5.

EĞĐLME HESAPLARINA YÖNELĐK KESĐT ÖZELLĐKLERĐ

5.1. GENEL BĐLGĐLER

“Kesit özellikleri” deyince akla daha çok kesitlerin alan, statik moment, atalet momenti vb
eğilme, kesme ve rijitlik hesaplarında karşılaşılan geometrik büyüklükleri gelir. Öngerilmeli
beton halinde, “öngerilmeli beton elemanların” kompozit yapısından, aşamalı üretim ve
inşaatından ve diğer yapı elemanı türlerine nispetle tasarımındaki farklılıklardan kaynaklanan
başkaca özellikler de söz konusu olur; değişik çekirdek tanımları vb özellikler bunlardan
başlıcalarıdır. Bu nedenle, belki başka yapı türleri için gerekmese de, öngerilmeli beton
halinde bu bağlamda özel bir bölüm düzenlemek uygun olacaktır.

5.2. BRÜT, NET, DÖNÜŞTÜRÜLMÜŞ VE KOMPOZĐT KESĐT

5.2.1. Brüt Kesit (Acg)

Bir öngerilmeli elemanın sürekli dış ve iç kalıp konturları arasında kalan kesiti “brüt kesit”
(gross section) olarak anılır. Eleman ön-çekimli ya da ard-çekimli olabilir; bu anlamda tanımı
fark etmez; ön-çekimli – prekast – elemanlarda tel ve/veya halatların beton kesit içinde
mevcudiyetleri ve miktarları, ard-çekimli elemanlarda kablo kılıflarının oluşturduğu boşluklar
göz ardı edilir. Burada brüt kesit özellikleri “cg” ve “g” ile indislenecektir: Acg , hog (kesit
alanı, kesit ağırlık ekseninin üst life uzaklığı) gibi.

Ön boyutlandırma ve ön tasarım hesaplarında brüt kesit özellikleriyle çalışılması çoğu

hallerde yeterli olur.

5.2.2. Net Kesit (Acn)

Daha çok ard-çekimli elemanların kesitlerinde söz konusu olur. Brüt kesit özelliklerinden
içinde yer alan kablo kılıfı boşlukları ve boşlukların özelliklere katkıları düşülerek hesaplanan
kesit özellikleridir; bunlar için “cn” ve “n” indisleri kullanılacaktır. Örneğin; “Ak” kılıf
boşluklarının toplam kesit alanı ise, net kesit alanı
Acn = Acg - Ak
olur. Boşlukların etkileri diğer bütün kesit özelliklerine yansıtır: Icn , hon (net atalet momenti,
net kesitin ağırlık ekseninin üst life uzaklığı) gibi.

Ard-çekimli elemanların önerildikleri esnada öngerme kuvvetleri ve kendi ağırlıklarından ileri

gelecek gerilme ve benzeri büyüklüklerin hesabında, yapı bu üretim safhasında böyle olduğu
için, net kesit özellikleri ile hesap yapılır.

5.2.3. Dönüştürülmüş Kesit (homogenisée, transformed section) (Act)

Ön-çekimli elemanların öngerme kuvvetlerinin elemana aktarılması anında, elemanın
kesitinde bulunan öngerme birimlerinin (tel veya halat) betona nispetle katılıklarının dikkate
alınarak hesaplanan kesit özelliklerine “dönüştürülmüş kesit özellikleri” denir. Bunlar için
“ct” ve “t” indisleri kullanılacaktır. Örneğin; böyle bir ön-çekimli elemanın “aktarma anındaki
dönüştürülmüş kesit alanı”
Act = Acg + (Eps / Ecj - 1) Aps (a)
olur. Burada Eps ve Ecj sırasıyla, öngerme birimlerinin elastiklik modülü ve aktarma anında –
j-gün yaşta- betonun elastiklik modülüdür. Bu özellik, elemanın diğer kesit özelliklerine de

Z. Polat – Öngerilmeli Beton / Eğilme Hesabına Yönelik Kesit Özellikleri 1 / 16

yansıtılır: Ict , hot (dönüştürülmüş kesitin atalet momenti ve ağırlık ekseninin üst life uzaklığı)
gibi. Ön-çekimli –prekast- elemanın aktarma anı etkilerinin hesaplarında bu kesit özellikleri
kullanılır.
Ön-çekimli elemanların yapıda bu halleriyle - yerinde yapım kısımlar içermeyen –
kullanımlarında; kaplama, duvar ve benzeri ölü yüklerden ve kullanım (hareketli) yüklerinden
ileri gelen etkilerin hesabında,
Act = Acg + (Eps / Ec28 - 1) Aps (b)
şeklinde hesaplanan “dönüştürülmüş kesit özellikleri” kullanılır; burada Ec8 28-gün yaşta
betonun elastiklik modülüdür. Bununla beraber, pratikte, (a) ve (b) arasındaki fark çoğu
hallerde göz ardı edilir ve her iki halde de (b) de tanımlandığı şekildeki “dönüştürülmüş” kesit
özellikleri ile yetinilir.

