Είναι εφικτός ο κομμουνισμός?

Ενδεικτικές απαντήσεις σε εύλογες αντιρρήσεις

Παρακάτω θα ιχνηλατήσουμε απαντήσεις σε μερικές βασικές αντιρρήσεις απέναντι στον κομμουνισμό,

με τη προοπτική να επανέλθουμε σε αυτό το ζήτημα, με τη μορφή ερωταπαντήσεων. Όπου
παραθέτουμε βιβλιογραφία αποφεύγουμε να αναπαράγουμε τα επιχειρήματα των βιβλίων,
παραπέμποντας προς το παρόν τον ίδιο τον αναγνώστη/την αναγνώστρια σε περαιτέρω μελέτη.

Η κομμουνιστική οργάνωση της κοινωνίας αποτελεί ένα ερώτημα, η απάντηση στο οποίο έχει τουλάχιστον τρία
επίπεδα:

1. Παραγωγικό επίπεδο

2. Θεσμικό επίπεδο

3. Ανθρωπολογικό επίπεδο

Με άλλα λόγια, ο κομμουνισμός είναι εφικτός, αν αποτελεί ένα σχέδιο κοινωνικής οργάνωσης που μπορεί να
επιλύσει το παραγωγικό, το θεσμικό και το ανθρωπολογικό πρόβλημα, δηλαδή το τριπλό πρόβλημα της
παραγωγής και κατανάλωσης αγαθών, της θεσμικής οργάνωσης της κοινωνίας, και της δημιουργίας ενός ''νέου
ανθρώπου'', με κομμουνιστικό, μη κρατικά κυριαρχικό και μη εργασιακά εκμεταλλευτικό τρόπο.

Έτσι και οι αντιρρήσεις απέναντι στον κομμουνισμό, μπορούν να ταξινομηθούν, αρχικά, στα τρία παραπάνω
επίπεδα, ενώ θα μπορούσαμε να προσθέσουμε και μια 4η κατηγορία αντιρρήσεων:

1. Αντιρρήσεις που αφορούν την κομμουνιστική οργάνωση της παραγωγικής διαδικασίας.

2. Αντιρρήσεις που αφορούν την κομμουνιστική θεσμική οργάνωση της κοινωνίας.

3. Αντιρρήσεις που αφορούν την ''κομμουνιστική ανθρώπινη φύση''.

4. Αντιρρήσεις που αφορούν τη μετάβαση από την καπιταλιστική στην κομμουνιστική κοινωνία.
Η 1η κατηγορία είναι τεχνικού χαρακτήρα, η 2η κατηγορία είναι τεχνικού και δεοντολογικού
χαρακτήρα, η 3η κατηγορία είναι τεχνικού, δεοντολογικού και οντολογικού χαρακτήρα, η 4η κατηγορία
είναι πραγματιστικού χαρακτήρα.

Θα προχωρήσουμε λοιπόν με την παράθεση τέτοιων αντιρρήσεων απέναντι στον κομμουνισμό ανά
κατηγορία, και με τη σκιαγράφηση σύντομων απαντήσεων.

1.

''Δεν μπορεί να υπάρξει κοινωνία που καταναλώνει χωρίς εργασία, όπως λέει ο
κομμουνισμός''

Πολλές καπιταλιστικές έρευνες εκτιμούν πως υπάρχει η τεχνική δυνατότητα αυτοματοποίησης του
μεγαλύτερου όγκου εργασιακών δραστηριοτήτων, με την ήδη υπάρχουσα τεχνολογία. Μία από τις πιο
πρόσφατες (2017), είναι η σχετική έρευνα του γνωστού ινστιτούτου McKinsey

http://www.mckinsey.com/global-themes/digital-disruption/harnessing-automation-for-a-future-that-
works

Ως συμπέρασμα της επεξεργασίας πληθώρας δεδομένων, εκτιμάται ότι το 49% των δραστηριοτήτων
για τις οποίες οι άνθρωποι πληρώνονται στην παγκόσμια οικονομία έχουν τη προοπτική να
αυτοματοποιηθούν, με την προσαρμογή σε αυτές της υπάρχουσας, ήδη υψηλά ανεπτυγμένης
τεχνολογίας. Ενώ σήμερα λιγότερο από το 5% των επαγγελμάτων μπορεί να αυτοματοποιηθεί
πλήρως, περίπου το 60% περιέχουν τουλάχιστον ένα 30% δραστηριοτήτων το οποίο τεχνικά μπορεί
να αυτοματοποιηθεί.

Ο κομμουνιστικός τρόπος κοινωνικής αναπαραγωγής θα μπορούσε να οικειοποιηθεί το σύνολο αυτής

της τεχνογνωσίας και των τεχνολογικών εφαρμογών, πετυχαίνοντας σε σύντομο χρονικό διάστημα μια
δραστική μείωση των κοινωνικά αναγκαίων ωρών εργασίας, σε αντίθεση με τον καπιταλισμό για τον
οποίο η τεχνολογική αύξηση της παραγωγικότητας της εργασίας δεν σημαίνει κατ'ανάγκη μείωση των
ωρών εργασίας αλλά αύξηση του περιθωρίου κέρδους στον ενδοκαπιταλιστικό ανταγωνισμό. Στον
κομμουνισμό, όποιος και όποια θα ήθελε να δουλέψει εθελοντικά περισσότερες του αναγκαίου ώρες,
θα μπορούσε να το κάνει, καρπωνόμενος το παραγόμενο υπερπροιόν (με αφαίρεση της φθοράς των
μηχανημάτων κ.ο.κ), όμως αυτό δεν θα ήταν απαραίτητο για να έχει ένα πολιτισμικά ικανοποιητικό
επίπεδο ζωής. Το μέτρο της σοσιαλιστικής-κομμουνιστικής ανάπτυξης θα ήταν η ποσοτική αύξηση και
ποιοτική βελτίωση του ελεύθερου χρόνου, των αγαθών και των υπηρεσιών που θα διαμοιράζονται
στον καθένα και την καθεμία, στον ορίζοντα της πλήρους κατάργησης της αναγκαιότητας εργασίας.

