Nota Lengkap Bio

BAB 1 SISTEM PENGANGKUTAN
1.1 Keperluan Sistem Pengangkutan dalam Organisma.
 Konsep JLP/I;
JLP/I merujuk kepada Jumlah Luas Permukaan per Isipadu.
 Pemahaman JLP/I boleh dilihat berdasarkan contoh berikut:
Jenis Kubus Kubus X Kubus Y Kubus Z

Panjang sisi (cm) 1 2 3
Luas Permukaan (cm2) 1x1 2x2 3x3
=1 =4 =9
Jumlah Luas Permukaan, JLP 1x6 4x6 9x6
(cm2) =6 =24 =54
Isipadu,I (cm3) 1x1x1 2x2x2 3x3x3
=1 =8 =27
JLP/I (cm-1) 1 3 2
 Berdasarkan keputusan JLP/I di atas, menunjukkan bahawa semakin besar saiz

objek, semakin kecil nisbah JLP/I.
 JLP/I mempengaruhi kadar resapan bahan keluar masuk sel.
 Organisma unisel mempunyai kadar resapan yang lebih tinggi berbanding organisma
multisel.
 Justeru, organisma multisel seperti manusia dan haiwan memerlukan satu sistem
pengangkutan yang efektif untuk mengangkut bahan-bahan bermanfaat atau tidak
berguna keluar sel badan. Itulah Sistem Pengangkutan!
Uji Kefahaman anda!
1. Nyatakan masalah yang dihadapi oleh organisma untuk mendapatkan keperluan sel
dan penyingkiran bahan buangan. [1 markah]
Organisma multisel memerlukan sistem pengangkutan yang cekap.
2. Berikan tiga contoh bahan keperluan sel dan tiga contoh bahan kumuh yang
disingkirkan daripada sel. [3 markah]
Modul Sempoi Biologi Tingkatan 5 Edisi GURU

1
Bahan keperluan sel Bahan kumuh yang disingkirkan
1. Oksigen 1. Karbon dioksida
2. Nutrien 2. Urea
3. Vitamin 3. Bahan bernitrogen
3. Terangkan sebab-sebab sistem pengangkutan penting dalam organisma multisel.

[2 markah]
Untuk mengangkut makanan tercerna untuk tindak balas biokimia dan menyingkirkan
bahan kumuh yang berbahaya ke luar badan.
SPM 2006 (Esei)
Organisma multisel, seperti manusia, memerlukan sistem pengangkutan yang khusus

berbanding dengan organisma unisel, seperti Amoeba sp., yang tidak memerlukan sistem
pengangkutan.
Berikan penilaian tentang pernyataan di atas berdasarkan ciri fizikal organisma dengan
proses fisiologi berikut:
 Respirasi
 Nutrisi
 Perkumuhan [10 markah]
Contoh jawapan:
Ciri fizikal organisma multisel
 Saiz besar/ nisbah JLP: I adalah kecil
 Kadar resapan bahan keluar/ masuk ke semua sel badan adalah rendah
 Sel-sel bahagian dalam badan tidak bersentuhan secara langsung dengan
persekitaran.
Ciri fizikal organism unisel
 Saiz kecil/ nisbah JLP: I adalah besar.
 Pertukaran bahan antara organisma dengan persekitaran berlaku dengan mudah.
 Sel badan bersentuhan secara langsung dengan persekitaran.

2
Proses Respirasi
1. Organisma multisel
 Memerlukan permukaan/organ pertukaran gas yang spesifik/ peparu untuk keluar
masuk/ pertukaran gas oksigen dan karbon dioksida/ gas respirasi.
 Memerlukan sistem pengangkutan untuk membawa gas respirasi keluar dan masuk
ke dalam tisu.
2. Organisma unisel
 Tiada organ yang spesifik untuk pertukaran gas.
 (sistem pengangkutan tidak diperlukan kerana) pertukaran gas boleh berlaku secara
resapan gas oksigen dan karbon dioksida melalui membran plasma.
Proses Nutrisi
 Perlukan sistem pencernaan untuk membawa/ menggerakkan makanan dari
persekitaran masuk ke dalam badan untuk dicerna dan diserap.
 Makanan tercerna seterusnya diangkut ke sel-sel badan melalui darah dan sistem
limfa.
2. Organisma unisel
 (Tidak perlukan sistem pencernaan kerana) makanan diambil terus masuk dari
persekitaran melalui membran sel secara fagositosis.
 Dan dicernakan oleh enzim intrasel dalam vakuol makanan.
Proses Perkumuhan
 Perlukan sistem pengangkutan untuk membawa bahan kumuh/ urea dari hati ke tisu/
ginjal/ organ perkumuhan.
 Bahan kumuh/ air kencing/ CO2 / air peluh/ urea dikeluarkan dari ginjal/ organ
perkumuhan.
2. Organisma unisel
 (Tidak perlukan sistem pengangkutan kerana) bahan kumuh dibuang terus dari sel
badan ke persekitaran melalui membran sel.
 Bahan kumuh/ contoh bawa masuk/ disimpan/ disingkir dalam vakuol mengecut.

3
1.2 Konsep Sistem Peredaran Darah.
 Medium pengangkutan dalam manusia dan haiwan ialah darah.

 Medium pengangkutan dalam haiwan invertebrata ialah hemolimfa dalam
hemoselom.
 Darah manusia terbahagi kepada dua iaitu Sel Darah (45%) dan Plasma Darah
(55%).
 Plasma Darah terdiri daripada air (90%) dan bahan terlarut (10%).
 Contoh bahan terlarut ialah gas terlarut, nutrien, enzim, protein plasma (albumin,
globulin, fibrinogen) dan bahan kumuh.
 Terdapat tiga jenis Sel Darah iaitu Eritrosit, Leukosit dan Platlet = ELP atau PELincir
 Terdapat dua jenis Leukosit iaitu Granulosit dan Agranulosit.

(granul = biji)
- Terdapat tiga jenis Granulosit iaitu Basofil, Eosinofil dan Neutrofil =
(* Betik Epal Nangka)
(*ketiga-tiga buah ini ada biji)
- Terdapat dua jenis Agranulosit iaitu Limfosit dan Monosit = LM
Kriteria Eritrosit Leukosit Platlet

Bentuk Dwi cekung Bulat Cakera
Saiz Kecil (8µm x 2 µm) Besar Paling kecil (2-3 µm)
Warna Merah Putih Kekuningan Jernih

Hemoglobin Ada Tiada Tiada
Nukleus Tiada Ada (BEN, berlobus) Tiada
Limfosit (sfera)
Monosit (Kacang)
Kuantiti Paling banyak Banyak Sedikit
Tempat dihasilkan Sum sum tulang Sum sum tulang Serpihan sel
Jangka hayat ± 120 hari N=10-12 jam 5-9 hari
B= 8-12 jam
E=8-12 hari
M=berbulan/bertahun
Fungsi Pengangkutan bahan Pertahanan badan Pembekuan Darah
4
Sel darah merah sel darah putih Platlet
Komponen darah
manusia
Sel darah Plasma darah
Eritrosit Leukosit Platlet Air Bahan terlarut
Gas terlarut,
Granulosit Agranulosit nutrien, enzim,
protein plasma
(globulin, albumin,
fibrinogen) dan
bahan kumuh.
Basofil Monosit
Eosinofil Limfosit
Neutrofil

5
Basofil
Granulosit Eosinofil
Neutrofil
Leukosit
Limfosit
Agranulosit
Monosit
Basofil Eosinofil Neutrofil Limfosit Monosit
•Nukleus •Nukleus •Nukleus •Nukleus •Nukleus

berlobus dan mempunyai 2 berlobus berbentuk berbentuk
berbentuk S lobus •Sitoplasma sfera kacang
•Sitoplasma •Sitoplasma bergranul •Sedikit • Peranan
bergranul bergranul •Memusnahkan sitoplasma seperti
•Penghasilan • Mengurangi bakteria •Menghasilkan makrofaj yang
heparin untuk gejala radang secara antibodi menelan
mencegah alergi fagositosis. bakteria dalam
darah beku badan dan sel-
dengan cepat. sel yang telah
•Merembeskan dijangkiti oleh
histamin bakteria.
dalam tindak
balas alergi.
Basofil Eosinofil Neutrofil Limfosit Monosit

6
Fungsi Darah dalam Pengangkutan
Oksigen
Karbon
Haba
dioksida
Fungsi
darah Makanan
Hormon
tercerna
Bahan
Air
kumuh
Struktur Salur Darah Manusia
 Terdapat tiga jenis salur darah manusia iaitu, Arteri , Vena dan Kapilari .
 Perbezaan antara ketiga-tiga salur adalah seperti berikut:
Arteri Kapilari Vena

Angkut darah beroksigen Tempat pertukaran bahan Angkut darah terdeoksigen
(kecuali arteri pulmonari) antara sel (kecuali vena pulmonari)
Angkut darah keluar dari Hubungkan arteri dengan Angkut darah ke jantung
jantung vena
Dinding berotot tebal Dinding sangat nipis, setebal Dinding berotot nipis
satu sel sahaja.

7
Tiada injap kecuali injap Tiada injap Mempunyai injap sabit untuk
sabit di aorta dan di arteri mengelakkan aliran darah
pulmonari. berpatah balik.
Darah mengalir pada Tiada denyutan. Tekanan Tiada denyutan. Darah
tekanan tinggi membentuk lebih rendah daripada arteri mengalir pada tekanan
denyutan yang dinamakan tetapi lebih tinggi daripada rendah berbanding arteri.
nadi. vena.
SPM 2012 (Esei)

Rajah menunjukkan dua jenis salur darah X dan Y.
Terangkan perbezaan antara salur darah X dan salur darah Y. [6 markah]
Salur X Salur Y
Arteri Vena
Dinding berotot yang tebal Dinding berotot yang nipis
Lebih elastik/ dinding berotot Kurang elastik/ dinding berotot
Supaya X boleh tahan tekanan darah yang Angkut darah pada tekanan yang rendah
tinggi // angkut darah pada tekanan tinggi
Lumen yang kecil Lumen yang besar
Supaya pengaliran darah lebih cepat Memberi rintangan yang paling rendah untuk
pengaliran darah dalam Y.

8
Tiada injap kecuali arteri pulmonari dan aorta Ada injap
Injap mencegah darah daripada patah balik// injap memastikan pengaliran darah sehala
Membawa darah beroksigen kecuali arteri Membawa darah terdeoksigen kecuali vena
pulmonari. pulmonari.
Membekal oksigen untuk respirasi sel dalam Mengangkut darah terdeoksigen/ CO2 dari
sel-sel badan. sel badan ke jantung.
Aliran darah: Aliran darah:
Jantung sel badan kecuali arteri Sel badan jantung kecuali vena
pulmonari. pulmonari.
Struktur Jantung Manusia

9
#Lukis dan labelkan semula struktur jantung manusia.
Daya pengepaman oleh jantung.
Terangkan penghasilan daya yang menyebabkan peredaran darah dalam manusia.

 Pengecutan jantung bermula apabila nodus sinoatrium (SAN) mula mencetus impuls
saraf yang kemudiannya tersebar ke seluruh atrium dan merangsang otot dinding
kedua-dua atrium mengecut serentak.
 SAN dikenali sebagai perentak denyutan jantung.
10
 Menyebabkan tekanan darah dalam atrium meningkat.
 Menyebabkan darah terdeoksigen dipam ke dalam ventrikel kanan melalui injap
trikuspid.
 Menyebabkan darah beroksigen ditolak ke dalam ventrikel kiri melalui injap bikuspid.
 Impuls yang dicetus oleh SAN kemudian sampai ke nodus atrioventrikel (AVN).
 Menghantar impuls untuk merangsang pengecutan otot ventrikel melalui berkas

His dan gentian Purkinjie.
 Kedua-dua ventrikel mengecut serentak.
 Menyebabkan tekanan darah di dalam ventrikel kiri dan kanan meningkat.
 Darah terdeoksigen dipam ke peparu melalui arteri pulmonari.
 Darah beroksigen ditolak ke seluruh badan melalui aorta.

11
Terangkan mekanisme kawal atur tekanan darah.
 Kenaikan atau penurunan tekanan darah dikesan oleh baroreseptor yang terdapat di
aorta dan arteri karotid.
 Tekanan darah tinggi menyebabkan baroreseptor menghantar impuls ke pusat
kardiovaskular di medula oblongata.
 Arteri dan arteriol mengembang dan
 Tekanan darah diturunkan.
 Tekanan darah rendah menyebabkan baroreseptor menghantar impuls ke pusat
kardiovaskular untuk merangsang SAN dan mencetuskan impuls.
 Kadar pengecutan otot kardium dalam jantung dan otot licin pada arteri ditingkatkan.
SPM 2008 (ESEI)

(b) Rajah menunjukkan sistem peredaran darah dalam organisma S dan organisma T.
Berdasarkan Rajah di atas:

(i) Beri satu contoh organisma S dan organisma T. [2 markah]
................................................................................................................................................
................................................................................................................................................
(ii) Huraikan persamaan dan perbezaan antara sistem peredaran darah dalam organisma S
dan organisma T. [6 markah]
.............................................................................................................................................
.............................................................................................................................................
.............................................................................................................................................
.............................................................................................................................................

12
.............................................................................................................................................
.............................................................................................................................................
.............................................................................................................................................
.............................................................................................................................................
.............................................................................................................................................
.............................................................................................................................................
.............................................................................................................................................
.............................................................................................................................................
Terangkan perbandingan sistem peredaran darah dalam manusia, ikan dan amfibia.
[Mirip SPM 2010]
Persamaan:
1. Ketiga-tiganya mempunyai sistem peredaran tertutup

2. Darah mengalir dalam salur-salur darah.
3. Ketiga-tiganya mempunyai jantung
4. Ketiga-tiganya mengepam darah ke sel-sel badan.
5. Ketiga-tiganya mempunyai injap di dalam vena.
6. Darah mengalir dalam satu arah sahaja.

13
Perbezaan:
Manusia Ikan Amfibia

Peredaran darah ganda dua Peredaran darah tunggal Peredaran darah ganda dua
dan lengkap. dan tak lengkap.
Darah mengalir melalui Darah mengalir melalui Darah mengalir melalui

jantung sebanyak dua kali jantung hanya sekali dalam jantung sebanyak dua kali
dalam satu edaran lengkap. satu edaran lengkap. dalam satu edaran tak
lengkap.
Jantung mempunyai empat Jantung mempunyai dua Jantung mempunyai tiga
ruang. ruang. ruang.
Jantung mempunyai dua Jantung mempunyai satu Jantung mempunyai dua

atrium dan dua ventrikel. atrium dan satu ventrikel. atrium dan satu ventrikel.
Darah beroksigen dari Darah beroksigen dari Darah beroksigen dari
jantung mengalir pada kadar jantung mengalir pada kadar jantung mengalir pada kadar
yang lebih laju ke sel-sel yang lebih perlahan ke sel- yang sederhana ke sel-sel
badan. sel badan. badan.
Darah beroksigen dipam Darah beroksigen mengalir Darah beroksigen dipam

daripada jantung ke sel-sel daripada insang ke sel-sel daripada jantung ke sel-sel
badan. badan. badan.
Darah beroksigen Darah beroksigen Darah beroksigen
mempunyai tekanan lebih mempunyai tekanan lebih mempunyai tekanan
tinggi. rendah. sederhana tinggi.
Pertukaran gas berlaku di Pertukaran gas berlaku di Pertukaran gas berlaku di

peparu / alveolus. insang / lamela / filamen. peparu atau kulit.

14
1.3 Mekanisme Pembekuan Darah.
 Salur darah pecah atau luka

 Darah keluar
 Platlet berkumpul
 Merangsang trombokinase
Trombokinase Ion kalsium

Vitamin K
Protrombin Trombin
Fibrin Fibrinogen
Sel-sel darah
terperangkap
Darah beku
Keruping
Masalah Pembekuan Darah
 Penyakit hemofilia
 Trombus
 Penyakit strok / Angin ahmar
 Angina
 Kegagalan jantung

15
Strok Angina
Aterosklerosis Serangan jantung
Terangkan bagaimana platlet membantu dalam menghentikan pendarahan semasa

luka. [SPM 2008]
 Platlet bergumpal dan menghasilkan trombokinase / tromboplastin.
 Trombokinase menukarkan protrombin kepada trombin dengan kehadiran ion
kalsium.
 Trombin menukarkan fibrinogen kepada fibrin dengan kehadiran vitamin K
 Fibrin membentuk Jaringan untuk memerangkap eritrosit.
 Membentuk darah beku // keruping.

16
Terangkan kepentingan pembekuan darah ini. [SPM 2012]
 Menutup luka.
 Menghalang kehilangan darah yang berlebihan.
 Mengekalkan tekanan darah pada julat normal.
 Oleh itu, jantung boleh mengepam darah ke seluruh badan.
 Untuk mengelakkan kemasukan mikrob /patogen /bahan asing.
 Sebagai mekanisme pertahanan badan // meminimakan risiko infeksi di dalam
badan.
 Mengekalkan peredaran darah.
 Oleh itu keperluan sel dapat diangkut dengan efisien/ cekap.

17
1.4 Konsep Sistem Limfa.
Pembentukan Bendalir Tisu (BT).
1. BT atau cecair interstis ialah bendalir yang memenuhi ruang antara sel, membasahi
sel dan mempunyai tekanan osmosis yang sama dengan sitoplasma sel dan darah.
2. Darah mengalir dari arteriol ke kapilari mempunyai tekanan hidrostatik yang tinggi
kerana darah yang bertekanan tinggi dipam keluar dari jantung dan saiz kapilari
adalah kecil.
3. Tekanan hidrostatik yang tinggi ini memaksa air dan bahan-bahan yang mempunyai
saiz molekul yang kecil terturas keluar merentasi dinding kapilari ke ruang antara sel,
menghasilkan bendalir tisu.
4. Sel darah merah, platlet dan molekul protein yang besar tidak terturas.
5. Cecair plasma dalam kapilari yang menghampiri venul mempunyai kepekatan yang
tinggi.

18
Komposisi Bendalir Tisu.
1. Komposis BT adalah sama dengan komposisi darah, iaitu mengandungi air, asid
amino, glukosa, asid lemak, koenzim, hormon, ion mineral dan bahan buangan sel
tetapi tidak mengandungi eritrosit, platlet atau molekul protein yang besar.
Kepentingan Bendalir Tisu.

1. BT adalah penting bagi mengekalkan persekitaran dalam seperti suhu, tekanan
osmosis dan pH badan agar sentiasa dlm keadaan stabil.
2. Proses pengekalan persekitaran dalaman ini berlaku melalui proses homeostasis.
3. Oksigen dan nutrien yang meresap keluar dari kapilari darah akan meresap masuk
ke dalam bendalir tisu dan seterusnya akan meresap masuk ke dalam sel-sel badan.
4. Bahan buangan sel pula akan meresap masuk ke dalam bendalir tisu sebelum
meresap masuk ke dalam kapilari darah untuk disingkirkan melalui organ-organ
perkumuhan.
Pembentukan Bendalir Limfa.

1. BT perlu meresap ke dalam kapilari darah semula berhampiran venul dan
membentuk cecair plasma semula.
2. Jika tidak, salur darah akan kekurangan cecair dan darah tidak dapat mengalir.
3. Hampir 90% daripada BT ini akan meresap ke dalam kapilari darah semula.
4. BT yang selebihnya, iaitu kira-kira 10% lagi akan meresap ke dalam kapilari limfa
untuk membentuk bendalir dalam salur limfa yang dikenali sebagai bendalir limfa .
5. Kandungan bendalir limfa adalah sama dengan BT.
6. Bendalir limfa akan mengalir ke dalam salur limfa yang lebih besar dan akhirnya
kembali ke sistem peredaran darah.
7. Jika bendalir limfa terkumpul secara berlebihan dan tidak dapat dikembalikan ke
SPD, keadaan ini akan menyebabkan pembengkakkan tisu.
Rajah: Perkaitan antara sistem darah dgn sistem limfa.

19
Struktur Sistem Limfa.
1. Sistem limfa terdiri daripada duktus, salur, kapilari limfa, nodus limfa, limpa, kelenjar
timus dan sumsum tulang.
2. Duktus limfa paling besar ialah duktus toraks yang menghubungkan semua salur
limfa dari bahagian abdomen toraks dan anggota sebelah kiri ke vena subklavikel kiri
dan seterusnya bersambung dengan vena kava.
3. Salur limfa dari tangan kanan dan kepala sebelah kanan bersambung dengan duktus
limfa kanan yang membuka ke dalam vena subklavikel kanan yang seterusnya
bergabung dengan vena kava.
4. Pergerakan bendalir limfa dibantu oleh pengecutan otot rangka yang menekan
dinding salur limfa secara beritma.
5. Kehadiran injap di sepanjang salur limfa menyebabkan limfa mengalir pada satu hala
sahaja dan mengelakkan daripada berpatah balik.
6. Lakteal dalam vilus pada usus kecil merupakan sebahagian daripada kapilari limfa
7. Limpa ialah organ yang terlibat dalam menghasilkan limfosit dan memusnahkan sel
darah merah.
8. Organ ini juga menyimpan sel darah merah untuk menampung kehilangan darah jika
berlaku kecederaan.
9. Sumsum tulang pula mempunyai sel-sel yang menjalankan proses mitosis bagi
menghasilkan sel-sel darah putih terutamanya sel limfosit.
10. Limfa iaitu BT yang meresap masuk ke dalam kapilari limfa seterusnya mengalir ke
salur limfa yang lebih besar dan melintasi nodus limfa.
11. Nodus limfa berfungsi sebagai penapis mikroorganisma.
12. Limfa yang bebas daripada sebarang mikroorganisma kemudiannya mengalir ke
dalam duktus toraks dan duktus limfa kanan.
13. Limfa akan dialirkan ke dalam darah di vena subklavikel kiri dan kanan.
14. Darah yang bercampur dengan limfa ini masuk ke vena kava.
Peranan Sistem Limfa dalam Pengangkutan.

1. Sistem limfa mengembalikan bendalir limfa yang berasal daripada BT ke dalam SPD
melalui vena subklavikel kiri dan kanan.
2. Keadaan ini menyebabkan komposisi, isipadu dan tekanan darah dapat dikawal pada
paras normal.
3. Lakteal yang terdapat dalam vilus usus terlibat dalam penyerapan asid lemak,
gliserol dan vitamin yang larut dalam lipid iaitu A, D, E dan K.

20
4. Bahan-bahan ini seterusnya mengalir bersama dengan limfa ke duktus limfa dan
kembali ke SPD di jantung.
5. Air, mineral, hormon, koenzim dan bahan-bahan lain yang berguna yang terdapat di
dalam BT yang tidak meresap ke dalam kapilari darah semula akan diangkut oleh
sistem limfa dan dikembalikan ke SPD. Hal ini dapat memastikan komposisi darah
dikekalkan.
6. Bahan buangan sel seperti asid urik dan urea yang tertinggal juga dapat diangkut
oleh sistem limfa ke dalam SPD.
7. Sel-sel mati, mikroorganisma dan bendasing yang berbahaya kepada badan akan
dimusnahkan oleh sel fagosit dalam nodus limfa.
8. Oleh itu, bendalir limfa yang masuk ke dalam SPD bebas daripada bahan-bahan ini.
9. BT perlu dikembalikan ke dalam SPD sama ada secara meresap terus ke dalam
kapilari darah atau melalui salur limfa.
10. Kegagalan proses ini akan menyebabkan pengumpulan BT di dalam ruang antara sel
dan menyebabkan pembengkakan yg dikenali sebagai odema.
11. Odema boleh berlaku di kaki, tangan, sendi malah seluruh tubuh.
12. Terdapat juga odema yang berlaku di otak dan di peparu.
13. Odema sering terjadi kepada individu yang duduk atau tidak bergerak terlalu lama
kerana tidak ada pengecutan otot rangka yang membantu pengaliran limfa.
14. Pesakit diabetis, artritis, kanser, kerosakan hati dan ginjal sering mengalami odema.
15. Pesakit untut atau Elephantiasis mengalami gejala salur limfa tersumbat disebabkan
oleh cacing filariasis.
Elephantiasis Cacing filariasis

21
1.5 Peranan Sistem Perdaran Darah Dalam Mekanisme Pertahanan Badan.
Sistem Pertahanan Badan.
Sistem
Pertahanan
Badan
Barisan
Barisan Barisan
pertahanan
Pertananan Pertahanan
pertama
Kedua (BPD) Ketiga (BPT)
(BPP)
Kulit Membran
Mukus
-Peluh Fagositosis Antibodi
-Rembesan
-Sebum mukus
(a) Barisan Pertahanan Pertama.

(i) Kulit manusia terdiri daripada lapisan yang liat dan sukar ditembusi oleh
mikroorganisma.
(ii) Kulit merupakan BPP dalam sistem pertahanan badan.
(iii) Mikroorganisma hanya dapat menembusi kulit jika terdapat luka atau
kecederaan.
(iv) Namun begitu, proses pembekuan darah yang berlaku dengan cepat dapat
membantu mencegah kemasukan mikroorganisma dengan banyak.
(v) Air mata yang dirembeskan oleh kelenjar air mata dan sebum yang
dirembeskan oleh kelenjar sebum mengandungi enzim lisozim yang
memusnahkan bakteria.
(vi) Jika mikroorganisma masuk melalui lubang hidung lapisan mukus akan
memerangkap mikroorganisma dan menggumpalkannya.
(vii) Silia yang terdapat di permukaan epitelium salur respirasi akan menolak
partikel-partikel ini keluar.
(viii) Lilin di dalam telinga, air mata dan lendir pada faraj juga berfungsi sebagai
antiseptik untuk memusnahkan mikroorganisma yang masuk.
(ix) Jika makanan yang kita makan tercemar dengan mikroorganisma, asid
hidroklorik di dalam perut akan memusnahkannya.
(x) BPP ini juga dikenali sbg pertahanan pasif iaitu tubuh fizikal kita bertindak sbg
mekanisme menahan serangan patogen.

22
SPM 2013 (Struktur)
Terangkan satu kepentingan kulit selain daripada mengawal atur suhu badan.
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
[2 markah]
(b) Barisan Pertahanan Kedua.
(i) Sekiranya terdapat patogen yang melepasi BPP dan masuk ke dalam sistem
darah, sel-sel darah putih iaitu neutrofil dan monosit akan bertindak secara
fagositosis dengan menelan dan mencerna patogen dengan menggunakan
enzim.
(ii) Sel-sel fagosit ini bergerak di dalam darah serta boleh menyelinap keluar di
antara sel dan juga berada dalam salur limfa.
(iii) Sel-sel ini mencari dan membunuh patogen yang berada di dalam badan.
(iv) Oleh itu, BPD ini dikenali sebagai pertahanan aktif.
Fagositosis oleh neutrofil
(c) Barisan Pertahanan Ketiga.

(i) BPT melibatkan sistem keimunan badan, iaitu penghasilan antibodi apabila
terdapat patogen memasuki badan.
(ii) Seseorang dikatakan imun terhadap sesuatu penyakit jika terdapat antibodi
tersedia di dalam badan untuk melawan serangan antigen.
(iii) Antigen ialah jasad asing atau bahan yang bukan daripada badan sendiri
yang merangsang gerak balas keimunan badan.
(iv) Antara contoh antigen ialah patogen, molekul toksin dan sel darah daripada
kumpulan darah yang lain.

23
(v) Masa yang diambil untuk membina antibodi ialah kira-kira tiga hingga tujuh
hari.
(vi) Hal ini kerana limfosit perlu mengenal pasti antigen terlebih dahulu sebelum
menghasilkan antibodi yang sepadan.
(vii) Limfosit merupakan sel darah putih yang terdapat di dalam nodus limfa dan
SPD.
(viii) Limfosit dibahagikan kepada dua jenis sel limfosit T dan sel limfosit B.
(ix) Sel limfosit T berfungsi untuk menyerang sel-sel yang telah dijangkiti oleh
patogen dan menghasilkan bahan kimia untuk merangsang sel limfosit B.
(x) Sel limfosit B berfungsi untuk membahagi dan membentuk sel plasma dan sel
memori B.
(xi) Seterusnya, sel plasma akan menghasilkan antibodi yang sepadan dengan
antigen dan bertindak memusnahkan antigen tersebut.
(xii) Antibodi ialah sejenis protein yang spesifik dalam tindak balas antibodi-
antigen.
(xiii) Selepas sembuh daripada penyakit, sel memori B akan berperanan untuk
menyimpan sebarang maklumat tentang patogen.
(xiv) Jika patogen yang sama menyerang badan, sel plasma akan diaktifkan untuk
menghasilkan antibodi dengan cepat dan banyak.
Mekanisme tindakan antibodi
Keimunan dan Pengimunan

1. Keimunan bermaksud individu mempunyai keupayaan untuk menahan diri daripada
dijangkiti patogen.
2. Individu ini mempunyai antibodi yang cukup dan boleh menghasilkan antibodi dengan
segera jika terdapat pathogen.
3. Keimunan terbahagi kepada dua jenis, iaitu pasif dan aktif.

24
4. Keimunan pasif (KP) bermaksud seseorang mendapat antibodi tersedia dari luar
badan.
5. Keimunan aktif (KA) bermaksud sel-sel limfosit seseorang dapat menghasilkan
antibodi sendiri di dalam badan.
Keimunan
Aktif Pasif
Semula jadi Semula jadi

Buatan Buatan
-setelah -melalui
-setelah -suntikan
sembuh drp penyususan ibu.
memperoleh antiserum
penyakit. -melalui plasenta
suntikan vaksin
(a) Keimunan pasif

(i) Fetus dalam kandungan ibu menerima keimunan secara semula jadi.
(ii) Antibodi yang terdapat di dalam plasma darah ibu meresap merentasi
plasenta dan masuk ke dalam fetus.
(iii) Pada awal kelahiran, keimunan bayi adalah sama dengan keimunan ibunya.
(iv) Bayi akan terus mendapat bekalan antibodi dalam susu ibu apabila bayi ini
menyusu.
(v) Keimunan yang diperolehi ini dinamakan keimunan pasif semua jadi (KPS).
(vi) Pesakit yang terlalu lemah dan tidak dapat menghasilkan antibodi sendiri
akan diberikan suntikan antibodi buatan (antiserum).
(vii) Keimunan buatan terhasil apabila vaksin atau antibodi disuntik atau
dimasukkan secara terus ke dalam badan.
(viii) Keimunan buatan juga dikenali sebagai pengimunan.
(ix) Pengimunan ialah proses memperoleh keimunan dengan cara buatan bagi
melindungi seseorang daripada dijangkiti penyakit tertentu.
(x) Suntikan serum yang mengandungi antibodi perlu diberi dari semasa ke
semasa untuk membantu pesakit melawan sejenis penyakit.

25
(xi) Dalam kes kecemasan seperti digigit haiwan berbisa, tetanus, penyakit rabies
dan keracunan makanan, suntikan anti serum atau antitoksin perlu diberikan
segera bagi memusnahkan toksin dan bisa haiwan.
(xii) Keimunan ini dinamakan keimunan pasif buatan (KPB).
Graf Keimunan Pasif Buatan
(b) Keimunan aktif

(i) Keimunan aktif diperoleh selepas seseorang sembuh daripada sesuatu
penyakit.
(ii) Ketika dijangkiti patogen, sel-sel limfosit membina antibodi dan menyimpan
memori.
(iii) Memori tentang patogen yang disimpan akan menghasilkan antibodi dengan
cepat dan banyak jika terdapat patogen yang sama menyerang.
(iv) Keimunan ini dinamakan keimunan aktif semulajadi (KAS).
Rajah: Keimunan aktif semula jadi

26
(v) Vaksin ialah ampaian patogen yang telah mati, dilemahkan.
(vi) Apabila vaksin disuntik ke dalam badan, limfosit akan membina antibodi untuk
menentang patogen.
(vii) Penghasilan antibodi akan berlaku dengan cepat jika patogen itu menyerang
dan seterusnya jangkitan penyakit dapat dicegah.
(viii) Proses ini dinamakan sebagai pengimunan.
(ix) Selepas suntikan kali pertama, sel limfosit mengambil masa untuk mengenali
patogen dan sedikit antibodi terhasil.
(x) Selepas suntikan kali kedua memori yang disimpan dalam limfosit telah
mengenali patogen tersebut dan seterusnya menghasilkan antibodi lebih
cepat dan banyak.
(xi) Keimunan yang diperoleh melalui suntikan vaksin ini dinamakan sebagai
keimunan aktif buatan (KAB).
Rajah: Keimunan aktif buatan
Sindrom Kurang Daya Tahan Penyakit (AIDS)

1. AIDS disebabkan oleh sejenis virus yang disebut Human Immunodeficiency Virus
(HIV).
2. Virus ini tidak dapat hidup secara sendiri tetapi perlu hidup dalam sel organisma
hidup.
3. Sistem pertahanan badan manusia akan memusnahkan sebarang virus penyakit
namun bagi HIV, virus ini menyerang sel limfosit T.
4. Oleh itu, sel ini tidak dapat merangsang sel limfosit B untuk menghasilkan antibodi
5. Virus HIV boleh berada dalam badan hingga beberapa tahun tanpa menunjukkan
gejala penyakit.

