‫‪Table of Contents‬‬

‫‪...................................................................................................................................1‬نسبت های مثلثاتی‬

‫‪۴.................................................................................................................................................................3‬‬
‫‪..........................................................................................................3‬سینماتیک حرکت در بیش از یک بعد‬
‫‪............................................................................................................................................3‬فیزیک فصل‬
‫‪....................................................................................................................................................3‬دیباچه‬
‫‪..........................................................................................................4‬بررسی حرکت در بیش از یک بعد‬
‫‪.................................................................................4‬معادلت سینماتیکی حرکت دو بعدی شتاب ثابت‬
‫‪............................................................................................................................5‬معادلت حرکت پرتابی‬
‫‪........................................................................................................6‬زمان رسیدن به اوج و زمان پرواز‬
‫‪...........................................................................................................................................6‬ارتفاع اوج‬
‫‪............................................................................................................................................7‬برد پرتابه‬
‫‪................................................................................................................8‬معادله مسیر حرکت پرتابه‬
‫‪..............................................................................................................8‬مثال)‪:(۱-۴‬تحلیل ضربه کرنر‬
‫‪........................................................................................................................9‬مثال )‪ (۲-۴‬پرش طول‬

‫نسبت های مثلثاتی‬

‫هر گاه یک مثلث قائمه داشته باشیم می توانیم کمیت هایی را به‬
‫صورت زیر تعریف کنیم‬

‫سینوس یک زاویه برابر است با نسبت ضلع روبه روی آن زاویه‬

‫به وتر مثلث‬

‫کسینوس یک زاویه برابر است با نسبت ضلع مجاور آن زاویه به‬

‫وتر مثلث‬

‫تانژانت یک زاویه برابر است با نسبت ضلع مقابل آن زاویه به‬

‫ضلع مجاور آن‪.‬‬
‫شکل ‪ -۱‬یک مثل قائمه و شیوه تعریف نسبت های مثلثاتی در آن‬
‫کتانژانت یک زاویه نیز به صورت عکس تانژانت تعریف می‬
‫شود‪.‬‬

‫به بیان ریاضی خواهیم داشت‪:‬‬

‫‪b‬‬ ‫‪a‬‬ ‫‪b‬‬ ‫‪a‬‬

‫=‪cot ‬‬ ‫=‪tan‬‬ ‫=‪cos ‬‬ ‫=‪sin‬‬
‫‪a‬‬ ‫‪b‬‬ ‫‪c‬‬ ‫‪c‬‬
‫کمیت های زیر را نیز بر اساس کمیت های فوق می توان تعریف کرد‬

‫‪1‬‬
 ‫‪۱‬‬ ‫‪۱‬‬
‫=‪csc ‬‬ ‫=‪sec‬‬
‫‪sin ‬‬ ‫‪cos ‬‬
‫تقسیم کنیم و از تعریف های بال‬ ‫با توجه به مثلث نشان داده شده در شکل داریم ‪ c ۲=a۲b۲‬که اگر طرفین این رابطه را بر ‪c ۲‬‬
‫استفاده کنیم داریم‪:‬‬
‫‪۲‬‬ ‫‪۲‬‬ ‫‪۲‬‬
‫‪c a b‬‬
‫‪۲‬‬
‫‪= ۲  ۲ ۱=sin2 cos 2 ‬‬
‫‪c c c‬‬

‫‪sin ‬‬ ‫به سادگی نیز می توان نشان داد که‬

‫=‪tan‬‬
‫‪cos ‬‬
‫با توجه به شکل می توان روابط زیر را نیز به سادگی استنتاج نمود‬

‫روابط زیر را نیز می توان اثبات نمود که‬

‫برای یک مثلث با زوایا دلخواه که دیگر لزوما قائمه نباشد نیز می توان نوشت‬

‫شکل ‪ -۲‬ارتباط بین زوایا و اضلع در یک مثلث غیر قائمه‬

‫‪2‬‬
‫‪۴‬‬

‫سینماتیک حرکت در بیش از یک بعد‬

‫فیزیک فصل‬

‫در این فصل به بررسی حرکت های می پردازیم که در بیش از یک بعد اتفاق می‬
‫افتند‪ .‬در ابتدا توصیفی کلی از حرکت های در بیش از یک بعد ارائه می دهیم‪.‬‬
‫سپس در ادامه بررسی حرکت پرتابی به عنوان یکی از مهمترین حرکت های دو‬
‫بعدی که در بسیاری از ورزش ها ظهور می یابد‪ ،‬می پردازیم‪.‬‬