Ard-çekimli elemanların dönüştürülmüş kesit özelliklerinin hesabında ise; kılıf boşluklarını

dolduran beton şerbetinin (akıtma, enjeksiyon harcı, grouting) sertleşmiş kalitesinin, elemanın
beton kalitesine yakın olduğu kabulü ile; dönüştürülmüş kesit özellikleri
Act = Acn + (Eps / Ec28 - 1) Aps + (Ak - Aps )
şeklinde hesaplanır; diğer kesit özelliklerine de bu dönüşüm etkileri yansıtılır. Uygulamada
son (parantez içinde verilen) terimin etkileri, çoğu kere, göz ardı edilir.

Ard-çekimli elemanların depo alanında bekletilmesi sırasında gelişen öngerilme kayıplarının

etkileri, yerine yerleştirilen elemanların yerinde döküm yapısal kısımlarının ağırlıklarından
gelen etkiler, “dönüştürülmüş kesit” özellikleri ile hesaplanır.

5.2.4. Kompozit Kesit (birleşik kesit, compozit section) (Acc)

Uygulamada, çoğu hallerde, ön-çekim ya da “ard-çekim” yöntemiyle üretilen prekast
öngerilmeli beton elemanlar, yapıda yerleştirildikleri yerde, yerinde döküm betonarme
ve/veya öngerilmeli beton kısımlarla bütünleştirilerek kullanılırlar. Bu yerinde döküm
kısımların ağırlıkları, prekast elemanlarca ve “dönüştürülmüş kesit özellikleri” ile taşınır.
Yerinde döküm kısımlar katılaşıp prekast eleman beton kesitleriyle bütünleşince, mukavemet
ve rijitlikleri (katılıkları) artar. Böylece, bu elamanlar, kaplama, tesisat vb üst yapı
ağırlıklarını, kar, rüzgar, deprem ve benzeri yükleri ve kullanım yüklerini bu birleşik –
kompozit- kesit özellikleriyle taşır ve bu özellikleri ile tepki verirler.

Yerinde döküm kısımların beton kalitesi, çoğu kere, öngerilmeli prekast elemanın beton
kalitesinden düşük olur. Örnekse; prekast beton kesitin beton kalitesi C40 ise, yerinde döküm
betonun kalitesinin C30 olması gibi. Kompozit kesit özelliklerinin hesabında bu husus dikkate
alınır. Teorik olarak aksini yapmak da mümkünse de; uygulama yerinde döküm kısımların
rijitlikleri prekast kesitinkine dönüştürülerek, kompozit kesit özellikleri belirlenir. Bu
anlamda prekast ve yerinde döküm beton kısımların rijitliklerini “elastiklik modülleri” temsil
eder: Ec1, Ec2 gibi; bunlar, sırasıyla, prekast betonun ve yerinde döküm betonun elastiklik
modülleridir (Young modülü).

Yerinde döküm kısmın bir prekast elemana düşen kısmının kesit alanı Ac2 ise, elemanın
kompozit kesit alanı
Acc = Act + (Ec2 / Ec1) Ac2
olur. Bu dönüşüm diğer kesit özellilerine de yansıtılır: Icc, hoc (Kompozit kesitin atalet
momenti ve kesit ağırlık ekseninin üst life mesafesi) gibi.

Okuyucu, bu dönüşümün malzeme katılıkları dikkate alınarak yapıldığına; dolayıyla,

kompozit kesit özellikleri ile mesela gerilme hesaplarken, tam tersi bir dönüşüm yapılması

Z. Polat – Öngerilmeli Beton / Eğilme Hesabına Yönelik Kesit Özellikleri 2 / 16

gerektiğine; örneğin kompozit kesit özellikleri ile yerinde döküm beton eleman üzerinde
hesaplanan bir gerilmenin “Ec1 / Ec2” ile çarpılarak büyültülmesi gerektiğine dikkat
etmelidir. Bu bağlamda daha fazla açıklık ihtiyacı halinde ilgili örneklere bakılabilir.

