ХҮРЭЭ МЭДЭЭЛЭЛ ХОЛБООНЫ ТЕХНОЛОГИЙН СУРГУУЛЬ

LASER BEAM ALARM

ЛАЗЕР ТУЯАН ДОХИОЛОЛ

(МЕ16D901)

Лабораторийн ажил: ______________________________________________

Оюутны Овог, нэр, ______________________________________________

Анги, групп: ______________________________________________

Шалгасан багш: ______________________________________________

УЛААНБААТАР ХОТ
 2019 он

АГУУЛГА

1. Танилцуулга, онолын хэсэг

2. Схемийн зураг, дэлгэрэнгүй тайлбар
3. Электроникийн элементүүдийн дэлгэрэнгүй тайлбар
4. Схемийн PCB буюу хавтангийн угсрагдсан байдлын зураг
5. Ашигласан материалын үнийн дүн
6. Дүгнэлт
 Онолын хэсэг

Эсэргүүцэл: Резистор (чиглүүлэгч эсэргүүцэл) буюу эсэргүүцэгч нь цахилгаан гүйдлийг

хязгаарлагч 2 терминал бүхий электроникийн элемент юм. Цахилгаан эсэргүүцэл гүйх үед
дамжуулагчаас цахилгаан гүйдэлд саад болж буй хэмжигдэхүүнийг эсэргүүцэл гэнэ.

Батарей: Батарей бол үндсэндээ химийн энергийг өөртөө агуулах бөгөөд түүнийгээ
цахилгаан цэнэг болгон хувиргах чадалтай төхөөрөмж юм. Цэнэгүүд нь хэзээ ч хоорондоо
шүргэлцэхгүй маш нарийн эмх замбараатайгаар шингэн эсвэл хатуу электролит дотор
байрлана. Электролит гэдэг нь тал нүх, нүхнүүдтэй холбогдсон хагас дамжуулагчийг хэлнэ.

Фото эсэргүүцэл: Фото эсэргүүцэл нь хөнгөн хяналттай хувьсах эсэргүүцэл юм.

Фотосентористын эсэргүүцэл нь гэрлийн эрч хүчийг ихэсгэнэ. Өөрөөр хэлбэл, энэ нь
фотокон конденсацийг харуулдаг. Фоторезистор нь гэрэл мэдрэмтгий мэдрэгчийн схемд,
гэрлийн идэвхжүүлэлт, харанхуй идэвхжүүлсэн хэлхээнд хэрэглэж болно.
Фоторезистор нь өндөр эсэргүүцлийн хагас дамжуулагчаар хийгдсэн. Харанхуйд
фоторезистор хэд хэдэн megohms (MΩ) шиг өндөр эсэргүүцэлтэй байдаг бол гэрлийн хувьд
фоторезистор нь цөөн хэдэн зуун омметрээс бага эсэргүүцэлтэй байдаг. Фоторентистад
тохиолдсон гэрэл нь тодорхой давтамжаас давсан бол хагас дамжуулагчаар шингээсэн
фотонууд дамжуулах шугам руу орох хангалттай эрчим хүчийг холбодог.
Гэрлэн диод: Энэ диод нь гаднаас өгсөн цахилгаан энергийн нөлөөгөөр p-n шилжилтээр
гүйдэл дамжих үед гэрэл цацруулдаг хагас дамжуулагч диод юм. Өөрөөр хэлбэл p-n
шилжилтээр гүйдэл гүйхэд гэрлийн цацраг гардаг.Ийм диодыг шулуун чиглэлд залгадаг.
Тэмдэглэгээ нь фото диодуудын нэгэн адил мэт боловч оптик цацрагийн тэмдэглэсэн
сумууд нь тойргийн баруун талд байрласан эсрэг чиглэлтрэй байдгаараа ялгаатай юм.
Гэрэлтэлтийн эрчим нь гүйдлийн хүчнээс хамаарна. Энэ диод нь 2 вольт орчим хүчдэлд 10-
20мА гүйдэл ашиглах учир ашиглахад тохиромжтой ажиллах хугацаа найдвартай байдаг.
 Схем зураг

Схем 1.1 Мультивибратор

𝐶1 , 𝐶2 – Электроникийн тогтмол конденсатор 47mkF 50V

𝑅1 , 𝑅4 -Тогтмол эсэргүүцэл МЛТ-0.25w 470 ом

𝑅2 , 𝑅3 - Тогтмол эсэргүүцэл МЛТ-0.25w 22k

𝑅5 -Хувьсах эсэргүүцэл 50k

𝑇1 ,𝑇2 -КТ315Б (КТ3102) n-p-n шилжилттэй, кремын элементийг ашиглан хийгдсэн бага
чадлын 𝑃𝑘 ≤0,3 вт, өндөр цензлэлийн 30мгц≤𝑓гр ≤ 300мгц транзистор

Д1 , Д2 -Лед улаан ба цэнхэр (4ш) өнгийн 3мм-ийн АЛ305A, АЛ305Б гэрлэн диод.