‫دیباچه‬
‫شکل )‪ (۱-۴‬حرکت یک گلوله در غیاب گرانش و با‬
‫به شکل )‪ (۱-۴‬توجه نمایید‪ .‬مطابق این شکل اگر گلوله ای از یک لوله توپ که‬
‫سرعت اولیه و در حضور نیرو گرانش اما بدون سرعت اولیه‬
‫در بالی یک بلندی قرار دارد‪ ،‬خارج شود و در محیط شتاب گرانش وجود نداشته‬
‫باشد‪ ،‬به بیان دیگر نیرو وزن وجود نمی داشت‪ ،‬در این صورت جسم با سرعت ثابتی که از لوله توپ خارج شده است به مسیر خود ادامه می‬
‫داد‪ .‬البته فرض بر آن است که نیروی اصطکاک هوا را صرف نظر کنیم‪.‬‬

‫در این صورت حرکت گلوله در یک خط مستقیم و به صورت یکنواخت خواهد بود‪ .‬اما اگر گلوله سرعتی نمی داشت ولی شتاب گرانش‬
‫وجود می داشت‪ ،‬گلوله به صورت یک شیی سقوط کننده فرود می آمد‪ .‬در این صورت حرکت گلوله یک حرکت با شتاب ثابت می بود‪.‬‬
‫نتیجه ای که از این مثال می توان بدان دست یافت این است که گلوله حرکت رو به جلو خود را ناشی از سرعتی که درون لوله توپ بدست‬
‫آورده است‪ ،‬خواهد داشت‪ .‬و فرود آمدن آن هم ناشی از شتاب گرانش زمین می باشد‪ .‬اکنون اگر فرض کنیم که گلوله با سرعت از لوله‬
‫توپ خارج شود و شتاب گرانش هم وجود داشته باشد حرکت به صورت شکل )‬
‫‪ (۲-۴‬خواهد بود‪.‬‬

‫همان طور که مشاهده می شود‪ ،‬حرکت در این حالت ترکیبی از دو حرکت بال‬
‫می باشد‪ .‬در این حالت‪ ،‬جسم با سرعتی که از گلوله توپ خارج شده است به سمت‬
‫جلو حرکت می کند و در عین حال یک حرکت سقوطی شتاب دار با شتاب ثابت‬
‫‪ g‬را نیز تجربه می نماید‪.‬‬

‫بنابراین این حرکت روی منحنی و دو بعدی گلوله توپ را می توان ترکیبی از دو‬
‫حرکت در نظر گرفت‪ .‬یک حرکت که مسئول جلو بردن گلوله است و حرکت‬

‫شکل)‪ (۲-۴‬حرکت یک گلوله دارای سرعت اولیه در حضور‬ ‫دیگر که وظیفه پایین آوردن آن را دارد‪.‬‬
‫نیروی گرانش‬

‫‪3‬‬
 ‫نهایتا می توان این بحث را اینگونه جمع بندی کرد‬
‫که چنانچه یک جسم حرکتی دو بعدی یا سه بعدی‬
‫داشته باشد می توان حرکت آن را به دو یا سه‬
‫حرکت در راستاهای مختلف تقسیم نمود‪ .‬هر‬
‫حرکت به صورت مستقل عمل می کند‪.‬‬

‫بررسی حرکت در بیش از یک بعد‬

‫برای بررسی حرکت در بیش از یک بعد ابتدا با‬

‫توجه به مقدمه بحث فرض می کنیم که کمیت‬
‫شکل )‪ (۳-۴‬نمونه ای از یک گلوله که با سرعت اولیه ‪ ۲۰‬متر بر ثانیه به صورت افقی‬ ‫های مورد بحث در سینماتیک را به صورت برداری‬
‫پرتاب شده است‪.‬‬
‫بنویسیم‪ .‬ضمنا با توجه به اینکه در مطالب ارائه شده‬
‫در این درس به بررسی حرکت های سه بعدی نمی پردازیم‪ ،‬تمامی توصیف ها از این به بعد در دو بعد بیان خواهند شد‪.‬‬

‫به عنوان مثال اکنون مکان یک جسم را می توان به صورت مجموع دو مولفه آن نوشت‬

‫‪r =x i y j‬‬ ‫) ‪(۱‬‬

‫در این حالت فرض کرده ایم که حرکت در یک صفحه انجام شود‪ ،‬و در این صفحه دو محور ‪ x‬و ‪ y‬عمود برهم راستاهای حرکت را نشان‬
‫می دهند‪.‬‬

