakundeetan.
Bada, hori guztia gertatu da faktore askok
bat egin dutelako; zenbait agenteren arteko
etengabeko elkarrizketa-prozesuak egoerari
lagundu diolako; adostasun globalik lortu
ezean, akordio-puntuak bilatu direlako; eta
hitz egiten jarraitzeko borondatea egon
delako. Oinarri sendoa, beraz, gizarte
zibilaren inplikazioa bilatzeko. Foro Sozial
Iraunkorrak uste du gizarte zibilak markatu
6 NONDIK NORA
izan duela gatazka konpontzeko agenda;
mekanismo berritzaileak bilatu, eta
korapiloak askatzen joan dela; alderdien
arteko elkarrizketa sustatu duela, hori
ezinezkoa zirudienean. Itsusia da Foroak
berak esatea, baina, berez, azken urteotako
lorpenetako bat ere ez zen posible izango
gizarte zibilaren hausporik gabe.
Izan ere, gizarte zibilaren rola izan da
frustrazioa haustea lortu duen prozesuaren
oinarrizko lezioetako bat —zeren, 2011 eta
2016 bitartean izandako blokeoek, horixe
ekarri baitzuten: frustrazioa—. Beste kontu
garrantzitsu batzuk ere, gizartearen lan
horri esker bideratu dira (ETA desegiten
lagundu duen armagabetze zibila,
adibidez). Gauzak horrela, une honetan,
funtsezkoak diren bi gairi egin behar die
aurre gizarte zibilak: biktimak (guztiak),
eta presoak eta iheslariak. Harold Good
apaiz irlandarrak Euskal Herrira egindako
bisitan esan bezala, gai horiek biak ez
daude kontrajarriak: kontua ez da biktimak
ALA presoak, biktimak ETA presoak baizik.
Biktima guztiak
Paper berezia dute biktimek, gatazka
konpontzeko euskal ereduan. Biktima
guztiei buruz ari gara, bai aspaldi
aintzatespena jaso zuten horiei buruz,
baita azken urteotan hala aitortuak izan
direnei buruz ere.
Urte askoan zehar isiltasuna eta
aitortzarik eza izan dira nagusi. Alabaina,
herri honetako biktima gehienak ez
daude errebantxa- edo mendeku-eskema
batean, elkarbizitza eraikitzeko gogoz
baizik. Halaxe egiaztatu du Foroak, haiekin
izandako bileretan; eta horixe ematen
dute aditzera, era berean, elkarte eta
norbanako batzuek joan den udan bertan
egindako adierazpenek. Beraz, begirunea
eta aitortza handia zor diegu.
Elkarte batzuekin, elkarteetatik kanpoko
biktimekin, eta biktimekin lan egiten
duten elkarteekin bildu gara. Horrez
gain, indarkeria desberdinen biktimen
arteko zenbait topaketa publiko antolatu
ditu Foro Sozial Iraunkorrak —topaketa
horiek, gainera, eragin handia izan zuten
bertan izan eta parte hartu zutenengan,
beste egiak aditzeko eta beste sufrimendu
batzuekin enpatizatzeko topagunea sortu
baitzen—.
Ororen gainetik, egia ezagutzea da
garrantzitsuena alde guztientzat. Horixe
da, hain zuzen ere, haien eskaera
nagusia: egia ezagutzea, eta, egia
hori erreparazio-tresna gisa hartuta,
erreparazioa lortzea erakundeengandik,
eta gizartearengandik ere bai. Ez
dago mehatxuan, mendekuan edota
espetxeratzean oinarritutako
planteamendurik. Dagoena da duintasuna
berreskuratzeko beharra, orain arte
inguruan sentitu duten iluntasun horretatik
irteteko beharra.
Iturria: Herriak Aldizkaria / Diseinua: Unai Zorriketa.
Lehentasunezko ardatza dira biktimak Foro
Sozial Iraunkorrarentzat. Badakigu oso
gai zail eta delikatua dela, eta pertsonen
intimitatean eta sentimenduetan eragiten
duela. Baina badakigu, era berean,
beharrezkoa dela kontuari heltzea aurretik
juzgatu eta beldurrik gabe; biktima
guztientzako egia, justizia eta erreparazioa
lortzeko helburu argiarekin; eta nazioartean
gero eta finkatuago dauden parametroei
jarraituta.
Udazkenean V. Foro Soziala landu dugu.
«Egia ezagutzeko eskubidea: biktimek
aitortza eta erreparazioa jasotzeko
mekanismoak» izenburuak ezin hobeto
laburbiltzen du zein fasetan gauden.
Presoak eta iheslariak
Gertakari garrantzitsu bi izan dira
armagabetze zibila eta ETAren behin
betiko desagertzea. PPren Gobernuak
eta Estatuak espetxe-politikari buruzko
beren jarrera desblokeatzea ekarri behar
zuten. Lehenengoari dagokionez, PPren
Gobernuko Barne ministroak berak esan
zuen ETA desegiteak urruntze-politika
amaitzea ekarriko zuela. Alabaina, ez da
hala izan, eta, Pedro Sánchezen Gobernuak
politika hori aldatzeko borondatea
erakutsi badu ere, oraindik ez dute pauso
esanguratsurik eman zentzu horretan.
2017ko apirilaren 9an, armagabetzearen
biharamunean, Foro Sozial Iraunkorrak
eta zenbait eragilek lanari ekin genion,

gutxieneko akordioak ekarriko zituzten
elkarrizketa pluralerako guneak sortzeko.
Finean, desberdinen arteko beharrezko
konfiantza eraikitzea zen kontua,
preso eta ihes eginda zeudenak berriro
gizarteratzeko «bide-orri» bat zehazten
joateko –izan ere, IV. Foro Sozialean haien
arazoak aztertu, eta bide-orri horren
oinarri izan zitezkeen zenbait ondorio lortu
genituen–.
Zaila izan da bidea, baina, ekin eta ekin,
lortu dugu gure herrian adostasun zabal
eta sendoa egotea «konponbiderako
premiazko agenda» baten inguruan, zeinak
bost puntu dituen:
• Preso gaixoak eta 70 urtetik gorako
presoak.
• Presoak hurbiltzea.
• Lehen gradutik bigarrenera igarotzea.
• Frantzian betetako zigorrak metatzea.
• Espetxe alorreko transferentziak.
Gobernu berria dago Madrilen, eta, beraz,
gaia bideratzeko aukera berriak zabaldu
dira. Izan ere, arazoak ez die presoei
bakarrik eragiten: haien senitarteko eta
hurbilekoek ahalegin handiak eta bidaia
luzeak egin behar dituzte preso daudenak
ikusteko eta familia-bisitak egiteko.
Kasu horretan ere, triangulazio-metodoa
aldarrikatzen du Foro Sozial Iraunkorrak:
gobernuek, presoek eta gizarte zibilak
akordio zabal, inklusibo eta transbertsala
lortzea. Bai. Presoek ere parte hartu behar
dute prozesuan, hura arrakastatsua izango
bada, eta elkarbizitza demokratikoa
ekarriko badu. Presoek, ziegan, bakarrik,
ezin dute gizarteratze-plana diseinatu;
eta, bestalde, ezinezkoa da plan hori
kanpotik diseinatzea, haiek aintzat
hartu gabe. Triangulazioak, beraz,
parte-hartze horretarako aukera ematen
du. Indarreko legeria errespetatuko duen
gizarteratze-formulak pentsatu beharko
ditu mekanismo horrek; eta, presoek,
beren aldetik, espetxe-legeriaren, eta
eragindako oinazea aitortzearen bidea ibili
beharko dute.
Lerro hauek idazteko unean, baina,
moteldu egin dira hasierako itxaropenak.
Zenbait arrazoi tarteko, Pedro Sánchezen
Gobernua zailtasunak izaten ari da
salbuespenezko espetxe-politikarekin
amaitzeko –hala egiteko borondate argia
agertu badu ere–. Dena dela, zantzu txikiak
badaude, eta erakusten dute posible
dela helburu hori errealitate bihurtzea,
irmotasunez lan egiten bada, konfiantzak
eraikitzen badira, akordioak lortzen badira.
Frantzian, hemen proposatutakoaren
antzeko mekanismoak fruituak eman ditu
jada: Ipar Euskal Herritik hurbil dauden
espetxeetara hurbildu dituzte hainbat
euskal preso (Baionako espetxean ez dago
guztientzako tokirik), eta emakumeentzako
konponbidea ere adostu dute (ez dago-eta
emakumeentzako espetxerik hain hurbil).
Azpimarratu beharra dago, era berean,
Iturria: Herriak Aldizkaria / Diseinua: Unai Zorriketa.
NONDIK NORA 7
biktimei informazioa eman, eta aditu
egin behar zaiela. Interes orokorrean
oinarritutako politika publikoak babestu
behar dituzte gobernuek, eta, beraz,
kasu honetan, zera dagokie: eskubideak
bermatzea, eta iraganeko gatazka latzaren
ondorioak gaindituko dituen elkarbizitza
garatzen laguntzea.
Memoria inklusiboa
Azkenik, beste erronka zail bati aurre egin
behar dio gure gizarteak: gertatutako
guztia zelan kontatu eta zelan onartu. Ikusi
dugu adostasuna handia dela biktimei
eta presoei dagokienean. Alor honetan,
ordea, ez da hala gertatzen. Elkarrengandik
urrunegi eta elkarri kontrajarriegi daude
batzuen eta besteen ikuspuntuak, oraindik
ere. «Errelatoaren gatazka» aipatu izan
du norbaitek. Foro Sozial Iraunkorrekook,
aldiz, nahiago dugu lan egin memoria
inklusiboaren ikuspuntutik. Inork ez du egia
bakarra, ez eta egia osoa ere. Alde guztiak
kontatuta eta adituta baino ez dugu lortuko
egia guztiak barne hartuko dituen memoria
batera hurbiltzen joatea.
@hernan_agus 
@ForoSoziala
8 MIHI-LUZEAK

Josetxo Arizkuren (EPPK)

“ERABAKITASUN HANDIZ
ARI GARA MUGITZEN ETA
JOKABIDE HORREK
HARRIDURA ETA NAHASMEN-
DUA ERAGITEN DU GOBERNU,
ESPETXE ERAKUNDE ETA
ORGANO JUDIZIALETAN”
Eneko Calle Garcia
Herriak aldizkariko koordinatzailea eta
Bakea eta Duintasuna Elkarteko kidea

2011n ETAk jarduera armatuaren amaiera
iragarri zuenetik Euskal Preso Politikoen
Kolektiboak urratsak ematen joan da
bakegintzaren bidean, eszenatoki berriari
ekarpenak eginez, besteak beste, eragin-
dako mina aitortzeko adierazpenak. Dena
den, bide hori ez da erraza izan kolekti-
boarentzat, dispertsioa eta atxiloketak
bitarte, barne-eztabaida bat abiatu zuten.
Horren ondorioak ezagutu eta urtebetera,
Kolektiboaren osasuna ezagutzeko Herriak
aldizkaria Josetxo Arizkuren Ruiz (Iruñea,
1958) elkarrizketatzeko aukera izan du.
Arizkuren, 72 urteko zigorra ari da betetzen
Murcia I espetxean ETAko kidea izanagatik
eta 2012tik Euskal Preso Politikoen Kolekti-
boaren (EPPK) zuzendaritzako kidea da.
Zazpi urte igaro dira jada Aieteko
Adierazpen hartatik, eta bost Lokarrik
antolatutako lehen Gizarte Forotik, zeinak
presoen eta iheslarien gizarteratzea
errazteko gomendatu baitzuen. Kanpotik
begiratuta, ematen du une hori ez dela
iristen ari, edo kostatzen zaiola iristea…
Nola bizi duzue egoera zuek, espetxeratu-
ta zaudetenok?
Ezker Abertzalea ahultzeko tentaldia beti
hor egon da denboraldi horretan, legeztatu
ondorengo lehen hauteskundeetan EH Bil-
duk lortu zituen emaitza on haien ostean.
Ezker Abertzale ahuldua edo zatitua nahi
zuten. Eta horrela hasi zen gatazkaren on-
dorioen arloko eskakizunen atala, batez ere
euskal preso politikoei dagokiena. Blokeo
gogorra ezarri ziguten, eta gogortu egin
zituzten espetxeko araudiak edo erregi-
menak. Fase horren dialektikaz jabeturik,
ekimen politikoen bidez erantzun genuen
guk. Horren adibide da espetxeetako legedi
arruntaz baliatzeko Kolektiboak harturiko
erabakia.
Baina, harrezkeroztik, nazioartea ere ardu-
ratu da gaiaz, eta prozesutik hurbil jardun
da. Garrantzitsua izan al da hori? Lortu
al du presoen kolektiboaren eskakizunak
agenda politikoan sarraraztea?
Nazioarteko komunitateari dei egitea izan
da euskal gatazka konpontzeko prozesuan
hartu diren erabaki zuzenenetako bat.
Gertatzen ari zenaren notario bihurtu ziren
nazioarteko begiraleak, eta estatu itxi eta
mendekati bat aurkitu dute, gaztaka eta
haren ondorioak konpontzeko inongo erraz-
tasunik ematen ez duena. Biziki eskertzen
ditugu nazioartetik egin diren ahalegin
guztiak gure egoera agenda politikoetara
Euskal Preso Politikoen Kolektiboak 2014an Durangon egin zuen agerpen publikoa. Iturria: EFE.
helarazteko. Bestalde, 2016an Gizarte Foro
Iraunkorra sortu zen, gure herrian bakea
eraikitzeko konpromisoa duen zenbait per-
tsonak eta taldek osatutako sarea, alegia.
Zer balorazio egiten duzue euskal gizarteak
prozesuan izan duen partaidetzaz?
Garrantzi handia bereganatu du Foro So-
zialak funtsezko hiru gai hauei dagokienez:
gai izan da jende eta talde desberdinen
artean azterketak eginarazteko, adosta-
sunak eta hitzarmenak lortzeko; foroetan
jorratu diren gaien bidez, berriz, halako
arrazionaltasun bat ezarri dute, bat dato-
rrena gatazkak konpontzeko nazioarteko
estandarrekin (kasu batzuetan, egokitu ere
egin dituzte estandar horiek euskal kasuari
aplikatzeko); eta, hirugarrenik, konponbide
sendo bat lortzeko behar-beharrezkoa den
triangulazio bat lortu du: Foroa, gizartea/
eragile politikoak eta EPPK.
Denbora luzez entzun izan dugu presoak
Euskal Herrira hurbiltzea zela prozesua
desblokeatzeko giltza, baina ez estatu
espainiarrak ez frantsesak ez dute eman
pauso hori. Zuek ere horrela izan dela
uste duzue?
Bizikidetza elikatzeaz ari garela, prozesu
hau elikatzeko behar diren keinuez ari gara.
Luzaroan entzun dugu halako eta halako
baldintza betetzean hurbilduko zituztela
presoak Euskal Herrira. Baldintzak bete-
tzen dira, baina ez da hurbiltzerik egon.
MIHI-LUZEAK 9
Kontua da gatazkaren alderdietako bat
hura bizirik balego bezala ari dela jasaten
oraindik haren ondorioak. Presook eta
gure senideak gara alderdi hori. Ezin dugu
horrela jarraitu.
Etxeratek eta beste erakunde batzuek
diotenez, berriz, gogortu egin da espe-
txeko bizimodua. Zergatik? Zertan aldatu
da?
Gatazka konpontzeko zenbat eta pauso
gehiago eman ETAk, Ezker Abertzaleak eta
presook, orduan eta gogorragoa bizimodua
espetxeetan, horretaz ez dugu zalantza-
rik. Estatuak blokeatu egin du presoen
gaia konpontzeko bidea, bi helburu hauek
lortzearren: guri itxaropena galaraztea eta
konponbide ordenatu eta erabatekorik ez
dela izango pentsaraztea, eta salbuespen-
legeak markatzea prozesuaren erritmoa eta
espetxe-politikaren eredua. Bere irmotasu-
na erakusteko, gogortu egin ditu espetxe-e-
rregimenak eta, sakabanatze-politika oroko-
rraren osagarri, “sakabanatze gehigarria”
ezarri kartzela bakoitzean: preso politiko
emakumezkoak elkarrengandik geroz eta
isolatuagoak daude, oso larririk dauden
zenbait preso, orain arte ez kaleratzeko
agindua zegoelarik harik eta hiltzeko bi hi-
labete geratzen zitzaien arte... Ankerrak eta
mendekatiak izateko prest zeudela frogatu
nahi zuen PPren gobernuak. Laburbilduz,
beldurra eta etsipena hedatu nahi dute
gure artean. Espero dezagun PSOEk bide
horretatik ez jarraitzea.
10 MIHI-LUZEAK

