Ρομαντισμός: Σημειώσεις

Προέλευση της λέξης ρομαντικό

• Για πρώτη φορά ο όρος γίνεται γνωστός στην Αγγλία

• Στην αρχή συνδέονταν με τα ρομάν (ιπποτικά μυθιστορήματα)
• ήταν επιτιμητικός όρος μέχρι στις αρχές του 18ου όπου αλλάζει και θεωρείται
καλό
• Ο όρος ρομαντικό δεν είναι από την αρχή όρος καλλιτεχνικής κριτικής.
Υποδηλώνει ένα τρόπο σκέψης που στρέφεται προς το φανταστικό και το
συναισθηματικό
• Στη Γαλλία φτάνει ως λέξη στα μέσα του 18ου (αναφερόταν στην
συναισθηματική ανταπόκριση που προκαλεί κάποια σκηνή)Παράδειγμα:
«Ονειροπολήματα ενός μοναχικού περιπατητή» του Ρουσσώ
• Στη Γερμανία φτάνει από την Αγγλία με το έργο «Εποχές» του Τόμσον
• Η μετατόπισή του στο λογοτεχνικό πεδίο γίνεται αργότερα -1797 με τον
Φρίντριχ Σλέγκελ (δημοσίευσε 25 σελίδες με στοχασμούς πάνω στο θέμα)

Χρησιμοποίηση του όρου από τους ίδιους τους ρομαντικούς

• Σλέγκελ: το ρομαντικό είναι εκείνο που απεικονίζει με φανταστική μορφή
κάποιο στοιχείο συγκίνησης
• Μαντάμ ντε Σταλ: Συνώνυμο με το βορεινό, το μεσαιωνικό και το χριστιανικό
• Ουγκώ: Το ελεύθερο, ακόμη και το γκροτέσκο. Το ρομαντικό αντίθετο του
κλασσικού

Νέο-κλασικισμός

• Ντεκάρτ: Σκέφτομαι άρα υπάρχω

• Κρίστιαν Βολφ: Ο Θεός είναι ο ορθός λόγος
• Ανακαλύψεις του Νιούτον στη φυσική
• Οι νέο-κλασικοί προσπάθησαν να πετύχουν ότι ο Νιούτον είχε κάνει στη
φυσική: να διακρίνει τις καθολικές αλήθειες και να εγκαθιδρύσει μόνιμους
κανόνες.
• Αναβίωση και απομίμηση των αρχαίων
• Η τέχνη παρουσιάζεται σαν λογική και εκλογικευμένη μίμηση της
πραγματικότητας και ο καλλιτέχνης θεωρείται ικανός χειριστής
• Ο δογματισμός στη Γαλλία ενισχύθηκε από το μοναρχικό καθεστώς, που
επέβαλλε την απολυταρχία και στην πολιτική και στη λογοτεχνία
• Στην Αγγλία η πολιτική οργάνωση και οι λογοτεχνικές προτιμήσεις είχαν
πολύ μεγαλύτερη ευστροφία. Αυτό οφειλόταν κατά ένα μεγάλο μέρος στην
περιφρόνηση του Σαίξπηρ για τους νέο-κλασικούς κανόνες
• Όταν εγκαταλείφθηκε το παλιό σύστημα (νεοκλασικισμός), κλονίστηκε το
αίσθημα της ασφάλειας, τόσο στη ζωή όσο και στην τέχνη

Διαφωτισμός
• Ο Διαφωτισμός ρίχνει καινούριο φως πάνω σε θέματα ως τώρα τυποποιημένα
• Κατόρθωσε να λυτρώσει τη λογοτεχνία από την απολυταρχία του
νεοκλασικισμού
 • Αγγλία: Οι Άγγλοι στράφηκαν στον Σαίξπηρ και τους ελισαβετιανούς, που
τους προσέφεραν πολύ διαφορετικά πρότυπα από εκείνα της κλασικής
παράδοσης
• Γερμανία: Δεν υπήρχε τίποτα στην ιστορία της αντίστοιχο του Σαίξπηρ –
φτωχός συγγενής της Ευρώπης. Με το πέρασμα του χρόνου, εξαιτίας της
καθυστέρησης της, κατόρθωσε να γίνει ηγετική μορφή της ρομαντικής
κίνησης στην Ευρώπη
• Γαλλία: η καινούργια κίνηση καθυστέρησε στη Γαλλία επειδή οι
μακρόχρονες και βαθιά ριζωμένες παραδόσεις παρέμειναν σχεδόν ως το τέλος
του 18ου. Ακόμη και ο Βολταίρος ήταν συντηρητικός στα λογοτεχνικά
ζητήματα. ο Ντιντερό όσο γερνάει στρέφεται προς τον νεοκλασικισμό.
• Οι κανόνες είχαν επιβληθεί αυθαίρετα στη Γαλλία, σαν απαραίτητος όρος για
την Τέχνη. Στην Αγγλία αυτοί οι κανόνες ήταν στενά συνδεδεμένοι με τον
κοινό νου (common sense) και την ισορροπημένη λογική- δεν υπάγονταν σε
μια απόλυτη εξουσία

