Anatomia

1. Układ kostny.

Układ szkieletowy – na ten układ składają się kości, stawy, chrząstki i więzadła.

Kości są to mocne, twarde twory spełniające rolę dźwignie, do której przymocowane są

mięśnie, powodując ruchy poszczególnych części ciała, poruszania się ustroju. Kości tworzą
osłony dla różnych narządów wewnętrznych. Kość zbudowana jest z tkanki kostnej, która ma
dwa rodzaje: kość zbitą i gąbczastą.

Okostna – jest to mocna, warstwa łącznotkankowa okrywająca kość z zewnątrz, spełnia ona
rolę ochronną. Ma zdolności regeneracyjne, wytwarza tkankę kostną, a po złamaniu jej
komórki kościotwórcze tworzą nową warstwę tkanki kostnej łącząc odłamek kostny. W
okostnej przebiegają liczne naczynia krwionośne i limfatyczne oraz nerwy czuciowe.

Połączenia kości:
 Włókniste – w połączeniach włóknistych czynnikiem spajającym poszczególne kości
jest tkanka łączna właściwa. Do tych połączeń należą również więzadła. Więzadła
wzmacniają stawy i nie pozwalają na oddalanie się kości, jednocześnie nie
przeszkadzają ruchom w stawach. Połączenia włókniste i chrzęstne są to połączenia
ścisłe i nieruchome.
 Chrzęstne – w połączeniach chrzestnych czynnikiem łączącym kości jest chrząstka
szklista lub włóknista. W stawach kości przylegają do siebie powierzchniami
stawowymi.
 Maziowe (stawy) - powierzchnie stawowe pokrywają główkę stawowa i pochewkę
stawową. Wszystkie te elementy z zewnątrz pokrywa torebka stawowa. Torebka
stawowa ma 2 warstwy:
o Zewnętrzną włóknista
o Wewnętrzna tzw. błona maziowa.
Wychodzą z niej kosmki wydzielające maź, która pokrywa powierzchnie stawowe i
ułatwia poruszanie się kości.

Cały kościec składa się z kości tułowia, czaszki, kończyn górnych i dolnych.
Kości tułowia dzielimy na:
 Kości kręgosłupa – kręgosłup składa się z 33 lub 34 kręgów: 7 szyjnych, 12
piersiowych, 5 lędźwiowych, 5 krzyżowych, 4-5 guzicznych. Każdy kręg zbudowany
jest z trzonu i łuku kręgowego. Trzon od przodu, a z boku i z tyłu łuk kręgowy
ograniczają kanał kręgowy. Łuk kręgowy ma 7 wyrostków.
Pierwszy kręg szyjny zwany szczytowym.
Drugi kręg szyjny zwany obrotowym.
 Kręgi piersiowe – mają dołki żebrowe jako miejsce połączenia żeber z
kręgosłupem.
 Kręgi lędźwiowe – charakteryzują się bardzo masywną budową trzonów.
 Kręgi krzyżowe – zrastają się w całość tworząc kość krzyżową.
 Kręgi guziczne – występują u człowieka w zmiennej liczbie i są w postaci
szczątkowej, i połączone ze sobą tworzą kość guziczną.

1
  Kręgosłup są to zespolone wszystkie kręgi w jedną całość. Otwory
poszczególnych kręgów nałożone na siebie tworzą kanał kręgowy, w którym
mieści się rdzeń kręgowy.
 Kości klatki piersiowej – utworzona jest przez mostek, 12 par żeber i 12 kręgów
piersiowych. Mostek ogranicza klatkę piersiową od przodu. Każde żebro składa się z 2
części. Z części tylnej – kostnej i przedniej chrzęstnej żebrowej. Od tyłu wszystkie żebra
przyczepiają się do kręgosłupa. Ze względu na połączenia z mostkiem żebra dzielimy na
prawdziwe i rzekome. Żebra prawdziwe w liczbie 7 par łączą się bezpośrednio z
mostkiem, natomiast żebra 8, 9, 10 łączą się pośrednio z mostkiem i tworzą tzw. łuk
żebrowy. Pozostałe żebra 11 i 12 są to żebra wolne, ich chrząstki żebrowe kończą się
swobodnie pomiędzy mięśniami ściany brzucha.

Kości czaszki:
Czaszkę dzielimy na: mózgoczaszkę i trzewioczszkę.
Kości czaszki mózgowej tworzą jamę czaszki, która chroni mieszczące się w niej mózgowie
(na mózgowie składa się: mózg, móżdżek i rdzeń podłużny). W czaszce mózgowej
wyróżniamy sklepienie i postawy. Patrząc od przodu ku tyłowi w sklepieniu wyróżniamy kość
czołową, ciemieniową i potyliczną. Kości te zespolone są szwami, w czaszce noworodka i
niemowlęcia kości te połączone są błonami włóknistymi zwanymi ciemiączkami. Ciemiączka
te kostnieją, a pod koniec 2 roku życia zostają zastąpione tkanką kostną.
Podstawę czaszki stanowi:
 Kość czołowa,
 Kość sitowa,
 Kość klinowa,
 Dwie kości skroniowe,
 Kość potyliczna.
Kości postawy połączone są szwami.
W kości skroniowej znajdują się narządy słuchu i równowagi.
Kość potyliczna ma otwór wielki łączący jamę czaszki z kanałem kręgowym. Przez ten otwór
przechodzi część mózgowia zwana rdzeniem przedłużonym. Rdzeń przedłużony w kanale
kręgowym przechodzi w rdzeń kręgowy.

Trzewioczaszka:
 2 kości łzowe,
 Kości nosowe,
 2 kości jarzmowe,
 2 kości podniebienne,
 Lemiesz,
 Szczęka,
 Żuchwa.
Żuchwa jest do jedyna (!) ruchoma kość połączona z czaszką (z kościami skroniowymi –
stawami).

Kończyny górne – dzielą się na kości obręczy oraz kości części wolnej kości górnej. Do
obręczy należy obojczyk i łopatka, część wolną dzielimy na ramię (k. ramienna), przedramię
(k. promieniowa i łokciowa) i kości ręki.
Kości ręki: 8 kości nadgarstka, 5 kości śródręcza oraz kości palców (paliczki). Palec pierwszy
– kciuk 2 paliczki, pozostałe 3 paliczki.

