Topik 7 :Rancangan Kesihatan Sekolah
positif terhadap kesihatan.
7.1 Pengenalan
RKS berasaskan konsep kesihatan yang menyeluruh
yang merangkumi kesihatan fizikal, mental, emosi,
sosial dan rohani.
terdiri daripada 4 komponen utama iaitu
pendidikan kesihatan, perkhidmatan kesihatan,
hidup sihat di sekolah dan kerjasama antara sekolah
dan masyarakat.
Jawatankuasa RKS dianggotai oleh pelbagai agensi
seperti pihak kesihatan, penerangan, pendidikan,
kebajikan, Persatuan Ibu Bapa dan Guru dan lain-
lain.
7.2 OBJEKTIF RKS
 Menggalakkan bimbingan dan panduan kepada
kanak-kanak, ibu bapa, guru-guru dan
masyarakat
 Mengenal pasti (identification), pendidikan dan
penjagaan kanak-kanak yang didapati
mempunyai kecacatan.
 Menggalakkan rawatan kecacatan yang boleh
diubati.
 Memastikan pelajar-pelajar bebas daripada
gejala dan penyakit.
 Membina pengetahuan amalan cara hidup
sihat.
 Memastikan makanan yang disediakan di
sekolah adalah selamat dan berkhasiat.
 Memberi rawatan kecemasan di sekolah.
 Menilai taraf kesihatan.
 Membina persekitaran sekolah yang sihat.
 Menyatukan Rancangan Kesihatan Sekolah ke
dalam Rancangan Kesihatan Masyarakat.
Kenapa perlu RKS
 murid-murid sekolah - 20% atau lebih
daripada jumlah penduduk.
 Murid-murid sekolah sebagai agen
perubahan.
 murid sekolah masih mengalami beberapa
masalah kesihatan seperti malnutrisi, karies
gigi, kutu kepala, jangkitan cacing…
 membentuk sikap dan perlakuan yang
 “melentur buluh biarlah dari rebungnya ”
Komponen Rancangan Kesihatan Sekolah
(a)Pendidikan Kesihatan
 Mengaplikasikan pengetahuan, sikap dan
amalan seseorang murid dalam perkara-
perkara yang berkaitan dengan kesihatan.
 termasuk pendidikan formal dan tidak
formal.
 Membentuk minat, keinginan serta
mewujudkan rasa tanggungjawab dalam
kalangan murid untuk kemajuan dan
kebaikan kesihatan mereka sendiri,
keluarga dan masyarakat.
 Lebih menyedari masalah dan keperluan
kesihatan
 Membuat keputusan yang bijak bagi
menentukan cara hidup mereka atau
perlakuan kesihatan mereka.
(b) Perkhidmatan Kesihatan
(c) Hidup Sihat di Sekolah
 Sebagai institusi memberi pendidikan kerana
kanak-kanak –agen perubahan
 Persekitaran sekolah - selamat, bersih, selesa
dan indah.
 Persekitaran sekolah yang selesa- mewujudkan
persekitaran yang konduksif kepada P & P
7.3 STATUS RANCANGAN KESIHATAN
SEKOLAH MASA KINI
 Program RKS di sekolah perintis telah berjaya
dilaksanakan
 boleh diperbaiki dan dipertingkatkan lagi
 Kerjasama yang diberikan oleh agensi kerajaan
amat menggalakkan.
7.3.1 Masalah Pelaksanaan RKS
 tahap pengetahuan dan amalan kesihatan
mereka masih kurang
  Kekurangan kemudahan asas dan fizikal
sekolah
 Kewangan yang diperuntukkan- terhad
 Beban tugas guru yang semakin meningkat
 timbul masalah penyelarasan - RKS
dijalankan secara bersama oleh beberapa
kementerian dan agensi bukan kerajaan.
7.3.2 Program Kesihatan Sekolah
Masa Kini
 Pendidikan Kesihatan
 Perkhidmatan Kesihatan Sekolah
 Program Kesihatan Pergigian Sekolah
 Rancangan Makanan Tambahan (RMT)
 Program Susu Sekolah
 Program Peningkatan Keselamatan,
Kebersihan dan Keindahan Sekolah
 (Program 3 K)
 Pendidikan Pencegahan AIDS di Sekolah
 Program Anti Denggi Di Sekolah
 Program Sekolah Bebas Daripada Asap
Rokok
 Program PROSTAR (Program Sihat Tanpa
AIDS untuk Remaja), dan sebagainya.
