You are on page 1of 11

q0I

)v'ny?'thD'4t2lE3rctva 'eutlua3¡Y Ezopuaw 'tlflNo:l ap selPlualquly z( saprco5


,seuerung ssrfuar3 ap olnlrlsuJ
Iap JollaJrc
'eurluaSry'uanbna¡ '.enqeruo3 ap IEUoIIPN
,( ,orpencl orrnp ten¡iog ugrurs sspeprsra^run sEI ap orrelouoq IosaJor¿ 'out1ua3:y *
rsoPou soPol ac 'salqPqold
ap IPrauaS PePIIPuoIlIPuol EI ap oulsruI oqla_r{ Ia
,opiluas ,uos sauorfrpuol spi uEJauaS anb sollaJa so-J 'olr?safau Ies
Iel ua
-n!c uaru€?J un BfrTdurr ou «pupurnq ugrlrpuol,, purtuouap as anb ol upJ8al
-ur anb sauolflpuol ap olun[uo] Ia anb 'o8;equra uls tele]le oIJPSafau sl
'oppr3 JoueuI o JoÁEur ua Pllualsxa EJlsanu aP uglllp
-uof ua ol?IpawgI ap ualJal¡uof es SouJIfnPoJd anb o ollpluof ua souJgllue
anb spl uol s€sof sEI sepol anb ez( 'auofiryuot qns seTue sou:os 'oporu o-r1o
ap oqlr0 'sopEuorlrpuof uglplsa o ugJas alduars 'souetunq saras sol ueSeq
anb ol upSeq r(
,elouatsxa ertsanu ap ugrlrpuof ep Jat3grel
Ia otElpauJul ap
arunsp euerunq EpIA el uoo olfeluof ua P:lua anb esol Jalnb]enJ
'Elfualstxe
ourof tr:ap sa ,1e1 oruo: Jeualuslu asJapod ou ep oSsau ip olpq 'a]uau:a1qe1tn
-aur sa ol anb z( 'se;qo sEIdoJd sns ap olfadsal allsnilul 'epeuot:tpuof eifual
-slxa plnd sa EuPuJnI{ elfualslxa E] anb JIIaP souaPod olsa ap ugllunJ uT
'PIIa Ua alualslxa
p] 'odruall ouISIuI le te¿tJe)e o elIIduI uglflaÍoJd esa oJa¿
Iap uglre;od;orut
:ugrcerrrla[qo n ugr]laÁoJd sa '1e1 oruoc ru{ opunu: PIleq PlsuapualseJl sa rPTf
]a
.¡a
-uaflulluol olupnl uT 'sapepITlqIsod aP osla¡lun oluof JIlslxa ua P:Juanlua
as oueunq Jes IB aluaulalJanJ sguJ eztt¿J)ete) anb ol ualq Ts ípeprlrqrsod
eI Á peprsaf au EI aJtua EIIoJJESap as pTiuatslxa ef, iets? ep rneP 'zet
ns p 'souJapod ?nC¿ 'Eupulnq ErlualsTxa el ap as-lednfo 'aluatualqelTl
-aul 'sa lreuerrrnq ugrfrpuof ,, EI ap Jelqeq anb opualllp soul atezueulo
Plaza y Valdés Editores, 2003.
democracia, pensamiento y acción. Reflexiones de utopía. México, CCyDEL-UNAM/ BAenN .( sa:puoJ ,t\B:,._-:
en: Horacio Cerutti-Guldberg y Rodrigo Páez Montalbán [coords.], América Latina:
-lxgry 'awru7 u)ilzlttl- .,
*8!oü s?tpuv ilnuv
'entto¿ ¡a8uy 1an8rt¡,, '
VIcIOIfI SONYI^I0H SOHftUtC
'vNVInünH
^ NoI)IaNoJ
Condicr(
106 Arturo Andrés Roig

Así, la habitabiiidad sobre el los pu eda tratar como a


la vida o de la exisrencia humana es ineludible. son desecho, basura.
el modo de respuesra ante ese hecho
planeta es condicióná. .rr.r,* vida, pero Así, de la primera e
esinfinito. otro tánildJ;á;.."t. ¿. tu céIebteformula krausista según la
cual se afirma qr. ;ii á.tttt'o es condiciól rr1.1u.rtda"' io es' indudable' y que denomina Acción o
tiva y valiosa es ia de
además, .re..ruri"m pirolas formas de luridicidad son inevitablemente
dignidad de la ciudaCa:
"n1",
D.lu ,.lulál.itr.
variables. t. vida (o ia existencia) y ias condiciones, 1o más
rLo" como condición in
destacable.uru.=,.uqu..L'.,humanoesparteoaSenteimportanteenla danía se requiere de ur
.á.iá" o conformacién de sus propias condiciones' Pues bien, sin recha;
,-- Entendidu tu'.onáición humana"'como el conjunto de condicionamientos terminología no nos re
se ha-intentado señaiar cuáles
ior.''ü";;'p"riuü, o imposible, nuestra vida, Arendt en su libro La condición cadas de otro modo, y
./ lson los principal; ; il;;"yor peso' Hannah
:;r';;;^'i;;"i¿, r"iJJr, ié93¡'senata.tres que,.según sus palabras,.so?'1u: serán contradictorias.
se ha dado al hómbre Ia vida en Ia tierra"
Una prigerg es, sin
condiciones bári.;;^bri;I.t *ui.t comportamiento hurn¿
uTrabaio" oAccrón''
(p.21): "Labor', Y del cuerpoi otra es su €
por labor .nti..rá" .i prá..ro biológico del cuerpo humano (en cuanto
que el cuerpo no es un
somerido al ciclo i*l+ f" defiñe como "la actividad que corresponde o está absolutamente ii
"ii.U, "f (actividad no sometida al ciclo
a 1o no narural ¿. i"'J"ir,.nciá del hombre"
,,la no es 1o puramente bic
vital); y, en fin, p;;;;i¿;.o*pr.,rd. única actividad quese.daentre ios
y que corresponde "ai hecho de ningún momento 1o \¡
hombres sin la mediación de cosas o materia" cuerpo humano no es
que los hombres ;,uu[;1. i err:ayhabiten
ei mundo" (pp.21-22).Antes ha
,,IaTte*aes la quintaesencia de ia condición humana' (p' t4)' externo de Ia palabra
ái.no qr. que-le 1,844 ha hecho ver, gen
En otros ,.*t"r , ." .i Áit*o libro señala otras "condiciones" ción sexual, es el modt
con la de los "de-
permiten ,.tr.ioriur'i" .r.tri"" ae Ia "condición humana"
oPtgblo".y okrritotro"'.?' naturaleza. El cuerpo n
rechos hrmurror"it;tl",'Ln efecto, de "Estado" ' mente con la nat uralez
p.osibilidad de la constitución
i;;Ñ;ián d. .r", tres condiciones surge la iégi*.., de condiciones y a la seres humanos mediar
de los ,.r., hr-*or *-o "ciudadanos""(un Una segunda conCrr
surgá ia categoría radicai, opuesta
vezdegarantías puiu fu uia4 y de su ausencia en este caso a aquella iiu
a la de
,.ird"dunol )^ tuaJr,la de "desecho htmano" (población humana
eaban a Ia vida monást
superflua, innecesaria, etcétera.)' 1 1 -,, -^-^^t^- :ai posibilidad. Por d, f
caractetizada como "elde-
La categorí. Já;.ir¿.dano" o de "ciudadana" ;asi infinito de mundc
de posibilidad de todos los
recho de ,.r,., ¿."r.Júár-(";lt decir, ia condición :es
)Estado-pueblo-territorio' iupone la pérdida de tal QUe, entre otras c
derechos); fu ..r.rr.i, á. -:erritorio" al que tan
que a los seres humanos no se ,
iut"goriá'.De este modo, ya no es cuestión de lr

