Professional Documents
Culture Documents
Berdasarkan hasil topografi, beda tinggi dari pump station ke elevasi inlet (top bellmouth) IPA
Titab Atas hanya sebesar 86m, maka head yang digunakan saat operasi akan dibawah 200m. Saat
operasi, untuk mencapai head yang dibawah spesifikasi awal, akan dilakukan pengaturan rpm
sesuai dengan grafik pompa sebagai berikut.
Dari grafik diatas, maka dalam operasi pompa 165 l/s akan digunakan grafik pompa dengan 1250
RPM dan head pump 135m. Selanjutnya data pompa ini yang digunakan sebagai input analisis
transient untuk mengetahui besaran tekanan akibat water hammer yang terjadi. Berikut adalah
input simulasi yang digunakan.
1.1.1.1 Profil jalur pipa
Profil jalur pipa yang digunakan berdasarkan hasil pengukuran topografi. Jalur pipa telah
memperhitungkan posisi bend dan memperhitungkan kehilangan tekanan minor (minor loss)
akibat aksesoris yang ada. Berikut adalah jalur pipa yang digunakan sebagai input simulasi.
1
Gambar 2 Denah jalur pipa transmisi ke IPA Titab Atas
2
1.1.1.3 Rencana penempatan air valve
Air valve akan dipasang 6 (enam) buah yang bertujuan untuk mengeluarkan udara yang
terperangkap di dalam jaringan pipa. Penempatan air valve berdasarkan syarat pada SNI
7509:2011 tentang “Tata cara perencanaan teknik jaringan distribusi dan unit pelayanan sistem
penyediaan air minum”. Dalam SNI disebutkan katup udara (air valve) ditempatkan pada:
1. Titik-titik tertinggi (high point) sepanjang pipa transmisi
2. Jembatan pipa
3. Jalur lurus setiap jarak tertentu (750 m - 1000 m)
Berdasarkan syarat diatas, maka air valve akan ditempatkan pada posisi sesuai dengan gambar
berikut.
3
1.1.1.4 Rencana proteksi water hammer
Rencana proteksi water hammer pada jalur transmisi adalah dengan memasang 2 (dua) buah
Hydrofur (Hydropneumatic Tank) dan telah terpasang check valve (PN 16) untuk melindungi
pompa dari water hammer. Data hidrofor yang digunakan adalah sebagai berikut:
Tabel 2 Data spesifikasi Hidrofor (Hydropnematic Tank)
No Parameter Nilai Satuan
1 Tipe Vented
2 Pressure nominal 25 bar
3 Volume 10000 Liter
Berikut adalah konfigurasi rencana proteksi terhadap water hammer jaringan transmisi IPA
Titab Atas.
Gambar 6 Skema dan input proteksi water hammer pada transient analysis IPA Titab Atas
4
Berikut adalah tekanan pada masing-masing junction hasil analisis transient jaringan transmisi
Titab Atas.
Tabel 3 Tekanan pada masing-masing junction Titab Atas
Elevation Head (Maximum, Head (Minimum, Pressure (Maximum, Pressure (Minimum,
Label
(m) Transient) (m) Transient) (m) Transient) (bars) Transient) (bars)
J-1 96.65 221.46 135.73 12.21 3.82
J-2 96.45 226.36 136.08 12.71 3.88
J-2A 96.60 226.74 135.78 12.74 3.83
J-2B 96.76 226.83 134.52 12.73 3.70
J-3 95.92 226.64 136.37 12.79 3.96
J-4 95.98 225.86 136.99 12.71 4.01
J-5 95.96 225.56 137.30 12.68 4.05
J-6 96.53 225.39 137.61 12.61 4.02
J-7 97.38 225.00 137.92 12.49 3.97
J-8 99.60 225.36 138.22 12.31 3.78