 Program-program Adhoc berdasarkan
masalah kesihatan semasa, seperti program
Anti Rubella, Program Pencegahan Taun
dan sebagainya.
a. Pendidikan Kesihatan
 Pendidikan Kesihatan disatukan dengan
pendidikan jasmani
 Nilai-nilai kesihatan - Biologi, Sains,
Pendidikan Moral, Pendidikan Agama Islam
dan sebagainya
 Pendidikan tidak formal - kuiz, ceramah,
pameran dan kempen.
b. Perkhidmatan Kesihatan Sekolah
 Kementerian Kesihatan telah melawat
sebanyak 6,402 sekolah atau 73.5% telah
dilawati oleh pasukan kesihatan sekolah.
 projek perintis telah dijalankan di Johor bagi
menswastakan perkhidmatan kesihatan
sekolah dan memastikan lebih ramai murid
yang diperiksa oleh doktor dan bukan
jururawat.
 Penswastaan perkhidmatan kesihatan sekolah
telah diperluaskan sejak tahun 1997.
(c) Program Kesihatan Pergigian
 mencapai kesihatan mulut bertaraf
"dentally fit" dalam kalangan murid-murid
 Menjalankan pemeriksaan, rawatan gigi dan
aktiviti-aktiviti pendidikan
 menyediakan peruntukan bagi pegawai dan
peralatan bagi klinik pergigian sekolah
 bekerjasama dengan pihak swasta -
membekalkan kit pergigian dan bahan-
bahan pendidikan kepada semua murid
darjah 1 -  3 setiap tahun. 
(d) Rancangan Makanan Tambahan
(RMT)
 usaha Kementerian Pendidikan untuk
meningkatkan taraf pemakanan dan
kesihatan murid-murid
 sekadar membekalkan 1/3 daripada dari
jumlah keperluan nutrien harian murid-
murid.
Tujuan RMT
 Meningkatkan taraf pemakanan dan
kesihatan murid-murid.
 Memberi makanan tambahan kepada
murid-murid sekolah rendah:
- luar bandar
- golongan berpendapatan rendah
 Memenuhi keperluan makanan murid (15%
- 20% murid-murid datang ke sekolah tanpa
sarapan pagi atau makan tengah hari) dan
peratusan yang agak tinggi pemakanan
tidak seimbang.
(e) Program Susu Sekolah (PSS)
 meningkatkan taraf pemakanan
 memastikan murid-murid menerima
makanan-makanan berzat.
 menggalakkan tabiat minum susu
  Dijalankan dengan kerjasama enam buah
syarikat pengeluar susu tempatan melalui
- Skim bayaran (subsidi kerajaan)
- Skim percuma.
(f) Program 3K
 mewujudkan persekitaran sekolah yang
selamat, bersih, indah dan ceria
 menimbulkan 'sense of belonging' dan rasa
sayang kepada sekolah
 Merosakkan harta benda sekolah
(vandalism) dapat diatasi
7.3.3 Strategi Pelaksanaan dan
Struktur organisasi
 Ditubuhkan di pelbagai peringkat
(Kebangsaan, negeri, daerah dan sekolah).
 bertanggungjawab bagi:
- Merancang
- Melaksana
- Memantau
- Menilai program-program kesihatan
sekolah
Organisasi
Peringkat Kebangsaan
Dipengerusikan bersama oleh kedua-dua Ketua
Pengarah Pendidikan dan Ketua Pengarah Kesihatan
Peringkat Negeri
Dipengerusikan secara bersama oleh Pengarah
Pendidikan Kesihatan Negeri.
Peringkat Daerah
Dipengerusikan juga secara bersama oleh Pegawai
Pendidikan Daerah dan Pegawai Kesihatan Daerah.
Peringkat Sekolah
Terdapat beberapa JK Kecil Kesihatan seperti JK
Kantin, JK 3K, JK Keceriaan dan sebagainya.
7.4 ISU DAN MASALAH
(a) Keberkesanan Pendidikan Kesihatan di Sekolah
 Sikap Pelajar, Guru dan Pentadbir Sekolah
terhadap Kesihatan
 Kekurangan Guru Terlatih dalam Kesihatan
 Masa dan Kandungan Kurikulum PJK
 Penilaian Pendidikan Kesihatan
(b) Organisasi dan Pelaksanaan
Program
 Jawatankuasa Bersama RKS yang terdapat
di pelbagai peringkat ini berbeza dari segi
prestasi. Ada JK yang aktif dan ada yang
sebaliknya.
