You are on page 1of 7

Mito 1: ALLQAMARIMAN TUKUQ

WAYNAMANTA

Ancha unay pachapiraqsi, Mariano sutiyuq


Su nombre es mariano, un día estaba sentado
wayna tayta mamantin huk urqupi tiyakusqa.
con su papá y mama en el cerro. Después, este
Hinaspas, kay waynaqa huk p’unchaw
niño un día después de dormir agarro el agua y
p’uyñuchantin unu aysamuq pukyuta risqa.
luego se fue.
Kutimuchkaptinñas pichus qatipamusqanta

watupakusqa. Mariano qhipanta qhawariptinqa Al volver luego de que le siguieran todos.

huk ancha sumaq sipas warmis qhipanpi Mariano miro un día a todas las señoritas

kachkasqa. Waynaqa, mancharisqallañas hermosas que estaban ahí.

tunkiykachaspa tapusqa: ¿Pim…pim kanki? –


La mujer le pregunto quién era: pásame el agua,
nispa. Warmitaqsi tapusqan kutichinantaqa
no seas así – le dijo.
aswan kayhinata mañakusqa: Unuykita
Mariano lleva el agua y les pasa.
haywariway, amahina kaychu – nispa.

Marianuqa unu apasqan p’uyñutas utqaylla Las señoritas le dicen pásame el agua: “que

haywariykusqa. Sipasñataqsi unu quieres, préstame, yo quiero” le dijo.

haywarisqanmanta kayhinata nisqa: “ima


Su hermano dijo: hoy día las señoritas nos
munasqaykitapas mañakuway, ñuqa
prestaran “. Lo que sea te daré, después de esto
munasqaykita qusqayki”, nispa. Waynaqa,
me prestaras. Le dijo la señorita.
utqaysi rimarisqa: “kunanmanta warmiy

kanaykita Añuqa mañarikuyki”, nispa. Imatapas

qusqayki, ichaqa chay mañawasqaykitaqa

manapunim quykimanchu, nispas sipasqa nisqa.


MITO 2 :

Chaymanta riki chay intiwan yakumamawan De pronto llega un instante, no, en que inti y

chinka chinkapi. Chinkakuqkuya puqllaqku yakumama a escondidas, a escondidas

sapakuti. Chaymantas tapukun apunchis, riki? caminaban. Jugando se perdían cada vez de

Apu cuntiti viracucha nin:maytataq rinkuri repente nuestro dios se pregunta ¿no? Apu

wawaykunari? Chayllamas riki, wawankuna cuntiri viraqucha dijo: a donde fueron mis hijos?

ripusqa. Chay chaypi kasqaku paykuna Y entonces, no, los hijos se habían ido. Y así

sapallanku imalla chinkapi. estaban ellos, siempre los dos juntos se perdían.

Chayllama nisqa: “mana, mana, chaychu Y entonces dijo: “no, no , eso no es bueno. Ya,

allin.ñuqaqa chayma kaqtinkichisqa manan que ustedes estuvieron juntos, no es bueno, yo,

allintachu ñuqa ñuqa kaykuwanchu. Entonces yo no estoy de acuerdo. Entonces tú, inti: no

qantaqa inti: mana munanichu ususiwan quiero que estés con la hija, porque la hija es tu

kanaykita ima naqtin ususiqa panayki. hermana. Y asi no la quería nuestro señor: con la

Chayllamas manan munasqachu apunchis: hermana. Hermana y hermano no deben de vivir

panawan. Pana turawan tiananta. Chaysis intita juntos. Eso le dijo a inti: “si eres asi, voy a llevarte

nisqa: “chaynataq kanki chayqa apapusayki lejos”. Rspondio inti: “papa, no me lleves.quiero

karuman” chaysi inti nisqa: “taytay ama vivir con yakumama.” Y asi sin quererlo de

apawaychu munani yakumamawan tiayta”. ninguna manera, apu cuntiti virakucha dijo: “no.

Chaysi mana mana munaspa apu cuntiti Tengo que llevarte” y entonces le llevo a inti a un

viracuchaqa nisqa: “manan apapusayki” lugar muy lejos, para que yakumama no le

chayllamas karu llaqtata apapusqan intiman. pudiera ver.

Mana yakumamaq rikunampaq.


MITO 3: SIRENAS

Sirinaqa saqran, chymi qharikunataqa, Las sirenas son la tentación y hacen que los

challwayllaman, challwa mihuyllaman richin. hombres se desesperen por querer ir a pescar y

Wakin qharikunawanqa allin, munay sunqun kaq por comer pescado. Aun así, las sirenas son

kasqaku. Musquyninkupi sirinawan rimanku, buenas con algunos varones con buen corazón.

aikunku chayta. Achaqa paqaristin Las sirenas aparecen en su sueño y hablan y se

rikch’arispankuqa manaya yuyakunkuchu ríen con ellos. Pero al día siguiente, cuando

imamantas rimaranchu chaytaqa. Challway despiertan, no se acuerdan de que hablaron y les

yuyayllan paykunamanqa haykun, rinkupuni dan muchas ganas de ir a pescar, y cuando van,

chaytaqmi ashkha challwatapuni challwamunku. de verdad sacan harto pescado.