5.3. BASINÇ MERKEZĐ VE BASINÇ YÖRÜNGESĐ (FĐNĐKÜLER)

“Bileşik eğilme” ve “Eksantrik (dışmerkez) normal kuvvet” hallerinin, iç kuvvet olarak

eşdeğer, bunların dış kuvvet (yük) olmaları halinde ise; bu kesitten yeteri kadar uzak kesitler
için oluşturdukları iç kuvvetler bakımından eşdeğer oldukları “Mukavemet”ten bilinir (Şekil
5.1).

Şekil 5.1. Bileşik eğilme ve dışmerkez ( eksantrik) normal kuvvet halleri

Eksantrik normal kuvvet halinde, normal kuvvetin kesitte etkime noktası “basınç merkezi”
olarak adlandırılır; basınç merkezlerinin yapı sistemindeki yörüngesine ise “basınç
yörüngesi”, “kemer teorisi”ndeki meşhur deyimiyle “finiküler eğrisi” denir. “Basınç
merkezi” kavramı, öngerilmeli beton kesitlerin eğilme kuvvetlerine göre hesabında sıkça
kullanılır.

5.4. KESĐT GEOMETRĐK VERĐMLĐLĐĞĐ (KESĐT RANDIMANI)

Öngerilmeli Beton elemanların eğilme hesabında sıkça kullanılan kavramlardan biri de “kesit
geometrik verimliliği” (kesit randımanı) dır; tanımı Şekil 5.2’de verilmiştir; boyutsuz bir
parametredir.. Kesit geometrik verimliliği, eğilme kuvvetleri altında lineer elastik teoriye
göre “gerekli minimum alanlı kesiti ve elemanın – dolayıyla minimum ağırlığı haiz elemanın-
araştırılmasında” etkin bir parametredir.

I
ρ=
A ho hu
ρ = kesit geometrik verimliliği
A = kesit alanı
hu , ho = kesitin çekme ve basınç yüzlerinin
ağırlık ekseni mesafeleri
I = kesit eylemsizlik (atalet) momenti

Z. Polat – Öngerilmeli Beton / Eğilme Hesabına Yönelik Kesit Özellikleri 3 / 16

 Şekil 2. Kesit geometrik verimliliği

Şekil 5.3’de verilen dikdörtgen kesit için kesit geometrik verimliliği 1/3 iken, kesitin
başlıkları korunarak gövdesi inceltildiğinde kesit verimliliğinin artığı görülmektedir. Teorik
olarak bütün alanı iki başlığında toplanan sonsuz genişlikli ve sıfır gövdeli kesit için “kesit
geometrik verimliliği” = 1 olur; ancak pratik olarak böyle bir kesiti bulunan yapı elemanı
düşünülemez. Bununla beraber, pratik olarak, bir kesitin “geometrik verimliliği” ne kadar
yüksek ise o kesiti haiz yapı elemanı eğilme etkileri bakımından o nispette iyi – ekonomik –
boyutlandırılmış demektir. Örnekse, Şekil 3’de örneklenen kesitlerin alan eşitliği – yani
eleman ağırlığı- korunarak I-kesit boyutlandırılsa; mesela, başlıkların geometrisi korunup
inceltilen orta bölgesinin yüksekliği alan eşitliğini sağlayacak ölçüde artırılsa, kesit geometrik
verimliliği 0.4259 değerine; alan eşitliği ve kesit yüksekliği korunarak başlıklar genişletilirse;
bu defa, bu büyüklük 0.4583 değerine yükselir. Bir başka örnek; geniş başlıklı IPE300 çelik
profili kesiti için bu büyüklük 0.69 gibi yüksek bir değere ulaşır; bunun pratik anlamı;
uygulamada eğilme mukavemeti sağlamak bakımından I-profilleri çok iyi
şekillendirilmişlerdir; beton eleman kesitleriyle bu değerlere ulaşmak pek mümkün olmaz ve
0.50-.55 gibi kesit verimliliği olan kesitler iyi sayılır.

Şekil 5. 3. Kesit geometrik verimliliğine iki örnek

5.5. NORMAL GERĐLME – MOMENT ĐLĐŞKĐLERĐ

Eğilme hesaplarında; en basit malzeme modeli (Hooke cismi) ile eğilme –normal- gerilme ve
eğilme momenti ilişkilerini, birinin değişiminin diğerini nasıl ve hangi doğrultuda etkilediğini
hatırda tutmak yararlı olur. Lineer elastik çubuk teorisinin en basit bağıntıları olan bu ilişkiler,
mühendisçe düşünebilmenin de anahtarlarını oluşturur. Şekil 5.4’de “basit düz eğilmeye”
maruz kesite etkiyen M eğilme momenti altında herhangi bir y-ordinatında normal gerilme ve
bu normal gerilmeyi doğuran moment ilişkileri,
M I
σ ( y) = y → M = σ ( y) (5.1)
I y
Dir; “y” kesitte dikkate alınan noktanın ordinatıdır. Öngerilmeli beton kesitlerde daha çok
basınç gerilmeleri ile çalışıldığından, beton basınç gerilmeleri “+” işaretli, beton çekme
gerilmeleri “-“ işaretli alınır; bu işaret kuralı “güvenlik gerilmeleri” için de geçerlidir. “y”,
kesit ağırlık ekseni üzerinde pozitif, kesit ağırlık ekseni altında negatif alınır.