Nola erantzun du Espetxe Erakundeak

kartzeletako egoera hobetzeko presoek
banakako bideari ekiteko atea zabaldu
ondoren? Ba al da aldaketarik?
PSOEko gobernuaren adierazpenak izan
arren oraingoz aldaketak oso mugatuak dira.
Hogei preso inguru kartzelaz aldatu dituzte
Euskal Herrira hurbiltzeko asmoarekin, baina
bakar bat ere ez Euskal Herriko kartzela
batera. Ez dugu antzeman ere ez aldaketa
kualitatiborik inposatzen dizkiguten bizitza
erregimen gogorretan
Zer deritzezue presoak direla-eta Paris
hartzen ari den erabakiei?
Frantziako gobernua jabetu da amaiera
ordenatua eman behar zaiola gatazkaren
ondorioekin lotura duen orori, eta eraba-
ki batzuk hartu ditu, “fitxa mugitu du”.
Mugimendu hori ez dator bat Espainiako
gobernuaren blokeo-jarrerarekin, eta, gaine-
ra, nabarmen utzi du Madrilen jokabidea.
Hori dela eta, berehala jarri ziren martxan
presio-lobbyak eta Paris aldera jo zuten,
Frantziako gobernuari zera eskatzera:
Espainiakoren jarrera berari eusteko, hau
da, blokeoari. Denok dakigu zein dabiltzan
lobby horietan, eta presioa egiten saiatzen
dira, hurbiltzeari eta EPPKren biltzeari
inon diren oztopoak jarriz. Erne egon behar
dugu, eta ez diegu utzi behar lobby horiei
gatazka konpontzeko prozesua oztopatzen,
ezta preso bat bera ere bazterrera uzten.
mendu-batzordeek gutaz prestatzen dituz-
ten txostenak eta auto judizialen bidezko Gutxienez hiru dokumentu
epaileen ebazpenak. Kolektiboak erronka
hau jaurtitzen die horiei guztiei: legedi garrantzitsutan jorratu da
arrunta aplika dezatela, xede guztietarako.
Legea oinarri duen erronka horri gerra-hiz-
kera erabiliz erantzuten dio gobernuak kasu
eragindako oinazearen gaia:
askotan, salbuespen-egoeretako legedian
oinarriturik betiere.
2013an Kolektiboak argitara-
Prest jarraitzen al du Euskal Preso Poli- tutako agirian, “Parot doktrina”
tikoen Kolektiboak (EPPK), eragindako
mina aitortzeko presoak Euskal Herrira zela-eta kaleratutako presoak
gerturatu ditzaten?
Ez da berria planteamendu hori: gutxienez
Durangon agertu zirenekoan
hiru dokumentu garrantzitsutan jorratu da
eragindako oinazearen gaia: 2013an Kolek- (2014ko urtarrila) eta desegin
aurretik ETAk plazaratu zuen
tiboak argitaratutako agirian, “Parot doktri-
na” zela-eta kaleratutako presoak Durangon
agertu zirenekoan (2014ko urtarrila) eta
desegin aurretik ETAk plazaratu zuen azken
agirian. Dokumentu horietan guztietan argi
azken agirian.
eta garbi aitortzen da eragindako oinazea-
ren erantzukizuna. Bide horretatik jo dugu
presook, eta bat egiten dugu dokumentu
horien letrarekin eta espirituarekin, itzulin-
guruka ibili gabe: bai, aitortzen dugu era-
gindako mina, eta jabetzen gara horretaz.

Eta orain, ETA desegin ondoren, zer?

ETA desegin ondoren, gatazkaren ondo-

rioak geratzen zaizkigu, eta erabateko
konponbidea bilatu behar zaie. ETAk garbi
esan zuen bere amaiera-agirian zergatik
erabaki zuen desegitea: ez duelako nahi
inork leporatzea oztopo bat dela gatazka
konpontzeko prozesuan. Izan ere, bereizi
egin behar dira ziklo armatuaren ondo-
rioak, zeinei erantzun egin behar baitzaie
zikloa amaitutakoan, eta ziklo politikoa.
Bigarren ziklo hori ez da gainditu, eta era-
bakitzeko eskubidea du giltzarri.

Nola dago Kolektiboa barne-eztabaidako

prozesua amaitu eta urtebetera?

Barne-eztabaidan erabakitakoa aplikatzeko

fasean dago Kolektiboa. Erabakitasun han-
diz ari gara mugitzen guretzat berriak diren
zenbait eremutan, eta Kolektiboaren joka-
bide horrek harridura eta nahasmendua
eragiten du botere-organoetan (gobernu,
Espetxe Erakundeak, organo judizialak…).
Nahasmendu horren adierazgarri dira trata- 2018ko urtarrilaren 26 eta 27an, IV. Foro Soziala burutu zen Ficoban (Irun), “Arrazoi politikoengatik
preso edo ihesean dauden pertsonen gizarteratzea erraztea” izenburuarekin.

Biktimekin topaketak egitea lagundu al
dezake Euskal Herrian bizikidetza demo-
kratiko baterako oinarriak jartzen, horreta-
rako behar den elkarrizketa konstruktiboa
bultzatzen?
Gatazka konpontzeko prozesua erabatekoa
baldin bada, zentzuzkoa da biktimekin
topaketak izatea, eta bere eremua eta
esanahia izan behar du ekimen horrek.
Kolektibo gisa, beti egongo gara bide hauek
jorratzearen alde: bakera, bizikidetzara eta
gatazka gainditzera garamatzatenak. Baina
giro egokia sortu behar da prozesu horiek
bizikidetza elika dezaten, eta ez “irabazle-
galtzaile” zeraren irudikapen publikoa.
Zer esango zenieke topaketa horietan
parte hartzea oraindik erabaki ez duten
biktimei?
Lehenik eta behin, esango nieke gure
errespetua dutela, jasan duten oinazeaga-
tik. Guk ere asko sufritu dugu, eta ulertzen
dugu haien sufrimendua. Esango nieke, ha-
laber, beste oinarri batzuk dituen etorkizun
bat eraikitzen hasi behar dugula, iragana
ahaztu gabe betiere. Eta denok esku hartu
behar dugu eraikitze horretan.
Nola egin daitezke ekarpenak prozesu
kolektibo horretan sakabanatze-politika
tartean dela?
Ezker Abertzaleak aldaketa estrategikoari
ekin zionetik, Euskal Preso Politikoen Ko-
lektiboak (EPPK) hainbat ekarpen egin ditu
prozesua sendotzeko; azkenekoa, legeak
eskaintzen dituen bideak baliatzea. Zalan-
tzarik gabe, oztopo larria da sakabanake-
ta. Beste egoera batean bageunde, askoz
handiagoa izango litzateke gure ekarpena.
Elkarrekin egoteak aukera emango liguke
azterketa bateratuak egiteko eta, horren-
bestez, erabaki egokiagoak hartzeko eta gai
zailenen inguruko konpromisoak adosteko.
Zenbaiten iritziz, eragile aktiboa izan
behar duzue bakearen eraikuntza-pro-
zesuan, eta espetxe-politika ez litzateke
aldatu behar zuen iritzia jakin gabe. Ezta-
baidatu al duzue horretaz? Zein da zuen
proposamena?
Bai, partaidetza aktiboa nahi dugu gatazka
konpontzeko prozesuan eta presoak kale-
ratzekoan. Horretarako, baina, gure iritzia
entzun eta aintzat hartu behar dute. Kontu-
ratu behar dute konpromiso sendoa dugula
konponbideekin, baita eztabaidagarrienekin
ere. Izan ere, hainbat eskakizun egiten diz-
kigute oraindik ere. Baina eskakizun horiek
MIHI-LUZEAK 11
Eszeptizismoz ikusten dugu
agindu gisara egiten badira, Kolektiboko
kide gehienek ez dituzte aintzat hartuko,
ez dituzte onartuko. Gauzak hitz egin eta
adostu egin behar dira, gure ustez. Eraba- etapa berri hau,
teko konponbide baten aldekoak gara.
Zuen ustez, hezurmamituko al dira go-
espetxe-politika dela-eta
bernu berriaren, sozialisten hitzak edo
asmoak? Espainiatik eta Euskal
Herritik gobernu-ordezkariek
Eszeptizismoz ikusten dugu etapa berri
hau, espetxe-politika dela-eta Espainiatik
eta Euskal Herritik gobernu-ordezkariek
egin dituzten azken adierazpenak entzun
egin dituzten azken
ondoren. Zaila da gure burutik kentzea
ideia hau: Espainiako buruzagi politikoak
adierazpenak entzun
(gobernu-buru izan direnak, bederen) ez
dira sinesgarriak, ez dira serioak. Zen- ondoren.
bat aldiz entzun ote dugu “ETA desegin
ondorengo biharamunean Euskal Herrira
eramango ditugu preso guztiak”? Horrega-
tik, dei egiten diogu PSOEren gobernuari
sufrimendua eragiten duten arazoak lehen-
bailehen konpontzen has dadin: sakabana-
tze-politika amaiarazi, larriki gaixo dauden
presoak askatu, emakumeen isolamendua
bertan behera utzi, adinez aurrera doazen
presoak askatu… Euskal Herriko gehiengo
soziala neurri horien aldekoa da.
Duela gutxi Estrasburgok zigorren pilaketa
bikoitzaren ebazpena atera zuen. Nola
baloratzen duzue?
Sententziak inkongruentzia legal batean man-
tentzen jarraitzen gaitu, Europar Batasunak
zigorren pilaketaren inguruan agintzen duena
betetzen ez delako. Estrasburgok ez du nahi
izan gaian sakondu Estatu espainolak legea-
ren iraulketa ondo egiten duen ezin duelako
baloratu, eta gatazka konpondu barik utzi du.
Europako “Erabaki Markoa” desobeditzeko
Estatu espainolaren jarrera, etsaiaren Zigor
Zuzenbidearen diseinuaren logikan sartzen
da. Badakite legez kanpo ari direla, baina
nahita egiten dute. Mendeku handiz ari dira
legezkoak ez diren zigorrak luzatuz.
Zer pauso eman behar ditu gizarteak
presoei eta iheslariei “bizitza zibilera”
itzultzen laguntzeko?
Eskertuko genuke euskal gizarteak lagun-
tzea bai espetxetik kaleratzeko prozesuan,
bai bizitza zibilera itzultzekoan. Euskal
gizartea eta erakundeak dira bermerik
onenak gatazkaren ondorioak konpontzeko
prozesuak aurrera egiteko, eta batez ere
hari zuzentzen gatzaizkio gure ekarpenak
egiten ditugunean.
@Eneko_Calle
@PazconDignidad 
12 SAKONEAN

Euskal gatazkaren «argitu

gabeko» kasuak eta
biktima guztiek egia
ezagutzeko duten eskubidea
asetzeak dakarren erronka
Taxio Arrizabalaga Azpiroz
Egiari Zor Fundazioaren kidea

Gai zinez zaila da euskal ahal ditu. Hala eta guztiz,

gatazkan «argitu gabeko»
edo «egiarik gabeko» kasuak
zelan kudeatu finkatzearena.
Hasteko eta behin, ez dago
ahobatezko irizpiderik, “ar-
gitu gabeko kasua” zer den
definitzerakoan. Aipatutakoa
ez da, beraz, ahobatezko ter-
mino juridikoa, eta, hartara,
anbiguotasun-arazoak ekarri
Foro Sozial Iraunkorrak,
duela hilabete batzuk, erabat
beharrezkoa ikusi zuen alor
hori jorratzea, biktima guz-
tiek baitute eskubidea ger-
tatu zaienari buruzko egia
ezagutzeko —hori da-eta
justizia eta aitortza lortzeko,
eta egoera ez errepikatzeko
berme nagusia—.