2
Kończyny dolne – kości dzieli się na: kości obręczy i kości części wolnej kończyny dolnej.
Obręcz kończyny dolnej zwana jest obręczą biodrową i składa się z 2 kości miedniczych
prawej i lewej. Kość miednicza powstaje ze zrośnięcia 3 kości: biodrowej, kulszowej i
łonowej. Miednica jest to pierścień kostny utworzony przez kość miedniczą prawą i lewą,
kość krzyżową, guziczną oraz spojenie łonowe. Część wolna kończyny dolnej – kość udowa
(k. udowa i żepka), kość podudzia (goleni: piszczel i strzałka), kości stopy (k. stępu,
śródstopia, i k. palców), kości stępu (7; skokowa i piętowa), 5 kośći śródstopia, oraz kości
palców (największy paluch 2 paliczki, reszta 3).

2. Znajomość mięśni, podział.

W obrębie głowy wyróżniamy mięśnie wyrazowe (mimiczne) oraz mięśnie związane z
niektórymi narządami (wzroku, słuchu, układu pokarmowego).
Oprócz tego występują mięśnie gładkie:
 W skórze mięśnie przywłośne,
 Mięśnie w powiekach (mięśnie tarczkowe),
 W gałce ocznej (mięśnie zwieracz i rozwieracz źrenicy, rzęskowy).
Mięśnie gładkie występują również w ścianach naczyń krwionośnych i chłonnych.
Mięśnie głowy dzielimy na 3 grupy:
1) Mięśnie wyrazowe (mimiczne) – odpowiadają za mimikę twarzy, odzwierciedlają
stany psychiczne osobnika (np. radość). Mięśnie te głównie działają na skórę twarzy,
przyczepiają się do niej jednym końcem, mięśnie te są cienkie, płaskie, z wyjątkiem
mięśnia policzkowego. Wszystkie unerwienia są przez nerw twarzowy.
2) Mięśnie żwaczowe,
3) Mięśnie powstające w łączności z narządem wzroku, słuchu i początkowym
odcinkiem przewodu pokarmowego (język).
I. Mięśnie sklepienia czaszki:
 Parzysty mięsień czołowo – potyliczny – ma on 2 brzuśce połączone
czepcem ścięgnistym, mięsień ten wraz z mięsień ciemienowo –
skroniowym tworzy naczesze. Przedłużenie tego mięśnia jest mięsień
podłużny nosa biegnący na grzbiecie nosa.
II. Mięśnie małżowiny usznej – są to mięśnie krótkie:
 Uszny przedni,
 Uszny górny,
 Uszny tylni.
Są to mięśnie o charakterze zanikowym.
III. Mięśnie otaczające szpary powiekowe:
 Okrężny oka – ma 3 części: powiekowa, oczodołowa, łzowa. Część
powiekowa przebiega w powiece górnej i dolnej.
 Mięsień marszczycie brwi,
 Mięsień nozdrzy – mięsień nosowy, mięsień obniżający przegrodę,
 Mięsień otaczające szparę ust – okrężne, biegnące promienisto w
zależności od przebiegu wokół. Jednym z okrężnych mięśni jest okrężny
ust, leżący w wardze górnej i dolnej. Mięsień ten nie ma przyczepów
kostnych. Czynności tego mięśnia:
 Zwieranie szpary ust,
 Przyciska wargi do zębów,
 Wysuwa wargi do przodu.
Warga górna i dolna mogą poruszać się oddzielnie:
 Mięśnie trzysieczne,
 Mięsień jarzmowy większy,

3
  Mięsień jarzmowy mniejszy,
 Mięsień dźwigacz wargi górnej i skrzydła nosa,
 Mięsień dźwigacz wargi górnej,
 Mięsień śmiechowy – pociąga on kąt ust i wywołuje
zagłębienia policzka zwane dołkiem śmiechowym,
 Mięsień dźwigacz kąta ust,
 Mięsień policzkowy, który leży w ścianie policzka, na
wysokości pomiędzy pierwszym a drugim trzonowcem
górnym, jest ten mięsień przebity przewodem ślinianki
przyusznej. Jego czynnik to przycisk policzków do zębów (m.
trębaczy), pociąganie ust w kierunku bocznym,
 Mięsień obniżasz kąta ust,
 Mięsień obniżasz wargi dolnej,
 Mięsień bródkowy.

Szyja – na szyi właściwej widoczne są 2 skośnie przebiegające wyniosłości spowodowane

przez mięsnie mostkowo – sutkowo – obojczykowe. Między nimi powyżej wcięcia szyjnego
mostka znajduje się dół nadrostkowy. Bocznie od tego dołu między głowami mięsni
mostkowo – sutkowo – obojczykowych znajduje się dół nadobojczykowy mniejszy. Bocznie
od mięśnia mostkowo – sutkowo – obojczykowego bezpośrednio nad mostkiem występuje dół
nadobojczykowy większy.
Okolice szyi:
 Parzysta boczna szyi (lewa/prawa),
 Do przodu od niej występuje okolica przednia szyi, w niej znajduje się okolica
pośrodkowa szyi, w okolicy pośrodkowej szyi nad kością gnykową mamy okolicę
podbródkową, a na wysokości gnykowej mamy okolicę gnykową.
 Poniżej okolicy gnykowej mamy podgnykową, krtaniową i tarczkową.
Mięśnie szyi: dzielą się na powierzchowne, środkowe i głębokie. Do powierzchniowych
zaliczamy:
 Mięsień szeroki szyi,
 Mięsień mostkowo – obojczykowo – sutkowy.
Mięśnie te należą do mięśni wyrazowych, leżą pod skórką w okolicy bocznej i przedniej szyi.
Miesień mostkowo – sutkowo – obojczykowy przebiega skośnie od wyrostka sutkowego do
rękojeści mostka (głowa przyśrodkowa), natomiast głowa boczna przyczepia się do końca
mostkowego obojczyka. Leżą one w okolicy bocznej i przedniej szyi. Granica środkowa
dzieli się na mięśnie nadgnykowe i podgnykowe:
Nadgnykowe:
o Żuchwowo – gnykowy,
o Bródkowo – gnykowy,
o Dwubruźcowy,
o Rylcowo – gnykowy.
Podgnykowe:
o Mostkowo – gnykowy,
o Mostkowo – tarczycowy,
o Tarczowo – gnykowy,
o Łopatkowo – gnykowy.
Grupy głębokie należą mięśnie pochyłe (przedni środkowy i tylny) i przedkręgowe.