‫سرعت را نیز می توان به صورت دو مولفه نوشت که به صورت زیر می باشد‬

‫‪V =V x iV y j‬‬ ‫) ‪(۲‬‬

‫در شکل )‪ (۳-۴‬نمونه از تجزیه سرعت ها را می توانید مشاهده کنید‪ ،‬تجزیه سرعت به این دو مولفه انجام شده است‪.‬‬

‫برای شتاب نیز می توان این کار را انجام داد و شتاب را در دو راستای حرکت به صورت مولفه های شتاب کل نوشت‪:‬‬

‫‪a=a x ia y j‬‬ ‫) ‪(۳‬‬

‫معادلت سینماتیکی حرکت دو بعدی شتاب ثابت‬

‫در ادامه برای بررسی بیشتر موضوع و نوشتن معادلت سینماتیکی‪ ،‬حرکت شتاب ثابت را در نظر می گیریم‪ .‬در این حالت فرض می کنیم‪،‬‬
‫حرکت در هر دو راستا با شتاب ثابت انجام می شود‪ .‬بنابراین با توجه به مباحث فصل قبل معادلت سینماتیکی تغییرات سرعت در هر راستا‬
‫به صورت زیر خواهد بود‪:‬‬

‫‪V xf =a x tV xi‬‬ ‫) ‪(۴‬‬

‫‪V yf =a y tV yi‬‬ ‫) ‪(۵‬‬

‫‪4‬‬
‫مسلم است که طبق تعریف اندیسهای ‪ i‬و ‪ f‬به ترتیب کمیت های مورد بررسی در ابتدا و انتهای یک حرکت را نشان می دهند‪ .‬معادلت‬
‫سینماتیکی تغییرات مکان یا اصطلحا معادلت حرکت نیز به صورت زیر خواهند بود‪:‬‬

‫‪۱‬‬ ‫‪۲‬‬ ‫) ‪(۶‬‬

‫‪x f = a x t V xi t x i‬‬
‫‪۲‬‬
‫‪۱‬‬ ‫‪۲‬‬ ‫) ‪(۷‬‬
‫‪y f = a y t V yi t y i‬‬
‫‪۲‬‬

‫معادلت حرکت پرتابی‬

‫در ادامه به عنوان یک مثال مهم به بررسی حرکت پرتابی می پردازیم‪ .‬برای آنکه بررسی این حرکت ساده تر انجام شود در ابتدا دو فرض‬
‫خاص را در نظر می گیریم‪.‬‬

‫‪ -۱‬نیروی اصطکاک هوا ناچیز باشد به گونه ای که از اثر آن بتوان صرف نظر کرد‪.‬‬

‫‪ -۲‬هیچگونه نیروی دیگری غیر نیروی گرانش مثل نیروی باد یا نیروهای دیگر وارد نشود‪.‬‬

‫فرض اول باعث می شود که بررسی حرکت بسیار ساده تر انجام شود‪ ،‬زیرا که در این صورت حرکت را می توان به صورت دو حرکت در‬
‫دو راستای عمود برهم تقسیم نمود به گونه ای که این دو حرکت کامل از همدیگر مستقل باشند‪ .‬و فرض دوم به ما کمک می کند تا‬
‫بتوانیم حرکت را به یک صفحه محدود کنیم‪ .‬در غیر این صورت به عنوان مثال نیروی باد جسم در حال حرکت را می تواند از صفحه‬
‫حرکتش منحرف نماید که باعث خواهد شد که حرکت سه بعدی شده و بررسی حرکت را مشکل تر سازد‪ .‬کامل روشن است که در عمل‬
‫بایداین دو فرض را نادیده گرفت‪ ،‬اما در این درس ما به بررسی جزئیات‬
‫این چنینی نخواهیم پرداخت‪.‬‬

‫با دو فرض فوق حرکت یک پرتابه به یک صفحه محدود می شود و از‬

‫طرفی چون تنها شتابی که به جسم در این صورت وارد خواهد شد‪ ،‬شتاب‬
‫گرانش است‪ ،‬بنابراین شتاب تنها دارای مولفه ‪ y‬خواهد بود و در راستای‬
‫‪ x‬شتابی وجود نخواهد داشت‪ .‬لذا حرکت در راستای ‪ y‬یک حرکت‬
‫شتاب ثابت و در راستای ‪ x‬یک حرکت سرعت ثابت خواهد بود‪ .‬با توجه‬
‫به معادلت)‪ ( ۴‬تا )‪ ( ۷‬معادلت حرکت پرتابی به صورت زیر خلصه‬
‫شکل)‪ (۴-۴‬نمودار حرکت یک پرتابه که از افق پرت و به افق برمی‬
‫خواهند شد‪.‬‬
‫گردد‪.‬‬
‫‪V xf =V xi‬‬ ‫) ‪(۸‬‬

