ΕΓΚΥΚΛΟΠΑΙΔΕΙΑ ΑΡΧΑΙΑΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑΣ

ΏΡΥΏΕΟΕ ΒΛΛΔΝΒ΢ ΦΕΛΟ΢ΟΦΟΕ
1
ΑΡΥΑΗΑ ΔΛΛΖΝΗΚΖ
ΦΗΛΟ΢ΟΦΗΑ
ΚΧ΢ΣΑ΢ ΣΕΑΒΔΛΑ΢
ΚΔΗΜΔΝΑ ΑΠΟ WIKIPEDIA
2
Πίνακαρ πεπιεσομένων
ΟΚ ΕΠΣΑ ΢ΟΦΟΚ .................................................................................................................... 8
Θαιήο ................................................................................................................................... 9
Πηηηαθφο ............................................................................................................................... 9
ΐίαο ν Πξηελεχο .................................................................................................................. 11
Κιεφβνπινο ........................................................................................................................ 12
΢φισλ ν Ώζελαίνο .............................................................................................................. 13
Πεξίαλδξνο ......................................................................................................................... 17
Υίισλ ν Λαθεδαηκφληνο ...................................................................................................... 19
ΑΣΟΜΚΚΟΚ
Λεχθηππνο ........................................................................................................................... 21
Αεκφθξηηνο ......................................................................................................................... 22
Βπίθνπξνο ........................................................................................................................... 27
ΕΛΕΑΣΕ΢
Ξελνθάλεο .......................................................................................................................... 29
Παξκελίδεο ......................................................................................................................... 34
Γήλσλ ν Βιεάηεο ................................................................................................................ 36
Μέιηζζνο ν ΢άκηνο ............................................................................................................. 37
ΕΡΕΣΡΚΑ΢
Φαηδσλ ............................................................................................................................... 38
Μελεδεκνο .......................................................................................................................... 39
ΚΤΝΚΚΟΚ
Ώληηζζέλεο.......................................................................................................................... 40
Αηνγέλεο ηεο ΢ηλψπεο ......................................................................................................... 41
Κξαηεο ν θπληθνο ................................................................................................................ 42
ΐίσλ ν ΐνξπζζελίηεο .......................................................................................................... 43
Μεηξνθιεο ......................................................................................................................... 43
ΚΤΡΗΝΑΪΚΟΚ
Ώξίζηηππνο ν Κπξελαίνο ..................................................................................................... 44

Ώλλίθεξηο ν Κπξελαίνο........................................................................................................ 45
Δγεζίαο ν Πεηζηζάλαηνο ..................................................................................................... 46
Θενδσξνο ........................................................................................................................... 46
Μειεαγξνο .......................................................................................................................... 47
3
ΜΕΓΑΛΗ ΕΛΛΑΔΑ
Ππζαγνξαο ν ΢ακηνο ........................................................................................................... 48

Βκπεδνθιήο ........................................................................................................................ 56
Σειαχγεο ............................................................................................................................ 59
Ώξρχηαο ν Σαξαληίλνο ........................................................................................................ 59
Ώιθκαησλ ν Κξνησληαηεο ................................................................................................... 60
Φηινιανο ............................................................................................................................ 61
Βχδνμνο ν Κλίδηνο ............................................................................................................... 62
Βπίραξκνο ........................................................................................................................... 62
ΜΕΓΑΡΚΚΟΚ
Βπθιείδεο ν Μεγαξηθφο....................................................................................................... 63
΢ηηιπσλ ν Μεγαξεπο ........................................................................................................... 64
ΜΕΜΟΝΩΜΕΝΟΚ
Δξαθιεηηνο ν Βθεζηνο ......................................................................................................... 64

Ώλαραξζηο ν ΢θπζεο ........................................................................................................... 65
Μπζσλ ................................................................................................................................ 65
Βπηκελίδεο .......................................................................................................................... 66
Φεξεθπδεο .......................................................................................................................... 67
ΠΕΡΚΠΑΣΚΚΟΚ
Ώξηζηνηέιεο ........................................................................................................................ 68
Θεφθξαζηνο ........................................................................................................................ 72
΢ηξαησλ .............................................................................................................................. 73
Λπθσλ ................................................................................................................................ 73
Αεκεηξηνο ........................................................................................................................... 74
Δξαθιεηδεο ......................................................................................................................... 75
Αηνδσξνο ............................................................................................................................ 76
ΠΛΑΣΩΝΚΚΟΚ
Πιαησλ ............................................................................................................................... 77
΢πεπζηππνο ......................................................................................................................... 80
Ξελνθξαηεο ......................................................................................................................... 81
Κξαηεο ν πιαησληθνο .......................................................................................................... 81
Κξαλησξ ............................................................................................................................. 81
Ώξθεζηιανο ......................................................................................................................... 81
4
Λαθπδεο ............................................................................................................................. 82
Καξλεαδεο .......................................................................................................................... 83
Κιεηηνκαρνο ....................................................................................................................... 84
ΠΡΟ΢ΩΚΡΑΣΚΚΟΚ
Ώλαμηκαλδξνο ν Μηιεζηνο................................................................................................... 84
Ώλαμηκελεο ......................................................................................................................... 86
Ώλαμαγνξαο ν Κιαδνκεληνο ................................................................................................ 87
Ώξρειανο ............................................................................................................................ 88
΢ΚΕΠΣΚΚΟΚ
Πχξξσλ............................................................................................................................... 90
Σηκσλ.................................................................................................................................. 90
΢ΟΦΚ΢ΣΕ΢
Πξσηαγνξαο........................................................................................................................ 91
Λνπθηαλνο ........................................................................................................................... 92
Μελσλ ................................................................................................................................ 94
Βπελνο ................................................................................................................................ 94
΢ΣΩΪΚΟΚ
Γελσλ ν ΢ησηθνο ή Κηηεπο .................................................................................................. 95

Ώξηζησλ .............................................................................................................................. 96
Δξηιινο .............................................................................................................................. 96
Αηνλπζηνο ν κεηαζεκελνο..................................................................................................... 97
Κιεαλζεο ............................................................................................................................ 98
Υξπζηππνο .......................................................................................................................... 99
Ώξρεδεκνο ........................................................................................................................ 100
Ώπνιινδσξνο ................................................................................................................... 100
Βπηθηεηνο .......................................................................................................................... 101
΢ΩΚΡΑΣΚΚΟΚ
΢σθξαηεο .......................................................................................................................... 102

Ώηζρηλεο ........................................................................................................................... 105
Ώιθηβηαδεο ....................................................................................................................... 106
Ξελνθσλ ........................................................................................................................... 108
ΝΕΟΠΛΑΣΩΝΚΚΟΚ
Πινχηαξρνο ...................................................................................................................... 110
5
ΔΚΑΦΟΡΟΚ π.Χ.
Ώξηζηεηδεο ........................................................................................................................ 112

Ώξρηκεδεο......................................................................................................................... 113
Αεκνζζελεο ...................................................................................................................... 114
Αεκνθηινο ........................................................................................................................ 115
Αηνλπζηνο ν Ώιηθαξλαζζεπο.............................................................................................. 115
Βξαηνζζελεο ..................................................................................................................... 116
Δξνδνηνο .......................................................................................................................... 117
Δξσλ ................................................................................................................................ 118
Θεκηζηνθιεο ..................................................................................................................... 119
Θενθξηηνο ......................................................................................................................... 120
Θουκυδιδησ ...................................................................................................................... 121
Ιππαρχοσ ........................................................................................................................... 122
Ιπποκρατησ ....................................................................................................................... 123
Ιςοκρατησ ......................................................................................................................... 124
Λυςανδροσ........................................................................................................................ 125
Νικιασ ............................................................................................................................... 127
Περικλησ ........................................................................................................................... 128
Πολυβιοσ .......................................................................................................................... 129
Στραβων............................................................................................................................ 130
ΔΚΑΦΟΡΟΚ μ.Χ.
Φιλοςτρατοσ ..................................................................................................................... 131

ΠΟΚΗΣΕ΢
Αιςχυλοσ ........................................................................................................................... 132

Αιςωποσ............................................................................................................................ 133
Αλκαιοσ ............................................................................................................................. 134
Ανακρεων ......................................................................................................................... 135
Αντιφανησ ......................................................................................................................... 136
Αριςτοφανησ..................................................................................................................... 136
Αρχιλοχοσ ......................................................................................................................... 138
Διφιλοσ ............................................................................................................................. 138
Εριφοσ .............................................................................................................................. 139
Ευριπιδησ.......................................................................................................................... 139
6
Εωταδησ............................................................................................................................ 141
Θεογνισ ο μεγαρευσ .......................................................................................................... 142
Ηςιοδοσ ............................................................................................................................ 143
Μενανδροσ ....................................................................................................................... 143
Νικοςτρατοσ ..................................................................................................................... 144
Ομηροσ ............................................................................................................................. 145
Ορφευσ ............................................................................................................................. 146
Πινδαροσ .......................................................................................................................... 147
Σαπφω .............................................................................................................................. 149
Σιμωνιδησ ο κειοσ.............................................................................................................. 149
Σοφοκλησ .......................................................................................................................... 150
Τιμοκλησ ........................................................................................................................... 151
Τυρταιοσ ........................................................................................................................... 151
Φερεκρατησ ...................................................................................................................... 152
Φιλημων ........................................................................................................................... 152
Φιλιππιδησ........................................................................................................................ 153
Φωκυλιδησ ο μιληςιοσ ...................................................................................................... 153
ΔΗ΢ΑΓΩΓΖ
Οη Έιιελεο αηέληζαλ ην ζχκπαλ κε απξνθαηαιεςία, θαη κε κία θνβεξή ζπλδπαζηηθή
ηθαλφηεηα, πνπ αθνξνχζε φια ηα βαζηθά δεηήκαηα ηεο Φηινζνθίαο, θαη ηα έζεζαλ κε
ραξαθηεξηζηηθή γηα ην Βιιεληθφ πλεχκα θαζαξφηεηα. Αεκηνχξγεζαλ ηηο βαζηθέο έλλνηεο ηεο
θηινζνθίαο θαη ηεο θπζηθήο επηζηήκεο θαη έηζη επεξέαζαλ θαηαιπηηθά φιε ηελ θαηνπηλή
Βπξσπατθή θαη παγθφζκηα επηζηήκε.
Σν κεγαιείν ησλ Βιιήλσλ θηινζφθσλ- αλάκεζα ζηα άιια- είλαη φηη πξφβαιαλ ηελ απφθηεζε
ηεο γλψζεο σο ην ππέξηαην αγαζφ, θαη δελ παξέκεηλε απηή πξνλφκην ηεο ηεξαηηθήο ηάμεο.. Δ
7
απνθάιπςε ηεο γλψζεο βέβαηα ζχκθσλα κε ηνλ Πιάησλα δελ είλαη εχθνιε. Πξέπεη πξψηα λα
γλσξίζνπκε ηνλ εαπηφ καο- ΓΝΧΘΕ ΢ΏΤΣΟΝ - ε επηγξαθή ηνπ καληείνπ ησλ Αειθψλ. Δ
γλψζε ηνπ εαπηνχ καο θαη ηεο ζρέζεο καο κε ην θφζκν πνπ καο πεξηβάιιεη ζχκθσλα κε ηνλ
΢σθξάηε, απνηειεί ηελ επηπρία ηεο δσήο θαη ηελ αθεηεξία ηεο Φηινζνθίαο. Δ γλψζε απηή
καο ιέεη ν Πιάησλαο, δελ είλαη θάηη πνπ κπνξεί λα πεξηγξαθεί κε ιφγηα φπσο νη άιιεο
επηζηήκεο. Υξεηάδεηαη καθξά κειέηε ηνπ ζέκαηνο θαη δηάπιαζε ηνπ εαπηνχ κε απηήλ. Σφηε,
είλαη ζαλ κία ζπίζα λα μεπεδά θαη λα αλάβεη έλα θσο πνπ απφ εθεί θαη κεηά είλαη ηθαλφ λα
απηνζπληεξείηαη.
Οι Δπηά ζοθοί
Οη αλαθεξφκελνη, απφ ηνπο αξραίνπο Έιιελεο ζπγγξαθείο, Δπηά ζοθοί, ήηαλ
ηζηνξηθά πξφζσπα πνπ έδεζαλ απφ ηνλ 7ν αηψλα π.Υ. θαη λεφηεξα, πνπ δηέπξεςαλ σο
λνκνζέηεο, άξρνληεο ή πνιηηηθνί. Οη επηθξαηέζηεξνη ζεσξνχκελνη επηά ζοθοί ηεο
αξραηφηεηαο (θαηά γεληθφηεξε νκνινγία ζπγγξαθέσλ) ήηαλ νη:
- Θαιήο ν Μηιήζηνο
- Πηηηαθφο ν Μπηηιελαίνο
- ΐίαο ν Πξηελεχο
- Κιεφβνπινο ν Ρφδηνο
- ΢φισλ ν Ώζελαίνο
- Πεξίαλδξνο ν Κνξίλζηνο, θαη
- Υίισλ ν Λαθεδαηκφληνο
8
Θαλήρ
ΓΝΩΡΚ΢Ε ΣΟΝ ΕΑΤΣΟ ΢ΟΤ
Ο Θαιήο ν Μηιήζηνο, (πεξ 630/635 π.Υ. - 543 π.Υ.) ήηαλ πξνζσθξαηηθφο θηιφζνθνο πνπ
δξαζηεξηνπνηήζεθε ζηηο αξρέο ηνπ 6νπ αηψλα π.Υ. ζηε Μίιεην. Σνπ απνδίδεηαη ην έξγν
Ναπηηθή Αζηξνινγία, αιιά ζεσξείηαη κάιινλ ακθίβνιν αλ ην έγξαςε ν ίδηνο. Γηα ηελ
αλαζχζηαζε ηεο ζθέςεο ηνπ βαζηδφκαζηε απνθιεηζηηθά ζε καξηπξίεο. Δ παξάδνζε
θαηαηάζζεη ηνλ Θαιή κεηαμχ ησλ επηά ζνθψλ θαη ηνλ πεξηγξάθεη σο άλζξσπν κε πιαηηέο
γλψζεηο θαη κεγάιε επηλνεηηθφηεηα. Σν ζεκαληηθφηεξν είλαη, σζηφζν, φηη κέζσ ηεο
πξνβιεκαηηθήο ηνπ γηα ηελ αξρή ηνπ θφζκνπ αλήγαγε ηα πνιιαπιά θαηλφκελα ηνπ θφζκνπ
ζε κία απξφζσπε, κνλαδηθή ή εληαία αξρή, γεγνλφο πνπ ηνλ θαηαηάζζεη δίθαηα ζηε ρνξεία
ησλ θηινζφθσλ. Ο Θαιήο είλαη γλσζηφο θαη γηα ηελ επηηπρεκέλε πξφβιεςε ηεο ειηαθήο
έθιεηςεο ηνπ 585.
Πιηηακόρ
Η ΢ΤΓΧΩΡΕ΢Η ΕΚΝΑΚ ΑΝΩΣΕΡΗ ΑΠΟ

ΣΗ ΜΕΣΑΝΟΚΑ
Ο Πηηηαθφο ν Μπηηιελαίνο (πεξ. 650-570) ήηαλ πνιηηηθφο θαη ζηξαηησηηθφο εγέηεο

ηεο Μπηηιήλεο, έλαο απφ ηνπο επηά ζνθνχο ηεο αξραίαο Βιιάδαο θαη κλεκνλεχεηαη
καδί κε ηνλ Θαιή, ηνλ ΐία θαη ην ΢φισλα ζε φινπο ηνπο ζρεηηθνχο θαηαιφγνπο.
Παηξίδα ηνπ ήηαλ ε Μπηηιήλε, ν δε ΢νπίδαο ζέηεη ηε γέλλεζή ηνπ θαηά ηελ
ηξηαθνζηή ηξίηε Οιπκπηάδα, δειαδή πεξί ην 652 π.Υ.. Φεκηδφηαλ γηα ηελ πνιηηηθή
θαη θνηλσληθή ζνθία ηνπ, ηε ζχλεζε θαη ηελ ρξεζηφηεηά ηνπ, αιιά θαη ηελ πνιεκηθή
αλδξεία ηνπ. ΢ηνλ πνιηηηθφ ζηίβν ηεο παηξίδαο ηνπ εηζήιζε ελεξγά ην 612 π.Υ., φηαλ
απφ θνηλνχ κε ηνπο αδειθνχο ηνπ Ώιθαίνπ, νη νπνίνη εγνχληαλ ηεο αξηζηνθξαηηθήο
κεξίδαο, θφλεπζε ηνλ ηχξαλλν Μέιαγρξν. Έμη ρξφληα κεηά ηνλ βξίζθνπκε λα νδεγεί
9
ηνπο ζπκπνιίηεο ηνπο ζηνλ πφιεκν θαηά ησλ Ώζελαίσλ, κε αληηθείκελν ηελ θαηνρή
ηνπ ΢ηγείνπ.
Ο Πηηηαθφο δηαθξίζεθε ζηε κάρε, ζθφησζε κάιηζηα, ζην πιαίζην κνλνκαρίαο, ηνλ
Φξχλσλα, ζηξαηεγφ ησλ Ώζελαίσλ, ληθεηή ησλ Οιπκπίσλ θαη δηάζεκν γηα ην ζάξξνο
θαη ηελ αλδξεία ηνπ. Οη Μπηηιελαίνη ηνλ ηίκεζαλ γηα ηα θαηνξζψκαηά ηνπ, φκσο
εθείλνο απφ ηα εδάθε πνπ ηνπ πξνζθέξζεθαλ δέρηεθε κφλν ηελ έθηαζε πνπ
ζεκαηνδνηήζεθε απφ κηα ξίςε ηνπ αθνληίνπ ηνπ. Καηφπηλ, δηέζεζε ηε γε γηα ηεξή
ρξήζε ε νπνία έθηνηε απνθαιείηαη Πηηηαθνύ γή.
Ο πφιεκνο κε ηνπο Ώζελαίνπο έιεμε κε παξέκβαζε ηνπ Πεξηάλδξνπ, ν νπνίνο

παξαρψξεζε ηε δηαθηινληθνχκελε έθηαζε ζηνπο Ώζελαίνπο. Οη εζσηεξηθέο ηαξαρέο
ζηελ Μπηηιήλε ζπλερίζηεθαλ, ππνδαπιηζκέλεο απφ ηε κεξίδα ησλ αξηζηνθξαηψλ, κε
πξνεμάξρνληεο ηνλ Ώιθαίν θαη ηνλ αδειθφ ηνπ, Ώληηκελίδε. ΋ηαλ απηνί εμνξίζηεθαλ,
ε πφιε γλψξηζε πεξίνδν ζρεηηθήο εξεκίαο, ψζπνπ νη θπγάδεο επηρείξεζαλ λα
πεηχρνπλ ηελ επάλνδφ ηνπο κε ηε βία ησλ φπισλ. Ο δήκνο, πξνθεηκέλνπ λα
απνθξνχζεη ηελ απεηιή, εμέιεμε σο αηζπκλήηε ηνλ Πηηηαθφ, ζηνλ νπνίν παξαρψξεζε
απφιπηε εμνπζία. Ο κεγάινο άλδξαο παξέκεηλε ζην ζψθν επί κία δεθαεηία (589-579)
κε ηελ παξέιεπζε ηεο νπνίαο παξαηηήζεθε απφ ηελ αξρή εθνπζίσο.
΢ηε δηάξθεηα ηεο εγεκνλίαο ηνπ δελ επηρείξεζε λα αλαηξέςεη ην πνιίηεπκα, αιιά
επηδφζεθε ζηε βειηίσζε θαη ηελ αλαζεψξεζε ησλ λφκσλ. Οη νιηγαξρηθνί ηνλ
ζθηαγξαθνχζαλ σο ηχξαλλν, ν δε Ώιθαίνο ζε ζρφιηφ ηνπ ραξαθηήξηζε ηνλ Πηηηαθφ
θαθνπάηξηδα θαη εμέθξαζε ηελ πεξηθξφλεζή ηνπ γηα ηνλ ηξφπν κε ηνλ νπνίν ν ιαφο
ηνλ εμέιεμε σο αηζπκλήηε.
Ο Πηηηαθφο πέζαλε πεξί ην 569, ζε ειηθία εβδνκήληα εηψλ θαηά ηνλ Αηνγέλε
Λαέξηην, νγδφληα εηψλ θαηά ηνλ ΢νπίδα θαη εθαηφ εηψλ θαηά ηνλ Λνπθηαλφ. Σνπ
απνδίδνληαη πνιιά, ρακέλα φκσο, ειεγεηαθά πνηήκαηα, θαζψο θαη πνιιά γλσκηθά,
φπσο <<ραιεπόλ εζζιόλ έκκελαη>> θαη ην <<γίγλσζθε θαηξόλ>>. Σν πξψην
απνηέιεζε ζέκα σδήο ηνπ ΢ηκσλίδε.
10
Βίαρ ο Ππιηνεύρ
ΑΣΤΧΟ΢ ΕΚΝΑΚ ΟΠΟΚΟ΢ ΔΕΝ ΜΠΟΡΕΚ ΝΑ

ΤΠΟΜΕΚΝΕΚ ΣΚ΢ ΑΣΤΧΚΕ΢
O Βίαρ ο Ππιηνεύρ ήηαλ έλαο απφ ηνπο επηά ζνθνχο ηεο αξραίαο Βιιάδαο[1] απφ ηελ
Πξηήλε ηεο Εσλίαο (6νο π.Υ. αη.), γηφο ηνπ Σεπηάκνπ[2].
Έγηλε γλσζηφο γηα ηελ δηθαηνζχλε ηνπ θαη ηελ ξεηνξηθή ηνπ δεηλφηεηα. ΢ήκεξα
ζψδνληαη εζηθά απνθζέγκαηα ηνπ, σο θαη απφζπαζκα ιπξηθνχ πνηήκαηφο ηνπ. Ο
΢άηπξνο ηνλ θαηαλέκεη αλάκεζα ζηνπο 7 ζνθνχο.
΢χκθσλα κε ηνλ ΢άηπξν, θάπνηε Ώζελαίνη ςαξάδεο ςάξεςαλ έλαλ ράιθηλν ηξίπνδα
πνπ είρε ηελ επηγξαθή «ησ ζνθψ», έζηεηιαλ ηνλ ηξίπνδα ζηνλ ΐία ζεσξψληαο φηη ηνπ
αλήθεη ζαλ ν ζνθφηεξνο άληξαο [3].
Λέγεηαη φηη θάπνηε απειεπζέξσζε θάπνηεο γπλαίθεο πνπ είραλ γίλεη δνχιεο,
θαηαβάιινληαο ηα ιχηξα θαη αθνχ ηηο δίδαμε θαη ηηο πξνίθηζε ηηο έζηεηιε πίζσ ζηνπο
δηθνχο ηνπο, ζηε Μεζζελία[4].
Έγξαςε ην πνίεκα «Πεξί Εσλίαο, ηίλα κάιηζη' αλ ηξφπνλ επδαηκνλνίε» κε 2000

ζηίρνπο, θαη πνιιά γλσκηθά.
11
Κλεόβοςλορ
ΜΕΣΡΟΝ ΑΡΚ΢ΣΟΝ
Ο Κλεόβοςλορ o Ρόδιορ, ηχξαλλνο ηεο Λίλδνπ ζηε Ρφδν, έλαο απφ ηνπο «επηά
ζνθνχο» ηεο αξραίαο Βιιάδαο (6νο π.Υ. αη., βξηζθφηαλ ζηε δσή ηνπιάρηζην σο ην
560 π.Υ.). ΢ε απηφλ απνδίδνληαη ηα γλσκηθά «κέηξνλ άξηζηνλ», «εδνλήο θξάηεη», θ.ά.
Ολνκάδεηαη θαη Κλεόβοςλορ ο Λίνδιορ, δηφηη ε αξραία Ρφδνο ήηαλ ρσξηζκέλε ζηηο 4
αξραίεο πφιεηο: Ρφδνο, Λίλδνο, Κάκεηξνο θαη Εάιπζνο, ησλ νπνίσλ κέξε δηαζψδνληαη
κέρξη ζήκεξα.
Ο παηέξαο ηνπ Κιενβνχινπ νλνκαδφηαλ Βπαγφξαο. Ο Κιεφβνπινο ηαμίδεςε θαη

κειέηεζε ζηελ Ώίγππην. Λέγεηαη φηη αλαζηήισζε ηνλ λαφ ηεο Ώζελάο πνπ θαηά ηνλ
ζξχιν είρε ρηίζεη ν Ααλαφο. Ο Κιεφβνπινο ζπλέζεηε ηξαγνχδηα θαη έκκεηξα
επηγξάκκαηα θαη ξεηά, πνπ θαηά ηνλ Αηνγέλε Λαέξηην αξηζκνχζαλ ζπλνιηθά σο
3.000 ζηίρνπο. Ο Αηνγέλεο Λαέξηηνο αλαθέξεη ην παξαθάησ παξάδεηγκα
επηγξάκκαηνο:
Βίκαη κηα ράιθηλε θφξε, εδψ

ζηνλ ηάθν ηνπ Μίδα. Καη φζν
ξέεη ην λεξφ, φζν ηα θχιια πξαζηλίδνπλ ηα δέληξα,
φζν ν ήιηνο ιάκπεη θαη θαίλεηαη ην αζεκέλην θεγγάξη,
φζν ηξέρνπλ ηα πνηάκηα θαη ηα θχκαηα ξνρζνχλ,
ηφζν ζα ιέσ πάλσ ζ' απηφ ην πνιχθιαθην κλήκα,
ζηνπο δηαβάηεο «ν Μίδαο θείηαη ζακκέλνο εδψ».
(Βίνη θηινζόθσλ, βηβιίν I, θεθ. «ΐίνο Κιενβνχινπ»)
Ο Κιεφβνπινο πέζαλε ζηε ζρεηηθά κεγάιε γηα ηελ επνρή ειηθία ησλ 70 εηψλ. Βίρε
κία θφξε, ηελ Κιενβνπιίλα, πνπ ζπλέζεηε αηλίγκαηα ζε εμάκεηξν ζηίρν, θεκηδφκελα
σο ηζάμηα εθείλσλ ηνπ παηέξα ηεο. Ο ηάθνο ηνπ Κιενβνχινπ ππάξρεη ζηε Λίλδν.
12
΢όλων ο Αθηναίορ
ΝΑ ΣΗΜΑ΢ ΣΟΤ΢ ΘΔΟΤ΢ ΚΑΗ

ΝΑ ΢ΔΒΔ΢ΑΗ ΣΟΤ΢ ΓΟΝΔΗ΢
Ο ΢φισλ (πεξ. 639 - 559 π.Υ.) ήηαλ ζεκαληηθφο Ώζελαίνο λνκνζέηεο, θηιφζνθνο, πνηεηήο
θαη έλαο απφ ηνπο επηά ζνθνχο ηεο αξραίαο Βιιάδαο.
Ώλήθε ζε πινχζηα θαη αξηζηνθξαηηθή νηθνγέλεηα, ε νπνία θαηαγφηαλ απφ ηε γεληά ηνπ
βαζηιηά ηεο Ώζήλαο Κφδξνπ. Ο παηέξαο ηνπ νλνκαδφηαλ Βμεθεζηίδεο· απηφο θξφληηζε γηα
ηελ εθπαίδεπζε θαη αλαηξνθή ηνπ γηνχ ηνπ. ΋ηαλ ν ΢φισλ έραζε ηελ πεξηνπζία ηνπ,
ζηξάθεθε πξνο ην εκπφξην θαη ηαμίδεςε ζηελ Ώίγππην θαη ηε Μ. Ώζία. Βπσθεινχκελνο απφ
ηα ηαμίδηα ηνπ απηά κειέηεζε μέλνπο πνιηηηζκνχο θαη λφκνπο, θαζψο θαη ηνλ
πνιηηηθννηθνλνκηθφ βίν ησλ άιισλ ρσξψλ. Σα εθφδηα πνπ απέθηεζε ηα ρξεζηκνπνίεζε
απνηειεζκαηηθά γηα ηελ θνηλσληθή θαη νηθνλνκηθή αλφξζσζε ηεο παηξίδαο ηνπ θαη έηζη
θαηφξζσζε λα αλαδεηρηεί ζην ζπνπδαηφηεξν άλδξα ηεο επνρήο ηνπ.
Σελ εκπηζηνζχλε ηνπ ιανχ ηελ θέξδηζε πξψηα κε ην πνηεηηθφ ηνπ έξγν. Ο ΢φισλ ππήξμε θαη
ειεγεηαθφο πνηεηήο. Έγξαςε ειεγεία κε ηίηιν "΢αιακίο", ζηελ νπνία πξνηξέπεη ηνπο
Ώζελαίνπο λα αλαθηήζνπλ ην αγαπεκέλν ηνπο λεζί. Ώπφ ηελ ειεγεία απηή ζψδνληαη κφλν
νθηψ ζηίρνη. Ο ΢φισλ έγξαςε επίζεο πνιηηηθέο ειεγείεο, απφ ηηο νπνίεο έρνπκε κεγαιχηεξα
απνζπάζκαηα. ΢ε απηέο εθθξάδεη ηα πνιηηηθά ηνπ θξνλήκαηα θαη αληαλαθιά ηε θηινπαηξία
ηνπ θαη ηελ αγάπε ηνπ πξνο ηε δηθαηνζχλε. Οη ειεγείεο ηνπ νλνκάζηεθαλ "γλσκηθέο", επεηδή
πεξηέρνπλ πνιιέο γλψκεο. Με ηνπο θινγεξνχο ηνπ ζηίρνπο επεξέαζε ηελ αζελατθή θνηλή
γλψκε, ζπκβνπιεχνληαο, ελζαξξχλνληαο θαη ελζνπζηάδνληαο ηνπο Ώζελαίνπο. ΢ηα πνηήκαηά
ηνπ έθαλε ηε δηαπίζησζε φηη ε θαθνδαηκνλία ηεο πφιεο θαη νη θηινληθίεο νθείινληαη ζηνλ
αγψλα ησλ ηάμεσλ θαη ππνζρφηαλ ηε ζεξαπεία ηνπ θαθνχ. Γη' απηφ νη Ώζελαίνη ηνλ επέιεμαλ
σο λνκνζέηε, γηα λα απνθαηαζηήζεη ηελ εηξήλε κε ηε κεηαβνιή ησλ ζεζκψλ.
Χο ζπλέπεηα βίαηεο θαη καθξνρξφληαο εμέγεξζεο ησλ πνιηηψλ ελάληηα ζηνπο επγελείο,
ν ΢φισλ θιήζεθε θνηλή ζπλαηλέζεη ησλ αληηκαρφκελσλ κεξψλ [1], ην 594/3 π.Υ. κε
έθηαθηε δηαδηθαζία λα λνκνζεηήζεη θαη γηα ην έξγν απηφ εμνπιίζηεθε κε έθηαθηεο
εμνπζίεο. Βθείλν ην έηνο εμειέγε άξρσλ απφ ην δήκν ηεο Ώζήλαο θαη φρη απφ ηνλ
Άξεην Πάγν, φπσο πξνέβιεπε ην αζελατθφ πνιίηεπκα ηεο επνρήο. Σνπ δφζεθαλ νη
έθηαθηεο εμνπζίεο ηνπ δηαιιαθηνύ, δει. ηνπ κεζνιαβεηή, ηνπ ζπκθηιησηή, θαη ηνπ
λνκνζέηνπ, ηηο νπνίεο δηαηήξεζε θαη κεηά ην ηέινο ηεο εηήζηαο αξρνληείαο ηνπ. Οη
λφκνη πνπ ζέζπηζε δεκνζηεχηεθαλ ίζσο ην 592/1 π.Υ.
13
Σα λνκνζεηηθά κέηξα ηνπ ΢φισλα ήηαλ πνιχ ηνικεξά, αιιά θαη δξαζηηθά θαη
αληηθαηνπηξίδνπλ ην κέγεζνο ηεο θξίζεο πνπ θιήζεθαλ λα ζεξαπεχζνπλ. ΐαζίδνληαλ
ζηελ αξρή ηεο δίθαηεο αληζφηεηαο θαη φρη ηεο απφιπηεο ηζφηεηαο, ελψ επηδίσθαλ λα
απνηξέςνπλ ηελ εκθχιηα δηακάρε θαη ηε δηάιπζε ηεο πνιηηηθήο θνηλφηεηαο ηεο
Ώζήλαο δηαηεξψληαο παξάιιεια ηελ θνηλσληθή δηαζηξσκάησζε θαη ηελ πξνβνιή
απηήο ηεο δηαζηξσκάησζεο ζηε λνκή ηεο εμνπζίαο.: Καζφξηζε ηα αμηψκαηα ηα νπνία
κπνξνχζε θάπνηνο λα αζθεί, κε θξηηήξην ηε ηάμε ζηελ νπνία αλήθε, θαη φπνπ
θαηαηαζζφηαλ βάζεη ηνπ εηζνδήκαηνο ηνπ (θαη εηδηθφηεξα ηεο θνξνδνηηθήο ηνπ
ηθαλφηεηαο). Χο Σακίεο κπνξνχζαλ λα ππεξεηήζνπλ κφλν πνιίηεο ηεο αλψηαηεο
ηάμεο, ελψ νη πνιίηεο ηεο θαηψηαηεο ηάμεο είραλ κφλν δηθαίσκα ζπκκεηνρήο ζηελ
εθθιεζία ηνπ δήκνπ. (Ώξηζηνηέιεο, εθδνζε 2008) Σα κέηξα ηνπ απνζθνπνχζαλ ζηελ
παχζε ηεο εμάξηεζεο ησλ αθηεκφλσλ απφ ηελ αγξνηηθή νηθνλνκία, θαζψο θαη ζηελ
αλάπηπμε ηνπ εκπνξίνπ θαη ηεο βηνηερλίαο γηα ηελ απνξξφθεζε απηψλ ησλ
αθηεκφλσλ, ηνπο νπνίνπο ν ΢φισλ πξνζπάζεζε θαη σο έλα βαζκφ θαηάθεξε λα
πξνθπιάμεη απφ ηελ πιήξε εμαζιίσζε. Με ηα κέηξα ηνπ εληζρχζεθαλ νη
κηθξνκεζαίνη αγξφηεο, αιιά θαη φζνη αζθνχζαλ θάπνην επάγγεικα εθηφο ηεο
γεσξγίαο. Ώπαιείθζεθαλ ηα ζηεγαλά ηεο θαηαγσγήο, πνπ εκπφδηδαλ απηνχο πνπ
πινχηηδαλ απφ θάπνην επάγγεικα λα αλέιζνπλ ζε αλψηεξεο θνηλσληθέο ηάμεηο, λα
γίλνπλ πνιίηεο θαη λα αλαιάβνπλ αμηψκαηα. Σν πνιίηεπκα ηεο Ώζήλαο παξέκεηλε
σζηφζν θαη κεηά ηηο κεηαξξπζκίζεηο ηηκνθξαηηθφ, βαζηζκέλν ζηελ θνηλσληθή
δηαζηξσκάησζε θαη ζηε λνκή ηεο εμνπζίαο απφ ηνπο πνιίηεο αλάινγα κε ηνλ
εηζφδεκά ηνπο, αλ θαη ην εηζφδεκα απηφ κπνξνχζε ζην εμήο λα πξνέξρεηαη απφ
πνιιέο δηαθνξεηηθέο δξαζηεξηφηεηεο θαη φρη κφλν απφ ηελ θαιιηέξγεηα ηεο γεο.
Βπηδίσμε ηνπ ΢φισλα ήηαλ ηέινο λα θαηαζηνχλ φινη νη πνιίηεο ζπλππεχζπλνη γηα ηελ
ηήξεζε ησλ λφκσλ θαη ηελ θαηαζηνιή παξαλνκηψλ. Εδαληθφ ηνπ ήηαλ ε επλνκία.
Σν λνκνζεηηθφ έξγν ηνπ ΢φισλα πεξηιάκβαλε πξψηα κέηξα επαλφξζσζεο ηεο

ππάξρνπζαο θαηάζηαζεο, πνιηηεηαθέο κεηαξξπζκίζεηο πνπ αθνξνχζαλ ζην πνιηηηθφ
ζψκα, ζηε ιατθή θπξηαξρία θαη ζηα δηθαζηήξηα, θαζψο θαη λνκνζεηήκαηα ζε
ζπγθεθξηκέλνπο ηνκείο.
 Μέηξα επαλφξζσζεο (ζεηζάρζεηα, απφ ην ζείσ πνπ ζεκαίλεη αθαηξψ θαη ην

άρζνο πνπ ζεκαίλεη βάξνο): ΢ηα πιαίζηα ηεο ζεηζάρζεηαο (απνηίλαμεο βαξψλ),
ν ΢φισλ
o θαηάξγεζε ηα πθηζηάκελα ρξέε ηδησηψλ πξνο ηδηψηεο θαη πξνο ην
δεκφζην,
o απειεπζέξσζε φζνπο Ώζελαίνπο είραλ γίλεη δνχινη ιφγσ ρξεψλ ζηελ
ίδηα ηελ Ώζήλα θαη επαλέθεξε ζηελ πφιε φζνπο ελ ησ κεηαμχ είραλ
κεηαπσιεζεί ζην εμσηεξηθφ. Γηα μέλνπο δνχινπο δελ γίλεηαη ιφγνο
ζηηο πεγέο. Γηα λα κελ επαλαιεθζεί ην θαηλφκελν,
o θαηάξγεζε ην δαλεηζκφ κε εγγχεζε ην ζψκα (πξνζσπηθή ειεπζεξία)
ηνπ δαλεηνιήπηε θαη ησλ κειψλ ηεο νηθνγέλεηάο ηνπ. Βίλαη επίζεο
πηζαλφ φηη
o ακλήζηεπζε ηα αδηθήκαηα πνπ επέθεξαλ ζηέξεζε πνιηηηθψλ
δηθαησκάησλ.
 Πνιηηηθφ ζψκα: ΢ηα πιαίζηα ησλ πνιηηεηαθψλ κεηαξξπζκίζεσλ γηα ηελ

αλακφξθσζε θαη δηεχξπλζε ηνπ πνιηηηθνχ ζψκαηνο ηεο Ώζήλαο ν ΢φισλ
δηαηήξεζε ηα ηέζζεξα πθηζηάκελα ηέιε πνπ ξχζκηδαλ ηα δηθαηψκαηα θαη ηηο
ππνρξεψζεηο ησλ πνιηηψλ θαη βαζίδνληαλ σο ηφηε απνθιεηζηηθά ζην χςνο ηνπ
14
αγξνηηθνχ εηζνδήκαηνο. Οη ιεγφκελνη πεληαθνζηνκέδηκλνη επεηδή είραλ

εηζφδεκα πεληαθνζίσλ κεδίκλσλ ζπγθξνηνχζαλ ηελ πςειφηεξε ηάμε.
Ώθνινπζνχζαλ νη ηξηαθνζηνκέδηκλνη (κε εηζφδεκα ηξηαθφζηα κέδηκλα), πνπ
ιέγνληαλ θαη ηππείο, ή ηππάδα ηεινύληεο, επεηδή είραλ ηελ νηθνλνκηθή
δπλαηφηεηα λα δηαηεξνχλ έλα άινγν. Οη δηαθνζηνκέδηκλνη νλνκαδνληαλ
δεπγίηαη. Σέινο νη ζήηεο κε εηζφδεκα θάησ ησλ δηαθνζίσλ κεδίκλσλ εηεζίσο
είραλ δηθαίσκα ςήθνπ, αιιά δελ ηνπο επηηξεπφηαλ λα αλαιάβνπλ θαλέλα
δεκφζην αμίσκα.[2] Γηα ηελ θαηάηαμε ησλ πνιηηψλ ζε κηα απφ απηέο ηηο ηάμεηο
o ζέζπηζε ηνλ ζπλππνινγηζκφ θαη ησλ εηζνδεκάησλ πνπ πξνέξρνληαλ
απφ επαγγεικαηηθέο ή εκπνξηθέο δξαζηεξηφηεηεο. Βπηπιένλ
o έδσζε δηθαίσκα ζην θαηψηεξν απφ απηά ηα ηέιε, ηνπο ζήηεο, λα
ζπκκεηέρνπλ ζηελ εθθιεζία ηνπ δήκνπ,
o ηνπο παξαρψξεζε φκσο κφλν ην δηθαίσκα ηνπ εθιέγεηλ, φρη ηνπ
εθιέγεζζαη.
Ώπνηέιεζκα απηψλ ησλ κεηαξξπζκίζεσλ ήηαλ λα ινγίδνληαη ζην εμήο πνιίηεο φινη νη
ελήιηθεο άλδξεο πνπ θαηνηθνχζαλ ζηελ Ώηηηθή θαη ήηαλ απφγνλνη θαηνίθσλ ηεο
Ώηηηθήο, κειψλ ησληθψλ θνηλνηήησλ, αλ θαη δελ ζέζπηζε ηελ ηζφηεηα δηθαησκάησλ
θαη ππνρξεψζεσλ γηα φινπο ηνπο πνιίηεο. Ο ΢φισλ έδσζε πηζαλφηαηα δπλαηφηεηα
πνιηηνγξάθεζεο θαη ζε κεηνίθνπο.
 Λατθή θπξηαξρία. ΢ηηο πνιηηεηαθέο κεηαξξπζκίζεηο ηνπ ΢φισλα

πεξηιακβάλνληαη θαη κέηξα πνπ δηεχξπλαλ ηε ιατθή θπξηαξρία, δει. ηε
ζηήξημε ηεο εμνπζίαο ζην ζψκα ησλ πνιηηψλ ηεο Ώζήλαο. ΢πγθεθξηκέλα ν
΢φισλ
o κεηέθεξε ζηελ εθθιεζία ηνπ δήκνπ ηελ αξκνδηφηεηα ηεο εθινγήο ησλ
αξρόλησλ, πνπ είρε σο ηφηε ν Άξεηνο Πάγνο, θαη
o ζέζπηζε ηε δηαδηθαζία ηεο θιεξώζεσο εθ πξνθξίησλ
πεληαθνζηνκεδίκλσλ γηα ηελ εθινγή ηνπο. ΢χκθσλα κε απηή ηε
δηαδηθαζία ν δήκνο εμέιεγε έλα αξηζκφ ππνςήθησλ αξρφλησλ απφ ην
ηέινο ησλ πεληαθνζηνκεδίκλσλ θαη ζηε ζπλέρεηα γηλφηαλ θιήξσζε γηα
ηελ αλάδεημε ελφο απφ απηνχο ηνπο ππνςεθίνπο.
o Ίδξπζε έλα λέν βνπιεπηηθφ ζψκα, ηε βνπιή ησλ ηεηξαθνζίσλ (ή
ηεηξαθνζίνπο) θαη
o κεηέθεξε ζε απηφ ηηο πξνβνπιεπηηθέο αξκνδηφηεηεο πνπ είρε σο ηφηε ν
Άξεηνο Πάγνο, δει. ηε δηαδηθαζία πξνθαηαξθηηθήο επεμεξγαζίαο ησλ
ζρεδίσλ ςεθηζκάησλ πνπ ζα ππνβάιινληαλ ζηελ εθθιεζία ηνπ δήκνπ.
Δ βνπιή ησλ ηεηξαθνζίσλ ήηαλ πην δεκνθξαηηθή ζε ζχγθξηζε κε ην αξηζηνθξαηηθφ

ζψκα ηνπ Αξείνπ Πάγνπ, ζην νπνίν ζπκκεηείραλ κφλν πεληαθνζηνκέδηκλνη πνπ είραλ
ζεηεχζεη σο άξρνληεο (θαη είραλ εθιεγεί απφ ηνλ ίδην ηνλ Άξεην Πάγν ζχκθσλα κε ηε
δηαδηθαζία πνπ ίζρπε πξηλ ηηο κεηαξξπζκίζεηο ηνπ ΢φισλα). Δ βνπιή αληίζεηα είρε
400 εθιεγκέλα κέιε, πνπ πξνέξρνληαλ θαη απφ ηα ηέιε ησλ ηππέσλ θαη ησλ δεπγηηώλ,
ε ζεηεία θάζε βνπιεπηή ήηαλ εηήζηα θαη νη ηέζζεξηο θπιέο ηεο Ώζήλαο
αληηπξνζσπεχνληαλ ηζφηηκα, κε εθαηφ βνπιεπηέο ε θαζεκηά.
 Αηθαζηήξηα: ΢ην ρψξν ηεο δηθαηνζχλεο νη κεηαξξπζκίζεηο ηνπ ΢φισλα ήηαλ

έπίζεο ζεκαληηθέο πξνο ηελ θαηεχζπλζε ηνπ εθδεκνθξαηηζκνχ θαη ηνπ
ειέγρνπ ηεο εμνπζίαο. Ο ΢φισλ
15
o έδσζε ηε δπλαηφηεηα ζε θάζε πνιίηε, φρη κφλν ζηνλ παζφληα, λα

θαηαγγέιιεη ζηνλ Άξεην Πάγν κε εηζαγγειία (αγσγή) νπνηνλδήπνηε,
αθφκα θαη άξρνληα, θαη λα εκθαλίδεηαη σο θαηήγνξνο. Με απηφ ηνλ
ηξφπν θαηνρπξψζεθε νπζηαζηηθά ην έλλνκν ζπκθέξνλ ηνπ απινχ
πνιίηε ζε ζρέζε κε ηελ άζθεζε ηεο εμνπζίαο απφ ηα θξαηηθά φξγαλα,
αθφκα θαη αλ νη ελέξγεηεο ησλ θξαηηθψλ νξγάλσλ δελ ηνλ έβιαπηαλ
άκεζα.
o Ίδξπζε ηελ Ζιηαία, έλα ιατθφ δηθαζηήξην κε πνιιά κέιε, σο αληίβαξν
ηνπ Αξείνπ Πάγνπ ζε ζέκαηα απνλνκήο δηθαηνζχλεο. Δ αθξηβήο
ζχλζεζε ηεο ζνιψλεηαο Διηαίαο δελ είλαη γλσζηή θαη δελ απνθιείεηαη
λα πξφθεηηαη απιά γηα ηελ ίδηα ηελ εθθιεζία ηνπ δήκνπ, φηαλ απηή
ζπλεδξίαδε σο δηθαζηήξην. ΢ηελ Διηαία κπνξνχζε λα πξνζθχγεη
νπνηνζδήπνηε ελαληίνλ δηθαζηηθήο απνθάζεσο αξρόλησλ. Σν φλνκά
ηεο πξνέξρεηαη απφ ην νπζ. ειία=αιία, πνπ ζεκαίλεη εθθιεζία,
ζχλαμε. Δ θιαζηθή δηακφξθσζε ηεο Ζιηαίαο ζε «δεμακελή» 6000
θιεξσκέλσλ Ώζελαίσλ άλσ ησλ 30 εηψλ, απφ ηελ νπνία ιακβάλνληαλ
νη δηθαζηέο γηα ηα ειηαζηηθά δηθαζηήξηα, νθείιεηαη ζηηο
κεηαξξπζκίζεηο ηνπ έηνπο 462 π.Υ. απφ ηνλ Βθηάιηε.
 Άιια λνκνζεηήκαηα: Ο ΢φισλ ζέζπηζε θαη πιήζνο άιισλ λφκσλ γηα

ζπγθεθξηκέλα ζέκαηα, πνπ δελ είλαη φια γλσζηά. Σα ζεκαληηθφηεξα απφ απηά
είλαη
o ε απαγφξεπζε ηεο εμαγσγήο γεσξγηθψλ πξντφλησλ πιελ ιαδηνχ,
o ξπζκίζεηο ζηηο ηδησηηθέο ζρέζεηο (π.ρ. θαλφλεο πδξνιεςίαο, ειάρηζηεο
απνζηάζεηο νηθνδνκψλ)
o ζέζπηζε θνηλσληθήο πξφλνηαο γηα αλαπήξνπο θαη επηθιήξνπο
(ζπγαηέξεο πνπ θιεξνλνκνχζαλ απνθιεηζηηθά ηελ παηξηθή πεξηνπζία
ιφγσ έιιεηςεο άξξελα θιεξνλφκνπ),
o κέηξα πξνζηαζίαο ηεο νηθνγέλεηαο θαη ηνπ γάκνπ, πνπ πεξηιάκβαλαλ
κέηξα ελαληίνλ ηεο κνηρείαο, ηνπ βηαζκνχ, ηεο καζηξσπείαο θαη ηεο
πνξλείαο,
o ππνρξέσζε ησλ γνλέσλ λα δηδάμνπλ ζηα παηδηά ηνπο θάπνηα ηέρλε θαη
απαιιαγή ησλ ηέθλσλ απφ ηε θξνληίδα ησλ ειηθησκέλσλ γνλέσλ ηνπο,
αλ νη ηειεπηαίνη δελ είραλ αληαπνθξηζεί ζε απηή ηελ ππνρξέσζή ηνπο.
΢πλνιηθά ν ΢φισλ ξχζκηζε πάλσ ζε λέεο βάζεηο ην δεκφζην, ην ηδησηηθφ θαη ην

πνηληθφ δίθαην. Οη λφκνη ηνπ δεκνζηεχηεθαλ ίζσο ην 592/1 π.Υ. θαηαγξακκέλνη ζε
μχιηλεο ηεηξάγσλεο ζηήιεο, νη νπνίεο ζηέλεπαλ πξνο ηα πάλσ θαη ζηξέθνληαλ γχξσ
απφ άμνλα, γη' απηφ θαη νλνκάζηεθαλ "άμνλεο" ή "θχξβεηο". Δ λνκνζεζία ηνπ
απέθηεζε θήκε θαη επέδξαζε ζεηηθά ζηελ εμέιημε ηνπ δηθαίνπ αιιά θαη ζηελ
θνηλσληθή, νηθνλνκηθή, πνιηηηθή θαη πνιηηεηαθή εμέιημε ηεο Ώζήλαο. Αίθαηα ν ΢φισλ
ζεσξείηαη παηέξαο ηνπ αζηηθνχ δηθαίνπ.
Σν 410 π.Υ. ζπγθξνηήζεθε ζηελ Ώζήλα κηα επηηξνπή λνκνκαζψλ, νη αλαγξαθείο ησλ
λόκσλ, πνπ αλέιαβε ηελ εθθαζάξηζε θαη ηελ θσδηθνπνίεζε ησλ λφκσλ ηνπ Αξάθνληα
θαη ηνπ ΢φισλα. Σν έξγν ηεο επηηξνπήο δηαθφπεθε απφ ηνπο ηξηάθνληα ηπξάλλνπο θαη
νινθιεξψζεθε κεηά ηελ πηψζε ηνπο. Σν 403/2 π.Υ. παξέδσζαλ ην ζψκα λφκσλ πνπ
θαηάξηηζαλ, ην νπνίν θχιαγαλ ζην εμήο νη ζεζκνζέηαη.
16
Ο ΢φισλ, γηα λα απνθχγεη κεηαβνιέο ηεο λνκνζεζίαο ηνπ θαη γηα λα κελ αλακεηρζεί
ζηελ εθαξκνγή ηεο, απνδήκεζε γηα δέθα ρξφληα. ΢ηελ ελέξγεηά ηνπ απηή δηαθξίλεηαη
κηα πξψηε εθαξκνγή ηεο δηάθξηζεο ηεο λνκνζεηηθήο απφ ηελ εθηειεζηηθή εμνπζία.
Κξίλνληαο απφ ηελ ηπξαλλία ηνπ Πεηζίζηξαηνπ θαη ησλ δηαδφρσλ ηνπ, πνπ
εγθαζηδξχζεθε ην 561 π.Υ. θαη δηάξθεζε σο ην 510 π.Υ., νη κεηαξξπζκίζεηο ηνπ
΢φισλα θαίλεηαη πσο δελ αληηκεηψπηζαλ πιήξσο ηα πξνβιήκαηα πνπ επηδίσθαλ λα
ιχζνπλ. Δ νπζία ηνπο φκσο δηαηεξήζεθε θαη κεηά ην ηέινο ηεο ηπξαλλίαο θαη
απνηέιεζε ην ζεκέιην πάλσ ζην νπνίν εδξαηψζεθε ε θιαζηθή αζελατθή δεκνθξαηία.
Ο ΢φισλ θαηά ηε δηάξθεηα ησλ δέθα ρξφλσλ ηεο απηνεμνξίαο ηνπ επηζθέθηεθε,
κεηαμχ άιισλ, θαη ην βαζηιηά ησλ ΢άξδεσλ Κξνίζν, ν νπνίνο ηνλ ξψηεζε αλ γλψξηδε
θαλέλαλ άλζξσπν πην επηπρηζκέλν απφ απηφλ. Ο ΢φισλ ηνπ αλέθεξε ηξεηο
πεξηπηψζεηο επηπρηζκέλσλ αλζξψπσλ θαη ηνλ ζπκβνχιεςε κε ην γλσζηφ: "Μεδέλα
πξν ηνπ ηέινπο καθάξηδε" (=κε καθαξίδεηο θαλέλαλ, πξνηνχ λα δεηο ην ηέινο ηνπ).
΋ηαλ μαλαγχξηζε ζηελ Ώζήλα, ηε βξήθε ζε πνιχ θαιή θαηάζηαζε ράξε ζηα δηθά ηνπ
λνκνζεηηθά κέηξα θαη πέζαλε επηπρηζκέλνο ζε βαζηά γεξάκαηα.
Πεπίανδπορ
Η ΔΗΜΟΚΡΑΣΚΑ ΕΚΝΑΚ ΑΝΩΣΕΡΗ ΑΠΟ

ΣΗΝ ΣΤΡΑΝΝΚΑ
Ο Πεξίαλδξνο ν Κπςέινπ, Κνξίλζηνο, ήηαλ πεξηψλπκνο γηα ηελ θαθνπξγία αιιά θαη
ηε κεγαινπξαγκνζχλε θαη ζνθία ηνπ ηχξαλλνο ηεο Κνξίλζνπ (668 – 584π.Υ.) πνπ
δηαδέρζεθε ηνλ παηέξα ηνπ Κχςειν πνπ είρε αλαηξέςεη ηελ δσξηθή αξηζηνθξαηία.
Τπήξμε ζηελ αξρή πνιχ επηφηεξνο ηνπ παηξφο ηνπ αιιά αξγφηεξα παξαζχξζεθε ζε
αδηθνπξαγίεο θαη σκφηεηεο. Ο Δξφδνηνο καο πιεξνθνξεί φηη θάπνηε ν Πεξίαλδξνο
17
δήηεζε ζπκβνπιή απφ ηνλ ηχξαλλν ηεο Μηιήηνπ Θξαζχβνπιν πψο λα ζηεξεψζεη
θαιιίηεξα ηελ Ώξρή ηνπ θαη έιαβε κε ζπκβνιηθή πξάμε ηελ απάληεζε φηη ζα πξέπεη
λα εμνληψζεη θάζε ηζρπξφ αληίπαιν ή αληηδξψληα ζην έξγν ηνπ.
Έθηνηε ν Πεξίαλδξνο δελ δίζηαζε αθφκε θαη λα δηαπξάμεη θφλνπο νηθείσλ ηνπ. Έηζη
θφλεπζε κε ιαθηίζκαηα ηε γπλαίθα ηνπ Λπζίδε ηελ νπνία θαη απνθαινχζε ζσπεπηηθά
«Μέιηζζα». Μεηακειεζείο, κε ηελ ηδέα ηεο εμηιέσζεο, πξφζζεζε λέν απνηξφπαην
έγθιεκα φηαλ θάιεζε ζε επίζεκε ενξηή ζηελ απιή ηνπ ηηο επηθαλέζηεξεο γπλαίθεο
ηεο Κνξίλζνπ μεγχκλσζε απηέο θαη έθαςε ηα ελδχκαηα θαη ηα θνζκήκαηά ηνπο επί
ηεο ππξάο ηεο εζηίαο. Σνλ εθ Λπζίδεο γην ηνπ Λπθάθξνλα επεηδή αληέδξαζε ζηηο
ζπκπεξηθνξέο ηνπ απηέο εμφξηζε ζηελ Κέξθπξα πνπ ηφηε ππαγφηαλ ζηελ Κφξηλζν.
΋ηαλ αξγφηεξα ηνλ αλαθάιεζε, ν Λπθάθξνλαο αξλήζεθε ηελ παηξηθή θαη δεκφζηα
ζέζε ιέγνληαο πσο δελ κπνξεί λα ζπδεί κε ηνλ θνληά ηεο κεηέξαο ηνπ. Σφηε ν
Πεξίαλδξνο δέρζεθε λα παξαηηεζεί ππέξ ηνπ γηνπ ηνπ θαη λα απνζπξζεί ζηελ
Κέξθπξα. ΋ηαλ φκσο πιεξνθνξήζεθαλ ηνχην νη Κεξθπξαίνη θνβνχκελνη κε ηχρνπλ
άιιεο θαηαπίεζεο θφλεπζαλ ηνλ Λπθάθξνλα. Ο Πεξίαλδξνο ηφηε γηα λα ηνπο
ηηκσξήζεη ζπγθέληξσζε 300 παίδεο ησλ θαιιηηέξσλ νηθνγελεηψλ ηεο Κέξθπξαο θαη
ηνπο έζηεηιε ζην ΐαζηιηά ηεο Λπδίαο Ώιπάηηε γηα λα ηνπο επλνπρίζεη θαηά ην
αζηαηηθφ έζηκν. Σν πινίν φκσο πξνζάξαμε ζηε ΢άκν θαη νη λένη ειεπζεξψζεθαλ.
Ο Πεξίαλδξνο αλ θαη αγαπνχζε ηηο ζηξαηησηηθέο επηδείμεηο θαίλεηαη πσο δελ

ελεπιάθε ζε εμσηεξηθνχο πνιέκνπο. Σνλ κνλαδηθφ πνπ νξγάλσζε ήηαλ θαηά ηνπ
πεζεξνχ ηνπ Πξνθιέα, ηπξάλλνπ ηεο Βπηδαχξνπ, κε ιφγν αηηίαο ην ζάλαην ηεο θφξεο
ηνπ.
Ώπηέο είλαη πεξίπνπ νη καξηπξίεο ησλ παιαηψλ πνπ δηαζψζεθαλ πεξί ηνπ Πεξίαλδξνπ
πνπ ίζσο λα είλαη ςεπδείο ή ππεξβνιηθέο αλ γίλεη ζχγθξηζε κε άιια γεγνλφηα απφ ηα
νπνία δηαπηζηψλεηαη φηη επί επνρήο ηνπ ε Κφξηλζνο αλπςψζεθε ζε δχλακε θαη αθκή
θαη έθζαζε λα γίλεη ζαιαζζνθξάηεηξα. Βθηφο φκσο απηνχ ν Πεξίαλδξνο ππήξμε θαη
θνηλσληθφο αλακνξθσηήο, λνκνζέηεζε θαηά ηεο αζσηίαο, πνιπηέιεηαο, εχξεζε
εξγαζίαο ζε θησρνχο θαη θνξνινγίαο ησλ πινπζίσλ. Πξνζηάηεπζε ηα γξάκκαηα θαη
ηηο ηέρλεο θαη θαηέζηεζε ηελ απιή ηνπ θέληξν πλεπκαηηθήο θαη θαιιηηερληθήο
δεκηνπξγίαο. Γηα δε ηε ζπάληα ζπκνζνθία ηνπ θαηαηάρζεθε κεηαμχ ησλ επηά ζνθψλ
ηνπ αξραίνπ θφζκνπ.
Πξντφληα ηεο δηαλνεηηθήο γνληκφηεηαο θαη αλζεξφηεηάο ηνπ απνηεινχλ αθελφο έλα
καθξχ πνίεκά ηνπ κε ηίηιν «Τπνζήθεο ζηνλ αλζξψπηλν βίν» απφ ην νπνίν ειάρηζηα
απνζπάζκαηα δηαζψζεθαλ θαη αθεηέξνπ ηα απνθζέγκαηά ηνπ πνπ απνζηάδνπλ
επγέλεηα αηζζήκαηνο, αιάζεην πείξα θαη πξαθηηθή ζνθία, ζηνηρεία πνπ βεβαίσο δελ
ζπλάδνπλ κε ηηο πεξί απηνχ θαθφβνπιεο ηζηνξίεο (έζησ θαη ζηελ έθηαζε πνπ ηνπ
απνδίδνληαη).
18
Υίλων ο Λακεδαιμόνιορ
ΜΗ ΜΚΛΑ΢ ΧΩΡΚ΢ ΝΑ ΢ΚΕΦΣΕΚ΢
Γελλήζεθε ην 600 π.Υ. ζηε ΢πάξηε θαη πέζαλε ην 520 π.Υ. ζηελ Πίζζα ηεο ΢ηθειίαο.
Καηά ηελ παξάδνζε (θαη ηνλ Έξκηππν) πέζαλε ζε ειηθία 80 εηψλ θαηά ηα
πξνιερζέληα, απφ ηε κεγάιε ηνπ ζπγθίλεζε θαη ηελ ππεξβνιηθή ραξά ηνπ, φηαλ
αγθάιηαζε ην γην ηνπ, πνπ κφιηο είρε επηζηξέςεη Οιπκπηνλίθεο ζην αγψληζκα ηεο
«ππγκήο» (ππγκαρίαο), νπφηε θαη θεδεχηεθε κε κεγάιεο ηηκέο, ελψ ζηνλ ηάθν ηνπ
γξάθηεθε ε θξάζε: «Τηόο Υίισλνο, ππγκή ρισξόλ έιελ θόηηλνλ / Δίδ΄ν παηήξ
ζηεθαλνύρνλ ηδώλ ηέθλνλ ήκπζελ εζζείο νύ λεκεζεηόλ. Δκνί ηνίνο ίησ ζάλαηνο»
[«Μαθάξη λα είρα θη εγψ έλα ηέηνην ζάλαην»]. ΢χκθσλα κε ηνλ Αηνγέλε ην Λαέξηην
πνπ ηνλ βηνγξάθεζε (Ώ‟ 3,68-73), νη ΢παξηηάηεο αλήγεηξαλ θαη άγαικα πξνο ηηκή
ηνπ, κε ην επίγξακκα «Σόλδε δνξπζηέθαλνο ΢πάξηα Υίισλ, εθύηεπζελ, όο ησλ Δπηά
΢νθώλ, πξώηνο, έθπ ΢νθόο» [πεξ. «Δ πνιεκφραξε ΢πάξηε γέλλεζε απηφλ εδψ ηνλ
Υίισλα, πνπ ήηαλ ν πξψηνο, δειαδή ν κεγαιχηεξνο, ΢νθφο απφ ηνπο επηά ΢νθνχο»].
Εδηαίηεξεο ηηκήο θαη εθηηκήζεσο έραηξε ν Υίισλ θαη θαηά ηε δηάξθεηα ηεο δσήο ηνπ.
Οη ζπκπαηξηψηεο ηνπ, κάιηζηα, ηνλ εμέιεμαλ θαη Έθνξν, ην 556 π.Υ. (θαηά ηελ 56ε
Οιπκπηάδα). Δ ζεηεία ηνπ θξίλεηαη ηδηαίηεξα επηηπρεκέλε θαη κάιηζηα κε κεγάιε
ζεκαζία ζηελ ηζηνξηθή εμέιημε ηνπ πνιηηεχκαηνο ηεο πφιεο, αθνχ θαηά ηε δηάξθεηα
ηεο ζεηείαο ηνπ εηζεγήζεθε θαη πέηπρε ηε κεηαξξχζκηζε ηνπ θαζεζηψηνο ηνπ
Λπθνχξγνπ, κε ηελ εμχςσζε ηνπ ζεζκνχ ησλ Βθφξσλ θαη ηνλ απνθαζηζηηθφ
πεξηνξηζκφ, θαηά ηνλ ηξφπν απηφ, ηεο βαζηιηθήο δχλακεο θαη εμνπζίαο, πξνο φθεινο
ηεο ιατθήο θπξηαξρίαο
Ώιιά θαη κεηαμχ ησλ Βιιήλσλ ηεο ππνινίπνπ Βιιάδαο είρε απνθηήζεη θήκε θαη
έραηξε ηδηαίηεξεο ηηκήο ν Υίισλ, κεηαμχ άιισλ γηα ηε ξήζε ηνπ φηη ηα Κχζεξα ήηαλ
θαιχηεξα λα κελ ππήξραλ, θξάζε πνπ απνδείρζεθε ζνθή θαηά ηνπο κεδηθνχο
πνιέκνπο, φηαλ ν Αεκάξαηνο ζπκβνχιεςε ηνλ Ξέξμε λα ζπγθεληξψζεη εθεί ηνλ
ζηφιν ηνπ, ζπκβνπιή πνπ επηπρψο δελ εηζαθνχζηεθε απφ ηνλ βαζηιηά ησλ Πεξζψλ,
δηφηη ηφηε πηζαλφλ λα θπξηεπφηαλ φιε ε Βιιάδα (πξβι. Δξφδνηνο Ώ‟59), φπσο
απνδείρζεθε αξγφηεξα, θαηά ηνλ Πεινπνλλεζηαθφ Πφιεκν, νπφηε ν Νηθίαο
19
εγθαηέζηεζε ζην ζπγθεθξηκέλν λεζί αζελατθή θξνπξά, πξνθαιψληαο κεγάιεο δεκηέο

ζηνπο Λαθεδαηκφληνπο.
Βλδεηθηηθφο θαη ραξαθηεξηζηηθφο ηεο ζνθίαο ηνπ είλαη ν δηάινγνο πνπ θέξεηαη λα
είρε, ζε κεγάιε πιένλ ειηθία, κε ηνλ αθκάδνληα, ηφηε, Ώίζσπν. Ο ηειεπηαίνο θέξεηαη
λα ηνλ ξψηεζε «ηη πξάηηεη ν Αίαο» θαη εθείλνο ηνπ απάληεζε «Σαπεηλνί ηα πςειά θαη
ηα ηαπεηλά πςνί». ΢ε εξψηεζε «θαηά ηη δηαθέξνπλ νη πεπαηδεπκέλνη απφ ηνπο
απαίδεπηνπο», απάληεζε «ειπίζηλ αγαζαίο» θαη, ηέινο, ζηελ εξψηεζε «ηη είλαη
δχζθνιν» θέξεηαη λα απάληεζε «ην ηα απόξξεηα ζησπήζαη θαη ζρνιήλ [ή, θαη‟ άιιε
εθδνρή, «ρνιήλ»] εύ δηαζέζζαη θαη αδηθνύκελνλ δύλαζζαη θέξεηλ».
Ο Υίισλ ζπλέζεζε ειεγεηαθνχο ζηίρνπο ζε πεξίπνπ δηαθφζηα έπε, απφ ηα νπνία,

φκσο, θαλέλα δελ δηαζψζεθε. ΢ψζεθαλ σζηφζν κεξηθά πνιχ ζεκαληηθά θαη
βαζπζηφραζηα γλσκηθά ηνπ. Δ δηδαζθαιία ησλ (επηά) ζνθψλ, γεληθφηεξα, φπσο είλαη
γλσζηφ, εθθξάδεηαη κε απνθζέγκαηα ή «εηο βξαρέα ξήκαηα». Ο ζπγθεθξηκέλνο
ηξφπνο θηινζνθίαο ραξαθηεξίζζεθε απφ ηνλ Πιάησλα σο «βξαρπινγία (ηηο)
Λαθσληθή» θαη ζε απηφλ δηαθξίζεθε ν Λαθεδαηκφληνο Υίισλ, ραξαθηήξαο, θαηά ηνπο
βηνγξάθνπο ηνπ, ζνβαξφο, βξαρχινγνο, ελάξεηνο θαη εζηθφο κε κεγάιε νμπδέξθεηα
θαη βαζηά ζηνραζηηθή θηινζνθηθή ζθέςε. Έγηλε θαη είλαη δηάζεκνο γηα ηε ζνθή
επηγξακκαηηθή βξαρπινγία ηνπ θαη ηα νιηγφινγα απαξάκηιια γλσκηθά ηνπ. ΢ε απηφλ
απνδίδεηαη απφ νξηζκέλνπο θαη ην ζρεηηθφ γλσζηφ ξεηφ «ην ιαθσλίδεηλ εζηί
θηινζνθείλ». Ο Ώξηζηαγφξαο ν Μηιήζηνο θάλεη ιφγν γηα «ρεηιώλεην ηξόπν». Δ
ζπληνκία θαη ε πεξηεθηηθφηεηα ησλ ιφγσλ ηνπ, ηνπο έθαλε λα κνηάδνπλ κε
επηγξάκκαηα (σζάλ απηά ηνπ ΢ηκσλίδε) ή κε ρξεζκνχο καληείνπ.
Σα πην ζπνπδαία θαη γλσζηά γλσκηθά ηνπ, δειαδή ην «κεδέλ άγαλ», ην «γλώζη
ζαπηόλ» θαη ην «εγγύα παξά δ’ άηηα» [ζεκεησηένλ φηη ην πξψην απ‟ απηά απνδίδεηαη,
θαη‟ άιιε εθδνρή, ζηνλ ΢φισλα, ελψ ην δεχηεξν ζηνλ Θαιή] είραλ γξαθηεί ζηνλ
ηνίρν (ή ζηελ πξνκεησπίδα) ηνπ λανχ ηνπ Ώπφιισλα, ζηνπο Αειθνχο. Βηδηθά γηα ην
γλώζη ζαπηόλ αλαθέξεηαη απφ ηνλ Κιέαξρν φηη ην γλσκηθφ απηφ ιέρζεθε ζηνλ
Υίισλα σο κπζηηθφ απφ ηνλ ζεφ (Ε.΢ηνβαίνπ Ώλζνι., ηφκ.Ώ‟ βηβι.21 παξ.12)
΢πιινγή ησλ απνθζεγκάησλ ηνπ εμέδσζαλ ν Οξέιιη [Opuscula Graecorum veterum

sententiosa – «Γλσκνινγηθά ζπγγξακκάηηα (επηγξάκκαηα) ησλ αξραίσλ Βιιήλσλ» (2
ηφκνη, 1819-1821)] θαη ν Μνχιιαρ [“Ώπνζπάζκαηα Βιιήλσλ Φηινζφθσλ”, Παξίζη,
1860].
20
Αηομικοί θιλόζοθοι
Λεύκιππορ
ΣΟ ΢ΤΜΠΑΝ ΕΚΝΑΚ ΚΕΝΟ ΚΑΚ

΢ΤΓΧΡΟΝΩ΢ ΓΕΜΑΣΟ ΢ΩΜΑΣΑ
Ο Λεχθηππνο ήηαλ Έιιελαο θηιφζνθνο ηνπ 5νπ αη. π.Υ. απφ ηα Άβδεξα ή ηελ Μίιεην,
εηζεγεηήο ηεο αηνκηθήο ζεσξίαο, δάζθαινο ηνπ Αεκφθξηηνπ. Αηαηχπσζε πξψηνο ηελ ππφζεζε
φηη ε χιε απνηειείηαη απφ άηνκα.
Δ χιε θαηά ηνλ Λεχθηππν θαη ην Αεκφθξηην, απνηειείηαη απφ κηθξνζθνπηθά, αφξαηα, αηψληα,
άθζαξηα, ακεηάβιεηα, αδηαίξεηα ζσκάηηα, ηα άηνκα, ηα νπνία γελλήζεθαλ απηφκαηα θαη
ηπραία. Σα άηνκα δελ έρνπλ θακκία πνηνηηθή δηαθνξά κεηαμχ ηνπο, παξά κφλν ζην κέγεζνο
θαη ζην ζρήκα ηνπο. Μεηαμχ ησλ αηφκσλ ππάξρεη ην θελφ, ή ην κε νλ ή καλφλ, ην νπνίν φκσο
έρεη πιηθή ππφζηαζε. Λφγσ ηεο χπαξμεο ηνπ θελνχ, ηα άηνκα έρνπλ ηελ ηδηφηεηα ηεο
θίλεζεο. Ώπφ ηηο ζπγθξνχζεηο ησλ αηφκσλ δεκηνπξγείηαη ε χιε. Οη δχν θηιφζνθνη πηζηεχνπλ
πσο κέζσ δηαθφξσλ ζπλδπαζκψλ, ηα φκνηα άηνκα έιθνληαη, ζρεκαηίδνληαο ζψκαηα.
΋πσο αλαθέξεη ν Αηνγέλεο Λαέξηηνο, ν Λεχθηππνο θαη ν Αεκφθξηηνο ππνζηεξίδνπλ

πσο νη ζπγθξνχζεηο ησλ αηφκσλ δεκηνπξγνχλ λέα ζψκαηα αιιά θαη λένπο Κφζκνπο.
Πηζηεχνπλ νηη ππάξρνπλ άπεηξνη Κφζκνη πνπ δεκηνπξγνχληαη απφ άπεηξα ζε πιήζνο
άηνκα, κε ηπραία κνξθή.
Γηα ην ΢χκπαλ, ζχκθσλα κε ηνλ Ώέηην, νη δχν θηιφζνθνη ππνζηεξίδνπλ πσο έρεη
ζθαηξηθφ ζρήκα.
Γηα ηε Γε, ν Ώξηζηνηέιεο αλαθέξεη πσο ν Λεχθηππνο ηε ζεσξεί αθίλεηε θαη ζην
θέληξν ηνπ Κφζκνπ, ελψ έρεη ζρήκα ηπκπαλψδεο (ζρήκα ηπκπάλνπ).
21
Γημόκπιηορ
Ο ΚΟ΢ΜΟ΢ ΕΚΝΑΚ ΙΕΑΣΡΚΚΗ

΢ΚΗΝΗ ΚΑΚ Η ΖΩΗ ΠΕΡΑ΢ΜΑ
ΑΠ' ΑΤΣΗ. ΗΛΙΕ΢, ΕΚΔΕ΢ ΚΑΚ
ΑΠΗΛΙΕ΢
Αεκφθξηηνο (~460 π.Υ.- 370 π.Υ) πξνζσθξαηηθφο θηιφζνθνο, γελλήζεθε ζηα Άβδεξα ζηελ
Θξάθε. Μαζεηήο ηνπ Λεχθηππνπ. Πίζηεπε φηη ε χιε απνηειείηo απφ αδηάζπαζηα, αφξαηα
ζηνηρεία, ηα άηνκα. Βπίζεο ήηαλ ν πξψηνο πνπ αληηιήθζεθε φηη ν Γαιαμίαο είλαη ην θσο απφ
καθξηλά αζηέξηα. Ήηαλ αλάκεζα ζηνπο πξψηνπο πνπ αλέθεξαλ φηη ην ζχκπαλ έρεη θαη άιινπο
"θφζκνπο" θαη κάιηζηα νξηζκέλνπο θαηνηθεκέλνπο. Ο Αεκφθξηηνο μεθαζάξηδε φηη ην θελό δελ
ηαπηίδεηαη κε ην ηίπνηα ("κε νλ"), είλαη δειαδή θάηη ην ππαξθηφ.
Ο Αεκφθξηηνο γελλήζεθε ζηα Άβδεξα ηεο Θξάθεο γχξσ ζηα 460 π.Υ. απφ νηθνγέλεηα
αξηζηνθξαηηθήο θαηαγσγήο, δεκνθξαηηθψλ φκσο πεπνηζήζεσλ. Σα Άβδεξα ,
αλαηνιηθά ηνπ πνηακνχ Νέζηνπ ζηελ αθηή ηεο Θξάθεο, ππήξμαλ ησληθή απνηθία πνπ
ηδξχζεθε ην 654 π.Υ. απφ θαηνίθνπο ησλ κηθξαζηαηηθψλ Κιαδνκελψλ. Ήηαλ ε ηξίηε
πινπζηφηεξε πφιε ηεο Ώζελατθήο ΢πκκαρίαο -έδηλε θφξν 15 ηάιαληα- θαη φθεηιε ηνλ
πινχην ηεο ζηελ άθζνλε παξαγσγή ζηηεξψλ θαη ζην γεγνλφο φηη απνηεινχζε ιηκάλη
γηα ηε δηεμαγσγή ηνπ εκπνξίνπ κε ην εζσηεξηθφ ηεο Θξάθεο. ΢ηα Άβδεξα ν Ξέξμεο
μεθνχξαζε ην ζηξαηφ ηνπ ην 480 π.Υ. θαηεβαίλνληαο πξνο ηε λφηηα Βιιάδα.
΢χκθσλα, κάιηζηα, κε κηα καξηπξία απηφο πνπ θηινμέλεζε ηνλ Ξέξμε ζηελ πφιε
ήηαλ ν παηέξαο ηνπ Αεκφθξηηνπ, αιιά γεληθά ε ηζηνξία απηή ζεσξείηαη απφ ηνπο
κειεηεηέο σο πιαζηή: ην αλέθδνην θαίλεηαη λα πξνέθπςε απφ κηα γεληθφηεξε
πξνζπάζεηα ζχλδεζεο ηεο ειιεληθήο θηινζνθίαο κε ηελ Ώλαηνιή, αθνχ ζχκθσλα κ'
απηφ ν Ξέξμεο άθεζε ζηνλ παηέξα ηνπ Αεκφθξηηνπ θάπνηνπο Μάγνπο, νη νπνίνη
κχεζαλ ην Αεκφθξηην ζηα κπζηηθά δφγκαηα ηεο «θηινζνθίαο» ηνπο .
΋πσο αλαθέξεη ν ίδηνο ν Αεκφθξηηνο ζην Μηθξό δηάθνζκν, ήηαλ λένο φηαλ ν
Ώλαμαγφξαο ήηαλ γέξνο. Με βάζε απηφ ην ζηνηρείν ε εκεξνκελία γελλήζεσο πνπ
παξαδίδεη ν Ώπνιιφδσξνο (80ε νιπκπηάδα=460-456 π.Υ.)[1] θαίλεηαη ινγηθφηεξε απφ
άιιεο ρξνλνινγίεο πνπ καο παξαδφζεθαλ.
Ώπφ ηε λεαληθή ηνπ ειηθία ν Αεκφθξηηνο έδεημε ηελ θιίζε ηνπ πξνο ηε κειέηε θαη
ηελ έξεπλα ηεο θχζεο. Υαξαθηεξηζηηθφ είλαη ην αλέθδνην πνπ παξαδίδεη ν Αηνγέλεο
Λαέξηηνο (9, 36) θαη ην νπνίν θαλεξψλεη ην βαζκφ αθνζίσζεο ηνπ Αεκνθξίηνπ ζην
ζηνραζκφ: «(Ο Αεκήηξηνο) αλαθέξεη φηη ήηαλ ηφζν θηιφπνλνο, ψζηε ρψξηζε έλα
22
δσκάηην ζηνλ θήπν ηνπ ζπηηηνχ θαη θιείζηεθε εθεί κέζα. ΋ηαλ θάπνηε ν παηέξαο ηνπ
νδήγεζε έλα βφδη γηα λα ην ζπζηάζεη θαη ην έδεζε ζ‟ εθείλν ην κέξνο, ν Αεκφθξηηνο
γηα αξθεηή ψξα δελ ηνλ αληηιήθζεθε, έσο φηνπ ν παηέξαο ηνπ ηνλ ζήθσζε κε
πξφθαζε ηε ζπζία θαη ηνπ αλέθεξε ηα ζρεηηθά κε ην βφδη».
Καηά ηε κνηξαζηά ηεο παηξηθήο πεξηνπζίαο αλάκεζα ζην Αεκφθξηην θαη ηα δχν
αδέξθηα ηνπ ν πξψηνο, ζχκθσλα κε κηα καξηπξία, πξνηίκεζε λα ιάβεη ην κηθξφηεξν
κεξίδην ζε ρξήκαηα (100 ηάιαληα). Ώπηά ηα ρξήκαηα ηα μφδεςε ηαμηδεχνληαο ζε φιν
ζρεδφλ ηνλ ηφηε γλσζηφ θφζκν. Σα ηαμίδηα ηνπ ζηελ Ώίγππην, ηελ Πεξζία θαη ηε
ΐαβπιψλα ζεσξνχληαη ζρεδφλ ζίγνπξα, ελψ ηα ηαμίδηα ζηελ Ώηζηνπία θαη ηελ Ελδία
είλαη ιηγφηεξν βέβαην φηη πξαγκαηνπνηήζεθαλ. ΋πσο αλαθέξεη θαη ν ίδηνο: «Βγψ,
ινηπφλ πεξηπιαλήζεθα ζε πεξηζζφηεξνπο ηφπνπο ηεο γεο απ‟ ηνπο αλζξψπνπο ηεο
επνρήο κνπ, εξεπλψληαο ηα πην καθξηλά κέξε, θαη γλψξηζα πάξα πνιιέο ρψξεο θαη
θιίκαηα θαη άθνπζα πάξα πνιινχο κνξθσκέλνπο αλζξψπνπο, αιιά ζηε ζχλζεζε
ζρεκάησλ πνπ ζπλνδεχνληαη απφ απφδεημε θαλείο σο ηψξα δε κε μεπέξαζε, νχηε
αθφκε θαη απηνί απφ ηνπο Ώηγππηίνπο πνπ νλνκάδνληαη Ώξπεδνλάπηεο. Μαδί θαη κε
ηελ παξακνλή κνπ ζ‟ απηνχο, έδεζα ζπλνιηθά νρηψ ρξφληα ζε μέλε ρψξα».
΢ηε δηάξθεηα απηψλ ησλ πεξηπιαλήζεσλ ζα πξέπεη ζίγνπξα λα επηζθέθηεθε ηα