J-9 102.18 225.07 138.52 12.03 3.56
J-10 107.54 224.19 138.83 11.42 3.06
J-11 111.22 224.56 139.14 11.09 2.73
J-12 114.87 223.38 139.45 10.62 2.41
J-13 116.33 222.92 139.78 10.43 2.30
J-14 117.78 222.51 140.10 10.25 2.18
J-15 119.45 222.46 140.43 10.08 2.05
J-16 121.28 223.00 140.75 9.96 1.91
J-17 123.87 221.66 141.08 9.57 1.68
J-18 129.58 221.88 141.40 9.03 1.16
J-19 132.03 220.94 141.73 8.70 0.95
J-20 134.40 221.48 142.02 8.52 0.75
J-21 139.58 221.13 142.33 7.98 0.27
J-22 144.24 221.16 142.64 7.53 -0.16
J-23 147.10 221.35 142.95 7.27 -0.41
J-24 148.02 221.19 143.28 7.16 -0.46
J-25 149.01 220.37 143.60 6.98 -0.53
J-26 150.31 220.31 143.94 6.85 -0.62
J-27 150.41 220.36 144.29 6.85 -0.60
J-28 149.76 220.25 144.65 6.90 -0.50
J-29 149.03 220.23 145.01 6.97 -0.39
J-30 149.61 220.12 145.39 6.90 -0.41
J-31 150.11 220.09 145.79 6.85 -0.42
J-32 150.84 220.06 146.16 6.77 -0.46
J-33 151.21 220.03 146.56 6.74 -0.46
J-34 151.66 219.99 146.93 6.69 -0.46
J-35 152.31 219.96 147.24 6.62 -0.50
J-36 152.82 219.92 145.51 6.57 -0.72
J-37 152.41 219.89 145.13 6.60 -0.71
J-38 151.26 219.86 145.13 6.71 -0.60
J-39 149.92 219.83 145.41 6.84 -0.44
J-40 148.27 219.80 145.42 7.00 -0.28
J-41 146.74 219.77 145.42 7.15 -0.13
J-42 144.52 219.73 145.40 7.36 0.09
J-43 142.64 219.69 145.39 7.54 0.27
J-44 141.82 219.67 145.45 7.62 0.35
J-45 140.09 219.60 145.44 7.78 0.52
J-46 140.12 219.57 145.47 7.78 0.52
J-47 142.17 219.53 145.23 7.57 0.30
J-48 141.58 219.50 145.00 7.63 0.34
J-49 143.67 219.47 144.78 7.42 0.11
J-50 142.09 219.44 144.55 7.57 0.24
J-51 142.16 219.40 144.33 7.56 0.21
J-52 143.29 219.38 144.11 7.45 0.08
5
Elevation Head (Maximum, Head (Minimum, Pressure (Maximum, Pressure (Minimum,
Label
(m) Transient) (m) Transient) (m) Transient) (bars) Transient) (bars)
J-53 141.14 219.34 143.88 7.65 0.27
J-54 140.36 219.31 143.66 7.73 0.32
J-55 139.12 219.27 143.43 7.84 0.42
J-56 136.67 219.20 143.21 8.08 0.64
J-57 136.17 219.19 143.00 8.13 0.67
J-58 135.62 219.18 142.96 8.18 0.72
J-59 132.37 219.14 143.18 8.49 1.06
J-60 130.13 219.12 143.39 8.71 1.30
J-61 127.25 219.08 143.60 8.99 1.60
J-62 125.64 219.05 143.81 9.14 1.78
J-63 122.46 219.01 144.02 9.45 2.11
J-64 118.11 218.98 144.22 9.87 2.56
J-65 115.48 218.95 144.43 10.13 2.83
J-66 112.81 218.91 144.63 10.38 3.11
J-67 112.65 218.89 144.84 10.40 3.15
J-68 112.88 218.84 145.04 10.37 3.15
J-69 114.02 218.81 145.24 10.26 3.06
J-70 117.34 218.78 145.44 9.93 2.75
J-71 120.67 218.76 145.64 9.60 2.44
J-72 124.85 218.72 145.84 9.19 2.05
J-73 127.56 218.69 145.88 8.92 1.79
J-74 130.85 218.65 146.00 8.59 1.48
J-75 132.07 218.63 146.46 8.47 1.41
J-76 134.77 218.60 146.73 8.20 1.17
J-77 137.32 218.57 146.74 7.95 0.92
J-78 138.49 218.55 146.80 7.84 0.81
J-79 140.58 218.52 146.86 7.63 0.61
J-80 143.15 218.49 146.86 7.37 0.36
J-81 144.55 218.48 146.94 7.24 0.23
J-82 148.72 218.44 146.96 6.82 -0.17
J-83 148.08 218.41 146.94 6.88 -0.11
J-84 148.25 218.37 146.85 6.86 -0.14
J-86 148.25 218.23 147.56 6.85 -0.07