''Ο κομμουνισμός οικονομικά δεν μπορεί να λειτουργήσει, για αυτό δεν υπάρχει κανένα
συγκεκριμένο οικονομικό σχέδιο για την κομμουνιστική οργάνωση της κοινωνίας''

Στο κείμενό μας ''σοσιαλιστικός σχεδιασμός και νέες τεχνολογίες'', έχοντας κάνει μια πολύ συνοπτική
αναδρομή στην αντιπαράθεση ''σοσιαλισμός ή αγορά'' με αφορμή την ΕΣΣΔ, γράφαμε πως η
κομμουνιστική, παραγωγική οργάνωση της κοινωνίας είναι ένα ερευνητικό πρόγραμμα, το οποίο θα
μπορούσε να αποκτήσει συγκεκριμένη διάρθρωση:

''Στην αυγή του 21ου αιώνα της 3ης (ή 4ης) βιομηχανικής, βιοπληροφοριακής Επανάστασης, κατά
τον οποίο δημιουργείται το σύγχρονο, μετανεωτερικό υποκείμενο εργασίας και κατανάλωσης, η
επίλυση του παραγωγικού προβλήματος μοιάζει πιο εφικτή από ποτέ, και το στοίχημα του
ανθρωπολογικού κομμουνιστικού μετασχηματισμού μπορεί να
κερδηθεί. Ένα ερευνητικό πρόγραμμα θα ήταν η ταξινόμηση όλων των νέων τεχνολογιών, σύμφωνα
με τα εξής δύο βασικά κριτήρια διάκρισης α) διάκριση ανά τομείς παραγωγής (πρωτογενής,
δευτερογενής, τριτογενής τομέας παραγωγής) και ανά κλάδο, λαμβάνοντας υπόψη και τις δομικές
διασυνδέσεις των κλάδων μεταξύ τους β)διάκριση σε παραγωγή μέσων παραγωγικής (που δίνει την
παραγωγική δυναμική) και παραγωγή μέσων κατανάλωσης.

Το ερευνητικό αυτό πρόγραμμα θα έπρεπε να λειτουργεί σαν ένα ανοιχτό σύστημα μοντελοποίησης-
προσομοίωσης της οργάνωσης μιας κοινωνίας με τη μικρότερη δυνατή δαπάνη ενέργειας
(ανθρώπινης και μη) και τις μέγιστες δυνατές καταναλωτικές δυνατότητες, ενώ θα μπορούσε να
βελτιστοποιείται με την εισαγωγή νέων κριτηρίων. Η γραφηματική αναπαράσταση και η δενδροειδής
απεικόνιση των νέων τεχνολογικών επιτευγμάτων θα μας έδινε με εύληπτο τρόπο το φάσμα των
ρεαλιστικών απαντήσεων στο παραγωγικό πρόβλημα: η κατανεμημένη ενέργεια
απόανανεώσιμες πηγές, η 3D εκτύπωση και η αποκέντρωση της μεταποίησης,
η αυτοματοποίηση των εργασιακών δραστηριοτήτων, η τεχνητή νοημοσύνη, και η δυνατότητα
παραγωγής υλικών και πληροφοριακών αγαθών με “μηδενικό οριακό κόστος” 6, συνολικά τα
σύγχρονα συστήματα ενέργειας, παραγωγής, επικοινωνίας, ελέγχου,καθιστούν δυνατή μια
ταχεία και αποτελεσματική επίλυση του παραγωγικού προβλήματος, η οποία αποτελεί τόσο
προϋπόθεση όσο και αποτέλεσμα του μετακαπιταλιστικού, κομμουνιστικού ανθρωπολογικού
μετασχηματισμούΌσον αφορά το περίφημο “υπολογιστικό πρόβλημα”, η πρόοδος επεξεργαστών με
τεράστια υπολογιστική ισχύ, ηεξέλιξη της χρήσης μεγαδεδομένων και του ψηφιακού
εντοπισμού προϊόντων-ακόμα και συγκεκριμένων εξαρτημάτων-μέσω ραβδοκωδίκων και τσιπ
ταυτοποίησης ραδιοσυχνοτήτων (RFID), καθώς και το περίφημοΊντερνετ των Πραγμάτων (Internet
of Things), υπόσχεται, ακόμα και στη ρεφορμιστική εκδοχή των Rifkin, Mason κ.α, ριζικά
αναδιαρθρωτικές λύσεις''.

