You are on page 1of 37

TN E::L U 7;

KYE XJA:L TODO SANT CUCHUMATAN

KYYO:LJI:LJ ALAMAJ

DI NAMARCA

1 981
/\ [\ *-J
U rytp'^ \"fir\h
{J

TNE::L U7,l
KYE XJA:L TODO SANT

kyu7n

Fortunato Pablo Men doza


blix
Una Canger

KYYO:LJl:LJ ALAMAJ

DI NAMARCA
19 81
TKUTX TUJ U7 J
CONTENIDO

P r6I og o ............ .............


-
QyO:7La ..... ... o................ 5

El alfabeto Tl tten yo:l te Todo Sant ......o ll_


mam de Todos Santos 10

Vocabularlo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Y6rblalte .o................r.... 31


31

I. Jil xja:1 ich' l. Ji1 xja:1 ichl 35


35
2. Jil 3ma:3 ........ ... r 37
37
3. Jil snlk ........ o............ 43
3. Jit snik . o................... 43
4. Jil sq17t ....... . o.......... 47
4. Jil sqi7t ... o................ 47
o

5. Jil klUtS o. o............ t c... 53


5. Jil kfuts .................... 53

6. Kabttl aLam|j o..............o 6. Kabttl aLam6,j ................ 61


61
QYO z 7LA
PROLOGO

1
Ma pon qq'o7na kab I ne7 u7j lu, tsr i : -
Hacemos llegar este folleto en mam de bran tuj yo:l te Todo Sant Cuchumathn,
mam
Todos Santos Cuchumatdn aL servlcio de La tuTn tajb'6n kye xja:1 te tnom.
comunldad Todosantera. J etsan jun tne : : I u7j j lu, b ' 1x atx
Es el primero de una serie de folletos kab't1. TkuTxsan tyo:fji:Ij tlq'ch jilal
que van a contener vari_os tlpos de cuentos: kyuj :

1) Cuentos tradicionales de animales y 1) O::txa tyo:1ji:fi qe alamAj eky6j


de personajes imaglnables que los ancianos kyqb ' a7n xin ti : j kye xj a: l, te qe kyk'wa: I
de la famllia antes contaban en tiempo de xin, tuj aq'6nt1 , te jun ninq' 1 : j , ffi? tL7
descanso, trabajo, fiestas y especlalmente jun kyimna ne : j I , kyaj le : ntsan Ssta j aTLa-
en velorios, y que han venldo asi degene- wa.
rando atrav6s de los tiempos. 2) Tlq'ch nb'aj ju::n q'i:j tuj tnom
2) Acontecimlentos veridlcos de todos brix tuj juntl 1ug6r.
los dias ocurri-dos en Todos Santos y en 3) Tyo:Iji:1j tq' i:j tnom, 75txa ttsaj-
otros lugares.
3) Sucesos de La historia de Ia vida 16n ne:j1; tisan ti tten tjats xe:7t jka:-
del pueblo por ejemplo como sacaron 1as dos b'a kru:s tuTn t1a:j tka:b' dyos, b'1x
cruces de Todos Santos por influenc ia re- sunj q' o : j ti7 mj on ti7 tx I otx ' tu7ya
ligiosa y las luchas sobre colindancias de kab I t} tnom.
terrenos con los pueblos vecinos. 4) O::txa tkostrimbra tnom tisan ti tten
4) Costumbres tradicionales del pueblo, jun 7a:7 nb I i-nt , b ' ix tl tten taj f a: j twlts
por ejemplo como se construye una casay La q'i:j kyuTn xja:1 Todo Sant eky6j ne:jl.
forna del cal-endario maya usada en Todos Keb'tsan tyo:1ji:fj chmet tuj jnab'q'i
Santos. 1966-68 tuTn jxuj xnaq'tsa: 1 yo: 1 Una

Unas de dichas narraciones fueron reca- Cange r tu7ya grabado : ra b' ix at I ekrib '

badas en los afios f 966-68 por la l ingiiista kyts ' i : b ' an xj a: 1 te Todo Sant tuj u7j
Una Canger en forma de grabaciones magne- te te xuj .

tof5nicas o en forma escrita directamente Kab'tl tyo:1ji:1j eb'int tuTn m6ystra


en cuadernos por varias personas de Todos Fortunato Pablo Mendoza tuj tnom Dinamarca
Santos. te kye:j u7j lu.
Otras de las narraciones ha compuesto T-xo:I qka:bral tsuTna, tu7n kyqil
e1 rnaestro Fortunato Pablos Mendoza espe- qkfuTja ma kub' qb'incha7na qe l6tra te
cialmente para estos folletos. yo:1 te Todo Sant CuchumatSn, b'ix ma
mam

Entre los dos con mucho fer''lor hemos kub' qb'incha7na tuTntsan tok te jun libra.
hecho el alfabeto de La lengua mam de Todos Nrlqattsan ts tok kyxnaq' tsaTn x ja: I te Todo
Santos CuchumatSn, y hemos arreglado los Sant tu7ya kyqil kyk'u7j tisanx ja qe7ya
cuentos para su publicacl6n con la espe- ma kub' qb'incha7na. Brix jAwat tsa: laj
ranza que la comunidad de Todos Santos los xja: I tuTn oj tok kyxnaq ' tsaTn j a: x
reciba con el mismo sentimiento y que se kyyo:1.
vaya a alegrar con su propia literatura. Qatsan at jun xja:1 te tnom, b,a7n
Si alguna persona del pueblo sepa algu- juntl tyo:1ji:fj tu7n, t€ o::txa b'ix qa
nos cuentos que sean tradlclonales o veri- ja:x, bta7rt ttsa:j tqbta7n te La7 atky6
di-cos, pedimos que los cuente o que los jun qe7ya, kyjel qi-:7na tuTn kyqil k'u7ja
escriba con algunos de nosotros. Lo recl- tuTntsan tkub' ts'i:b'at te kye xja:1.
bimos con todo coraz6n y los escribimos
despu6s para La gente. Una Canger Fortunato Pablo Mendoza

Una Canger Fortunato Pablo Mendoza Tuj tnom Dinamarca,


Ulriksdalvej 3 Todos Santos Cuchum at€n te aw5st, tuj .jnab'q'i 1981
25OO Valby Huehue tenango
D inamarc a

Dinamarca, ogosto de 1981


EL ALFABETO MAM DE TODOS SANTOS TT TTEN YO: L TE ToDo SANT

Hay sonidos en er idioma casterrano que At tb ' i 7nk tuj yo:l kastiya mlntiT tuj
no se encuentran en el 1d10ma mam, igual- yo:1 mam. Bfix at tb'i7nix tuj yo:l mam
mente hay sonidos en el idioma mam que no mintiT tuj yo: I kastiya. Bfix at maj n7a7_
se encuentran en el castellano, pero natu- b'6n tb'i7nk tuj kyka:b'a1 yo:1.
ralmente tambi6n hay sonidos que se usan Tuj tsunjJ lu at qej letra nchl aj_
u7

en ambos idiomas. b'6n tuTntsan tb' int tts' i : b'aj yo: 1 mam
A continuaci6n presentamos ras letras te Todo Sant Cuchumatdn:
que en estos folietos se emplean para e_ a b br ch cht d e g i j k kr ky
scribir el mam de Todos santos cuchumatan: k'y 1 m n p q q' r
o s Ssht
a b b' ch chr d e g i j k k' ky t' ts tsf td t3' tx txr u w xy 7

k'y 1 m n o p q q' r sht


t I ts tsr ts t3' tx tx' w xy 7 Qe 7j letra tuj yo: 1 kastiya
n7 a7b ' 6n

brlx tuj yo:1 mam min kubr me:lts'aj


Le t ras usadas para 1os mismos sonidos tbtiTnk, je :7 tsunj 1u: aelou
en mam y castellano: aeio up ptch sj mn1 r.
tchs jmnl y r.
-l
13
I