2018an, ETAren armagabetze eta desa-
gerpenaren ostean, panorama berria sortu
da. Agertoki berri horrek ahalbidetu du
aurrerapausoak ematea akordio politiko,
sindikal eta sozial berriak lortzeko, gai la-
rrienen gainean, batez ere: espetxe-politika
aldatzea; larriki gaixorik dauden presoak;
70 urtetik gorako presoak; eta presoak hur-
biltzea. Dena dela, lan egin beharra dago,
oraindik ere, gatazkaren ondorio guztiak
behin eta betiko gaindituko baditugu. Beha-
rrezkoa da lanean jarraitzea presoen, ihes
egindakoen eta deportatuen gizarteratzea-
ren alde; eta aurrerapausoak eman behar
dira, era berean, indarkeria guztien biktima
guztiek aitortza osoa jasotzeko.
Zentzu horretan, erronka potoloa da «argitu
gabeko» kasuen arazoari aurre egitearena,
ikuspuntu integral eta inklusiboarekin.
Horretarako, lehenengo eta behin, hango
eta hemengo agenteek emandako datuak
aztertuko ditugu.
Zenbait ikerlan eta txosten kontsultatu
ditugu: Eusko Jaurlaritzarenak, Coviterenak,
Euskal Memoriarenak, Amnistia Internaciona-
lenak, Fundación de Víctimas del Terrorismo-
renak... Eta ikusi dugu «argitu gabeko» kasuei
buruzko datuak ematen dituzten agenteek
oso bestelakoak diren irizpideak, tipologiak
eta kategoriak darabiltzatela –eta, nola ez,
guztiak dira baliogarriak eta errespetaga-
rriak–. Irizpide-aniztasun horrek agerian
uzten du zenbait modu daudela gatazkan
zehar gertatutakoa kontatzeko. Baina, batez
ere, agerrarazten du gatazka politikoaren
testuinguruan, sufrimendu-maila itzela eragin
dutela biolentzia mota guztiek.
Horrez gain, iturri guztiek aipatzen dituzte
heriotza-kasuak. Baina, horiez gain, bikti-
Teresa Toda, Nekane Alzelai, Fernando Armen-
dariz eta Agus Hernan Foro Sozial Iraunkorreko
kideak, Donostian, “Egiarik gabeko kasuen”
inguruan egindako lanaren ondorioak aurkezten.
Iturria: BERRIA.
men bizitzeko eskubideari eragiten ez zieten
bestelako eskubide-urraketei dagozkien bes-
te hamaika kasu (torturatuak, zaurituak...)
ere, argitu gabe geratu dira, edota ez dute
lortu epaitegietan beren bidea egitea.
Eusko Jaurlaritza
«1964. eta 2014. urteen artean hildakoak
eragindako erakunde terroristen atenta-
tuen auzibideari buruzko txostena. Euskal
kasua» txostenean, «argitu gabeko» 220
kasu aipatzen ditu Eusko Jaurlaritzak.
Zehazkiago, hauexek dira kopuruak: ETAk
eta «antzeko taldeek», 197 kasu; Batallón
Vasco Españolek (BVE) eta haren sigla «sa-
teliteek», 10; GALek, 10; eta 3 kasu, egile
ezezagunarekin eta bestelakoekin.
Datuak ematerakoan, heriotza eragindako
atentatuen auzibidearen edo egoera proze-
salaren irizpidea hartu dute ardatz. Beraz,
argitu gabeko atentatutzat hartu dituzte
largetsitako eta artxibatutako kasuak. Har-
tara, txostenak ez ditu jasotzen gatazkaren
testuinguruan izandako beste heriotza
biolento batzuk: txostenak ez ditu jaso «po-
lizia-gehiegikeriaren biktimak», eta ez ditu
aztertu «indarkeriari loturiko gertaeretan
edo baldintzetan hil direnen kasuak, suizi-
dioak, armak maneiatzean hiltzea, polizien
arteko tiroketa nahigabekoak, atentatuen
biktimei laguntzean izandako istripuak eta
bestelakoak».
Covite
Agujeros del sistema bere liburuan, argitu
gabeko 359 kasu daudela dio Covitek.
Fundación de Víctimas del Terrorismok
(FVT), zeinak Covite eta beste elkarte
batzuk batzen dituen, ez ditu zenbatu
“Egia jakiteko eskubidea: biktima ororen aitortza
eta erreparaziorako mekanismoak”
V. Foro Soziala, 2018ko urriaren 5 eta 6an ospatu
zen, Iruñean eta Bilbon.
SAKONEAN 13
GALen, Batallón Vasco Españolen eta haren
talde sateliteen, eta bestelako adierazpide
biolentoen biktimen artean argitu gabe
dauden kasuak. Beraz, ETAk eta haren
«antzeko taldeek» hildakoei buruzko datuak
baino ez dituzte ematen.
Datu horiek emateko irizpideek gainditu
egiten dute Eusko Jaurlaritzaren egoera
prozesalaren irizpidearen «objektibotasuna».
Adibide batzuk aipatzearren, laguntzaileak
bakarrik zigortuak izan ziren kasuak jaso
dituzte; guztiz bete ez ziren kondenenak; eta
beste kasu batzuk, non ez zituzten eran-
tzule guztiak auzipetu, edota non erantzule
guztiek ez baitzuten kondena bete.
Euskal Memoria Fundazioa
Euskal Memoria Fundazioak, berezko da-
tu-basean oinarrituta, 328 hildako egozten
dizkie estatu-terrorismoari eta poliziari. Ga-
rrantzitsua da argitzea Euskal Memoriak ez
duela horietako bat ere ez sailkatu «argitu
gabeko» kasu bezala. Informazio publikoa
baino ez du jaso: kasu bakoitzaren egoera
prozesala, estatu-terrorismoak eta poliziak
1949tik gaur egunera arte eragindako
heriotza-kopuru osoa.
Eusko Jaurlaritzak kasu bat «argitu gabeko»
gisa sailkatzeko irizpideak aplikatuz gero
(alegia, largetsitako eta artxibatutako
kasuen irizpideak), eta hortik lortutako
kopuruari batuz gero inolako ikerketa judi-
zialik izan ez duten kasuena, 123 izango
dira, guztira, «egiarik gabeko» kasuak,
Euskal Memoriaren datu-basearen arabera.
Ordea, Euskal Memoriak argitu du kopurua,
seguruenik, handiagoa izango dela, kasu
bakoitzean irekitako eginbideei buruzko
argibide gehiago beharko liratekeelako.
Foro Sozial Iraunkorrak “Construyendo la convi-
vencia en Navarra” Hitzordua antolatu zuen Na-
farroako Legebiltzarrean, biktima guztiak ardatz.
Argazkia: Jaxinto G. Viniegra @visualizainfo
14 SAKONEAN
Ondorioak
Beraz, kontsultatutako iturri guzti-guztiak
aintzat hartuta, «argitu gabeko» heriotza
kasu kopurua 220 (Eusko Jaurlaritza)
eta 482 (Covite+Euskal Memoria) artean
legoke.
Baina, gainera, kontuan hartu beharko
litzateke heriotza-kasu horiez gain, beste
kasu asko ere ez direla sekula argitu, eta
ez dutela ibilbide judizialik izan. Tortu-
ra-kasu gehienei buruz ari gara, adibidez.
IVAC-KREIk eta UPV/EHUk, Eusko Jaurlari-
tzarekin lankidetzan, duela gutxi egindako
txostenak dio 4.113 tortura-kasu jasan
dituztela 3.415 lagunek.
Egilea: Egiari Zor Fundazioa / Diseinua: Unai Zorriketa.
Jarritako salaketa judizial guztietatik, bai-
na, hutsala da kondena-epaia lortu duten
kasuen kopurua (eta gainerakoak artxibatu
egin dituzte): 31 laguni aitortu diete epai
bidez, noizbait, «torturaren biktima» izaera;
eta 49 pertsona kondenatu dituzte, tortura
dela eta (eta, gainera, kondenatu askok
indultua jaso dute, gerora). Hartara, horre-
lako errealitateak ere kontuan izan beharko
lirateke.
Aipatutako guztia aintzat hartuta, eta
errealitatea zein den ikusita, esan daiteke
premiazkoa dela «argitu gabeko» kasuei
buruzko eztabaida lasaiari ekitea. Helbu-
ru nagusia beti izan behar da arazo hori
konpontzeko aurrerapausoak ematea,
ikuspuntu inklusibotik, eta dagokion balioa
aitortuta datuak argitzen jakin duten
ekimenei. Izan ere, ekimen horiek tresnak
eman dituzte, arazoari ahalik eta ikuspuntu
transbertsalenetik heltzeko; eta, gainera,
jakin dute barne hartzen biktimen artean
eta euskal gizartean dauden sentsibilitate
guztiak.
Egia da, hori bai, euskal gizarteak aurrean
duen erronka erraldoia dela, eta oso kon-
plexua. Baina, egiazki, hori da bidea euskal
gatazkaren biktima guztiei bermatzeko
gertatu zitzaienari buruzko egia ezagutzeko
duten eskubidea. Gertatutakoa ezagututa
eta gogoratuta bakarrik bermatu ahalko
dugu bizi izandako drama hura berriro ez
dela errepikatuko.
@tarrizabalaga
@EgiariZor
 SAKONEAN 15

Etxean eta bizirik

nahi ditugu, etxean eta
bizirik egon nahi dugu!
Kepa Petralanda
Etxerat-eko komunikazio arduraduna

Betidanik egon dira euskal
presoak haien bizilekuetatik
urrun. Dispertsio politika-
ren ezarpenera arte, Madril,
Soria, Herrera de la Mancha
eta Puerto de Santa María
izan ziren haien kartzela
destinoak, bai prebenti-
betetzea arau legala bezala
jasotzen zuen garaiko espe-
txe legeriak, baina hala ere,
1989ko apirilean eta maia-
tzean, eta geroztik gaurko
egunera arte, euskal preso
politiko guztiei dispertsio
espetxe politika aplikatu zi-
Norberaren egoera aztertu gabe, euskal
preso politiko guztiei aplikatu zitzaien dis-
pertsioa modu sistematiko eta unibertsa-
lean. 1996an Expetxe Araudia erreformatu
zuten, araua desagertu zen ordutik ematen
den egoera legalari estaldura emanez.
Urrunketaz eta dispertsioaz mintzatzen de-
nean, ezin dugu soilik ulertu euskal presoei
eragiten duen neurriaz, baizik eta preso
ororen gertukoengan eragina duen neurri
batetaz hitz egiten ari garela; 4.000-tik
gora euskal herritarrek gure bizitza, se-
gurtasuna, osasuna eta ekonomia kolokan
jartzera behartuak izaten gara.