Η τεχνολογική, ενεργειακή και παραγωγική βάση του κομμουνιστικού τρόπου παραγωγής,

σκιαγραφείται από τις νέες τεχνολογίες (βλ. links εδώ https://bestimmung.blogspot.gr/2017/04/t-
links.html). Δύο ακόμα ζητήματα τα οποία αναφέρονται συχνά ως τεχνικά, αντικειμενικά προβλήματα
που δεν μπορεί να επιλύσει ο κομμουνισμός, είναι ο υπερπληθυσμός επί της γης και η διατροφική
αυτάρκεια που αυτή παρέχει σε σχέση με τον υπερπληθυσμό. Για τον Υπερπληθυσμό,
βλ. ενδεικτικά http://www.kathimerini.gr/104803/article/epikairothta/kosmos/ekrhktiko-provlhma-
o-
yperplh8ysmos και https://pernoamparizabooks.files.wordpress.com/2014/12/cebcceacc
f81cf81ceb1ceb9ceb7-cebccf80cebfcf8dcebacf84cf83ceb9cebd-cebf-
cebccf8dceb8cebfcf82-cf84cebfcf85-cf85cf80ceb5cf81cf80cebbceb7.pdf . Για τη
Διατροφική Αυτάρκεια, βλ. ενδεικτικά http://www.ikariamag.gr/diatrofiki-aytarkeia-%26-krisi

Τελευταία αναπτύσσεται μια βιβλιογραφία, η οποία προσπαθεί να απαντήσει σε εύλογες αντιρρήσεις

που ορθώνονται απέναντι στην ''οικονομική αποτελεσματικότητα'' του κομμουνισμού, όσον αφορά την
εργασία, τα οικονομικά κίνητρα, τη σχέση αποταμιεύσεων-επενδύσεων, το υπολογιστικό πρόβλημα
του πανκοινωνικού σχεδιασμού της παραγωγής. Μολονότι η βιβλιογραφία αυτή βρίσκεται ακόμη σε
αρχικό στάδιο, και κινείται συνήθως στο πλαίσιο μιας ομαλής μετάβασης σε έναν ''δημοκρατικό
σοσιαλισμό της αγοράς'' επηρεασμένη από την κυρίαρχη ιδεολογια, αποτελεί εξαιρετικά χρήσιμο
εφόδιο για την περιγραφή μιας κοινωνικής οργάνωσης χωρίς κυρίαρχες τις καπιταλιστικές σχέσεις
παραγωγής. Ενδεικτικά παραθέτουμε τα παρακάτω τρία βιβλία, που υπερασπίζονται τους θεσμούς
μιας σοσιαλιστικού-κομμουνιστικού προσανατολισμού ''οικονομικής δημοκρατίας'':

W. Paul Cockshott, Allin F. Cottrell, Towards a New Socialism

http://gen.lib.rus.ec/book/index.php?md5=8669FBC668B0A532771210D796B61B18

David Schweickart, After Capitalism (New Critical Theory)

http://gen.lib.rus.ec/book/index.php?md5=7EA33ECF32388AB431643313A2F17282

John Roemer, A Future of Socialism

http://gen.lib.rus.ec/book/index.php?md5=A331D5C86DCBA2CF2716E3A499AC2112

Επιπλέον, τα πρόσφατα βιβλία του Rifkin και του Mason, η Κοινωνία του Μηδενικού Οριακού Κόστους
και ο Μετα-καπιταλισμός, αντίστοιχα, προβάλλουν ενδιαφέρουσες ιδέες για τις νέες τεχνολογίες και τις
αναδυόμενες συνεταιριστικές-συνεργατικές παραγωγικές και κοινωνικές σχέσεις, αν και παραμένουν
καθηλωμένα στην αντίφαση να επιθυμούν έναν καπιταλισμό χωρίς καπιταλιστές. Βλ. εδώ
https://bestimmung.blogspot.gr/2017/03/rifkin-mason.html

2.

''Δεν μπορεί να υπάρξει οργάνωση και διακυβέρνηση της κοινωνίας δίχως Κράτος''

Ιστορικά, υπήρξαν πολλές κοινότητες οργανωμένες με μη κρατικό τρόπο, αποτελούμενες από εκατοντάδες
χιλιάδες μέλη, βλ. https://bestimmung.blogspot.gr/2016/09/blog-post_29.html. Επομένως, το πρώτο
βήμα για τη προσέγγιση του ζητήματος, είναι να μην ταυτίζουμε το ''Κράτος'' με την ''κοινωνική
οργάνωση''.