‫‪V yf =−g tV yi‬‬ ‫) ‪(۹‬‬

‫‪x f =V xi tx i‬‬ ‫)‪(۱۰‬‬

‫‪۱ ۲‬‬ ‫)‪(۱۱‬‬

‫‪y f =− g t V yi t y i‬‬
‫‪۲‬‬

‫‪5‬‬
‫این چهار معادله به طور کامل قادرند هر نوع حرکت های پرتابی را توصیف کنند‪ .‬در ادامه یک نوع حرکت پرتابی خاص که در آن پرتابه‬
‫از سطح افق با زاویه ‪ i‬و با سرعت اولیه ‪ V i‬پرت شده است را مورد بررسی قرار می دهیم‪.‬‬

‫شکل )‪ (۴-۴‬نمایی از این حرکت پرتابی خاص را نشان می دهد‪.‬‬

‫با استفاده از معادلت )‪ ( ۸‬تا )‪ ( ۱۱‬می توان ویژگی های این حرکت را به طور کامل بررسی نمود‪ .‬برای چنین حرکتی می توان مقدار‬
‫موقعیت اولیه متحرک در دو راستای ‪ x‬و ‪ y‬را با انتخاب مبدا دستگاه در محل نقطه ‪ A‬یعنی نقطه پرتاب برابر صفر قرار داد‪.‬‬

‫پیش از آنکه به محاسبه ویژگی های مختلف این حرکت بپردازیم سرعت اولیه ‪ V i‬را به مولفه های آن تجزیه می کنیم‪ .‬با توجه به‬
‫تعریف سینوس و کسینوس می توان روابط زیر را مطابق شکل )‪ (۴-۴‬به صورت زیر نوشت‪:‬‬

‫‪V yi‬‬ ‫)‪(۱۲‬‬

‫=‪sin‬‬ ‫‪V yi=V i sin ‬‬
‫‪Vi‬‬
‫‪V xi‬‬
‫=‪cos ‬‬ ‫‪V xi =V i cos ‬‬
‫‪Vi‬‬

‫زمان رسیدن به اوج و زمان پرواز‬

‫نخستین کمیت هایی که می خواهیم به محاسبه آن بپردازیم و دارای اهمیت و کاربرد عملی در ورزش ها می باشد‪ ،‬زمان رسیدن به نقطه اوج‬
‫و زمان پرواز است‪.‬‬

‫برای بدست آوردن این زمان به حرکت توجه می کنیم‪ .‬اگر دقت شود‪ ،‬در نقطه اوج مولفه ‪ y‬سرعت صفر شده است‪ .‬البته شایان ذکر است‬
‫که این به معنای صفر شدن کامل سرعت در نقطه اوج نیست‪ ،‬زیرا که در نقطه اوج مولفه سرعت در راستای ‪ x‬وجود دارد و این مولفه در‬
‫هیچ نقطه ای از حرکت صفر نمی شود‪ .‬بنابراین با توجه به معادله )‪ (۹‬با صفر قرار دادن مولفه ‪ y‬سرعت داریم‪:‬‬

‫‪V yi V i sin ‬‬

‫=‪V yf =−g tV yi ۰=−g tV yi t‬‬ ‫=‬
‫‪g‬‬ ‫‪g‬‬ ‫)‪(۱۳‬‬

‫بنابراین زمان رسیدن به نقطه اوج برابر نسبت مولفه ‪ y‬سرعت به شتاب گرانش می باشد‪ .‬البته با مشتق گرفتن از معادله مکان در راستای ‪ y‬و‬
‫مساوی صفر قرار دادن آن نیز می توان این نتیجه را بدست آورد)چرا؟(‪.‬‬

‫زمان پرواز را نیز می توان برای این حرکت پیدا نمود‪ .‬روش های متعددی برای پیدا کردن این زمان نیز وجود دارد‪ .‬یک روش شهودی‬
‫برای یافتن این زمان استفاده از این واقعیت است که زمان پرواز برای متحرکی که از افق پرتاب شده و به افق برمی گردد دو برابر زمان‬
‫رسیدن به نقطه اوج است‪ .‬البته باید تاکید کنیم که این زمان تنها برای متحرکی که به صورت بیان شده پرتاب شده است برقرار است‪.‬‬
‫بنابراین زمان پرواز نیز به صورت زیر بدست خواهد آمد‪.‬‬