tll;

iiui
as ou souEulnq salas :
pl ap prluasaplullb 'lpua;y eu8lse a1 etrueuodul eluel anb 1e 'uouolural' j
PP sou's,Sof s€Ilo aJlua'anb sau IEI aP evpt?d EI ar;c
sol soPol ap peplil'q s ,
lanby.lrJou, ercd Á.lrrn,r'e.red'epeéod soPlnrlsuol ap olIuIJuI ISel
-orleler aP opunu alsa arqos solla sopol Y!:l: oulol 3p321:2 -
aP Jod 'pepr¡qrsod 1er -ep Ia,,
op?.,,prtua un ap s?Aptt e sourr^r^ ol oprn* 1e 'oluo;d
EPiA PI e ueqe8
u98u1u e 'pep:an ua 'anb:od 'ectlsguou:
, Epep sa al oueurm¡ -ras osgf alsa ua
euosnll e¡anbe e EuEuInr{ ugllEiqcd, -
r -aJrua as sauarnb ueyttala'anb-oúi" J.9-:punuar, elsando '1ertp eJ erl'o8;
: epunSas eu¡
j souJrJa]al sou ou anb oualr lo¿ ,,opunül ap-e1ia uglllpuol soueulnq seJas EI e í, sauolflpuol a:
I 'soqir;P ap ordold a[en8ua1 Ia afuelpaur
ugllnlllsuol e] ep ;?;
, sgruap soi e ueun ,o,, orlro-, 1a Á soueur snl
o*o:-):-1^:Í-'ltj:1* PI uor eluaul
Ei aluelPeru od'lan: I1
'eza]PJnleu ao 'noIJOJUrc¡,, l'., 3.
; -lnrrprr r{ n.rrrrri aun sou ]Pnxas uglunruol -eP, sol ep Ei uol ,.2'J'
'eT uol solueJJuofua sou EJn]lnl
PI apsaP anb 1a ua opotu 1a sa 'ienxas uglf
,Á'odranc-1a anb ,atuarulerua' tan oq:aq eqV?BI a] anb ísauoTr'lpuol""
_Jfrr"rf rr-l"lina opo* ap 'Gt 'd) ,Pueul.¡ .
'e'rqeled el aP ouralxa
ap sotrJgso1r¡-oxwguot7 sotu)snuow sns ua xJPW EI{ satuv '\Z-TZ cc
ÁoueuudoPlluasunuat1zeleinle\t,aluaruetdo'ldsaouou?ujni{od¡an: ep oqleg IE, epuccs3;
;;;il
i; ,{ :sa1e.rnr1no sauorlerpaur urs lelr^ ol oluaulo.,, u,3uru sol aJlue Ep as anb ::'
ue pp as oun*r,.]rrri, ,rfd
o,"*'.¡od anb oluenc ua o:r391orq aluaue'lnd oi sa ou
ollTl Ie Epllalxos o *
iod ! eIluaAIA EI ue oPInpuI aluaulelnlosqE 9lsa o
od¡ano 1a 'sgu;ap ol u'.ot\,lap apuodsatror anb PE; -'
le¡ed o'p oit"tun'ls.,, un sa ou od¡anr 1a anb
ñ;;tJár;, lJrnt .ruán'L'' oluenf ua) ouelii:. --
lelrua¡.¡adxa ns se e,lo 'od:anc 1ap
Jrsap ap eq as oueld ese ua souopuglolóc
soluaua] anb eapt n1 t, ,'o' nt'n lod 'ouPuInq oluaruIeljodruo¡
?)
t, ,nn 1' 'n¡-blJalf «e;tarl E] Ua Ppln e-.
lrp ,r91r1p,ro, ,1q"rrJt*, '*odtin5,1' üpnp "l'r::rt#;1Tj":t;;r* s?1, uos 'se;qe]Ei s:-:
ts I 'oporu ollo ap sepel
orodu¡el 'saluaptcurof alualue]3exa uglas ou ualq salgnl lEIEgas opE --:¿
allnsa; sou ou e¡8o1ounu;al
-IpuI Jas sPuJsiIü ,q't.rn¡,pod 'zt¡a¡ t\wx a'¡druals soluaTIIIEUOIllpu cl a
ni opunn, .rn, 'tpurry t"'o'c'Puol s?l Tezeq)d uts 'uatq san¿
'1ng" 'nÉ
'epeJorü eun'aqto Pun aP a¡alnba'¡ as eJUPp
uglllpuorjy1"-1,'¡"i el ua aluelJodul al *
-ppnrl e1.la:ra[a e.ied 'opotu o]1o ap oqriC'a1qe'{elsosui sgIU o1 'sauolllpucl s
EiuePePnll EI aP PePruóIP
-orrrJal,, Ia uol ,rgrrn1ri ua alqrsod sa aluau;PfluD
u( e¡rl aluauIelqElT^auI U'3s
,;-;;;?.; ilrrrá rrt -,n'"1'n asoPu?lqaP 'ouayaynn ep el se PS.ITPA
o'ugrtty eutuouap anb í,'alqepnpq 'sa c1
-ectlru8ts sgru Pi 'epun8as e1 ap '( :atnrj'tt"*'1d*'s
e1 upSas elsIsneJ> ?-:
,l iá'riürríodur, ,9* e1 'sauo,tpt'o' áp uglreraulnu'
TH,;Í ,:;rlrrj;or", oqlaq asa eluE Elsa:.
solPau¡ P oulof JPleJl epand so1 Ie arqos pPpiIqPlIC.?
anb ours '(luey)
'sorparu saiel ered Iu uaAlIS ou
eldofn ^( soueunq sorTlalap 'eueuInq ugll'tpuoJ
/07
Arturo Andrés Roig Condición hu:
108