1,2

Dos puntos despu6s de una vocal slgni_ Jatsrin qe j ka: b' a printa tok ti7 iun
fica que ra vocal se queda pronunciando bok6l tuj jun yo: I, iai oj nkyaj ten Jun
m5.s tiempo, por e jemplo:
yo: I nim tqiTy tisani Iu:

j al mazorca
jal mazorca min kyaj ten yo:l

nja:1 rni mazorca ,1ja:1 mi mazorca nkyaj ten Yo:1

Cuatro puntos despu6s de una vocal slg_ nim tqi 7y

nlfica que la vocal se queda pronunciando J Atsan qa kya: i a Printa tok ttxa7n iun
yo: I b'isan nkyaj ten Yo: 1 nimka tqi.7y:
arin m6s tiempo que lo anterior, por e j em_
plo: qa qu tdi iun uno

te jun q,etsan qu t3i te iu: :n de cada uno


de uno

te ju::n de cada uno


Qaj l6tra bokAles min me: lts'aj tb' 17nk
Las vocales que se usan para 1os mismos tuj yo:l kastiya b'ix tui Yo:l mam, ie:7
sonidos en mam y castellanoi a e i o u: tsunj lu: a e 1 o u:
a amj a amJ corte, falda
corte, falda
pa: ch ranchi to
pa: ch ranchito
e 61na e 6lna Norte
Norte
le :m gusano
le : m gusano
i i:l problerna, dcc idente
1 i:1 problema, dccidente
plmj grue so
pimj grueso

.l
','
15
1,4

o j
o: aguacate
o o: j aguacate pon copal
pon copal
u us mosquito
u us mosquito jun uno
jun uno

Letrakonsondnte: p t ch s j m n
Ejemplos con las consonantes p t ch
I y r:
s j m n I y r:
p pa: sj faj a de muj er
p pa:sj faja de mujer tmo : p manzana de 1 pi e
tmo:p marrzana del pie
t tnom pueblo
t tnom pueblo
mut palo del telar
mut palo de1 telar
ch chun garganta
ch chun garganta mo: ch sin cacho
mo: ch sln cacho
s sa:sj livi-ano
s sa:sj liviano mo: s ladino
mo: s ladino
j jul hoyo
j jul hoyo jun maj una vez
jun maj una vez
m mi:n
m m1:n no
im j pe cho
imj pecho
n nim grande
n nim grande nman ml padre
nman mi padre
I aj
I 6j diez
I l5jaj diez ch6laI chicozapote
chiilal chi cozapote
t7
]16
Y Yai tarde y yaj tarde
tey t6, tuyo tey t6, tuyo
r rotj roto r roti roto
p6ra pero o6ra pero

Letras usadas para soni-dos del mam, que Kab'tl r6tra nTaib'6n nuq tuj yo:1 mam'
no comesponden al uso espafiol, son: jun wiqxatl tb'i7nk tuj kastiya: 7 (?) w
7 (?) w sh x ts tx ky k q H t6 sh x ts tx ky k q ii t's br tr
br tr ts' t5' chr txr k'y kr q,. tsr t'd' cht txr k'y q'.
Er nfimero 7 (o et signo de interyoga- Jnfmera 7 (b'ixqa iai techla: I qa:nb'al
ci6n) despu6s d.e una vocal significa la ?) tok ti7 jun 16tra tsin tqb'a7n iun ti-
fuerza que se hace en unas expresiones deL pama:l tok ti7 jun yo:l marn. Tisan qeTj
mam, por ejemplo: yo:l lu:
aT o a? agua a7 ma a? agua
e7Y o e?y gal-lina e7y ma e?y gallina
tuTn o tu?n por 6l tuTn ma tu?n por 61
miTn o mi?n no miTn ma mi?n no
u7i o u?j libro v7 j ma u?j libro
19

Consonantes senc111os: Kab' tl l6tra: w sh x ts tx ky k q:


w sh ts
tx ky k q: w we: ch gato monte
w we : ch gato monte e:wa aye r
e:wa r
aye sh she:w pajaro azuL
sh she:w pajaro azuL wi sh '.,9 at o
wi sh gato xu:1 hongo comest ible
x xu:1 hongo comestible chaT x ve rde
xcha7 ve rde ts tsaTj cenrza
ts tsaTj ceni za pe: ts pato
pe: ts pato tx txun cal
Lx txun
L--

cal yo: tx escalera


yo: tx escalera ky kya: j a cuatro
ky kya:ja cuatro ekyej se qued5
ekyd: j se que d6 k ko: ts regalo
k ko: ts regalo cho : k canoa
cho: k canoa q qa: la tarde
q qa: 1a tarde wqaq seis
wqaq seis J L6tras tuTya ka : b ' a printa tu j twi 7
La consonante s con comlllas (s) tsin tqb I a7n jun tb'i7nk jun wiqxatl
encima (S)
slgnifica un sonido diferente
ejemplos: tuj yo:1 mam, ti san j lu :
s mono
sma:
3ma: 6 mono
smu:s maiz no bien cocido, maiz no bien cocido, una planta
una planta 3mu: 3
21,

Asi mismo acompafrado de una consonante JuTx qa jun l6tra ! kyjulri


tok tiTjxatl
! antes (td) tambi6n significa otro sonido ( tH ) tulya ka:bta pfnta tuj twt7, jax jun

diferente, ejemplos: wiqxatl tb ' :7nk, tisan jlu:


tsiT ' sabroso ts1 / sabroso
,lr

tSomj tejido t6omj te j ido


its chlle it3 chi 1e

Las siguientes consonantes 1levan el Kab'tl 16tra konsonSnte lu, tjex jun
ap6strofo y se pronuncian en manera m6s p0nta tuj twiT tsin tqb'a7n jun tyo:fji:lj
fuerte que las mismas consonantes sin el tila'7 kyiwx, tisan qe j t6tra lu: b I t t tsl
ap6strofo: br tr tsr t3' ch' txf t3' chf txr k'y k I q' . Xnaq'tsaTnk
k'y kr q'. Ejemplos: qej yo:1 lu tuTn tbrint tuTna:
br bte c am]- no br bre camino
Ie:bl Jacalteco le:bt Jacalteco
tI truTsh cera tI t'u7sh cera
shu: t ' boca chiquita shu: tr boca chiquita
tsr tsriT violineta tsf tsriT violineta
pa: ts ' plano pa: ts' plano
tH ' td ' 1m, td 'um paj a td ' t5 ' im, td'um paja
5i: t3' c garro
r_ 3i-: t3' cigarro
22 23"

ch I ch'o71 gaLlina clueca chf ch'o7l galllna clueia


ichl rat5n ichf rat 5n
txt txrotxl tierra txf txrotxl t 1 erra
ma7 txrit roble na7 txf it roble
k'y k'yaj pinole, aragiln k'y k'yaj pinole, aragdn
skryo :1 pepenar sk'yo :1 pepenar
kr kta7s tapanco k I ktaTs tapanco
6k, aj nuevo Ak' a3 nuevo
qt qt aqt fuego qt qt aqt fuego
qt oqt chi lecayote qt oqt chi tecayote

En algunas ocasiones se neceslta un Atka maj jeTy ts'ajb'6n jun ne7 raya
gu16n entre ! y F-, !y3, y!yx, porque t-xo:1 t-s, t-H b' j_x t-x tuTn mi7 tspet
! antes de s, 3, y x no se pr.onuncla igual tuTyaj ts, t6 b'ix tX, tisanj qej yo: 1 lu:
como las letras ts, t3, tX, por ejemplo: tse : 7 5.rbo1
tse:7 5.rbo I t-.se lo hizo
t-se 1o h:-zo tsok chinchin
t sok chinchi n t-so: j su c aira de milpa
t-so: j su cafra de milpa tHiZ sabroso
tdiz sabroso t-3ix su conejo
t-5i-k su conejo
24
25

ma txt7 se fu6 ma txr7 se fu6


te j t-xt 7 cuando se fu6 tej t-xt7 cuando se fu6
txan gili squi I txan gijlsquil
t-xa: q su hoja, su pledra t-xa: q su hoja, su piedra