Z. Polat – Öngerilmeli Beton / Eğilme Hesabına Yönelik Kesit Özellikleri 4 / 16

 Şekil 5.4. Eğilme – normal gerilme ilişkileri

Bu basit ilişkiler, kesitte eğilme momentinden ileri gelen normal gerilmelerin en büyük (üst
lif) ve en küçük (alt lif) gerilmeleri için şöyledir (Şekil 5. 4):

M I
σ co = ho → M = σ co (5.2a)
I ho
M I
σ cu = − hu → M = −σ cu (5.2b)
I hu

Bunların sonlu değişimleri ile ise;

∆M I
∆σ co = ho → ∆M = ∆σ co (5.3a)
I ho
∆M I
∆σ cu =− hu → ∆M = −∆σ cu (5.3b)
I hu
olur. Yani bir kesitte alt ve üst lif gerilme değişimlerine bağlı olarak eğilme momenti
miktarındaki değişme, ya da tersi; eğilme momenti değişimindeki miktara bağlı olarak alt ve
üst lif gerilmelerinde olabilecek değişme bilinir; bu anlamda bu bağıntılar, daha aşağıda
çıkarılacak öngerilmeli kesit hesabı ifadelerini sadeleştirmeye yardımcı olacaktır.

Diğer taraftan, bileşik eğilmeye maruz bir kesitte – ki öngerimeli beton kesitler hep böyledir-
basınç merkezi ordinatı olarak dışmerkezlik (eksantriklik) ve eğilme momenti değişimine
bağlı olarak basınç merkezi ordinatındaki değişme miktarı:

Z. Polat – Öngerilmeli Beton / Eğilme Hesabına Yönelik Kesit Özellikleri 5 / 16

 M ∆M
e= ve ∆e = (5.4)
N N
dir. Öngerilmeli beton kesitlerde, uygulamada, kablonun çok yatık ya da önçekimli
sistemlerde genelde kiriş eksenine paralel olduğundan, kirişte normal kuvvet, doğrudan ya da
patrik olarak öngerilme kuvvetine eşit olur: N= P cosa ≈ P .

5.6. ÇEKĐRDEKLER

Öngerilmeli beton kesitlerin hesabında klasik çubuk mukavemetinin “çekirdek” tanımı,

anlatım kolaylığı sağlamasından ötürü aşağıdaki gibi genişletilmiş ve/veya bir başka deyimle
çeşitlendirilmiştir.

5.6.1. Merkezî Çekirdek

Klasik çubuk teorisinden bilindiği üzere, genel bir tanım olarak; eksantrik normal kuvvet
halinde (Şekil 5.5) eğilme normal gerilmelerinin daima basınç kalması için normal kuvvetin
kesitte yer alması gereken kesit bölgesine “çekirdek” denir. Öngerilmeli beton da ise buna
“merkezî” nitelemesi eklenir: “merkezî çekirdek”. Düz eğilme halinde bu çekirdeğin kesit
içinde üst ve alt ordinatlarının bilinmesi yeterlidir. σ co = 0 için “basınç merkezinin”
bulunması gereken noktaya “merkezi çekirdek alt noktası”, σ cu = 0 için basınç merkezinin
bulunması gereken noktaya ise “ merkezi çekirdek üst noktası ” denir.

Şekil 5.5. “Merkezi çekirdek”i “0” sınır gerilmeleri tanımlar

Alt çekirdek noktası:

P
Ortalama gerilme = σ o kısaltması da dikkate alınarak,
A
P Pe
σ co = + h P
(1 + =
Ae
ho )
A I O A I
e e
= σ o (1 + ) = σ o (1 + )=0
I
hu ρ hu
Aho hu

Z. Polat – Öngerilmeli Beton / Eğilme Hesabına Yönelik Kesit Özellikleri 6 / 16

dan ,
e = − ρ hu = − au = Alt çekirdek noktası (5.5a)
olarak elde edilir.

