Professional Documents
Culture Documents
1
Βλ. Αικ. Χριστοφιλοπούλου, Βυζαντινή Μακεδονία. Σχεδίασμα για την εποχή από τα
τέλη του Στ' μέχρι τα μέσα του Θ' αιώνα, Βυζαντινά 12 (1983) 9-63 (στο εξής Βυζαντινή
Μακεδονία) 15.
2
2
Ιωάννη Εφέσου, Εκκλησιαστική Ιστορία, III 25. Βλ. I. Καραγιαννόπουλος, Ιστορία
Βυζαντινού Κράτους, τ. Β', Θεσσαλονίκη 1993, σ. 54.
3
Μ. Νυσταζοπούλου-Πελεκίδου, Σλαβικές εγκαταστάσεις στη μεσαιωνική Ελλάδα.
Γενική Επισκόπηση, Αθήνα 1995 (στο εξής Εγκαταστάσεις)14-15. - Για το όνομα Σλάβος βλ. Α.
Αβραμέα, Σημείωμα για το εθνικό όνομα Σλάβος'και τη σημασιολογική του εξέλιξη σις βυζαντινές πηγές,
Ελληνικά 25 (1972) 409-414. –Για τις αβαροσλαβικές επιδρομές επί Μαυρικίου Βλ. Μ. Νισταζοπούλου
–Πελεκίδου, Συμβολή εις την χρονολόγησιν των αβαρικών και σλαβικών επιδρομών επί Μαυρικίου
(582-602), Σύμμεικτα 2 (1970) 145-208
3
4
Φ. Μαλιγκούδης, Σλάβοι στη Μεσαιωνική Ελλάδα, Θεσσαλονίκη 1991, 23. - Μ.
Νυσταζοπούλου-Πελεκίδου, Εγκαταστάσεις 23-25.
5
Μ. Νυσταζοπούλου-Πελεκίδου, Εγκαταστάσεις 25-27. - Βλ. επίσης Σ. Πατούρα, Η εικόνα
των πρώιμων Σλάβων στο Δούναβη στις βυζαντινές αφηγηματικές ττηγές, Βυζαντιακά 17 (1997) 449-464.
6
Για τη χειρόγραφη παράδοση του κειμένου των Θαυμάτων βλ. Π. Χρήστου, Η Γραμματεία
των Δημητρείων. Α'. Διηγήσεις περί των Θαυμάτων του αγίου Δημητρίου, Θεσσαλονίκη 1993 (στο εξής
Διηγήσεις) 17-20. - Οι εκδόσεις των θαυμάτων είναι οι εξής: α. C. Byeus, Acta Sanctorum, Oct.. IV,
104-160, 162-189, 190-197. Βruxelles 1780. Η έκδοση αυτή ανατυπώθηκε στην ΡATROLOGIA GRAECA. 116,
1203-1324, 1325-1384 (J. Ρ. Migne, Patrlogia cursus completus, Series graeca1857-1906) β. Α. Tougard,
De l’ histoire profane dans les Actes grecs des Bollandistes: extraits grecs, traduction francaise, notes
avec les fragments lasses inedits par les Bollandistes, Paris 1874, 80-205, 251-269. γ. Ρ. Lemerle, Les
plus anciens recueils des miracles de Saint Demetrius et le penetration des Slaves dans les Balkans,
I: L e texte, Paris 1979, ΙΙ: Commentaire, Paris 1981 (στο εξής Miracles). δ. Π. Χρήστου, Διηγήσεις.
Στην παρούσα εργασία χρησιμοποιούμε την κριτική έκδοση του Ρ. Lemerle.
4
7
Ρ. Lemerle, Miracles II 171-172. - Π. Χρήστου, Διηγήσεις 17. - Χ. Μπακιρτζής, Αγίου
Δημητρίου Θαύματα. Οι Συλλογές αρχιεπισκόπου Ιωάννου και Ανωνύμου. Ο βίος, τα θαύματα και
η Θεσσαλονίκη του Αγίου Δημητρίου, Θεσσαλονίκη 1997(στο εξής Θαύματα) 11-12. - Γ.