J-87 147.69 218.19 146.61 6.90 -0.11
J-88 147.17 218.15 145.71 6.95 -0.14
J-89 146.61 218.06 145.73 6.99 -0.09
J-90 146.13 218.03 146.00 7.04 -0.01
J-91 145.46 217.98 146.08 7.10 0.06
J-92 144.99 217.94 146.27 7.14 0.13
J-93 145.05 217.90 146.74 7.13 0.17
J-94 145.35 217.87 147.00 7.10 0.16
J-95 146.26 217.83 146.91 7.00 0.06
J-96 147.48 217.79 146.72 6.88 -0.07
J-97 147.76 217.76 146.87 6.85 -0.09
J-98 147.98 217.74 147.67 6.83 -0.03
J-99 148.68 217.69 147.85 6.75 -0.08
J-100 148.98 217.65 147.92 6.72 -0.10
J-101 149.01 217.61 147.97 6.71 -0.10
J-102 149.12 217.56 148.16 6.70 -0.09
J-104 149.48 217.43 147.20 6.65 -0.22
J-105 149.25 217.37 144.62 6.67 -0.45
J-106 146.29 217.29 144.91 6.95 -0.13
J-107 144.80 217.24 145.18 7.09 0.04
J-108 143.77 217.18 145.20 7.19 0.14
J-109 143.27 217.12 145.34 7.23 0.20
J-110 142.73 217.07 145.86 7.28 0.31
J-111 142.85 217.01 146.44 7.26 0.35
6
Elevation Head (Maximum, Head (Minimum, Pressure (Maximum, Pressure (Minimum,
Label
(m) Transient) (m) Transient) (m) Transient) (bars) Transient) (bars)
J-112 142.88 216.96 146.45 7.25 0.35
J-113 142.43 216.90 146.22 7.29 0.37
J-114 142.96 216.83 146.17 7.23 0.31
J-115 143.37 216.78 146.85 7.18 0.34
J-116 143.31 216.72 147.57 7.18 0.42
J-117 143.24 216.69 147.60 7.19 0.43
J-118 142.93 216.60 147.64 7.21 0.46
J-119 142.70 216.56 147.67 7.23 0.49
J-120 142.34 216.49 147.75 7.26 0.53
J-121 141.66 216.43 147.74 7.32 0.60
J-122 141.50 216.39 147.77 7.33 0.61
J-123 141.15 216.36 147.80 7.36 0.65
J-124 140.80 216.33 147.83 7.39 0.69
J-125 140.43 216.30 147.86 7.42 0.73
J-126 139.55 216.23 147.89 7.50 0.82
J-127 138.82 216.15 147.92 7.57 0.89
J-128 137.96 216.09 147.94 7.65 0.98
J-129 136.90 216.02 147.97 7.74 1.08
J-130 135.96 215.97 148.00 7.83 1.18
J-131 134.48 215.89 148.00 7.97 1.32
J-132 135.53 215.84 148.00 7.86 1.22
J-133 135.56 215.82 147.97 7.86 1.21
J-134 136.09 215.78 147.93 7.80 1.16
J-135 135.69 215.71 147.88 7.83 1.19
J-136 135.08 215.59 147.82 7.88 1.25
J-137 132.65 215.49 147.75 8.11 1.48
J-138 132.53 215.41 147.69 8.11 1.48
J-139 131.75 215.29 147.58 8.18 1.55
J-140 131.05 215.22 147.59 8.24 1.62
J-141 131.08 215.08 147.61 8.22 1.62
J-142 128.94 215.01 147.61 8.42 1.83
J-143 127.75 214.94 147.60 8.53 1.94
J-144 126.66 214.88 147.59 8.63 2.05
J-145 125.08 214.81 147.56 8.78 2.20
J-146 123.24 214.77 147.65 8.96 2.39
J-147 121.00 214.75 147.83 9.18 2.63
J-148 119.43 214.71 148.00 9.32 2.80
J-149 118.32 214.67 148.17 9.43 2.92
J-150 115.46 214.62 148.35 9.71 3.22
J-151 113.83 214.61 148.43 9.86 3.39
J-152 112.87 214.59 148.42 9.96 3.48
J-153 109.48 214.56 148.44 10.28 3.81
J-154 107.71 214.54 148.46 10.46 3.99
J-155 106.21 214.51 148.48 10.60 4.14
J-156 104.64 214.49 148.49 10.75 4.29
J-157 101.30 214.44 148.49 11.07 4.62
J-158 98.84 214.42 148.48 11.31 4.86
J-159 96.71 214.39 148.49 11.52 5.07
J-160 96.16 214.38 148.66 11.57 5.14
J-161 95.46 214.34 148.83 11.64 5.22
J-162 95.05 214.33 149.01 11.67 5.28