Üst çekirdek noktası:

P Pe
σ cu = − hu
A I
P e e
= (1 − ) = σ o (1 − )=0
A I
ho ρ h o
Aho hu
dan
e = ρ ho = ao = Üst çekirdek noktası (5.5b)

bulunur (Şekil 5.6). Bunlarla merkezî çekirdek yüksekliği ise;

ao + au = ρ ho + ρ hu = ρ (ho + hu ) = ρ h = “Merkezi çekirdek yüksekliği” (5.5c)

olarak anılır..

Şekil 5.6. Merkezî çekirdek

Örnek 5.1: Dikdörtgen kesit halinde merkezi çekirdek ordinatları:

1 1h h 1h h
ρ= ao = ρ ho = = ve au = ρ hu = =
3 32 6 32 6

bulunur.

5.6.2. Basınç Çekirdeği

_
Bir kesitte, basınç gerilmelerinin “basınç güvenlik gerilmeleri”nden ( σ co 2 = üst lif basınç
_
güvenlik gerilmesi, σ cu1 = alt lif basınç güvenlik gerilmesi) küçük kalması için “basınç

Z. Polat – Öngerilmeli Beton / Eğilme Hesabına Yönelik Kesit Özellikleri 7 / 16

merkezinin” içinde bulunması gereken kesit bölgesi “basınç çekirdeği” olarak adlandırılır.
Bir başka anlatımla; üst kenar basınç gerilmesinin σ co = σ co 2 olması için basınç merkezinin
ordinatı e = cco 2 = basınç çekirdeği üst noktası, alt kenar basınç gerilmesinin σ cu = σ cu1
olması için basınç merkezinin ordinatı e = −ccu1 = basınç çekirdeği alt noktası olarak
tanımlanır. Basınç güvenlik gerilmeleri, pratik nedenlerle, beton elemanın alt ve üst lifi için
aynı / eşit alınmakla beraber, teorik olarak bunların farklı olabileceği ve farklı
tanımlanabileceğinden hareketle, burada tanımı ve çözümü genel tutmak amacıyla, farklı
gösterilmiştir (Şekil 5.7).

Şekil 5. 7. Basınç çekirdeğini belirleyen basınç güvenlik gerilmeleri

Üst lif basınç gerilmesi basınç güvenlik gerilmesine eşitlenerek;

P eA
σ co = (1 + ho )
A I
_
cco 2 c c
= σ o (1 + ) = σ o (1 + co 2 ) = σ o (1 + co 2 ) = σ co 2
I
⋅ hu
ρ ⋅ hu au
Aho hu
den
 _ 
 σ co 2 
e = cco 2 =  − 1au = Basınç çekirdeği üst noktası (5.6a)
 σo 
 
ve alt lif gerilmesi basınç güvenlik gerilmesine eşitlenerek de;
P eA
σ cu = (1 − ⋅ hu )
A I

 
 
 ccu1  c  c  _
= σo 1− = σ o (1 − cu1 ) = σ o 1 − cu1  = σ cu1
 I  ρ ho  ao 
 ho 
 Ahu ho 
den

Z. Polat – Öngerilmeli Beton / Eğilme Hesabına Yönelik Kesit Özellikleri 8 / 16

  _

 σ 
e = ccu1 = 1 − cu1 ao = Basınç çekirdeği alt noktası (5.6b)
 σo 
 
bulunur. Basınç çekirdeği yüksekliği ise bu defa;

 _
  _ 
 σ cu1   σ co 2 
ccu1 + cco 2 = 1 −  ao +  − 1) au = Basınç çekirdeği yüksekliği (5.6c)
 σo   σo 
   
olur. (Şekil 5.8); son ifadede ccu1 mutlak değeri ile düşünülmelidir.

Şekil 5.8. Basınç çekirdeği

5.6.3. Çekme Çekirdeği

_
Kesitteki beton normal gerilmelerinin çekme güvenlik gerilmelerine ( σ co1 = üst lif çekme
_
güvenlik gerilmesi, σ cu 2 = alt lift çekme güvenlik gerilmesi) eşit ve üzerinde kalması için
basınç merkezinin kesitte içinde bulunması gereken bölge “çekme çekirdeği” olarak anılır.
Çekme güvenlik gerilmeleri ile; öngerilmeli elemanın çubuk dik kesitlerinde izin verilen en
küçük beton gerilmeleri anlaşılmalıdır; bunlar kimi kere (örnekse sıvı barındıran yapılarda,
nükleer santrallerde) basınç olabilirler (Şekil 5.9).