EL ACENTO TIPAMA: L
El acento sobre una vocal significa 1a At jun ne7 prlnta tjex tuj tw:-7 j un bo-
fuerza de voz en la palabra, ejemplos: i<al tsin tqb I a7n tuTn 7a:7 t5ka tipama:1
j 6wna arrib a yo: I , kyjulri:
aLam6.. j anlmal j 5wna arriba
jnab'q'i d

ano al am6j an imal


jnab'q' i Gl,
ano

PALABRAS PRESTADAS DEL ESPANOL QE YO: L MNATN QUTN TUJ KASTIYA


Hay muchos vocablos usados en mam pre- At nim yo:1 mnaZn quZn tuj kas tiya.
stado del espafrol. Est6n escritos bajo una Nchi tsri:b'j tisanx tok tuTn mam, et -ln
p ronunc 1 ac 1 6n mam , pe ro adem6s 1 1 evan 1 as qej l6tra Iu kyuTn: b tjuna: 1 , d, g. Min
siguientes letras : b sin ap6strofo , d, E, chi ajb '6n tuj mam:

que no se usan en las palabras del mam:


21.
26

bara: t barato.
bara: t barato :

bru: j bruj o
bru: j brujo
dyo s dlos
dyo s dlos
Todo Sant Todos Santos
Todo Sant Todos Santos
g6rda go rdo
g6rda go rdo
ngAna ml gusto ng6na mi gusto
ent5ns entonc es
ent6ns entonc e s :

karne :1 c arne ro
karne :1 c arne ro
kamyon6 t c ami one ta
kamyon6 t camioneta
k5mo c omo
k5mo c omo

spe teJ' hospital spe teL hospital


jw6be s j ueve s
jw6bes j ueve s

Hay varlaciones de expreslones que usan


Atka xja: I jun wiqxatl yo: lan, p6ra
j a: x yo : 1 , frd juTx j apaninawa , p5 ra mL7
diferentes personas para decir Io mismo.
Estas variaciones queremos mantenerlo para
txl-7 qxo:7n, tuTntsan miTn tx:-T tsfaq nr7y
yo: I . Tisanx qej yo: I lu:
no perder la riqueza de la lengua mam,

por ejemplo:
29
2B

tsrim
paj a
tsfim tH 'um
paj a
tH 'um kab'16jaj
doc e
kab'l6jaj kab'la::j
doc e
kabf 1a: : j t sqan
f i nado
t sqan qt san
f inado
qt san pek'txaj
c ayendo
pek'txaj pekttsaj
c ayendo
pak'tsaj k1o7n
milpa
kjoTn qjoTn
milpa
qj o7n
3l-

YOLB 'ALTE

VOCABULARIO

aq I ana: 1 t rab aj ar
at hay, est6
b'isan v
b'ix v
e j5rw me: Its'aj se converti6
ejSrx oq se huy5 para arriba
ekub' kyxk' eTyan miserearon
exlZ q'olb'6nti 1o salud5
exiT tqruTman lo dijo
ich' rat6n
:-x:-7n maiz
ja este
JaTlawa aho ra
j etsan eso
jir an imal
jnab ' q' i ano
jun uno, una
juTtsan asi
j uTwa asi
32 93

JX].n aque 1 tuj: en 6r


kuTts baj 6 tuTn por 6f
krwa al fin tu7ya con 6f
kytxu su mamd de e l los t-xu7 I su mujer
mi-7n n6 tyo:fji:fj cuento
mn'/ a: l_ no estS tsitsan dice
mo o tx:-7 kyye : k' an 1o mostraron
nkubf me: ltstaj se converti6 x:-7 tqa: Tnan p re gunt6
nuq so 1o xin 61
tuj nwitsa en mi mente xinaq homb re
o 7kx sin j solamente xja:1 ichl rata
shin yo:lana habl6 xuj eIla
taJ a quleres xu:7 j mujer
.a-

ta:j me:lts'aj ',


regreso
I :l

mi hijo
wa: 1
tb'el kywa su comida we7y a yo, mio
techla: 1 su forma
tej cuando
ti7 i en 61 i
I
t

ti :7n eCOmO? l
l
tja su casa I

t jaw ltsr j renac i 6 I

tky aj dej5
ttsa: j vino
tu: I ka: nan vino
t-xi7 kykye7yan Io miraron
twi 7y an aL tapanco
35

:.

TYO: LJI : LJ JIL XJA: L ICH '


:.: .l,

tsitsrin jxin Macario Ordofiez Calmo


tuj jnab'q' i L967

Ja7 lawa ja tyo:1ji: fj te xja: t ichf .


Tej tjaw its'j qe ja jil ichr .
Jun xu:7 7, _jun xin xinaq tsitsan 7u7wa,
et<6b ' kyxk ' e7yan xin ixiTn mo eXin ' ky-

xk'e7yan xln tb'eI kywa xin tuTn miTn txl7


kyye : k'an xln te kytxu xin " Ju7 tsan ttsa: j
kytxu xtTna tej t-xi7 kykye7yan xin, b'ix
e j 5x oq qe xin twi 7ya.n

Ya tej tu: 1 ka: nan kytxu xin JaT lawa


tja xin, b'isan x:-7 tqa:7nan xuj te t-xu7l
xi-n:

-aT:-:7n ma txi7 we7ya wa:l?-tsitsfn xuj


36 37

ju7wa. Ya extT tqruTman t-xu71 xin te xuj:


-Ma txr_T xin aq'arta:1-.
-eMi : npat'san, mn7a : I wa : I a?-tsitsrin xuj .
-Mn7a: , il& txiT xln aqr ana: I oTkxsun j-.
1

TYO: LJI : LJ JIL


-Jatsan tuj nwitsa at wa: la, shln yo : I ana SUA: S

tuTya-tsitsrin xuj. tsitsan Fortunato Pablo Mendoza


tuj jnab'q'i 1981
-Mina n7a:l-tsitsfn t-xu7l xln juTwa o7kx-
sunj.
Krwa ta: j lts' aj xuj xu:7j , kytxu
me :
At juntl tyo:1ji:fj o kyaj te kyxnaq'-
xin, yd t6jtsan ta:j me:lts'aj xuj ja7 La, tsa:bfats krwa:1, tuj skw6la, te kyxnaqr-
b'ixsan ex:-7 q'olb'6nt1 ja xuj t-xu7 I tsa:brats xja:1, a1ky6x ja xja:1 tiTj tu7n
x:-Tna tiTj xin. tbrint kyuTn xja:1, tuTn tkyaj jun tyo:l-
ji:1j jrl 3ma:3.
- i KuTts tey ! Ma ts I a: j te xuj- . OTkxsunj .