Προρομαντισμός
• Η εποχή της ευαισθησίας
• Ενώ ο Διαφωτισμός ασχολείται με την κριτική των περασμένων, ο
Προρομαντισμός χαρακτηρίζεται από μια πραγματική αποστροφή για ότι
υποστηρίζεται από τον νεοκλασικισμό
• Οι Προρομαντικοί δεν είχαν κανένα συγκεκριμένο πρόγραμμα να
αντικαταστήσουν το παλιό σύστημα γιατί αυτό θα σήμαινε λογική
αντιμετώπιση του προβλήματος
• Αποτελείται από ατομικά ξεκινήματα και όχι από προσχεδιασμένη ομαδική
προσπάθεια
• Εμφάνιση των «δακρύβρεχτων έργων» στη Γαλλία
• Ενισχύεται από τα θρησκευτικά κινήματα της εποχής: Μεθοδισμός στην
Αγγλία και Πιετισμός στη Γερμανία
• Η Ποίηση της Νύχτας και των Τάφων: Ελεγείο γραμμένο σε ένα εξοχικό
κοιμητήριο του Γκρέυ, Στοχασμοί της Νύχτας του Γιούνγκ, Συλλογισμοί
ανάμεσα στους τάφους του Χέρβευ
• Οι Προρομαντικοί αναζήτησαν το φυσικό και το αυθόρμητο, όχι μόνο στις
εσώτερες συγκινήσεις μα και στον εξωτερικό κόσμο
• Στράφηκαν στην φύση και την «απλή», πρωτόγονη κοινωνία σε αντίθεση με
την ψεύτικη αστική και ιδιαίτερα την αυλική ζωή
• Petit Trianon: Το τεχνητό χωριό της Μαρίας Αντουανέτας, όπου υποκρινόταν
τη βοσκοπούλα
• Επιστροφή στη φύση: Το πέρασμα από μια μηχανιστική άποψη σε μια
οργανική
• Τοπιοψυχική διάθεση: Συσχέτιση της διάθεσης του ανθρώπου με εκείνη της
φύσης. Η Φύση ως αυτόνομη ύπαρξη. (Παράδειγμα: τα πρώτα λυρικά
ποιήματα του Γκαίτε –Τραγούδι του Μάη. Ονειροπολήματα του μοναχικού
Περιπατητή, Ρουσσώ, 1778 )
• Σύνδρομο της απλής ζωής
• Έννοια του ευγενικού αγρίου
• Μεγάλη δημοτικότητα απέκτησαν τα λαϊκά τραγούδια
 • Ρουσσώ: «Η παρακμή πηγάζει από τον πολιτισμό και ιδιαίτερα από την
ατομική ιδιοκτησία (πραγματεία πάνω στην προέλευση της ανισότητας των
ανθρώπων
• Εικασίες πάνω στην πρωτότυπη σύνθεση του Γιουνγκ (1759). Είναι πολύ
σημαντικές γιατί συνοψίζουν και αποκρυσταλλώνουν τις καινούριες
κατευθύνσεις της σκέψης
• Μακφέρσον: Τα ποιήματα του Όσσιαν (1762) συγκλονίζουν την Ευρώπη.
a) Αποκάλυψη της ειδωλολατρικής Κέλτικης μυθολογίας που
εναντιώνεται στην κλασική αντίληψη
b) Έκφραση μελαγχολικής ευαισθησίας
c) Εικόνα μιας πρωτόγονης κοινωνίας
d) Καινούριο ποιητικό ύφος
e) Δραματική εξιστόρηση από συγκινητικές δολοπλοκίες που
θυμίζουν roman
• Θύελλα και Πάθος (Sturm und Drang), Αρχές του 1770 Μερικοί
Συγγραφείς: Γκαίτε, Σίλλερ, Χέρντερ, Κλίνγκερ (έργο του έδωσε το όνομα
στο κίνημα), Λεντζ, Μπίργκερ
• Κύριος σκοπός της ζωής και της τέχνης έγινε τώρα η δημιουργική πρωτοτυπία
της προσωπικής ιδιοφυίας

Ρομαντισμός
• Συνεχίζει τον Προρομαντισμό μα παρουσιάζει και ένα καινούριο στοιχείο: την
αξιολόγηση της φαντασίας
• Το αποτέλεσμα της εξέλιξης ήταν αληθινά επαναστατικό: Ανέτρεπε τις
θεωρίες της δημιουργικότητας, τους κανόνες της ομορφιάς, τα ιδανικά, τους
τρόπους έκφρασης.
• Φαντασία: Από μιμητική τον 18ο γίνεται εκφραστική στον 19ο
• Η υποκειμενική φιλοσοφία του Φίχτε έπαιξε καθοριστικό ρόλο στην αλλαγή
αυτή
• Στην Υπεράσπιση της ποίησης του Σέλλευ η ποίηση ερμηνεύεται ως έκφανση
της φαντασίας
• Κητς: Περιγράφω αυτό που φαντάζομαι
• Γουόρντσσγουορθ: Η ποίηση είναι έργο της φαντασίας και του αισθήματος
• Από τους Γάλλους ποιητές πολλοί δεν κατάλαβαν τον ουσιαστικό ρόλο της
φαντασίας. Η υπεροχή της φαντασίας αναγνωρίστηκε μονάχα από τον
Μπωντλαίρ και τους συμβολιστές στα μέσα του 19ου
• Οι Γερμανοί είχαν τις ίδιες πεποιθήσεις με τους Άγγλους