 Perkembangan program-program kesihatan
begitu mendadak untuk menangani
beberapa isu dan masalah kesihatan
semasa.
 Perkembangan staf di pelbagai peringkat
terhad akibat perkembangan program-
program yang terlalu pantas.
 Kekangan staf.
(c) Bebanan Kerja Guru
 Bebanan tugas 'paper work' dan kerja-kerja
perkeranian terutama dalam menyediakan
rekod-rekod dan maklumbalas kepada
pihak-pihak berkenaan serta tugas-tugas ko
kurikulum.
 Menjejaskan program kesihatan sekolah
kerana guru-guru terpaksa memberi
perhatian kepada perkara-perkara lain.
(d) Kemudahan Asas dan Kemudahan
Fizikal
 Kekurangan kemudahan asas fizikal.
 Kadar nisbah tandas dengan bilangan
murid, kemudahan fizikal kantin dan asrama
padang permainan dan sebagainya, masih
lagi kurang di kebanyakan sekolah.
 Keadaan tersebut menjejaskan tugas-tugas
penyelenggaraan dan menjaga persekitaran
sekolah yang bersih, indah dan selamat.
(e) Masalah Penyelarasan Program
Program kesihatan sekolah ini dilaksanakan oleh
beberapa Kementerian dan agensi bukan kerajaan
pelbagai  masalah seperti penyelarasan kerana
setiap agensi terlibat dengan pelbagai program lain
dan masing-masing mempunyai tugas keutamaan
tersendiri.
(f) Kewangan
 Peruntukan yang diberikan kepada sekolah
untuk tugas-tugas penyelenggaraan dan
menaiktarafkan bangunan begitu terhad
sekali.
 Menjejaskan usaha-usaha membaik pulih
dan peningkatan taraf keadaan fizikal
sekolah.
(g) Isu-isu Baharu Kesihatan
Pada masa kini telah wujud beberapa isu baharu
dalam kesihatan sekolah seperti:
- kesihatan sosial remaja
- pengurusan tekanan diri (stress management)
- penderaan
- perlakuan-perlakuan yang berkaitan dengan
seksualiti.
7.4.1 Syor dan Cadangan
 Meningkatkan martabat dan keberkesanan
pengajaran PJK
 Mewujudkan Bahagian / Jabatan Kesihatan
Sekolah
 Mengurangkan beban guru yg terlibat
secara langsung dalam RKS
 Mengkaji semula kemudahan asas dan
fizikal
 Program perlu mengikut perkembangan
kesihatan semasa.
TOPIK 8: Rancangan Makanan Tambahan
8.1 Rasional RMT
 bertujuan  memberi makanan percuma
kepada murid-murid sekolah rendah
 didapati 15% - 20% murid-murid datang ke
sekolah tanpa sarapan pagi atau makan
tengah hari.
 lebih kurang 35% daripada murid-murid
sekolah rendah ada menunjukkan tanda-
tanda pemakanan yang salah
 Mulai tahun 1989, semua sekolah rendah
telah dilibatkan dalam RMT.
8.1.1 Objektif
 Memberi makanan tambahan kepada
murid-murid sekolah rendah, terutamanya
dari luar bandar dan golongan
berpendapatan rendah
 Memberi makanan tambahan yang berzat
dan seimbang untuk membantu mereka
mengatasi masalah pertumbuhan badan
dan kekurangan tenaga
 Menyelenggarakan pendidikan kesihatan
dan pemakanan
 Menggalakkan penglibatan dan penyertaan
masyarakat dalam usahasekolah
mengelolakan RMT.
 Mengendalikan tabiat bersopan-santun,
berdisiplin, bertimbang rasa serta amalan
yang diinginkan berkaitan dengan
kebersihan diri, kebersihan makanan dan
alam sekitar.
8.1.3 Sejarah Pelaksanaan RMT
 RMT telah mula diadakan sejak selepas
Perang Dunia ke-2 oleh Pemerintah Tentera
British sebagai satu usaha kecemasan.
 Persatuan Kebajikan Kanak-Kanak Malaysia,
Majlis Pusat Kebajikan dan FELDA telah
menjalankan Rancangan Makanan
Tambahan kepada beberapa buah sekolah
yang terpilih terutama di luar bandar.