boentzat zein zigortuentzat. tzaien eta oraindik urrunago

Zigorra haien etxetik gertu bidali zituzten.
16 SAKONEAN
Salbuespeneko espetxe politikaren ondo-
rioz, minutu gutxi batzuk konpartitzeko
milaka kilometro egitera behartuta gaude
senide eta lagunak. Espetxean ditugun se-
nideen aurka presioa eraiteko tresna bezala
erabiltzen dituzte euren gertukoenak. 16
hildako eta ehunka zauritu eragin dituen
eta gu guztiok biktima potentzialak bihurtu
gaituen epaiketa eta epailerik gabeko inpo-
satutako kondenaz ari gara.
Preso den edozein pertsonaren famili eta
gertukoen inguruan ematen diren muga eta
zailtasunei, kaltea sortzea besterik ez bila-
tzen duen ezohiko politika batek sortutakoak
gehitu behar dizkiegu guk. Egungo salbues-
peneko kartzela politikaren ondorioak gure
bizitzako alor guztietan modu suntsitzaile
batean islatzen dira: ekonomikoan, fisikoan,
afektiboan, lanekoan, sozialean.
Dispertsio politikak, oso zailki sostengatu
daitekeen odoluste ekonomikoa esan nahi
du. Alboratu ezin ditugun baldintzetan egin-
dako desplazamenduek sortutako hondatze
fisiko eta psikikoa esan nahi du dispertsio
politikak. Erabateko intimitate faltak era-
gindako ezinbesteko erosio emozionaletaz
ari gara, gure komunikazio guzti-guztiak
interbenituak daudenean.
Ezin dugu bidai hauen balio ekonomikoa
kostu psikiko eta fisikotik bereiztu. Batez
ere, zailtasunak eta nekeak gehitzen dizkio-
Etxerat Elkarteak hilabetero eguneratzen duen espetxe politikaren mapa.
Azken eguneraketa: 2019ko urtarrilaren 21a. Iturria: Etxerat
ten egoera eta baldintza zehatz batzuen-
pean egiten baitira bidai hauek.
Bidaia hauek haur txikiekin edota adinga-
bekoekin egin behar izateak dakarren neke
fisiko eta psikologikoa eta txikientzat bidai
hauek suposatzen dutena. Bidaia hauek
adin nagusikoentzat edota mugikortasun
murriztua dutenentzat suposatzen duten
sufrikarioa, itxaron beharreko ordu luzez
eta edonolako baldintza klimatologikoei
aurre egin beharrez, gainera.
2016ko otsailean abian jarri genuen “Dis-
pertsioaren hegiak”, egungo espetxe politi-
karen bazter eta profil guztiak ikustarazteko
ekimena alegia. “Dispertsioaren haurrak”
abiarazi genuen, ia ezezaguna zen erreali-
tate bat hurbildu nahi geniolako gizarteari.
Haien bizitza, garapena, afektibitatea eta
etorkizuna baldintzatzen duen salbuespene-
ko neurrien mende dauden haurrak dira.
Ondoren, 2018ko urtarrilan, “Adin nagusi-
koak/gaixorik dauden senideak eta disper-
tsioa” egitasmoari ekin genion. Urrunke-
tak pertsona ahulenengan duen eragina
jakinaraztea dugu helburu; adin nagusiko
pertsonak hain justu eta baita ere, gaixo-
tasunak direla medio, hain urrun dauden
espetxeetara haien senide eta lagunak
bisitatzera joan ezin direnak.
Presoen gurasoen %k98k, 60 urteko adina
gainditu dute, gehienok 70 urte baino
gehiago dituzte. Antzeko egoeran daude 
gainontzeko senideak, alegia, osaba-izebak
eta aitona-amonak. 10-30 urteetan derrigo-
rrezko bidai luze eta garestiak egin dituzte.
Zahartzeak eta bidai luze hoien eraginez
jasandako higadurak mugatu egiten dute
bidaiatzeko grina eta denei heltzen zaie,
lehenago edo geroago, haien seme-alabak,
ilobak zein lobak bizitatzeari uko egitea.
269 preso, 51 espetxe
Gaur egun EPPKko 263 euskal preso politi-
ko daude. Bertan, argi ikusten da disper-
tsioa ez dela euskal preso politikoak estatu
espainiar eta frantziar geografia osoan
zehar banatzea (Frantziako kasuan mapa
hori aldatzen ari da pixkanaka eta preso
kopuruaren erdia Euskal Herritik hurbile-
ko espetxeetan daude). Argi ikus daiteke,
Euskal Herritik urrunen dauden kartzeletan
kontzentratzen direla preso gehienak, eta
kontzentrazio hori murriztu egiten dela
Euskal Herrira inoko distantzia murriztea-
rekin batera.
Gaur egun EPPKko 269 euskal preso politi-
ko daude. Estatu espainiarreko eta frantse-
seko 51 kartzeletan dispertsatuak daude.
Hainbat arrazoi eta zailtasun direla medio,
11 furgoneta eta autobus bat ditugu bidaiak
antolatu ahal izateko. Estatu espainiarreko
19 kartzeletara abiatzen gara. Lehen Fran-
tziako 5 espetxeetara abiatzen ginen, baina
askatasunak eta izandako lekualdaketak
direla medio, momentuz behintzat ez ditugu
bidaiak antolatzen. Zoritxarrez, bidai guztiak
ez dira astero egiten.
Ondorio ekonomikoei aurre egiten lagundu
nahian, senideen zerbitzurako autobusa
kudeatzen du Etxerat Elkarteak. Etxeratek
antolatutako Andaluziarako autobusa astero
doa Puerto I, Puerto III eta Botafuegoko (Alge-
ciras) kartzeletara. Sevillako presoen senideek
garraio hau Sevillaraino erabiltzen dute. Gero
Moronera joan behar dira beste autobus
batean edo alokatutako kotxean bisita lehen
orduan badute.
Mirentxin elkartasun gidarien izeneko kolekti-
boko furgonetak tresna ezinbestekoa da. Seni-
deak laguntzeko ehundaka eta milaka kilome-
tro egiten dituzten furgoneten gidaritza, haien
kargu hartzen duten pertsonez osatua dago.
Bidaiak ostiral arratsaldean hasten dira eta
larunbateko eta igande arteko egunsentian bu-
katu. Sei furgoneta Huelva, Almeria, Murtzia
I, Murtzia II, A Lama (Pontevedra), Alacant
(Villena eta Foncalent), Cordoba eta Granada-
ko espetxeetara doaz astero. Gainontzeko 5ak,

“Orain PresoaK” dinamikak milaka lagun bildu zituen urriaren 20an Donostian egindako manifestazioan
txandakako asteburuetan, Valentzia, Castelló,
eta Herrera de la Manchara doaz.
Bidai hauek ez dira itxiak eta prest gaude beti
senide eta lagunen beharretara erantzutera,
espetxe ezberdinetara bidaiak antolatu ahal
izateko Valentziakoetan, euskal emakumezko
presoen senideak ezin dira zerbitzu honetaz
baliatu, gizonezkoek bisitak larunbat goiz
eta arratsaldean zehar dituzten bitartean,
emakumezkoek ostiral arratsalde edo igande
arratsaldean dituzte.
Odoluste ekonomikoa aipatzen dugunean,
urruneko espetxe hoietara bidaitzea zenbat
balio duen jakin beharra dago. 1.100 kilo-
metrotara dagoen (2.200 km joan etorria)
Algeciraseko espetxera Etxeraten aurobu-
sean bidaiatzeak (39 orduko bidaia) 125€
balio du persona bakar batentzat. Umeekin
bidaiatu behar duten senideen karga eko-
nomikoa arintzeko, haurrei ez zaie tiketik
ordainarazten, ez autobus ezta furgone-
tetan. Pertsona hauek garraio hauek ezin
dituztenean erabili eta tren edo hegazkine-
ra jo behar dutenean, gastua sostengaezina
da. Kotxez abiatuz gero, bi pertsonentzako
bidaia 426’90€ balio du.
Zaila da ere gastuak zehaztea tren edo
hegazkin bilete eta zari garenean, prezio
ezberdina baitute bidai berdinerako hainbat
aldagaien arabera, eta noski, libre topa di-
tzakegun plazen arabera. Gastuak zenbatze-
ko orduan, erregai, bidesari eta bidai-tiketez
gain, bazkariko 10€, afariko 8 eta gosariko
3 ezarri ditugu, bidai batean bataz besteko
aurre egin behar ditugun gastu bezala.
Ohiko prezioek guk aipatu ditugunak baino
askoz garestiagoak dira, baina gastu hau
ahalik eta gehien murrizten saiatu gara
etxetik ahal dugun guztia aldez aurretik
prestatuta eramanda. Haatik, inoiz ez da
erraza, eta beti ezin dira janariaren pisu eta
paketeak eraman, ez kontserbatzeko auke-
salbuespeneko espetxe politika aldatzeko aldarrikapenarekin.
rengatik, eta erraza ere ez delako geldialdi
batetik bestera gure gauzekin zein gure
senideentzako paketeak eramatea. Horri,
logelen prezioak gehitu behar zaizkio gaua
pasatzera geratu behar garenean. Ez dugu
gehitu, ordea, autoaren depreziazio gastuak,
baldin eta kotxe propioa erabiltzen bada.
Haien familiek mantentzen dituzte
Kartzelak, asteko 80€-ko gastua baimentzen
du gehienez (lehen aipatutako gastu berezi
horiek salbu: irrati, telebista,...). Kontuan
izanik hileko onartzen zaizkien deien
gutxieneko kostua 40€-koa dela, presoek
gutxienez 200€ behar dituzte hilero beren
oinarrizko beharrak asetzeko.
Aipatutako kostuez gain, behin eta berriro
azpimarratu nahi dugu, estatuak ez dituela
presoak mantentzen, askotan arinki esan ohi
den bezala. Presoak haien familiek man-
tentzen dituzte. Eta ez da egia haien behar
oinarrizkoenak aseturik daudenik edota es-
petxean daudelako dirurik behar ez dutenik.
Kartzelak elikadura eta garbitasun baldintza
eskasak bermatzen ditu soilik.
Euskal preso politikoen senitartekoek eta
lagunek jasaten dituzten giza eskubideen
urraketez informazioa emateko eta urraketa
horiek salatzeko lanean ari da Etxerat elkar-
tea, 2001ean sortu zenetik. Denbora horre-
tan guztian etengabe saiatu gara honako hau
ezagutarazten: zenbaterainoko kaltea eragin
duen Espainiako eta Frantziako estatuek gure
senitarteko presoen kontra, eta beraz, gure
senitarteko eta lagunen kontra oraindik ere
aplikatzen jarraitzen duten espetxe politikak.
Salaketa lan honekin batera, gure eginkizuna
honetan datza nagusiki: urruntzearen eragina
jasaten duten senitarteko eta pertsonei
laguntza eta sostengua eskaini, salbuespen
neurrien aplikaziotik eratorritako egoerak era-
gindako giza kostua arintzeko beharrezkoak
SAKONEAN 17
diren bitarteko tekniko eta giza bitartekoak
hornitzen saiatuz.
Etxerat Elkarteak urrats bat aurrerantz ema-
teko erabakiaren berri eman zuen 2017ko
urrian. Gure estatutuek jasotzen duten
moduan, gure senitarteko presoen laguntza
juridikoaren eta osasun asistentziaren ardu-
ra gure bizkar hartuko genuela alegia.
Ikuspegi juridikotik bi eremutan egiten du
lan Etxeratek, abokatuen bitartez. Alde
batetik, espetxetatik presoak ateratzea
eta etxeratzea lortzeko abian jar litezkeen
ekimen juridiko guztiak jartzen ari dira
abian. Eta bestetik, oinarrizko giza eskubi-
deen defentsarako eta espetxean jarraitzen
dutenen bizi-baldintzak hobetzeko lanean
jarraitzen dugu.
Asistentziaren eremuan, kolektiboko presoen
kopurua jaisten ari den neurri berean, beha-
rrak ugaldu egiten dira. Datuak gordinak dira
eta preso gaixoen kopurua esponentzialki
igotzen ari da, modu kezkagarrian; guztira
91 preso ditugu nolabaiteko gaitza dutenak;
horietatik 21k (duela bederatzi urte baino
bost gehiagok) gaixotasun larriak dituzte; ho-
rietatik 6k ez dute nahi beren identitatea jen-
deak ezagutzea. Espetxe politikak 31 biktima
eragin ditu. Datu horien atzean kokatzen dira
zigor luzeak eta presoen adinaren faktorea.
Orain da garaia presoen osasun fisiko eta
psikikoaren arazoei erantzuteko, eta gure
senitarteko presoek behar duten laguntza
juridikoa emateko.
Ezin ditugu ahantzi presoen familiaren eta
adiskideen inguru hurbilean sakabanatzeak
eragiten dituen ondorioak. Orain da garaia
euskal presoak Euskal Herriko espetxeetara
hurbiltzeko eta gaixo larri daudenak eta adin
nagusikoak kaleratzeko.
@EtxeratElkartea
18 FEMINISMOA

Oihana Etxebarrieta eta Zuriñe Rodriguez

“Ezin dugu ulertu Euskal
Herrian dagoen generoaren
eraikuntza gatazka armatu
eta politikoaren irakurketa
bat egin gabe”
Eneko Calle Garcia
Herriak aldizkariko koordinatzailea

Zuriñe Rodriguez eta Oiha-

na Etxebarrietak argi dute
euskal gatazka armatuan
emakumeen ekarpenaz gutxi
hausnartu dela. Eta ausen-
tzia horrek bultzatu zituen
eztabaida hori sortzeko
helburua duen “Borroka ar-
matua eta kartzelak” liburua
idaztera (Lisipe, 2016).
 FEMINISMOA 19

Liburuak, Euskal Herriko gatazka ikuspun-

tu feminista batetik aztertzen du. Nolakoa
da ikuspuntu hori?