27
6. AIDS terjadi apabila virus HIV merosakkan sistem keimunan badan sehingga pesakit
tidak mampu melawan jangkitan penyakit yang biasanya dapat dicegah.
7. Antara gejala penyakit AIDS ialah pesakit mendapat penyakit kulit, jangkitan sistem
pernafasan, cirit-birit yang kronik, batuk kering, jangkitan kuman pada otak, jangkitan
kulat, kanser (contohnya Kaposi’s sarcoma) dan akhirnya meninggal dunia).
Virus HIV Simptom Kaposi’s sarcoma

8. HIV boleh ditemukan dalam darah, bendalir tisu, air mani, cecair dalam faraj dan
susu badan pesakit AIDS.
9. Pemindahan HIV berlaku daripada individu kepada individu lain melalui pemindahan
cecair ini.
10. Terdapat beberapa cara jangkitan HIV antaranya, adalah mengadakan hubungan
seks dengan pesakit atau pembawa HIV tanpa sebarang perlindungan seperti
pemakaian kondom, melalui suntikan jarum yang mengandungi HIV yang dikongsi
dan melalui ibu yang mempunyai HIV kepada anak dalam kandungannya melalui
plasenta, serta ibu pembawa HIV kepada anak yang disusui.
Uji Kefahaman Anda!

1. Apakah yang dimaksudkan dengan pertahanan pasif dan pertahanan aktif?
[2 markah]
Pertahanan pasif ialah barisan pertahanan pertama seperti kulit manusia yang
bertindak menahan serangan patogen. Pertahanan aktif ialah barisan pertahanan
kedua seperti neutrofil dan monosit yang bertindak secara fagositosis dengan
menelan dan mencerna patogen dengan menggunakan enzim.
2. Lukiskan rajah bagaimana neutrofil menjalankan fagositosis.

28
3. Apakah perbezaan antara antigen dengan patogen? [1 markah]
Antigen ialah jasad asing atau bahan yang bukan daripada badan sendiri yang
merangsang gerak balas keimunan badan manakala patogen adalah contoh
antigen/ mikroorganisma yang menyebabkan penyakit.
4. Apakah yang berlaku apabila antigen memasuki sistem darah? Huraikan.
[3 markah]
Antibodi badan akan mengesan antigen untuk dimusnahkan. Antibodi adalah
sejenis protein yang spesifik ke atas antigen melalui mekanisme seperti lisin,
opsonin, agglutinin dan antitoksin. Tindakan antibodi ini dilakukan oleh sel limfosit
dengan menyerang antigen.
5. Mengapakah pesakit AIDS tidak mempunyai antibodi untuk melawan penyakit?
Terangkan. [2 markah]
Virus HIV merosakkan sistem keimunan melalui serangan ke atas sel limfosit T
sehingga tidak dapat merangsang sel limfosit B untuk menghasilkan antibodi.
6. Antara aktiviti berikut, yang manakah tidak menyebabkan jangkitan HIV?

Bincangkan.
(a) Berkongsi tuala mandi (Tidak)
(b) Menggunakan tandas yang sama (Tidak)
(c) Membantu membalut luka pembawa HIV (Tidak)
(d) Makan bersama-sama (Tidak)
(e) Hubungan seks (Ya)
(f) Berkongsi pisau pencukur yang sama (Ya)
7. Bagaimanakah barisan pertahanan pertama menjalankan fungsinya? [2 markah]

Air mata dan sebum yang dirembeskan oleh kelenjar air mata mengandungi
lisozim yang memusnahkan bakteria. Lapisan mukus dalam saluran pernafasan
akan memerangkap mikroorganisma dan menggumpalkannya. Silia yang terdapat
di permukaan epitelium salur respirasi akan menolak partikel-partikel ini keluar.
Lilin dalam telinga, air mata dan lendir pada faraj juga berfungsi sebagai
antiseptik. Asid hidrokorik dalam perut juga akan memusnahkan mikroorganisma.
8. Mengapakah barisan pertahanan ketiga memerlukan beberapa hari untuk menjadi

efektif? [2 markah]
Antibodi yang hendak dihasilkan memerlukan masa untuk mengenal pasti secara
spesifik antigen yang menyerang agar ianya sepadan.

29
1.6 Merhargai Sistem Kardiovaskular yang sihat.
 Penyakit kardiovaskular seperti arterosklerosis, arteriosklerosis, embolisme dan
serangan sakit jantung.
 Penyakit arterosklerosis disebabkan oleh pengumpulan bahan berlemak terutamanya
kolesterol.
 Menyebabkan dinding dalam arteri menebal dan lumen menjadi sempit.
 Ini menghasilkan tekanan darah tinggi.
 Kesannya sel otak tidak menerima oksigen dan nutrien mengcukupi dan sel-sel ini
mati.
 Jika kolesterol ini berkumpul pada arteri koronari di jantung, ia akan membentuk plak
dan menyekat perjalanan darah.
 Maka, berlakulah serangan sakit jantung, strok dan trombosis koronari.
SPM 2012 (Esei)
Merokok, mengamalkan diet yang tidak seimbang dan mengamalkan gaya hidup yang tidak
sihat menyebabkan penyakit kardiovaskular.
Bincangkan mengenai pernyataan itu. [10 markah]

....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................

30
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
SPM 2013 (Struktur)
Rajah menunjukkan satu keratan rentas arteri seorang individu yang mengamalkan tabiat
pemakanan yang tidak sihat.
(d) Terangkan kesan tabiat pemakanan yang tidak sihat terhadap kesihatannya.
Kesan:................................................................................................................
Penerangan:........................................................................................................................
.............................................................................................................................................
.............................................................................................................................................
.............................................................................................................................................
.............................................................................................................................................
[3 markah]
(e) Cadangkan satu amalan untuk mengelakkan pembentukan enapan S dalam arteri.
.............................................................................................................................................
[1 markah]
31
1.7 Pengangkutan Bahan- Bahan di dalam Tumbuhan.
Keperluan Pengangkutan Bahan dalam Tumbuhan
 Proses hidup yang dijalankan dalam tumbuhan ialah fotosintesis dan respirasi .
 Pengangkutan bahan- bahan keperluan untuk menjalankan kedua- dua proses ini
berlaku atas bantuan sistem vaskular tumbuhan.
 Air dan mineral dari tanah perlu diangkut ke daun dan hasil fotosintesis dari daun
pula perlu diangkut ke seluruh sel tumbuhan yang memerlukan bahan untuk
menjalankan respirasi sel dan sebagai makanan simpanan .
Tisu Vaskular di dalam Batang, Akar dan Daun

 Proses pengangkutan bahan dalam tumbuhan dilakukan oleh sistem vaskular.
 Tisu vaskular dalam tumbuhan terdiri daripada xilem dan floem .
 Sistem pengangkutan xilem dan floem tidak melibatkan pengangkutan oksigen dan
karbon dioksida.
 Kedua- dua gas diangkut melalui proses respirasi.
Tisu vaskular dalam daun, batang dan akar dikotiledon.
Daun
Batang
Akar

32
Hubung kait struktur Xilem dengan Pengangkutan.
 Tisu xilem terdiri daripada salur xilem trakeid, gentian xilem dan parenkima xilem.
 Fungsi xilem adalah mengangkut air dan garam mineral yang terlarut dalam tanah
dari akar ke daun.
 Selain itu xilem juga memberikan sokongan mekanikal kepada tumbuhan.
 Salur xilem terbentuk daripada sel-sel mati yang tidak mengandungi sitoplasma .
 Sel-sel ini bersambung di bahagian hujung membentuk satu saluran halus, panjang
dan berterusan.
 Trakeid merupakan sel mati yang banyak mempunyai liang pada dindingnya. Kedua-
dua trakeid dan salur xilem mempunyai penebalan lignin iaitu bahan yang kalis air
bagi mengukuhkan xilem.
 Proses penebalan yang berlaku semasa pembentukan xilem adalah tidak sekata
yang menyebabkan corak-corak yang unik pada dinding salur xilem.
 Penebalan dinding salur xilem ini memberi sokongan dan mencegah salur xilem
daripada ranap semasa mengangkut air.
 Salur xilem yang halus, kalis air dan berterusan memudahkan pengaliran air dari akar
ke daun.
 Parenkima xilem ialah sel hidup yang menyimpan makanan .
Struktur xilem dan corak penebalan lignin.
Struktur Xilem Corak penebalan lignin

Berpilin Berliang (pit) bergelang berjaring

33
Hubungkait Struktur Floem dengan Pengangkutan
 Floem berperanan mengangkut bahan hasil fotosintesis seperti sukrosa dan asid
amino dari daun ke seluruh tumbuhan.
 Sel- sel yang membentuk floem adalah sel-sel hidup, iaitu tiub tapis dan sel rakan.
 Tiub tapis terdiri daripada sel-sel tiub tapis hidup yang memanjang.
 Tiub tapis bersambung pada hujung sel dengan tiub tapis yang lain. Dinding antara
dua sel ini mengalami perubahan, iaitu membentuk liang-liang dinamakan plat tapis.
Struktur floem.
SPM 2010 (Esei)
7 (a) Rajah menunjukkan bahagian batang satu pokok yang gelang kulitnya telah
dibuang. Pokok tersebut disiram dengan air setiap hari.
Berdasarkan rajah, terangkan apa yang berlaku kepada pokok tersebut selepas satu bulan.
[4 markah]

34
Jawapan:
1. Bahagian atas pergelangan keratan pada batang membengkak.
2. Sebab bahan makanan organik (yang telah disintesiskan semasa fotosintesis
glukosa terkumpul pada bahagian bengkak tersebut.
3. Makanan tidak dapat diangkut ke bahagian bawah pergelangan/ ke bahagian bawah.
4. Sebab floem telah dibuang.
(b) Rajah menunjukkan pergerakan air melalui pokok.
Suhu persekitaran yang tinggi menyebabkan kepanasan melampau pada tumbuhan.

Berdasarkan rajah, terangkan bagaimana transpirasi membantu menghalang kejadian
kepanasan melampau pada tumbuhan. [8 markah]
Jawapan:
1. Haba daripada cahaya matahari diserap oleh daun.
2. (Haba daripada matahari menyebabkan air yang terdapat (pada permukaan luar) sel
menyejat daun tersejat.
3. Maka ruang udara (dalam lapisan mesofil) daun menjadi tepu dengan wap air.
4. Di luar stoma/ daun, udara di atmosfera adalah lebih kering / kurang tepu dengan
wap air daripada dalam daun.
5. Kepekatan wap air di dalam udara lebih tinggi daripada kepekatan wap air di
atmosfera.
6. Cahaya matahari merangsang pembukaan liang stoma.
7. Wap air di dalam ruang udara meresap ke atmosfera melalui liang stoma.
8. Air dalam xilem disedut ke dalam sel mesofil untuk menggantikan air yang hilang
melalui penyejatan.
9. Maka, tumbuhan kehilangan haba.
10. Menyebabkan kesan penyejukan.

35
1.8 Konsep Pengangkutan Bahan di dalam Tumbuhan.
Translokasi
1. Translokasi ialah proses pengangkutan bahan organik dari daun ke tisu- tisu lain
seluruh tumbuhan.
2. Tumbuhan menghasilkan glukosa dalam daun melalui proses fotosintesis.
3. Glukosa akan ditukarkan kepada kanji yang disimpan dalam daun dan kemudian
kepada bentuk sukrosa yang akan diangkut ke bahagian yang memerlukannya
seperti akar, bunga, buah, batang dan pucuk.
4. Bahan yang diangkut oleh floem ialah sukrosa, asid amino, protein, dan hormon.
Glukosa tidak diangkut oleh floem.
5. Sukrosa dari sel- sel daun akan diangkut secara aktif ke dalam floem menggunakan
tenaga.
6. Kehadiran gula yang banyak dalam floem menyebabkan air dari xilem meresap ke
dalam floem melalui osmosis.
7. Keadaan ini meningkatkan tekanan hidrostatik dalam floem, menolak cecair untuk
bergerak di dalam floem merentasi liang-liang plat tapis ke tisu- tisu yang
memerlukan nutrien.
Pengangkutan bahan dalam tumbuhan.

36
Struktur floem dan sel rakan
Transpirasi
1. Transpirasi ialah proses kehilangan air dari daun ke persekitaran dalam bentuk wap
air.
2. Kebanyakan wap air hilang melalui stoma pada daun.
3. Pergerakan air berlaku dalam tumbuhan iaitu dari akar ke daun yang membantu
mengangkut air dan garam mineral ke dalam tumbuhan.
4. Transpirasi juga menyejukkan tumbuhan semasa proses penyejatan air.
5. Air tersejat dari mesofil palisad ke dalam ruang antara sel dan membentuk wap air di
dalam ruang antara sel.
6. Air di dalam sel-sel mesofil akan berkurangan dan tekanan osmosis meningkat.
7. Keadaan ini menyebabkan air meresap keluar secara osmosis dari sel-sel
berdekatan dan dari xilem.
8. Air meresap keluar ke atmosfera dari ruang antara sel mesofil berspan melalui
stoma.

37
Rajah: Penyejatan air dan transpirasi pada daun
SPM 2013 (Struktur)
Rajah 5.1 menunjukkan pergerakan air dalam tumbuhan.

Rajah 5.2 menunjukkan keratan rentas rentas satu daun
(a) M ialah sejenis tisu vaskular.

Terangkan satu penyesuaian pada M dalam mengangkut air. [2 markah]
........................................................................................................................................
........................................................................................................................................
........................................................................................................................................
........................................................................................................................................

38
(a) (i) Terangkan kepentingan proses K kepada tumbuhan itu. [3 markah]
........................................................................................................................................
........................................................................................................................................
........................................................................................................................................
........................................................................................................................................
........................................................................................................................................
........................................................................................................................................
(b) Sebatang pokok ditanam berdekatan kilang simen. Banyak habuk dibebaskan dari
kilang itu.
Terangkan bagaimana keadaan ini mempengaruhi proses K dalam pokok itu.
........................................................................................................................................
........................................................................................................................................
........................................................................................................................................
........................................................................................................................................
[2 markah]
(c) Nyatakan satu perbezaan struktur sel L dengan sel mesofil berspan.
Sel L Sel mesofil berspan
[1 markah]
Faktor- faktor yang mempengaruhi kadar transpirasi
Faktor Penerangan
1) Pergerakan Udara  Kadar transpirasi akan bertambah apabila
pergerakan udara semakin laju.

39
2) Suhu Persekitaran  Suhu yang tinggi menyebabkan tenaga kinetik
molekul air meningkat.
 Kenaikan suhu yang sangat tinggi akan
menyebabkan kehilangan air berlebihan dan
daun menjadi layu.
3) Keamatan Cahaya  Cahaya mempengaruhi pembukaan dan

penutupan stoma.
 Apabila keamatan cahaya tinggi proses
fotosintesis berlaku dengan aktif pada sel
pengawal stoma terbuka.
 Pembukaan stoma menyebabkan wap air lebih
banyak meresap keluar.
4) Kelembapan Relatif  Dalam keadaan udara lembap, kehadiran wap

Udara air dalam udara adalah tinggi.
 Perbezaan kepekatan wap air antara udara luar
dengan udara dalam ruang antara sel adalah
sedikit, jadi proses resapan wap air keluar
adalah perlahan- lahan dan menghasilkan
kadar transpirasi yang rendah.
 Jika udara kering, kelembapan relatif adalah
rendah.
 Menyebabkan wap air dari dalam daun
meresap keluar dengan cepat dan
menghasilkan kadar transpirasi yang tinggi.

40
Pembukaan dan Penutupan Stoma
1. Stoma ialah liang-liang kecil yang terbentuk antara dua sel pengawal.
2. Sel pengawal berbentuk kacang dan mempunyai dinding sel yang tidak sama tebal.
3. Sel pengawal mempunyai kloroplas dan dapat menjalankan proses fotosintesis.
4. Apabila menerima cahaya matahari, sel pengawal akan menjalankan fotosintesis dan
menghasilkan glukosa.
5. Pengangkutan aktif ion kalium ke dalam sel pengawal menyebabkan tekanan
osmosis sel pengawal meningkat dan air masuk ke dalam sel pengawal secara
osmosis.
6. Sel pengawal menjadi segah dan melengkung akibat ketebalan dinding sel yang
tidak sama.
7. Kesegahan kedua- dua sel pengawal meyebabkan ruang antara sel, iaitu stoma
terbuka.
Pembukaan dan penutupan stoma

41
8. Dalam keadaan kurang cahaya atau gelap, penghasilan glukosa tidak berlaku. Hal ini
menyebabkan ion kalium tidak diangkut secara aktif ke dalam sel dan menyebabkan
tekanan osmosis sel pengawal menurun.
9. Akibatnya, proses osmosis air ke dalam sel berkurangan dan sel menjadi tidak
segah.
10. Sel kembali ke bentuk asal dan stoma tertutup.
SPM 2009 (Esei)
Rajah menujukkan bahagian yang sama bagi satu tumbuhan semasa hari sejuk dan hari
panas.
(a)(i) Terangkan keadaan tumbuhan itu semasa hari sejuk dan hari panas.
[5 markah]
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
(ii) Terangkan mengapa tumbuhan itu perlu berada dalam keadaan yang berbeza seperti
di (a)(i) pada hari sejuk dan hari panas. [5 markah]
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................

42
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
(b) Rajah menunjukkan pergerakan molekul air dalam tumbuhan.
Terangkan bagaimana pergerakan molekul air dari akar ke daun dalam tumbuhan dan
seterusnya keluar ke atmosfera. [10 markah]
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................

43
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
SPM 2013 (Struktur)
Rajah 5.3 menunjukkan struktur sel pengawal pada waktu siang dan waktu malam
Terangkan satu perbezaan keadaan sel pengawal pada waktu siang dan pada waktu
malam.
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
[2 markah]
Mekanisme Pengangkutan Air dalam Tumbuhan
Tekanan Akar
1. Air diserap oleh sistem akar yang mempunyai rambut akar yang banyak.
2. Rambut akar menambahkan jumlah luas permukaan penyerapan.
3. Ion mineral dalam tanah akan diangkut secara aktif oleh sel rambut akar ke dalam
vakuol lalu menjadikan sap sel rambut akar menjadi hipertonik berbanding air tanah.
4. Air dari tanah akan meresap secara osmosis ke dalam rambut akar.

44
Rambut akar pada hujung akar.
5. Sel-sel rambut akar menjadi hipotonik berbanding sel-sel parenkima akar.

6. Seterusnya, air akan bergerak secara osmosis dari satu sel ke satu sel melintas
endodermis hingga ke xilem.
7. Pergerakan air yang berterusan ini menghasilkan suatu daya tolakan yang
dinamakan tekanan akar.
8. Tekanan ini membantu air naik ke batang tumbuhan.
Pergerakan air dalam akar tumbuhan
Tindakan Kapilari
1. Tindakan kapilari dihasilkan oleh daya lekitan antara molekul air dan juga daya
lekatan antara molekul air dengan dinding kapilari xilem.
2. Dua daya ini menghasilkan daya tarikan yang menggerakkan air secara berterusan
dalam salur xilem yang sempit itu.

45
Daya lekatan dan daya lekitan di xilem (tindakan kapilari)
Tarikan Transpirasi
1. Sel-sel mesofil berspan yang berdekatan ruang antara sel akan kehilangan air
melalui sejatan.
2. Keadaan ini menyebabkan sel-sel mesofil berspan menjadi hipertonik kepada sel-sel
berhampirannya.
3. Air dari sel-sel berhampiran akan bergerak secara osmosis ke sel-sel mesofil yang
hipertonik.
4. Maka air akan disedut dari xilem dan menyebabkan air dari xilem bergerak ke daun.
5. Daya tarikan air melalui proses transpirasi ini dinamakan tarikan transpirasi.
Transpirasi (tarikan transpirasi)
Uji Kefahaman Anda!

1) Apakah yang dimaksudkan dengan berkas vaskular dalam tumbuhan? [1 markah]
Terdiri daripada xilem dan floem.
2) Apakah yang akan berlaku pada pokok yang telah dibuang floem secara menggelang
dalam tempoh yang lama? [2 markah]
Bahagian atas floem yang dibuang akan membengkak. Banyak hasil fotosintesis/
glukosa berkumpul di bahagian itu.
3) Berikan makna transpirasi. [2 markah]

Proses kehilangan/ penyejatan molekul air dari tumbuhan ke atmosfera.

46
4) Bagaimanakah translokasi berlaku dari daun tumbuhan ke akar? Huraikan. [3 markah]
Translokasi adalah proses pengangkutan hasil fotosintesis seperti sukrosa/ asid amino/
protein/ hormon dari daun ke seluruh tisu tumbuhan oleh tisu floem. Diangkut secara
aktif ke dalam floem menggunakan tenaga.

47
BAB 2 PERGERAKAN DAN SOKONGAN
2.1 Pergerakan dan Sokongan pada Manusia.

Sistem Rangka Manusia
1. Sistem rangka manusia mengandungi 206 tulang yang terdiri daripada pelbagai saiz
dan bentuk.
2. Rangka manusia dibahagikan kepada rangka paksi dan rangka apendaj.
Rangka Manusia
3. Rangka paksi terdiri daripada tengkorak, turus vertebra dan sangkar rusuk.
4. Tulang terdiri daripada tulang kranium dan tulang muka.

48
5. Tulang kranium berfungsi untuk melindungi otak manakala tulang muka membentuk
bentuk wajah kepada muka dan menyediakan soket untuk pelekatan mata.
Struktur tengkorak manusia
6. Tulang yang membentuk rahang bawah dinamakan mandibel.

7. Ia membentuk sendi bergerak dengan kranium.
8. Sendi bergerak membolehkan mulut terbuka dan tertutup.
9. Tengkorak bersendi dengan tulang atlas iaitu tulang paling atas pada turus vertebra.
Turus vertebra
1. Terdiri daripada 33 ruas tulang atau vertebra.
2. Ia berfungsi untuk menyokong tengkorak dan melindungi saraf tunjang yang terletak
di dalam salur sarafnya.
Lima bahagian turus vertebra

49
3. Turus vertebra terdiri daripada 5 bahagian dan dinamakan berdasarkan lokasinya.
Struktur am vertebra
4. Tulang vertebra yang terletak di bahagian leher dikenali sebagai vertebra serviks.
5. Diikuti vertebra toraks vertebra lumbar vertebra sakrum dan vertebra koksiks.
6. Vertebra serviks mempunyai 7 ruas tulang.
7. Ia mempunyai sepasang salur arteri vertebra yang tiada dalam jenis vertebra yang
lain.
8. Vertebra serviks yang pertama dikenali sebagai atlas manakala vertebra serviks yang
kedua dikenali sebagai aksis.
9. Jenis vertebra seterusnya ialah vertebra toraks yang mempunyai 12 ruas tulang.
10. Ia mempunyai cuaran spina yang panjang, sentrumnya lebih besar dan tebal
daripada sentrum serviks.
Vertebra serviks Vertebra atlas
Vertebra toraks Persendian antara vertebra toraks

dgn tulang rusuk

50
11. Vertebra ini mempunyai muka sendi pada cuaran melintang dan di sisi sentrum untuk
bersendi dengan tulang rusuk.
12. Vertebra lumbar merupakan vertebra yang terbesar antara vertebra di turus vertebra.
13. Ia mempunyai cuara spina yang pendek dan cuaran melintang yang panjang dan
pipih.
14. Cuaran-cuaran ini menyediakan tempat untuk pelekatan otot belakang.
15. Sentrumnya adalah besar dan tebal.
16. Sakrum terdiri daripada 5 tulang yang bercantum membentuk satu kepingan tulang
tunggal yang berbentuk segi tiga.
17. Koksiks terdiri daripada 4 vertebra yang sangat kecil dan bercantum membentuk
tulang kaudal.
Vertebra lumbar Sakrum dan koksiks
Sangkar rusuk
1. Dibentuk oleh 12 pasang tulang rusuk dan sternum.
2. Tujuh pasang tulang rusuk pertama yang dikenali sebagai tulang rusuk sebenar
bersambung dengan sternum melalui rawan.
3. Tiga pasang yang seterusnya dikenali sebagai tulang rusuk palsu dan bersambung
kepada sternum melalui rawan rusuk ke-7.
4. Pasangan rusuk yang ke-11 dan ke-12 dikenali sebagai tulang rusuk bebas.
5. Tulang rusuk ini tidak terlekat pada sternum.
Pandangan ventral struktur sangkar rusuk

51
Rangka Apendaj
1. Terdiri daripada lengkungan pektoral anggota hadapan, lengkungan pelvis dan
anggota belakang.
2. Sepasang lengkungan pektoral menghubungkan tulang lengan dengan rangka paksi.
3. Setiap lengkungan pektoral mengandungi dua tulang, iaitu klavikel dan skapula.
4. Anggota hadapan terdiri daripada humerus, radius, ulna, karpus, metakarpus dan
falanks.
5. Lengkungan pelvis terdiri daripada sepasang tulang punggung.
6. Setiap tulang punggung terdiri daripada tiga tulang yang bercantum iaitu ilium, iskium
dan pubis.
7. Anggota belakang terdiri daripada femur, tibia, fibula, tarsus, metatarsus dan falanks.
Lengkungan pektoral Anggota hadapan
Lengkungan pelvis Anggota belakang

52
Peranan otot, ligamen dan tendon dlm pergerakan.
1. Otot disambungkan kepada tulang melalui tendon.

2. Pengecutan otot menyebabkan tulang ditarik dan membolehkan pergerakan.
3. Tendon ialah tisu penyambung yang padat yang terdiri daripada gentian.
4. Gentian-gentian ini bersifat kuat dan tidak kenyal.
5. Sebagai contoh, tindakan otot rangka seperti otot biseps dan otot triseps yang
terdapat pada lengan membolehkan manusia meluruskan atau membengkokkan
tangan.
Otot rangka biseps dan triseps, iaitu otot-otot pada lengan
6. Apabila otot biseps mengecut, otot triseps mengendur. Hal ini membolehkan lengan
dibengkokkan.
7. Sebaliknya, apabila otot triseps mengecut, otot biseps akan mengendur dan lengan
diluruskan.

53
8. Di bahagian sendi, tulang disambungkan dengan tulang lain oleh ligamen.
9. Ligamen terdiri daripada tisu penghubung yang liat, kuat dan kenyal.
Hubungan antara otot, tendon daan ligamen
Struktur Sendi Bergerak

1. Tempat tulang bertemu dengan tulang lain dikenali sebagai sendi.
2. Pertemuan antara dua atau lebih tulang yang membenarkan anggota bergerak
dinamakan sendi bergerak manakala yang tidak membenarkan bahagian anggota
bergerak dinamakan sendi tidak bergerak.
3. Contoh sendi bergerak ialah sendi engsel pada siku dan sendi lesung pada bahu dan
pelvis.

54
Sendi lesung pada pelvis
4. Contoh sendi tidak bergerak ialah sendi yang terdapat pada tengkorak
5. Sendi bergerak dibalut oleh kapsul bergentian.
6. Di sebelah dalam kapsul ini terdapat membran sinovia yang berfungsi sebagai
pelincir bagi mengurangkan geseran antara tulang apabila sendi bergerak.
7. Ia juga membekalkan nutrien kepada rawan yang terdapat pada hujung tulang.
8. Rawan yang membalut pada hujung tulang mengurangkan geseran antara tulang
semasa pergerakan dan juga menyerap hentakan apabila bergerak.
SPM 2010 (Struktur)
Rajah 5.1 dan Rajah 5.2 menunjukkan kedudukan yang berlainan bagi lengan dalam satu
pergerakan.
Rajah 5.1 Rajah 5.2

(a) Lengkapkan Rajah 5.1 dengan melukis otot triseps yang terlibat dalam pergerakan
lengan tersebut. [2 markah]

55
(b) Nyatakan satu ciri penyesuaian tisu P yang ditunjukkan dalam Rajah 5.1 yang membantu
dalam pergerakan lengan.
..............................................................................................................................................
[1 markah]
(c) Terangkan tindakan otot-otot yang menyebabkan pergerakan lengan dalam Rajah 5.2.
.............................................................................................................................................
.............................................................................................................................................
.............................................................................................................................................
[3 markah]
SPM 2011 (Struktur)
Rajah menunjukkan otot dan tulang manusia yang terlibat semasa pembengkokan kaki.
(a)(i) Namakan X.
X: ........................................................
[1 markah]
(ii) Nyatakan satu fungsi X.
...........................................................................................................................................
[1 markah]
(b) Jelaskan dengan ringkas bagaimana ciri X disesuaikan untuk menjalankan fungsi yang
dinyatakan di (a)(ii).
.............................................................................................................................................
...............................................................................................................................................
...............................................................................................................................................
[2 markah]

56
(c)(i) Nyatakan satu fungsi ligamen dalam Rajah di atas.
............................................................................................................................................
[1 markah]
(ii) Ligamen seorang ahli gimnastik adalah lebih mudah lentur berbanding dengan orang
biasa.
Terangkan pernyataan tersebut.
.............................................................................................................................................
.............................................................................................................................................
[2 markah]
Mekanisme Pergerakan pada Haiwan.
Pergerakan cacing tanah
1. Cacing tanah mempunyai rangka hidrostatik iaitu ruang badannya dipenuhi dengan
bendalir.
2. Rangka ini memberikan sokongan dan mengekalkan rupa bentuk cacing tanah.
3. Terdapat dua set otot pada dinding badan cacing tanah, iaitu otot lingkar dan otot
membujur.
4. Kedua-dua set otot ini bertindak secara berantagonis.
5. Apabila otot lingkar mengecut, otot membujur mengendur dan segmen pada badan
cacing tanah mengecil dan memanjang.
6. Sebaliknya, apabila otot membujur mengecut, otot lingkar mengendur dan segmen
badan cacing tanah akan menebal dan seterusnya memendek di bahagian badan
akan mencengkam tanah.
7. Pada masa yang sama, keta di bahagian badan di belakang atau posterior akan
melepaskan cengkaman diikuti oleh pemendekkan bahagian badan ini.
8. Pergerakan dihasilkan apabila pengecutan dan pengenduran otot lingkar dan otot
membujur berlaku secara berselang- seli untuk menghasilkan suatu gelombang.
Susunan otot lingkar dan otot membujur Mekanisme pergerakan cacing

pada cacing tanah

57
Pergerakan Belalang
1. Serangga seperti belalang mempunyai rangka luar dan mempunyai tiga pasang kaki.
2. Otot serangga mengecut untuk menggerakkan anggotanya yang dilekatkan pada
bahagian dalam rangka oleh tendon.
3. Otot yang menyebabkan kaki melurus dikenali sebagai otot ekstensor manakala otot
yang menyebabkan kaki membengkok dikenali sebagai otot fleksor.
4. Sebelum melompat, kaki belakang dilipat. Hal ini menyebabkan tenaga disimpan
dalam tendon yang kenyal pada kedua-dua otot fleksor dan ekstensor.
5. Semasa belalang melompat, otot fleksor akan mengendur dan pada masa yang
sama, otot ekstensor akan mengecut.
6. Kaki belakang akan melurus dengan cepat. Tenaga yang disimpan dalam tendon
tersebut dilepaskan untuk menghasilkan suatu daya menolak belalang ke atas dan
ke hadapan.
Mekanisme pergerakan belalang

58
Pergerakan Ikan
1. Ikan merupakan haiwan akuatik.

2. Semasa berenang, ikan menghadapi rintangan air.
3. Untuk mengatasi masalah ini agar membolehkan ikan bergerak dengan pantas
dalam air, ikan mempunyai badan yang berbentuk larus, iaitu bahagian anterior ikan
adalah bulat dan licin manakala bentuk badannya adalah panjang dan meruncing ke
bahagian posterior.
4. Badan ikan juga bersisik dan disaluti lendir untuk mengurangkan rintangan air serta
melancarkan pergerakannya.
5. Otot yang terdapat pada kedua-dua sisi tulang belakang disusun dalam bentuk
bongkah yang dinamakan miotom.
6. Otot ini bertindak secara antagonis.
7. Pengecutan dan pengenduran miotom dikedua- dua sisi tulang belakang
membolehkan ikan mengibaskan ekor.
8. Apabila miotom di sebelah kiri badan mengecut, miotom di sebelah kanan ikan akan
mengendur dan ekor mengibas ke kiri.
9. Sebaliknya, apabila miotom di sebelah kanan badan mengecut, miotom di sebelah
kiri akan mengendur dan ekor mengibas ke kanan.
10. Pergerakan ekor ke kiri dan ke kanan menghasilkan daya tujah yang menolak badan
ikan ke hadapan.
11. Ikan mengalami ketidakstabilan ketika berenang dalam air. Bagi mengatasi masalah
ini, ikan mempunyai pelbagai sirip.
12. Sirip ikan yang berpasangan terdiri daripada sirip pektoral dan sirip pelvis manakala
sirip tidak berpasangan teridir daripada sirip dorsal dan sirip ventral.
13. Ikan menggunakan sirip dorsal dan sirip ventral untuk mencegah pesongan dan
golekan.
14. Sirip pelvis berfungsi mencegah junaman dan golekan.
15. Sirip pektoral berfungsi sebagai kemudi untuk menukar haluan pergerakan dan juga
sebagai brek untuk memperlahankan atau menghentikan pergerakan.