Στις κοινωνίες αυξημένης πολυπλοκότητας, θα πρέπει να διακρίνουμε το ενδεχόμενο του Κράτους από το
ενδεχόμενο της Κοινοπολιτείας. Το Κράτος δεν ταυτίζεται με τη θεσμική οργάνωση και τη διακυβέρνηση
της κοινωνίας, παρά μόνο με το μονοπώλιο απόφασης και εξαναγκασμού που ασκείται με
συγκεντρωμένα τα μέσα καταστολής, με σκοπό την κοινωνικά επιθυμητή αντιμετώπιση της απειλής ή
της πραγματικότητας του εμφύλιου σπαραγμού της κοινωνίας, προς αντιμετώπιση δηλαδή πρωτίστως
του εσωτερικού, και όχι του εξωτερικού εχθρού. Η κομμουνιστική οργάνωση της κοινωνίας μπορεί να έχει
θεσμική, συνομοσπονδιακή, πολυεθνική και πολυπολιτισμική δομή, στη βάση κάποιων κοινών, αξιωματικών
παραδοχών, όπως η κοινωνική ιδιοκτησία και έλεγχος των τεχνολογικών μέσων παραγωγής, η δημοκρατική
ψηφοφορία και η αναλογική ικανοποίηση των ιεραρχημένων καταναλωτικών επιθυμιών και προτιμήσεων,
κ.ο.κ.Η Κοινωνική Τεχνολογία, η ιδιοκτησία της τεχνολογίας από την κοινοπολιτεία, θα δίνει τη δυνατότητα
στους ανθρώπους να αποφασίζουν, μέσω της Οικονομικής Δημοκρατίας (βλ. βιβλιογραφία στο σημείο 1.), τόσο
τη χρήση της όσο και τον μελλοντικό προσανατολισμό της. Οι άνθρωποι θα αποφασίζουν την ιεράρχηση των
αναγκών, των επιθυμιών και των προβλημάτων τους πολιτικά και δημοκρατικά, θα συναγωνίζονται για να
πείσουν πως το δικό τους σύστημα αξιών, η δική τους ιεράρχηση επιθυμιών, πρέπει να αποφασιστεί πως είναι
η ιδανική για την κοινωνία. Αυτό θα είναι η πολιτική στην άλλη κοινωνία: groups επιθυμιών, που
''ανταγωνίζονται'', για το τί είναι πραγματικά Αγαθό για την κοινωνία. Όμως αυτός ο ανταγωνισμός δεν θα
είναι ταξικός, θα είναι συναγωνισμός που θα λύνεται δημοκρατικά. Η κομμουνιστική οργάνωση θα έχει
θεσμούς και κανόνες, που δεν θα επιβάλλονται με το κρατικο μονοπώλιο της βίας, αλλά με έναν πιο διάχυτο,
αποκεντρωμένο έλεγχο από τους ίδιους τους πολίτες της εφαρμογής των στοιχειωδών κομμουνιστικών κανόνων.
Η συρρίκνωση των κοινωνικο-οικονομικών ανισοτήτων θα περιορίσει δραστικά τα κίνητρα άσκησης υψηλής
κλίμακας βίας, εξαλείφοντας τα υλικά αίτια του εμφυλίου πολέμου. Οι συγκρούσεις μεταξύ των ανθρώπων θα
υπάρχουν, αλλά θα παραμένουν σε ένα διαπροσωπικό επίπεδο μικρής κλίμακας, και δεν θα παίρνουν τον
χαρακτήρα ταξικών, εθνοφυλετικών, διακρατικών συγκρούσεων μεγάλης κλίμακας, που απαιτούν αστυνομικά
και στρατιωτικά μέσα. Σε μια ακρατική, θεσμικά οργανωμένη κομμουνιστική κοινωνία, θα υπάρχει η
αρχή της αντιπροσώπευσης, αλλά θα έχει μειωθεί η ύλη των ζητημάτων που απαιτούν υποχρεωτικά
επιβεβλημένες αποφάσεις, με τη μείωση των ωρών εργασίας, τη μείωση της ιδιωτικής ιδιοκτησίας
κ.ο.κ, με τη μείωση δηλαδή της ύλης και του πεδίου εφαρμογής του καπιταλιστικού δικαίου. Οι πόροι
θα κατανέμονται σύμφωνα με τα εκλογικά αποτελέσματα των επιθυμιών και με την εφαρμογή της απλής
αναλογικής, αφού θα έχουν αφαιρεθεί από το διανεμόμενο προϊόν τα ορισμένα ως αναγκαία για την απλή
αναπαραγωγή της ανθρώπινης ύπαρξης. Οι πολιτισμοί θα διαφέρουν ανάλογα με το ποιά θα αποφασίζουν ότι
είναι η ιεράρχηση των επιθυμιών τους, όμως όλοι θα στηρίζονται στην κοινοπολιτειακή βάση ιδιοκτησίας της
τεχνολογίας, χαρίζοντας σε όλα τα μέλη τους την κάλυψη των βιοτικών αναγκών χωρίς δουλειά.

Η επεξεργασία θεσμών μη κρατικής διακυβέρνησης και απονομής της δικαιοσυνης καθίσταται όλο και πιο
εφικτή, με την ανάπτυξη της επιστήμης της διακυβέρνησης (βλ. για παράδειγμα, την ''ηλεκτρονική
διακυβέρνηση''). Επιπλέον, αναπτύσσεται τις τελευταίες δεκαετίες μια προβληματική γύρω από τις αρχές
δικαιοσύνης, και τις ειδικά κομμουνιστικές αρχές δικαιοσύνης, ως απάντηση στο έργο του Rawls, μέσα από το
έργο τόσο των αναλυτικών φιλοσόφων, όπως ο Cohen (βλ. Γιατί όχι Σοσιαλισμός, για ένα απόσπασμα στα
ελληνικά περί της σοσιαλιστικής ισότητας των ευκαιριών, κλικ εδώ) και ο Roemer (βλ. Μια Γενική Θεωρία της
Εκμετάλλευσης και της Τάξης), όσο και των ηπειρωτικών φιλοσόφων, όπως ο Benjamin, o Derrida (βλ. Ανάμεσα
στον Derrida και τον Benjamin), Badiou (βλ. Ηθική και Κομμουνιστική Υπόθεση), αλλά και Deleuze-Guattari,
μέσω της κριτικής τους στη κρατική μορφή (βλ. Κράτος και Ασυνείδητο). Με πιο πρακτικό προσανατολισμό, η
βιβλιογραφία περί των "κοινών" αναπτύσσει σταδιακά μια προβληματική συνεταιριστικών θεσμικών μορφών,
με υλική βάση τη συνεταιριστική οργάνωση της παραγωγής, μολονότι η θεώρηση αυτή βλέπει στενά το
συνεταιρισμό ως συμπλήρωμα της κρατικής και καπιταλιστικής οργάνωσης της κοινωνίας βλ. π.χ Elinor
Ostrom, Η διαχείριση των Κοινών Πόρων. Σύμφωνα με την Ostrom, oι αρχές σχεδιασμού που
χαρακτηρίζουν τους αυτό-οργανωμένoyw, μη κρατικούς θεσμούς διαχείρισης των πόρων που
αντέχουν στο χρόνο, είναι:

1. Ξεκάθαρα καθορισμένα όρια, τόσο των δικαιούχων ατόμων ή νοικοκυριών, όσο και του ίδιου του
κοινού πόρου.
2. Αρμονία των κανόνων οικειοποίησης και παροχής με τις τοπικές συνθήκες, ως προς το χρόνο, τη
τεχνολογία, τη ποσότητα των μονάδων του πόρου, τους κανόνες παροχής που απαιτούν εργασία,
υλικά ή/και χρήματα, κ.α
3. Διακανονισμοί συλλογικής επιλογής, ώστε τα άτομα που επηρεάζονται από τους επιχειρησιακούς
κανόνες να μπορούν να συμμετέχουν στη τροποποίησή τους
4. Επιτήρηση: Οι επιτηρητές είναι υπόλογοι στους οικειοποιητές ή είναι οι ίδιοι οικειοποιητές.
5. Κλιμακούμενες κυρώσεις.
6. Μηχανισμοί επίλυσης των διαμαχών.
7. Ελάχιστη αναγνώριση του δικαιώματος οργάνωσης, τα δικαιώματα των οικειοποιητών να
δημιουργούν δικούς τους θεσμούς δεν αμφισβητούνται από εξωτερικές αρχές.
8. Ενσωματωμένες επιχειρήσεις οικειοποίησης, παροχής, επίλυσης διαφορών κ.α σε πολλαπλά
επίπεδα, οι μεγαλύτερες οργανωτικές μονάδες σε αυτά τα συστήματα έχουν οικοδομηθεί πάνω σε
ήδη οργανωμένες μικρότερες μονάδες.

Η Ostrom καταρτίζει έναν πίνακα εμπειρικών περιπτώσεων, με τον οποίο σημειώνει αν πληρούται καθεμία από
τις παραπάνω προϋποθέσεις. Ο πίνακας αυτός περιλαμβάνει περιπτώσεις συλλογικής διαχείρισης των κοινών
πόρων στις παρακάτω περιοχές: Τέρμπελ Ελβετία, Ιαπωνικά κοινά κτήματα, Βαλένθια Μούρθια &
Οριουέλα Ισπανία, Λεκάνη Ρέιμοντ Δυτ.& Κεντρ, Αλικάντε Ισπανία Μπακάρα-Βιντάρ, Φιλιππίνες,
Αλάνυα Τουρκία, Ποταμός Γκαλ Σρι Λάνκα, Λάμερον Καναδάς, Κόλπος Σμύρνης & Μπόντρουμ
Τουρκία, Μάβελ Σρι Λάνκα, Ποταμός Κιρίντι Σρι Λάνκα, Λεκάνες υπόγειου ύδατος Μοχάβες.

Η παραπάνω βιβλιογραφία αποσκοπεί στο να αναδείξει μια μη κολλεκτιβιστική, συνεργατική, σοσιαλιστική-

κομμουνιστική σχέση του ατομικού με το συλλογικό, όπου κανένα αφηρημένο ιδεώδες του ''κομμουνισμού'' δεν
επιβάλλεται στις ατομικές προτιμήσεις, αντίθετα, ο κομμουνισμός και η συνεργατική μορφή αναγνωρίζεται ως
το πλέον κατάλληλο και ορθολογικό πλαίσιο ανάπτυξης της επιθυμητικής, καταναλωτικής δύναμης και της
προσωπικότητας των υποκειμένων, που αμοιβαία αναγνωρίζονται. Πώς θα μπορούσαμε λοιπόν, πέρα από τα
όσα έχουν ειπωθεί, να διατυπώσουμε το γενικό σχεδίασμα μιας ηθικής και δικαιικής βάσης της κομμουνιστικής
θεσμικής οργάνωσης, κοινής στις διάφορες παραλλαγές της?

Χρειαζόμαστε δύο τουλάχιστον θεμέλια για μια κοινωνική ''ηθική'', άρα και για μια παιδαγωγική:

1. Οικουμενικότητα, ενότητα του ανθρώπινου είδους σε βιολογική βάση, παρά την ποικιλομορφία και τις
εσωτερικές διαφοροποιήσεις του.
Δεν υπάρχουν ανώτερες και κατώτερες φυλές. Υπάρχουν τοπικές και πολιτισμικές εκδοχές του ανθρώπινου
είδους. Το Γενικό Καλό μιας Ηθικής στηρίζεται σε αυτή την επιστημονική, βιολογική, λογική παραδοχή. Άρα
δεν αναγνωρίζουμε ναζιστική θεμιτή ηθική στο όνομα ενός ηθικού κλπ σχετικισμού. Το πρώτο αυτό σημείο
είναι ουσιωδώς αντιφασιστικό, αντιρατσιστικό, διεθνιστικό.

2. Ελαχιστοποίηση της απώθησης του ''ατομικού καλού'' από το κοινωνικο-ηθικό ''Γενικό Καλό'', μείωση της
απόστασής τους.