κεγάια πλεπκαηηθά θέληξα ηεο Εσλίαο, θπξίσο ηελ Έθεζν θαη ηε Μίιεην, φπνπ ζα
γλψξηζε απφ θνληά ηε θηινζνθία ηνπ Θαιή, ηνπ Ώλαμίκαλδξνπ, ηνπ Ώλαμηκέλε θαη
ηνπ Δξάθιεηηνπ. ΢ηε Μίιεην ίζσο λα ζπλάληεζε γηα πξψηε θνξά ηνλ άλζξσπν πνπ
έκειιε λα ζεκαδέςεη ε δσή ηνπ, ην Λεχθηππν. Ώπ‟ απηφλ ζα πξέπεη λα δηδάρηεθε ηε
θηινζνθία ηνπ Παξκελίδε, ηνπ Βκπεδνθιή, ηνπ Ππζαγφξα. Μάιηζηα, γηα ηνλ
ηειεπηαίν ζα ζπληάμεη ν Αεκφθξηηνο αξγφηεξα εηδηθή πξαγκαηεία.
Αελ παξέιεηςε λα επηζθεθηεί θαη ην κεγαιχηεξν πλεπκαηηθφ θέληξν ηεο επνρήο ηνπ,
ηελ Ώζήλα, θαίλεηαη φκσο φηη ε παξνπζία ηνπ εθεί πέξαζε ζρεηηθά απαξαηήξεηε.
΢χκθσλα κε κηα εθδνρή απηφ απνηεινχζε επηινγή ηνπ ίδηνπ ηνπ Αεκφθξηηνπ, επεηδή
έλησζε κεγάιε πεξηθξφλεζε πξνο ηε δφμα. Δ επίζθεςε ηνπ Αεκφθξηηνπ ζηελ Ώζήλα
ήηαλ θάηη θπζηνινγηθφ, αθνχ ε πφιε απνηεινχζε ηελ πλεπκαηηθή πξσηεχνπζα ηεο
Βιιάδαο, ελψ θαη ηα Άβδεξα ήηαλ κέινο ηεο Ώζελατθήο ΢πκκαρίαο. Ίζσο, φκσο, ε
εκπφιεκε θαηάζηαζε, ζηελ νπνία βξηζθφηαλ ηφηε ε Ώζήλα ιφγσ ηνπ
Πεινπνλλεζηαθνχ πνιέκνπ, λα νδήγεζε ην Αεκφθξηην ζηελ απφθαζε λα ηδξχζεη ηε
ζρνιή ηνπ ζηα Άβδεξα. Πάλησο, ν θηιφζνθνο ζε θακηά πεξίπησζε δελ πξέπεη λα
πεξηθξνλνχζε ηελ Ώζήλα, αθνχ ν ίδηνο ήηαλ δεκνθξαηηθφο, ελψ πνιιέο απφ ηηο
απαληήζεηο πνπ έδσζε ζε θηινζνθηθά πξνβιήκαηα ππνβάιινπλ ηελ εληχπσζε φηη
γλψξηδε θαιά ηε θηινζνθία ηνπ ΢σθξάηε, ηνπ Πιάησλα, ηνπ Ώληηζζέλε, ηνπ
Ώξίζηηππνπ θαη ηνπ Ώλαμαγφξα.
΋ηαλ ν Αεκφθξηηνο επέζηξεςε θάπνηε ζηα Άβδεξα, είρε αλαιψζεη πηα φιν ην κεξίδηφ
ηνπ ηεο παηξηθήο θιεξνλνκηάο. Σε θξνληίδα ηνπ θαη ηε ζπληήξεζή ηνπ αλέιαβε ν
αδεξθφο ηνπ Αάκαζνο. Ο Αεκφθξηηνο απνδείρηεθε ρξήζηκνο γηα ηνλ αδεξθφ ηνπ:
ζχκθσλα κε κηα καξηπξία πξνέβιεςε επηθείκελε λεξνπνληή θαη ηνλ ζπκβνχιεςε λα
καδέςεη ηελ παξαγσγή ηνπ απφ ηνπο αγξνχο. ΋ζνη απφ ηνπο Ώβδεξίηεο ηνλ πίζηεςαλ
έζσζαλ ηηο πεξηνπζίεο ηνπο, νη άιινη θαηαζηξάθεθαλ. Σν αλέθδνην απηφ θαίλεηαη φηη
πιάζηεθε, γηα λα απαληήζεη ζηηο θαηεγνξίεο φηη ε κειέηε ηεο θηινζνθίαο είλαη
άρξεζηε ζε πξαθηηθά δεηήκαηα ηεο αλζξψπηλεο δσήο. Σν ίδην θαίλεηαη λα ηζρχεη θαη
γηα ηελ αθφινπζε ηζηνξία: ν Αεκφθξηηνο πξνέβιεςε κειινληηθή αλαηίκεζε ηνπ
ιαδηνχ θαη αγφξαζε φιε ηελ ληφπηα ειαηνπαξαγσγή πνιχ θζελά. ΋ηαλ ε αλαηίκεζε
23
πξάγκαηη έγηλε, ν ίδηνο απέδσζε ηα θέξδε ηνπ ζηνπο ζπκπνιίηεο ηνπ, επεηδή
πεξηθξνλνχζε ηα πινχηε.
Φαίλεηαη φηη ε εθηίκεζε πνπ απνιάκβαλε ν Αεκφθξηηνο απφ ηνπο ζπκπαηξηψηεο ηνπ
πξνθάιεζε ην θζφλν νξηζκέλσλ απ' απηνχο, νη νπνίνη ζθέθηεθαλ λα δεηήζνπλ ζηελ
πεξίπησζε ηνπ θηινζφθνπ ηελ ελεξγνπνίεζε ελφο παηξνπαξάδνηνπ λφκνπ, ν νπνίνο
πξνέβιεπε ηελ απαγφξεπζε ηεο ηαθήο ζηελ παηξίδα φπνηνπ είρε ζπαηαιήζεη ηελ
παηξηθή πεξηνπζία. Ο Αεκφθξηηνο απάληεζε δηαβάδνληαο ζηνπο ζπκπνιίηεο ηνπ ην
Μέγα δηάθνζκν. Σν έξγν απνηηκήζεθε απφ ηνπο ζπκπνιίηεο ηνπ ζηα 500 ηάιαληα,
ελψ νξίζηεθε λα ηνπ αθηεξσζνχλ θαη 20 αλδξηάληεο απφ ραιθφ. Καη ε ηζηνξία απηή
θαίλεηαη πιαζηή, αθνχ ν Μέγαο δηάθνζκνο πξέπεη λα είλαη έξγν ηνπ Λεχθηππνπ. Δ
δεκηνπξγία ηεο ίζσο λα απνηειεί θαη πάιη κηα απάληεζε ζηελ θαηεγνξία φηη ε κειέηε
ηεο θηινζνθίαο είλαη άρξεζηε: ν Αεκφθξηηνο φρη κφλν δε ζπαηάιεζε ηελ παηξηθή
πεξηνπζία, αιιά ηελ πνιιαπιαζίαζε (απφ 100 ηελ έθαλε 500 ηάιαληα), αθνχ
δεκηνχξγεζε έλα πνιχηηκν θηινζνθηθφ έξγν.
΢ηα Άβδεξα ν Αεκφθξηηνο αθνζηψζεθε ζηε δηδαζθαιία θαη ηε ζπγγξαθή ησλ έξγσλ
ηνπ. Δ πξνθνπή ηνπ ζηε ζνθία ήηαλ ηέηνηα, ψζηε απνθιήζεθε ΢νθία ή Φηινζνθία.
Ολνκάζηεθε επίζεο Γειαζίλνο (=ν γειαζηφο), αθνχ αληηκεηψπηδε ηε δσή πάληα κε
αηζηνδνμία, γαιήλε θαη θαξηεξία. Καηά κηα εθδνρή νλνκάζηεθε έηζη, επεηδή
πεξηγεινχζε ηηο θαζεκεξηλέο ζιίςεηο θαη ειπίδεο πνπ απαζρνινχζαλ ηνπο άιινπο
αλζξψπνπο. Σν πηζαλφηεξν είλαη ν ραξαθηεξηζκφο λα πξνέξρεηαη απφ ηελ άπνςε ηνπ
Αεκφθξηηνπ φηη ε επζπκία απνηειεί ζηφρν γηα ηε δσή ηνπ θάζε αλζξψπνπ.
΢χκθσλα κε κηα άιιε θαληαζηηθή ηζηνξία ν Αεκφθξηηνο απηνηπθιψζεθε θαίγνληαο

ηα κάηηα ηνπ κε ηελ αληαλάθιαζε ηνπ ήιηνπ πάλσ ζε κηα ράιθηλε αζπίδα. Σν θίλεηξν
πνπ δηλφηαλ γη' απηήλ ηελ πξάμε δχζθνια κπνξεί λα αληαπνθξίλεηαη ζηηο δηαζέζεηο
ηνπ ίδηνπ ηνπ θηινζφθνπ: ήζειε ηάρα λα επηδνζεί απεξίζπαζηνο απφ ηε καγεία ηεο
φξαζεο ζην ζηνραζκφ θαη ηελ εξκελεία ησλ λφκσλ ηεο θχζεο. Ώπηή ε πεξηθξφλεζε
ηεο αίζζεζεο θαίλεηαη φηη έρεη σο πεγή ηεο ηελ πιαησληθή παξάδνζε παξά ηε γλήζηα
δηδαζθαιία ηνπ Αεκφθξηηνπ. Ο ίδηνο ν θηιφζνθνο ζεσξνχζε πνιχηηκεο ηηο
εληππψζεηο ησλ αηζζήζεσλ σο πξψηε χιε γηα ηελ εξκελεία ηεο θχζεο, αξθεί απηέο νη
εληππψζεηο λα δηπιίδνληαλ απφ ηελ θξηηηθή ηθαλφηεηα ηνπ αλζξψπηλνπ λνπ.
Φαίλεηαη φηη πέζαλε ζε πνιχ πξνρσξεκέλε ειηθία, αθνχ θαηαηαζζφηαλ ζηνπο

καθξνβηφηεξνπο Έιιελεο ζηνραζηέο. Αηάθνξεο πεγέο παξαδίδνπλ φηη έδεζε απφ 90
σο θαη 109 ρξφληα. Αε γλσξίδνπκε ηελ αθξηβή ρξνλνινγία ηνπ ζαλάηνπ ηνπ, ε νπνία
ηνπνζεηείηαη ζπκβαηηθά ζην 370 ή 360 π.Υ. Καη γηα ην ηέινο ηνπ θηινζφθνπ
ππάξρνπλ δηάθνξνη ζξχινη. ΢χκθσλα κε έλαλ απ' απηνχο ήζειε λα απηνθηνλήζεη,
φληαο ζε βαζηά γεξάκαηα, κε απνρή απφ ηελ ηξνθή. Βπεηδή, φκσο, ήηαλ νη εκέξεο
ησλ Θεζκνθνξίσλ θαη νη γπλαίθεο ηεο νηθνγέλεηαο ήζειαλ λα ηηο γηνξηάζνπλ, ηνλ
παξαθάιεζαλ λα αλαβάιιεη ην ζάλαηφ ηνπ γηα ιίγεο κέξεο. Αηέηαμε ηφηε λα ηνπ
θέξνπλ θνληά έλα αγγείν κε κέιη (ή δεζηά ςσκηά θαηά άιιε εθδνρή) θαη έδεζε,
ψζπνπ λα πεξάζνπλ νη γηνξηέο, κφλν κε ηε κπξσδηά ηνπ κειηνχ. ΋ηαλ πέξαζαλ νη
κέξεο, παξαδφζεθε ζην ζάλαην.
Ο Αεκφθξηηνο γελλήζεθε ζηα Άβδεξα ηεο Θξάθεο γχξσ ζηα 460 π.Υ. απφ νηθνγέλεηα
αξηζηνθξαηηθήο θαηαγσγήο, δεκνθξαηηθψλ φκσο πεπνηζήζεσλ. Σα Άβδεξα ,
αλαηνιηθά ηνπ πνηακνχ Νέζηνπ ζηελ αθηή ηεο Θξάθεο, ππήξμαλ ησληθή απνηθία πνπ
ηδξχζεθε ην 654 π.Υ. απφ θαηνίθνπο ησλ κηθξαζηαηηθψλ Κιαδνκελψλ. Ήηαλ ε ηξίηε
24
πινπζηφηεξε πφιε ηεο Ώζελατθήο ΢πκκαρίαο -έδηλε θφξν 15 ηάιαληα- θαη φθεηιε ηνλ
πινχην ηεο ζηελ άθζνλε παξαγσγή ζηηεξψλ θαη ζην γεγνλφο φηη απνηεινχζε ιηκάλη
γηα ηε δηεμαγσγή ηνπ εκπνξίνπ κε ην εζσηεξηθφ ηεο Θξάθεο. ΢ηα Άβδεξα ν Ξέξμεο
μεθνχξαζε ην ζηξαηφ ηνπ ην 480 π.Υ. θαηεβαίλνληαο πξνο ηε λφηηα Βιιάδα.
΢χκθσλα, κάιηζηα, κε κηα καξηπξία απηφο πνπ θηινμέλεζε ηνλ Ξέξμε ζηελ πφιε
ήηαλ ν παηέξαο ηνπ Αεκφθξηηνπ, αιιά γεληθά ε ηζηνξία απηή ζεσξείηαη απφ ηνπο
κειεηεηέο σο πιαζηή: ην αλέθδνην θαίλεηαη λα πξνέθπςε απφ κηα γεληθφηεξε
πξνζπάζεηα ζχλδεζεο ηεο ειιεληθήο θηινζνθίαο κε ηελ Ώλαηνιή, αθνχ ζχκθσλα κ'
απηφ ν Ξέξμεο άθεζε ζηνλ παηέξα ηνπ Αεκφθξηηνπ θάπνηνπο Μάγνπο, νη νπνίνη
κχεζαλ ην Αεκφθξηην ζηα κπζηηθά δφγκαηα ηεο «θηινζνθίαο» ηνπο .
΋πσο αλαθέξεη ν ίδηνο ν Αεκφθξηηνο ζην Μηθξό δηάθνζκν, ήηαλ λένο φηαλ ν
Ώλαμαγφξαο ήηαλ γέξνο. Με βάζε απηφ ην ζηνηρείν ε εκεξνκελία γελλήζεσο πνπ
παξαδίδεη ν Ώπνιιφδσξνο (80ε νιπκπηάδα=460-456 π.Υ.)[1] θαίλεηαη ινγηθφηεξε απφ
άιιεο ρξνλνινγίεο πνπ καο παξαδφζεθαλ.
Ώπφ ηε λεαληθή ηνπ ειηθία ν Αεκφθξηηνο έδεημε ηελ θιίζε ηνπ πξνο ηε κειέηε θαη
ηελ έξεπλα ηεο θχζεο. Υαξαθηεξηζηηθφ είλαη ην αλέθδνην πνπ παξαδίδεη ν Αηνγέλεο
Λαέξηηνο (9, 36) θαη ην νπνίν θαλεξψλεη ην βαζκφ αθνζίσζεο ηνπ Αεκνθξίηνπ ζην
ζηνραζκφ: «(Ο Αεκήηξηνο) αλαθέξεη φηη ήηαλ ηφζν θηιφπνλνο, ψζηε ρψξηζε έλα
δσκάηην ζηνλ θήπν ηνπ ζπηηηνχ θαη θιείζηεθε εθεί κέζα. ΋ηαλ θάπνηε ν παηέξαο ηνπ
νδήγεζε έλα βφδη γηα λα ην ζπζηάζεη θαη ην έδεζε ζ‟ εθείλν ην κέξνο, ν Αεκφθξηηνο
γηα αξθεηή ψξα δελ ηνλ αληηιήθζεθε, έσο φηνπ ν παηέξαο ηνπ ηνλ ζήθσζε κε
πξφθαζε ηε ζπζία θαη ηνπ αλέθεξε ηα ζρεηηθά κε ην βφδη».
Καηά ηε κνηξαζηά ηεο παηξηθήο πεξηνπζίαο αλάκεζα ζην Αεκφθξηην θαη ηα δχν
αδέξθηα ηνπ ν πξψηνο, ζχκθσλα κε κηα καξηπξία, πξνηίκεζε λα ιάβεη ην κηθξφηεξν
κεξίδην ζε ρξήκαηα (100 ηάιαληα). Ώπηά ηα ρξήκαηα ηα μφδεςε ηαμηδεχνληαο ζε φιν
ζρεδφλ ηνλ ηφηε γλσζηφ θφζκν. Σα ηαμίδηα ηνπ ζηελ Ώίγππην, ηελ Πεξζία θαη ηε
ΐαβπιψλα ζεσξνχληαη ζρεδφλ ζίγνπξα, ελψ ηα ηαμίδηα ζηελ Ώηζηνπία θαη ηελ Ελδία
είλαη ιηγφηεξν βέβαην φηη πξαγκαηνπνηήζεθαλ. ΋πσο αλαθέξεη θαη ν ίδηνο: «Βγψ,
ινηπφλ πεξηπιαλήζεθα ζε πεξηζζφηεξνπο ηφπνπο ηεο γεο απ‟ ηνπο αλζξψπνπο ηεο
επνρήο κνπ, εξεπλψληαο ηα πην καθξηλά κέξε, θαη γλψξηζα πάξα πνιιέο ρψξεο θαη
θιίκαηα θαη άθνπζα πάξα πνιινχο κνξθσκέλνπο αλζξψπνπο, αιιά ζηε ζχλζεζε
ζρεκάησλ πνπ ζπλνδεχνληαη απφ απφδεημε θαλείο σο ηψξα δε κε μεπέξαζε, νχηε
αθφκε θαη απηνί απφ ηνπο Ώηγππηίνπο πνπ νλνκάδνληαη Ώξπεδνλάπηεο. Μαδί θαη κε
ηελ παξακνλή κνπ ζ‟ απηνχο, έδεζα ζπλνιηθά νρηψ ρξφληα ζε μέλε ρψξα».
΢ηε δηάξθεηα απηψλ ησλ πεξηπιαλήζεσλ ζα πξέπεη ζίγνπξα λα επηζθέθηεθε ηα

κεγάια πλεπκαηηθά θέληξα ηεο Εσλίαο, θπξίσο ηελ Έθεζν θαη ηε Μίιεην, φπνπ ζα
γλψξηζε απφ θνληά ηε θηινζνθία ηνπ Θαιή, ηνπ Ώλαμίκαλδξνπ, ηνπ Ώλαμηκέλε θαη
ηνπ Δξάθιεηηνπ. ΢ηε Μίιεην ίζσο λα ζπλάληεζε γηα πξψηε θνξά ηνλ άλζξσπν πνπ
έκειιε λα ζεκαδέςεη ε δσή ηνπ, ην Λεχθηππν. Ώπ‟ απηφλ ζα πξέπεη λα δηδάρηεθε ηε
θηινζνθία ηνπ Παξκελίδε, ηνπ Βκπεδνθιή, ηνπ Ππζαγφξα. Μάιηζηα, γηα ηνλ
ηειεπηαίν ζα ζπληάμεη ν Αεκφθξηηνο αξγφηεξα εηδηθή πξαγκαηεία.
Αελ παξέιεηςε λα επηζθεθηεί θαη ην κεγαιχηεξν πλεπκαηηθφ θέληξν ηεο επνρήο ηνπ,
ηελ Ώζήλα, θαίλεηαη φκσο φηη ε παξνπζία ηνπ εθεί πέξαζε ζρεηηθά απαξαηήξεηε.
΢χκθσλα κε κηα εθδνρή απηφ απνηεινχζε επηινγή ηνπ ίδηνπ ηνπ Αεκφθξηηνπ, επεηδή
έλησζε κεγάιε πεξηθξφλεζε πξνο ηε δφμα. Δ επίζθεςε ηνπ Αεκφθξηηνπ ζηελ Ώζήλα
25
ήηαλ θάηη θπζηνινγηθφ, αθνχ ε πφιε απνηεινχζε ηελ πλεπκαηηθή πξσηεχνπζα ηεο
Βιιάδαο, ελψ θαη ηα Άβδεξα ήηαλ κέινο ηεο Ώζελατθήο ΢πκκαρίαο. Ίζσο, φκσο, ε
εκπφιεκε θαηάζηαζε, ζηελ νπνία βξηζθφηαλ ηφηε ε Ώζήλα ιφγσ ηνπ
Πεινπνλλεζηαθνχ πνιέκνπ, λα νδήγεζε ην Αεκφθξηην ζηελ απφθαζε λα ηδξχζεη ηε
ζρνιή ηνπ ζηα Άβδεξα. Πάλησο, ν θηιφζνθνο ζε θακηά πεξίπησζε δελ πξέπεη λα
πεξηθξνλνχζε ηελ Ώζήλα, αθνχ ν ίδηνο ήηαλ δεκνθξαηηθφο, ελψ πνιιέο απφ ηηο
απαληήζεηο πνπ έδσζε ζε θηινζνθηθά πξνβιήκαηα ππνβάιινπλ ηελ εληχπσζε φηη
γλψξηδε θαιά ηε θηινζνθία ηνπ ΢σθξάηε, ηνπ Πιάησλα, ηνπ Ώληηζζέλε, ηνπ
Ώξίζηηππνπ θαη ηνπ Ώλαμαγφξα.
΋ηαλ ν Αεκφθξηηνο επέζηξεςε θάπνηε ζηα Άβδεξα, είρε αλαιψζεη πηα φιν ην κεξίδηφ
ηνπ ηεο παηξηθήο θιεξνλνκηάο. Σε θξνληίδα ηνπ θαη ηε ζπληήξεζή ηνπ αλέιαβε ν
αδεξθφο ηνπ Αάκαζνο. Ο Αεκφθξηηνο απνδείρηεθε ρξήζηκνο γηα ηνλ αδεξθφ ηνπ:
ζχκθσλα κε κηα καξηπξία πξνέβιεςε επηθείκελε λεξνπνληή θαη ηνλ ζπκβνχιεςε λα
καδέςεη ηελ παξαγσγή ηνπ απφ ηνπο αγξνχο. ΋ζνη απφ ηνπο Ώβδεξίηεο ηνλ πίζηεςαλ
έζσζαλ ηηο πεξηνπζίεο ηνπο, νη άιινη θαηαζηξάθεθαλ. Σν αλέθδνην απηφ θαίλεηαη φηη
πιάζηεθε, γηα λα απαληήζεη ζηηο θαηεγνξίεο φηη ε κειέηε ηεο θηινζνθίαο είλαη
άρξεζηε ζε πξαθηηθά δεηήκαηα ηεο αλζξψπηλεο δσήο. Σν ίδην θαίλεηαη λα ηζρχεη θαη
γηα ηελ αθφινπζε ηζηνξία: ν Αεκφθξηηνο πξνέβιεςε κειινληηθή αλαηίκεζε ηνπ
ιαδηνχ θαη αγφξαζε φιε ηελ ληφπηα ειαηνπαξαγσγή πνιχ θζελά. ΋ηαλ ε αλαηίκεζε
πξάγκαηη έγηλε, ν ίδηνο απέδσζε ηα θέξδε ηνπ ζηνπο ζπκπνιίηεο ηνπ, επεηδή
πεξηθξνλνχζε ηα πινχηε.
Φαίλεηαη φηη ε εθηίκεζε πνπ απνιάκβαλε ν Αεκφθξηηνο απφ ηνπο ζπκπαηξηψηεο ηνπ
πξνθάιεζε ην θζφλν νξηζκέλσλ απ' απηνχο, νη νπνίνη ζθέθηεθαλ λα δεηήζνπλ ζηελ
πεξίπησζε ηνπ θηινζφθνπ ηελ ελεξγνπνίεζε ελφο παηξνπαξάδνηνπ λφκνπ, ν νπνίνο
πξνέβιεπε ηελ απαγφξεπζε ηεο ηαθήο ζηελ παηξίδα φπνηνπ είρε ζπαηαιήζεη ηελ
παηξηθή πεξηνπζία. Ο Αεκφθξηηνο απάληεζε δηαβάδνληαο ζηνπο ζπκπνιίηεο ηνπ ην
Μέγα δηάθνζκν. Σν έξγν απνηηκήζεθε απφ ηνπο ζπκπνιίηεο ηνπ ζηα 500 ηάιαληα,
ελψ νξίζηεθε λα ηνπ αθηεξσζνχλ θαη 20 αλδξηάληεο απφ ραιθφ. Καη ε ηζηνξία απηή
θαίλεηαη πιαζηή, αθνχ ν Μέγαο δηάθνζκνο πξέπεη λα είλαη έξγν ηνπ Λεχθηππνπ. Δ
δεκηνπξγία ηεο ίζσο λα απνηειεί θαη πάιη κηα απάληεζε ζηελ θαηεγνξία φηη ε κειέηε
ηεο θηινζνθίαο είλαη άρξεζηε: ν Αεκφθξηηνο φρη κφλν δε ζπαηάιεζε ηελ παηξηθή
πεξηνπζία, αιιά ηελ πνιιαπιαζίαζε (απφ 100 ηελ έθαλε 500 ηάιαληα), αθνχ
δεκηνχξγεζε έλα πνιχηηκν θηινζνθηθφ έξγν.
΢ηα Άβδεξα ν Αεκφθξηηνο αθνζηψζεθε ζηε δηδαζθαιία θαη ηε ζπγγξαθή ησλ έξγσλ
ηνπ. Δ πξνθνπή ηνπ ζηε ζνθία ήηαλ ηέηνηα, ψζηε απνθιήζεθε ΢νθία ή Φηινζνθία.
Ολνκάζηεθε επίζεο Γειαζίλνο (=ν γειαζηφο), αθνχ αληηκεηψπηδε ηε δσή πάληα κε
αηζηνδνμία, γαιήλε θαη θαξηεξία. Καηά κηα εθδνρή νλνκάζηεθε έηζη, επεηδή
πεξηγεινχζε ηηο θαζεκεξηλέο ζιίςεηο θαη ειπίδεο πνπ απαζρνινχζαλ ηνπο άιινπο
αλζξψπνπο. Σν πηζαλφηεξν είλαη ν ραξαθηεξηζκφο λα πξνέξρεηαη απφ ηελ άπνςε ηνπ
Αεκφθξηηνπ φηη ε επζπκία απνηειεί ζηφρν γηα ηε δσή ηνπ θάζε αλζξψπνπ.
΢χκθσλα κε κηα άιιε θαληαζηηθή ηζηνξία ν Αεκφθξηηνο απηνηπθιψζεθε θαίγνληαο

ηα κάηηα ηνπ κε ηελ αληαλάθιαζε ηνπ ήιηνπ πάλσ ζε κηα ράιθηλε αζπίδα. Σν θίλεηξν
πνπ δηλφηαλ γη' απηήλ ηελ πξάμε δχζθνια κπνξεί λα αληαπνθξίλεηαη ζηηο δηαζέζεηο
ηνπ ίδηνπ ηνπ θηινζφθνπ: ήζειε ηάρα λα επηδνζεί απεξίζπαζηνο απφ ηε καγεία ηεο
φξαζεο ζην ζηνραζκφ θαη ηελ εξκελεία ησλ λφκσλ ηεο θχζεο. Ώπηή ε πεξηθξφλεζε
ηεο αίζζεζεο θαίλεηαη φηη έρεη σο πεγή ηεο ηελ πιαησληθή παξάδνζε παξά ηε γλήζηα
26
δηδαζθαιία ηνπ Αεκφθξηηνπ. Ο ίδηνο ν θηιφζνθνο ζεσξνχζε πνιχηηκεο ηηο

εληππψζεηο ησλ αηζζήζεσλ σο πξψηε χιε γηα ηελ εξκελεία ηεο θχζεο, αξθεί απηέο νη
εληππψζεηο λα δηπιίδνληαλ απφ ηελ θξηηηθή ηθαλφηεηα ηνπ αλζξψπηλνπ λνπ.
Φαίλεηαη φηη πέζαλε ζε πνιχ πξνρσξεκέλε ειηθία, αθνχ θαηαηαζζφηαλ ζηνπο

καθξνβηφηεξνπο Έιιελεο ζηνραζηέο. Αηάθνξεο πεγέο παξαδίδνπλ φηη έδεζε απφ 90
σο θαη 109 ρξφληα. Αε γλσξίδνπκε ηελ αθξηβή ρξνλνινγία ηνπ ζαλάηνπ ηνπ, ε νπνία
ηνπνζεηείηαη ζπκβαηηθά ζην 370 ή 360 π.Υ. Καη γηα ην ηέινο ηνπ θηινζφθνπ
ππάξρνπλ δηάθνξνη ζξχινη. ΢χκθσλα κε έλαλ απ' απηνχο ήζειε λα απηνθηνλήζεη,
φληαο ζε βαζηά γεξάκαηα, κε απνρή απφ ηελ ηξνθή. Βπεηδή, φκσο, ήηαλ νη εκέξεο
ησλ Θεζκνθνξίσλ θαη νη γπλαίθεο ηεο νηθνγέλεηαο ήζειαλ λα ηηο γηνξηάζνπλ, ηνλ
παξαθάιεζαλ λα αλαβάιιεη ην ζάλαηφ ηνπ γηα ιίγεο κέξεο. Αηέηαμε ηφηε λα ηνπ
θέξνπλ θνληά έλα αγγείν κε κέιη (ή δεζηά ςσκηά θαηά άιιε εθδνρή) θαη έδεζε,
ψζπνπ λα πεξάζνπλ νη γηνξηέο, κφλν κε ηε κπξσδηά ηνπ κειηνχ. ΋ηαλ πέξαζαλ νη
κέξεο, παξαδφζεθε ζην ζάλαην.
Δπίκοςπορ
Ο ΔΚΚΑΚΟ΢ ΕΚΝΑΚ Ο ΠΚΟ ΑΣΑΡΑΧΟ΢

ΑΝΙΡΩΠΟ΢, Ο ΑΔΚΚΟ΢ ΓΕΜΑΣΟ΢ ΑΠΟ
ΣΗ ΜΕΓΑΛΤΣΕΡΗ ΣΑΡΑΧΗ
Ο Βπίθνπξνο (341 π.Υ. - 270 π.Υ.) ήηαλ αξραίνο έιιελαο θηιφζνθνο. Ίδξπζε δηθή ηνπ
θηινζνθηθή ζρνιή ηνλ "Κήπν" φπσο ιέγνληαλ, κηαο απφ ηηο πην γλσζηέο ζρνιέο ηεο
ειιεληθήο θηινζνθίαο.
Ήηαλ Ώζελαίνο πνιίηεο, γηφο ηνπ Νενθιή θαη ηεο Υαηξεζηξάηεο. Ο παηέξαο ηνπ, Ώζελαίνο
πνιίηεο απφ ηνλ δήκν Γαξγεηηνχ κε θαηαγσγή απφ ην παιηφ επηθαλέο Ώζελατθφ γέλνο ησλ
Φηιατδψλ, ζπκκεηείρε ζηνλ απνηθηζκφ ηεο ΢άκνπ , φπνπ ν Βπίθνπξνο
αλαηξάθεθε("Βπίθνπξνο Νενθιένπο θαη Υαηξεζηξάηεο, Ώζελαίνο, ησλ δήκσλ Γαξγήηηηνο,
γέλνπο ηνπ ησλ Φηιατδψλ... θιεξνπρεζάλησλ Ώζελαίσλ ηελ ΢άκνλ εθείζη ηξαθήλαη" -
Αηνγέλεο Λαέξηηνο 10,1). Ο Βπίθνπξνο άξρηζε λα έξρεηαη απφ λσξίο ζε έληνλε επαθή κε ηε
θηινζνθία ηνπ Ναπζηθάλε ζην γεηηνληθφ λεζί Σέσο, γεγνλφο πνπ ηνλ απνκάθξπλε απφ θάζε
πιαησληθή δνμαζία θαη ηνλ έζηξεςε ζηηο ζεσξίεο ηνπ Αεκφθξηηνπ. ΢ε ειηθία 18 εηψλ
κεηάβεθε ζηελ Ώζήλα γηα ηελ ζηξαηησηηθή θαη πνιηηηθή ηνπ ζεηεία καδί κε ηνλ θσκηθφ
Μέλαλδξν. Γηα ηα επφκελα 15 ρξφληα ηεο δσήο ηνπ δε γλσξίδνπκε αξθεηά πξάγκαηα.
Ώξγφηεξα δεκηνχξγεζε ην δηθφ ηνπ Φηινζνθηθφ Κχθιν ζηε Μπηηιήλε θαη κεηά ζηε
Λάκςαθν, γηα λα επηζηξέςεη ην 307/6 π.Υ. ζε ειηθία 34 εηψλ ζηελ Ώζήλα θαη λα αγνξάζεη
27
κηα έθηαζε αλάκεζα ζηελ Ώζήλα θαη ηνλ Πεηξαηά, φπνπ ζηέγαζε ηε θηινζνθηθή ηνπ ζρνιή,
ηνλ Κήπν φπσο νλνκάζηεθε. Ο Βπίθνπξνο δίδαμε γηα 35 ρξφληα αθνινπζψληαο ήζπρε θαη
ιηηή δσή. Πεξηζηνηρίδνληαλ απφ άλδξεο, γπλαίθεο, εηαίξεο θαη δνχινπο, πνπ κεηείραλ ηζάμηα
ζηνλ επηθνχξεην Κήπν. Ο Βπίθνπξνο πέζαλε ην 270 π.Υ. ζε ειηθία 72 ρξφλσλ.
Καηά ηελ Βιιεληζηηθή επνρή, ηελ πεξίνδν δειαδή πνπ αξρίδεη κε ην ζάλαην ηνπ
Μεγάινπ Ώιεμάλδξνπ (323 π.Υ.) θαη ηειεηψλεη ζπκβαηηθά κε ηε λαπκαρία ζην Άθηην,
ην 31 π.Υ., θπξίαξρε ζέζε ζηελ αξραία θηινζνθία θαηέρνπλ νη ζρνιέο ησλ ΢ησηθψλ
θαη ησλ Βπηθνχξεησλ, παξάιιεια βέβαηα κε εθείλεο ησλ Πιαησληθψλ,
Ώξηζηνηειηθψλ, ΢θεπηηθηζηψλ, Κπληθψλ θ.α. Ο Βπίθνπξνο θαη ε ζεσξία ηνπ
ζηξέθνληαη ζ έλαλ εζηθνινγηθφ ραξαθηήξα ηεο θηινζνθίαο. ΢ηφρνο ηνπ ήηαλ ε
αλαδήηεζε ησλ αηηηψλ ηεο αλζξψπηλεο δπζηπρίαο θαη ησλ εζθαικέλσλ δνμαζηψλ πνπ
ηελ πξνθαινχλ, φπσο π.ρ. ε δεηζηδαηκνλία, ψζηε λα ππάξμεη ε αληηπξφηαζε γηα ηελ
πξννπηηθή κηαο επράξηζηεο δσήο (ΓΔΝ ΔΑΒΧ΢), πνπ γηα ηελ επίηεπμή ηεο ν
Βπίθνπξνο πξνζέθεξε μεθάζαξεο θηινζνθηθέο ζπκβνπιέο. Σν δελ εδέσο
επηηπγράλεηαη κε ηελ απνπζία ηνπ πφλνπ θαη θφβνπ θαη κε ηε βίσζε κηαο δσήο
απηάξθνπο πεξηβαιιφκελεο απφ θίινπο. Ο Βπίθνπξνο δίδαμε φηη ε εδνλή ή
επραξίζηεζε φπσο ζα ιέγακε ζήκεξα θαη ν πφλνο είλαη ην κέηξν γηα ην ηη πξέπεη λα
πξνηηκνχκε θαη ηη λα απνθεχγνπκε. ΐαζηθέο αξρέο ηεο δηδαζθαιίαο ηνπ είλαη νη εμήο:
- κε ηνλ ζάλαην έξρεηαη ην ηέινο φρη κφλν ηνπ ζψκαηνο αιιά θαη ηεο ςπρήο - νη ζενί
δελ επηβξαβεχνπλ ε ηηκσξνχλ ηνπο αλζξψπνπο - ην ζχκπαλ είλαη άπεηξν θαη αηψλην -
ηα γελφκελα ζηνλ θφζκν ζπκβαίλνπλ ηειηθά, κε βάζε ηηο θηλήζεηο θαη ηηο
αιιειεπηδξάζεηο ησλ αηφκσλ πνπ δηαθηλνχληαη ζην θελφ ρψξν
Γλσζηή είλαη ε ηεηξαθάξκαθνο, δειαδή νη ηέζζεξηο "αξρέο" πνπ πξφβαιιε ν

Βπίθνπξνο:
"Άθνβνλ ν ζεόο, αλύπνπηνλ ν ζάλαηνο• θαη ηαγαζόλ κελ εύθηεηνλ, ην δε δεηλόλ

επθαξηέξεηνλ." - Φηιόδεκνο (επηθνύξεηνο θηιόζνθνο)
θαη ζε λενειιεληθή απφδoζε:
Ο ζεόο δελ είλαη γηα θόβν (δηόηη ε ζετθή δύλακε δελ απεηιεί εθ θύζεσο), ν ζάλαηνο δελ
πξνθαιεί αλεζπρία (δηόηη δελ ππάξρεη κεηά ζάλαην δσή) θαη ην θαιό (ό,ηη πξαγκαηηθά
ρξεηαδόκαζηε) εύθνια απνθηηέηαη, ην δε θαθό αληέρεηαη (ό,ηη καο θάλεη λα ππνθέξνπκε,
εύθνια κπνξνύκε λα ην ππνκείλνπκε).
28
ΔΛΔΑΣΔ΢
Ξενοθάνηρ
ΟΚ ΚΟ΢ΜΟΚ ΕΚΝΑΚ ΑΠΕΚΡΟΚ
Ο Ξελνθάλεο ν Κνινθψληνο (570 – 480 π.Υ.) ήηαλ θηιφζνθνο θαη πνηεηήο πνπ γελλήζεθε
ζηελ κηθξαζηαηηθή Κνινθψλα θαη έδεζε ζε δηάθνξα κέξε ηνπ αξραίνπ ειιεληθνχ θφζκνπ. Δ
Εζηνξία ηνλ ζπκάηαη γηα ηελ θξηηηθή πνπ άζθεζε ζηνλ ζξεζθεπηηθφ αλζξσπνκνξθηζκφ, γηα
ηελ ψζεζε πνπ έδσζε κε ηε ζθέςε ηνπ ζην κνλνζετζκφ θαη νξηζκέλεο πξσηνπνξηαθέο ηδέεο
ηνπ ζε ηνκείο ηεο γλψζεο. Πνιινί χζηεξνη ζπγγξαθείο, ίζσο επεξεάζηεθαλ απφ δχν κηθξνχο
ραξαθηεξηζκνχο ηνπ Ξελνθάλε ζηνλ Πιάησλα (΢νθηζηήο 242c-d) θαη ηνλ Ώξηζηνηέιε (Μεηά
ηα θπζηθά 986b18-27), πνπ ηνλ πξνζδηφξηδαλ σο ηδξπηή ηεο ειεαηηθήο θηινζνθίαο
΢ηελ πξαγκαηηθφηεηα, ε εηθφλα ηνπ Ξελνθάλε πνπ πξνθχπηεη απφ ηα ελαπνκείλαληα

απνζπάζκαηα, καο παξνπζηάδεη έλαλ ηαμηδεπηή ξαςσδφ πνπ ακθηζβήηεζε θαη
άζθεζε θξηηηθή ζηηο πνηεηηθέο εηθφλεο ησλ ζεψλ θαη θαζηέξσζε κηα λέα ζχιιεςε γηα
ηε ζεία θχζε. Βθηφο απηνχ, φκσο, ήηαλ ζθεπηφκελνο παξαηεξεηήο ηεο αλζξψπηλεο
θχζεο θαη εηζεγεηήο κηαο εηδηθήο κνξθήο έξεπλαο (ηζηνξίαη), ηελ νπνία πηνζέηεζαλ νη
Μηιήζηνη θηιφζνθνη-επηζηήκνλεο ηεο επνρήο ηνπ. Σελ ίδηα ζηηγκή ε δνπιεηά ηνπ
ξαςσδνχ ηνλ θάλεη θνηλσληθφ ζχκβνπιν ησλ ζπκπνιηηψλ ηνπ, ηνπο νπνίνπο
παξφηξπλε λα ζέβνληαη ηε ζεία θχζε θαη λα πξνζηαηεχνπλ ηελ επεκεξία ηεο πφιεο
ηνπο.
Ο Αηνγέλεο Λαέξηηνο ζην Βίνη Φηινζόθσλ (Diels-Kranz, testimonium Ώ1) αλαθέξεη

φηη Ξελνθάλεο, γηνο ηνπ Αέμηνπ, ή ηνπ Οξζνκέλε θαη‟ άιινπο, γελλήζεθε ζηε κηθξή
πφιε Κνινθψλ ηεο Εσλίαο θαη έγηλε γλσζηφο θαηά ηε δηάξθεηα ηεο 16εο Οιπκπηάδαο
(540-537 π.Υ.). Ο Λαέξηηνο καο αθεγείηαη φηη ν Ξελνθάλεο δηψρζεθε απφ ηελ
παηξίδα ηνπ, φηαλ ν Μήδνο εηζέβαιε ζηελ Εσλία ην 546/5 π.Υ. Σν απνηέιεζκα ήηαλ
λα βξεζεί ζηε Καηάλε ηεο ΢ηθειίαο, φπνπ αζρνιήζεθε κε ηνλ ΋κεξν θαη ηνλ Δζίνδν.
Βθεί έγξαςε ηα δηθά ηνπ έξγα θαη ζπλέζεζε ηα δηθά ηνπ πνηήκαηα γηα ηελ ίδξπζε ηνπ
Κνινθψλα θαη ηεο Βιέαο. Μεηαγελέζηεξνη ζπγγξαθείο πξνζζέηνπλ φηη «έζαςε ηνπο
γηνπο ηνπ κε ηα ίδηα ηνπ ηα ρέξηα», πσιήζεθε σο ζθιάβνο, θαη απειεπζεξψζεθε ζε
29
κεγάιε ειηθία. ΢χκθσλα κε ηελ αθήγεζε ηνπ ίδηνπ πεξηπιαλήζεθε ζηελ ειιεληθή γε
επί 67 νιφθιεξα ρξφληα, μεθηλψληαο απφ ηελ ειηθία ησλ 25.
΢ηνλ Diels-Kranz ππάξρνπλ 45 απνζπάζκαηα ηεο πνίεζήο ηνπ. Έλα αξηζκφο απφ ηα
«ζπκπνηηθά» ηνπ πνηήκαηα έθηαζε σο ηηο κέξεο καο ράξε ζηνλ Ώζήλαην, ελψ νη
παξαηεξήζεηο ηνπ πεξί ηεο θχζεο ηνπ ζείνπ αλαθέξνληαη απφ ηνλ Κιήκεληα, ηνλ
΢έμην Βκπεηξηθφ θαη απφ ηνλ ΢ηκπιίθην. Άιια απνζπάζκαηα επηβηψλνπλ ζηνλ
Αηνγέλε Λαέξηην θαη ηνλ Ώέηην ή κέζα απφ ην ζρνιηαζκφ ρεηξνγξάθσλ δηάθνξσλ
ζπγγξαθέσλ, αθφκε θαη σο ιήκκαηα ζε πην πξφζθαηεο ξεηνξηθέο πεξηιήςεηο θαη
ιεμηθά. Οη εβδνκήληα ηέζζεξηο επηινγέο, απφ ηηο νπνίεο ε πην εθηελήο είλαη ε ςεπδν-
αξηζηνηειηθή πξαγκαηεία Πεξί Μειίζζνπ, Ξελνθάλνπο, Γνξγίνπ ζπλζέηνπλ ηε
ζπιινγή ησλ testimonia ζηε δήισζε ηνπ Αηνγέλε Λαέξηηνπ φηη ν Ξελνθάλεο "έγξαςε
ζε επηθφ κέηξν, ειεγεηαθφ θαη ηακβηθφ". Οη αξραίνη ζπγγξαθείο αλαθέξνληαη ζε
δηάθνξεο ζπλζέζεηο ηνπ, ηηο νπνίεο νλνκάδνπλ ζηιινύο ή ζάηηξεο. Σξεηο πξφζθαηεο
πεγέο απνδίδνπλ ζηνλ Ξελνθάλε έλα δηδαθηηθφ πνίεκα κε ηίηιν Πεξί Φύζεσο.
Ο Ξελνθάλεο είλαη ακθηζβεηίαο. Ώκθηζβεηεί ηηο αλζξσπνκνξθηθέο ηδηφηεηεο πνπ

απνδίδνπλ πξνγελέζηεξνί ηνπ ζπγγξαθείο ζηνπο ζενχο. Σνχην ην θάλεη φρη γηαηί
επηζπκεί λα δεη ηνλ θφζκν κε ην κάηη ηνπ πιηζηή, αιιά γηαηί ζεσξεί φηη ε ζεφηεηα δελ
κπνξεί λα έρεη ζρέζε κε ηηο ηδηφηεηεο πνπ ηεο απνδίδνπλ ηφζν ν ΋κεξνο φζν θαη ν
Δζίνδνο. Δ θξηηηθή ηνπ ζηε ιατθή ζξεζθεία γξάθηεθε κάιινλ ζηελ Καηάλε θαη
δηαζψζεθε ζηα απνζπάζκαηα B11 θαη B12, φπνπ πεξηγξάθνληαη θαη επηθξίλνληαη νη
ηζηνξίεο γηα ηνπο Θενχο πνπ αθεγνχληαη νη επηθνί πνηεηέο. Ο ΋κεξνο θαη ν Δζίνδνο
απέδσζαλ ζηνπο ζενχο φια εθείλα πνπ ζρεηίδνληαη κε ηηο θαηεγφξηεο θαη επηθξίζεηο
κεηαμχ ησλ αλζξψπσλ: ηελ θινπή, ηε κνηρεία θαη ηελ ακνηβαία εμαπάηεζε. (B11)
... ηξαγνχδεζαλ πνιπάξηζκεο παξάλνκεο ζείεο πξάμεηο: θινπή, κνηρεία, θη ακνηβαία

εμαπάηεζε.
(ὡο πιεῖζη(α) ἐθζέγμαην ζεῶλ ἀζεκίζηηα ἔξγα, θιέπηεηλ κνηρεύεηλ ηε θαὶ ἀιιήινπο
απαηεύεηλ) (B12)
Δ βάζε ηεο ακθηζβήηεζεο ηνπ Ξελνθάλε γηα ηηο απφςεηο ησλ πνηεηψλ νθείιεηαη ζην
γεγνλφο πσο ζεσξνχζε φηη ε ζθαλδαιψδεο ζπκπεξηθνξά είλαη αζπκβίβαζηε κε ηελ
θαινζχλε ή ε ηειεηφηεηα πνπ ππνηίζεηαη φηη θαηέρεη νπνηαδήπνηε ζεία χπαξμε. ΢ηα
γλσζηά απνζπάζκαηα B14,16, ν Ξελνθάλεο ζρνιηάδεη ηε γεληθή ηάζε ησλ
αλζξψπηλσλ φλησλ λα αληηιακβάλνληαη ηα ζεία φληα κε αλζξψπηλε κνξθή: Ώιιά νη
ζλεηνί ππνζέηνπλ πσο νη ζενί γελληνχληαη, ΋ηη θνξνχλ ηα ξνχρα ηνπο θαη έρνπλ θσλή
θαη ζψκα. (B14)
Οη Αηζίνπεο ιέλε όηη νη ζενί ηνπο είλαη καύξνη κε θνληή κύηε Οη Θξάθεο πσο νη δηθνί
ηνπο είλαη γαιαλνκάηεδεο θαη θνθθηλνηξίρεδεο.
(Αἰζίνπέο ηε <ζενὺο ζθεηέξνπο> ζηκνὺο κέιαλάο ηε Θξῇθέο ηε γιαπθνὺο θαὶ ππξξνύο
<θαζη πέιεζζαη>) (B16)
΢ην απφζπαζκα B15 πξνζζέηεη θαη κηα ζαηηξηθή λφηα ιέγνληαο:
αλ ηα άινγα θαη ηα βόδηα είραλ ηα ρέξηα θαη κπνξνύζαλ λα δσγξαθίζνπλ νη ζενί ηνπο
ζα ‘κνηαδαλ πνιύ κε άινγα θαη βόδηα.
(ἀιι' εἰ ρεῖξαο ἔρνλ βόεο <ἵππνη η'> ἠὲ ιένληεο ἢ γξάςαη ρείξεζζη θαὶ ἔξγα ηειεῖλ ἅπεξ
ἄλδξεο, ἵππνη κέλ ζ' ἵππνηζη, βόεο δέ ηε βνπζὶλ ὁκνίαο [...])
30
Ο Ξελνθάλεο χςσζε κηα δηαθνξεηηθή θσλή. Καη ην έθαλε άιινηε γεινηνπνηψληαο

ηνλ Ππζαγφξα θαη ηνλ ηζρπξηζκφ ηνπ πσο ζην γαχγηζκα ελφο ζθχινπ αλαγλψξηζε ηελ
ςπρή ελφο πεζακέλνπ θίινπ ηνπ, άιινηε επηηηζέκελνο ζηε καληεία θαη άιινηε
αξλνχκελνο ηηο ζετθέο ηδηφηεηεο, έηζη φπσο ηηο θαηέγξαθαλ νη πξνγελέζηεξνη αιιά θαη
νη ζχγρξνλνί ηνπ. Χζηφζν, είρε ηε δηθή ηνπ -κάιινλ αθαηξεηηθή θαη εμεπγεληζκέλε-
άπνςε γηα ηε θχζε ηεο ζεφηεηαο.
Ώπφ φζα γλσξίδνπκε ν Ξελνθάλεο ήηαλ ν πξψηνο Έιιελαο θηιφζνθνο πνπ άθεζε
πίζσ ηνπ κηα ζχλζεηε θαη ζπζηεκαηηθή ελ κέξεη αθήγεζε γηα ηε θχζε ηεο ζεφηεηαο.
΢ηελ θξηηηθή ηνπ Οκήξνπ θαη ηνπ Δζίνδνπ θαίλεηαη ε ε ζέζε ηνπ απέλαληη ζην
γεγνλφο φηη θαληάδνληαη ηνπο ζενχο κε αλζξψπηλε κνξθή. Βθεί, φκσο πνπ θαίλεηαη
μεθάζαξα ε ζέζε ηνπ, ηδηαίηεξα πξνσζεκέλε γηα ηελ επνρή ηνπ, είλαη ν
ραξαθηεξηζκφο ηεο θχζεο ηεο ζεφηεηαο πνπ γίλεηαη ζηα απνζπάζκαηα B 23-26 θαη
θπξίσο ζην B 23:
Έλαο ζεόο κέγηζηνο κεηαμύ ησλ ζεώλ θαη ησλ αλζξώπσλ. Καζόινπ δε κνηάδεη κε ηνπο
ζλεηνύο ζην ζώκα ή ηε ζθέςε.
Ώλ θαη ηνχηε ε παξαηήξεζε αληηκεησπίδεηαη ζπρλά ζπρλά σο πξσηνπνξηαθή

έθθξαζε ηνπ κνλνζετζκνχ, κάιινλ ν Ξελνθάλεο επεδίσμε λα δψζεη έκθαζε φρη ζηνλ
έλαλ Θεφ αιιά κάιινλ ηνλ «έλα» κέγηζην Θεφ, άπνςε πνπ ζπλαληάκε θαη ζηελ
Ειηάδα ηνπ Οκήξνπ. Ώπηφο ν έλαο ζεφο είλαη κέγηζηνο σο πξνο ηελ ηηκή θαη ηε δχλακε
Σν κεγαιείν ηεο δχλακεο εμεγεί ζηε ζπλέρεηα ην ραξαθηεξηζκφ ηνπ ζείνπ σο
δηνξαηηθνχ θαη ζπλεηδεηνχ ζε φια ηα κέξε ηνπ (παληεπφπηεο), δπλάκελνπ λα
ηξαληάμεη φιε ηε δεκηνπξγία θαη κφλν κε ηε ζθέςε ηνπ θαη ηθαλνχ λα εθπιεξψζεη ηα
πάληα, παξφιν πνπ ην ίδην παξακέλεη ακεηαθίλεην (ν ηα πάληα πιεξψλ ηεο
ρξηζηηαληθήο ζξεζθείαο). Οξηζκέλνη κεηαγελέζηεξνη ζπγγξαθείο αλαθέξνπλ φηη ν
Ξελνθάλεο ηαχηηζε ηνλ «έλα κέγηζην» ζεφ ηνπ κε νιφθιεξν ηνλ θπζηθφ θφζκν, ν
νπνίνο αλαθέξεηαη ζπρλά σο «φιν» ή «φια ηα πξάγκαηα». Σνχην κε ηε ζεηξά ηνπ
νδήγεζε ζχγρξνλνπο εξεπλεηέο ζηελ άπνςε φηη ν Ξελνθάλεο ήηαλ παλζετζηήο. Ώιιά
απηή ε εξκελεία ησλ απφςεσλ ηνπ θηιφζνθνπ-πνηεηή θαίλεηαη αζπκβίβαζηε κε ηνλ
ηζρπξηζκφ ηνπ φηη «ν ζεφο ηξαληάδεη φια ηα πξάγκαηα» θαη φηη «φια ηα πξάγκαηα
έξρνληαη απφ ηε γε θαη ζηε γε θαηαιήγνπλ ηειηθά» (εηο ρνπλ απειεχζνληαη). Τπάξρεη
βέβαηα θαη ε άπνςε πνπ ιέεη φηη γεληθά, νη παξαηεξήζεηο ηνπ Ξελνθάλε γηα ηε θχζε
ηεο ζεφηεηαο ίζσο δηαβάδνληαη θαιχηεξα σο έθθξαζε κηαο παξαδνζηαθήο ειιεληθήο
επζέβεηαο, ε νπνία αλαδεηά ηελ ηειεηφηεηα θαη ηνλ πςειφηεξν ζεβαζκφ γηα ηε ζετθή
νληφηεηα.
΋ια απηά εξκελεχνληαη θαιχηεξα, αλ ιάβνπκε ππφςηλ καο φηη ν Ξελνθάλεο γλψξηδε
θαιά ηηο δηδαζθαιίεο ησλ Μηιήζησλ θηινζφθσλ-επηζηεκφλσλ (ηνπ Θαιή, ηνπ
Ώλαμίκαλδξνπ θαη ηνπ Ώλαμηκέλε) θαη επεδίσμε λα ηηο βειηηψζεη. Βλψ πνιιέο απφ ηηο
ιεπηνκέξεηεο ησλ επηζηεκνληθψλ «απφςεψλ» ηνπ παξακέλνπλ ζθνηεηλέο, ην εχξνο
θαη ε εζσηεξηθή ζπλνρή ησλ ελδηαθεξφλησλ ηνπ ηνλ αλαγάγνπλ ζε ζεκαληηθή κνξθή
γηα ηελ αλάπηπμε ηεο επηζηεκνληθήο ζεσξίαο ησλ ηψλσλ θηινζφθσλ. Σφζν ν
΢ηνβαίνο, φζν θαη ν Οιπκπηφδσξνο, ζεσξνχλ πσο είλαη δηθή ηνπ ε άπνςε ηεο γεο σο
αξρήο ή «πξψηεο αξρήο» φισλ ησλ πξαγκάησλ. ΢ε απηή ηελ απφδνζε ν Γαιελφο
πξνζζέηεη θαη ην «χδσξ», θαζψο ζηνλ Ξελνθάλε απνδίδεηαη ν νξηζκφο ηεο ςπρήο σο
κείγκα γεο θαη λεξνχ. Βδψ ν θηιφζνθνο νξίδεη σο αξρή ηνπ θφζκνπ θαη σο
αληαλάθιαζε απηήο ηεο αξρήο κέζα ζηελ αλζξψπηλε ςπρή δχν ζηνηρεία πνπ κπνξνχλ
31
λα αλακεηρζνχλ ζε πνιιέο δηαθνξεηηθέο πνζφηεηεο, παξάγνληαο δηαθνξεηηθέο

πνηφηεηεο κηγκάησλ. Ο κέγηζηνο ζεφο ηνπ, ε αληαλάθιαζή ηνπ ζηελ ςπρή ηνπ
αλζξψπηλνπ γέλνπο θαη ε θπζηθή χπαξμε, επίζεο θακσκέλε απφ γε θαη λεξφ
παξάγνπλ κηα ηξηπιή ελφηεηα-ζεφο, άλζξσπνο, θπζηθφο θφζκνο- έλα νινθιεξσκέλν
νηθνδφκεκα κε εζσηεξηθή ζπλνρή θαη αιιεινζπλδέζεηο. Οη απφςεηο ηνπ
δηακνξθψλνπλ έλα ράξηε, έλαλ νδνδείθηε πνπ κπνξεί λα νδεγήζεη κε αζθάιεηα απφ
ην αλζξψπηλν ζην ππεξαλζξψπηλν θαη ηαλάπαιηλ. Ώπφ απηή ηελ άπνςε ζεσξνχκελνο,
ν ζεβαζκφο ηνπ Ξελνθάλε δελ θαηεπζχλεηαη κφλν ζηε ζεφηεηα, αιιά ζε φιε ηελ
εηθφλα ηνπ δεκηνπξγεκέλνπ θφζκνπ.
Ώπηφο είλαη ν ιφγνο γηα ηνλ νπνίν δείρλεη κεγάιν ελδηαθέξνλ γηα ηα θαηλφκελα ηνπ
θφζκνπ, ίδηα κε εθείλα πνπ δηεξεχλεζαλ πξηλ απφ απηφλ νη Μηιήζηνη θηιφζνθνη. ΢ε
δηαζσδφκελα απνζπάζκαηα (B 28) παξνπζηάδεη κηα άπνςε ηεο θχζεο θαη ηεο
έθηαζεο ησλ γήηλσλ βαζψλ. ΢ην B 30 πξνζδηνξίδεη ηε ζάιαζζα σο πεγή ζχλλεθσλ,
αέξα, θαη βξνρήο (κηα πξψηκε παξαηήξεζε πάλσ ζηνλ θχθιν ηνπ λεξνχ). ΢ην B 32
ππάξρνπλ ζρφιηα γηα ηε θχζε ηεο Ίξηδαο (νπξάλην ηφμν). ΢ην B 37 ζεκεηψλεη ηελ
παξνπζία χδαηνο ζηηο ζπειηέο, ελψ ζηα B39 θαη 40 αλαθέξεη ηηο «θεξαζηέο» θαη ηνπο
«βαηξάρνπο». ΢ηα A 38-45 ζπδεηά ηα δηάθνξα αζηξνλνκηθά θαηλφκελα, ελψ ζην A
48 δείρλεη ελδηαθέξνλ γηα ηηο πεξηνδηθέο εθαηζηεηαθέο εθξήμεηο ζηε ΢ηθειία. Ο
Εππφιπηνο απνδίδεη ζηνλ Ξελνθάλε (A 33) ηε ζεσξία ησλ ελαιιαζζφκελσλ πεξηφδσλ
παγθφζκηαο πιεκκχξαο θαη μεξαζίαο πνπ εκπλεχζηεθε, ηνπιάρηζηνλ ελ κέξεη, απφ
ηελ αλαθάιπςε απνιηζσκάησλ ζαιάζζησλ νξγαληζκψλ ζηελ επεηξσηηθή γε. άζρεηα
αλ ηαμίδεςε ή φρη ν ίδηνο ζηηο ΢πξαθνχζεο, ηελ Πάξν θαη ηε Μάιηα φπνπ βξέζεθαλ
απηά ηα απνιηζψκαηα, ε ρξήζε ησλ πιεξνθνξηψλ ηνπ σο βάζε γηα ηελ εξκελεία ησλ
θαηλνκέλσλ εηζάγεη ηνλ ζεκαληηθφ παξάγνληα ηεο επηηφπηαο έξεπλαο.
Πνιιέο καξηπξίεο (testimonia) δείρλνπλ ην ελδηαθέξνλ ηνπ θηιφζνθνπ γηα ηα

κεηεσξνινγηθά θαη αζηξνλνκηθά θαηλφκελα. ΢εκαληηθφο ζεσξείηαη ν ηζρπξηζκφο ηνπ
φηη ηα ζχλλεθα ή νη λεθεινεηδείο νπζίεο δηαδξακαηίδνπλ βαζηθφ ξφιν ζε πνιιά
θπζηθά θαηλφκελα. ΢χκθσλα κε ηνλ Αηνγέλε Λαέξηην ν Ξελνθάλεο «ιέεη φηη... ηα
ζχλλεθα δηακνξθψλνληαη απφ ηνλ αηκφ ηνπ ήιηνπ -δει. είλαη αηκφο πνπ πξνθαιείηαη
απφ ηε ζεξκφηεηα ησλ αθηίλσλ ηνπ ήιηνπ- πνπ απμάλνληαη θαη αλπςψλνληαη ζηνλ
πεξηβάιινληα αέξα» (Ώ1.24-5). Ο Ώέηηνο κε ηε ζεηξά ηνπ παξαζέηεη κηα παξφκνηα
πεξηγξαθή:
Ο Ξελνθάλεο (ιέεη φηη) ηα πξάγκαηα ζηνπο νπξαλνχο εκθαλίδνληαη κέζσ ηεο

ζεξκφηεηαο ηνπ ήιηνπ σο αξρηθή αηηία. ΋ηαλ ε πγξαζία απνρσξίδεηαη απφ ηε
ζάιαζζα, ην γιπθφ ηκήκα ηεο κεηαηξέπεηαη ζε πδξνλεθψζεηο, δεκηνπξγεί ηα ζχλλεθα
θαη μαλαθπιά πξνο ηα θάησ κε ηε βξνρφπησζε, εμαηηίαο ηεο ζπκπίεζεο, θαη
πγξνπνηεί ηνπο αλέκνπο. (ν θχθινο ηνπ λεξνχ)
Σν B 30 καο δίλεη πεξίπνπ ηελ ίδηα άπνςε, αιιά κε ηα ιφγηα ηνπ ίδηνπ ηνπ Ξελνθάλε:
Ζ ζάιαζζα είλαη ε πεγή ύδαηνο θαη ηνπ αλέκνπ, Γηαηί δίρσο ηε κεγάιε ζάιαζζα, δε ζα
ππήξρε άλεκνο Μήηε ηα ξεύκαηα ησλ πνηακώλ, νύηε ηα όκβξηα ύδαηα από από ηνλ
νπξαλό Ζ κεγάιε ζάιαζζα είλαη ν γελλήηνξαο ησλ ζύλλεθσλ, ησλ αλέκσλ θαη ησλ
πνηακώλ.
Σα ζχλλεθα, ινηπφλ, είλαη ηα κέζα ηεο επηζηεκνληθήο εξκελείαο. Βίλαη νληφηεηεο

ξεπζηέο αλάκεζα ζηελ ζηεξεά θαη ηελ αέξηα θαηάζηαζε θαη έηζη κπνξνχλ λα
32
ζπλδεζνχλ κε πγξά, ζηεξεά θαη αέξηα δηαθφξσλ εηδψλ. Αεδνκέλνπ κάιηζηα φηη
θαηαιακβάλνπλ κηα κεγάιε πεξηνρή αλάκεζα ζηε γε θαη ηνλ νπξαλφ, ζπλδέηνπλ ηηο
δχν βαζηθέο νπζίεο ηεο γεο θαη ηνπ χδαηνο κε πνιιά αζηξνλνκηθά θαηλφκελα. Έλα
άιιν ζεκαληηθφ ραξαθηεξηζηηθφ γλψξηζκα ηεο λεθνθεληξηθήο πξνζέγγηζεο ηνπ
Ξελνθάλε ζηελ θαηαλφεζε ησλ θπζηθψλ θαηλνκέλσλ είλαη ε εθαξκνγή απηήο ηεο
ζεσξίαο ζε έλα ζχλνιν θαηλνκέλσλ πνπ ζπλδένληαη άκεζα κε παξαδνζηαθέο
ζξεζθεπηηθέο πεπνηζήζεηο.
Γηα ην αθξναηήξην ηνπ Ξελνθάλε ε αλαθνξά ηνπ Οκήξνπ (Ηιηάδα ΐ 786) ή ηνπ
Δζίνδνπ (Θενγνλία 780) ζηελ Ίξηδα, ηε ζεά αγγειηαθφξν θαη έλα ζχλνιν
αηκνζθαηξηθψλ θαηλνκέλσλ, είλαη νησλνί ή ζεκάδηα ηεο πξφζεζεο ησλ ζείσλ φλησλ.
Γηα ηνλ πνηεηή φκσο είλαη απιά έλα πνξθπξφ, πξάζηλν, θίηξηλν ζχλλεθν. Ίζσο δελ
δελ είλαη δπλαηφλ λα βξνχκε ζηελ πξνζσθξαηηθή θηινζνθία ζαθέζηεξε έθθξαζε ηνπ
ραξαθηήξα ηεο δηαλνεηηθήο επαλάζηαζεο ησλ Εψλσλ θηινζφθσλ. Ο Ξελνθάλεο
ζηεξεί απφ ηνπο ζενχο ηελ αλζξψπηλε κνξθή θαη ηελ αλζξψπηλε έλδπζε. Σνπο
ηνπνζεηεί ζε κηα απφκαθξε ζέζε ζηνλ νπξαλφ θαη αθαηξεί απφ ηα θπζηθά θαηλφκελα
φια ηα απνκεηλάξηα ηεο ζξεζθεπηηθήο ή πλεπκαηηθήο ζεκαζίαο. Δ απνκπζνπνίεζε
απνινγηζκφο ησλ θπζηθψλ θαηλνκέλσλ είλαη ην ινγηθφ ζπκπιήξσκα ζηνλ ιεπηνκεξή
απνινγηζκφ ηνπ γηα ηε ζεία θχζε.
Πνιινί κεηαγελέζηεξνη ζπγγξαθείο πξνζδηφξηζαλ ηνλ Ξελνθάλε σο δάζθαιν ηνπ

Παξκελίδε θαη ηδξπηή ηεο ειεαηηθήο ζρνιήο ησλ θηινζφθσλ εμαηηίαο ηεο άπνςήο ηνπ
φηη, παξά ηελ πνιιαπιφηεηα ησλ κνξθψλ, ππάξρεη έλα αθίλεην, ακεηάβιεην θαη
αηψλην «έλα». Σνχηε ε άπνςε γηα ηνλ Ξελνθάλε είλαη ζηεξηγκέλε θαηά έλα κεγάιν
κέξνο ζηελ αλαθνξά ηνπ Πιάησλα γηα ηελ «ειεαηηθή θπιή καο, πνπ μεθηλά απφ ηνλ
Ξελνθάλε θαη αθφκα λσξίηεξα» (΢νθ. 242d) θαη ηελ παξαηήξεζε ηνπ Ώξηζηνηέιε φηη
«... φζνλ αθνξά νιφθιεξν ηνλ θφζκν, ιέεη φηη απηφο είλαη ν ζεφο" (Mεηα. A5,
986b18).
΋κσο, ν Ξελνθάλεο πνπ καο κηιά ζηα επηδήζαληα απνζπάζκαηά ηνπ είλαη έλαο
ζπλδπαζκφο ξαςσδνχ, θνηλσληθνχ θξηηηθνχ, ζξεζθεπηηθνχ δαζθάινπ θαη
νμπδεξθνχο ζπνπδαζηή ηεο θχζεο. Ο Βπξηπίδεο ζηνλ Ζξαθιή (1341 ff) απνδίδεη ηελ
επίζεζή ηνπ ζηηο ηζηνξίεο πνπ ιέγνληαη γηα ηνπο Θενχο απφ ηνλ ΋κεξν θαη ηνλ
Δζίνδν. ΢ηε Αεκνθξαηία, ν Πιάησλ απην-παξνπζηάδεηαη σο πλεπκαηηθφο
θιεξνλφκνο ηνπ Ξελνθάλε, επηθξίλνληαο ηηο ηζηνξίεο ησλ πνηεηψλ γηα ηνπο ζενχο,
θαη απαηηψληαο κεηξηνπάζεηα. Δ ζχιιεςε ηνπ Ξελνθάλε γηα ηνλ «έλα κέγηζην Θεφ»
ελζάξξπλε ηνλ Δξάθιεηην λα δηαηππψζεη ηελ πίζηε ηνπ ζε κηα δηάλνηα πνπ θαζνδεγεί
φια ηα πξάγκαηα. Οδήγεζε επίζεο ηνλ Ώλαμαγφξα ζηε δηαηχπσζε ηεο ζεσξίαο ηνπ
λνπ θαη ηνλ Ώξηζηνηέιε ζηνλ απνινγηζκφ ηνπ γηα ην ζείν λνπ πνπ εκπλέεη πξνο ηελ
θαηεχζπλζε ηεο ηειεηφηεηαο.
Ώλ θαη δελ ππάξρεη θάπνηα άκεζε δηαζχλδεζε, κπνξνχκε λα πνχκε πσο νη κεγάινη
εθπξφζσπνη ηεο ςπρνινγηθήο ζεψξεζεο ηνπ θφζκνπ φπσο ν Κ. Γθ. Γηνπλγθ ή ν Γ.
Φξφηλη είλαη νη ζχγρξνλνη δηάδνρνη ησλ παξαηεξήζεσλ ηνπ Ξελνθάλε γηα ηε γεληθή
ηάζε ησλ αλζξψπηλσλ φλησλ λα ζπιιακβάλνπλ ηε ζεφηεηα απφ ηελ άπνςε ησλ δηθψλ
ηνπο ηδηνηήησλ θαη ηθαλνηήησλ. Πνιχ πεξηζζφηεξν πνιχηηκε, φκσο, είλαη ε
πξνζθνξά ηνπ ζηελ πξσηνπνξηαθή εμεξεχλεζε ησλ φξσλ θάησ απφ ηνπο νπνίνπο ηα
αλζξψπηλα φληα κπνξνχλ λα επηηχρνπλ ηε γλψζε ηεο αιήζεηαο. Οη Ίσλεο πξνθάηνρνί
ηνπ άξρηζαλ ηε κειέηε ησλ θαηλνκέλσλ «επάλσ απφ ηνπο νπξαλνχο θαη θάησ απφ ηε
γε». Ώιιά, απφ φζα γλσξίδνπκε κέρξη ηψξα, δελ έζηξεςαλ ηα ππξά ηνπο πξνο ηελ
33
θαηεχζπλζε ησλ κεγάισλ πνηεηψλ ηεο αξραίαο Βιιάδαο, νχηε επηδίσμαλ κέζσ ησλ
δηδαζθαιηψλ ηνπο λα δηνξζψζνπλ ή λα βειηηψζνπλ ηε ζπκπεξηθνξά ησλ ζπκπνιηηψλ
ηνπο. Ώλ θαη πνιιέο πηπρέο ηεο ζθέςεο ηνπ παξακέλνπλ αθφκα ζέκα πξνο ζπδήηεζε
θαη αλάιπζε, ν Ξελνθάλεο ήηαλ ζαθψο έλαο πνιπδηάζηαηνο θηιφζνθνο ακθηζβεηίαο,
πνπ άθεζε ην ζεκάδη ηνπ ζε πνιιέο πηπρέο ηεο κεηαγελέζηεξεο ειιεληθήο ζθέςεο.
Δ λαηνπξαιηζηηθή αθφξκεζε ηνπ Ξελνθάλε ζηε ζχιιεςε ηεο ηδέαο ηνπ ζενχ είλαη
ηδηαίηεξα ζεκαληηθή απφ ηελ ςπρνινγηθή έπνςε ζην γεληθφηεξν πξφβιεκα ηεο
ζξεζθείαο, γηαηί πξνβιεκαηίδεηαη γηα ηελ αληίιεςε ηνπ αλζξψπνπ γηα ην ζείν
ζχκθσλα κε ηε δηαθνξεηηθή θάζε θνξά πλεπκαηηθή ηνπ ζηάζε θαη εμέιημε. Καη εδψ
αληρλεχεη ην ςπρνινγηθφ ζηνηρείν θαη ην ξφιν πνπ παίδεη ζηε κφξθσζε ηεο
παξάζηαζεο ηνπ ζείνπ ρσξηζηά ζε θάζε άλζξσπν. Ώξθέζηεθε φκσο κφλν ςπρνινγηθά
λα εξκελεχζεη ην γηαηί νη άλζξσπνη δεκηνπξγνχλ ηε ζπγθεθξηκέλε εηθφλα γηα ην ζεφ
θαη δελ καο είπε ην γηαηί, ηελ αηηία πνπ ζπξψρλεη ηνλ άλζξσπν ζηελ πεξηνρή ηεο
αλαδήηεζεο ηνπ ζείνπ. ΋κσο κε ηελ ελνπνίεζε εθ κέξνπο ηνπ ησλ θαηλνκεληθψλ
ζπληζησζψλ ηεο ζείαο θχζεο πςψζεθε ζηελ πξσηφγλσξε ζχιιεςε γηα ηνλ ειιεληθφ
ρψξν, ζηε ζχιιεςε ηνπ κνλνζετζκνχ. ΢ε απηή ηε ζχιιεςε ξφιν έπαημε ην
θπζηνθξαηηθφ θαη αλζξσπνινγηθφ πλεχκα ηνπ ειιεληθνχ ζηνραζκνχ. Μηα πνιχηηκε
πξφηαζε ζηα απνζπάζκαηά ηνπ, κηα πξφηαζε άξηηα αηζζεηηθά, ηνλ θαηαηάζζεη ζηνπο
κεγάινπο ρξεζκσδνχο ηεο θηινζνθίαο: "δφθνο επί πάζη ηέηπθηαη"(VS 21 B, 34). Γηα
φια έρνπκε κφλν εηθαζίεο. H ζέζε ηνπ θνινθψληνπ ζηνραζηή είλαη κηα πξναγγειία
ηεο αξηζηνηειηθήο ζχιιεςεο ηνπ ζείνπ σο ηνπ "θηλνχληνο αθηλήηνπ".
Παπμενίδηρ
ΨΤΧΗ ΚΑΚ ΝΟΤ΢ ΣΑΤΣΚΖΟΝΣΑΚ
Ο Παξκελίδεο γελλήζεθε ζηελ Βιέα ηεο Κάησ Εηαιίαο ζηα ηέιε ηνπ 6νπ αη. Π.Κ.Β., ζε
έλα πεξηβάιινλ επεξεαζκέλν απφ ηηο απφςεηο ηνπ Ππζαγφξα θαη ηνπ Ξελνθάλε.
Θεσξείηαη ε πιένλ πξσηφηππε κνξθή ηεο πξνζσθξαηηθήο ζθέςεο. ΢ε αληίζεζε κε ηνπο
Ίσλεο θπζηνιόγνπο δελ αλαδεηά ηελ ελφηεηα ηνπ θφζκνπ ζε κηα θπζηθή νπζία, αιιά ζηελ
34
ίδηα ηελ «νληφηεηα» ησλ πξαγκάησλ πνπ καο πεξηβάιινπλ, ζην είλαη φισλ ησλ φλησλ θαη
φισλ ησλ πξαγκάησλ.
Ο Παξκελίδεο εθζέηεη ηε θηινζνθία ηνπ ζε έκκεηξν ιφγν (δαθηπιηθφ εμάκεηξν),