Jil 3ma:3 tsitsan tpokb'a: I juTwa ka: -


-iKuTts tey!-tsltsrin xuj juTwa te xin. ,

Ya min ej6rw me:lts'aj xin te xja:1, bra ne7 k'wa:1 eXy6; trinwan, exiTtsan
ya nkub' me : 1ts'aj xin te ich' . Nuq La7 tqb ' a7n kytxu k 'wa: 1 kye tuTn mi 7n ts ' ok

tik' ax tbtja tuTn tkyaj te techla: 1 , ffio


kymkoTn jun ti jilal trinwan.

tuTn tjaw itsrj ja xja:1 lchr oTkxsunj. K6mo t3t t7y qe krwa: 1 , min ts ' e : I
kyniTy krwa:l ti7j. Nx17 tqb'a7rt kytxu
kye, minx ts'e:1 kyniTy tiTj, nxiT tqb'a7n
39
3B

qu wa:7n t3i qb'el oj tu:1 etxur neu wa:Tn


kyman kye tuTn miTn ts 'ok kymkoTn PwaQ '
juntl maj " MiTn tx:-7 tqb I a7n tey, bf ix
wa:b'j, p6ra min kYkuTYa k'wa:l'
jax min txiT nqbtaTrtwa-tsitsan qe k'wa:1.
Tp6ntsan iun q' i : i te i kYkYaj k'wa: I
ExiT kynlkran tiTj tuTn ti pjel kye.
trinwan tui kyi a, iun xu : 7 j , iun xi naq ,
NT6tstsan kyi:7n k'wa:1 ju::n jos te ju::n
b ' ixsan ekySri qb ' et kye k'wa: I tuTn kytxu
7a:7 njo: sana e7y .
ktwa: 1:
-Ti : tsan kte7maLa qu7n, mlay txiT quTn
-Ma qoZx qe7ya tui iun qsala: l , 6jxatsan
cha7x-tsitsan qe ju7wa.
qu:71a ma:xatsan qu wa:71j, kyyoTy jo:7ya-'
NkuTx kyq'o7ntl k'wa: I q'aq' , nchi ku7x
-Ku:-tsitsan qe k'wa:1 ju7wa.
qe k'wa: 1 ttsi q' aq' tuj tsaTj , nkuTx ky-
Mln e:l kYniTY k'wa:l ti7i, nchi qshan
xu : j qan k'wa: I j os tuj tsa7 j tuTn tsq ' a"j ,
k'wa: l, nchl t3t r7ya kf wa: l, min e: I kyn17y
tu7n mln ts ' e : 1 tniTy kytxu k'wa: I tiTj .
k'wa: I tiTj a1ky6 tu: Tmal of kyaj tqb ' a7n
kyman krwa:1, nchi itq'tsan k'wa:1 bri:sal -Ojtsan tb'aj quTn nT6xsan qxo:7ntl t-xk'6-
mal-tsitsan qe krwa:1.
tiTj t-xo:1 kYka:b'al krwa:1.
p6ra Kym6q' tsan jos tuj tsaTj , taq' tsq' a: : 1-
-Ma kyai qb ' et qe tuTn mi7n qu wa:7n,
tsan jos tuj q'aq' oTkxsrinj . K6mo at
qu wa:7n-tsitsan qe k'wa: I .
kyq'iq' tokx tuj jos tkyqa:xsan qe jcs
Attsan ka:b'a ios tokx ia:7 nchl jo:sa-
Ja7lawa. Nriqtsan tisan tl-:7. iTjatstsan
na e7y, ncheTxsan k'wa: 1 t17i .
tsipq'aj qe jos tuTn tipama: I q'aq' ! i Tuj-
{uwa:7n, ma ts'ok taq' weTyaj Qe , miTn IxtT
ka kywits k'wa:l 6kxa! T6q'patsan tij
qb'a7n te qtxu tuTn qa at nbraj Qe, min ma
41"

nchi jax k'wa:l ti7y twiT tse:7, nuq nchi


tkyqa: I ios tui kywits k'wa: I , ti-7i lf 6q- lo:t'an k'wa:l tuj kywits, ti-7y kyi7j, otq
lan jos tokx tui kywits k'wa: 1 eb ' 6i tuTn chi kub I me : lts ' aj te mo : na, te Hma: d.
t-xqn7 a: L i os . O7kxsan tjawl6n its'j 3ma:3; twits tx'otx,.
OTkxsrlnj npatitl kywits krwa:1, ntsa:j Nuq nchi xtu: nan krwa: I , nuq nchi ska: -
t'd 'ri3pa j tl kywits k 'wa: 1 tu7n tkyqa: I j os . tan kfwa: I , nuq nchi xkr o : br an krwa: I ,
O: san chi la: b ' an k'wa: I , o : san chi k'w6tsan kyaq I k'wa: I wa:7Lx twits tse : 7,
oq' krwa:1, o:san chi txjon k'wa:1 kywlts tlokr tse : 7 , kney, 10 7p I oTkxsanj kya: q, an
tuTya d7 , mix e;7La tuTn &7 , o: san chi k 'wa: 1 eb ' i.nt .

ska: tan k'wa: I kywlts tuTn tb ' int , tuTn Tisanx tten 7a7La nuq ti: q'ch nb'aj
tkyaj juntl mai b'a7n, tisanx tten ne: jl ' kysen kyi : b ' 6ma: 6 oj tok te: na kye 7yaL.
Nchi 5q'tltsan k'wa: I e : wal twits kytxu ' Ju7tsan tten jun tyo:fji:tj eky6j kyq,o7n
tlvits kyman, nch j- seTypa j k'wa: I , k'w6tsan qe k'wilal o::txa.
kyex k'wa:l tui k'ul, k'wa kYe:1 e:wan
k'wa: I tuTn ttdi . K6mo qak' a of ts ' 6ka
kywits k'wa: I , nYa7n xj a: t1 qe k 'wa: I ,
jun wiqxatl tkye 7nk. T6j tsan tu: I kytxu
k'wa: I jazLa naq' tl tsun xuj jyo : l kye
k'wa:l trinwan, mn7a:1 qe k'wa:1. Te:l tsun
xuj jo : yal tt7y tui k'ul , t L7y tui kjoTn '
lu qe k'wa:l of cheTx b'ai tui lx'u7Ia,
43

TI KYTEN JIL SNIK

tsitsan Fortunato Pablo Mendoza


tuj jnab'q'i 1981

Qe j11 snik, rte7 nutsf al-aml,1 qe jil,


kye chl bri:san j1l ti7j ti tten kb'inala
jun aq'rintl kyuTn jif , tu:TmaLka k'6lal
qxkanaliTn kyi7 j j i I ti tten nb ' 1nt kya-
q' an5.n ,i i I twi ts tx I otx I .
Kye:ka ne7 kykyeTnk jil nchi aq, andn
j11. Tuj o:7nan, tuj ju:7nan, nchl aq,an6n
ji1. N7o:nan ju::nI ti7 juntl j11. yeLtsan
qe jo7 xja:1 tu:7ma1ka qu aq'ana:l tisan
jkye: : l.
P6rke kye::1 kyxo:I mnla:I ju::nl tuTn
tkubf kyim tuj b'e, mn7a:L ju::nl tuTn
tkub' kyim tuTn weTyaj , mnlT a: I ju: : nl tuTn
44 45

tkyaj ts'aq tL7ixa tui b'e, mn7a:1 ju::nl Tuj ju: Tnan nchl aq, an6n j il , min chi
tuTn tkyaj ts'aq ti : b'aj b'e ma tiaq' q'ojl jil, min chi pe:txan jil kyi:b' jil,
b'e: j, juniTy nchi b'et iif , q,etsan at ikxaka mn7 a: I ju: : nl mas nim twlts juntl
jun kye::l ma kub' kyim tui b'e, njaw jfl , mn7a:I ju: :nl q'i:nan, mn7a:I ju: :nl
kyiqantl jil , kyu7ya iif , lr'd:b'aqch iil ma me:b'a, mn7a:1 ju::nl nim, mn7a:I ju::nl
o: xax jil ti7 jun kyu7ya iil , qititin chr in . Nuq juni 7y nchi aq, andn j i f . Qa at
t-xt7 jun kyu7ya jil kyuTn ii1 ma: 7a:7 kya:1 ji1 q'i7n, qa ma sikt ju::nl, niTy
tu:7mala ch1 p6mala jil. ti7 juntl ji1, mint17 kye:l kychti:xaw
Qa ma sikt kab' iil, nchl Pon kab'tl twits juntl jff tuTn tok ipan jil ti7 ta:l
jil te o:ntlte, b'ix qa at iun kyirnna al.a- juntl ji1.
maj tkub' tuj b'e nt7y ky1:7tL iil te tsan tten chi
Ju7 nab ' layin qe j i I snik
kychiT jil, qa min xkye ju::nl tjaqr nTok ma qe jil sampo:p.
moj6 ka:b'a jif ma o:xa iil qltitin t-xt7 Ju7tsan kyten qe7 xja: I Todo Sant o: :txa,
kyuTn jil ma:: tuj kyja::L te kYwa::1. ma bf int jweT ma qaq syent jnab'q'i Ja7 la-
NTok kyj u7na j i1 kywa: : I , tuTn tchmet w&, tej mnTatqx tu:1 kab'tl xja:1 te jlej-
kywa: I te kure: sm ma te tkYaila:1j. Oi
: xa kyxo:l xin. Oj tjaw jun kyja xin, n7okr
nchi jax jif twiT jun tse:7, te q'ilkats t ju:7nan ti : b' jun kwar6nta xin 6.tsta se-
kywa jil, t-xaq tse:7, ma noTshi tuTn s6nta xin ti7 jun ja:7, nchi ya: qan xin,
t-xt7 kyi:7n jif tuj kyia::1 ja:7 n5"1La qe nchi tse : 7n xln, 6j tsan tb ' int kyj a xln at
j i1 kyqil jnab'q' i . jun chnab ' nTok t17j , n7u: I jun sinkw6nta
47
46