Θέλουμε μια ηθική, στη βάση της οικουμενικότητας (βλ. 1), η οποία απωθεί όσο το δυνατόν λιγότερο ορμές και
επιθυμίες, και έτσι ελαχιστοποιεί την απόσταση Γενικού Καλού-Ατομικού Καλού, την οποία συνεπάγεται η
κοινωνική οργάνωση. Θέλουμε μια ηθική με την ελάχιστη δυνατή απώθηση αλλά και με οικουμενικότητα, όσο
το δυνατόν πιο επιτρεπτική.

Θα μπορούσε να διατυπωθεί, θετικά, ως ''απόλαυση για όλ@''

Καταφατικά: Η απόλαυση του κάθε υποκειμένου προϋποθέτει την απόλαυση του άλλου.

Αρνητικά: Η απόλαυση του κάθε υποκειμένου δεν πρέπει να παραβιάζει την απόλαυση του άλλου.

Με βάση τα παραπάνω, υπάρχει α) ένα μέτρο αποτίμησης της ηθικής προόδου, δεδομένου ότι ιστορικά οι
κοινωνικές ηθικές ποικίλουν β) ένας ηθικο-πρακτικός στόχος προόδου γ) ένας ορισμός της κοινωνικής
Δικαιοσύνης σε ηθική βάση δ) μια αρχή κοινωνικής οργάνωσης που συγκεκριμενοποιεί την ελευθερία σε υλική-
σωματική βάση.

Το παραδοσιακό σοσιαλιστικό ''από τον καθένα ανάλογα με τις ικανότητες στον καθένα ανάλογα με τις ανάγκες'',
αποτελεί μια πρώιμη διατύπωση σε αυτή την κατεύθυνση. Αλλάζουμε το δεύτερο σκέλος. Όσον αφορά το
πρώτο, αφορά μια αρχή παραγωγής και διανομής των ικανοτήτων και των αγαθών.

Από την κοινωνική ''Ηθική'' μάλλον περνάμε στο κοινωνικό ''Έθος'', η Ηθική χάνει την αποξενωτική
υπερβατικότητά της και είναι οριακά εμμενής στα σώματα των υποκειμένων.
Καταλήγουμε λοιπόν, στις παρακάτω απλές, θεσμικές αρχές κοινωνικής οργάνωσης

Κοινωνική Τεχνολογία και Οικονομική Δημοκρατία

Δώρο οι Ζωτικές Ανάγκες
Δημοκρατία των Επιθυμιών
Ανάπτυξη του Ελεύθερου Χρόνου και της Απόλαυσης για όλες, όλους, όλ@

3.

''Ο κομμουνισμός δεν είναι συμβατός με την ανθρώπινη φύση''

Η αντίρρηση αυτή έχει δύο σκέλη αντίκρουσης, το βιολογικό και το ιστορικό-ανθρωπολογικό.

Ως προς το δεύτερο, παραθέσαμε ήδη ένα κείμενο με αντι-παραδείγματα "κοινοτήτων χωρίς κράτος'',
και θα μπορούσαμε να προσθέσουμε τις διάφορες Κομμούνες που ανά την ιστορία υπήρξαν, με πιο
γνωστή την Παρισινή Κομμούνα, καθώς και τις διάφορες κολλεκτίβες, συνεταιρισμούς, κοινόβια, τα
διάφορα ''κοινά" όπως σε ένα βαθμό είναι ο διαμοιρασμός αρχείων στο ίντερνετ (βλ. youtube, sharing
ταινιών κ.α). Αν ο κομμουνισμός βρισκόταν σε αντίφαση με την ανθρώπινη φύση, όλα αυτά δεν
θα υπήρχαν καν ως ιστορικές πραγματικότητες. Ενδεχομένως αντιτάξει κανείς, ωστόσο, ότι τελικά
''αποδείχθηκε'' ότι ο κομμουνισμός είναι ασύμβατος με την ανθρώπινη φύση. Τα ιστορικά-εμπειρικά
δεδομένα δεν αρκούν από μόνα τους να χρησιμοποιηθούν, ούτε υπέρ, ούτε κατά, καθώς υπάρχουν
contra-facts και για τις δύο πλευρές, και άλλωστε, πριν επικρατήσει ο καπιταλισμός, από τα Ηθικά
Νικομάχεια του Αριστοτέλη μέχρι το Μεσαίωνα, η συσσώρευση χρήματος-κεφαλαίου θεωρούνταν από
τα κυρίαρχα πολιτισμικά πρότυπα παρά φύσιν.

Το βασικό σκέλος της αντίρρησης αυτής, είναι το πρώτο, το βιολογικό. Μια σχετική βιβλιογραφία είχαμε
παραθέσει εδώ https://bestimmung.blogspot.gr/2017/03/blog-post.html

Ποιά είναι λοιπόν τα βιολογικά όρια της ανθρώπινης φύσης, και πώς αυτά αποτελούν, αν αποτελούν, "ανάχωμα''
για τον κομμουνισμό?

Συνήθως προβάλλεται το επιχείρημα της ''καπιταλιστικής'' ή ''ανταγωνιστικής'' ή ''εγωιστικής'' ανθρώπινης

φύσης.