59
Mekanisme pergerakan pada ikan Masalah dalam pergerakan ikan
Pergerakan Katak
1. Katak mempunyai kaki belakang yang panjang dan berotot.
2. Otot yang besar memberi kekuatan kepada kaki belakang dan membantu katak
melompat.
3. Sebelum melompat, kaki belakang ini berlipat menjadi bentuk ‘Z’.
4. Apabila melompat, otot ekstensor pada peha akan mengecut dengan tiba- tiba.
5. Kaki diluruskan dengan cepat dan tapak kaki menolak ke bawah dan ke belakang.
6. Tindakan ini menghasilkan daya tolakan yang menolak katak ke atas dan ke
hadapan.
7. Katak mendarat dengan kaki hadapannya yang pendek yang bertindak sebagai
penyerap hentakan.
8. Selain melompat katak juga menggunakan kaki belakang yang kuat untuk berenang
dalam air. Katak juga boleh merangkak apabila menghulurkan dan menarik balik kaki
hadapan dan belakang secara berselang-seli.
Mekanisme pergerakan katak

60
Pergerakan Burung
1. Badan burung berbentuk larus.
2. Sayap burung yang berbentuk aerofoil dapat menghasilkan daya angkat.
3. Daya angkat ini membolehkan burung terbang.
4. Terdapat bongkah otot yang besar dan kuat pada dada burung yang dinamakan
pektoralis major.
5. Satu hujung otot pektoralis major dipautkan pada bahagian bawah tulang humerus
pada sayap.
6. Pengecutan otot pektoralis major menyebabkan sayap bergerak ke bawah dan ke
belakang.
7. Otot berantagonisnya, iaitu pektoralis minor dipautkan pada sternum dan bahagian
atas humerus.
8. Pengecutan otot ini menyebabkan sayap bergerak ke atas dan ke hadapan.
9. Gerakan sayap burung ke atas dan ke bawah menghasilkan suatu daya yang
bertindak dari bawah ke atas.
10. Daya ini cukup besar untuk mengangkat burung ke atas dan ke hadapan
menyebabkan burung terbang.
11. Burung juga mempunyai tulang yang ringan dan organ tunggal untuk membantu
mengatasi daya graviti.
Bentuk aerofoil sayap burung
Kedudukan otot pektoralis major dan minor pada burung

61
Masalah Sistem Otot Rangka
1. Sistem otot rangka boleh terjejas akibat daripada amalan gizi yang tidak seimbang,
postur yang tidak betul ataupun disebabkan oleh faktor genetik dan proses penuaan.
2. Faktor-faktor tersebut boleh menyebabkan masalah kepada otot rangka seperti
osteoporosis, kekejangan otot, distrofi otot, dan artritis.
Osteoporosis
1. Berasal daripada dua perkataan, iaitu osteo (tulang) dan porosis (poros/ berliang).
2. Merupakan penyakit iaitu, tulang menjadi poros.
3. Biasanya dialami oleh wanita yang sudah putus haid kerana hormon estrogen tidak
lagi dirembeskan menyebabkan garam mineral seperti kalsium keluar dari tulang. Ini
menjadikan tulang ringan dan mudah retak.
4. Penyakit ini boleh dielakkan atau dilambatkan dengan mengamalkan tabiat
pengambilan makanan yang kaya dengan kalsium seperti susu, ikan bilis dan sardin
pada usia ketika tulang masih menambahkan ketumpatannya, lazimnya semasa
kanak- kanak dan remaja.
5. Senaman yang memerihalkan seseorang mengatasi daya graviti seperti melompat
dan berlari akan membantu menambahkan jisim tulang.
Arthritis
1. Penyakit yang melibatkan kemerosotan atau radang sendi.

2. Gejalanya seperti pembengkakkan, kesakitan dan kekerasan pada sendi.
3. Tiga jenis artritis yang lazimnya dijumpai iaitu osteoartritis, artritis, reumatoid dan
artritis gout.
4. Osteoartritis berlaku disebabkan rawan yang haus.
5. Arthritis reumatoid berlaku apabila membran sinovia pada sendi di jari, pergelangan
tangan dan kaki menjadi bengkak atau radang.
6. Artritis gout disebabkan oleh pengumpulan asid urik pada sendi.

62
Distrofi otot
1. Suatu keadaan, iaitu otot-otot seseorang merosot dan menjadi semakin lemah
sehingga penghidap tidak boleh menggerakkan anggotanya.
2. Jenis distrofi otot yang biasa ialah distrofi otot Duchenne.
3. Penyakit ini merupakan penyakit genetik yang disebabkan oleh gen mutan yang
terdapat pada kromosom X.
Kekejangan otot
1. Berlaku apabila otot mengecut dan tidak mengendur iaitu pengecutan secara
berterusan dan tidak terkawal.
2. Berlaku disebabkan oleh pendehidratan pada tubuh badan dan aras kandungan
nutrien seperti kalsium, kalium dan magnesium yang rendah dalam darah.
Uji Kefahaman Anda!

1. Nyatakan jenis rangka yang terdapat pada serangga seperti belalang. [1 markah]
Rangka eksoskeleton/ luar.
2. Apakah kebaikan dan kelemahan rangka yang terdapat pada belalang? [2 markah]
Kebaikan: Kaki belakang belalang adalah besar dan kuat untuk membantu belalang
melompat.
Kelemahan: Menghadkan kadar pertumbuhan/ pemanjangan/ saiz.
3. Mengapakah turus vertebra tidak lurus apabila dilihat dari pandangan sisi? [1 markah]
Untuk meningkatkan keanjalan tulang apabila bergerak. Ia juga memudahkan untuk
pelekatan otot rangka.
4. Mengapakah haiwan dan manusia perlu bergerak? Terangkan. [2 markah]

Mencari makanan/ pembiakan/ melarikan diri dari pemangsa/ kemandirian/ dan lain-lain
yang sesuai.
5. Senaraikan tulang yang terdapat pada rangka paksi dan rangka apendaj. [2 markah]
Rangka paksi: Tengkorak, turus vertebra dan sangkar rusuk.
Rangka apendaj: Lengkungan pektoral, anggota hadapan, lengkungan pelvis dan
anggota belakang.

63
6. (a) Berikan definisi sendi. [1 markah]
Tempat tulang bertemu dengan tulang lain.
(b) Nyatakan sendi badan yang merupakan sendi lesung. [1 markah]
Tulang humerus dengan klavikel/ skapula// lengkungan pelvis dengan femur.
7. Apakah fungsi rawan dan bendalir sinovia yang terdapat pada sendi? [2 markah]
Rawan: Menyerap hentakan/ mengurangkan geseran semasa pergerakan.
Bendalir sinovia: Bahan pelincir bagi mengurangkan geseran antara tulang apabila sendi
bergerak.
8. Huraikan ciri- ciri tulang yang menjadikannya sesuai sebagai sistem sokongan. [2 markah]
Terdiri daripada banyak gentian kolagen/ kalsium/ fosforus yang menjadikan ia kuat untuk
menahan tekanan/ hentakan/ gegaran.
9. Mengapakah rangka manusia terdiri daripada banyak tulang yang disambung pada sendi?
[2 markah]
Memudahkan manusia melakukan pelbagai jenis pergerakan// mengelakkan/
mengurangkan kecederaan.
10. Terangkan istilah ‘otot berantagonis’. [1 markah]

Pengecutan dan pengenduran otot secara berlawanan.
11. Huraikan ciri-ciri ikan yang membantunya berenang dalam air dengan mudah. [3 markah]
Bentuk badan larus/ badan ikan bersisik/ disaluti lendir untuk mengurangkan rintangan
air// Otot miotom mengecut dan mengendur secara antagonis// sirip dorsal/ ventral untuk
mencegah pesongan/ golekan// sirip pelvis mencegah junaman/ golekan// sirip pektoral
mengemudi untuk menukar haluan/ brek untuk memperlahankan/ menghentikan
pergerakan.

64
2.2 Menghargai Sistem Otot Rangka yang Sihat.
1. Pemakanan seimbang yang kaya dengan vitamin A, C dan D serta garam mineral
seperti kalsium, fosforus dan besi penting untuk membina tulang yang kuat.
2. Amalan postur yang betul ketika berdiri, duduk, berjalan dan mengangkat barang
yang berat dari lantai adalah penting untuk memastikan kesihatan sistem otot rangka.
3. Semasa bersenam, individu hendaklah memakai pakaian yang longgar.
4. Senaman merupakan salah satu cara yang penting untuk mengekalkan ketumpatan
tulang dan mengelakkan daripada mendapat osteoporosis.
5. Teknik senaman yang betul dan selamat hendaklah diamalkan oleh setiap individu.
6. Aktiviti memanaskan badan sebelum memulakan sebarang bentuk senaman atau
aktiviti cergas adalah suatu amalan yang baik untuk mengelakkan kecederaan.
Uji Kefahaman Anda!

1. Terangkan kepentingan sistem otot rangka yang sihat. [2 markah]
Sistem otot rangka membolehkan sesuatu otot yang melekat pada rangka/ tulang
untuk mengecut dan mengendur bagi memastikan sesuatu aktiviti/ pergerakan/
fungsi dapat dijalankan dengan baik dan sempurna.
2. Nyatakan dua cara untuk memelihara sistem otot rangka yang sihat. [2 markah]
Mengamalkan pemakanan yang seimbang// gizi makanan yang kaya dengan
protein/ vitamin A/ C/ D/ Garam mineral/ kalsium/ fosforus/ besi.
Amalan postur yang betul ketika berdiri/ duduk/ berjalan/ mengangkat barang//
Memakai pakaian yang longgar// elakkan daripada memakai kasut tumit tinggi//
Teknik senaman yang betul.
3. Huraikan postur yang betul semasa berjalan dan duduk. [2 markah]

Semasa berjalan, badan dan kepala hendaklah tegak dan lurus dan mata harus
memandang ke hadapan dan bukan ke lantai.
Semasa duduk bahagian belakang badan hendaklah bersandar pada kerusi// Jangan
duduk secara membongkok kerana akan menyempitkan ruang abdomen.
4. Nyatakan dua kesan buruk akibat mempunyai postur yang tidak baik. [2 markah]
Sakit di bahagian belakang badan// kecederaan pada tulang vertebra.
5. Mengapakah tulang femur dan tibia seseorang pesakit yang menggunakan kerusi
beroda untuk bergerak akan menjadi lemah? Terangkan. [2 markah]

65
Tulang femur dan tibia yang kurang aktif/ pergerakan menyebabkan sistem otot
rangka menjadi lesu dan tidak bermaya.
SPM 2010 (Struktur)
(d) Rajah menunjukkan sendi pada lutut.
Terangkan masalah kesihatan yang biasanya dialami oleh seorang tua apabila tisu X
rosak.
.............................................................................................................................................
.............................................................................................................................................
.............................................................................................................................................
[3 markah]
(e) Seorang atlet mesti melakukan senaman memanaskan badan sebelum memulakan
acara.
Terangkan mengapa.
.............................................................................................................................................
.............................................................................................................................................
.............................................................................................................................................
[3 markah]
SPM 2011 (Struktur)
(d) Sebilangan pelari maraton mengalami kekejangan otot diakhir perlumbaan.

(i) Apakah kekejangan otot?
.........................................................................................................................................
[1 markah]
66
(ii) Nyatakan satu sebab bagi kekejangan otot di kalangan atlet.
.........................................................................................................................................
[1 markah]
(e) Cadangkan tiga cara bagaimana seseorang boleh mengekalkan sistem otot rangka yang
sihat.
1. .........................................................................................................................................
.......................................................................................................................................
2. .......................................................................................................................................
.......................................................................................................................................
3. .......................................................................................................................................
.......................................................................................................................................
[3 markah]
2.3 Sokongan dalam Tumbuhan.

1. Tumbuhan akuatik mempunyai ciri-ciri akuatik untuk membolehkannya terapung di
permukaan dan di dalam air.
2. Tumbuhan ini tidak mempunyai tisu berkayu kerana daya apungan yang dihasilkan
oleh air di sekeliling dapat memberikannya sokongan.
3. Batang tumbuhan akuatik seperti keladi bunting mempunyai tisu yang ringan dengan
banyak pundi udara.
4. Jenis tisu ini yg dikenali sebagai tisu aerenkima dapat mengurangkan ketumpatan
batang dan membantunya terapung di permukaan air.
5. Tumbuhan tenggelam spt Hydrilla sp. dan Elodea sp. mempunyai pundi udara pada
batang dan daun.Ia membantu tumbuhan menegak dalam air untuk menyerap
cahaya matahari.
Eichhornia sp. Hydrilla sp. Elodea sp.
6. Tumbuhan darat mempunyai batang berkayu.

7. Terdapat tisu-tisu khas dalam batang yang memberi sokongan kepada batang.
8. Tisu-tisu khas tersebut ialah tisu-tisu sklerenkima, lignin dan trakeid.
9. Lignin bersifat kuat dan tidak telap air.

67
10. Sel-sel sklerenkima yang disusun secara padat dan berdinding tebal dapat memberi
sokongan mekanikal kepada tumbuhan.
Uji Kefahaman Anda!

1. Mengapakah tumbuhan memerlukan sokongan? Terangkan. [2 markah]
Untuk mendapatkan cahaya matahari bagi menjalankan proses fotosintesis// untuk
mendapatkan makanan/ air/ garam mineral bagi proses pertumbuhan
2. Apakah perbezaan antara sokongan dalam tumbuhan berkayu dengan tumbuhan

tidak berkayu? [2 markah]
Tumbuhan berkayu mempunyai tisu-tisu khas dalam batang iaitu tisu sklerenkima/
salur xilem/ trakeid yang mempunyai dinding selulosa yang diperkuatkan dengan
lignin manakala tumbuhan tidak berkayu bergantung kepada kesegahan sel/ sel
parenkima pada batang tumbuhan yang mempunyai kanji/ air.
3. Bagaimanakah tumbuhan seperti teratai dapat terapung di atas permukaan air?

Terangkan. [3 markah]
Banyak pundi udara yang ringan/ tisu aerenkima dapat mengurangkan ketumpatan
batang dan membantunya terapung// Daun lebar untuk meningkatkan daya
keapungan// Banyak akar yang halus untuk memerangkap gelembung udara.
4. Namakan jenis tisu yang terdapat dalam tumbuhan berkayu yang berfungsi untuk
memberi sokongan. [1 markah]
Tisu skelerenkima/ xilem/ trakeid
5. Senaraikan cara yang digunakan oleh tumbuhan memanjat untuk tumbuh ke arah
cahaya matahari. [2 markah]
Sulur paut pada hujung daun untuk melilit pada penyokong

68
BAB 3 KOORDINASI DAN GERAK BALAS
3.1 Koordinasi dan Gerak Balas.

1. Cahaya, bunyi, bau, suhu tekanan dan sentuhan merupakan contoh rangsangan luar
yang dapat dikesan oleh badan dan juga organisma hidup yang lain.
2. Rangsangan luar dikesan oleh sistem saraf untuk menghasilkan gerak balas
terhadap rangsangan tersebut melalui pergerakan dan tindakan badan.
3. Rangsangan dalam merangkumi perubahan aras gula dalam darah, suhu badan,
tekanan darah dan tekanan osmosis darah.
4. Gerak balas tropisme merupakan gerak balas pertumbuhan pada hujung pucuk dan
hujung akar ke arah atau menjauhi rangsangan.
5. Gerak balas nasti adalah gerak balas sebahagian tumbuhan terhadap sesuatu
rangsangan. Contohnya, Mimosa pudica menguncup apabila disentuh.
6. Pergerakan taksis ialah gerak balas seluruh bahagian organisma unisel ke arah
rangsangan atau menjauhi rangsangan.
Mimosa pudica
Laluan saraf bagi mengesan dan bergerak balas terhadap perubahan persekitaran luar.
i) Rangsangan luar
Sistem saraf Neuron

Neuron pusat
Reseptor eferen/ Efektor
aferen/deria
(interneuron) motor
Cara nak ingat?
‘R NA IN NE E’

69
ii) Rangsangan dalam (perubahan suhu badan)
Sistem saraf
pusat (otak)
Neuron Neuron
aferen eferen
Reseptor Efektor (kulit dan

(pada kulit) kelenjar endokrin)
Gerak balas
Rangsangan dalam (suhu
(kehilangan haba dari
badan meningkat)
permukaan badan)
Suhu badan Suhu badan

(normal) menurun
Uji Kefahaman Anda!

1. Nyatakan maksud rangsangan dan gerak balas. [2 markah]
Rangsangan ialah perubahan atau isyarat daripada persekitaran yang boleh dikesan
oleh sistem badan.
Gerak balas ialah tindakan tubuh badan terhadap sesuatu rangsangan.
2. Apakah keperluan manusia, haiwan, dan tumbuhan bergerak balas terhadap

rangsangan? [1 markah]
Memastikan kemandirian berterusan.

70
3.2 Peranan Sistem Saraf dalam Manusia.
Organisasi Sistem Saraf
1. Sistem saraf (SS) terdiri daripada Sistem Saraf Pusat (SSPu) dan Sistem Saraf
Periferi (SSPe).
2. SSPu terdiri daripada otak dan saraf tunjang.
3. SSPe terdiri daripada saraf kranium yang bercabang dari otak dan saraf spina yang
bercabang dari saraf tunjang.
Struktur Otak dan Fungsinya.

1. Otak terdiri daripada tiga bahagian utama iaitu serebrum, serebelum dan medula
oblongata.
Struktur otak

71
2. Serebrum mengawal aktiviti terkawal seperti kecerdasan, pemikiran, ingatan,
pembelajaran, penaakulan dan penyelesaian masalah.
3. Serebelum mengkoordinasikan pengecutan otot untuk pergerakan dan mengawal
keseimbangan badan.
Struktur otak
4. Medula oblongata (MO) mengawal tindakan luar kawal seperti kadar denyutan
jantung, peristalsis, kadar pernafasan, tekanan darah dan perubahan saiz salur
darah.
5. MO juga mengawal tindakan refleks tertentu seperti batuk, bersin, muntah dan
menelan.
6. Talamus berfungsi untuk menerima maklumat daripada reseptor deria lalu
menghantarkannya ke bahagian serebrum yang tertentu untuk diproses.
7. Hipotalamus berfungsi mengawal atur keseimbangan dinamik persekitaran dalam
seperti tekanan osmosis darah dan suhu badan melalui kelenjar pituitari.
Saraf tunjang (ST)

1. ST menghubungkan otak dengan SSPe.
2. ST terdiri daripada jirim kelabu dan jirim putih.
3. Saraf spina berasal daripada ST.
4. Setiap saraf spina bercabang dua membentuk akar dorsal dan akar ventral sebelum
bersambung dgn ST.
5. ST mengawal tindakan refleks.

72
Saraf tunjang terdapat dalam turus vertebra.
Saraf tunjang menghubungkan otak dengan saraf spina.
Struktur neuron
1. Setiap neuron terdiri daripada satu badan sel yang mengandungi nukleus dengan
sitoplasma.
2. Badan sel neuron dengan sitoplasma mengandungi unjuran gentian yang dinamakan
dendron atau akson.
Struktur suatu neuron
3. Dendron membawa impuls saraf ke dalam badan sel manakala akson membawa
impuls saraf keluar dari badan sel.

73
4. Dendron bercabang membentuk gentian halus yang dikenali sebagai dendrit untuk
menerima impuls saraf.
5. Akson bercabang membentuk terminal akson yang berakhir dalam bonggol sinaps.
6. Akson dan dendron yang panjang diselaputi dengan membran penebat yang
dinamakan salut mielin.
7. Di sepanjang salut mielin terdapat celahan yang dinamakan nodus Ranvier.
Jenis neuron dan fungsinya

1. Terdapat tiga jenis neuron iaitu neuron aferen (NA), interneuron (IN) dan Neuron
eferen (NE).
2. NA menghantar impuls dari Reseptor ke sistem saraf pusat (otak dan saraf tunjang).
3. IN menghantar impuls saraf dari NA ke SSP dan dari SSP ke NE.
4. NE menghantar impuls saraf dari SSP ke Efektor iaitu kelenjar dan otak untuk
menghasilkan gerak balas.
Sinaps dan Penghantaran maklumat.

1. Sinaps ialah satu ruang sempit di antara terminal akson neuron penghantar dengan
dendrit neuron penerima.
2. Impuls saraf daripada neuron penghantar hanya boleh dihantar merentasi sinaps
secara kimia.

74
Impuls saraf merentasi sinaps
3. Terminal akson neuron penghantar berakhir dengan bonggol sinaps yang banyak
mengandungi vesikel sinaps dan mitokondria.
4. Vesikel sinaps mengandungi bahan kimia yang disebut neurotransmiter.
5. Apabila suatu impuls saraf sampai ke bonggol sinaps pada terminal akson, vesikel
sinaps dirangsangkan untuk membebaskan neurotransmiter ke dalam sinaps.
6. Neurotransmiter meresap merentasi sinaps ke dendrit neuron penerima.
7. Dendrit itu dirangsangkan untuk mencetus impuls saraf yang dibawa oleh neuron
penerima ke neuron lain atau efektor.
8. Tenaga dibekalkan oleh mitokondrion supaya impuls saraf dapat merentas sinaps.
9. Sinaps memastikan impuls saraf bergerak dalam satu arah sahaja.
Perbezaan tindakan terkawal, tindakan luar kawal dan tindakan refleks.

Jenis Tindakan Terkawal Luar kawal Refleks
Tempat kawalan Serebrum Medula oblongata Saraf tunjang
Laluan impuls R NA IN NE E R NA IN NE E R NA IN NE E
(tangan)
R NA NE E (kaki)
Contoh Mengangkat tangan, Pernafasan, batuk, Kaki terangkat
berjalan dan menulis bersin, muntah dan apabila terpijak paku
pencernaan. dan tangan diangkat
apabila tersentuh
cerek panas.

75
Arka refleks dalam sentakan lutut yang terlibat hanya dua neuron
Arka refleks bagi tindakan menarik tangan daripada objek panas

76
Penyakit berkaitan dengan Sistem saraf
1. Penyakit Alzheimer merupakan suatu penyakit neurologi yang berkaitan dengan
kehilangan ingatan dan kemerosotan pemikiran.
2. Disebabkan oleh penyusutan tisu otak dan kekurangan rembesan neurotransmiter,
iaitu asetilkolina di otak.
3. Biasanya berlaku kepada warga tua dan boleh diwarisi.
4. Simptomnya seperti kurang pintar, hilang ingatan, fikiran bercelaru dan kurang
tumpuan.
5. Penyakit Parkinson merupakan penyakit berkaitan dengan sistem saraf.
6. Penyakit ini menyebabkan pergerakan menggeletar dan kelemahan otot.
7. Penyakit ini disebabkan oleh kekurangan rembesan neurotransmiter, iaitu dopamin di
otak.
8. Berlaku kepada warga tua tetapi tidak boleh diwarisi.

77
3.3 Peranan Hormon dalam Manusia.
Sistem endokrin dan Hormon
Kelenjar Hormon Fungsi Proses fisiologi
endokrin
Pituitari ADH Merangsang penyerapan semula air di tubul ginjal. Homeostasis
TSH Merangsang, sintesis dan rembesan tiroksina dari
kelenjar tiroid.
FSH Merangsang perkembangan folikel dalam ovari dan Pembiakan
perkembangan sperma dalam testis.
LH Merangsang pengovulan dan pembentukan korpus
luteum dalam ovari.
Pertumbuhan Merangsang pertumbuhan dan sintesis protein. Pertumbuhan
Tiroid Tiroksina Mengawal atur kadar metabolisme badan. Homeostasis
Membantu perkembangan mental dan fizikal pada Pertumbuhan
kanak-kanak.
Adrenal Adrenalina Meningkat kadar denyutan jantung, kadar Homeostasis
pernafasan, tekanan darah, kadar metabolisme,
pengaliran darah ke otot dan aras glukosa dalam
darah.
Aldosteron Mengawal atur penyerapan semula garam di ginjal.
Pankreas Insulin Merangsang pertukaran glukosa berlebihan kepada
glikogen yang disimpan dalam sel hati dan otot.
Glukagon Merangsang pertukaran glikogen kepada glukosa di
hati.
Meningkatkan aras glukosa dalam darah.
Ovari Estrogen Membaiki dan membina dinding uterus dan Pembiakan
merangsangkan perkembangan organ seks
perempuan.
Merangsang perkembangan ciri seks sekunder
pada perempuan.
Progesteron Mengekalkan penebalan dinding uterus untuk
penempelan embrio.
Testis Testosteron Merangsang pembentukan sperma dan organ seks
lelaki.
Merangsang perkembangan ciri-ciri seks sekunder
pada lelaki.

78
Kesan Ketidakseimbangan Hormon
Hormon Berlebihan Kekurangan
Tiroksina Hipertiroidisme Iodin menyebabkan goiter.
Pada kanak-kanak; kretinisme iaitu
perkembangan mental dan fizikal
yang terbantut.
Dewasa; hipotiroidisme.
Pertumbuhan Kegergasian Kekerdilan
ADH Edema- pengumpulan air yang Diabetis insipidus-kuantiti urin
berlebihan dalam badan. banyak dan kerap.
Insulin Koma- Aras glukosa menurun Diabetis melitus- aras glukosa tinggi
secara mendadak. dalam darah.

79
SPM 2008 (Struktur)
Rajah menunjukkan peranan kelenjar pituitari sebagai ‘kelenjar utama’.

Hormon Y bertanggungjawab bagi perkembangan folikel dalam ovari.
Kunci:
Organ yang dipengaruhi oleh hormon
Kesan umum hormon
(a)(i) Namakan hormon X.

............................................................................................................................................
[1 markah]
(ii) Nyatakan fungsi hormon X.
...............................................................................................................................................
[1 markah]
(b) Hormon Y merangsang perkembangan folikel Graaf dalam ovari dan sperma dalam
testis.
Namakan hormon Y.
..............................................................................................................................................
[1 markah]
(c) Kehadiran hormon Y menyebabkan perembesan hormon Z.
Hormon Z mempengaruhi perkembangan uterus.
(i) Namakan hormon Z.
...........................................................................................................................................
[1 markah]

80
(ii) Nyatakan peranan hormon Z dalam perkembangan uterus.
..........................................................................................................................................
[1 markah]
(d)(i) Namakan hormon P.
............................................................................................................................................
[1 markah]
(ii) Terangkan bagaimana hormon P bertanggungjawab bagi keadaan fizikal individu Q
dalam Rajah.
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
[2 markah]
(e)(i) Nyatakan keadaan yang memerlukan lebih banyak ADH dirembes, seperti ditunjukkan
dalam Rajah.
...........................................................................................................................................
[1 markah]
(ii) Terangkan peranan ADH dalam menghasilkan urin yang sedikit dan pekat.
...........................................................................................................................................
...........................................................................................................................................
[2 markah]
(f) Beri satu sebab mengapa kelenjar pituitari dianggap sebagai ‘kelenjar utama’.
................................................................................................................................................
[1 markah]
SPM 2010 (Esei)
Rajah menunjukkan kedudukan kelenjar pituitari seorang manusia.
(a)(i) Terangkan mengapa kelenjar pituitari adalah kelenjar tanpa duktus yang juga bertindak
sebagai kelenjar utama. [4 markah]

81
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
(ii) Terangkan peranan kelenjar pituitari dalam mengawal tekanan osmosis darah apabila
pengambilan air adalah terlalu sedikit. [8 markah]
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
(b) Rajah menunjukkan pemindahan impuls saraf dari neuron P ke neuron R.
Terangkan pemindahan impuls saraf dari neuron P ke neuron R merentasi Q. [8 markah]

....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................

82
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
SPM 2014 (Struktur)
(a) Namakan struktur S dan struktur T. [2 markah]

........................................................................................................................................
........................................................................................................................................

83
(b) (i) Namakan satu hormon yang dirembeskan oleh T. [1 markah]
...................................................................................................................................
(ii) Terangkan peranan hormon yang dinamakan di (b)(i) dalam mengawal atur aras
glukosa dalam darah. [2 markah]
...................................................................................................................................
...................................................................................................................................

84
3.4 Homeostasis dalam Manusia.
1. Homeostasis ialah proses pengawalaturan faktor fizikal dan kimia pada persekitaran
dalam supaya faktor-faktor ini sentiasa berada dalam keadaan optimum.
2. Homeostasis mengawal atur perubahan pada faktor-faktor di persekitaran dalam
melalui sistem suap balik negatif yang bertindak sebagai mekanisme pembetulan
untuk mengembalikan faktor itu pada keadaan normal.
Struktur Ginjal
Sistem perkumuhan manusia
1. Setiap ginjal terdiri daripada korteks di bahagian luar, medula di bahagian dalam dan
pelvis yang bersambung dengan ureter.
2. Setiap ginjal terdiri daripada berjuta-juta tubul yang seni dinamakan nefron.
Keratan membujur ginjal Struktur nefron

85
3. Setiap nefron terdiri daripada kapsul Bowman (KB) yang berbentuk cawan dan
bermula di korteks.
4. Tubul yang bersambung dengan kapsul Bowman disebut tubul berlingkar proksimal
(TBP).
5. TBP bersambung dengan liku Henle (LH) yang berbentuk U di medula.
6. LH pula bersambung dengan tubul berlingkar distal (TBD) yang bersambung dengan
tubul pengumpulan (TP).
7. Dalam KB terdapat satu jaringan kapilari yang dinamakan glomerulus (GL).
8. GL terdiri daripada arteriol aferen (AA) yang bercabang dari satu cabang arteri renal
dan arteriol eferen (AE) yang membawa darah keluar dari GL.
Proses Pembentukan Air Kencing.

Proses Penerangan
1. Disebabkan tekanan hidrostatik yang tinggi
Ultraturasan (UT) dlm GL.
2. Ia wujud akibat perbezaan saiz antara AA
yang berdiameter lebih besar berbanding
diameter AE.
3. Proses ini dinamakan Ultra Turasan.
4. Ia berlaku di Glomerulus.
5. Akibatnya, sebahagian besar komponen
darah terturas keluar dari Glomerulus ke
dalam Kapsul Bowman.
6. Komposisi hasil turasan glomerulus (HTG)
dlm KB adalah plasma darah kecuali
eritrosit, platlet dan protein plasma.
Penyerapan Semula (PS)
1. Komponen utama dalam hasil turasan
glomerulus ialah air, urea, glukosa, asid
amino dan garam, iaitu ion Na+.
2. PS berlaku di sepanjang tubul uriniferus.
3. Di TBP, lebih kurang 65% air dalam HTG
diserap semula ke dalam kapilari darah di
sekeliling tubul nefron secara osmosis.
4. Semua glukosa dan asid amino serta garam
diserap semula ke dalam kapilari darah

86
secara resapan berbantu dan
pengangkutan aktif.
5. Urea tidak diserap semula.
6. Di tubul menurun LH, lebih kurang 20% air
diserap semula ke dalam kapilari darah
secara osmosis.
7. Pada tubul menaik LH, garam (ion Na+)
diserap semula secara pengangkutan aktif.
8. Pada TBD dan TP, hanya air dan garam
yang diserap semula.
Rembesan (RE) 1. Pada TBD, bahan kumuh seperti urea, asid

urik dan ammonia dirembes keluar daripada
kapilari darah ke dalam TBD secara
pengangkutan aktif.
2. Proses ini dinamakan rembesan.
3. Sesetengah bahan seperti dadah alkohol
dan bahan toksik dirembes keluar dari
darah melalui resapan ringkas.
4. Hasil akhir yang masih tertinggal di dalam
TP akan dikeluarkan sebagai air kencing.
Proses pengosmokawalaturan (POS)

1. Satu proses untuk mengawal atur keseimbangan air dan garam dalam badan supaya
tekanan osmosis darah (TOD) dapat dikekalkan pada julat normal.
2. Kandungan air dan garam dalam darah menentukan TOD.
3. Apabila kandungan garam tinggi dan isipadu air rendah dalam darah, TOD adalah
tinggi.
4. Sebaliknya, apabila air dan garam tinggi, maka TOD adalah rendah.
Mekanisme Pengosmokawalaturan
1. POS melibatkan dua hormon, iaitu ADH dan antiduresis.
2. kedua-dua hormon bertindak melalui mekanisme suap balik negatif (SBN) untuk
mengawal atur kandungan air dan garam melalui proses penyerapan semula.

87
3. ADH mengawal atur penyerapan semula air, manakala aldosteron mengawal atur
penyerapan semula garam.
4. TOD meningkat apabila air hilang melalui perpeluhan atau selepas memakan makanan
yang masin.
5. Osmoreseptor pada hipotalamus mengesan peningkatan TOD.
6. Ini merangsang kelenjar Pituitari merembes ADH.
7. ADH ini menambahkan ketelapan TBD dan TP terhadap penyerapan semula air.
8. Akibatnya, lebih banyak air diserap semula daripada tubul ke dalam kapilari darah.
9. Keadaan ini menurunkan TOD ke aras normal.
10. Air kencing yang dihasilkan juga pekat dan sedikit.
11. Apabila TOD menurun akibat berlebihan dalam minum air.
12. Perubahan ini dikesan oleh Osmoreseptor pada hipotalamus.
13. Keadaan ini merangsang kelenjar Adrenal merembeskan hormon antidiuresis (ADH).
14. Kelenjar pituitari kurang merembeskan ADH.
15. Hormon antidiuresis (ADH) menambahkan ketelapan dinding TBD dan TP terhadap
penyerapan semula garam.
16. Oleh itu, lebih banyak garam diserap semula dari tubul ke dalam kapilari darah.
17. TOD dinaikkan ke aras normal.
18. Kurang air diserap semula.
19. Akibatnya, air kencing yang cair dan banyak dihasilkan.

88
SPM 2011 (Struktur)
Rajah menunjukkan struktur satu nefron dan salur darah dalam ginjal.
(a) Terangkan proses yang berlaku antara glomerulus dengan kapsul Bowman.
Proses:
..............................................................................................................................................
Penerangan:
.............................................................................................................................................
.............................................................................................................................................
[3 markah]
(b) Jadual menunjukkan kandungan hasil turasan dalam R dan S.
Kandungan hasil turasan Kepekatan kandungan hasil turasan (%)

R S
Glukosa 0.1 0
Asid amino 8.0 0
Air 90.0 95.0
Garam mineral 1.87 2.65
Urea 0.03 2.0
(i) Nyatakan satu perbezaan kepekatan asid amino antara R dengan S.