xu:7j iqan taTL ja:7, b' isan nchi aq' xin


wa:7l, of kub' b'yet b'61jaj ma l5rjaj kar-
ne:1 te kychiT xin, n6jna kyla:q xin tu7ya
kychiT xin, kd:b'a maj kyla:q xin kxe7L
TYO: LJI: LJ JIL SQITT
jun nim ninq' i : j aj ti 7j kyu7ya ru: 7j .
nb I

tsitsan Fortunato Pabto Mendoza


NT6ktsan ka:b'a k'a7n ti7 j, taTL ka:b' ,
tuj jnab'q'i 1966
tu7ya xtxuTn, tu7ya shmuk , tu7ya tskin
ich' , tu7ya pimy6nt nb ' aj t-smon ti : b ',
Attsan ka:b'a xja:1, tsitsan, ffiint:-7
Ssan tk'o7kjet.
kykarne : I xin, mintiT kych17 xin tuj kyja
NT6ktsan tne: :1 ktaTn te las dyes te
xln. Jun tb fet xin tu7ya t-xu7l xin. En-
qunl7yan brlx juntl te ch' itq qsqix, b'ix
t5ns oTkxsan ta: q' an xinj xt7 ti :7n xin ,
at maj nchi 5rq't1 xin k'al q'e7n, nj-m jun
nuq xo:7l kuTk xln, oue xo:71 3iX xin, hue
ninq'i:j nb'aj ti7j.
xo:7L msat xin tu7ya tu: b ' I xin.
B' ix mln ti7 twiT kyk'u7j xin t6ksan
P6ra kfib'tsan tb ' i: san xln ti7 j tuTn
ti7 j , nuq tuj xta :7Lan kya: q' an xin.
tknet mas tch17 xin. B ' i.san ekrib ' tb ' in-
JuTx o j tkuTx b I int jun kyq' aTrt xin,
chaTn xln jun tkru:s xj-n tuj k'ul , tuj
oj tok br int jun kybre xin, junx maj oj
tmi : j k'ul . Ent6ns tb ' inttsan tkru: s xin
kyok chmet xin t17j . Ju7 tsan tten kybi: da
tuTn xin tne:1 e'1:j, b'isan a:j xin tja
jif snik.
xin.
49
4B

tuTn x1n, t6jtsan ttsyet tuTn xin n7a:jtl


T6jtsan tpon xin tja xin, b'isan tsa: j
tsun xin twits tkru: s xin, njaw tto: Tlantl
tqa:7nan t-xu7l xin te xin qa at tchiT
tl : b' xin juntl maj , nToktl tsun xin te
xin of knet o7kxsrinj.
xja:1. P6ra ja xin xja:1 lu o:j xin, San
T6tsan tka:b' q'i:j b'isan etsa:j xin
SebastiSrn xin.
juntl maj 6ttsan b' 1nt tkru: s xin tuTn
N7a:jt1 tsun xin tja xin, tljtsan tpon
xin, b' isan etsa: j t:-:7rt xin t3O'o73 xin
xin tja xin q' i7n jun karne : I tuTn xin,
tu7y a tmi : shb I al xin. TiTLa ko : satl etsa: j
b'isan etsa:j tqa:7nan t-xu71 xin te xin:
t1:7n xin te wlts te tka:b' q'1:j. N7a:jt1
-LJa:7? Ti tten xknet, ti tten xtsyet kar-
tsun xin tja xin, jax mintiT tchiT xln
ne : 1 tuTna?-tsitsan t-xu7l xin.
q'i-7n, tej tpon xln tu7ya t-xu71 xln. En-
-Che : b 'a xtsyet wuTna-tsitsrin xin.
t5ns taq'tsan t-xu71 xin tiTj xin.
Er, ntsa:j xin juntl e'1:j, te to:xan
i Tatsa: j tsun xin te to : xan q' 1 : j !

q'i:j. Ent6ns ntsySttsan ka:b'a karne:1


OTkxsrin j n7u: I tsun xin twits tkru: s xln
tuTn xln , t6j tsan ttsyet ka: b ' a karne : I
b'isan ok tq'o7n xln tk ' alb ' al xin te
tuTn xin n7 a: j tf tsun xin tja xin juntl
tje:7 xin, njAwtsan tto:Tlantl t1:bf xin
maj .
k6mo f6jaj maj , jaw tto :7lan ti : b I xin
T6jtsan tkya::7n q'i: j tpon tsun xin
twlts tkru: s xin jSwxax q'on te xin welt
tuTya t-xu7l xin:
ya sAba. Ent6ns yeltsan tok no:j xln tiTi
-J e7y tl kyten shi tsyet tuTna ka: b ' aka-.
xin, yd xo7jtl xin ma sq17t! xinj. Ent6ns
tsitsrin xui.
nxi7tl tsun xin tsyul karne:l tuTn ttsyet
51
50

Yeltsan te tjweTyan q'i: j npontltsan


-Che bra shi tsyet wuTn-tsitsrin xin.
:
ti : j kytxu xln. T6j tsan tpon ti : j kytxu
-Qe7na ch' inwa tuTyana-tsitsrin xuj-ti tten
xin:
ntsyet tuTna-tsitsrin xuj te xin.
- iQ' ants ch' 1n nelwa nchi 7 l-tsitsrin xuj .
-Ku:-tsitsrin xin.
B'isan etsa:j t:-:7n xin t-xu7l xin tu7ya -Mi:n-tsitsrin qe xuj.
N7a: jts me: lts'aj te t1: j tja, mlntiT
xin, b' isan u: 1 qe xin twlts ja kru: sa. B'i -
tch17 of tsa:j tq'o7n xin. OTkx ntsa:j
san ej6w kytoz7lan kyi:b' xin kyka:b'al xi-n
tq'o7n ti:j jun yo:1.kyi:b'aj xin.
p6ra al juntl xja:1 nkyeTyants kyl7j xin
J a tsun Ja xin xja: I of ts 'ok kye7yan
tuj k'ul naqch. Brisan etil xja:1 ti nb'aj
te kye xin n7a:jts tsun xin q'Omlta kye qe
kye xin, t6 jtsan tjaw kyto:71an kyl:b'
tuTya xin, flXiTtsan ja ka:b'1 xin tu7ya
xin Ja7 lawa.
xin.
NcheTxtl tsun xin kyka: b ' I xin q' i1
karne:1, tsyul karne:1, te kychiT xin. -Kyi : Tnxna jun kyey kyp6spori te ju: : n-
tsitsrin qe xin oTkxsan. ExiTtsan kyi:7n
T6 j tsan kyu : I xin
7a7la b ' ix 1u : xj xin
xin ju: : n kyp5sporl xin te ju: : n, k6mo
xja: I nkye7yan xln juntl Io: xln nslTwntl .