Oihana: Nik uste dut gehiago abiatzen gare-

la ausentzia baten hausnarketatik. Hau da
ikusten dugu euskal gatazkaren irakurketan
emakumeen presentziaren ausentzia han-
dia egon dela, adibidez zaintzaren alorrean,
eta horri heltzen diogu gauza garrantzitsu
bezala ikusarazteko horrek ere sostengatu
duela euskal gatazkan egoera asko eta asko
mantendu eta garatu ahal izatea. Nolabait
saiatzen gara esaten genero ezberdintasun
eta espazio publiko/pribatuaren aldeko
ezberdintasun horrek eragina izan duela
gatazka irakurtzeko izan ditugun betau-
rrekoetan, hau da, emakume eta gizonek
duten presentzia ikusarazi, emakumeak
Oihana Etxebarrietak eta Zuriñe Rodriguez Lisipe bildumaren lehen zenbakiaren aurkezpenean:
gudari bezala, ETAko militante bezala,
Borroka armatua eta kartzelak (Lisipe).
politikari bezala,... parte aktibo gisa ulertu
dugun horretan egon direla baina horretaz
garelako ateratzen zaigun. Baina bai uste
aparte ere zaintzak suposatzen duen horre-
Oihana: Bai. Gainera nik uste dut hori gauza dut tentsio hori dagoela eta badaude gizon
tan gure emakumeak ze papel jokatu duten
polita izan dela elkarren lana aberasteko. batzuk gaizki hartu dutenak.
ikustaratzen saiatzen gara.
Behin guk bakoitza norberaren parte batzuk
zituela besteari pasatzen genizkion eta Hori galdetu nahi nuen. Gudariaren mitoa
Zuriñe: Gainera bazegoen behar bat, ezen
orduan guk, bakoitzak egindako elkarriz- desmontatzeko saiakera ere badago zuen
igual espazio informaletan honetaz hitz
ketekin bestearen partea osatzen saiatzen liburuan, alegia, gizona, heterosexuala,...
egiten zen, alegia, tabernetan, lagunen
ginen. Eta orduan kontrapuntoak bilatzen Nola hartu dute liburua gizonek?
artean, koadriletan, gure eremutan bai
saiatzen ginen.
hitz egiten zen gai honetaz. Eta nazioar-
Oihana: Nik orokorrean jaso dudan eta neri
teko testuinguru politiko oso erakargarri
Emakumeentzat liburua da edo gizonek zuzendu zaizkidan horien aldetik ondo,
bat zegoen. Kolonbiako bake prozesua
irakurri beharrekoa ere? beharra ikusten dutelako horren desmiti-
abian zegoen, genero lantaldea Habanako
fikaziorako eta ulertzen dutelako zergatik
akordioetan eratua eta justu Euskal Herrian
Zuriñe: oso galdera ona (barreak). egiten dugun hortik, ez? Baina uste dut
bake prozesua abiatzen hasia. Beraz, behar
deserosotasuna ere eragin duela. Dena
bat gehi testuinguru internazional bat gehi
Oihana: Tentsio hori denbora guztian den, nik beti esaten dut liburu hau ez dela
ausentzia bat, klima apropos bat sortu zen
dagoela uste dut. Eta ez bakarrik gizone- biblia bat, ez dela bere horretan hartu
honen inguruko irakurketa bat egiteko.
kin, feministek irakurriko duten edo ez behar duzun zerbait, baizik eta eztabaida-
ere badago. Nik uste dut feministek oso rako tresna bat izan nahi duela. Orduan ez
Nolakoa izan da liburua idazteko proze-
argi ikusten dutela liburuaren zergatia eta baldin bazaude ados honekin edo zerbaitek
sua?
horren beharra. Eta bai, uste dut badau- txirriatzen badizu etorri eta goazen eztabai-
kala. Gainera liburuaren sarrerak badauka da sortzera honen inguruan. Orain arte mo-
Zuriñe: Kasualidadea izan zen. Jardunaldi
niretzako astunegia ez izateko nahi hori, nolitikoak diren diskurtsoak elikatu ditugu
batzuetan ezagutu ginen, bertan Oihanak
baina aldi berean, lehen aldiz gai honetara eta bada garaia horri buelta emateko.
komentatu zuen zertan zegoen eta nik
hurbilduko den horrentzako harrotzegia ez
gerturatu nintzen berarengana hitz egiteko.
izateko irakurketa. Zuriñe: Nik uste dut hor aldaketa gene-
Gero Arantzazu Santestebanekin udako
razional bat dagoela. Nik jaso ditudan
kurtso bat egiteko aukera suertatu zen eta
Zuriñe: Bai, sarreran ibilbide bat egiten kritikak askoz gogorragoak izan dira. Adin
bertan ikusi genuen gure behar edo para-
dugu ere, nola ailegatzen garen hona eta kontu bat. Eta normala izan daiteke ezen
noia hori benetan ez zela gurea bakarrik,
bertan feminismoak gizonei eta feministak gazteak beste generazio batetik datoz,
urgentziazko behar bat zegoela honetan
ere ez diren horiei bidaratutako mugarri feminismoarekin beste hartu eman bat izan
pentsatzen hasteko eta eta orduan ailegatu
puntu batzuk ere aipatzen dira. Eta gero dute. Egia da nik maskulinitatearen ingu-
zen Jule Goikoetxea Lisipeko liburu bildu-
badaude aipu batzuk maskulinitatearen ruko eztabaida bat sortuko zela pentsatzen
maren proposamenarekin. Eta bai, saiatu
inguruan. Adibidez, tortura sexualen ingu- nuela, edo ailegatuko zirela irakurketak
gara bakoitzak egiten duen ikerketaren
ruan hitz egiten dugunean aipatzen da zer horren inguruan. Badaude batzuk, baina
autonomia mantentzen, horregatik badaude
gertatzen ari den maskulinitatearekin,... nik uste dut hori ez dela gizarteratu behar
sinatuta atal ezberdinak, baina gero bai egin
Nik uste dut saiakera badagoela, interpe- zen urgentziarekin.
dugu esfortsu bat bai sarrera eta bukaera
lazioak ere badauela. Ez dakit konszien-
elkarrekin enpake kolektiboago bat ematen.
teki egin dugun edo azkenean feministak
20 FEMINISMOA

Gatazka armatu eta politikoa. Patriarkala ere?

Oihana: Bai, zalantzarik gabe, patriarka-

tuan hezi, hasi eta bizi garen jendarte bat
izanik patriarkatuak guztiz gurutzatzen du
gatazka politiko-armatua bera, gure bizi-
tzak zeharkatzen dituen moduan. Orduan
horregatik oso beharrezkoa da begirada
antipatriarkal batetik, begirada feminista
batetik, aztertzea. Hori da orain arte falta
zena. Azken finean, ezin dugu bata bestetik
banandu gizartea antolatzeko modua dela-
ko eta beraz, gatazkak antolatzeko modua
delako mundu mailan, ez da Euskal Herriko
berezitasun bat. Kontua da mundu mailan
adibidez horretaz jabe eginda gatazka-
ren konponbidean ikuspuntu hori aintzat
hartutako prozesuak abiatu dituztela eta
erdigunean jarri dituztela, Kolonbiako adi-
bidea nik uste dut denok daukagula eredu
gisa, eta hori hemen egiten saiatzen ari den
jendea badago ere, Foro Sozialeako genero
lan-taldea adibidez, baina uste dut pixkat
gehiago falta zaigula. 

Zuriñe: Gizarte patriarkal batean bizi garen

heinean patriarkala da. Baina nik uste dut
galdera pixka bat sakonagoa dela. Gatazka
armatu batean bizi den herri batean patriar-
katua indarragoa da, edo ahulagoa? Nola
ezaugarritzen da Euskal Herriko patriarkatua,
jakinda EHa gatazkan bizi dela? Eta hori da
pixka bat saiatu garena erantzuten, jakinda
oso pintzelada gutxi eman ditugula. Zer ger-
tatzen da maskulinitatearekin? Euskal Heriri-
ko maskulinitatea hermetikoagoa da? Hau ze-
rikusia dauka gatazkarekin? Ez. Eta nik uste
dut ezin dugula ulertu Euskal Herrian dagoen
generoaren eraikuntza gatazkaren irakurketa
bat egin gabe. Ezinezkoa da. Irantzu Mendiak
oso ondo azaltzen du, badaudela gatazka
armatuan bizi diren herrietan genero identita
militarizatuak. Alegia, maskulinitate milita-
rizatuak eta feminitate militarizatuak. Eta
zentsu horretan bai maskulinitatea eta bai
feminitatea euren artean distantzia gehiago
daukate, oso dikotomikoak dira. Eta nik uste
dut hau EHan gertatu dela, baina generazio
berriekin adibidez, aldatzen ari dela. Eta ez
da kasualitatea, hau aldatzen ari da behin
gatazka armatu aktiboa ez dagoenean, nahiz
eta gatazka politiko bat egon eta gatazka
armatuaren ondorio psikosozialak ditugun,
aldaketa bat dago.  du kazetarien inguruko misoginia handi
Eta hedabideek zer nolako irudia eman
dute honen inguruan?
Zuriñe: Nik ikerketa hau egin baino lehen
hedabideen inguruko hausnarketa bat
“Nik sinesten dizut”, Foro Sozialak emakumeon egia aitortzeko antolatutako ekimena izan zen,
egiten hasi nintzen eta uste dut gatazka
osotasunean ikustean badagoela puntu
paradigmatiko bat, alegia, ZEN plana
ikuspuntu feminista batetik aztertzea. ZEN
plana baino lehen emakumeak, izan ETAko
militanteak, zein ezker abertzaleko kideak,
ez ziren sikiera medioetan agertzen. Ema-
kumeak atxilotzen zirenean, sikiera ez zen
komentatzen emakumea zela, etakidea zen
baina batzutan ez zen agertzen ere. Baina
ZEN planak baditu gomendio batzuk eta
horien artean badago bat esaten duena
“reparar los gustos extraños y extravagantes
de los militantes de ETA para deslegitimar su
actividad”. Los gustos extravagantes sortzen
bat, eta hortik sortu zen “La Tigresa”-
ren mitoa, hortik sortzen da emakume
sanginarioen irudia. Eta mito horiek medio
konstituzionalistak birproduzitzen dituzte
batez ere, baina ere euskal hedabideek. Eta
hor da niretzako gakoa, nahiz eta,  euskal
2017ko urriaren 8an. Argazkiak: Ecuador Etxea.
hedabideek ez duten erabiltzen modu oso
aktibo baten mito horiek, bai normaliza-
tzen dituzte. Baina niri gehien kezkatzen
zaidana, emakume dirigenteetaz eta hauen
parte-hartzeaz negoziazioetan ematen den
irudia da.
Atzera joanda, zaintza aipatzen duzue
behin eta berriz. Zaintza politikoa da
edo izan behar da, gatazka armatu baten
testuinguruan?
Oihana: Zalantzarik gabe. Zaintza politi-
koa da testuinguru guztietan. Eta gatazka
politiko armatuko testuinguru batean
esango nuke, momentu batzutan, are
gehiago. Azkenean publiko bihurtzen da
eta militantzia figura bat hartzen du ere.
Burura datozkit, besteak beste, Etxerat
bezalako elkarte batean ibiltzen diren
emakumeak zaintza guztiz politikoa egiten
dutenak maila publikora eramanez. Beraien

aktibismoa horren arabera antolatzen da.
Eta nolabait gu ere saiakera bat egiten
saiatzen gara hori balorean jartzeko, ez
balore femeninoetan kokatzeko, hau da,
zaintzak ez du zergatik femininoa izan
behar, baina bai lehen planoko garrantzia
daukan zerbait da. Adibidez, emakume ba-
tek hau oso ondo laburbiltzen duen galdera
bat planteatu zidan: “zer izango litzateke
preso politikoez kanpoan gauden emaku-
me guztiak hor egon ez bagina?”. Ezingo
lukete beraien aktibismoa garatu, ezingo
lukete espetxeak suposatzen duen testuin-
guru horretan aurrera egin,... Orduan oso
beharrezkoa egiten da maitatua sentitzea,
zaindua sentitzea; guztion behar bat da
hori. Eta nork zaintzen du ere bai zaintzai-
lea? Kapazak izan gara mugimendu politiko
bezala ere zaintzen zaintzen ari ziren
emakume hauek? Hau da, Etxerat bezalako
elkarte bati behar zuen zaintza eta babesa
emateko kapazak izan gara? Galdera bezala
planteatzen dut. Uste dut horren inguruan
hausnartu behar dugula eta horretarako
garrantzitsua da hori erdigunean jartzea.
Zuriñe: Gero badago gatazka armatu batek
ematen duen beste aukera bat, normalean
militantzian ez dagoen esparru bat militan-
tzia bihurtzea. Klandestinitateaz ari naiz. Zu
normalean edozein talde politiko batean mi-
litatzen duzunean asanblada batera joaten
zara, bilera bat egiten duzu,... baina zure
bizitza pribatua zure esparru pribatuan pa-
satzen da, eta bertan normalean sortzen da
zaintza, sukaldatu behar da, bidaiatu behar
da,... Baina talde armatu batean zaudenean,
eta batez ere, Europako talde armatu batean
zaudenean, non ez dagoen jana eta non
zure klandestinitatea asfaltoan den, bizitza,
konbibentzia bera, politikoa da. Horregatik,
klandestinitateak, edozein gatazka armatu-
tan, aukera ematen digu zaintzarekin zeriku-
sia duen kontu guzti horiek politizatzeko eta
konfrontazio eremu batera eramateko. Eta
hau oso interesgarria da zeren maskulinita-
tearen ideia hori galtzen du eta emakume
askorentzat klandestinitatea enpoderazio
aukera bat izan da. 
Orain beste eszenatoki batean gaude. ETA
desagertu da eta ustezko bake prozesu
batean gaude. Baina EHko mugimendu
feministak esaten du hau ez dela beraiek
nahi duten bakea. Zergatik?
Oihana: Hor badago bere garaian Emagunek
egin zuen azterketa oso interesgarri bat,
zeinetan gatazka bat legitimatu den beste
gatazka batzuen gainetik. Gatazka sozialen
gainetik, gatazka patriarkalaren gainetik,...
Eta orduan, esaldi horrekin esaten ari gare-
na da, ados, ETAk burutzen zuen indarkeria
mota bat desagertu egin da, baina horrek
ez du esan nahi gatazka politiko-armatua
amaitu egin denik, ezen azkenean oraindik
ere presoak daude,... hori ez dugu alde
batera utzi behar. Baina horretaz gain ere
emakumeak oraindik hiltzen jarraitzen
gaituzte, beste gatazka bat bere horretan
jarraitzen du. Honekin esan nahi dugu, bake
eszenatoki berri batera transitatu behar
dugun momentu hori jendartean aldaketa
batzuk egiteko aprobetxatu behar dugula.
Hau da, FARCek ere bere garaian egin zuen
hausnarketa bat da, armak hartu zituztela
jendarte justoago baten alde eta aldaketa
sozial baten alde borrokatzeko. Eta orduan
gatazka politiko armatuaren konponketarako
sortzen den mahai horretan ez zuten soilik
hitz egin nahi nola desarmatuko ziren edo
beraiekin gertatuko zen horretaz. Jendarte
justoago batera transitatu nahi zuten, ezta-
baidarako marko hori jendartea beste para-
metro batzuetan kokatzeko aprobetxatuz.
Orduan, erabili dezagun gu ere daukagun
marko testuinguru hau noruntza joan nahi
dugun adosteko, ze indarkeriz hitz egin nahi
dugun, zerri nahi diogun bide eman argitze-
ko. Nahi dugu justizia sozialan oinarritutako
jendarte bat? Nahi dugu biolentziarik gabe-
ko jendarte bat? Orduan, biolentzia konkretu
bat izan dugu, baina beste hainbat daude
eta guk badauzkagu betaurreko batzuk
biolentzia honen inguruan hausnartzeko. Ba
goazen argitzera hori botere sortzaile bat
egiteko eta beste jendarte batera transita-
tzeko. Hartu dezagun eredu bezala Kolon-
bian egindakoa. Foro Sozialean planteatzen
ari diren hausnarketak nik uste dut interes-
garriak direla zentzu horretan.  eta oso interesgarria dela. Baina orain arte,
Zuriñe: Nik uste dut irakurketa hori oso
interesgarria dela baina errealitatea beste
“Emakume torturatuen egia” Foro Sozial Iraunkorrak azaroaren 9an Donostian antolatutako mahain-
guru baten izenburua izan zen. Argazkian, ezkerretik eskuinera, Laura Pego, Nekane Alzelai, Miren
Azkarate, Kristina Gete eta Leire Gallastegi agertzen dira.
FEMINISMOA 21
bat da. Hasteko, hori egiteko bake prozesu
formal bat egon behar delako eta hemen
hori egoten ez den heinean, gatazkaren
irakurketa hau bere agendan duten kolektibo
feministak -esaterako, Bilgune Feminista-
ezin diote interpelazio bat egin zuzenean
jendarteari bakearen inguruko hausnarke-
ta bat egiteko. Orduan, hausnarketa hori
egiten du behar edo bere agendan daukan
mugimenduak edo kolektiboak. Baita egon
dira beste agente batzuk, Foro Soziala kasu,
nahiz eta bake prozesu formal bat ez egon,
bake prozesu informal bat abiatzen saiatu
direnak eta genero perspektibatik nik uste
dut orain lan oso interesgarria egiten ari
dela baina ez duela egin orain arte. Eta hau
ondorioak ekartzen ditu. Eta nik uste dut
hau ez duela egin birproduzitu egin duelako
estruktura patriarkal bat. Aiete ikusten
badugu Aietek beldurra ematen du; uste
dut hiru emakume zeudela, bat idazka-
ri, bigarrena aholkulari eta hirugarrena
izen-abizenagaz. Hau gertatu zenean EHko
emakume feminista batzuen ahotsak agertu
ziren jadanik, esaten, hemen ez gaude gu.
Gero bigarren batean desarmatze proze-
sua etorri zenean, Baionakoa, gauza bera
gertatu zen. Nik uste dut benetan ez zutela
alde batera utzi nahi emakumeen perspek-
tiba, baina gizarte mugimendutik ez zen
presioa etorri eta bertan erabakiak hartzen
zituen jendea ez zelako feminista. Baina hori
ondorioak ditu. Eta gero ETAren desegitea 
etorri denean gauza bera gertatu da. Alegia,
mugarri guzti horietan ez da egon irakurketa
feminista, ez dira egon emakumeak. Eta
hori historikoa da. Gero kanpoan sortzen
ari diren gauzak edo Foro Sozial barnean
genero lan-taldeak egindako “Nik sinesten
dizut” ekimena, nik uste dut paradigmatikoa
bakea gizonek eraiki dute Euskal Herrian.
@Zuriro
@BetaurrekoMorea
22 GURE HEROIAK

Bakea guztion kontua da

Olatz Prat Aizpuru
Elkarrizketa foroen erraztailea, Baketik Fundazioa.