ДС9v-ийн дөрвөлжин тогтмол хүчдэлийн ба

Схемийн PCB буюу хавтангийн угсрагдсан байдлын зураг

Зураг 1.1 Хавтан дээр гагнагдсан байдал Зураг 1.2 Хавтан дээр угсрагдсан
байдал

Зураг 1.3 Мультивибраторын харагдах байдал

Ажиллах зарчим
Энэхүү төхөөрөмж нь тэгш хэмт мультивибраторыг ашиглан хийгдсэн. 𝑇1 , 𝑇2 -
транзисторууд нь ээлжлэн онгойсоноор Д1 , Д2 гэрлэн диодууд нь ээлжлэн асаж унтрах
төлөв байдалд шилждэг болно. Хувьсах эсэргүүцэл 𝑅5 -ийн тусламжтайгаар Д1 болон Д2
гэрлэн диодуудын хаалттай байх хугацааг бид өөрчилж бичнээ шилжүүлэн залгах үечлэл
нь 𝐶1 , 𝐶2 конденсаторын болон 𝑅2 , 𝑅3 резисторуудын полминаль хэмжээг яаж сонгон
авсанаар мөн тохируулж болно.

Ашигласан материалын үнийн дүн

Нэр Тоо ширхэг Үнийн дүн

47𝜇𝑘F 2 600
470 Ohm 2 100
22k Ohm 2 100
KT3102 2 600
LED (Red) 4 250
LED(Blue) 4 250
Battery 9v 1 3000
Switch 1 300
Regulator 1 1500
PCB 1 1500
Cable 2m 200
Glass 24:10 3000
Dach 1 300
Нийт:9000

Хүснэгт 1.1 Мультивибраторыг хийхэд ашигласан материалын үнийн дүн

 Схем зураг

Схем зураг 1.2 Хүчдэл мэдрэгч

Цахилгаан тэжээллийн ~220В-ийн хүчдэл тасарсан үед дуут дохиолол өгөх төхөөрөмжийн
ажиллагааны схем

𝐶1.2 −тогтмол электрон конденсатор 100mkF 50B

𝐶4 −тогтмол электрон конденсатор 220mkF 25 B
𝐶3 −тогтмол керамик конденсатор 0.01mkF
𝑅1 −тогтмол эсэргүүцэл 330 ом 0.25w
𝑅2,3 −тогтмол эсэргүүцэл 10k 0.125w
𝑅4 −тогтмол эсэргүүцэл 68k 0.125w
𝑅5 −тогтмол эсэргүүцэл 100k 0.125w
𝑇1 –хувьсах хүчдлийг бууруулагч трансформатор AC 220-AC9B

𝐷1 −Шулуутгагч диод 1N4007

I𝐶1 −Хоёр оролт бүхий ПЛИ-НЕ логик элемент 4-ийг өөртөө агуулсан
интеграль микросхем CD4001

I 𝐶2 −Таймер NE555

Speaker 4 om 3w-ийн чанга яригч диффузор

DC9B- 9B-ийн GF22 дөрвөлжин хэлбэртэй байна батарей

Схемийн PCB буюу хавтангийн угсрагдсан байдлын зураг

 Зураг 2.1 Хавтан дээр угсарагдсан байдал

Зураг 2.2 Хүчдэл мэдрэгчийн харагдах байдал

Энэ төхөөрөмж нь хэлхээний оролтын ~220В-ийн хүчдэл тасарсан үед автоматаар дуут
дохиолол өгөх,хүчдэл байгаа үед дуугарахгүй байх үндсэн үүргийг гүйцэтгэдэг болно.
Энэхүү төхөөрөмжийг цус болон эм хадгалдаг хөргөлтийн ажиллагааг хянахад ашиглахад
илүү тохиромжтой болно.