jweT xln.
xin, ffia siTwl xt7na, ffi? pasto: ral xi7na, ,

ti nb'aj te xin. Nchl a:jtltsan kye:j lu -QStsan ma knet quTn-tsitsrin qe xin-nkfib'-


tsan qpa:tantl ja kykru:s tu7ya ja kyiTj
kyja ja7Ia. Nchl u: I kye kyja n7e:L
of kyaj tu7ya kyxb ' a: lan , nqu j 6wtltsan
kyso:7Lan ti karne:1, n7e:I kyi:7n kye
twiT tse :7-tsitsrin qe xin.
tts'u: mal karne : I .
52 53

Kyp6ntsan kye : j lu te tqaqan e' i : j ,


nj aw kyto :7Lan kye kyi i b ' , tisanx of b ' ai
kye , nche7xtltsan kye ja7La q' il karne : I .
KynAqchintsan 7a7 La b ' i san ex:-T qe : j xln
jweT xin xja: I patlka te ky17j. TYO: LJI: LJ JIL K ' UTS

Yeltsan tej kyu: I mints ' inantl kykru: s tsitsan Fortunato Pablo Mendoza
tu7ya ky17j , ent5ns aq' qe o: q' aL, b' ixsan tuj jnab'q'i 1981
aq' qe qa:wal, bfixsan aq' qe 371:1, p6ra
ya mint iTtI kykru: s, mint iTtL kyiTj o7kx. KxeTI nqb'a7n jun tyo:1ji:fj ju::nl
K'vr6tsan t-xt7 kych t7 o7n kychiT cha7x. a1am67 jil k'uts. At jun tyo:fji:lj ekyAj

Ju7tsan ten tyo:1ji: fj xo7 7a, sqiTta, yeL- tq'o7n qchmaTna o: : txa tuTn ti japaniTna
tsan Ja7 lawa nchl bretl tsun xin qe xoTj b I ix kxe7l nqb ' a7n 7a7La, tuTn tb ' 1nt

quniTyan, e'i: jtI, nxiTtLtsan e7y kyuTn qu7n, tuTn miTn ts'e:1 tuj tk'u7j xja:1
xoTj , nxl TtLtsan mi7sh, nxl TtItsan kar- tuTn t-xt7 kyi : 7n xja: I tuTn t-xt7 kyi : 7n
ne: l, ilue La7 ti7 of knet kyuTn sqi7t. k'wa: 1 tuj skw6la, tuTn tb ' int kyuTn

JuTtsan t-x t7 L6n yo : lb ' al te sqi 7 ta, tsi- ktwa: I ti jifal japanin tyo: fji: fj qe aLa-

tsan. .
mej twits tx'otxr . P5rke oj t-xt7 mas tyern
ot ts'e:l b'aj tuj kyk'u7j xja:1 ti jilaf
tten tyo:1ji:fj ekySj tq'o7n qe:7 qchman
o: : txa twlts tx'otxr .
54

Attsan iun tyo: fj i : fj ju: : nl k'uts ti nuq ja jte xln u:l tuj tk'u7j xin, of b'aj

tteniflk'utsteitkub'me:lts'ajiifte tipan xln tuj aq'6ntl.


x-ia:l ma ti tten xja:1 tkubl me:lts'aj K'wa ttsa: j laq'6 j if k'uts ti7 j xin
te kruts. tsltsirn jil te xin:
At iun xin xj a: I tsitsan qe qk'wi lal , -aTi nb ' aj tey?-tsltsfn j 1l .
of slkt xln tui ta:q'an xin, of tsa:j -Minti7, nchln aq,an6n, nim aq'irntl nti:7_
chiTl tk'u7j xln ti ta: q' an xin, ikxa min h?, kye : ka tey nuq nt7y tey b ' e : tal , oue
6tpa xln aq'rintl b'isan exl-T tb ' i: san xin nt7y tey tuj kya7 j, mintiT pwers ta7y ti
ti7 j , t.xs.7 tkye Tyan xin ju: : nl k'uts tui tbi : day, mas b I a7n tey tbl : da nwlts_tsi_
kyaT 7 .
tsfn xin te k I uts .
Jax juTx k'{rtsa:
-Mas b'a7n tbi: da jil k'utsa we7ya
nwits
k6mo lu: I nuq nr7y tui kya7 ia, nuq nprirpan -Qa taj tey tkubf me : lts'aj tey te kruts,
j1t, nuq nrTY iil, kYe:ka tbi:da iif, mas jeTy chin nTok ch'inwa te xja:l Ia7 ti:7n
b'a7n tbi:da jil-tsitsrin xin' tey tbi : da-tsltsin jil.
wa : q ' arta, nim Ntsa:laj tsun jxln xja:1 k6mo tuj twlts
-Y eLt san we r kye 7n nten tui
aq'6ntl , nim a7 n7e : I wiTj ' nim Pe : na tsun xin mej6r tbi : da kfuts, b' ix u: 1 tuj
ntl :7na tui aq'rintl-tsitsiin xin tkruT j xin:

Ya tei tu: I tui tk ' u7j i i l k'uts i ax -Ma chix ch'in tuj kya7j, nuq chin nTtTyaL
juTx 7r7 -a, iax kYiw tbi:da iil, mln u:1 b'e : tal naqch, mlntiT pe : na ti7 nwa-ts1_

tuj tk'u7j jxin xja:l qa kylw tbi:da iil, ts6n xin.


56 57

jeTy chin Nsriqnajax ttxa7n xin. B'ix exiT tqa:T-


-Bta7na, tok tey te xja:1
nTok

ch' inwa te k'uts-tsits0n xin ' nan't-xu71 x1n te xin juntl maj: ,

-Ku:-tsitsrin iil kruts' -iTi n7I: q' ana?-tsitsan t-xu7l x j_n te xin.
Nj6wtsanme:lts'ajtliiftexja:lbfix -MintiT-tsitsirn xin.
ej6rw me:lts'aj jxln xja:l te k'uts' B'a7n Nsirqnaj ttxaTn xin ti sanka txSmb ' aj
tsunj ne:jl x:-7 tsun xin n1m tyem, o! extT tok tiTj xln, of yab't xln. Min exiT
tb'e : tan xin nim tyem tuj kya7 j . Yatsan wa:b'j tuTn xin, min exi7 t66naq tuTn xin,
k'uts nky5jtltsan k'uts twits txrotxr ' mi-n exiT tb'el twa jxin xja:l tu7n xi'n.
Naq' I tsun jxin xj a: I n7u: I 5q'b ' aj Mln e:l- tn17y xu:7j ti7 j o7kxsrinj.

twaxlnchllq'i:ituitko::nxin'N7u:1- Min ext7 wa: b ' j tuTn xin , n7 a: j tl


tsant-xuTlxlnyajatlk'utstkub'tuj t-xu71 xln. Yeltsan tej jxln xja:1 of jaw
me: ltsraj te k'uts te:1 tsun xin ja7Ia,
ta: q' an xin xj a: I te j tu : 1 t-xu71 xin '
N7u: ltsan t-xu7l xin 7a7La iun wiqxatl nuq ja:q'ch ek'wA ts'aq xln, ti7y tuj
tkye 7nk xin, iun wiqxatl nab ' layi : n xin ' k'ul, tt7y tuj kjo7n, t6ktsan taq' weTyaJ
tej taq' xin wa:7L nuq nsriqnaja ttxaTn te xi-n , p6 ra k6mo naq ' 1 xln nwa: 7n xin te
xin,minex:-7twaxin,minex:-7wa:b'j qla: x, nwa: 7n xin te chil e' 1 : j , nwa:Tn

tuTn xin, bli* ex._T tqa:7nan t-xu71. xin xin te qa: la, o : xe maj nwa:7n xln, b | 1x
te xin: nTokx xin trinwan qun i7yan, ntan xln twiT
ma ts' i : q'ana?- twatbral xi-n.
-aTi
Yeltsan tej tok xin te k'uts t-xt7 tsun
-Mint i7 -ts i t srin x in .
58 59

xin tui k'ul , Yd 3a:7tsan ktsazLa ti:7n tok tnl7yb'67n xln b'ixsan e: I tni7y xln

xin twa xin, huQ efi n17Y xin b'e: tal ' ti7j, ed nim pwers ta7 jil kfuts. Jte jif
k'uts jrink'a maj nwa:7n jil, b'ix jrink'a
t6ktsan taq' we TyaJ te xin ' oXLTtL tsun
x1n trTy ti7 ts' i : 1 , ya min ext7 tuTn xin ' maj min wa:7n j11, jrink'a maj nxiT ch'in

nx:-T tsun xin tL7 kyimna tx'yan min ext7 tch17 ji1, jOnk'a maj mlntiT tchiT ji1
nxL7, nuq ts'i:1
tuTn xin , kub I tsun xin tt7y tui kj o7n nxl7 tuTn jif. K5mo o
kyaj j i I tuj jun
ti7 ts'i:1, tL7 kytstaTL xja:l' taj tsun sb 'u7n tsi tsan qe xj a: 1 ,
xln exlT twa: 7n xin, p6ra minx ex:-7 tu7n tuTn dyos, ok jil shta:q, ti7 dyos, tej
xin. TuTntsan taq' weTyaJ tuTn xin bri-x tt7y dyos twits tx'otxr .