‫‪V yi‬‬ ‫‪V sin ‬‬

‫‪t fl =۲‬‬ ‫‪=۲ i‬‬
‫‪g‬‬ ‫‪g‬‬ ‫)‪(۱۴‬‬

‫‪6‬‬
 ‫‪ fl‬مخفف کلمه ‪ flight‬پرواز است‪ .‬روش دیگر محاسبه‬
‫ریش ه های معادل ه حرک ت در راستای محور ‪ y‬است‪.‬‬
‫یعنی جاهایی که مکان صفر می شود‪ .‬البته این معادله‬
‫یک جواب بدیهی خواهد داشت و آن موقعیت اولیه‬
‫پرتاب است‪.‬‬

‫ارتفاع اوج‬

‫کمی ت بعد ی ک ه د ر ورزشهای ی مث ل پر ش ارتفا ع از‬

‫اهمیت بالی ی برخوردار است ارتفاع او ج یا بیشترین‬
‫ارتفاعی است که پرتابه می تواند به آن دست یابد‪ .‬برای‬
‫بدست آوردن این کمیت می توان از نتیجه قسمت قبل‬
‫یعنی زمان اوج استفاده نمود‪ .‬با توجه به اینکه معادلت‬
‫حرکت در راستای ‪ y‬توصیف کننده حرکت در این‬
‫شکل)‪ (۵-۴‬نحوه تعریف کمیت های مختلف در یک پرتابه که از افق پرت و به افق بر‬
‫راستا هستند و بیشینه ارتفاع قابل دستیابی نیز ارتفاعی‬
‫می گردد‪.‬‬
‫است که در پرتابه در راستای ‪ y‬می تواند به آن دست‬
‫یابد‪ .‬پس اگر این زمان را در معادله حرکت در راستای ‪ y‬قرار دهیم می توانیم این ارتفاع را محاسبه کنیم که به صورت زیر خواهد بود‪:‬‬
‫‪۲‬‬
‫‪V ۲ V ۲ sin2 ‬‬
‫‪۱ V yi‬‬
‫‪h= y f =− g‬‬
‫‪۲‬‬ ‫‪g‬‬ ‫‪   ‬‬
‫‪V‬‬
‫‪V yi yi 0= yi = i‬‬
‫‪g‬‬ ‫‪۲g‬‬ ‫‪۲g‬‬
‫)‪(۱۵‬‬

‫در این رابطه نیز باز مشاهده می شود‪ ،‬ارتفاع اوج تنها به سرعت در راستای ‪ y‬بستگی دارد‪ .‬بنابراین یک پرش کننده ارتفاع برای دستیابی به‬
‫یک رکورد خوب باید سرعت در راستای ‪ y‬خوبی کسب نماید‪.‬‬

‫برد پرتابه‬

‫برد پرتابه را به صورت فاصله افقی طی شده توسط پرتابه پیش از رسیدن به زمین تعریف می کنیم‪ .‬این کمیت برای پرتابه ای که از سطح‬
‫زمین بلند می شود و به سطح زمین بر می گردد‪ ،‬برابر است زمان پرواز بدست آمده در سرعت افقی پرتابه‪ .‬بنابراین خواهیم داشت‪:‬‬
‫‪۲‬‬
‫‪x f = R=V xi t fl =V xi ۲‬‬‫‪ ‬‬‫‪V yi ۲V xi V yi ۲V i sin V i cos  V i sin ۲‬‬
‫‪g‬‬
‫=‬
‫‪g‬‬
‫=‬
‫‪g‬‬
‫=‬
‫‪g‬‬ ‫)‪(۱۶‬‬

‫که در آن از اتحاد ‪ ۲ sin cos =sin ۲ ‬استفاده شده است‪ .‬در این حالت برخلف موارد قبل برد پرتابه هم به مولفه ‪ x‬سرعت و‬
‫هم به مولفه ‪ y‬بستگی دارد‪ .‬در مسابقات ورزشی معمول به دنبال آن هستند که برد پرتاب را بیشینه کنند‪ .‬برای آنکه ببینم این کمیت کی‬
‫بیشترین مقدار خود را دارد می توانیم به صورت زیر عمل کنیم‪ .‬در رابطه برد دو کمیت تاثیر دارد‪ .‬یکی سرعت حرکت در راستای محور ‪x‬‬
‫و دیگری زمان پرواز‪ .‬هر چه این دو کمیت بیشتر باشند پرتابه بیشتر پیش خواهد رفت‪ .‬اما مشکل از آنجا شروع می شود که اگر بخواهیم‬