.........................................................................................................................................
.........................................................................................................................................
[1 markah]
(ii) Berdasarkan jawapan di (b)(i), terangkan mengapa.

89
........................................................................................................................................
........................................................................................................................................
........................................................................................................................................
[2 markah]
(c) Air kencing seseorang itu mengandungi glukosa.
Apakah penyakit yang dihidapinya?
Nyatakan mengapa.
.............................................................................................................................................
.............................................................................................................................................
.............................................................................................................................................
.............................................................................................................................................
[2 markah]
(d) Nefron sesetengah mamalia yang hidup di gurun mempunyai liku Henle yang panjang.
Nyatakan kesannya ke atas hasil turasan yang terbentuk dalam S.
.............................................................................................................................................
.............................................................................................................................................
[1 markah]
(e) Terangkan kepentingan ginjal.
.............................................................................................................................................
.............................................................................................................................................
.............................................................................................................................................
.............................................................................................................................................
.............................................................................................................................................
[3 markah]
SPM 2014 (Struktur)
(c) Jadual menunjukkan kepekatan asid amino dalam plasma darah dan dalam air kencing.
Kandungan Kepekatan dalam plasma Kepekatan dalam air kencing

darah yang memasuki ginjal (g per 1000 cm3)
(g per 1000 cm3)
Asid amino 74 0

90
Terangkan perbezaan di antara kepekatan asid amino dalam plasma darah dengan dalam
air kencing. [2 markah]
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
Kesan Kegagalan Fungsi Ginjal.

1. Ginjal tidak dapat menjalankan fungsinya sebagai organ perkumuhan dan organ
pengosmokawalaturan.
2. Bahan kumuh daripada metabolisme seperti urea, air dan garam berlebihan tidak
dapat disingkirkan daripada badan dan TOD tidak dapat dikawal atur.
3. Penyingkiran bahan kumuh bernitrogen seperti urea, air dan garam berlebihan
daripada badan dalam bentuk air kencing membolehkan ginjal mengekalkan TOD
pada aras normal.
SPM 2014 (Struktur)
(d)(i) Kedua-dua ginjal seorang pesakit gagal berfungsi. Keadaan ini menyebabkan
ketidakseimbangan air dan pengumpulan urea dalam darah.
Terangkan kesan kegagalan ginjal terhadap kawal atur keseimbangan air dalam darah.
[2 markah]
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
Hemodialisis
1. Ialah proses penggunaan mesin dialisis untuk menyingkirkan bahan buangan
metabolik seperti urea, air dan garam yang berlebihan daripada darah.
2. Mesin dialisis terdiri daripada tubul berlingkar yang separa telap dan diisikan dengan
bendalir dialisis.
3. Kepekatan bendalir dialisis di dalam mesin dialisis dikekalkan pada kepekatan yang
sama dengan plasma darah.

91
Tindakan mesin dialisis
1. Bendalir dialisis sentiasa mengalir dan ditukar untuk menyingkirkan bahan kumuh
dan mengekalkan kecerunan kepekatan bagi resapan antara darah pesakit dengan
bendalir dialisis.
2. Semasa hemodialisis, darah pesakit dipam keluar dari arteri radial pada pergelangan
tangan untuk mengalir ke dalam mesin dialisis lalu mengalir keluar untuk
dikembalikan ke dalam badan melalui vena pada tangan yang sama.
3. Semasa darah mengalir melalui tubul berlingkar, urea dan garam yang berkepekatan
tinggi dalam darah meresap keluar melalui dinding tubul ke dalam bendalir dialisis
yang mengandungi urea dan garam yang kepekatan rendah.
4. Oleh itu, urea dan garam dapat disingkirkan dari badan dan TOD dapat dikawal atur
pada julat normal.

92
SPM 2014 (Struktur)
Rajah menunjukkan rawatan yang dijalankan ke atas pesakit itu.
Terangkan bagaimana urea disingkirkan daripada darahnya menggunakan mesin

hemodialisis. [3 markah]
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
Pengawalan Aras Gula dalam Darah.

1. Glukosa diperlukan untuk respirasi.
2. Aras normal glukosa pada manusia ialah kira-kira 90 mg/100cm3 darah.
3. Apabila aras glukosa meningkat, sel Beta (β) pada kelompok sel Langerhans di
pankreas merembeskan hormon insulin ke dalam darah.
4. Di hati, hormon insulin menukarkan glukosa berlebihan dalam darah kepada glikogen
untuk disimpan dalam sel otot dan sel hati.
5. Pertukaran glukosa kepada glikogen merupakan mekanisme suap balik negatif bagi
menurunkan aras glukosa yang tinggi dalam darah ke aras glukosa darah normal.
6. Apabila aras glukosa menurun atau rendah, sel alfa (α) Largerhans dirangsang utk
merembeskan hormon glukagon.
93
7. Di hati, hormon glukagon menukarkan glikogen kepada glukosa.
8. Akibatnya, aras glukosa yang rendah dapat dinaikkan dan dikembalikan ke aras
normal.
Pengawalaturan Suhu Badan melalui cara fizikal.

1. Apabila cuaca di luar panas, kelenjar peluh dirangsang utk mengeluarkan peluh.
2. Banyak peluh dikeluarkan dan banyak juga peluh disejat.
3. Penyejatan ini menyebabkan banyak haba disingkirkan daripada badan.
4. Seterusnya, otot pada arteriol aferen mengendur menyebabkan pemvasodilatan
berlaku di mana, kapilari darah mengembang dan diameternya bertambah.
5. Akibatnya, lebih banyak darah mengalir melalui kapilari darah yang besar dan berada
berhampiran dengan permukaan kulit badan.
6. Haba berlebihan dalam badan disingkirkan melalui sinaran.
7. Selain itu, otot regang rambut mengendur.
8. Rambut condong ke permukaan kulit.
9. Satu lapisan udara nipis terperangkap di antara rambut dengan permukaan kulit.
10. Maka, banyak haba hilang melalui sinaran.
11. Dalam persekitaran yang sejuk, kelenjar peluh tidak dirangsang, oleh itu kelenjar
peluh tidak aktif.
12. Kurang peluh dikeluarkan dan kurang peluh tersejat serta kurang haba disingkirkan
daripada badan.
13. Tetapi, otot pada arteriol aferon akan mengecut dan proses pemvasocerutan berlaku.
14. Di mana, kapilari darah mengecut dan diameternya berkurang.
15. Maka, kurang darah mengalir melalui kapilari darah yang kecil dan berada jauh dari
permukaan kulit badan.
16. Dan, kurang haba disingkirkan melalui sinaran
17. Selain itu, otot regang rambut mengecut dan menyebabkan rambut menjadi tegak.
18. Satu lapisan udara yang tebal terperangkap di antara rambut dengan permukaan
kulit.
19. Udara merupakan penebat haba yg baik.
20. Kurang haba dihilangkan melalui sinaran.

94
SPM 2013 (Struktur)
Rajah menunjukkan struktur kulit manusia dalam situasi P dan situasi Q.
(a) Namakan struktur R dan struktur S.

R:....................................................................................................................................
S:....................................................................................................................................
[2 markah]
(b) (i) Nyatakan satu fungsi tisu adipos.
....................................................................................................................... ................
[1 markah]
(ii) Berdasarkan Rajah di atas, terangkan tindakan kapilari darah dalam mengawal
atur suhu badan pada situasi P.
........................................................................................................................................
........................................................................................................................................
........................................................................................................................................
........................................................................................................................................
[2 markah]
(c) Suhu badan seorang budak lelaki meningkat melebihi 37OC.
Terangkan bagaimana struktur R, S dan T bertindak untuk merendahkan suhu badan
kembali ke 37OC.

95
Penerangan untuk R
........................................................................................................................................
........................................................................................................................................
Penerangan untuk S
........................................................................................................................................
........................................................................................................................................
Penerangan untuk T
........................................................................................................................................
........................................................................................................................................
[5 markah]
Pengawalaturan suhu badan melalui proses metabolisme.
1. Dalam persekitaran yg panas, otot rangka tidak mengecut dan mengendur secara
berulang-ulang.
2. Keadaan menggigil tidak berlaku dan tiada haba dihasilkan.
3. Kelenjar adrenal tidak dirangsangkan. Maka, kurang atau tiada hormon adrenalina
dirembeskan.
4. Kelenjar tiroid tidak dirangsang menyebabkan sangat sedikit hormon tiroksina
dirembeskan.
5. Maka kurang haba dihasilkan.
6. Dalam persekitaran yang sejuk pula, otot rangka mengecut dan mengendur secara
berulang-ulang.
7. Keadaan menggigil berlaku.
8. Haba dihasilkan untuk meningkatkan suhu.
9. Kelenjar adrenal dirangsangkan oleh hipotalamus utk merembeskan hormon
adrenalina
10. Kadar metabolisme meningkat untuk menaikkan suhu badan.
11. Kelenjar tiroid dirangsangkan untuk merembeskan hormon tiroksina.
12. Maka, kadar metabolisme meningkat dan lebih banyak haba dihasilkan.

96
Uji Kefahaman Anda!
1. Nyatakan faktor fizikal dan kimia bagi persekitaran dalam. [2 markah]
Faktor fizikal: Suhu badan// tekanan darah
Faktor kimia: Tekanan separa oksigen/ karbon dioksida// tekanan osmosis darah//
aras gula dalam darah.
2. Terangkan maksud homeostasis. [2 markah]

Proses pengawalaturan faktor fizikal dan kimia pada persekitaran dalam supaya
faktor-faktor ini sentiasa dalam keadaan optimum.
3. Huraikan tiga proses yang terlibat dalam pembentukan air kencing. [5 markah]
Proses ultraturasan berlaku dalam kapsul Bowman. Tekanan hidrostatik yang tinggi
dalam glomerulus. Menolak sebahagian besar komponen darah kecuali sel darah
merah, platlet dan protein plasma yang terlalu besar untuk merentasi dinding
glomerulus.
Prose penyerapan semula berlaku sepanjang tubul uriniferus. Di tubul berlingkar
proksimal, air diserap semula secara osmosis. Semua glukosa/ garam/ asid amino
diserap semula ke dalam kapilari darah secara resapan berbantu dan pengangkutan
aktif.
Proses rembesan berlaku di tubul berlingkar distal. Bahan kumuh seperti urea, asid
urik dan ammonia dirembes keluar daripada kapilari darah ke dalam tubul berlingkar
distal secara pengangkutan aktif. Sesetengah bahan seperti dadah/ alkohol/ bahan
toksik dirembes keluar dari kapilari darah melalui resapan ringkas.
4. Lukis rajah skema untuk contoh homoestasis berikut:

(a) Pengosmokawalaturan
(b) Pengawalaturan aras gula dalam darah
(c) Pengawalaturan suhu badan [6 markah]

97
Jawapan:
(a) Pengosmokawalaturan
(b) Pengawalaturan aras gula dalam darah
(c) Pengawalaturan suhu badan

98
3.5 Mengamalkan Gaya Hidup Sihat.
Kesan Penyalahgunaan Dadah kepada Manusia.
1. Dadah menganggu tindakan neurotransmitter dan menjejaskan fungsi sistem saraf.
2. Dadah boleh bertindak sebagai perangsang atau penenang.
3. Dadah jenis kokain, nikotin, amfetamin dan kafein adalah dadah jenis perangsang
untuk jangka masa yang panjang boleh mempengaruhi fungsi sistem peredaran
darah, sistem pencernaan dan sistem saraf yang menyebabkan halusinasi dan
kemurungan.
4. Dadah penenang seperti morfin, barbiturat, trankuiliser dan heroin boleh
menyebabkan kehilangan ingatan, tidak dapat menumpukan perhatian, masalah
pernafasan, kanser peparu, kerosakan hati dan otak, mengantuk, kecelaruan dan
koma.
Kesan penyalahgunaan Alkohol kepada Manusia.

1. Alkohol melambatkan fungsi sistem saraf pusat terutamanya penghantaran impuls
saraf di otak.
2. Ia juga melambatkan tindakan refleks mengganggu koordinasi dan menyebabkan
kegagalan membuat pertimbangan.
3. Antaranya, alkohol boleh menyebabkan kekeliruan, percakapan yang tidak teratur,
kelemahan koordinasi otot dan tidak dapat mengawal keseimbangan badan,
penglihatan yang kabur dan kesukaran menganggar jarak.
4. Ia juga boleh menjadikan seseorang menjadi agresif dan ganas
5. Dalam jangka masa panjang, ia boleh menyebabkan kerosakan hati.
Uji Kefahaman Anda!

1. Apakah maksud penyalahgunaan dadah dan alkohol? [2 markah]
Penggunaan dadah/alkohol untuk tujuan selain perubatan yang diambil berulang kali
sehingga menyebabkan ketagihan.
2. Berikan contoh dadah yang bertindak sebagai perangsang. [2 markah]

Kokain/ nikotin/ amfetamin/ kafein.
3. Apakah kesan dadah perangsang terhadap sistem saraf? [2 markah]

Halusinasi dan kemurungan.

99
4. Berikan contoh dadah yang bertindak sebagai penenang. Apakah kesan dadah
penenang terhadap sistem saraf? [3 markah]
Barbiturat/ trankuiliser/ morfin/ heroin. Kehilangan ingatan/ tidak dapat menumpukan
perhatian/ kecelaruan.
5. Terangkan kesan penyalahgunaan alkohol terhadap sistem saraf. [3 markah]

Melambatkan penghantaran impuls saraf/ melambatkan tindakan refleks/ menganggu
koordinasi/ kegagalan membuat pertimbangan/ kekeliruan/ percakapan yang tidak
teratur/ halusinasi.

100
3.6 Hormon Tumbuhan.
Kesan Auksin ke atas Gerak Balas Pertumbuhan
1. Gerak balas pertumbuhan dinamakan tropisme.
2. Gerak balas tropisma dikawal oleh hormon auksin.
Aktiviti Eksperimen I Ekperimen II Eksperimen III

Langkah 1 Hujung koleoptil Hujung koleoptil Hujung koleoptil
dipotong pada dibuang dan dibuang dan
bahagian atas zon diletakkan diatas diletakkan di atas
pemanjangan. blok agar. blok agar
Hujung dibuang tiada Selepas 2 jam, blok Selepas 2 jam, Blok
Langkah 2 pertumbuhan agar diletak pada agar diletakkan
koleoptil terpotong pada sebelah kiri
koleoptil.
Pemerhatian Hujung diletak koleoptil tumbuh Koleoptil
semula, koleoptil tegak ke atas. membengkok ke
tumbuh ke atas sebelah kanan
Inferens Hujung koleoptil Bahan kimia Auksin meresap
mempengaruhi (auksin) meresap secara langsung
pertumbuhan pada daripada hujung daripada blok agar
zon pemanjangan. koleoptil ke dalam ke dalam sebelah
blok agar. kiri koleoptil sahaja.
Kesimpulan Auksin dihasilkan di tisu meristem di hujung pucuk dan di hujung
akar. Auksin merangsang pemanjangan sel pada ozon
pemanjangan di hujung pucuk.

101
Peranan Auksin dalam Gerak Balas Tropisme
1. Auksin mengawal gerak balas pertumbuhan pada hujung pucuk dan hujung akar
tumbuhan.
2. Gerak balas pertumbuhan ini di mana arah pertumbuhan bergantung pada arah
rangsangan dinamakan tropisme.
3. Terdapat dua jenis tropisme utama iaitu fototropisme dan geotropisme.
4. Terdapat dua jenis fototropisme iaitu fototropisme positif dan fototropisme negatif.
Fototropisme
1. Kesimpulan yang dapat dibuat mengenai peranan auksin dalam fototropisme adalah
seperti berikut:
(a) Hujung koleoptil ialah bahagian yang peka terhadap rangsangan cahaya.
(b) Sel meristem pada hujung pucuk menghasilkan auksin.
(c) Auksin menjauhi cahaya dan berkumpul pada bahagian teduh.
(d) Kepekatan auksin yang tinggi pada pucuk merangsang pemanjangan sel di
pucuk.
(e) Auksin boleh meresap melalui blok agar (medium cecair) tetapi tidak boleh
meresap melalui kepingan mika/medium pepejal.
Ekperimen 1

102
Geotropisme
1. Gerak balas pucuk dan akar terhadap graviti disebut geotropisme.
2. Peranan auksin dalam geotropisme adalah seperti berikut:
Pemerhatian Penerangan
Graviti menyebabkan meristem apeks pada

hujung pucuk dan akar menghasilkan
auksin.
Anak benih diletak dengan pucuk dan Graviti menyebabkan auksin berkumpul di
akarnya secara mengufuk dalam bahagian bawah hujung pucuk dan hujung
keadaan gelap. akar.
(a) Auksin meresap ke dalam zon

pemanjangan.
(b) Daya tarikan graviti
Akibat tarikan graviti, auksin
menyebabkan auksin berkumpul
berkumpul pada bahagian bawah zon
pada bahagian bawah pucuk dan
pemanjangan hujung pucuk dan akar.
akar.
(c) Bahagian bawah pucuk dan akar
mengandungi kepekatan auksin yang
lebih tinggi berbanding dengan
bahagian atas.

103
(a) Kepekatan auksin yang tinggi pada
hujung pucuk merangsang
pemanjangan sel. Oleh itu, bahagian
bawah pucuk dengan kepekatan
auksin yang lebih tinggi memanjang
lebih cepat daripada bahagian atas.
Akibatnya pucuk membengkok dan
tumbuh ke atas, menunjukkan
geotropisme negatif.
(b) Kepekatan auksin yang tinggi pada
hujung akar merencatkan
pemanjangan sel. Bahagian bawah
akar dengan kepekatan auksin yang
tinggi memanjang lebih lambat
berbanding dengan bahagian atas.
Akibatnya, akar membengkok dan
tumbuh ke bawah, menunjukkan
geotropisme positif.
Penggunaan Hormon dlm Pertanian

Hormon Penggunaan Hormon Penerangan
Auksin Merangsang pertumbuhan akar Digunakan pada keratan batang untuk
adventitius mempercepat pertumbuhan akar dan
batang.
Sebagai racun rumpai Digunakan sebagai herbisid dalam
kepekatan yang tinggi untuk
membunuh rumpai dikotiledon tetapi
tumbuhan monokotiledon tidak
diganggu.
Dalam pembentukan buah Disembur pada buah-buahan untuk
mengelakkan keguguran buah
sebelum masak.
Disembur pada stigma bunga dan
ovari dalam bunga untuk merangsang
ovari berkembang menjadi buah tanpa
104
persenyawaan. Proses ini dinamakan
parternokarpi. Buah tanpa biji
dihasilkan.
Dalam pembentukan tumbuhan yang Pekebun memotong tunas dihujung
rendah dan rimbun pucuk untuk mengurangkan aras
auksin supaya tunas sisi boleh tumbuh
ke sisi dan menjadikan tumbuhan itu
rimbun.
Merangsang pertumbuhan tanaman Auksin digunakan pekebun untuk
merangsang pemanjangan sel pada
pucuk.
Etilena Merangsang pemasakan buah Disembur pada buah untuk
merangsang buah cepat masak.
Uji Kefahaman Anda!

1) Apakah maksud tropisme? [2 markah]
Tumbuhan bergerak balas terhadap rangsangan di mana arah pertumbuhan
bergantung kepada arah rangsangan.
2) Terangkan peranan auksin dalam gerak balas pertumbuhan. [2 markah]

Merangsang pemanjangan pucuk tumbuhan dan merencatkan pemanjangan akar.
3) Kenal pasti dua jenis tropisme pada tumbuhan dan tunjukkan bagaimana tumbuhan
itu bergerak balas terhadap rangsangan luar. [4 markah]
Fototropisme- pucuk tumbuhan memanjang mengikut arah cahaya
Geotropisme- akar memanjang ke bawah/ arah tarikan graviti.
4) Pada rajah di bawah, A mewakili satu eksperimen yang telah disediakan untuk
menunjukkan peranan hormon ke atas koleoptil jagung. Lengkapkan B untuk
menunjukkan keputusannya selepas satu hari. [4 markah]

105
106
BAB 4 PEMBIAKAN DAN PERTUMBUHAN
4.1 Pembentukan Gamet.

Keperluan Pembentukan Gamet.
1. Gamet dihasilkan melalui proses meiosis.
2. Proses ini berlaku di dalam organ pembiakan yang dikenali sebagai gonad.
3. Proses ini menghasilkan sel-sel pembiakan yang disebut gamet yang bersifat haploid,
iaitu sel yang mengandungi separuh daripada bilangan kromosom sel induk.
Pembentukan Sperma atau Spermatogenesis
Sistem pembiakan lelaki
1. Sistem pembiakan lelaki terdiri daripada sepasang testis yang berperanan

menghasilkan sperma (gamet jantan) dan hormon seks lelaki, iaitu testosteron.
2. Testis terdapat di dalam pundi yang disebut skrotum yang terdapat di luar badan.
3. Di dalam setiap testis terdapat 200 lebih ruang atau lobul.
4. Setiap lobul mengandungi satu atau lebih tubul berlingkar yang dinamakan tubul
seminiferus.
5. Pembentukan sperma atau spermatogenesis berlaku dalam tubul seminiferus.

107
Keratan membujur testis
6. Ia dilapisi sel-sel yang belum mengalami pengkhususan yang dikenali sebagai germa
primordium.
7. Sel ini menjalani mitosis banyak kali untuk banyak menghasilkan spermatogonium
(ST) yang diploid.
Pembentukan sperma pada dinding tubul seminiferus
8. Selepas baligh, spermatogonium (ST) mengalami pertumbuhan untuk membentuk

sel yang besar.
9. Sel itu disebut spermatosit primer (SP).
10. SP terus membahagi melalui meiosis I untuk menghasilkan dua spermatosit
sekunder (SS) yang haploid.

108
Peringkat spermatogenesis
11. Kedua dua SS ini membahagi melalui meiosis II utk menghasilkan empat spermatid
(Sd) yang haploid.
12. Sd terus mengalami pembezaan dan pengkhususan untuk menghasilkan sperma
Struktur sperma manusia
Pembentukan Ovum atau Oogenesis

1. Proses pembentukan ovum atau Oogenesis berlaku dalam sepasang ovari yang
terletak di bahagian bawah rongga abdomen.
2. Setiap ovari mempunyai bentuk dan saiz seperti ‘badam’
3. Ovari menghasilkan ovum dan juga hormon estrogen dan progestron

109
4. Proses oogenesis bermula semasa perkembangan fetus perempuan dalam uterus
ibunya lagi.
Kedudukan ovari
5. Sel germa primordium dalam ovari embrio membahagi secara mitosis berulang-ulang
kali membentuk oogonium (OG).
6. OG yang diploid mengalami tumbesaran menjadi oosit primer (OP).
7. Setiap OP diselaputi oleh satu atau lebih lapisan sel folikel.
Struktur oosit sekunder
8. Keseluruhan struktur ini dikenali sebagai folikel primer (FP).

9. Apabila dilahirkan, bayi perempuan telah mempunyai berjuta-juta OP di dalam
ovarinya.
10. OP ini meneruskan proses meiosis di bawah rangsangan hormon perangsang folikel
(FSH) apabila seorang budak perempuan mencapai akil baligh.

110
11. Setiap bulan, beberapa OP dari salah satu ovari akan menjadi aktif dan meneruskan
meiosis I untuk membentuk Oosit Sekunder (OS) yang besar dan satu jasad kutub
yang kecil.
12. Kedua-dua sel ini bersifat haploid
13. OS akan mengalami meiosis II sehingga peringkat metafasa II sahaja.
14. OS diselaputi oleh beberapa lapisan sel folikel yang dikenali sebagai folikel sekunder
(FS).
15. FS akan membesar dan membentuk Folikel Graaf (FG).
16. Setiap bulan, di bawah rangsangan satu lagi hormon lain dikenali sebagai hormon
peluteinan (LH), folikel Graaf (FG) akan meletus dan Oosit Sekunder (OS)
dibebaskan daripada ovari.
17. Proses ini dikenali sebagai pengovulan.
18. OS akan memasuki Tiub Fallopia (TF) dan akan melengkapkan pembahagian
meiosis II sebaik sahaja satu sperma menembusi Oosit Sekunder lalu membentuk
ovum dan satu jasad kutub.
19. Persenyawaan akan berlaku apabila bercantumnya nukleus ovum dengan nukleus
sperma.
Peringkat perkembangan dan pembentukan ovum

111
SPM 2012 (Esei)
Rajah menunjukkan rajah skema spermatogenesis dan oogenesis pada manusia.
Terangkan persamaan dan perbezaan antara spermatogenesis dan oogenesis.
Jawapan:
Persamaan Penerangan
Kedua-dua proses berlaku di dalam organ Sel-sel epitelial germa terdapat di organ
pembiakan pembiakan.
Sel-sel epitelial germa adalah diploid Untuk menghasilkan gamet haploid
Sel-sel epitelial germa menjalani meiosis Untuk menghasilkan banyak sel diploid
Kedua-dua proses menjalani meiosis Untuk menghasilkan empat sel anak haploid
Kedua-dua proses melibatkan pertumbuhan Persediaan utk membesar
112
Perbezaan:
Spermatogenesis Oogenesis
Berlaku dalam testis kerana ia adalah organ Berlaku dalam ovari kerana ia adalah organ
pembiakan lelaki pembiakan perempuan
Melibatkan proses pembezaan Tidak melibatkan proses pembezaan
Menghasilkan empat sperma yang aktif Menghasilkan satu ovum (dan tiga jasad
kutub yang akan merosot)
Sperma mempunyai saiz yang lebih kecil ovum mempunyai saiz yang lebih besar,
dan mempunyai ekor untuk berenang pergerakan dibantu oleh silia di tiub Fallopia
Berlaku sepanjang hayat Berhenti apabila menopaus
Bermula selepas mencapai akil baligh Bermula pada peringkat fetus
Pembentukan sperma berlaku setiap masa Pembentukan ovum sekali dalam kitar haid
Mengalami proses meiosis lengkap Meiosis II hanya lengkap selepas ovum
disenyawakan.
Sel epitelial germa membahagi membentuk Sel epitelial germa membahagi membentuk
spermatogonium (SG) oogonium (OG)
Spermatogonium berkembang menghasilkan Oogonium (OG) berkembang menghasilkan
Spermatosit Primer (SP) Oosit Primer (OP)
Uji Kefahaman Anda!

1) Nyatakan perbezaan antara sperma dengan ovum. [2 markah]
Sperma adalah gamet jantan manakala ovum adalah gamet betina. Sperma mempunyai
kepala/ ekor manakala ovum tidak mempunyai ekor. Saiz sperma kecil manakala ovum
lebih besar. Sperma berenang kearah ovum manakala ovum hanya menunggu sperma
untuk disenyawakan. Jangka hayat sperma lebih singkat manakala jangka hayat ovum
lebih lama.
2) Apakah kepentingan menghasilkan sperma yang banyak dalam pembiakan seks?
[1 markah]
Kebarangkalian sperma untuk bersenyawa dengan ovum adalah tinggi.
3) Namakan organ di mana spermatogenesis dan oogenesis berlaku. [2 markah]
Spermatogenesis- Testis
Oogenesis- Ovari
4) Namakan jenis pembahagian sel yang menghasilkan gamet. [1 markah]

Meiosis

113
4.2 Peranan Hormon dalam Kitar Haid.
Masa (hari) Peristiwa yg berlaku dalam

Ovari Uterus
1-5 Perkembangan folikel primer Haid berlaku.
6-13 Kematangan folikel Graaf Pemulihan dan penebalan endometrium
14 Pengovulan Penebalan endometrium terus berlaku.
15-24 Perkembangan Korpus Luteum Penebalan endometrium terus berlaku .
Pembentukan tisu dan salur darah dalam
endometrium
25-28 Kemerosotan Luteum Kemerosotan endometrium
Korpus jika persenyawaan tidak
berlaku.
Perubahan aras Hormon semasa kitar haid dan hubungannya dgn perubahan di dalam ovari
dan uterus.

114
Peranan Hormon dalam Mengawal Atur Kitar Haid
Kelenjar Endokrin Hormon dirembeskan Peranan

Pituitari FSH Merangsang perkembangan folikel di dalam
ovari. Oosit primer yang terkandung dalam
folikel primer akan berkembang dan menjadi
oosit sekunder yang terkandung dalam folikel
Graaf
LH Merangsang pengovulan
Ovari Estrogen Memperbaiki dan memulihkan endometrium
selepas haid.
Merencatkan penghasilan FSH.
Merangsang penghasilan LH.
Progesteron Merangsang penebalan dinding endometrium
untuk penempelan embrio.
Menghalang penghasilan FSH dan LH oleh
kelanjar pituitari.
Sindrom Prahaid
1) Sindrom ialah istilah yang digunakan untuk menghuraikan beberapa symptom atau
gejala yang tidak khusus untuk mencirikan sesuatu penyakit.
2) Prahaid merujuk kepada waktu sebelum mulanya haid.
3) Jadi, sindrom prahaid ialah tanda- tanda atau gejala yang dialami oleh seorang wanita
sebelum bermulanya haid.
4) Gejala- gejala ini akan muncul dari tujuh hingga 14 hari sebelum hari pertama
bermulanya haid.
5) Gejala- gejala yang dialami boleh dikelaskan kepada tiga kategori iaitu:
Kategori Gejala
Fizikal Sakit pinggang, pening kepala, pitam, sakit kepala, sakit sendi, rasa
loya, tidak berselera untuk makan, kurang tenaga, tidur tidak lena,
kesakitan pada payu dara.
Emosi Cepat marah, tidak tenteram, gelisah, muram.
Mental Kurang daya ingatan, sukar memberi tumpuan.

115
6) Bukan semua wanita akan mengalami semua gejala yang disebutkan.
7) Sindrom prahaid disebabkan oleh kemerosotan pada aras hormon estrogen dan
progesteron dalam kitar haid dan ini adalah keadaan yang berlaku secara semula
jadi.
Putus Haid
1) Putus haid ialah tempoh masa terhentinya pengovulan dan haid secara semula jadi
pada wanita dan lazimnya berlaku dalam lingkungan 46 hingga 50 tahun.
2) Apabila seorang wanita menghampiri 50 tahun, perembesan hormon estrogen dan
progesteron akan semakin berkurangan.
3) Hal ini disebabkan ovarinya semakin kurang dipengaruhi oleh rangsangan FSH dan
LH.
4) Apabila perembesan estrogen dan progesteron berhenti, perubahan yang berlaku pada
endometrium setiap bulan akan berhenti dan haid juga berhenti.
5) Putus haid dikatakan benar- benar berlaku apabila seorang wanita tidak datang haid
untuk 12 bulan berturut- turut.
6) Gejala- gejala yang dialami oleh seseorang wanita yang hampir putus haid termasuk
berasa panas pada seluruh badan, terutamanya pada kepala dan leher untuk beberapa
saat atau minit, berasa letih, gelisah, tidak tenteram dan mudah tersinggung.
7) Kekurangan estrogen juga menyebabkan kecenderungan kehilangan unsur kalsium
daripada tulang.
8) Kehilangan unsur kalsium menyebabkan tulang menjadi kurang padat dan mudah
rapuh atau retak.
9) Keadaan ini dikenali sebagai osteoporosis.

116
SPM 2014 (Esei)
Rajah menunjukkan perkembangan folikel dalam kitar ovari.
(a) Terangkan apa yang berlaku semasa peringkat I dan peringkat II dalam kitar ovari.
[4 markah]
.............................................................................................................................................
.............................................................................................................................................
.............................................................................................................................................
.............................................................................................................................................
.............................................................................................................................................
.............................................................................................................................................
(b) (i) Seorang wanita mengambil pil perancang untuk mencegah kehamilan. Kandungan pil
itu merencat perembesan hormon perangsang folikel (FSH) oleh kelenjar pituitari.
Terangkan kesan pengambilan pil perancang terhadap peringkat I dalam kitar ovari.
[3 markah]
.............................................................................................................................................
.............................................................................................................................................
.............................................................................................................................................
.............................................................................................................................................
(c) Terangkan apa yang menyebabkan peringkat III berlaku dan kesannya. [3 markah]
.............................................................................................................................................
.............................................................................................................................................
.............................................................................................................................................
.............................................................................................................................................

117
4.3 Perkembangan Awal Zigot dalam Manusia.
1. Proses persenyawaan berlaku antara ovum dengan salah satu sperma dalam tiub
fallopia seorang wanita.
Peringkat perkembangan zigot hingga ke peringkat blastosista dan penempelan
2. Selepas 30 jam persenyawaan, zigot manusia membahagi menjadi dua sel.

3. Zigot seterusnya membahagi lagi menjadi empat sel, lapan sel, enam belas sel, tiga
puluh dua sel dan seterusnya sehingga menjadi satu kelompok sel yang digelar
morula.
Embrio yang berusia sembilan hari
4. Morula menjadi bentuk sfera berongga yang disebut blastosista.

5. Blastosista akan berkembang membentuk embrio.
6. Embrio akan mula menempel pada dinding uterus.

118
7. Embrio akan berkembang membentuk fetus.
Persenyawaan diikuti dengan perkembangan zigot hingga menjadi
bayi.
SPM 2012 (Esei)
Rajah menunjukkan sebahagian daripada sistem pembiakan perempuan.
Berdasarkan rajah di atas, huraikan perkembangan zigot selepas persenyawaan sehingga

penempelan. [4 markah]
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................