J-163 92.46 214.26 149.12 11.92 5.55
J-164 91.28 214.21 149.26 12.03 5.67
J-165 89.27 214.17 149.38 12.22 5.88
J-166 87.66 214.13 149.45 12.38 6.05
J-167 86.24 214.08 149.57 12.51 6.20
J-168 83.25 214.03 149.72 12.80 6.51
7
Elevation Head (Maximum, Head (Minimum, Pressure (Maximum, Pressure (Minimum,
Label
(m) Transient) (m) Transient) (m) Transient) (bars) Transient) (bars)
J-169 80.30 213.97 149.90 13.08 6.81
J-170 75.51 213.92 150.10 13.55 7.30
J-171 71.52 213.87 150.29 13.93 7.71
J-172 68.95 213.84 150.50 14.18 7.98
J-173 65.46 213.77 150.72 14.52 8.34
J-174 64.94 213.74 151.15 14.56 8.44
J-175 64.48 213.87 151.34 14.62 8.50
J-176 63.75 214.09 151.53 14.71 8.59
J-177 62.20 214.28 151.72 14.88 8.76
J-178 61.06 214.45 151.92 15.01 8.89
J-179 60.51 214.61 152.11 15.08 8.96
J-180 60.58 214.75 152.48 15.09 8.99
J-181 60.58 214.77 152.63 15.09 9.01
J-182 59.92 214.73 152.79 15.15 9.09
J-183 62.18 214.70 152.94 14.93 8.88
J-184 63.50 214.79 153.10 14.81 8.77
J-185 67.31 214.81 153.26 14.44 8.41
J-186 69.81 214.79 153.42 14.19 8.18
J-187 71.69 214.76 153.58 14.00 8.01
J-188 73.27 214.68 153.74 13.84 7.88
J-189 75.21 214.59 153.90 13.64 7.70
J-190 76.52 214.54 154.06 13.51 7.59
J-191 78.88 214.49 154.23 13.27 7.37
J-192 80.39 214.45 154.39 13.12 7.24
J-193 83.01 214.41 154.55 12.86 7.00
J-194 87.67 214.34 154.73 12.40 6.56
J-195 89.25 214.19 154.89 12.23 6.42
J-196 92.12 213.93 155.06 11.92 6.16
J-197 93.09 213.65 155.23 11.80 6.08
J-198 94.76 213.27 155.40 11.60 5.93
J-199 97.44 213.01 155.57 11.31 5.69
J-200 100.58 212.96 155.75 11.00 5.40
J-201 103.29 212.89 155.92 10.73 5.15
J-202 104.78 213.16 156.10 10.61 5.02
J-203 105.55 213.39 156.28 10.55 4.96
J-204 106.49 213.61 156.46 10.48 4.89
J-205 106.77 213.82 156.09 10.48 4.83
J-206 107.13 214.01 155.72 10.46 4.76
J-207 108.04 214.18 155.35 10.39 4.63
J-208 109.04 214.32 155.01 10.30 4.50
J-209 109.64 214.41 154.69 10.25 4.41
J-210 109.92 214.43 154.40 10.23 4.35
J-211 110.56 214.41 153.92 10.16 4.24
J-212 111.40 214.37 153.37 10.08 4.11
J-213 112.48 214.25 152.71 9.96 3.94
J-214 112.41 214.05 152.18 9.95 3.89
J-216 112.16 213.48 151.29 9.92 3.83
J-218 112.41 213.10 150.92 9.85 3.77
J-219 112.73 212.71 150.54 9.79 3.70
J-220 112.97 212.45 150.22 9.74 3.65
J-221 113.35 212.32 149.97 9.69 3.58
J-222 113.55 212.13 149.78 9.65 3.55
J-223 113.88 211.88 149.66 9.59 3.50
J-224 114.13 211.81 149.47 9.56 3.46
J-225 114.53 211.75 149.27 9.51 3.40
J-226 115.02 211.65 149.13 9.46 3.34
J-227 115.87 211.56 149.04 9.37 3.25
8
Elevation Head (Maximum, Head (Minimum, Pressure (Maximum, Pressure (Minimum,
Label
(m) Transient) (m) Transient) (m) Transient) (bars) Transient) (bars)
J-228 116.83 211.57 148.97 9.27 3.15
J-229 117.89 211.59 148.94 9.17 3.04
J-230 118.61 211.49 148.96 9.09 2.97
J-231 119.61 211.40 149.00 8.98 2.88
J-232 120.65 211.28 149.10 8.87 2.78
J-233 121.57 211.10 149.43 8.76 2.73
J-234 122.57 210.97 149.62 8.65 2.65
J-235 123.86 210.79 150.06 8.51 2.56