 Pada tahun 1974 Kerajaan Negeri Selangor
telah memulakan projek perintis RMT di
 bawah Rancangan Amalan Makanan dan
Pemakanan (AMP) di Kuala Langat. Kerajaan
Negeri Selangor telah memperluaskan AMP
ke kawasan-kawasan lain dalam negeri.
 Pada tahun 1976, Jawatankuasa AMP di
peringkat Kebangsaan anjuran Jabatan
Perdana Menteri telah mengekalkan
makanan tambahan sebagai satu usaha
dalam AMP. Peruntukan wang telah
disediakan oleh Bahagian Penyelarasan.
 Perlaksanaan (ICU) Jabatan Perdana
Menteri untuk dilaksanakan oleh
Kementerian Pendidikan di kawasan-
kawasan Rancangan AMP semenjak tahun
1979.
 RMT telah diserahkan sepenuhnya kepada
Kementerian Pendidikan untuk mengelola,
menyelia dan melaksanakannya.
 Rancangan Makanan Tambahan telah
diperluaskan ke kawasan-kawasan di luar
daerah Rancangan AMP dan ia adalah
sejajar dengan pengumuman Menteri
Pendidikan pada tahun 1978 dan perakuan
laporan Jawatankuasa Kabinet 1979.
 Sehingga tahun 1982, perlaksanaan RMT
telah diperluaskan sehingga ke semua
sekolah rendah.
 1982, Kaedah pelaksanaan RMT telah dikaji
semula.
 1989, Pelancaran Program Pembangunan
Rakyat Termiskin, pengurusan RMT
keseluruhannya telah dikaji semula. RMT
meliputi semula semua sekolah fokus kpd
murid miskin.
8.1.4 Kriteria Pemilihan Murid untuk
Menerima RMT
a. Status Sosial-Ekonomi Keluarga ( Miskin )
- Pendapatan bulanan RM 150.00
- Pendapatan perkapita RM 35.00 dan ke
bawah.
- Saiz enrolmen sekolah - bilangan murid 100
orang dan ke bawah.
b. Keluarga, ibu bapa atau penjaga berpendapatan
bulanan RM 400.00 dan ke bawah.
c. Status pemakanan murid-murid yang mengalami
pemakanan yang salah.
d. Murid-murid yang tinggal jauh dan tidak mempunyai
kemudahan pengangkutan.
8.2 MAKANAN TAMBAHAN
 bertujuan membantu meningkatkan taraf
pemakanan serta kesihatan murid
 diperkukuhkan melalui pelaksanaan Pelan Tindakan
Kebangsaan Mengenai Pemakanan
 mulai tahun 1997, program perkhidmatan kesihatan
sekolah terus diperkukuh
 Menjelang tahun 2000, seramai 1,960 pekerja
kesihatan dan guru telah dilatih untuk menggalas
dan melaksanakan perkhidmatan kesihatan sekolah
secara bersepadu.
 program pemakanan khas untuk kanak-kanak di
kawasan luar bandar
8.2.1 Pelaksanaan dan Penilaian
 532,500 murid “golongan miskin” (kurang
RM400.00 sebulan / RM80.00 per kapita)
menerima bantuan ini bagi tempoh 190 hari
mulai hari pertama persekolahan.
 Kadar bantuan RM1.20 dan RM1.35.
 Peruntukan semasa yang disediakan
berasaskan kepada jumlah murid dan kadar
tersebut adalah RM 123,647,250.00
setahun. Penyaluran bantuan RMT itu
dibuat terus kepada sekolah berasaskan
kepada rekod jumlah murid yang layak.
 Penyelia Kesihatan di JPN menyampaikan
rekod pengagihan peruntukan RMT di
sekolah sehingga 31hb. Januari tahun
berkenaan kepada pihak Sekolah.
 Pihak Sekolah menyediakan laporan
pengagihan mengikut negeri kepada
Bahagian Kewangan Kod dan nama sekolah
dan jumlah penerima bantuan hendaklah
dikemukakan oleh Penyelia Kesihatan
dengan menggunakan Format A kepada
Unit Pengurusan Kewangan di JPN sebelum
 30 November untuk bayaran secara
berkomputer melalui sistem e-PCG terus
kepada akaun kerajaan sekolah-sekolah
yang terlibat.