επηζπκψληαο πηζαλψο λα ηελ παξνπζηάζεη σο απνηέιεζκα ζείαο απνθάιπςεο. ΢ην
πξνίκην ηνπ πνηήκαηoο πεξηγξάθεηαη ην ηαμίδη ηνπ πνηεηή πάλσ ζε άξκα,
θαζνδεγνχκελν απφ θφξεο ηνπ ΄Διηνπ ζε κηα αλψλπκε ζεά. Ώθνινπζεί ε Ώιήζεηα,
ζηελ νπνία κηιά ε ζεά επηρεηξψληαο κηα πξνζέγγηζε ηεο θαξδηάο ηεο αιήζεηαο.
«αιιά σζηόζν ζα κάζεηο θαη ηνύην, πσο ηα δνθνύληα ζα έπξεπε λα είλαη

απνιύησο δεθηά, όια δεθηά ζην ζύλνιό ηνπο σο όληα».
Παξνπζηάδνληαο ηα θαηλφκελα σο φληα, εηζάγεηαη ζην πνίεκα ην είλαη θαη γελληέηαη

εθείλνο ν θιάδνο ηεο θηινζνθίαο πνπ νλνκάδεηαη Οληνινγία, δειαδή ιφγνο πεξί ηνπ
όληνο, πεξί ηνπ είλαη. ΢ε αληίζεζε κε ηνπο Ίσλεο ν Παξκελίδεο δελ ξσηά γηα ην ηη ησλ
φλησλ, αιιά ζηξέθεη ηελ πξνζνρή καο ζην είλαη. ΢ε έλα άιιν απφζπαζκα
αληηδηαζηέιιεη ην είλαη, ηελ χπαξμε ησλ φλησλ κε ην κεδέλ θαη ην απνξξίπηεη, κε
απνδερφκελνο ηε ζχιιεςε ηνπ απφιπηνπ κεδελφο σο αληίζεηνπ ζην είλαη. Παξφιν
πνπ αλαθέξεη αξρηθά ηηο δχν νδνχο ηνπ είλαη θαη ηνπ κεδελφο σο ηηο κφλεο πνπ
κπνξνχλ λα λνεζνχλ, ζπεχδεη λα ππνγξακκίζεη φηη ε νδφο ηνπ «είλαη» είλαη ε κφλε
αιεζηλή θαη φηη κφλνλ ην είλαη κπνξεί λα απνηειέζεη απζεληηθφ αληηθείκελν ηεο
λφεζεο. Δ λφεζε εδψ δελ εμαξηάηαη βέβαηα απφ ηηο αηζζήζεηο, αιιά εηζδχεη ζηε
βαζχηεξε νπζία ησλ πξαγκάησλ.
Άζρεηα απφ ηε κεηαβνιή ησλ εμσηεξηθψλ πξαγκάησλ ην είλαη, πνπ αθνξά

αδηαθξίησο θάζε νλ, απνηειεί ην κνλαδηθφ αληηθείκελν ηεο Ώιήζεηαο, ε νπνία δελ
αξλείηαη ηνλ Κφζκν θαη ηελ πνιιαπιφηεηα, ηελ θίλεζε θαη ηελ πνιπκνξθία, αιιά
ππνγξακκίδεη ηελ ελφηεηα θαη ζπλέρεηα πνπ ηνλ δηέπεη, αλ θπζηθά ηνλ δνχκε γεκάην
απφ ην είλαη.
΢ην δεχηεξν ηκήκα ηνπ πνηεηηθνχ ηνπ έξγνπ, ε ζεά επηθξίλεη ηνπο αλζξψπνπο πνπ
δηρνηνκνχλ ηνλ θφζκν επεξεαζκέλνη απφ ηηο αηζζήζεηο ηνπο, θαηαηάζζνληαο ηα φληα
ζηηο δχν αιιειναπνθιεηφκελεο θαη αληίζεηεο κνξθέο ηνπ θσηφο θαη ηεο λχθηαο.
Καηφπηλ ε ζεά παξαζέηεη ηε γέλεζε θαη ηελ παξνχζα θαηάζηαζε ηνπ θφζκνπ, φπσο
πξνθχπηεη απφ ηελ αλάκεημε ηνπ θσηφο θαη ηεο λχθηαο, παξαζέηνληαο νπζηαζηηθά ηελ
θνζκνγνλία θαη ηελ θνζκνινγία ηνπ θηιφζνθνπ. Έρνπκε, ινηπφλ, γηα πξψηε θνξά
ηελ αλάπηπμε ελφο δπηζηηθνχ θηινζνθηθνχ ζπζηήκαηνο, αληίζεηνπ κε ην κνληζηηθφ
Εσληθφ ζχζηεκα ηεο κίαο αξρήο ηνπ θφζκνπ. Ο Παξκελίδεο ρξεζηκνπνηεί δχν
ηζφηηκεο αξρέο-κνξθέο, πνπ κε ηε ζπλεξγαζία ηνπο θαη ηελ αλάκεημή ηνπο
δεκηνπξγνχλ ηνλ θφζκν θαη ηνλ δηέπνπλ.
35
Εήνων ο Δλεάηηρ
ΣΑ ΠΑΝΣΑ ΔΗΜΚΟΤΡΓΟΤΝΣΑΚ ΑΠΟ ΣΟ

ΙΕΡΜΟ, ΣΟ ΨΤΧΡΟ, ΣΟ ΞΗΡΟ ΚΑΚ ΣΟ ΤΓΡΟ
ΠΟΤ ΜΕΣΑΒΑΛΛΟΝΣΑΚ ΣΟ ΕΝΑ ΢ΣΟ ΑΛΛΟ
Ο Γήλσλ ν Βιεάηεο ήηαλ Βιεαηηθφο θηιφζνθνο ηεο Ώξραίαο Βιιάδαο.
Γηνο ηνπ Σειεπηαγφξα θαη ν αγαπεκέλνο καζεηήο ηνπ Παξκελίδε. Ο Γήλσλ

γελλήζεθε γχξσ ζην 488 π.Υ ζηελ Βιέα (ζεκεξηλή Velia) ηεο Εηαιίαο. Έδεζε κεξηθά
ρξφληα ζηελ Ώζήλα θαη ιέγεηαη φηη αλέιπε θαη εμεγνχζε ηηο ζεσξίεο θαη ηα δφγκαηά
ηνπ ζηνλ Πεξηθιή θαη ηνλ Καιιία γηα 100 κλεο. Λέγεηαη φηη βνήζεζε ηνλ Παξκελίδε
λα γξάςεη ηνπο Νφκνπο ηεο Βιέαο ζηνπο νπνίνπο νη Βιεάηεο νξθίδνληαλ πίζηε θάζε
ρξφλν. Τπέξκαρνο ηεο ειεπζεξίαο δελ δίζηαζε λα ξηζθάξεη ηε δσή ηνπ γηα λα
γιπηψζεη ηελ παηξίδα ηνπ απφ έλαλ ηχξαλλν. Σν αλ πέζαλε ζηελ πξνζπάζεηα ή αλ
επηβίσζε ηεο πηψζεο ηνπ ηπξάλλνπ είλαη έλα ζεκείν ζην νπνίν νη εηδήκνλεο
δηαθσλνχλ. Ώθφκα θαη ην φλνκα ηνπ ηπξάλλνπ είλαη ζεκείν δηαθσλίαο. Ο Γήλσλ
αθηέξσζε φιε ηελ ελέξγεηά ηνπ γηα λα επεμεγήζεη θαη λα εμειίμεη ην θηινζνθηθφ
ζχζηεκα ηνπ Παξκελίδε. Ο Πιάησλαο αλαθέξεη πσο ν Γήλσλ ήηαλ 25 ρξφληα
λεφηεξνο ηνπ Παξκελίδε, θαη έγξαςε ηελ ππεξάζπηζε ηνπ θηινζνθηθνχ ηνπ
ζπζηήκαηνο ζε πνιχ λεαξή ειηθία. Ώλ θαη έρνπλ ζσζεί ειάρηζηα απφ ηα γξαπηά ηνπ,
ηα πεξηζζφηεξα πνπ γλσξίδνπκε γηα απηφλ πξνέξρνληαη απφ ηνλ Ώξηζηνηέιε ζηα
Φπζηθά, βηβιίν 6, θεθάιαην 9.
Δ ζπλεηζθνξά ηνπ Γήλσλα ζηελ Βιεαηηθή θηινζνθία είλαη εληειψο αξλεηηθή. Αελ
πξνζέζεζε ηίπνηα ζεηηθφ ζηε δηδαζθαιία ηνπ Παξκελίδε, παξά αθηεξψζεθε ζην λα
αξλείηαη θαη λα αληαπνδεηθλχεη ηηο απφςεηο ησλ αληηπάισλ ηνπ. Ο Παξκελίδεο
δίδαζθε πσο ν θφζκνο ησλ αηζζήζεσλ είλαη κηα ςεπδαίζζεζε επεηδή απνηειείηαη απφ
θίλεζε (ή αιιαγή) θαη πνιιαπιφηεηα. Σν Πξαγκαηηθφ ΋λ είλαη απνιχησο έλα θαη δελ
ππάξρεη πνιιαπιφηεηα ζε απηφ. Βίλαη ζηαηηθφ θαη ακεηάβιεην. Δ θνηλή ινγηθή ιέεη
πσο ππάξρεη θαη θίλεζε θαη πνιιαπιφηεηα. Ώπηή είλαη θαη ε Ππζαγφξεηα αληίιεςε
ηεο πξαγκαηηθφηεηαο ελάληηα ζηελ νπνία επηρεηξεκαηνινγνχζε ν Γήλσλαο. Ο Γήλσλ
έδεημε πσο ε θνηλή αληίιεςε ηεο πξαγκαηηθφηεηαο νδεγεί ζε παξάδνμα θαη νμχκσξα.
Αηάζεκν είλαη ην εμήο παξάδνμν πνπ απνδίδεηαη ζε απηφλ:
Ώλ έρνπκε έλαλ αγψλα δξφκνπ κεηαμχ ηνπ Ώρηιιέα θαη κηαο ρειψλαο, θαη ε
ρειψλα μεθηλήζεη κε πξνβάδηζκα, γηα παξάδεηγκα, ελφο ζηαδίνπ, ν Ώρηιιέαο
(πνπ ήηαλ ν θαιχηεξνο δξνκέαο ηεο κπζνινγίαο), δελ ζα κπνξέζεη πνηέ λα
θηάζεη ηε ρειψλα. Ώλ ζεσξήζνπκε νηη ν Ώρηιιέαο είλαη 100 θνξέο πην
36
γξήγνξνο απφ ηε ρειψλα, ηφηε φηαλ ν Ώρρηιέαο ζα έρεη δηαλχζεη έλα ζηάδην, ε
ρειψλα ζα έρεη δηαλχζεη έλα ζηάδην θαη έλα εθαηνζηφ ηνπ ζηαδίνπ. ΋ηαλ ν
Ώρηιιέαο δηαλχζεη έλα ζηάδην θαη έλα εθαηνζηφ ηνπ ζηαδίνπ, ε ρειψλα ζα
έρεη δηαλχζεη έλα ζηάδην θαη έλα εθαηνζηφ θαη έλα εθαηνζηφ ηνπ εθαηνζηνχ
ηνπ ζηαδίνπ θ.ν.θ...Βπνκέλσο ε ρειψλα πάληα ζα πξνπνξεχεηαη, επνκέλσο ν
Ώρηιιέαο δε κπνξεί λα ηελ θηάζεη.
Με ηα παξάδνμα ηνπ Γήλσλα αζρνιήζεθαλ κεγάινη ζχγρξνλνη καζεκαηηθνί θαη

θηιφζνθνη κέρξη θαη ηηο κέξεο καο.
Μέλιζζορ ο ΢άμιορ
ΣΟ ΢ΤΜΠΑΝ ΕΚΝΑΚ ΑΠΕΚΡΟ,

ΑΝΑΛΛΟΚΩΣΟ, ΕΝΑ, ΟΜΟΓΕΝΕ΢
ΚΑΚ ΓΕΜΑΣΟ
O Μέιηζζνο ν ΢άκηνο, γηνο ηνπ Εζαγέλε[1] ήηαλ αξραίνο Έιιελαο θηιφζνθνο εθ ησλ
Πξνζσθξαηηθψλ, θαηαγφκελνο απφ ηε ΢άκν, πνπ έδεζε ηνλ 5ν αηψλα π.Υ.. Τπήξμε καζεηήο
ηνπ Παξκελίδνπ θαη εθπξφζσπνο (κάιινλ ν ηειεπηαίνο) ηεο ειεαηηθήο ζρνιήο. Σν 440 π.Υ.,
φηαλ ν Πεξηθιήο έπιεπζε κε 44 ηξηήξεηο ελαληίνλ ηεο ΢άκνπ, πνπ είρε απνζθηξηήζεη απφ ηελ
Ώζελατθή ΢πκκαρία, ν Μέιηζζνο αλέιαβε ηελ αξρηζηξαηεγία ηνπ ζηξαηνχ ησλ ΢ακίσλ.
Ώξρηθά είρε επηηπρίεο, αιιά ηειηθψο νη Ώζελαίνη, κεηά απφ πνιηνξθία ελλέα κελψλ,
αλάγθαζαλ ηνπο απνζηάηεο λα παξαδνζνχλ.
΢ην ζχγξακκά ηνπ «Πεξί θύζεσο ή πεξί όληνο» ν Μέιηζζνο αλαπηχζζεη ηε ζεσξία
ηνπ Ξελνθάλε, ηελ νπνία ηειεηνπνίεζε θαη ν Παξκελίδεο. Δ βαζηθή αξρή ηεο είλαη
φηη κφλν ην «νλ» ππάξρεη, δειαδή ην ΢χκπαλ, θαη απηφ αλαγθαζηηθά ηαπηίδεηαη κε
ηνλ Θεφ.
Βηδηθφηεξα, ν Μέιηζζνο δερφηαλ σο αξρή ηνπ θφζκνπ ην «ελ» (έλα), ην νπνίν

ραξαθηήξηδε αηψλην, άπεηξν, εληαίν, αθίλεην, απφιπηα φκνην κφλν κε ηνλ εαπηφ ηνπ
θαη ακεηάβιεην: «Μέιηζζνο θαη Εήλσλ ην ελ θαη ην παλ, θαη κόλνλ αΐδηνλ θαη άπεηξνλ
είλαη ην ελ» [2], ελψ ην γίγλεζζαη ην ζεσξνχζε δεκηνχξγεκα ησλ αηζζήζεσλ, θαη γη'
37
απηφ απαηειφ: «Μέιηζζνλ ελ ην παλ ιέγνληαο είλαη θαη δηα ην ηαο αηζζήζεηο ςεπδείο
είλαη»[3].
Αίδαζθε φηη ην «φλησο νλ» «νπθ έρεη αξρήλ, νπδέ ηειεπηήλ»[4] θαη ζπλεπψο δελ κπνξεί
λα γελλεζεί αθ' εαπηνχ. Αηφηη αλ γελληφηαλ, ηφηε κνηξαία ζα έπξεπε θαη λα πεζάλεη,
ελψ ην όλησο νλ είλαη αηψλην θαη άθζαξην.
Ο Μέιηζζνο απέξξηπηε ηφζν ηελ εκπεδφθιεην δηδαζθαιία γηα ηελ αλάκημε ησλ 4
βαζηθψλ ζηνηρείσλ, φζν θαη ηελ ππφζεζε ηεο αηνκηθήο ζεσξίαο γηα ηελ χπαξμε θελνχ
ρψξνπ. Πίζηεπε θαη δίδαζθε φηη ζηε Φχζε δελ ππάξρεη ηίπνηα ην βέβαην θαη φηη φια
ηα επίγεηα είλαη θζαξηά.
΢χκθσλα κε ηνλ Αηνγέλε Λαέξηην, ν Μέιηζζνο ζεσξνχζε φηη ην ΢χκπαλ είλαη έλα,
άπεηξν, πιήξεο, αλαιινίσην, αθίλεην θαη νκνηνγελέο: «εδόθεη δε απηώ ην παλ άπεηξνλ
είλαη θαη αλαιινίσηνλ θαη αθίλεηνλ θαη ελ θαη όκνηνλ εαπηώ θαη πιήξεο» [5].
΢χγρξνλνη εξεπλεηέο ππνζηεξίδνπλ φηη ην έξγν ηνπ Γνξγία «Πεξί θύζεσο ή πεξί ηνπ
όληνο» αληέγξαςε ην νκψλπκν έξγν ηνπ Μειίζζνπ, πξάγκα πνπ αλαθαιχθζεθε κε
αληηπαξαβνιή πξνο ηα ζσδφκελα, απφ ηνλ ΢ηκπιίθην, απνζπάζκαηα ηνπ έξγνπ ηνπ
Μειίζζνπ[6].
ΔΡΔΣΡΗΑ΢
ΦΑΗΓΩΝ
Ώθνζησκέλνο καζεηήο θαη εηαίξνο ηνπ ΢σθξάηε, ν νπνίνο κεηά ηνλ ζάλαην ηνπ δηδαζθάινπ
ηνπ κεηέβε ζηελ παηξίδα ηνπ Ήιηδα φπνπ ίδξπζε δηθή ηνπ ΢σθξαηηθή ΢ρνιή, ηελ ιεγφκελε
Διεηαθή. Γηα ηελ ΢ρνιή απηή ηίπνηα δελ γλσξίδνπκε. Ο ίδηνο έγξαςε δηαιφγνπο, απφ ηνπο
νπνίνπο φκσο θαλείο δελ έθηαζε σο εκάο.
38
ΜΔΝΔΓΖΜΟ΢
Βξηζηηθφο θηιφζνθνο απφ ηελ Βξέηξηα, πνπ ίδξπζε ηελ Βξεηξηαθή ΢ρνιή (πεξίπνπ 339 π.Υ. –
πεξίπνπ 265 π.Υ.). Καηά ηε δηάξθεηα κηαο ζηξαηησηηθήο απνζηνιήο ζηα Μέγαξα, άξρηζε λα
παξαθνινπζεί ηηο παξαδφζεηο ηνπ ΢ηίιπσλνο, εθπξνζψπνπ ηεο Μεγαξηθήο ΢ρνιήο, ελψ
αξγφηεξα ζπλδέζεθε κε ηελ Διεηαθή ΢ρνιή, πνπ είρε ηδξχζεη ν Φαίδσλ. Δγέηεο ηεο ζρνιήο
απηήο αξγφηεξα, ηε κεηέθεξε ζηελ Βξέηξηα, φπνπ έγηλε γλσζηή σο Βξεηξηαθή ΢ρνιή.
Ο Μελέδεκνο δελ άθεζε ζπγγξάκκαηα. Οη θηινζνθηθέο ζέζεηο ηνπ θαη ν ξφινο ηνπ ζην
εξηζηηθφ θίλεκα δελ κπνξνχλ έηζη λα ηαπηηζηνχλ θαη λα εθηηκεζνχλ κε βεβαηφηεηα,
δεδνκέλνπ φηη θαη νη αξραίνη δνμνγξάθνη παξέρνπλ ζπγθερπκέλεο θαη αληηθαηηθέο
πιεξνθνξίεο. Οπσζδήπνηε, ε επίδξαζε δχν δηαθνξεηηθψλ θαηεπζχλζεσλ ηεο αξραίαο
ειιεληθήο ζθέςεο- ηεο κεγαξηθήο θαη ηεο ειεηαθήο-, πνπ μεπήδεζαλ απφ ηε ζσθξαηηθή
δηδαζθαιία, ζηεξίδνπλ ηελ ππφζεζε φηη ην θέληξν βάξνπο ηεο θηινζνθίαο ηνπ έπεθηε ζε
ζέκαηα θαλνληζηηθήο εζηθήο.
39
ΚΤΝΗΚΟΗ
Ανηιζθένηρ
ΣΟ ΚΕΡΔΟ΢ ΑΠΟ ΣΗ ΦΚΛΟ΢ΟΦΚΑ ΕΚΝΑΚ

ΣΟ ΝΑ ΜΠΟΡΕΚ΢ ΝΑ ΕΠΚΚΟΚΝΩΝΕΚ΢ ΜΕ
ΣΟΝ ΕΑΤΣΟ ΢ΟΤ
Ο Ανηιζθένηρ, ήηαλ Έιιελαο θηιφζνθνο, ηδξπηήο ηεο ζρνιήο ησλ Κπληθψλ

Φηινζφθσλ. Γελλήζεθε ζηελ Ώζήλα, ην 444 π.Υ. Τπήξμε αξρηθά καζεηήο ηνπ Γνξγία
θαη ζηελ ζπλέρεηα ηνπ ΢σθξάηε.
Ο Ώληηζζέλεο είρε ηελ θήκε εγθξαηή αλζξψπνπ. Κπθινθνξνχζε ζηελ αγνξά,

θνξψληαο κφλν έλαλ ηξίβσλα, έλα ζαθνχιη ζηνλ ψκν θαη θξαηνχζε έλα ξαβδί.
Πεξηθξνλνχζε θάζε άλεζε θαη θνηλσληθή ζπκβαηηθφηεηα, ζαλ ηνλ Αηνγέλε απν ηελ
΢ηλψπε πνπ ππήξμε θαη καζεηήο ηνπ. Ώπηφο θαη νη καζεηέο ηνπ νλνκάζηεθαλ
Κπληθνί. ΢πλήζηδε λα ιέεη “Δ αιεζηλή αξεηή δελ έρεη αλάγθε απν ηίπνηα. Οχηε λφκσλ
αλάγθε έρεη ν ζνθφο πνπ δξα θαη θέξεηαη ζχκθσλα κε ηελ θξίζε ηνπ. Οη λφκνη είλαη
γηα ηνπο πνιινχο θαη ηνπο κέηξηνπο θαη φρη γηα ηνπο Βθιεθηνχο”.
40
Γιογένηρ ηηρ ΢ινώπηρ
Η ΦΚΛΑΡΓΤΡΚΑ ΕΚΝΑΚ Η ΜΗΣΡΟΠΟΛΗ

ΟΛΩΝ ΣΩΝ ΚΑΚΩΝ
Ο Αηνγέλεο ν «Κπληθφο», Έιιελαο θηιφζνθνο, γελλήζεθε ζηε ΢ηλψπε πεξίπνπ ην 412 π.Υ.,
(ζχκθσλα κε άιιεο πεγέο ην 399 π.Υ.), θαη πέζαλε ην 323 π.Υ ζηελ Κφξηλζν, ζχκθσλα κε
ηνλ Αηνγέλε Λαέξηην, ηελ εκέξα πνπ ν Ώιέμαλδξνο ν Μέγαο πέζαλε ζηε ΐαβπιψλα. Βμαηηίαο
ηεο απφζηαζεο, θαη εμαηηίαο ηνπ γεγνλφηνο φηη ε εκεξνκελία ζαλάηνπ ηνπ Αηνγέλε δελ είλαη
αθξηβψο γλσζηή, ν Λαέξηηνο πηζαλψο παξαζέηεη θάπνηνλ ζξχιν. Έλαο άιινο ζξχινο
αλαθέξεη φηη ν ΢σθξάηεο πέζαλε ηελ εκέξα ηεο γέλλεζεο ηνπ Αηνγέλε. Θεσξείηαη ν
θπξηφηεξνο εθπξφζσπνο ηεο Κπληθήο Φηινζνθίαο. Υξεζηκνπνηνχζε ηνλ αζηετζκφ θαη ην
ινγνπαίγλην σο κέζν γηα ηα δηδάγκαηά ηνπ. Πίζηεπε πσο ε επηπρία ηνπ αλζξψπνπ βξίζθεηαη
ζηε θπζηθή δσή θαη πσο κφλν κε ηελ απηάξθεηα, ηε ιηηφηεηα, ηελ απηνγλσζία θαη ηελ
άζθεζε κπνξεί θαλείο λα ηελ εμαζθαιίζεη.
Δ θπληθή θηινζνθία ιέγεηαη έηζη γηαηί νη θπληθνί είραλ σο έκβιεκά ηνπο ηνλ Κχσλα
(ην ζθχιν) θαη έιεγαλ “εκείο δηαθέξνπκε απφ ηνπο άιινπο ζθχινπο δηφηη εκείο δελ
δαγθάλνπκε ηνπο ερζξνχο αιιά ηνπο θίινπο, γηα λα ηνπο δηνξζψζνπκε”.
Γελλεζείο ζηε ΢ηλψπε, ν Αηνγέλεο ν Κχσλ, απφ φπνπ εμνξίζηεθε γηα άγλσζην
αδίθεκα, εγθαηαζηάζεθε ζηελ Ώζήλα. ΋ηαλ νη Ώζελαίνη ηνλ θνξφηδεπαλ πψο νη
΢ηλσπείο ηνλ είραλε εμνξίζεη απηφο κε αζηετζκφ απαληνχζε: “Βγψ ηνπο θαηαδίθαζα
λα κείλνπλ εθεί”.
΢ηελ Ώζήλα παξαθνινπζνχζε καζήκαηα θνληά ζηνλ ηδξπηή ηεο θπληθήο θηινζνθίαο
Ώληηζζέλε. Παξνηκηψδεο έκεηλε ε απιφηεηα, ε ιηηφηεηα, ην ειεγθηηθφ θαη ριεπαζηηθφ
πλεχκα ηνπ απέλαληη ζηνπο άιινπο. Δ παξάδνζε ιέεη φηη είρε κφληκε θαηνηθία ηνπ
έλα ππζάξη θαη γπξλνχζε ζηνπο δξφκνπο φιε κέξα κε έλα θαλάξη. ΋ηαλ ηνλ
ξσηνχζαλ ηη ην ρξεηάδεηαη ην θαλάξη ηελ εκέξα, απηφο απαληνχζε: “Ώλαδεηψ ηνλ
άλζξσπν”. Βπηγξακκαηηθφ είλαη θαη απηφ πνπ είπε θάπνηε, φηαλ ν Μέγαο Ώιέμαλδξνο
έζηεηιε γξάκκα ζηνλ Ώληίπαηξν, κε θάπνην αγγειηαθφξν πνπ νλνκαδφηαλ Ώζιίαο :
“Ώζιίαο, παξ' αζιίνπ, δη' Ώζιίνπ πξνο άζιην” (Ο άζιηνο ζηέιλεη άζιηα επηζηνιή κε
ηνλ Άζιην πξνο έλαλ άζιην).
Ο Αηνγέλεο έζημε απνθιεηζηηθά θνηλσληθά θαη εζηθά πξνβιήκαηα. Δ δηδαζθαιία ηνπ ήηαλ
νπζηαζηηθά επαλαζηαηηθή θαη αλαηξεπηηθή γηα ηελ ηάμε πνπ επηθξαηνχζε ηφηε. Πξνζπάζεζε
41
κε ηα επηρεηξήκαηα ηνπ λα αιιάμεη ηελ αλζξψπηλε θνηλσλία πνπ είρε δηαθζαξεί. Ώπηφ θαηά
ηε γλψκε ηνπ ζα γηλφηαλ δπλαηφ αλ ν άλζξσπνο επέζηξεθε ζηελ θχζε. Πίζηεπε δειαδή πσο
ε επηπρία ηνπ αλζξψπνπ βξίζθεηαη ζηε θπζηθή δσή θαη πσο κφλν κε ηελ απηάξθεηα, ηε
ιηηφηεηα, ηελ απηνγλσζία θαη ηελ άζθεζε κπνξεί λα ηελ εμαζθαιίζεη. Ο Αηνγέλεο ν
Λαέξηηνο παξαζέηεη κεγάιν θαηάινγν απφ έξγα ηνπ Αηνγέλε ηνπ Κχλνπ απφ ηα νπνία
ζψδνληαη αξθεηά δπζηπρψο φρη ζηε ειιεληθή.
ΚΡΑΣΖ΢ Ο ΚΤΝΗΚΟ΢
ΣΟΝ ΕΡΩΣΑ ΣΟ ΢ΣΑΜΑΣΑΕΚ Η ΠΕΚΝΑ,

ΕΚΔΕΜΗ Ο ΧΡΟΝΟ΢. ΑΝ ΔΕΝ Κ΢ΧΤ΢ΕΚ
ΣΚΠΟΣΕ ΑΠΟ ΑΤΣΑ, ΣΟΣΕ Η ΙΗΛΕΚΑ
Πεξηψλπκνο Κπληθφο θηιφζνθνο, γηφο ηνπ Ώζθψλδα, καζεηήο ηνπ Αηνγέλε, ηνλ νπνίν
αθνινπζνχζε ζπλερψο. Άθκαζε πεξί ην 330 π.Υ. Δ νηθνγέλεηά ηνπ ήηαλ πινχζηα, ν
ίδηνο φκσο έδεζε θησρφο, δηφηη, θαηά νξηζκέλνπο, κνίξαζε ηελ πεξηνπζία ηνπ ζηνπο
θησρνχο, θαη‟ άιινπο έξημε ηα ρξήκαηά ηνπ ζηελ ζάιαζζα, ελψ ππάξρεη θαη ε
παξάδνζε φηη ηα θαηέζεζε ζε ηξαπεδίηε κε ηνλ φξν λα ηα παξαδψζεη απηφο ζηα ηέθλα
ηνπ κφλν αλ δελ γίλνπλ θηιφζνθνη, εηδάιισο λα ηα κνηξάζεη ζην ιαφ.
Ο Κξάηεο πίζηεπε φηη νη θηιφζνθνη δελ έρνπλ αλάγθε ηα ρξήκαηα. Ώλ θαη ήηαλ
άζρεκνο θαη θπθφο, ηνλ εξσηεχηεθε ε Εππαξρίο, πνπ θαηαγφηαλ απφ επγελή
νηθνγέλεηα ηεο Θξάθεο. Ο αδειθφο ηεο Εππαξρίδνο Μεηξνθιήο, αξρηθά καζεηήο ηνπ
Ξελνθξάηε θαη ηνπ Θενθξάζηνπ, έγηλε Κπληθφο ράξε ζηνλ Κξάηε θαη ζηα
επηρεηξήκαηα πνπ ηνπ αλέπηπμε. Έηζη, παξνπζίαζε ζηελ αδειθή ηνπ ηελ εηθφλα ηνπ
λένπ ηνπ δαζθάινπ ηφζν δσεξά ψζηε απηή ηνλ αγάπεζε θαη ζέιεζε λα ηνλ
παληξεπηεί, δερφκελε ηνλ φξν λα αθνινπζεί ηνλ βίν ηνπ. Ο Κξάηεο, λπκθεπφκελνο,
πξνέβε ζε πξάμε αζπλεπή πξνο ηελ θπληθή δηδαζθαιία, νλφκαδε δε ηνλ γάκν ηνπ
«θπλνγακία».
Δ αλεθδνηνινγία ε ζρεηηθή κε ηνλ Κξάηε είλαη κεγάιε. ΢ηελ πξνζπάζεηά ηνπ λα

ζπκθσλήζεη κε ηα δφγκαηα ηεο θπληθήο θηινζνθίαο ζεσξνχζε ην γάκν σο ζρέζε πνπ
δελ εκπνδίδεη ηελ αλεμαξηεζία, αθνχ ζπλάπηεηαη απφ ειεχζεξα άηνκα. Βηζεξρφηαλ
απξφζθιεηνο ζηα ζπίηηα, γη‟ απηφ θαη απέθηεζε ην πξνζσλχκην «Θπξεπαλνίθηεο».
΋ηαλ εμνξίζηεθε ν Αεκήηξηνο ν Φαιεξεχο, ν Κξάηεο ηνλ παξεγφξεζε ηφζν θηιηθά
ψζηε ν πξψηνο θαηαξάζηεθε ηνλ πξνεγνχκελν ηξφπν δσήο ηνπ πνπ ηνλ εκπφδηζε λα
γλσξίζεη έλαλ ηέηνην άλζξσπν. Έγξαςε έξγα πνπ θέξνπλ ην ζπλνπηηθφ ηίηιν Παίγληα
θαη έρνπλ θπξίσο εζηθφ ραξαθηήξα.
42
Βίων ο Βοπςζθενίηηρ
ΑΝ ΠΑΝΣΡΕΤΣΕΚ΢ Α΢ΧΗΜΗ ΙΑ ΕΧΕΚ΢
ΠΟΚΝΗ, ΑΝ ΠΑΝΣΡΕΤΣΕΚ΢ ΟΜΟΡΦΗ ΙΑ
ΕΧΕΚ΢ ΚΟΚΝΗ
Λεπηνκέξεηεο γηα ηε δσή ηνπ καο δίλεη ν Αηνγέλεο Λαέξηηνο. ΋πσο είπε ν ίδνο ν ΐίσλ ζηνλ
βαζηιηά Ώληίγνλν, θαηαγφηαλ απφ ηελ πεξηνρή πνπ εθηεηλφηαλ θαηά κήθνο ηνπ πνηακνχ
ΐνξπζζέλε. Ο παηέξαο ηνπ ήηαλ απειεχζεξνο ηξηρνπψιεο (έκπνξνο παζηψλ ςαξηψλ) θαη
πνπιήζεθε σο δνχινο καδί κε φιε ηνπ ηελ νηθνγέλεηα γηα παξάβαζε ηεισλεηαθψλ δηαηάμεσλ.
Ο αγνξαζηήο ήηαλ έλαο ξήηνξαο, πνπ ζπκπάζεζε ηφζν πνιχ ηνλ ΐίσλα, ψζηε ηνλ έθαλε
θιεξνλφκν ηεο πεξηνπζίαο ηνπ.
Μεηά ην ζάλαην ηνπ θπξίνπ ηνπ, ν ΐίσλ εθπνίεζε ηελ θιεξνλνκηά θαη εγθαηαζηάζεθε ζηελ
Ώζήλα. Ώθξναηήο αξρηθά ηνπ θηινζφθνπ Κξάηε, ηεο Πιαησληθήο Ώθαδεκίαο πξνζρψξεζε
ζηε ζρνιή ησλ Κπληθψλ θαη πήξε ηα εκβιήκαηα ηνπ Κπληθνχ θηινζφθνπ, ηνλ ηξίβσλα θαη
ηελ πήξα. Λίγν αξγφηεξα εγθαηέιεηςε ηνπο Κπληθνχο θαη έγηλε αθξναηήο ηνπ Θενδψξνπ ηνπ
Ώζένπ, ηεο Κπξελατθήο ζρνιήο. Σνλ εγθαηέιεηςε φκσο θη απηφλ θαη έγηλε αθξναηήο ηνπ
Θενθξάζηνπ. Καηά ηνλ Αηνγέλε Λαέξηην, ν ΐίσλ δίδαμε γηα έλα δηάζηεκα Φηινζνθία ζηε
Ρφδν. ΢πλήζσο φκσο πεξλνχζε απφ δηάθνξεο πφιεηο θάλνληαο δηαιέμεηο πνπ εληππσζίαδαλ.
Αελ ήηαλ πνηέ ζπζηεκαηηθφο θηιφζνθνο: εηξσλεπφηαλ ηε Φηινζνθία, ηε Μνπζηθή θαη ηε

Γεσκεηξία. Ώξεζθφηαλ λα δηαθσκσδεί ηα πάληα κε ηα επθπνινγήκαηά ηνπ, θαη απφ ηελ
άπνςε απηή ζεσξείηαη πξφδξνκνο ηνπ Λνπθηαλνχ. ΢πλδπάδνληαο ηηο ηδέεο πνπ απνθφκηζε
απφ ηε θνίηεζή ηνπ ζηνπο Κπληθνχο θαη ηνπο Κπξελατθνχο, παξνπζίαζε έλα είδνο θπληθήο-
εδνληζηηθήο θηινζνθίαο. ΢χκθσλα κε ην δφγκα εζηθήο ζπκπεξηθνξάο πνπ δίδαζθε, ν
άλζξσπνο πξέπεη λα απνιακβάλεη θάζε είδνπο εδνλή, φηαλ ηνπ ην επηηξέπνπλ νη ζπλζήθεο ηηο
δσήο, αιιά θαη λα αληηκεησπίδεη ηηο αλάγθεο ηεο δσήο κε θαξηεξία θαη ιηηφηεηα. Βπεηδή
ρξεζηκνπνηνχζε αλζεξφ θαη πνιππνίθηιν χθνο, ν Βξαηνζζέλεο είπε γη‟ απηφλ φηη ήηαλ ν
πξψηνο πνπ έληπζε ηε Φηινζνθία κε αλζεξφ (ινπινπδάην) θφξεκα. Με ηνλ ΐίσλα
θαιιηεξγήζεθε έλα λέν θηινινγηθφ είδνο, ε Γηαηξηβή, ζχλζεζε ξεηνξηθνχ ιφγνπ θαη
δηαιφγνπ, πνπ δίδαζθε κέζα απφ ηελ ηέξςε.
ΜΖΣΡΟΚΛΖ΢
Η ΜΟΡΦΩ΢Η ΑΠΟΚΣΑΣΑΚ ΜΕ ΣΟ
ΧΡΟΝΟ ΚΑΚ ΜΕ ΦΡΟΝΣΚΔΑ
Κπληθφο θηιφζνθνο απφ ηε Μαξψλεηα ηεο Θξάθεο. Δ αθκή ηνπ ηνπνζεηείηαη ηνλ 4ν π.Υ.
αηψλα. Τπήξμε ν πξψηνο πνπ ζπλέιεμε εζηθνινγηθά αλέθδνηα θαη ξεηά.
43
ΚΤΡΖΝΑΪΚΟΗ
Απίζηιππορ ο Κςπηναίορ
ΑΚΟΜΗ ΚΑΚ ΜΚΑ ΗΔΟΝΗ ΕΚΝΑΚ

ΑΡΚΕΣΗ ΓΚΑ ΣΗΝ ΕΤΣΤΧΚΑ
Ο Απίζηιππορ ν πξεζβχηεξνο ήηαλ θηιφζνθνο, καζεηήο ηνπ ΢σθξάηε θαη ηδξπηήο

ηεο Κπξελατθήο ΢ρνιήο ή Δδνληζηηθήο ΢ρνιήο (435 – 355 π.Υ.). ΢ε λεαξή ειηθία
γλσξίζηεθε κε ηε δηδαζθαιία ηνπ Πξσηαγφξα. Ώξγφηεξα γνεηεχζεθε απφ ηε
δηδαζθαιία ηνπ ΢σθξάηε, ήιζε ζηελ Ώζήλα θαη ζπλδέζεθε ζηελά καδί ηνπ, ρσξίο
φκσο λα εγθαηαιείςεη ηηο ζπλήζεηεο ηηο δσήο ηνπ θαη ηηο αληηιήςεηο ηνπ. Ο Ξελνθψλ
(Ώπνκλεκνλεχκαηα Ώ,1 θαη Γ,8) ηνλ παξνπζηάδεη λα ζπλνκηιεί κε ηνλ ΢σθξάηε θαη
λα αλαπηχζζεη ηηο εδνληζηηθέο ηνπ ζεσξίεο. Δ θηινζνθία φκσο ηνπ ΢σθξάηε δελ είρε
απνθαζηζηηθή ζεκαζία γηα ηε δσή ηνπ. Βίλαη ν πξψηνο καζεηήο ηνπ ΢σθξάηε ν
νπνίνο κεηά ηνλ ζάλαην ηνπ δαζθάινπ εκθαλίζηεθε σο ζνθηζηήο, δειαδή
επαγγεικαηίαο θαη ακεηβφκελνο δάζθαινο, αξρηθά ζηελ Ώζήλα θαη αξγφηεξα ζε
άιιεο πφιεηο, φπνπ θηινμελήζεθε απφ ηπξάλλνπο, φπσο ν Αηνλχζηνο ησλ
΢πξαθνπζψλ, ηνπο νπνίνπο θνιάθεπε θαη δνχζε κε πνιπηέιεηα ζηηο απιέο ηνπο.
Αίδαμε σο ζνθηζηήο θαη έπαηξλε πςειά δίδαθηξα.
Βπηζηξέθνληαο ζηελ παηξίδα ηνπ ίδξπζε ηε θηινζνθηθή ηνπ ζρνιή, φπνπ δίδαζθε φηη
ε γλψζε έρεη αμία, φηαλ απηή ζπλνδεχεηαη κε πξαθηηθή ρξεζηκφηεηα. Πεξηθξνλνχζε
ηα καζεκαηηθά, δηφηη δελ εμεηάδνπλ ηη είλαη σθέιηκν θαη ηη βιαβεξφ. Σηο
θπζηνγλσζηηθέο έξεπλεο ηηο ζεσξνχζε άζθνπεο θαη αλσθειείο. Ώθνινπζψληαο ηνλ
Πξσηαγφξα, ππνζηήξηδε φηη κπνξνχκε λα γλσξίδνπκε κφλν ηα δηθά καο αηζζήκαηα
θαη φρη ην πνηφλ ησλ φλησλ θαη ηα αηζζήκαηα ησλ άιισλ, επεηδή απηά είλαη
δεκηνπξγήκαηα ηεο ζηηγκήο. Σα αηζζήκαηα ηα δηέθξηλε ζε εθείλα πνπ πξνθαινχλ
εδνλή θαη ζε εθείλα πνπ πξνθαινχλ πφλν. Δ εδνλή απφ ηε θχζε ηεο είλαη επάξεζηε
θαη απνηειεί αγαζφ, ελψ ν πφλνο, σο δπζάξεζηνο απφ ηε θχζε ηνπ επίζεο , απνηειεί
θαθφ. Όςηζηνο ινηπφλ ζθνπφο ηνπ αλζξψπνπ είλαη ε εδνλή θαη πξνο απηφλ ην ζθνπφ
πξέπεη λα θαηαηείλνπλ φιεο νη πξάμεηο ηνπ. Ώπηφο ν ζθνπφο εμάιινπ θαηά ηνλ
Ώξίζηηππν ηελ έθθξαζε ηεο αλψηαηεο εζηθήο. Γη' απηφ είλαη εληειψο αδηάθνξε ε
πεγή πξνέιεπζεο ησλ εδνλψλ.Τπάξρεη φκσο δηαθνξά βαζκνχ κεηαμχ ησλ
απνιαχζεσλ. Σα ζσκαηηθά αηζζήκαηα εδνλήο θαηέρνπλ ηελ πξψηε ζέζε, σο ηα πην
πεγαία θαη ηζρπξφηεξα. Αε ζηεξνχληαη φκσο ηειείσο ζεκαζίαο θαη νη ςπρηθέο θαη
44
πλεπκαηηθέο εδνλέο. Έξγν ηεο θξφλεζεο είλαη λα θξίλεη, αλάινγα κε ηελ αμία ηνπο,
ηα δηάθνξα αγαζά θαη ηηο αληίζηνηρεο απνιαχζεηο. Οπνηαδήπνηε θαη αλ είλαη ε
επηινγή, απαξάβαηνο πξέπεη λα ζεσξείηαη έλαο φξνο, ε εγθξάηεηα. Αελ πξέπεη δειαδή
θαηά ηελ πξαγκαηνπνίεζε ηνπ κνλαδηθνχ ζθνπνχ, πνπ είλαη ε απφιαπζε ηεο δσήο
θαηά ηνλ θαιχηεξν δπλαηφλ ηξφπν, λα ππνηαρζεί θαλείο ζηηο εδνλέο , αιιά λα
παξακέλεη θχξηνο ηνπ εαπηνχ ηνπ θαη ησλ πεξηζηάζεσλ. ζηνλ δηάινγφ ηνπ Πεξί ηνπ
Λαΐδνο θαηόπηξνπ (είλαη έλαο απφ ηνπο 6 θαη θαη' άιινπο 25 δηαιφγνπο πνπ έγξαςε)
ηνλ θαλφλα απηφ δσήο ηνλ πεξηγξάθεη σο εμήο:<< Έρσ ΛαΎδα, νπθ έρνκαη. επεί ην
θξαηείλ θαη κε εηηάζζαη εδνλψλ άξηζηνλ>>.
Δ αληίιεςε απηή πεξί απηνθπξηαξρίαο θαη ν έξσηαο ηεο αλεμαξηεζίαο ηνλ νδεγνχλ
καθξχηεξα, ζην αγαζφ ηεο ειεπζεξίαο ηνπ αηφκνπ, πξνο ην νπνίν ηξέθεη ηδηαίηεξε
εθηίκεζε. Ο ίδηνο πξνζσπηθά, γηα λα κε ζπζηάζεη ηελ ειεπζεξία ηνπ, φρη κφλν καθξηά
απφ ηελ πνιηηηθή θξαηήζεθε, αιιά θαη δελ δέρζεθε λα αλήθεη σο πνιίηεο ζε θάπνην
ζπγθεθξηκέλν θξάηνο, γη' απηφ θαη δνχζε παληνχ σο κέηνηθνο. Δ θηινζνθηθή ηνπ
ζρνιή ζηελ Κπξήλε άλζεζε θαη άθκαζε σο ηελ επνρή ησλ Πηνιεκαίσλ. Δ θηινζνθία
ηνπ είλαη αηζζεζηνθξαηηθή. Δ κφλε πξαγκαηηθή γλψζε καο, ιέεη, πνπ απνηειεί θαη
θξηηήξην γηα ηηο πξάμεηο καο, είλαη ε εδνλή θαη ν πφλνο πνπ ληψζνπκε. Ο ζθνπφο ηεο
δσήο καο επνκέλσο είλαη ε εδνλή. Ώγαζφ είλαη ην επάξεζην, θαθφ ην δπζάξεζην.
Όςηζην αγαζφ είλαη ε εδνλή πνπ ηε δηεπζχλεη ε ζχλεζε θαη ηελ εμεπγελίδεη ε
παηδεία. «Ν‟ αξπάδεηο ηελ θάζε ζηηγκή θαη λα ηε ραίξεζαη, γηαηί κφλν ε ζηηγκή καο
αλήθεη». Ώπηή είλαη ε νπζία ηεο θηινζνθίαο ηνπ. Δ εζηθή πνπ δηαθεξχζζεη ν
Ώξίζηηππνο είλαη θαζαξά αηνκηθή, εγσηζηηθή θαη ρξεζηκνζεξηθή. Αηάδνρνί ηνπ είλαη
ν Δγεζίαο,ν Ώλλίθεξηο, ν Θεφδσξνο ν άζενο, ε θφξε ηνπ Ώξήηε, πνπ δίδαμε ηε
θηινζνθία ηνπ παηέξα ηεο ζην γην ηεο Ώξίζηηππν ην Μεηξνδίδαθην, ν νπνίνο
πξνήγαγε ηελ Κπξελατθή θηινζνθία.
Αννίκεπιρ ο Κςπηναίορ
ΣΟΝ ΦΚΛΟ ΝΑ ΜΗΝ ΣΟΝ ΑΠΟΔΕΧΟΜΑ΢ΣΕ

ΜΟΝΟ ΓΚΑ ΣΗΝ ΧΡΗ΢ΚΜΟΣΗΣΑ ΣΟΤ ΚΑΚ
ΟΣΑΝ ΔΕΝ ΣΟΝ ΧΡΕΚΑΖΟΜΑ΢ΣΕ, ΝΑ ΣΟΝ
ΑΠΟΡΡΚΠΣΟΤΜΕ
Ο Αννίκεπιρ ο Κςπηναίορ (πεξ. 330-270 π.Υ.) ππήξμε θηιφζνθνο ηεο Κπξελατθήο

΢ρνιήο θαη αξρεγφο ηεο κηαο απφ ηηο ηξεηο γλσζηέο νκάδεο ηεο (Ώλληθέξεηνη,
Θενδψξεηνη, Δγεζηαθνί), καζεηήο ηνπ Ώληηπάηξνπ ηνπ Κπξελαίνπ θαη δάζθαινο ηνπ
Θεφδσξνπ ηνπ Άζενπ. Καηά ην ΢νχδα έδεζε ηελ επνρή ηνπ Μεγάινπ Ώιεμάλδξνπ
(βαζηιεία 336-323 π.Υ.) θαη είρε αθνχζεη ηνλ Παξαηβάηε[1], ελψ είρε αδεξθφ
θηιφζνθν κε ην φλνκα Νηθνηέιεο θαη κε επηθαλή καζεηή ηνλ Πνζεηδψλην[2]. Δ
ηζηνξία πνπ ν Ώλλίθεξηο εμαγνξάδεη θαη απειεπζεξψλεη [3]ηνλ Πιάησλα απφ ηνλ
Αηνλχζην, ηχξαλλν ησλ ΢πξαθνπζψλ γηα είθνζη κλεο,[4] πξέπεη λα αλαθέξεηαη ζε έλαλ
πην πξψηκν Ώλλίθεξη, πηζαλφηαηα ηνλ νλνκαζηφ ελίνρν πνπ κλεκνλεχεη ν Ώηιηαλφο[5].
Ώξλνχληαλ φηη εδνλή ήηαλ απνθιεηζηηθά θαη κφλν ε απνπζία ηνπ πφλνπ επεηδή εάλ
ίζρπε απηφ ηφηε ν ζάλαηνο ζα ήηαλ εδνλή. Ο Ώλλίθεξηο δηεχξπλε ην θξηηήξην ηεο
45
Κπξελατθήο θηινζνθίαο, αλαγλσξίδνληαο ηελ εδνλή φρη κφλν σο «ηδηνπαζεηηθή»,

δειαδή αηνκηθή, αιιά θαη σο «ζπκπαζεηηθή», δειαδή θνηλσληθή. Έηζη, αληίζεηα απφ
ηνλ Βπίθνπξν θαη ηνλ Ώξίζηηππν, ηνλ ηδξπηή ηεο Κπξελατθήο ζρνιήο, παξαδερφηαλ
θαη νξηζκέλεο ππνρξεψζεηο ηνπ αηφκνπ απέλαληη ζηελ παηξίδα, ζηνπο ζπγγελείο θαη
ζηνπο θίινπο, χζηεξα απφ ηε δηαπίζησζή ηνπ φηη ε εδνλή εμαξηάηαη θαη απφ ηηο
ζρέζεηο ηνπ αηφκνπ κε ην πεξηβάιινλ ηνπ. Δ πξαγκαηηθή ραξά θαη ε απφιαπζε
επηηπγράλνληαη κέζα ζηελ θνηλσλία κε ηνπο θίινπο, ηνπο νηθείνπο θαη ηνπο ζπγγελείο.
Φίινπο ηνπο νπνίνπο ζα πξέπεη λα επηιέγνπκε φρη κφλν κε βάζε ηηο δηθέο καο αλάγθεο
αιιά εμαηηίαο ηεο αγαζφηεηαο θαη ηεο θπζηθήο ζηνξγήο. Δ ραξνχκελε δηάζεζε ηεο
δηδαζθαιίαο ηνπ αλαπηχζζεηαη ζε αληίζεζε κε ηελ πεζηκηζηηθή δηάζεζε ηεο
δηδαζθαιίαο ηνπ Δγεζία, ε νπνία είρε νδεγήζεη πνιινχο ζηελ Ώιεμάλδξεηα ζε
απηνθηνλία. Σέινο δελ πίζηεπε φηη ν «ιφγνο», ε ινγηθή δειαδή απφ κφλε ηεο κπνξεί
λα καο εμαζθαιίζεη απφ ην ιάζνο. ΢νθφο είλαη ν άλζξσπνο, ν νπνίνο έρεη
θιεξνλνκήζεη ζπλήζεηα ζνθήο δξάζηο. Δ αλζξψπηλε ζνθία δηαηξέρεη ηνλ θίλδπλν
αλά πάζα ζηηγκή λα παξεθιίλεη (εθηξαπεί)
Ζγηζίαρ ο Πειζιθάναηορ
Η ΕΤΔΑΚΜΟΝΚΑ ΙΕΩΡΕΚΣΑΚ ΟΤΣΟΠΚΑ
Ο Ζγηζίαρ ήηαλ αξραίνο Έιιελαο θηιφζνθνο ηεο Κπξελατθήο ΢ρνιήο, πνπ έδεζε
ηνλ 3ν αηψλα π.Υ.. Αίδαζθε φηη ζθνπφο ηεο δσήο είλαη λα δνχκε ρσξίο θφπνπο θαη
ιχπεο (ζεσξία ηνπ εδνληζκνύ). Βπεηδή φκσο απηφ είλαη αλέθηθην, ην θξνληκφηεξν
είλαη, θαηά ηνλ Δγεζία, κε ηε ζέιεζή καο λα δηαθφςνπκε ηε δσή καο.
Με ην ζχγγξακκά ηνπ «Απνθαξηεξείλ» ν Δγεζίαο απέθηεζε πνιινχο νπαδνχο, πνπ

ηνπο απεθάιεζαλ Ζγηζιακούρ, ελψ ν ίδηνο επνλνκάζζεθε Πειζιθάναηορ.
ΘΔΟΓΩΡΟ΢
Η ΧΑΡΑ ΕΚΝΑΚ ΤΨΚ΢ΣΟ ΑΓΑΙΟ ΚΑΚ Η ΛΤΠΗ

ΤΨΚ΢ΣΟ ΚΑΚΟ
Ώζελαίνο απφ ηνλ δήκν ηεο Βξρηάο (ή Βξρείαο). Παηέξαο ηνπ ξήηνξα Εζνθξάηε,
θαηαζθεπαζηήο απιψλ. Ο Ώξηζηνθάλεο θαη ν ΢ηξάηηο αλαθέξνπλ εηξσληθά ην επάγγεικα ηνπ
Θενδψξνπ γηα λα κεηψζνπλ ηνλ Εζνθξάηε, ελψ ν Αηνλχζηνο ν Ώιηθαξλαζζεχο αλαθέξεη πσο
46
ήηαλ κέηξηνο πνιίηεο ν νπνίνο είρε «ζεξάπνληαο απινπνηνχο». Οπσζδήπνηε, φκσο, ν

Θεφδσξνο ήηαλ αξθεηά επθαηάζηαηνο, γη‟ απηφ αλέιαβε ρνξεγίεο θαη κφξθσζε ηα παηδηά ηνπ
κε άξηζην ηξφπν. Ώξγφηεξα φκσο, γχξσ ζην 413 π.Υ., έραζε ηελ πεξηνπζία ηνπ θαη ζρεδφλ
ηελ ίδηα επνρή πέζαλε. Βθηφο απφ ηνλ Εζνθξάηε είρε αθφκε 3 γηνχο, ηνπο: Θεφδσξν,
Σειέζηππν, θαη Αηίκλεζην.
ΜΔΛΔΑΓΡΟ΢
ΣΟ΢Ο ΢ΣΗ ΦΚΛΟ΢ΟΦΚΑ Ο΢Ο ΚΑΚ

ΑΛΛΟΤ ΤΠΑΡΧΕΚ ΠΡΟΟΔΟ΢
Βπηγξακκαηνπνπηφο. Δ αθκή ηνπ ηνπνζεηείηαη ζηα ηέιε ηνπ 2νπ αηψλα θαη ζηηο αξρέο ηνπ
1νπ αηψλα π.Υ. ΢ηελ Κσ, φπνπ εγθαηαζηάζεθε ην 80 π.Υ., ζπγθέληξσζε πνηήκαηα δηαθφξσλ
πνηεηψλ θαη θαηάξηηζε έλα είδνο αλζνινγίαο πνπ νλφκαζε ΢ηέθαλνλ, γηαηί ζπλέθξηλε θάζε
πνηεηή κε έλα νξηζκέλν ινπινχδη. Καηά ην κεγαιχηεξν κέξνο ηα πνηήκαηα πεξηιακβάλνληαη
ζηελ Παιαηηλή Αλζνινγία. ΢ηα πξψηα ηνπ έξγα (Πεξί δνμώλ, ΢πκπόζηνλ, Υάξηηεο) ν
Μειέαγξνο αλέπηπμε κε χθνο παηγληψδεο ηηο θηινζνθηθέο αξρέο ηνπ Κπληθνχ Μελίππνπ.
΢πλέγξαςε επίζεο εξσηηθνχο ζηίρνπο κε ηίηιν Παηδηθά.
47
ΜΔΓΑΛΖ ΔΛΛΑΓΑ
ΠΤΘΑΓΟΡΑ΢ Ο ΢ΑΜΗΟ΢
ΣΟ ΜΕΓΑΛΤΣΕΡΟ ΠΡΑΓΜΑ ΕΚΝΑΚ ΣΟ

ΝΑ ΚΕΡΔΚΙΕΚ Η ΨΤΧΗ ΑΠΟ ΣΟ ΚΑΛΟ
Θ ΣΟ ΚΑΚΟ
Ο Πςθαγόπαρ ο ΢αμιορ, ππήξμε ζεκαληηθφο έιιελαο θηιφζνθνο, καζεκαηηθφο,

γεσκέηξεο θαη ζεσξεηηθφο ηεο κνπζηθήο. Βίλαη ν θαηεμνρήλ ζεκειησηήο ησλ
ειιεληθψλ καζεκαηηθψλ θαη δεκηνχξγεζε έλα άξηην ζχζηεκα γηα ηελ επηζηήκε ησλ
νπξαλίσλ ζσκάησλ, πνπ θαηνρχξσζε κε φιεο ηηο ζρεηηθέο αξηζκεηηθέο θαη
γεσκεηξηθέο απνδείμεηο. Γελλήζεθε ζε ρξνλνινγία πνπ δελ καο είλαη γλσζηή, αιιά
πνπ εηθάδεηαη πσο είλαη κεηαμχ ησλ εηψλ 580 - 572 π.Υ. θαη σο επηθξαηέζηεξνο ηφπνο
γελλήζεσο παξαδίδεηαη ε λήζνο ΢άκνο. Πέζαλε ζην Μεηαπφληηνλ ηεο Εηαιηθήο
Λεπθαλίαο ζε κεγάιε ειηθία, πεξί ην 500 - 490 π.Υ.
Σν αληηθείκελν ελαζρφιεζεο ηνπ Ππζαγφξα ήηαλ ε θαζνδήγεζε κηαο «εηαηξείαο».

Ώπηή ε εηαηξεία ήηαλ κία κπζηηθή, ζξεζθεπηηθή θίλεζε, πνπ είρε αλαπηχμεη θαη
έληνλε πνιηηηθή δξαζηεξηφηεηα.
Οη Ππζαγφξεηνη ηνπ 5νπ αηψλα π.Υ ζπγθαηαιέγνληαη ζηνπο πην ζεκαληηθνχο

επηζηήκνλεο ηνπ θαηξνχ ηνπο θαη ν Ππζαγφξαο θαίλεηαη λα ελδηαθεξφηαλ ηδηαίηεξα
γηα ηελ επηζηήκε. ΢ην Ππζαγφξεην ζχζηεκα νη ζξεζθεπηηθνί θαη θηινζνθηθνί ζηφρνη
είλαη αιιειέλδεηνη.
Ώπφ ηελ επνρή ηνπ Doring έρεη πξνβιεζεί ε ζθέςε πσο ε ηδέα ηεο θάζαξζεο
απνηειεί θιεηδί γηα ηελ θαηαλφεζε ηεο ζρέζεο ζξεζθείαο θαη επηζηήκεο ζηνλ αξρηθφ
Ππζαγνξηζκφ .Δ ηδέα ηεο θάζαξζεο δηα ηεο επηζηήκεο, απ΄ φ,ηη είλαη γλσζηφ, δελ
απνδφζεθε ζηνλ Ππζαγφξα παξά κφλν απφ ηνλ Εάκβιηρν. ΐέβαηα ν Ώξηζηφμελνο, ν
Δξφδνηνο ,ν Βκπεδνθιήο θαη ν Ίσλαο απφ ηελ Υίν απνθαινχλ ηνλ Ππζαγφξα:
«πνιπκαζή, ηζηνξηθφ θαη ζνθηζηή».
48
Γχξσ απφ ην ραξαθηεξηζκφ ηνπ Ππζαγφξα σο «ζνθηζηή» επηθξαηεί δηρνγλσκία.

Μεξηθνί ζηε ιέμε ζνθηζηήο δίλνπλ ηελ έλλνηα «επηζηήκνλαο», ζεκαζηνιφγεζε πνπ
άιινη απνξξίπηνπλ. Δ ιέμε ζνθηζηήο ζχκθσλα κε ηνπο Liddel θαη Scott αξρηθά
ζήκαηλε απφ ηε κηα απηφλ πνπ θαηείρε θαιά ηελ ηέρλε ηνπ θαη απφ ηελ άιιε ηνλ
θξφληκν, ηνλ ζπλεηφ.
Ώξρηθά είραλ απνδνζεί ζηνλ Ππζαγφξα νη ηδηφηεηεο ηνπ «ζακάλνπ»: ηνπ
εθζηαζηαδφκελνπ, δειαδή, κάγνπ θαη ζεξαπεπηή, ηνπ ζαπκαηνπνηνχ ζεξαπεπηή.
Ο Βθαηαίνο ν Ώβδεξίηεο θαη ν Ώληηθιείδεο παξνπζηάδνπλ ηνλ Ππζαγφξα σο ηνλ
εηζεγεηή ηεο γεσκεηξίαο ζηελ Βιιάδα απφ ηελ Ώίγππην. ΢ηνλ ίδην ηνλ Ππζαγφξα
απνδίδνληαη νη βαζηθέο ηδέεο ηεο «ζεσξίαο» ηνπ «θφζκνπ» θαη ηεο «θάζαξζεο», ηδέεο
πνπ ζπλέρνπλ ηηο δχν ηάζεηο ηεο Ππζαγφξεηαο ζρνιήο, ηελ επηζηεκνληθή θαη ηε
ζξεζθεπηηθή.
O Ώέηηνο ιέεη πσο ν Ππζαγφξαο ήηαλ ν πξψηνο πνπ ρξεζηκνπνίεζε ηε ιέμε
«θφζκνο», απνδίδνληάο ηεο ηελ έλλνηα ηεο «ηνπ φινπ πεξηνρήο». Σελ άπνςε ηνπ
Ώεηίνπ ακθηζβεηνχλ νη Kirk θαη Raven, ππνζηεξίδνληαο πσο ν Ππζαγφξαο
ρξεζηκνπνηνχζε ηε ιέμε «θφζκνο» κε ηελ έλλνηα ηεο ηάμεο ηνπ ζχκπαληνο.
΢ηνραδφκελνο ηελ αξρή ηεο ηάμεο,πνπ απνθαιχπηεηαη φηη δηέπεη ην ζχκπαλ θαη
ξπζκίδεη ηελ θίλεζε ησλ νπξάλησλ ζσκάησλ, θαη εθαξκφδνληαο ηελ θνζκηθή ηάμε
ζηνλ εζσηεξηθφ ηνπ θφζκν, ν άλζξσπνο κπνξεί πξννδεπηηθά λα απνθηήζεη
«αζαλαζία».
Μηα πνιχ ζεκαληηθή αλαθάιπςε πνπ έθαλε ν Ππζαγφξαο είλαη ε αξηζκεηηθή

εξκελεία ηνπ ζχκπαληνο. Μεηξψληαο ηα θαηάιιεια κήθε ηεο ρνξδήο ελφο
κνλφρνξδνπ, δηαπίζησζε πσο ηα ζχκθσλα κνπζηθά δηαζηήκαηα κπνξεί λα
εθθξαζζνχλ ζε απιέο αξηζκεηηθέο αλαινγίεο ησλ ηεζζάξσλ πξψησλ αθεξαίσλ
αξηζκψλ. ΢΄απηφλ απνδίδνληαη νη αξηζκεηηθνί ιφγνη ηεο νθηάβαο (2/1, δηα παζψλ),
ηεο ηέηαξηεο (4/3, δηα ηεζζάξσλ), ηεο πέκπηεο (3/2, δηα πέληε) θαη ηνπ κείδνλνο
ηφλνπ (9/8 πνπ είλαη ε δηαθνξά κεηαμχ ηέηαξηεο θαη πέκπηεο). Σν ελδηαθέξνλ ηνπ
Ππζαγφξα γηα ηε κνπζηθή αξκνλία νδεγεί ζηε ζθέςε ζε απηφλ λα απνδνζεί θαη ε
ζεσξία ηεο «Ώξκνλίαο ησλ ΢θαηξψλ». Βπίζεο έρνπλ απνδνζεί ζε απηφλ δηάθνξεο
γεσκεηξηθέο αλαθαιχςεηο κε γλσζηφηεξν ην νκψλπκφ ηνπ ζεψξεκα.
Οξηζκέλνη αξραίνη ζπγγξαθείο απέδσζαλ ζηνλ Ππζαγφξα ηελ αλαθάιπςε πσο ν

Βσζθφξνο (Ώπγεξηλφο) θαη ν Έζπεξνο (Ώπνζπεξίηεο) είλαη έλαο θαη ν απηφο αζηέξαο
ηεο Ώθξνδίηεο. Άιινη απέδσζαλ απηήλ ηελ αλαθάιπςε ζηνλ Παξκελίδε.
Οη πεξηζζφηεξνη αξραίνη ζπγγξαθείο ζπκθσλνχλ πσο είλαη γηνο ηνπ Μλεζάξρνπ,

δηαθσλνχλ φκσο σο πξνο ηελ θαηαγσγή ηνπ Μλεζάξρνπ, γηαηί άιινη κελ ιέλε φηη
ήηαλ ΢άκηνο, ελψ ν Νεάλζεο ζην Β' βηβιίν ησλ "Μπζηθψλ" γξάθεη πσο ήηαλ ΢χξνο,
απφ ηελ Σχξν ηεο ΢πξίαο. Καηά ηελ εθδνρή απηή, ν Μλήζαξρνο έθζαζε ζηε ΢άκν κε
ζθνπφ ην εκπφξην, φηαλ νη ΢άκηνη είραλ έιιεηςε ζηηαξηνχ, θαη αθνχ πξνζέθεξε γηα
πψιεζε ζηηάξη, εηηκήζε απφ ηελ πνιηηεία θη έγηλε πνιίηεο ηεο ΢άκνπ. Βπεηδή απφ
παηδί ν Ππζαγφξαο έδεηρλε πσο ήηαλ ηθαλφο γηα θάζε ζπνπδή, ν Μλήζαξρνο ηνλ
νδήγεζε ζηελ Σχξν θαη θξφληηζε λα κπεζεί ζηηο δηδαζθαιίεο ησλ Υαιδαίσλ. Ώπφ
εθεί ν Ππζαγφξαο ήξζε μαλά ζηελ Εσλία θαη ζπλαλαζηξάθεθε αξρηθά κε ηνλ
Φεξεθχδε απφ ηε ΢χξν θη έπεηηα κε ηνλ Βξκνδάκαληα ηνλ Κξενθχιεην απφ ηελ ΢άκν.
΋ηαλ δε ν Μλήζαξρνο απέπιεπζε πξνο ηελ Εηαιία, πήξε καδί ηνπ ηνλ λεαξφ
Ππζαγφξα ζηελ Εηαιία, ζχκθσλα κε ηελ εθδνρή ηνπ Νεάλζε.
49
΋κσο, ε επηθξαηέζηεξε εθδνρή κεηαμχ ησλ αξραίσλ ζπγγξαθέσλ, πνπ παξαδίδνπλ νη

Ώπνιιψληνο ζην "Πεξί Ππζαγφξνπ", Πνξθχξηνο ζην "Ππζαγφξνπ ΐίνο" θαη
Εάκβιηρνο ζην "Πεξί ηνπ Ππζαγνξείνπ βίνπ" ζέιεη ηνλ Μλήζαξρν φρη κφλνλ ΢άκην
αιιά θαη απφγνλν ηνπ Ώγθαίνπ, ηνπ πξψηνπ απνηθηζηή ηεο ΢άκνπ.
Λέγεηαη πσο ν Ώγθαίνο, πνπ θαηνηθνχζε ζηε ΢άκε ηεο Κεθαιιελίαο είρε γελλεζεί
απφ ην Αία θαη φηη αθνχ απέθηεζε θήκε ράξε ζηελ αλδξεία ηνπ είηε ράξε ζηε
κεγαινςπρία ηνπ, δηέθεξε απφ ηνπο άιινπο Κεθαιινλίηεο σο πξνο ηε θξφλεζε θαη
ηελ ππφιεςε. ΢ε απηφλ δφζεθε ρξεζκφο απφ ηελ Ππζία λα ζπγθεληξψζεη απνίθνπο
απφ ηελ Κεθαιιελία, ηελ Ώξθαδία θαη ηε Θεζζαιία θαη αθφκε λα πξνζιάβεη
απνίθνπο θαη απφ ηνπο Ώζελαίνπο θαη απφ ηνπο Βπηδαχξηνπο θαη απφ ηνπο Υαιθηδείο,
θαη αθνχ γίλεη αξρεγφο ηνπο, λα απνηθήζεη έλα λεζί, πνπ νλνκαδφηαλ Μειάκθπιινο
εμαηηίαο ηεο επθνξίαο ηνπ εδάθνπο θαη ηεο θαιιηεξγήζηκεο γεο, θαη λα νλνκάζεη ηελ
πφιε πνπ ζα ηδξχζνπλ ΢άκν, απφ ηε ΢άκε ηεο Κεθαιιελίαο. Ο Εάκβιηρνο παξαδίδεη
ηνλ ελ ιφγσ ρξεζκφ θάπσο έηζη:
"Ώγθαίε, ηελ ζαιαζζίαλ λήζνλ ΢άκνλ αληί ηεο ΢άκεο

ζε δηαηάζζσ λα νηθήζεο. Φπιιίο δε νλνκάδεηαη αχηε"
Σν φηη ε απνηθία ηεο ΢άκνπ ζπζηάζεθε απφ αλζξψπνπο πξνεξρφκελνπο απφ ηνπο
πξναλαθεξζέληεο ηφπνπο απνδεηθλχεηαη απφ ην φηη νη ηηκέο θαη νη ζπζίεο ησλ ζεψλ
(θαζψο είραλ κεηαθεξζεί απφ ηνπο ηφπνπο θαηαγσγήο ησλ απνίθσλ) κνηάδνπλ, θαζψο
επίζεο κνηάδνπλ κεηαμχ ηνπο θαη ηα νλφκαηα ησλ ζπγγελεηψλ θαη νη κεηαμχ ηνπο
ζπλδπαζκνί πνπ ηπραίλεη νη ΢άκηνη λα θάλνπλ. Λέγεηαη ινηπφλ φηη ν Μλήζαξρνο θαη
ε ΠπζαΎο, νη γνλείο ηνπ Ππζαγφξα, πξνέξρνληαλ απφ ηνλ νίθν θαη ηελ γεληά πνπ
δεκηνπξγήζεθε απφ ηνλ Ώγθαίν, ηνλ ηδξπηή ηεο απνηθίαο ηεο ΢άκνπ. Βπεηδή δε ε
επγεληθή απηή θαηαγσγή ζξπιείην κεηαμχ ησλ ζπκπνιηηψλ ηνπ Ππζαγφξα, θάπνηνο
΢άκηνο πνηεηήο ηζρπξίδεηαη φηη ν Ππζαγφξαο ήηαλ γηνο ηνπ Ώπφιισλα θαη αλαθέξεη
ηα εμήο ζρεηηθά:
"Σνλ Ππζαγφξα, πνπ εγέλλεζε απφ ηνλ Ώπφιισλα ηνλ θίιν ηνπ Αηφο,
ε ΠπζαΎο, ε νκνξθφηεξε κεηαμχ ησλ ΢ακίσλ"
Δ θήκε απηή επηθξάηεζε γηα ηνλ εμήο ιφγν: ΋ηαλ ν Μλήζαξρνο βξέζεθε ζηνπο
Αειθνχο γηα εκπνξηθνχο ιφγνπο, καδί κε ηελ γπλαίθα ηνπ πνπ δε γλψξηδε αθφκε φηη
ήηαλ έγθπνο, δήηεζε ρξεζκφ απφ ηελ Ππζία ζρεηηθά κε ην επηθείκελν ηαμίδη ηνπ πξνο
ηελ ΢πξία. Δ Ππζία ρξεζκνδφηεζε φηη απηφο κελ ζα δνθηκάζεη κεγάιε επραξίζηεζε
θαη ζα απνθηήζεη πνιιά ρξήκαηα, ε δε γπλαίθα ηνπ φηη εγθπκνλεί ήδε θαη πσο ζα
γελλήζεη παηδί πνπ ζα δηαθέξεη θαηά ηελ σξαηφηεηα θαη ηε ζνθία απφ φινπο ηνπο
αλζξψπνπο θαη ζα θαηαζηεί πάξα πνιχ σθέιηκν ζην αλζξψπηλν γέλνο. Ο Μλήζαξρνο
θαηαλνψληαο πσο θάηη ζπνπδαίν θαη ζεφζηαιην ζα πξνέθππηε, κεηνλφκαζε κάιηζηα
ηελ γπλαίθα ηνπ απφ Παξζελίδα ζε ΠπζαΎδα κεηά ην ρξεζκφ. Καηφπηλ επηρείξεζε ην
ηαμίδη πνπ ζρεδίαδε έρνληαο ιάβεη ηφζν επλντθή πξνηξνπή, κε απνηέιεζκα φζν
βξηζθφηαλ ζηελ θνηληθηθή ΢ηδφλα λα γελλήζεη ε ΠπζαΎδα ην γην ηνπο. Ο Μλήζαξρνο
νλφκαζε ην λενγέλλεην Ππζαγφξα θαζψο είρε πξνθεηεπηεί απφ ηνλ Πχζην
Ώπφιισλα.
Πξάγκαηη ήηαλ γεγνλφο αδηακθηζβήηεην απφ ηνπο αξραίνπο φηη ε ςπρή ηνπ
Ππζαγφξα είρε απνζηαιεί απφ ηελ αλψηαηε αξρή ηνπ Ώπφιισλα, είηε επεηδή ήηαλ
50
ζπλαθήο είηε θαη' άιινλ ηξφπν ζπλδεδεκέλε κε ηνλ ζεφ. Δ ίδηα ηνπ ε γέλλεζε θαη ε
πνηθίιε ζνθία ηεο ςπρήο ηνπ ην απνδείθλπαλ νινθάλεξα.
΋ηαλ ν Μλήζαξρνο επέζηξεςε ζηε ΢άκν κε πνιιά θέξδε θαη κεγάιε πεξηνπζία,
έρηηζε ηεξφ ηνπ Πχζηνπ Ώπφιισλα θαη πξφζεμε ηδηαίηεξα ηελ αλαηξνθή ηνπ παηδηνχ
ηνπ, αλαζέηνληάο ηελ παξάιιεια πφηε ζηνλ Κξεψθπιν, πφηε ζηνλ Φεξεθχδε απφ ηε
΢χξν θαζψο επίζεο θαη ζε ηεξείο.
Ο λεαξφο Ππζαγφξαο κεγάισλε κε κεγάιε ζεκλφηεηα θαη ζσθξνζχλε θαη έγηλε