Gasteizen, jatorri anitzeko biolentzien biktimen lekukotzak jaso ziren, Foro Sozialak “Entzu-
naz bizikidetza eraiki” antolatu zuen mahainguruan. Argazkia: Danilo Albín, Público.

“Itzul iezadazue aita,

itzul iezadazue ama,
itzul iezazkidazue aitona eta
amona;
itzul nire semeak eta alabak.
Itzul neure burua bera.
Itzul iezadazue giza-arraza.
Bizitza bizi deino,
bizitza hau,
itzul iezadazue bakea.
Ez dadila inoiz amai”.

Sankichi Toge

Pasa den abenduaren 10ean 70 urte bete
ziren Giza Eskubideen Adierazpen Uni-
bertsala aldarrikatu zenetik, gizaki ororen
eskubide eta askatasunetan oinarritutako
gizarte-eraketa berri bati bidea irekiz. XXI.
mendearen atarian, giza-betebeharrak
aldarrikatzen hasi ziren; hau da, edozein
erakunde pribatu zein publikok, izan gober-
nuarenak edo izan zibilak, eta norbanako
bakoitzak Giza-Eskubideen betearazpena
bultzatzeko eta eskatzeko ditugun bete-
beharrak. Bakoitza bere betebehar horien
arduradun era erantzule egitearen garran-
tzia azpimarratu zen, eraldaketa pertsonal
eta kolektibo bat lortzeko helburuz.
Salbuespen bat izatetik urrun, Euskal
Herriko gertuko historia giza-eskubideen
urraketez beteta dago, milaka zenbatu
daitezke adibideak; erailketak, desagertze
behartuak, bahiketak, estortsioa, tortura,
militarizazioa, espetxeratzeak, identitate
eta kultura zapalkuntza, memoriari jarrita-
ko oztopoak, diskriminazioa eta, batez ere,
gorrotoz beteriko hamarkadak izan dira.
Zorionez, urraketa horien maiztasuna eta
intentsitatea nabarmen jaitsi da eta jaisten
doa. Hala eta guztiz ere, gure bizitza mar-
katu digun gatazka armatuak eta gatazka
sozio-politikoak arrastoa utzi dute eta uz-
ten dute oraindik: etsaitasunak, ezinikusiak
eta mina. Min handia.
ETAren 2011ko behin-betiko su-etenak
agertoki berri batean jarri zuen euskal
gizartea, bai arlo politikoan, bai eta arlo
sozialean ere. Garai berriak ziren, eta
itxuraz, bizikidetza berreraikitzen saiatzeko
aukera definitibo baten aurrean geunden.
Orduan, inoiz baino indar gehiagoz, lanean
hasi behar zen. Betebeharren ordua zen.
Lehen aipatutako Pertsonen Betebeharren
Gutun horren 22. artikuluak honakoa dio:
“Pertsona eta erakunde orok dugu gatazken
bake-bidezko konponbidean eta bakean
laguntzeko betebeharra”.
Bizikidetza adiskidetzeko lana denon ardu-
ra zela jabetuta, Gipuzkoako Foru Aldun-
diak Bizikidetza Lantzen Ekintza Plana jarri
zuen abian, herri mailan bakea, bizikidetza
eta giza-eskubideak bultzatzeko politi-
ken sustapen plana. Baketik Fundazioak
(Bakeola, Berbari Lekua edo beste batzuk
bezala, nahiz eta bakoitzak bere modura
lantzen duen), ikuspuntu etikotik adiskide-
tza prozesuak laguntzea eginkizun harturik,
urteak daramatza Gipuzkoako hainbat
herritan programa hau lantzen.
Herri hauetako gehienetan, udal-foroetan
kontzentratzen da herri-mailako lanaren
zatirik handiena; mahai hauek udalean or-
dezkaritza duten alderdi politiko guztietako
zinegotziek osatzen dute oro har. Gainera,
gero eta herri gehiagotan, politikarien
mahaiaz gain, herritarren mahaiak osatzen
ari dira, modu boluntarioan eta maiztasu-
nez biltzen diren herritarren talde irekiak,
hain zuzen, elkarrekin hitz egin eta herri
mailan bakea eta bizikidetza sustatzeko
proposamenak lantzeko helburuz. Horietan
ere laguntzen dugu erraztaileok.
Mahai hauen lana hausnarketan oinarritzen
da, batez ere bost gai nagusiren inguruan:
giza-eskubide guztien defentsarekiko kon-
promisoa; eskumen foral eta munizipalek
ematen duten aukera eta mugen barruan,
giza-eskubideen urraketen biktima guztiek
egiarako, justiziarako eta erreparaziorako
duten eskubideen aldeko ekintzak sustatu
eta bultzatzea; bizikidetzaren normaliza-
zioa bultzatzea, elkarrekiko errespetua
oinarrian duten ekintzen bitartez, bai eta
politika demokratikoko kulturarako ekintzak
antolatuta ere, herritarren kultura eta
ordezkaritza politikoa aberasteko helburuz;
eta preso edo ihes eginda dauden pertso-
nen birgizarteratzearen printzipio legalare-
kiko konpromisoa.
Entzute aktiboa da prozesu hauen gako
nagusia; entzute hori bitartekoa da (ez
badugu elkar entzuten, ez dugu sekula
elkar ulertuko), baina baita helburua ere
(jarriko al gara behingoz besteak esan nahi
digunari adi entzuten?). Foroak elkarrizketa
eta elkar-entzuketarako espazioak dira, he-
rri-mailan bake kultura sortu eta bultzatze-
ko lan horrek sortzen dituen hausnarketak,
kezkak, beldurrak eta ilusioak partekatzeko
eremuak.
Ez da beti erraza suertatzen. Are, esan
daiteke, batzuetan oso zaila gertatzen dela
aurrera goazela sentitzea. Etsaitasunezko
eta suminezko hainbeste hamarkada ez
dira gauetik goizera gainditzen. Herrietan
gainera, bestearen errealitatea ulertu eta
errespetatzeko zailtasun orokor horri,
mahai-kideek herri mailan bizi behar izan
GURE HEROIAK 23
dituzten tentsioak gehitzen zaizkie, aurrez
aurreko konfrontazioak, elkarri agurra eta
hitza ukatzeak, batzuekin edo besteekin
posizionatu beharrak, zenbait lekutara
joateari uztea edo, halabeharrez, beste leku
batera bizitzera joan behar izanak markatu-
tako garai latz haietan bizitakoak.
Horregatik azpimarratzen da esperientzia
hauek prozesuak direla, norbanakoaren
prozesuak eta prozesu kolektiboak, badaki-
gulako noiz hasten garen, baina ez noiz edo
nola amaituko dugun. Ausardia eta pazien-
tzia handia behar da, bai eta erabakitasuna
ere, min ematen diguten iritzi edo konta-
kizunak entzun arren, mahaian jarraitzeko
erabakitasuna, alegia.
Herri-mailako prozesu hauek gatazka-au-
rreko bizikidetza normalizatuaren egoerara
itzuli nahi dute (inoiz halakorik egon izan
bada); aurreiritzi eta oztopo mentalak
gainditu eta sufritzen duten eta amets egi-
ten duten gizaki gisa elkar ikusten hastea.
Horretarako enpatia, errespetu eta mal-
gutasun handia behar dira. Beharrezkoa
da diskrezioa mantentzea ere, konfiantza
lantzea, talde sentimendua indartzen joan
dadin eta argi ikus dezagun merezi duela
bide honetan aurrera egitea, zaila eta luzea
izan arren.
Batzuetan gertatzen da, gizatasun horretan
sakontzen hasten garenean, aurreiritziak
amiltzen hasten direla eta benetan, biho-
tzetik, entzuten hasten garela, bai eta bes-
tearen egia ezagutzen ere; eta une horretan
ohartzen gara parean daukaguna ezezagun
hutsa dela guretzat, bere gainean dugun iri-
tzia suposizio eta aierutan oinarrituta eraiki
dugula. Eta gertatzen da, mina ere gutxitu
egiten dela elkarbanatzen dugunean.
Horregatik, lehentasun bat da pertsonek el-
kar entzutea. Ezinbestekoa da elkarrizketa
foroak sortzen eta mantentzen jarraitzea.
Beharrezkoa da atzera begiratzea, memo-
ria egitea, non egon garen eta gure jarrera
zein izan den aztertzea (bai besteekiko, bai
geure buruarekiko jarrera), akatsetatik ikasi
nahi badugu behintzat, haiek ez ditzagun
errepikatu. Eta batez ere, premiazkoa da
gizaki ororen duintasuna eta eskubideak
edozeren gainetik defendatzeko ahalmena
izatea. Bakea denon betebeharra da, norba-
nako bezala, maila globalean eta, nola ez,
herri mailan.
@baketik
24 TXIKITIK HANDIRA
Irlandako Iparraldea:
erronka berriak eta zaharrak
20 urteren bueltan
Zuzenbidean doktore (Ulsterreko Unibertsitatea) eta
2018an 20 urte bete dira
Irlandako Iparraldean
alderdi politiko
nagusiek eta Irlandako
eta Erresuma Batuko
gobernuen ordezkariek
bake akordioa sinatu
zutenetik. Prozesuaren
balantzea egiteko unea
izan da, sortutako arazoak
konpontzeko eta prozesua
bera sendotzeko bideak
bilatzeko unea.
Amaia Alvarez Berastegi
Nafarroako Unibertsitate Publikoan irakasle
Hausnarketa hori, ordea, une politiko naha-
sian iritsi da: urte eta erdi daramate go-
bernua osatzeko lanetan eta, epe laburrean
behitzat, ez du ematen indar politiko na-
gusiek akordio bat lortuko dutenik. Hortaz,
gobernurik gabe eta linbo politiko baten
baitan iritsi ziren Ostiral Santuko akordioen
20. urteurrenera Irlandako Iparraldean.
Arazoak arazo, bake prozesuak aurrerapau-
so nabarmenak egin ditu azken bi hamar-
kadetan. Bi epe desberdindu daitezke:
1998-2005 eta 2006-2017. Prozesuaren
lehen zatian, akordioa bera sinatu zuten,
preso politikoen inguruko akordioa lortu
zuten (2000. urtean atera zen espetxetik
azkena) eta botere konpartituko gobernua
abian jarri zuten. Prozesuaren bigarren
epera (2005-2017) krisi politiko sakon
baten baitan iritsi ziren eta krisiari buelta
emateko hainbat neurri hartu zituzten. Bes-
teak beste, IRAk armagabetzea osatu zuen,
Irlandako Iparraldeko poliziaren erreforman
azken pausoak eman zituzten (RUC deitzen
zen lehen eta PSNI orain) eta, azkenik,
2006ean St Andrews akordioa sinatu zuten.
Aro politiko berri bat jarri zuten abian.
Zailtasunak zailtasun, 2017ko martxoko
hauteskundeak arte, bake prozesua egon-
kortu egin zen. Ordutik aurrera, ordea, go-
bernua osatzeko akordio bat negoziatzeko
saiakeretan ari dira. Konplexutasun handiko
egoera da, eta faktore anitzek eragiten
dute. Hala ere, oro har, konpondu gabeko
hiru gai orokor dituzte mahai gainean: Bre-
xit-aren eragina, orain dela 20 urte adostu
baina oraindik ere gauzatu gabe dauden
gaiak (zintzilik jarraitzen duten gaiak) eta
adiskidetze prozesuan dituzten zailtasunak.
Brexit-aren eragina
2016ko ekainaren 23an, Europar Batasu-
netik irtetzeko erreferenduma egin zuten
Erresuma Batuan. Aurreikuspen guztien
kontra, Brexit-aren aldeko bozkak nagusitu
ziren eta harrezkero irteera hori bideratze-
ko negoziatzen ari dira Erresuma Batuko
gobernua eta Europar Batasuna. Emaitza
horrek hautsak harrotu zituen Europako
toki askotan eta Irlandako Iparraldean
egoera politikoa hankaz gora jarri zuen.
Izan ere, Brexit-a behin betikoz egiten de-
nean Irlandako muga izango da Erresuma
Batuak eta Europako Batasunak izango du-
ten lurreko muga bakarra – irla are gehiago
zatituko da, beraz. Irlandako iparraldean
herritarren gehiengoak Brexit-aren kontra
bozkatu zuen eta egoera guzti horrek Irlan-
daren batasunaren gaia berriz ere agendara
eraman du. Orain dela 20 urteko bake akor-
dioak dionez, irlaren batasuna lortu nahi
bada, iparraldean erreferendum bat egin
beharko da. Eta, orain, batek baino gehia-
gok uste du Brexit-a gauzatzen denean une
aproposa izan daitekeela erreferendum
hori deitzeko. Nolanahi ere, oraindik gauza