exiT tuTn xin, k'wa t-x,.7 twa: 7n xin Tej njyet dyos kyuTn b'iman b'ix ok
k I uts sht& I e ' , te j t-xt7 qa: net te k'uts :
tx'yan, kYimna tx'yan tui k'ul , k'wa t-xt7
tchi 7 o7n xin kyimna t6e : j , k'wStsan t-xt7 -aMn7a:L jun xja: I ma tif a?-
tloTn xin ts' i : I , nim iun k'yixk'aj b'ai -Mn7a:lwe xja:1 ma wil-tsitsan k,uts.
te xin. P6ra kfwa t-xi7 tqb , a7n k'uts :

Ma: xatsan tu: I tui tk'u7j xinj ' te : l- -Ma wil lu ma: : ch'in tkuTxL6Tna-tsitsan
k futs te qe xj a: I lepch ti7 dyos.
tsan tn17y tiTj qa ya7n swAba tbi : da kIuts
aLamS.i tui kya7 7 . Te xin extT tb ' i : san Nky6jtltsan k'uts tuj sb'u7n, tsitsan

tiTj ne : j I , te xin tui twits qa b' a7n qman dyos kyjulri:

tbi:da iif kruts. -Matsan ts ' ok tey shta: q' w17j , ye:.tsan
T6jxa tsunj tok tkyeTyan xin, I6jxatsan Ja7lawa nirqat ts'i:1 t-xi7 tlo7na, nfqat
61

mintiT twa: y, Stua q' i : i kwa :7La b ' ix Sttua


q' i : j m1 : n wa:7na-tsitsan dyos te k'uts '
Juztsan ky ia7 k'uts tui sb'u7na tsitsan
tyo: fii:li .

Jatsan te jxln xja: I tui twits bt a7n TYO: LJI : LJ KAB ' TL ALAMAJ ;

tbi: da kIuts, tej L-x17 tkyeTyan x1n kIuts tsitsan Fortunato pabl.o Mendoza
tuj kyaZ i nuq nt7y k'uts b'e : tal , min e : I tui 3nab lqoi 1981

tn1zy xin qa juTx tkyiwal tb1 : da kruts


tisanj te xin. Attsan juntl
tyo: tji: fj o kyaj tsitsan,
JuTtsan iun tb ' i 7nk, iuTtsan iun tpok- nim t-x:-7l-6n, flue ch'1n ne7 te j1u nya7n
b ' a: I , mintiT jun bi : da , nya7n kyiw twits kyqil tyo:lji:lj, q,etsan atx nlm kyey tuj

tx'otxr, jun n7e:lna aq'rintl kylw, kyqil kywits b I a7n tkurb' kyts I i :b I ana,.
aq ' 6nt I kyiw , kyqi I qo7 qu aq ' ana: I qu Alkye : j we na7n wuTn kxe7L nqb I a7rt JaT-

wa:7ltsan. l- awa .

Qatsan min xqu aq' andn, q,etsan ma qu At jun xja:l nb'1a7n b'incha:1 twits
tsa: j chiTl tui qa:q'an, mlay qu wa:7n' At tx'otX' , kub' b'inch5.n-ta mu; j , kub' b'1n-
majnTokqa:chantbi:dajuntlxja:l,juntl chSnta jb'a:1, kyq'iq' , xja:1 , kyaZ 7, mar,
alamSj mas b' a7n, ai iu7xa' K'6lal qn17y xjaw, e'i: j , che :7w, aLa:m|"7, krul, spl : kf.an
ti7i. brix kyqil tl jilal tkub' twits txteflr.
Te : Itsan e' i : j , tb' int kab' syent
63

jnab'q'i b'ix e j6rw me: lts'aj qe xja:1 ti7 taq 'ms6 j ,' kyqi 1 tb,f incha: b t an, xin twi ts
tx t otxr
b ' incha: I twlts tx' otxr dYos '
.

, , TuTn alky6 k'ab'6l. b' ix , tuTn .4,1.ky6 mi7n,


MintiT iun u: I tui kYk'u7i xja: I tuTn
ts'ajb '6n, tuTn alky6 b, a7n b I ix. tuTn al-
t-xL7 kyq ' o7n xj a: I iun ch6jb ' alta te
ky6 q,a7 kyqil eky5Lj tq'o7n,xi'n kye xja:.1.
b ' incha: I twits tx otx' , te dYos , tuj
r

Mj-n e:l b'a7n tuj kywits xja:1, at


kywits xja:l nuq o b'int nuq kyiuTwa'
xja:1 e:1 b'a7n tuj twlts b'ix at xja:l:
B'lxatjuntqiTYxja:1e:lYwinti7 ,

txt otx ' , min u: 1 tuj min e:l b'a7n tuj twits, b'1x t7y qe xja:l
b ' incha: 1 twits

kyk'u7j xja: 1 qa tuTn mu: j 17tsa qe xja: 1 , ti:b'aj.

qa tu7n jb'a:1, qa tuTn Q'i:i, qa tu7n B' 1x eky5rj tqb I a7n xin
tu7n m:-7n b 'aj
qya7n qwa, tu7n miTn b'aj qya7n qt36naq,
kyqi I tkub ' twits tx I otx I i Ttsa qe xj a: 1 '
Jax tten qa mintiT kYq' iq' qu kuTel tuTn m17n b'aj qya7n k'ul b' ix tuTn miTn
b' aj qya7n kyqi I taw6l tx t otX ' n tu7n
maqx6wt , b ' i-x qu ku7e I kyim , QO mint i 7 ml 7n

b ' aj 'yo7n nt7y aLam6,3 ekySrj tq' o7n xin


qb
jb'a:1, b'ix kYqil kab'tI ko:sa tkubl
twits txrotxr, min e:l kyn17y xja:l ti7j,
twits tx ' otx ' , kYqi f nT aib ' 6n '
k !wStsan te j kyjaw me:1ts'aj xja: I te
Titsan eb' 5j tsitsan ju7wa, b I ix ok
me: lts'aj qe xja: I b'Yo: I te b'incha:L, b 'yol te xin.
Te: ltsan tniTy xin ti7 j qa tuTn tkub'
tsitsan ju7wa, ne : j 1 ntTY xin Yo : lal
kye xja: I tuTn t1
qb ' 6lta
xin brix aqr xin e:wal tuj k'ul, tuj b'e,
kyuTya xj a: I ,
tuj q1o : lj , mintsan ekn6t na: j xin.
kte :7mala tk'uj la: j , bf ix ti kte :7mala
64 65