φκνξθνο ζηελ εκθάληζε πνιχ πεξηζζφηεξν απφ άιινπο λένπο. Ώπειάκβαλε δε θάζε
είδνπο ζεβαζκφ αθφκε θαη απφ ηνπο πνιχ κεγαιχηεξνχο ηνπ ζε ειηθία πνιίηεο. ΋ηαλ
νκηινχζε κεηέζηξεθε ηνπο πάληεο κε ην κέξνο ηνπ θαη εθαίλεην αμηνζαχκαζηνο ψζηε
απφ ηνπο πνιινχο λα βεβαηψλεηαη κε θάζε θπζηθφηεηα πψο ήηαλ πξάγκαηη πηφο ηνπ
ζενχ Ώπφιισλνο. Βλζαξξπλφκελνο απφ ηηο ζρεηηθέο απηέο δνμαζίεο θαη ηελ παηδεία
πνπ έιαβε απφ βξέθνο θαη απφ ηε θπζηθή ηνπ νκνξθηά, αθφκε πεξηζζφηεξν
θαηέβαιιε πξνζπάζεηα λα απνδεηθλχεη ηνλ εαπηφ ηνπ άμην ησλ πξνηεξεκάησλ πνπ
ηνλ δηεθνζκνχζαλ. ΋ια φζα έιεγε ή έπξαηηε ηα έθαλε κε κεηιηρηφηεηα, δίρσο λα
θπξηεχεηαη νχηε απφ νξγή, νχηε απφ δήιεηα, νχηε απφ εξηζηηθφηεηα νχηε απφ άιιε
δηαηαξαρή ή επηπνιαηφηεηα. Μεγάιε ζξεζθεπηηθφηεηα ραξαθηήξηδε ηε ζπκπεξηθνξά
ηνπ θαη αθνινπζνχζε ηδηαίηεξα ζεκαληηθέο δίαηηεο, κε ηζνξξνπία ςπρήο θαη
εγθξάηεηα ζψκαηνο.
΋ληαο αθφκε έθεβνο, ε θήκε ηνπ έθζαζε εηο ηελ Μίιεην πξνο ηνλ Θαιήλ θαη εηο ηελ
Πξηήλε πξνο ηνλ ΐίαληα, ηνπο δχν εθ ησλ επηά ζνθψλ ηεο αξραηφηεηνο θαη ζε πνιιά
κέξε νη άλζξσπνη εμεζείαδαλ ηνλ λεαλία, απνθαιψληαο ηνλ, ηνλ "ελ ΢άκσ θνκήηελ".
Μφιηο εηο ηελ ΢άκν άξρηζε λα εκθαλίδεηαη ην ηπξαλληθφ θαζεζηψο ηνπ Πνιπθξάηνπο,
επνρή φπνπ ν Ππζαγφξαο ήηαλ πεξίπνπ δεθανθηψ εηψλ, πξνβιέπνληαο φηη ε ηπξαλλία
ζα εκπφδηδε ηα ζρέδηά ηνπ θαη ηελ θηινκάζεηά ηνπ, έθπγε καδί κε ηνλ Βξκνδάκαληα
ηνλ Κξενθχιεην γηα ηελ Μίιεην θνληά ζηνλ Φεξεθχδε θαη ζηνλ θπζηθφ Ώλαμίκαλδξν
θαη ζηνλ θηιφζνθν Θαιή. Με ηελ πξνζσπηθφηεηα θαη ηελ επθξάδεηα ηεο νκηιίαο ηνπ,
θέξδηζε ηνλ ζαπκαζκφ θαη ηελ εθηίκεζε φισλ θαη θαηέζηε θνηλσλφο ησλ
δηδαζθαιηψλ ησλ. Μάιηζηα ν Θαιήο δηαθξίλνληαο ηελ κεγάιε δηαθνξά ηνπ
Ππζαγφξα ελ ζπγθξίζεη κε ηνπο άιινπο λένπο, ηνπ παξαζηάζεθε κε επραξίζηεζε θαη
ηνπ κεηέδσζε φζεο γλψζεηο θαηείρε, πνπ ήηαλ δπλαηφλ λα κεηαδνζνχλ. Κνληά ζηνλ
Θαιή ν Ππζαγφξαο έιαβε ηελ πξψηε ηνπ ζνβαξή εθπαίδεπζε πάλσ ζηα καζεκαηηθά,
ηε γεσκεηξία θαη φζα έρνπλ ζρέζε κε ηνπο αξηζκνχο θαη ηνπο ππνινγηζκνχο.
Ήηαλ ν Θαιήο πνπ πξνέηξεςε ηνλ Ππζαγφξα λα κεηαβεί ζηελ Ώίγππην θαη λα
ζπλαλαζηξαθεί κε ηνπο ηεξείο ηεο Μέκθηδνο θαη ηεο Αηνζπφιεσο, απφ ηνπο νπνίνπο ν
ίδηνο ν Θαιήο είρε ιάβεη πνιιέο γλψζεηο, πξνιέγνληαο πσο εάλ ν Ππζαγφξαο εξρφηαλ
ζε επαθή καδί ηνπο, ζα γηλφηαλ ζετθφηεξνο θαη ζνθφηεξνο απφ φινπο ηνπο
αλζξψπνπο.
Ο λεαξφο Ππζαγφξαο έρνληαο βειηηψζεη ηηο δηαηξνθηθέο ηνπ ζπλήζεηεο θνληά ζηνλ
Θαιή, ρξεζηκνπνηψληαο κε άξηζην κέηξν ειαθξέο θαη επθνινρψλεπηεο ηξνθέο, δίρσο
ππεξβνιέο ζηελ νηλνπνζία, απέθηεζε πνιχ θαιή πγεία, ηελ ηθαλφηεηα λα θνηκάηαη
ιίγν θαζψο θαη δηαχγεηα θαη θαζαξφηεηα ςπρήο. Ώθνινπζψληαο ηελ πξνηξνπή ηνπ
δηδαζθάινπ ηνπ, απέπιεπζε πξνο ηελ ΢ηδψλα ζεσξψληαο πσο απφ εθεί ζα κεηέβαηλε
επθνιφηεξα πξνο ηελ Ώίγππην. Βθεί ζπλάληεζε ηνπο απνγφλνπο ηνπ Μψρνπ, ηνπ
θπζηνιφγνπ-κάληε, θαη ηνπο άιινπο ηεξνθάληεο ηεο Φνηλίθεο θαη κπήζεθε ζηα ηεξά
51
κπζηήξηα ηεο ΐχβινπ θαη ηεο Σχξνπ θαη εηο ηηο ηειεηνπξγίεο πνπ ηεξνπξγνχληαη ζε
πνιιά κέξε ηεο ΢πξίαο. ΋ρη απφ ιφγνπο δεηζηδαηκνλίαο αιιά απφ κεγάιε επηζπκία
θαη φξεμε γηα κάζεζε, γηα λα κελ ηνπ δηαθχγεη θάηη αμηνζπνχδαζην πνπ
ππνθξχπηεηαη ζηα απφξξεηα κπζηήξηα ησλ Θεψλ θαη ζηηο ηεξέο ηειεηέο. Βθεί έκαζε
πσο ηα πεξηζζφηεξα ηειεηνπξγηθά ζηνηρεία είλαη "άπνηθα", δειαδή πξνέξρνληαη απφ
αιινχ θαη φηη θαηάγνληαη απφ ηα ηεξά ηεο Ώηγχπηνπ. Έηζη, απνθάζηζε λα δηαπιεχζεη
πξνο ηελ Ώίγππην ειπίδνληαο φηη εθεί ζα κεηάζρεη ζε κπζηήξηα ζεηφηεξα θαη
γλεζηφηεξα.
Ο Εάκβιηρνο δηεγείηαη πσο θαηά ην ηαμίδη νη αηγχπηηνη λαχηεο είραλ ζθεθζεί λα ηνλ
πνπιήζνπλ δηφηη πίζηεπαλ πσο ζα βγάινπλ κεγάιν θεξδνο απφ ηελ πψιεζε ελφο
ηέηνηνπ λένπ, φκσο εληφο νιίγσλ εκεξψλ άιιαμαλ γλψκε βιέπνληαο ηελ αζπλήζηζηα
ήξεκε θαη επηβιεηηθή ζπκπεξηθνξά ηνπ Ππζαγφξα, θαζψο θαη ηελ κεγάιε ηνπ
ηθαλφηεηα εγθξάηεηαο ζηελ ηξνθή, ην πνηφ θαη ηνλ χπλν. Βπηπιένλ, ην πινίν
θαηλφηαλ λα πξνρσξεί κε επζχηεηα θαη νκαιά, ζαλ λα παξαζηεθφηαλ θάπνηνο ζεφο.
Έηζη νη λαχηεο πίζηεςαλ πψο είλαη ζείνο δαίκνλαο θαη δηήλπζαλ ην ππφινηπν ηαμίδη κε
επράξηζε δηάζεζε, ζπκπεξηθεξφκελνη ζεκλφηεξα πξνο ηνλ θηιφζνθν, ψζπνπ ην πινίν
έθζαζε ζηα παξάιηα ηεο Ώηγχπηνπ δίρσο λα ζπλαληήζεη ηξηθπκία.
Ώπηή ηελ εθδνρή παξαδίδεη ν Εάκβιηρνο, ν Πνξθχξηνο φκσο γξάθεη φηη ν Ππζαγφξαο
γηα λα κεηαβή εηο ηελ Ώίγππην εμαζθάιηζε ζπζηαηηθέο επηζηνιέο απφ ηνλ ηχξαλλν
ηεο ΢άκνπ Πνιπθξάηε γηα ηνλ βαζηιέα ηεο Ώηγχπηνπ Άκαζη κε ηνλ νπνίν ν
Πνιπθξάηεο ζπλδεφηαλ κε δεζκνχο θηινμελίαο, ψζηε λα κπνξέζεη λα γίλεη δεθηφο
απφ ηνπο Ώηγχπηηνπο ηεξείο γηα λα δηδαρζεί.
΋πσο θαη λα έρεη, θαίλεηαη πσο πξψηα ήιζε εηο ηελ Διηνχπνιε θαη απφ εθεί ηαμίδεςε
πξνο ηελ Μέκθηδα θαη θαηφπηλ έθζαζε εηο ηελ Αηφζπνιε. Οη αηγχπηηνη ηεξείο γηα λα
δνθηκάζνπλ ηελ αληνρή ηνπ ηνλ ππέβαιιαλ ζε δχζθνια πξνζηάγκαηα εληειψο
αληίζεηα κε ηελ ειιεληθή αγσγή, λνκίδνληαο φηη σο μέλνο δελ ζα ηα θαηάθεξλε ζηελ
ζθιεξή αηγππηηαθή ηεξαηηθή εθπαίδεπζε. ΋κσο ν Ππζαγφξαο επηηέιεζε φια ηα
πξνζηάγκαηα κε κεγάιε πξνζπκία θαη ηφζν πνιχ ζαπκάζηεθε πνπ έιαβε ηελ άδεηα
λα ζπζηάδεη ζηνπο Θενχο θαη λα παίξλεη κέξνο ζηηο θξνληίδεο γη'απηνχο, πξνλφκην
πνπ δελ αλαθέξεηαη λα παξαρσξήζεθε ζε θαλέλαλ άιιν μέλν. Βθεί εληξχθεζε αθφκε
πεξηζζφηεξν ζηε γεσκεηξία θαη ηελ αζηξνλνκία ηειεηνπνηψληαο ηηο γλψζεηο ηνπ θη
έθζαζε ζην απφγεην ηεο κάζεζεο ηεο επηζηήκεο ησλ αξηζκψλ θαη ηεο κνπζηθήο.
΢χκθσλα κε ηνλ Εάκβιηρν ν Ππζαγφξαο έκεηλε 22 ρξφληα ζηελ Ώίγππην θαη θαηφπηλ
κεηαθέξζεθε ζηε ΐαβπιψλα, αηρκάισηνο απφ ηνπο ζηξαηηψηεο ηνπ Κακβχζε θαη φηη
εθεί πέξαζε επράξηζηα, ζπλαλαζηξεθφκελνο ηνπο Μάγνπο, δειαδή ηνπο Πέξζεο
ηεξείο θαη δηδαζθφκελνο ζενινγηθά θαη αζηξνλνκηθά ζέκαηα γηα άιια δψδεθα έηε,
επηζηξέθνληαο ζηε ΢άκν άγσλ ήδε ην πεληεθνζηφ έθην έηνο ηεο ειηθίαο ηνπ. Ο
Πνξθχξηνο φκσο παξαιακβάλνληαο ηελ πιεξνθνξία απφ ηνλ Ώξηζηφμελν αλαθέξεη
πσο ήηαλ πεξίπνπ 40 εηψλ φηαλ έθπγε απφ ηε ΢άκν γηα ηελ Εηαιία.
΋ηαλ ν Ππζαγφξαο επέζηξεςε ζηε ΢άκν, θαηαζθεχαζε δηδαζθαιείν εκηθπθιηθφ πνπ

γηα αηψλεο αξγφηεξα δηαηεξήζεθε κε ηελ νλνκαζία «εκηθχθιην ηνπ Ππζαγφξα», ζην
νπνίν νη ΢άκηνη ζπζθέπηνληαλ γηα ηα θνηλά. Σν ιίγν δηάζηεκα πνπ έκεηλε ζηελ
παηξίδα ηνπ, αζρνιήζεθε κε ηε δηδαζθαιία θάπνησλ λέσλ, κεηαμχ ησλ νπνίσλ ήηαλ ν
Βπξπκέλεο ν ΢άκηνο, αζιεηήο πνπ λίθεζε πνιινχο θαη κεγάινπο αζιεηέο ζηνπο
Οιπκπηαθνχο Ώγψλεο. Βλψ νη άιινη αζιεηέο ζχκθσλα αθφκε κε ηνλ αξραίν ηξφπν
52
ηξέθνληαλ κε ηπξί θαη ζχθα, εθείλνο ππαθνχνληαο ζηνλ Ππζαγφξα έηξσγε

θαζεκεξηλά κηα νξηζκέλε πνζφηεηα θξέαηνο, δπλακψλνληαο ην ζψκα ηνπ. Ο δε
Ππζαγφξαο ηνπ ζχζηελε λα γπκλάδεηαη, αιιά λα κελ απνβιέπεη ζηελ λίθε ψζηε λα
απνθεχγεη ηνπο θζφλνπο πνπ απηή επηθέξεη. Φέξεηαη λα δίδαζθε ηελ αξρή ηεο
Όβξεσο θαη ηεο Νέκεζεο θαη γη' απηφ επηλφεζε ηε Αηθαία Κνχπα. Βίρε θηηάμεη κηα
θνχπα εθαξκφδνληαο ηνπο λφκνπο ηεο Φπζηθήο γηα λα πίλεη κε κέηξν ην θξαζί.
Τπήξρε κία γξακκή πνπ φξηδε κέρξη πνπ έπξεπε λα γεκίδεη θαλείο. Μηα ζηάια
παξαπάλσ θαη ε θνχπα άδεηαδε φιν ην πεξηερφκελν ηεο. [εθθξεκεί παξαπνκπή]
Βπίζεο θέξεηαη λα ππνθίλεζε ηελ κάζεζε ηεο γεσκεηξίαο ζε έλαλ λέν κε ην

ηέρλαζκα λα πιεξψλεη ην λέν ηξεηο νβνινχο γηα θάζε κάζεκα πνπ παξαθνινπζνχζε.
΋ηαλ ν λένο είρε αληηιεθζεί πιένλ ηελ ππεξνρή ησλ καζεκαηηθψλ θαη κε
επραξίζηεζε ηα κάζαηλε, ν Ππζαγφξαο πξνθαζίζηεθε αδπλακία θαηαβνιήο ησλ
ηξηψλ νβνιψλ. ΋πσο ην πεξίκελε, ν λένο αξλήζεθε λα ζηακαηήζεη ηα καζήκαηα,
δίρσο λα ηνλ ελδηαθέξεη πιένλ ν κηζζφο. Σφηε ν Ππζαγφξαο πξνθαζίζηεθε πσο
έπξεπε λα εξγαζηεί γηα ηα αλαγθαία θαη δελ είρε άιιν ρξφλν δηαζέζηκν γηα λα ηνλ
δηδάζθεη, αιιά ν λένο ηφζν πνιχ είρε αγαπήζεη ηα καζεκαηηθά πνπ πξφηεηλε ν ίδηνο
κηζζφ ηξηψλ νβνιψλ ζηνλ Ππζαγφξα γηα θάζε κάζεκα. Λέγεηαη πσο ν λένο ήηαλ
ζπλνλφκαηνο ηνπ Ππζαγφξα (θαη πηφο ηνπ Βξαηνθιένπο) θαη πσο απέπιεπζε καδί κε
ην δάζθαιφ ηνπ, φηαλ απηφο απνθάζηζε λα θχγεη απφ ηελ ΢άκν.
Ο Ππζαγφξαο επηρεηξνχζε κε θάζε ηξφπν λα κεηαδψζεη ζηνπο ζπκπαηξηψηεο ηνπ ηα

καζήκαηα ησλ αξηζκψλ θαζψο θαη άιιεο γλψζεηο ηεο πνιχ πινχζηαο παηδείαο ηνπ.
΋κσο νη ΢άκηνη δελ έδεημαλ ην απαηηνχκελν ελδηαθέξνπλ νχηε θαη αθνινχζεζαλ ηηο
δηδαζθαιίεο ηνπ ζηνλ ηξφπν δσήο ηνπο κε απνηέιεζκα ν Ππζαγφξαο λα παξαηηεζεί ελ
ηέιεη απφ ηηο πξνζπάζεηεο δηαπαηδαγψγεζεο ηνπο. Σνλ ζαχκαδαλ βεβαίσο θαη ηνπ
πξνζέθεξαλ αμηψκαηα θαη κάιηζηα ηνλ αλάγθαδαλ λα ζπκκεηέρεη ζε φιεο ηηο
δεκφζηεο ιεηηνπξγίεο, ελψ ε θήκε ηνπ ηφζν είρε απισζεί ζε φιε ηελ Βιιάδα πνπ
άιινη κεγάινη θηιφζνθνη επίζεο ήιζαλ εηο ηελ ΢άκν, δεηψληαο λα ηνλ ζπλαληήζνπλ.
Ο Ππζαγφξαο δηεπίζησζε φηη ε ζπκκφξθσζή ηνπ πξνο ηα πξφζζεηα απηά θαζήθνληα
πξνο ηελ παηξίδα δπζρέξαηλε ηε δπλαηφηεηα λα θηινζνθεί. Βπηπιένλ ε ηπξαλλίδα ηνπ
Πνιπθξάηνπο είρε πιένλ επηθξαηήζεη θαη ν θηιφζνθνο ηελ ζεσξνχζε ελ κέξεη
ππεχζπλε γηα ηελ αδηαθνξία ησλ ΢ακίσλ πξνο ηα καζεκαηηθά θαη ηελ θηινζνθία.
Θεσξψληαο πσο δελ είλαη ζσζηφ έλαο άλδξαο θηιφζνθνο κε ειεχζεξα θξνλήκαηα λα
δεη θάησ απφ έλα ηέηνην πνιίηεπκα, απεθάζηζε λα κεηνηθίζεη πξνο ηελ λφηηα Εηαιία -
είρε δε ηελ γλψκε πσο παηξίδα ηνπ είλαη ε ρψξα εθείλε φπνπ πεξηζζφηεξνη άλζξσπνη
είλαη δπλαηφλ λα βξεζνχλ κε θαιή δηάζεζε λα καζαίλνπλ.
΢χκθσλα κε ηνλ Πνξθχξην, ν Ππζαγφξαο δελ πήγε απεπζείαο εηο ηνλ Κξφησλα αιιά
πξψηα επηζθέθζεθε ηνπο Αειθνχο θαη θαη' άιινπο θαη ηε Αήιν. Καηφπηλ έθζαζε εηο
ηελ Κξήηε ζέινληαο λα ζπλαληήζεη ηνπο κχζηεο ηνπ Μφξγνπ, ελφο απφ ηνπο Εδαίνπο
Αάθηπινπο. Ώπφ απηνχο εθαζάξζε κε ηελ "θεξαχληαλ ιίζνλ", ηελ εκέξα θνληά ζηελ
ζάιαζζα μαπισκέλνο κπξνχκπηα θαη ηελ λχρηα θνληά ζηνλ πνηακφ ζηεθαλσκέλνο κε
καιιί κειαλνχ αξληνχ. Καηήιζε θαη ζην Εδαίν άληξν θξαηψληαο κειαλνχ αξληνχ
καιιί, φπνπ παξέκεηλε ηηο θαζηεξσκέλεο 27 εκέξεο θαη απέδσζε πξνζθνξέο ζηνλ
Αία.
΋ηαλ έθζαζε εηο ηελ Εηαιία, πήγε πξψηα ζηνλ Κξφησλα, φπνπ έθαλε κεγάιε
εληχπσζε ζηνπο εθεί θαηνίθνπο. Ήηαλ έλαο άλδξαο κε καθξφρξνλεο πεξηπιαλήζεηο
θαη εμαηξεηηθφο απφ ηελ ίδηα ηνπ ηε θχζε, θαιά πξνηθηζκέλνο απφ ηελ ηχρε,
53
θηιειεχζεξνο ζηα θξνλήκαηα θαη κεγάινο, κε πνιιή ράξε θαη εππξέπεηα ζηνλ ιφγν
θαη ζην ήζνο θαη ζε φια ηα άιια, κε απνηέιεζκα λα γνεηεχζεη ηνπο αλψηαηνπο
άξρνληεο ηεο πφιεσο. Καη αθνχ είπε πνιιά θαιά, θαηά δηαηαγή ησλ αξρφλησλ άξρηζε
λα ζπκβνπιεχεη ηνπο λένπο. Μεηά απ' απηά, νη λένη πξνζέξρνληαλ αζξφα θνληά ζηνλ
Ππζαγφξα θαη χζηεξα νη γπλαίθεο θαη έηζη ηδξχζεθε απφ απηφλ ζχιινγνο γπλαηθψλ.
Δ θήκε ηνπ κεγάισζε αθφκε πεξηζζφηεξν θαη απέθηεζε πνιινχο νπαδνχο αθφκε θαη
βαζηιείο θαη δπλάζηεο απφ ηελ γεηηνληθή βάξβαξε ρψξα. Βθείλα πνπ έιεγε ζηνπο
καζεηέο ηνπ ("ζπλφληαο") δελ είλαη γλσζηά κε βεβαηφηεηα δηφηη ππήξρε ζθφπηκε
ζησπή. Κπξίσο γηλφηαλ γλσζηά ζε φινπο πξψηνλ φηη ε ςπρή είλαη αζάλαηε θαη έπεηηα
φηη ε ςπρή κεηαβηβάδεηαη ζε άιια γέλε δψσλ (κεηελζάξθσζε). Βπίζεο δίδαζθε φηη ζε
κεξηθέο πεξηφδνπο εκθαλίδνληαη πάιη εθείλα πνπ ππήξμαλ θάπνηε, ηίπνηε λέν δελ
ππάξρεη θαη φηη φια φζα γίλνληαη έκςπρα πξέπεη λα ηα ζεσξνχκε ζαλ νκνγελή.
Ώλαθέξεηαη πσο πξψηνο ν Ππζαγφξαο έθεξε ζηελ Βιιάδα απηά ηα δφγκαηα.
Με ηελ πξψηε ηνπ δεκφζηα νκηιία, ελψπηνλ ηνπ δήκνπ κεηέζηξεςε ηνπο πάληεο ππέξ
ηνπ θαη φπσο παξαδίδεη ν Νηθφκαρνο πεξηζζφηεξνη απφ δχν ρηιηάδεο
παξαθνινχζεζαλ ηνπο ιφγνπο ηνπ. Γνεηεχηεθαλ δε ηφζν πνπ δελ επέζηξεςαλ ζηηο
ηδηαίηεξεο παηξίδεο ηνπο αιιά καδί κε ηα παηδηά θαη ηηο γπλαίθεο ηνπο έθηηζαλ έλα
ηεξάζηην νίθεκα νκαδηθήο αθξνάζεσο, ην Οκαθνείνλ θαη ίδξπζαλ ηελ νλνκαδφκελε
απ' φινπο Μεγάιε Βιιάδα ζηελ Εηαιία, γηλφκελνη πνιίηεο ηεο. Καη αθνχ
απνδέρζεθαλ νξηζκέλνπο Νφκνπο θαη παξαγγέικαηα απ' απηφλ ζαλ λα ήηαλ ζείεο
ππνζήθεο έμσ απφ ηηο νπνίεο ηίπνηε δελ έθαλαλ, παξέκεηλαλ κε νκφλνηα καδί κε ην
ζχλνιν ησλ καζεηψλ επεπθεκνχκελνη θαη καθαξηδφκελνη απφ φινπο ηνπο γχξσ ησλ.
Σηο δε πεξηνπζίεο ηνπο έζεηαλ ζε θνηλή ρξήζε θαη ζπγθαηέιεγαλ ηνλ Ππζαγφξα
κεηαμχ ησλ Θεψλ. Γη' απηφ έλα απ' ηα απφξξεηα πνπ παξεδφζεζαλ ζ' απηνχο θαηά ηα
καζήκαηα, είλαη ε ιεγφκελε Σεηξαθηχο κε ηελ νπνία νξθίδνληαλ γηα φια φζα ήζειαλ
λα βεβαηψζνπλ επηθαινχκελνη ηνλ Ππζαγφξα ζαλ θάπνην ζεφ:
Οχ, κα ηνλ ακεηέξαη γελεάη παξαδφληα ηεηξαθηχλ,

παγάλ αελάνπ θχζεσο ξηδψκαη' έρνπζαλ.
(΋ρη, κα ηνλ παξαδφζαληα θαη ζηε δηθή καο γελεά ηελ ηεηξαθηχλ,
ηελ πεγή αελάνπ θχζεσο πνπ ξίδεο έρεη)
Καη φηαλ ηαμίδεςε πξνο ηελ Εηαιία θαη ηελ ΢ηθειία, φζεο πφιεηο βξήθε
ππνδνπισκέλεο ηε κηα ζηελ άιιε, άιιεο απφ πνιιά ρξφληα θαη άιιεο πξφζθαηα,
αθνχ ηηο ελέπλεπζε κε ειεχζεξα θξνλήκαηα, απειεπζέξσζε κε ηελ βνήζεηα ησλ ζε
αθξναηψλ ηνπ, ηνλ Κξφησλα, ηε ΢χβαξε, ηελ Καηάλε, ην Ρήγην θαη κεξηθέο άιιεο.
Έζεζε δε θαη λφκνπο καδί κε ηνλ Υάξσλδα απφ ηελ Καηάλε θαη ηνλ Γάιεπθν ηνλ
Λνθξφ, κε ηνπο νπνίνπο λφκνπο έγηλαλ αμηνδήιεπηεο γηα πνιχ θαηξφ. Λέγεηαη πσο ν
΢ίκηρνο, ν ηχξαλλνο ησλ Κεληνξηπίλσλ φηαλ άθνπζε ηνλ Ππζαγφξα, απαξλήζεθε ηελ
εμνπζία θαη ηα ρξήκαηα θαη ηα κνίξαζε ζηελ αδειθή ηνπ θαη ζηνπο ζπκπνιίηεο ηνπ.
Ο Ώξηζηφμελνο παξαδίδεη πσο ήξζαλ θνληά ηνπ γηα λα δηδαρζνχλ Λεπθαλνί,
Μεζζάπηνη, Λεπθέηηνη θαη Ρσκαίνη. Ο Ππζαγφξαο απέηξεςε νξηζηηθά ζηάζεηο θαη
αλαξρία φρη κφλν ζηελ επνρή ηνπ αιιά θαη κεηαμχ ησλ απνγφλσλ ησλ καζεηψλ ηνπ
γηα πνιιέο γελεέο δηαηεξήζεθαλ νη δηδαρέο ηνπ. Ώπηφο έθαλε γλσζηφ ην ζνθφ
απφθζεγκα: "κε θάζε ηξφπν πξέπεη λα δηψρλεηαη θαη λα θαπηεξηάδεηαη κε θσηηά, θαη
κε ζίδεξν θαη κε άιιεο επηλνήζεηο ε αξξψζηηα απφ ην ζψκα, ε πνιπηέιεηα απφ ηελ
θνηιηά, ε επαλάζηαζε απφ ηελ πφιε, ε δηρφλνηα απφ ην ζπίηη θαη απ' φια καδί ε
ακεηξία"
54
Καη ν Ππζαγφξαο γηα πνιχ ρξφλν, ηφζν ζαπκάζζεθε ζηελ Εηαιία απηφο θαη νη
καζεηέο ηνπ, ψζηε νη πφιεηο λα εκπηζηεχνληαη ηελ πνιηηεηαθή δηνίθεζε ζε
Ππζαγνξείνπο. Όζηεξα φκσο απφ πνιιά έηε έγηλαλ αληηθείκελν κεγάινπ θζφλνπ θαη
εμπθάλζεθε ελαληίνλ ηνπο ε εμήο ζπλσκνζία:
Τπήξρε έλαο άληξαο απφ ηνλ Κξφησλα, ν Κχισλ, πνπ παξφηη θαηαγφηαλ απφ
αξηζηνθξαηηθή γελεά θαη δηέζεηε πινχην κεγαιχηεξν απφ ησλ άιισλ πνιηηψλ, δελ
δηέζεηε επγελή ραξαθηήξα αιιά ήηαλ θνξηηθφο, βίαηνο θαη ηπξξαληθφο.
Υξεζηκνπνηνχζε ηνλ θχθιν ησλ θίισλ ηνπ θαη ηελ δχλακε ηνπ πινχηνπ ηνπ γηα λα
κπνξεί λα αδηθεί θαη φληαο άπιεζηνο είρε ηελ αμίσζε λα θαηέρεη νηηδήπνηε ηνπ
θαηλφηαλ θαιφ. Ώπηφο ινηπφλ πίζηεπε πσο έπξεπε λα γίλεη κέηνρνο θαη ζηελ
θηινζνθία ηνπ Ππζαγφξα θαη λα γίλεη δεθηφο κεηαμχ ησλ καζεηψλ. Πξνζήιζε ζηνλ
Ππζαγφξα απηνεπαηλνχκελνο θαη επηζπκψληαο λα γίλεη καζεηήο ηνπ. ΋κσο ν
Ππζαγφξαο δηαθξίλνληαο απφ ηε θπζηνγλσκία ηνπ αλδξφο θαη απφ άιια ζεκάδηα ην
πνηφλ ηνπ, ηνλ δηέηαμε ακέζσο λα θχγεη θαη λα επηζηξέςεη ζηηο αζρνιίεο ηνπ.
Ο Κχισλ ην εμέιαβε σο κεγάιε πξνζβνιή θαη νξγίζζεθε πνιχ. ΢πγθέληξσζε ηνπο

θίινπο ηνπ, φπνπ θαηεγφξεζε ηνλ Ππζαγφξα θαη καδί ηνπο άξρηζε λα πξνεηνηκάδεηαη
γηα λα βιάςεη απηφλ θαη ηνπο καζεηέο ηνπ. Φαίλεηαη πσο ππήξραλ θαη πνιηηηθά αίηηα
φκσο γηα ην κίζνο ηνπ Κχισλνο δηφηη ήζειε λα κεηαβάιεη ην παηξνπαξάδνην
πνιίηεπκα ηνπ Κξφησλνο πνπ φξηδε νξηζκέλν αξηζκφ πνιηηψλ κε ην δηθαίσκα λα
ζπκκεηέρνπλ ζηελ εθθιεζία ηνπ δήκνπ (νη «ρίιηνη»). Ο Κχισλ ήζειε λα ζπκκεηέρνπλ
φινη, ψζηε λα κπνξεί λα εμαγνξάδεη πνιηηηθή δχλακε, δσξνδνθψληαο πνιινχο απφ
εθείλνπο. ΋κσο, ζε απηά ηνπ ηα ζρέδηα ελαληηψζεθαλ νη Ππζαγφξεηνη Κξνησληάηεο
Ώιθίκαρνο, Αείλαξρνο, Μέησλ θαη Αεκνθίδεο.
Τπνβνεζνχκελνο απφ ηνλ ξήηνξα Νίλνλα, πνπ ζπλέγξαςε βηβιίν πνπ ππνηίζεηαη πσο
πεξηείρε ηηο κπζηηθέο δηδαζθαιίεο ησλ Ππζαγνξείσλ, ν Κχισλ έβαιε λα αλαγλψζνπλ
ην πιαζηφ ζχγγξακκα θαη άξρηζε λα ζπθνθαληεί ηνπο Ππζαγφξεηνπο πσο εηνηκάδνπλ
ηπξαλλίδα. Βληφο νιίγσλ εκεξψλ κε δεκαγσγία θαη ζπθνθαληία μεζήθσζε ηνλ ιαφ
ελαληίνλ ησλ Ππζαγνξείσλ θαη ν ίδηνο κε ηνπο ππνζηεξηθηέο ηνπ επηηέζεθαλ ζηνπο
ζπληξφθνπο ηελ εκέξα πνπ είραλ ζπγθεληξσζεί ζηελ νηθία ηνπ Μίισλα. Ο
Ππζαγφξαο έιεηπε ζε ηαμίδη πξνο ηελ ΢χξν, γηα λα πεξηπνηεζεί ηνλ άξξσζην
Φεξεθχδε πνπ ππήξμε δάζθαιφο ηνπ. Βπαθνινχζεζε ζπκπινθή θαηά ηελ νπνία
ζθνηψζεθαλ πνιινί απφ ηνπο ζπληξφθνπο ηνπ Ππζαγφξα θαη ππξπφιεζαλ ην νίθεκα.
Μφλνλ ν Άξρηππνο θαη ν Λχζηο θαηάθεξαλ λα δηαθχγνπλ κε θάπνην ηξφπν. Ο Λχζηο
έθζαζε εηο ηελ Θήβα φπνπ έδεζε ηνλ ππφινηπν βίν ηνπ θαη κάιηζηα ζπλαλαζηξάθεθε
κε ηνλ λεαξφ ηφηε Βπακεηλψλδα ηνπ νπνίνπ έγηλε θαη δηδάζθαινο, κεηαθπηεχνληαο
εθεί ηα ζπέξκαηα ηεο Ππζαγνξείνπ θηινζνθίαο.
Οη πην αθξηβείο ηζηνξηθνί, φκσο, φπσο ν Αηθαίαξρνο αλαθέξνπλ πσο ν Ππζαγφξαο

βξηζθφηαλ εθεί δηφηη ν Φεξεθχδεο πέζαλε πξηλ ηελ αλαρψξεζε ηνπ Ππζαγφξα απφ ηε
΢άκν. Ώπφ ηνπο ζπληξφθνπο ιέγνπλ πσο ζαξάληα ζπλειήθζεζαλ ζπγθεληξσκέλνη ζε
ζχζθεςε ζηελ νηθία ηνπ Μίισλα, ελψ άιινη θνλεχζεθαλ θαηά ηηο ζπκπινθέο πνπ
αθνινχζεζαλ ζηελ πφιε. Ο Ππζαγφξαο καδί κε ηνπο ππφινηπνπο δηέθπγαλ αξρηθψο
κεηαβαίλνληαο πξνο ηνπο Λνθξνχο. Οη εθεί πνιίηεο φκσο θνβνχκελνη πηζαλφ πφιεκν
αξλήζεθαλ λα ηνπο δερζνχλ θαη αθνχ ηνπο πξνκήζεπζαλ ηα αλαγθαία, ν Ππζαγφξαο
έπιεπζε πξνο ηνλ Σάξαληα θη απφ εθεί πξνο ην Μεηαπφληην. Βθεί ιέγεηαη φηη
ηειείσζε ηε δσή ηνπ, απνζπξφκελνο ζην ηεξφ ησλ Μνπζψλ θαη παξακέλνληαο εθεί
γηα ζαξάληα εκέξεο δίρσο ηξνθή.
55
Οη θαινχκελνη Κπιψλεηνη ζπλέρηδαλ λα πξνθαινχλ πξνβιήκαηα πξνζπαζψληαο λα

ππνθηλήζνπλ ηαξαρέο θαη ζηάζεηο θαη ζε άιιεο πφιεηο, φζεο ήζειαλ λα ξπζκίδνληαη
ηα πνιηηηθά δεηήκαηα απφ Ππζαγφξεηνπο. Γηα έλα δηάζηεκα επηθξαηνχζε ε
θαινθαγαζία ησλ Ππζαγνξείσλ αιιά ζηγά ζηγά νη ίδηνη έπαπζαλ λα θξνληίδνπλ γηα
ηελ δηαθπβέξλεζε ησλ πφιεσλ, εμ αηηίαο ηεο αδηαθνξίαο πνπ έδεημαλ νη πφιεηο γηα ην
θαθφ πνπ έγηλε εηο ηνλ Κξφησλα θαη επίζεο ιφγσ ηεο απψιεηαο ησλ ηθαλφηαησλ πξνο
πνιηηηθή δηαθπβέξλεζε αλδξψλ. Ο Ώξηζηφμελνο δηεγείηαη πσο ζρεδφλ φινη έθπγαλ
απφ ηελ Εηαιία εθηφο απφ ηνλ Ώξρχηα ηνλ Σαξαληίλν θαη πσο αξθεηνί εμ απηψλ
ζπγθεληξψζεθαλ εηο ην Ρήγην, δηαθπιάζζνληαο ηα παξαδνζηαθά ήζε θαη θηινζνθία
κέρξηο φηνπ πέζαλαλ κε αμηνπξέπεηα. «Οη Ππζαγφξεηνη έδησμαλ απ' απηνχο, ηνπο
ζξήλνπο, ηα δάθξπα θαη θάζε ηη παξφκνην. Ώπείραλ θη απφ ηηο παξαθιήζεηο, ηηο
ηθεζίεο θαη απ' φιεο ηηο ηέηνηνπ είδνπο δνπινπξεπείο θνιαθείεο». Ο Νηθφκαρνο γξάθεη
πσο νη δηαζθνξπηζκέλνη Ππζαγφξεηνη δηαηήξεζαλ αθέξαηα ηελ θηιία κεηαμχ ησλ θαη
απέθεπγαλ ηελ επηθνηλσλία κε ηνπο αλζξψπνπο. Φνβνχκελνη κήπσο εθιείςεη ην
φλνκα ηεο θηινζνθίαο απφ ηνπο αλζξψπνπο θαη νη ίδηνη κηζεζνχλ απφ ηνπο Θενχο γη'
απηφ, ζπλέηαμαλ θεθαιαηψδε ππνκλήκαηα κε ηα ζπγγξάκκαηα ησλ παιαηνηέξσλ θαη
φζα ζπκφληνπζαλ, νξθίδνληαο ηηο γπλαίθεο θαη ηνπο απνγφλνπο ησλ λα κελ ηα
δψζνπλ ζε θαλέλαλ έμσ απφ ηνπο Οίθνπο.
Αηάδνρνο ηνπ Ππζαγφξα έγηλε ν Ώξηζηαίνο ν Κξνησληάηεο πνπ θαηείρε άξηζηα ηε

δηδαζθαιία. Έιαβε ζχδπγν ηελ θφξε ηνπ Ππζαγφξα Θεαλψ θαη αλέζξεςε ηνλ λεφηεξν
αδειθφ ηεο Μλήκαξρν. Ο Μλήκαξρνο αξγφηεξα δηαδέρζεθε ηνλ Ώξηζηαίν. Άιινη
επηθαλείο Ππζαγφξεηνη ήηαλ ν Φηιφιανο απφ ην Μεηαπφληην θαη ν Ώξρχηαο ν
Σαξαληίλνο. Μέζσ ηνπ Φηινιάνπ θάπνηα ζπγγξάκκαηα ησλ κεηαγελέζηεξσλ
Ππζαγνξείσλ παξεδφζεζαλ ζηνλ Αίσλα, καζεηή ηνπ Πιάησλνο κε απνηέιεζκα ηελ
γφληκε ζπλέρεηα ηνπ Ππζαγνξηζκνχ κέζσ ηεο Πιαησληθήο Ώθαδεκίαο.
Δμπεδοκλήρ
Γελλήζεθε ζηνλ Ώθξάγαληα, δεχηεξε, σο πξνο ηνλ πινχην

θαη ηελ δχλακε πφιε ηεο ΢ηθειίαο ζηελ θάησ Εηαιία. Ώμίδεη λα αλαθεξζεί φηη είλαη ν
κφλνο γεγελήο πνιίηεο κηαο δσξηθήο πνιηηείαο πνπ έπαημε κεγάιν ξφιν ζηελ ηζηνξία
ηεο θηινζνθίαο. Δ ζχγρξνλε θνηλσλία ηεο πφιεο, πνπ γελλήζεθε, ηνλ ηηκά κε ην λα
νλνκάζεη σο Πόξην Δκπέληνθιε ην ηερλεηφ ιηκάλη ηνπ φξκνπ ηνπ Ώθξάγαληα. Δ
θαηαγσγή ηνπ αλάγεηαη ζε αξρνληηθή θαη επηθαλή νηθνγέλεηα. Βγγνλφο ηνπ
Βκπεδνθιή πνπ ην 496 π.Υ. ζηέθζεθε ληθεηήο ζε ηππηθνχο αγψλεο ζηελ Οιπκπία.
Ήηαλ γηνο ηνπ Μέησλνο ή Ώξρηλφκνπ,πνπ θαηείρε πςειφ αμίσκα ζηε δηαθπβέξλεζε
ηνπ ηφπνπ ηνπ. Μάιηζηα, φπσο ππνζέηνπλ νη εηδηθνί, ην δεχηεξν απφ ηα
56
παξαδηδφκελα νλφκαηα ηνπ παηέξα ηνπ Βκπεδνθιή δελ είλαη θχξην αιιά
πξνζεγνξηθφ ηνπ δεκνζίνπ ιεηηνπξγήκαηφο ηνπ. Ο Μέησλ, πξσηαγσληζηήο ζηηο
πνιηηηθέο δηακάρεο ηνπ ηφπνπ ην 470 π.Υ,. ζπλέξγεζε ζηελ θαηάιπζε ηεο
αξηζηνθξαηηθήο ηπξαλλίαο ηνπ Θξαζπδαίνπ, πνπ είρε δηαδερζεί ηνλ παηέξα ηνπ
Θήξσλα.
Ο Βκπεδνθιήο ζπλερίδεη θαη ζπκπιεξψλεη ην έξγν ησλ πξνγφλσλ ηνπ. ΋ηαλ ε κεξίδα
ησλ νιηγαξρηθψλ θάλεθε λα επαλαθηά ηελ ηζρχ ηεο, επηηίζεηαη ελαληίνλ ηεο, θήξπθαο
θαη πξνζηάηεο ησλ δηθαησκάησλ ηνπ ιανχ. Βπαληδξχεη ηελ δεκνθξαηία. Λέγεηαη
κάιηζηα φηη ηνπ πξνζέθεξαλ ην βαζηιηθφ ζηέκκα, αιιά ην απέξξηςε κε πεξηθξφλεζε.
Με απηήλ ηνπ ηελ ρεηξνλνκία ζπκίδεη κηα αλάινγε ρεηξνλνκία ηνπ εθάκηιινχ ηνπ ζηε
θηινζνθία Δξάθιεηηνπ.
Ο βίνο ηνπ είλαη γεκάηνο κε απφθξπθεο ηζηνξίεο θαη ζαχκαηα πνπ αγγίδνπλ ηα φξηα
ηνπ κχζνπ. ΢ην πξφζσπν ηνπ νη Ώθξαγαληίλνη δελ έβιεπαλ κφλν έλαλ κεγάιν
θηιφζνθν αιιά θαη έλαλ άμην πνιηηηθφ, ηαηξφ, κάληε, κάγν θαη πνηεηή. Ο πνηεηήο
Κσζηήο Παιακάο αλαθέξεη γη' απηφλ φηη εκθαληδφηαλ παληνχ θαη αζθνχζε ηελ
πεξίθεκε ράξε ηνπ, δξαζηήξηνο πνιηηηθφο, ηνικεξφο θηιφζνθνο, ρξπζφζηνκνο
ξήηνξαο, κεγαιεπήβνινο κεραληθφο, παλεπίζηεκσλ εξεπλεηήο, γηαηξφο, ζεφζνθνο,
κάγνο, θχξηνο φισλ ησλ εηδψλ ηνπ ιφγνπ, επξεηήο ηεο ξεηνξηθήο, φπσο ηνλ απνθαιεί
ν Ώξηζηνηέιεο, ξαςσδφο, πκλσδφο, φπσο ν ίδηνο απνθαιεί ηνπο πνηεηέο, ηεξέαο,
πξνθήηεο. Σνλίδεη φηη θαηεπλάδεη θαη δηεγείξεη ηνπο αλέκνπο, φηη ζεξαπεχεη ηηο
αζζέλεηεο θαη ηα γεξαηεηά, φηη επαλαθέξεη λεθξνχο ζηε δσή, θαη φηη φινη ηνλ ηηκνχλ
σο ζεφο. Κάζε θνξά πνπ κπαίλεη ζηηο πφιεηο νη άλζξσπνη ηνλ πεξηζηνηρίδνπλ θαη
δεηνχλ ηε βνήζεηά ηνπ, ηνπ δεηνχλ λα ζεξαπεχζεη θάζε είδνπο αζζέλεηα θαη ηνλ
πξνθαινχλ γηα πξνθεηείεο.
Δ δσή ηνπ ππήξμε αληηθείκελν πνιιψλ κπζνπιαζηψλ θαη ζχκθσλα κε ηηο δνμαζίεο
ηνπ πεξί κεηελζάξθσζεο, ήηαλ θη ν ίδηνο, φπσο δειψλεη, δαίκνλαο πνπ έπεζε ζε βαξχ
ακάξηεκα, μέπεζε απφ ηε ζετθή θχζε ηνπ θαη πέξαζε δηαδνρηθά απφ ζψκα δψνπ,
θπηνχ θαη αλζξψπνπ, πεξηπιαλψκελνο ζην ζχκπαλ, πξννξηζκέλνο φκσο, αξγά ή
γξήγνξα λα μαλαπάξεη ηελ αξρηθή ηνπ θχζε.
Ώπφ ηα ζσδφκελα απνζπάζκαηα ησλ έξγσλ ηνπ Βκπεδνθιή εμάγεηαη φηη ν

ζπγγξαθέαο ηνπο, εθηφο απφ ηε γεληθή Φπζηθή, είρε θαη εηδηθφηεξεο γλψζεηο
Φπζηνγλσζίαο θαη Εαηξηθήο, ηδηαίηεξα Φπζηνινγίαο, Ώλαηνκίαο θαη Βκβξπνινγίαο,
θαη φηη έηζη ζπλδεφηαλ κε ηε κεγάιε ηαηξηθή παξάδνζε ηεο Κάησ Εηαιίαο.
΢' έλαλ ηδηαίηεξν ρψξν, φπνπ δέζπνδαλ νη νξθηθέο θαη νη ππζαγφξεηεο δηδαζθαιίεο, ν
Βκπεδνθιήο δεκηνχξγεζε ηε δηθή ηνπ θηινζνθία, ζην πεξηερφκελν ηεο νπνίαο είλαη
θαλεξή ε επίδξαζε ησλ παξαπάλσ ηδεψλ, θαζψο θαη ηεο ζθέςεο ησλ πξνγελεζηέξσλ
ηνπ θηινζφθσλ, ηδίσο ηνπ Παξκελίδε, ζηνπ νπνίνπ ηε γιψζζα θαη ηε ζθέςε νθείιεη
πνιιά. Βίλαη πνιχ πηζαλή ε καξηπξία φηη ν Βκπεδνθιήο είρε καζεηεχζεη ζε
Ππζαγφξεηνπο, άπνςε πνπ εληζρχεηαη απφ ηελ επίδξαζε ζηνλ ηξφπν γξαθήο ηνπ.
Ώλακθίβνια, θχξηα θηινδνμία ηνπ Βκπεδνθιή δελ ήηαλ ε αλαγλψξηζε ηεο

θηινινγηθήο επθπΎαο ηνπ, φζν ε παξαδνρή απφ ηνπο αλζξψπνπο, σο πξαγκαηηθήο
απνζηνιήο ηνπ, ηεο πξνθεηηθήο θαη ηεξαηηθήο, ηεο κπζηεξηαθήο, κε κηα ιέμε, δξάζεο
ηνπ[εθθξεκεί παξαπνκπή]. Φαίλεηαη φηη ε δσή ηνπ ήηαλ πνιχ ζεκλή θαη κεγαινπξεπήο, φηη
57
ηνπ απνλέκνληαλ χςηζηεο ηηκέο θαη θπθινθνξνχζαλ δηαδφζεηο γηα εμαίξεηεο πξάμεηο
ηνπ θαη ζαχκαηα.
Ο Βκπεδνθιήο είλαη ην ζχκβνιν ηεο πνηεηηθήο κεγαινθπΎαο. Σν άξηζην θξηηήξην ηεο

αμίαο ηνπ Βκπεδνθιή είλαη ηα έξγα ηνπ. Ο Βκπεδνθιήο ήηαλ ν ηξίηνο θαη ηειεπηαίνο
θηιφζνθνο κεηά ηνλ Ξελνθάλε θαη ηνλ Παξκελίδε, πνπ δηάιεμε λα εθζέζεη ηε
θηινζνθία ηνπ ζε ζηίρνπο, θαη κάιηζηα ζε δαθηπιηθφ εμάκεηξν. Με δεδνκέλε απηή
ηελ επηινγή ηνπ κέηξνπ ζε ζπλδπαζκφ κε ηελ ησληθή δηάιεθην ζηελ νπνία είλαη
γξακκέλνη νη ζηίρνη, γίλεηαη θηφιαο αηζζεηφ έλα απφ ηα πην βαζηθά ραξαθηεξηζηηθά
ηεο πνίεζήο ηνπ: ε ζρέζε κε ην έπνο θαη ζπγθεθξηκέλα κε ηνλ ΋κεξν θαη ηνλ Δζίνδν,
ησλ νπνίσλ ε κειέηε επεξέαζε βαζηά ην έξγν ηνπ. Υξεζηκνπνίεζε ηνλ έκκεηξν,
πηζαλψο γηα λα πξνζδψζεη ζην έξγν ηνπ απνθαιππηηθφ θχξνο. Θεσξείηαη ν
ηειεπηαίνο πξνζσθξαηηθφο πνπ εθζέηεη ηε δηδαζθαιία ηνπ έκκεηξα, αιιά θαη ν
ηειεπηαίνο πξνζσθξαηηθφο πνπ βξίζθεηαη ππφ ηελ επήξεηα ηεο ζενγνληθήο
παξάδνζεο.
Ο Βκπεδνθιήο ήηαλ δεηλφο πεξί ηελ θξάζηλ ε δε γισζζηθή έθθξαζή ηνπ είλαη
ρπκψδεο, πξνδίδεη ελζνπζηαζηηθή νξκή θαη θαληαζία, παξάγεη πιήζνο λέσλ
πνηεηηθψλ εηθφλσλ θαη ζρεκάησλ, πξνζθέξεη έλα κεγάιν αξηζκφ ιέμεσλ, πνπ
ζπλαληνχκε γηα πξψηε ή θαη γηα κνλαδηθή θνξά ζηελ αξραία Γξακκαηεία («ἅπαμ
εἰξεκέλα»).
΢ην ζπγγξαθηθφ έξγν ηνπ Βκπεδνθιή απνδίδνληαη πνιχ πεξηζζφηεξα έξγα απφ απηά
πνπ ζψδνληαη. ΢πγθεθξηκέλα έγξαςε ην Πεπί Φύζεωρ (2.000 ζηίρνη). Ώπφ ηα
ζσδφκελα απνζπάζκαηα, ζπλαζξνίδνληαο ηα ζε ζεκαηθέο ελφηεηεο καο επηηξέπεηαη
λα θαληαζηνχκε ην πεξίγξακκα ηνπ έξγνπ. ΢ην Πεπί Φύζεωρ πξνζπαζεί λα δψζεη
ηηο βαζηθέο αξρέο ηεο θπζηθήο θηινζνθίαο ηνπ, φπσο απηή εθθξάδεηαη κέζα απφ ηελ
ελαιιαζζφκελε θπξηαξρία ηεο Φηιίαο (=Φηιφηεο) θαη ηεο Αηακάρεο (=Νείθνο) πάλσ
ζηα ηέζζεξα ξηδψκαηα (=ππξ, αήξ, χδσξ, γή). Δ νπζία ηνπ ζχκπαληνο λνείηαη απφ
ηνλ Βκπεδνθιή ζε κηα δίρσο ηέινο κεηαιιαγή θαηαζηάζεσλ απφ ην έλα ζηα πνιιά
θαη απφ ηα πνιιά ζην έλα. Ώμηφινγε είλαη ε ζεσξία γηα ηε γέλεζε ησλ νξγαληθψλ
φλησλ, ε νπνία αλαπηχζζεηαη κε βαζηθφ άμνλα ηελ εμέιημε, γεγνλφο πνπ έθαλε ηνλ
αξραίν ζηνραζηή λα ζεσξείηαη πξφδξνκνο ηνπ Ααξβίλνπ. Δ εμειηθηηθή απηή ζεσξία
απνηειείηαη απφ ηέζζεξα ζηάδηα: ζην πξώην ε γε γελλά ηα νξγαληθά κέιε ηνπ
ζψκαηνο ησλ δψσλ δηαρσξηζκέλα, ζηε δεύηεξε ηα κεκνλσκέλα νξγαληθά κέιε
ζπλελψλνληαη ζε ηεξαηψδεηο κνξθέο, ζηελ ηξίηε νη ηεξαηψδεηο κνξθέο πνπ
πξνέθπςαλ δελ θαηνξζψλνπλ λα επηβηψζνπλ θαη παξαρσξνχλ ηε ζέζε ηνπο ζε λένπο
ηχπνπο δψσλ πνπ έρνπλ ηελ ηθαλφηεηα λα ζπλερίζνπλ ηε δσή ηνπο, ζηελ ηέηαξηε
πεξίνδν γελληνχληαη ηα νξγαληθά φληα, φρη απφ ηε γε αιιά ην έλα απφ ην άιιν.
Σν άιιν κεγάιν έξγν ηνπ Ώθξαγαληηλνχ ζνθνχ πνπ ζψζεθε σο ηηο κέξεο καο έρεη
ηίηιν Καθαπμοί (3.000 ζηίρνη), ην νπνίν πεξηέρεη ηε δηδαζθαιία κηαο μελφθεξηεο
ζξεζθεπηηθήο αίξεζεο, ζχκθσλα κε ηελ νπνία απηφ πνπ ιέκε ςπρή ηνπ αλζξψπνπ
είλαη κηά απζππφζηαηε νληφηεηα, αλεμαξηεηε απφ ην ζψκα θαη φηη εμ αηηίαο θάπνηνπ
παξαπηψκαηφο ηεο έρεη θαηαδηθαζηεί λα θαηνηθεί κέζα ζε ζψκαηα θπηψλ, δψσλ ή
αλζξψπσλ σο ηελ ηειηθή θάζαξζή ηεο γηα ηελ νξηζηηθή επηζηξνθή ζηνλ ηφπν ηεο
θαηαγσγήο ηεο. Οη Καθαπμοί είλαη κηα έθζεζε ηεο απνθξπθηζηηθήο δσήο ηνπ
Βκπεδνθιή σο Μχζηε.
58
Ώπφ ηα δχν απηά κεγάια έξγα ηνπ Βκπεδνθιή νη δηαζσζέληεο ζηίρνη ζην έξγν Πεπί
Φύζεωρ είλαη πεξίπνπ 350 θαη ζην έξγν Καθαπμοί ιίγν πεξηζζφηεξνη απφ 100.
Γίλεηαη θαλεξφ φηη ψο εκάο έθηαζε κφλνλ ην 16 κε 20% ηνπ ζπλνιηθνχ ηνπ έξγνπ.
Πνζνζηφ πνιχ κεγαιχηεξν απφ φ,ηη ζηελ πεξίπησζε ησλ άιισλ πξνζσθξαηηθψλ
θηινζφθσλ.
Ώλαθέξνληαη θαη κεξηθά αθφκα έξγα σο δηθά ηνπ φπσο:
1. Έλα πνίεκα, πνπ αλαθεξφηαλ ζηελ εθζηξαηεία ηνπ Πέξζε βαζηιέα, κε ηίηιν Ξέπξος
διάβαζιρ ή Πεπζικά.
2. Έλαο χκλνο ζηνλ ζεφ ηνπ θσηφο, κε ηίηιν Πποοίμιον ειρ Απόλλωνα.
3. Σπαγωδίαι, γηα ηηο νπνίεο φκσο ν πεξηπαηεηηθφο Εεξψλπκνο καξηπξεί πσο
αλέξρνληαλ ζε 43 θαη ππνζηεξίδεη πσο είρε δεη ηα ρεηξφγξαθα. Ο Νεάλζεο ν
Κπδηθελφο γλψξηδε κφλνλ 7, ελψ ν Δξαθιείδεο απνδίδεη ηηο ηξαγσδίεο ζε έλαλ
ζπλνλφκαην ηνπ Βκπεδνθιή πνπ ζχκθσλα κε ηελ ΢νχδα, ήηαλ εγγνλφο ηνπ
θηινζφθνπ.
4. Αχν επηγξάκκαηα, ην έλα πξνο ηνλ καζεηή ηνπ Παπζαλία, θαη ην άιιν πξνο ηνλ
Ώθξαγαληηλφ γηαηξφ Άθξσλα.
5. Πολιηικοί Λόγοι θαη ν Ηαηπικόρ λόγορ πνπ ηνλ απνηεινχζαλ 600 ζηίρνη.
Σηλαύγηρ
Ο Σηλαύγηρ ή Σελαύγηρ ήηαλ αξραίνο Έιιελαο ζνθηζηήο, θαηαγφκελνο απφ ηε ΢άκν. Ήηαλ
γηνο ηνπ κεγάινπ Ππζαγφξα θαη ηεο Θεαλνχο.
Ο Σειαχγεο ππήξμε δηδάζθαινο ηνπ Βκπεδνθιή. Καηά κελ ηνλ Αηνγέλε Λαέξηην δελ έγξαςε
θαλέλα έξγν αιιά κφλν δίδαζθε. Καηά δε ΢νπίδα έγξαςε έξγν εθ 4 βηβιίσλ πεξί ηεο
"Σεηξαθηχνο" θαη έηεξν "Πεξί ζεψλ" ή "Εεξφο ιφγνο". Καλέλα φκσο απ΄ απηά δελ έρεη
δηαζσζεί. Λέγεηαη επίζεο φηη πέζαλε ζε αξθεηά λεαξή ειηθία θαη γηα απηφ ην έξγν ηνπ έκεηλε
εκηηειέο.
Απσύηαρ ο Σαπανηίνορ
Ο Απσύηαρ (428 - 347 π.Υ.) ήηαλ επηθαλήο

ππζαγφξεηνο θηιφζνθνο, θαηαγφκελνο απφ ηνλ Σάξαληα θαη καζεηήο ηνπ Φηινιάνπ
ηνπ Κξνησληάηε. Ήηαλ έλαο αμηφινγνο αζηξνλφκνο, καζεκαηηθφο θαη πνιηηηθφο.
Θεσξείηαη απφ ηνπο κεγαιχηεξνπο δηαλνεηέο ηεο ειιεληθήο αξραηφηεηαο. Ο
59
Ώξηζηνηέιεο έγξαςε γη'απηφλ εηδηθή πξαγκαηεία, ε νπνία δελ έρεη δηαζσζεί, «Δ

θηινζνθία ηνπ Ώξρχηα».
΢χκθσλα κε καξηπξία ηνπ Φαβσξίλνπ, ηζηνξηθνχ ησλ αξραίσλ παξαδφζεσλ, ν

Ώξρχηαο επηλφεζε θαη θαηαζθεχαζε κηα κε-επαλδξσκέλε ηπηάκελε κεραλή, πνπ
απνθιήζεθε «πεηνκεραλή» ή «πεξηζηεξά» θαη πνπ νπζηαζηηθά ήηαλ ην πξψην
αεξησζνχκελν. Ο Φαβσξίλνο ππνζηεξίδεη φηη ην γεγνλφο πεξηγξάθεη πιήξσο ν
Ρσκαίνο Ώχινο Γέιιηνο (Gellius Aullus) ζην έξγν ηνπ Ώηηηθαί Νχθηαη.
ΑΛΚΜΑΗΩΝ Ο ΚΡΟΣΩΝΗΑΣΖ΢
Η ΨΤΧΗ ΕΚΝΑΚ ΑΙΑΝΑΣΗ ΚΑΚ ΚΚΝΕΚΣΑΚ

΢ΤΝΕΧΩ΢ ΟΠΩ΢ Ο ΗΛΚΟ΢
Ο Κξνησληάηεο. Ππζαγφξεηνο θηιφζνθνο, γηαηξφο θαη θπζηθφο. Ήηαλ πξνζσπηθφο

καζεηήο ηνπ Ππζαγφξα. ΢πγθαηαιέγεηαη αλάκεζα ζ‟ εθείλνπο πνπ είραλ ηελ ηχρε λα
γλσξίδνπλ απφ θνληά ηνλ κεγάιν δάζθαιν θαη λα εξγαζηνχλ καδί ηνπ. Θέινληαο ν
θηιφζνθνο λα δείμεη ηνλ πεξηνξηζκέλν νξίδνληα ηεο αλζξψπηλεο γλψζεο παξαηεξεί
απφ ηελ αξρή ηνπ βηβιίνπ ηνπ πσο, ελψ νη ζενί έρνπλ μεθάζαξε γλψζε γηα ηνλ αθαλή
θαη θαλεξφ θφζκν, νη άλζξσπνη κπνξνχλ κφλν ζπκπεξάζκαηα λα ζπλάγνπλ απφ ηηο
παξαηεξήζεηο ηνπο. Βίλαη θαλεξφ πσο ν Ώιθκέσλ είρε πξφζεζε λα κηιήζεη ζην
βηβιίν ηνπ (πνπ ειάρηζηα απνζπάζκαηά ηνπ κφλν ζψζεθαλ) γηα πξάγκαηα πνπ
αλήθνπλ ζηνλ θαλεξφ αλζξψπηλν θφζκν θαη φρη ζηνλ αθαλή. Έηζη, ε δηδαζθαιία ηνπ
πεξηνξηδφηαλ, θαζψο θαίλεηαη, ζηελ πεξηνρή ηεο ηαηξηθήο, ηεο θπζηνινγίαο θαη ηεο
ςπρνινγίαο.
Ο Ώιθκέσλ είλαη ν πξψηνο πνπ αλαγλψξηζε ηνλ εγθέθαιν σο θεληξηθφ φξγαλν κε ην

νπνίν ζπλδένληαη φιεο νη αηζζήζεηο. Δ δηαθνξά αλάκεζα ζηνλ άλζξσπν θαη ζηα δψα
είλαη πσο απηφο θαηαλνεί, ελψ εθείλα απιψο αηζζάλνληαη.
Σν ελδηαθέξνλ ηνπ γηα ηελ ηαηξηθή θαη ηε θπζηνινγία ηνλ νδήγεζε ζηε δηαηχπσζε
νξηζκέλσλ αμηνζεκείσησλ απφςεσλ γηα ηελ πγεία θαη ηελ αξξψζηηα: «Ο Ώιθκέσλ
ηζρπξίδεηαη πσο ε πγεία είλαη ε ηζνλνκία ησλ δπλάκεσλ, ην λα έρνπλ δειαδή ίζα
δηθαηψκαηα κέζα ζην ζψκα ην πγξφ, ην μεξφ, ην ςπρξφ, ην ζεξκφ, ην πηθξφ, ην γιπθφ
θαη ηα ινηπά, ε κνλαξρία φκσο αλάκεζά ηνπο, δειαδή ε κεκνλσκέλε θπξηαξρία ελφο
απφ απηά, δεκηνπξγεί ηελ αξξψζηηα.. Δ πγεία φκσο είλαη ε ζπκκεηξηθή αλάκημε ησλ
πνηνηήησλ». Σν δσληαλφ ζψκα είλαη έλα ζχζηεκα πνπ νη βαζηθέο ζπζηαηηθέο
δπλάκεηο, λα θαη αληίζεηεο κεηαμχ ηνπο, πξέπεη λα είλαη ηζφηηκεο. ΋ηαλ απηέο
ηζνξξνπνχλ, ην ζχζηεκα ιεηηνπξγεί αξκνληθά. Δ αξκνλία δηαηαξάζζεηαη φηαλ κηα
δχλακε απνθηήζεη ηζρχ πέξα απφ ηα θαλνληθά κέηξα ηεο. Δ δπζαξκνλία πνπ ηφηε
πξνθαιείηαη είλαη ε αξξψζηηα. Δ ζεξαπεία, ινηπφλ, πνπ ζεκαίλεη απνθαηάζηαζε ηεο
60
ηζνξξνπίαο, ε νπνία δηαηαξάρζεθε, ζπλίζηαηαη ζην λα επαλαθεξζεί ζηελ ηάμε ε

δχλακε πνπ θαηαπάηεζε ηελ αξρή ησλ ίζσλ δηθαησκάησλ κέζα ζηε κηθξή «πνιηηεία»
ηνπ ζψκαηνο.
Ο Ώιθκέσλ επηρείξεζε αθφκα λα δψζεη κηα νξζνινγηθή εμήγεζε ηεο θπζηνινγηθήο

θφπσζεο ηνπ δσληαλνχ νξγαληζκνχ θαη ηνπ ζαλάηνπ ηνπ. Βμεγνχζε ηελ πνξεία ηνπ
ζψκαηνο πξνο ηα γεξαηεηά θαη ηνλ ζάλαην σο ζπλέπεηα κηαο ζεηξάο κεηαβνιψλ πνπ
ζπκβαίλνπλ ζπλερψο κέζα ηνπ. Δ γξακκή ηνπ βηνινγηθνχ ρξφλνπ πνπ δηαγξάθεη θάζε
δσληαλφο νξγαληζκφο δελ είλαη θπθιηθή θαη αλαθπθινχκελε παξά γξακκηθή πνξεία
πξνο ηα εκπξφο ρσξίο επαλαθνξά. Ώλ ηα γεξαηεηά ζα ήηαλ κηα άιιε παηδηθή ειηθία,
νη άλζξσπνη θαη ηα άιια δψα ζα κπνξνχζαλ λα δνπλ αηψληα, κηα θαη ε πνξεία ηεο
δσήο ηνπο ζα ήηαλ έλαο θχθινο, φπνπ ην ηέινο ζα απνηεινχζε κηα λέα αξρή θαη ε
δσή ζα επαλαιακβαλφηαλ αηψληα λέα. Καζεηί, ινηπφλ, πνπ γελληέηαη θαη δεη νδεγείηαη
αλαγθαζηηθά ζηνλ ζάλαην, γηαηί ε αξρή εδψ δελ κπνξεί λα πξνζαθζεί ζην ηέινο.
Με αλάινγε επηρεηξεκαηνινγία ν θηιφζνθνο ήζειε λα δείμεη πσο ε ςπρή είλαη

αζάλαηε. Βλψ ηα αλζξψπηλα ζψκαηα ράλνληαη, γηαηί ε πνξεία ηνπο είλαη γξακκηθά
πεπεξαζκέλε, ηα νπξάληα ζψκαηα είλαη αζάλαηα, γηαηί θηλνχληαη κε ζπλερή, αηψληα
πνξεία θπθιηθή. Ώλ ιεθζεί ππ‟ φςηλ φηη ν ήιηνο είλαη ην πην θαλεξφ παξάδεηγκα
νπξάληνπ ζψκαηνο, πνπ θαίλεηαη λα θηλείηαη κε ζπλερή θαη αδηάθνπα αλαθπθινχκελε
πνξεία, εμεγείηαη ν ιφγνο ηνπ Αηνγέλε Λαέξηηνπ πσο ν Ώιθκέσλ δίδαμε φηη ε ςπρή
είλαη αζάλαηε θαη ε θίλεζή ηεο είλαη ζπλερήο ζαλ ηνπ ήιηνπ.
ΦΗΛΟΛΑΟ΢
ΟΛΑ ΓΚΝΟΝΣΑΚ ΑΠΟ ΑΝΑΓΚΗ ΚΑΚ

ΑΡΜΟΝΚΑ
΢χκθσλα κε ηνλ Ώέηην, ν Φηιφιανο ήηαλ ν πξψηνο πνπ ηφικεζε λα ππνζηεξίμεη νηη ε
Γε δελ βξίζθεηαη ζην θέληξν ηνπ (ζθαηξηθνχ) Κφζκνπ, φπνπ θαη ηνπνζεηνχζε, φπσο
φινη νη Ππζαγφξεηνη, ην "Κεληξηθό Ππξ". Γχξσ απφ απηφ πεξηθέξνληαλ θαηά ζεηξά ε
Ώληίρζσλ, ε Γε, ε ΢ειήλε, ν Ήιηνο, ν Βξκήο, ε Ώθξνδίηε, ν Άξεο, ν Αίαο, ν Κξφλνο
θαη ε ζθαίξα ησλ απιαλψλ αζηέξσλ ή, θαηά ηνλ Φηιφιαν, ν ΋ιπκπνο. Ο ΋ιπκπνο
ζπλφξεπε κε ην "εμσηεξηθό" ή "ππέξηαην ππξ", πνπ έθηαλε κέρξη ηα φξηα ηνπ
΢χκπαληνο.
Οη απφςεηο ηνπ Φηινιάνπ ακθηζβεηήζεθαλ απφ ηνπο αληηπάινπο ηνπ ιφγσ ηεο
αδπλακίαο λα παξαηεξήζεη θαλείο ην θεληξηθφ ππξ. Ώπφ ην ζχζηεκά ηνπ βιέπνπκε λα
απαιείθνληαη ηα ζηνηρεία εθείλα (θεληξηθφ ππξ, Ώληίρζσλ) ησλ νπνίσλ ε χπαξμε
απνδίδεηαη ζε γεληθέο κεηαθπζηθέο δνμαζίεο ελψ δελ απνξξίπηεηαη ηειείσο ε ηδέα ηεο
61
θηλνχκελεο ή/θαη πεξηζηξεθφκελεο γεο (κεξηθά κέιε ηεο ΢ρνιήο ησλ Ππζαγνξείσλ
εμαθνινπζνχζαλ λα ππνζηεξίδνπλ θνζκηθά ζπζηήκαηα κε βάζε ηελ ηδέα ηεο
θηλνχκελεο / πεξηζηξεθφκελεο γεο, ζεσξψληαο πσο έλα νξηζκέλν είδνο θίλεζεο ηεο
γεο ήηαλ αξθεηφ γηα λα εξκελεχζεη -ηνπιάρηζηνλ πνηνηηθά- ηα βαζηθά νπξάληα
θαηλφκελα).
΢ηαδηαθά δεκηνπξγείηαη ε αλάγθε αλαδήηεζεο λέσλ γεσκεηξηθψλ κνληέισλ -πνπ ζα

πξνθχςνπλ κε καζεκαηηθνχο ππνινγηζκνχο θαη φρη κε απιέο παξαηεξήζεηο- ηα νπνία
φρη κφλν ζα κπνξνχλ λα αλαπαξάγνπλ ηα πνηνηηθά ραξαθηεξηζηηθά ησλ θαηλφκελσλ
ηξνρηψλ ησλ πιαλεηψλ αιιά επηπιένλ ζα είλαη ηθαλά λα ρξεζηκεχζνπλ θαη γηα ηνλ
ππνινγηζκφ ηεο ζέζεο ελφο πιαλήηε ζε κηα δεδνκέλε ρξνληθή ζηηγκή.
Δύδοξορ ο Κνίδιορ
Ο Δύδοξορ ήηαλ Έιιελαο καζεκαηηθφο, αζηξνλφκνο, θηιφζνθνο θαη γεσκέηξεο.
Γελλήζεθε ην 404 π.Υ. ζηελ Κλίδν ηεο Μηθξάο Ώζίαο, φπνπ θαη πέζαλε ην 335 π.Υ.
΢πνχδαζε ζηνλ Σάξαληα θαη ζηελ Ώθαδεκία ηνπ Πιάησλνο ζηελ Ώζήλα θαη έδεζε
αξθεηά ρξφληα ζηελ Ώίγππην θαη ζηε Μεγάιε Βιιάδα (Ν. Εηαιία), ζηελ απιή ηνπ
θηιφζνθνπ θαη θπβεξλήηε ηνπ Σάξαληα Ώξρχηα.
Ο Βχδνμνο, φπσο θαη νη Ππζαγφξεηνη θηιφζνθνη Κάιιηπνο, θαη Δξαθιείδεο ν

Πνληηθφο, έζεηαλ σο πξψηε αξρή ηνπ Κφζκνπ ην ππξ. Δ έιμε ηνπ ππξφο πξνο ηα
γεηηνληθά ηνπ ζψκαηα δεκηνχξγεζε ην ΢χκπαλ.
Θεσξείηαη έλαο απφ ηνπο κεγαιχηεξνπο καζεκαηηθνχο ηεο ειιεληθήο αξραηφηεηαο,

εθάκηιινο ηνπ Ώξρηκήδε.
Δπίσαπμορ
Η ΢ΟΦΚΑ, ΔΕΝ ΤΠΑΡΧΕΚ ΢Ε ΕΝΑ ΑΛΛΑ ΢Ε

ΟΛΑ ΣΑ ΖΩΝΣΑΝΑ. ΟΛΑ ΕΧΟΤΝ ΑΝΣΚΛΗΨΗ
Φηιφζνθνο θαη πνηεηήο θσκσδηψλ. Γελλήζεθε ζηελ Κσ. Νεαξφο κεηνίθηζε ζηα
Μέγαξα ηεο ΢ηθειίαο θαη χζηεξα ζηηο ΢πξαθνχζεο, φπνπ θηιφκνπζνη θαη κνξθσκέλνη
ηχξαλλνη, ν Γέισλ θαη ν Εέξσλ, ππέζαιπαλ δξακαηηθνχο θαη κνπζηθνχο αγψλεο, ζην
κεγαινπξεπέο ζέαηξν πνπ είραλ νηθνδνκήζεη. Ώπηφ ζπλεηέιεζε ψζηε λα δηαπξέςεη ε
πνηεηηθή κεγαινθπΎα ηνπ Βπίραξκνπ. Οη ΢πξαθνχζηνη ηνλ αγάπεζαλ θαη ηνλ ηίκεζαλ
κε αλδξηάληα. Λφγσ ηνπ θαζεζηψηνο πνπ, επί πιένλ, ηνλ είρε πξνζηαηεχζεη, ν
Βπίραξκνο δελ αλακίρζεθε ζηα πνιηηηθά, νχηε δηαθσκψδεζε πνιηηηθέο θαηαζηάζεηο,
φπσο ν Ώξηζηνθάλεο.
62
Αηαθσκσδνχζε απιψο αλζξψπηλα ειαηηψκαηα θαη ηδίσο ηε κσξία, ηα αηνπήκαηα,

πνπ επηζπκβαίλνπλ ζε φιεο ηηο θνηλσληθέο ηάμεηο. Πξψηνο ν Βπίραξκνο δηαθσκψδεζε
απφ ζθελήο ηνλ κέζπζν. Βθηφο απφ ηε ζεαηξηθή ηνπ δεηλφηεηα, ν πνηεηήο, επέδεημε
θαη θηινζνθηθέο ηάζεηο, κνξθψζεθε πνιχ θαη επεξεάζζεθε απφ ηελ ππζαγφξεηα
θηινζνθία. Γη‟ απηφ θαη νη θσκσδίεο ηνπ είλαη γεκάηεο απφ θηινζνθηθέο ηδέεο θαη
απνθζέγκαηα, πνπ δελ ζηξέθνληαλ κφλν ζηα ζέκαηα ηεο εζηθήο, αιιά θαη ζηα
κεηαθπζηθά πξνβιήκαηα, φπσο ηε ζενγνλία, ηε δεκηνπξγία ηνπ θφζκνπ, πεξί ςπρήο
θιπ. ΢ηνλ Βπίραξκν απνδίδνληαη 36 έσο 52 θσκσδίεο, ην πεξηερφκελφ ηνπ δε, σο
ιέγεηαη, κφλν κε ην πεξηερφκελν ησλ ηξαγσδηψλ ηνπ Βπξηπίδε κπνξεί λα ζπγθξηζεί.
Ο Βπξηπίδεο πνιχ σθειήζεθε απφ ηνλ Βπίραξκν, ν δε Πιάησλ ζεσξεί ηνλ Βπίραξκν
θνξπθαίν ησλ θσκηθψλ γηα ηηο θηινζνθηθέο γλψκεο κε ηηο νπνίεο δηαπφηηζε φια ηα
έξγα ηνπ, απφ ηα νπνία, δπζηπρψο, κφλν απνζπάζκαηα δηαζψζεθαλ.
ΜΔΓΑΡΗΚΟΗ
Δςκλείδηρ ο Μεγαπικόρ
Ο΢Α ΕΡΧΟΝΣΑΚ ΢Ε ΑΝΣΚΙΕ΢Η

ΜΕ ΣΟ ΚΑΛΟ ΔΕΝ ΤΠΑΡΧΟΤΝ
Μέγαο Έιιελαο καζεκαηηθφο ηεο αξραηφηεηαο. Ώξραηφηεξνο απφ ηνλ Βξαηνζζέλε θαη ηνλ
Ώξρηκήδε. Βίλαη άγλσζην πνπ θαη πφηε γελλήζεθε, νχηε θαη πνηνη ήηαλ νη δηδάζθαινί ηνπ, γη‟
απηφ θαη ζπρλά ηνλ ηαπηίδνπλ, δηάθνξεο εθδφζεηο, κε ην καζεηή ηνπ ΢σθξάηε θηιφζνθν
Βπθιείδε ηνλ Μεγαξέα. ΢χκθσλα κε ηνλ Πξφθιν, ν Βπθιείδεο έδεζε ηελ επνρή ηνπ
Πηνιεκαίνπ Ώ‟ (323 – 285 π.Υ.) θαη ίδξπζε ηελ πεξίθεκε Μαζεκαηηθή ΢ρνιή Ώιεμαλδξείαο.
Βπίζεο είλαη ν πξψηνο ηδξπηήο ησλ «αμησκάησλ». Μλεκεηψδεο έξγν ηνπ ηα «΢ηνηρεία».
Έγξαςε αθφκα ηα «Ώξκνληθή Βηζαγσγή», «Φαηλφκελα», «Οπηηθά», «Κάηνπηξα» θ.α.
63
΢ΣΗΛΠΩΝ Ο ΜΔΓΑΡΔΤ΢
Αηαθεθξηκέλνο θηιφζνθνο, ν νπνίνο δίδαμε ηφζν ζηε Μεγαξηθή ΢ρνιή φζν θαη ζηελ Ώζήλα.
Ο ρξφλνο δσήο θαη δξάζεο ηνπ πξνζδηνξίδεηαη κφλνλ έκκεζα, κε ηελ έλλνηα φηη ήηαλ
ζχγρξνλνο ηνπ Αεκεηξίνπ ηνπ Πνιηνξθεηνχ θαη ηνπ Πηνιεκαίνπ ηνπ ΢σηήξνο (3νο – 2νο
αηψλαο π.Υ.). Ώλαγλψξηδε ηελ χπαξμε κφλν ελφο απφιπηνπ θαη αθίλεηνπ φληνο θαη απέθξνπε
ηελ πνιιαπιφηεηα ησλ φλησλ. Καηά ζπλέπεηα, απέθξνπε θαη ηελ πνιπζεΎα. Χο ππέξηαην
αγαζφ ν ΢ηίιπσλ ζεσξεί ηελ απάζεηα ηεο ςπρήο. Καλέλα ζχγγξακκά ηνπ δελ έρεη δηαζσζεί.
ΜΔΜΟΝΩΜΔΝΟΗ
ΖΡΑΚΛΔΗΣΟ΢ Ο ΔΦΔ΢ΗΟ΢
ΟΛΑ ΚΑΙΟΡΚΖΟΝΣΑΚ ΑΠΟ ΣΗΝ