3. Okolice głowy.

4
 W części mózgowej wyróżniamy okolice:
o Czołowa,
o Parzyste ciemieniowe,
o Potyliczną,
o Parzyste skroniowe,
o Parzyste sutkowe.
W części trzewnej mamy okolicę nosową położoną pośrodkowo, a pod nią leży jama
nosowa, okolice ust i budkowa.
Bocznie znajduje się parzysta okolica podoczodołowa z oczodołem. Po obu stronach twarzy
w okolicy pośrodkowej wyróżniamy dwie okolice boczne, do nich zaliczamy okolice
podoczodołową, jarzmową, policzkową, przyusznico – żwaczowa.
Okolica czołowo – ciemieniowo potyliczna I, Budowa warstwowa:
 Skóra owłosiona, oprócz czoła,
 Tkanka podskórna i tłuszczowa,
 Mięśnie,
 Okostna,
 Kości sklepienia czaszki,
 Opona twarda.
Okolica sutkowa:
Jej granica odpowiada obrysom wyrostka sutkowego kości skroniowej.
Okolica nosowa:
Obejmuje nos zewnętrzny.

4. Linie topograficzne ciała.

Na szyi wyróżniamy trójkąt topograficzny.
Na powierzchni ciała przeprowadza się linie topograficzne, które ułatwiają rzutowanie
narządów:
Linia pośrodkowa przednia - Biegnie od szczytu głowy przez środek czoła, środek wcięcia
szyjnego rękojeści mostka do środka brzegu spojenia łonowego
Linia pośrodkowa tylna – Biegnie od szczytu głowy przez wyrostki kolczyste kręgów do
wierzchołka kości guzicznej (inaczej kość ogonowa)
Linia pachowa - Zaczyna się w szczycie dołu pachowego i biegnie po bocznej ścianie
klatki piersiowej
Linia pachowa przednia – Biegnie od fałdu pachowego przedniego pionowo w dół po
ścianach bocznych klatki piersiowej
Linia pachowa przednia – Biegnie od fałdu pachowego tylnego w dół (brzeg mięśnia
najszerszego grzbietu
Linia łopatkowa - Biegnie przez dolny kąt łopatki równolegle do linii pachowej
Linia środkowo-obojczykowa (sutkowa) - Rozpoczyna się w połowie obojczyka i biegnie
do brzegu dolnego klatki piersiowej. Biegnie równolegle do linii pośrodkowej przedniej
Linia mostkowa - Biegnie wzdłuż bocznego brzegu mostka
Linia przymostkowa – Biegnie w połowie odległości pomiędzy linią mostkową a środkowo
obojczykową)
Linia przykręgowa – $biegnie w połowie odległości między pośrodkową tylnią a łopatkową

5. Okolice kończyn.
Kończyna górna :
- okolica barkowa,
- okolica naramienna,

5
- okolice ramienia: przednia, tylna, przyśrodkowa i boczna,
- okolice łokciowe: przednia, tylna, przyśrodkowa i boczna,
- okolice przedramienia: przednią, tylną, przyrodkową i boczną,
- grzbiet ręki,
- dłoń,
- okolice dłoniowe i grzbietowe palców.
Kończyna dolna :
- okolica miedniczna,
- okolica pośladkowa,
- okolica podpachwinowa,
- okolica krętarzowa,
- okolice uda: przednia, tylna, przyśrodkowa i boczna,
- okolice kolana: przednia i tylna,
- okolica rzepkowa,
- okolice goleni: przednia, tylna, przyśrodkowa i boczna,
- okolica łydkowa,
- okolica piętowa,
- okolica kostkowa przyśrodkowa i boczna,
- okolica zakostkowa przyśrodkowa i boczna,
- grzbiet stopy,
- podeszwa,
- okolice palców,

6. Pojęcie nosa zewnętrznego.

Nosem zewnętrznym nazywamy wystające ponad powierzchnie twarzy sklepienie jamy
nosowej. Jego powierzchnie boczne są kształtu trójkątnego, w górnej części ma szkielet
kostny. Ściany boczne łączą się z sobą ku przodowi i tworzą grzbiet nosa, jego część dolna
jest nieco wypukła i ruchoma nosi nazwę skrzydełka nosa i nie ma zrębu kostnego. Od
reszty nosa oddziela ją bruzda skrzydłowa.
Grzbiet nosa przechodzi ku górze na gładziznę od której jest oddzielony zagłębieniem i
tworzy nasadę nosa, a u dołu podstawę nosa. Podstawa ku przodowi tworzy koniec nosa,
jest on kształtu trójkąta, bocznie ograniczają ją skrzydła nosa. Część środkową tworzy część
błoniastą nosa. Skrzydła nosa i część błoniasta to ograniczenie nozdrzy przednich. Szkielet
nosa tworzą chrząstki, kości i łączą je błoną łącznotkankową. Pokrywają je od zewnątrz
mięśnie i skóra. Od wewnątrz jama nosowa jest wyłożona błoną śluzową. Jedynie
przedsionki nosa wyścieła skóra.

7. Pojęcia ucha zewnętrznego.

Ucho zewnętrzne składa się z małżowiny usznej i przewodu słuchowego zewnętrznego.
Małżowina uszna posiada szkielet zbudowany z chrząstki sprężystej, dzięki czemu można ją
odkształcać – stale powraca do pierwotnej formy. Złamania małżowiny usznej są
rzadkością. Kształt małżowiny usznej jest różny i zależy od cech dziedzicznych.
Szkielet chrzęstny ucha składa się z chrząstki małżowiny usznej, która łączy się z chrząstką
przewodu słuchu zewnętrznego.
Dolna część małżowiny usznej to tzw. płatek, nie posiada chrząstki. Jest on wolny lub
przyrośnięty do powierzchni policzka.
Małżowina uszna jest bardzo ukrwiona i posiada barwę różową.
Przewód słuchu zewnętrznego w 1/3 utworzony jest przez chrząstkę, a w 2/3 przebiega w
kości skroniowe. Z tego względu dzieli się go na chrząstkowy i kostny.

6
 Przewód słuchowy wysłany jest skórą, która w części chrzęstnej zawiera krótkie grube
włosy, towarzyszą im gruczoły łojowe, których wydzielina miesza się ze złuszczonym
nabłonkiem tworząc woskowinę. Woskowina to rozrzedzona wydzielina gruczołów
apokryfowych zwanych gruczołami woskowinowymi.

8. Jama ustna.
Jest to początkowy odcinek przewodu pokarmowego otwarty od przodu szparą ust, które
ograniczają wargi. Przejście jamy ust w jamę gardła stanowi cieśninę – gardziel.
W jamie ustnej wyróżniamy: przedsionek jamy ustnej i jamę ustną właściwą. Oddzielone są
od siebie one 2 szeregami zębów górnych i dolnych.
Przedsionek jest to przestrzeń zawarta pomiędzy powierzchnią tylną warg, a powierzchniami
zębów górnych i dolnych. Jama ustna właściwa – przestrzeń ograniczona przez powierzchnie
tylne łuków zębowych górnych i dolnych. Od góry przez podniebienie, od dołu przez dno
jamy ustnej i język, błonę śluzową, policzki i warg przechodzi w błonę śluzową dziąseł
szczęki i żuchwy, tworzy u góry i u dołu zagięcia zwane sklepieniem przedsionka górna i
dolna.