‫‪7‬‬
‫سرعت در راستای ‪ x‬پرتابه را افزایش دهیم باید پرتابه را با زاویه های کوچکتر پرتاب کنیم که این امر مستلزم آن است که مولفه ‪y‬‬
‫سرعت را کاهش دهیم‪ .‬اما اگر دقت کنیم می بینیم با این کار زمان پرواز را کاهش می دهیم و برعکس چنانچه زمان پرواز را افزایش دهیم‬
‫سرعت افقی را کاهش خواهیم داد‪ .‬بنابراین یک رابطه معکوس بین زمان پرواز و مولفه افقی سرعت وجود دارد‪ .‬حالت بهینه زمانی اتفاق می‬
‫افتد که هر دو مولفه سرعت مساوی باشند یعنی پرتابه با زاویه ‪ ۴۵‬درجه پرت شود‪ .‬از دید ریاضی نیز می توان این تحلیل را توجیه کرد‪ .‬با‬
‫توجه به رابطه )‪ ( ۱۶‬در یک سرعت مشخص زمانی برد بیشترین مقدار خود را دارد که ‪ sin۲‬مقدار بیشینه خود را داشته باشد و با‬
‫توجه به اینکه بیشترین مقدار برای تابع سینوس در ‪ ۹۰‬درجه اتفاق می افتد و برابر ‪ ۱‬است‪ ،‬خواهیم داشت‬

‫‪sin۲ =1 ۲ =90 =45‬‬ ‫)‪(۱۷‬‬

‫بنابراین زمانی که پرتابه ای از سطح افق پرتاب می شود‬

‫بیشینه برد خود را با ازای زاویه ‪ ۴۵‬درجه در یک سرعت‬
‫مشخص بدست خواهد آورد‪ .‬البته تذکر دوباره این نکته‬
‫مهم است که این زوایه فقط برای پرتابه ایست که از‬
‫سطح زمین پرت و به سطح زمین برگردد و برای پرتابه‬
‫ای که از غیر سطح زمین پرت شود یا اگر اصطکاک هوا‬
‫وجود داشته باشد‪ ،‬این زوایه‪ ،‬زاویه ای نیست که بیشینه‬
‫برد در آن اتفاق می افتد‪.‬‬

‫شکل )‪ (۶-۴‬مقایسه برد یک پرتابه به ازای سرعت ‪ ۵۰‬متر بر ثانیه اما در زوایای‬ ‫برد و ارتفاع یک پرتابه که از غیر افق پرت شده باشد‪.‬‬
‫مختلف‬
‫همانطور که بیان شد‪ ،‬روابط بدست آمده در قسمت قبل‬
‫تنها زمانی بر قرار است که پرتابه از افق پرت شده و به افق برگردد‪ ،‬اما اگر پرتابه از یک ارتفاع اولیه ای پرت شود روابط به صورت‬
‫دیگری خواهد بود که نتایج آن را تنها در این قسمت می آوریم و شیوه بدست آوردن آن را به صورت تمرین به خواننده واگذار می کنیم‪.‬‬

‫‪V ۲i sin 2 ‬‬

‫=‪h‬‬ ‫ارتفاع بیشینه همان نتیجه قبل است فقط به فرمول آن یک ‪ y i‬اضافه می شود)چرا( بنابراین خواهیم داشت‪ y i :‬‬
‫‪۲g‬‬
‫زمان پرواز کل برای چنین پرتابه از رابطه زیر بدست می آید که برای بدست آوردن آن کافی است ریشه های معادله درجه ‪ (۱۱) ۲‬را‬
‫هنگامی که ‪ y i‬صفر نیست محاسبه کنیم‪.‬‬

‫‪V yi  V yi ۲۲ g y i V i sin V i sin ۲۲ g y i‬‬

‫= ‪t fl‬‬ ‫=‬
‫‪g‬‬ ‫‪g‬‬

‫بنابراین برد پرتابه به صورت زیر بدست می آید‪:‬‬

‫‪V i sin V i sin ۲۲ g y i‬‬ ‫‪V sin V i sin۲ ۲ g y i‬‬
‫×‪R=V xi×t fl =V xi‬‬ ‫‪=V i cos × i‬‬
‫‪g‬‬ ‫‪g‬‬