ΕΚΜΑΡΜΕΝΗ
Έλαο εθ ησλ λεσηέξσλ Εψλσλ θπζηνιφγσλ, ν νπνίνο ιφγσ ηεο ζθνηεηλφηεηαο ηνπο
χθνπο ηνπ νλνκάζζεθε ΢θνηεηλφο, θαη ζε αληίζεζε πξνο ηνλ γειαζηφ Αεκφθξηην,
Κιαίσλ. Έιαβε κέξνο ζηνπο πνιηηηθνχο αγψλεο ηεο παηξίδαο ηνπ ζην πιεπξφ πάληα
ησλ αξηζηνθξαηηθψλ. Ο αξηζηνθξαηηζκφο ηνπ κάιηζηα έθζαζε κέρξη λα κηζήζεη
άζπνλδα ηνλ «Αήκν» θαη φζνπο βξίζθνληαλ κε ην κέξνο ηνπ ιανχ. Δ πεξηθξφλεζή
ηνπ απηή εζηξάθε ελαληίνλ πνιιψλ ζπγρξφλσλ ηνπ θαη αξραηνηέξσλ θηινζφθσλ.
Παξ‟ φια απηά ζεσξείηαη σο έλαο απφ ηνπο πην βαζπζηφραζηνπο θηινζφθνπο ηεο
αξραηφηεηνο, ν λεψηεξνο κάιηζηα θφζκνο, κε ηελ εμέιημε ηεο θπζηθνκαζεκαηηθήο
επηζηήκεο, ηνλ ζεσξεί, καδί κε ηνλ Αεκφθξηην, πξφδξνκν ησλ θπζηθψλ επηζηεκψλ
θαη ηεο αηνκηθήο επνρήο καο.
Ο Δξάθιεηηνο, ζε αληίζεζε πξνο ηνπο Βιεάηεο θηινζφθνπο πνπ είραλ ζεζπίζεη ηελ
αθηλεζία ηνπ είλαη, θήξπμε ην αεί γίγλεζζαη θαη κεηαβάιιεζζαη θαη κε νπδέπνηε ην
απηφ κέλεηλ. Κάζε γέλλεζε, θαηά ηνλ Δξάθιεηην, είλαη πξντφλ ησλ ζηνηρείσλ εθείλσλ
ηεο θχζεσο πνπ βξίζθνληαη ζε ζπλερή δηαπάιε θαη αληίζεζε. Ώπφ ηελ πάιε ησλ
ζηνηρείσλ γελληέηαη ε αξκνλία. Αίρσο ηελ «ελαληηνδξνκία» απηή, φπσο ηελ ιέγεη, δε
ζα ππήξρε δσή. Γη‟ απηφ θαη εθζεηάδεη ηνλ πφιεκν ησλ ζηνηρείσλ σο παηέξα ησλ
πάλησλ, θαη σο θίλεηξφ ηνπο ην ππξ. Πεξίζζεηα ζεξκφηεηαο ζεκαίλεη πεξίζζεηα
θηλήζεσο θαη ζπλεηδήζεσο. Πεξίζζεηα ςπρξνχ, ζεκαίλεη αθηλεζία θαη λέθξα. Δ
επνρή καο έρεη ξίμεη αξθεηφ θσο ζηηο ζθνηεηλέο ζεσξίεο ηνπ Βθέζηνπ θηινζφθνπ.
64
ΑΝΑΥΑΡ΢Η΢ Ο ΢ΚΤΘΖ΢
ΚΑΛΤΣΕΡΑ ΝΑ ΕΧΕΚ΢ ΕΝΑΝ ΦΚΛΟ

ΑΞΚΟΛΟΓΟ ΠΑΡΑ ΠΟΛΛΟΤ΢ ΚΑΚ
Α΢ΗΜΑΝΣΟΤ΢
΢θχζεο απφ βαζηιηθφ γέλνο. Χζνχκελνο απφ θινγεξή δίςα γηα γλψζε, θαηέβεθε ζηελ
Βιιάδα θαη επηζθέθζεθε ηελ Ώζήλα, γηα λα γίλεη θίινο ηνπ ΢φισλνο, θαη ηελ
Κφξηλζν, γηα λα ζπλδεζεί κε ηνλ Πεξίαλδξν. Ο Δξφδνηνο ιέγεη γη‟ απηφλ, φηη
δηαπιένληαο ηελ Κχδηθν είδε κηα ηειεηή πξνο ηηκήο ηεο Αήκεηξαο, θαη νξθίζζεθε
ακέζσο λα κεηαθέξεη ηε ιαηξεία ηεο ζεάο ζηελ παηξίδα ηνπ.
΋ηαλ φκσο, επηζηξέθνληαο ζηε ΢θπζία, απνπεηξάζεθε λα εθπιεξψζεη ην φξθν ηνπ, ν

αδειθφο ηνπ ΢αχιηνο ηνλ εθφλεπζε. Ο Ώλάραξζηο έγηλε γξήγνξα πεξηψλπκνο ηελ
Βιιάδα, ηνλ θαηέηαμαλ δε κεηαμχ ησλ Βπηά ΢νθψλ. Ο Κξνίζνο ηνλ θάιεζε ζηηο
΢άξδεηο. Πνιινί Έιιελεο (Αηνγέλεο ν Λαέξηηνο, Λνπθηαλφο θ.α.) αζρνιήζεθε κε ηα
απνθζέγκαηά ηνπ, θαη εζαχκαζαλ ηεο νμχλνηά ηνπ, ηελ επζπβνιία ηεο ζθέςεο ηνπ θαη
ηελ νμχηαηε αληίιεςή ηνπ πεξί ηα ειιεληθά πξάγκαηα. Ώπφ ηηο επηζηνιέο ηνπ, ελλέα
ηνλ αξηζκφ, ηελ πέκπηε ηελ κεηέθξαζε ν Κηθέξσλ.
ΜΤ΢ΩΝ
ΝΑ ΜΗΝ ΕΡΕΤΝΟΤΜΕ ΣΑ ΠΡΑΓΜΑΣΑ ΑΠΟ

ΣΑ ΛΟΓΚΑ, ΑΛΛΑ ΑΠΟ ΣΑ ΠΡΑΓΜΑΣΑ ΣΑ
ΛΟΓΚΑ, ΓΚΑΣΚ ΣΑ ΠΡΑΓΜΑΣΑ ΔΕΝ ΕΚΝΑΚ
ΑΠΟΣΕΛΕ΢ΜΑ ΣΩΝ ΛΟΓΩΝ, ΑΛΛΑ ΣΑ
ΛΟΓΚΑ ΞΕΚΚΝΟΤΝ ΑΠΟ ΣΑ ΠΡΑΓΜΑΣΑ
Έιιελαο θηινζνθνο ηεο επνρήο ηνπ ΢φισλνο, θαηαγφκελνο απφ ηνλ Υήλα ηεο Λαθσλίαο.
΋ηαλ ε αληίδξαζε πξνο ηελ ηπξαλλία, πνπ ραξαθηήξηδε ηνλ 4ν π.Υ. αηψλα, νδήγεζε ζην λα
παξαιεηθζεί απφ ηνλ θαηάινγν ησλ Βπηά ΢νθψλ ν Πεξίαλδξνο, ηχξαλλνο ηεο Κνξίλζνπ,
αληηθαηαζηάζεθε απφ ηνλ Μχζσλα, φπσο καξηπξεί ν Πιάησλ (Πξσηαγφξαο, 343 α). Σν
φλνκα ηνπ Μχζσλνο ιείπεη, σζηφζν, απφ ηνλ επίζεκν θαηάινγν ησλ Βπηά ΢νθψλ πνπ
θαζηεξψζεθε απφ ηελ επνρή ηνπ Αεκεηξίνπ ηνπ Φαιεξέσο (κε ην Corpus ησλ απνθζεγκάησλ
ηνπο πνπ απηφο ζπγθέληξσζε γχξσ ζηα 300 π.Υ.). ΢ηε θξφλεζε ηνπ Μχζσλνο παξέπεκςε
έλαο ρξεζκφο ηνπ Μαληείνπ ησλ Αειθψλ θαη απνθζέγκαηά ηνπ δηέζσζε ν Αηνγέλεο ν
Λαέξηηνο.
65
Δπιμενίδηρ
O Δπιμενίδηρ ήηαλ μαθνπζηφο θαηά ηελ αξραηφηεηα ζνθφο, ζξεζθεπηηθφο

δηδάζθαινο, πξνθήηεο θαη κάληεο, θαηαγφκελνο απφ ηελ Κξήηε (θαηά ηνλ Αηνγέλε
Λαέξηην απφ ηελ Κλσζφ, θαηά ηνλ Πινχηαξρν απφ ηε Φαηζηφ). ΢χκθσλα κε ηελ
κπζηθή παξάδνζε πεξί ηνπ βίνπ ηνπ, θνηκήζεθε γηα 57 ρξφληα, εμ νπ θαη ε
παξνηκηψδεο θξάζε Δπηκελίδεηνο ύπλνο. Έδεζε ζπλνιηθά 157 ή 299 ρξφληα. Σν κφλν
ηζηνξηθφ γεγνλφο ηνπ βίνπ ηνπ, αλαθέξεηαη ζηελ θάζαξζε ηεο Ώζήλαο απφ ην
Κπιψλεην Άγνο (596 π.Υ.).
Ο Βπηκελίδεο έγηλε αθνξκή θαη γηα έλα γλσζηφ παξάδνμν ζηε Λνγηθή. ΢ε έλα πνίεκά
ηνπ είρε γξάςεη:
Κξῆηεο ἀεὶ ςεῦζηαη (νη Κξήηεο είλαη πάληα ςεχηεο)
Ο ζηίρνο απηφο αλαθέξεηαη θαη ζηελ Πξνο Σίηνλ Βπηζηνιή ηνπ Ώπνζηφινπ Παχινπ
(1:12):
εἶπέ ηηο ἐμ αὐηῶλ ἴδηνο αὐηῶλ πξνθήηεο· Κξῆηεο ἀεὶ ςεῦζηαη, θαθὰ ζεξία, γαζηέξεο
ἀξγαί
Έλαο άιινο ζηίρνο απφ ηηο Πξάμεηο ησλ Ώπνζηφισλ ζηνλ ιφγν ηνπ Παχινπ πξνο ηνπο
Ώζελαίνπο ζηνλ Άξεην Πάγν επίζεο απνδίδεηαη ζηνλ Βπηκελίδε:
ἐλ αὐηῷ γὰξ δῶκελ θαὶ θηλνχκεζα θαὶ ἐζκέλ, ὡο θαί ηηλεο ηῶλ θαζ᾿ ὑκᾶο πνηεηῶλ
εἰξήθαζη· (Πξάμ. 17:28)
Ο θαζεγεηήο Rendel Harris δηαηχπσζε ζε κηα ζεηξά άξζξσλ ηνπ [1] ηε ζεσξία φηη νη
ζηίρνη απηνί πξνέξρνληαη απφ ην πνίεκα ηνπ Βπηκελίδε Μίλσο, ην νπνίν δε ζψδεηαη,
αιιά κεηάθξαζή ηνπ ζηα ζπξηαθά βξήθε ζηνλ ζρνιηαζκφ ησλ Πξάμεσλ ησλ
Ώπνζηφισλ ηνπ Isho‟dad ηνπ Merv (πεξί ην 850 κ.Υ.) θαη ζην Gannat Busame. Ο
Harris αλαθαηαζθεχαζε ην πνίεκα απφ ηα ΢πξηαθά ζηα αξραία Βιιεληθά σο εμήο:
Σχκβνλ ἐηεθηήλαλην ζέζελ, θχδηζηε, κέγηζηε,

Κξῆηεο, ἀεὶ ςεῦζηαη, θαθὰ ζεξία, γαζηέξεο ἀξγνί·
Ἀιιὰ ζχ γ᾿ νὐ ζλῇζθεηο, ἕζηεθαο γὰξ δνὸο αἰεί·
Ἐλ γὰξ ζνὶ δῶκελ θαὶ θηλνχκεζ᾿ ἠδὲ θαὶ ἐζκέλ
66
΢ην ζεκείν απηφ ν Μίλσο απεπζχλεηαη ζηνλ Αία θαη ηνπ ιέεη πσο νη Κξήηεο ηνλ
ζεσξνχλ ζλεηφ, αιιά φηη είλαη ςεχηεο θαη απηφο είλαη ζηελ πξαγκαηηθφηεηα
αζάλαηνο.
Καηά ηνλ 19ν αηψλα δηαηππψζεθε κε βάζε ηε θξάζε ηνπ απηή φηη νη Κξήηεο είλαη
ςεχηεο ην εμήο ινγηθφ παξάδνμν, γλσζηφ θαη σο παξάδνμν ηνπ Δπηκελίδε:
 Ο Βπηκελίδεο ιέεη φηη φινη νη Κξήηεο είλαη ςεχηεο

 Ο Βπηκελίδεο είλαη Κξεηηθφο
 Άξα ν Βπηκελίδεο ιέεη ςέκαηα
 Άξα νη Κξήηεο ιέλε ηελ αιήζεηα
 Άξα θαη ν Βπηκελίδεο ιέεη ηελ αιήζεηα
 Άξα νη Κξήηεο είλαη ςεχηεο θ.ν.θ.
Φαίλεηαη πάλησο απφ ην πνίεκα φηη ν Βπηκελίδεο δελ ην έζεζε σο παξάδνμν, αιιά
ελλννχζε ηνπο ππφινηπνπο Κξήηεο πιελ ηνπ εαπηνχ ηνπ.
ΦΔΡΔΚΤΓΖ΢
ΑΝ ΚΑΠΟΚΟ΢ ΕΚΝΑΚ ΢ΟΦΟ΢

ΠΡΑΓΜΑΣΚΚΑ ΚΑΚ ΟΣΑΝ ΖΕΚ ΕΚΝΑΚ
ΩΦΕΛΚΜΟ΢ ΚΑΚ ΟΣΑΝ ΔΕΝ
ΤΠΑΡΧΕΚ ΠΚΑ
Ώξραίνο θηιφζνθνο. Γελλήζεθε ζηε ΢χξν. Ίδξπζε θηινζνθηθφ-καζεκαηηθή ΢ρνιή ζηε ΢άκν
θαη είρε αλάκεζα ζηνπο καζεηέο ηνπ ηνλ Ππζαγφξα. Πέζαλε ζε βαζχηαην γχξαο. ΢πλέγξαςε
ην «Πεξί θχζεσο ζεψλ», έξγν πνπ εθαιείην «Βπηάκπρνο» ή «Πεληάκπρνο», απφ ην νπνίν
δηαζψζεθαλ απνζπάζκαηα. Ο Φεξεθχδεο ζεσξνχζε σο αηψληεο αξρέο ησλ φλησλ ηνλ Αία, ηνλ
αέξα, ην ρξφλν θαη ηε γε, θαη δερφηαλ, σο ιέγεηαη, ηε κεηελζσκάησζε ησλ ςπρψλ.
67
ΠΔΡΗΠΑΣΖΣΗΚΟΗ
Απιζηοηέληρ
Η ΜΟΡΦΩ΢Η ΕΚΝΑΚ ΢ΣΟΛΚΔΚ ΢ΣΗΝ

ΕΤΣΤΧΚΑ ΚΑΚ ΚΑΣΑΦΤΓΚΟ ΢ΣΗ
ΔΤ΢ΣΤΧΚΑ
Ο Ώξηζηνηέιεο γελλήζεθε κεηαμχ Ενπιίνπ θαη Αεθεκβξίνπ ηνπ έηνπο 384 π.Υ. ζηα
Ώξραία ΢ηάγεηξα ηεο Υαιθηδηθήο (ζεκεξηλή νλνκαζία ηεο πεξηνρήο Ληνηφπη, κηζφ
ρηιηφκεηξν λνηίσο ηεο Οιπκπηάδαο). Ο παηέξαο ηνπ Νηθφκαρνο ήηαλ γηαηξφο ηνπ
βαζηιηά ηεο Μαθεδνλίαο Ώκχληα Γ΄, ηνλ νπνίν είρε παηέξα ν Φίιηππνο. Ο Νηθφκαρνο,
πνπ θαηά ην ΢νπίδα είρε γξάςεη έμη βηβιία ηαηξηθήο θαη έλα θπζηθήο, ζεσξνχζε
πξφγνλφ ηνπ ηνλ νκεξηθφ ήξσα θαη γηαηξφ Μαράνλα, ην γην ηνπ Ώζθιεπηνχ.
Πίζηεπαλ φηη θαη ηεο κεηέξαο ηνπ ε θαηαγσγή ήηαλ ζετθή. Ολνκαδφηαλ Φαηζηίο, είρε
έξζεη κε Υαιθηδείο απνίθνπο ζηα ΢ηάγεηξα θαη αλήθε ζην γέλνο ησλ Ώζθιεπηαδψλ.
Ο Ώξηζηνηέιεο πξφσξα νξθάλεςε απφ παηέξα θαη κεηέξα θαη ηελ θεδεκνλία ηνπ
αλέιαβε ν θίινο ηνπ παηέξα ηνπ Πξφμελνο, πνπ ήηαλ εγθαηαζηεκέλνο ζηνλ Ώηαξλέα
ηεο κηθξαζηαηηθήο Ώηνιίδαο, απέλαληη απφ ηε Λέζβν. Ο Πξφμελνο, πνπ θξφληηζε ηνλ
Ώξηζηνηέιε ζαλ δηθφ ηνπ παηδί, ηνλ έζηεηιε ζηελ Ώζήλα ζε ειηθία 17 εηψλ (367
π.Υ.), γηα λα γίλεη καζεηήο ηνπ Πιάησλα. Πξάγκαηη ν Ώξηζηνηέιεο ζπνχδαζε ζηελ
Ώθαδεκία ηνπ Πιάησλα επί 20 ρξφληα (367 - 347), κέρξη ηε ρξνληά δει. πνπ πέζαλε ν
δάζθαιφο ηνπ. ΢ην πεξηβάιινλ ηεο Ώθαδεκίαο άθελε θαηάπιεθηνπο φινπο θαη ηνλ
ίδην ην δάζθαιφ ηνπ, κε ηελ επθπΎα θαη ηε θηινπνλία ηνπ. Ο Πιάησλαο ηνλ νλφκαδε
"λνπλ ηεο δηαηξηβήο" θαη ην ζπίηη ηνπ "νίθνλ αλαγλψζηνπ".
΋ηαλ ην 347 π.Υ. πέζαλε ν Πιάησλαο, πξνέθπςε ζέκα δηαδφρνπ ζηε δηεχζπλζε ηεο
ζρνιήο. Βπηθξαηέζηεξνη γηα ην αμίσκα ήηαλ νη ηξεηο θαιχηεξνη καζεηέο ηνπ
Πιάησλα, ν Ώξηζηνηέιεο, ν Ξελνθξάηεο θαη ν ΢πεχζηππνο. Ο Ώξηζηνηέιεο ηφηε καδί
κε ηνλ Ξελνθξάηε εγθαηέιεηςε ηελ Ώζήλα θαη εγθαηαζηάζεθαλ ζηελ Άζζν, πφιε ηεο
κηθξαζηαηηθήο παξαιίαο, απέλαληη απφ ηε Λέζβν. Σελ Άζζν θπβεξλνχζαλ ηφηε δχν
πιαησληθνί θηιφζνθνη, ν Έξαζηνο θαη ν Κνξίζθνο, ζηνπο νπνίνπο είρε ραξίζεη ηελ
πφιε ν εγεκφλαο ηνπ Ώηαξλέα θαη παιηφο καζεηήο ηνπ Πιάησλα θαη ηνπ Ώξηζηνηέιε,
68
Βξκίαο. Οη δχν θίινη, θπβεξλήηεο ηεο Άζζν, είραλ ηδξχζεη εθεί κηα θηινζνθηθή
ζρνιή, σο παξάξηεκα ηεο Ώθαδεκίαο.
΢ηελ Άζζν ν Ώξηζηνηέιεο δίδαμε ηξία ρξφληα θαη καδί κε ηνπο θίινπο ηνπ θαηφξζσζε
φ,ηη δελ κπφξεζε ν Πιάησλαο. ΢πλδέζεθαλ ζηελά κε ηνλ Βξκία θαη ηνλ επεξέαζαλ
ηφζν, ψζηε ε ηπξαλλία ηνπ λα θαηαζηεί πξαφηεξε θαη δηθαηφηεξε. Σν ηέινο ηνπ
ηπξάλλνπ φκσο ήηαλ ηξαγηθφ. Βπεηδή πξνέβιεπε ηελ εθζηξαηεία ησλ Μαθεδφλσλ
ζηελ Ώζία, ζπκκάρεζε κε ην Φίιηππν. Γη' απηφ ηνλ ζπλέιαβαλ νη Πέξζεο θαη ηνλ
ζαλάησζαλ κε καξηπξηθφ ζηαπξηθφ ζάλαην.
Σν 345 π.Υ. ν Ώξηζηνηέιεο, αθνινπζψληαο ηε ζπκβνπιή ηνπ καζεηή ηνπ

Θεφθξαζηνπ, πέξαζε απέλαληη ζηε Λέζβν θαη εγθαηαζηάζεθε ζηε Μπηηιήλε, φπνπ
έκεηλε θαη δίδαμε κέρξη ην 342 π.Υ. ΢ην κεηαμχ είρε παληξεπηεί ηελ αληςηά θαη ζεηή
θφξε ηνπ Βξκία, ηελ Ππζηάδα, απφ ηελ νπνία απέθηεζε θφξε, πνπ πήξε ην φλνκα ηεο
κεηέξαο ηεο. Μεηά ην ζάλαην ηεο πξψηεο ηνπ ζπδχγνπ ν Ώξηζηνηέιεο ζπλδέζεθε
αξγφηεξα ζηελ Ώζήλα κε ηε ΢ηαγεηξίηηζζα Βξππιιίδα, απφ ηελ νπνία απέθηεζε έλα
γην, ην Νηθφκαρν.
Σν 342 π.Υ. ηνλ πξνζθάιεζε ν Φίιηππνο ζηε Μαθεδνλία, γηα λα αλαιάβεη ηε

δηαπαηδαγψγεζε ηνπ γηνπ ηνπ Ώιέμαλδξνπ, πνπ ήηαλ ηφηε κφιηο 13 ρξνλψλ. Ο
Ώξηζηνηέιεο άξρηζε κε πξνζπκία ην έξγν ηεο αγσγήο ηνπ λεαξνχ δηαδφρνπ. Φξφληηζε
λα ηνπ κεηαδψζεη ην παλειιήλην πλεχκα θαη ρξεζηκνπνίεζε σο παηδεπηηθφ φξγαλν ηα
νκεξηθά έπε. Δ εθπαίδεπζε ηνπ Ώιέμαλδξνπ γηλφηαλ άιινηε ζηελ Πέιια θαη άιινηε
ζηε Μίεδα, κηα θσκφπνιε ηεο νπνίαο ηα εξείπηα έθεξε ζην θσο ε αξραηνινγηθή
ζθαπάλε· βξηζθφηαλ ζηνπο πξφπνδεο ηνπ βνπλνχ πάλσ ζην νπνίν είλαη ρηηζκέλε ε
ζεκεξηλή Νάνπζα ηεο Μαθεδνλίαο. Βθεί ην 341 π.Υ. πιεξνθνξήζεθε ην ζάλαην ηνπ
Βξκία.
Ο Ώξηζηνηέιεο έκεηλε ζηε καθεδνληθή απιή έμη ρξφληα. ΋ηαλ ν Ώιέμαλδξνο

ζπλέηξηςε ηελ αληίζηαζε ησλ Θεβαίσλ θαη απνθαηέζηεζε ηελ εζπρία ζηε λφηηα
Βιιάδα, ν Ώξηζηνηέιεο πήγε ζηελ Ώζήλα (335 π.Υ.) θαη ίδξπζε δηθή ηνπ θηινζνθηθή
ζρνιή. Γηα λα εγθαηαζηήζεη ηε ζρνιή ηνπ δηάιεμε ην Γπκλάζην, πνπ ιεγφηαλ θαη
Λχθεην, αλάκεζα ζην Λπθαβεηηφ θαη ηνλ Ειηζφ, θνληά ζηελ πχιε ηνπ Αηνράξε.Ο
ρψξνο ηνπ Γπκλαζίνπ βξέζεθε πξφζθαηα ζηηο αλαζθαθέο,γηα ηελ αλέγεξζε ηνπ λένπ
Μνπζείνπ Γνπιαλδξή,πίζσ απφ ην ΐπδαληηλφ Μνπζείν Ώζελψλ, ζηελ νδφ Ρεγίιιεο.
Ο ηζηνξηθφο απηφο αξραηνινγηθφο ρψξνο δηαζθεπάδεηαη έηζη ψζηε λα γίλεη
επηζθέςηκνο. Βθεί ππήξρε άιζνο αθηεξσκέλν ζηνλ Ώπφιισλα θαη ηηο Μνχζεο. Με
ρξήκαηα πνπ ηνπ έδσζε άθζνλα ν Ώιέμαλδξνο, ν Ώξηζηνηέιεο έρηηζε κεγαιφπξεπα
νηθήκαηα θαη ζηνέο, πνπ νλνκάδνληαλ "πεξίπαηνη". Ίζσο γη' απηφ ε ζρνιή ηνπ
νλνκάζηεθε Πεξηπαηεηηθή θαη νη καζεηέο ηνπ πεξηπαηεηηθνί θηιφζνθνη.
Δ νξγάλσζε ηεο ζρνιήο είρε γίλεη θαηά ηα πξφηππα ηεο Πιαησληθήο Ώθαδεκίαο. Σα
καζήκαηα γηα ηνπο πξνρσξεκέλνπο καζεηέο γίλνληαλ ην πξσί ("εσζηλφο πεξίπαηνο")
θαη γηα ηνπο αξράξηνπο ην απφγεπκα ("πεξί ην δεηιηλφλ", "δεηιηλφο πεξίπαηνο"). Δ
πξσηλή δηδαζθαιία ήηαλ θαζαξά θηινζνθηθή ("αθξνακαηηθή"). Δ απνγεπκαηηλή
"ξεηνξηθή" θαη "εμσηεξηθή".
Δ ζρνιή είρε κεγάιε βηβιηνζήθε θαη ηφζν θαιά νξγαλσκέλε, ψζηε αξγφηεξα
ρξεζίκεπζε σο πξφηππν γηα ηελ ίδξπζε ησλ βηβιηνζεθψλ ηεο Ώιεμάλδξεηαο θαη ηεο
Πεξγάκνπ. Ο Ώξηζηνηέιεο κάδεςε ράξηεο θαη φξγαλα ρξήζηκα γηα ηε δηδαζθαιία ησλ
69
θπζηθψλ καζεκάησλ. Έηζη ζχληνκα ε ζρνιή έγηλε πεξίθεκν θέληξν επηζηεκνληθήο

έξεπλαο. ΢ηα δεθαηξία ρξφληα πνπ έκεηλε ν Ώξηζηνηέιεο ζηελ Ώζήλα δεκηνχξγεζε ην
κεγαιχηεξν κέξνο ηνπ έξγνπ ηνπ, πνπ πξνθαιεί ην ζαπκαζκφ καο κε ηνλ φγθν θαη ηελ
πνηνηηθή ηνπ αμία. Γηαηί είλαη άμην απνξίαο, πψο έλαο άλζξσπνο ζε ηφζν ιίγν ρξνληθφ
δηάζηεκα ζπγθέληξσζε θαη θαηέγξαςε ηφζεο πνιιέο πιεξνθνξίεο.
Σν 323 π.Υ. κε ηελ είδεζε ηνπ ζαλάηνπ ηνπ Μ. Ώιεμάλδξνπ νη νπαδνί ηνπ
αληηκαθεδνληθνχ θφκκαηνο λφκηζαλ φηη βξήθαλ ηελ επθαηξία λα εθδηθεζνχλ ηνπο
Μαθεδφλεο ζην πξφζσπν ηνπ Ώξηζηνηέιε. Σν ηεξαηείν, κε εθπξφζσπφ ηνπ ηνλ
ηεξνθάληε ηεο Βιεπζίληαο Αήκεηξαο Βπξπκέδνληα, θαη ε ζρνιή ηνπ Εζνθξάηε, κε ην
Αεκφθηιν, θαηεγφξεζαλ ηνλ Ώξηζηνηέιε γηα αζέβεηα ("γξαθή αζεβείαο"), επεηδή είρε
ηδξχζεη βσκφ ζηνλ Βξκία, είρε γξάςεη ηνλ χκλν ζηελ Ώξεηή θαη ην επίγξακκα ζηνλ
αλδξηάληα ηνπ Βξκία, ζηνπο Αειθνχο. Ο Ώξηζηνηέιεο φκσο, επεηδή θαηάιαβε ηα
πξαγκαηηθά θίλεηξα θαη ηηο αιεζηλέο πξνζέζεηο ησλ κελπηψλ ηνπ, έθπγε γηα ηε
Υαιθίδα, πξνηνχ γίλεη ε δίθε ηνπ (323 π.Υ.). Βθεί έκεηλε, ζην ζπίηη πνπ είρε απφ ηε
κεηέξα ηνπ, καδί κε ηε δεχηεξε ζχδπγφ ηνπ ηελ Βξππιιίδα θαη κε ηα δχν ηνπ παηδηά,
ην Νηθφκαρν θαη ηελ Ππζηάδα.
Ο Ώξηζηνηέιεο απεβίσζε κεηαμχ πξψηεο θαη εηθνζηήο δεπηέξαο Οθησβξίνπ ηνπ

έηνπο 322 π.Υ. ζηε Υαιθίδα απφ ζηνκαρηθφ λφζεκα, κέζα ζε ζιίςε θαη κειαγρνιία.
Σν ζψκα ηνπ κεηαθέξζεθε ζηα ΢ηάγεηξα, φπνπ ζάθηεθε κε εμαηξεηηθέο ηηκέο. Οη
ζπκπνιίηεο ηνπ ηνλ αλαθήξπμαλ "νηθηζηή" ηεο πφιεο θαη έρηηζαλ βσκφ πάλσ ζηνλ
ηάθν ηνπ. ΢ηε κλήκε ηνπ θαζηέξσζαλ γηνξηή, ηα "Ώξηζηνηέιεηα", θαη νλφκαζαλ έλαλ
απφ ηνπο κήλεο "Ώξηζηνηέιεην". Δ πιαηεία φπνπ ζάθηεθε νξίζηεθε σο ηφπνο ησλ
ζπλεδξίσλ ηεο βνπιήο.
Φεχγνληαο απφ ηελ Ώζήλα, δηεπζπληή ηεο ζρνιήο άθεζε ην καζεηή ηνπ Θεφθξαζην,
πνπ ηνλ έθξηλε σο ηνλ πην θαηάιιειν. Έηζη ην πλεπκαηηθφ ίδξπκα ηνπ Ώξηζηνηέιε
εμαθνινχζεζε λα αθηηλνβνιεί θαη κεηά ην ζάλαην ηνπ κεγάινπ δαζθάινπ.
Ο Ώξηζηνηέιεο σο άλζξσπνο είρε πηζηνχο θίινπο, αιιά θαη θνβεξνχο αληίπαινπο

(Σίκαηνο, Βπβνπιίδεο θ.ά.), νη νπνίνη θάπνηεο θνξέο ηνλ παξνπζίαδαλ σο θηιάξγπξν,
θηιήδνλν, ξαδηνχξγν, κεραλνξξάθν, αθφκα σο νξγαλσηή δνινθνλίαο ηνπ
Ώιεμάλδξνπ θιπ.
Ώληίζεηα, απφ αμηφπηζηεο πεγέο καζαίλνπκε φηη ν Ώξηζηνηέιεο ππήξμε ε ελζάξθσζε

ηνπ νξζνχ κέηξνπ ζ' φιεο ηηο εθδειψζεηο ηεο δσήο ηνπ. Σελ έκθπηε επγέλεηα θαη
ηξπθεξφηεηα ηεο ςπρήο ηνπ ηε βξίζθνπκε δηάρπηε κέζα ζηε δηαζήθε ηνπ. Μέζα ζ'
απηή θξνληίδεη γηα ηε κλήκε ησλ γνλέσλ θαη ηνπ αδεξθνχ ηνπ θαη δε ιεζκνλεί νχηε
ηελ νηθνγέλεηα ηνπ παηξηθνχ θίινπ Πξφμελνπ, πνπ ηνλ αλέζξεςε. Φξνληίδεη γηα ηε
δεχηεξε γπλαίθα ηνπ ηελ Βξππιιίδα θαη ην γην πνπ απέθηεζε καδί ηεο, ην Νηθφκαρν.
Ώθφκα γηα ηελ θφξε ηνπ Ππζηάδα, θαξπφ ηνπ πξψηνπ ηνπ γάκνπ. Δ κεγάιε ηνπ φκσο
θηιαλζξσπία θαίλεηαη ζην ζεκείν εθείλν ηεο δηαζήθεο, φπνπ νξίδεη λα κελ πνπιεζεί
θαλείο απφ ηνπο δνχινπο πνπ ηνλ ππεξέηεζαλ, αιιά λα ειεπζεξψλνληαη κφιηο
ελειηθηψλνληαη.
Ο Ώξηζηνηέιεο δελ έδεημε ελδηαθέξνλ ζηε δεκνζίεπζε ησλ έξγσλ ηνπ κε απνηέιεζκα λα κελ
ππάξρνπλ ζήκεξα δηαζέζηκα πνιιά απφ απηά. Πνηέ δε δεκνζίεπζε ηα βηβιία ηνπ, εθηφο απφ
ηνπο δηαιφγνπο ηνπ. Δ ηζηνξία ησλ πξσηφηππσλ ζπγγξακκάησλ ηνπ πεξηγξάθεηαη απφ ηνλ
΢ηξάβσλα ζηελ "Γεσγξαθία" ηνπ θαη απφ ηνλ Πινχηαξρν ζην βηβιίν ΐίνη Παξάιιεινη,
70
΢χιιαο. Σα ρεηξφγξαθα ησλ παξαδφζεσλ ηνπ Ώξηζηνηέιε έκεηλαλ ζηα ρέξηα ηνπ καζεηή ηνπ
Θεφθξαζηνπ. Ο Θεφθξαζηνο ηα άθεζε ζηνλ Νειέα απφ ηε ΢θήςε θαη απφ απηφλ έκεηλαλ
ζηνπο θιεξνλφκνπο ηνπ. Οη απφγνλνί ηνπο ηα πνχιεζαλ ζηνλ Ώπειιηθψλα απφ ηελ ΣεΎα/Σέσ
γηα έλα κεγάιν πνζφ. Ο ΢χιιαο κεηά ηελ θαηάιεςε ησλ Ώζελψλ (86 π.Υ.) πήξε ηε
βηβιηνζήθε ηνπ Ώπειιηθψλα θαη ηα κεηέθεξε ζηε Ρψκε. Βθεί πξσηνδεκνζηεχηεθαλ (60 π.Υ.)
απφ ηνλ Ίσλα θηιφινγν Σπξαλλίσλα απφ ηελ Ώκπζφ θαη ζηε ζπλέρεηα απφ ηνλ πεξηπαηεηηθφ
θηιφζνθν Ώλδξφληθν ην Ρφδην.
Βθηφο απφ ηε γλψκε ηνπ ηε ζρεηηθή κε ηηο "ηδέεο" ηνπ Πιάησλα ν Ώξηζηνηέιεο
ππνζηεξίδεη θαη άιιεο αξρέο. Αελ απνθξνχεη ηελ εδνλή, αιιά πξνηηκά ηελ πην ηέιεηα,
απηή δει. πνπ πεγάδεη απφ ηε δηάλνηα. Ο ζθνπφο ησλ αλζξψπηλσλ ελεξγεηψλ, θαηά
ηνλ Ώξηζηνηέιε, είλαη ε επδαηκνλία, ηελ νπνία νξίδεη σο ελέξγεηα ζχκθσλε κε ηελ
αξεηή. Δ αξεηή, φηαλ θπξηαξρεί ζηα πάζε θαη ζηηο νξκέο, ηα ξπζκίδεη, παίδνληαο ην
ξφιν ηνπ κέηξνπ αλάκεζα ζηηο δχν αθξφηεηεο, δει. ζηελ ππεξβνιή θαη ηελ έιιεηςε.
Έηζη π.ρ. ε "πξαφηεο" είλαη αξεηή σο κεζφηεηα ηεο νξγήο θαη ηεο αλαηζζεζίαο, ε
"αλδξεία", επεηδή βξίζθεηαη αλάκεζα ζηε ζξαζχηεηα θαη ζηε δεηιία, θαη ε "αηδψο",
επεηδή θαηέρεη ην κέζν ηεο αδηαληξνπηάο θαη ηεο θαηάπιεμεο, πνπ είλαη αθξφηεηεο.
΢πκπιήξσκα ηεο αξεηήο είλαη θαη ηα αγαζά ηνπ ζψκαηνο (δχλακε, πγεία, νκνξθηά)
θαη ηα αγαζά ηεο ηχρεο (πινχηνο, επγεληθή θαηαγσγή θιπ.). ΢χκθσλα κ' απηά,
επηπρηζκέλνο είλαη εθείλνο πνπ ελεξγεί θαηά ηηο επηηαγέο ηεο αξεηήο θαη ζπγρξφλσο
έρεη κεξίδην θαη ζηα άιια αγαζά, ηα "εθηφο αγαζά", φπσο ηα νλνκάδεη.
Ο Ώξηζηνηέιεο ηαιαληεχεηαη αλάκεζα ζηνλ ηδεαιηζκφ θαη ηνλ πιηζκφ. Κάζε πξάγκα,
θαη' απηφλ, απνηειείηαη απφ χιε θαη πλεχκα, πνπ είλαη κεηαμχ ηνπο αδηάζπαζηα
ελσκέλα. Δ χιε είλαη παζεηηθή, είλαη ε δπλαηφηεηα ηνπ πξάγκαηνο, ελψ ην πλεχκα
ελεξγεηηθφ, δει. ε δχλακε πνπ κεηαβάιιεη ηε δπλαηφηεηα ζε πξαγκαηηθφηεηα.
Ο θφζκνο, θαηά ηνλ Ώξηζηνηέιε, είλαη εληαίνο θαη αηψληνο, ελψ ε νηθνπκέλε έρεη
ζρήκα ζθαίξαο κε θέληξν ηε Γε. Με ην λα δέρεηαη ηελ θαηαγσγή ησλ γλψζεσλ απφ
ηηο αηζζήζεηο, πιεζηάδεη πνιχ ηνλ πιηζκφ. Σέινο κε ηελ ηππηθή ινγηθή βιέπεη ηελ
αληηθεηκεληθή πξαγκαηηθφηεηα "ζηαηηθά" θαη φρη κέζα ζηελ αέλαε κεηαβνιή θαη
θίλεζή ηεο. Ο Ώξηζηνηέιεο ήηαλ ν θηιφζνθνο πνπ δηεηχπσζε ηελ ζεσξία ηεο
χπαξμεο ηνπ πέκπηνπ ζηνηρείνπ ηεο θχζεο. ΢πγθεθξηκέλα νη Έιιελεο θηιφζνθνη απφ
ηελ Εσλία ζεσξνχζαλ νηη ζηελ θχζε ππάξρνπλ ηέζζεξα ζηνηρεία ή νπζίεο. Γή, χδσξ,
πχξ θαη αήξ. Ο Ώξηζηνηέιεο πξφζζεζε ζηελ ηεηξάδα ηνλ αηζέξα ν νπνίνο ζα
απνηειέζεη ηελ πέκπηε νπζία ηελ πεκπηνπζία. Σν ζηνηρείν απηφ παξνπζηάδεη θάπνηεο
ηδηαηηεξφηεηεο, είλαη αγέλλεην, αγήξαην, άθζαξην, ατδην, αλαπμέο θαη αλαιινίσην.
Βπηπιένλ εληνπίδεηαη ζηνλ "άλσ ηφπν" φπνπ θαηνηθεί ε Θεφηεηα.
71
Θεόθπαζηορ
Η ΖΩΗ ΙΕΩΡΕΚΣΑΚ ΢ΠΟΤΔΑΚΑ ΓΚΑ

ΠΟΛΛΕ΢ ΗΔΟΝΕ΢, ΠΟΤ ΣΕΛΚΚΑ
ΕΚΝΑΚ ΜΟΝΟ ΜΚΑ ΚΔΕΑ
Σηο πεξηζζφηεξεο πιεξνθνξίεο γηα βίν ηνπ Θενθξάζηνπ αληινχκε απφ ηνλ Αηνγέλε,
ζπγγξαθέα ησλ βίσλ ησλ θηινζφθσλ. Ο Θεφθξαζηνο γελλήζεθε ην 372 π.Υ. ζηελ
Βξεζφ ηεο Λέζβνπ. Ο παηέξαο ηνπ ήηαλ ν πινχζηνο έκπνξνο Μέιαληαο (ην φλνκα
θαίλεηαη θαη ζηε βάζε ηεο πξνηνκήο ζηελ εηθφλα δεμηά) θαη ην πξαγκαηηθφ ηνπ φλνκα
ήηαλ Σχξηακνο. Ώξρηθά έιαβε ηα πξψηα ηνπ καζήκαηα θνληά ζηνλ Λεχθηππν ελψ
αξγφηεξα εγθαηέιεηςε ηελ πφιε ηεο Βξεζνχ θαη κεηέβε ζηελ Ώζήλα φπνπ άξρηζε λα
αζρνιείηαη κε ηε θηινζνθία σο καζεηήο ηνπ Πιάησλα. Μεηά ην ζάλαην ηνπ
δαζθάινπ ηνπ, ην 347 π.Υ., αθνινχζεζε ηνλ Ώξηζηνηέιε, ν νπνίνο δηαθξίλνληαο ηε
θηινκάζεηα θαη ηελ επθπΎα ηνπ, ηνλ επνλφκαζε αξρηθά Βχθξαζην θαη αξγφηεξα
Θεφθξαζην. Δ εθηίκεζε πνπ έηξεθε ν Ώξηζηνηέιεο ζηνλ Θεφθξαζην απνδεηθλχεηαη
θαη απφ ην γεγνλφο πσο φηαλ ην 323 π.Υ. ν Ώξηζηνηέιεο θαηεγνξήζεθε γηα αζέβεηα
θαη αλαγθάζηεθε λα θαηαθχγεη ζηε Υαιθίδα, δψξηζε ζηνλ Θεφθξαζην ηε βηβιηνζήθε
ηνπ θαη ηνπ εκπηζηεχηεθε ηε δηεχζπλζε ηεο πεξηπαηεηηθήο ζρνιήο.
Ο Θεφθξαζηνο παξέκεηλε ζηελ δηεχζπλζε ηεο ζρνιήο επί 25 ρξφληα θαη ζε απηφ ην
δηάζηεκα δίδαμε αιιά θαη άθεζε πνιιά γξαπηά. Σελ πεξίνδν απηή, ιέγεηαη αθφκα
πσο νη καζεηέο ηεο ζρνιήο μεπέξαζαλ ηηο δχν ρηιηάδεο ελψ κεηαμχ απηψλ
πεξηιακβάλνληαλ ν Μέλαλδξνο, νη βαζηιείο ηεο Μαθεδνλίαο Φίιηππνο θαη
Κάζζαλδξνο θαζψο θαη ν βαζηιηάο ηεο Ώηγχπηνπ Πηνιεκαίνο Ώ'. Ο Θεφθξαζηνο δελ
αζρνιήζεθε πνηέ ελεξγά κε ηελ πνιηηηθή, αιιά αθνζηψζεθε νινθιεξσηηθά ζηελ
Βπηζηήκε θαη ηε Φηινζνθία. Πέζαλε πεξίπνπ ην 287 π.Υ. θαη κέρξη ην ηέινο ηεο δσήο
ηνπ δίδαζθε θαη εξγαδφηαλ.
Σν έξγν ηνπ Θεφθξαζηνπ ήηαλ ηδηαίηεξα πινχζην, θαζψο εθηηκάηαη πσο έγξαςε
ζπλνιηθά πεξίπνπ 240 έξγα ηα νπνία πξαγκαηεχνληαη έλα πιήζνο ζεκάησλ γχξσ απφ
ηελ Δζηθή, ηε Λνγηθή, ηε ξεηνξηθή, ηελ ηζηνξία ησλ επηζηεκψλ ή ηε κεηαθπζηθή θαη
θπξίσο ηε ΐνηαληθή θαη ηε Γσνινγία. ΢ήκεξα ζψδνληαη θπξίσο απνζπάζκαηα ηνπ
έξγνπ ηνπ αιιά θαη νξηζκέλα πιήξε θείκελα πνπ είλαη νη Πεξί Φπηώλ Ηζηνξίαο (9
βηβιία), ηα Πεξί Φπηώλ Αηηηώλ (6 βηβιία) θαζψο θαη ην πην γλσζηφ ηνπ έξγν, νη
Υαξαθηήξεο. Σα δχν πξψηα έξγα απνηεινχλ κάιινλ ηα πξψηα ζπγγξάκκαηα ζηνλ
ηνκέα ηεο ΐνηαληθήο, ηελ επνρή ηεο αξραηφηεηαο θαη κέρξη ηνλ Μεζαίσλα.
72
΢ηνπο Υαξαθηήξεο, ν Θεφθξαζηνο πεξηγξάθεη ηα εζσηεξηθά θαη ςπρηθά γλσξίζκαηα

αλάινγα κε ην ήζνο ησλ αλζξψπσλ, ελψ κέρξη ζήκεξα δελ είλαη βέβαην αλ
απνηεινχζαλ απηνηειέο έξγν ή ηκήκα θάπνηνπ άιινπ ή ζεκεηψκαηα ηνπ
Θεφθξαζηνπ. ΢πλνιηθά πεξηγξάθνληαη 30 δηαθνξεηηθνί ραξαθηήξεο εθ ησλ νπνίσλ νη
15 πεξηιακβάλνληαλ ζηελ πξψηε έθδνζε ηνπ έξγνπ (1527), ελψ ην 1522
αλαθαιχθζεθαλ επηπιένλ νθηψ θαη ην 1599 αθφκε πέληε. Οη δχν ηειεπηαίνη απφ ηνπο
πεξηγξαθφκελνπο ραξαθηήξεο αλαθαιχθζεθαλ κφιηο ην 1786. Δ αθξηβήο ρξνλνινγία
ζπγγξαθήο ηνπ έξγνπ δελ είλαη γλσζηή. Θεσξείηαη πηζαλφ πσο δελ γξάθηεθαλ φινη νη
ραξαθηήξεο ζπγρξφλσο, ελψ άιινη κειεηεηέο ηνπο ρξνλνινγνχλ πεξίπνπ ζην 317
π.Υ. ΢ε φηη αθνξά ηελ ζχλζεζή ηνπο, ν Θεφθξαζηνο πηζαλφηαηα ζηεξίρηεθε σο έλα
βαζκφ ζην έξγν ηνπ Ώξηζηνηέιε Πεξί Ζζηθήο.
΢ΣΡΑΣΩΝ
Έιιελαο θηιφζνθνο ν νπνίνο δηαδέρζεθε ηνλ Θεφθξαζην ζηελ δηεχζπλζε ηεο Πεξηπαηεηηθήο
΢ρνιήο. Πεξίθεκε ήηαλ ε ζεσξία ηνπ πεξί θελνχ, θαηά ηελ νπνία φιεο νη νπζίεο πεξηέρνπλ
θελφ θαη νη δηαθνξέο βάξνπο ησλ νπζηψλ νθείινληαη ζηηο δηαθνξέο ηεο έθηαζεο ηνπ θελνχ. Δ
ζεσξία απηή απνηέιεζε ηελ ζεσξεηηθή βάζε γηα ηελ θαηαζθεπή κεραλψλ αέξνο θαη αηκνχ
θαηά ηελ ειιεληζηηθή πεξίνδν, ηηο νπνίεο πεξηέγξαςε ν Ήξσλ ν Ώιεμαλδξεχο. Ο ΢ηξάησλ
ήηαλ νξζφδνμνο Ώξηζηνηειηθφο αιιά επεμεξγάζηεθε ηελ εξκελεία ηνπ δαζθάινπ ηνπ γηα ηε
θχζε, δίλνληαο έκθαζε ζηε ζηελ αηηηφηεηα θαη ηνλ πιηζκφ, αξλνχκελνο ηελ επελέξγεηα
ζετθψλ δπλάκεσλ ζηελ δηαδηθαζία ηεο θχζεο
Αελ έρεη δηαζσζεί θαλέλα απφ ηα έξγα ηνπ.
ΛΤΚΩΝ
Η ΑΚΔΩ΢ ΚΑΚ Η ΦΚΛΟΣΚΜΚΑ ΠΡΕΠΕΚ

ΝΑ ΕΧΟΤΝ ΜΕ ΣΑ ΠΑΚΔΚΑ ΣΗ ΢ΧΕ΢Η
ΠΟΤ ΕΧΟΤΝ ΜΕ ΣΑ ΑΛΟΓΑ Η
ΒΟΤΚΕΝΣΡΑ ΚΑΚ ΣΟ ΧΑΛΚΝΑΡΚ
Ππζαγφξεηνο θηιφζνθνο. Έδεζε θαηά ηνπο ρξφλνπο Ώξηζηνηέιε θαη επέθξηλε ηηο ζεσξίεο ηνπ.
Γηφο ηνπ Ώαηπάλαθηνο, ππήξμε ζρνιάξρεο ηεο Πεξηπαηεηηθήο ΢ρνιήο (δηάδνρνο ηνπ
΢ηξάησλνο) επί 44 ρξφληα. Χο θηιφζνθνο ήηαλ αζήκαληνο. ΢πλέγξαςε επηξάπεια έξγα,
νξγάλσλε εχζπκα θαη πνιπηειή ζπκπφζηα θαη δνχζε επηδεηθηηθά. ΐηνγξαθία ηνπ, ηεο νπνίαο
απνζπάζκαηα δηαζψζεθαλ, έγξαςε ν Καξχζηηνο, ελψ ν Αηνγέλεο ν Λαέξηηνο κλεκνλεχεη ηελ
απνιαπζηηθή δηαζήθε ηνπ. Οη Ώζελαίνη σθειήζεθαλ απφ ηηο ζπκβνπιέο ηνπ, ελψ ν ίδηνο
δηαθξίζεθε γηα ην θίιαζιν πλεχκα ηνπ θαη ηηκήζεθε απφ ηνπο Ώκθηθηχνλεο ζηνπο Αειθνχο.
73
ΓΖΜΖΣΡΗΟ΢
ΔΕΝ ΕΚΝΑΚ ΜΟΝΟ Ο ΠΛΟΤΣΟ΢ ΣΤΦΛΟ΢

ΑΛΛΑ ΚΑΚ Η ΣΤΧΗ ΠΟΤ ΣΟΝ ΟΔΗΓΕ
Ώζελαίνο πνιηηηθφο πνπ δηαθξίζεθε σο ξήηνξαο, ζπγγξαθέαο θαη θηιφζνθνο. Γηα ηε

δσή θαη ηε δξάζε ηνπ εηδήζεηο παξέρνπλ ν Αηνγέλεο ν Λαέξηηνο θαη ην ιεμηθφ ΢νύδα.
Ο παηέξαο ηνπ νλνκάδεηαη Φαλφζηξαηνο. Ο Αηνγέλεο ν Λαέξηηνο παξαδίδεη θάπνηα
είδεζε ζχκθσλα κε ηελ νπνία ν Αεκήηξηνο «ήλ εθ ηεο Κφλσλνο νηθίαο». Ο Ώηιηαλφο
παξαδίδεη φηη ν Αεκήηξηνο ππήξμε δνχινο ζην ζπίηη ηνπ Σηκνζένπ, γηνχ ηνπ Κφλσλνο.
Οη κειεηεηέο ζεσξνχλ αλαμηφπηζηε ηελ πιεξνθνξία γηα ηε δνπιηθή θαηαγσγή ηνπ θαη
δερφηαλ φηη ε νηθνγέλεηά ηνπ είρε ζηελέο ζρέζεηο κε ηελ νηθνγέλεηα ηνπ Κφλσλνο.
΋ηαλ ήηαλ λένο είρε θεκηζκέλε νκνξθηά, γηα ηελ νπνία είρε απνθιεζεί
Υαξηηνβιέθαξνο. Ο Αηνγέλεο ν Λαέξηηνο καξηπξεί φηη ν Αεκήηξηνο ζπδνχζε κε ηελ
αξηζηνθξαηηθήο θαηαγσγήο εηαίξα Λακία. Δ παηδεία ηνπ ήηαλ επηκειεκέλε θαη
ππήξμε καζεηήο ηνπ Θενθξάζηνπ. Γη‟ απηφ ραξαθηεξίδεηαη πεξηπαηεηηθφο
θηιφζνθνο. Χο πνιηηηθφο, ππήξμε νπαδφο ηεο αληηκαθεδνληθήο κεξίδαο ε νπνία είρε
ηαρζεί θαηά ηνπ Ώληηπάηξνπ. Ώπέθηεζε πνιηηηθή επηξξνή από ηελ επνρή πνπ ε
Ώζήλα πέξαζε ζηε δηθαηνδνζία ηνπ Καζζάλδξνπ.
Σφηε ν Αεκήηξηνο εθιέρζεθε επηκειεηήο ηεο πφιεο θαη θπβέξλεζε ηελ Ώζήλα γηα
δέθα ρξφληα σο ππεχζπλνο απέλαληη ζηνλ Κάζζαλδξν (317-308). Έδεημε κεγάιε
δξαζηεξηφηεηα ζηνλ νηθνλνκηθφ θαη ηνλ λνκνζεζηαθφ ηνκέα. Ώλέβαζε ηηο εηήζηεο
πξνζφδνπο ηεο πφιεο ζε 1.200 ηάιαληα θαη ζέζπηζε λφκνπο γηα ηελ πεξηζηνιή ηεο
πνιπηεινχο θαη έθιπηεο δηαβίσζεο. Ο ίδηνο φκσο, ζχκθσλα κε ηηο πιεξνθνξίεο,
έθαλε άζσηε θαη αθφιαζηε δσή. Σν 309 έθαλε απνγξαθή ησλ θαηνίθσλ ηεο Ώηηηθήο,
ε νπνία έδεημε φηη ζηελ Ώηηηθή θαηνηθνχζαλ 21.000 πνιίηεο, 10.000 μέλνη θαη
400.000 δνχινη. Δ επίδξαζε ηεο δηαθπβέξλεζήο ηνπ ζην ήζνο ησλ πνιηηψλ ήηαλ
νιέζξηα. Γηα λα ηνλ θνιαθεχζνπλ, νη πνιίηεο έζηεηιαλ ζε δηάζηεκα ηξηαθνζίσλ
εκεξψλ ηξηαθφζηνπο εμήληα αλδξηάληεο ηνπ, απφ ηνπο νπνίνπο νη πεξηζζφηεξνη ηνλ
εηθφληδαλ έθηππν ή πάλσ ζε άξκα.
Δ πνιηηηθή ζηαδηνδξνκία ηνπ Αεκεηξίνπ έιεμε ην 307 π.Υ., φηαλ ν Αεκήηξηνο

Πνιηνξθεηήο έθαλε απφβαζε ζηνλ Πεηξαηά. Ώλ θαη θαηείρε ηε Μνπληρία θαη δηέζεηε
ζεκαληηθή ζηξαηησηηθή δχλακε, ν Αεκήηξηνο ν Φαιεξεχο ηξάπεθε ζε θπγή ζηε
Θήβα θαη απφ θεη θαηέθπγε ζηελ Ώίγππην. Οη Ώζελαίνη κεηά ηελ πηψζε ηνπ
έζπεπζαλ λα θαηαζηξέςνπλ ηνπο αλδξηάληεο ηνπ, απφ ηνπο νπνίνπο άιινπο έξημαλ
ζηε ζάιαζζα, άιινπο πνχιεζαλ θαη άιινπο έθνςαλ γηα λα θαηαζθεπάζνπλ αγγεία,
ηηο ιεγφκελεο ακίδεο. ΢ηελ Ώίγππην θηινμέλεζε ηνλ Αεκήηξην ν βαζηιηάο Πηνιεκαίνο
ν ΢σηήξ. ΋ηαλ αλέβεθε ζην ζξφλν ν Πηνιεκαίνο ν Φηιάδειθνο, ν Αεκήηξηνο έραζε
ηε βαζηιηθή εχλνηα γηαηί είρε ζπκβνπιεχζεη ηνλ ΢σηήξα λα πξνηηκήζεη σο δηάδνρν
ηνλ Πηνιεκαίν ηνλ Κεξαπλφ. Γηα ηνλ ζάλαην ηνπ Φαιεξέσο ππάξρνπλ δχν εθδνρέο:
είηε πέζαλε ζηε θπιαθή είηε εμφξηζηνο ζηελ Άλσ Ώίγππην απφ δάγθσκα
δειεηεξηψδνπο θηδηνχ (280 π.Υ.). Ο Αηνγέλεο ν Λαέξηηνο παξέρεη θαηάινγν ησλ
ζπγγξακάησλ ηνπ, πνπ πεξηέρεη 45 ηίηινπο. ΢ηνλ θαηάινγν πεξηιακβάλνληαη έξγα
74
ξεηνξηθά, πνιηηηθά, θηινζνθηθά, γξακκαηηθνχ θαη θηινινγηθνχ πεξηερνκέλνπ.
Σν έξγν ηνπ κε ηνλ ηίηιν Πεξί ηεο Γεθαεηίαο παξείρε απνινγηζκφ ηεο δξάζεο ηνπ
φηαλ ήηαλ επηκειεηήο ηεο πφιεο ησλ Ώζελψλ. Άιιν ζχγγξακά ηνπ έθεξε ηνλ ηίηιν
΢σθξάηεο. ΢ηελ πνιηηηθή λνκνζεζία αλήθνπλ ηα έξγα ηνπ Πεξί ηεο Αζήλεζη
λνκνζεζίαο θαη Πεξί Σσλ Αζήλεζη πνιηηεηώλ. Σα έξγα ηνπ Πεξί Ρεηνξηθήο, Πεξί
Ηιηάδνο, Πεξί Οδπζζείαο είραλ ηερλνθξαηηθφ-θηινινγηθφ πεξηερφκελν. ΢ηα
ζπγγξάκαηά ηνπ πεξηιακβάλεηαη θαη ην έξγν Αηζσπίσλ. Βίρε αθφκε ζπλζέζεη παηάλεο
γηα ηνλ ζεφ ΢άξαπη επεηδή αλέθηεζε ηε ρακέλε ηνπ φξαζε κεηά απφ δεήζεηο ζηνλ ζεφ
απηφλ.
Βλφζσ έκελε ζηελ Ώιεμάλδξεηα, έπεηζε ηνλ Πηνιεκαίν λα ηδξχζεη ηελ πεξίθεκε
ΐηβιηνζήθε. Σν χθνο ηνπ ήηαλ θηινζνθηθφ, αλακεκηγκέλν κε «ξεηνξηθήλ επηνλίαλ»
θαη αζπλήζηζηα γιπθεξφ ζηνπο δέθα Ώηηηθνχο Ρήηνξεο. Με ηνλ ζάλαηφ ηνπ έξρεηαη
ην ηέινο ηεο θπζηθήο ξεηνξείαο θαη αλνίγεηαη ε επνρή ηεο ηερλεηήο επηδεηθηηθήο
ξεηνξείαο.
ΖΡΑΚΛΔΗΓΖ΢
Γφλνο πινχζηαο θαη επηθαλνχο νηθνγέλεηαο, άθεζε ηε γελέηεηξά ηνπ γηα λα ζπνπδάζεη
θηινζνθία ζηελ Ώζήλα. Τπήξμε καζεηήο δηαδνρηθά ηνπ ΢πεπζίππνπ, ηνπ Πιάησλνο
(ηνλ νπνίν αληηθαηέζηεζε ζηε δηεχζπλζε ηεο ζρνιήο θαηά ην δεχηεξν ηαμίδη ηνπ ζηε
΢ηθειία), ηνπ Ώξηζηνηέιε θαη ησλ Ππζαγνξείσλ. Σαμίδεπζε ζηελ Κνινθψλα, ζηελ
Κέα, ζηελ Πεινπφλλεζν θαη ζηε ΢ηθειία. Μεηά ηνλ ζάλαην ηνπ ΢πεπζίππνπ ην 338
π.Υ., αθνχ απέηπρε λα εθιεγεί δηεπζπληήο ηεο Ώθαδεκίαο, επέζηξεςε ζηελ παηξίδα
ηνπ, φπνπ ίδξπζε ζρνιή- ν γηφο ηνπ Βπζχθξσλ θαη ν Αηνλχζηνο Μεηαζεκέλνο
ππήξμαλ ίζσο καζεηέο ηνπ.
Ο πνιπηειήο ηξφπνο έλδπζήο ηνπ θαη ε ηξπθειή δσή ηνπ πξνθάιεζαλ ηα ζθσπηηθα
ζρφιηα ησλ Ώζελαίσλ θαη ηνπ Ώληηθάλε. Υαξαθηεξηζηηθά ηεο θηινδνμίαο θαη ηεο
καηαηνδνμίαο ηνπ είλαη δχν αλέθδνηα πνπ παξαδίδνληαη ζηνλ βίν ηνπ απφ ηνλ Αηνγέλε
ηνλ Λαέξηην. ΢χκθσλα κε ην πξψην, αθνχ θξχθηεθε, δηέδσζε φηη πέζαλε θαη
αληηθαηέζηεζε ην πηψκα ηνπ κε δξάθνληα, γηα λα θαλεί φηη πήγε ζηνπο ζενχο. Σν
ηέρλαζκά ηνπ φκσο απνθαιχθζεθε, φπσο ζπλέβε θαη κε ην δεχηεξν. Ώπηήλ ηε θνξά
δηέθζεηξε κε ρξήκαηα ηνπο ζεσξνχο ηεο πφιεο ηνπ, πνπ είρε ζηείιεη ζην καληείν ησλ
Αειθψλ γηα λα δεηήζνπλ ηξφπν αληηκεηψπηζεο ηνπ ινηκνχ ζηελ Δξάθιεηα. ΢ε
αληάιιαγκα ηνπο δήηεζε λα αλαγγείινπλ φηη ζα έπαπε ν ινηκφο, εάλ ζηεθαλσλφηαλ ν
Δξαθιείδεο κε ρξπζφ ζηεθάλη θαη εάλ κεηά ηνλ ζάλαηφ ηνπ αλαθεξπζζφηαλ ήξσαο.
Οη Δξαθιεηψηεο ζέιεζαλ λα εθηειέζνπλ ηνλ ρξεζκφ, αιιά ε ζεία δίθε ηηκψξεζε
ηνπο αζεβείο. Έηζη, ν Δξαθιείδεο πέζαλε ηελ ψξα ηεο ζηέςεο ηνπ ζην ζέαηξν, ε
Ππζία δέρηεθε ζαλαηεθφξν δάγθσκα δξάθνληα θαη νη ζεσξνί ιηζνβνιήζεθαλ.
Ο Δξαθιείδεο αζρνιήζεθε κε φινπο ηνπο ηνκείο ηνπ επηζηεηνχ θαη έγξαςε κεγάιν
αξηζκφ έξγσλ γηα δηάθνξνπο επηζηεκνληθνχο θιάδνπο, απφ ηα νπνία ειάρηζηα
απνζπάζκαηα ζψδνληαη. Πνιιά απφ ηα ζπγγξάκκαηά ηνπ ήηαλ δηάινγνη. ΢πλδπάδνπλ
ζνβαξέο επηζηεκνληθέο αλαδεηήζεηο θαη θαληαζηηθά ζηνηρεία. Αηάζεκα ηζηνξηθά
πξφζσπα- θαη θπξίσο πνιιά- ζπδεηνχλ. ΢θελέο ηνπνζεηνχληαη ζην παξειζφλ, αιιά
θηλνχληαη ζηνλ ρξφλν κε ζαπκαζηή πεηζηηθφηεηα. Θαχκαηα θαη αηληγκαηηθέο
θαηαζηάζεηο θαινχληαη σο καξηπξίεο ηζρπξηζκψλ πνπ αθνξνχλ ζε κεηαθπζηθέο θαη
75
πλεπκαηηζηηθέο πεξηνρέο. Οη δηάινγνη είραλ πξννίκηα, φπνπ ν Δξαθιείδεο ηνπνζεηεί

ηα δξψκελα ζηνλ ρξφλν θαη δηεγείηαη πξνζσπηθά ηνπ ζέκαηα.
Σα πνιχπιεπξα ελδηαθέξνληά ηνπ θαη νη πνιιέο ηνπ γλψζεηο ηνλ αλέδεημαλ ζε

ραιθέληεξν ζπγγξαθέα αιιά δεκίσζαλ ηελ θξηηηθή ηνπ ηθαλφηεηα. Βξαληδφηαλ
πιεξνθνξίεο απφ δηάθνξεο θαη αληηθαηηθέο πεγέο θαη ηηο ζπλέζεηε ζηηο πξαγκαηείεο
ηνπ ρσξίο έιεγρν. Θεσξνχζε ζεφ άιινηε ηνλ ίδην ηνλ θφζκν θαη άιινηε ηε δηάλνηα.
Πίζηεπε πσο ε ςπρή ήηαλ «αηζέξηνλ ζψκα θαη θσηνεηδέο». Αερφηαλ ηε ζεσξία ησλ
αηφκσλ ηνπ Αεκνθξίηνπ, απφ ηε ζχλζεζε ησλ νπνίσλ πίζηεπε φηη δεκηνχξγεζε ηνλ
θφζκν ν ζεφο. Γηα ηνλ δηαλνεηή, ν θφζκνο δελ είρε ηέινο θαη νη πιαλήηεο ήηαλ
ζεφηεηεο θηλνχκελεο γχξσ απφ ηε γή, ε νπνία ζηξεθφηαλ γχξσ απφ ηνλ άμνλά ηεο
απφ Απζκάο πξνο Ώλαηνιάο.
Ο Δξαθιείδεο ήηαλ θχζε αλήζπρε, εξεπλεηηθή, ζηνραζηηθή θαη επθάληαζηε. Βίρε
έξσηα γηα ηε γλψζε θαη ίζσο ππήξμε έλαο απφ ηνπο πνιπκαζέζηεξνπο θηινζφθνπο,
έλαο «Παξάθειζνο ηεο Ώξραηφηεηαο».
ΓΗΟΓΩΡΟ΢
Ώπφ ηελ Σχξν. Άθκαζε θαηά ηνλ 2ν π.Υ. αηψλα θαη έγηλε εηαίξνο ηεο Πεξηπαηεηηθήο
΢ρνιήο, σο καζεηήο ηνπ πεξηπαηεηηθνχ Κξηηνιάνπ θαη ήδε δηάδνρφο ηνπ ζηε
ζρνιαξρία ηεο ζρνιήο, φπσο παξαδίδνπλ ν Κηθέξσλ θαη ν Κιήκεο ν Ώιεμαλδξεχο.
Γεληθά δελ δηαηχπσζε θακία πξσηφηππε ζεσξία, πηζηφο πάληα ζηηο δηδαζθαιίεο ηνπ
δαζθάινπ ηνπ.
΢ηηο αληηιήςεηο ηνπ πεξί εζηθήο, φπνπ αλέκημε επηθνχξεηα θαη ζησηθά ζηνηρεία,
πεξηέιαβε, αλάκεζα ζε άιια, θαη ηε ξήζε «ανριήησο θαη θαιψο δελ», δειαδή φηη ν
ζχκθσλνο κε ηελ αξεηή βίνο πξέπεη λα είλαη απαιιαγκέλνο απφ ιχπε θαη πφλν.
76
ΠΛΑΣΩΝΗΚΟΗ
ΠΛΑΣΩΝ
Η ΨΤΧΗ ΕΚΝΑΚ ΑΙΑΝΑΣΗ ΚΑΚ ΠΕΡΝΑΕΚ

ΑΠΟ ΠΟΛΛΑ ΢ΩΜΑΣΑ
O Πιάησλ γελλήζεθε ζηελ Ώζήλα θαη θαηαγφηαλ απφ αξηζηνθξαηηθή αζελατθή

νηθνγέλεηα. Παηέξαο ηνπ ήηαλ ν Ώξίζησλαο, ν νπνίνο θαηαγφηαλ απφ ην γέλνο ηνπ
βαζηιηά Κφδξνπ, θαη κεηέξα ηνπ ήηαλ ε Πεξηθηηφλε, ε νπνία ήηαλ αδεξθή ηνπ
Υαξκίδε, ελφο απφ ηνπο Σξηάθνληα ηπξξάλνπο, θαη αληςηά ηνπ Κξηηία, επίζεο κέινο
ησλ Σξηάθνληα, κε θαηαγσγή απφ ην γέλνο ηνπ λνκνζέηε ΢φισλνο. Ώδέξθηα ηνπ ήηαλ
νη Ώδείκαληνο θαη Γιαχθσλ. Σν πξψην ηνπ φλνκα ήηαλ Ώξηζηνθιήο, αιιά αξγφηεξα
νλνκάζηεθε Πιάησλαο γηαηί είρε επξχ ζηέξλν θαη πιαηχ κέησπν. Γλψξηζε ηνλ
΢σθξάηε ζε ειηθία 20 εηψλ θαη έκεηλε θνληά ηνπ κέρξη ηνλ ζάλαην ηνπ κεγάινπ
δαζθάινπ (399 π.Υ.).
Μεηά ηε ζαλάησζε ηνπ ΢σθξάηε γηα ιίγν θαηξφ θαηέθπγε ζηα Μέγαξα, θνληά ζηνλ
ζπκκαζεηή ηνπ Βπθιείδε. Όζηεξα γχξηζε ζηελ Ώζήλα, φπνπ γηα 10 ρξφληα
αζρνιήζεθε κε ηε ζπγγξαθή θηινζνθηθψλ έξγσλ, ηα νπνία θέξνπλ ηε ζθξαγίδα ηεο
ζσθξαηηθήο θηινζνθίαο. ΢ηε ζπλέρεηα ηαμίδεςε ζηελ Ώίγππην θαη ζηελ Κπξήλε,
φπνπ ζρεηίζηεθε κε ηνλ καζεκαηηθφ Θεφδσξν, θαη ηέινο ζηνλ Σάξαληα ηεο Εηαιίαο,
φπνπ γλψξηζε ηνπο ππζαγφξεηνπο, απφ ηε θηινζνθηθή ζθέςε ησλ νπνίσλ
επεξεάζηεθε απνθαζηζηηθά. Μεηά πέξαζε ζηε ΢ηθειία. ΢ηελ απιή ηνπ βαζηιηά ησλ
΢πξαθνπζψλ Αηνλπζίνπ Ώ΄ γλψξηζε ηνλ βαζηιηθφ γπλαηθάδειθν Αίσλα, κε ηνλ
νπνίνλ ζπλδέζεθε θηιηθά. Δ θηιία φκσο απηή πξνθάιεζε ηηο ππνςίεο ηνπ Αηνλπζίνπ
γηα ζπλσκνζία, γη' απηφ έδησμε ηνλ Πιάησλα απφ ηε ΢ηθειία. ΢ηελ Ώίγηλα θηλδχλεςε
λα πνπιεζεί σο δνχινο αιιά ηνλ εμαγφξαζε ν Κπξελαίνο θίινο ηνπ Ώλλίθεξεο.
Βπηζηξέθνληαο ζηελ Ώζήλα άλνημε ηε θηινζνθηθή ζρνιή ηνπ, ηελ Ώθαδεκία (387
π.Υ.). Δ πξνζπάζεηα φκσο ησλ δχν θίισλ λα πξνζειπηίζνπλ ζηηο ηδέεο ηνπο ηνλ λέν
εγεκφλα Αηνλχζην ηνλ Πξεζβχηεξν απέηπραλ. Γηα ηξίηε θνξά ήξζε ζηελ απιή ησλ
77
΢πξαθνπζψλ ην 361 π.Υ., κε ζθνπφ λα ζπκθηιηψζεη ηνλ Αίσλα κε ηνλ Αηνλχζην.