Uywa ch’uyay rurananpaq, paqucha Cuando degollaba una alpaca para el chuyay de

ñak’asqampa qhaqllinninkunantas kuka sus animales, le ofrecía a la sirena de la laguna

k’intuchawan wataspan, quchapi sirinapaq de los huesoso de la mandíbula para la sirena son

haywarikun. Chaytan rurasqa uywachankunaq como charango “por lo que te echas eso, te lo

mirananpaq. Chay qhaqllinkuasya sirinaman multiplica los animales decía este señor.

haywarikuqtiykiya uywaykikuna sumaqta

mirapusunki. Chaymantan chay runa willakun.


LEYENDA1:MANA UYARIKUQ

WARMAKUNAMANTA

Kaymi iskay wawayuq warmimanta ancha llaki


llamk’aq kasqanraykus, chikanta awayruspa
willakuy kachkan: huk karu llaqtapis kay
puñurqapun. Chayhinatas as asta awayruspa
warmiqa wawakunantin tiyakusqa. Kuraq
wakmanta puñuykullantaq. Hinapis p’istuna
wawanpa sutinsi Qalaku kasqa, sullk’a wawantaq
awaytaqa tutataña tukusqa. Tukurquspa puñuna
Kiriku sutiyuq kasqa. Ichaqa paykunaqa manas
wasita yaykuptinqa, mamansi pampapi wañusqa
ima ruraytapas munaqchu kasqaku. P’unchaw
kumparayachkasqa. Chayta rikuspas Kirikuqa
p’unchawsi, puñuspalla utaq purikuspa kaq
qapariyukusqa. Kirikuqa khuyayllatañas
kasqaku. Chaysi mamanqa sapallan imaymanata
mamanpa qayllanpi tiyaykuspa waqaykusqa.
ruraq kasqa. Ichaqa, huk p’unchawsi nisu
Chaysi awasqan p’istunawan p’isturqukuspa
llamk’asqanwan anchatapuni unquspa puñunapi
mamanpa qayllanpi sayk’usqa puñurqapusqa.
kumparayapusqa. Chayhina unqusqa kaspansi
Chayllamansi Qalakuñataq wasinman chayapun.
wawankuna llamk’anankupaqñataq kamachisqa.
Hinaspas, wawqintaqa mamanpa qayllanpi
Chakrata rispa papata allarqamuy, nispas
puñuchkapta tarimun. Mamanta
Qalakuta kamachisqa. Kirikutataq kayhinata
qhawaykuptinqa wañusqañas kapusqa. Chaysi
nisqa: “p’istukuna awasqaytam mana
paypas khuyayllataña waqaykullasqataq. Chay
tukuniraqchu. Chay awayta qam tukurqapuy”,
allin warmi wañusqanta rikuspas Tayta Intiqa
nispa. Chayhinaqa, Qalakus chackrata papa allaq
phiñasqallaña warmakunata nisqa: “nisuta
siqaykun. Ichaqa manas papata allanchu,
llamk’aspa unqusqanwanmi mamaykichik
aswansi urqu wichaykunapi purikun.
wañun.Mana yanapasqaykichikmi qamkunapa
Kirikuñataqsi mamanpa mana tukusqan p’istuna
huchaykichik”, nispa.
awayta qallarin. Ichaqa Kirikuqa mana hina
LEYENDA 2: APASANKAPA Q’ISAN

Wakin llaqtapi runakunapaqqa apasankapa

llikanqa kay watapi imaynas para kanqa chaytas

willakun. Chaysi, chakra llamk’ay

qallarinankupaqqa, apasankapa llikantaraq

ñawpaqta qhawanku. Hatun pipu llikata

apasanka awaptinqa, kay watapiqa achkan para

kanqa, nispam ninku. Chaysi, pipu awasqa llika

kaptinqa, qhatakunapi aswantaqa tarpunku,

wachukunatapas sayanpamanta ruranku,

paramuptin lluqlla urayllaman

phawaykunanpaq. Hinallataqsi, chay pipu

aswasqa llikapi q’upachakuna rumichakunapas

kaptinqa, kunan wataqa achkatañataq

chikchinqa. Ichaqa, chaka chakallatachus

huch’uy llikachata apasanka awarqun chayqa,

kunan wataqa pisillatam paranqa, nispañataq

rimanku. Chayhina chaka chakalla llika kaptinqa,

pampakunapiñataqsi aswanta tarpunku.

Pisillatataq kunan wataqa paramunqa chayqa,

manam ancha lluqlla kanqachu, nispa.


LEYENDA 3: SAYASPALLA PAMPAMAN CHAYAQ

Misiqa chakinpallamantapunis pampaman

chayan. ¿Imarayku? Misipa wasa tullunsi

hank’uhina ñapuyukuqlla. Hinallataqsi, rikra

tulluchan mana kanchu. ¿Imataq rikra

tulluri? Wakin uywakunapiqa qhasqumanta

rikrakamam chakasqa tullu kan. Chaytan

rikra tullu ninchik. Hinaqa, wasa tullun

ñapuyukuqlla kaptin, rikra tullunpas mana

kaptin ima, misiqa kurkun t’ikrayta

atirqullan. Chaykunaraykus,

wasanpamantaña urmaykamuchkan

chaypas, misiqa tawa chakilla pampaman

chayan. Hinallataqsi, misipa chaki

pampankunaqa ñapuyukullan. Chaysi,

chakinpamanta urmaykuspaqa,

sumaqchallata pampaman chayan.

Chayhinas, hanaqmanta misi

urmaykamuspaqa chakinpallamanta

pampaman chayamun. Chaysi, misiqa achka

kawsayniyuqmi, nispa ninku.


VOCABULARIO: MOSOQRIMAYKUNA

You might also like