119
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
Pembentukan anak kembar
Pembentukan anak kembar seiras
Pembentukan anak kembar tak seiras

Kembar seiras Persamaan Kembar tak seiras
1. Perkembangan fetus berlaku di dalam uterus.
2. Memerlukan plasenta untuk perkembangan fetus.
3. Fetus mempunyai tali pusat.
4. Fetus menerima oksigen dan nutrien daripada darah ibu.
5. Bahan kumuh daripada darah fetus disingkirkan melalui darah ibu.
6. Darah ibu terpisah daripada darah fetus.
Perbezaan dari segi
Satu ovum disenyawakan persenyawaan Dua ovum disenyawakan
oleh satu sperma. oleh dua sperma yang
berlainan.
Embrio membahagi menjadi Pembahagian embrio Pembahagian embrio tidak
dua berlaku.
Fetus kembar berkongsi satu Plasenta Setiap kembar mempunyai
plasenta. plasenta sendiri
Kedua-dua mempunyai Kandungan genetik Kandungan genetik dalam

kandungan genetik yang kedua-dua kembar tidak

120
sama sama.
Sama Jantina sama atau berbeza
Seiras Rupa tidak seiras
Anak kembar siam
1. Semasa pembentukan anak kembar seiras, pembahagian satu embrio yang tidak
lengkap boleh berlaku.
2. Jika berlaku, dua embrio yang masih terlekat antara satu sama lain pada bahagian
tubuh tertentu misalnya kepala, punggung atau perut akan terbentuk.
3. Anak kembar ini dikenali sebagai kembar siam.
Peranan Plasenta dalam Perkembangan Fetus.

1. Plasenta ialah struktur yang tisu-tisunya terbentuk daripada sel-sel fetus dan ibu
2. Sistem peredaran darah (SPD) fetus terpisah daripada SPD ibu oleh satu membran
yg nipis.
3. Pemisahan SPD fetus dan ibu adalah penting kerana tekanan darah ibu adalah jauh
lebih tinggi daripada tekanan darah fetus. Hal ini berkemungkinan boleh merosakkan
kapilari darah fetus yang sangat halus.
4. Darah ibu dan fetus tidak bercampur. Hal ini dapat mengelakkan masalah
penggumpalan darah jika kumpulan darah fetus dan ibu berlainan
5. Plasenta juga berfungsi sebagai satu struktur yang ‘mengawal-pilih’ antara darah ibu
dengan darah fetus.
6. Ia membenarkan hanya bahan-bahan tertentu seperti oksigen, karbon dioksida,
garam mineral, glukosa, asid amino, lipid, vitamin, urea, hormone dan antibodi
meresap melaluinya.
7. Bahan-bahan lain seperti SDM dan SDP tidak boleh merentas plasenta
8. Namun, bahan-bahan seperti dadah, alkohol, kafeina dan bahan dari asap rokok
serta virus HIV dapat merentas plasenta dan masuk ke sistem aliran darah fetus.

121
Rajah: Kedudukan dan struktur plasenta
9. Plasenta juga berfungsi sebagai organ endokrin dan merembeskan hormon yang
amat penting semasa kehamilan. Selepas bulan ketiga, korpus luteum mula merosot
dan tidak dapat merembeskan progestron lagi. Jadi, plasenta akan mengambil alih
fungsi korpus luteum dan merembeskan progestron dan estrogen untuk
mengekalkan ketebalan endometrium.
Uji Kefahaman Anda!

1. Apakah yang dimaksudkan dengan persenyawaan? [2 markah]
Percantuman antara nukleus sperma dengan nukleus ovum membentuk zigot diploid.
2. Berikan nama peringkat embrio yang berbentuk bebola dan berongga di bahagian
tengahnya. [1 markah]
Blastosista.
3. Apakah jenis kembar yang pembentukannya berasal daripada satu zigot yang sama?
[1 markah]
Kembar seiras/siam
4. Apakah akan berlaku jika plasenta terpisah daripada dinding uterus? [1 markah]
Keguguran fetus boleh berlaku.
5. Mengapakah seorang ibu yang kuat merokok akan menjejaskan perkembangan

fetus? [2 markah]

122
Asap rokok mengandungi nikotin/ tar/ karbon monoksida. Meresap ke dalam plasenta
menyebabkan kecacatan fizikal pada fetus.
6. Apakah bahan yang tidak boleh merentas plasenta? [1 markah]

Sel darah merah/ sel darah putih.
SPM 2008 (Struktur)
Rajah menunjukkan dua jenis kembar.
(a)(i) Namakan jenis kembar Q.
............................................................................................................................................
[1 markah]
(ii) Terangkan bagaimana kembar Q terbentuk.
...............................................................................................................................................
...............................................................................................................................................
[2 markah]
(b)(i) Namakan struktur Y.
...........................................................................................................................................
[1 markah]
(ii) Nyatakan dua fungsi struktur Y.
1. ...............................................................................................................................................
123
2. ...............................................................................................................................................
[2 markah]
(c) Nyatakan dua perbezaan antara kembar P dengan kembar Q.
1. ...............................................................................................................................................
...............................................................................................................................................
2. ...............................................................................................................................................
...............................................................................................................................................
[2 markah]
(d) Kembar P dibesarkan oleh dua keluarga angkat yang berbeza. Kembar itu tidak serupa
saiz badan apabila dewasa.
Terangkan mengapa.
..............................................................................................................................................
..............................................................................................................................................
[2 markah]
(e) Seorang perempuan yang kuat merokok disahkan hamil.

Terangkan mengapa beliau mesti berhenti merokok.
...............................................................................................................................................
...............................................................................................................................................
[2 markah]
SPM 2009 (Struktur)
Rajah menunjukkan fetus manusia dalam uterus ibunya.

124
(a) Namakan struktur berlabel R dan S.
R: .........................................................................................................................................
S: .........................................................................................................................................
[2 markah]
(b) Terangkan komposisi darah yang mengalir melalui salur darah di S.
.............................................................................................................................................
.............................................................................................................................................
.............................................................................................................................................
.............................................................................................................................................
[2 markah]
(c) Struktur R diperlukan untuk mengekalkan ketebalan dinding uterus.
Terangkan pernyataan ini.
.............................................................................................................................................
.............................................................................................................................................
.............................................................................................................................................
.............................................................................................................................................
[2 markah]
(d)(i) Nyatakan jenis keimunan yang diperoleh oleh fetus daripada ibunya.
...........................................................................................................................................
[1 markah]
(ii) Terangkan kepentingan struktur R kepada pertahanan badan fetus.
...............................................................................................................................................
...............................................................................................................................................
...............................................................................................................................................
...............................................................................................................................................
[3 markah]
(e) Terangkan mengapa fetus mempunyai sistem peredaran darah yang berasingan
daripada ibunya.
..............................................................................................................................................
..............................................................................................................................................
..............................................................................................................................................
[2 markah]

125
4.4 Sumbangan Sains dan Teknologi dalam Pembiakan Manusia.
1. Terdapat beberapa teknik mencegah kehamilan antaranya ialah teknik semula jadi,
penggunaan alat seperti kondom, diafragma alat intrauterin penggunaan spermisid
dan pil pencegah kehamilan.
Rajah: Alat pencegahan kehamilan
Rajah: Teknik pembedahan utk mencegah kehamilan
2. Terdapat beberapa teknik mengatasi masalah ketidaksuburan:
Teknik Masalah Penerangan

Bank Sperma Sperma sedikit atau kualiti Penderma sperma menyimpan

126
sperma rendah sperma dalam bank sperma. Biodata
genetik penderma direkod untuk
memudahkan pemilihan sperma yang
baik.
Sperma suami tidak dapat Sperma suami akan dikeluarkan dan
Permanian berfungsi dengan normal dirawat sebelum dimasukkan ke
Beradas (tidak aktif, cacat atau dalam tiub fallopian isteri.
bilangannya terlalu sedikit)
Persenyawaan Tiub fallopio isteri Oosit sekunder isteri dikeluarkan dari
‘in vitro’ (IVF) tersumbat menyebabkan ovari menggunakan jarum
sperma dihalang daripada laparoskop untuk disenyawakan
bersenyawa dengan ovum dengan sperma suami dalam piring
atau zigot tidak sampai ke kultur dalam makmal. Selepas dua
uterus. hari setengah, embrio yang
mencapai peringkat lapan sel
dimasukkan semula ke dalam uterus
melalui serviks untuk penempelan
pada uterus.
Ibu Tumpang Isteri tidak dapat Sperma dan ovum isteri
mengandung atau selalu disenyawakan secara persenyawaan
gugur. ‘in vitro’ membentuk zigot dan embrio
akan dipindahkan ke uterus ibu
tumpang sehingga lahir.
SPM 2011 (Esei)
(c) Sains dan teknologi boleh membantu pasangan yang berkahwin untuk mengatasi
masalah ketidaksuburan mereka.
Nyatakan dua masalah ketidaksuburan dan terangkan pelbagai kaedah untuk mengatasi
masalah itu. [10 markah]
.............................................................................................................................................
.............................................................................................................................................
.............................................................................................................................................
.............................................................................................................................................
.............................................................................................................................................

127
.............................................................................................................................................
.............................................................................................................................................
.............................................................................................................................................
.............................................................................................................................................
.............................................................................................................................................
.............................................................................................................................................
.............................................................................................................................................
.............................................................................................................................................
.............................................................................................................................................
.............................................................................................................................................
SPM 2012 (Esei)

Rajah menunjukkan satu kaedah untuk mengatasi masalah kesuburan bagi seorang
perempuan yang telah berkahwin yang kedua-dua tiub Falopionya tersumbat.
(b) Terangkan bagaimana kaedah ini membantu wanita ini mendapatkan anak. [6 markah]
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................

128
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
Penyakit kelamin
1. Penyakit kelamin boleh disebarkan melalui perhubungan seks tidak terlindung antara
dua individu atau lebih yang mana salah seorang daripadanya dijangkiti bakteria atau
virus yang menyebabkan penyakit itu.
2. Antara contoh penyakit kelamin termasuk gonorea dan sifilis.
4.5 Konsep Pembiakan pada Tumbuhan.

Struktur Bunga
Keratan membujur sekuntum bunga
1. Bunga mempunyai empat bahagian, iaitu sepal, petal, stamen dan pistil
2. Stamen yang merupakan organ pembiakan jantan terdiri daripada anter dan filamen.
3. Anter mempunyai pundi debunga yang mengandungi debunga yang bersifat haploid.
4. Pistil terdiri daripada stigma, stil dan ovari.
5. Stigma ialah struktur yang berfungsi untuk menerima debunga.
6. Stigma didapati di atas satu salur panjang yang disebut stil yang menyambungkan
stigma kepada ovari.

129
Perkembangan Debunga.
1. Bahagian bunga yang menghasilkan debunga ialah anter.
2. Setiap anter mengandungi empat pundi debunga.
3. Dalam setiap pundi itu terdapat beratus-ratus sel induk debunga atau sel mikrospora
yang bersifat diploid.
4. Sel induk debunga akan membahagi secara meiosis menghasilkan empat sel yang
haploid.
5. Empat sel ini disebut tetrad.
6. Setiap sel dalam tetrad akan berkembang menjadi butir debunga.
7. Nukleus dalam butir debunga akan membahagi secara mitosis dan menghasilkan
dua nukleus, iaitu nukleus penjana dan nukleus tiub.
Rajah: Perkembangan debunga di dalam pundi debunga pada anter.
Perkembangan Ovul
1. Ovul ialah struktur bunga yang menghasilkan telur atau gamet betina.
2. Ia berkembang daripada selapis tisu yang terdapat pada karpel.
3. Ia dilekatkan pada dinding ovari melalui satu tangkai yang dipanggil funikel.
4. Tempat pelekatan ovul pada dinding ovari disebut plasenta yang membekalkan
nutrien melalui tangkai funikel.
5. Tisu pada karpel mengalami mitosis untuk membentuk suatu tonjolan berbentuk kon.
6. Tonjolan yang disebut nuselus ini terdiri daripada tisu parenkima.
7. Apabila nuselus berkembang dan membesar, nuselus dikelilingi oleh dua lapisan sel
yang disebut integumen.
8. Salah satu sel daripada sel-sel nuselus itu ialah sel induk megaspora atau sel induk
pundi embrio.
9. Sel ini akan membesar dan membahagi secara meiosis untuk menghasilkan empat
sel yang haploid.
10. Tiga antara sel ini akan merosot.

130
11. Sel yang tertinggal membesar dan nukleusnya membahagi secara mitosis sebanyak
tiga kali untuk menghasilkan lapan nukleus.
12. Sel yang sudah membesar kini disebut pundi embrio.
13. Antara lapan nukleus dalam pundi embrio, tiga nukleus akan bergerak ke satu hujung
pundi embrio dan menjadi sel antipodal.
14. Tiga lagi akan bergerak ke hujung pundi embrio yang bertentangan dan menjadi dua
sel sinergid dan satu sel telur.
15. Dua nukleus yang tertinggal di tengah pundi embrio menjadi nukleus kutub
16. Integumen yang berkembang dengan sepenuhnya akan menutupi keseluruhan
nuselus dan meninggalkan satu liang kecil yang disebut mikropil yang membenarkan
kemasukan air semasa percambahan biji benih.
Pembentukan pundi embrio;
Pendebungaan dan Pembentukan Tiub Debunga

1. Apabila debunga menjadi matang, dinding anter akan mengering, mengecut dan merekah
disisinya.
2. Perekahan ini akan membebaskan debunga yang akan dipindahkan ke stigma oleh agen
pendebungaan seperti angin, serangga atau haiwan.
3. Proses pemindahan debunga dari anter ke stigma bunga sama atau berlainan disebut
pendebungaan.
4. Debunga yang telah dipindah ke stigma akan mengalami percambahan dan
mengeluarkan satu salur yang disebut tiub debunga.
5. Rembesan bergula pada permukaan stigma merangsangkan debunga untuk bercambah.
6. Tiub debunga memanjang dan bertumbuh ke arah ovul melalui stil.
7. Nukleus tiub berada di hujung tiub debunga dan mendahului nukleus penjana.
8. Semasa pergerakan nukleus-nukleus itu dalam tiub debunga, nukleus penjana akan
membahagi secara mitosis untuk membentuk dua nukleus atau gamet jantan yang
bersifat haploid.

131
Rajah: Proses percambahan debunga.
Persenyawaan Ganda Dua
1. Salah satu daripada dua gamet jantan bercantum dengan sel telur untuk
menghasilkan zigot diploid iaitu persenyawaan pertama.
2. Gamet jantan yang satu lagi akan bercantum dengan dua nukleus kutub untuk
membentuk nukleus endosperma yang triploid, iaitu persenyawaan kedua.
3. Proses persenyawaan yang berlaku dua kali untuk menghasilkan satu zigot diploid
dan satu nukleus triploid dikenali sebagai persenyawaan ganda dua.
Persenyawaan Ganda Dua;
Pembentukan Buah dan Biji Benih
Rajah: Perkembangan biji benih

Bahagian Berkembang menjadi Berkembang menjadi/ Fungsi

132
Nukleus triploid Tisu endosperma Menyimpan makanan
Zigot diploid Embrio Biji benih
Integumen Kulit biji Pelindung kpd biji benih
Ovari Buah
Ovul Biji buah
Kepentingan Persenyawaan Ganda Dua dalam Kemandirian Tumbuhan Berbunga

1. Tumbuhan berbunga atau angiosperma merupakan kumpulan tumbuhan yang paling
besar di permukaan bumi dan boleh ditemukan di setiap sudut bumi.
2. Debunga yang merupakan gamet jantan dan sel telur ialah sel haploid yang dibentuk
akibat proses pembahagian sel secara meiosis
3. Oleh itu, wujud variasi dalam keturunan yang dapat menjamin kemandirian spesies.
4. Percantuman antara gamet jantan dengan sel telur menghasilkan zigot diploid.
Percantuman ini memastikan maklumat genetik tumbuhan induk diturunkan daripada
generasi kepada generasi dan spesies tumbuhan dikekalkan.
5. Percantuman antara gamet jantan dengan dua nukleus kutub menghasilkan tisu
endosperma yang berkembang menjadi tisu penyimpan makanan.
6. Percantuman ini memastikan makanan embrio tersedia ada semasa percambahan
biji benih dan menjamin kejayaan anak tumbuhan.
7. Buah melindungi biji benih dan membantu pencaran biji benih ke tempat yang jauh
dari pokok induk.
8. Cara ini memastikan persaingan intraspesies dapat dielakkan untuk menjamin
kejayaan dan kemandirian tumbuhan di habitat baharu.

133
4.6 Pertumbuhan dalam Organisma Multisel
1. Pertumbuhan dalam organisma ialah satu proses kekal dan tidak boleh berbalik.
2. Pertumbuhan melibatkan pertambahan bilangan sel, saiz, isi padu dan jisim badan
organisma dan juga pembezaan serta pengkhususan sel.
3. Terdapat tiga peringkat perkembangan dalam proses pertumbuhan iaitu
pembahagian sel, pemanjangan sel dan pembezaan sel.
4. Pembahagian sel melibatkan mitosis, iaitu setiap sel membahagi menjadi dua sel
yang seiras dengan sel induk.
5. Kedua-dua sel ini membahagi lagi menghasilkan empat sel dan proses ini berterusan
untuk menghasilkan lapan sel, enam belas sel dan seterusnya sehingga satu
kumpulan sel yang terdiri daripada berbilang sel yang seiras dihasilkan yang
kemudian akan mengalami pemanjangan.
6. Pemanjangan sel akan menyebabkan pertambahan saiz sel.
7. Pertambahan ini disebabkan oleh pengambilan air dan bahan keperluan lain seperti
garam mineral, glukosa, asid amino dan bahan-bahan lain daripada persekitaran.
8. Air mengumpul dalam vakuol sel tumbuhan menyebabkan vakuol membesar.
9. Bahan yang meresap masuk ke sel digunakan untuk membina protoplasma sel dan
menyebabkan pertambahan saiz sel.
10. Pembezaan sel berlaku selepas pemanjangan sel.
11. Sel-sel mengalami perubahan bentuk dan struktur dan kemudian membentuk
kumpulan sel yang khusus.
12. Pembezaan dan pengkhususan sel membolehkan ia menjalankan fungsi yang
baharu dan khusus.

134
13. Sebagai contoh, pembezaan sel epidermis pada akar tumbuhan menyebabkan sel-
sel ini membentuk unjuran halus disebut rambut akar, yang menambahkan jumlah
luas permukaan untuk peresapan air dari tanah ke dalam akar.
14. Pembezaan sel epidermis pada daun pula menghasilkan sel pengawal berbentuk
kacang yang mengawal pembukaan dan penutupan liang stoma dan seterusnya
mengawal kehilangan air daripada tumbuhan.
Rajah: Pemanjangan sel tumbuhan melalui pemvakuolan.

Uji Kefahaman Anda!
1. Berikan definisi pertumbuhan. [2 markah]
Proses pertambahan bilangan sel/ saiz/ isipadu/ jisim badan dan tidak berbalik/ kekal.
2. Mengapakah organisma perlu mengalami pertumbuhan? Terangkan. [2 markah]

Untuk perkembangan dan kematangan sistem-sistem badan// membenarkan
pembiakan berlaku dan menjamin kesinambungan spesies.
3. Namakan tiga zon utama pada hujung akar dan hujung pucuk yang berkaitan dengan
pertumbuhan. [3 markah]
Zon pembahagian, zon pemanjangan dan zon pembezaan.
4. Huraikan ciri-ciri utama yang diperhatikan pada sel di zon yang dinamakan di atas.
[3 markah]
Zon pembahagian:
Sel membahagi secara mitosis untuk menghasilkan 2/ 4/ 8/ 16/ 32/ 64/ 128// banyak
sel secara berterusan dan seiras.
Zon pemanjangan:
Pertambahan saiz sel. Disebabkan pengambilan air dan bahan keperluan lain/ garam
mineral/ glukosa/ asid amino. Saiz vakuol bertambah.
Zon pembezaan:
Sel mengalami perubahan bentuk dan struktur// rambut akar.

135
4.7 Lengkung Pertumbuhan
Parameter untuk mengukur pertumbuhan
1. Pertumbuhan boleh ditentukan dengan mengukur parameter pertumbuhan seperti
pertambahan saiz atau isi padu dan perubahan jisim segar atau jisim kering dalam
satu jangka masa tertentu.
2. Jisim kering sesuatu organisma merujuk kepada jisimnya selepas semua air telah
disingkirkan daripada organisma itu. Ia boleh ditentukan dengan menimbang jisim
organisma selepas mengeringkan organisma dalam ketuhar pada suhu 100 0C
berulang kali sehingga jisimnya tidak berubah.
3. Faedah kaedah ini ialah ukuran jisim kering memberikan pengukuran pertumbuhan
yang paling tepat tetapi kelemahannya ialah organisma tersebut mesti dibunuh dan
dikeringkan sebelum ditimbang.
4. Oleh itu, kadar pertumbuhan pada organisma yang sama tidak dapat dikaji.
5. Kaedah ini sesuai digunakan untuk menentukan jisim kering tumbuhan, tumbuhan
yang sama jenis dapat ditanam dalam persekitaran yang sama dan mendapat nutrien
yang sama.
6. Jisim segah organisma juga mudah ditentukan. Jisim organisma boleh ditimbang
dengan neraca pada bila-bila masa dan organisma tidak perlu dibunuh.
7. Akan tetapi, kaedah ini tidak tepat kerana kandungan air dalam badan boleh
mempengaruhi keputusan.

136
Lengkung Pertumbuhan
1. Lengkung pertumbuhan adalah berbentuk sigmoid atau “S”.
2. Lengkung pertumbuhan boleh dibahagikan kepada lima bahagian seperti berikut:
Lengkung pertumbuhan berbentuk sigmoid (manusia)
Permulaan Eksponen Matang Dewasa Penuaan

(fasa bayi) (kanak-kanak) (remaja)
Kadar KP berlaku KP menjadi KP berhenti, KP negatif
pertumbuhan dengan cepat. lambat kerana iaitu Organisma
(KP) secara kebanyakan organisma mengalami
perlahan. sel-sel aktif telah dewasa. proses

137
Proses Proses telah Proses penuaan atau
pembahagian pembahagian mencapai saiz pembahagian kekurangan
sel dan sedikit dan yang sel yang makanan yang
pemanjangan pemanjangan maksimum berlaku hanya mengakibatkan
sel berlaku. sel adalah untuk gantikan kematian.
banyak tisu-tisu yang
rosak atau
mati.
SPM 2011 (Esei)
(b) Rajah menunjukkan lengkung pertumbuhan manusia.
P, Q, R, S dan T adalah fasa-fasa pada lengkung pertumbuhan.

Terangkan perubahan yang berlaku pada setiap fasa. [10 markah]
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................

138
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
Kadar pertumbuhan serangga.
Lengkung pertumbuhan bagi haiwan berangka luar
SPM 2011 (Esei)

Rajah menunjukkan lengkung pertumbuhan seekor belalang.

139
(a) Terangkan lengkung pertumbuhan belalang. [4 markah]
.............................................................................................................................................
.............................................................................................................................................
.............................................................................................................................................
.............................................................................................................................................
.............................................................................................................................................
.............................................................................................................................................
.............................................................................................................................................
4.8 Pertumbuhan Primer dan Pertumbuhan Sekunder pada Tumbuhan.

Pertumbuhan Primer.
1. Pertumbuhan primer ialah pertumbuhan pertama pada tumbuhan.
2. Ia berlaku pada semua tumbuhan sama ada tumbuhan monokotiledon dan dikotiledon
atau tumbuhan herba dan tumbuhan berkayu.
3. Ia penting bagi pemanjangan pokok supaya dapat mencapai ketinggian maksimum.
4. Pertumbuhan ini berlaku pada meristem apeks yang terdapat pada hujung pucuk dan
hujung akar.
5. Hujung pucuk dan akar dibahagikan kepada tiga zon iaitu, zon pembahagian, zon
pemanjangan dan zon pembezaan.
Hujung akar tumbuhan Hujung pucuk tumbuhan

140
Pertumbuhan Sekunder.
1. Ia berlaku hanya pada tumbuhan dikotiledon yang berkayu.
2. Ia berlaku pada meristem sisi yang terdiri daripada kambium vaskular dan kambium
gabus.
3. Kambium vaskular akan membentuk tisu vaskular baru iaitu, xilem dan floem
manakala kambium gabus yang terdapat di bawah lapisan epidermis batang akan
membentuk gabus.
Pertumbuhan sekunder pada batang.

1. Batang tumbuhan mempunyai satu lapisan yang berupaya membahagi.
2. Sel-sel ini disebut kambium vaskular.
3. Kambium vaskular didapati di antara tisu xilem dengan tisu floem.
4. Sel-sel baharu yang dihasilkan pada bahagian dalam akibat pembahagian sel
kambium akan membentuk xilem baharu manakala sel-sel yg dihasilkan pada
bahagian luar dan menuju ke bahagian luar akan membentuk floem.
5. Tisu xilem baharu yang dibentuk akan menjadi xilem sekunder manakala tisu floem
baharu akan menjadi floem sekunder.
6. Dinding salur xilem biasanya ditebalkan dengan lignin.
7. Lignin ialah suatu bahan yang kalis air dan kuat.
8. Xilem mengalami pertumbuhan sekunder, xilem primer ditolak ke bahagian tengah
batang manakala floem primer akan ditolak ke arah epidermis batang.
9. Akibatnya, tisu-tisu xilem primer dimampatkan.
10. Lilitan batang bertambah menyebabkan epidermis batang meregang dan retak.

141
11. Tisu di bawah epidermis, iaitu tisu gabus yang dihasilkan oleh kambium gabus
berfungsi melindungi batang daripada serangan serangga dan bakteria apabila
epidermis merekah.
Pertumbuhan sekunder batang tumbuhan dikotiledon
SPM 2014 (Esei)
Rajah menunjukkan keratan rentas batang X dan batang Y daripada dua tumbuhan
dikotiledon.

142
Batang X ialah daripada tumbuhan yang mengalami pertumbuhan primer.
Batang Y ialah daripada tumbuhan yang mengalami pertumbuhan sekunder.
Terangkan perbezaan dalam struktur antara batang X dengan batang Y. [6 markah]
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
12. Tumbuhan yang tumbuh di kawasan beriklim sejuk yang mempunyai empat musim
mengalami kadar pertumbuhan yang tidak seragam.

143
13. Kadar pertumbuhan pada musim bunga lebih tinggi daripada yang berlaku pada musim
panas dan luruh.
14. Hal ini kerana keadaan persekitaran adalah lembap dan sel kambium mula membahagi.
15. Jadi, salur xilem yang dibentuk adalah besar dan berdinding nipis supaya dapat
mengangkut kuantiti air yang besar dari akar ke daun untuk proses fotosintesis.
16. Tambahan pula, kadar fotosintesis adalah tinggi disebabkan keamatan cahaya yang
tinggi.
17. Pada musim panas yang kurang kelembapan walaupun keamatan cahaya tinggi, saiz sel
yang terbentuk menjadi lebih kecil.
18. Begitu juga pada musim luruh, keamatan cahaya berkurang.
19. Jadi, salur xilem sekunder yang dibentuk adalah kecil dan berdinding tebal.
20. Pada musim sejuk, kadar pertumbuhan pada kebanyakan pokok adalah rendah.
21. Akibat kadar pertumbuhan yang berbeza, tumbuhan tersebut mempunyai gelang
tambunan yang terdiri daripada gelang cerah dan gelang gelap.
22. Gelang cerah yang terdiri daripada xilem besar dibentuk pada musim bunga manakala
gelang gelap yang terdiri daripada xilem kecil dibentuk pada musim salji.
23. Gelang tahunan membolehkan kita mengira usia sebatang pokok.
24. Setiap gelang gelap mewakili satu tahun dalam usia pokok.
SPM 2014 (Esei)

144
Rajah menunjukkan lengkuk pertumbuhan bagi tumbuhan saka (bermusim).
Terangkan corak pertumbuhan bagi tumbuhan itu. [4 markah]
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
Pertumbuhan Sekunder pada Akar.

1. Akar tumbuhan juga mengalami pertumbuhan sekunder.
2. Proses pertumbuhan sekunder pada akar adalah serupa dengan batang dikotiledon.
3. Kambium vaskular yang terletak di antara tisu xilem dengan tisu floem primer
membahagi untuk membentuk tisu xilem sekunder di sebelah dalam dan tisu floem
sekunder di sebelah luar.
4. Akibat pertumbuhan sekunder, tisu-tisu primer dimampatkan.
5. Kambium gabus yang terletak di bawah epidermis akan menghasilkan gabus yang
berfungsi memberikan perlindungan kepada tisu akar.
Pertumbuhan sekunder pada akar tumbuhan dikotiledon.
Pertumbuhan Sekunder pada Tumbuhan Monokotiledon.

145
1. Secara lazimnya, tumbuhan monokotiledon dan tumbuhan herba yang merupakan
tumbuhan semusim tidak mengalami pertumbuhan sekunder.
2. Akan tetapi, sesetengah tumbuhan monokotiledon seperti Aloe sp., Agave sp. dan
Dracaena sp. adalah terkecuali.
3. Tumbuhan tersebut mengalami sedikit pertumbuhan sekunder kerana batang
tumbuhan ini mempunyai kambium di kawasan korteks batang dan di sebelah luar
berkas vaskular.
4. Kambium ini berupaya membahagi untuk membentuk berkas vaskular sekunder dan
parenkima sekunder.
Pertumbuhan sekunder pada batang Dracaena sp. Pertumbuhan sekunder pada batang
tumbuhan monokotiledon
Perbandingan antara Tumbuhan yg mengalami Pertumbuhan Sekunder dengan Tumbuhan

yang tidak mengalami Pertumbuhan Sekunder.
Tumbuhan yang mengalami Tumbuhan yang tidak mengalami

pertumbuhan sekunder pertumbuhan sekunder
1 Pertumbuhan tidak berhenti dan Pertumbuhan biasanya berhenti selepas
tumbuhan biasanya sangat tinggi satu atau dua musim dan tumbuhan adalah
tidak tinggi.
2 Mempunyai meristem sisi atau Tidak mempunyai meristem sisi atau
kambium. kambium.
3 Mempunyai tisu berkayu Tidak mempunyai tisu berkayu
4 Sesetengah tumbuhan mempunyai Tidak mempunyai kambium gabus
kambium gabus
5 Boleh hidup betahun-tahun Hanya hidup untuk semusim atau dua

146
musim sahaja
6 Pertumbuhan berlaku sepanjang Pertumbuhan berlaku hanya semasa
hayat tumbuhan hidup
Kepentingan Ekonomi dan Kelebihan Pertumbuhan Sekunder pada Tumbuhan.

1. Pokok yang mempunyai bahagian berkayu yang kuat dan keras menjadikannya
sesuai digunakan untuk membuat perabot, pagar, pintu dan sebagainya.
2. Tumbuhan yang mengalami pertumbuhan sekunder mempunyai tempoh hayat yang
panjang.
3. Hal ini menambahkan peluang tumbuhan itu menghasilkan biji benih bagi tujuan
menambahkan anak dan mengekalkan spesis pokok.
4. Tumbuhan itu juga mempunyai akar yang besar dan panjang untuk mendapatkan
akar dengan lebih berkesan dari bahagian tanah yang dalam.
5. Hal ini akan meningkatkan kemandirian tumbuhan semasa musim kemarau.
6. Pertambahan tisu xilem dan floem dapat menampung keperluan pokok yang sedang
membesar.
7. Pertambahan tisu tersebut membolehkan pokok tumbuh dengan lebih tinggi dan
berjaya dalam persaingan dengan tumbuhan lain untuk mendapat cahaya matahari
bagi proses fotosintesis.

147
BAB 5 PERWARISAN
5.1 Mensintesis Konsep Perwarisan berdasarkan Eksperimen Mendel.

Konsep perwarisan berdasarkan Eksperimen Mendel.
1. Perwarisan ialah pemindahan ciri daripada ibu-bapa kepada anak atau daripada
generasi kepada generasi yang lain.
2. Bidang kajian perwarisan ini dinamakan genetik.
3. Ciri ialah faktor yang diwariskan seperti ketinggian, warna kulit, bentuk muka dan
kumpulan darah.
4. Setiap ciri mempunyai variasi trait.
5. Contoh ciri dan trait;
Ciri Trait
Ketinggian Tinggi
Rendah
Warna Putih
Merah
Kumpulan darah A
B
AB
O
6. Kajian Genetik bermula dengan Gregor Mendel (1822 hingga 1884) seorang paderi
dari Brunn, Austria.
Perwarisan Monohibrid
1. Menurut Mendel, trait tinggi adalah bersifat dominan, iaitu trait ini menindas kesan
trait rendah.
2. Trait rendah dinamakan trait resesif iaitu trait itu tidak kelihatan walaupun wujud pada
induk asal.
3. Apabila anak-anak generasi filial pertama dikacukkan sesama sendiri dan biji benih
yang terhasil ditanam, ciri pokok generasi filial kedua (F2) direkodkan.

148
Kacukan monohibrid yang dijalankan oleh Mendel.
4. Dalam generasi filial kedua, pokok trait rendah muncul semula sebanyak 25%
daripada keseluruhan pokok.
5. Kacukan ini menunjukkan perwarisan monohibrid kerana hanya melibatkan satu ciri
sahaja, iaitu ketinggian pokok.
6. Seterusnya Mendel mengemukakan Hukum Mendel Pertama yang dikenali sebagai
Hukum Segregasi yang menyatakan:
“ Ciri sesuatu organisma dikawal oleh sepasang alel, hanya satu daripada
pasangan alel ini akan diwariskan dalam gamet”.