Cesconocido en cuanto ser :


condición humana, según nos 1o dice, es, precisamente, una de las caras del
esa situación afirmando "y't'
mundo, pero no la única.
Camente conmovedor de es'
Una' tercera condición es el "lengu aie' o, si se quiere, e1 universo de los
por cierto, eo todo su co11;(
signos qr. -lrggp¡jg repetición y mediación de todos los mundos posibles.
Descono cer esa condiciÓ:
fátastico.qóbiá?ñund6' gracias ál cual nos podemos instalar humanamente
obleto, el ser humano en lr'e
ñ el munáá. H t."gürie ha adquirido tal peso en la consideraclón y estudio Cado en un mercado; Perc c
de las condiciones para la vida que ha concluido desplazando las cateSorías
ser repudiado como desecirc
tradicionales con las que se intentaba dar respuesta, asimismo, a Ia cuestión
Es dec Lr, ya no es ni siqr-iier¿
de la condición humana. Nos referimos a los clásicos y venerables conceptos de
formas de degradación de i
alma, espíritu, conciencia y, por último, ese residuo de la conciencia, la
Si nos atenemos a la ter:
inteicionalidad. Y uno de loi motivos por los que se ha producido este hecho
ha sido el del lenguaie y su virtud de superación de la clásica dicotomía ex- ción, término de origen h.g
presada tradicionalmente como "alma/cuet?o". .
sofo deTréveris. Serían dcs
_
animáTl
Por 1o demás, el lenguaje no se reduce a Ia palabra, ni es tampoco espeio '**s¿qh.1 -Yid?
puro de la conciencia. En verdad, hay una multiplicidad de lenguaies en cuanto tttá da;truyATlli¿á Y cultu:
que la relación de los seres humanos con el signo, sea que se trate de signos .'ñá;; 1á; foimas áá dePe

propiamente dichos, o de manifestaciones a las que les atribuimos valor sígnico, son, tal vez, sus extremos:
cubre la realidad entera. Con el cuerpo hablamos yel cuerpo nos habla a través
y la muerte, el genocidio- s