9. Staw skroniowo – żuchwowy.

Staw skroniowo – żuchwowy jest to staw parzysty lewi i prawy, anatomicznie są to
stawy samodzielne, a czynnościowo sprzężone tzn., że ruchy zachodzą w nich równocześnie.
Niemożliwy jest ruch tylko w jednym stawie. Powierzchnie stawowe utworzone są z jednej
strony przez głowę żuchwy, a z drugiej przez dół żuchwowy i guzek stawowy kości
skroniowej. Tworami dodatkowymi są krążek stawowy oraz więzadła boczne. Ruchy w tym
stawie są złożone i w uproszczeniu możemy je przedstawić następująco: podnoszenie i
obniżanie żuchwy, wysuwanie i cofanie oraz ruchy żucia (mielenia).
Wszystkie ruchy żuchwy w tym stawie powodowane są przez mięśnie żucia (m. żwaczowe).
Mięśnie żwacz, skroniowy, skrzydłowy – przyśrodkowy, skrzydłowy – boczny – mięśnie te
unerwione są przez włókna ruchowe nerwu trój dzielnego (V) przez 3 gałęzie tzw. nerw
żuchwowy.

10. Granice głowy, szyi, klatki piersiowej, brzucha, miednicy.

Granice głowy:
Głowa od dołu graniczy z szyją, granica między nimi przebiega wzdłuż dolnego
brzegu żuchwy, a następnie dolną linią do szczytu wyrostka sutkowego wzdłuż kresy
karkowej górnej do guzowatości potylicznej zewnętrznej.

Granice szyi:
Górna granica to głowa. Granica dolna przebiega przez wcięcie szyjne mostka,
obojczyki, do stawów barkowo – obojczykowych, a od nich linią umowną do mostka
kolczastego 7 kręgu szyjnego.
Szyje dzieli się na szyje właściwą i karkową. Granica między nimi to linia łącząca wyrostki
sutkowe ze stawami barkowo – obojczykowymi. Część szyi leząca do przodu od tej linii to
część właściwa, natomiast część leżąca do tyłu od tej linii to kark.

Granice klatki piersiowej:

Górna granica klatki piersiowej to dolna granica szyi. Dolna granica klatki piersiowej
przebiega od wyrostków mieczykowych mostka, wzdłuż łuku żeber, poprzez przednie końce
żeber wolnych, dolnej wzdłuż 12 żebra do 12 kręgu piersiowego.
Od kończyny górnej oddziela klatkę piersiową bruzda naramienno – piersiowa.

7
Na ścianie przedniej klatki piersiowej przeprowadzono pionowe linie przechodzące przez
określone punkty:
1) Linia pośrodkowa przednia przechodząca przez środek mostka,
2) Linia mostkowa przechodząca przez brzeg trzonu mostka,
3) Linia środkowo – obojczykowa (sutkowa) przechodząca przez środek obojczyka,
4) Linia przymostkowa przechodzi w połowie odległości pomiędzy linią mostkową a
linią środkowo – obojczykową.
Na bocznej ścianie klatki piersiowej mamy 3 linie pachowe:
1) Przednia – przechodzi przez fałd pachowy przedni,
2) Środkowa – przechodzi przez dół pachowy (środek),
3) Tylna – przechodzi przez fałd pachowy tylny.
Na grzbiecie wyróżniano:
1) Linie pośrodkową – tylną przechodzącą przez wyrostek kolczasty kręgów
piersiowych.
2) Następna linia to linia przykręcona przechodząca przez końce wyrostków
poprzecznych kręgów piersiowych.
3) Linia łopatkowa przechodzi przez kąt dolny pachy.

Granice brzucha:
Górna granica brzucha to dolna granica klatki piersiowej. Brzuch stanowi część tułowia
poniżej klatki piersiowej, której pole przednio – boczne to brzuch w ścisłym tego słowa
znaczeniu, a pole tylne stanowi grzbiet.
Dolna granica brzucha przebiega przez grzebienie kości biodrowych, następnie przez bruzdy
pachwin (wpuklenie skóry nad więzadłem pachwinowym) przez górny brzeg spojenia
łonowe.
Brzuch podzielono na okolice. Przeprowadzono 2 linie poprzeczne: górna, przez najniższe
punkty 10 żeber (szczyty łuków żebrowych), dolna to linia łącząca kolce biodrowe przednie –
górne, i te 2 linie dzielą brzuch na 3 główne okolice: nadbrzusze, śródbrzusze i podbrzusze.
Następnie przeprowadzono linie pionowe z lewej i prawej strony, i begną one wzdłuż
bocznych brzegów mięśni prostych. Linie te dzielą każdą z okolic na 3 części: śródkową –
nieparzystą i 2 symetryczne boczne.
W nadbrzuszu wyróżniamy okolice podżebrową prawą i lewą zwaną podżebrzem.
Miedzy nimi mamy okolice nadbrzusza, w środkowym brzuchu mamy 2 okolice boczne
brzucha i okolicę pępkową. W podbrzuszu mamy 2 okolice pachwinowe i okolice łonową.
Przepukliny ściany brzucha jest to przemieszczenie poza granice jamy brzusznej
niektórych narządów lub ich części. Dokonuje się to przez otwory lub szczeliny wrodzone lub
nabyte. Nabyte mogą powstawać w tkance bliznowatej po urazach lub po zabiegu
operacyjnym. Składowe przepukliny brzucha: wrota przepukliny (miejsca przez które
wychodzą przepukliny), worek przepuklinowy (uwypuklenie otrzewnej ściennej), zawartość
przepukliny (np. pętle jelitowe).
Przyczyny:
 Wzmożone ciśnienie w jamie brzucha,
 Niedorozwój mięśniowy warstwy brzucha.
Miejsca zmniejszonego oporu:
 Pępek,
 Kresa biała,
 Trójkąt lędźwiowy,
 Ścięgnista przestrzeń lędźwiowa na tylnej ścianie brzucha,
 Przepona (rozgór przełykowy),
 Kanał pachwinowy.