J-236 124.69 210.66 150.13 8.41 2.49
J-237 125.37 210.53 150.08 8.33 2.42
J-238 126.07 210.34 149.99 8.25 2.34
J-239 126.84 210.15 150.04 8.15 2.27
J-240 128.48 209.93 150.19 7.97 2.12
J-241 129.22 209.80 150.30 7.89 2.06
J-242 130.02 209.66 150.42 7.79 2.00
J-243 130.56 209.54 150.56 7.73 1.96
J-244 131.05 209.34 150.88 7.66 1.94
J-245 131.57 209.15 151.17 7.59 1.92
J-246 132.54 208.96 151.49 7.48 1.85
J-247 133.17 208.83 151.65 7.40 1.81
J-249 133.98 208.60 152.01 7.30 1.76
J-250 134.05 208.50 152.20 7.29 1.78
J-251 134.22 208.40 152.42 7.26 1.78
J-252 134.74 208.30 152.64 7.20 1.75
J-253 135.26 208.19 152.88 7.14 1.72
J-254 135.81 208.09 153.13 7.07 1.69
J-255 137.42 207.96 153.38 6.90 1.56
J-256 138.65 207.86 153.64 6.77 1.47
J-257 140.11 207.72 153.92 6.62 1.35
J-258 141.35 207.60 154.23 6.48 1.26
J-259 142.48 207.48 154.54 6.36 1.18
J-260 143.88 207.28 155.17 6.20 1.11
J-261 144.78 207.15 155.52 6.10 1.05
J-262 145.44 207.05 155.89 6.03 1.02
J-263 146.25 206.94 156.30 5.94 0.98
J-264 147.34 206.82 156.72 5.82 0.92
J-265 148.05 206.70 157.14 5.74 0.89
J-266 148.70 206.60 157.43 5.67 0.85
J-267 149.53 206.51 157.65 5.58 0.79
J-268 150.24 206.43 157.88 5.50 0.75
J-269 151.04 206.35 158.30 5.41 0.71
J-270 152.27 206.24 158.82 5.28 0.64
J-271 153.27 206.15 159.33 5.18 0.59
J-272 154.38 206.07 159.82 5.06 0.53
J-273 155.95 205.94 160.29 4.89 0.42
J-274 157.19 205.83 160.80 4.76 0.35
J-275 158.11 205.74 161.34 4.66 0.32
J-276 159.62 205.62 161.96 4.50 0.23
J-277 160.49 205.54 162.48 4.41 0.19
J-278 161.34 205.45 163.10 4.32 0.17
J-279 162.67 205.34 163.57 4.18 0.09
J-280 163.61 205.25 164.15 4.08 0.05
J-281 165.03 205.13 164.46 3.92 -0.06
J-282 166.91 204.97 165.09 3.72 -0.18
J-283 168.13 205.68 165.27 3.67 -0.28
J-284 168.48 206.76 165.68 3.75 -0.27
J-285 168.72 207.00 166.09 3.75 -0.26
9
Elevation Head (Maximum, Head (Minimum, Pressure (Maximum, Pressure (Minimum,
Label
(m) Transient) (m) Transient) (m) Transient) (bars) Transient) (bars)
J-286 169.06 206.77 166.93 3.69 -0.21
J-287 169.39 206.68 167.25 3.65 -0.21
J-288 170.04 207.38 167.48 3.65 -0.25
J-289 170.20 208.62 168.11 3.76 -0.20
J-290 171.02 208.94 168.43 3.71 -0.25
J-291 171.51 209.52 168.70 3.72 -0.27
J-292 172.66 210.12 169.02 3.67 -0.36
J-293 173.47 206.29 169.56 3.21 -0.38
J-296 183.47 203.83 173.47 1.99 -0.98
Gambar 8 Tekanan maksimum saat water hammer pipa transmisi ke IPA Titab Atas
Berdasarkan hasil analisis, tekanan maksimum saat water hammer terjadi di area sekitar
pompa dan rencana jembatan pipa. Tekanan maksimum sekitar area pompa sebesar 12.79 bar,
sedangkan pada rencana jembatan sebesar 15.15 bar.
10
1.1.2.2 Hasil analisis rencana proteksi water hammer
Rencana proteksi water hammer yang akan dibangun adalah dengan memasang 2 (dua) buah
hidrofor dengan kapasitas 10,000L dengan PN 25 bar yang dilengkapi dengan air valve, sedangkan
sebelum ke pompa telah terpasang check valve dengan PN 16 bar seperti pada Gambar 6 diatas.