gehiegi daude zintzilik galdeketa bat egingo
dela ziurtasun osoz aurreikusteko.
Zintzilik jarraitzen duten gaiak
Oro har, gaur egungo alderdi nagusiek (Sinn
Fein eta DUP) lau gairen inguruan dituzte
desadostasunak: irlanderaren inguruko
legea, homosexualen ezkontza eskubideak,
ustelkeria politikoari buruzko neurriak
eta, azkenik, gatazkari lotutako indarkeria
kasuak argitzeko tresnak. Gai horietako bik
(hizkuntzaren afera eta gatazkari buruzko
egia) 20 urte daramatzate zintzilik. Bake
akordioaren negoziazioetan, 1990eko ha-
markadaren bukaeran, irlandera arautzeko
lege baten beharra adostu zuten, baina gaur
egungo alderdi unionista nagusiak, DUPk, ez
du ekimen hori babesten. DUPk, izan ere, ez
zuen hizkuntzaren gai hori adostu 1998ean,
ezta Ostiral Santuko akordioa sinatu ere.
2006tik aurrera, ordea, DUP da alderdi
bozkatuena komunitate unionistan eta,
horrenbestez, ordutik 2017 urtea arte Sinn
Feinekin batera egon da gobernuan (botere
konpartituko sistema dela eta). Edonola ere,
irlandera arautzea gakoetako bat zen orain
dela 20 urte, eta oraindik ere gakoetako bat
izaten jarraitzen du.
1998eko bake akordioan zintzilik utzi zuten
gai nagusiena biktimen ingurukoa izan zen.
Gatazkaren biktimei babesa eskaintzea
adostu zuten, baina ez zituzten iraganeko
egia ezagutzeko tresnak ezta erreparazioak
akordioan sartu. Gai hori konpondu gabe
utzi zuten, baina, jakina, harrezkero behin
eta berriz azaleratu da, biktimek egia, justi-
zia eta erreparazioa aldarrikatzen jarrai-
tzen dutelako. Hala, gaur egungo egoera
nahasian ere, iraganaren afera (legacy
deitzen diotena) konpontzeko beharrarekin
jarraitzen dute.
Zailtasunak adiskidetze prozesuan
Bake prozesu guztiek zailtasun askorekin
egiten dute topo; akordio bat lortzeko
indar harreman egokia lortu behar dute
eta, gero, adostu dituzten neurriak martxan
jarri behar dituzte. Hala eta guztiz ere,
horrelako prozesu guztietan aspekturik zai-
lena gizartearen adiskidetzea edo berras-
diskidetzea izan ohi da. Indarkeriak zauri
sakonak uzten ditu eta horiek sendatu eta
aurrez aurre zeuden komunitateak elkar-
lanean hastea erronka itzela da. Eraso sek-
tarioak garai batean baino gutxiago dira
orain Irlandan eta komunitate nazionalista-
ren eta unionistaren arteko elkarlana arlo
askotan ematen da. Nolanahi ere, elkarlan
hori da oraindik ere daukaten erronka
nagusia. Ostiral Santuko akordioetako
oinarri bat botere konpartituko gobernua
izan zen, alegia, komunitate bakoitzeko
alderdi bozkatuenek derrigorrez akordioa
lortu behar dute gobernua osatzeko.
Neurri horrek iraganeko diskriminazioak
(nazionalisten kontrakoak) ezabatzea zuen
helburu, baina, hein batean, komunitateen
arteko bereizketak areagotzen lagundu
du. Izan ere, komunitateak eraldatzeko
saiakera egin beharrean, horien arteko
konfrontazio politiko eta soziala areagotu
egin da kasu batzuetan: 1998tik, adibidez,
komunitateak bereizteko harresi gehiago
eraiki dituzte eta eskola sistema bereiztua
edo segregatua ez da aldatu.
TXIKITIK HANDIRA 25
Laburbilduz, Irlandako Iparraldeko bake
prozesuak oraindik ere erronka ugari ditu
aurrean. Botila erdi hutsa ala erdi betea
ikusi daiteke, ordea. Azken 20 urte hauetan
aurrerapauso ugari egin dituzte, horietan
nabarmenena indarkeriaren amaiera izan
dela. Bake prozesua sendotu egin da eta
egonkortasun horrek onura anitz ekarri ditu
bertako gizartean. Azken urtean, ordea,
Brexit-a dela eta, arazo politiko berriak
sortu dira eta negoziazioak jarri behar izan
dituzte berriz ere martxan. Negoziazio
horietan mahai-gaineratu diren gaietako ba-
tzuk orain dela 20 urte konpondu ez zituz-
ten gai berberak dira. Hori kontuan hartuta,
etorkizunari begira bi aukera antzeman
daitezke: behin betikoz gai horiei heltzea
eta epe luzerako konponbide egonkor bat
bilatzea, edo berriz ere gai horiek albo
batean utzi eta epe motz edo ertainerako
akordio bat egitea. Ingalaterrako politikak
eragin argia izango du prozesu horretan,
baina Irlandako Iparraldeko alderdien eta
gizartearen esku egongo da bide bat edo
beste hartzea.
V. Foro Sozialaren aurkezpena Donostian.
Argazkian, Aitzpea Leizaola eta Juanjo Espina,
Harold Good Ipar-Irlandako pastore
protestantearen ondoan.
26 TXIKITIK HANDIRA

Kongoko Errepublika
Demokratikoko emakumeak
bakegintzan*
iker zirion landaluze
UPV/EHU Nazioarteko Zuzenbide Publikoko irakaslea
eta Hegoa Institutuko kidea

Hedabide hegemonikoek Protagonistak bestelakoak

Kongoko Errepublika dira, gatazken ondorio
Demokratikoa (KED) aztertzen latzak edota bortizkeria
duten gehienetan gatazka sexuala, alegia. Izan
armatuak, giza eskubideen ere, KED-a bortizkeria
urraketak, ustelkeria, eta sexualeko munduko hiriburu
kolera edo ebola gaixotasunak izendatu omen dute.
dira hizpide. Artikulu horiek Abiapuntu mugatu honetatik
emakumeez ere hitz egiten emakumeak biktima gisa,
dute batzuetan. Hala ere, hori mutu, begirada galduta,
gertatzen denean, emakumeak pasibotasunez, agertzen dira
ez dira istorioen protagonistak; bereziki.
haien bizitzen protagonistak
ere ez direla dirudi.

* Artikulu honek, egileak berak idatzitako “Trantsi- artikuluan oinarrituta dago: Mendia Azkue, Irantzu; aurka, Hegoa Institutua (UPV/EHU), Bilbo, 267-303
ziozko justizia Kongoko Errepublika Demokratikoan. Guzmán Orellana, Gloria; eta zirion landaluze, iker orrialdeak. Eskuragarri hemen: http://publicacio-
Bakearen aldeko eta zigorgabetasunaren aurkako (editoreak) (2017), Generoa eta trantsiziozko justi- nes.hegoa.ehu.es/uploads/pdfs/321/Generoa_eta_
emakumeen erakundeak Ipar Kivun eta Hego Kivun” zia. Emakumeen mugimenduak zigorgabetasunaren trantsiziozko_justizia.pdf?1495105477

Beste estereotipoekin gertatzen denez,
ordea, errealitatea bestelakoa da. KED-ko
emakumeen bizipenak haiek beraiek diren
bezain anitzak, konplexuak eta aberasga-
rriak dira. Haien artean ere heterogeneo-
tasuna da nagusi, etnia, jatorria, klase
soziala, erlijioa, adina, kokapena (Estatuko
mendebaldean edota ekialdean, hirian edo
kanpoan), estatu zibila (ezkondu edo ez-
kondu gabeak) eta abarren arabera.
Kongoko Errepublika Demokratikoan 1990.
hamarkadatik hona gatazka armatu des-
berdinak gertatu izan dira, batez ere ekial-
de partean, Ipar Kivu eta Hego Kivuko pro-
bintzietan, Ruanda, Uganda eta Burundiko
mugaren ondoan. Militarizazioa etengabe-
koa denez, indarkeria, segurtasun eza eta
biztanleriaren giza eskubideen urraketak
baita ere. Dena den, bai KED-an bai ekialde
partean bereziki, emakumeen kontrako in-
darkeria ez da gatazka armatuen ondorioa
soilik. Izan ere, haien kontrako indarkeriak
jarraipena du (continuum bat dago), modu
eta esparru desberdin askotan adierazten
dena, hala gatazka armatuetan nola horieta-
tik kanpo. Gureak diren moduan, erakunde
eta gizarte kongotarrak patriarkalak diren
heinean, emakumeen kontra egiteko joera
dute. Gatazkek joera hori indartu eta ema-
kumeen kontrako indarkeriak areagotu eta
larriagotu dituzte, haien eskubideetan atze-
rakada handia eraginez.
Testuinguru honetan, Ipar Kivu eta Hego
Kivuko groupes feminins edo groupes de fem-
mes-ek (emakume-taldeak edo emakumeen
taldeak)1 haien agenda oso argi dute:
TXIKITIK HANDIRA 27
bakea eta desmilitarizazioa; segurtasuna;
egia, justizia eta erreparazioa; eta emaku- Gureak diren moduan,
meen eskubideak sustatzea. Helburu poli-
tiko hauek lortzeko estrategia desberdinak erakunde eta gizarte
ipini dituzte martxan azken urte hauetan,
besteak beste, eragite politikoa, sentsibili-
zazioa, salaketa eta emakumeak laguntzea
kongotarrak patriarkalak diren
eta jabetzea.
heinean, emakumeen kontra
egiteko joera dute. Gatazkek
Lehenik eta behin, bakea, segurtasuna eta
justiziaren inguruko emakumeen interesak
eta beharrak agendan eta funtsezko espa-
zioetan barneratzea nahi dute. Hala nola, joera hori indartu eta
alde batetik, bake negoziazioetan. Beste
hainbat lekutan gertatu den moduan, KED-an
ere emakumeak bake negoziaketatik bazter-
emakumeen kontrako
tuz, gizonok gizon eta emakumeen arteko
desberdintasuna areagotu dugu. Horregatik indarkeriak areagotu eta
larriagotu dituzte, haien
da hain garrantzitsua emakume mugimendu
kongotarrek egiten duten intzidentzia politi-
koa bai tokiko eta nazio mailan bai atzerri
mailan, esaterako, eskualdeko herrialdeetan,
beste herrialdeetan (Estatu Batuetan, Erre-
eskubideetan atzerakada
suma Batuan, Belgikan, Frantzian), edota
nazioarteko erakundeetan (Nazio Batuetan,
handia eraginez.
Europar Batasunean). Bestetik, bere agen-
darekin lotura duten tresna juridiko nazional
eta internazionalak aplikatzeko eta hobetze-
ko presionatzen dute, esaterako, sexu indar-
keriari buruzko lege nazionala (2006), Na-
zio Batuen Segurtasun Kontseiluaren 1325
Ebazpena (2000) eta KED-ko ebazpen hau
aplikatzeko onartutako Akzio Plan Nazionala
(2010).
Bigarrenik, sentsibilizazioari dagokionez,
emakume taldeek emakumeen eskubideak;
bakea, segurtasuna eta desmilitarizazioa;
1 Nahiz eta emakumeen eta gizonen arteko
berdintasuna helburu nagusia izan, oro har
emakume hauek feminista izendapena errefusatzen
dute, bertako kulturan “muturrekotzat” jotzen
baita eta konnotazio negatiboak baititu.
Guda garaian sexu erasoen biktima diren emaku-
meen eskubideen aldeko Kongoko ekintzailea den
Justine Masika, “DDR irizpideak euskal kasuan”
Hitzorduan parte-hartu zuen Donostian, 2018ko
apirilaren 11n, beste aditu batzuekin batera.
28 TXIKITIK HANDIRA
Haien lanak erresistentziak
ere izan baditu, batez ere
tokiko eta nazio mailako
botereen partetik, askotan
axolagabe edota mesfidati
agertzen direnak emakumeen
talde hauen aldarrikapenen
eta jardueraren aurrean.
Justine Masika, Etxerat-eko kideekin bildu zen ere
dispertsioaren egoera eta espetxe politikak
ezagutzeko. Argazkia: Etxerat.
gatazken inpaktuak emakumeengan; inpuni-
tatearen kausak eta ondorioak; edota bake
akordioen edukiak, zabaldu eta dibulgatu
egiten dituzte aktore desberdinen artean.
Besteak beste, biztanleria, tokiko eta pro-
bintzia mailako agintariak, ohiturazko agin-
tariak, kazetariak, epaileak, politikoak eta
Estatuaren segurtasun indarretako kideak.
Sentsibilizazio lan hori topaketa formal eta
informalak, prestakuntzak edota tokiko irra-
tien bidez egiten dute.
Hirugarrenik, jasaten duten zapalkuntza-e-
goera salatu egin dute. Adibidez, gobernua-
ren eta talde armatuen arteko bake akor-
dioen ondorioz onartu diren amnistia legeek
sortutako zigorgabetasun osoa eta orokorra.
Honen aurrean emakumeen taldeek ekintza
desberdinak martxan jarri dituzte, hala
nola, aginte publikoen egoitzen aurrean edo
Nazio Batuen Erakundearen (NBE) Misioa-
ren baseen aurrean eserialdiak (sitting) eta
manifestazioak; “manifestazio oinutsak”
non emakumeak oinutsik edo beltzez jan-
tzita joaten diren (kolore askoko arropak
erabiltzen diren testuinguru batean); “Ema-
kumeen nazioarteko eguna” ez ospatzeko
erabakia, emakumeak hiltzen eta bortxa-
tzen jarraitzen dituztelako; edo “Emakume-
rik gabeko emakumeen nazioarteko eguna”
ospatzea, non emakumeak ez diren kalera
irteten ere.
Eta laugarrenik, emakumeen erakundeen
estrategia bortizkeria pairatu duten ema-
kumeak laguntzea da. Horretako, berriro
ere, ekintza askotarikoak daude: arreta
mediko eta psikosoziala, ostatu eta eli-
kadura beharrak asetzea, aholkularitza
juridikoa, alfabetatze programak, diru
sarrerak lortzeko jardueretan trebatzea,
birgizarteratzerako laguntza (sexu indar-
keriaren biktimen kasuan, familien eta ko-
munitateen estigmatizazioa edo gaitzes-
pena saihesteko) eta (auto)defentsa eta
norberaren segurtasunari lotutako gaita-
sunak indartzea. Espazio hauek haien bu-
rua babesteko eta jabetzeko mekanismo-
tzat hartu dute, entzutean, enpatian eta
konfiantzan oinarrituta.
Bestalde, haien lanak erresistentziak ere
izan baditu, batez ere tokiko eta nazio
mailako botereen partetik, askotan axo-
lagabe edota mesfidati agertzen direnak
emakumeen talde hauen aldarrikapenen
eta jardueraren aurrean. Horregatik, na-
zioarteko aktore batzuk, besteak beste,
MONUSCO izeneko NBE-aren misioa edo-
ta nazioarteko Gobernuz Kanpoko Erakun-
deak aliatutzat hartu dituzte. Nazioarteko
babes horrek oihartzun handiagoa eman
die haien eskaera eta jarduerei eta, neurri
batean, haien garapena sustatu du. Baina,
aldi berean, atzerritar aktore horien lana
nazioarteko genero agendan oinarritzen
denez (batez ere NBEko Segurtasun Kon-
tseiluaren 1325 Ebazpenean), euren agen-
da bideratu eta baldintzatu ere egin du.
Emakumeek haien arteko antolakuntza
eta elkartasunaren bidez borrokarako eta
eskubideak aldarrikatzeko espazio anitzak
sortu dituzte. Sarritan, elkartasun horrek
(haien aniztasun politiko, erlijioso, etniko
eta abarren gainetik doana) Estatuaren
mugak ere gainditzen ditu eta Aintzira
Handien Eskualdera zabaldu egin da. Kon-
tuan izanda gatazka horiek eskualdeko
jatorria dutela, emakumeen erakunde kon-
gotarrek eskualde mailako konponbidea
behar dutela argi dute eta horrek jarduera
koordinatua sortu du ekialdeko mugaz ha-
ragoko emakumeekin, gehienbat Ruanda,
Uganda eta Burundiko kideekin.
Agerian dagoenenez, emakumeak diren
bezain askotarikoa da emakumeen talde
kongotarren zeregina bakegintzan. Ema-
kume kongotar bakoitzaren bizitzaren be-
zain preziatua. Emakumeen arteko elkar-
tasuna bezain indartsua.
 KulturAKTUA 29