‫‪8‬‬
 ‫معادله مسیر حرکت پرتابه‬

‫موضوع آخری که می توان به بررسی آن پرداخت شکل مسیری است که پرتابه آن مسیر را در حین حرکت طی می کند‪ .‬این مسیر چه‬
‫معادله ای دارد؟ برای پاسخ به این سوال به معادلت حرکت در دو راستا توجه می کنیم‪ .‬طبق معادلتی )‪ (۱۰‬و )‪ (۱۱‬مکان متحرک را می‬
‫توان در هر لحظه تعیین نمود‪ .‬اگر زمان را بین این معادلت حذف کنیم معادله ای بدست خواهیم آورد که تغییرات ‪ y‬و ‪ x‬را به هم وابسته‬

‫و این زمان را در معادله حرکت در‬ ‫می کند‪ .‬بنابراین اگر از معادله )‪ ( ۱۰‬زمان را محاسبه کنیم ‪x f −x i‬‬
‫=‪x f =V xi tx i t‬‬
‫‪V xi‬‬
‫‪۲‬‬

‫‪۲‬‬ ‫‪V xi‬‬‫‪‬‬ ‫‪yi‬‬

‫‪ ‬‬
‫‪V xi‬‬ ‫‪i‬‬
‫‪‬‬
‫راستای ‪ y‬قرار دهیم خواهیم داشت‪ y =− ۱ g x f −x i V x f −x i  y :‬که می توان آن را به فرم ساده شده زیر نوشت‬
‫‪f‬‬

‫‪۲‬‬

‫‪۲‬‬ ‫‪V xi‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪V xi f‬‬‫‪‬‬

‫‪ y =− ۱ g x f −x i  V yi  x − x  y‬که با توجه به مقدار مولفه های سرعت به صورت زیر نیز قابل بیان است‬
‫‪f‬‬ ‫‪i‬‬ ‫‪i‬‬

‫‪۲‬‬
‫‪۱‬‬
‫‪y f =− g‬‬
‫‪‬‬
‫‪x f −x i‬‬
‫‪۲ V i cos ‬‬ ‫‪‬‬
‫‪tan   x f −x i   y i‬‬ ‫)‪(۱۸‬‬

‫به این معادله‪ ،‬معادله مسیر ذره در حال حرکت پرتابی می گویند‪ .‬این معادله در بسیاری از مسائل می تواند کاربرد داشته باشد‪ ،‬و برای هر‬
‫نوع پرتابه ای برقرار است‪.‬‬

‫مثال)‪:(۱-۴‬تحلیل ضربه کرنر‬

‫یک فوتبالیست توپی را با سرعت اولیه ‪ ۲۰‬متر بر ثانیه‬

‫تحت زاویه ‪ ۳۰‬درجه از روی نقطه کرنر سمت راست‬
‫زمین به سمت بازیکنان ایستاده جلو دروازه پرت می‬
‫کند‪ ۲.‬ثانیه بعد بازیکنی به توپ ضربه می زند‪ ،‬اگر‬
‫ضربه زده شده به توپ در آن یک تغییر مسیر ‪۹۰‬‬
‫درجه ای بوجود آورده باشد و دروازه بان در منتهی الیه گوشه سمت راست دورازه ایستاده باشد‪ ،‬تحلیل کنید آیا این توپ می تواند گل شده‬
‫باشد؟ نوع ضربه چه می تواند باشد؟‬

‫برای آنکه توپ با شرایط گفته شده گل شود باید توپ در جایی تغییر مسیر دهد که روبروی دروازه باشد‪.‬بنابراین باید محاسبه کنیم که بعد‬
‫از این دو ثانیه از زده شدن ضربه‪ ،‬توپ درچه موقعیتی از دروازه قرار دارد یعنی ارتفاع توپ از زمین و فاصله آن از نقطه کرنر چقدر است‪.‬‬
‫آیا ضربه زده شده به توپ در چارچوب دروازه قرار دارد؟ اگر ارتفاع از ارتفاع دروازه بیشتر بود و ضربه فقط تغییر مسیر ایجاد کرده باشد‪،‬‬
‫مسلما این توپ به درون دروازه نخواهد رفت و اگر توپ در فاصله ای پیش ازچارچوب دروازه یا پس از چارچوب دروازه قرار داشته باشد‪،‬‬
‫توپ باز هم گل نخواهد شد‪ .‬با این مقدمه اکنون به محاسبه مکان توپ می پردازیم‪ .‬برای محاسبه مکان معادلت ) ‪ (۱۰‬و )‪ (۱۱‬به ما کمک‬
‫می کنند‪ .‬طبق معادله )‪ (۱۰‬فاصله توپ از محل کرنر به صورت‬