 Bagi negeri Sabah dan Sarawak,
pembayaran hendaklah dibuat secara
waran mengikut peruntukan kepada
Pejabat Pendidikan Daerah negeri masing-
masing.
8.2.2 Menu Makanan RMT
 merupakan makanan seimbang
berdasarkan menu pihak Institut
Penyelidikan Perubatan dan Kementerian
Kesihatan Malaysia.
 1976, 10 pilihan menu (Pilih 5 )
 1995, 20 jenis menu ( Pilih 10 ) selama 2
minggu
8.2.3 Peranan Guru Besar/Guru
 Memilih dan mengedarkan senarai murid
yang layak menerima RMT mengikut kriteria
kpd KPM.
 Merekodkan penerimaan makanan oleh
murid-murid.
 Mengawasi murid ketika menikmati
makanan sambil menunjuk ajar budaya
makan yang sesuai
 Mengikut pertumbuhan fizikal murid seperti
mengukur berat dan tinggi mereka
sekurang-kurangnya di awal dan akhir
tahun.
 Mengawasi penghidangan makanan.
 Memastikan rekod penerimaan
perbelanjaan peruntukan RMT disimpan
dan dikemaskini oleh pihak sekolah.
8.3 PROGRAM SUSU SEKOLAH
 Satu usaha KPM untuk meningkatkan taraf
pemakanan dan seterusnya taraf kesihatan
murid-murid sekolah. Selain daripada
memastikan murid-murid menerima makanan-
makanan berzat, PSS juga bertujuan
menggalakkan tabiat minum susu di kalangan
murid-murid dari peringkat awal.
 kerjasama enam buah syarikat pengeluar susu
tempatan. Menggalakkan daya kreativiti guru-
guru dan juga murid-murid dalam penggunaan
bahan-bahan terbuang seperti pek, straw dan
dulang PSS.
 Mulai tahun 1989, semua sekolah rendah
adalah terlibat dengan PSS tidak lagi terhad
kepada sekolah-sekolah yang bilangan
muridnya melebihi 200 seperti tahun-tahun
sebelumnya.
Objektif PSS
 Meningkatkan taraf kesihatan dan pemakanan
murid-murid sekolah rendah dengan tabiat
sentiasa meminum susu.
 Meningkatkan taraf kesihatan dan pemakanan
murid-murid sekolah rendah dengan memupuk
tabiat sentiasa meminum susu.
 Membekalkan susu kepada murid-murid terpilih
dari golongan taraf sosio-ekonomi yang rendah
dan mengalami kekurangan zat makanan
melalui skim percuma.
 Meningkatkan perancangan pelaksanaan dan
penilaian program melalui
 Penglibatan bersama agensi-agensi kerajaan
dan bukan kerajaan di bawah konsep
pensyarikatan Malaysia.
8.3.2 Isu-isu Program Susu Sekolah
Keracunan
- Tiada tempat penyimpanan susu yang
sesuai di kantin sekolah.
- Langkah Pencegahan
- Pendekatan kepada memilih makanan yang
selamat, merangkumi pemilihan makanan
yang sedia dimakan.
- Pendekatan kepada keracunan makanan
seperti punca-punca keracunan makanan,
gejala-gejala dan cara-cara pencegahan.
- Memperkenalkan konsep melabel
makanan.
- Pendekatan kepada penyediaan makanan
yang selamat.
- Pendekatan kepada penyimpanan makanan
yang selamat.
 - Pendekatan kepada kebersihan diri dan
tabiat baik dalam pengendalian makanan.

Peranan Guru Besar/Guru

 Memilih dan menyediakan senarai murid

yang layak menerima susu Skim Percuma.
 Menguruskan pesanan dan pengagihan
susu Skim Percuma dan Skim Bayaran.
 Menyimpan rekod kutipan dan penyerahan
wang PSS.
 Menggalakkan tabiat meminum susu di
kalangan murid dan menekankan khasiat
susu untuk kesihatan murid.
 Menjalankan aktiviti-aktiviti pendidikan
melalui PSS (kraf tangan, karangan, kuiz dan
lain-lain).
 Memberi penerangan kepada guru-guru
mengenai pelaksanaan PSS di sekolah.
 Menubuhkan Jawatankuasa PSS yang
dianggotai oleh guru-guru, agensi-agensi
kerajaan yang berkaitan, wakil masyarakat
setempat dan juga badan-badan bukan
kerajaan di ambil kira dalam merancang
aktiviti dan program BPS.