8
11. Nerwy czaszkowe.
Podstawowym elementem układu nerwowego jest neuron. Układ nerwowy dzielimy na
ośrodkowy i obwodowy. Do ośrodkowego zaliczamy mózgowie i rdzeń kręgowy. W skład
mózgowia wchodzi mózg, móżdżek i rdzeń przedłużony, do obwodowego zaliczmy nerwy
czaszkowe i rdzeniowe. Czaszkowe XII oznaczone rzymskimi opuszczają one czaszkę
przez otwory w jej podstawie, dzieli się je na 2 kategorie:
 Wyłącznie czuciowe – I, II, VIII,
 Wyłącznie ruchowe – IV, VI, XI, XII,
 Mieszane – III, V, VII, IX, X.
I. Nerwy węchowe,
II. Nerw wzrokowy,
III. Nerw okoruchowy,
IV. Nerw bloczkowy,
V. Nerw trójdzielny,
VI. Nerw odwodzący,
VII. Nerw twarzowy,
VIII. Nerw przedsionkowo – ślimakowy,
IX. Nerw językowo – gardłowy,
X. Nerw błędny,
XI. Nerw dodatkowy,
XII. Nerw podjęzykowy.

Nerwy rdzeniowe – powstają z połączenia ruchomego korzenia brzusznego odchodzącego od

rdzenia kręgowego z czuciowym korzeniem grzbietu, rozpoczyna się w zwoju rdzeniowy. W
skład nerwy rdzeniowego wchodzą włókna ruchowe, czuciowe i autonomiczne. Nerw
rdzeniowy jest to 31 par: 8 szyjnych, 12 piersiowych, 5 lędźwiowych. 5 krzyżowych, 1
guziczny.

Układ autonomiczny dzieli się na część obowodwą i ośrodkową. Do części ośrodkowej należą
jądra występujące w pniu mózgu oraz skupienia komórek nerwowych w rdzeniu kręgowym.
Do części obwodowej należą zwoje i nerwy. Pod względem autonomicznym układ
czynnościowy dzieli się na część współczulną (sympatyczną), należą tu ciała komórek
neuronów przedzwojowych (odcinek 8 szyjny, cały piersiowy, pierwsze 3 odcinki
lędźwiowego rdzenia kręgowego). Część przywspółczulna (parasympatyczna) to włókna
przedzwyczjowe pierwszych neuronów przywspółczulnych, ośrodkowy układ nerwowy w
obrębie czaszki i części krzyżowej rdzenia kręgowego.

12. Zakres unerwienia V i VII.

Nerw trójdzielny (V) – to nerw zbudowany z włókien czuciowych i ruchowych, od zwoju
tego nerwu odchodzą 3 gałęzie:
a. 1 – nerw oczny, unerwia czuciowo oponę twardą, skórę czoła, skórę powieki
górnej, grzbiet nosa, spojówkę, rogówkę, twardówkę, tęczówkę, ciało
rzęskowe, naczyniówkę, błonę śluzową przednią górną jamy nosowej oraz
zatoki – czołową, klinową i komórki sitowe.
b. 2 – nerw szczękowy, unerwia oponę twardą, przegrodę nosa, zęby górne,
powiekę dolną, wargę górną, dziąsła, błonę śluzową policzka.
c. 3 – nerw żuchwowy, unerwia mięśnie żucia, czuciowo unerwia policzek,
ruchowo 2/3 przednie języka, unerwia zęby dolne, skórę części dolnej

9
 policzka, bródkę, wargę dolną, skroń, małżowinę uszną, skórę przewodu
słuchu zewnętrznego, dziąsła dolne.
Unerwienie czuciowe nerwu III-dzielnego możemy podzielić na obszary skóry i
błony śluzowej

Nerw twarzowy VII – to nerw ruchowy, unerwia mięśnie mimiczne twarzy wraz z:
a) Mięśniem szerokim szyi,
b) Mięśniem naczasznym,
c) Niektóre mięśnie nadgdykowe.
Uszkodzenie tego nerwu prowadzi do porażenia (niedowładu) wszystkich mięśni połowy
twarzy.
Porażenie gałęzi górnej prowadzi do zaburzenia zamykania powiek z towarzyszącym
łzawieniem. Chory nie zamyka oka, szpara powiek jest rozszerzona i nie marszczy czoła.
Porażenie gałęzi dolnej powoduje – opadanie kąta ust i przeciągniecie ust na stronę
zdrową (objaw fajkowy).
Przy całkowitym porażeniu jednostronnym, twarz staje się asymetryczna, bruzda nosowo-
wargowa jest wygładzona.
Wykonując zabieg na bocznej powierzchni twarzy należy pamiętać o wachlarzowatym i
powierzchniowo przebiegu gałęzi nerwu III-dzielnego. Cięcia należy wykonać poziomo,
nigdy nie pionowo.

13. Grupy węzłów chłonnych głowy i szyi.

Układ chłonny głowy reprezentowany jest przez drobne naczynia oraz węzły chłonne.
Występuje na granicy głowy i szyi, nie ma ich na sklepieniu, jedne zalicza do węzłów
szyi, a inne do głowy.
Węzły chłonne: zamałżowinowe, przusznicze, policzkowe, podoczodołowe,
podbródkowe, podżuchwowe, przyżychwowe, zagardłowe, potyliczne.
Mogą one się stać etapami (drogami) schorzeń zapalnych i nowotworowych.
Mamy 3 grupy węzłów chłonnych na szyi – węzły szyjne głębokie (10-20).
Okolica tarczowa mieści się w okolicy ośrodkowej szyi. W tej okolicy leży tarczyca,
odcinek szyjny tarczycy, przełyk, nerwy krtaniowe wsteczne, węzły chłonne.

14. Zatoki przynosowe.

Są to przestrzenie wypełnione błoną śluzową stanowiącą dalszy ciąg błony śluzowej
jamy nosowej. Przestrzenie te wypełnione są powietrzem. Zatoki pełnią funkcję
rezonatorów głosu oraz mają znaczenie w utrzymaniu stałej temperatury w okolicy
podstawy czaszki.
Największe zatoki – szczękowe lewe i prawe, później czołowe, klinowa i komórki
sitowe.