Şekil 5. 9. Çekme çekirdeğini çekme güvenlik gerilmeleri belirler

Z. Polat – Öngerilmeli Beton / Eğilme Hesabına Yönelik Kesit Özellikleri 9 / 16

Üst lif gerilmesi,

 
 
P eA  cco1 
σ co = (1 + ho ) = σ o 1 +
A I  I 
 hu 
 Aho hu 
 c  c _
= σ o 1 + co1  = σ o (1 + co1 ) = σ co1
 ρhu  au
den
_
σ
e = cco1 = ( co1 − 1) au = Çekme çekirdeği alt noktası (5.7a)
σo
ve alt lif gerilmesi,
 
 
P  eA   ccu 2   c   e  _
σ cu = 1 − hu  = σ o 1 − = σ o 1 − cu 2  = σ o 1 − cu 2  = σ cu 2
A I   I   ρho   ao 
 ho 
 Ahu ho 
den
 _

 σ cu 2 
e = ccu 2 = 1 − a = Çekme çekirdeği üst noktası (5.7b)
 σ o  o
 
bulunur. Çekme çekirdeği yüksekliği ise;

 _   _

 σ co1   σ cu 2 
cco1 + ccu 2 =  − 1 a u +  1 − ao = Çekme çekirdeği yüksekliği (5.7c)
 σo   σ o 
   
dir; son ifadede cco1 mutlak değeri ile alınmalıdır. Şekil 5.10’da basınç ve çekme
çekirdeklerinin elde edilişleri grafik olarak gösterilmeye çalışılmıştır.

Şekil 5.10. Basınç ve çekme çekirdekleri

Z. Polat – Öngerilmeli Beton / Eğilme Hesabına Yönelik Kesit Özellikleri 10 / 16

Hangi çekirdeğin daha geniş / yüksek olacağını önceden kestirmek her zaman hem mümkün,
hem de doğru olmaz; yanılmak pek mümkündür. Bununla beraber, uygulamada yaygın
kullanılan kiriş kesitleri ve beton mukavemetleri ile; nükleer santral ve benzeri çok özel
yapılar hariç, çekirdek yüksekliği sıralaması, küçükten büyüğe doğru; merkezi çekirdek,
çekme çekirdeği ve basınç çekirdeği şeklinde ortaya çıkar.

5.6.4. Limit Çekirdek

Đzin verilen – güvenlik- gerilmeleri altında hesaplanan basınç ve çekme çekirdekleri

ordinatlarının kesit ağırlık eksenine en yakın olanlarının tanımladığı çekirdeğe ise “limit
çekirdek” denir. Esasen; basınç ve çekme çekirdekleri, “limit çekirdeği” belirlemek için
hesaplanır.
co = min ( cco2 , ccu2 ) = Limit çekirdek üst sınırı (5.8a)
cu = max ( cco1 , ccu1 ) = Limit çekirdek üst sınırı (5.8b)
ve
co + cu = Limit çekirdek yüksekliği (5.8c)

olur. Bu son ifadede cu mutlak değeri ile alınmalıdır.

Örnek 5.2. b/h = 400/1000 mm boyutlu dikdörtgen kesitli, beton kalitesi C40; ortalama
_ _
beton gerilmesi= σ o = 6.0 MPa, çekme güvenlik gerilmeleri σ co1 = σ cu 2 = -1.581 MPa,
_ _
basınç güvenlik gerilmeleri σ cu1 = σ co 2 = 18.0 MPa olan bir kiriş kesiti için; (a) Merkezi
çekirdek ordinatlarını, (b) Basınç çekirdeği ordinatlarını, (c) Çekme çekirdeği ordinatlarını,
(d) Limit çekirdek ordinatlarını hesaplayınız.

Çözüm:
bh 3
I 1
(a) Dikdörtgen kesit için kesit verimlilik katsayısı = ρ = = 12 =
Aho hu bh h h 3
22
1h h
Merkezî çekirdek ordinatları: ao = ρho = = = 166.7 mm
32 6
1h h
au = − ρhu = − = − =-166.7 mm
32 6

 _ 
 σ co 2   18  h h
(b) Basınç çekirdeği ordinatları: cco 2 =  − 1au =  − 1 = = 333.3 mm
 σo  6 6 3
 
 _

 σ cu1   18  h h
ccu1 = 1 − − 1ao = 1 −  = − = −333.3 mm
 σo   6 6 3
 
 _

 σ cu 2   − 1.581  h
(c) Çekme çekirdeği ordinatları: ccu 2 = 1 −  a o = 1 −  = 210.6 mm
 σo   6 6
 

Z. Polat – Öngerilmeli Beton / Eğilme Hesabına Yönelik Kesit Özellikleri 11 / 16

  _ 
 σ co1   − 1.581  h
cco1 = − 1 au =  − 1 = −210.6 mm
 σo   6 6
 
(d) Limit çekirdek ordinatlar (Şekil 11)ı:
co = min (cco2 , ccu2)=min (333.3 mm, 210.6 mm) = 210.6 mm
cu = max (ccu1 , cco1)=max(-333.3 mm, -210.6 mm) = -210.6 mm (Şekil 5.11).