Berikut adalah perbandingan transient analysis untuk kondisi tanpa proteksi dan dengan proteksi
untuk mengetahui efektifitas hidrofor dan keperluan tekanan (pressure nominal) pada aksesoris.
Tabel 5 Water hammer sekitar pompa (kondisi tanpa proteksi vs dengan proteksi)
Tanpa Proteksi Dengan Proteksi
Pressure Pressure
Head Head %
Label Elevation (m) (Maximum, (Maximum,
(Maximum, (Maximum, Reduksi
Transient) Transient)
Transient) (m) Transient) (m)
(bars) (bars)
J-1 96.65 232.96 13.34 221.46 12.21 8.47%
J-2 96.45 240.95 14.14 226.36 12.71 10.11%
J-2A 96.60 241.46 14.18 226.74 12.74 10.16%
J-3 95.92 239.09 14.01 226.83 12.73 9.14%
J-4 95.98 241.33 14.23 226.64 12.79 10.12%
J-5 95.96 239.55 14.05 225.86 12.71 9.54%
J-6 96.53 240.82 14.12 225.56 12.68 10.20%
J-7 97.38 239.79 13.94 225.39 12.61 9.54%
J-8 99.60 240.71 13.81 225.00 12.49 9.56%
J-9 102.18 240.12 13.50 225.36 12.31 8.81%
J-10 107.54 240.45 13.01 225.07 12.03 7.53%
J-11 111.22 241.47 12.75 224.19 11.42 10.43%
Rerata 9.47%
Berdasarkan table diatas, dengan pompa beroperasi saat H=135m pemasangan hidrofor
mampu mereduksi tekanan maksimum saat water hamer sebesar 9.47% sehingga tekanan
maksimum yang terjadi sebesar 12.71 bar. Hal ini berarti check valve yang terpasang dengan PN
16 masih mampu menahan saat terjadi water hammer. Berdasarkan kondisi tersebut, maka desain
proteksi water hammer yang akan dikonstruksi adalah sebagai berikut.
Gambar 9 Water hammer protection jalur pipa transmisi IPA Titab Atas
11
1.2 Jalur Titab Bawah (185 L/S)
12
Gambar 12 Input transient pompa
Gambar 13 Skema dan input proteksi water hammer pada transient analysis IPA Titab Bawah
13
Gambar 14 Grafik hasil transient analysis pipa transmisi ke IPA Titab Bawah
Berikut adalah tekanan pada masing-masing junction hasil analisis transient jaringan transmisi
Titab Bawah.
Tabel 8 Tekanan pada masing-masing junction Titab Bawah
Elevation Head (Maximum, Head (Minimum, Pressure (Maximum, Pressure (Minimum,
Label
(m) Transient) (m) Transient) (m) Transient) (bars) Transient) (bars)
J-1 95.99 295.24 239.24 19.50 14.02
J-2 97.76 294.77 238.85 19.28 13.81
J-3 99.20 294.60 239.34 19.12 13.72
J-4 100.67 294.35 239.96 18.96 13.63
J-5 102.55 294.12 240.51 18.75 13.50
J-6 103.24 294.19 240.71 18.69 13.45
J-7 103.57 294.08 240.92 18.65 13.44
J-8 104.25 293.90 241.12 18.56 13.40
J-9 105.63 293.55 241.23 18.39 13.27
J-10 105.91 293.62 241.39 18.37 13.26
J-11 106.08 293.34 241.55 18.33 13.26
J-12 106.23 293.31 241.61 18.31 13.25
J-13 106.51 293.11 241.86 18.26 13.25
J-14 106.86 292.95 241.95 18.21 13.22
J-15 110.27 292.53 242.39 17.84 12.93
J-16 113.68 292.30 242.60 17.48 12.62
J-17 116.32 292.13 242.76 17.21 12.37
J-18 122.56 291.74 243.13 16.56 11.80
J-19 128.11 291.30 243.57 15.97 11.30
J-20 133.07 290.95 243.89 15.45 10.85
J-21 136.70 290.66 244.16 15.07 10.52
J-22 138.94 290.41 244.41 14.82 10.32
J-23 141.47 290.06 244.75 14.54 10.11
J-24 143.36 289.58 245.23 14.31 9.97
J-25 145.70 289.32 245.42 14.06 9.76
J-26 146.06 289.16 245.58 14.01 9.74