Θεοχαρίδης, Ιστορία της Μακεδονίας,Θεσσαλονίκη 1980 (στο εξής Ιστορία της Μακεδονίας) 141-142.
8
Ρ. Lemerle, Miracles II 172-173. - Χ. Μπακιρτζής, Θαύματα 12-13. - Γ. Θεοχαρίδης, Ιστορία
της Μακεδονίας 142.
9
F. Barisic, Cuda Dimitrija Solunskog kao Istoriski izvori. Belgrad 1953 (Τα Θαύματα του
Αγίου Δημητρίου του Θεσσαλονικέως ως ιστορικαί πηγαί, μτφ. στα ελληνικά από Ι. Ταρνανίδη.
Θεσσαλονίκη 1967) – P. Lemerle, Miracles II 175. – Χ. Μπακιρτζής, Θαύματα 13-14. Η σύγκριση
των δύο βιβλίων των Θαυμάτων με τα ψηφιδωτά της βασιλικής του Αγίου Δημητρίου στη
Θεσσαλονίκη αποδεικνύει ότι: α. στα αρχαιότερα ψηφιδωτά ο άγιος εμφανίζεται, όπως στις
διηγήσεις του Α΄ βιβλίου, λουσμένος στο φώς του οράματος, β. στα μεταγενέστερα ψηφιδωτά ο
άγιος παρουσιάζεται σε πραγματιστικό περιβάλλον μαζί με υπαρκτά πρόσωπα να μετέχει, όπως στις
διηγήσεις του Β΄βιβλίου, στο γίγνεσθαι της πόλης. – Αντίθετη άποψη για την ιστορική σημασία
των Θαυμάτων εκφράζει ο P. Speck στο έργο του De Miracula Sancti Demetrii, qui Thessalonicam
5
Profugus Venit, oder Ketzrisches zu den Wundergeschichten des Heiligen Demetrius und zu seiner
Basilica in Thessalonike, Ποικίλα Βυζαντινά 12, Varia IV, 1993 όπου υποστηρίζει ότι τα Θαύματα
έχουν περιορισμένη αξία ως ιστορική πηγή, περιέχουν μυθιστορηματικά στοιχεία, αναφορές
ιστορικού ή χρονογραφικού χαρακτήρα, καταγραφές προφορικών μαρτυριών, προσευχές και
κηρύγματα. Επίσης περνούν από πλήθος φάσεις αλλοιώσεων, στάδια φθοράς και ακρωτηριασμών.
Κατά τον P. Speck τα Θαύματα αποδεικνύονται θρύλοι και μας δίνουν πληροφορίες μάλλον για την
ιστορία και την εξέλιξη της λατρείας παρά για την ιστορία της Θεσσαλονίκης και των Βαλκανίων.
10
Ρ. Lemerle, Miracles I 134. 14-16: «καλεί πρός εαυτόν τήν άπασαν των Σκλαβηνών θηριώδη
φυλήν - υπεινον γάρ αυτώ τηνικαύτα τό έθος άπαν - καί προσμίξας αυτοίς καί άλλογενείς τινας
βαρβάρους, στρατεύσαι πάντας κατά της Θεοφρουρήτου Θεσσαλονίκης παρακελεύσατο.»
11
Ρ. Lemerle, Miracles I 134. 17-18: «Μέγιστος ούτος στρατός των κατά τούς ημετέρους
χρόνους ώφθη, άγαπητοί. Οι μέν γάρ αύτούς ύπέρ τάς έκατόν χιλιάδας όπλίτας άνδρας έδόξαζον...»
12
Ρ. Lemerle, Miracles I 135. 1-2. - Για τη θέση του φρουρίου της αγίας Ματρώνας βλ. Ν.