149
Istilah- istilah yang digunakan dalam genetik.
Istilah Maksud
Gen Merupakan unit asas perwarisan yang terdapat pada kromosom. Gen
mengawal ciri tertentu dalam sesuatu organisma.
Alel Merupakan satu ahli daripada pasangan gen yang terletak pada lokus
tertentu pada kromosom yang mengawal trait.
Alel dominan Merupakan alel yang sentiasa menunjukkan traitnya apabila hadir. Huruf
besar digunakan untuk mewakilinya.
Alel resesif Merupakan alel yang menunjukkan traitnya apabila kedua-dua sel ialah
alel resesif. Huruf kecil digunakan untuk mewakilinya.
Genotip Merupakan komposisi gen suatu organisma. Genotip suatu organisma
tidak dapat dilihat.
Fenotip Merupakan ciri-ciri yang dipamerkan pada suatu organisma.
Homozigot Merupakan sepasang alel yang sama, contohnya TT atau tt.
Heterozigot Merupakan sepasang alel yang berbeza, contohnya Tt.
Perwarisan dihibrid
1. Kacukan antara dua individu yang melibatkan dua ciri berlainan menunjukkan
perwarisan dihibrid.
2. Induk yang digunakan ialah pokok kacang pea baka tulen yang mempunyai trait
dominan biji kacang bulat dan berwarna kuning dengan pokok kacang pea baka tulen
trait resesif biji berkedut dan berwarna hijau.
3. Generasi filial pertama (F1) yang terhasil menunjukkan hanya trait dominan iaitu biji
bulat dan berwarna kuning sahaja muncul tetapi trait resesif tidak kelihatan.
4. Apabila kacukan rawak antara generasi filial pertama F1 dilakukan, generasi filial
kedua (F2) memberi empat variasi fenotip, iaitu biji bulat kuning, biji bulat hijau, biji
kedut kuning dan biji kedut hijau dengan nisbah 9:3:3:1.
5. Trait resesif muncul dalam generasi F2 dan trait ini bebas berkombinasi dengan trait
lain.
6. Dalam generasi F1, ciri bagi bentuk biji dikawal oleh sepasang alel Bb dan warna biji
Kk.
7. Semasa pembentukan gamet F1, mana-mana alel bagi bentuk biji boleh berpasang
dengan mana-mana alel bagi warna biji.
8. Empat kombinasi gamet terhasil, iaitu: BK, Bk, Bk dan bk.

150
9. Apabila persenyawaan secara rawak berlaku, 16 kombinasi genotip F2 akan terhasil
dan ini memberikan empat jenis fenotip.
10. Hukum Mendel Kedua juga dikenali sebagai Hukum Pengaturan Bebas.
11. Hukum ini menyatakan:
“Semasa pembentukan gamet, setiap ahli daripada pasangan alel boleh
berkombinasi dengan mana-mana ahli daripada pasangan alel ciri yang lain.”

151
Uji Kefahaman Anda!
1. Apakah yang dimaksudkan dengan alel dominan dan alel resesif? [2 markah]
Alel dominan- Alel yang sentiasa menunjukkan traitnya apabila hadir. Huruf besar
digunakan untuk mewakilinya.
Alel resesif- Alel yang menunjukkan traitnya apabila kedua-dua sel ialah alel resesif.
Huruf kecil digunakan untuk mewakilinya.
2. Apakah perbezaan antara baka homozigot dengan baka heterozigot? [1 markah]

Baka homozigot merupakan sepasang alel yang sama manakala baka heterozigot
merupakan sepasang alel yang berbeza.
3. Beri definisi fenotip dan genotip. [2 markah]

Fenotip ialah ciri-ciri yang dipamerkan pada suatu organisma.
Genotip ialah komposisi gen suatu organisma yang tidak dapat dilihat.
4. Jika pokok bunga berwarna merah heterozigot dikacukkan dengan pokok bunga
berwarna putih homozigot resesif, apakah genotip yang terhasil dan apakah nisbah
fenotip yang terhasil? [2 markah]
Genotip yang terhasil adalah heterozigot dan homozigot resesif. Nisbah fenotip
adalah 1:1.
5. Dalam kajian yang dibuat ke atas jagung, jagung berwarna kuning adalah dominan
ke atas jagung berwarna ungu, dan biji bulat adalah dominan terhadap biji berkedut.
Jika baka tulen jagung berwarna kuning dan bulat dikacukkan dengan baka tulen
berwarna ungu dan berkedut,
i) Berapa peratuskah anak generasi filial pertama akan membawa trait berwarna
kuning dan berkedut? [1 markah]
0%
ii) Apakah fenotip generasi filial pertama? [1 markah]
Jagung bewarna kuning dan biji bulat.
iii) Berapakah fenotip generasi filial kedua dan nisbah fenotip generasi filial kedua?
[2 markah]
Empat. 9:3:3:1.

152
SPM 2008 (Struktur)
Rajah menunjukkan pewarisan warna bulu dalam arnab.
(a) Nyatakan genotip dan fenotip arnab P.
Genotip: ....................................................................................................................................
Fenotip: .....................................................................................................................................
[2 markah]
(b) B mewakili alel dominan untuk bulu berwarna hitam dan b mewakili alel resesif untuk bulu
berwarna putih.
(i) Terangkan mengapa B dan b dipanggil alel.
...............................................................................................................................................
...............................................................................................................................................
...............................................................................................................................................
[2 markah]
(ii) Apakah yang berlaku kepada alel B dan alel b semasa pembentukan gamet?
...............................................................................................................................................
[1 markah]
(c) Rajah menunjukkan kacukan antara anak R dan anak S. R adalah heterozigos untuk
warna bulu.

153
(i) Apakah kemungkinan genotip S?
................................................................................................................................................
[1 markah]
(ii) Terangkan pewarisan warna bulu arnab V.
...............................................................................................................................................
...............................................................................................................................................
...............................................................................................................................................
[2 markah]
(d) Rajah menunjukkan anak R dikacukkan dengan anak U.
(i) Lukis rajah skema untuk menunjukkan hasil kacukan ini.
Induk
Gamet
Anak
[3 markah]
(ii) Apakah kebarangkalian untuk menghasilkan anak berbulu hitam seperti (d)(i)?
...............................................................................................................................................
[1 markah]

154
SPM 2009 (Esei)
Rajah menunjukkan ciri dan trait bagi kacukan lima monohibrid yang dilakukan oleh Mendel
antara pokok-pokok kacang pea (Pisum sativum).
Berdasarkan Rajah,
(i) Kenal pasti dan namakan ciri dan trait yang dikaji, [4 markah]
................................................................................................................................................
................................................................................................................................................
................................................................................................................................................
................................................................................................................................................

155
(ii) Hitung nisbah fenotip dominan kepada fenotip resesif bagi mana-mana tiga ciri yang
ditunjukkan. [6 markah]
.............................................................................................................................................
.............................................................................................................................................
.............................................................................................................................................
.............................................................................................................................................
.............................................................................................................................................
.............................................................................................................................................
.............................................................................................................................................
.............................................................................................................................................
.............................................................................................................................................
.............................................................................................................................................
SPM 2011 (Esei)
Rajah menunjukkan kacukan di antara tikus jantan homozigot dengan tikus betina putih
homozigot.
Alel B untuk bulu hitam adalah dominan dan alel b untuk bulu putih adalah resesif.
Lukis rajah genetik untuk menentukan peratusan fenotip anak dalam kacukan itu.
[6 markah]
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................

156
SPM 2012 (Struktur)
Rajah menunjukkan rajah genetik bagi kacukan antara tumbuhan kacang pea pokok tinggi,
buah hijau dengan pokok rendah, buah kuning.T ialah alel dominan bagi pokok tinggi dan t
ialah alel resesif bagi pokok rendah. G ialah alel dominan bagi buah hijau manakala g ialah
alel resesif bagi buah kuning.
Fenotip induk Tinggi, buah hijau Rendah, buah kuning

Genotip induk TTGG ttgg
Meiosis
Gamet
............. .............
Persenyawaan
Genotip F1
TtGg
Fenotip F1 .....................................
Biar tumbuhan F1 TtGg TtGg

menjalankan pendebungaan
sendiri
Meiosis x
Gamet
TG Tg tG tg TG Tg tG tg
(a)(i) Tulis genotip gamet dalam ruangan yang disediakan dalam rajah. [2 markah]
(ii) Nyatakan fenotip bagi generasi F1 dalam ruangan yang disediakan dalam rajah.
[2 markah]
(b) Jadual menunjukkan segi empat sama Punnett bagi kacukan sesama sendiri anak
generasi F1 menghasilkan generasi F2.
Gamet jantan TG Tg tG tg
Gamet betina
TG TTGG TTGg TtGG TtGg

Tg ........... .......... .......... ..........
tG TtGG TtGg ttGG ttGg
tg .......... .......... .......... ..........

157
(i) Lengkapkan segi empat sama Punnett dengan mengisi genotip ke dalam ruang kosong
dalam jadual di atas. [2 markah]
(ii) Tentukan kebarangkalian memperoleh pokok kacang pea tinggi, berbuah kuning dalam
generasi F2.
...............................................................................................................................................
[1 markah]
(c)(i) Terangkan nisbah anak-anak generasi F2 yang terhasil berdasarkan kepada Hukum
Mendel.
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
[3 markah]
(ii) Berdasarkan segi empat sama Punnett, terangkan mengapa anak pokok kacang pea
dalam F2 mempunyai trait yang pelbagai.
.............................................................................................................................................
.............................................................................................................................................
.............................................................................................................................................
[3 markah]

158
SPM 2014 (Struktur)
Rajah menunjukkan pokok kacang pea tinggi berbunga putih dikacukkan dengan pokok
kacang pea rendah berbunga ungu.
T : mewakili alel dominan bagi pokok tinggi
t : mewakili alel resesif bagi pokok rendah
B : mewakili alel dominan bagi bunga ungu
b : mewakili alel resesif bagi bunga putih
Induk
Genotip induk
Meiosis
Gamet
Generasi F1
(a) Nyatakan fenotip bagi induk tersebut.

Tumbuhan 1 :...............................................................................................................
Tumbuhan 2 :...............................................................................................................
[2 markah]
(b)(i) Tulis genotip bagi gamet dalam bulatan yang disediakan pada Rajah di atas.[2 markah]
(ii) Nyatakan fenotip bagi generasi F1.
..........................................................................................................................................
[1 markah]

159
(c) Jadual menunjukkan genotip generasi F2 selepas generasi F1 dikacukkan dengan
generasi F1 yang lain. Jumlah bilangan anak F2 ialah 16.
Gamet dari induk F1 TB Tb tB tb

Gamet dari induk F1 yang lain
TB TTBB TTBb TtBB TtBb
Tb TTBb TTbb TtBb Ttbb
Tb TtBB TtBb ttBB ttBb
tb TtBb Ttbb ttBb ttbb
Nyatakan kebarangkalian generasi F2 berikut:

(i) Pokok kacang pea tinggi, berbunga putih
...............................................................................................................................................
[1 markah]
(ii) Pokok kacang pea tinggi, berbunga ungu
..............................................................................................................................................
[1 markah]
(d) Dalam jadual di atas, bulatkan genotip generasi F2 bagi pokok kacang pea rendah
berbunga ungu.
Kemudian tentukan kebarangkalian generasi F2 bagi fenotip tersebut.
..............................................................................................................................................
[2 markah]
(e) Nyatakan nisbah fenotip anak dalam generasi F2 dalam jadual di atas.
Tinggi, Tinggi, Rendah, Rendah,
bunga ungu bunga putih bunga ungu bunga putih
................. : ................. : ................. : ...............
[1 markah]
(f) Berdasarkan Rajah dan jadual di atas, huraikan Hukum Mendel Kedua.
...............................................................................................................................................
...............................................................................................................................................
...............................................................................................................................................
[2 markah]
160
5.2 Perwarisan
Perwarisan kumpulan darah dalam manusia.

1. Kumpulan darah dikelaskan kepada A, B, AB dan O.
2. Terdapat tiga alel yang mengawal ciri kumpulan darah, iaitu A, B dan O.
3. Alel A dan alel B bersifat dominan manakala alel O adalah resesif.
4. Oleh itu, kombinasi alel AO akan memberi fenotip A manakala BO akan memberi
fenotip B.
5. Kumpulan O akan hanya terjadi jika kedua-dua alel adalah resesif, iaitu OO.
6. Oleh sebab A dan B adalah dominan, kombinasi ini dinamakan kodominan dan
individu yang mempunyai kedua-dua alel ini mempunyai darah jenis AB.
Fenotip Genotip
Kumpulan A AA atau AO
Kumpulan B BB atau BO
Kumpulan AB AB
Kumpulan O OO
7. Individu yang mempunyai darah jenis A mungkin mempunyai genotip homozigot AA
atau heterozigot AO.
8. Dalam proses pembentukan gamet bagi genotip AA, semua gametnya membawa alel
A.
9. Bagi genotip AO pula 50% gamet yang terhasil akan membawa alel A dan 50% lagi
membawa alel O.
10. Bagi individu yang berdarah O, gamet yang terbentuk akan hanya membawa alel O.
Rajah menunjukkan satu contoh perwarisan kumpulan darah.
Induk: Ibu x Bapa

Genotip: I AI O I BI B
Meiosis:
Gamet: IA IO IB IB
Persenyawaan:
Genotip anak: I AI B I AI B I BI O IB IO
Fenotip anak: AB AB B B

161
SPM 2013 (Struktur)
Rajah menunjukkan bagaimana variasi darah diwarisi oleh anak-anak. Jenis-jenis kumpulan
darah adalah A, B, AB dan O. Alel-alel yang mengawal jenis kumpulan darah adalah IA, IB
dan IO.
Genotip induk X
IA IO IB IO
Gamet
IA IO IB IO
Genotip anak
IA IB IA IO IB IO IOIO
Berdasarkan Rajah di atas, anak yang genotipnya IBIO mempunyai kumpulan darah B.
Terangkan bagaimana anak itu mewarisi kumpulan darah B.
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
[3 markah]
Perwarisan Faktor Rhesus (Rh) dalam manusia.
1. Faktor rhesus ialah sejenis antigen yang terdapat di permukaan sel darah merah.
2. Antigen ini akan membentuk aglutinat (gumpalan) apabila bertindak balas dengan
antibodi daripada individu yang tidak mempunyai antigen berkenaan.
3. Keadaan apabila terdapat sejenis protein antigen dipermukaan sel darah merah
dinamakan faktor Rh positif (Rh+) dan keadaan yang tiada antigen ini dinamakan
kumpulan Rh negatif (Rh-).
4. Rh+ bersifat dominan manakala Rh- adalah resesif.
5. Jika seseorang ibu Rh- mengandungkan bayi Rh+ yang diwariskan daripada bapa
Rh+, masalah tidak timbul kerana darah ibu terpisah daripada darah fetus oleh
plasenta.

162
6. Masalah akan timbul pada akhir kehamilan dan waktu melahirkan bayi kerana
terdapat kemungkinan besar darah bayi boleh bercampur dengan darah ibu melalui
plasenta yang mula tanggal.
7. Apabila darah bayi yang mempunyai antigen Rh memasuki sistem darah ibu ini akan
merangsang darah ibu untuk menghasilkan antibodi bagi melawan antigen ini.
8. Bayi pertama akan lahir dengan selamat tetapi apabila ibu itu mengandung pada kali
kedua bayi Rh+, antibodi yang berada dalam plasma darah ibu akan dapat
merentasi plasenta dan menyerang sel darah merah bayi lalu menyebabkan sel
darah merah bayi mengembang dan meletus.
9. Keadaan ini boleh menyebabkan kerosakan otak dan keguguran akibat tindakan
kadar faktor Rhesus dalam badan ibu.
10. Alel untuk Rh+ adalah dominan kepada Rh-, oleh itu ibu bapa yang heterozigot akan
menyebabkan 25% daripada anaknya berkemungkinan mempunyai darah Rh-.
Perwarisan faktor Rhesus

163
SPM 2011 (Esei)
(c)
Seorang lelaki yang mempunyai faktor rhesus dalam darahnya ialah Rh-positif.
Isterinya yang tidak mempunyai faktor rhesus dalam darahnya ialah rhesus negatif.
Anak pertama mereka yang Rh-positif dapat hidup tetapi anak kedua mereka yang
juga Rh-positif tidak dapat hidup.
Terangkan pernyataan di atas. [6 markah]

.............................................................................................................................................
.............................................................................................................................................
.............................................................................................................................................
.............................................................................................................................................
.............................................................................................................................................
.............................................................................................................................................
.............................................................................................................................................
.............................................................................................................................................
.............................................................................................................................................
.............................................................................................................................................
.............................................................................................................................................
.............................................................................................................................................
.............................................................................................................................................
Autosom dan Kromosom seks

1. Dalam manusia, setiap sel soma mempunyai 23 pasang kromosom atau 46
kromosom.
2. Daripada 23 pasangan ini, 22 pasang ialah pasangan kromosom homolog yang
disebut autosom, iaitu kromosom yang kelihatan sama pada lelaki dan perempuan.
3. Pasangan kromosom yang ke-23 ialah kromosom seks, iaitu kromosom yang
membawa gen-gen yang menentukan ciri-ciri seks.
4. Pasangan kromosom ini berbeza antara lelaki dengan perempuan.
5. Dalam perempuan terdapat dua kromosom seks XX, iaitu 44 autosom + kromosom
seks XX.
6. Dalam lelaki terdapat satu kromosom seks X dan satu kromosom Y, iaitu 44 autosom
+ kromosom seks XY.
7. Set kromosom yang lengkap di dalam nukleus yang kelihatan di bawah mikroskop
cahaya dinamakan kariotip.

164
8. Kariotip manusia boleh disediakan dengan mengambil gambar kromosom semasa
sel soma sedang membahagi, iaitu kromosom memendek dan menebal.
Kariotip perempuan Kariotip lelaki
9. Perubahan bilangan kromosom boleh terjadi akibat kegagalan kromatid berpisah

(non disjunction) atau tidak disjungsi semasa meiosis pada kromosom tertentu.
10. Kesannya, gamet (ovum atau sperma) tidak mempunyai bilangan kromosom 23
yang normal tetapi mungkin membawa 24 atau 22 kromosom.
11. Sekiranya gamet ini bersenyawa dengan gamet normal, pertambahan atau
pengurangan bilangan kromosom berlaku.
12. Zigot mungkin mempunyai 47 kromosom atau 45 kromosom sahaja.
13. Antara kesan perubahan bilangan kromosom ialah keadaan Sindrom Down (47
kromosom), sindrom Klinefelter (47 kromosom) dan sindrom Turner (45 kromosom)
pada manusia.
Kariotip Sindrom Down (45+XY)

165
Kariotip Sindrom Klinefelter’s (44+XXY) Kariotip Sindrom Turner (44+X)
SPM 2009 (Struktur)

Rajah menunjukkan proses pembentukan sel R.
(a)(i) Nyatakan bilangan kromosom dalam sel P dan sel Q.

P: ................................................................................................................................
Q: ................................................................................................................................
[2 markah]
(ii) Terangkan apa yang berlaku yang menyebabkan perbezaan bilangan kromosom
antara sel P dan sel Q.
........................................................................................................................................
........................................................................................................................................
........................................................................................................................................
........................................................................................................................................
[2 markah]

166
(b)(i) Dalam organ manakah sel R terbentuk?
.....................................................................................................................................
[1 markah]
(ii) Namakan proses pembentukan sel R.
.....................................................................................................................................
[1 markah]
(c) Rajah menunjukkan pembentukan sejenis penyakit genetik.
(i) Nyatakan tiga ciri penyakit ini.

1. .......................................................................................................................................
2. .......................................................................................................................................
3. .......................................................................................................................................
[3 markah]
(ii) Terangkan bagaimana kesilapan dalam pembentukan sel R boleh menyebabkan
penyakit genetik ini.
.........................................................................................................................................
.........................................................................................................................................
.........................................................................................................................................
.........................................................................................................................................
[3 markah]

167
Penentuan Seks atau Jantina Anak
1. Lelaki mempunyai 44+ XY kromosom dan perempuan 44+XX.
2. Sperma yang dihasilkan oleh lelaki membawa dua jenis kromosom, iaitu 22+X dan
22+ Y manakala perempuan menghasilkan satu jenis gamet sahaja, iaitu 22 + X.
Penentuan seks anak
Perwarisan Terangkai Seks

Buta Warna
1. Penghidap buta warna tidak dapat membezakan beberapa warna tertentu, iaitu 99%
penghidap ialah jenis buta warna merah hijau.
2. Penyakit ini diwariskan daripada generasi kepada generasi lain dan kebanyakan
penghidap ialah lelaki.
3. Gen yang mengawal trait penglihatan warna terdiri daripada sepasang alel, iaitu alel
untuk penglihatan normal dan alel untuk buta warna.
4. Alel dominan diwakili N dan alel resesif diwakili n.
5. Kedua-dua alel ini terdapat pada kromosom X.
Fenotip Genotip
Wanita homozigot dominan untuk penglihatan warna normal. XNXN
Wanita heterozigot untuk penglihatan warna normal (wanita ini ialah XNXn
pembawa gen resesif).
Wanita homozigot resesif untuk buta warna. XnXn
Lelaki dengan penglihatan warna normal. XNY
Lelaki dengan buta warna. XnY

168
6. Disebabkan lelaki mempunyai satu kromosom X sahaja maka fenotip penglihatan
lelaki ialah buta warna jika kromosom X tersebut membawa alel resesif.
Rajah skema perwarisan buta warna
Hemofilia
1. Penghidap hemofilia kekurangan salah satu faktor yang terlibat dalam pembekuan
darah, oleh itu apabila luka atau salur darah pecah, darah sangat lambat atau tidak
membeku untuk menutup luka.
2. Hal ini menyebabkan pendarahan yang teruk dan boleh membawa maut.
3. Pendarahan dalaman juga boleh berlaku terutama di lutut, siku dan buku lali.
4. Keadaan ini boleh merosakkan organ badan.
5. Kehadiran alel resesif ini pada kromosom X menyebabkan lelaki menjadi penghidap
hemofilia dan perempuan hanya hemofilia jika terdapat dua alel resesif pada kedua-
dua kromosom Xnya.
Fenotip Genotip
Wanita homozigot dominan untuk pembekuan darah. XHXH
Wanita heterozigot untuk pembekuan darah (wanita ini ialah pembawa XHXH
gen resesif).
Wanita homozigot resesif untuk penghidap penyakit hemofilia. XHXh
Lelaki normal. XHY
Lelaki yang menghidap penyakit hemofilia. XnY

169
SPM 2009 (Esei)
(b) Seorang lelaki normal (XHY) mempunyai isteri (XHXh) yang merupakan pembawa
hemofilia. Menggunakan rajah skema, terangkan kemungkinan kombinasi genetik dalam
anak-anak mereka. [10 markah]
.............................................................................................................................................
.............................................................................................................................................
.............................................................................................................................................
.............................................................................................................................................
.............................................................................................................................................
.............................................................................................................................................
.............................................................................................................................................
.............................................................................................................................................
.............................................................................................................................................
.............................................................................................................................................
.............................................................................................................................................
.............................................................................................................................................
.............................................................................................................................................
SPM 2011 (Esei)

Nyatakan empat perbezaan di antara sindrom Down dengan buta warna berdasarkan sebab
ciri-cirinya. [4 markah]
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................

170
SPM 2013 (Esei)
Rajah menunjukkan perwarisan hemofilia dalam sebuah keluarga. Hemofilia adalah penyakit
terangkai seks. Bapanya seorang normal dengan genotip XHY, manakala ibunya seorang
wanita hemofilia dengan genotip XhXh.
Terangkan kebarangkalian anak-anak mewarisi hemofilia. [6 markah]

....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................

171
Penyakit Perwarisan
Talasemia
1. Talasemia ialah penyakit genetik iaitu penghidapnya membina sel darah merah yang
mempunyai hemoglobin tidak normal dan pemusnahan sel darah merah berlebihan
berlaku menyebabkan keadaan anemia.
2. Sel darah merah pesakit juga kecil daripada normal dan peratus hemoglobin darah
juga berada di bawah aras normal.
3. Terdapat dua jenis talasemia, iaitu talasemia major dan talasemia minor.
4. Oleh sebab talasemia dikawal oleh alel resesif maka pesakit talasemia major
mewarisi dua alel resesif dan talasemia minor ialah pembawa penyakit.
Penyakit ini tidak terangkai seks.
SPM 2011 (Esei)

Talasemia adalah penyakit pewarisan.
Terangkan penyebab kepada penyakit ini dan bagaimana penyakit ini memberi kesan
terhadap kesihatan seseorang. [4 markah]
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
Anemia sel sabit

1. Penghidap penyakit ini mempunyai sel darah merah berbentuk bulan sabit yang
menyebabkan fungsi pengangkutan oksigen tidak sempurna.
2. Pesakit ini mudah letih, pucat dan lemah.

172
SPM 2013 (Esei)
Rajah menunjukkan keadaan sel darah merah dua individu, P dan Q.

Individu Q menghidap suatu penyakit genetik.
Terangkan perbezaan kesihatan antara individu P dengan individu Q. [4 markah]

....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................

173
5.3 Gen dan Kromosom
1. Gen ialah unit asas dalam perwarisan.
2. Kedudukan gen atau lokus gen adalah tetap pada kromosom.
3. Dua kromosom homolog mempunyai lokus gen yang sama, iaitu setiap gen terdiri
daripada sepasang alel.
4. Molekul DNA dibina daripada dua rantai panjang polimer nukleotida atau
polinukleotida, iaitu bahagian molekul gula deoksiribosa dan kumpulan fosfat
membentuk tulang belakang.
5. Bes nitrogen berada di antara dua rantai ini.
Struktur nukleus, kromosom dan DNA
6. Kedua-dua rantai ini berpintal, iaitu membentuk struktur heliks ganda dua.
7. Molekul DNA dibina daripada unit-unit asas yang dikenali sebagai nukleotida.
8. Setiap nukleotida terdiri daripada tiga bahagian, iaitu gula deoksiribosa, kumpulan
fosfat dan bes bernitrogen.
174
9. Terdapat empat jenis bes bernitrogen, iaitu Adenina (A), Timina (T), Sitosina (C) dan
Guanina (G) yang menjadikan empat jenis nukleotida berbeza.
10. Nukleotida yang mempunyai bes bernitrogen A akan berpasang dengan nukleotida
bes T, Bes C pula berpasang dengan bes G.
SPM 2013 (Esei)
Rajah menunjukkan sepasang kromosom homolog. Suatu ciri ditentukan oleh sepasang alel.
T dan t mewakili alel bagi ciri ketinggian.
Berdasarkan Rajah di atas, terangkan bagaimana ciri ketinggian ditentukan.

[4 markah]
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................

175
Susunan nukleotida membentuk rantai DNA ganda dua dan unit nukleotida
Hubungkait trait dengan unit asas perwarisan.

1. Satu segmen rantai polinukleotida pada molekul DNA merupakan satu gen.
2. Urutan tiga bes tertentu pada rantai DNA ini akan membentuk kod arahan yang akan
dibaca oleh asid ribonukleik (RNA) yang kemudiannya akan membina asid amino.
3. Asid amino ini akan bergabung membentuk polipeptida atau protein.
4. Protein ialah struktur asas binaan badan manusia seperti otot, kulit, sel, hormon dan
sebagainya yang membentuk trait manusia.
Perkaitan susunan bes kod DNA dan pembentukan protein.

176
Segmen DNA Kod genetik
mengandungi dalam gen protein ialah
urutan unit bertanggung struktur asas
Kromosom DNA
bes jawab untuk yang
mengandungi mengandungi
bernitrogen mensintesiskan membentuk
DNA nukleotida yang asid amino yang trait
bertindak membentuk organisma.
sebagai gen protein
Skema hubung kait trait dgn unit asas perwarisan.
Kepentingan Genetik kepada Manusia Sejagat.

Pembiakbakaan
1. Pembiakbakaan ialah pengacukan haiwan atau tumbuhan untuk tujuan tertentu,
biasanya untuk menghasilkan haiwan atau tumbuhan yang mempunyai ciri yang lebih
baik seperti kematangan yang lebih cepat, ketahanan terhadap penyakit, panas,
kemarau dan lain-lain.
2. Pembiakbakaan ialah satu sumbangan kajian genetik yang banyak digunakan dalam
industri pengeluaran makanan dan komersial.
3. Penghasilan hibrid tanaman adalah dengan mengawal pendebungan antara dua
tumbuhan dengan ciri-ciri tertentu.
4. Antaranya ialah:
(i) Penghasilan baka kelapa sawit Tenera ialah hasil pembiakbakaan daripada
dua varieti Dura dan Pisifera.

177
(ii) Penghasilan baka Hibrid kambing tempatan, iaitu kambing Kacang (katjang)
hanya digunakan untuk pengeluaran daging tetapi saiznya kecil dan berat
kambing dewasa hanya mencapai 30 kg seekor. Kambing ini dikacukkan
dengan kambing Jamnapari dari India yang banyak mempunyai kelebiihan
dari segi susu dan daging. Baka hibrid ini dinamakan kambing Kacang lebih
banyak membawa ciri Jamnapari iaitu cepat membesar, tahan cuaca
Malaysia, dan banyak mengeluarkan susu. Berat dewasa juga meningkat
sehingga 91 kg seekor.
(iii) Penghasilan Jagung jenis Manis Madu atau Masmadu dari MARDI ialah hasil
pembiakbakaan antara jagung Honey Jean No.2 dari Taiwan yang
mempunyai ketinggian pokok dan sifat tongkol yang seragam dengan jagung
Cross 7824 baka tempatan. Jagung ini juga lebih cepat matang.
Kejuruteraan Genetik (KG)

1. Bidang kajian dalam KG melibatkan pengendalian atau manipulasi gen, iaitu dengan
memindahkan segmen DNA daripada satu organisma ke dalam organisma lain utk
menghasilkan organisma baharu yang membawa ciri yang dipindahkan.
2. Organisma ini dinamakan Organisma Pengubah suai genetik atau GMO (Genetically
Modified Organism).
3. Antara sumbangan bidang KG untuk manusia sejagat adalah dalam bidang berikut:
(i) Pertanian
Contohnya tomato.

178
(ii) Perubatan
Contohnya: insulin dan hormon tumbesaran.
(iii) Industri
Contohnya: bakteria yang diubah suai yang dapat menguraikan tumpahan
minyak, pencemaran karbon dan bahan toksin.
SPM 2013 (Esei)

Bakteria boleh diubahsuai secara genetik untuk menghasilkan insulin.
Terangkan kegunaan insulin itu bagi seorang pesakit kencing manis. [6 markah]
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................

179
Cap Jari DNA atau Profil DNA
1. Cap jari DNA atau profil DNA banyak mempunyai kegunaan.
2. Antaranya adalah untuk mengenal pasti penyakit perwarisan atau kecacatan genetik
semasa ibu mengandung dan pada bayi yang baru lahir seperti fibrosis sistik,
hemofilia, anemia sel sabit, dan talesemia.
3. Profil DNA juga digunakan sbg bukti biologi bagi kes-kes jenayah, iaitu penemuan
sedikit tisu seperti rambut dan darah di tempat kejadian memadai untuk mengenal
pasti individu terlibat.
Rajah: Perkaitan profil DNA dalam keluarga.
Kajian Potensi Sel Stem

1. Sel Stem ialah sel-sel utama (master cells) yang membentuk pelbagai tisu, organ dan
sistem dalam keseluruhan sistem badan kita.
2. Sel-sel itu boleh membahagi secara mitosis untuk menambah bilangan dan boleh
membeza untuk membentuk sel yang spesifik dengan fungsi tertentu.
3. Sel stem diperoleh daripada darah tali pusat bayi, sum sum tulang dan sel-sel dalam
blastosista embrio manusia yang disebut sebagai sel stem embrio.
4. Pelbagai penyakit dapat dirawat menggunakan sel stem iaitu leukimia, kanser,
Parkinson, kecederaan saraf tunjang dan kerosakan otot.

180
Uji Kefahaman Anda!
1) Apakah yang dimaksudkan dengan pembiakbakaan? [2 markah]
Pembiakbakaan ialah pengacukan haiwan atau tumbuhan untuk tujuan tertentu,
biasanya untuk menghasilkan haiwan atau tumbuhan yang mempunyai ciri yang lebih
baik seperti kematangan yang lebih cepat, ketahanan terhadap penyakit, panas dan
kemarau.
2) Beri definisi kejuruteraan genetik. [2 markah]

Pengendalian atau manipulasi gen, iaitu dengan memindahkan segmen DNA daripada
satu organisma ke dalam organisma lain untuk menghasilkan organisma baharu yang
membawa ciri yang dipindahkan.
3) Apakah perbezaan antara organisma yang terhasil daripada pembiakbakaan dengan

kejuruteraan genetik? [2 markah]
Organisma melalui pembiakbakaan mempunyai ciri yang lebih baik daripada induknya
seperti kematangan yg lebih cepat, ketahanan terhadap penyakit, panas dan kemarau
manakala organisma melalui kejuruteraan genetik akan membawa ciri daripada
induknya.
4) Berikan contoh- contoh kebaikan penggunaan kejuruteraan genetik. [3 markah]

i. Aspek kualiti dan komposisi nutrien yang dapat diperbaiki ataupun sekaligus
dipertingkatkan lagi berbanding dengan tumbuh-tumbuhan tanaman organik.