15. Budowa wargi, czerwieni wargowej i policzka.

Wargi – górna i dolna ograniczają szparę ust i łącząc się ku bokowi tworzy kąty ust.
Na powierzchni twarzy obustronnie oddziela wargę od policzka bruzda nosowo –
wargowa. Pomiędzy podstawą wargi dolnej a bródką biegnie bruzda wargi brudki. Od
przegrody nosa w dół biegnie po wardze górnej rynienka przynosowa zakończona u
dołu guzkiem wargi górnej. Powierzchnia wewnętrzna wargi pokryta jest błoną
śluzową przechodzącą na dziąsła.
Przejście skóry wargi w błonę śluzową wytwarza część pośrednią wargi, czyli
czerwień wargową. W tej czerwieni nabłonek nie posiada warstwy zrogowaciałej oraz

10
 nie ma barwnika, nie ma gruczołów potowych, posiada gruczoły łojowe, które chronią
przed wysychaniem. Pod nabłonkiem występuje warstwa tkanki łącznej z obwicie
unaczynionymi brodawkami. Warstwa nabłonka jest bardzo cienka, w wyniku, czego
nadaje charakterystyczny kolor. Pod błoną śluzową znajdują się liczne, drobne
gruczoły ślinowe, surowiczo śluzowe zwane gruczołami wargowymi. W miejscu
przejścia błony śluzowej wargi dziąsła w płaszcz pośrodkowy, zarówno w wardze
górnej jak i dolnej widzimy fałd błony śluzowej tzw. wędzidełko górne.
Policzki – jego budowa jest podobna do budowy warg. Tworzą je kolejne warstwy od
zewnątrz:
 Skóra (owłosiona u mężczyzn),
 Tkanka tłuszczowa,
 Powięź policzkowo – gardłowa,
 Mięsień policzkowy,
 Gruczoły policzkowe śluzowo – surowicze,
 Błona śluzowa.
Dziąsła stanową przedłużenie błony śluzowej jamy ustnej pokrywające wyrostki
zębodołu szczęki i żuchwy, i obejmują szyjki zębów. Dziąsła wypełniają przestrzenie
między zębowe tworząc brodawki między zębowe.
Podniebienie – dzieli się na część przednią (twardą) i tylnią (miękką). Błona śluzowa
w przedniej części podniebienia twardego jest silnie zrośnięta z okostną. Podniebienie
twarde zawiera zrąb kostny. Podniebienie miękkie utworzone jest przez 2 warstwy:
błonę śluzową górną i dolną oraz mięśnie i gruczoły.

16. Położenie gruczołu sutkowego.

Klatka piersiowa – gruczoł piersiowy (sutkowy) leży w powierzchownej ścianie klatki
piersiowej, dokładnie leży on na powięzi pokrytym mięśniem piersiowym większym i
zębatym przednim. Jest to gruczoł skórny – laktacyjny.
Podstawa tego gruczołu leży pomiędzy trzecim a siódmym żebrem, dokładnie
pomiędzy linią przymostkową a pachową środkową. Zmienność położenia sutka jest
duża, związane jest to z wiekiem, jego czynnością, a także cechami osobniczymi. Jego
podstawą jest przesuwalna względem powięzi, nie przesuwanie świadczy o procesie
chorobowym.
U mężczyzn położenie brodawkowo sutkowe jest stałe ( 4przestrzeń międzyżebrowa,
w linii środkowo – obojczykowej, sutkowy).
U kobiet położenie brodawki jest zmienne.

17. Opłucna.
Ściany jamy piersiowej pokryte są błoną surowiczą zwaną opłucną ścienną.
Dzieli ją na:
 Opłucną żebrową,
 Opłucną przeponową,
 Opłucną śródpiersiową.
Płuca pokryte są opłucną – płucną.
Między opłucną ścienna, a opłucną – płucną występuje szczelina włosowata
wypełniona niewielką ilością płynu surowiczego. Jest to jama opłucnej.

18. Otrzewna.
Jest to błona surowicze, w której części wyściela od wewnętrznej ściany jamy
brzusznej i miednicy (otrzewna ścienna). Natomiast otrzewna pokrywa niektóre
narządy to otrzewna trzewna. Pomiędzy nimi znajdują się: szczelinowata przestrzeń

11
 wypełniona płynem surowiczym i nosząca nazwę jamy otrzewnej. Przejście otrzewnej
ściennej w otrzewną trzewną nosi nazwę kreski. Kreska to podwójna blaszka
otrzewnej.
Narządy jamy brzusznej dzielą się na narządy leżące wewnątrz otrzewnej lub zewnątrz
otrzewnej.

19. Przepona.
Dolną ściankę klatki piersiowej tworzy przeponę. Jest to płaski cienki mięsień
uwypuklony ku górze. Wyróżniamy w nim część lędźwiową, żebrową i mostkową,
najszersza jest część żebrowa. Przez przeponę do jamy brzusznej przechodzi przełyk,
naczynia (aorta) oraz nerwy.

20. Śródpiersie.
Śródpiersie jest ograniczona od przodu powierzchnią wewnętrzną mostka, a od tyłu
trzonami kręgów piersiowych. Od boków opłucną ścięgną, a od dołu środkiem
ścięgnistym przepony.
Najważniejszym narządem Śródpiersie jest serce objęte workiem osierdziowym, ta
część nosi nazwę śródpiersia środkowego. Przestrzeń leży poniżej, to śródpiersie
górne, do przodu to Śródpiersie przednie, do tyłu tylne.
Klasyczny podział dzieli Śródpiersie przednie i tylne. Granicą jest płaszczyzna
prowadzona przez tchawice i jej rozdwojenie. W Śródpiersie przednim znajduje się
grasica (u dzieci), u dorosłych grasica tłuszczowa.

21. Podział mózgowia.

Przodomózgowie
1) Kresomózgowie,
o Kresomózgowie parzyste
o Kresomózgowie nieparzyste
2) Międzymózgowie
o Wzgórzomózgowie
o Podwzgórze
o Komora trzecia
o Niskowzgórze
Śródmózgowie
o Konary mózgu
o Wodociąg śródmózgowia,
o Pokrywa śródmózgowia
Tyłomózgowie
1) Tyłomózgowie wtórne
o Most
o Móżdżek
2) Rdzeniomózgowie
o Rdzeń przedłużony

22. Kanał pachwinowy.

Występuje on na wysokości więzadła pachwinowego, ma on skośny przebieg, długość
około 4-6cm. Kanał ten jest drogą, którą zstępuje jądro wraz z nasieniowodem w
przestrzeni zaotrzewnowej jamy brzusznej do worka mosznowego.
Kanał ten jest najczęstszą przepukliną jamy brzucha.
Miejsca zmniejszonego oporu jamy brzusznej (są to miejsca występowania
przepukliny, przepuklina to przemieszczenie narządu jamy brzusznej):

12
  Pępek,
 Kresa biała (krzyżują się włókna rozścięgiem mięśni płaskich brzucha),
 Trójkąt lędźwiowy,
 W przeponie – rozgór przełykowy,
 Kanał pachwinowy.