Η σωστή στρατηγική απάντησης, είναι να αμφισβητήσουμε, φυσικά, τα περί ''καπιταλιστικής'' ανθρώπινης

φύσης, αφού ο καπιταλισμός είναι ένα ιστορικό κοινωνικό σύστημα, αλλά να αναγνωρίσουμε πως, σε ένα
βαθμό, η ανθρώπινη φύση, ή ευρύτερα ο άνθρωπος, έχει, εξ όσων γνωρίζουμε, ορμές επιθετικότητας, εγωισμού
και ανταγωνισμού. Μολονότι κανένα σχετικό γονίδιο δεν μπορεί να ταυτοποιηθεί με επιστημονικό τρόπο, η
αρχή της επιβίωσης και η αρχή της ηδονής, η αναζήτηση του ευχάριστου έναντι του δυσάρεστου σε διάφορα
επίπεδα της συμβίωσης με άλλους ανθρώπους, δημιουργεί, πράγματι, προστριβές, εγωισμό, ανταγωνισμό.

Ωστόσο, ο εγωισμός και ο ανταγωνισμός του ανθρώπου πάντοτε συνοδεύεται από στοιχειώδη αλτρουισμό
και συνεργασία των ανθρώπινων ομάδων στη βάση κοινών σκοπών. Γεγονός που το παραδέχεται και ο
συγγραφέας του, κάπως παρεξηγημένου best seller, ''Το Εγωιστικό Γονίδιο'', ο Dawkins. Άλλωστε, και ο
καπιταλισμός μας καλεί να υπηρετούμε όχι μόνο τον εγωισμό μας αλλά και έναν πυρήνα κοινωνικής, κρατικά
επιβαλλόμενης συνεργασίας, όσον αφορά την τήρηση των Νόμων, την ''υπεράσπιση της πατρίδας'', το ''σεβασμό
των ανθρωπίνων δικαιωμάτων'', του ''περιβάλλοντος'', κ.ο.κ. Επιπλέον, η ανακάλυψη της ''νευρωνικής
πλαστικότητας'', της διαρκούς αναδιαμόρφωσης των νευρωνικών δικτύων μέσω της εμπειρίας και της μάθησης,
δείχνει πως το κοινωνικό εγγράφεται στο βιολογικό με μοναδικό, για τον κάθε άνθρωπο, τρόπο.

Υποστηρίζουμε, λοιπόν, ότι η κομμουνιστική οργάνωση της κοινωνίας αποτελεί ένα

ορθολογικότερο και προτιμότερο μείγμα εγωισμού-αλτρουισμού από τον καπιταλισμό, και πως
η τεχνολογική μείωση των ωρών εργασίας και εκπαίδευσης-προς-εργασία για το κάθε άτομο, η
περισσότερο ακριβοδίκαιη κατανομή των αγαθών και υπηρεσιών, και η συντονισμένη κατεύθυνση της
κοινωνικής παραγωγής προς τη βελτιστοποίηση των δεικτών κοινωνικής ευημερίας (ελεύθερου
χρόνου, καταναλωτικών δυνατοτήτων κ.α) αντί του κέρδους και της συσσώρευσης ιδιωτικού
κεφαλαίου, μπορεί να αποδώσει πολλαπλά προσωπικά, ''εγωιστικά'' οφέλη, στη βάση της
κοινωνικής συνεργασίας και της αλτρουιστικής βάσης οργάνωσης της παραγωγής. Η συγκριτική θέση
και ο ''δείκτης ευημερίας'' του κάθε υποκειμένου στον κομμουνισμό μπορεί τεχνικά να ικανοποιεί
περισσότερο αυτό που λογίζεται ως ''ανθρώπινη φύση'' του ατόμου αλλά και την μοναδικότητα της
επιθυμίας του κάθε υποκειμένου. Επιπλέον, ο ''ανταγωνισμός'' μεταξύ των ανθρώπων θα παίρνει
ήσσονος σημασίας μορφές, όπως αναφέρθηκε και νωρίτερα αναφορικά με τη μη κρατική επίλυση των
συγκρούσεων, ως ανταγωνισμός για διαπροσωπικά ζητήματα της κοινωνικής μικρο-κλίμακας.

Η διαμόρφωση ενός τέτοιου υποκειμένου και η παιδαγωγική ανάδυσή του, μπορεί να σκιαγραφηθεί
μέσω μιας θεώρησης για την παραγωγή επιθυμίας και την αξιακή-θεσμική οργάνωση της κοινωνίας ,
από μια θεωρία, δηλαδή, υποκειμενοποίησης και κοινωνικοποίησης του βιολογικού (βλ. π.χ
παραπάνω, Κράτος και Ασυνείδητο)

Τέλος, θα πρέπει να προσθέσουμε εδώ την παράμετρο της βιοτεχνολογίας και της βιοηθικής, που θα
τίθεται στο προσκήνιο όλο και περισσότερο. Αν έχουμε τη δυνατότητα να τροποποιήσουμε το
ανθρώπινο γενετικό υλικό, προς ποιά κατεύθυνση θα πρέπει να το κάνουμε? Είτε θα πρέπει να
αποφύγουμε κάθε τύπου παρέμβαση, είτε θα πρέπει να εισάγουμε κριτήρια προς μια τέτοια
παρέμβαση. Τα κριτήρια αυτά, καθώς αφορούν την παρέμβαση επί του ανθρώπινου γένους, δεν
μπορεί να είναι ιδιωτικά, αλλά γενολογικά, αφορώντας την ανθρωπότητα. Υποστηρίζουμε λοιπόν ότι
οι κομμουνιστικές αρχές είναι οι βιο-ηθικά κατάλληλες για την αναδιαμόρφωση του ανθρώπινου γένους
από τον ίδιο τον εαυτό του. Αν η βιο-τεχνολογική παρέμβαση επί του ανθρώπινου γονιδιώματος
προχωρήσει με βάση το ιδιωτικό κέρδος και τον ειδικά καπιταλιστικό ανταγωνισμό, και όχι σύμφωνα
με τον πανκοινωνικό έλεγχο της τεχνολογίας και την ανάπτυξη της απόλαυσης για όλες και όλους, τότε
οι συνέπειες θα είναι ανυπολόγιστα καταστροφικές και τα τεχνολογικά μέσα στα χέρια μιας μειοψηφίας
ιδιωτών ενάντια στη συντριπτική πλειοψηφία του πληθυσμού.