Μουτσόπουλος, Η θέση της άγνωστης μονής της Αγίας Ματρώνας στη Θεσσαλονίκη, Νέα Εστία 59 (1985)
34-141.
13
Ρ. Lemerle, Miracles I 137. 1-2, πρόκειται για την επιδημία που αναφέρεται στο τρίτο θαύμα
του Α' βιβλίου: Περί του λοιμού.
14
Ρ. Lemerle, Miracles I 137. 12-17. - Χ. Μπακιρτζής, Θαύματα 389.
6
σκρινίοις των ύπαρχων του Ιλλυρικού» είχαν φύγει για τη Βασιλεύουσα για
να κάνουν διάβημα στον αυτοκράτορα εναντίον του επάρχου.15
Από την πρώτη ημέρα της πολιορκίας οι εισβολείς Άβαροι κα Σλάβοι
αντιμετώπισαν προβλήματα επισιτισμού, ενώ το πρώτο βράδυ άναψαν
φωτιές γύρω από την πόλη ασκώντας ψυχολογικό πόλεμο στους
πολιορκημένους.16 Επίσης οι Αβαροσλάβοι ήταν εφοδιασμένοι με
πολιορκητικές μηχανές, ελεοπόλεις, κριούς, πετροβολά και χελώνες που
έθεσαν σε κίνηση από την τρίτη ημέρα.17 Την ίδια μέρα όμως άρχισαν να
παρατηρούνται λιποταξίες ανάμεσα στους εχθρούς. Οι λιποτάκτες
φιλοξενούνταν από τους Θεσσαλονικείς στα αχρησιμοποίητα λουτρά της
πόλης.18
Ο συγγραφέας διηγείται αυτά που είδε από κει όπου βρισκόταν, πάνω
από το ανατολικό τείχος, και όχι αυτά που έλαβαν χώρα στο βόρειο και
δυτικό τείχος, καθώς επίσης και στη θάλασσα, όπου οι εχθροί επιχείρησαν
μάταια να διεισδύσουν στο λιμάνι.19
Την τέταρτη ημέρα οι πολιορκημένοι επιχειρούν έξοδο η οποία ήταν
επιτυχημένη και ελευθερώνει το ανατολικό προτείχισμα το οποίο
κατασκάπτονταν από τους εχθρούς.20 Την πέμπτη ημέρα οι πολιορκητές
θέτουν σε κίνηση τα πετροβολά, οι πολιορκημένοι όμως καίνε ένα απ' αυτά
και τα υπόλοιπα υποχωρούν. Την επομένη τα πετροβολά επανέρχονται, δεν
καταφέρνουν όμως να δημιουργήσουν ρήγματα στο τείχος διότι οι
15
Ρ. Lemerle, Miracles 1 137. 20-24. - Χ. Μπακιρτζής, Θαύματα 390 : (επίλεκτοι στρατιώτες
του μεγάλου πραιτωρίου): πρόκειται για τους palatini ( = ανακτορικός), εκλεκτό στρατιωτικό σώμα που
αποτελούσε τη γενική εφεδρεία και τον πυρήνα των μεγάλων εκστρατευτικών επιχειρήσεων. Εάν ο
κίνδυνος για τη Θεσσαλονίκη ήταν μεγάλος δεν θα απουσίαζαν..
16
Ρ. Lemerle, Miracles I 148. 13-25. - Χ. Μπακιρτζής, Θαύματα 393.
17
Ρ. Lemerle, Miracles I 148. 26-31, 149. 1-5. - Χ. Μπακιρτζής, Θαύματα 394.
18
Ρ. Lemerle, Miracles I 150. 29-33: «τά μή χρηματίζοντα δημόσια βαλανεία» — Χ. Μπακιρτζής,
Θαύματα 394.
19
Ρ. Lemerle, Miracles I 151. 18-21, II 47.