181
ii. Melambatkan atau menurunkan kadar proses pengoksidan di samping melambatkan
kerosakan yang disebabkan tindak balas kimia.
iii. Peningkatan kandungan mineral dan antioksidan seperti karotenoid, flavanoid,
Vitamin A, C dan E dalam tumbuh-tumbuhan jenis ini.
iv. Sayur-sayuran dan buah-buahan yang dihasilkan melalui proses kejuruteraan genetiK
akan tahan lebih lama.
5) Bincangkan keburukan penggunaan kejuruteraan genetik yang tidak mengikut etika.

[3 markah]
i. Kejuruteraan genetik mungkin boleh mengubah kandungan nutrien makanan dengan
cara yang tidak dijangkakan. Misalnya mengurangkan kandungan sesetengah nutrien
dan meningkatkan kandungan nutrien yang lain.
ii. Kerintangan terhadap antibiotik mungkin boleh berlaku kerana gen yang digunakan
dalam sesetengah tanaman yang diubahsuai mungkin boleh memindahkan penyakit
yang disebabkan oleh mikrob, ke dalam usus manusia atau haiwan yang
menggunakan makanan kejuruteraan genetik.
iii. Menyumbang kepada masalah perkembangan kesihatan umum kerana rintangan
terhadap antibiotik ini akan akhirnya terpindah kepada manusia melalui pengambilan
makanan yang terhasil melalui kaedah kejuruteraan genetik.
iv. Kejuruteraan genetik telah menunjukkan tahap kerintangan yang tinggi dan luarbiasa
terhadap racun pemusnah tumbuhan seperti racun Herbisid, Pesticid dan lain-lain lagi.
Keadaan ini sekaligus akan memerlukan kita mencipta racun yang lebih kuat untuk
mengawalnya dan secara tidak langsung akan membahayakan alam sekitar kita.
6) Dari manakah sel stem diperoleh? [1 markah]

Darah tali pusat bayi/ sumsum tulang/ sel-sel dalam blastosista embrio manusia.
7) Apakah kegunaan sel stem ini pada manusia? [2 markah]

Pelbagai penyakit dapat dirawat menggunakan sel stem iaitu leukimia kanser, Parkinson,
kecederaan saraf tunjang dan kerosakan otot.
8) Nyatakan kepentingan projek genom manusia. [2 markah]

Pembangunan untuk memajukan perubatan dan aspek penjagaan kesihatan.
Penghasilan ubat-ubatan untuk penyakit tertentu sepadan dengan DNA individu masing-
masing.

182
BAB 6 VARIASI
5.1 Variasi dalam Organisma

Jenis variasi
1. Terdapat dua jenis variasi iaitu variasi selanjar (VS) dan variasi tidak selanjar (VTS).
Rajah: Variasi pada manusia
2. Perbezaan antara VS dan VTS;
Variasi Selanjar (VS) Variasi Tak Selanjar (VTS)

Variasi yang tidak menunjukkan Variasi yang menunjukkan perbezaan
perbezaan yang ketara. yang ketara.
Terdapat ciri-ciri perantaraan antara Tidak ada ciri-ciri perantaraan.
individu.
Graf berbentuk loceng atau graf taburan Taburan diskrit.
normal.
Kuantitatif sebab cirinya boleh diukur. Kualitatif kerana trait bagi cirinya adalah
sama ada hadir atau tidak hadir.

183
Ciri-ciri dikawal oleh sebilangan gen. Cirinya dikawal oleh satu gen.
Dipengaruhi oleh persekitaran. Dipengaruhi oleh genetik.
Contohnya: ketinggian, jisim badan, Contohnya: kebolehan menggulung
warna kulit dan IQ. lidah, jenis cap ibu jari, jenis cuping
telinga, jenis rambut dan kehadiran
lesung pipit.
Rajah: variasi selanjar Rajah: variasi tidak selanjar
SPM 2013 (Struktur)

Jadual 3.1 dan Jadual 3.2 menunjukkan data yang dikumpulkan bagi dua ciri yang berbeza
daripada sekumpulan 20 orang pelajar dari kelas yang sama.
Ketinggian 160-164 165-169 170-174 175-179 180-185

Bilangan 2 5 8 4 1
pelajar
Jadual 3.1
Kebolehan menggulung lidah Boleh menggulung lidah Tidak boleh menggulung

lidah
Bilangan pelajar 14 6
Jadual 3.2
(a)(i) Terdapat dua jenis variasi, variasi selanjar dan variasi tak selanjar.
Nyatakan jenis variasi bagi ciri-ciri ketinggian dan kebolehan menggulung lidah.
Ketinggian: ...........................................................................................
Kebolehan menggulung lidah: ...........................................................................................
[2 markah]

184
(ii) Nyatakan dua perbezaan antara variasi selanjar dengan variasi tak selanjar. [2 markah]
Variasi selanjar Variasi tak selanjar

185
5.2 Punca Variasi
1. Terdapat dua faktor utama, iaitu faktor genetik dan faktor persekitaran.
2. Variasi yang disebabkan oleh faktor genetik tidak boleh dipengaruhi oleh faktor
persekitaran.
3. Ia menyebabkan perubahan pada kandungan genetik pada individu spesies yang
sama.
4. Akibatnya terdapat variasi dari segi genetik yang dinamakan variasi genetik.
5. Keadaan ini biasa berlaku semasa proses meiosis seperti penggabungan semula
genetik melalui pindah silang, penyusunan rawak kromosom homolog dan juga
semasa persenyawaan secara rawak.
6. Mutasi juga merupakan faktor yang menyebabkan perubahan pada kandungan
genetik dan boleh diwarisi.
(a) Penggabungan semula genetik melalui pindah silang.

(i) Pindah silang berlaku semasa profasa I proses meiosis.
(ii) Kromatid tidak seiras pada kromosom homolog bersilang pada kiasma.
(iii) Pertukaran segmen kromatid berlaku antara kromatid tidak seiras.
(iv) Penggabungan semula genetik berlaku utk menghasilkan kombinasi gen
yang baharu pada kromatid itu.
(v) Apabila kromatid berpisah semasa peringkat anafasa II proses meiosis,
gamet dgn pelbagai kombinasi gen dihasilkan.
(vi) Akibatnya, terdapat pelbagai jenis gamet dengan kandungan genetik yang
berbeza.
(b) Penyusunan rawak kromosom homolog

(i) Semasa pembentukan gamet pada peringkat metafasa I, pasangan
kromosom homolog (satu kromosom paternal dan satu kromosom
maternal) tersusun secara rawak pada khatulistiwa sel.
(ii) Setiap pasang kromosom homolog tersusun menghadap kutub secara
bebas, tidak bergantung kepada pasangan kromosom homolog lain.
(iii) Bagi sel diploid (2n=4), terdapat dua kemungkinan alternatif bagi
penyusunan dua pasangan kromosom homolog itu.
(iv) Semasa anafasa I, pasangan kromosom homolog berpisah untuk
membentuk sel anak haploid dengan pelbagai kombinasi kromosom
paternal dan kromosom maternal.

186
(v) Pada akhir meiosis terdapat pelbagai gamet dengan kombinasi kromosom
paternal dan maternal yg berbeza.
(vi) Dengan demikian, kandungan genetik dalam setiap gamet juga berbeza.
(c) Persenyawaan secara rawak.

(i) Persenyawaan antara sperma dengan ovum adalah secara rawak dan
boleh menyebabkan variasi genetik.
(ii) Melalui penggabungan semula genetik semasa pindah silang, terdapat
pelbagai sperma dan ovum dengan kandungan genetik yang berbeza
dihasilkan.
(iii) Melalui penyusunan rawak kromosom homolog semasa metafasa I dalam
meiosis, sperma dan ovum dengan pelbagai kombinasi kromosom
dihasilkan.
(iv) Akibatnya, terdapat pelbagai gamet dengan kandungan genetik yang
berbeza.
(v) Apabila persenyawaan berlaku secara rawak, zigot yg terhasil akan
mempunyai kombinasi gen yang sangat berbeza.
(vi) Keadaan ini menyebabkan variasi dalam kalangan individu dalam spesies
yang sama.
Mutasi.
1. Mutasi ialah perubahan secara spontan dan rawak pada kandungan genetik dalam
sel organisma.
2. Mutasi menyebabkan perubahan pada struktur gen atau kromosom.
3. Mutasi boleh berlaku pada sel soma atau gamet.
4. Jika berlaku dlm gamet, mutasi ini boleh diwarisi dan menyebabkan kecacatan atau
penyakit genetik kepada anaknya.
5. Bahan yang menyebabkan mutasi dinamakan mutagen.
6. Antara contoh mutagen ialah sinaran radioaktif, sinar-X, sinar ultraungu dan sinar
gama bahan kimia seperti pestisid kafein, dadah, formaldehid, asid nitrus, bahan
awet dan benzo-α-pirena dalam asap rokok.
7. Hasil mutasi dinamakan mutan.
8. Terdapat dua jenis mutasi, iaitu mutasi kromosom dan mutasi gen.

187
Mutasi Kromosom.
1. Mutasi kromosom ialah perubahan pada struktur kromosom atau bilangan kromosom
semasa meiosis.
2. Perubahan pada struktur kromosom boleh berlaku semasa pindah silang dalam
proses meiosis melalui cara pelenyapan, penggandaan, penyongsangan dan
translokasi.
Mutasi kromosom yg menyebabkan perubahan pada struktur kromosom.
3. Mutasi kromosom boleh menyebabkan perubahan dalam bilangan kromosom.

4. Keadaan ini berlaku apabila kromosom homolog atau kromatid seiras gagal berpisah
semasa meiosis.
5. Akibatnya terdapat kehilangan atau pertambahan kromosom dlm gamet.

188
Mutasi kromosom yg menyebabkan bilangan kromosom dlm gamet berubah.
6. Mutasi kromosom akibat perubahan pada bilangan kromosom menyebabkan

penyakit genetik seperti Sindrom Down, Sindrom Turner dan Sindrom Klinefelter.

189
Penyakit Bilangan Kromosom Jantina Ciri-ciri
kromosom yang terlibat
Sindrom 47 Terlebih satu Perempuan Terencat akal,
Down (45 + XX) atau kromosom atau lelaki dahi yang lebar,
(45+ XY) daripada mata sepet,
pasangan ke- hidung penyek.
21
Sindrom 45 Kekurangan Perempuan Mandul,
Turner (44+X0) satu kekurangan ciri
kromosom seks sekunder
seks perempuan.
Sindrom 47 Lebih satu Lelaki mandul, terdapat
Klinefelter (44 + XXY) kromosom ciri seks sekunder
seks perempuan
seperti buah dada
membesar.
Mutasi gen
1. Mutasi gen melibatkan perubahan kimia pada struktur gen.
2. Gen ialah urutan bes bernitrogen dalam molekul DNA.
3. Oleh itu, mutasi gen menyebabkan perubahan pada urutan bes bernitrogen dalam
DNA.
4. Perubahan ini mengubah kod genetik dan seterusnya mengubah kod untuk sintesis
asid amino.
5. Terdapat perubahan urutan asid amino dalam DNA.
6. Akibatnya, struktur protein yang dihasilkan berubah dan protein baharu disintesis
tidak dapat berfungsi.

190
Mutasi gen berlaku pada DNA
7. Perubahan pada struktur gen akan menyebabkan perubahan pada struktur protein
yang disintesis.
8. Maka ciri organisma berubah dan menyebabkan variasi.
9. Mutasi gen menyebabkan penyakit genetik seperti anemia sel sabit, albinisme dan
hemofilia.
Pengaruh Faktor Persekitaran ke atas variasi.

1. Pada tumbuhan, variasi boleh disebabkan oleh faktor persekitaran seperti keamatan
cahaya, pH tanah, kesuburan tanah, iklim dan bekalan air.
2. Faktor persekitaran yang berlainan menyebabkan variasi yang berbeza pada
tumbuhan.
3. Sebagai contoh, sesuatu tumbuhan yang terlindung di bawah satu pokok yg besar
akan tumbuh menjadi lebih tinggi untuk cuba mendapat cahaya matahari yang
maksimum.
4. Ciri-ciri pada manusia boleh dipengaruhi oleh faktor persekitaran seperti iklim, gizi
makanan, kemalangan, gaya hidup, kebudayaan, senaman, pendidikan dan
pengalaman.
Kepentingan Variasi dalam Kemandirian Spesies.

1. Variasi dalam spesies yang sama membantu sesuatu spesies menyesuaikan diri
dengan perubahan persekitaran.

191
2. Individu dalam spesies yang tidak mempunyai variasi akan musnah apabila terdapat
bencana persekitaran tetapi individu yang mempunyai variasi mampu menyesuaikan
diri untuk terus hidup dan mengelakkan kepupusan spesies.
3. Variasi juga penting bagi kemandirian organisma terutama bagi organisma yang
merupakan mangsa kepada pemangsa.
4. Dalam keadaan ini, variasi membolehkan mangsa melindungi diri daripada
pemangsa melalui penyamaran.
5. Sebagai contoh, penyamaran rama-rama Biston betularia utk menyesuaikan diri
dengan persekitaran.
6. Dalam persekitaran yang tidak tercemar, rama-rama yang berwarna kelabu cerah
dapat menyamar dengan liken pada batang pokok.
7. Oleh itu, rama-rama berwarna kelabu cerah tidak mudah dikesan oleh pemangsa.
SPM 2013 (Struktur)

Rajah menunjukkan seekor kupu-kupu putih dan seekor kupu-kupu kelabu yang sama
spesies pada sebatang pokok.
Populasi kupu-kupu kelabu melebihi populasi kupu-kupu putih. Terangkan mengapa.
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
[2 markah]

192
SPM 2014 (Struktur)
Mutasi ialah perubahan rawak dalam komposisi genetik bagi satu sel. Seorang murid
dikendaki menyediakan sebuah risalah berkaitan mutasi. Terangkan satu contoh mutasi
yang boleh ditulis dalam risalah itu.
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
[3 markah]
“ Semoga anda memperoleh kejayaan yang cemerlang di dunia dan di akhirat”
A+
Tiada apa yang mustahil

193
BAB 1: PENGANGKUTAN
Soalan Skema Pemarkahan Markah
SPM 2008 Organisma S: Ikan 1
(Esei) Organisma T: Manusia 1
(b)(i)
(ii) Persamaan:
S1: Kedua-duanya mempunyai peredaran tertutup Maks. 2
S2: Darah mengalir dalam salur darah
S3: Kedua-dua mempunyai jantung
Perbezaan:
Organisma S Organisma T Maks. 4
D1: Peredaran tunggal Peredaran ganda dua
D2: Jantung dibahagi kepada 2 Jantung dibahagi kepada 4
ruang/ Jantung terdiri daripada 1 ruang/ Jantung terdiri daripada 2
atrium dan 1 ventrikel sahaja atrium dan 2 ventrikel sahaja
D3: Tiada septum Ada septum
D4: Darah beroksigen mengalir Darah beroksigen mengalir
daripada insang ke sel badan daripada peparu ke jantung
D5: Darah (terdeoksigen) dipam Darah (terdeoksigen) dipam
daripada jantung ke insang, daripada jantung ke peparu,
kemudian ke sel-sel badan dan kemudian darah (beroksigen)
kembali ke jantung dipam ke sel-sel badan dan
kembali semula ke jantung
SPM 2013 F1: Bertindak sebagai lapisan pelindung Maks. 2
(Struktur) E1: Menghalang kemasukan patogen
(d) F2: mempunyai sebum/ lisozim
E2: perangkap / bunuh bakteria
F3: bertindak sebagai organ perkumuhan
E3: mengkumuhkan peluh/ urea/ air/ mineral/ garam
F4: bertindak sebagai organ deria
E4: mengesan rangsangan luar/ sakit/ tekanan/ sentuhan
* [F2 dan E2 adalah bersandar]
SPM 2012 C: Merokok Maks. 8
(Esei) C1: Asap rokok mengandungi nikotina daripada
C1(a): Asap rokok mengandungi tar C dan
C2: nikotina menyebabkan ketagihan sekurang-
C3: nikotin mencerutkan salur darah kurangnya
C4: (nikotin) meningkatkan tekanan darah 1 dalam D
dan G.

194
C5: menyebabkan pengumpulan plak
C6: menyebabkan trombosis/ atherosklerosis/ arteriosklerosis
C7: asap rokok mengandungi karbon monoksida
C8: karbon monoksida bersaing dengan oksigen untuk bergabung
dengan hemoglobin
C9: membentuk karboksihemoglobin
C10: menyebabkan ketidakcekapan pengangkutan oksigen
C11: menyebabkan kesukaran bernafas/ kelesuan/ strok/ serangan
jantung/ angina
D: Diet tak seimbang

D1: Pengambilan lemak/ lipid/ karbohidrat yang berlebihan
D2: Menyebabkan pengumpulan/ pengenapan kolesterol di dalam lumen
salur darah/ obesiti
D3: mengurangkan aliran darah
D4: menyebabkan artherosklerosis/ strok/ trombosis/ embolisme/
arteriosklerosis// diabetis
D5: pengambilan garam yang berlebihan (dalam diet)
D6: meningkatkan tekanan osmosis darah/ tekanan darah/ serangan
jantung/ hipertensi
G: Mengamalkan gaya hidup yang tidak sihat (secara fizikal)

G1: Kurang bersenam/ senaman fizikal/ gaya hidup yang banyak duduk
G2: menyebabkan kegendutan/ obesiti
G3: menyebabkan stres/ tekanan darah tinggi/ serangan jantung
SPM 2013 Kesan:
(Struktur) P1: menyebabkan penyakit arterosklerosis, hipertensi, strok/ angin 1
(d) ahmar/ tekanan darah tinggi
Penerangan:
P2: Individu itu memakan lipid/ lemak berlebihan Maks. 2
P3: Pengumpulan lemak/ lipid /kolestrol terenap di dinding arteri
P4: Dinding dalam arteri menebal dan lumen menjadi sempit
P5: Menyebabkan tekanan darah tinggi
P6: Arteri mengeras
P7: Ini akan menghalang pengaliran darah
P8: Melemahkan otot jantung
(Mana-mana dua)

195
(e) P1: Kurangkan pengambilan makanan berlemak
P2: Amalkan senaman setiap hari
P3: Mengamalkan cara hidup yang sihat
(mana-mana satu)
SPM 2013 F: M ialah xilem Maks. 2
(Struktur) F1: mempunyai dinding berlignin
(a) E1: menguatkan (vesel daripada ranap)
E2: untuk menahan (perubahan) tekanan air
F2: Tiub berongga (panjang)/ sempit/ hujung terbuka
E3: (memastikan) pengaliran air yang berterusan
E4: menghasilkan tindakan kapilari
E5: daya lekatan/ daya lekitan
(mana-mana dua)
(b)(i) F: K ialah transpirasi Maks. 3

F1: untuk menyejukkan tumbuhan
E1: air menyerap haba daripada tumbuhan
F2: Tarikan transpirasi terhasil
E2: untuk menyejat/ menjadi wap air
F3: untuk kesegahan tumbuhan
E3: pengaliran air yang berterusan daripada akar (ke daun)
F4: mengangkut mineral/ air
E4: menyokong tumbuhan // menghasilkan sokongan (mekanikal)
(mana-mana tiga)
(b)(ii) P1: habuk (daripada kilang) berkumpul/ menghalang daun/ stoma

P2: kurang cahaya diserap (oleh kloroplas dalam sel pengawal) Maks. 2
P3: kadar fotosintesis rendah// penghasilan glukosa rendah (dalam sel
pengawal)
P4: sel pengawal menjadi kurang segah/ stoma tertutup
P5: kadar transpirasi menjadi rendah
(c) Sel L Sel mesofil span Maks. 1

P1 Tersusun padat Tersusun longgar
P2 mengandungi lebih kloroplas Mengandungi kurang kloroplas
P3 mempunyai bentuk segiempat/ Mempunyai bentuk bujur/ tidak
silinder seragam/ sfera/ bulat

196
SPM 2009 Hari sejuk Maks. 5
(Esei) P1: Tumbuhan kelihatan segar dan tegak/ semua daun terbuka
(a)(i) P2: sel tumbuhan adalah segah
P3: cukup/ banyak air dalam tumbuhan/ keseimbangan air dalam sel
tumbuhan/ tisu dikekalkan
Hari panas
P4: Tumbuhan layu/ semua daun tertutup/ menguncup ke bawah
P5: meningkatkan kadar penyejatan air dalam daun/ meningkatkan kadar
transpirasi
P6 kadar air yang hilang lebih tinggi
P7 sel dalam tumbuhan/ daun/ menjadi flasid/ layu
(mana-mana lima)
(a)(ii) Hari sejuk Maks. 5
P1: (semua daun terbuka seperti biasa) untuk meningkatkan luas
permukaan
P2: untuk meningkatkan luas permukaan untuk penyerapan cahaya/
fotosintesis maksimum
Hari panas
P3: (Daun tertutup) untuk mengurangkan luas permukaan yang terdedah
kepada cahaya matahari.
P4: maka mengurangkan kadar transpirasi/ kehilangan air daripada
tumbuhan
P5: stomata juga tertutup
P6: menghalang tumbuhan daripada kekeringan/ kekontangan.
(mana-mana lima)
(b) Pergerakan air dari tanah ke dalam akar Maks. 10

P1 kepekatan air dalam sel lebih tinggi daripada kepekatan air di luar sel/
kepekatan garam dalam sel rambut lebih tinggi daripada kepekatan
garam di luar sel
P2 air masuk ke dalam sel rambut akar
P3 sap sel menjadi hipotonik terhadap sel- sel bersebelahan
P4 air meresap ke dalam sel-sel bersebelahan melalui proses osmosis
P5 osmosis terus berlaku sehingga molekul air sampai ke dalam vesel
xilem dalam akar
P6 Tekanan akar (dalam akar) menolak air naik xilem
Pergerakan air dari akar naik batang
P7 daya lekitan di antara molekul air menaikkan aras air dalam vesel
xilem
P8 daya lekatan antara molekul air dan dinding vesel xilem
197
P9 melalui/ menjana tindakan kapilari (yang menarik air naik dalam vesel
xilem)
P10 dengan bantuan daripada tarikan transpirasi yang menarik air ke
bahagian atas
Pergerakan molekul air dari daun ke atmosfera
P11 air meruap daripada permukaan sel mesofil ke dalam ruang udara
P12 wap air meresap keluar daripada ruang udara sub stomata melalui
stomata ke atmosfera
P13 air yang hilang daripada sel mesofil diganti dengan air dalam xilem
melalui osmosis.
(mana-mana sepuluh)
SPM 2013
(Struktur) Siang Malam Maks.2
F1 Segah Flasid
E1 Bentuk sel pengawal lebih Bentuk sel pengawal kurang
lengkuk/ bengkak/ lengkuk/ bentuk normal//
mengembang// bengkok ke luar bengkok ke dalam
E2 Kadar fotosintesis tinggi Kadar fotosintesis rendah
E3 Kandungan glukosa dalam sel Kandungan glukosa dalam sel
pengawal tinggi pengawal rendah
E4 Kandungan air dalam sel Kandungan air dalam sel
pengawal tinggi pengawal rendah
E5 Stoma terbuka Stoma tertutup

198
BAB 2: PERGERAKAN DAN SOKONGAN
SPM 2012
(Struktur) 1+1
(a)
Kriteria lukisan:
M Otot triseps lebih nipis dan lebih panjang daripada biseps
T Satu tendon pada skapula, satu/ dua tendon pada humerus dan satu
tendon pada ulna
(b) Tidak kenyal// kuat// liat 1
(c) E1 Bertindakbalas secara antagonis// Triseps mengecut, biseps Maks. 3

mengendur
E2 (Triseps mengecut) memindahkan daya ke ulna melalui tendon
E3 Menarik ulna ke bawah (lengan diluruskan)
SPM 2011
(Struktur)
(a)(i) X: Tendon 1
(ii) Menghubungkan otot dengan tulang 1
(b) E1 ia adalah tidak elastik/ tidak kenyal 2
E2 oleh itu ia boleh memindahkan daya pengecutan daripada otot ke
tulang
(c)(i) Menyambungkan tulang ke tulang// menghubungkan femur dan tibia 1
(ii) E1 ligamen ahli gimnastik lebih elastik/ kuat 2
E2 disebabkan latihan berterusan dalam masa yang lama
(d)(i) Pengecutan berterusan dalam otot 1
(ii) Ketidakcukupan regangan/ kelesuan otot/ pengumpulan asid laktik// 1
kekurangan garam

199
SPM 2010 E1 Kesukaran dalam pergerakan/ berjalan Maks.3
(Struktur) E2 kasakitan/ bengkak/ kaku pada sendi
(d) E3 akibat rawan/ tisu X yang menjadi (terlalu) haus// rawan/ X menjadi
nipis/ musnah/ merosot
E4 Osteoartritis/ artritis
(mana-mana tiga)
(e) E1 untuk meningkatkan suhu badan/ otot- otot Maks. 3

E2 membolehkan penggunaan tenaga yang lebih berkesan//
meningkatkan penghasilan ATP/ respirasi sel
E3 meningkatkan peredaran darah
E4 mencegah/ mengelakkan kecederaan otot-otot// otot-otot boleh
mengecut dengan lebih cekap
(mana-mana tiga)
SPM 2011
(Struktur)
(d)(i) Pengecutan berterusan dalam otot 1
(ii) Ketidakcukupan regangan/ kelesuan otot/ pengumpulan asid laktik// 1
kekurangan garam
(e) E1 Diet kaya dengan kalsium/ fosfat untuk tulang yang kuat/ mengelakkan Maks. 3
osteoporosis
E2 Postur yang baik/ luruskan/ tegakkan bahagian belakang apabila
mengangkat objek berat untuk mengelakkan masalah (tulang)
belakang
E3 amalkan teknik yang betul/ selamat/ memanaskan badan untuk
mengelakkan kecederaan pada otot
E4 memakai pakaian yang sesuai
(mana-mana tiga)

200
BAB 3: KOORDINASI DAN GERAK BALAS
SPM 2008
(Struktur)
(a)(i) TSH/ Hormon perangsang tiroid 1
(ii) Merangsang kelenjar tiroidnmenghasilkan hormon tiroksina 1
(b) FSH/ Hormon perangsang folikel 1
(c)(i) Estrogen 1
(ii) Merangsang perkembangan endometrium uterus/ memulihkan dinding 1
uterus (selepas haid)
(d)(i) GH/ Hormon pertumbuhan// Somatotrofin 1
(ii) F: (Terdapat) kurang penghasilan hormon pertumbuhan/ somatotrofin/
hormon P 2
P1: Pertumbuhan tulang-tulang dengan anggota terencat (semasa kanak-
kanak)
P2: menyebabkan kekerdilan (apabila dewasa)
[F dan P1 atau P2]
(e)(i) Air dalam darah tidak mencukupi/ darah terlalu pekat 1
(ii) P1: tubul pengumpul dan tubul distal menjadi lebih telap kepada air 2
P2: (lebih banyak) air diserap semula (ke dalam aliran darah)
(f) Ia mengawal/ mengawalatur aktiviti kelenjar endokrin lain/ tiroid dengan 1
gonad
SPM 2010
(Esei)
(a)(i) E1 Kelenjar pituitari merembes hormon Maks.4
E2 Terus ke dalam aliran darah
E3 Hantar hormon kepada organ sasaran
E4 Kelenjar pituitari merembes hormon yang merangsangkan kelenjar-
kelenjar endokrin lain untuk merembeskan hormon masing-masing
E5 Contoh spesifik kesan kelenjar pituitari ke atas organ/ kelenjar
endokrin yang lain
(ii) E1 (Apabila pengambilan air terlalu sedikit) tekanan osmosis darah/ Maks. 8
kepekatan lebih tinggi (daripada julat normal)/ meningkat
E2 Osmoreseptor (dalam hipotalamus) mengesan peningkatan/
perubahan (dalam tekanan osmosis darah)
E3 Dan menghasilkan impuls (elektrik)
E4 Yang merangsangkan kelenjar pituitari
E5 Untuk merembeskan lebih banyak ADH/ Hormon antidiuresis

201
E6 ADH meningkatkan ketelapan tubul berlingkar distal
E7 Dan tubul pengumpul
E8 Lebih banyak air diserap semula (daripada tubul ke dalam kapilari
darah/ aliran darah)
E9 (Hasilnya) tekanan osmosis darah turun ke julat normal
E10 Penghasilan air kencing adalah sedikit tetapi lebih pekat
(b) E0 Q ialah sinaps/ celah sinaps Maks. 8

E1 Apabila impuls (elektrik) sampai ke bonggol sinaps/ terminal/ akson
terminal
E2 ia merangsang/ menyebabkan vesikal (sinaps)
E3 untuk membebaskan neurotransmitter/ Noradrenalina/ Asetilkolina/
Dopamin
E4 Mitokondrion (dalam terminal sinaps)
E5 untuk pengangkutan aktif/ pemindahan impuls// sintesis
neurotransmitter
E6 (Neurotransmitter) meresap merentasi celah sinaps/ sinaps/ Q
E7 Ke dendrit neuron R
E8 Pemindahan maklumat (merentasi Q) adalah dalam bentuk impuls
kimia// pemindahan maklumat merentasi Q melibatkan pertukaran
bentuk impuls dari impuls elektrik ke impuls kimia
E9 Sampai di R, pemindahan maklumat adalah dalam bentuk impuls
elektrik// penukaran impuls berbentuk kimia (berbalik) kepada impuls
berbentuk elektrik// impuls berbentuk elektrik dibentuk di R
E10 Pemindahan impuls berlaku dalam arah sehala sahaja
SPM 2014
(Struktur)
(a) S: Kelenjar adrenal 1
T: Pankreas 1
(b)(i) Insulin// glukagon 1
(ii) P1 aras gula/ glukosa darah lebih tinggi (dari julat normal) Maks. 2
P2 (lebih) insulinndirembeskan (oleh pankreas)
P3 Glukosa berlebihan ditukarkan kepada glikogen
P4 disimpan dalam hati/ otot
ATAU
P1 Aras gula/ glukosa lebih rendah (dari julat normal)
P2 Glukagon dirembeskan (oleh pankreas)
P3 glikogen ditukarkan kepada glukosa (dalam hati)
P4 glukosa darah meningkat

202
SPM 2011
(Struktur)
(a) Proses: Ultraturasan 1
Penerangan:
E1 Plasma darah (tanpa protein plasma) terturas keluar (dari glomerulus Maks.2
ke kapsul Bowman)
E2 disebabkan oleh tekanan hidrostatik yang tinggi
E3 Diameter arteriol eferen yang lebih kecil (berbanding arteriol aferen)//
sebaliknya
(mana-mana dua)
(b)(i) Kepekatan asid amino adalah lebih tinggi dalam R berbanding dalam S// 1
asid amino tidak hadir dalam S tetapi hadir dalam R
(ii) E1 Proses penyerapan semula berlaku di R Maks. 2
E2 Asid amino diserap semula ke dalam kapilari darah
E3 secara pengangkutan aktif
(c) Penyakit: Individu tersebut menghidap penyakit kencing manis 1

Alasan:
E1 Pengambilan glukosa/ gula/ karbohidrat yang tinggi dalam menu Maks. 1
harian
E2 (Aras glukosa dalam darah tinggi kerana) kekurangan insulin//
pankreas gagal berfungsi
E3 Glukosa yang berlebihan dalam R tidak diserap semula ke dalam
kapilari darah (maka air kencing mengandungi banyak glukosa)
[penyakit + mana-mana satu alasan]
(d) E1 Isi padu air kencing hasil turasan kurang// air kencing sangat pekat Maks. 1
E2 kerana lebih banyaknair diserap semula (pada bahagian menurun liku
Henle)
(mana-mana satu)
(e) F1 Sebagai organ perkumuhan Maks. 3
E1 untuk mengkumuhkan hasil buangan/ air kencing/ urea// mana- mana
contoh yang sesuai
F2 Sebagai organ osmokawalaturan
E2 untuk mengawal/ menyeimbangkan tekanan osmosis darah/
kandungan air dalam badan
F3 mengawal/ menyeimbangkan pH darah
E3 rembesan ion hidrogen / H+ (dari kapilari darah ke dalam tubul
berlingkar distal)
(mana- mana tiga)
203
SPM 2014
(Struktur)
(c) P1 Kepekatan asid amino dalam plasma darah lebih tinggi dari air Maks. 2
kencing.
P2 Semua/ 100% asid amino.
P3 Penyerapan semula berlaku/ diserap semula ke dalam kapilari darah.
P4 Secara pengangkutan aktif.
P5 Pada tubul (berlingkar proksimal/ nefron).
(mana- mana dua)
(d)(i) P1 Ginjal gagal bertindak sebagai organ pengosmokawalaturan. Maks. 2

P2 Pengosmokawalaturan tidak berlaku.
P3 Penyerapan semula air tidak berlaku.
P4 Tiada/ kurang urin terbentuk.
P5 Tekanan osmotik darah tidak seimbang/ meningkat/menurun.
P6 Kandungan air dalam darah tinggi/ rendah (bergantung kepada
pengambilan air).
P7 Menyebabkan kematian/ edema/ dehidrasi/ tekanan darah tinggi/
koma.
(mana- mana dua)
(d)(ii) P1 Darah mengalir melalui tiub separa telap. Maks. 3