23. Trójkąt udowy.

Trójkąt udowy – jego podstawę stanowi więzadło pachwinowe, brzeg boczny
utworzony jest przez mięsień krawiecki, a od przyśrodka przez mięsień przywodziciel
długi.
Wierzch znajduje się w miejscu przecięcia tych mięsni i przechodzi w kanał
przywodziciela. Na dnie trójkąta znajduje się zagłębienie tzw. dół biodrowo – łonowy.
Zawartość trójkąta udowego:
o Tętnica i żyła udowa,
o Gałąź udowa nerwu płciowo – udowego,
o Nerw udowy,
o Węzły chłonne pachwinowe głębokie oraz naczynia chłonne.

24. Dół pachowy i jama pachy.

Jama pachowa – jest to przestrzeń pomiędzy mięśniami znajdującymi się powyżej
dołu pachowego. Wyróżniamy ścianę przednią (m. piersiowy większy i mniejszy),
tylną (m. najszerszy grzbietu, podłopatkowy i obły większy), ściana przyśrodkowa (m.
zębaty przedni), ściana boczna (kość ramienna i m. kurczowo – ramienny). W ścianie
tylnej jamy, mamy 2 otwory: boczny (czworoboczny), przyśrodkowy (trójboczny).
Przez otwory te przechodzą tętnice z towarzyszącymi im naczyniami żylnymi oraz
chłonne.
Zawartość jamy pachowej:
 Tętnica pachowa z odgałęzieniami,
 Żyła pachowa z dopływami,
 Splot ramienny (część podobojczykowa),
 Węzły chłonne,
 Tkanka łączna tłuszczwa.
Węzły chłonne pachowe dzielą się na: środkowe, szczytowe, podłopatkowe i
piersiowe.

25. Dół podkolanowy.

Dół podkolanowy jest to przestrzeń o kształcie równoległoboku z góry i z boku, jest
ograniczony przez mięsień dwugłowy uda. Od góry i od strony przyśrodkowej
ogranicza go mięsień półścięgnisty i półbłoniasty. Od dołu przez mięsień brzuchaty
łydki. Dno tworzy kość udowa, tylna ściana torebki stawowej, więzadło podkolanowe
skośne. Leży tu mięsień podkolanowy, tkanka łączna, tkanka tłuszczowa, tętnica i żyła
podkolanowa, nerw piszczelowy.

26. Różnice w budowie kostnej miednicy męskiej i żeńskiej

 Żeńska – szeroko rozstawione talerze biodrowe, ściany miednicy ułożone są
równolegle, kąt podłonowy jest prosty i zaokrąglony, kość krzyżowa szeroka i
płaska, promotorium łagodne i płaskie.
 Męska – węższe rozstawienie talerzy biodrowych, ściany miednicy ułożone
zbieżnie ku dołowi, jest głębsza od żeńskiej, kąt łonowy ostry – mniej od 90st,
kość krzyżowa wąska i wygięta, promotorium ostre.

13
 Różnice wynikają z funkcji, jaką ma pełnić miednica. Miednica żeńska stanowi
obramowanie kostne kanału, przez który w czasie porodu przechodzi płód, stąd jest
ona niższa i obszerniejsza od miednicy męskiej.

27. Krocze, okolice krocza.

Krocze – pomiędzy zewnętrznymi narządami płciowymi, a odbytem z boku
ograniczony bruzdami płciowo – udowymi.
Okolica kroczowa odpowiada głębiej leżącemu dnu miednicy z jego obramowaniem.
Okolicę tą dzieli się (linia między kulszowa) na część przednią (okolica moczowo –
płciowa) i część tylną (okolicę odbytową).

28. Dół łokciowy i okolice.

W dole łokciowym pod rozcięgnem np. dwugłowy ramienia, tętnica ramienna dzieli
się na promieniową i łokciową
Dół łokciowy zlokalizowany jest na przedniej stronie zgięcia łokciowego. Od strony
przyśrodkowej ogranicza go mięsień nawrotny obły, a bocznej mięsień ramienno-
promieniowy i mięśnie prostowniki promieniowe nadgarstka. Od przodu pokrywa go
powięź łokciowa (miejsce przejścia powięzi ramienia w powięź przedramienia). Dno
dołu stanowi mięsień ramienny i ścięgno końcowe mięśnia dwugłowego ramienia.
Ścięgno to dzieli dół na dwie bruzdy. W bruździe promieniowej leży nerw
promieniowy. Druga z bruzd - łokciowa, pokryta jest od strony przedniej przez
rozcięgno mięśnia dwugłowego ramienia. Biegnie tędy tętnica ramienna i jej dwie
końcowe gałęzie - promieniowa i łokciowa, oraz nerw pośrodkowy. Pod skórą dołu
łokciowego znajdują się żyły powierzchowne: w bruździe łokciowej żyła odłokciowa,
a w bruździe promieniowej żyła odpromieniowa.

29. Miejsca wyczuwania tętna na kończynie górnej.

 Na tętnicy pachowej, w dole pachowym, przy odwiedzonym ramieniu, do tyłu od
fałdu pachowego przedniego,
 Na tętnicy ramiennej, w bruździe przyśrodkowej mięśnia dwugłowego ramienia,
 Na tętnicy promieniowej, w dolnej części przedramienia przy dalszym końcu kości
promieniowej.

30. Okolice kończyny górnej i dolnej.

Kończyna górna – okolice obręczy: podobojczykowa, pachowa, łopatkowa,
naramienna, barkowa.
Okolica pachowa – należy do niej dół pachowy i jama pachowa. Dół pachowy jest
przestrzenią zwartą między skórą klatki piersiowej a przyśrodkową powierzchnią
ramienia. Od przodu ogranicza fałd pachowy przedni utworzony przez brzeg mięśnia
piersiowego większego (tkanka podskórna i skóra), z tyłu fałd pachowy tylni
utworzony przez brzeg przedni mięśnia najszerszego grzbietu (tkanka podskórna i
skóra). Sklepienie dołu jest dnem, czyli podstawą jamy pachowej. Sklepienie to jest
stworzone przez skórę zrośniętą z powięzią pachową. Dół pachowy jest największy
przy odwiedzonym ramieniu.
Okolica łokciowa – do niej należy dół łokciowy, ograniczona jest od strony
przyśrodkowej przez miesień nawrotny obły, od strony bocznej przez mięsień
ramienno – promieniowy, dno stanowi mięsień ramienny i ścięgno mięśnia
dwugłowego ramienia, dzieli ono dół łokciowy na część przyśrodkową i boczną.