J-27 146.96 288.71 245.98 13.87 9.69
J-28 150.13 288.26 246.41 13.52 9.42
J-29 154.50 287.83 246.80 13.05 9.03
J-30 157.69 287.43 247.18 12.70 8.76
J-31 158.17 287.26 247.30 12.63 8.72
J-32 158.85 286.98 247.58 12.54 8.68
14
Elevation Head (Maximum, Head (Minimum, Pressure (Maximum, Pressure (Minimum,
Label
(m) Transient) (m) Transient) (m) Transient) (bars) Transient) (bars)
J-33 160.03 286.57 247.95 12.38 8.61
J-34 160.85 286.22 248.26 12.27 8.55
J-35 162.34 286.02 248.40 12.10 8.42
J-36 163.85 285.87 248.59 11.94 8.29
J-37 165.58 285.62 248.79 11.75 8.14
J-38 166.80 285.44 249.01 11.61 8.05
J-39 168.70 285.19 249.22 11.40 7.88
J-40 171.25 284.96 249.42 11.13 7.65
J-41 175.92 284.60 249.76 10.64 7.23
J-42 180.10 284.20 250.13 10.19 6.85
J-43 181.62 284.05 250.25 10.03 6.72
J-44 182.28 283.92 250.37 9.95 6.66
J-45 183.30 283.77 250.57 9.83 6.58
J-46 189.36 283.31 250.96 9.19 6.03
J-47 191.75 283.13 251.14 8.94 5.81
J-48 196.32 282.79 251.43 8.46 5.39
J-49 200.00 282.50 251.73 8.07 5.06
J-50 204.11 282.08 252.13 7.63 4.70
J-51 209.76 281.38 252.78 7.01 4.21
J-52 213.72 281.09 253.04 6.59 3.85
J-53 218.84 280.49 253.64 6.03 3.41
J-54 221.42 280.12 254.01 5.75 3.19
J-55 222.26 279.97 254.21 5.65 3.13
J-56 224.67 279.25 254.86 5.34 2.95
J-57 227.62 278.68 255.35 5.00 2.71
J-58 228.94 278.30 255.75 4.83 2.62
J-59 234.11 277.54 256.49 4.25 2.19
J-60 237.08 276.74 257.35 3.88 1.98
J-61 237.83 276.42 257.69 3.78 1.94
J-62 238.04 276.33 257.80 3.75 1.93
J-63 238.34 275.82 258.23 3.67 1.95
J-64 238.49 275.59 258.52 3.63 1.96
J-65 239.93 275.27 258.95 3.46 1.86
J-66 241.40 275.19 259.37 3.31 1.76
J-67 242.86 275.13 259.71 3.16 1.65
J-68 244.61 275.09 259.98 2.98 1.50
J-69 248.63 274.96 260.67 2.58 1.18
J-70 249.36 274.88 261.08 2.50 1.15
J-71 251.48 274.79 261.64 2.28 0.99
J-72 254.31 274.68 262.30 1.99 0.78
J-73 258.12 274.56 262.96 1.61 0.47
J-74 263.09 274.35 264.12 1.10 0.10
J-75 263.18 274.31 264.40 1.09 0.12
J-76 262.50 274.23 264.82 1.15 0.23
J-77 263.61 274.09 265.40 1.03 0.18
J-78 270.47 274.18 266.21 0.36 -0.42
J-79 269.28 273.70 266.88 0.43 -0.23
J-80 264.29 273.50 266.79 0.90 0.24
J-81 263.97 273.49 266.78 0.93 0.28
J-82 264.45 273.46 266.76 0.88 0.23
J-83 264.81 273.42 266.75 0.84 0.19
J-84 264.65 273.37 266.73 0.85 0.20
J-85 264.75 273.25 266.66 0.83 0.19
J-86 264.93 273.18 266.63 0.81 0.17
J-87 265.25 273.13 266.61 0.77 0.13
J-88 264.93 273.02 266.56 0.79 0.16
J-89 264.62 272.95 266.52 0.82 0.19
15
Elevation Head (Maximum, Head (Minimum, Pressure (Maximum, Pressure (Minimum,
Label
(m) Transient) (m) Transient) (m) Transient) (bars) Transient) (bars)
J-90 264.21 272.79 266.44 0.84 0.22
J-91 263.96 272.72 266.41 0.86 0.24
J-92 263.81 272.68 266.39 0.87 0.25
J-93 263.33 272.50 266.31 0.90 0.29
J-94 262.38 272.33 266.22 0.97 0.38
J-95 261.69 272.11 266.11 1.02 0.43
J-96 261.46 271.92 266.01 1.02 0.45
J-97 260.83 271.85 265.98 1.08 0.50
J-98 259.48 271.72 265.92 1.20 0.63
J-99 258.97 271.66 265.88 1.24 0.68
J-100 258.18 271.56 265.83 1.31 0.75