Para pqd"el,,ej9rcer =la al


de sus síntomas que son, por cierto, nuestros síntomas; y con los mundos
e)er cer c i i,
sucede algo semejánte, pensemos en el mundo del arte: a través de é1 pone- -.-q-firyY
:ros en ejércicio anímica y corporalmente un lengu aie, y la obra de arte, salida
"l1l%:i9.il
que expresa sus cosas, ha i
:¿ :.¡estras manos, nos habla su lenguaie. Así pues, del mismo modo que el aiienación sólo son Posib^
::::-jo se nos abre en una inmensidad de mundos, el lenguaie estalla en una Mugu erza y otros, El ftn:,;
1988, p. 50). "Ningún sule
-:-:::::sldad de lenguaies clausurando dicotomías'ncondición
::::\ay otro modo de entender la expresión humana": "con- derechos si antes no es su
:-:-::-- :^o en el sentido de "ias condiciones" (al modo kantiano de "condicio- responde el rechazo en F
. -: : :. : : s:':ilidad"), sino en la acepción de "índole" o " catácter"
. La pregunta previa del Pacto social f¡,
:.:.. .:'-1'- es la indole del ser humano4 En el Diccionario etimológico de es derivado del ParticiPic
*:.-:-:-=. se iefine "índoleo como "la condición propia de cada persona o Así, pues, el a-Vriori ti''
de sujeto " , es decu, que r-9
--::
',' :: :-ls aclara que el término viene del \atin indoles, que significa
' :,: : :.:-:. :::-:al de un individuo". Pues bien, ?cuáies son los alcances y sola forma de ser suietc. (
-
: -:.-..- - ,1 :.:.:.:: 1:dole4 Surgen positivamente del conjunto de condicio- Y, d su vez, una 9_s39La4G-:
. .: : - -: ---::--: : :: :-:::aco, pero también, y esto es importante, del acto
de en relación al modo colf'Io
..:::.. -., -: -.-:.. -:::-:. E:: efecto, se pone de manifiesto cuando alguien es trecomery*es slempre ul:
se uarnSln opuPnf .,:
.eJadsaeunuaJP]saun,assaadsu|u.\.s-e,e¡n].¡adeeuna¡drual''igm ap ollP lap 'aluelJc;
,p p rp,r,qt od a ru e I su o: e1 r,Eynli ál ñ-t,t :i-':lltjg?HY,';' ns e 'z(
¿:l: ?:ffi -orlrpuol ap olunir;::
,Ju",, a',*zwwffi ettn'za^
rilril:,1#iü;ñ;ffilú'"#¡iül'i, ras ap eulroJ PIos z( sa:uelle sol uos s3.
']":
I
l nln nr11a*r ,,9tah!.aP -gilll:odr Yf-? "l:lT
t1:ap sa ap PITJIuBIS anb' s?1:¡':,:
j
' r;5ü#áJ olrlai','"'Ji"p *i'iliiiofn"á xffiuranb
\;;;;;uqr4 '¡sy o PUosJad EpEr qp ?,:
'ygrcrsod,, nun ,r,]r*nr,;;';" otÉg¡odot'ua uoud-a 1a 'sand"'orarns
"qá*' ope^Irap sa aP üñ9pwx1? otJL?itti
tafaruos taa.yqn* oqra^ iap ordrcrl'ied 1ap Elun8aJd eT ' {tJel)e;z
- r<;f;q;;j'r.ro¿ lelalns et¡a¡d
' olip-U§]'rorroq¡='á,r"sola[ñs *t*i'ioi-düil1l1ia1s'lel]os orced 1ap apuodsa, -orllpuo),, ap oueTl;:
rugrrrpuor o*or" riuo,iri-q'r.¡.ir*f19p 119'isn1y-:i ::tt{'a; 1a -uof ,, :íPuEUInq UC::'
:dd ''Plql) e ola[ns sa ou sa]ue IS soqrarep
r u9t:eru:r1e ?sa V "ii5as
'(lq-oq apand ola[ns u93u'¡¡"
'(Og 'd 'ggOl
: 3p o1a[ns ou]of oPlfouofa; ," EUn Ua sllslsa a[err3=*
' ""á'e sol ?Y oluawv7!:l^tÍ ez'ran8ntrn'1
'aleqaq 'p1rPey{ 'soualt'tnq sot'Patay ,',.*"o '( Ia anb opotu ouls1"t
ola[ns,' Ia Is saiqlsod uos olgs ugl]eualle
t) .fütni ,ropu9'q" Pzuanüol PprlPS 'e),tu ep EJqc ?.
,rl.,o' s,Lpnl tq ánr oq'lp éy 'sPsor sns esa¡dxa anb
ap spurroJ sESJaAIp ,n1 :
u17a ,,trcÍa -auod P ap sanell 2
uor ppprrelr pt epot üo) 'ezransnw :'ara1| V'Wl:i::ui-il61[ ere¿ sopunIlI sol uol ,( ,..
souaqap aloPu} o ugl]IPuof PJ]Sanu ap u-oic?üii¡ü-.e['jária.tá'}5pbd s?A?Jl P elqsii sou oü-
,- 'salrrull sns 'ja¡ l'r t'ot-'o'ptcoua8 ia 'auamu e1 Á
| sns 'za^ 1e1 'uos
'o¡ru8]s lolel souIli^ ;.
I o3ie.rresap 1a ,uarurrc Iap spurJoJ sel sepol alfua r( Ísoruallxa sPI sepol ua souSIS ep eleJl as e:..
,r-o,rnrlrrtrd e1,{ pulnü1rt, e1 anb sei aP tl{:tl31:t-:P.seurro] olu?n3 ua sa[enSuai e
atuasa¡d areq as ugIlPuaIIP el aPuoP io¿
''ru'*1e:u1nf'{e3§l@{a[Et 1:
o[adsa orodue] sa :
:ñ;d;;s jnbouis'euor:rpuocelgy-?o-Slrggllu:lue"epln-eeppull-eqi;
'slra^?.t1 ap oJos
l.rptn niPuolrlPuor anb eun
ii:-Ai6;¡ie ap leu'uq;op'ueFas -xa ?]ulolollp EIISg-:
ua3r:o ap ounurgl 'u9t:
-!tt¡ lr:od opeztlu'u,asar 'soüaqes óuóo 'ouel1á8aq or{laq alsa opTlrrpc;l
- Pu aIT P a
p s PuIr oJ uo s s sqru e.
: :ffi;'r,;lrH, EI 'srfualsuof EI e:
;Tr'#:lr?;:,}iilTi 1 U ", ap soldaruol salgE;e;
ejalnbls ru sa ou e'( ttcap s:
s€pol uos 'PlfuEljauI sa e:alnbls "' ''1qn'á*óo :as ugrlsanl EI E 'ouISt-J
'ernspq 'nrrorrrlát"*1V 'o'iip'r'dsap 'orlcasap oulol opelpnda'l
'r"'qo' sElJoSefe) sEI oP\J?z\
ras apand o¡ad lope:'¡eur un ua oPP:
apand iopun¡o.id I' ot$.eilsgu: o31e un, orpnls a l, ugllBlapis'
ue oueulnl{ ras 1a 'olalc'':
-ueuap x oprrrJ¡o i;;;;"áanb o,p ua'e¡cietno, aluauleuPuInlJ lPIe-
PSa Jafouofseg
,r, olrin, 1" rr¡jl,,o' sa oPelIPuI oPlluas Ia ua ugIrlpuof opol ua 'ouar: lo: 'salqTsod sopunul sc
'y,,4rur¡ry iua4oa,¿ ns
'loi'o¡oiql 1'p''oprualuor lopalouuof aJualu?: soJ eP osJe^Iun Ia 'e-
.Á ua sóuaual ol opellunua aurualos alsl aP
olnr¡r 1a ugIrenlls ES?
ua oplfouors¿: Iep seJEf sel ap Euí]
-""j"iá ,ilaruala u¡ ',,ouelunq ¡as '(os uglquIe] ol"Jasopueu'trlJE
,i rü ,p"oaril x opü"'ldsap 'ope'rou8t o 'oueu¡nq olu€nr
reueulnr{ uglllpuoJ
Bldotn I soueunq soI{3alaP
601
Arturo Andrés Roig Condiclt

iniusto, la iniuria
S Todo recomienzo estóyico,como es asimismo tóVico elactorecomienzo. nada se puede contra e
i u.rt. la cual se Ileva a cabo la emergencia que implica un Y dos ción por parte de aque
: . /cosas han de decirse a propósito de esto: primero, que recomenzar no
es regresar relación con formas 1r
:>,[ onatu ralezaperdtda' sino que es comenzar a luchar de nuevo por nuestra Forma parte de tod
a una
'/ ilindole de seres humanos, nuestra condición humana, dentro de sus marcos dades. Es necesario ur
.' llepocales y según la vayamos construyendo. La otra cosa, la injuria, como €99Il9-siroienrc-de-Lqs
'tópia,
i u í. qr. siemprá se desea vencer radicalmente, funciona sobre una porque declarar a un t
mádida, de 1o que hablaremos luego, a saber,)a wonía- "basrJra" , significa sor
i V así ilegamos a los derechos humanos. ?Cómo definirlos o caracterizarlosl miento.
\\, Una lecturá de Ia larga enumeración de ellos tal como son enumerados en las Más, 1*"id9.t]!lda-d n
cartas y declaracioná podría dar la impresión de que todos esos derechos, en cierto , péto además h¿
-l particular los llamados de la "primera generación', ya estaban dichos. Los el terriiorio, el paisaiA
"derechos humanos" se presentan de este modo, aparentemente, como una veo en ellos, son corn(
repetición. ?Por qué no 1o son sin embargoi Pues, porque los derechos huma- verso de mundos dent
nos son mundiales; eso, en primer \ugar, y, en segundo lugar, porque si los tificación es un.despl;
derechos son mundiales es porque pletenden estar por encima o más allá de ffi-ffiá-ffiinidad de
--M[suAffi'ffis¿fá1;
toda discriminación, marginación, exclusión, diferenciación o preferencias.
Las declaraciones de derechos y garantías de una nación Io son para sus cia", e#sI_Q*_**Jua 1':e
nacionaies y para todos aquellos que acepten las normas que rigen en ella toda resistencia contr¿
-para
los extranieros. Los derechos humanos se encuentran más allá dela resistencia no sea PrcF
. i reiación nacional/extranjero; tan sólo satisfacen-la condición hqnana. La se encuentra invocadc
'-rr..riru eliminación de ías discriminaéionel müáiüia lóí§ñidéfffian de rlg--Yglv-qJ o dp--d g te c h
-q