333.3
Basınç çekirdeği

210.6 mm

1000 mm
333.3

çekirdeği
çekirdek

çekirdek
Merkezi

Çekme

Limit
-166.7
-210.6 mm

-333.3

400

Şekil 5.11. Dikdörtgen bir kesit örneğinde çekirdekler (Örnekte limit çekirdek çekme
çekirdeğiyle çakışmıştır)

Örnek 5.3. Şekil 5.12’de verilen topuklu T-kesit için, malzeme özelliklerini ve kesit
ortalama gerilmesini Örnek 5.2’deki gibi kabul ederek ve brüt kesit özeliklerini
kullanarak; çekirdekleri hesaplayınız.

(a) Brüt kesit özellikleri ve merkezî çekirdek ordinatları:

Şekil 5. 12’deki kesit için brüt kesit özellikleri

Kesit alanı, Acg = 396000.00 mm²
Ağırlık merkezinin üst life mesafesi , hog = 471.70 mm
Ağırlık merkezinin üst life mesafesi , hug = 528.30 mm
Atalet momenti , Icg = 4.99452E+10 mm4

I 4.99452 E + 10
Verimlilik katsayısı = ρ = = = 0.5062
Aho hu 396000 * 471.6 * 528.30
Merkezî çekirdek ordinatları: ao = ρho = 0.5062 * 471.7 = 238.8 mm
au = − ρhu = −0.5062 * 528.30 = −267.4 mm

Z. Polat – Öngerilmeli Beton / Eğilme Hesabına Yönelik Kesit Özellikleri 12 / 16

  _ 
σ   18 
(e) Basınç çekirdeği ordinatları: cco 2 =  co 2 − 1au =  − 1267.4 = 534.8 mm
 σo  6 
 
 _

 σ cu1   18 
ccu1 = 1 − − 1ao = 1 −  * 238.8 = −477.6 mm
 σo   6
 
 _

 σ   − 1.581 
(f) Çekme çekirdeği ordinatları: ccu 2 = 1 − cu 2 ao = 1 −  * 238.8 = 301.7 mm
 σo   6 
 
 _ 
 σ co1   − 1.581 
cco1 = − 1au =  − 1 * 267.4 = −337.8 mm
 σo   6 
 
(g) Limit çekirdek ordinatları (Şekil 5.12):
co = min (cco2 , ccu2)=min (534.8 mm, 301.7 mm) = 301.7 mm
cu = max (ccu1 , cco1)=max(-477.6 mm, -337.8 mm) = -337.8 mm

1000
100 100
300 200 300

534.8 mm
120
100

301.7
471,7

238.8
Bsınç çekirdeği

Çekme çekirdeği
=Limit çekirdek

çekirdek
Merkezi

480

1000
528,3

-267.4
150 150

-337.8

-477.6

200 200 200

600

Şekil 5.12. Topuklu T-kesitte çekirdekler (Örnekte limit çekirdek çekme çekirdeği ile
çakışmıştır)

Örnek 5.4. Şekil 5.13’de verilen ön-çekimli topuklu T-kesitin prekast kesit beton
kalitesi C40 dır ve kesitte yerleşim biçimi şekilde işaret edildiği gibi 23ø0/6` KSI
270 super grade halat kullanılacaktır. Prekast kesit, C30 kalitesinde şekilde +işaret
edilen yerinde döküm döşeme ile tamamlanacaktır. Bu kesitin (a) Prekast kesit brüt

Z. Polat – Öngerilmeli Beton / Eğilme Hesabına Yönelik Kesit Özellikleri 13 / 16

 özelliklerini, (b) Net kesit özelliklerini, (c) Dönüştürülmüş kesit özelliklerini, (b)
Kompozit kesit özelliklerini hesaplayınız.

Şekil 5.13. Örnek 5.4

Çözüm:

(a) Brüt kesit özellikleri: Örnek 5.3’de verildiği gibidir.