J-101 256.84 271.43 265.77 1.43 0.87
J-102 254.98 271.28 265.69 1.60 1.05
J-103 254.48 271.20 265.65 1.64 1.09
J-104 253.93 271.07 265.58 1.68 1.14
J-105 253.60 271.02 265.54 1.71 1.17
J-106 253.34 270.93 265.49 1.72 1.19
J-107 252.98 270.87 265.45 1.75 1.22
J-108 250.58 270.74 265.36 1.97 1.45
J-109 250.11 270.67 265.32 2.01 1.49
J-110 249.88 270.77 265.29 2.04 1.51
J-111 250.08 270.64 265.26 2.01 1.49
J-112 249.61 270.47 265.16 2.04 1.52
J-113 248.54 270.40 265.07 2.14 1.62
J-114 247.76 270.11 264.99 2.19 1.69
J-115 247.03 270.11 264.96 2.26 1.75
J-116 248.77 270.06 264.95 2.08 1.58
J-117 259.00 269.83 264.95 1.06 0.58
Gambar 15 Tekanan maksimum saat water hammer pipa transmisi ke IPA Titab Bawah
16
Gambar 16 Denah aksesoris eksisting pipa transmisi Titab Bawah
Berikut adalah besaran tekanan saat terjadi water hammer pada masing-masing aksesoris pipa
eksisting.
Tabel 9 Tekanan pada masing-masing aksesoris eksisting
No Aksesoris PN (bar) Tekanan Maksimum Hasil Analysis (bar) Keterangan
1 AV-1 16 14.01 Aman
2 WO-1 16 12.70 Aman
3 WO-2 16 0.84 Aman
4 AV-2 16 0.85 Aman
5 WO-3 16 0.84 Aman
6 AV-3 16 2.08 Aman
Berdasarkan hasil analisis, spesifikasi aksesori eksisting dengan pressure nominal sebesar 16 bar
aman terhadap tekanan maksimum yang terjadi saat water hammer.
1.2.2.2 Hasil analisis rencana proteksi water hammer
Rencana proteksi water hammer yang akan dibangun adalah dengan memasang 2 (dua) buah
hidrofor dengan kapasitas 10,000L dengan PN 25 bar yang dilengkapi dengan air valve, sedangkan
sebelum ke pompa telah terpasang check valve dengan PN 16 bar seperti pada Gambar 13 diatas.
Berikut adalah perbandingan transient analysis untuk kondisi tanpa proteksi dan dengan proteksi
untuk mengetahui efektifitas hidrofor dan keperluan tekanan (pressure nominal) pada aksesoris.
Tabel 10 Water hammer sekitar pompa (kondisi tanpa proteksi vs dengan proteksi)
Tanpa Proteksi Dengan Proteksi
Elevation Head Pressure Head Pressure %
ID Label
(m) (Maximum, (Maximum, (Maximum, (Maximum, Reduksi
Transient) (m) Transient) (bars) Transient) (m) Transient) (bars)
1 J-1 95.99 407.57 30.49 295.24 19.50 36.0%
2 J-2 97.76 404.86 30.06 294.77 19.28 35.9%
3 J-3 99.20 404.62 29.89 294.60 19.12 36.0%
4 J-4 100.67 404.08 29.70 294.35 18.96 36.2%
5 J-5 102.55 401.33 29.24 294.12 18.75 35.9%
6 J-6 103.24 401.49 29.19 294.19 18.69 36.0%
7 J-7 103.57 401.91 29.20 294.08 18.65 36.1%
8 J-8 104.25 398.93 28.84 293.90 18.56 35.6%
9 J-9 105.63 398.84 28.70 293.55 18.39 35.9%
10 J-10 105.91 399.16 28.70 293.62 18.37 36.0%
Rerata 36.0%
17
Berdasarkan table diatas, pemasangan hidrofor mampu mereduksi tekanan maksimum saat
water hamer sebesar 36.0% sehingga tekanan maksimum yang terjadi sebesar 19.50 bar. Dari
kondisi tersebut maka diperlukan aksesoris dengan PN 25 bar untuk menahan tekanan maksimum
saat water hammer. Check valve eksisting yang terpasang dengan PN 16 bar perlu ditambahkan
Check valve dengan PN 25 bar.
Gambar 17 Water hammer protection jalur pipa transmisi IPA Titab Bawah
18