‫‪۲۰×  ۳‬‬
‫=‪x f =V xi tx i  x f =V i cos ×t xi =۲۰ cos ۳۰×۲۰‬‬ ‫‪×۲=۳۴/۶۴ m‬‬
‫‪۲‬‬

‫‪9‬‬
 ‫بنابراین فاصله افقی محل ضربه تا محل کرنر ‪ ۳۴/۶۴‬متر است‪ .‬فاصله عمودی توپ تا سطح زمین در لحظه ضربه برابر است با‬

‫‪۱‬‬ ‫‪۱‬‬ ‫‪۱‬‬

‫‪y f =− g ×t ۲V yi t y i=− ۱۰×۲ ۲ ×۲۰×۲۰=۰m‬‬
‫‪۲‬‬ ‫‪۲‬‬ ‫‪۲‬‬
‫بنابراین ضربه روی سطح زمین زده شده است‪.‬‬

‫با توجه به اینکه عرض زمین بازی فوتبال از ‪ ۶۴‬تا ‪ ۷۵‬متر متغیر است و عرض دروازه ‪ ۷/۳‬متر است بنابراین فاصله نقطه کرنر تا تیرک اول‬
‫دروازه حدود ‪ ۲۸‬تا ‪ ۳۴‬متر متغیر است‪ .‬چون بازیکن با ضربه خود فقط تغییر زاویه ‪ ۹۰‬درجه ای در راستای حرکت توپ ایجاد کرده است‬
‫این توپ در هر صورت در چارچوب دروازه خواهد بود زیرا بسته به نوع زمین ضربه وارده به توپ از ‪ ۳۰‬سانتی متر تا ‪ ۷‬متر بعد از تیرک‬
‫اول بوده است و درون چارچوب خواهد بود و چون ضربه روی سطح زمین زده شده است پس به احتمال زیاد ضربه با پا زده شده است‪ .‬اگر‬
‫دروازه بان کنار تیرک اول دروازه ایستاده باشد و زمین مثل عرض ‪ ۶۴‬متر داشته باشد می تواند این توپ گل شود چون توپ تقریبا جایی‬
‫نزدیک به تیرک دوم به درون چارچوب خواهد رفت ولی اگر زمین عرض ‪ ۷۵‬متر می داشت توپ در فاصله حدود ‪ ۳۰‬سانتی متری تیرک‬
‫اول به درون چارچوب خواهد رفت و در این صورت دروازه بان توپ را به سادگی خواهد گرفت‪.‬‬

‫مثال )‪ (۲-۴‬پرش طول‬

‫مایک پاول قهرمان حال حاضر پرش طول است و رکورد او ‪ ۸/۲۵‬متر است‪ .‬اگر سرعت او در لحظه پرش ‪ ۱۱‬متر بر ثانیه بوده باشد‪ ،‬او با‬
‫چه زاویه ای پرش کرده است؟‬

‫برد برای پرتابه ای که از سطح زمین پرش کرده و به سطح زمین بر گردد از رابطه ) ‪(۱۶‬‬
‫بدست می آید بنابراین‬

‫‪۲V xi V yi V ۲i sin۲‬‬
‫=‪R‬‬ ‫=‬
‫‪g‬‬ ‫‪g‬‬
‫با توجه به اینکه برد او ‪ ۸/۲۵‬و سرعت اولیه او ‪ ۱۱‬متر بر ثانیه است داریم‪:‬‬

‫‪۱۱۲ sin ۲ ‬‬ ‫‪۱۰×۸/ ۲۵‬‬

‫=‪۸/۲۵‬‬ ‫=‪ sin۲‬‬
‫‪۱۰‬‬ ‫‪۱۲۱‬‬
‫‪۲=۴۳ =۲۱/۵‬‬
‫به نظر می رسد که مایک می توانست هنوز هم رکورد خود را افزایش دهد زیر او با‬
‫بهترین زاویه ممکن یعن ی ‪ ۴۵‬درجه پرش نکرده است‪ .‬اما با این وجود آنچه در عمل‬
‫اتفاق می افتد و امکان پذیر است پرش با زوایایی در همین حدود است و امکان پرش با‬
‫زاویه های بزرگتر وجود ندارد )چرا؟( بنابراین پرش کننده های طول عمل برای افزایش‬
‫برد خود روی سرعت پیش از پرش خود سرمایه گذاری می کنند و سعی می کنند آنرا‬
‫را افزایش دهند‪.‬‬

‫‪10‬‬
11