P2 Cecair dialisis adalah isotonik/ sama kepekatan dengan plasma darah.
P3 (semasa darah mengalir) urea mempunyai kepekatan yang tinggi
dalam darah.
P4 Meresap merentasi (dinding) tiub.
P5 Ke dalam cecair dialisis
P6 yang mempunyai kepekatan urea rendah.
P7 Urea disingkirkan/ dikumuh daripada darah.
P8 Tekanan osmotik darah kembali normal.
(mana- mana tiga)
SPM 2013
(Struktur)
(a) R Kelenjar peluh 1
S Otot erektor/ regang 1
(b)(i) P1 Sebagai penebat haba Maks. 1
P2 Sebagai sumber tenaga
P3 menyimpan lemak/ lipid (mana- mana satu)
(ii) P1 Kapilari darah mencerut// penvasocerutan. Maks. 2

204
P2 (Kapilari darah) menjauhi (permukaan) kulit// diameter/ lumen kapilari
darah mengecil.
P3 Kurang darah mengalir (ke permukaan kulit).
P4 Kurang haba hilang.
P5 Secara sinaran.
P6 Suhu (badan) rendah daripada julat normal// situasi sejuk.
(mana- mana dua)
(c) R Maks. 5
F1 Lebih aktif/ dirangsang.
E1 Untuk membebaskan (lebih) peluh// peluh tersejat//
E2 (lebih) haba dihilangkan/ diserap (dalam peluh).
S
F2 S/ otot erektor/ regang mengendur// menjadi nipis.
E2 Ke bawah/ baring.
T
F3 Bulu roma mencondong/ baring.
E3 Kurang udara diperangkap// lebih haba dihilangkan// kurang
penebatan.
(mana- mana lima)

205
BAB 4: PEMBIAKAN DAN PERTUMBUHAN
SPM 2014
(Esei)
(a) Peringkat I: Maks. 4
F Kelenjar pituitari merembes LH
P1 Aras LH tinggi di dalam darah
P2 Merangsang ovulasi/ Folikel Graafian merosot
P3 Oosit sekunder/ ovum dibebaskan.
Peringkat II:
P4 (LH merangsang) perkembangan korpus luteum
P5 Korpus luteum merembeskan progesteron/ estrogen.
(mana- mana empat)
(b)(i) F Pil perancang mengandungi (sintetik) progesteron dan estrogen Maks. 3

P1 Aras FSH rendah (dalam darah)
P2 Tiada perkembangan folikel
P3 Folikel graf tidak terbentuk
P4 Kurang estrogen dirembeskan (oleh ovari)
P5 (Kelenjar) pituitari tidak/ kurang dirangsangkan
P6 Untuk merembes (cukup) LH
P7 Tiada ovulasi.
(mana- mana tiga)
(ii) P1 Korpus luteum diluluhkan sebab Maks. 3

P2 Ovum/ oosit sekunder tidak disenyawakan// persenyawaan tidak
berlaku
P3 Tiada/ kurang aras progesteron
P4 Dinding uterus/ endometrium luluh/ terurai/ merosot
P5 Tiada berlaku penempelan
P6 Tiada kehamilan
(mana- mana tiga)
SPM 2012
(Esei)
(a) F1 Zigot membahagi kepada dua sel (embrio) Maks. 4
E1 secara mitosis
E2 (kemudian mengalami pembahagian) membentuk 4/ 8/ 16 sel
E3 dikenali sebagai morula
E4 (sel dalam) morula terus membahagi

206
E5 membentuk blastosis/ blastula
E6 (Blastosit)/ embrio menempel/ melekat pada dinding uterus/
endometrium untuk berkembang menjadi fetus
E7 Embrio berkembang menjadi fetus
(mana- mana empat)
SPM 2008
(Struktur
(a)(i) Kembar tak seiras 1
(ii) P1 dua ovum dibebaskan pada masa yang sama/ serentak Maks. 2
P2 Setiap ovum disenyawakan oleh satu sperma yang berlainan
P3 Dua zigot/ embrio yang berlainan terbentuk
(mana-mana dua)
(b)(i) Plasenta
(ii) P1 Membekalkan nutrien untuk fetus (yang membesar) Maks. 2
P2 Merembeskan hormon yang diperlukan semasa mengandung
P3 Membantu menyingkirkan bahan buangan/ kumuh dari fetus
P4 Membentuk membran antara darah ibu bercampur dengan darah fetus
P5 Membenarkan bahan- bahan dipindahkan daripada ibu kepada fetus
(mana-mana dua)
(c) P1 Kembar P berkongsi plasenta yang sama manakala kembar Q Maks. 2

mempunyai palsenta yang berasingan
P2 Kembar P terbentuk dari satu sperma dan satu ovum tetapi kembar Q
terbentuk dari dua pasang sperma dan ovum
P3 Kembar P mempunyai kandungan genetik yang sama manakala
kembar Q mempunyai kandungan genetik yang berbeza
P4 Kembar P adalah sama dari segi rupa tetapi tidak bagi kembar Q
P5 Kembar P mempunyai jantina yang sama tetapi kembar Q tidak
semestinya mempunyai jantina yang sama
P6 Kembar P ialah kembar seiras manakala kembar Q ialah kembar tak
seiras
(mana-mana dua)
(d) P1 Tabiat makan yang berbeza Maks. 2

P2 Aktiviti harian yang berbeza
P3 Terdedah kepada faktor persekitaran yang berlainan
P4 pengaruh faktor persekitaran mungkin mengubah fenotip beberapa
trait manusia/ trait disebabkan oleh alel berganda
(mana-mana dua)

207
(e) C1 Bahan kimia seperti nikotin akan meresap melalui plasenta ke fetus Maks. 2
E1 Menyebabkan kerosakan otal/ tumbesaran fetus terbantut/ penurunan
saiz fetus
C2 Karbon monoksida boleh meresap melalui plasenta fetus
E2 ini akan menghalang/ merencat tisu mendapat oksigen/ mengurang
pertumbuhan
C3 bahan karsinogenik/ benzena/ aseton/ fomaldehid
E3 menyebabkan mutasi
[E bergantung kepada C]
SPM 2009
(Struktur)
(a) R Plasenta 1
S Tali pusat 1
(b) P1 vena tali pusat mengandungi darah yang kaya/ tinggi kandungan Maks. 2
nutrien/ oksigen/ antibodi/ hormon
P2 Vena (tali pusat) membawa darah daripada ibu kepada fetus (untuk
pembesaran/ pertumbuhan)
P3 Arteri (tali pusat) mengandungi darah yang kaya/ tinggi kandungan
karbon dioksida/ bahan kumuhn (nitrogen)/ urea
P4 Arteri (tali pusat) membawa darah dari fetus kepada ibu (untuk
disingkirkan)
(c) P1 (Struktur)R/ Plasenta menghasilkan/ merembes (hormon) progesteron 1+1

P2 yang (merangsang/ menggalakkan) pertambahan bilangan kapilari
darah (dalam dinding uterus)
(d)(i) (Keimunan) Pasif Semulajadi 1

(ii) P1 R membenarkan resapan antibodi (daripada ibu kepada fetus) 1
P2 antibodi bertindak ke atas patogen/ meneutralkan toksin 1
P3 membina keimunan bagi fetus daripada diserang penyakit 1
(e) P1 melindungi fetus daripada tekanan darah ibu yang tinggi (yang boleh Maks. 2
memusnahkan salur darah fetus)
P2 menghalang bahan toksik tertentu daripada darah ibu memasuki
darah fetus
P3 menghalang patogen (daripada ibu) daripada memasuki fetus
P4 menghalang pengaglutinatan

208
SPM 2011
(Esei)
(c) Kriteria: Mak. 6
M: Masalah
K: Kaedah
P: Penerangan
M1 Bilangan sperma yang sedikit

K1 Permanian beradas
P1 Sperma dikumpulkan dan dipekatkan sebelum permanian dilakukan
P2 meningkatkan peluang berlaku persenyawaan
M2 Tiub Fallopia (wanita) tersumbat atau tercedera/ rosak
K2 Persenyawaan in vitro/ IVF
P3 Ovum dan sperma dicampurkan bersama di dalam piring petri
P4 embrio dipindahkan ke dalam uterus
M3 Uterus abnormal
K3 Ibu tumpang
P5 Embrio daripada IVF ditempelkan ke dalam uterus wanita lain
M4 Kekurangan/ Ketidakseimbangan hormon
K4 Suntikan hormon/ FSH// Suntikan HCG/LH// Suntikan progesteron/
estrogen
P6 untuk merangsang perkembangan Folikel// untuk merangsang ovulasi/
membebaskan ovum// menebalkan endometrium
M5 Ketiadaan sperma dalam air mani// sperma abnormal/ Azoospermia
K5 Permanian beradas
P7 Sperma dipilih daripada bank sperma (dan disuntik ke dalam tiub
Fallopiann semasa ovulasi)
[Mana-mana dua M+K+P]
SPM 2012
(Esei)
(b) F1 Persenyawaan in vitro/ IVF Maks. 6
E1 Laparoskop
E2 digunakan untuk mengumpul/ mengambil beberapa ovum daripada
ovari
E3 ovum ditempatkan di dalam piring petri
E4 yang mengandungi larutan kultur// mana-mana penerangan yang
sesuai
E5 sejumlah besar sperma ditambahkan/ diletakkan ke dalam piring petri
E6 sperma dan ovum berpadu/ bergabung/ bersenyawa membentuk

209
zigot// persenyawaan berlaku
E7 zigot berkembang membentuk embrio
E8 embrio (yang terpilih) dimasukkan/ disuntik/ dipindahkan ke dalam
uterus
E9 untuk proses penempelan
E10 embrio berkembang menjadi fetus
SPM 2011
(Esei)
(b) F1 P ialah fasa lag// Semasa fasa P, kecerunan adalah kecil/ rendah// Maks. 10
ketinggian meningkat perlahan
E1 Bilangan pertambahan sel adalah rendah/ kecil// kadar pertumbuhan
perlahan
F2 Pada fasa Q, kecerunan graf paling tinggi/ tinggi// ketinggian badan
meningkat secara eksponen
E2 Kadar pertumbuhan cepat/ meningkat cepat// Sel aktif membahagi dan
pemanjangan berlaku
F3 Semasa fasa R, kecerunan graf kecil// ketinggian meningkat perlahan
E3 Kadar pertumbuhan perlahan// Sebahagian besar sel mencapai saiz
maksimum
E4 Pertumbuhan dihadkan oleh faktor luaran/ faktor dalaman// mana-
mana contoh yang sesuai berkaitan dengan faktor.
F4 Semasa fasa S, kecerunan adalah sifar// Ketinggian badan kekal/
malar// Tiada perubahan pada ketinggian badan
E5 Kadar pertumbuhan sifar// bilangan sel baru yang dihasil sama
dengan bilangan sel musnah
E6 Organisma mencapai kematangan
F5 Semasa fasa T, kecerunan adalah negatif// Pertumbuhan memasuki
peringkat/ fasa penuaan// Ketinggian badan menurun
E7 Bilangan sel berkurangan/ penggantian sel kurang
E8 Kurang penyerapan/ asimilasi nutrien oleh sel
E9 Otot dan rawan badan mulai merosot
SPM 2011
(Esei) F Pertumbuhan berperingkat// bukan lengkung licin Maks. 4
E1 Mempunyai eksoskeleton (rangka luar) yang keras
E2 rangka luar terdiri daripada kitin
E3 Ini menghadkan pertambahan panjang badan
E4 Kadar pertumbuhan adalah sifar (dalam fasa nimfa /instar)
E5 Eksoskeleton baru lembut terhasil di bawah rangka lama

210
E6 Serangga menyedut udara dalam isi padu yang banyak
E7 Untuk menanggalkan rangka luar utk terbuka/pecah
E8 Eksoskeleton baru mengembang
E9 Pertumbuhan berhenti apabila dewasa
SPM 2014
(Esei) X Y Maks. 6
F1 Mempunyai xilem primer. Mempunyai xilem primer dan
E1 Kambium (vaskular) tidak sekunder.
membahagi secara mitosis. Kambium membahagi secara
mitosis ke dalam menghala ke
empulur.
F2 Mempunyai floem. Mempunyai floem primer dan
E2 Kambium (vaskular) tidak floem sekunder.
membahagi secara mitosis. Kambium membahagi secara
mitosis keluar menghala ke
epidermis.
F3 Jejari/ diameter lebih kecil. Diameter lebih besar.
E3 Kambium vaskular tidak Kambium vaskular membahagi
membahagi secara mitosis secara mitosis membentuk xilem
membentuk xilem dan floem dan floem sekunder.
sekunder.
F4 Tidak mempunyai gabus. Mempunyai gabus.
E4 Kambium gabus tidak Kambium gabus membahagi
membahagi secara mitosis secara mitosis untuk membentuk
untuk membentuk gabus. gabus ke arah kulit kayu.
F5 Tidak mempunyai kulit kayu. Mempunyai kulit kayu.
E5 Tidak mempunyai lapisan Mempunyai lapisan gabus.
gabus.
F6 Tidak mempunyai gelang Mempunyai gelang kambium.
kambium. Kambium (vaskular) membahagi
E6 Kambium (vaskular) tidak secara mitosis secara radial ke
membahagi. tepi.
F7 Tidak mempunyai korteks Mempunyai korteks sekunder.
sekunder. Kambium (vaskular) membahagi
E7 Tiada kambium gabus untuk secara mitosis untuk membentuk
membahagi secara mitosis korteks sekunder ke arah dalam.
untuk menbentuk korteks
sekunder.

211
SPM 2014
(Esei) P1 Menunjukkan pertumbuhan yang tidak terhad/ berterusan
P2 Ialah satu ciri lengkuk sigmoid yang berterusan
P3 Yang menambah ke atas lengkuk kepada lengkuk yang lain
P4 Setiap lengkuk sigmoid mewakili pertumbuhan untuk satu tahun
P5 (di bahagian akhir setiap) lengkuk sigmoid menunjukkan sedikit
penurunan
P6 Disebabkan oleh pengguguran daun dan buah
P7 Pertumbuhan dipengaruhi oleh musim
P8 Semasa musim panas/ bunga/hujan kadar fotosintesis/ pertumbuhan
meningkat
P9 Semasa musim luruh/ sejuk/ kemarau kadar fotosintesis/ pertumbuhan
berkurang

212
BAB 5: PERWARISAN
SPM 2008
(Struktur)
(a) Genotip: Bb / heterozigus 1
Fenotip: Bulu hitam/ gelap 1
(b)(i) P1 Bentuk berbeza/ alternatif bagi satu gen/ gen yang sama Maks. 2
P2 Menempati lokus yang sama pada pasangan kromosom homolog
P3 Setiap alel bertanggungjawab bagi satu daripada trait yang
berlawanan/ bulu hitam/ bulu putih yang dipamerkan
(mana- mana dua)
(ii) Alel B dan b/ kedua-dua alel dipisahkan 1
(c)(i) Bb atau BB 1
(ii) P1: - Gamet R membawa alel B atau b Maks. 2
- Gamet S membawa alel B sahaja (jika S adalah homozigot)
- Gamet S membawa alel B atau b (jika S adalah heterozigot)
P2: - V menerima satu alel dari R dan satu alel dari S semasa
persenyawaan gamet
(mana- mana daripada P1 dan P2)
(d)(i) Induk Bb X bb 1
Gamet 1
B b b
Anak 1
Bb bb
Bulu hitam Bulu putih

(ii) 50% / ½ / 0.5 1
SPM 2009
(Esei)
(a)(i) Ciri- ciri Trait Maks. 4
C1 Bentuk biji Bulat, kedut
C2 Warna biji Kuning, hijau
C3 Bentuk lenggai Kembung, cerut
C4 Warna lenggai Hijau, kuning
C5 Warna bunga Ungu, putih

213
(a)(ii) Bentuk biji Maks. 6
S 5474/ 1850
A 2.96/1 // 3:1
Warna biji
S 6022/2001
A 3.01/1 // 3:1
Bentuk lenggai
S 882/299
A 2.95/1 // 3:1
Warna lenggai
S 428/152
A 2.82/1 //3:1
Warna bunga
S 705/224
A 3.15/1 // 3:1
[2 X 3]
SPM 2011
(Esei)
(a) Fenotip induk Bulu hitam x Bulu putih Maks. 6
Genotip induk BB x bb
(C1) √
Meiosis (C2) √
Gamet (C3) √ B B b b
Persenyawaan
(C4) √
Genotip anak Bb Bb Bb Bb
(C5) √
Fenotip anak
(C6) √ Bulu hitam
C7 (Semua anak) 100% anak mempunyai bulu hitam
# (Penerangan tanpa gambarajah berskema ditolak)

214
SPM 2012
(Struktur)
(a)(i) Kotak 1: TG 1
Kotak 2: tg 1
(ii) Tinggi dan hijau 1
(b)(i) Barisan 2: TTGg, TTgg, TtGg, Ttgg 1

Barisan 4: TtGg, Ttgg, ttGg, ttgg 1
(ii) 3/16 / 0.2 / 0.1875 / 0.188 / 0.19 / 18.75% / 18.8% 1
(c)(i) F1: Nisbah 9 : 3 : 3 : 1 1

E1: 9 tinggi, hijau, 3 tinggi, kuning : 3 rendah, hijau : 1 rendah, kuning 2
E2: Hukum Mendel Kedua // Hukum Pengaturan Bebas 1
E3: Semasa pembentukan gamet, setiap ahli dari sepasang alel mungkin 1
berpasang secara rawak dengan ahli pasangan alel yang lain (Maks.3)
(ii) E1 Semasa meiosis // profasa I // Metafasa I / II Maks. 3

E2 Pengaturan bebas kromosom berlaku/ Hukum Mendel Kedua
E3 Gabungan secara rawak alel berlaku
E4 dalam pembentukan gamet
E5 menghasilkan variasi dalam gamet
E6 persenyawaan secara rawak berlaku
E7 perbezaan/ genotip baru anak
SPM 2014
(Struktur)
(a) Tumbuhan 1 : Tinggi dan bunga putih.
Tumbuhan 2 : Rendah dan bunga ungu.
(b)(i) TTbb Tb ttBB Tb
(ii) Tinggi, bunga ungu

(c)(i) 3/16 // 0.19 // 19% // 18.75% // 0.1875
(ii) 9/16 // 0.56 // 56%
(d) 3/16 // 0.19 // 19% // 18.75% // 0.1875

215
Gamet dari TB Tb tB Tb
induk F1
Gamet dari induk F1 yang lain
TB TTBB TTBb TtBB TtBb
Tb TTBb TTbb TtBb Ttbb
Tb TtBB TtBb ttBB ttBb
Tb TtBb Ttbb ttBb Ttbb
(e) Tinggi, Tinggi, Rendah, Rendah,

bunga ungu bunga putih bunga ungu bunga putih
9 : 3 : 3 : 1
(f) P1 Semasa meiosis // semasa pembentukan gamet

P2 Setiap pasangan alel berpisah
P3 Setiap ahli daripada satu pasangan alel boleh bergabung secara
rawak dengan mana-mana ahli daripada pasangan alel yang satu
lagi// TB/ Tb/ tb/ tB
P4 Hukum pengaturan bebas.
SPM 2013
(Struktur)
(b) P1 Semasa meiosis Maks. 3
P2 gamet menerima / mempunyai / mewarisi (alel) IO / IA / IB
P3 Semasa persenyawaan
P4 gamet (dengan alel) IB bergabung/ bersenyawa dengan gamet
(dengan alel) IO
P5 (Oleh itu), genotip anak / zigot adalah IBIO (kumpulan darah adalah B)
P6 Alel IB adalah dominan kepada alel IO, jadi kumpulan darah anak ialah
B
SPM 2011
(Esei)
(c) Semasa kehamilan anak pertama (yang Rh-positif) Maks. 6
E1 Sedikit darah fetus (dengan antigen Rh) meresap ke dalam (sistem )
darah ibu
E2 merangsang penghasilan antibodi (anti-Rhesus dalam darah ibu)
E3 Antibodi (anti-Rhesus) meresap ke dalam darah fetus
E4 menyebabkan sedikit sel darah merah fetus mengalami aglutinasi/
hemolisis (maka anak pertama dapat hidup)

216
Semasa kehamilan anak kedua (yang juga Rh-positif)
E5 Sedikit darah fetus meresap ke dalam darah ibu
E6 merangsang penghasilan lebih antibodi (anti-rhesus) daripada darah
ibu
E7 Antibodi meresap ke dalam darah fetus
E8 menyebabkan lebih banyak sel darah merah fetus mengalami
hemolisis
E9 Keadaan ini dikenali sebagai eritroblastosis fetalis
E10 fetus/ bayi baru lahir mengalami jaundis/ anemia yang teruk/
kerosakan jantung/ hati/ otak
SPM 2009
(Struktur)
(a)(i) P: 4 // 46 1
Q: 2 // 23 1
(ii) P1 Spermatid / sel anak / sel Q menerima separuh daripada bilangan 1+1
kromosom / n daripada spermatosit primer / sel induk / 2n
P2 (selepas) melalui / menjalani pembahagian meiosis
(b)(i) Testis 1
(ii) Spermatogenesis 1
(c)(i) P1 Muka lebar / leper Maks. 3
P2 lidah tebal / terjelir
P3 rambut lurus / kasar
P4 mata sepet
P5 kepala bulat
P6 hidung kemek/ penyet
P7 leher/ tangan/ jari/ tapak tangan/ tumit pendek
P8 terencat akal
P9 kecacatan jantung (sejak lahir)
(ii) P1 Mutasi kromosom Maks. 3

P2 kromosom homolog (no.21) tidak berpisah
P3 semasa meiosis
P4 lebihan (satu) kromosom (no.21) dalam sperma
P5 Persenyawaan gamet ini dengan gamet normal menghasilkan zigot
dengan 47 kromosom
P6 zigot mengandungi 3 kromosom no.21/ trisomi pada kromosom 21
P7 kecacatan genetik adalah sindrom Down

217
SPM 2009
(Esei) Maks. 10
(b) Fenotip induk Lelaki normal x Perempuan normal
Genotip induk XHY x XH Xh
Meiosis (P1) √
Gamet (P2) √ XH Y XH Xh
Persenyawaan
(P3) √
Genotip anak XH XH XHXh XHY XhY
(P4) √
Fenotip anak Perempuan Perempuan Lelaki Lelaki
(P5) √ normal pembawa normal hemofilia
P6 Nisbah fenotip ialah 1:1:1:1

P7 Gen hemofilia adalah gen resesif
P8 Gen terangkai pada kromosom X/ gen terangkai seks
P9 Lelaki mempunyai hanya satu kromosom X
P10 Lelaki mempunyai peluang lebih tinggi untuk mendapat hemofilia//
50% // 50:50 // 1:1
P11 Perempuan hemofilia membawa gen resesif pada kedua- dua
kromosom X// XhXh // perempuan mestilah homozigus resesif
# (Penerangan tanpa gambarajah berskema diterima)
SPM 2011
(Esei)
(d) Sindrom Down Buta warna Maks. 4
P1 Bilangan autosom tak normal Bilangan autosom normal // ada
// ada 47 kromosom // ada 46 kromosom // bilangan
lebihan satu autosom/ kromosom normal
kromosom
P2 Penyakit tidak diwarisi Penyakit diwarisi daripada ibu
daripada ibu bapa bapa
P3 Kedua-dua individu lelaki dan Individu lelaki mempunyai lebih
perempuan mempunyai kebarangkalian menghidap
kebarangkalian yang sama penyakit ini berbanding
menghidap penyakit ini perempuan
P4 Disebabkan oleh mutasi Disebabkan oleh mutasi gen
kromosom

218
P5 Penyakit ini disebabkan tak Penyakit ini disebabkan oleh alel
disjungsi kromosom homolog- resesif terletak pada kromosom
21 semasa meiosis X
P6 Penyakit ini melibatkan Penyakit ini melibatkan
kromosom autosom kromosom seks / X
P7 Kriteria: Kriteria:
Dahi yang lebar / luas / mata Tidak dapat membezakan di
sendeng ke bawah / sepet / antara warna merah dan hijau
mulut ternganga / lidah terjelir
keluar / tapak tangan pendek /
terencat akal
(mana- mana pasangan)

SPM 2013
(Esei)
(b) P1 (Hemofilia) disebabkan oleh satu alel resesif Maks. 6
P2 pada kromosom X
P3 semasa meiosis
P4 Gamet jantan XH dan Y terbentuk
P5 Gamet betina Xh terbentuk
P6 semasa persenyawaan
P7 (genotip) anak adalah XHXh, XhY
P8 (Semua) anak lelaki adalah hemofilia
P9 (Semua) anak perempuan adalah pembawa
P10 Kebarangkalian anak lelaki mendapat hemofilia adalah 100% / 1
P11 Manakala kebarangkalian anak perempuan untuk mendapat
hemofilia adalah 0%
P12 Kebarangkalian anak mewarisi hemofilia ialah 50%/ 0.5/ ½
# P3 hingga P9 diberi setiapnya 1 markah jika dilabel dalam gambarajah genetik /

berskema
SPM 2011
(Esei)
(b) E1 Talasemia disebabkan oleh gen cacat // (keadaan homozigot) alel
resesif
E2 dijumpai pada autosom
E3 disebabkan oleh mutasi (gen)
E4 menjejaskan (salah satu) bes pada gen // menjejaskan penghasilan
hemoglobin
E5 Hemoglobin tak normal terhasil
219
E6 saiz eritrosit lebih kecil daripada normal // warna eritrosit lebih pucat
E7 (Maka) eritrosit kurang cekap dalam mengangkut oksigen
E8 (menyebabkan) kelesuan // anemia // pucat
SPM 2013
(Esei)
(c) P Q Maks. 4
P1 Dapat menjalankan aktiviti Mudah letih / lesu / sukar
cergas bernafas
P2 Bentuk (sel darah merah) dwi Bentuk (sel darah merah) sabit
cekung
P3 Luas permukaan yang lebih Luas permukaan yang lebih
besar kecil
P4 Menyimpan lebih banyak Menyimpan kurang
hemoglobin hemoglobin
P5 Mengangkut lebih oksigen Mengangkut kurang oksigen
P6 Respirasi sel yang cekap Respirasi sel kurang cekap
P7 Kesihatan individu sihat Anemia sel sabit
SPM 2013
(Esei)
(a) P1 (ciri ketinggian) ditentukan oleh (sepasang alel) T dan t Maks. 4
P2 T mewakili alel dominan dan t mewakili alel resesif
P3 (kedua- dua alel terletak) pada lokus yang sama
P4 dalam keadaan heterozigot / Tt, (trait) tinggi dipamerkan
P5 kerana T / alel dominan hadir
P6 dalam keadaan homozigot / TT, (trait) tinggi dipamerkan
P7 trait rendah hanya dipamerkan jika kedua- dua alel adalah resesif / tt //
resesif homozigot
SPM 2013
(Esei)
(d) P1 Aras gula / glukosa dalam darah (seorang pesakit kencing manis) Maks. 6
adalah tinggi
P2 tiada / kurang insulin dihasilkan dirembes oleh pankreas
P3 Insulin dihasilkan melalui kejuruteraan genetik
P4 secara manipulasi gen
P5 (insulin) disuntik (kepada pesakit)
P6 (sel- sel) hati dirangsang
P7 meningkatkan pengambilan glukosa daripada darah

220
P8 menukarkan glukosa berlebihan kepada glikogen
P9 disimpan dalam hati
P10 mengurangkan / merendahkan gula / glukosa darah kepada julat
normal

221
BAB 6: VARIASI
SPM 2013
(Struktur)
(a)(i) Tinggi : Variasi selanjar 1
Kebolehan menggulung lidah: Variasi tak selanjar 1
(ii)
Variasi selanjar Variasi tak selanjar Maks. 2
P1 Menunjukkan perubahan yang Menunjukkan ekstrem /
beransur / kecil // ada perbezaan ketara // tiada
perantaraan (antara individu) perantaraan
P2 Boleh diukur // kuantitatif Tidak dapat diukur // kualitatif
P3 Lengkungan bentuk loceng / Lengkung diskrit / graf diskrit //
lengkungan normal // taburan carta palang // bukan taburan
normal normal
P4 Dipengaruhi oleh faktor Dipengaruhi oleh faktor genetik
persekitaran (dan faktor
genetik)
P5 Dikawal oleh beberapa gen / Dikawal oleh satu gen /
pasangan alel sepasang alel
SPM 2013
(Struktur)
(c) P1 Kupu-kupu kelabu lebih beradaptasi (kepada persekitaran)// Maks. 2
persekitaran lebih sesuai bagi kupu-kupu kelabu
P2 Dengan menyamar (dalam persekitaran/ atas batang pokok)
P3 Menghindar dari pemangsa
P4 Lebih bermandiri // menghindari kepupusan.
SPM 2014
(Struktur)
F1 Penyakit albino Maks. 3
C1 disebabkan oleh kekurangan gen untuk menghasilkan pigmen melanin
dalam kulit/ mutasi gen
S1 Pesakit albino tidak boleh menahan sinaran cahaya matahari/ kulit
sangat mudah cedera/ penglihatan lemah/ fotofobia/ mata merah/
kemerah jambuan/ pergerakan mata cepat.
F2 Penyakit hemofilia
C2 disebabkan kekurangan protein/ faktor pembekuan darah/ Faktor VII
untuk pembekuan darah normal

222
C3 disebabkan oleh alel resesif pada kromosom X/ mutasi gen
S2 Pesakit ini mengalami pendarahan yang berlebihan/ darah tidak
membeku secara normal // Mana-mana penyakit lain yang sesuai.
# F + C + S mestilah sepadan

223

Nota Lengkap Bio

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Nota Lengkap Bio

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

BAB 1 SISTEM PENGANGKUTAN

1.1 Keperluan Sistem Pengangkutan dalam Organisma.

Jenis Kubus Kubus X Kubus Y Kubus Z

 Berdasarkan keputusan JLP/I di atas, menunjukkan bahawa semakin besar saiz

Uji Kefahaman anda!

Modul Sempoi Biologi Tingkatan 5 Edisi GURU

3. Terangkan sebab-sebab sistem pengangkutan penting dalam organisma multisel.

SPM 2006 (Esei)

Organisma multisel, seperti manusia, memerlukan sistem pengangkutan yang khusus

Modul Sempoi Biologi Tingkatan 5 Edisi GURU

Modul Sempoi Biologi Tingkatan 5 Edisi GURU

 Medium pengangkutan dalam manusia dan haiwan ialah darah.

 Terdapat dua jenis Leukosit iaitu Granulosit dan Agranulosit.

Kriteria Eritrosit Leukosit Platlet

Saiz Kecil (8µm x 2 µm) Besar Paling kecil (2-3 µm)

Warna Merah Putih Kekuningan Jernih

Sel darah Plasma darah

Eritrosit Leukosit Platlet Air Bahan terlarut

Modul Sempoi Biologi Tingkatan 5 Edisi GURU

Basofil Eosinofil Neutrofil Limfosit Monosit

•Nukleus •Nukleus •Nukleus •Nukleus •Nukleus

Basofil Eosinofil Neutrofil Limfosit Monosit

Modul Sempoi Biologi Tingkatan 5 Edisi GURU

Struktur Salur Darah Manusia

 Perbezaan antara ketiga-tiga salur adalah seperti berikut:

Arteri Kapilari Vena

Modul Sempoi Biologi Tingkatan 5 Edisi GURU

SPM 2012 (Esei)

Terangkan perbezaan antara salur darah X dan salur darah Y. [6 markah]

Modul Sempoi Biologi Tingkatan 5 Edisi GURU

Struktur Jantung Manusia

Modul Sempoi Biologi Tingkatan 5 Edisi GURU

Daya pengepaman oleh jantung.

Terangkan penghasilan daya yang menyebabkan peredaran darah dalam manusia.

 Menghantar impuls untuk merangsang pengecutan otot ventrikel melalui berkas

Modul Sempoi Biologi Tingkatan 5 Edisi GURU

SPM 2008 (ESEI)

Berdasarkan Rajah di atas:

Modul Sempoi Biologi Tingkatan 5 Edisi GURU

[Mirip SPM 2010]

1. Ketiga-tiganya mempunyai sistem peredaran tertutup

Modul Sempoi Biologi Tingkatan 5 Edisi GURU

Manusia Ikan Amfibia

Darah mengalir melalui Darah mengalir melalui Darah mengalir melalui

Jantung mempunyai dua Jantung mempunyai satu Jantung mempunyai dua

Darah beroksigen dipam Darah beroksigen mengalir Darah beroksigen dipam

Pertukaran gas berlaku di Pertukaran gas berlaku di Pertukaran gas berlaku di

Modul Sempoi Biologi Tingkatan 5 Edisi GURU

 Salur darah pecah atau luka

Trombokinase Ion kalsium

Masalah Pembekuan Darah

Modul Sempoi Biologi Tingkatan 5 Edisi GURU

Aterosklerosis Serangan jantung

Terangkan bagaimana platlet membantu dalam menghentikan pendarahan semasa

Modul Sempoi Biologi Tingkatan 5 Edisi GURU

Modul Sempoi Biologi Tingkatan 5 Edisi GURU

Pembentukan Bendalir Tisu (BT).

Modul Sempoi Biologi Tingkatan 5 Edisi GURU

Kepentingan Bendalir Tisu.

Pembentukan Bendalir Limfa.

Rajah: Perkaitan antara sistem darah dgn sistem limfa.

Modul Sempoi Biologi Tingkatan 5 Edisi GURU

Peranan Sistem Limfa dalam Pengangkutan.

Modul Sempoi Biologi Tingkatan 5 Edisi GURU