los derechos, sin más, a los derechos humanos. A esto Bobbio le ha Ilamado cho, un cielo utóPico
"El largo camino de la justicia humana" (N. Bobbio, El tiemyo de los dere- destruido el iniusto Y ¿

chos, Madrrd, Sistema, 1,991., p.47). Se va de una "iusticia injusta" hacia una discriminaciones. Los
"justicia justa' en la medida en que han sido descubiertas, denunciadas y son inicios que nos al
. superadas las marginaciones y discriminaciones
y se va avanzado hacia lo de las topías.
,universal, es deciq la humanidad entera. De ahí que la expresión "derechos El derecho inlustc
thumanos" no sea tautológica, por 1o mismo que existen "derechos inhuma- Estado principalment
l." l nos". Y todavía más, los "derechos humanos" no sóIo surgen de ese horizonte derecho discriminator
(1"- .-.-*- ¡.
'o exigencia de universalidad, sino que al hacerlo surgen nuevos derechos. en u:o;unPj-qsta: rrer
Lai dos formas de alienación que hemos mencionado cuando hablamos de tencta muestran un o
Ia "condición humana' entendida como "Índole" son obra de ia violencia, y es la carn e de cada
dela fuerzaen manos injustas. Si el derecho no está acorñpañadldállfierza que tiene ese cada u
E] ua epefull{ pp as pPPI]elouJ PJ 'soqsnuI un sa 'oun epe: asa auatl anb ezrenJ ql ap opeg€o-;::
,)rrn1á1;od ioun epec 11 eunlut PI e]Plap anb e1 oun ePPl aP aurel e1 sa,( reijüalol^ pl ep E-rc.:, *
oun ?ppl ap auIel pl ue eJtue eun[ut e1 'olrlalqns ua8l¡o ul ue!9a¡gl elfua] ap solxElqBr{ opuElit ::
-slsal ap olJE ua saluaS.lau¡a solualtul^oru-so1 'e1la P aluaJJ 'efsandtul josn ua 'soqlatep so^anu :;:
pun 'peplctla eun a¡{nlllsuol oqlaJap ¿fuozlJor{ asa apua3;:
le.roiu e1 'alua8tnfe]ouI -oIJoleuruIl;lslp
1a asepugilua- bisn[üf óq5'áiaplá 'opt]uas
alsa uT 'aluauledr:uud opelsl -Brrrnqur soqlateP,, ;:_
1e ope.rodrorur rapod ]e
uol 'eztanl p] uol :a¡ anb aualt otsn[uT oqrarap IT sor{lal eP ,, ugrsaJcxa ?-
- se¡dor sPI aP ol PrlEr{ opezuPAs 2.'.
t:.l
d' \
:. j-Opunru Iap eurslu; eznnJ e1 .rod aluatnSls osed 1e ualqe sou anb soI3IuI uos L seperlunuep 'sel*a;-
'sauoIfPuIuIllfsTp
lsozuanuolal sopol uos erfualsrsa;-ercuaS¡auJa ap solle so'J
_'l -ie¡anu eun EII?L{ nPlsn [ui : .: - .
'' ü¿ tzeylel 'eluanc p¡lsanu ;od 'ep¡ec EI e Jollelup Á olsn lui ]a oPlnllsaP -il?y sol ?y odwatl li ':
'oqra.rap oaenu I? soulap a1 anb EuIloJ P] P lolJalue 'oo1d9ln oial: un 'orp operxBil eq al oTqqc g :
_aJap .sauoTleu[urJ]srp ap oluexs oqlalap ap osJalrun un
Iap o;nd olarc uo ep uen enb sopplt s(1 .
ourof aqlftad o1 aS,er:ualslsat-eIfuaS¡arua ap ollÉ Ia ua opelonul eJluanfua as EJ 'euüdnq u91lin;,t l
:(gg 'd ytil'ez:an8nln¡)
anb ograrap asa ¡ '' IPl alualuPldo-ld eas ou Elrualslsar EI ep gIIe sgru uErt.-,?:
pl opupnl une ,oqla;ap 1a auodns olsn[ul oqra]ap un ptluot prfualsrse.r Epol PIIe ua uaSu anb sE-;;:
sopow sopol ac 'olsn[ut oq]áleP un elluol íeIluaJsISaJ,, eun-r]b 'aidife sns BJEd uos ol ugjt?
-uaJsISaJ ap or{f,arap,, un atuauleldo.¡d alslxa ou anb oPe]e,gas eq e7¡an8¡yq ",PIl 'serfua JeJeJd
o uglr?:t
'¡u e:ed sopunur uos ánb sopunu.r aP PPpIuIJuI Eun uo-? ap 9fie sgtu o Erlilue ;
ugr3elat ua Á aluaualqpllleul 'o¡Jua¡ un apsap anfalTdsap un sa ugllellJll sol rs anb;od 'rc?n¡ c;
-uapr epó1'pepltuapl nu e8aqdsaP as salenl sol aP orluaP sopunw ep osJan -Eulnq soqlaJap soJ ¿: :
-run Ia opol uol aü.des as olsa 'olJell ro¿ 'o[adsa Ilü ouIos uos 'so¡a ue oa^ ?Un OUIOI 'alUaulal *;;
aru o^ 'souetrtuept so8se; ¡ru e.red uos opunur ouro?..|9_!esred 1a 'ouolu;al 1a soT 'sor{lrp uBqstsa 2.:^
'erJ¿17 e1 'o1du:a[a Jod 'opunú üñ ua el¡asür JP]sa aP e{ sguape o¡ad 'ol;at¡ ua rsoqlaJap
sosa sc:3_
:od 'sa o1 'únrratqns 'lenpllipul ugltsanl eun olgs sa ou peprluapr ei's9¡¡ sEI Ua SopeJaurnua uc s
oluaruI
?solJBZ\Jef)?JEl o so=i: *
-rfouofsap un e 'ugtcellJlluaPI-Sap ]elol Eun e o]Ielau:os ertltu8rs 'ueJnseq,, ::
o oulof o ',,alueJqos,, oulol oueurnq odn¡8 un e lelelfap anb-rod eun aJgos Euorfunl 'a-'
'ol{fasep,,
olsa ap seuloJ e soptlaÚos saJolsas so]-ep"oluem¡t¡ouójf¡ oluof 'ei-ln[ur el 'escf
-oJelgq Á olne 'oJuanul:ouofa; un 'ugtcectllluapl Eun ollssafau sí 'sePPP
^'ugrceur8reu: sofrBur sns ap oJluap 2
:lruapr ap oluatruezJoJe] ap osaco.td un ercuaS.laula Ppol ap al.red euIJoJ PJlSanu lod o^anu ap*?l
[¡.=.1:u
;Q3¡y1 a p s a1d l14ru s PuI]oJ u or u9rc el ai
1 JESAJSAJ SA OU rcZUAUJC];
ue pp as otsa opot .soppurui.lcsip opilieq anb sollanbe ap ar.red;od u9r: sop L'ozueTulofal u:. 2
-nlo^ar e1 'osuastp 1a ^ 'etcualstsar eJ ?Ppanb pnoi 'sPila eJluol apand as epPu PrJn[q el 'o]sn[ul o]rp -;
reueulnq uglllPuoJ
Ttl eJdofn z( soueunq soqlarap
1,1,2 Arturo Andrés Roig ConCic-:

existencia por donde la subietividad es voz de la existenciai voz convocante, ción de nuestras neces^
por eso miámo. Su fin es establecer la condición humana en cuanto coniunto filosofía americana ta,
áe condiciolies de posibilidad de la vida humana, o establecer la condición pedir que se nos per:
humana como índole humana, vale decir, como dignidad' deberemos tocar histo:
Pues bien, la condición humana, ya sea entendida como el conjunto de la cuestión de la uto pia
condiciones fundamentales de posibilidad, ya como índole, se iuega entera en viene acompañando ce
1la interrelación entre mundo yienguaje. ?Será necesario recordar que más de años ya lejanos, eo Qu,
lu.ru u., se han construido mundos ordenados sobre las más variadas formas de Me ndoza, lu Biblic:
de discriminación, desde las más sutiles, hasta las más horrendamente bru- ediciones de la célebre
tales4 Y esos mundos estuvieron necesariamente acompañados de sus len- a milenaristas menCcc
guajes, con sus mismos conflictos y contradicciones. ?Tendremos que decir Horac to htzo su traba i c
[r.'.tot mundos y esos lenguaies han dado nacimiento a una verdadera1ofrag- que
AH-Añ]a óscura Biblic:
mentación de la éondición humana4 ?No es precisamente ese hecho donde los dos rastreálc'¿
expresa la figura de Antígona en manos de Sófocles y, más tarde, en las de de hoy, nunca ambcs
Háge14 Sin duda alguna, podríamos llevar al infinito los ejemplos de fragmen- que rccordaba las con:
tuJió.r, si pensamos que sus diversas figuras no han sido aienas nunca a los mos cerca de Ia plaza i
más variados ropajes históricos. viviendo tan largas teil
l'Los derechos humanos expresarían la superación de toda fragmentación nos pregunten cómo l^,
de Ia condición humana; el impulso de la moralidad, como emergencia ycomo que creo que se llarna ,
resistencia, no podría ser entendido al margen de aquellos derechos, y ellen- nida del Padre Las Casa
guaje de ese mundo que pretendemos que sea nuestro mundo no alcanzará mos traerles datos má
Iníreal fuerzadiscursiva si no asumimos la utopía. La exigencia de los mundos
"fosibles.surge
Así es como no pc:
de una iniuria radicalmente profunda,_oculta-en los pliegues mero de Ia Revista de Í,
-ir-ot de los códigos de las legislaciones de los puebios' Nadie nos puede culos escritos a Ia. pa:
negar el derecho de soñar en un cielo puro del derecho, que_nada tiene que misma cuestión: F{cra
u"i.o., un Kelsen. Es, por todo 1o que venimos diciendo, un saber y una praxis "derecho a nuestra utc
cle d-enUngia de las variadas formas de _perversió¡ teórica con la que se náciciá entre nosotros :
áistorsionilá relación mundo-lenguaie, tal como se la eierce en el acto mismo otros". Com enzábarrro
de la negación de los derechos humanos, como sucede en aquellos para los sidero como formas Cr
que, desáe una aristocracia del ser, el resto de los humanos constituye e1 mu-ndo sintet LZÓ ambos textc s
¡ d. Ío banal. Digamos
que la banalidad. existe, mas no por ella se pierde- la La reconstruction de /'u t: :
i í.rdol. humana, también podemos perderla desde las honduras del filosofar. te "De l'utopie des au:
necesidad á.@¡lu]1qffiiDiSamos
Hemos hablado de Ia necesiara de{asul¡ri1 ia ut_op(a, Digamos ahora que
ahora.que que había sido hasta e:
elllrequiele dq una doctrina del disculsó, la que ha de recibir su convalida- comienz¿ a proyectar s
-uelapp sgu: 1e3ar3e e:ed '(vgl 'd),,se¡dotn seldo.¡d sns ¡elcar(o.¡d e ezuanuor -EprlP^uof ns lrqTle; z
'rorrá toi.p e¡do1n el ered'onrdo.lá o¡leal un saluolua elseq opls e¡qeq anb anb BJor{E sorue8rq
:
prIJgurv v1) 'oatdolnrl aP lloJp aJlou nP sallne sap atdoln,l ¿Q, e7 rEJosollJ Iep sErnpucl
-arlp-
-uau¡esroa.ld opplnlrt er¡ anb p'(116l 'ofsrNn 's¡.re¿) a1dotn,¡ 2y uofi)ru$uÚar u'I el aprctd as PIIa .rcd :
atqos olqr] ns eJjarf anb sol uoc solnl¡del so] ap oun ua solxal soquP gzllaluls opuntu ¡a a(ntTtsucl s:
,rúry opueural o8nue orlsanN 'elrJgal ugrsraruad ap spultoJ oluof olapls sol ercd so¡anbe ua ?
pl '«sojlo orusllrr o]lE Ia ue e):¿
._uo¡ anb ol ap elrl]Jr EaJpl tejefua e opouI asa aP soulPqgzuauIo]
e;ed e¡do1n,, úun ecugtuv erlsanu opls raqeq ap sgndsap lo¡91*9y-?]-l-g? gPl-?:y as anb PI uof EJT.I g¿ -
'u7s ercd e¡dffi,pun aP eqPiqeq 'aued
nu ¡od 'o,'( 1¿e;do-in-eJ,lsanu P or{laJap, sxe;d Eun L nqes u:. '
'ün ap,pepr§iániun e1 ap orrsgdo.rd e'¡11e pqEIqPq otre;o¡11:ugllsanf PursIIu anb euarl PpPu anb ': -
Eun soureqgalueld anb so1 ua 'alen8ual osJaAIp uoo l,;ed e1 e soll;lsa soinl apand sou alpeN 'So-l
-Jup sop 'T86l oge 1a ua 'oltn6 ua'suayl sal aY auo$lH aY wst+a¿r PI ap oJauI sanSarld sol ua Etlnl:
-Du un'ua'iólunt soruecqqnd serfueuosuol spgp,txa .rod ou ourof sa )sY sopuntu sol ap ETlua!:r:
'souraleuro;d o1 aluaulptrr;oJ sop so'J 'solaJ3uof sgur solpp se]leeJl sou¡ eJezuelle ou opuIll* :
-a:pod a[etl otutxg:d o.¡]sanu aCJ ']uPW gsof ap e1 o 'sese3 sP'I arpP¿ IaP epIU -ual p ,{'soqla Jep sc:,-
-a^v e] sa rs ou a]]el e1.( ecr.rgruy ettsanN ep ezel¿ Pulell es anb oa;c anb
?s ''easge
o{uof ^( enuaS;arua c;
,ezi1dL1 ,p ,ig*ou'fa ru pauIl pl Iu 'gllp sou:e8a11 oulgr uatun8a¡d sou ugrletuaruSe;1 ppct ;:
o¡ .ioueráotn sol ap peprlerldsoq pl e serce¡3 sepe:oduat se8re1 upt opual^I^
sórurn8as r( oprzrrrt sou:aq SoP sol anb e1 ua Á lediluud ezeld PI ap PfJal soul sol e Pfunu seua[e c:.:
-n1rr'b1n ,rr.rólt, anb 'eás1aqJ ap sPPuaI^I^ salqeroJuor sel eqeprolu anb -uaur8erJ ap soldrua ta s
,¡oq ap
,ri,r"ia sop ep Bseo e[ar¿ ellanbe opedncosap souaq soqur, prunu
,¡p 1r'nrr"g ócrilqiñorusrñEreüetáp-wnáfÍÍÍ sel sourpqgartser sop sol apuop anb ol oqlaq asa el;a-*
, ua 'saJly souang ua 'octx91AJ allel -9J;1a-.r]euolleN
eralollqlg P;nfso PI ua sep -Beq eJepep.ral Eun ? ,r.
,-rnUrpq rrro,rr¡i sprtsanu nlrnq 'üilñr15uacrf áp 1eug o[eqe:l ns ozig"oñiñg Jllap anb souralpual,,
: ,saleno so] atqos sorql 'xrx o131s 1ap sororur sol ap souroopuaul selslJeualut e -ual sns ep sopegeci;:
,uoJarlaual¡ad enb Áezvn)el alped
Iap PJqo aJqai?3 PI aP sauollpa -nJq eluaurPpualJor{ s?
l,rpnp urs
se.rau¡ud ep alqetou orrsgdap un uor 'u¡ueyg uPS Plalollqlg PI 'Pzopuaw ap serrrJoJ sPpPuPA sEul s
Ell]qrd elatollqlfl elalir e1 ua gdot auI oJqulose uor anb ua 'soue[a1 el sog: ap sglrr anb JepJolar c:
,ojiráü, ,prrp oirr¡a u1-.odurar1 orlrnur eÁ areq apsap_opupgedtuore auati, ua EJelua e8an [ ,r 'rl.;
sou Jur E oujol IltnJaJ orfploH e olupl anb olunsB sa e¡do1n PI ap ugllsan3 E- ap olun[uor Ia ou]ol :
anb.lod '¡se sorutcap o] 'sepl¡edruoc saleuos;ad seIJolsfiI Jefol soulalaqa: pEp;
atua1l]alqptrnr,r, ,nb iá^u, o,rr-r:al un ua Jellua ellw:ad sou as anb ;tpa; uglrlpuof el D)eIqEts;
souaqap ¡nbe ¡
.lpiaqlv Elsrtnpg uen{ ohp ol oulol Iet PuPf,IrauIE e}Josol:: olun[uoc o]uenf ua Eu
eun ¡li;ed ep eq apuop ap 'atuauresrca.¡d 'sa anb sapeprsefau seJtsanu ap u9:l 'alue¡o¿uof z.ot'Plfua.
TTT e;dorn ,( soueunq sor{larap 'eueurnq uglllpuoJ
1,1,4 Arturo Andrés Roig Condic. i :