Ώπηή ηε θνξά θηλδχλεςε θαη ε δσή ηνπ. Σνλ έζσζε ε επέκβαζε ηνπ ππζαγφξεηνπ
Ώξρχηα. Ώιιά ν Αίσλαο δελ γιίησζε. Ανινθνλήζεθε ην 353 π.Υ.. Έηζη ν Πιάησλαο
έραζε ηνλ άλζξσπν ζηνλ νπνίν ζηήξημε ηηο ειπίδεο ηνπ γηα ηελ επηβνιή ησλ
πνιηηηθψλ ηνπ ηδεψλ. Ώπφ ηφηε θαη κέρξη ηνλ ζάλαηφ ηνπ αζρνιήζεθε κε ηε
δηδαζθαιία θαη κε ηε ζπγγξαθή θηινζνθηθψλ έξγσλ.
Σα έξγα ηνπ Πιάησλα είλαη 36 θαη φια, εθηφο απφ ηελ Απνινγία, δηαινγηθά. ΢ηνλ Πιάησλα
απνδίδνληαη θαη 13 επηζηνιέο, ε γλεζηφηεηα ησλ νπνίσλ γεληθά ακθηζβεηείηαη, εθηφο απφ ηελ
Βπηζηνιή Γ' φπνπ πεξηγξάθεη ν Πιάησλαο ηε δξάζε ηνπ ζηε ΢ηθειία. Καη ζηε ζπγγξαθή ν
θηιφζνθνο κηκήζεθε ηε δηδαζθαιία ηνπ ΢σθξάηε, ν νπνίνο δίδαζθε δηαινγηθά. Οη δηάινγνί
ηνπ επηγξάθνληαη κε ην φλνκα θάπνηνπ απφ ηα δηαιεγφκελα πξφζσπα, π.ρ. Σίκαηνο, Γνξγίαο,
Πξσηαγόξαο, θιπ. Σξεηο κφλν δηάινγνη, ην ΢πκπόζην, ε Πνιηηεία θαη νη Νόκνη
ηηηινθνξνχληαη απφ ην πεξηερφκελφ ηνπο. ΢' φινπο ηνπο δηαιφγνπο ηε ζπδήηεζε δηεπζχλεη ν
΢σθξάηεο, εθηφο απφ ηνπο Νόκνπο φπνπ απνπζηάδεη εληειψο. ΢ηνπο παιαηφηεξνπο δηαιφγνπο
δηαηεξεί ηελ εηθφλα ηνπ πξαγκαηηθνχ ΢σθξάηε, ελψ ζηνπο λεφηεξνπο, φπσο εηθάδνπλ νη
θηιφινγνη, θάησ απφ ην πξφζσπν ηνπ δάζθαινπ θξχβεηαη ν ίδηνο ν καζεηήο.
Δ πιαησληθή θηινζνθία είλαη δπτζηηθή, ρσξίδνληαο ηνλ θφζκν ζε κία πιηθή θαη κία
ηδεαηή ζθαίξα χπαξμεο. Ώπηφ γίλεηαη κε ηελ εηζαγσγή ηεο ζεσξίαο ησλ ηδεψλ, νη
νπνίεο θαηά ηνλ Πιάησλα είλαη ηα αηψληα αξρέηππα ησλ αηζζεηψλ, πιηθψλ
πξαγκάησλ, ππεξβαηηθά θαινχπηα ηα νπνία γίλνληαη αληηιεπηά κφλν κε ηε ινγηθή θαη
φρη κε ηηο αηζζήζεηο. Σα αηζζεηά αληηθείκελα ηα ζεσξεί θαηψηεξα, πιηθά θαη θζαξηά
είδσια ησλ ηδεψλ, νη νπνίεο ηα κνξθνπνηνύλ. Έηζη π.ρ. θάζε άινγν είλαη πιηθφ
ζηηγκηφηππν, ή αληαλάθιαζε, ηεο άπιεο ηδέαο "άινγν", ε νπνία ζπγθεληξψλεη ηα
αλαιινίσηα θαη θνηλά ραξαθηεξηζηηθά φισλ ησλ αιφγσλ (αθεξεκέλεο έλλνηεο φπσο
ε δηθαηνζχλε ή ε νκνξθηά έρνπλ επίζεο ηηο δηθέο ηνπο αξρεηππηθέο ηδέεο). Ο Πιάησλ
ινηπφλ αλαγλσξίδεη δχν δηαθνξεηηθνχο θφζκνπο, ηνλ αηζζεηφ, ν νπνίνο δηαξθψο
κεηαβάιιεηαη θαη βξίζθεηαη ζε αζηακάηεηε ξνή, θαηά ηνλ Δξάθιεηην, θαη ηνλ λνεηφ
θφζκν, ηνλ αλαιινίσην, δειαδή ηηο ηδέεο, νη νπνίεο ππάξρνπλ ζε ηφπν επνπξάλην.
Ώπηέο είλαη ηα αξρέηππα ηνπ νξαηνχ θφζκνπ, ηα αηψληα πξφηππα θαη ππνδείγκαηα ηα
νπνία ζπληεξνχλ ηε κνξθή ησλ ππνθείκελσλ πιηθψλ ζσκάησλ. Πξφθεηηαη δειαδή γηα
έλα δπτζηηθφ, ηεξαξρηθφ κεηαθπζηθφ ζχζηεκα.
Ο Πιάησλαο αλέπηπμε ζπζηεκαηηθά ηηο δηδαζθαιίεο ηνπ ππζαγνξηζκνχ, επλνψληαο

φπσο θαη ν Ππζαγφξαο ηα καζεκαηηθά, ηα νπνία έβιεπε σο "παξάζπξν" ζηνλ θφζκν
ησλ ηδεψλ αθνχ αζρνινχληαη κε άπιεο θαη αλαιινίσηεο έλλνηεο νη νπνίεο
δηακνξθψλνπλ ηνλ θφζκν θαη σο κέζν πξνεηνηκαζίαο γηα ηελ ζσθξαηηθή δηαιεθηηθή.
Καηεγνξήζεθε φηη κε ηε ζεσξία ησλ ηδεψλ απνθάιππηε "ηα κπζηηθά ησλ Μπζηεξίσλ"
ζηα νπνία πξνθαλψο ήηαλ κπεκέλνο. Δ γλσζηνινγία ηνπ ήηαλ θαζαξά νξζνινγηθή,
θαζψο πίζηεπε φηη κφλν κε ηνλ λνπ κπνξνχλ λα πξνζεγγηζηνχλ νη ηδέεο θαη άξα ε
πξαγκαηηθή, βαζχηεξε θχζε ηνπ θφζκνπ. Δ εκπεηξία ησλ αηζζήζεσλ γηα ηνλ
Πιάησλα ήηαλ απφ αβέβαηε έσο ςεπδήο, ελψ αληηζέησο ε ινγηθή δηεξεχλεζε
απνθάιππηε έκθπηε γλψζε, ελφξαζε ησλ αλάινγσλ ππεξβαηηθψλ ηδεψλ, ε νπνία
πξνυπήξρε κε ιαλζάλνπζα κνξθή ζηνλ λνπ ιφγσ ηεο ζείαο θαηαγσγήο ηεο ςπρήο
πξηλ ηελ ελζάξθσζε ηεο. Τςειφηεξε ηδέα ζεσξνχζε ηελ ηδέα ηνπ Ώγαζνχ απφ ηελ
νπνία απέξξεαλ φιεο νη άιιεο.
78
΢ηελ ςπρή ν Πιάησλαο δηαθξίλεη ηξία κέξε, ην ινγηζηηθφ, ην ζπκνεηδέο θαη ην

επηζπκεηηθφ. Γη' απηφ θαη αλαγλσξίδεη ηξεηο αξεηέο, ηε ζνθία, ηελ αλδξεία θαη ηε
ζσθξνζχλε, ε θαζεκία απφ ηηο νπνίεο αληηζηνηρεί θαη ζε έλα απφ ηα ηξία κέξε ηεο
ςπρήο. Σηο ηξεηο απηέο αξεηέο ηεο ςπρήο ηηο παξαιιειίδεη κε ηηο ηξεηο ρνξδέο ηεο
ιχξαο, ηελ ππάηε, ηε κέζε θαη ηε λήηε. Ώιιά νη ηξεηο απηέο αξεηέο πξέπεη λα
αλαπηχζζνληαη αξκνληθά, ψζηε ην ινγηζηηθφ σο ζείν λα θπβεξλά, ην ζπκνεηδέο λα
ππαθνχεη ζ' απηφ σο βνεζφο, θαη ηα δχν καδί λα δηεπζχλνπλ ην επηζπκεηηθφ, γηα λα
κελ επηρεηξεί λα άξρεη απηφ, αθνχ είλαη ην πην άπιεζην θαη ην θαηψηεξν κέξνο ηεο
ςπρήο. Ώπφ ηελ αξκνληθή αλάπηπμε ησλ ηξηψλ αξεηψλ απνηειείηαη ε δηθαηνζχλε, ε
νπνία είλαη αξκνλία ησλ ηξηψλ άιισλ αξεηψλ.
Βπεηδή θαη ε πφιε απνηειεί κία αληαλάθιαζε ηνπ αλζξψπνπ, δηαθξίλεη θαη ζ' απηήλ
ηξία γέλε: ην βνπιεπηηθφ, ην πνιεκηθφ θαη ην ρξεκαηηθφ, ηα νπνία αληηζηνηρνχλ πξνο
ηα ηξία κέξε ηεο ςπρήο. ΋πσο ζηνλ άλζξσπν, έηζη θαη ζηελ πφιε πξέπεη λα ππάξρεη ε
δηθαηνζχλε, δειαδή ε αξκνλία, πνπ πεηπραίλεηαη, φηαλ θαη ζηελ πφιε ην θαζέλα απφ
ηα γέλε εθηειεί ην δηθφ ηνπ έξγν θαη δελ επηδηψθεη ηα μέλα.
Δ επίδξαζε ηνπ θηινζφθνπ απηνχ ππήξμε πάξα πνιχ κεγάιε. Δ ηζηνξία ηεο
θηινζνθίαο κέρξη ηνλ Κηθέξσλα είλαη ζαθψο επεξεαζκέλε απφ απηφλ θαη είηε
ακθηζβεηεί είηε αθνινπζεί ηε δηδαζθαιία ηνπ. Ο καζεηήο ηνπ Ώξηζηνηέιεο, εμίζνπ
επηδξαζηηθφο κε ηνλ ίδην, νδεγήζεθε ζηελ αλάπηπμε ηκήκαηνο ηνπ έξγνπ ηνπ σο
απάληεζε ζηνλ πιαησληζκφ. Δ ζρνιή πνπ ν Πιάησλαο ίδξπζε ην 387 π.Υ., ε
Ώθαδεκία, ζπλέρηζε λα αθκάδεη σο ηηο αξρέο ηνπ πξψηνπ αηψλα π. Υ., έρνληαο φκσο
κεηαηξαπεί ζε ζθεπηηθή ζρνιή κεηά ηηο αξρέο ηεο ειιεληζηηθήο πεξηφδνπ.
Καηά ηελ επνρή ηνπ Ώπγνχζηνπ ππήξμε κία αλαβίσζε ηεο πιαησληθήο θηινζνθίαο, ν
κεζνπιαησληζκφο κε εθπξνζψπνπο φπσο ν Φίισλ ν Ώιεμαλδξεχο, εηζεγήηξηα κίαο
φιν θαη πην επδηάθξηηεο ηάζεο ζπγθξεηηζκνχ θαη εθιεθηηθηζκνχ ζηελ ειιεληθή
θηινζνθία, ζε πιήξε αληίζεζε κε ηνλ δηαλνεηηθφ ζεθηαξηζκφ ηεο ειιεληζηηθήο
επνρήο.
Καηά ηα ηέιε ηνπ δεχηεξνπ αηψλα ν κεζνπιαησληζκφο άξρεζαη λα κεηαηξέπεηαη

ζηαδηαθά, ππφ ηελ επίδξαζε ηνπ λενππζαγνξηζκνχ θαη ηνπ εξκεηηζκνχ ζηελ
θαηερφκελε απφ ηνπο Ρσκαίνπο Ώίγππην, ζην θίλεκα ηνπ λενπιαησληζκνχ, κε
αξρηθνχο εθπξνζψπνπο φπσο ν Πισηίλνο, ην νπνίν είρε ηδεαιηζηηθφ, κπζηηθηζηηθφ θαη
ζσηεξηνινγηθφ ραξαθηήξα. Δ Ώθαδεκία ζηελ Ώζήλα επαληδξχζεθε σο θέληξν
λενπιαησληθψλ κειεηψλ θαηά ηνλ ηέηαξην αηψλα.
Σελ ίδηα επνρή, πεξίνδν έληνλσλ ζξεζθεπηηθψλ δπκψζεσλ ζηε Ρσκατθή

Ώπηνθξαηνξία θαη ζηαδηαθήο επηθξάηεζεο ηνπ ρξηζηηαληζκνχ ζηε Μεζφγεην, νη
αθφινπζνη ηεο αζηηθήο ειιελνξσκατθήο ζξεζθείαο αιιά θαη ησλ ειιεληθψλ
κπζηεξηαθψλ ιαηξεηψλ ζπζπεηξψζεθαλ γχξσ απφ ηνλ λενπιαησληζκφ σο
ππεξαζπηζηή ηνπ κέρξη πξφηηλνο επηθξαηνχληνο παγαληζκνχ. Μεκνλσκέλνη
λενπιαησληθνί θαη παγαληζηηθνί ππξήλεο επέδεζαλ σο ηνλ έθην αηψλα, νπφηε θαη ν
Ώπηνθξάηνξαο Ενπζηηληαλφο έθιεηζε κε δηάηαγκα ηελ Ώθαδεκία ηεο Ώζήλαο.
Ο πιαησληζκφο επηβίσζε ππνγείσο θαζ' φινλ ην Μεζαίσλα, θξπκκέλνο ζε

κπζηεξηαθά ξεχκαηα[1], έσο φηνπ νη πξσηφηππεο ηδέεο ηνπ επαλαλαθαιχθζεθαλ θαη
ζρνιηάζηεθαλ θαηά ηελ Ώλαγέλλεζε. Έηζη νχηε ε λεφηεξε θηινζνθηθή ζθέςε δελ
79
έκεηλε αλεπεξέαζηε απφ απηφλ. Σα δηάθνξα θηινζνθηθά ζπζηήκαηα ή πξνζπαζνχλ

λα αλαηξέςνπλ ηηο ηδέεο ηνπ ή νηθνδνκνχλ πάλσ ζ' απηέο, εθζπγρξνλίδνληάο ηεο.
΢ΠΔΤ΢ΗΠΠΟ΢
Ώξραίνο Έιιελαο θηιφζνθνο, ζρνιάξρεο ηεο Πιαησληθήο Ώθαδεκίαο κεηά ηνλ ζάλαην ηνπ
Πιάησλνο (347 π.Υ.). Ο ΢πεχζηππνο, αληςηφο θαη καζεηήο ηνπ Πιάησλνο, ηνλ είρε
ζπλνδεχζεη ζην ηαμίδη ηνπ ζηε ΢ηθειία ην 361 π.Υ. Ήηαλ επίζεο ππέξκαρνο ηνπ
πξνζεηαηξηζκνχ, εθ κέξνπο ηνπ ζείνπ ηνπ, ησλ πνιηηηθψλ πξνζσπηθνηήησλ,
ζπκπεξηιακβαλνκέλνπ ηνπ Αηνλπζίνπ ΐ΄ ησλ ΢πξαθνπζψλ.
Ώπφ ηα θηινζνθηθά θείκελα ηνπ ΢πεπζίππνπ δηαζψδνληαη νξηζκέλα απνζπάζκαηα, αλαθνξέο

ηνπ ζε άιινπο ζπγγξαθείο θαη θπξίσο έλα εθηεηακέλν ηκήκα ηνπ έξγνπ ηνπ πεξί ησλ
Ππζαγνξείσλ αξηζκψλ. ΋πσο πνιινί ζχγρξνλνί ηνπ θαη άκεζνη δηάδνρνί ηνπ ζηελ
λενζχζηαηε Ώθαδεκία, ν ΢πεχζηππνο έδσζε έκθαζε ζηε ζεκαζία ησλ αξηζκψλ θαη ησλ
αξηζκεηηθψλ ζπλδπαζκψλ θαη κείσζε ηε ζεκαζία ησλ ηδεψλ. ΢ην απφζπαζκα, γηα
παξάδεηγκα, απφ ην πεξί αξηζκψλ έξγν ηνπ εμεγείηαη ε εηδηθή ζεκαζία – πξνεξρφκελε απφ
ηελ «ηειεηφηεηά» ηνπ – ηνπ αξηζκνχ δέθα.
΢χκθσλα κε ηα αλαθεξφκελα απφ ηνλ Ώξηζηνηέιε, ηα νπνία φκσο ζπρλά θξίλνληαη σο

αλαθξηβή ζηα ζεκεία πνπ αλαθέξνληαη ζηνλ Πιάησλα, ν ΢πέπζηππνο πηνζέηεζε ην
πιαησληθφ δφγκα ζχκθσλα κε ην νπνίν ην ζχλνιν ησλ πξαγκάησλ πξνέξρεηαη αρξνληθά απφ
δχν αληίζεηεο αξρέο, ην «Βλ» θαη ηελ απξνζδηφξηζηε «δπάδα» σο αξρέο ηνπ θαινχ θαη ηνπ
θαθνχ αληίζηνηρα. Ο ΢πεχζηππνο πάλησο αξληφηαλ ηελ απφδνζε ζ‟ απηά εζηθψλ αμηψλ.
Οξγάλσζε ηελ πξαγκαηηθφηεηα ρξεζηκνπνηψληαο αξηζκεηηθνχο φξνπο, ζε δέθα πξννδεπηηθά
απνπλεπκαηνχκελεο ζθαίξεο. Μεηαμχ ησλ ζθαηξψλ ησλ πξαγκαηηθψλ αξηζκψλ
(«καζεκαηηθψλ») θαη απηψλ ηνπ ζψκαηνο («αηζζεηψλ») ηνπνζέηεζε ηε ζθαίξα ηεο ςπρήο,
ηεο νπνίαο φια ηα ηκήκαηα ζεσξνχζε αζάλαηα. Ο Ώξηζηνηέιεο αζθεί έληνλε θξηηηθή ζηνλ
΢πεχζηππν, ην «΋κνηα» φκσο ηνπ ΢πεπζίππνπ (κηα ζπγθξηηηθή κειέηε θπζηνινγίαο θπηψλ
θαη δψσλ) ζπγθξίλεηαη επάμηα κε ην Πεξί δώσλ ηζηνξίαη ηνπ ίδηνπ ηνπ Ώξηζηνηέιε, θαη
πηζαλφηαηα αλαθιά ηελ άπνςε ηνπ ΢πεπζίππνπ φηη ηίπνηα δελ είλαη δπλαηφλ λα νξηζηεί αλ
δελ νξηζηνχλ ηαπηνρξφλσο ηα πάληα, γηαηί ε ηαμηλφκεζε θαη ν νξηζκφο ζπλδένληαη άκεζα.
80
ΞΔΝΟΚΡΑΣΖ΢
Πιαησληθφο θηιφζνθνο. Ήηαλ απφ ηνπο πξψηνπο καζεηέο ηνπ Πιάησλνο θαη αλέιαβε ηε
δηεχζπλζε ηεο Ώθαδεκίαο ακέζσο κεηά ην ζάλαην ηνπ δεχηεξνπ ζρνιάξρε ηεο, ηνπ
΢πεπζίππνπ. Ώζρνιήζεθε θπξίσο κε ηελ θχζε ησλ ζεψλ θαη ηε ζρέζε ηνπο κε ηα νπξάληα
ζψκαηα θαη κε ηελ πξαθηηθή άπνςε ηεο εζηθήο. Γλψζηεο ηεο ππζαγφξεηαο δηδαζθαιίαο πεξί
αξηζκψλ, δηαηχπσζε πιαησληθά δφγκαηα κε ππζαγφξεηα επέλδπζε. Μαζεηέο ηνπ ήηαλ ν
Πνιέκσλ, ν Γήλσλ ν ΢ησηθφο, ν Βπίθνπξνο θαη ν Κξάηεο.
ΚΡΑΣΖ΢ Ο ΠΛΑΣΩΝΗΚΟ΢
Γηφο ηνπ Ώληηγέλε, Θξηάζηνο σο πξνο ηνλ δήκν. Τπήξμε καζεηήο ηνπ Πνιέκσλνο, ηνλ νπνίνλ
δηαδέρζεθε ζηε ζρνιαξρία ηεο Ώθαδεκίαο (270-265 π.Υ.). ΋ηαλ πέζαλε, ην 265 π.Υ. ηάθεθε
ζηνλ ίδην ηάθν κε ηνλ Πνιέκσλα. Ώλ θαη δελ αζρνιήζεθε κε ηελ πνιηηηθή, παξεθιήζε απφ
ηνπο Ώζελαίνπο λα κεηαβεί σο πξεζβεπηήο πξνο ηνλ Αεκήηξην ηνλ Πνιηνξθεηή θαη ηνλ
Πχξξν. ΢ηηο απνζηνιέο ηνπ απηέο αλαθέξνληαη νη Γηθεγνξηθνί θαη Πξεζβεπηηθνί ιφγνη ηνπ.
΢πλέγξαςε επίζεο ηα έξγα Πεξί θσκσδίαο θαη Φηινζνθνύκελα, πνπ δηαζψζεθαλ ππφ κνξθή
απνζπαζκάησλ.
ΚΡΑΝΣΩΡ
Οπαδφο ησλ πιαησληθψλ δνγκάησλ ηεο αξραίαο αθαδεκίαο θαη καζεηήο ηνπ πιαησληθνχ
Ξελνθξάηνπο (ε αθκή ηνπ κεηαμχ 4νπ θαη 3νπ π.Υ. αηψλα). ΢πλέγξαςε ην Πεξί πέλζνπο, ζην
νπνίν απνδερφηαλ ην κέηξν ζηα πάζε θαη ζηε γεληθή απφιαπε ηνπ βίνπ, ζε αληίζεζε πξνο ηηο
αληηιήςεηο ησλ ΢ησηθψλ θαη ησλ Κπληθψλ, νη νπνίνη επηδεηνχζαλ ηελ πιήξε ζπκκεηνρή ζε
απηά. Ο Κξάλησξ ζπλέγξαςε επίζεο ζρφιην ζηνλ Σίκαην ηνπ Πιάησλνο.
ΑΡΚΔ΢ΗΛΑΟ΢
Γελλήζεθε ζηελ πεξηνρή Πηηάλε ηεο Ώηνιίαο. Ώλήθεη ζηελ πεξίνδν ηεο Ώθαδεκίαο
πνπ ιέγεηαη «ζθεπηηθή ή κέζε Ώθαδεκία». Σν 268 π.Υ. δηαδέρζεθε ηνλ αξρεγφ ηεο
αξραηφηεξεο Ώθαδεκίαο, Κξάηεηα. Ώξρηθά ήηαλ καζεηήο ηνπ καζεκαηηθνχ
Ώπηνιχθνπ, καδί κε ηνλ νπνίν έκεηλε γηα έλα δηάζηεκα ζηηο ΢άξδεηο. Μεηά ήξζε ζηελ
Ώζήλα θη έγηλε καζεηήο ηνπ Θενθξάζηνπ, ν νπνίνο ήηαλ ζηελφο θίινο, ζπλάδειθνο
θαη ζπλερηζηήο ηνπ έξγνπ ηνπ Ώξηζηνηέιε. Ο Κξάλησξ, φκσο, ηνλ πξνζέιθπζε ζηελ
Ώθαδεκία, φπνπ γλψξηζε ηνλ Πνιέκσλα θαη ηνλ Κξάηεηα, νη νπνίνη δίδαζθαλ εθεί. Ο
Ώξθεζίιανο επεξεάζηεθε πνιχ απφ ηνλ Πχξξσλα. Φεκηδφηαλ γηα ηελ νμπδέξθεηα,
ηνλ εηξσληθφ ηνπ ηξφπνπ θαη ηε ξεηνξηθή ηθαλφηεηα. ΢ηηο κέξεο καο δελ έρεη θζάζεη
θαλέλα έξγν ηνπ. Σε δηδαζθαιία ηνπ ηε καζαίλνπκε απφ ηνλ Αηνγέλε Λαέξηην, ηνλ
Κηθέξσλα θαη ηνλ ΢έμην Βκπεηξηθφ.
Ο Ώξθεζίιανο παξαδέρεηαη εμ νινθιήξνπ ηε ζεσξία ηνπ Πχξξσλα δίρσο λα ηελ

αιιάμεη. Βπίζεο, θαζψο είλαη νπαδφο ηεο Ώθαδεκίαο, κειεηά ηε θηινζνθία ηνπ
Πιάησλνο θαη πξνζπαζεί λα απνδείμεη ηηο ζθεπηηθέο πιεπξέο ηεο ζσθξαηηθήο
δηδαζθαιίαο. Ο ΢σθξάηεο πάληα ππνζηήξηδε φηη δελ ήμεξε ηίπνηα. ΢ηηο νκηιίεο ηνπ
πνηέ δελ ηζρπξηδφηαλ θάηη θη έθαλε ηνλ ζπλνκηιεηή ηνπ λα ηζρπξίδεηαη ν ίδηνο. Καη
ζηε ζπλέρεηα, κε νξηζκέλεο εξσηήζεηο θαη αληηξξήζεηο, ηνλ έθαλε λα νκνινγήζεη φηη
81
δελ μέξεη ηίπνηα. Σε κέζνδν απηή ηε ζπλαληνχκε θπξίσο ζηνπο λεαληθνχο δηαιφγνπο
ηνπ Πιάησλνο. Καηά ηνλ Ώξθεζίιαν, ν ηξφπνο απηφο είλαη έθθξαζε ηεο
ζθεπηηθηζηηθήο αξρήο φηη «κπνξνχκε λα ππνζηεξίμνπκε κε απνδείμεηο, ππέξ θαη θαηά,
θάζε ηζρπξηζκφ». Καη νη δχν απνδείμεηο ζα έρνπλ ηελ ίδηα ηζρχ. Ήδε θαη ν
Ώξθεζίιανο ρξεζηκνπνηεί ηελ ίδηα κέζνδν ζηηο ζπδεηήζεηο ηνπ, αιιά φρη φπσο ν
΢σθξάηεο, κε ζθνπφ λα ζπξψμεη ηνλ ζπλνκηιεηή ηνπ λα ζθεθζεί θαη λα βγάιεη ν
ίδηνο, κνλάρνο ηνπ, ζπκπέξαζκα, αιιά αληίζεηα, κε ζθνπφ λα ηνλ πείζεη λα
ππνζηεξίμεη ηε ζθεπηηθηζηηθή άπνςε. Με απηφ ηνλ ηξφπν, ν ζθεπηηθηζκφο ηεο
Ώθαδεκίαο ζπλδέζεθε κε ηελ εξηζηηθή θαη ειεγθηηθή δηαιεθηηθή ησλ Μεγαξηθψλ,
φπσο ηε δηακφξθσζε ν Αηφδσξνο.
Ο Ώξθεζίιανο είλαη γλσζηφο γηα ηε γλσζηνζεσξία ηνπ, ε νπνία είλαη ηειείσο

αληίζεηε απφ απηή ηνπ Γήλσλνο ηνπ Βιεάηε. ΢χκθσλα κε ηνπο ΢ησηθνχο, ε αιεζηλή
γλψζε ζηεξίδεηαη ζηηο αηζζήζεηο. Πεγή ηεο γλψζεο είλαη ε αίζζεζε. Σε ζσζηή,
φκσο, γλψζε δελ ηελ εμαζθαιίδνπλ φιεο νη αηζζήζεηο, αιιά κφλνλ νη «θαηαιεπηηθέο
θαληαζίεο». Δ θαηάιεςε είλαη ην κέηξν ηεο νξζήο γλψζεο. ΢ε απηή ηε ζεσξία ν
Ώξθεζίιανο αληηδξά σο εμήο: δελ ππάξρεη έλα ηέηνην κέηξν γηα λα θξίλνπκε αλ ε
γλψζε είλαη ζσζηή ή ιαλζαζκέλε, δειαδή αληαπνθξίλεηαη ζε θάηη ππαξθηφ ή
αλχπαξθην. ΢ε πεξίπησζε δηαλνεηηθψλ ηαξαρψλ, νλείξσλ ή ιαλζαζκέλσλ
πιεξνθνξηψλ ησλ αηζζεηεξίσλ νξγάλσλ, κπνξεί ε «θαηαιεπηηθή θαληαζία» λα
θαίλεηαη μεθάζαξε θαη εχιεπηε, θη φκσο ζηελ πξαγκαηηθφηεηα λα είλαη ιαλζαζκέλε.
Κη απηφ απνδεηθλχεη πσο πνηέ δελ κπνξνχκε λα μέξνπκε αλ κηα παξάζηαζε είλαη
ιαλζαζκέλε ή φρη. Βμάιινπ, ππάξρνπλ βαζκίδεο αλάκεζα ζε παξαζηάζεηο
θαηαιεπηηθέο θαη κε, φπσο ππάξρνπλ βαζκίδεο αλάκεζα ζηε δηαχγεηα ηεο γλψζεο θαη
ζηελ εγθπξφηεηά ηεο. Γηα ηνλ ιφγν ηνχην, ην θξηηήξην ησλ ΢ησηθψλ γηα ηε
δηαπίζησζε ηεο νξζήο γλψζεο δελ σθειεί ζε ηίπνηα. Δ γλσζηνζεσξία ηνπ
Ώξθεζηιάνπ θαηαιήγεη κε απηή ηελ θξηηηθή θαηά ηεο ΢ηνάο.
΋ζνλ αθνξά ηε ζεσξία ηνπ πεξί εζηθήο, ζε απηήλ είλαη ιηγφηεξν απφιπηνο. ΢ηελ
εζηθή, ζηεξίδεηαη θαη ζηε ζσθξαηηθή αιιά θαη ζηελ πιαησληθή θηινζνθία. Γηα ηνλ
ιφγν απηφ, δελ δείρλεη πιήξε απνρή απφ ηελ πξαθηηθή δσή, φπσο ν Πχξξσλ. Καηά
ηνλ Ώξθεζίιαν, ε «επνρή» είλαη κηα αμία, φρη φκσο ε κεγαιχηεξε. Βίλαη αλάγθε ν
άλζξσπνο λα παίξλεη κέξνο ζηηο πξάμεηο. Ο Ώξθεζίιανο δελ ζέιεη λα αξθεζηεί κφλν
κε ηηο αηζζήζεηο, γηα ηνχην βάδεη σο θαζνδεγεηέο ηεο πξάμεο, ηε «θξφλεζε» θαη ηελ
«επινγία».
ΛΑΚΤΓΖ΢
Οπαδφο ησλ δνγκάησλ ηεο ΢θεπηηθήο θηινζνθίαο, ν νπνίνο παξά ηαχηα έγηλε δηάδνρνο ηνπ
Ώξθεζηιάνπ ζηελ πιαησληθή αθαδεκία ην 241-240 π.Υ. ΢ηελ Ώζήλα δέρηεθε κεγάιεο ηηκέο
απφ ηνλ Άηηαιν. Χο καζεηέο ηνπ θέξνληαη νη Σειεθιήο, Βχαλδξνο, Υξχζηππνο, θαη άιινη
82
ΚΑΡΝΔΑΓΖ΢
Η ΟΜΟΡΦΚΑ ΕΚΝΑΚ ΒΑ΢ΚΛΕΚΑ ΧΩΡΚ΢

ΑΚΟΛΟΤΙΟΤ΢
O Καπνεάδηρ ο Κςπηναίορ ήηαλ ξεμηθέιεπζνο θαη αγλσζηηθηζηήο Έιιελαο

ζθεπηηθηζηήο θηιφζνθνο ηνπ δεπηέξνπ αηψλα π.Υ.. Γελλήζεθε ην έηνο 214 ή 212 π.Υ.
ζηελ ειιεληθή πφιε Κπξήλε ηεο βφξεηαο Ώθξηθήο. Νένο αθφκε ήξζε ζηελ Ώζήλα θαη
ζπνχδαζε ζηελ Ώθαδεκία ηνπ Πιάησλα, φπνπ δηαθξίζεθε θαη ηνπνζεηήζεθε
πξντζηάκελφο ηεο.
Ο Καξλεάδεο ζηηο δηαιέμεηο ηνπ δηαθεξχηηεη ηελ απνηπρία ηεο κεηαθπζηθήο ελ γέλεη,
θαπηεξηάδεη φια αλεμαηξέησο ηα θηινζνθηθά δφγκαηα θαη ζρνιέο, αξλείηαη ηελ
χπαξμε θπζηθνχ λφκνπ, ζεσξεί εγγελψο αζαθή θαη απξνζδηφξηζηε ηελ έλλνηα ηεο
δηθαηνζχλεο θαη, επνκέλσο, ηε ζπζρέηηζε νπνηνπδήπνηε λνκηθνχ ζπζηήκαηνο κε
απηήλ, ελψ πηζηεχεη ζηε γλσζηνινγηθή αθαηαιιειφηεηα ηφζν ησλ αηζζήζεσλ φζν θαη
ηεο ινγηθήο. ΢χκθσλα κε ηνλ Καξλεάδε, ν νπνίνο ζπζηεκαηνπνηεί πεξαηηέξσ ηηο
δηδαζθαιίεο ηνπ Ώξθεζίιανπ ηνπ Πηηηλαίνπ, ε απφιπηε γλψζε είλαη κία ςεπδαίζζεζε
ελψ νη άλζξσπνη δελ θαηέρνπλ, νχηε κπνξνχλ λα θαηέρνπλ, θαλέλα θξηηήξην αιήζεηαο
θαη άξα δε γίλεηαη πνηέ λα είλαη πξαγκαηηθά βέβαηνη γηα νηηδήπνηε, παξά κφλνλ
δέζκηνη πηζαλνθξαηηθψλ γλσζηνινγηθψλ ελδερνκέλσλ. Δ εχξεζε ησλ πην
επινγνθαλψλ απφ απηά ηα ελδερφκελα είλαη έλα αθαλζψδεο κνλνπάηη ην νπνίν
ειίζζεηαη αλάκεζα ζηελ απφιπηε ακθηζβήηεζε θαη ηνλ παξαθηλδπλεπκέλν
δνγκαηηζκφ. Με ηνλ Καξλεάδε ε Ώθαδεκία ηνπ Πιάησλα πέξαζε ζε κία λέα θάζε
ζχληνλνπ ζθεπηηθηζκνχ πνπ απνξξίπηεη θάζε δφγκα θαη κέζν πξνζέγγηζεο ηεο
απφιπηεο αιήζεηαο.
Ο ίδηνο, ν Κξηηφιανο ν Πεξηπαηεηηθφο θαη ν ζησηθφο ζρνιάξρεο Αηνγέλεο ν

΢ειεχθηνο ην 155 π.Υ. επηζθέθηεθαλ ηε Ρψκε σο πξεζβεπηέο ηεο Ώζήλαο γηα λα
δηαπξαγκαηεπηνχλ έλα πξφζηηκν ην νπνίν είρε επηβιεζεί ζηελ πφιε ηνπο θαη
εηζήγαγαλ κε δηαιέμεηο ηηο θηινζνθηθέο ηνπο ηδέεο ζηελ θαξδηά ηεο Εηαιίαο. Ο
Καξλεάδεο ζηε Ρψκε έδσζε δχν δηαιέμεηο κε ζέκα ηε δηθαηνζχλε. ΢ηελ πξψηε ηελ
εγθσκίαδε ελψ ζηε δεχηεξε ηελ θαηέθξηλε. Έηζη απέζπαζε ηνλ ζαπκαζκφ ηεο
ξσκατθήο λενιαίαο κε ηελ άζηαηε δηαιεθηηθή ζπιινγηζηηθή ηνπ. Δ ξσκατθή
΢χγθιεηνο ηνλ απνκάθξπλε απφ ηε Ρψκε, γηα λα κε δηαθζείξεη ηε λενιαία. Πέζαλε
ζε βαζηά γεξάκαηα ζηελ Ώζήλα ην 128 π.Υ
83
ΚΛΔΗΣΟΜΑΥΟ΢
Γηφο ηνπ Θενγλήηνπ. ΢ηελ παηξίδα ηνπ αζρνιήζεθε κε ηε θηινζνθία. ΢ε ειηθία 40 εηψλ ήιζε
ζηελ Ώζήλα, φπνπ έκαζε Βιιεληθά θαη εμειιήληζε ην φλνκά ηνπ, πνπ ζηε γιψζζα ηνπ ήηαλ
Hasdrubal. Έγηλε καζεηήο ηνπ Καξλεάδε επί 19 ρξφληα. Καζψο κάιηζηα απέβε έλαο απφ ηνπο
πην δηαθεθξηκέλνπο καζεηέο ηνπ, πεξηβιήζεθε ην αμίσκα ηνπ ζρνιάξρε ζηελ Ώθαδεκία (127
π.Υ.), αθνχ πξνεγνπκέλσο δηεχζπλε ηε δηθή ηνπ ζρνιή πνπ ίδξπζε ζην Παιιάδην, φπσο
αλαθέξεη ν Ώπνιιφδσξνο. Οη κειέηεο ηνπ ηνλ εμνηθείσζαλ κε ηε δηδαζθαιία ησλ
Πεξηπαηεηηθψλ θαη ΢ησηθψλ θηινζφθσλ, ρσξίο φκσο πνηέ λα καζεηεχζεη ζηηο αληίζηνηρεο
ζρνιέο. Σε ζησηθή δηδαζθαιία κάιηζηα ηε γλψξηδε ιεπηνκεξψο, θαζψο απνηεινχζε θχξην
ζηφρν ηεο πνιεκηθήο ηνπ δαζθάινπ ηνπ Καξλεάδε. Τπήξμε πνιπγξαθφηαηνο (400 βηβιία
θαηά ηνλ Αηνγέλε ηνλ Λαέξηην), ζε αληίζεζε κε ηνλ δηδάζθαιφ ηνπ, ηνπ νπνίνπ ηηο απφςεηο
θαηεμνρήλ απηφο δηαζψδεη.
Ο Κιεηηφκαρνο επέκελε φηη ν Καξλεάδεο πνηέ δελ εθδήισζε πξνηίκεζε ζε θακία

επηζηεκνινγηθή αξρή. Ο ΢ηνβαίνο αλαθέξεη απφθζεγκά ηνπ: «Οπδέλ ησλ αλζξσπίλσλ
βέβαηνλ εζηί, αιιά πάληα θέξεηαη θνξά ηηλη παξαιφγσ». Χο πξνο ηα γλσζηνινγηθά
πξνβιήκαηα, έκεηλε πηζηφο ζηε δηδαζθαιία ηνπ Καξλεάδε, αιιά, φπσο ν ίδηνο νκνινγνχζε,
δελ κπνξνχζε λα θαηαιάβεη ηε γλψκε ηνπ δαζθάινπ ηνπ σο πξνο ηελ εζηθή. Ο Κιεηηφκαρνο
παξνκνίαδε ηε δηαιεθηηθή κε ηε ζειήλε, πνπ άιινηε απμάλεηαη θαη άιινηε κεηνχηαη. Πέζαλε
ην έηνο 110 π.Υ.
ΠΡΟ΢ΩΚΡΑΣΗΚΟΗ
ΑΝΑΞΗΜΑΝΓΡΟ΢ Ο ΜΗΛΖ΢ΗΟ΢
Ο,ΣΚ ΕΧΕΚ ΑΡΧΗ ΚΑΚ ΣΕΛΟ΢, ΔΕΝ ΕΚΝΑΚ ΟΤΣΕ

ΑΚΩΝΚΟ ΟΤΣΕ ΧΩΡΚ΢ ΣΕΛΟ΢
Ο Αναξίμανδπορ, (610 π.Υ. - 547 π.Υ.) Ήηαλ ν δεχηεξνο απφ ηνπο θπζηθνχο
θηιφζνθνπο ή θπζηνιφγνπο ηεο Εσλίαο, πνιίηεο ηεο Μηιήηνπ, φπσο ν Θαιήο, ηνπ
νπνίνπ άιισζηε ππήξμε καζεηήο, ζχληξνθνο θαη δηάδνρνο ζηε ΢ρνιή ηνπ (Εσληθή
΢ρνιή). Λίγα είλαη γλσζηά γηα ηε δσή θαη ην έξγν ηνπ. Ο Ώηιηαλφο ηνλ αλαθέξεη σο
αξρεγφ ηεο απνηθίαο ηεο Μηιήηνπ ζηελ Ώκθίπνιε. Οη ππνινγηζκνί ηνπ
Ώπνιιφδσξνπ ππνδεηλχνπλ σο εκεξνκελία γέλλεζήο ηνπ ην 610 π.Υ. θαη ην ζάλαηφ
ηνπ ιίγν κεηά ην 547 π.Υ.
Οη πεγέο ηνλ αλαθέξνπλ ελίνηε σο επηηπρεκέλν ζπνπδαζηή ηεο Ώζηξνλνκίαο θαη ηεο
Γεσγξαθίαο θαη πξψηκν ππέξκαρν ηεο αθξηβνχο επηζηήκεο. Λέγεηαη, επίζεο, φηη
εηζήγαγε ηε ρξήζε ηνπ γλψκνλα ζηελ αξραία Βιιάδα θαη φηη θαηαζθεχαζε ράξηε ηνπ
γλσζηνχ ηφηε θφζκνπ.
Ο Ώλαμίκαλδξνο, ζχκθσλα κε ηνλ Φεπδν-Πινχηαξρν (΢ηξσκαηείο 2), εμήγεζε ηελ

δεκηνπξγία ηνπ θφζκνπ εθθηλψληαο απφ ην άπεηξν. Ώπφ ην άπεηξν μερψξηζε κηα
θιφγα θαη ν λεθειψδεο αέξαο. ΢ηνλ ππξήλα ηνπ λεθειψκαηνο ζπκππθλψζεθε ε Γε,
ελψ θιφγα έδσλε ηνλ αέξα. Καηφπηλ ε πχξηλε ζθαίξα εμεξξάγε θαη δηαιχζεθε ζε
84
θχθινπο ηπιηγκέλνπο απφ λεθειψδε αέξα. Οη θχθινη απιψζεθαλ θαη ζρεκάηηζαλ ηα

νπξάληα ζψκαηα. ΢χκθσλα κε ηνλ Ώέηην, ν Ώλαμίκαλδξνο ζεσξεί πσο ηα άζηξα είλαη
ζπκππθλψζεηο αεξίσλ θαη ππξφο, πνπ δεκηνπξγήζεθαλ απφ πεξηδηλήζεηο.
΢ηελ Ώζηξνλνκία, φπσο αλαθέξεη ν Αηνγέλεο ν Λαέξηηνο, ν Ώλαμίκαλδξνο

θαηαζθεχαζε ειηαθά ξνιφγηα, θαη φπσο αλαθέξεη ν Πιίληνο, ππνιφγηζε ηε ιφμσζε
ηεο εθιεηπηηθήο.
Ο Ώλαμίκαλδξνο απνδίδεη κηα εηθφλα ηεο Γεο, ζχκθσλα κε ηελ νπνία ε γε είλαη
θπιηλδξηθή κε πιάηνο ηξηπιάζην απφ ην κήθνο θαη νη άλζξσπνη θαηνηθνχλ ζηελ
επάλσ επηθάλεηά ηεο. Αε ζηεξίδεηαη πνπζελά θαη βξίζθεηαη ζην θέληξν ηνπ
ζχκπαληνο, απέρνληαο ίζα απφ φια ηα ζεκεία ηνπ, (Φεπδν-Πινχηαξρνο, ΢ηξσκαηείο
2).
Σειεπηαίν ζηάδην ηεο θνζκνγνλίαο ηνπ θηιφζνθνπ, φπσο παξαδίδεηαη απφ ηνλ
Ώξηζηνηέιε (Μεηεσξνινγηθά 67) είλαη ε απνμήξαλζε ηκεκάησλ ηεο Γεο ππφ ηελ
επίδξαζε ηνπ Ήιηνπ. ΋,ηη απέκεηλε απφ απηή ηελ αξρηθή απνμήξαλζε δηακφξθσζε ηε
ζάιαζζα. Σνχηε ε βαζκηαία απνμήξαλζε είλαη ηκήκα κηαο θπθιηθήο δηαδηθαζίαο πνπ
δελ νδεγεί, φκσο, ζηελ επαλαπνξξφθεζε ηεο γεο απφ ην άπεηξν.
Ο Ώλαμίκαλδξνο δηαηχπσζε επίζεο θαη κηα πξψηκε εμειηθηηθή ζεσξία, βάζεη ηεο
νπνίαο ε δσή εκθαλίζηεθε -κέζσ πξνθαλψο ηεο απηφκαηεο γέλεζεο εμαηηίαο ηεο
ειηαθήο ζεξκφηεηαο- ζηνλ πειφ ή ηε ιάζπε. Σα πξψηα πιάζκαηα πνπ
παξνπζηάζηεθαλ ήηαλ ηρζπφκνξθα θαη ηα πεξηέθιεηαλ θειχθε. Ώπνβάιινληαο ηα
θειχθε ηα πιάζκαηα απηά πξνζαξκφζηεθαλ βαζκηαία ζην αέξην πεξηβάιινλ. Ο
άλζξσπνο εκθαλίδεηαη ζην ηέινο απηήο ηεο εμειηθηηθήο βαζκίδαο, γεγνλφο πνπ καο
νδεγεί ζηε ζθέςε φηη ν θηιφζνθνο είδε ηελ γέλεζε ηνπ θφζκνπ θαη ηεο δσήο σο κηα
εληαία εμειηθηηθή δηαδηθαζία, πνπ δελ απέρεη πνιχ απφ ηε ζχγρξνλε εμειηθηηθή
ζεσξία.
Ο Ώλαμίκαλδξνο αθφκε, πίζηεπε νηη θαλέλα απφ ηα 4 βαζηθά ζηνηρεία δελ ππεξηεξεί
ζηνλ Κφζκν ζε ζρέζε κε ηα άιια, θαη πσο ππάξρεη κηα "θνζκηθή δηθαηνζχλε" ε
νπνία εμαζθαιίδεη ηελ ηζνξξνπία απηή.
΋πσο αλαθέξεη ν Εππφιπηνο, ν Ώλαμίκαλδξνο πίζηεπε πσο ν άλεκνο είλαη αέξαο ζε θίλεζε,
πσο νη βξνρέο πξνέξρνληαλ απφ ηνπο αηκνχο ηεο Γεο, νη νπνίνη δεκηνπξγνχληαλ απφ ηελ
εμάηκηζε ησλ πδάησλ ιφγσ ηεο ζεξκφηεηαο ηνπ Ήιηνπ. Έιεγε πσο φηαλ ν αέξαο θπιαθίδεηαη
κέζα ζε ππθλά ζχλλεθα, "ζθίδεη" ηα ζχλλεθα γηα λα δηαθχγεη, πξνθαιψληαο έληνλν ζφξπβν,
ηε βξνληή, ελψ, φηαλ ν αέξαο ζπγθξνχεηαη κε ηα ζχλλεθα, δεκηνπξγνχληαη νη αζηξαπέο.
Βπίθεληξν ηεο θηινζνθίαο ηνπ Ώλαμίκαλδξνπ είλαη ην άπεηξνλ, έλα άπεηξν φκσο πνπ
πηζαλψο πξνζιαβάλεη δχν εξκελείεο:
 άπεηξνλ α+πέξαο = ρσξίο ηέινο

 άπεηξνλ α+πεξάσ =αδηαπέξαζην
΢ε θάζε πεξίπησζε θαίλεηαη πσο ελλννχζε κηα πξσηαξρηθή αηηία δίρσο φξηα ζηνλ
ρψξν. Σν άπεηξνλ είλαη απεξηφξηζην ζηνλ ρψξν θαη πνηνηηθά αθαζφξηζην, θαζψο δελ
πξνζδηνξίδεηαη κνξθηθά σο έλα απφ ηα ηέζζεξα ζηνηρεία. ΢ην άπεηξν ν Ώλαμίκαλδξνο
δελ είδε κφλνλ ηελ πξσηαξρηθή χιε θαη ηελ αξρηθή θαηάζηαζε ηνπ θφζκνπ αιιά θαη
85
ηελ αηηία ηεο θνζκηθήο ηάμεο. ΢ε απηή ηελ πξσηαξρηθή νπζία απέδσζε ζετθέο
ηδηφηεηεο, ραξαθηεξίδνληαο ην άπεηξν σο αζάλαηνλ, αλώιεζξνλ θαη ζείνλ, ζχκθσλα
κε ηνλ ΢ηκπιίθην (Δηο ηα Φπζηθά 24,13). Δ αδπλακία ηεο αλζξψπηλεο δηάλνηαο λα
θαζνξίζεη ην άπεηξν πνζνηηθά θαη πνηνηηθά ην θαζηζηά απεξηφξηζηε πεγή θαη
θαηεπζπληήξηα δχλακε ηνπ θφζκνπ.
ΑΝΑΞΗΜΔΝΖ΢
Ο Αναξιμένηρ, ν ηξίηνο ζηε δηαδνρή Μηιήζηνο θηιφζνθνο, ήηαλ γηνο ηνπ Βπξχζηξαηνπ θαη
καζεηήο ηνπ Ώλαμίκαλδξνπ. Αξαζηεξηνπνηήζεθε ζην δεχηεξν κηζφ ηνπ 6νπ π.Υ αηψλα θαη
πέζαλε πηζαλψο ζε ειηθία 60 ρξνλψλ θαηά ηελ 63ε Οιπκπηάδα (528-525 π.Υ.). Γηα ηνλ βίν
θαη ηηο δξαζηεξηφηεηεο ηνπ Ώλαμηκέλε γλσξίδνπκε ειάρηζηα πξάγκαηα. Οη πεξηζζφηεξεο
πιεξνθνξίεο γηα ηε δσή θαη ην έξγν ηνπ βαζίδνληαη ζηνλ Θεφθξαζην, πνπ δηαζψδεηαη
πεξηιεπηηθά απφ ηνλ ΢ηκπιίθην. Ώπνζπάζκαηα ηεο θηινζνθίαο ηνπ βξίζθνληαη ζε θείκελα
ηνπ Ώξηζηνηέιε, ηνπ Πινχηαξρνπ, ηνπ Εππφιπηνπ θαη ηνπ Ώέηηνπ.
Ώλαδήηεζε ηελ αξρή ηνπ θφζκνπ ζηνλ αέξα, ηνλ νπνίν φξηζε σο κνλαδηθή θαη άπεηξε
αξρή, ( ΢ηκπιίθηνο Δηο ηα Φπζηθά 24, 26 [DK 1345]). Ο αέξαο είλαη πνζνηηθά άπεηξνο
θαη απηφ ηνλ θαζηζηά αλεμάληιεηε πεγή ηνπ γίγλεζζαη. Με ηελ ζεσξία ηεο πχθλσζεο
θαη ηεο αξαίσζεο εξκήλεπζε φια φζα δελ είλαη αέξαο, πξνθεηκέλνπ λα γίλνπλ
αληηιεπηά σο θαηαζηάζεηο πνπ πξνέθπςαλ απφ ηηο κεηαβνιέο ηνπ αέξα. (Ώπφ ηνλ
αέξα κέζσ ηεο αξαίσζεο δεκηνπξγείηαη ην ππξ, ελψ κέζσ ηεο ζπκπχθλσζεο
δεκηνπξγείηαη ε γε θαη ην χδσξ). Τηνζεηψληαο ηνλ πινδσηζκφ ηνπ Θαιή, ζεψξεζε σο
πξνυπφζεζε ησλ κεηαβνιψλ ηνπ αέξα ηε ζπλερή θηλεηηθφηεηά ηνπ.
Καζνξηζηηθφο παξάγνληαο γηα ηελ επηινγή ηνπ αέξα σο βαζηθνχ ζηνηρείνπ γηα ηελ
θνζκνγνλία ηνπ, είλαη ε ηαχηηζε ηεο ςπρήο κε ηνλ αέξα, φπσο αλαθέξεηαη ζε
δηαζσζέλ απφζπαζκα [DK 13 B2]. "΋πσο ε ςπρή καο,φληαο αέξαο, καο ζπγθξαηεί,
έηζη θαη ην πλεχκα θαη ν αέξαο πεξηέρνπλ νιφθιεξν ηνλ θφζκν". Πξφθεηηαη
νπζηαζηηθά γηα ηελ πξψηε πξνζσθξαηηθή ςπρνινγηθή ζέζε.
Ο Ώλαμηκέλεο δηακφξθσζε ηφζν ηελ θνζκνινγία φζν θαη ηελ θνζκνγνλία ηνπ κε
επίθεληξν ην ζηνηρείν ηνπ αέξα θαη ηηο κεηαβνιήο ηνπ:
Ο θφζκνο πξνέθπςε απφ ηνλ αδηαθνξνπνίεην αέξα. Σν ζρήκα ηνπ ΢χκπαληνο

πηζηεχεη νηη είλαη εκηζθαηξηθφ. Σα νπξάληα ζψκαηα έρνπλ πχξηλε θχζε θαη
πξνέθπςαλ απφ ηνπο πγξνχο αηκνχο πνπ αλαδίδνληαη απφ ηα πγξά κέξε ηεο γεο.
Ώλεβαίλνληαο νη αηκνί αξαηψλνπλ ηφζν, πνπ γίλνληαη θσηηά θαη φπσο ε γε
ππνβαζηάδνληαη απφ ηνλ αέξα. Με ηελ ζεσξία ηεο πχθλσζεο θαη ηεο αξαίσζεο ν
Ώλαμηκέλεο εμεγνχζε επίζεο θαη δηάθνξα κεηεσξνινγηθά θαηλφκελα (βξνρή,
ζχλλεθα θ.ιπ.) (Φεπδν-Πινχηαξρνο, ΢ηξσκαηείο, 3 [DK 13A6])
Ο Ώλαμηκέλεο παξνπζηάδεη ηε Γε σο πιαηχ δίζθν κεγάιεο έθηαζεο πνπ ζηεξηδφηαλ

ζηνλ αέξα, κηαο θαη είρε δηαπηζηψζεη νηη ζηνλ αέξα ζπγθξαηνχληαη θαιχηεξα ηα
ζψκαηα κε κεγαιχηεξε επηθάλεηα. Ο Ώξηζηνηέιεο αλαθέξεη φηη ε αθηλεζία ηεο Γεο,
ζηελ νπνία πίζηεπε ν Ώλαμηκέλεο, φπσο θαη ν Ώλαμαγφξαο θαη ν Αεκφθξηηνο,
νθεηιφηαλ ζην πιαηχ ηεο ζρήκα.
86
Γηα ηνλ Ήιην ν Ώλαμηκέλεο πηζηεχεη πσο πξνήιζε απφ ηε Γε, πσο έρεη ζρήκα φκνην
κε απηήλ αιιά πσο απέθηεζε κεγάιε ζεξκφηεηα ιφγσ ηεο γξήγνξεο θίλεζήο ηνπ.
Σν εξκελεπηηθφ κνληέιν ηνπ θφζκνπ πνπ πξνβάιιεη ν Ώλαμηκέλεο είλαη ην πξψην

ζπζηεκαηηθφ κνληζηηθφ ζχζηεκα ζηελ αξραία ειιεληθή θηινζνθία θαη πιηζηηθφ κε
ηελ επξχηεξε έλλνηα ηνπ φξνπ. Δ χιε δε ζεσξείηαη αδξαλήο αιιά δσληαλή θαη
αδηαρψξηζηε απφ ηελ θηλνχζα αηηία ηεο, γεγνλφο πνπ ζεκαίλεη φηη ε χιε θαη ε δχλακε
δελ έρνπλ αθφκα δηαρσξηζηεί σο απηνηειείο νληφηεηεο.
ΑΝΑΞΑΓΟΡΑ΢ Ο ΚΛΑΕΟΜΔΝΗΟ΢
ΟΛΑ ΣΑ ΠΡΑΓΜΑΣΑ ΗΣΑΝ ΜΑΖΚ, ΚΑΣΟΠΚΝ

ΗΡΙΕ Ο ΝΟΤ΢ ΚΑΚ ΕΒΑΛΕ ΣΑΞΗ
Ο Αναξαγόπαρ ήηαλ ζπνπδαίνο αξραίνο Έιιελαο θηιφζνθνο θαη αζηξνλφκνο. Γελλήζεθε

ζηηο Κιαδνκελέο ηεο Εσλίαο πεξί ην 500 Π.Κ.Β. Ήηαλ γηνο ηνπ Δγεζίβνπινπ ή Βχβνπινπ θαη
αλήθε ζε πινχζην θαη αξηζηνθξαηηθφ γέλνο. ΢ε ειηθία 20 εηψλ εγθαηαζηάζεθε ζηελ Ώζήλα,
επηδηδφκελνο ζε θηινζνθηθέο ζπνπδέο, φπνπ θαη έδεζε εθεί επί 30 ρξφληα. ΢χκθσλα φκσο κε
ηελ παξάδνζε θαηεγνξήζεθε γηα αζέβεηα θαη αλαγθάζηεθε λα εγθαηαιείςεη ηελ πφιε.
Γεληθά ν Ώλαμαγφξαο πξνζπάζεζε λα αλαλεψζεη ηελ ησληθή θπζηνινγία θαη λα ηε ζπλδπάζεη
κε ηηο πλεπκαηηθέο θαηαθηήζεηο ηνπ Παξκελίδε θαη ηνπ Βκπεδνθιή.
΢ηε βάζε ηνπ ζηνραζκνχ ηνπ θηιφζνθνπ Ώλαμαγφξα βξίζθεηαη ε άξλεζε ηεο γέλεζεο θαη
ηεο θζνξάο, θαζψο «...ηίπνηα δελ γίλεηαη νχηε ράλεηαη, αιιά ζπληίζεηαη θαη δηαρσξίδεηαη απφ
πξνυπάξρνληα φληα». (DK 59ΐ17). Με άιια ιφγηα ν Ώλαμαγφξαο δελ δέρεηαη ηε δπλαηφηεηα
δεκηνπξγίαο φλησλ απφ ηε κείμε ησλ ηεζζάξσλ βαζηθψλ ξηδσκάησλ ηνπ Βκπεδνθιή, αιιά
πηζηεχεη φηη θάζε επηκέξνπο ππφζηαζε ππήξρε εμαξρήο ζηνλ θφζκν. Σα εχινγα εξσηήκαηα
πνπ πηζαλψο πξνθαιεί κηα ηέηνηα δήισζε απαληψληαη κε κηα άιιε βαζηθή αξρή ηνπ
Ώλαμαγφξα, ζχκθσλα κε ηελ νπνία θάζε νλ ηνπ θπζηθνχ θφζκνπ πεξηέρεη ζε κηθξή αλαινγία
θνκκκάηηα φισλ ησλ θπζηθψλ ππνζηάζεσλ, απνηειψληαο έηζη κηα κηθξνθνζκηθή εηθφλα ηνπ
καθξνθνζκηθνχ ζχκπαληνο. Σνχηε ε θαζνιηθή αλάκεημε είλαη κηα πξσηνθνζκηθή θαηάζηαζε
αδηάθξηηεο κείμεο ησλ ζπεξκάησλ, δειαδή ησλ βαζηθψλ δνκηθψλ ζπζηαηηθψλ πνπ είλαη
άπεηξα αηεο πξαγκαηηθφηεηαο, αζέαηα κελ, ιεηηνπξγνχλ σζηφζν σο πξφηππα νξγάλσζεο -
θπαλνηππίεο- ελζσκαηψλνληαο δπλεηηθά ηα νπζηψδε ζπζηαηηθά φισλ ησλ πιηθψλ
ππνζηάζεσλ.
Γηα ηε Γε ν Ώλαμαγφξαο πηζηεχεη πσο έρεη ηπκπαλνεηδέο ζρήκα, θαη πσο

ζπγθξαηείηαη ζηνλ αέξα, ζχκθσλα κε ηνλ Ώξηζηνηέιε.
Γηα ηνλ Ήιην, ν Αηνγέλεο Λαέξηηνο αλαθέξεη πσο ν Ώλαμαγφξαο ηνλ ζεσξεί σο
δηάππξν ιίζν, ελψ ην κέγεζφο ηνπ είλαη κεγαιχηεξν απφ ηελ Πεινπφλλεζν.
Γηα ηε ΢ειήλε, ν θηιφζνθνο πηζηεχεη πσο είλαη εηεξφθσηε, αιιά ηε ζεσξεί σο κηα
δεχηεξε Γε πνπ θαηνηθείηαη απφ αλζξψπνπο θαη άιια φληα.(θαηά ηνλ Πιάησλα)
87
Γηα ηα άζηξα, πηζηεχεη νηη απηά έρνπλ φκνηα κνξθή κε απηή ηνπ Διίνπ.
Γηα ηνπο θνκήηεο, ζεσξεί πσο είλαη πιαλήηεο, νη νπνίνη εθπέκπνπλ θιφγεο, ηνπο
δηάηηνληεο αζηέξεο ζεσξεί σο "ζπηλζήξεο" πνπ εθηηλάζζνληαη απφ ηνλ αέξα, θαη γηα
ηνπο κεηεσξίηεο, ν Ώλαμαγφξαο πηζηεχεη νηη είλαη ιίζνη πνπ ζηξνβηιίδνληαη θαη
έιθνληαη απφ ηε Γε.
Ο λνπο, ην ζεκείν-θιεηδί ηεο θηινζνθίαο ηνπ δελ αλακηγλχεηαη κε ηίπνηα θαη είλαη
κφλνο κε ηνλ εαπηφ ηνπ. Βίλαη ην θαζαξφηεξν απφ φια ηα πξάγκαηα, γλσξίδεη ηα
πάληα θαη έρεη ηε κεγαιχηεξε δχλακε. Ο λνπο είλαη εθείλνο πνπ ειέγρεη φζα έρνπλ
ςπρή, κηθξά ή κεγάια, φπσο ειέγρεη θαη ηελ έλαξμε ηεο θνζκηθήο πεξηζηξνθήο.
Ώπφ κία άπνςε ν λνπο ηνπ Ώλαμαγφξα επηηειεί ιεηηνπξγία ίδηα κε εθείλε ηεο
θηιόηεηαο θαη ηνπ λείθνπο ηνπ Βκπεδνθιή. Αηαθξίλνληάο ηνλ απφ ηα ζπέξκαηα ν
θηιφζνθνο ηνπ πξνζδίδεη ηε δπλαηφηεηα ηεο απεξηφξηζηεο επίδξαζεο ζην θνζκηθφ
γίγλεζζαη. Χζηφζν, παξά ηελ θαηεγνξεκαηηθή δηαβεβαίσζε φηη ν λνπο ειέγρεη ηα
πάληα, ν Ώλαμαγφξαο πεξηνξίδεη ηελ θνζκνινγηθή ιεηηνπξγία ηνπ λνπ ζηελ εθθίλεζε
ηεο πεξηζηξνθηθήο θίλεζεο, ε νπνία ζηε ζπλέρεηα επεθηείλεηαη βάζεη ησλ δηθψλ ηεο
λφκσλ σζψληαο ηνλ ΢σθξάηε ζε απνγνήηεπζε ζηνλ Φαίδσλα (96b-98c) γηα ηνλ ξφιν
πνπ εμαζθάιηζε ν Ώλαμαγφξαο ζηνλ λνπ
ΑΡΥΔΛΑΟ΢
ΣΟ ΔΚΚΑΚΟ ΚΑΚ ΣΟ ΑΚ΢ΧΡΟ ΔΕΝ ΞΕΚΚΝΟΤΝ ΑΠΟ

ΣΗ ΦΤ΢Η, ΑΛΛΑ ΑΠΟ ΣΟΝ ΝΟΜΟ
Πξνζσθξαηηθφο θηιφζνθνο, γλσζηφο ζαλ καζεηήο ηνπ Ώλαμαγφξα θαη δάζθαινο ηνπ
΢σθξάηε. Μ‟ απηφ ην ξφιν ν Ώξρέιανο παξνπζηάζηεθε απφ ηε δνμνγξαθηθή
παξάδνζε ζαλ ν ζπλδεηηθφο θξίθνο αλάκεζα ζηελ ησληθή θπζηθή θαη ηελ αηηηθή
αλζξσπνινγία. Ήηαλ δηαδεδνκέλε ε αληίιεςε πσο ν Ώξρέιανο κεηέθεξε πξψηνο
ζηελ Ώζήλα ηελ ησληθή θπζηθή, φηη ήηαλ ν ηειεπηαίνο θπζηθφο θαη καδί ν πξψηνο πνπ
αζρνιήζεθε κε εζηθά πξνβιήκαηα θαζψο θαη φηη δηεηέιεζε δάζθαινο ηνπ ΢σθξάηε.
Ο Ώξρέιανο επεμεξγάζηεθε ην θπζηθφ ζχζηεκα ηνπ Ώλαμαγφξα, δίλνληαο ηδηαίηεξε

βαξχηεηα ζην δήηεκα ηεο γέλεζεο ηνπ θφζκνπ θαη ηεο δσήο. ΋ινο ν θφζκνο, θαηά
ηνλ Ώξρέιαν, μεθίλεζε απφ κηα αξρέγνλε χιε, αλάκηθηε θαη ζπκπαγή πιηθή κάδα,
πνπ έλα κέξνο ηεο ήηαλ ζχκθπην κε ηνλ λνπ. Ο λνπο, δειαδή, δελ ζεσξείηαη εδψ,
φπσο ζηνλ Ώλαμαγφξα, κε επηδεθηηθφο αλάκημεο θαη θαζαξφο. Βπηπιένλ, ελψ ν
Ώλαμαγφξαο ζθέθζεθε ηνλ λνπ σο ηελ αξρηθή θηλεηήξηα δχλακε, ν Ώξρέιανο
δερφηαλ σο θηλεηηθή αξρή ηνλ απνρσξηζκφ, ηελ απηφκαηε θαη κεραληθή ιεηηνπξγία
απνρσξηζκνχ ζεξκνχ θαη ςπρξνχ ζηνηρείνπ. Σν ζεξκφ θαη ην ςπρξφ είλαη αληίζεηα –
θαη απφ ηελ άπνςε επίζεο πσο ην ζεξκφ είλαη απηφ πνπ θηλείηαη θαη ην ςπρξφ απηφ
88
πνπ εξεκεί. Σν ζεξκφ επελεξγεί πάλσ ζην ςπρξφ θαη θάλεη ηνλ πάγν λα ιηψζεη θαη λα
γίλεη λεξφ. Σν λεξφ γίλεηαη, κε ηελ επελέξγεηα ηνπ ζεξκνχ, ελ κέξεη αέξαο (πδξαηκνί)
θαη ελ κέξεη γε. Δ γε ηζνξξνπεί ζην κέζν θαη ν αέξαο ζπγθξαηεί ηα πάληα θαη ειέγρεη
ην ζχκπαλ, θαζψο αλαδίδεηαη κέζα απφ ηελ θνζκηθή θαχζε. Ώξρηθά, πξνηνχ ε γε
γίλεη μεξή, κηα ηεξάζηηα ιίκλε απισλφηαλ απφ άθξε ζε άθξε. Καη νη πξψηνη
νξγαληζκνί γελλήζεθαλ αθξηβψο κέζα ζηε ιάζπε, θαζψο ζεξκαηλφηαλ ε γε ζην θάησ
κέξνο ηεο, φπνπ αλακηγλπφηαλ ην ζεξκφ θαη ην ςπρξφ. Δ αξρηθή ινηπφλ θνηηίδα φισλ
ησλ δσληαλψλ νξγαληζκψλ, ησλ δψσλ θαη ησλ αλζξψπσλ είλαη ε ιάζπε πνπ
απνηέιεζε θαη ηελ θνηλή ηξνθή φισλ. Δ δσή ζπλερηδφηαλ, έπεηηα, απηνδχλακε κε ηε
γέλεζε ηνπ ελφο δψνπ απφ ην άιιν. Ο απνρσξηζκφο ηειηθά ησλ αλζξψπσλ απφ ηα
άιια δψα ήηαλ κηα πνξεία αλάπηπμεο, πνπ εμεγεί ηελ αξρή ηνπ πνιηηηζκνχ θαη ηεο
πνιηηείαο.
Καηά ηνλ Ώξρέιαν, ν λνπο είλαη νκνηφκνξθα θαηαλεκεκέλνο κέζα απφ φια ηα δψα,
κφλν πνπ ην θαζέλα απ‟ απηά ρξεζηκνπνηεί ηνλ λνπ κε δηαθνξεηηθή έληαζε. Έηζη,
άιια δψα αλαπηχζζνπλ κεγαιχηεξε ηαρχηεηα λνπ θαη άιια κηθξφηεξε. Δ εμππλάδα
ζηα δψα θαζνξίδεηαη απφ ην κέηξν ηεο ηαρχηεηαο ηνπ λνπ πνπ ελππάξρεη ζε θάζε
δψν.
Φαίλεηαη πσο ε ζεσξία ηνπ γηα ηελ αξρή ηνπ πνιηηηζκνχ απνηεινχζε κηα απφιεμε
ηεο θνζκνγνλίαο θαη δσνγνλίαο ηνπ. Πξνζπαζψληαο λα αλαζπγθξνηήζεη ηελ αξρηθή
θαηάζηαζε ηεο ζπιινγηθήο αλζξψπηλεο δσήο θαη ηε ζχζηαζε πνιηηηθήο θνηλσλίαο,
δηαηχπσζε θηινζνθηθέο ελνξάζεηο γηα ηνπο λφκνπο, ην δίθαην, ηα ήζε, γεληθά γηα ηελ
πνιηηεία θαη ηνλ πνιηηηζκφ. Πξνο απηή ηελ θαηεχζπλζε, κάιηζηα, θαίλεηαη πσο
δέρζεθε ηελ επίδξαζε ηνπ ζνθηζηή Πξσηαγφξα, πνπ ήηαλ ζχγρξνλφο ηνπ θαη είρε
ζθεθηεί εηδηθά πάλσ ζε ηέηνηα δεηήκαηα. Ο Ώξρέιανο εμεγνχζε, πεξηγξάθνληαο ηελ
πξνέιεπζε ησλ εζψλ, ηνπ δηθαίνπ θαη ηεο πνιηηείαο, πσο ην δίθαην δηακνξθψζεθε
βαζκηαία θαη ζηνπο επηκέξνπο ιανχο δηαθνξεηηθά, φηη ην δίθαην εμαξηάηαη απφ ηηο
ηζρχνπζεο απφςεηο, απφ ηνλ λφκν πνπ δελ έρεη αλαπηπρζεί φκνηα παληνχ.
Ώλ θαη ν Ώξρέιανο, ινηπφλ, εκπλέεηαη απφ άιινπο θηινζφθνπο (απφ ηνλ Ώλαμαγφξα
πην πνιχ θαη απφ ηνλ Πξσηαγφξα θαζψο θαη απφ ηνλ Ώλαμίκαλδξν ζηελ εμήγεζε ηεο
αξρήο ηεο δσήο θαη ηνλ Βκπεδνθιή σο πξνο ηε ιεηηνπξγία ησλ πιηθψλ ζηνηρείσλ),
σζηφζν απηφο θαηφξζσζε λα ζπλζέζεη κηα αμηφινγε γηα ηελ επνρή ηνπ θνζκνγνλία
θαη δσνγνλία, θαη ηδηαίηεξα κηα ζνβαξή, θαζψο θαίλεηαη, ζεσξία γηα ηελ αξρή ηνπ
πνιηηηζκνχ.
89
΢ΚΔΠΣΗΚΟΗ
Πύππων
ΔΕΝ ΤΠΑΡΧΕΚ ΟΤΣΕ ΚΑΛΟ ΟΤΣΕ

ΑΚ΢ΧΡΟ ΟΤΣΕ ΔΚΚΑΚΟ ΟΤΣΕ ΑΔΚΚΟ.
ΟΛΑ ΣΟΤΣΑ ΚΑΙΟΡΚΖΟΝΣΑΚ ΑΠΟ
ΣΟ ΝΟΜΟ ΚΑΚ ΣΚ΢ ΕΠΚΚΡΑΣΟΤ΢Ε΢
ΑΝΣΚΛΗΨΕΚ΢
Ο Πύππων ο Ζλείορ (360 – 270) ήηαλ Έιιελαο θηιφζνθνο, ηδξπηήο ηεο ΢ρνιήο ηνπ
΢θεπηηθηζκνχ . Εεξεχο θαη πεξίθεκνο γηα ηελ ςπρηθή ηνπ γαιήλε, ζπκπαζψλ ηεο
απιφηεηνο ησλ Κπληθψλ θαη επεξεαζκέλνο απφ ηνλ Αεκφθξηην θαη ηνλ ζρεηηθηζκφ
ησλ ΢νθηζηψλ , θήξπμε κία αδηαηάξαθηε εξεκία ηνπ ζπκηθνχ κέζσ ηεο δηαξθνχο
ακθηβνιίαο θαη ηεο παξαηηήζεσο απφ θάζε γλψκε ή ξνπή («επνρή», απνθπγή θάζε
θξίζεσο) ιφγσ ηνπ παληειψο αδχλαηνπ ηεο ζηγνπξηάο.
Καηά ηνλ Πχξξσλα, ηίπνηε δελ κπνξεί λα είλαη θαζαπηφ (απφ κφλν ηνπ) εζηθά θαιφ ή
θαθφ, σξαίν ή αηζρξφ, δίθαην ή άδηθν (θαζψο ε αλζξψπηλε ζπκπεξηθνξά ξπζκίδεηαη
απφ ηε ζπκβαηηθφηεηα, «λόκσ θαη έζεη» , δειαδή απφ ηελ θαζηεξσκέλε ζπλήζεηα θαη
ην έζηκν). ΐαζηθφ αμίσκα ησλ ΢θεπηηθψλ είλαη ε ιεγφκελε «Αξξεςία» (ακθηβνιία),
ελψ σο ην κφλν πξαγκαηηθφ αγαζφλ αλαγλσξίδεηαη ε Ώξεηή. Αελ κπνξνχκε λα
δηαθξίλνπκε, κεηξήζνπκε θαη θξίλνπκε ηα πξάγκαηα, πνπ ραξαθηεξίδνληαη
«αδηάθνξα, αζηάζκεηα θαη αλεπίθξηηα». Οχηε ηα δεδνκέλα ησλ αηζζήζεσλ, νχηε νη
θξίζεηο καο κπνξεί λα είλαη αιεζείο ή ςεπδείο.
Δ δηδαζθαιία ηνπ Πχξξσλνο άζθεζε ηεξάζηηα επίδξαζε ζηε Μέζε θαη Νεψηεξε
Ώθαδήκεηα απεηιψληαο ηεο κάιηζηα κε πηζαλή αθνκνίσζε.
ΣΗΜΩΝ
Έιιελαο ΢θεπηηθφο θηιφζνθνο θαη ζπγγξαθέαο. Ο Σίκσλ, θησρφο θαηά ηε λεαληθή

ηνπ ειηθία, θέξδηδε ηα πξνο ην δελ σο ρνξεπηήο. Ώξγφηεξα ζπνχδαζε ππφ ηνλ
Μεγαξέα ΢ηίιπσλα θαη ηνλ Διείν Πχξξσλα. Οη δηαιέμεηο πνπ έδηλε ηνπ απέθεξαλ
θήκε θαη πινχην, ψζηε ην 275 π.Υ. απνζχξζεθε απφ ηελ Ώζήλα θαη αζρνιήζεθε κε
ηελ ζπγγξαθή. Ώπφ ηα έξγα ηνπ ζψδνληαη κφλν απνζπάζκαηα. Έγξαςε πιήζνο πεδψλ
έξγσλ, ηξαγσδηψλ, ζαηπξηθψλ δξακάησλ, θσκσδηψλ, πνηεκάησλ θαη ζίιισλ –
ζαξθαζηηθψλ επηζέζεσλ θαηά δνγκαηηθψλ θηινζφθσλ ζε παξσδία εξσηθψλ
εμακέηξσλ ζηίρσλ.
90
΢ΟΦΗ΢ΣΔ΢
ΠΡΩΣΑΓΟΡΑ΢
ΜΕΣΡΟ ΟΛΩΝ ΣΩΝ ΠΡΑΓΜΑΣΩΝ ΕΚΝΑΚ

Ο ΑΝΙΡΩΠΟ΢
Ο Ππωηαγόπαρ (π. 490 – π. 420 Π.Κ.Β.), απφ ηα Άβδεξα ηεο Θξάθεο, ήηαλ
ζεκαληηθφο θηιφζνθνο ηεο αξραηφηεηαο. Τπήξμε ζχγρξνλνο ηνπ Αεκφθξηηνπ, απφ ηα
Άβδεξα επίζεο, θαη θνξπθαίνο κεηαμχ ησλ ζνθηζηψλ. Χο δάζθαινο ηαμίδεςε ζε
πνιιέο ειιεληθέο πφιεηο. Βπηζθέθηεθε ζπρλά ηελ Ώζήλα φπνπ ζπλδέζεθε κε θηιία κε
ηνλ Πεξηθιή θαη άιινπο επηθαλείο Ώζελαίνπο. Ώλαθέξεηαη πσο ν Πεξηθιήο ηνπ
αλέζεζε λα γξάςεη ηνπο λφκνπο γηα ηνπο Θνχξηνπο, ηεο αζελατθήο απνηθίαο ζηελ
Κάησ Εηαιία πνπ ηδξχζεθε ην 444 Π.Κ.Β ζηε ζέζε ηεο ΢χβαξεο [1].
Κχξηεο πεγέο γηα ην βίν ηνπ Πξσηαγνξά είλαη ν νκψλπκνο πιαησληθφο δηάινγνο, νη
Βίνη Φηινζόθσλ ηνπ Αηνγέλε (3νο αη. ΚΒ) θαη ην έξγν ηνπ ΢έμηνπ Βκπεηξηθνχ.
Με ηνλ Πξσηαγφξα εηζάγεηαη ην ξεχκα ηνπ ζρεηηθηζκνχ θαη ηνπ ππνθεηκεληζκνχ ζηελ
θηινζνθία[1]. Ο Πξσηαγφξαο πίζηεπε φηη ε γλψζε δελ πξνζδηνξίδεηαη αληηθεηκεληθά, αιιά κε
ηηο αηζζήζεηο. Άξα, γλψζε είλαη φ,ηη αληηιακβαλφκαζηε φπσο απνηππψλεηαη ζηηο αηζζήζεηο
καο. Ο Πξσηαγφξαο εηζήγαγε θαη ηελ έλλνηα ηνπ «αλζξσπνθεληξηζκνχ», κε ηε
ραξαθηεξηζηηθή ξήζε «πάλησλ ρξεκάησλ κέηξνλ άλζξσπνο». Δ έθθξαζε απηή ζεκαίλεη φηη
ν άλζξσπνο απνηειεί κέηξν ηεο αιήζεηαο θαη ηεο γλψζεο θαη γη‟ απηφ θάζε ππνθεηκεληθή
άπνςε γηα θάπνην ζέκα έρεη ηελ άμηα ηεο. Θεσξείηαη επίζεο ν πξψηνο αγλσζηηθηζηήο, φπσο
πξνθχπηεη απφ ηηο ζέζεηο πνπ εθθξάδεη ζην έξγν ηνπ Πεξί Θεώλ[1][2]. Ώληηκεηψπηζε κε θξηηηθφ
πλεχκα ηελ χπαξμε ηνπ Θενχ ζεσξψληαο φηη εκπφδην γηα ηε γλψζε ηνπ είλαη «ε αδειφηεηα
ησλ ζεψλ θαη ε βξαρχηεηα ηνπ αλζξσπίλνπ βίνπ»[1]. Οη απφςεηο ηνπ, φπσο θαη απηέο ηνπ
΢σθξάηε, ζθαλδάιηζαλ ηνπο Ώζελαίνπο θαη θαηεγνξήζεθε απφ ηνλ Ππζφδσξν γηα αζεΎα.
Μαξηπξείηαη πσο ηα βηβιία ηνπ θάεθαλ δεκφζηα ζηελ αγνξά θαη ν ίδηνο θαηαδηθάζηεθε γηα
αζεΎα. Γηα λα απνθχγεη ηα ρεηξφηεξα ν Πξσηαγφξαο δηέθπγε πξνο ηε ΢ηθειία, φκσο, ην πινίν
πνπ ηνλ κεηέθεξε λαπάγεζε θαη ν ίδηνο πλίγεθε. Δ ζπγθεθξηκέλε αθήγεζε ακθηζβεηείηαη,
θαζψο ζηνλ Μέλσλα ηνπ Πιάησλα ν ΢σθξάηεο αλαθέξεη πσο ν Πξσηαγφξαο γλψξηζε ηηκέο
κέρξη ην ζάλαηφ ηνπ, παξφια απηά πηζαλψο πεξηέρεη ςήγκαηα αιήζεηαο ζρεηηθά κε ηελ
αληηκεηψπηζή ηνπ[1].
Ο Πξσηαγφξαο ήηαλ πηζαλφλ ν πξψηνο δάζθαινο πνπ δίδαζθε κε αληακνηβή θαη ήηαλ
μαθνπζηφο γηα ηα πςειά δίδαθηξα πνπ ρξέσλε. Οη κέζνδνη δηδαζθαιίαο ήηαλ
πξφδξνκνη ησλ ζεκεξηλψλ δηαιέμεσλ θαη είραλ σο πεξηερφκελν αλάιπζε
πνηεκάησλ,ζπδεηήζεηο γηα ηα λνήκαηα θαη ηηο ζσζηέο ρξήζεηο ησλ ιέμεσλ θαη
91
γεληθνχο θαλφλεο ξεηνξηθήο. ΋πσο είλαη θπζηθφ νη καζεηέο ηνπ ήηαλ πινχζηνη θαη
νηθνλνκηθά επθαηάζηαηνη Ώζελαίνη κε θνηλσληθφ ππφβαζξν. [3]
Βζηίαδε ηελ εθπαίδεπζε πνπ παξείρε ζε πξαθηηθά δεηήκαηα απνδίδνληαο κεγάιε αμία
ζηε ξεηνξηθή δεηλφηεηα θαη επγισηηία (νξζνέπεηα). Θεσξψληαο πσο γηα θάζε ζέζε
κπνξνχλ λα δηαηππσζνχλ επηρεηξήκαηα ππέξ θαη θαηά, πξνεηνίκαδε ηνπο καζεηέο ηνπ
κε ηέηνην ηξφπν ψζηε λα είλαη ζε ζέζε λα ππεξαζπηζηνχλ αιιά θαη λα επηθξίλνπλ, κε
ινγηθά επηρεηξήκαηα, θάζε ακθηιεγφκελε ζέζε.[1]
ΛΟΤΚΗΑΝΟ΢
Η ΜΟΡΦΩ΢Η ΧΡΕΚΑΖΕΣΑΚ ΠΟΛΤ

ΚΟΠΟ ΚΑΚ ΜΑΚΡΤ ΧΡΟΝΟ ΚΑΚ
ΠΟΛΛΑ ΕΞΟΔΑ
Ο Λνπθηαλφο ήηαλ ΢χξηνο ζηελ θαηαγσγή. Γελλήζεθε ζηα ΢ακφζαηα, πξσηεχνπζα