Komunikabideak:
biktima eta agente euskal
gatazkan eta (baita ere)
haren konponbidean
Teresa Toda Iglesia
Euskal Herriko bake-prozesua bultzatzeko Foro Sozialeko partaide

XIX. mendearen hastapenetan, 1789ko Frantziako Iraultzaren

zera esan zuen Napoleonek:
«mila baioneta baino
beldurgarriagoak dira
kontrako lau egunkari».
Hori gogoan, Frantziako 73
egunkarietako 64 itxi zituen
urte batean, eta Inprentaren
Zuzendaritza Orokorra sortu
zuen, literatura eta informazio
guztia kontrolatzeko (bere
kanpaina militarren historia
berridaztera ere iritsi ziren).
Gizakiaren eta Herritarraren
Eskubideen Adierazpenaren
11. artikuluaren aurkako
eraso zuzena izan zen hura.
Artikulu horrek dio «ideien
eta iritzien komunikazio
askea» dela «gizakiaren
eskubide preziatuenetako
bat, eta eskubide horren
muga bakarra» direla «legez
finkatutako gehiegikeriak».
30 KulturAKTUA
157 urte geroago, NBEren Giza Eskubideen
Adierazpenak eskubide hori jaso zuen bere
19. artikuluan –eta nazioarteko hainbat
itun eta hitzarmenek hura garatu dute–.
Espainiako Konstituzioak, adibidez, 20.
artikuluan jaso zuen aipatutako eskubidea.
Alabaina, idatziz jasota geratu baino lehen
ere (eta ostean), ito egin dituzte adierazpen
eta informazio askatasuna, egiazko infor-
mazioa jasotzekoa eta askotariko iritziak
ezagutzekoa. Gerrek, diktadurek, gatazkek
eta, aitortu beharra dago, baita matxinada
iraultzaile eta herritarrek ere, lurperatu
egin dituzte eskubideok. Eta, gaur egun,
mendebaldeko demokrazia errotuetan,
hobiratuta jarraitzen dute, oraindik ere —
modu sotilagoan bada ere—.
Gogora ekarri beharra dago
1998an Egin itxi zutenerako,
sortua zeukatela ja «klima»
jakin bat iritzi publikoan, eta
koltxoi mediatiko bat ere bai.
Gobernuek eta botere politiko zein ekono-
mikoko erakundeek prentsa kritikoaren eta
pentsamendu askearen aurrean izandako
erantzunari dagokionez, ez dago nobedade
handirik, XIX. eta XXI. mendearen artean,
zabalkunde masibo eta azkarrerako forma
berriek ekarritakoak kenduta, noski. Azken
horiek, gainera, zentzu bietan eragiten
dute: adierazpen eta informazio askatasuna
zabaltzen dute, baina, aldi berean, zentsura
eta manipulaziorako beste molde batzuk
ahalbidetzen dituzte.
Itxierak eta espetxea Euskal Herrian
Azken hamarkadotan, eraso asko eta
askotarikoak pairatu dituzte adierazpen
askatasunak eta egiazko informaziorako
eskubideak, Euskal Herrian. Egin, Egin
Irratia, Ardi Beltza eta Egunkaria komuni-
kabideen itxierak izan ziren eraso lazga-
rrienak, eta zera ekarri zuten: atxilotzeak
(Egin eta Egunkaria), torturak (Egunkaria),
kondena-zigorrak eta espetxe-urteak (Egin)
eta absoluzioak (Egunkaria). Gainera,
lanpostuak galdu ziren plantilla bietan; eta,
Eginen kasuan, eraikina eta egunkariaren
artxiboak ere galdu zituen komunikabi-
deak. Autonomia Erkidegoko eta, oro har,
Nafarroako gizarteari eragindako kalteak
ere ezin ahaztu: ildo editorial eta iritzi-ildo
bat ukatu zieten.
Baina jazarpena ez zen horrekin amaitu.
Gerora, itxiera gehiago egon dira: webgu-
neen eta sare sozialetako komunikabideen
aurkako erasoak.
Egunkariaren aldeko manifestazioa Bilbon.
Espainiako Konstituzioaren 20. artikulua-
ren, eta NBEren Giza Eskubideen Adieraz-
penaren 19. artikuluaren gainetik pasatzen
dira, baina badoaz lortzen helburua:
kritikoak eta deserosoak diren komunika-
bideak desagerraraztea, hain zuzen ere.
Komunikabide horiek badituzte akatsak
eta okerrak (lehenagokoek bazituzten, eta
gaur egungoek badituzte), baina bertute
handi bat ere bai: herritarrei aukera ematen
diete informazioa beste ikuspuntu batetik
jasotzeko, beste iritzi batzuk ezagutzeko.
Horixe da adierazpen-askatasunaren oina-
rria, eta bertatik eratorritako informazio-as-
katasunarena.
Katalunian, gaur egun, harritu egiten dira
komunikabide eta iritzi jakin batzuek dara-
bilten zitalkeriarekin: Espainiako Estatuaren
statu quoari eutsi, eta iraindu egiten dituzte
bestelako aukerak defendatzen dituztenak.
Euskal Herrian, baina, dagoeneko bizi izan
dugu egoera triste hori (eta, gaur egun,
oraindik ere, bizi dugu, intentsitate txikia-
goan bada ere). Gogora ekarri beharra dago
1998an Egin itxi zutenerako, sortua zeuka-
tela ja «klima» jakin bat iritzi publikoan, eta
koltxoi mediatiko bat ere bai. Horiek biek
leundu, gortu egin zuten adierazpen-as-
katasunaren aurkako esku-hartze zuzen
hari eman beharreko erantzun politiko eta
profesionala.
ZEN Plana (Zona Especial Norte)
Fake news direlakoei buruz, bestelako
pentsamoldeak deskalifikatzen dituen pen-
tsamendu bakarraren injekzioari buruz, in-
formazioaren manipulazioari buruz, iturrien
sinesgarritasunari buruz eztabaidatzen
dugu gaur egun. Ez dira, ordea, fenomeno
berriak (egungo Historiak nabarmendu egin
baditu ere). Euskal Herriaren kasuan, duela
35 urte zirriborratu zituzten lerro nagusiak,
Felipe Gonzálezen lehen agintaldian, hain
zuzen ere: ZEN Plana. Oso zaila da testu
osoa aurkitzea, baina Interneten ugariak
dira bertako erreferentzia eta aipuak (zen-
bait lan edo liburutatik ateratakoak). Bada,
Planeko atal asko bete egin dira.

Gauza asko aldatzen ari dira
Euskal Herrian; eta gizartean,
berez-berez, adiskidetzeko eta
eguneroko elkarbizitzarako
ahalegina finkatzen ari da.
Hala eta guztiz,
komunikabideetan bizirik
diraute gatazka-urte
haietako moldeek.
1983an abertzaleen ekintzari aurre
egiteko ZEN Plana.
Hamaika kapitulu zituen ZEN Planak (eta,
dudarik gabe, nazioarteko antzeko beste
planteamendu batzuetan oinarritu zen).
Esku artean dugun gaiari dagokionez,
aipatzekoa da «gizarte-neurriak eta gizar-
te-komunikazioari dagozkionak» izene-
koa. Komeni da komunikabideek euskal
gatazkan izandako papera ulertzeko, eta
informazio osoa, alegia, iritzi-interferentzia-
rik gabea, emateko egon diren (eta dauden)
trabak ezagutzeko grina dutenek kapitulu
hori irakurtzea. Estatuak komunikabidee-
tan zuzenean esku hartzeko asmoa duela
aitortzen du dokumentuak. Manipulazioa
eta fake newsak bermatzen ditu. Hiru puntu
bakarrik aipatuko ditut, aski adierazgarriak
izango direlakoan:
• Aldizka, informazioak ematea
hirugarrenen bitartez (alegia, aldeko
egunkari edo astekarien bidez), honako
hauei buruz: terroristen arteko gatazkak,
haien ideologia bitxiak, haien negozioak,
haien ohitura kritikagarriak, eta abar.
Edota hauspoa ematea gai horiei buruz
sortutako informazioei.
• Nahikoa da informazioa sinesgarria
izatea, hura ustiatu ahal izateko.
• Ekintzak gizarte-komunikabideetan:
gezurretako berriak zabaltzea, talde
terroristaren aurkako semantika
erabiltzea, eta abar.
Garai hartatik gaur egunera arteko idatziz-
ko eta ikus-entzunezko komunikabideak
errepasatzen baditugu, egiaztatuko dugu
zein puntutaraino onartu, barneratu, erabili
eta errotu ziren funtzionamendu molde
horiek, «terrorismoaren aurkako borroka
bultzatzeko eremu guztietan: politikoa, so-
ziala, legala eta poliziala». Halaxe jasotzen
du, hain zuzen, Planaren sarrera-paragra-
KulturAKTUA 31
foak. Zenbat artikulu iraingarri argitara-
tuko zituzten hamarkada hauetan zehar!
Gezurretako zenbat berri! Gezurrak, bai!
Zenbat aldiz onartzen den Barne Ministe-
riotik eta «terrorismoaren aurkako iturri»
zehaztugabeetatik datorren informazioa,
hura zalantzatan jarri gabe...
«Nahikoa da informazioa sinesgarria izatea,
hura ustiatu ahal izateko». Sinesgarria. Ez
egiazkoa edo egiaztatua. Itzela da esaldia.
Informazioaren manipulazioa, eta, beraz,
informazioa jasotzen dutenen (hau da,
herritarren) manipulazioa aldarrikatzen du,
lotsa izpirik gabe. Eta, gainera, nork eta
gobernu... demokratiko batek aldarrikatu
zuen hori!
Gauza asko aldatzen ari dira Euskal Herrian;
eta gizartean, berez-berez, adiskidetzeko eta
eguneroko elkarbizitzarako ahalegina fin-
katzen ari da. Hala eta guztiz, komunikabi-
deetan bizirik diraute gatazka-urte haietako
moldeek. Esan dezakegu komunikabideek,
oraindik, ez dutela pausoa eman: gizarte-e-
ragile indartsua izanda, ez dira konprome-
titu ahalegin kolektiboan egin dezaketen
ekarpen garrantzitsua egiteko. Ordea,
badaude bestelako adibideak ere, gatazka
zein gatazka osteko agertokietan.
Komunikazioa, eta adierazpen-, informa-
zio- eta iritzi-askatasuna ere kontuan hartu
beharko lirateke, Iparraldekoa, Euskal Auto-
nomia Erkidegokoa (EAE) eta Nafarroakoa
bezalako prozesu bitxi baten mekanismo
korapilatsuak garatzerakoan.
Teresa Toda Iglesia
Egineko zuzendariorde izan zen eta
hori dela eta, kondena jaso, eta sei urte
eman zituen espetxean.