te, que "La historia de Ia utopía se encuentra íntimamente ligada a la historia


de 1á realidad americana. Primero, en tanto que utopía para los otros. La utopía sino que 1o es deAt:1:,
sobre América dio progresivamente lugar a Ia utopía de América; los ameri- Otra cuestión cierta-l
canos pudieron de áhora en más hablar de su 'derecho' a la utopía' (p. 1ó1). del Lg¡e*j-.- d9: Ia u toc a
Está planteo fue profundizado en ambos, en líneas siempre convergentes' de iálánguái Para Car c.
Salvamos la utopía áel universo de los géneros narrativos menores o simple- hablas, perforarlas, si e--
mente curiosos, para comenzar a verla como fruto de algo profundo y nol- lenguai ?Una lengua s'*
mal, la función ütópica y, coniuntamente, salimos en defensa de1 saber de con ella, no somos noso.
conjetura dentro deivasio y discutido campo de los juicios de futuro. Había la que nos habla Y nues:
que probar que se trataba de formas iegítimas y así lo intentamos. Todo Frente a este retorciCc -.-i
*pot iu, indudablemente, replanteos que no carecían de audacia, otros eran u !o-píi 9§ _ql áE h
t-h? b I a s
siáplemente cuestiones nuevas aun más riesgosas con las que intenla.mos ci¿iio áu. toda utóPíá1
levantar las sospechas teóricas surgidas de los dogmatismos simplificadores mana de la palabra scl(
y pretendidamente científicos. de un lelg!áje de los e:
Perofuimos todavía más allá, avanzamos hacia 1o que puede ser conside- detrás db las hablas; un
rado como una inversión más de posiciones doctrinales europeas, en este caso lengua )e cuya realidac i
no ya respecto de Hegel, cuya trasposición en nuestra tradición filosófica, por Bastos en Yo el SuVre tfi: '