ηεο Κνκκαγελήο, ζηνλ πάλσ Βπθξάηε ηεο ΢πξίαο, γχξσ ζην 120 κ.Υ. Βθεί έιαβε ηε
ζηνηρεηψδε εθπαίδεπζε θαη πέξαζε ηα παηδηθά ηνπ ρξφληα. Βπεηδή είρε δείμεη απφ
κηθξφο θάπνην ηαιέλην ζηελ ηέρλε, νη γνλείο ηνπ ηνλ έζηεηιαλ καζεηεπφκελν ζε
θάπνην ζείν ηνπ γιχπηε. Δ καζεηεία ηνπ δελ θξάηεζε πνιχ· ν λεαξφο Λνπθηαλφο
έζπαζε απφ αδεμηφηεηα κηα πιάθα θαη ν ζείνο ηνπ ηνλ επέπιεμε απζηεξά. Έηζη,
εγθαηέιεηςε ην εξγαζηήξη ηνπ ζείνπ ηνπ θαη επέζηξεςε ζην ζπίηη ησλ γνληψλ ηνπ.
Δ έληνλε θηινκάζεηά ηνπ ηνλ έθαλε λα ζηξαθεί ζηα γξάκκαηα (ζην έξγν ηνπ Πεξὶ ηνῦ
ἐλππλίνπ αθεγείηαη πψο εληζρχζεθε απηή ηνπ ε απφθαζε κεηά απφ φλεηξν πνπ είδε ηε
λχρηα ηεο επηζηξνθήο ηνπ ζην ζπίηη). Ώθνχ κειέηεζε ηα ειιεληθά, μεθίλεζε λα κάζεη
ηε ξεηνξηθή ηέρλε ζηηο ξεηνξηθέο ζρνιέο ηεο Εσλίαο. ΢ηελ Ώληηφρεηα άζθεζε ηε
δηθαληθή ξεηνξεία, πνπ ζεσξνχληαλ ην θαηψηεξν είδνο ξεηνξηθήο. ΢ηε ΢κχξλε
ζπνχδαζε ηε ζνθηζηηθή (ή επηδεηθηηθή) ξεηνξηθή, θπξίσο σο κέζνλ πξνζπνξηζκνχ
ρξεκάησλ. Καηφπηλ άξρηζε λα ηαμηδεχεη, επηδεηθλχνληαο ηηο ξεηνξηθέο ηνπ
ηθαλφηεηεο, ζε δηάθνξεο πφιεηο ηεο Μηθξάο Ώζίαο, ηεο Βιιάδαο, ηεο Μαθεδνλίαο, ηεο
Εηαιίαο θαη ηεο Γαιαηίαο.
Χζηφζν, δελ έκελε ηθαλνπνηεκέλνο κε ηε ξεηνξηθή, θαη ηειηθά απνγνεηεχηεθε,

ζεσξψληαο ηελ ξερή. ΢ε ειηθία 40 εηψλ, παξάηεζε ηελ ηέρλε ηνπ ζνθηζηή θαη
ζηξάθεθε ζηε θηινζνθία. ΢εκαληηθή επίδξαζε είρε πάλσ ηνπ ε δηδαζθαιία ηνπ
92
Πιαησληθνχ θηινζφθνπ Νηγξίλνπ, ηνλ νπνίνλ εζαχκαδε. Πλεχκα θαηεμνρήλ αλήζπρν,

εληξχθεζε ζρεδφλ ζε φιεο ηηο θηινζνθηθέο ζρνιέο, αιιά ηα θηινζνθηθά ξεχκαηα ησλ
Βπηθνχξεησλ θαη ησλ Κπληθψλ ήηαλ πνπ πξνζέιθπζαλ θπξίσο ηε ζπκπάζεηά ηνπ.
Θαχκαδε ηε ζηάζε δσήο ησλ θπληθψλ θηινζφθσλ, πξάγκα πνπ αληαλαθιάηαη ζηνπο
ραξαθηήξεο πνιιψλ δηαιφγσλ ηνπ. Ώληίζεηα, αληηπαζνχζε ζθφδξα ηνπο ΢ηστθνχο,
ίζσο γηα ηελ παζίγλσζηε ηάζε ηνπο λα αλαθαηεχνληαη ζηελ πνιηηηθή, ην πνκπψδεο
χθνο ηνπο θαη ηνλ δνγκαηηζκφ ηνπο.
Γεληθά, ν Λνπθηαλφο απερζαλφηαλ ηνπο δνγκαηηζκνχο, ηελ αδηαιιαμία θαη ηηο

αθξαίεο θηινζνθηθέο δηακάρεο, φπσο θαη ηελ επηηεδεπκέλε γιψζζα θαη ηα
ζνθίζκαηα. ΢ην δηάινγφ ηνπ Ἑξκόηηκνο, θαπηεξηάδεη ηνλ δνγκαηηθφ ηξφπν ζθέςεο
θαη ηελ φιε ςπρνινγία ηνπ "νπαδνχ" κηαο ζρνιήο, ελφο ξεχκαηνο ή κηαο πίζηεο.
Σν 165 κ.Υ. εγθαηαζηάζεθε ζηελ Ώζήλα, ηελ "πξσηεχνπζα ηνπ πλεχκαηνο" ηεο
επνρήο εθείλεο. Βθεί αλέπηπμε ηνλ ηδηαίηεξν ηξφπν γξαθήο ηνπ, ρξεζηκνπνηψληαο
θαηά θφξνλ ηνλ ιηηφ θαη απέξηηην δηάινγν θαη ηε ραξηηνινγία. Σα έξγα ηνπ έρνπλ έλα
θσκηθφ, πεηξαθηηθφ χθνο, πνπ είλαη ην ηδηαίηεξν ραξαθηεξηζηηθφ ηνπ γλψξηζκα.
΢πρλά φκσο, ηδηαίηεξα πξνο ην ηέινο ηεο δσήο ηνπ, ν ιφγνο ηνπ γεκίδεη κε πηθξία θαη
ζαξθαζκφ. Βίλαη έλαο ιφγνο νμχο, φζν θαη ππεχζπλνο.
Πξνο ην ηέινο ηεο δσήο ηνπ έθαλε κηα δξαζηηθή ζηξνθή ζε ζρέζε κε ηα παιηά
ηδαληθά ηνπ. Καιιηέξγεζε ζρέζεηο κε ηζρπξνχο αλζξψπνπο θαη έθαλε απηφ αθξηβψο
πνπ ηφζν ζπρλά ζηειηηεχεη ζηα έξγα ηνπ: εμαζθάιηζε κηα ζέζε αλψηαηνπ δηνηθεηηθνχ
ζηελ Ώίγππην, κε παρπιφ κηζζφ.
Ο ζάλαηφο ηνπ ρξνλνινγείηαη κεηαμχ ησλ εηψλ 180 θαη 192 κ.Υ.
Σν πην εθπιεθηηθφ ζρεηηθά κε ηνλ ηξφπν γξαθήο ηνπ Λνπθηαλνχ είλαη ην πφζν
έληερλα ρεηξίδεηαη ηελ ειιεληθή γιψζζα, αθφκε θαη ηελ Ώηηηθή δηάιεθην, δεδνκέλνπ
φηη δελ ήηαλ ε κεηξηθή ηνπ γιψζζα. Μειέηεζε ηελ Ώηηηθή δηάιεθην κε ηφζε
θξνληίδα, ψζηε έγηλε θχξηνο πνιιψλ γξακκαηηθψλ ηχπσλ θαη κπνξνχζε λα
εθθξάδεηαη κε αθξίβεηα θαη ζαθήλεηα. Αηαθξίλεηαη γηα ηε δηαχγεηα θαη ηελ
παξαζηαηηθφηεηα ηνπ χθνπο ηνπ, ηδηαίηεξα ζηηο πεξηγξαθέο.
Χζηφζν, ν Λνπθηαλφο δελ πεξηνξίδεηαη ζην λα κηκείηαη ηε θφξκα θαη ηνπο

εθθξαζηηθνχο ηξφπνπο ησλ ζπγρξφλσλ ηνπ θαη ησλ παιαηφηεξσλ ζπγγξαθέσλ. Ώπφ
λσξίο αλαπηχζζεη έλα ηδηαίηεξα πξνζσπηθφ θαη αλαγλσξίζηκν είδνο ιφγνπ.
Υξεζηκνπνηεί θαηά θφξνλ ηνλ δηάινγν γηα λα ζαηηξίζεη, λα θαπηεξηάζεη θαη λα

αλαπηχμεη ηα ζέκαηα πνπ ηνλ απαζρνινχλ. Βίλαη έλαο δηάινγνο ιηηφο θαη γεκάηνο
ραξηηνινγίεο, απαιιαγκέλνο απφ ηα πεξίηερλα θαη πνκπψδε ζρήκαηα ιφγνπ πνπ
ζπλαληά θαλείο ζπρλά ζε θηινζνθηθνχο δηαιφγνπο. Ο Λνπθηαλφο απερζάλεηαη ηελ
εμεδεηεκέλε ρξήζε ηεο γιψζζαο, ηα παξαθνξησκέλα ξεηνξηθά ζρήκαηα, ηε
ζνβαξνθάλεηα θαη ηελ άκεηξε ρξήζε ηεο Ώηηηθήο δηαιέθηνπ (ππεξαηηηθηζκφο), θαη
δελ ράλεη επθαηξία λα ηα ζαηηξίζεη. ΢ηα έξγα ηνπ ζπρλά ριεπάδεη ηνπο θηινζφθνπο
θαη ηνπο ξήηνξεο γηα ηνλ γεκάην ζηφκθν ιφγν ηνπο, αληιψληαο πηζαλφηαηα θαη απφ
ηα πξνζσπηθά ηνπ βηψκαηα σο ξήηνξα θαηά ηελ λεφηεηά ηνπ.
93
Μηα αθφκε ηνικεξή θαηλνηνκία ηνπ Λνπθηαλνχ είλαη φηη αλέκεημε πεδφ κε πνηεηηθφ
ιφγν. Οη δηάινγνί ηνπ ζπρλά δηαλζίδνληαη κε εθιεθηά πνηεηηθά απνζπάζκαηα θαη
παξνηκηψδεηο θξάζεηο, πνπ δίλνπλ δσληάληα ζηε ξνή ηνπ θεηκέλνπ.
Ο ιφγνο ηνπ Λνπθηαλνχ είλαη αηρκεξφο θαη δηεηζδπηηθφο. Με κεγάιε νμχλνηα

απνθαιχπηεη θαη θαπηεξηάδεη ηα ζθάικαηα ησλ ζπγρξφλσλ ηνπ: ηε δηαθζνξά ησλ
εζψλ, ηελ θελνδνμία ησλ θηινζφθσλ, ηε ζρνιαζηηθφηεηα ησλ γξακκαηηθψλ θαζψο
θαη ηε δεηζηδαηκνλία θαη ηε κσξία ηνπ απινχ ιανχ. Ώπέλαληη ζε φια ηνχηα ηνπνζεηεί
ην ειιεληθφ ηδεψδεο, ην κέηξνλ σο θηινζνθεκέλε ζηάζε δσήο.
Παξφηη αληηπαζνχζε ηελ αζηξνινγία (βι. Ἀιέμαλδξνο ή Φεπδόκαληηο) θαη ηηο λέεο
κπζηηθηζηηθέο ηάζεηο ηεο επνρήο ηνπ, ν ζθεπηηθηζκφο ηνπ θαηεπζχλεηαη θπξίσο θαηά
ηεο ιατθήο δεηζηδαηκνλίαο θαη ηεο παξαδνζηαθήο ζξεζθείαο. Σελ ηειεπηαία ηελ
αληηκεησπίδεη κε νξζνινγηθφ πλεχκα. ΢πρλά εηξσλεχεηαη ηηο ππεξβνιέο ηεο
κπζνινγίαο, φπσο απηή εθθξάδεηαη ζηελ πνίεζε, θαη δε δηζηάδεη λα ζίμεη αθφκε θαη
"ηεξά ηέξαηα" ηεο πνηεηηθήο παξάδνζεο, φπσο ν ΋κεξνο. ΢ηελ ηάζε ηνπ πξνο
απνκπζνπνίεζε είλαη εκθαλείο νη επηξξνέο πνπ δέρηεθε απφ ηελ Βπηθνχξεηα
θηινζνθία.
΢πρλά θαηαινγίδεηαη ζηνλ Λνπθηαλφ φηη αζθεί θξηηηθή ρσξίο νπζηαζηηθά λα πξνηείλεη
ιχζεηο, φηη "γθξεκίδεη" ρσξίο λα νηθνδνκεί θάηη λέν ζηε ζέζε ησλ αμηψλ πνπ
απνθαζειψλεη. Μπνξεί σζηφζν λα ππνζηεξίμεη θαλείο φηη κε ηελ θξηηηθή ηνπ νδεγεί
ηνλ αλαγλψζηε ζε κηα πην ζνβαξή θαη ππεχζπλε ζηάζε δσήο, ζηελ πνξεία γηα ηελ
εμεχξεζε ιχζεσλ.
ΜΔΝΩΝ
ΓΚΑ ΣΟΝ ΑΝΣΡΑ ΑΡΕΣΗ ΕΚΝΑΚ ΝΑ ΚΤΒΕΡΝΑ

ΚΑΛΑ ΣΗΝ ΠΟΛΗ ΚΑΚ ΓΚΑ ΣΗ ΓΤΝΑΚΚΑ ΣΟ
΢ΠΚΣΚ
Με ην φλνκά ηνπ θέξεηαη δηάινγνο ηνπ Πιάησλνο. Παξαθνινχζεζε καζήκαηα ηνπ ζνθηζηή
Γνξγία. ΋πσο αλαθέξεη ν Ξελνθψλ ζην έξγν ηνπ Κύξνπ Αλάβαζηο, ζπκκεηείρε ζηελ
εθζηξαηεία ηνπ Κχξνπ ελαληίνλ ηνπ βαζηιηά ηεο Πεξζίαο, σο έλαο απφ ηνπο πέληε
ζηξαηεγνχο πνπ δηεχζπλαλ ην ειιεληθφ κηζζνθνξηθφ ζηξάηεπκα ηνπ Κχξνπ. Μεηά ηε κάρε
ζηα Κνχλαμα, φπνπ θνλεχζεθε ν Κχξνο, ν Πέξζεο ζαηξάπεο Σηζζαθέξλεο ηνλ έζηεηιε ζηνλ
βαζηιηά, πνπ ηνλ ζαλάησζε αθνχ ηνλ ππέβαιε ζε βαζαληζηήξηα επί έλαλ ρξφλν (Ξελνθώληνο,
Κύξνπ Αλάβαζηο, ΐ, 6, 29)
ΔΤΖΝΟ΢
΢ΟΒΑΡΟ ΚΑΚΟ ΕΚΝΑΚ ΝΑ ΣΟΛΜΑΕΚ ΚΑΝΕΚ΢ ΝΑ

ΚΑΝΕΚ ΣΟ ΢ΟΦΟ, ΓΚΑΣΚ, ΑΝ ΔΕΝ ΕΚΝΑΚ
ΠΡΑΓΜΑΣΚΚΑ ΣΕΣΟΚΟ΢, ΜΟΝΟ ΖΗΜΚΑ ΚΑΚ
ΚΑΚΑ ΙΑ ΦΕΡΕΚ
94
΢νθηζηήο θαη ειεγεηαθφο πνηεηήο απφ ηελ Πάξν, ηνπ 5νπ π.Υ. αηψλα. Ο Πιάησλ θαη ν
Ώξηζηνηέιεο αλαθέξνπλ ζπρλά κε ην φλνκα απηφ θάπνηνλ ζνθηζηή πνπ ήηαλ θαη πνηεηήο, θαη
εηδηθφηεξα πνηεηήο ειεγεηψλ. ΢ηα απνζπάζκαηα πνπ ζψδνληαη κφλν απφ ην έξγν ηνπ θαίλεηαη
φηη ν Βχελνο θαιιηεξγνχζε ηελ εμειηγκέλε κνξθή ηεο αξραίαο ειεγείαο, ε πνίεζή ηνπ,
δειαδή, είρε ζηελή ζρέζε κε ηνλ ζνθηζηηθφ πεδφ ιφγν. Πηζαλψο πέζαλε ιίγν κεηά ην ζάλαην
ηνπ ΢σθξάηε.
΢ΣΩΗΚΟΗ
ΕΖΝΩΝ Ο ΢ΣΩΗΚΟ΢ Ή ΚΗΣΔΤ΢
Η ΜΕΓΑΛΤΣΕΡΗ ΑΠΡΕΠΕΚΑ ΕΚΝΑΚ

Η ΑΛΑΖΟΝΕΚΑ
Εδξπηήο ηεο ΢ησηθήο θηινζνθίαο. Γηα ηε δσή ηνπ ιίγα είλαη γλσζηά. Πάλησο
γελλήζεθε ζην Κίηην ηεο Κχπξνπ θαη ήηαλ πηφο ηνπ εκπφξνπ Μλαζένπ, άζθεζε δε
θαη απηφο γηα ιίγν ην επάγγεικα ηνπ εκπφξνπ. ΢ηελ Ώζήλα, ν Γήλσλ, βξίζθεηαη θαηά
ηα έηε 315 – 13, φηαλ πιεζίαζε ηνπο θπληθνχο θηινζφθνπο, ε επίδξαζε ησλ νπνίσλ
θαίλεηαη ζηα πξψηα ηνπ έξγα. ΢ηα 310 ίδξπζε δηθή ηνπ ζρνιή ζηελ Ώζήλα, κε ζθνπφ
λα αλπςψζεη θαη λα επεθηείλεη ηελ θπληθή εζηθή ησλ ζσθξαηηθψλ Ώληηζζέλε θαη
Αηνγέλε, ζηεξίδνληάο ηελ επηζηεκνληθά θαη ζπλδένληάο ηελ κε ηελ εξαθιείηεην
θπζηθή θαη ηελ αξηζηνηέιεην ινγηθή.
Οη καζεηέο ηνπ ζηελ αξρή νλνκάδνληαλ Γελψλεηνη, έιαβαλ δε αξγφηεξα ην φλνκα

΢ησηθνί, απφ ηελ Πνηθίιε ΢ηνά, φπνπ ζπλεζρφιαδαλ. Ο Γήλσλ, αθαηαπφλεηνο
εδίδαμε επί κηζφλ αηψλα θαη κέρξη ηνπ ζαλάηνπ ηνπ. Έγξαςε πνιιά έξγα, αιιά
ράζεθαλ φια. Οη Ώζελαίνη θαη δσληαλφ ηίκεζαλ ηδηαίηεξα ηνλ Γήλσλα, θαη λεθξφ, κε
ηελ αλέγεξζε κλεκείνπ, ηνπ νπνίνπ ε επηγξαθή δήισλε φηη ε δσή ηνπ θηινζφθνπ
ππήξμε εληειψο ζχκθσλε θαη ζπλεπήο κε ηα δηδάγκαηά ηνπ. Ο Γήλσλ δνχζε ζαλ
εξεκίηεο, θαη ηξεθφηαλ ζπλήζσο κε ςσκί, κέιη θαη ζχθα. Έπηλε δε κφλν λεξφ.
95
ΑΡΗ΢ΣΩΝ
΢ΚΟΠΟ΢ ΜΑ΢ ΠΡΕΠΕΚ ΝΑ ΕΚΝΑΚ ΜΚΑ

ΖΩΗ ΠΟΤ ΝΑ ΑΔΚΑΦΟΡΕΚ ΑΠΟΛΤΣΑ
ΓΚΑ Ο΢Α ΠΡΑΓΜΑΣΑ ΔΕΝ ΕΚΝΑΚ ΑΡΕΣΗ
Θ, ΚΑΚΚΑ
΢ησηθφο θηιφζνθνο πνπ έδεζε ηνλ 3ν π.Υ αηψλα. Ήηαλ καζεηήο ηνπ Γήλσλνο απφ ην Κίηην
θαη ηνπ Πνιέκσλνο ηεο Πιαησληθήο Ώθαδεκίαο. Μεηά ην ζάλαην ηνπ Γήλσλνο ην 264 π.Υ.
ίδξπζε ηε δηθή ηνπ ζρνιή ζην Κπλφζαξγεο. Μαζεηέο ηνπ ήηαλ ν Μηιηηάδεο θαη ν Αίθηινο. Ο
Ώξίζησλ δελ εθηηκνχζε θαζφινπ ηηο ζεσξεηηθέο επηζηήκεο. Γη‟ απηφλ ζεκαζία είρε κφλνλ ε
εζηθή. Πίζηεπε φηη ζθνπφο ηεο ζπνπδήο ηεο θηινζνθίαο είλαη ε εζηθή βειηίσζε ηνπ
αλζξψπνπ. Ώπφ ηελ εζηθή ελέθξηλε κφλν ην ηκήκα πνπ αλαθέξεηαη ζηηο αξεηέο θαη ζηελ αμία
ησλ αγαζψλ. Καηέθξηλε ηελ εζηθή απζηεξφηεηα ησ παιαηφηεξσλ ΢ησηθψλ. Ο Αηνγέλεο ν
Λαέξηηνο αλαθέξεη ζεηξά ζπγγξακκάησλ ηνπ Ώξίζησλνο. Ώιιά ν Παλαίηηνο ππνζηεξίδεη φηη
ν ΢ησηθφο θηιφζνθνο είρε γξάςεη κφλν επηζηνιέο, ελψ ηα ζπγγξάκκαηα πνπ ηνπ απνδίδνληαη
αλήθνπλ ζηνλ Πεξηπαηεηηθφ Ώξίζησλα
ΖΡΗΛΛΟ΢
ΣΕΛΚΚΟ΢ ΢ΚΟΠΟ΢ ΕΚΝΑΚ Η ΓΝΩ΢Η, ΣΟ

ΝΑ ΖΕΚ ΔΗΛΑΔΗ ΚΑΠΟΚΟ΢ ΜΕ ΣΡΟΠΟ
ΠΟΤ ΝΑ ΑΠΟΒΛΕΠΕΚ ΢ΣΗ ΓΝΩ΢Η ΚΑΚ Η
ΑΓΝΟΚΑ ΝΑ ΜΗΝ ΕΧΕΚ ΢ΧΕ΢Η ΜΕ
ΑΤΣΟΝ
΢ησηθφο θηιφζνθνο απφ ηελ Καξρεδφλα πνπ έδεζε θαηά ηα κέζα ηνπ 3νπ π.Υ. αηψλα,
καζεηήο ηνπ Γήλσλνο ηνπ Κηηηέσο θαη ηδξπηήο θηινζνθηθήο αίξεζεο, ηεο νπνίαο νη νπαδνί
νλνκάζηεθαλ Δξίιιεηνη. Δ ζησηθή δηδαζθαιία ηνπ Γήλσλνο δερφηαλ φηη πξννξηζκφο ησλ
ζνθψλ είλαη ε θηήζε ηεο επηζηήκεο, πνπ απνηειεί ην χςηζην αγαζφ. Ο Ήξηιινο πξνζζέηεη
θαη δεχηεξν ζθνπφ (ππνηειίο), πνπ ζα κπνξνχζε λα είλαη πξνζηηφο θαη ζηνπο κε ζνθνχο.
Ώπηφο είλαη ηα εμσηεξηθά αγαζά ηεο πιηθήο θχζεο, ηα νπνία πξνζηδηάδνπλ φκσο ηελ έλλνηα
ηνπ αγαζνχ. Ο Αηνγέλεο ν Λαέξηηνο απαξηζκεί δψδεθα έξγα ηνπ ζηα νπνία ν Ήξηιινο αλαηξεί
ηε δηδαζθαιία ηνπ Γήλσλνο. Καη ν Κηθέξσλ ζεσξνχζε ηελ επηζηήκε σο χςηζην αγαζφ, ελψ
96
ζρεηηθφ θαη ππνηειή ζθνπφ σο πξνο ηνλ πξψην πίζηεπε φηη ζπληζηνχλ ηα πιηθά αγαζά. Σελ
θαηάζηαζε κεηαμχ αξεηήο θαη θαθίαο ραξαθηήξηδε σο αδηάθνξε.
ΓΗΟΝΤ΢ΗΟ΢ Ο ΜΔΣΑΘΔΜΔΝΟ΢
ΣΕΛΚΚΟ΢ ΢ΚΟΠΟ΢ ΕΚΝΑΚ Η ΗΔΟΝΗ
Σχξαλλνο ηεο Δξαθιείαο ηνπ Πφληνπ, γηνο ηνπ ηπξάλλνπ Κιεάξρνπ. Μεηά ηνλ
ζάλαην ηνπ παηέξα ηνπ ν Αηνλχζηνο αλέιαβε ηε δηαθπβέξλεζε ηεο πφιεο καδί κε ηνλ
αδειθφ ηνπ Σηκφζεν, ν νπνίνο πέζαλε ην 337/336 π.Υ. Μεηά ηελ κάρε ζηνλ Γξαληθφ
(334 π.Υ.), επσθειήζεθε απφ ηελ θξίζε πνπ πεξλνχζε ην πεξζηθφ θξάηνο θαη
επεμέηεηλε ηελ εμνπζία ηνπ, παξά ηηο αληηδξάζεηο ησλ δεκνθξαηηθψλ Δξαθιεησηψλ,
πνπ δήηεζαλ αξρηθά απφ ηνλ Ώιέμαλδξν θαη ζηε ζπλέρεηα απφ ηνλ Πεξδίθα ηελ
απνθαηάζηαζε ηνπ παιαηνχ πνιηηεχκαηνο ζηελ πφιε ηνπο.
΋πσο παξαδίδεη ν Μέκλσλ, ν Αηνλχζηνο παληξεχηεθε ηελ Άκαζηξηλ, θφξε ηνπ Πέξζε
Ομάζξνπ θαη αληςηά ηνπ Ααξείνπ, απμάλνληαο ζεκαληηθά ηα πινχηε ηνπ. ΢ηνπο
πνιέκνπο ησλ Αηαδφρσλ, ζπκκάρεζε κε ηνλ Ώληίγνλν, ηνλ νπνίν θαη βνήζεζε ζηελ
πνιηνξθία ηεο Κχπξνπ. Ώθνινπζψληαο ην παξάδεηγκα ηνπ Ώληηγφλνπ, αιιά θαη ησλ
άιισλ δηαδφρσλ, αλαγφξεπζε ηνλ εαπηφ ηνπ βαζηιηά. Δ δηνίθεζε ηνπ Αηνλπζίνπ
ππήξμε κεηξηνπαζήο, γη‟ απηφ θαη επνλνκάζηεθε Υξεζηόο. Πέζαλε ην 305 π.Υ.
αθήλνληαο ηελ θεδεκνλία ησλ δχν αλήιηθσλ γηψλ ηνπ Κιεάξρνπ θαη Ομάζξνπ ζηε
κεηέξα ηνπο.
Αηαζψζεθαλ λνκίζκαηα ηεο επνρήο πνπ ν Αηνλχζηνο θπβεξλνχζε καδί κε ηνλ Σηκφζεν
θαη άιια ηεο επνρήο ηεο πξνζσπηθήο ηνπ εμνπζίαο, πνπ θέξνπλ ζηε κία φςε θεθαιή
λεαξνχ Αηνλχζνπ θαη ζηελ άιιε ηνλ Δξαθιή κε ηξφπαην.
97
ΚΛΔΑΝΘΖ΢
ΟΚ ΚΑΚΟΚ ΜΠΟΡΟΤΝ ΝΑ ΓΚΝΟΤΝ

ΚΑΛΟΚ
Ο Κλεάνθηρ ο Άζζιορ (απφ ηελ Άζζν ηεο Σξσάδνο, 331 / 330-232 π.Υ.) ήηαλ
αξραίνο Έιιελαο ζησηθφο θηιφζνθνο. Τηφο ηνπ Φαλίνπ, ππήξμε καζεηήο, επί 19
νιφθιεξα έηε, θαη, ελ ηέιεη, δηάδνρνο ηνπ Γήλσλα, σο ν δεχηεξνο θαηά ζεηξά
δάζθαινο ηεο Ώξραίαο ΢ηνάο. Πξψελ ππγκάρνο αζιεηήο, έθζαζε ζηελ Ώζήλα γχξσ
ζην έηνο 282, κε κφλνλ 4 δξαρκέο ζην πνπγθί ηνπ, φπνπ ζπνχδαζε Φηινζνθία ππφ
ηνλ θπληθφ Κξάηεηα αιιά θπξίσο ππφ ηνλ Γήλσλα επί 14 πιήξε έηε, φληαο
ππνρξεσκέλνο, θαηά ηελ παξάδνζε, λα θεξδίδεη ηα πξνο ην δήλ κε λπθηεξηλή εξγαζία
αξηεξγάηνπ ή άληιεζε χδαηνο γηα ινγαξηαζκφ ελφο θεπνπξνχ. Λέγεηαη φηη νη
Ώζελαίνη πνιίηεο, παξαηεξψληαο φηη ήηαλ πγηήο θαη δπλαηφο θαη παξεπξίζθεην
αλειεηπψο ζηηο παξαδφζεηο ηνπ Γήλσλνο, παξά ην φηη δελ είρε θαλεξνχο
νηθνλνκηθνχο πφξνπο, ηνλ παξέπεκςαλ ζηνλ Άξεην Πάγν, θαηά ηα λφκηκα ηεο
πφιεσο, ψζηε λα εμεγήζεη απφ πνχ αληινχζε ηα πξνο ην δήλ. ΋ηαλ θαηέζεζαλ ππέξ
ηνπ ν θεπνπξφο γηα ινγαξηαζκφ ηνπ νπνίνπ αληινχζε λεξφ θαη ε γπλαίθα ζηνλ
αιεπξφκπιν θαη θνχξλν ηεο νπνίαο εξγαδφηαλ, νη δηθαζηέο ζπλεθηλήζεζαλ ζε ηέηνηνλ
βαζκφ γηα ηελ αθνζίσζή ηνπ ζηελ Φηινζνθία, ψζηε εςήθηζαλ λα ηνπ ρνξεγεζνχλ
ηηκήο έλεθελ δέθα κλαί απφ ην ηακείν ηεο πφιεσο (ν Γήλσλ, δελ ηνπ επέηξεςε
σζηφζν λα δερζεί ην ρξεκαηηθφ βξαβείν).
Ο Κιεάλζεο ήηαλ άλζξσπνο κεγάιεο ζσκαηηθήο ξψκεο (θάπνηνη ηνλ απνθαινχζαλ

«Αεχηεξν Δξαθιέα») θαη εμαηξεηηθά πλεπκαηψδεο (απάληεζε θάπνηε ζε θάπνηνλ πνπ
ηνλ είρε απνθαιέζεη «γάτδαξν» φηη κφλνλ απηφο ζα κπνξνχζε λα ζεθψζεη ην.. ζακάξη
ηνπ Γήλσλνο). Τπήξμε κία αμηνζέβαζηε πξνζσπηθφηεηα, πιήξεο πλεπκαηηθφηεηνο
θαη ιέγεηαη κάιηζηα φηη, ζηα βαζηά ηνπ γεξάκαηα, ζε ειηθία 99 εηψλ, ήηαλ απηφο ν
ίδηνο πνπ έδσζε ηέινο ζηε δσή ηνπ, παχνληαο λα ιακβάλεη νπνηαδήπνηε ηξνθή φπσο
πηζαλφλ θαη ν δαζθαιφο ηνχ, Γήλσλ, (πνιχ αξγφηεξα, ε Ρσκατθή ΢χγθιεηνο έζηεζε
πξνο ηηκήλ ηνπ θηινζφθνπ απηνχ, έλα άγαικά ηνπ ζηελ ηδηαηηέξα παηξίδα ηνπ,
Άζζν). Σνλ δηεδέρζε κεηά απφ 32εηή ζρνιαξρεία ν καζεηήο ηνπ Υξχζηππνο απφ ηνπο
΢φινπο.
Δ θηινζνθηθή δξαζηεξηφηεηα ηνπ Κιεάλζνπο είρε ζπληεξεηηθά ραξαθηεξηζηηθά, θαζψο δελ

αλέπηπμε ηηο δηδαζθαιίεο ηνπ Γήλσλνο, αιιά απιψο ηηο δηεθχιαμε πηζηά. Ο δηάδνρνο ηνπ
Γήλσλνο δεκηνπξγεί απιψο ππνθαηεγνξίεο ζηελ ζηστθή ηξηρνηφκεζε ηεο Φηινζνθίαο,
ζέηνληαο ηελ Αηαιεθηηθή θαη Ρεηνξηθή ππφ ηελ Λνγηθή θαη απιψλνληαο ηελ Δζηθή κε ηελ
πξφζζεζε ηεο Πνιηηηθήο (κειέηε ησλ Δζηθψλ Ώξρψλ ηνπ βίνπ θαη ησλ ζπληαθηηθψλ Ώξρψλ
ηεο Πνιηηείαο) θαη ηελ Φπζηθή κε ηελ πξφζζεζε ηεο Θενινγίαο. Ο Κιεάλζεο πξνζππνγξάθεη
ηηο ζέζεηο ηνπ δαζθάινπ ηνπ, φηη ην θάζε αλζξψπηλν νλ νθείιεη λα έρεη ζηε δσή ηνπ ηνλ ίδην
αλψηεξν θαη εζηθφ πξννξηζκφ, λα επηδηψθεη ηνλ ίδην ζθνπφ ηνπ «νκνινγνπκέλσο δήλ» θαη λα
ιακβάλεη ηελ ίδηα ακνηβή, απιψο ηα κέζα θαη νη δηαδξνκέο πξνο ηελ επίηεπμε ηνπ ζθνπνχ
είλαη δηαθνξεηηθά απφ άλζξσπν ζε άλζξσπν, αλ θαη απφ ηελ Φχζε έρνπλ δηαλεκεζεί θαηά
98
δίθαην θαη ακεξφιεπην ηξφπν. Δ Φχζε δελ θάλεη δηαθξίζεηο, παξαγθσληζκνχο θαη αδηθίεο
αιιά γηα φινπο ηζρχνπλ νη ίδηνη λφκνη θαη φινη είλαη ηέθλα ηεο ηδίαο Ώξρήο. Αηθφ ηνπ δξφκν ν
Κιεάλζεο αθνινχζεζε κφλν ζηελ αμηνιφγεζε ηνπ Διίνπ (αληί ηνπ Ώηζέξνο) σο Δγεκνληθνχ
ηνπ Κφζκνπ, ζηελ Κνζκνγνλία θαη ηελ Δζηθή ηνπ. ΢ε απηφλ αλάγεηαη ε (δηεπξπλζείζα ελ
ζρέζεη πξνο ηνλ Γήλσλα) δηαηχπσζε - έθθξαζε γηα ην «Σέινο», θαηά ηελ νπνία ν ζηστθφο
πξέπεη λα δεη ζε απφιπηε εζσηεξηθή ζπκθσλία (νκνινγία) πξνο ηελ Φχζε, πξνζέζεζε δε
ζηνλ φξν ηνπ Γήλσλνο ην «ηήη Φχζεη», βειηηψλνληάο ηνλ ζε «νκνινγνπκέλσο ηήη Φχζεη δήλ»
ΥΡΤ΢ΗΠΠΟ΢
ΣΟ ΩΡΑΚΟ ΕΚΝΑΚ ΚΑΛΟ
Ο θηιφζνθνο Υπύζιππορ (280 π.Υ. – 206 π.Υ.), γηνο ηνπ Ώπνιισλίνπ, ππήξμε έλαο απφ ηνπο
ζεκαληηθφηεξνπο ηεο ΢ησηθήο ζρνιήο, ζεσξνχκελνο σο έλαο απφ ηνπο ζεκειησηέο ηεο.
Γελλήζεθε ζηνπο ΢φινπο ή ζηελ Σαξζφ ηεο Κηιηθίαο. ΢ηα ληάηα ηνπ είρε αζρνιεζεί κε ηνλ
αζιεηηζκφ. Ώξγφηεξα πήγε ζηελ Ώζήλα, φπνπ πήξε καζήκαηα απφ ηνλ Γήλσλα, ηνλ ηδξπηή
ηεο ζησηθήο ζρνιήο, θαη κεηά απφ ηνλ Κιεάλζε, ηνλ δηάδνρν ηνπ Γήλσλα. Βπίζεο θνίηεζε
ζηε «Νέα Ώθαδεκία», πνπ είρε ηδξχζεη ζηελ Ώζήλα ν Ώξθεζίιανο. Μεηά ηνλ ζάλαην θαη ηνπ
Κιεάλζε, ν Υξχζηππνο ηνλ δηαδέρζεθε σο ν επηθεθαιήο ηεο «Πνηθίιεο ΢ηνάο». Ώπνθιήζεθε
ν «Άγηνο Θσκάο ν Ώθηλάηεο ηεο ΢ηνάο» θαη έρεη ιερζεί φηη «άλεπ Υξπζίππνπ δελ ππάξρεη
΢ηνά». Οη Ώζελαίνη γηα λα ηηκήζνπλ ηνλ Υξχζηππν ηνλ αλαθήξπμαλ Ώζελαίν δεκφηε θαη
φηαλ πέζαλε έζηεζαλ ηνλ αλδξηάληα ηνπ ζηνλ Κεξακεηθφ.
Ο Υξχζηππνο ζπλεηέιεζε ηφζν ζηε δηάδνζε, φζν θαη ζηε ζπζηεκαηνπνίεζε ηεο ζησηθήο
θηινζνθίαο, ζπκπιεξψλνληαο ηα θελά πνπ άθεζαλ ν Γήλσλ θαη ν Κιεάλζεο. ΢χκθσλα κε ηε
θηινζνθία ηνπ Υξπζίππνπ, νη άλζξσπνη νθείινπλ λα ζπκκνξθψλνληαη κε ηνπο λφκνπο ηεο
Λνγηθήο θαη λα αζθνχλ ηελ αξεηή, ε νπνία είλαη ην κφλν αιεζηλφ θαιφ. Σα άιια φια,
αζζέλεηα ή πγεία, πινχηνο ή θηψρεηα, είλαη αδιάθοπα. Δ αλζξψπηλε επηπρία πεγάδεη απφ ηελ
απάζεηα ζε θάζε επηζπκία θαη εμσηεξηθή επίδξαζε, αιιά θαη ζηελ επεξγεζία πξνο ηνπο
ερζξνχο ηνπ. Χο πξνο απηφ, ε ζησηθή Δζηθή φπσο δηακνξθψζεθε απφ ηνλ Υξχζηππν αγγίδεη
ηα φξηα ηεο ρξηζηηαληθήο εζηθήο.
99
ΑΡΥΔΓΖΜΟ΢
ΝΑ ΖΟΤΜΕ ΚΑΝΟΝΣΑ΢ ΟΛΑ ΣΑ

ΠΡΕΠΟΝΣΑ
΢ησηθφο θηιφζνθνο ηνπ 2νπ π.Υ. αηψλα απφ ηελ Σαξζφ. Ίζσο ήηαλ καζεηήο ηνπ Αηνγέλε ηνπ
ΐαβπισλίνπ. Καηά ηνλ Πινχηαξρν, έθπγε απφ ηελ Ώζήλα θαη εγθαηαζηάζεθε ζηε
ΐαβπιψλα, φπνπ ίδξπζε ζησηθή ζρνιή.
ΑΠΟΛΛΟΓΩΡΟ΢
ΟΚ ΢ΟΦΟΚ ΔΕΝ ΤΠΑΡΧΕΚ ΠΕΡΚΠΣΩ΢Η

ΝΑ ΝΚΩ΢ΟΤΝ ΛΤΠΗ, ΓΚΑΣΚ Η ΛΤΠΗ
ΕΚΝΑΚ ΠΑΡΑΛΟΓΗ ΢Τ΢ΣΟΛΗ ΣΗ΢
ΨΤΧΗ΢
Έιιελαο ηζηνξηθφο ηνπ 1νπ κ.Υ. αηψλα απφ ηελ πφιε Ώξηεκίηα, θνληά ζηνλ πνηακφ Σίγξε,
κία απφ ηηο πφιεηο ησλ ΢ειεπθηδψλ πνπ είρε δηαηεξήζεη κέζα ζην θξάηνο ησλ Πάξζσλ ηνλ
ειιεληθφ πνιηηηζκφ. Έγξαςε ηζηνξία ηνπ θξάηνπο ησλ Πάξζσλ κε ηίηιν Παξζηθά, ηεο νπνίαο
ην 4ν βηβιίν αλαθέξεη ν Ώζελαίνο. Βπίζεο ν ΢ηξάβσλ, ν νπνίνο ζην ηζηνξηθφ ηνπ έξγν
αλαθέξεη ιεπηνκέξεηεο γηα ηνπο Πάξζνπο, έρεη νπσζδήπνηε ππ‟ φςηλ ηνπ ην έξγν ηνπ
Ώπνιινδψξνπ, ηνλ νπνίνλ θαη αλαθέξεη. Ο Ώπνιιφδσξνο πεξηέγξαθε ζην έξγν ηνπ ηελ
πηψζε ησλ αλαηνιηθψλ πεξηνρψλ ηνπ θξάηνπο απφ ηελ θπξηαξρία ησλ ΢ειεπθηδψλ θαη ηηο
εηζβνιέο αζηαηηθψλ λνκαδηθψλ ιαψλ.
100
ΔΠΗΚΣΖΣΟ΢
Η ΑΓΑΠΗ ΠΡΟ΢ ΣΟΤ΢ ΑΝΙΡΩΠΟΤ΢ ΕΚΝΑΚ

ΚΑΙΗΚΟΝ, ΑΦΟΤ ΕΚΜΑ΢ΣΕ ΟΛΟΚ ΣΕΚΝΑ
ΣΟΤ ΕΝΟ΢ ΙΕΟΤ
Ο Βπίθηεηνο αλαθέξεηαη σο παηδί δνχισλ θαη θέξεηαη φηη γελλήζεθε ζηελ Εεξάπνιε ηεο
Φξπγίαο, εμ νπ ελίνηε θαη ην πξνζσλχκην Εεξαπνιίηεο. Φζάλνληαο ζηελ Ρψκε θαη ν ίδηνο
ππήξμε δνχινο δεκνζίνπ ηηλφο ππαιιήινπ Βπαθξνδίηνπ. ΢ε απηή ηελ πεξίνδν θαίλεηαη πσο
παξαθνινχζεζε ηα καζήκαηα θηινζνθίαο ηνπ Μνπζφληνπ Ρνχθνπ. ΋ηαλ ζηε ζπλέρεηα έγηλε
απειεχζεξνο, άξρηζε λα δηδάζθεη ηε ζησηθή θηινζνθία. Βμαηηίαο ζρεηηθνχ δηαηάγκαηνο ηνπ
Ανκηηηαλνχ αλαγθάζηεθε λα εγθαηαιείςεη ηε Ρψκε θαη λα κεηαβεί ζηε Νηθφπνιε ηεο
Δπείξνπ, φπνπ ίδξπζε θηινζνθηθή ζρνιή. Μεηαμχ ησλ καζεηψλ ηνπ ζπγθαηαιέγεηαη ν
ηζηνξηθφο Φιάβηνο Ώξξηαλφο, ν πξαγκαηηθφο θαηαγξαθέαο ησλ θηινζνθηθψλ ηνπ απφςεσλ,
θαζψο ν ίδηνο δελ άθεζε θαλέλα ζχγγξακκα.
Βπίθεληξν ηεο θηινζνθίαο ηνπ Βπίθηεηνπ είλαη ν άλζξσπνο θαη ε εθπαηδεπηηθή αγσγή ηνπ. Δ
εθπαίδεπζε γηα ηνλ θηιφζνθν είλαη ην κέζν κε ην νπνίν κπνξεί λα θαηνρπξψζεη ν άλζξσπνο
ηελ ειεπζεξία ηνπ. Μέζσ ηεο άζθεζεο ηεο θηινζνθίαο ν άλζξσπνο κπνξεί λα δηαθξίλεη ηα
πξάγκαηα πνπ βξίζθνληαη ππφ ηελ εμνπζία ηνπ απφ εθείλα πνπ δελ βξίζθνληαη ππφ ηελ
εμνπζία ηνπ. Σν ζψκα καο, γηα παξάδεηγκα, ηα παηδηά καο, ην πεξηβάιινλ καο είλαη πξάγκαηα
πνπ δελ βξίζθνληαη ππφ ηελ εμνπζία καο (νπθ εθ' εκίλ). Σα δηαλνήκαηά καο, σζηφζν, νη
ζθέςεηο καο δειαδή θαη νη θξίζεηο καο είλαη θηήκα καο (εθ' εκίλ) θαη νξηνζεηνχλ ηελ
εζσηεξηθή ειεπζεξία καο, ε δηαθχιαμε ηεο νπνίαο είλαη γηα ηνλ θηιφζνθν ην ππέξηαην
αγαζφ.
101
΢ΩΚΡΑΣΗΚΟΗ
΢ΩΚΡΑΣΖ΢
ΚΑΛΤΣΕΡΑ ΝΑ ΑΔΚΚΕΚ΢ΑΚ ΠΑΡΑ ΝΑ

ΑΔΚΚΕΚ΢
Ο ΢ωκπάηηρ (470 π.Υ. ή 469 π.Υ. - 399 π.Υ.)[1] ήηαλ Έιιελαο Ώζελαίνο θηιφζνθνο
θαη κία απφ ηηο ζεκαληηθφηεξεο θπζηνγλσκίεο ηνπ Βιιεληθνχ θαη παγθφζκηνπ
πνιηηηζκνχ.
Ήηαλ γηνο ηνπ ΢σθξνλίζθνπ θαη ηεο Φαηλαξέηεο. Παληξεχηεθε ζε κεγάιε ειηθία ηελ
Ξαλζίππε. Ο ΢σθξάηεο είρε έλαλ πνιπάξηζκν θχθιν πηζηψλ θίισλ, θπξίσο λέσλ απφ
αξηζηνθξαηηθέο νηθνγέλεηεο, απ' φιε ηελ Βιιάδα. Οξηζκέλνη απφ απηνχο έγηλαλ
γλσζηνί σο ηδξπηέο θηινζνθηθψλ ζρνιψλ δηαθφξσλ θαηεπζχλζεσλ. Οη γλσζηφηεξνη
ήηαλ ν Πιάησλαο θαη ν Ώληηζζέλεο ζηελ Ώζήλα, ν Βπθιείδεο ζηα Μέγαξα θαη ν
Φαίδσλαο ζηελ Διεία.
Οη πιεξνθνξίεο γηα ηε δσή ηνπ ΢σθξάηε είλαη πνηθίιεο θαη ν κειεηεηήο ηνπ
Ώξραηνειιεληθνχ θφζκνπ κπνξεί λα βγάιεη ελδηαθέξνληα ζπκπεξάζκαηα. Αηάθνξνη
αμηφινγνη ζπγγξαθείο αζρνιήζεθαλ καδί ηνπ, θαη ν θαζέλαο πξφζζεζε λέεο πηπρέο
απφ ηελ δσή ηνπ. Έηζη, ν Πνξθχξηνο καο πιεξνθνξεί φηη ν ΢σθξάηεο αζρνιήζεθε
αξρηθά κε ην επάγγεικα ηνπ παηέξα ηνπ, ν νπνίνο ήηαλ ιηζνμφνο.
΢ηα 17 ηνπ ρξφληα γλψξηζε ην θηιφζνθν Ώξρέιαν, πνπ ηνπ κεηέδσζε ην πάζνο γηα ηε
θηινζνθία θαη ηνλ έπεηζε λα αθηεξσζεί ζ' απηήλ. Μία πην βαζηά ςπρνινγηθή πιεπξά
ηνπ θαλεξψλεη ν Πιάησλαο, πνπ ζηελ Απνινγία ηνπ παξνπζηάδεη ηνλ ΢σθξάηε λα
ζεσξεί ηε θηινζνθηθή ελαζρφιεζε σο ζεία εληνιή. Βδψ ν ΢σθξάηεο κπνξεί λα
ραξαθηεξηζηεί σο Θεφπλεπζηνο, θαζψο αλαθέξεη ην ηζρπξφ ηνπ έλζηηθην, σο κία
εζσηεξηθή παξφξκεζε, λα ηνπ ππαγνξεχεη πνηέο πξάμεηο θαη ελαζρνιήζεηο πξέπεη λα
102
αθνινπζήζεη. ΢πρλά κάιηζηα δήισλε φηη άθνπγε κέζα ηνπ κία θσλή πνπ ηνλ
εκπφδηδε λα πξάηηεη φηη δελ ήηαλ ζσζηφ, ηελ νπνία θσλή νλφκαδε «δαηκφλην».
΢ηηο θηινζνθηθέο ηνπ έξεπλεο ηνλ παξαθνινπζνχζαλ πνιινί, ηδηαίηεξα λένη, πνπ
έλησζαλ επραξίζηεζε αθνχγνληαο ηνλ λα κηιάεη θαη λα ζπδεηάεη γηα ζέκαηα
θνηλσληθά, πνιηηηθά, εζηθά θαη ζξεζθεπηηθά. Έηζη ζρεκαηίζηεθε γχξσ ηνπ έλαο
φκηινο, πνπ δελ απνηεινχζε φκσο ζρνιή, γηαηί ν ΢σθξάηεο δελ δίδαμε ζπζηεκαηηθά,
αιιά δηαιεγφηαλ ζε θάζε ζεκείν ηεο πφιεο, κε αλζξψπνπο θάζε θνηλσληθήο ηάμεο
θαη ζε ανηίθεζη με ηοςρ ζοθιζηέρ δεν έπαιπνε σπήμαηα από ηοςρ μαθηηέρ ηος.
Σν 406 π.Υ. ζηελ δίθε ησλ 10 Ώζελαίσλ ζηξαηεγψλ, ν ΢σθξάηεο, σο πξχηαλεο ηεο
ΐνπιήο, αξλήζεθε λα ζέζεη ζε ςεθνθνξία κία παξάλνκε πξφηαζε - λα κε γίλεη δίθε
θαη λα εθδνζεί κία καδηθή απφθαζε (κε κία ςήθν γηα φινπο καδί) γηα ηνπο
ζηξαηεγνχο πνπ είραλ θαηεγνξεζεί φηη δελ πεξηζπλέιεμαλ ηνπο λαπαγνχο θαηά ηελ
λαπκαρία ζηηο Ώξγηλνχζεο, θάηη απαξάδεθην λνκηθά ζηελ αζελατθή δεκνθξαηία. Σν
404 π.Υ. κε ηφικε ελαληηψζεθε ζηνπο Σξηάθνληα ηπξάλλνπο, φηαλ αξλήζεθε λα
ζπιιάβεη έλαλ δεκνθξαηηθφ πνιίηε, ηνλ Λένληα ηνλ ΢αιακίλην.
Σν 399 π.Υ. δηαηππψζεθε ελαληίνλ ηνπ θαηεγνξία γηα αζέβεηα πξνο ηνπο ζενχο θαη
γηα δηαθζνξά ησλ λέσλ. Ο θηιφζνθνο θαηαδηθάζηεθε, κε βάζε ηελ θαηεγνξία, ζε
ζάλαην. Χο ζθνπηκφηεηα ηεο θαηεγνξίαο ζεσξήζεθε ε δηδαζθαιία ηνπ, ε νπνία
επηδξνχζε ζηνπο λένπο, θαη κε ηνλ θηιειεπζεξηζκφ πνπ ηνλ δηέθξηλε, ζεσξήζεθε
αλαηξεπηηθφο. Οπζηαζηηθφ θίλεηξν, φκσο, ππήξμε ε αληηδειία ηνπ κε ζεκαληηθνχο
άλδξεο ηεο επνρήο.
΢ηε δηάξθεηα ηεο δίθεο ν ΢σθξάηεο έδεημε ζάξξνο, ελψ ε αλαγγειία ηεο πνηλήο δελ
θαηάθεξε λα ηνλ βγάιεη απφ ηε ζετθή ηνπ αηαξαμία. Μεηά ηελ θαηαδίθε ηνπ
παξέκεηλε ζην δεζκσηήξην 30 κέξεο, γηαηί ν λφκνο απαγφξεπε ηελ εθηέιεζε ηεο
ζαλαηηθήο πνηλήο πξηλ απφ ηελ επηζηξνθή ηνπ ηεξνχ πινίνπ απφ ηηο γηνξηέο ηεο
Αήινπ. Ώπφ ηνλ δηάινγν ηνπ Πιάησλα Κξίησλ καζαίλνπκε φηη ν ΢σθξάηεο ζα
κπνξνχζε λα ζσζεί, αλ ήζειε, αθνχ νη θίινη ηνπ είραλ ηελ δπλαηφηεηα λα ηνλ
βνεζήζνπλ λα απνδξάζεη. Ο ΢σθξάηεο αξλήζεθε θαη, σο λνκνηαγήο πνιίηεο θαη
αιεζηλφο θηιφζνθνο, πεξίκελε ηνλ ζάλαην εηξεληθά θαη γαιήληα, θαη ήπηε ην θψλεην,
φπσο πξφζηαδε ν λφκνο.
Ο ΢σθξάηεο, φπσο θαη ν Ππζαγφξαο, δελ άθεζε θαλέλα ζχγγξακκα. Γη' απηφ είλαη
πνιχ δχζθνιν λα θαζνξηζηεί αθξηβψο ην πεξηερφκελν ηεο θηινζνθίαο ηνπ θαη,
πξαθηηθψο, φηη γλσξίδνπκε γηα ηνλ ΢σθξάηε πξνήιζε θπξίσο απφ φζα έγξαςαλ νη
καζεηέο ηνπ ζρεηηθά κε απηφλ, θαζψο θαη νξηζκέλνπο ζπγγξαθείο πνπ
επηθεληξψζεθαλ ζηελ κειέηε ηεο πξνζσπηθφηεηάο ηνπ. Καηά ηνλ ΢σθξάηε ν Θεφο
δελ θηινζνθεί, γηαηί θαηέρεη ηε ζνθία, θηινζνθεί φκσο ν άλζξσπνο, πνπ ε χπαξμή
ηνπ είλαη πεπεξαζκέλε.
΢ηελ επνρή ηνπ ΢σθξάηε έρνπκε κε ηνπο ΢νθηζηέο ηελ ζηξνθή ηεο θηινζνθίαο πξνο
ηνλ άλζξσπν θαη ηε ρξήζηκε αξεηή, ελψ πξνεγνπκέλσο ην θχξην ζέκα ηεο
θηινζνθίαο ησλ πξνζσθξαηηθψλ ήηαλ ε θχζε. ΐέβαηα, νη ΢νθηζηέο, σο κε
θηιφζνθνη, δελ δηείζδπζαλ εηο βάζνο ζηελ κειέηε ηεο πξαγκαηηθήο νπζίαο ηνπ
αλζξψπνπ, θάηη πνπ μεθίλεζε κε ηνλ ΢σθξάηε, ν νπνίνο πξψηνο ζεψξεζε ηελ ςπρή
ζαλ ηελ πξαγκαηηθή νπζία ηνπ αλζξψπνπ θαη ηελ αξεηή ζαλ απηφ πνπ επηηξέπεη ηελ
πιήξσζε ηεο αλζξψπηλεο θχζεο κέζα απφ ηελ αλαδήηεζε θαη βειηίσζε ηεο ςπρήο. Ο
103
Ώξηζηνηέιεο αλαγλσξίδεη απηή ηελ ζηξνθή ηνπ πλεχκαηνο κε ηε θξάζε «επί

΢σθξάηνπο ην δε δεηείλ ηα πεξί θχζεσο έιεμε, πξνο ηελ ρξήζηκε αξεηή θαη ηελ
πνιηηηθή δε απφθιεηλνλ νη θηινζνθνχληεο».
Δ καηεπηηθή ήηαλ ε κέζνδνο, ε νπνία, ζε ζπλδπαζκφ κε ηε ρξήζε ηεο εηξσλείαο,

απνηεινχζε ραξαθηεξηζηηθφ ηεο ζσθξαηηθήο δηδαζθαιίαο. ΢χκθσλα κε ηελ κέζνδν
απηή, ν ΢σθξάηεο θαηά ηηο ζπδεηήζεηο ηνπ, πξνζπνηνχκελνο ηελ πιήξε άγλνηα γηα ην
ζέκα πνπ ζπδεηνχζε θάζε θνξά, πξνζπαζνχζε κέζα απφ εξσηήζεηο λα εθκαηεχζεη
ηελ αιήζεηα απφ ηνλ ζπλνκηιεηή ηνπ.
Οπζηαζηηθά ν ΢σθξάηεο επσκηδφηαλ ην ξφιν ηεο ζπλείδεζεο θαη κέζα απφ απηή ηε
δηαδηθαζία εξσηαπαληήζεσλ δεκηνπξγνχζε έλα πλεχκα δηαιφγνπ ζηε ζπδήηεζε. Ο
ζπλνκηιεηήο ινηπφλ απαληψληαο ζ' απηέο ηηο εξσηήζεηο έθηαλε ζε έλα ζπκπέξαζκα -
ζηελ αιήζεηα γηα ηνλ ΢σθξάηε- απφ κφλνο ηνπ. Δ κέζνδνο νλνκάζηεθε καηεπηηθή
δηφηη φπσο ε καία (επάγγεικα πνπ έθαλε θαη ε Φαηλαξέηε, κεηέξα ηνπ ΢σθξάηε)
θέξλεη ζηνλ θφζκν ην λενγλφ έηζη θαη ν ΢σθξάηεο ή ν εθάζηνηε ζπλνκηιεηήο πνπ
παίξλεη ην ξφιν ηεο ζπλείδεζεο εμάγεη απφ ηνλ ζπλνκηιεηή ηνπ ηελ αιήζεηα.
Αηαιεθηηθή, θαη' αξράο ζεκαίλεη 'δηάινγνο'. Πξφθεηαη ινηπφλ γηα κηα κνξθή δηαιφγνπ
ε νπνία ρξεζηκνπνηήζεθε απν ην ΢σθξάηε θαη θαηά ηελ νπνία, ν θηιφζνθνο
πξνζπαζνχζε λα νδεγήζεη ην ζπλνκηιεηή ηνπ ζηελ αλαθάιπςε ηεο βαζχηεξεο
αιήζεηαο ησλ πξαγκάησλ, απηήο πνπ κέλεη αλεμάξηεηε απφ πεξηζηάζεηο θαη
ζπλζήθεο. ΢ηε ζπγθεθξηκέλε κέζνδν, ν ΢σθξάηεο άθελε ηνλ ζπλνκηιεηή ηνπ λα
εθθξάζεη ειεχζεξα ηελ άπνςή ηνπ ζρεηηθά κε ην ζέκα πνπ ζπδεηνχζαλ, ζεσξψληαο
αξρηθά, απηή ηελ άπνςε σο νινθιεξσκέλε θαη ζεκειησκέλε. ΢ηε ζπλέρεηα, κέζα απν
ηε δηαδηθαζία εξσηαπαληήζεσλ, δείρλεη κέζσ απιντθψλ παξαδεηγκάησλ ηηο αθξαίεο
ζπλέπεηεο ησλ απφςεσλ απηψλ, απνδεηθλχνληαο έηζη ηε ζαζξφηεηά ηνπο. Οδεγεί
ινηπφλ ην ζπλνκηιεηή ηνπ, ζηελ αλαθάιπςε λέσλ ζπκπεξαζκάησλ θαη λέσλ
πξνζεγγίζεσλ ηεο αιήζεηαο.
Καηά πσο έρεη εηπσζεί γηα ηνλ ΢σθξάηε, πσο <<θαηέβαζε ηελ θηινζνθία απν ηα άζηξα ζηε
γε>> ,δηφηη ράξε ζηε δηθή ηνπ πξνζσπηθφηεηα νη θηιφζνθνη έπαςαλ λα αζρνινχληαη κε ηα
θπζηθά θαηλφκελα θαη άξρηζαλ λα αζρνινχληαη κε ηνλ ίδην ηνλ άλζξσπν θαη ηε θνηλσλία ηνπ.
΢ηε πξαγκαηηθφηεηα, πνιινί θηιφζνθνη πξηλ ην ΢σθξάηε αζρνιήζεθαλ κε ηα πνιηηηθά
πξνβιήκαηα, ελψ ν Αεκφθξηηνο αζρνιήζεθε θαη κε δεηήκαηα εζηθήο. Χζηφζν, ν ΢σθξάηεο
ήηαλ εθείλνο πνπ πξαγκαηηθά έζηξεςε ην θηινζνθηθφ ζηνραζκφ ζε απηά ηα ζέκαηα. Ο ιφγνο
πνπ ηα ζσθξαηηθά ελδηαθέξνληα ζεκάδεςαλ θαηά ηέηνην ηξφπν ηελ ηζηνξία ηεο θηινζνθίαο
πξέπεη λα αλαδεηεζεί ζηνλ ζσθξαηηθφ ηξφπν ζθέςεο, ζην γεγνλφο δειαδή πσο ν ΢σθξάηεο,
δελ ελδηαθεξφηαλ γηα ηελ νξζφ ηξφπν δσήο θαη δξάζεο είηε ζε πξνζσπηθφ είηε ζε θνηλσληθφ
επίπεδν. Καη αληίζεηα απφ ηνπο ζνθηζηέο δελ ελδηαθέξζεθε γη απηά γηα ρξεζηκνζεξηθνχο
ζθνπνχο. Θέιεζε ινηπφλ λα δεκηνπξγήζεη έλα ζηέξεν έδαθνο πάλσ ζην νπνίν ζα κπνξνχζαλ
χζηεξα λα ζεκειησζνχλ νξηζηηθά θαη ακεηάθιεηα νη έλλνηεο ηνπ θαινχ, ηεο αξεηήο θαη ηεο
ζνθίαο. ΋πσο νη πξψηνη θηιφζνθνη ινηπφλ αλαδεηνχζαλ ηελ πξψηε αξρή ηεο δεκηνπξγίαο,
έηζη θαη ν ΢σθξάηεο αλαδήηεζε ηελ αξρή θάζε εζηθήο έλλνηαο, πνπ δελ επεξεάδεηαη απφ
ηζηνξηθέο θαη θνηλσληθέο ζπλζήθεο αιιά νχηε απφ ηελ δπλαηφηεηα ηεο αληίιεςεο ηνπ θάζε
αλζξψπνπ. Ώλαδήηεζε δειαδή ην απφιπην θαη απέξξηςε ην ζρεηηθφ, κειέηεζε ηελ εζηθή
νπζία θαη απέξξηςε ηα εζηθά θαηλφκελα.
104
Γηα λα θηάζεη ζηελ αξρή ησλ εζηθψλ ελλνηψλ, ν ΢σθξάηεο ρξεζηκνπνίεζε ηελ επαγσγηθή
ζπιινγηζηηθή κέζνδν κέζσ ηεο νπνίαο ζθφπεπε λα θηάζεη ζηελ εμαγσγή θαζνιηθψλ
ζπκπεξαζκάησλ. Ξεθηλνχζε ινηπφλ κε παξαδείγκαηα, παξκέλα απφ ηελ θαζεκεξηλφηεηά ηνπ
θαη ηελ εκπεηξία ηνπ θαη απνζθνπνχζε ζηελ εμαγσγή θαζνιηθψλ ζπκπεξαζκάησλ ηα νπνία
ζα μεπεξλνχλ ηελ εκπεηξία θαη ζα θηάλνπλ ζηελ απφιπηε γλψζε ελφο ζέκαηνο. Καη ε
δηαδηθαζία απηή ζα είλαη επηηπρήο φηαλ ζα πξνθχςεη έλαο απφιπηνο νξηζκφο γηα ηελ αιήζεηα
ηνπ θαινχ θαη ηνπ θαθνχ, ηεο νκνξθηάο θαη ηεο αζρήκηαο, ηεο νξζήο δηαθπβέξλεζεο θαη ηεο
δεζπνηείαο, ηεο ζσθξνζχλεο θαη ηεο άλλνηαο.
ΑΗ΢ΥΗΝΖ΢
Πεξίθεκνο ξήηνξαο θαη πνιηηηθφο, αληίπαινο ηνπ Αεκνζζέλε. Γελλήζεθε ζηελ Ώζήλα ην 389
π.Υ. απφ θησρνχο γνλείο γη‟ απηφ δελ κπφξεζε λα θνηηήζεη ζηελ ζρνιή ηνπ Εζνθξάηε θαη ηνπ
Πιάησλα, φπσο ζπλέβαηλε κε άιινπο εχπνξνπο λένπο ηεο επνρήο ηνπ. Δ αζρνιία ηνπ κε ην
επάγγεικα ηνπ εζνπνηνχ (ηξηηαγσληζηήο) έδσζε ζ‟ απηφλ ηελ επθαηξία λα αληιήζεη πινχζηα
κφξθσζε απφ ηε κειέηε ησλ Ώξραίσλ ηξαγσδηψλ. ΢αλ δεκφζηνο ππνγξακκαηέαο είρε ηελ
επθαηξία λα απνθηήζεη πινχζηεο γλψζεηο ζρεηηθά κε ηε λνκνζεζία ησλ Ώζελψλ. Σελ πνιηηηθή
ηνπ ζηαδηνδξνκία άξρηζε ην 348 ζαλ ερζξφο ηνπ Φηιίππνπ κεηά ηελ θαηάιεςε ππ‟ απηνχ ηεο
πφιεσο Οιχλζνπ. Βμεθψλεζε ιφγνπο παξνηξχλσλ ηνπο Ώζελαίνπο λα μεζεθψζνπλ
Παλειιήλην πφιεκν ελαληίνλ ηνπ Φηιίππνπ.
Οη Ώζελαίνη εμέιεμαλ ηφηε απηφλ κέινο ηεο πξεζβείαο, ε νπνία επηζθέθζεθε ηηο πφιεηο ηεο
Πεινπνλλήζνπ γηα λα ηηο μεζεθψζεη εθθσλψληαο πχξηλνπο ιφγνπο ελαληίνλ ηνπ Φηιίππνπ.
Σν 346 έγηλε ε Φηινθξάηεηνο εηξήλε κεηαμχ Ώζελαίσλ θαη Φηιίππνπ, ζηηο δηαπξαγκαηεχζεηο
έιαβνλ κέξνο νη Ώηζρίλεο θαη ν Αεκνζζέλεο. Βπεηδή ζηηο δηαπξαγκαηεχζεηο ν Αεκνζζέλεο
αληειήθζε θηιηθή δηάζεζε ηνπ Ώηζρίλε πξνο ην Φίιηππν, θαηήγγεηιε ηνχηνλ κεηά ηνπ
Σηκάξρνπ. Παξαπέκθζεθε ζε δίθε, ππεξαζπίδνληαο ηνλ εαπηφλ ηνπ εμεθψλεζε ηνλ πεξίθεκν
πεξί Παξαπξεζβείαο ιφγν (απνινγία ηνπ). Δ απφθαζε ηνπ δηθαζηεξίνπ ήηαλ αζσσηηθή γηα
ηνλ Ώηζρίλε. Καηφπηλ πξνζερψξεζε ζην θφκκα ησλ Βπβνχινπ θαη Φσθίσλνο πνπ ήζειαλ ηελ
ζχλαςε εηξήλεο κεηαμχ Ώζελαίσλ θαη Φηιίππνπ.
Μεηά ηελ κάρε ηεο Υαηξψλεηαο ην 338 ν Κηεζηθψλ επξφηεηλε λα ηηκεζεί ν Αεκνζζέλεο δηα
ρξπζνχ ζηεθάλνπ γηα ηελ αξεηή ηνπ θαη ηνλ παηξησηηζκφ ηνπ. Όζηεξα απ‟ απηφ ν Ώηζρίλεο
105
ππέβαιε θαηαγγειία ηζρπξηδφκελνο φηη ν λφκνο δελ επέηξεπε λα ηηκεζεί ν Αεκνζζέλεο δηα
ζηεθάλνπ. Δ δίθε έγηλε ην 330 π.Υ. κε θαζπζηέξεζε έμη ρξφλσλ. ΢ηε δίθε ν Ώηζρίλεο
εμεθψλεζε ηνλ θαηά Κηεζηθψληνο ιφγνο, ν δε Αεκνζζέλεο ηνλ πεξί ζηεθάλνπ ιφγνλ. Σν
απνηέιεζκα ηεο δίθεο ππήξμε δπζκελέο γηα ηνλ Ώηζρίλε.
Καηαδηθάζζεθε ζε ρξεκαηηθή πνηλή θαη γηα απηζηία. Όζηεξα απ‟ απηφ θαηέθπγε ζηε Ρφδν
φπνπ ίδξπζε ξεηνξηθή ζρνιή. Πέζαλε ην 314. Ώπφ ηα έξγα ηνπ δηαζψζεθαλ κφλνλ ηξεηο
ιφγνη. Ο ιφγνο θαηά Σηκάξρνπ, ν πεξί Παξαπξεζβείαο (απνινγία ηνπ) θαη ν θαηά
Κηεζηθψληα. Οη ιφγνη ηνπ ζεσξνχληαη εμαηξεηηθά δείγκαηα ξεηνξηθήο ηέρλεο.
ΑΛΚΗΒΗΑΓΖ΢
Ο Ώιθηβηάδεο, πνιηηηθφο θαη ζηξαηησηηθφο εγέηεο ηεο Ώζήλαο ηνπ 5νπ π.Υ. αηψλα,
γελλήζεθε ην 452 θαη πέζαλε ην 404 π.Υ. Καηά ηε δεχηεξε θαη ηελ Σξίηε δεθαεηία
ηνπ Πεινπνλλεζηαθνχ πνιέκνπ αλαδείρζεθε ζηε ζεκαληηθφηεξε πξνζσπηθφηεηα ηεο
πφιεο ηνπ. Ήηαλ γφλνο ηεο πςειφηεξεο αζελατθήο αξηζηνθξαηίαο. Ώπφ ηνλ παηέξα
ηνπ Κιεηλία, πνπ αλδξαγάζεζε ην 480 π.Υ. ζηε λαπκαρία ηνπ Ώξηεκηζίνπ θαη βξήθε
έλδνμν ζάλαην ην 446 π.Υ. ζηε κάρε ηεο Κνξψλεηαο ελαληίνλ ησλ ΐνησηψλ, ε γεληά
ηνπ έθηαλε ζηνπο Ώηαθίδεο, αθνχ, θαηά ηελ παξάδνζε, ήηαλ απφγνλνο ηνπ γηνχ ηνπ
Ώίαληα Βπξπζάθε.
Δ θχζε πξνίθηζε ηνλ λεαξφ Ώιθηβηάδε κε έμνρα πξνζφληα: νκνξθηά θαη πλεπκαηηθή
106
δεμηφηεηα ζπκκάρεζαλ κε ηελ επγέλεηα ηεο θαηαγσγήο. Σελ νκνξθηά ηνπ, ζηελ νπνία
ελζαξθσλφηαλ ε ηδεψδεο νκνξθηά ηνπ Ώζελαίνπ εθήβνπ θαη ζηελ νπνία
ζπληαηξηάδνληαλ αηζζεηηθή ηειεηφηεηα, θνκςφηεηα θαη ράξε, χκλεζαλ πνιινί απφ
ηνπο ζπγγξαθείο ηεο αξραηφηεηαο.. Ο Ώιθηβηάδεο είρε φρη κφλν ζπλείδεζε ηεο
γνεηείαο ηνπ, αιιά θαη ην πάζνο λα ηε δηαηεξήζεη αλάιιαγε θαη άθζαξηε ζην ρξφλν.
Σν κεηνλέθηεκα πνπ ηνπ έδσζε ε θχζε, θάπνην ηξαπιηζκφ ζηελ νκηιία, θαηφξζσζε
λα κεηαβάιιεη ζε αξεηή ηνπ ιφγνπ, έηζη πνπ πνιινί απφ ηνπο αξηζηνθξαηηθνχο θαη
θνκςνχο λένπο ηεο επνρήο λα ην κηκνχληαη.
Σελ πλεπκαηηθή ηνπ δεμηφηεηα ραξαθηήξηδαλ ε δσεξφηεηα θαη ε επζηξνθία ελφο λνπ,
πνπ κπνξνχζε λα ζέιγεη αθφκε θαη ηνλ ΢σθξάηε. ΢ηε ΢πάξηε δηαθξίζεθε ζηε ιηηή
δίαηηα θαη ηε γπκλαζηηθή. Σνπο ΐνησηνχο άθεζε έθπιεθηνπο ε ηθαλφηεηά ηνπ ζηηο
ζσκαηηθέο αζθήζεηο. ΢ηελ Εσλία μεπέξαζε φινπο ζε θηιεδνλία θαη αθνιαζία, ζηε
Θξάθε ζην κεζχζη θαη ζηε Μηθξά Ώζία ηνλ Σηζζαθέξλε ζε πνιπηέιεηα θαη
κεγαινπξέπεηα.
Οξθαλφο ζε ειηθία πέληε εηψλ, ν Ώιθηβηάδεο αλαηξάθεθε κε επηηξφπνπο ηνπ γηνχο

ηνπ Ξαλζίππνπ, πξψηνπο εμαδέιθνπο ηεο κεηέξαο ηνπ, ηνλ Ώξίθξνλα θαη ηνλ
επηθαλέζηεξν πνιηηηθφ ηεο Ώζήλαο, ηνλ Πεξηθιή. Χο ηξνθφο ηνπ αλαθέξεηαη ε
Λάθαηλα Ώκχθια, σο παηδαγσγφο ηνπ ν Γψππξνο, πνπ δελ είρε ηε δχλακε λα
ραιηλαγσγεί ηνλ δχζηξνπν ραξαθηήξα ηνπ. Ο Πεξηθιήο, αλ θαη ηνλ πήξε ζπίηη ηνπ,
ιφγσ ησλ πνιιψλ αζρνιηψλ ηνπ κε ηηο ππνζέζεηο ηεο αζελατθήο δεκνθξαηίαο, δελ
είρε ηε δχλακε λα ραιηλαγσγεί ην δχζηξνπν ραξαθηήξα ηνπ, λα ηνπ εκθπζήζεη ηελ
αληίιεςε φηη ειεπζεξία θαη θαζήθνλ ζπκπνξεχνληαη θαη φηη εξείζκαηα αλαγθαία ηεο
πνιηηηθήο είλαη ε ζχλεζε θαη ε εζηθή.
Οη ζνθηζηέο θαη ν ΢σθξάηεο έπαημαλ αλακθίβνια πνιχ ζεκαληηθφ ξφιν ζηελ αγσγή
ηνπ. Ο Πξφδηθνο ηνπ δίδαμε ηε γνεηεία ηνπ κχζνπ θαη ηνπ ιφγνπ, ν Πξσηαγφξαο ηε
δηαιεθηηθή θαη ηνλ αγλσζηηθηζκφ. Καλείο, σζηφζν, δελ κπφξεζε λα ηνλ ζπλαξπάζεη
φζν ν ΢σθξάηεο, ν κφλνο δάζθαινο δσήο πνπ γλψξηζε θαη ν κφλνο ζηνλ νπνίν
κπνξνχζε λα πεηζαξρεί ε αληηλνκηθή θχζε ηνπ. Ο δεζκφο αλάκεζα ζε δάζθαιν θαη
καζεηή ζπρλά άγγημε ηα φξηα ηεο απηνζπζίαο. ΢ηελ εθζηξαηεία ζηελ Πνηίδαηα (432
π.Υ.) ν ΢σθξάηεο φρη κφλν έζσζε ηνλ λεαξφ θαη ηξαπκαηηζκέλν Ώιθηβηάδε απφ
βέβαην ζάλαην αιιά θαη έπεηζε ηνπο ζηξαηεγνχο λα ζηεθαλψζνπλ εθείλνλ γηα
αλδξαγαζία. ΢ηε κάρε ζην Αήιην (424 π.Υ.) ν Ώιθηβηάδεο αληαπέδσζε ηελ νθεηιή
ηνπ: αλ θαη έθηππνο δελ ηξάπεθε ζε θπγή καδί κε ηνπο άιινπο Ώζελαίνπο ηππείο,
αιιά αγσλίζηεθε κέρξη λα δηαζψζεη ηνλ ΢σθξάηε πνπ καρφηαλ πεδφο.
Οη λένη ηεο Ώζήλαο κηκνχληαλ ην ληχζηκν θαη ηνπο εθθεληξηζκνχο ηνπ. Σέινο, ν
δήκνο ηνλ απνζέσζε φηαλ ζηελ Οιπκπία κε ηα επηά άξκαηά ηνπ θέξδηζε ηξείο
ζπλερείο λίθεο. Ώμίδεη λα ζεκεησζεί φηη γηα ηε λίθε ηνπ απηή ηνλ ηίκεζαλ θαη άιινη
Έιιελεο: νη Βθέζηνη πνπ δηαθφζκεζαλ κε θάζε πνιπηέιεηα ηε ζθελή ηνπ, νη
αληηπξφζσπνη ηεο Υίνπ πνπ πξνζέθεξαλ πιήζνο ζθάγηα ζηνπο ενξηαζηέο θαη νη
Λέζβηνη πνπ θέξαζαλ φινπο κε ην κπξνβφιν θξαζί ηνπο.
Σν ηέινο ηνπ κεγάινπ εγέηε ηεο Ώζήλαο ήηαλ νηθηξφ. Βλψ θνηκφηαλ, νη
απεζηαικέλνη ηνπ Φαξλάβαδνπ, ν αληςηφο ηνπ Μαδαίνο θαη ν ζείνο ηνπ ΢νπζακίζξεο,
έβαιαλ θσηηά γχξσ απφ ηελ νηθία ηνπ θαη φηαλ απηφο, πάληα ζαξξαιένο, βγήθε απφ
απηφ κε ηελ εηαίξα ηνπ Σηκάλδξα θαη θάπνηνλ Ώξθάδα ηνλ ζθφησζαλ κε βέιε. Σν
107
θεθάιη ηνπ ην κεηέθεξαλ ζηνλ ζαηξάπε, ελψ ην θνξκί ηνπ ηάθεθε απφ ηελ πηζηή ηνπ
Σηκάλδξα.
Καη‟ άιιε εθδνρή, ηελ νηθία ζηελ νπνία θαηνηθνχζε ν Ώιθηβηάδεο πνιηφξθεζαλ
λχρηα δχν επγελείο Πέξζεο πνπ ηελ αδειθή ηνπο είρε δηαθζείξεη, θαη ηνλ ζθφησζαλ
γηα λα μεπιχλνπλ ηελ νηθνγελεηαθή ληξνπή. Έηζη ηειείσζε ε δσή Σνπ Ώιθηβηάδε ζηα
45 κφιηο ρξφληα ηνπ.
ΞΔΝΟΦΩΝ
ΔΕΝ ΤΠΑΡΧΕΚ ΚΑΛΤΣΕΡΟ΢ ΔΑ΢ΚΑΛΟ΢