Γερμανοί Ρομαντικοί

Πρώτοι Ρομαντικοί (1797 έως τα πρώτα χρόνια του 19ου )

• Κέντρο τους για λίγο το Βερολίνο και έπειτα η Ιένα
• Είχαν συνειδητά την αντίληψη της συνοχής τους σαν ομάδα και ήταν
συγκεντρωμένοι γύρω από τους αδερφούς Σλέγκελ
• Η αλληλεγγύη των πρώτων ρομαντικών δεν ερχόταν σε αντίφαση με τον
ρομαντικό ατομικισμό, γιατί πήγαζε, κατά μεγάλο μέρος, από την πίστη στη
σημασία του ατόμου, που μπορούσε κανείς να το πλησιάσει κανείς με τη
 φιλία ή με περίεργες κοινές δραστηριότητες, βασισμένες στην ελληνική
πρόθεση συν-
• Μερικά Μέλη: Νοβάλις (ποιητής), Σήλλινγκ (φιλόσοφος), Ρίττερ (φυσικός)
• Ήταν θεωρητικοί χειριστές ιδεών παρά ποιητές
• Αθενάουμ: Το περιοδικό τους
Νεώτεροι Ρομαντικοί (1810-1820)
• Κέντρο τους η Χαιδελβέργη, το Μόναχο και η Βιέννη
• Μερικοί: Χέινριχ Χάινε (μτφρ ο Καρυωτάκης), Χόφμαν, Λούντβιχ Ούλαντ
(πρότυπο του Βιζυηνού)
• Εξερεύνηση του Υπερφυσικού (ιδιαίτερα στα διηγήματα του Χόφμαν)
• Εθνικιστική Τάση που οδήγησε στην επιστημονική μελέτη της ιστορίας της
γερμανικής γλώσσας (Αδελφοί Γκριμμ)
• Δημοσιεύτηκαν αναρίθμητες συλλογές από λαϊκά τραγούδια και λαϊκά
διηγήματα με την πρόθεση να αποδοθεί η απλοϊκή λαϊκή έκφραση με μια
φαινομενικά άτεχνη τέχνη

Οι Άγγλοι Ρομαντικοί
• Οι Άγγλοι Ρομαντικοί δεν αναγκάστηκαν ποτέ να ενώσουν τις δυνάμεις τους
για μια ομαδική εξόρμηση
• Η έλλειψη συνοχής δημιουργεί όλη τη δυναμικότητα του Αγγλικού
ρομαντισμού
• Είχαν πάντα το συναίσθημα ότι ανήκαν στην ίδια τους την παράδοση και της
ξανάδιναν καινούρια ζωή
• Τα μανιφέστα του αγγλικού ρομαντισμού γράφονται ύστερα από την ποίηση
όπου ανάγονται: Εισαγωγή στις λυρικές μπαλάντες του Γουορντσγουορθ,
Λογοτεχνική Βιογραφία του Κόλριτζ, η Υπεράσπιση της ποίησης του Σέλλευ

Οι Γάλλοι Ρομαντικοί
• Ποιητικοί Στοχασμοί του Λαμαρτίν (1820) -Η πρώτη συλλογή ποιημάτων που
αντανακλά την καινούρια τάση
• Με το έργο Hernani του Ουγκώ περνά και στο θέατρο το 1830
• 2 Παράγοντες διαμόρφωσαν τον γαλλικό ρομαντισμό: Η διατήρηση της
νεοκλασικής παράδοσης και η Γαλλική Επανάσταση
• Το κλίμα του φόβου που επικρατούσε την εποχή της τρομοκρατίας δεν
ευνοούσε καθόλου τη διατύπωση καινούριων ιδεών –Σιωπή της περιόδου
1790-1820
• Με τον Ναπολέοντα παρατηρείται οπισθοδρόμηση
• Οι Γάλλοι δυσπιστούσαν για κάθε τι ξένο –όπως οι καινοτομίες του
προρομαντισμού
• Η ρομαντική κίνηση ήταν συνδεδεμένη με πολιτικές και θρησκευτικές
διαμάχες
• Οι μαχόμενες φατρίες των ρομαντικών συμφιλιώθηκαν όταν η αριστερά
πτέρυγα και η δεξιά ενώθηκαν με την ομάδα του Ουγκώ, στα 1827
• Δίνουν μεγαλύτερη έμφαση στο αίσθημα
• Δεν ήταν τόσο τολμηροί καινοτόμοι όσο φαντάστηκαν
• Με εξαίρεση τον Vigny είχαν ελάχιστη εκτίμηση για την δημηουργική
φαντασία
• Ο Μπωντλαίρ στάθηκε εκείνος που ένιωσε στη Γαλλία τη σπθδαιότητα του
ρόλου που έπαιζε ο εσωτερικός κόσμος της φαντασίας