14
 Zwartość części przyśrodkowej to: tętnica i żyła ramienna, oraz nerw przysrodkowy, w
części bocznej nerw promieniowy i tętnica poboczna promieniowa.
Kończyna dolna – okolice kończyny dolnej: okolica pośladkowa jest to obszar zajęty
przez mięśnie pośladkowe od góry ogranicza go grzebień biodrowy, od dołu bruzda
pośladkowa. Od strony pośladka linia pośladkowa przebiega od kolca biodrowego
przed górnego do krętarza większego. Na udzie wyróżniamy okolicę przednią i tylną.
W przedniej mamy trójkąt udowy, wokół kolana mamy okolice przednią kolana i
tylną, która odpowiada dołowi podkolanowymi. Na podudziu wyróżniamy okolicę
goleniową przednią i tylną (łydka).
Okolica stopy- okolica kostki przyśrodkowa i kości bocznej, okolica grzbietu stopy,
podeszwy i pięty.

Badanie głowy (znaczenie praktyczne):

 Oglądanie i dotyk,
 Pomiary antropologiczne,
 Badania rentgenowskie na celu specjalistycznym.
Wyczuwanie tętna na głowie:
 Na tętnicy twarzowej od przody, od przedniego brzegu mięśnia żwacza,
 Tętnica kątowa powyżej przyśrodkowego kąta oka,
 Tętnica skroniowa, do przodu od małżowiny usznej na wysokości skrawka
małżowiny.
Znieczulenia miejscowe:
 Powierzchniowe – polega na podaniu środka znieczulającego w postaci żelu,
roztworu nieprzerywającego ciągłości skóry,
 Nasiąkowe – polega na podaniu środka znieczulającego przy wykonaniu
iniekcji (zastrzyku),
 Przewodowe – polega na podaniu środka celem zniesienia przewodnictwa w
obszarze pnia nerwu.

Paznokieć – jest to wytwór nabłonka mający postać zrogowaciałej blaszek ochraniającej

opuszek palca. Paznokcie rąk są znacznie silniej rozwinięte niż na palcach stóp. Na stopie jest
tylko jedne mocno ukształtowany paznokieć – paluch. Paznokcie pełnią również rolę w
odbieraniu dotyku. Opuszek palca pozbawiony paznokcia jest mniej wrażliwy na dotyk.
Kształt paznokcia jest zmienny osobniczo. Paznokieć jest wypuklony w dwóch kierunkach:
płaszczyźnie podłużnej i poprzecznej. Najbardziej widoczną cechą jest szerokość paznokcia,
który wykazuje dużą zmienność. Szerokość paznokcia najłatwiej ocenić w stosunku do jego
długości, jest to tzw. wskaźnik szerokościowo – długościowy. U płodu paznokcie są szerokie,
potem ulegają zwężeniu, po urodzeniu. U dziewcząt paznokcie ulegają zwężeniu po okresie
pokwitania. U mężczyzn paznokcie są znacznie szersze, uwidacznia się tu wpływ
hormonalny. Grubość paznokcia wynosi 0,4mm, u mężczyzn grubość zwiększa się aniżeli u
kobiety, grubość jest większa u osób pracujących fizycznie. Barwa zależy od sieci naczyń
włosowatych. U ludzi zdrowych jest to barwa różowa, barwa fioletowa świadczy o chorobie
układu krążenia np. sinicy. W części bliższej paznokcia występuje białawy półksiężyc tzw
obłączek. Jego wielkość jest zmienna. Koniec paznokcia określa jako brzeg wolny, który po
obu stronach przechodzi w brzeg boczny. Brzeg zakryty wchodzi do zatoki paznokcia. Od
strony grzbietowej nad brzegiem zakrytym i nad brzegami bocznymi uwypukla się fałd
skórny zwany wałem paznokcia. Zwał nad powierzchnią paznokcia wchodzi w głąb cienka
warstwa nabłonkowa zwana obrąbkiem naskórkowym paznokcia. Paznokieć składa się z ciała
i korzenia zwanego macierzą i z niej powstaje paznokieć. Na powierzchni macierzy

15
zwróconej do ciała paznokcia biegną podłużne listewki skórne zwane grzebieniami macierzy
paznokcia. Oddzielone są one od siebie bruzdami. W grzebieniach przebiegają liczne
naczynia włosowate warunkujące barwę paznokcia. Warstwa rozrodcza paznokcia występuje
w obrębie obłączka, następuje tutaj nawarstwianie warstwy zrogowaciałej, która przesuwa się
w kierunku końców palców. Przyrost paznokcia wynosi 1mm na tydzień, najszybciej rosną
paznokcie do 30 roku życia. Wolniej rosną paznokcie stóp. Regeneracja paznokcia trwa około
100dni.

Powieka – oprócz 6 mięśni gałki ocznej w oczodole leży mięsień dźwigacz powieki górnej.
Jego ścięgno końcowe jest płaskie, wachlarzowe i kończy się w skórze powieki górnej i na jej
tarczce. Tarczka górna jest znacznie większa od dolnego i jej zabite udkanie nadaje powieką
kształt i usztywnia je. Tarczki powieki są umocowane do brzegów oczodołu za pomocą
więzadła powiek. Powieki zawierają mięsień okrężny oka. Rozwarcie szpary powiekowej
regulują gładkie mięśnie tarczkowe (górne i dolne). W tarczkach leżą gruczoły tarczkowe, są
to zmienione gruczoły łojowe, których wydzielina uchodzi przez przewody otwierające się
ma krawędziach tylnych powiek. Gruczoły są ułożone prostopadle do brzegu powiek. W
powiece górnej jest ich od 30-40 w dolnej jest mniej. Wydzielina gruczołów tarczkowych
natłuszcza brzeg powieki i zapobiega wypływaniu cieczy łzowej przez jej brzegi. W brzegach
powiek od ujść gruczołów tarczkowych leżą rzęsy, krótkie sztywne włosy, wygięte lekko. Na
powiece górnej jest ich od 150-200 w 2 lub 4 rzędach, w powiece dolnej o połowę mniej.

Spojówka – jest to gładka lśniąca czerwono zabarwiona błona śluzowa pokrywa

powierzchnię tylna powiek. Błona ta dochodząc do podstawy powiek tworzy zachyłek i
przechodzi na gałkę oczną, która okrywa dochodząc do brzegu rogówki. Spojówka dzieli się
na spojówkę: powiek, sklepienia górnej i dolne, gałki ocznej. W spojówce są małe gruczoły
podobne do budowy gruczołu łzowego, są to gruczoły spojówkowe o charakterze śluzowym.
Dzięki nim zostaje zmniejszone tarcie pomiędzy powieką a rogówką. Narząd łzowy składa się
z gruczołu łzowego oraz z dróg łzowych odprowadzających łzy z worka spojówkowego do
jamy nosowej.

16