1o menoi en Ia que se mueve en un nivel crítico, podría decirse que es un lingüístico en Me nCczz
hipérbaton común. Se trataba de laffiersión de enunciados-fuideggg¡¡q.
ü'óiñCr; ;-1, p;i n. sa mo s a, n. -i'ñá? oñ¿i ü §ióñ. Eññ; o, u "ñ6o*-,;ááá
uno siguiendo iu derótefo, en el año, ry§2-concluimos en 1a necesidad de
saltar por encima da los nuevos dogmañnstalados en las cátedras, esta vez,
sobre ia palabra para tantos intocable de Heidegger. H-o-.§-9l5firmó que'la
:iopía sálqis-drible-ruse*par-le de un[olvido unrve-$-á!!9i-"s--e$ (Ensay1s de
UNAM, 1989, p.115); por nuestra cuénta y en defensa de la
',tryío,l\,11,
...rtru.óión de nuestro propio discurso habíamos alertado sobre las conse-
: -e:¡.cias de la tesis centrál háideggeriana afirmando que "Con el pretexto de
:.:¿'-a metafísica es violencia o de que la tazón concluye ineludiblemente en
-: ::::cional, se abandonan los andamiaies teóricos necesarios para la acción,
;::- -,: :ue paradojalmente, por denunciar'un olvido del ser'se practica un
)...:..,--:: :ei enre...,'(Guadalajara, México,1989; Rostro y filosofía de América Latina,
i,,...o... --.rc, 1993, p. 118). Y si hemos defendido y defendemos la legiti-
mida: ee ,a iunción utópica es, por eso mismo, porque eIla es parte consus-
-snsuo) ü,Jed sa PIIa ¿:
?Y t,ii:s :' :
' uwru7 wu?ruV
un erllre-ld as ttes -.?? :
'ugtlce PI ercd soLI€s?l =
ua aluaualqlpnlaui a-'-:
ap otx a:etd Ie uoJ . ¿: :
-asuof s?l eJqos oq, -:¿-
EI ep ESuaJaP ue ^¡r ? - -
-?>:
ap sorlasuT),i,ns Iel
eb anb gITIJTJe oIl?;: :
'zav Blsa 'sespaTW s?. *
ep pEpTsafau P] ue s:---
epw'soqulB 'oJ¡aia * -
m-udiá88ap1aq
§cP: I *
ocrls)n8ull un sa anb asJTlaP 2;:::
( 'g1f-ÍVl'dd '166Í'Vl lv»u '-Y'oP:,'y.uao^ua sorsefl ;od'ert;gsollJ ugili: ?: -
un ua 'outatdng l?
o:i3 1ap ugodacatt)?á,t i'í a[en8ual osef alsa ue 'seaCo::.? s
t" n'rt"n'u' it "t'¿ 4 ptpliá" eÁn:
eou arrp o,lor 'ou n'tppoi I' 'l-r:liÍ*" lselqeq sPI ep s9rlap -apTsuof Jas aParrd 2:":
u¡;ornu'1áp ou,t pnp'un*"Y:l'P aten8uáfun a[en8üai un ap
'lu;'¡1op x t"""^o1 ap
n saroperl;lldrurs scL-- s: - ?
erln'co a8urJsa ap e1 'e'louo: Pi ap Pueul
rrr¡61 ¿e1pJ1 "*"' '"tl5l ": "'u*oi["á
,5 'orrrrrrp-''inn8t"i 'la'nb1ei-rc "-'3'J'd souleluatul anb sE; *:
epol anb olralr
-req EapI a.¡dtuars ,'
#;""'"'"P' 1iá"' nJp1"i '1 ' g> e¡do1nse1 ap sa e¡dorn
Ia
.saroldafa, orrrof otupnf 'sa.rostua o*ol oruL, f-selqeq opol'souIPlualu, c. .:
:o¿ oPi]lolal alse e aluarJ
e1 ap alen8ual Ia.ano
toiual uts lt:ap aP sotual{ 'ole1á'r Á elqeq sou anb e1 EIqEH 'ornlnl ep scll ':
IE PpllnPar ".rni
tlnb "l"nu uo: ap JaqES Iap ESUale: *
?sel{rnlsa ap Pdedo¡lsed ;anb bu'á anb sol soJlosou soruos ou 'e11a
eila sa 'aluaruep;nsqe 'ou.ln1qeq 'il! eu¡a 2en8ual -rou ^( opunlo;d c3-: ¿
opt'nn'''é9*"'p -'^":::l 'selqeq -a1du'[s o sa]ouatu S'l'-'-l-
sou:edo*o,, ,rur*n-rr",'i¿ "i'ia
á ''lti,,Jd sa o11a-rs-'sepero;rad
er ap opunJora 1rn,t' l''"1'á"i'rt""' 'saluaS;a¡uo¡ a;Cui3.s
1' 2enaual ei ap
se1:erunrorsap ap :á';;;;1ali;-,1',t;iioq "d:-i:l-'::n '0gl d) ,,e¡doln €l ? , :
-TJaurE sol lert;9u-tY e:
1,r,o,,,-y:lElsj*kij*l;::,m*l:l¿**l::1,11,#l3,,i:
PI :elllguralqord eydoln PT 'soJlo sol P;: l
ugr:fruro¡süüir e1 ap sa ol anb ouls
--'rr,*rirrn'rn, ernrsnrrsa ei aP leIsuel EuotsIll EI e epeBIT a-;:
et sa ou #llHJ'J"nip n*"*
¿;/ 'o
.,f i,
u9Il'tpuoJ
eldofn ¿( soueunq soqlelap 'eueulnl{
9ll

You might also like