20
Ρ. Lemerle, Miracles I 152. 18-34, 153. 1-2. -Χ. Μπακιρτζής, Θαύματα 395.
7
21
Ρ. Lemerle, Miracles I 154. 23-29, 155. 1-22. - Χ. Μπακιρτζής, Θαύματα 396: είναι
εντυπωσιακή η διαφορά χειρισμού των πετροβόλων μηχανών ανάμεσα στους Θεσσαλονικείς και τους
Αβαροσλάβους.
22
Ρ. Lemerle, Miracles I 155. 25-29. - Χ. Μπακιρτζής, Θαύματα 396: η πύλη Ενοράτα είναι
πιθανότερο ότι είναι μία από τις τέσσερις ανατολικές πύλες που αναφέρει ο Καμενιάτης (κεφ. 30) και
μάλιστα η πλησιέστερη προς τη θάλασσα.
23
Θεοφύλακτος Σιμοκάτης, Οικουμενική Ιστορία II 10-17 και Θεοφάνης I 252-290. - Βλ. Μ.
Νυσταζοπούλου-Πελεκίδου, Συμβολή 150 σημ. 6.
8
αίσθηση ότι πρόκειται για μια επιδρομή και όχι για μια εκστρατεία. Όσον
24
Ρ. Lemerle, Miracles II 48.
25
Ρ. Lemerle, Miracles II 48-49.
9
597 την εποχή δηλαδή που επίσκοπος Θεσσαλονίκης ήταν ο Ευσέβιος (585-
602). Τάσσεται μάλιστα υπέρ της πρωιμότερης χρονολόγησης στα 586. (26
Fr. Barisic στα 586. Το βασικό επιχείρημα του Fr. Barisic είναι ότι το 597 οι Ά-
βαροι ήταν απασχολημένοι με την εκστρατεία της Δαλματίας και δεν ήταν
από δεκαοκτάμηνη ηρεμία στο σύνορο του Δούναβη κατά τη διάρκεια της
26
Ρ. Lemerle, Miracles II 50, 55-56, 62-69.
27
Θεοφύλακτος Σιμοκάττης, Ιστορία II 16. 9-12: «και δήτα ό Βουσάς τους Άβάρους έδίδασκε
συμπήγνυσθαι πολιορκητικόν τι μηχάνημα έτι των τοιούτων όργάνων άμαθεστάτους υπάρχοντας,
άκροβολίζειν τε παρεσκεύαζε την έλέπολιν. Και μετ' ού πολύ τό φρούριον κατεβέβλητο, καί δίκας ό
Βουσάς άπανθρωπίας εισέπραττε δεινόν τι διδάξας τος βαρβάρους πρ6ς πολιορκίαν τεχνούργημα». Βλ.
Sp. Vryonis, The Evolution of Slavic Society and the Slavic Invasions in Greece, Hesperia 50 (1981) 378-390,
388 και σημ. 33. - Ρ. Lemerle, Miracles II 54 σημ. 65. - Π. Χρήστου, Διηγήσεις 80-84.
28
Sp. Vryonis, Evolution 383, 388-390.
29
F. Barisic, Θαύματα 13-18. - Μ. Νυσταζοπούλου-Πελεκίδου, Συμβολή 164-168, 173 και σημ.
6. - Γ. Θεοχαρίδης, Ιστορία της Μακεδονίας 144-145.
1
0
Ευρώπης. (30)
30
Μ. Νυσταζοπούλου-Πελεκίδου, Συμβολή 162 σημ. 1, 171-173: παρατηρεί ότι στις πηγές ο
χρόνος διάρκειας των πολιορκιών είναι συνήθως επτά ημέρες. Για τον αριθμό επτά και τη συμβολική
χρήση του βλ. I. Dujcev, Les sept tribus slaves de la Mesie, Madioevo Bizantinoslavo 1 (1965) 58-63.
1
1