(b) Net kesit özellikleri: Ön-çekimli bir eleman kesitinde net kesit söz konusu
değildir.
(c) Dönüştürülmüş kesit özellikleri: Bir adet 0.6” halatın kesit alanı yaklaşık 139.75
mm2, super grade halatın elastiklik modülü yaklaşık 193 000 MPa, C40 betonu
elastiklik modülü TS3233’e göre 35 555 MPa dır. Bütün dünyada yaygın olarak
kullanılan AASHTO-97, Denklem 9-8’e göre ise,
Ec1=0.043w3/2(fci')1/2
alınmalıdır. Formülde beton birim hacim ağırlığı 2400 kg/m3 alınırsa, C40 betonu
için Ec1 = 31975 MPa. C30 betonu için Ec2 =27691 MPa bulunur. Şekildeki halat
düzeni için bileşke öngerilme kuvvetinin alt life uzaklığı d1=109.565 mm olur. Kesit
özellikleri aşağıdaki tabloda özetlenmiştir. Buna göre; öngerme donatısını prekast
beton kesite dönüştürme eşdeğerlik katsayısı= ne1=Eps / Ec1 ≈ 6.04, C30 betonu
kesitini C40 betonu kesitine dönüştürme eşdeğerlik katsayısı = ne2=Ec2/Ec1 ≈ 0.866
olur.
Tabloda; Wco , Wct , Wcp , Wcu , sırasıyla, kesit üst lifine, kompozit kesitin prekast
kesit üst lifine, kablo ağırlık merkezine ve kesit alt lifine göre kesit mukavemet
momentleridir.

Z. Polat – Öngerilmeli Beton / Eğilme Hesabına Yönelik Kesit Özellikleri 14 / 16

 Ön-çekimli Prekast Kiriş Kesit özellikleri (Şekil 5.13)
Özellik Birim Brüt Net Dönüştürülmüş Kompozit
2
Ac mm 396000.00 - 412186.64 671994.26
hco mm 471.70 - 488.14 460.75
hcu mm 528.30 - 511.86 739.25
4
Ic mm 4.99452E+10 - 5.26718E+10 1.0781E+11
3
Wco mm 105 883 400 - 1.07902E+8 2.33966E+08
3
Wct mm _ - _ 4.13419E+08
3
Wcp mm 119 276 392 - 1.30930E+8 1.71200E+08
3
Wcu mm 94 538 466 - 1.02904E+8 1.45826E+08
- ep mm 418.735 - 402.291 629.680
ρ - 0.506 - 0.5114 0.471
ao mm 238.736 - 249.65 217.02
- au mm 267.382 - 261.78 348.20
d1 mm 109.565 - 109.565 109.565

Örnek 5.5. Şekil 5.14’de verilen ard-çekimli topuklu T-kesitin prekast kesit beton
kalitesi C40 dır ve kesitte yerleşim biçimi şekilde işaret edildiği gibi 5 adet (7ø0.6”)
kablo kullanılacaktır. Kılıfların her biri 52 mm çaplıdır. Prekast kesit, C30
kalitesinde şekilde +işaret edilen yerinde döküm döşeme ile tamamlanacaktır. Bu
kesitin (a) Prekast kesit brüt özelliklerini, (b) Net kesit özelliklerini, (c)
Dönüştürülmüş kesit özelliklerini, (b) Kompozit kesit özelliklerini hesaplayınız.

Şekil 5.14. Örnek 5.5: Ard-germeli prekast kiriş

Z. Polat – Öngerilmeli Beton / Eğilme Hesabına Yönelik Kesit Özellikleri 15 / 16

 Çözüm:

Sayısal bir örnek olmak üzere, yukarıdaki metinde açıklanan esaslarla hesaplanan
Şekil 5.14’deki ard-çekimli prekast kiriş kesit özellikleri aşağıdaki tabloda
özetlenmiştir.

Ard-çekimli Prekast Kiriş Kesit özellikleri (Şekil 5.14)

Özellik Birim Brüt Net Dönüştürülmüş Kompozit
2
Ac mm 351000.00 711423.43
340381.43 365013.27
hco mm 418.93 405.17
433.98 373.97
hcu mm 581.07 594.83 826.03
566.02
Ic mm4 4.11115E+10 4.30277E+10
3.89540E+10 9.48614E+10
Wco mm3 98 134 533 9.91458E+07 2.53658E+08
9.61429E+07
Wct mm3 _ _ _
5.45263E+08
3
Wcp mm 93 208 561 8.56446E+07 1.01000E+08
1.38277E+08
Wcu mm3 70 751 372
6.54872E+07 7.60186E+07 1.14841E+08
- ep mm 441.07 454.833 426.016 686.026
ρ - 0.481 0.475 0.480 0.4316
ao mm 201.57 192.39 208.26 161.42
- au mm 279.59 282.45 271.63 356.55
d1 mm 140.0 140.0 140.0 140.0

Z. Polat – Öngerilmeli Beton / Eğilme Hesabına Yönelik Kesit Özellikleri 16 / 16