4.

''Η μετάβαση από τον καπιταλισμό στον κομμουνισμό ιστορικά απέτυχε''

Ο όρος ''απέτυχε'' συγχέει δύο διαφορετικά επίπεδα του επιχείρηματος. Ο κομμουνισμός δεν ''απέτυχε'' σε ένα
εργαστηριακό περιβάλλον, αλλά σε ένα ιστορικό περιβάλλον, με έναν αντίπαλο, τον καπιταλισμό. Ο ιστορικός
κομμουνισμός απέτυχε λόγω ενδογενών αντιφάσεων, αλλά και έχασε από τον καπιταλισμό.

Αρχικά, θα πρέπει να αναγνωριστεί η ήττα. Ο καπιταλισμός για κάποιους λόγους αποδείχθηκε πιο
ισχυρός από τον κομμουνισμό. Το τεχνολογικό και οικονομικό προβάδισμα με το οποίο ξεκίνησε, δεν
είναι παρά η μισή αλήθεια της ήττας του κομμουνισμού. Η άλλη μισή αλήθεια, είναι πως ο
κομμουνισμός έχασε τους ανθρώπους, τους εργαζόμενους και τους καταναλωτές, τους οποίους
τελικά κέρδισε ο καπιταλισμός, είτε γιατί δεν μπόρεσε να προσελκύσει τους εκμεταλλευόμενους των
καπιταλιστικών κεντρικών χωρών, είτε γιατί μετατράπηκε σε ένα ιδιόμορφα, κρατικο-σοσιαλιστικά
εκμεταλλευτικό, μη ελκυστικό σύστημα. Πέρα από τις ιστορικές αφηγήσεις της ήττας του κομμουνισμό,
θα πρέπει να δοθεί βάρος στις ενδογενείς του αδυναμίες και πολιτικο-θεωρητικά του όρια. Η
επαναθεμελίωση του κομμουνισμού είναι δυνατή μόνο από τη δημιουργία ενός νέου ερευνητικού
προγράμματος, που απαντά στις αδυναμίες αυτές. Στο παραγωγικό, στο θεσμικό, και στο
ανθρωπολογικό επίπεδο, ο κλασικός μαρξισμός, όπως και ο αναρχισμός, ειχε εσφαλμένες,
επιστημονικά ξεπερασμένες προκείμενες.

Με την αναγνώριση όλων των παραπάνω ορίων, και τη συγκεκριμένη οικοδόμηση γενικών
κατευθύνσεων μιας αντιπρότασης, η μόνη αντίρρηση που απομένει είναι ο ''συσχετισμός
δυνάμεων''. Όπως και τότε, έτσι και σήμερα, ίσως περισσότερο σήμερα, ο καπιταλισμός είναι πιο
ισχυρός από τις μειοψηφικές κομμουνιστικές τάσεις.

Η απάντηση σε αυτή την ένσταση απαιτεί την αναγνώριση ορισμένων συνθηκών ανατροπής του
συσχετισμού δυνάμεων.

1. Ο καπιταλισμός πρέπει να βρίσκεται σε κρίση αναπαραγωγής, άρα και σε κρίση της ιδεολογικής και
επιθυμητικής του ηγεμονίας επί του εργαζόμενου και καταναλωτικού πληθυσμού. Πριν και μετά τις
κρίσεις, οι αντικαπιταλιστικές δυνάμεις οφείλουν να επεξεργάζονται το πρόβλημα της μετάβασης και
να αγωνίζονται για την βελτίωση της ζωής της πληττόμενης πλειοψηφίας.

2. Το πλήθος που παράγει και καταναλώνει τον πλούτο, παρέχοντας ισχύ και νομιμοποίηση στον
καπιταλισμό, το κράτος και το κεφάλαιο, είναι η συντριπτική πλειοψηφία της ανθρωπότητας και
αντικείμενο της εκμετάλλευσης, της κυριαρχίας και της αδικίας, έναντι μιας μικρής μειοψηφίας
καπιταλιστών και πολιτικών. Επομένως, αυτό το πλήθος έχει τη δύναμη, αν το αποφασίσει, να
ανακτήσει την ισχύ διαμόρφωσης των κοινωνικών σχέσεων. Ο καπιταλισμός δεν είναι μια ανίκηση
μηχανή, αλλά εξαρτημένος από τη συναίνεση των υποτελών του.

3. Η επαναστατική μετάβαση από τον καπιταλισμό στον κομμουνισμό απαιτεί την ανοχή και τη
νομιμοποίηση της ανατροπής από τη πλειοψηφία του πληθυσμού, και την ενεργό στράτευση μιας
κρίσιμης μάζας του πληθυσμού. Η ανοχή/νομιμοποιηση της αλλαγής και η ενεργός στράτευση είναι
δύο διαφορετικές διαστάσεις.

4. Είναι αναγκαίες μορφές οργανώσης των εκμεταλλευόμενων, που ανταποκρίνονται στο δυναμικό
των αναγκών και των επιθυμιών τους που δεν καλύπτει ο σημερινός καπιταλισμός.