T6j tsan t-xt7 q' o : i tui nim b ' ixsan ok nTokxtl xin ,tuj tk'uT j waksh, nchi p6ntsan
b I yo : 1 ja7 ).a nxi 7t san qa : ne t te waksh :
kyipan xja:1 tuTn tknet xin tsitsan ju7wa.
Attsan iun mai ch'itq ttsyet xj-n, tkub' -aJe7y. mn7a:1 jun xja:l ma tila?-tsitsan
ju::nl tde:j nwa:7n ii1, nTokx te:wantl t-se: j waksh, nXiTtsan ttsaq',b I e7n ji1
ja7 La:
ti:b' xi-n tui tk'u7j i11 tuTn m17n kubl
xin, b ' i.san ex:-T qa: net te tde : j kyuTn -Min, mn7 a: lwa ma wil-tsitsrin jil-mlnti rwa
b'yo:l: tu:7ma1 wuTya-tsitsan waksh. Txukl ex qe
jun xj a: I ti f a?-tsitsan . b'yo:1,
-LMn7 a : 1 ma
NxiT tqbtaTntL tde: j: NT6tstltsan dyos tuj tk'u7j waksh ot
kubf xin tuTn che:7w b' ix okx wtan xin tuj
-Lu ma ts'okx tui nk'u7ia-tsitsan tde: j.
NTets jilpajtl xin twits tq'ab' tde:j, t-xew waksh, sqix xin Jun Aq'b'al .

lu: x te : chal tok JaT Iawa. Nky5"j tsan tq' o7n -Chj6nta tey-tsitsrin xinrrnin shix tqb,a7-
xin tde : j tui sb'u7n , tuTn of txl-7 tqb' a7n o&, b I ix ma chin meq' t tuTna-tsltsrin xin-

t'de:j, tsitsrin xin: 6jtsan tkyima tw17 me: s, tuj laq kuT6laxa
ten tchu71a, b' ix nya7n nim aq'rintl k'6ka1
-Matsan chix tqb a7na Ja71awa, mintsan we7
I

tey twa:y tuj tk'u7ja, kyqilattsan qunl-7yan tt77a, kye:ka kxeTliy twits tx'otx'-tsi_
wa:7na, b ' ix nfiqat ts ' ex xe:7ta o j tkyima, tsirn xin, nky6.jtltsan waksh tuj b,a7n.
b ' ix nim iqats k ' 6kal ti7 i a-tsitsrin xin.
X:-7na ext7 xin tuj b'e, tuj k'u1, tej

XiTnantsan extT xln , YZ chf itq ttsyet kyok no: j qe b'yo: 1 ti7 j xln nqa ta7 kab'

xin juntl mai, lu iun waksh tkrib'a, ja:7, lu jun ji1 chmeTy tkub' pe7n, nTokx
67

jritspa jtl dYos tui t-xi : k' i i I , bf i-x exiT ts ' a16, e3:, mo" chin tsa.:j qa:net-tsitsrin
xin.
qa:net te jil:
xja:1 ma tir a?-tsitsan -Ku:-tsltsrin qe jif .
-aMi:npa n7a:L iun
la Ma: t chr 1n tk'u7x16n xin te j tpon
t-se:j iil, tai tsun iif eb' int tyo: 767,7r-

jit, mix eb'i7na tuTn iil' nuq aq' i if


b'aj xj,n b'ix ex17 qa:,net k,ye ch'it:

tsuqate:I, brix etsa:i t6'iy Ltxa7n iiI -aMinpa nTazL jun xja:l ma kyila?-tsltsrin
qej xi-n jo:yal .
kuTmna, otsa:j tliTypan iif t-xi:k' ilt
kuTmna twits tx' otx' , nchik' a
ja: xtltsan -Mn7a: 1 qe ma qi I , j5.txa jna: b , txa kub 'nin
te j jun xja:1 -tsf alri, j ittxa nqu jtx'on
qman dYos, nknetl tsun xin
qe7ya, ya: I 1a7la lutl qo7 qe7ya nqu
-Qol, qol, Qol, qot-tsitsrin iif '
jtx'on juntl m1.ja, mn7a:l qe xja:l o qil-
NxiTtsan tqb I aTntL iil ' nkyrljtltsan
tsitsrin qe ji1.
miTsh tui sb'u7n tsitsfin xin:
nuq ku76l t6na tsu- Nchl ky6jtltsan ch'it tuj jun b,a7n
-Nrinka b'int ttxaZna,
yo:1 tuTn qman dyos, tsitsrjn xin:
qate : I twits, qi : tan qe t-xi : k' a tuTna-
tsitsrin xin ozkxsan tkyaj l6n mt7 shi ' -Yeltsan kyey ch' it mi Tnt san chl aq' ana: na
jats chi wa:7lay ti7 ta: q' an qe nkrwa: l-
T-xiTtsan oq xin tuj krul' tuj kjoTn'
chrit tsltsfn xin-nuq chi ku76l te7na b ' i: tsai
naqch b'e, tei tok no:j kab' iil ne7
xin twits tx I otX ' , ixiTn twa: y, a: I k ' 6ka1
twits xin, nchi o7q iil ' nxiT tqb'a7n
mn7

ten ti7 j a-.


kye jir:
kyqb' aTna qa ma chin kuTxk'a Brix ja:x JaTlawa nuq nb'i:tsan ch'it,
-Mi 7n chi x
69

mintiTtkyajla:lta7ch'it,qla:xkano:7q xln, 'te j ttsa: j tkye Tyan ju : : nl iqal e7y

ch'it n b' ix no:7q ch' it te qunl-7yan, b' a7n twlts kya77. Ntsa:j xumumu:n jil tiTj jnl

tbi:dachtit,mlnokch'ltshta:q'tL7 lbraj ntsyet ji1, tuTn jll, nt7y ti,qatl


qman dYos.
j11, o:san sh6kpaj jit tb'aj tuj,ttsi iqal
JuTylatsan eb'5j te xin kyuTya qe ala- e7y .

maj, &t ka alam5j ok sht&iQ', b'ix at aLa- Nkyrljtsan tq'o7n xin ja iqat e7y tuj
bt a7n yo: I , nkyaj tkyiwl a7n xin tsits0n
maj min ok shta: q' .
Te : ltsan oq xin tui ktul , nim q' i : i xin:

e:wan xi-n tjuna:1 xin tui krul , t6itsan -Chjo: nte tey ma chin tkoTla, ffiinti7 k'ix-
tpon knet xin kyuTn qe b'yo: I, kyuTn qe k'aj k'i7yalay, pu:ra e7y tchi7y kxeT1
q.a7 xja:1, Ya mintiT ia:7 6ka e:wan xin' bf ix ch'it tch:-7y-tsitsrin xin.

ch'itqtsan ttsyet xin , Yd mint17 7a:7 6ka YaI tsunj ji1 lb'aj nkyaj tsu::nl tuj
tklon ti : b ' xin oTkx nj axtl xin twiT iun sb'u7n JaT lawa tsitsrin xln:
tse:7, ma ti: j iun tse:7 ejSx xin tiTi ' -Yeltsan tey lb'aj nuq kxe71 tqi: tana
ma: tuj twiT i6txa ten xin te ko:Ib'al t1b' ttso :7na twits tx I otx ' , nuq kr e : wala
xin. O: san chi ska: tan qe b' iman tuTn kywits qe nkrwa: 1 , miTn ts '6ka wnaq tuj

chjex ti7i xin, mix e j6xa qe ti-7i xin ' kywits xja: l-tsitsrin xin ju7wa.
Nkub'tsan me: lts'aj b'iman te lb'aj ' T6jtsan tiTy tt:7 iqal e7y ja jil 1b,aj
njax jilil1:nt1 jir ti7 tse:7 tuTntSan txo:Tl-antsan ekyAj tx'utj tt3:-7y jiI twits

tkuTts dyos twiT tse:7, ya tuTn ttsyet txfotX' , njSwtsan me : lts'aj ttS t7y j f1
70

te lb'aj , iv7tsan ky ja7 its' j lb'aj twits


txtotxfa.
JuTylat san eb ' 6j twi ts tx ' otx ' ne : j I
tsitsan ju7wa.

.l

You might also like