Ажиллах зарчим
Оролтын хэлхээний ~220В-ийн хүчдэл байгаа эсэхийг бид Тр болон нэг хагас үеийн
дамжуулагч 𝐷1 , 𝐶1 , 𝐶2 ба 𝑅1 элементүүдийн тусламжтайгаар хянаж байгаа болно. Энэ
шулуутгагчаар бий болсон тогтмол хүчдэл ( DC9B)нь I𝐶1 микросхемийг тэжээж байгаа юм.
( I 𝐶1 -ийг 1-р хөлөөр дамжуулан ) CD4001 микросхемийн ИЛИ-НЕ логик элементийн
үнэмшлийн хүснэгт ёсоор бол оролтын аль нэгэнд нь өндөр түвшин байгаа үед гаралтандаа
нам логик түвшинг бий болгодог учиртай болно. 𝐶1 микросхемийн 4 логик элементийн
хоёр оролт бүхий логик элементийн аль нэгэнд нь (2-р хөл)нам түвшин бүхий тогтмол
хүчдлийн доор байна. Энэ үед логик оролт болох (1-р хөл) нь шулуутгагчийн + тогтмол
хүчдэлийн өндөр түвшин бүхий хүчдэлийн доор байна. Энэ үед логик элементийн гаралт
(3-р) 𝑅3 эсэргүүцлээр дамжин газартай холбогдсон байна. Ийм учраас 𝐼𝐶2 микросхемийн
зөвшөөрөх оролт болох 4-р хөл нь нам логик түвшин өгөгдсөн байгаа тул ажиллахгүй
байгаа болно. (Төхөөрөмж ажиллахгүй, дуугарахгүй гэсэн үг )

Интеграль микросхем 𝐼𝐶2 нь дууны үелзлэлийн генераторын үүргийг гүйцэтгэж улмаар

чанга яригч диффузорыг өдөөж дуугаргах үүргийг гүйцэтгэнэ. Энэ дууны генераторын
гаргах дууны үезлэл 𝐶3 , 𝑅4 , 𝑅5 элементүүдийг яаж сонгон авсанаар тодорхойлогддог
билээ. Энэ угсарсан генераторын хувьд ойролцоогоор 500гц-ийн давтамж бүхий үелзлэлийг
гаргаж байгаа болно. Хэлхээний оролтын ~220В-ийн хүчдэл тасарсан үед ( 𝐶1 микро
схемийн оролтын нам түвшин логик бий болж улмаар 3-р хөл буюу гаралтанд логик өндөр
түвшин бий болж улмаар энэ өндөр логик өндөр түвшин бүхий сигнал нь (𝐶2 микросхемийн
4-р хөл буюу зөвшөөрөх оролтонд өгөгдсөнөөр 𝐾2 микросхемийн дууны генераторын
ажиллагаа болон командны өгөгдсөн дуут дохиолол нь ажиллаж эхлэх билээ. DC9B-ийн
хэлхээнээс тайван үед хэрэглэх тогтмол гүйдэл нь 5.3mA бөгөөд энэ нь батарейг амархан
суулгах дутагдалтай тал болно. Схемд ампер цагийн багтаамж өндөр батарейг ашиглалтын
үед ашиглах нь зөв билээ.

Энэ төхөөрөмж нь 6-12В –ийн хүчдэлд хэвийн ажиллаж чадах тул машины 12В-ийн
аккумляторыг л ашиглаж болох юм. Мөн ашиглах үед гэрлэн дохиололыг давхар хийж
болох билээ.
 Ашигласан материалын үнийн дүн

Нэр Тоо ширхэг Үнийн дүн

100𝜇𝑘F 2 600
200𝜇𝑘F 1 300
0.01 𝜇𝑘F 1 300
300 ohm 1 100
10k 2 100
68k 1 150
100k 1 150
AC220 1 6000
DC9B 1 3000
1N4007 1 150
CD4001 1 1200
NE555 1 1300
Speaker 1 2500
Cabel 1 2500
PCB 1 1500
Нийт үнэ 19950
 Дүгнэлт

Транзистор,батарей, диод, эсэргүүцэл зэрэг электроникийн элементүүд нь тус тусын үүрэг

зориулалт төрөлтэй бөгөөд Хүчдэл мэдрэгч хийснээр эдгээр элементүүд нь схемд ямар
үүрэг гүйцэтгэж байгааг мэдэж авсан. Мөн гагнуурын алх, тугалга сорогч, тугалга гэх мэт
багажнуудтай хэрхэн зөв харьцаж ашиглах талаар сурсан. Схемүүдээ угсарах хавтангаа зөв
сонгох хэрэгтэй хавтангууд нь дотроо чанараараа олон янз бөгөөд буруу сонговол
схемийнхээ дагуу элементүүдээ угсрахад хүндрэлтэй. Биет ажлынхаа схемийг сонгохдоо
зөв сонгох хэрэгтэй эс бөгөөс ажиллахгүй схем их байдаг. Багаар ажиллах чадвараа
дэшлүүлсэн.