ΠΕΡΑΝ ΣΗ΢ ΑΝΑΓΚΗ΢
Ο Ξενοθών (πεξ. 427 π.Υ.-355 π.Υ.) Ώζελαίνο ηζηνξηθφο θαη θηιφζνθνο ππήξμε ζηξαηηψηεο,
κηζζνθφξνο θαη καζεηήο ηνπ ΢σθξάηνπο θαη πεξηζζφηεξν γλσζηφο γηα ηα έξγα ηνπ ζρεηηθά
κε ηελ ηζηνξία ηνπ θαηξνχ ηνπ, ηα έξγα ηνπ ΢σθξάηνπο, θαη ηε δσή ηνπ ζηελ Βιιάδα. Ήηαλ
γηφο ηνπ Γξχιινπ θαη ηεο Αηνδψξαο.
Ο Αηνγέλεο ν Λαέξηηνο καο εμηζηνξεί φηη θάπνηε φηαλ ήηαλ αθφκε λένο, ν Ξελνθψλ
ζπλάληεζε ηνχηνλ ζε ζηελφ δξφκν ν ΢σθξάηεο θαη κε ηε ξάβδν ηνπ εκπφδηζε ηε
πεξαηηέξσ πνξεία ηνπ θαη ηνλ ξψηεζε κεηαμχ άιισλ "πνπ νη άλζξσπνη γίλνληαη θαινί
θαη αγαζνί;" ΐξηζθφκελνο ηφηε ν Ξελνθψλ ζε ακεραλία ν ΢σθξάηεο ηνπ απήληεζε
"Έπνπ θαη κάλζαλε!". Ώπφ ηφηε ν Ξελνθψλ ππήξμε καζεηήο ηνπ ΢σθξάηε πνπ ηνλ
ζεσξνχζε πξφηππν.
108
Ώλδξσζείο ν Ξελνθψλ κε ζπλαλαζηξνθή δσξηδφλησλ επγελψλ λέσλ ηεο Ώζήλαο πνπ

είραλ σο θχξηα αζρνιία ηνλ αζιεηηζκφ, παξέκεηλε ζε φιε ηε δσή ηνπ ιάηξεο ηεο
πάιεο θαη ησλ ειεπζέξσλ αγψλσλ απφ δε ηά έξγα ηνπ δηαθαίλεηαη φηη ππήξμε άξηζηνο
ηππέαο. Βπίζεο, κέζα απφ ηα έξγα ηνπ θαίλεηαη θαη ε κεγάιε αγάπε ηνπ γηα ηα άινγα.
Εδηαίηεξε κλεία πξέπεη λα γίλεη γηα ηνλ θηινιαθσληζκφ ηεο "αηηηθήο κνχζαο".
Ώγαπνχζε ηνλ ηξφπν δσήο ησλ ΢παξηηαηψλ θαη ζπλδέζεθε θηιηθά κε ηνλ βαζηιηά ηεο
΢πάξηεο Ώγεζίιαν ζην πιεπξφ ηνπ νπνίνπ πνιέκεζε ην 394 π.Υ. ζηελ κάρε ηεο
Κνξσλείαο ελαληίνλ ηνπ αληηζπαξηηαηηθνχ ζπλαζπηζκνχ κέξνπο ηνπ νπνίνπ ήηαλ θαη
ε ίδηα ε παηξίδα ηνπ, ε Ώζήλα. Φπζηθά γηα ηελ πξάμε ηνπ απηή ηηκσξήζεθε κε εμνξία
απφ ηελ Ώζήλα.
Σν 401 π.Υ. ν Ξελνθψλ θαιείηαη απφ ηνλ θίιν ηνπ Πξάμελν (ηνλ ΐνηψηην) πνπ
δηέηξηβε ζηηο ΢άξδεηο αλ ζέιεη λα κεηάζρεη ζηελ εθζηξαηεία ηνπ Πέξζε βαζηιφπαηδνο
Κχξνπ ελαληίνλ ηνπ αδειθνχ απηνχ ΐαζηιέσο Ώξηαμέξμε ΐ'. Ο ελζνπζηαζκφο ηνπ
Ξελνθψληα ζηελ αληαπφθξηζε ηεο πξφζθιεζεο θάλεθε απφ ην γεγνλφο φηη ζε
πξνηξνπή ηνπ ΢σθξάηε λα πάξεη ρξεζκφ απφ ην Μαληείν ησλ Αειθψλ θαηαθέξλεη λα
απνζπάζεη ζεηηθή απάληεζε κε πιάγηα φκσο εξψηεζε πνπ ήηαλ "΢ε πνηφλ Θεφ ζα
πξέπεη λα θάλεη ζπζία ψζηε λα πεηχρεη ην ηαμείδη ηνπ θαη λα επηζηξέςεη ζψνο; (αληί
ηεο νξζήο εξψηεζεο λα πάεη ή φρη). Καη βέβαηα ε ζνθία ηνπ Μαληείνπ δηα ηνπ
Ώπφιισλα πνπ αληηιήθζεθε ην ζθνπφ, ηνπ απάληεζε φινπο εθείλνπο ηνπο ζενχο επ΄
αγαζψ θαη κε (αθξηβψο απηφ πνπ κέρξη ζήκεξα ιέκε "γηα θαιφ θαη γηα θαθφ").
Έηζη ν Ξελνθψλ βξέζεθε ζηελ Ώζία παξά ην πιεπξφ ηνπ Κχξνπ ηνλ νπνίν θαη άξρηζε
λα ζαπκάδεη, απφ ηνλ ζαπκαζκφ πνπ έηξεθε πξψηα εθείλνο γηα ηνπο Έιιελεο.
΢πγθεθξηκέλα έιεγε ν Κχξνο φηη "ζέιεη ηνπο Έιιελεο ζπκκάρνπο ηνπ φρη γηαηί δελ
είρε ζηξαηφ αιιά γηαηί ηνπο ζεσξνχζε αλψηεξνπο απφ φινπο ηνπο άιινπο ιανχο"
(Κχξ. Ώλαβ. Ε 7,3). Ώθφκε επδαηκνλνχζε ηνπο Έιιελεο γηα ηελ κφληκε θπξηαξρνχζα
ειεπζεξία ηνπο, πνπ εθείλνο ζα πξνηηκνχζε αληί πάλησλ, θαη πνπ ζεσξνχζε σο
πξντφλ απηήο ηεο ειεπζεξίαο ηελ πνιεκηθή θαη εζηθή ησλ Βιιήλσλ ππεξνρή. Ώπηφο
ήηαλ θαη ν ιφγνο πνπ νπδέπνηε νη Πέξζεο έθαλαλ πφιεκν είηε κεηαμχ ηνπο είηε αθφκε
θαη κε ηνπο Έιιελεο ρσξίο ηε παξνπζία επίζεο Βιιήλσλ (Κπξ. Παηδ VIII 8,26). Αελ
είλαη γλσζηφ κε ηη βαζκφ ε αμίσκα ν Ξελνθψλ ζπκκεηείρε ζην Πεξζηθφ ζηξαηφ θαη
ζηελ απιή ηνπ Κχξνπ, ην ζίγνπξν είλαη φηη ήηαλ ζπλδαηηπκφλαο ηνπ θαη εθ ησλ
ζηελφηεξσλ ζπλνκηιεηψλ ηνπ.
Οπσζδήπνηε φκσο, κεηά ηνλ θφλν ηνπ θίινπ ηνπ, Κχξνπ, ζηε παξά ηα Κνχλαμα κάρε
θαη ηελ δνιία εμφλησζε ησλ Βιιήλσλ ζηξαηεγψλ απφ ηνλ Σηζζαθέξλε θαη εθιεγείο
ππφ ησλ "κπξίσλ" (=10.000) Βιιήλσλ κηζζνθφξσλ, ζηξαηεγφο (5νο θαηά ζεηξά),
νδήγεζε απηνχο επηηπρψο αληηκεησπίδνληαο πνιινχο θηλδχλνπο απφ ηα πςψκαηα ηεο
Ώξκελίαο πξνο ηελ Σξαπεδνχληα ζηηο αθηέο ηνπ Βπμείλνπ Πφληνπ θαη κεηά έπιεπζαλ
πξνο ηα δπηηθά πίζσ ζηελ Βιιάδα. ΢ηε Θξάθε, βνήζεζαλ ην ΢εχζε ΐ λα γίλεη
βαζηιηάο. Δ θαηαγξαθή ηεο εθζηξαηείαο θαη ηνπ ηαμηδηνχ ηεο επηζηξνθήο απφ ηνλ
Ξελνθψληα επηγξάθεθε Κύξνπ Αλάβαζηο.
Δ ηζηνξηθή θαηαγξαθή ηνπ Ξελνθψληα ζηελ Αλάβαζε είλαη έλα απφ ηα πξψηα γξαπηά
θείκελα αλάιπζεο ησλ ραξαθηήξσλ ελφο εγέηνπ θαη παξάδεηγκα αλάιπζεο ηχπνπ εγεζίαο,
πνπ θαιείηαη ζήκεξα ζεσξία «Μεγάισλ Ώλδξψλ». ΢ηελ θαηαγξαθή, ν Ξελνθψλ πεξηέγξαςε
ην ραξαθηήξα ηνπ Κχξνπ ηνπ λεφηεξνπ, ιέγνληαο φηη “απφ φινπο ηνπ Πέξζεο πνπ έδεζαλ
109
κεηά ηνλ Κχξν ην Μέγα, ήηαλ ν πην θαηάιιεινο γηα βαζηιηάο θαη γηα κηα απηνθξαηνξία (ζει.
91).” Σν θεθάιαην 6 ζπληζηάηαη γηα αλάγλσζε δηφηη πεξηγξάθεη ηνπο ραξαθηήξεο πέληε
εηηεκέλσλ ζηξαηεγψλ πνπ παξαδφζεθαλ ζηνλ ερζξφ. Ο Κιέαξρνο παξαηίζεηαη φηη πίζηεπε
φηη «έλαο ζηξαηηώηεο ζα πξέπεη λα θνβάηαη πεξηζζόηεξν ηνλ ίδην ην δηνηθεηή ηνπ από ηνλ
ερζξό (ζει. 131).» Ο Μέλσλ πεξηγξάθεηαη σο άλδξαο ηνπ νπνίνπ ε θπξίαξρε θηινδνμία ήηαλ
λα γίλεη πινχζηνο (ζει. 133). Ο Ώγίαο ν Ώξθάο θαη ν ΢σθξάηεο ν Ώραηφο αλαθέξνληαη γηα ην
ζάξξνο ηνπο θαη ηνλ ππνινγηζκφ ησλ θίισλ ηνπο (ζει. 135).
Ο Ξελνθψλ αξγφηεξα εμνξίζηεθε απφ ηελ Ώζήλα, πηζαλψο δηφηη πνιέκεζε ππφ ην
΢παξηηάηε βαζηιηά Ώγεζίιαν ελαληίνλ ησλ Ώζελψλ ζηελ Κνξψλεηα. (Βίλαη πηζαλφ
σζηφζν φηη είρε ήδε εμνξηζηεί ιφγσ ηνπ ζπλδέζκνπ ηνπ κε ηνλ Κχξν.) Οη ΢παξηηάηεο
ηνπ έδσζαλ πεξηνπζία ζηε ΢θηιινχληα, θνληά ζηελ Οιπκπία ζηελ Διίδα, φπνπ
ζπλέγξαςε ηελ Αλάβαζε. Ο γηνο ηνπ πνιέκεζε γηα ηελ Ώζήλα ζηε Μαληίλεηα, ελψ ν
Ξελνθψλ αθφκε δνχζε, έηζη ε εμνξία ηνπ αλεθιήζε. Ο Ξελνθψλ πέζαλε ζηελ
Κφξηλζν, ή ίζσο ζηελ Ώζήλα, θαη ε εκεξνκελία ζαλάηνπ ηνπ είλαη αβέβαηε. Βίλαη
γλσζηφ φηη έζσζε ηνλ πξνζηάηε ηνπ Ώγεζίιαν, γηα ηνλ νπνίν έγξαςε έλα εγθψκην.
Ο Αηνγέλεο Λαέξηηνο νλφκαδε ηνλ Ξελνθψληα "Ώηηηθή Μνχζα" ιφγσ ηεο γιπθχηεηαο
ηεο γξαθήο ηνπ, ιίγνη πνηεηέο έγξαςαλ ζηελ Ώηηηθή δηάιεθην.
ΝΔΟΠΛΑΣΩΝΗΚΟΗ
Πλούηαπσορ
Ο Πλούηαπσορ (πεξ.45-120) ήηαλ Έιιελαο ηζηνξηθφο, βηνγξάθνο θαη δνθηκηνγξάθνο.

Γελλεκέλνο ζηε κηθξή πφιε ηεο Υαηξψλεηαο, ζηελ ΐνησηία, πηζαλψο θαηά ηε δηάξθεηα ηεο
βαζηιείαο ηνπ Ρσκαίνπ απηνθξάηνξα Κιαχδηνπ, ν Μέζηξηνο Πινχηαξρνο ηαμίδεςε πνιχ
ζηνλ κεζνγεηαθφ θφζκν ηεο επνρήο ηνπ θαη δχν θνξέο ζηε Ρψκε, (βι. Plut. Demosth. 2.2,
Plut. Otho 14.1-2, Plut. Otho 18.1). Βίρε θίινπο Ρσκαίνπο κε ηζρπξή επηξξνή, αλάκεζα ζηνπο
110
νπνίνπο μερσξίδνπλ ν Soscius Senecio θαη ν Fundanus, θαη νη δχν ζεκαληηθνί ΢πγθιεηηθνί,
ζηνπο νπνίνπο ήηαλ αθηεξσκέλα νξηζκέλα απφ ηα χζηεξα θείκελά ηνπ. Έδεζε ην κεγαιχηεξν
κέξνο ηεο δσήο ηνπ ζηε Υαηξψλεηα, φπνπ ιέγεηαη φηη κπήζεθε ζηα κπζηήξηα ηνπ Ώπφιισλα.
Ήηαλ πξεζβχηεξνο ησλ ηεξέσλ ηνπ Ώπφιισλα ζην Μαληείν ησλ Αειθψλ, (βι. Ζζηθά 792F)
φπνπ ήηαλ ππεχζπλνο γηα ηελ εξκελεία ησλ ρξεζκψλ ηεο Ππζίαο, αμίσκα πνπ θξάηεζε γηα 29
έηε έσο ηνλ ζάλαηφ ηνπ. Έδεζε κηα ηδηαίηεξα δξαζηήξηα θνηλσληθή θαη πνιηηηθή δσή, θαηά ηε
δηάξθεηα ηεο νπνία παξήγαγε έλα απίζηεπην corpus θεηκέλσλ, πνπ επηβίσζαλ σο ηελ επνρή
καο.
Βθηφο απφ ηα θαζήθνληά ηνπ σο ηεξέαο ηνπ Αειθηθνχ λανχ, ν Πινχηαξρνο ήηαλ επίζεο
magistratus, δειαδή άξρσλ (ζέζε παξαπιήζηα κε απηή ηνπ ζεκεξηλνχ δεκάξρνπ), ζηελ
Υαηξψλεηα θαη αληηπξνζψπεπζε ηελ ηδηαίηεξε παηξίδα ηνπ ζε δηάθνξεο απνζηνιέο ζε μέλεο
ρψξεο. Ο θίινο ηνπ Lucius Mestrius Florus, Ρσκαίνο χπαηνο, απέδσζε ζηνλ Πινχηαξρν ηελ
ηδηφηεηα ηνπ Ρσκαίνπ πνιίηε. Ώξγφηεξα, φληαο ζε πξνρσξεκέλε ειηθία, ν απηνθξάησξ
Σξαταλφο (θαη' άιινπο ν Ώδξηαλφο) ηνλ φξηζε procurator, επίηξνπν δειαδή ηεο ΏραΎαο -κηα
ζέζε πνπ ηνπ επέηξεπε λα θέξεη ηα εκβιήκαηα θαη ηα ελδχκαηα ηνπ Ρσκαίνπ χπαηνπ.
Σν πην γλσζηφ ηνπ έξγν είλαη νη Βίνη Παξάιιεινη, κηα ζεηξά βηνγξαθηψλ δηάζεκσλ Βιιήλσλ
θαη Ρσκαίσλ, δηεπζεηεκέλσλ αλά δεχγε, έηζη ψζηε λα δίλεηαη έκθαζε ζηηο θνηλέο εζηθέο ηνπο
αμίεο ή απνηπρίεο. Οη δηαζσζέληεο Βίνη πεξηιακβάλνπλ 23 δεχγε βηνγξαθηψλ, ελφο Έιιελα
θαη ελφο Ρσκαίνπ, φπσο επίζεο θαη ηέζζεξηο κνλαδηθνχο βίνπο. ΋πσο εμεγεί ζηελ πξψηε
παξάγξαθν ηνπ έξγνπ ηνπ Βίνο Αιεμάλδξνπ, ν Πινχηαξρνο δελ ελδηαθεξφηαλ απνθιεηζηηθά
γηα ηελ ηζηνξία, αιιά δηεξεπλνχζε ηνπο ραξαθηήξεο θαη ην πεπξσκέλν δηάζεκσλ αλδξψλ. Σν
έξγν ηνπ Βίνο Αιεμάλδξνπ είλαη κία απφ ηηο πέληε δεπηεξνγελείο πεγέο γηα ηνλ Μαθεδφλα
βαζηιέα θαη πεξηιακβάλεη αλέθδνηα θαη πεξηγξαθέο πεξηζηαηηθψλ πνπ δελ πεξηιακβάλνληαη
ζε θακία άιιε πεγή. Καηά ηνλ ίδην ηξφπν, ν βίνο ηνπ Numa Pompilius, ελφο αξραίνπ
Ρσκαίνπ βαζηιέα, πεξηέρεη επίζεο κνλαδηθέο πιεξνθνξίεο γηα ην πξψηκν Ρσκατθφ
εκεξνιφγην.
Σν ππφινηπν ηνπ έξγνπ πνπ επηβίσζε ελνπνηήζεθε ζε κία ζπιινγή κε ηνλ ηίηιν
Ζζηθά. Πξφθεηηαη γηα κηα εθιεθηηθή ζπιινγή 183 πξαγκαηεηψλ θαη θαηαγξακκέλσλ
ιφγσλ, ζηνπο νπνίνπο πεξηιακβάλεηαη: σο πξνεηζαγσγή ην Πεξί παίδσλ αγσγήο, ην
Πεξί αξεηήο ην Πεξί ηύρεο θαη αξεηήο Αιεμάλδξνπ -ζεκαληηθφ ζπκπιήξσκα ζηνλ ΐίν
ηνπ κεγάινπ ζηξαηεγνχ- Πεξί Ίζηδνο θαη Οζίξηδνο (ζεκαληηθή πεγή πιεξνθνξηψλ γηα
αηγππηηαθά ηειεηνπξγηθά ηππηθά θαη ηνλ ζπγθεξαζκφ ηνπο κε ηηο ειιεληθέο ιαηξείεο),
θαη ην Πεξί ηεο Ζξνδόηνπ θαθνεζείαο (ην νπνίν πηζαλψο, φπσο θαη νη ιφγνη πεξί ησλ
θαηνξζσκάησλ ηνπ Ώιέμαλδξνπ, ήηαλ ξεηνξηθή άζθεζε), φπνπ ν Πινχηαξρνο αζθεί
θξηηηθή ζε απηφ πνπ βιέπεη σο ζπζηεκαηηθή πξνθαηάιεςε ζην έξγν ηνπ παηέξα ηεο
ηζηνξίαο, καδί κε άιιεο θηινζνθηθέο πξαγκαηείεο φπσο ην Πεξί ησλ εθιεινηπόησλ
ρξεζηεξίσλ, Πεξί ησλ ππό ηνπ ζενύ βξαδέσο ηηκσξνπκέλσλ, Πεξί επζπκίαο, ην Σσλ
επηά ζνθώλ ζπκπόζηνλ, ην Πεξί ηνπ εη ελ ηνηο Γειθνίο, κηα ππζαγφξεηα ζπκβνιηθή
δηαηξηβή, ην Πνιηηηθά παξαγγέικαηα (ην θαζήθνλ ηνπ πνιηηεχεζζαη) θ.α. Έγξαςε
επίζεο θαη ειαθξφηεξα έξγα, φπσο ην Οδπζζεύο θαη Γξύιινο, έλα ρηνπκνξηζηηθφ
δηάινγν αλάκεζα ζηνλ Οδπζζέα ηνπ Οκήξνπ θαη έλαλ απφ ηνπο γεηεκέλνπο ρνίξνπο
ηεο Κίξθεο. Σα Ζζηθά γξάθηεθαλ πξψηα, ελψ ε ζπγγξαθή ησλ ΐίσλ έγηλε θαηά ηηο
ηειεπηαίεο δχν δεθαεηίεο ηεο δσήο ηνπ Πινχηαξρνπ.
Κάπνηεο πξνζζέζεηο ζηα Ζζηθά πεξηιακβάλνπλ αξθεηά έξγα γλσζηά σο

ςεπδεπίγξαθα: κεηαμχ απηψλ είλαη ην Βίνη Γέθα ξεηόξσλ (βαζηζκέλα ζηνλ Caecilius
111
ηεο Calacte), ην Γνμαζίεο θηινζόθσλ, ην Πεξί κνπζηθήο θαη ην Πεξί κέηξσλ.

΢πγγξαθέαο ησλ έξγσλ απηψλ ζεσξείηαη ν ςεπδν-Πινχηαξρνο, ην αιεζηλφ φλνκα ηνπ
νπνίνπ δελ είλαη γλσζηφ. Ώλ θαη νη ζθέςεηο πνπ παξνπζηάδνληαη δελ είλαη ηνπ
Πινχηαξρνπ θαη αλαθέξνληαη ζε κία ζρεηηθά πζηεξφηεξε επνρή, ζεσξνχληαη
θιαζηθέο θαη έρνπλ ηζηνξηθή αμία.
Σν έξγν ηνπ Πινχηαξρνπ επεξέαζε ζεκαληηθά ηελ αγγιηθή θαη ηε γαιιηθή ινγνηερλία. ΢ε
νξηζκέλεο πεξηπηψζεηο ν ΢αίμπεξ ηνλ παξέθξαζε εθηελψο. Ο Thomas North's κεηέθξαζε
αξθεηνχο απφ ηνπο Βίνπο ζηα έξγα ηνπ. Ο Ralph Waldo Emerson θαη νη Τπεξβαηηζηέο
επεξεάζηεθαλ ζεκαληηθά απφ ηα εζηθά (ν Emerson έγξαςε κηα αξθεηά δηαθσηηζηηθή
εηζαγσγή ζηελ πεληάηνκε έθδνζε ησλ Δζηθψλ ηνπ θαηά ηνλ 19ν αηψλα). Ο Boswell αλαθέξεη
εθηεηακέλα ηνλ ηξφπν κε ηνλ νπνίν έγξαθε ν Πινχηαξρνο ηνπο βίνπο ηνπ ζηελ εηζαγσγή ηεο
βηνγξαθίαο ηνπ Samuel Johnson. Ώλάκεζα ζηνπο άιινπο ζαπκαζηέο ηνπ πεξηιακβάλνληαη νη
Ben Jonson, John Dryden, John Milton θαη Sir Francis Bacon θαη άιιεο κνξθέο ηεο
παγθφζκηαο ινγνηερλίαο, φπσο ν Cotton Mather, ν Robert Browning θαη ν Montaigne (νη
Πξαγκαηείεο ηνπ αληινχλ έλα κεγάιν κέξνο ηεο έκπλεπζεο θαη ησλ ηδεψλ ηνπο απφ ηα
Ζζηθά).
ΓΗΑΦΟΡΟΗ π.Υ.
ΑΡΗ΢ΣΔΗΓΖ΢
ΚΑΝΕΝΑ΢ ΔΕΝ ΕΚΝΑΚ ΣΟ΢Ο

ΚΑΛΟ΢ Ο΢Ο ΠΡΕΠΕΚ ΝΑ ΕΚΝΑΚ
Ώζελαίνο ζηξαηεγφο θαη πνιηηηθφο, έλαο απφ ηνπο δέθα ζηξαηεγνχο ζηε κάρε ηνπ Μαξαζψλα
(490 π.Υ.) θαη χζηεξα άξρσλ. Σνλ εραξαθηήξηδε, εθηφο απφ ηε κεγάιε ζχλεζε θαη ηελ
θηινπαηξία, θαη απζηεξά δηθαηνζχλε, γη‟ απηφ θαη επνλνκάζζεθε «ν Αίθαηνο». Ώληηζηαζείο
ζην λαπηηθφ πξφγξακκα ηνπ Θεκηζηνθιή, εμνζηξαθίζζεθε, επηθεηκέλεο φκσο ηεο λαπκαρίαο
ηεο ΢αιακίλνο, επέζηξεςε θαη δηαθξίζεθε ζηελ θαηάιεςε ηεο Φπηηάιεηαο. Μεηά ηα Μεδηθά
γίλεηαη βνεζφο θαη ππνζηεξηθηήο ηνπ Θεκηζηνθιή ζην έξγν ηεο νρπξψζεσο ηεο πφιεσο, δηα
ηεο αλεγέξζεσο ησλ ηεηρψλ. Μεηά ην ζάλαηφ ηνπ ε πνιηηεία ηνλ ηίκεζε πξνηθίδνληαο ηηο δχν
ζπγαηέξεο ηνπ θαη εληζρχνληαο νηθνλνκηθά ην πηφ ηνπ Λπζίκαρν.
112
ΑΡΥΗΜΖΓΖ΢
Μέγαο ζνθφο ηεο αξραηφηεηνο, καζεκαηηθφο θπζηθφο θαη κεραληθφο. Γελλήζεθε ζηηο
΢πξαθνχζεο. Ήηαλ ζπγγελήο ή πνιχ νηθείνο ηνπ ηπξάλλνπ ησλ ΢πξαθνπζψλ Εέξσλα, ζην πηφ
ηνπ νπνίνπ αθηέξσζε ην ζπνπδαηφηεξν ζχγγξακκά ηνπ «Φακκίηεο». Ώγαπνχζε κε αθνζίσζε
ηελ παηξίδα ηνπ θαη πεξηθξνλνχζε φζα πιενλεθηήκαηα ηνπ πξνζέθεξε ε αθκάδνπζα
Ώιεμάλδξεηα ησλ Πηνιεκαίσλ. Καηά ηελ πεξίθεκε πνιηνξθία ησλ ΢πξαθνπζψλ απφ ηνλ
Ρσκαίν Μάξθειιν, ζέηεη ζηελ ππεξεζία ηεο παηξίδαο ηνπ ηελ επηζηεκνληθή ηνπ κεγαινθπΎα.
Με ζαπκαζηέο εθεπξέζεηο απνθξνχεη ην ζηξαηφ θαη ην ζηφιν ηνπ πνιηνξθεηνχ, πξνμελψληαο
ηνπ κεγάιεο δεκίεο. Πνιιέο ήηαλ νη εθεπξέζεηο ηνπ.
Ο Λνπθηαλφο θαηά ηνλ ΐ‟ κ.Υ. αηψλα αλαθέξεη φηη ν Ώξρηκήδεο, εθηφο ησλ άιισλ,
εππξπφιεζε ην ξσκατθφ ζηφιν, ζπγθεληξψζαο πάλσ ζ‟ απηφλ ηηο αθηίλεο ηνπ ήιηνπ κε
θνίινπο θαζξέπηεο. Σέινο ζπζηάδεη θαη απηή ηε δσή ηνπ ππέξ ησλ ΢πξαθνπζψλ. Σνλ
ζθφησζε βάλαπζα έλαο ζηξαηηψηεο, ελψ θαηαγηλφηαλ λα βξεη λέα κεραλήκαηα, εθείλε δε ηε
ζηηγκή, ιέγεηαη, φηη είπε ζηνλ νπιίηε πνπ εηζέβαιε ζην ρψξν φπνπ εξγαδφηαλ ην αζάλαην
«Με κνπ ηνπο θχθινπο ηάξαηηε».
Ο ηάθνο ηνπ ζψδεηαη κέρξη ζήκεξα ζηηο ΢πξαθνχζεο. Ο ίδηνο ν Ώξρηκήδεο αλαθέξεη φηη
δηδάρζεθε αζηξνλνκηθά απφ ηνλ παηέξα ηνπ Φεηδία. Έδεημε κέγηζηε ηθαλφηεηα ζηελ
θαηαζθεπή αζηξνλνκηθψλ νξγάλσλ. Έγξαςε πνιιά έξγα πνπ ηα ραξαθηεξίδεη πξσηνηππία
θαη βάζνο ζθέςεο. Οξζά εηπψζεθε αξγφηεξα, φηη εθείλνο πνπ ελλνεί ηνλ Ώξρηκήδε ζαπκάδεη
νιηγφηεξν ηηο εθεπξέζεηο ησλ λεσηέξσλ ζνθψλ.
113
ΓΖΜΟ΢ΘΔΝΖ΢
ΠΗΟ ΓΤ΢ΚΟΛΟ ΔΗΝΑΗ ΝΑ

ΓΗΑΣΖΡΖ΢ΔΗ΢ ΣΑ ΑΓΑΘΑ
ΠΑΡΑ ΝΑ Σ' ΑΠΟΚΣΖ΢ΔΗ΢
Ο κέγηζηνο ησλ Βιιήλσλ ξεηφξσλ. Γελλήζεθε ζηελ Παηαλία, Ώ. ηνπ Τκεηηνχ, φπνπ
ζήκεξα ην ρσξηφ Ληφπεζη. Δ γηαγηά ηνπ ήηαλ ΢θχζα, γη‟ απηφ θαη ν Ώηζρίλεο ηνλ
ινηδσξεί ζαλ «΢θχζε κε ειιελίδνπζα θσλή». Έκεηλε νξθαλφο επηά εηψλ θαη ηελ
πεξηνπζία, πνπ ηνπ άθεζε ν παηέξαο ηνπ (καραηξνπνηφο θαη θιηλνπνηφο ην
επάγγεικα), ηε ζθεηεξίζζεθαλ νη επίηξνπνη θαη νη θεδεκφλεο ηνπ νξθαλνχ. Ώθφκα
θαη ηε κφξθσζή ηνπ παξακέιεζαλ. Βθηφο απ‟ απηφ, ν νξθαλφο ήηαλ θαη ηξαπιφο ζηε
γιψζζα, κε άηνλε αλαπλνή, θαη δελ κπνξνχζε λα απαγγείιεη απλεπζηί έλα νιφθιεξν
ζηίρν. Βπί πιένλ ήηαλ άζρεκνο ζην ζψκα θαη θαρεθηηθφο, γη‟ απηφ θαη δελ εθνίηεζε
ζε παιαίζηξα, φπσο νη ηφηε λένη ηεο Ώζήλαο. Καηφξζσζε φκσο φια ηα θπζηθά ηνπ
ειαηηψκαηα λα ηα θαηαληθήζεη θαη λα εμειηρζεί ζ‟ έλα δεηλφ ξήηνξα. Χο ζπλήγνξνο
ζηα δηθαζηήξηα είρε κεγάιε πειαηεία, φπσο καξηπξνχλ νη ιφγνη πνπ έγξαθε κέρξη ην
345 γηα ηδησηηθέο ππνζέζεηο. Ώιιά ηε κέγηζηε θήκε ηελ απέθηεζε κε ηνπο πνιηηηθνχο
ιφγνπο ηνπ πξνο ηνπο Ώζελαίνπο, αξρίδνληαο απφ 29 εηψλ, λα ζπκβνπιεχεη, λα
ππνδεηθλχεη, λα πξνεηδνπνηεί, λα πξνηξέπεη, λα θαηαγγέιιεη. Οη ιφγνη ηνπ θαηά ηνπ
βαζηιηά Φηιίππνπ (νη «Φηιηππηθνί»), ν νπνίνο επσθεινχκελνο κηαο άξξπζκεο
θαηαζηάζεσο εζθφπεπε λα θπξηαξρήζεη ζε φιε ηελ Βιιάδα, είλαη αιεζηλά κλεκεία
ιφγνπ, θαη άθζαζηα δείγκαηα ζάξξνπο, θηινπαηξίαο θαη αγάπεο ζηελ ειεπζεξία.
Ο Αεκνζζέλεο πξνζπαζνχζε λα αλπςψζεη ην θξφλεκα ησλ Ώζελαίσλ, πνπ είρε

ραιαξψζεη εληειψο απηή ηελ επνρή θαη κέγηζην κέξνο ησλ πνιηηψλ αδηαθνξνχζε γηα
ηηο βιέςεηο θαη ηηο πξάμεηο ηνπ Φηιίππνπ. Καη φηαλ ν Φίιηππνο βάδηδε πξνο ηε
ΐνησηία θαη ηελ Ώηηηθή, ν Αεκνζζέλεο, πήγε ζηε Θήβα θαη κε ηε ξεηνξηθή ηνπ
δχλακε θαηφξζσζε λα ελψζεη ηηο πξψελ ερζξηθέο πφιεηο, πνπ αληηηάρζεθαλ θαηά ηνπ
Φηιίππνπ ζηε κάρε ηεο Υαηξψλεηαο (338), θαη αθφκα κεηά ην ζάλαην ηνπ Φηιίππνπ,
πξνέηξεπε ηηο ειιεληθέο πφιεηο λ‟ αληηζηαζνχλ ζην λεαξφ βαζηιηά Ώιέμαλδξν, πνπ
απνθαινχζε «Μαξγίηελ». Ώιιά φηαλ ν Ώιέμαλδξνο ηηκψξεζε απζηεξά ηε Θήβα κε
γεληθή θαηαζηξνθή θαη δήηεζε απφ ηνπο Ώζελαίνπο λα ηνπ παξαδψζνπλ 10
δεκαγσγνχο, κέζα ζηνπο νπνίνπο θαη ν Αεκνζζέλεο, νη Ώζελαίνη έπεκςαλ πξεζβεία
ζην Μαθεδφλα ληθεηή θαη πέηπραλ λα αλαθαιέζεη ηε δηαηαγή ηνπ. Με ηελ πιήξε
επηθξάηεζε ηνπ Ώιεμάλδξνπ ε θσλή ηνπ ξήηνξα εζίγεζε. Βπί πιένλ, ζε δίθε γηα ηελ
θινπή ησλ ζεζαπξψλ – ιαθχξσλ ηνπ Ώιεμάλδξνπ, θαηεγνξήζεθε γηα δεθαζκφ, θαη
κε κπνξψληαο λα πιεξψζεη ην πξφζηηκν πνπ ηνπ επέβαιαλ, θπιαθίζζεθε, γηα λ‟
απνδξάζεη κε ηε βνήζεηα ζαπκαζηψλ θαη θίισλ ηνπ, θαη λα πάεη ζηελ Ώίγηλα θαη
ζηελ Σξνηδήλα, απ‟ φπνπ έζηειλε επηζηνιέο ζηε βνπιή θαη ζην δήκν ησλ Ώζελαίσλ,
114
δεηψληαο ηνλ επαλαπαηξηζκφ ηνπ, θαη κε παχνληαο λα εμεγείξεη δηάθνξεο ειιεληθέο

πφιεηο ζε πφιεκν θαηά ησλ εηζβνιέσλ Μαθεδφλσλ. Μεηά ην ζάλαην ηνπ Ώιεμάλδξνπ
ζηελ Ώζία (323), ν δήκνο ςήθηζε ηελ επηζηξνθή ηνπ Αεκνζζέλε ζηελ Ώζήλα. Ώιιά
θαη πάιη, κεηά ηε λέα ήηηα ησλ Βιιήλσλ ζηελ Κξαλψλα, ν Μαθεδφλαο ληθεηήο
Ώληίπαηξνο, δήηεζε λα θαηαδηθαζζεί ν ξήηνξαο ζε ζάλαην.
Ο Αεκνζζέλεο θαηαδησθφκελνο θαηέθπγε ζηνλ Πφξν, φπνπ, γηα λα κελ πέζεη ζηα
ρέξηα ηνπ ερζξνχ, ήπηε δειεηήξην κέζα ζην λαφ ηνπ Πνζεηδψλνο, θαη μεςχρεζε
κπξνζηά ζην βσκφ, ηνλ Οθηψβξην ηνπ 322. ΢αξάληα ρξφληα κεηά ηνλ ηξαγηθφ ζάλαηφ
ηνπ, νη Ώζελαίνη έζηεζαλ ζηελ αγνξά ράιθηλν αλδξηάληα ηνπ Αεκνζζέλε, ζηε βάζε
ηνπ νπνίνπ ραξάρηεθε ην επίγξακκα.
ΓΖΜΟΦΗΛΟ΢
ΟΚ ΝΕΟΚ ΕΚΝΑΚ ΟΠΩ΢ ΣΑ ΦΤΣΑ. ΑΠΟ

ΣΟΤ΢ ΠΡΩΣΟΤ΢ ΣΟΤ΢ ΚΑΡΠΟΤ΢
ΞΕΡΟΤΜΕ ΣΚ ΠΡΕΠΕΚ ΝΑ
ΠΕΡΚΜΕΝΟΤΜΕ ΑΠ` ΑΤΣΟΤ΢ ΢ΣΟ
ΜΕΛΛΟΝ
Ώξραίνο θσκηθφο πνηεηήο. Έγξαςε ηνλ «Ολαγφλ», έξγν πνπ κεηαθξάζζεθε ζηε ιαηηληθή
γιψζζα απφ ηνλ Μάξθν, γηα λα ην κηκεζεί αξγφηεξα ν Πιαχηνο ζηελ Ώδηλάξηα.
ΓΗΟΝΤ΢ΗΟ΢ Ο ΑΛΗΚΑΡΝΑ΢΢ΔΤ΢
Σερλνγξάθνο θαη ηζηνξηνγξάθνο. Αηδάρζεθε ζηελ Ώζηαλή ΢ρνιή ηε ξεηνξηθή, θαη κεηά ην
πέξαο ηνπ εκθπιίνπ πνιέκνπ (30 π.Υ.), πήγε ζηε Ρψκε, έρνληαο ήδε ειηθία 25 εηψλ. Έκεηλε
εθεί 22 νιφθιεξα έηε, έκαζε ηε ιαηηληθή γιψζζα, θαη έγηλε θίινο πνιιψλ επηθαλψλ
Ρσκαίσλ ζπγθιεηηθψλ. Εδηαηηέξνπο πξνζηάηεο είρε ηνλ Ρνχθν Μειίηην θαη ηνλ Ώίιην
Σνπβεξψλα. Ώζρνιήζεθε θπξίσο κε ηε ζπγγξαθή ηεο ηζηνξίαο ηεο Ρψκεο, φκσο δελ
παξακέιεζε θαη ηε δηδαζθαιία ηεο ξεηνξηθήο, πνπ αζθνχζε σο επάγγεικα. Αελ είλαη γλσζηφ
εάλ παξέκεηλε ζηε Ρψκε κεηά ηελ απνπεξάησζε ηεο ηζηνξηθήο απηήο ζπγγξαθήο (8νλ έηνο
π.Υ.), πνπ αιινχ πήγε θαη πφζν αθφκα έδεζε.
115
ΔΡΑΣΟ΢ΘΔΝΖ΢
ΣΟ ΚΡΑ΢Κ ΒΓΑΖΕΚ ΕΞΩ Ο΢Α ΕΚΝΑΚ

ΚΡΤΜΜΕΝΑ ΢ΣΗΝ ΑΒΤ΢΢Ο ΣΗ΢ ΨΤΧΗ΢
Ώξραίνο Έιιελαο ιφγηνο θαη ζπγγξαθέαο πνπ ήθκαζε ηνλ Γ‟ π.Υ. αηψλα. Γελλήζεθε ζηελ
Κπξήλε θαηά ηελ 16ελ Οιπκπηάδα. Ώπφ ηνπο ζπνπδαηφηεξνπο πλεπκαηηθνχο αλζξψπνπο ηεο
αξραηφηεηνο γηα ηελ επξχηεηα ηεο κφξθσζήο ηνπο θαη ηελ πνιπκέξεηα ησλ επηζηεκνληθψλ
ηνπ εξγαζηψλ. Βρξεκάηηζε δηεπζπληήο ηεο πεξίθεκεο βηβιηνζήθεο ηεο Ώιεμαλδξείαο, θαη
αζρνιήζεθε ηφζν κε ζεηηθέο επηζηήκεο (Γεσγξαθία, Μαζεκαηηθά, Ώζηξνλνκία), φζν θαη κε
ηηο ζεσξεηηθέο (Υξνλνγξαθία, Γξακκαηνινγία). Ώθφκα έγξαςε πνίεζε. Γη‟ απηέο ηηο
επηδφζεηο ηνπ νλνκάζζεθε «Πέληαζινο», «Φηιφζνθνο» θαη «Νένο Πιάησλ». Πέζαλε ζε
ειηθία 82 εηψλ απφ εθνχζηα αζηηία. Βπεηδή έπαζρε απφ ακβιπσπία ηνλ θαηείρε ν θφβνο φηη
ζα έραλε ην θσο ηνπ.
116
ΖΡΟΓΟΣΟ΢
΢Ε ΚΑΙΕ ΠΡΑΓΜΑ ΠΡΕΠΕΚ ΝΑ

ΕΞΕΣΑΖΕΚ΢ ΠΟΚΟ ΣΕΛΟ΢ ΙΑ ΕΧΕΚ
Αηάζεκνο Έιιελαο ηζηνξηθφο πνπ επνλνκάζηεθε «παηήξ ηεο ηζηνξίαο». Γελλήζεθε ζηελ
Ώιηθαξλαζζφ, δσξηθή απνηθία, απφ επίζεκν γέλνο. Βπεηδή, ιφγσ θζφλνπ, ν ηχξαλλνο
Λχγδακηο, ζθφησζε ην ζείν ηνπ Δξφδνηνπ πνηεηή Παλχαζη, ν Δξφδνηνο έθπγε ζηε ΢άκν,
λήζν ησληθή, εθεί δε άληιεζε ηε ράξε ηνπ γξαςίκαηφο ηνπ.
Σν 454 μαλαγχξηζε ζηελ Ώιηθαξλαζζφ, θαη καδί κε ζηαζηαζηέο, εμεδίσμε ηνλ ηχξαλλν, αιιά
θαη πάιη εγθαηέιεηςε ηελ παηξίδα ηνπ. Σν 445 βξηζθφηαλ ζηελ Ώζήλα θαη ήηαλ θίινο ηνπ
Πεξηθιή. ΢ηα 444 κεηνίθεζε καδί κε άιινπο απνίθνπο ζηνπο Θνπξίνπο, πφιε πνπ ηφζν
αγάπεζε, ψζηε παξέκεηλε νξηζηηθά εθεί, εθεί έγξαςε θη εθεί πέζαλε. Γη‟ απηφ νλνκάδεηαη θαη
«Θνχξηνο». Δ γηγαληηαία πάιε ησλ Βιιήλσλ, θαη ηδίσο ησλ Ώζελαίσλ, ηνλ εληππσζίαζαλ
βαζχηαηα. Γη‟ απηφ ζθέθζεθε λα ζπγγξάςεη απηά ηα γεγνλφηα θαη λα ηα παξαδψζεη ζηνπο
κεηαγελέζηεξνπο. Ώιιά δελ πεξηνξίζηεθε ζην λα πεξηγξάςεη πέληε έμη ληθεθφξεο κάρεο,
αληίζεηα εμέηαζε ηα πξφζσπα πνπ πξσηαγσλίζηεζαλ θαη ηε γεσπνιηηηθή πξαγκαηηθφηεηα θαη
ηε ζχλζεζε ηεο αραλνχο πεξζηθήο απηνθξαηνξίαο θαη ησλ ιαψλ πνπ είραλ ζπγρσλεπζεί θάησ
απφ ηε δεζπνηεία ηεο.
Σν ίδην έθαλε θαη γηα ηηο ειιεληθέο πφιεηο, ηηο έξηδέο ηνπο, ηηο αληηδειίεο ηνπο, ηνπο
αληαγσληζκνχο ησλ. Έηζη, ε ηζηνξία ηνπ πξννξηδφηαλ λα ζπκπεξηιάβεη θάζε ηζηνξηθή θαη
γεσγξαθηθή επηζηήκε ησλ ρξφλσλ εθείλσλ. Ήηαλ κηα επνπνηία κε πνιιά επεηζφδηα πνπ ηα
ρξεζηκνπνηνχζε γηα λα εμάξεη θαη λα δηαθσηίζεη ηηο θχξηεο ηδέεο. Γηα λα κπνξέζεη λα
ζπγγξάςεη έλα ηέηνην έξγν πην άξηηα, αςεθψληαο δαπάλεο, θφπνπο, ηαιαηπσξίεο θαη
θηλδχλνπο, πεξηεγήζεθε, απφ μεξά θαη ζάιαζζα, απψηαηεο ρψξεο, πνπ έκειιε λα πεξηγξάςεη.
Έηζη έπιεπζε ην ΐφζπνξν, πεξηεγήζεθε ηηο ειιεληθέο πφιεηο, πξνρψξεζε πξνο ηε ΢θπζία θαη
ηελ Κνιρίδα, χζηεξα πήγε ζηελ Κχπξν, ζηε Φνηλίθε, ζηε ΐαβπισλία, ηελ Πεξζία, γηα λα
δηαζρίζεη ην κέγα πεξζηθφ θξάηνο, απφ ηηο παξαιίαο κέρξη ηεο πξσηεπνχζεο ηνπ, θαη λα
πεξηγξάςεη κε αθξίβεηα ηε βαζηιηθή νδφ: Έθεζνο – ΢άξδεηο – ΢νχζα. Ώθφινπζα πεξηεγήζεθε
ηελ Ώίγππην, ζαχκαζε ηνλ αλψηαην πνιηηηζκφ ηεο ρψξαο απηήο θαη φια ηα ζαπκάζηα ηνπ
Νείινπ. Βπηζθέθζεθε φκνηα πνιιέο ειιεληθέο ρψξεο, ηε Θαζζαιία, ηελ Ήπεηξν, ηελ
Πεινπφλλεζν θαη ηελ ππεξπφληηα Μεγάιε Βιιάδα. Καη φια απηά ηα ηαμίδηα δελ ηα έθαλε γηα
εκπνξία θαη πινπηηζκφ, αιιά απφ αθαηαλίθεηε επηζηεκνληθή θηινκάζεηα• θαη πεξηέξγεηα.
Ο Δξφδνηνο δελ είλαη κφλν ν «παηέξαο ηεο ηζηνξίαο», αιιά θαη ν ηδξπηήο ηεο γεσγξαθίαο θαη
ν ζπνπδαηφηεξνο πεξηεγεηήο ηεο αξραηφηεηνο. Βπεηδή δελ γλψξηδε ηηο γιψζζεο ησλ μέλσλ
ιαψλ, είρε καδί ηνπ δηεξκελείο, ακαζείο σο επί ην πνιχ, νη νπνίνη φκσο ηνλ δηεπθφιπλαλ θαηά
θάπνηνλ ηξφπν. ΋κσο θπξίσο βαζηδφηαλ ζηα κάηηα ηνπ, θαη φζα έβιεπε, απηά θαη πεξηέγξαθε.
117
Βξσηνχζε, εξεπλνχζε, θαη έιεγρε ηηο πιεξνθνξίεο πνπ ηνπ δίδνληαλ, θάλνληαο επηινγή ησλ
εηδήζεσλ. «Πξέπεη λα ιέγσ φζα κνπ ιέγνπλ, αο κε ηα πηζηεχσ φια». Έηζη έγξαςε θαη
πξάγκαηα πνπ ακθηζβεηνχζε, κα πνπ ζηάζεθαλ ρξήζηκα γηα ηνπο κεηαγελέζηεξνπο.
Πνιιέο θνξέο, λεψηεξνη πεξηεγεηέο, εζλνγξάθνη, θπζηνγξάθνη, ζαχκαζαλ ηελ αιήζεηα θαη
ηελ αθξίβεηα ησλ πεξηγξαθψλ ηνπ Δξφδνηνπ. Δ Εζηνξία ηνπ δηαηξέζεθε απφ ηνπο
Ώιεμαλδξηλνχο ινγίνπο ζε ελλέα βηβιία, ζηα νπνία εδφζεζαλ σο ηίηινη, ηα νλφκαηα ησλ
Μνπζψλ: Κιεηψ, Βπηέξπε, Θάιεηα, Μειπνκέλε, Σεξςηρφξε, Βξαηψ, Πνιχκληα, Οπξαλία θαη
Καιιηφπε. Μέζα ζ‟ απηά ηα βηβιία, ν Δξφδνηνο, ζπκπεξηέιαβε φιεο ηηο επηθαλείο πξάμεηο
ησλ Βιιήλσλ θαη βαξβάξσλ κέζα ζην ρξνληθφ δηάζηεκα ησλ 240 εηψλ.
Δ ηζηνξία ηνπ αξρίδεη απφ ηελ αδηθία ησλ βαξβάξσλ, γηα λα ηειεηψζεη ζηελ ηηκσξία ηνπο,
δειαδή ζηελ θάζαξζε ηνπ δξάκαηνο, ην πλεχκα δε γεληθά πνπ ηε δηέπεη είλαη ην πλεχκα ηεο
Νέκεζεο. Νεθάιηνο φκσο, δελ είλαη πνηέ ζθιεξφο πξνο ηνπο ερζξνχο, αιιά επιαβείηαη ηνπο
εηηεκέλνπο, εμαίξνληαο αθφκα θαη ηηο αξεηέο ηνπο. Μηα εππηζηία θαη παηδηθή αθέιεηα, αλ
κεηψλεη ην θχξνο ηνπ ζαλ ηζηνξηθνχ φκσο, ηνλ θάλεη επαγσγφ ζηνλ αλαγλψζηε.
ΖΡΩΝ
ΚΑΝΕΚ΢ ΜΕΓΑΛΟ΢ ΧΩΡΟ΢ ΔΕΝ

ΕΚΝΑΚ ΚΕΝΟ΢
O Ώιεμαλδξεχο. Έιιελαο καζεκαηηθφο, θπζηθφο θαη καζεκαηηθφο. Ο ηφπνο θαη ν ρξφλνο ηεο
γέλλεζεο θαη ηνπ ζαλάηνπ ηνπ είλαη άγλσζηα. Ώπφ πνιινχο ζεσξείηαη φηη άθκαζε θαηά ηα
κέζα ηνπ 1νπ π.Υ. αηψλα, ελψ ζχκθσλα κε άιινπο ε αθκή ηνπ ηνπνζεηείηαη ζηνλ 1ν κ.Υ.
αηψλα. Σν βέβαην είλαη φηη έδεζε θαη έδξαζε ζηελ Ώιεμάλδξεηα, φπνπ δηεχζπλε ηελ Ώλψηαηε
Σερληθή Βιιεληθή ΢ρνιή.
΢εκαληηθφ έξγν ηνπ Ήξσλα είλαη ηα Καηνπηξηθά, πνπ πεξηέρεη αξθεηέο πξνηάζεηο νη νπνίεο
απαληνχλ θαη ζην νκψλπκν έξγν πνπ απνδίδεηαη ζηνλ Βπθιείδε. ΢ηα Καηνπηξηθά ν Ήξσλ
εμεγεί ηελ επζχγξακκε δηάδνζε ηνπ θσηφο θαη ηνλ γλσζηφ λφκν ηεο ηζφηεηαο ηεο γσλίαο
πξφζπησζεο κε ηε γσλία αλάθιαζεο.
Ο Ήξσλ είλαη ν πξψηνο Έιιελαο ζπγγξαθέαο πνπ αλαθέξεη ηηο πεγέο πνπ ρξεζηκνπνηεί.
Μεηαμχ ησλ επηλνήζεσλ θαη ζεσξηψλ ηνπ ζπγθαηαιέγνληαη θαη νη εμήο: Σνλίδεη φηη ζηε θχζε
δελ ππάξρεη απφιπην θελφ θαη φηη ν αέξαο έρεη κεγάιε ειαζηηθφηεηα θαη κπνξεί λα αζθήζεη
κεγάιε πίεζε. Βξκελεχεη ηε δηαζηνιή ηνπ αέξα χζηεξα απφ ζέξκαλζε θαη ηελ πδξνζηαηηθή
πίεζε ηφζν ζηα ηνηρψκαηα φζν θαη ζηνλ ππζκέλα ελφο δνρείνπ. Υξεζηκνπνηεί ην
παξαιιειφγξακκν ησλ ηαρπηήησλ, εμεηάδεη ην θεθιηκέλν επίπεδν θαη εηζάγεη ηνλ
πεηξακαηηθφ πξνζδηνξηζκφ ηνπ θέληξνπ βάξνπο ελφο ζηεξενχ ζψκαηνο. Υξεζηκνπνηεί
πνηθηινηξφπσο ηνπο κνρινχο, πεξηγξάθεη ηνλ ηξφπν ελέξγεηαο ηνπ θνριία. Βμεηάδεη επίζεο
ηελ πίεζε πνπ κπνξνχλ λα επηθέξνπλ ν κνριφο θαη ν θνριίαο. Δ δηφπηξα ηνπ Ήξσλνο είλαη,
θαηά ηνλ Υφπε, έμνρν δεκηνχξγεκα ηνπ ειιεληθνχ πλεχκαηνο.
118
Ο Ήξσλ είλαη ν πξψηνο θπζηθφο πνπ δηαηχπσζε ηε θξάζε: «κεξηθνί ρξεζηκνπνηνχλ ηνλ
πδξάξγπξν, αληί ηνπ χδαηνο, δηα ηελ επηθνξάλ πηέζεσο». Σα έξγα ηνπ Ήξσλνο, εθηφο απφ ηε
κεηάθξαζή ηνπο ζηελ Ώξαβηθή, δηαδφζεθαλ θαη ζηελ Ελδία θαηά ηνπο πξψηνπο κ.Υ. αηψλεο
θαη απνηεινχζαλ, παξάιιεια πξνο ηα ΢ηνηρεία ηνπ Βπθιείδε, ηε βάζε γηα ηε δηδαζθαιία ησλ
καζεκαηηθψλ θαη ηεο πεηξακαηηθήο θπζηθήο.
ΘΔΜΗ΢ΣΟΚΛΖ΢
Ο Θεμιζηοκλήρ ήηαλ αξραίνο Έιιελαο πνιηηηθφο θαη ζηξαηεγφο, γελλεκέλνο ζηελ

Ώζήλα ην 527 π.Υ.. ΢ηε κάρε ηνπ Μαξαζψλα ην 490 π.Υ. ήηαλ ζηξαηεγφο θαη επίζεο
ληθεηήο ηεο λαπκαρίαο ηεο ΢αιακίλαο (480 π.Υ.). Καηά ηνλ Δξφδνην, ε ίπε ην
πεξίθεκν πάηαμνλ κελ, άθνπζνλ δε ζην ΢παξηηάηε ζηξαηεγφ Βπξπβηάδε.
Βμνζηξαθίζηεθε ην 471 π.Υ. θαη απηνθηφλεζε ζηελ αξραία Πεξζία, ζηελ απιή ηνπ
Πέξζε βαζηιηά Ώξηαμέξμε ζηηο 31 Αεθεκβξίνπ[εθθξεκεί παξαπνκπή] 461 π.Υ. γηαηί δελ
ζέιεζε λα νδεγήζεη ηνπο Πέξζεο ελαληίνλ ηεο Βιιάδαο.
Αεκηνχξγεζε ην λαπηηθφ ηεο Ώζήλαο θαη κεηέηξεςε ηελ Ώζήλα νπζηαζηηθά ζε

ππεξδχλακε ηεο επνρήο. Βπίζεο ηελ νρχξσζε κε ηα Μαθξά Σείρε πνπ ηκήκαηά ηνπο
ζψδνληαη έσο ηηο κέξεο καο. Με ην λαππεγηθφ πξφγξακκά ηνπ, θαηαζθεπάζηεθαλ 200
ηξηήξεηο πνπ ρξεκαηνδνηήζεθαλ απφ ηα έζνδα ησλ αξγπξσξπρείσλ ηνπ Λαπξίνπ. Ο
Θεκηζηνθιήο, αλ θαη έζσζε ηελ Ώζήλα, δελ γιχησζε ηνλ εμνζηξαθηζκφ, ηνλ νπνίν
είρε ζεζπίζεη ε Κιεηζζέλεηα Αεκνθξαηία, κε απνηέιεζκα λα εγθαηαιείςεη ηελ
αγαπεκέλε ηνπ παηξίδα ηνπ. Μέζσ Κέξθπξαο θαη Μαθεδνλίαο, θαηέιεμε ζηελ
Πεξζία φπνπ, αλ θαη ερζξφο, έγηλε εππξφζδεθηνο κε ηδηαίηεξεο ηηκέο αλαγλσξίδνληάο
ζην πξφζσπφ ηνπ ηε κεγάιε αμία ηνπ άξηζηνπ εθείλνπ άλδξα.
119
ΘΔΟΚΡΗΣΟ΢
Η ΟΜΟΡΦΚΑ ΕΚΝΑΚ
ΕΠΚΚΑΛΤΜΜΕΝΗ ΜΕ
ΕΛΕΦΑΝΣΟΔΟΝΣΟ ΣΚΜΩΡΚΑ
Ο θαη‟ εμνρήλ εθπξφζσπνο ηεο βνπθνιηθήο κνχζαο. Γελλήζεθε ζηηο ΢πξαθνχζεο,

αιιά γηα έλα κεγάιν ρξνληθφ δηάζηεκα έδεζε ζηε λήζν Κσ, φπνπ παξαθνινχζεζε ηα
καζήκαηα ηνπ ειεγεηνπνηνχ Φηιεηά θαη ηνπ επηγξακκαηνγξάθνπ Ώζθιεπηάδε, θαη
ζπλδέζεθε κε θηιία κε ηνλ πνηεηή Άξαην, ζηνλ ν νπνίν Θεφθξηηνο αθηεξψλεη ην έθην
απφ ηα εηδχιιηά ηνπ. Χο θαίλεηαη, ζηα 270 πξνζθιήζεθε απφ ηνλ Πηνιεκαίν ζηελ
Ώιεμάλδξεηα, πεξί δε ην 265 βξίζθεηαη ζηελ απιή ηνπ Εέξσλα ησλ ΢πξαθνπζψλ, πνπ
εθηηκνχζε ηνλ πνηεηή. Φαίλεηαη φηη πέζαλε ζηηο ΢πξαθνχζεο.
Ο Θεφθξηηνο έγξαςε χκλνπο, επηθήδεηα κέιε, ειεγείεο, Εάκβνο, επηγξάκκαηα θαη

κηθξά έηε. Ώιιά ε δφμα ηνπ νθείιεηαη ζηε βνπθνιηθή πνίεζε, πνπ θαιιηέξγεζε θαη
επέθηεηλε πνιχ πέξα απφ βνπθφινπο θαη βνζθνχο, ζηνπο γεσξγνχο θαη γεληθφηεξα
ζηνπο αγξφηεο, ηνπο ςαξάδεο θαη ζε αλζξψπνπο ησλ θαησηέξσλ ηάμεσλ ηνπ ιανχ
ησλ πφιεσλ. Σα πνηήκαηα ηνπ Θεφθξηηνπ εμέδσζε πξψηνο ν γξακκαηηθφο
Ώξηεκίδσξνο, πεξί ηα 70 π.Υ., θαη κηα ζρνιηαζκέλε έθδνζε επεμεξγάζηεθε ν πηφο
ηνπ Θέσλ. Λείςαλα πνηεκάησλ ηνπ Θεφθξηηνπ ζψδνληαη ζε παπχξνπο.
120
ΘΟΤΚΤΔΙΔΗ΢
Ο ρξνλνγξαθηθά πξψηνο θξηηηθφο, ηζηνξηνγξάθνο θαη άμηνο ιφγνπ αηηηθφο πεδνγξάθνο.

Γελλήζεθε ζην δήκν Ώιηκνχληνο (Ν.Ώ. ηνπ Π. Φαιήξνπ, ζεκεξηλφ Άιηκν) ζηα 470 π.Υ.
Πνιηηνγξαθεκέλνο Ώζελαίνο, ήηαλ πηφο ηνπ Οιάξνπ, απνγφλνπ ηνπ Οιφξνπ, βαζηιέα ηεο
Θξάθεο, πνπ ηελ θφξε ηνπ, Δγεζηπφιε, παληξεχηεθε ν Μαξαζσλνκάρνο Μηιηηάδεο. Ώιιά
θαη κε ηνπο Πεηζηζηξαηίδεο είρε ζπγγέλεηα. Σα πινχηε ηνπ παηέξα ηνπ, ηνπ επέηξεςαλ λα
ιάβεη εμαηξεηηθή παηδεία θαη αγσγή. Βίρε δαζθάινπο ην θηιφζνθν Ώλαμαγφξα θαη ην ξήηνξα
Ώληηθψληα, πνπ ηελ αξεηή ηνπ εμαίξεη ζηα ζπγγξάκκαηά ηνπ. Βθηφο απ‟ απηνχο επέδξαζαλ
ζηελ πλεπκαηηθή ηνπ δηακφξθσζε θαη άιινη ζνθνί, πνπ ζπλέξξεαλ ηφηε ζηελ Ώζήλα.
Σν 430 πξνζεβιήζε απφ ηε θνβεξή επηδεκία πνπ είρε ελζθήςεη θαη πνπ ν ίδηνο πεξηγξάθεη.
Σν 424 ηνλ νλφκαζαλ ζηξαηεγφ ζε κηα εθζηξαηεία πεξί ηε Θάζν θαη ηε Θξάθε, φπνπ ήηαλ
γλσζηφο θαη αζθνχζε δχλακε, γηαηί ζηε ιεγνκέλε ΢θαπηήλ Όιελ, ήηαλ ηδηνθηήηεο
κεηαιιείσλ ρξπζνχ. Βπεηδή απέηπρε ζηελ εθζηξαηεία απηή θαη ηνλ λίθεζε ν ΐξαζίδαο ζηελ
Ώκθίπνιε, θαηεγνξήζεθε γηα πξνδνζία θαη θαηαδηθάζζεθε ζε ζάλαην. Αηέθπγε φκσο ηελ
εθηέιεζε, εγθαηαιείπνληαο ηελ παηξίδα ηνπ, θαη απηνεμνξίζηεθε επί είθνζη έηε. Δ θπγή απηή
σθέιεζε ηελ ηζηνξία ησλ γξακκάησλ, γηαηί ν εμφξηζηνο Θνπθπδίδεο βξήθε θαηξφ λα
πεξηεγεζεί ηφπνπο πνπ είραλ γίλεη ην ζέαηξν ηνπ πνιέκνπ θαη, εληειψο απεξίζπαζηνο, λα
κειεηήζεη. Φαίλεηαη φηη ζα επηζθέθζεθε ηελ Εηαιία θαη ηε ΢ηθειία, φπσο καξηπξεί ε ελαξγήο
αθήγεζε ησλ πνιεκηθψλ γεγνλφησλ ζηε ΢ηθειία, θαηά ηελ αηπρή εθείλε εθζηξαηεία ησλ
Ώζελαίσλ. Έκεηλε θνληά ζην θηιφκνπζν βαζηιηά Ώξρέιαν ηεο Μαθεδνλίαο αξθεηφ θαηξφ.
Όζηεξα θαηέβεθε ζηελ ΢θαπηήλ Όιελ, θαη εθεί, γξάθνληαο ηελ ηζηνξία ηνπ, θαίλεηαη φηη
πέζαλε μαθληθά, φπσο καξηπξεί ην έξγν ηνπ πνπ ηειεηψλεη απφηνκα. Σα νζηά ηνπ
κεηαθέξζεθαλ ζηελ Ώζήλα θαη ηάθεθαλ ζηα «Κηκψλεηα κλήκαηα».
Δ ζεκλφηεηα ηνπ ήζνπο ηνπ, ε άκεκπηε δσή ηνπ, ε απζηεξφηεηα ηνπ χθνπο ηνπ, θαίλνληαο
θαζαξά θαη ζηα ραξαθηεξηζηηθά ηεο κνξθήο ηνπ. Δ ηζηνξία ηνπ Θνπθπδίδε κνηάδεη κε δξάκα,
πνπ ην κεζαίν κέξνο ηνπ απνηειεί ε εθζηξαηεία ησλ ΢πξαθνπζψλ. Δ θαηαζηξνθή απηή
επηθέξεη θαη ηε ιχζε ηνπ δξάκαηνο. ΢ηελ εμηζηφξεζε απηή, κε ηξνκεξή δξακαηηθή νκνξθηά
πεξηγξάθεη ηελ εγθαηάιεηςε ηνπ ζηξαηνπέδνπ, φηαλ πηα νη Ώζελαίνη είραλ εηηεζεί θαηά
ζάιαζζαλ, θαη δελ ππήξρε νχηε έλαο ήξσαο γηα λα πεζάλεη καρφκελνο, νχηε έλα πηψκα γηα λα
βξεη ηαθή, αιιά αλαξίζκεηνη λεθξνί θηλνχζαλ ηελ ιχπε, νη δε ηξαπκαηίεο θαη νη άξξσζηνη
121
ήηαλ πην αμηνιχπεηνη απφ ηνπο λεθξνχο. Ο Θνπθπδίδεο, ζαλ ηζηνξηθφο, δηάβαζε ηνπο
πξνεγνπκέλνπο ινγνγξάθνπο, ησλ νπνίσλ ηα έξγα θαθίδεη. Σνπο ειέγρεη απζηεξά, αθφκα θαη
ηνλ Δξφδνην, αλ θαη δελ θαηνλνκάδεη, θαη ιέγεη φηη έγξαςαλ ηζηνξία απιψο γηα ηέξςε, θαη
θαζέλαο απ‟ απηνχο εμηζηνξνχζε φηη ζπκφηαλ θαη φζα νη άιινη ηνπ αθεγνχληαλ.
΢αλ θξηηηθφο ηζηνξηθφο απνδίδεη ηα αίηηα ησλ φζσλ ζπκβαίλνπλ ζηνλ θφζκν, θαζψο θαη ηα
νδπλεξά απνηειέζκαηα ηνπ πνιέκνπ, φρη ζηνπο ζενχο, φπσο ν Δξφδνηνο, αιιά ζε θπζηθά
αίηηα θαη ζηελ αλζξψπηλε θχζε πνπ ηα ξπζκίδνπλ φια, κε πξσηαγσληζηέο ηα πάζε, ηελ
απιεζηία, ηε θηινδνμία θιπ. Γη‟ απηφ θαη πεξηγξάθνληαο ηε καλία ησλ εκθπιίσλ πνιέκσλ,
θαηαδηθάδεη ηα θίλεηξά ηνπο. Ώπαιιαγκέλνο απφ ζξεζθεπηηθέο πξνιήςεηο, δελ θάλεη ηελ
ηζηνξία ζέαηξν ζαπκάησλ θαη δελ πηζηεχεη πσο ηα εθάζηνηε θπζηθά θαηλφκελα (εθιείςεηο
ειίνπ, ζεηζκνί θιπ.) απνηεινχζαλ ζεία κελχκαηα θαη πξνεηδνπνηήζεηο. Καηά ηνπο εκθπιίνπο
πνιέκνπο, νπφηε ην κίζνο, ε ζθαγή, ε θαηαζηξνθή, ν θφβνο, ε νξγή, έπαηξλαλ ηεξαηψδεηο
δηαζηάζεηο (Πεινπνλλεζηαθφο πφιεκνο), ν Θνπθπδίδεο ζηέθεηαη ππεξάλσ ησλ αγξίσλ παζψλ
θαη λεθάιηνο, κε ηφλν ήζπρν θαη κεηξεκέλν, βιέπεη ηα πξάγκαηα, ζέηνληαο πάλσ ζηελ
παηξίδα, ειεπζεξία θαη ζηφρνπο, ηελ αιήζεηα θαη κφλν απηή.
ΙΠΠΑΡΦΟ΢
ΠΟΛΤΣΚΜΟΣΑΣΟ ΠΡΑΓΜΑ ΓΚΑ ΟΛΟΤ΢ ΣΟΤ΢

ΑΝΙΡΩΠΟΤ΢ ΕΚΝΑΚ Η ΣΕΧΝΗ ΚΑΚ ΣΟ ΝΑ
ΑΠΟΖΟΤΝ ΑΠΟ ΑΤΣΗ.ΓΚΑΣΚ ΟΛΑ ΣΑ ΑΛΛΑ, Ο
ΠΟΛΕΜΟ΢, ΟΚ ΜΕΣΑΒΟΛΕ΢, ΣΑ
ΚΑΣΑ΢ΣΡΕΦΟΤΝ, ΕΝΩ Η ΣΕΧΝΗ ΠΑΝΣΑ
΢ΩΖΕΣΑΚ
Ο λεφηεξνο γηνο ηνπ Πεηζηζηξάηνπ, αδειθφο ηνπ Εππία, κε ηνλ νπνίν ζπκβαζίιεπζε ζηελ
Ώζήλα κεηά ηνλ ζάλαην ηνπ παηέξα ηνπ (527 π.Υ.). Φαίλεηαη φηη πξφθεηηαη γηα κηα ηδηφκνξθε
πξνζσπηθφηεηα, πνπ έδεημε κεγάιν ελδηαθέξνλ γηα ηα γξάκκαηα θαη ηελ παηδεία,
αθνινπζψληαο έηζη πηζηά έλα ηκήκα ηνπ πξνγξάκκαηνο ηνπ παηέξα ηνπ.
΢ηνλ δηάινγν ηνπ Πιάησλνο Ίππαξρνο ή Φηινθεξδήο, ν ΢σθξάηεο ιέεη γηα ηνλ Ίππαξρν φηη
επέδεημε πνιιά θαη θαιά έξγα ζνθίαο. Πξψηνο έθεξε ζηελ Ώηηηθή ηα νκεξηθά έπε θαη
θαζηέξσζε ηελ απαγγειία ηνπο ζηα Παλαζήλαηα. Κάιεζε ζηελ Ώζήλα ζεκαληηθέο
πξνζσπηθφηεηεο, ηνλ Ώλαθξένληα ηνλ Σήην θαη ηνλ ΢ηκσλίδε ηνλ Κείν, θαζψο θαη ηνλ
ρξεζκνιφγν Ολνκάθξηην. Ο ίδηνο ν Ίππαξρνο έγξαθε κεηαμχ άιισλ πνηήκαηα θαη κνλφζηηρα
επηγξάκκαηα γηα ζηήιεο Βξκψλ κε εζηθέο ζπκβνπιέο, απφ ηα νπνία ζψδνληαη δχν.
Φηινδνμνχζε κε ηα πνηήκαηα απηά λα εθπαηδεχζεη ηνπο πνιίηεο, γηα αλ αλεβάζεη ην
πνιηηηζηηθφ ηνπο επίπεδν θαη λα ζεσξεζεί σο έλαο απφ ηνπο ζνθνχο. Ο Ώξηζηνηέιεο ηνλ
ραξαθηεξίδεη αθειή, θηιήδνλν θαη θηιφκνπζν.
Βίλαη γλσζηφ φηη νη Πεηζηζηξαηίδεο έθαλαλ πνιιά έξγα αλνηθνδφκεζεο. Έλα απφ απηά, πνπ
απνδίδεηαη ζηνλ Ίππαξρν, ήηαλ ην «Εππάξρνπ ηεηρίνλ», δειαδή έλα ηείρνο πνπ πεξηέθιεηε ην
άιζνο ηεο Ώθαδεκίαο.
Ο Ίππαξρνο δνινθνλήζεθε απφ ηνλ Ώξκφδην θαη ηνλ Ώξηζηνγείηνλα ην 514 π.Υ. Σε
δνινθνλία εμηζηνξεί ζην βηβιίν ηνπ ν Θνπθπδίδεο: Ο Ίππαξρνο εξσηεχζεθε ηνλ Ώξκφδην θαη
ζέιεζε λα ηνλ δηεθδηθήζεη απφ ηνλ εξαζηή ηνπ Ώξηζηνγείηνλα. Ο Ώξκφδηνο ηνλ απψζεζε θαη
122
θαλέξσζε ηελ πξφζεζή ηνπ απηή ζηνλ Ώξηζηνγείηνλα. Ώπηφο, πιεγσκέλνο εξσηηθά θαη
επεηδή θνβφηαλ φηη ν Ίππαξρνο ιφγσ ηεο δχλακήο ηνπ ζα επηηχρεη ηνλ ζθνπφ ηνπ,
ζπλελλνήζεθε κε θχθινπο αληηθαζεζησηηθψλ Ώζελαίσλ θαη νξγάλσζαλ ηε δνινθνλία ηνπ.
Δ δνινθνληθή ελέξγεηα έγηλε ηελ εκέξα ησλ Μεγάισλ Παλαζελαίσλ, κφλε εκέξα πνπ νη
πνιίηεο κπνξνχζαλ λα ζπλνδεχζνπλ ηελ πνκπή νπιηζκέλνη. Ο Ώξκφδηνο θαη ν Ώξηζηνγείησλ
ζθφησζαλ ηνλ Ίππαξρν θνληά ζην Λεσθφξεηνλ. Ο Ώξηζηνγείησλ ζπλειήθζε απφ ηνπο
θξνπξνχο, ελψ ν Ώξκφδηνο ζθνηψζεθε επί ηφπνπ.
Δ άζρεκε απηή εξσηηθή πεξηπέηεηα ηνπ Εππάξρνπ ηνπ έδσζε, ζχκθσλα κε ηνλ Θνπθπδίδε,
εθ ησλ πζηέξσλ ηνλ ηίηιν ηνπ ηπξάλλνπ, ρσξίο ζηελ πξαγκαηηθφηεηα λα έρεη δηνηθήζεη πνηέ
σο ηχξαλλνο.
ΙΠΠΟΚΡΑΣΗ΢
ΚΑΝΕΝΑ ΟΦΕΛΟ΢, ΟΤΣΕ ΣΩΝ

ΧΡΗΜΑΣΩΝ ΟΤΣΕ ΣΚΠΟΣΕ ΑΛΛΟ
ΔΕΝ ΑΞΚΖΕΚ ΢ΑΝ ΣΗΝ ΤΓΕΚΑ
Ο επηθαλέζηεξνο γηαηξφο ηεο ειιεληθήο αξραηφηεηαο, απνθαινχκελνο «παηήξ ηεο ηαηξηθήο».

Γελλήζεθε ζηε λήζν Κσ, ην 460 π.Υ. ΢πνχδαζε ζην Ώζθιεπηείν ηεο Κσ, πνπ ήηαλ θαη ην
ζπνπδαηφηεξν ηεο επνρήο ηνπ, θαη επηκνξθψζεθε ζηελ αθκάδνπζα ηφηε ηαηξηθή ζρνιή ηεο
Κλίδνπ. Βπηζθέθζεθε ηε Θάζν, ηα Άβδεξα, ηελ Κχδηθν θαη άιια κέξε ηεο Βιιάδνο, θαη
λνζήιεπζε ηνλ βαζηιέα ηεο Μαθεδνλίαο, Πεξδίθθα. Γλψξηζε ζπνπδαίνπο άλδξεο, φπσο ην
δηάζεκν θηιφζνθν Αεκφθξηην, ην ξήηνξα Γνξγία ηνλ Λεφληην θ.α. ΢πλέιεμε πνιχηηκεο
παξαηεξήζεηο, έθακε ζνβαξφηαηεο έξεπλεο, θαη επέζηξεςε ζηελ Κσ, φπνπ επηδφζεθε πηα ζηε
ζπζηεκαηηθή δηδαζθαιία ηεο ηαηξηθήο θαη ζπλέγξαςε εθεί ηα ζαπκαζηά έξγα ηνπ. Πέζαλε
ζηε Λάξηζα ηεο Θεζζαιίαο θαη εηάθε ιίγν έμσ απφ ηελ πφιε. Ώπφ ηφηε, νη ζπκπνιίηεο ηεο
ηνπ Κψνη, πξνζέθεξαλ ζπζίεο ηε κέξα ησλ γελεζιίσλ ηνπ, γηα λα ηηκήζνπλ ην κεγάιν ηνπο
επηζηήκνλα. Άθεζε δχν πηνχο, ηνλ Θεζζαιφ θαη ηνλ Αξάθνληα, πνπ δηέπξεςαλ θαη νη δχν
ζαλ γηαηξνί.Μεξηθά κάιηζηα απφ ηα ζπγγξάκκαηα ηνπ Εππνθξάηε, νη κεηαγελέζηεξνη, ηα
απέδσζαλ ζηνλ έλα εθ ησλ δπν πηψλ ηνπ. ΢‟ απηνχο δε νθείιεηαη θαη ε ηαθηνπνίεζε θαη ε
δεκνζίεπζή ησλ.
΋ηαλ θάλεθε ν Εππνθξάηεο ε ηαηξηθή ήηαλ απιή ηέρλε, θαη ε Μαγηθή Εαηξηθή ζεξάπεπε κέρξη
ηφηε ηνπο αζζελείο, ελψ ε Εεξαηηθή Εαηξηθή, ηνπο πεξηπνηφηαλ κέζα ζηνπο λανχο ηνπ
Ώζθιεπηνχ, ηα Ώζθιεπηεία. Βθεί νη ηέξεηεο, πνπ είραλ θάπνηα ηαηξηθή πείξα, θαη γλψξηδαλ
πξαθηηθά θάξκαθα, εθάξκνδαλ ηε ζηνηρεηψδε πγηεηλή θαη έθαλαλ θαη κηθξέο ρεηξνπξγηθέο
επεκβάζεηο. Βπίζεο ζε νξηζκέλεο πεξηζηάζεηο ρξεζηκνπνηνχζαλ θαη ηελ ππνβνιή. Δ ΢ρνιή,
εμ άιινπ, ησλ Γπκλαζηψλ, πεξηπνηφηαλ πξνιεπηηθά ηελ πγεία, ηνλ αζιεηηζκφ, ηε δίαηηα,
αθφκα θαη ηελ αηζζεηηθή ηνπ ζψκαηνο. Βπίζεο πιεφλαδαλ νη έκπεηξνη γηαηξνί, αιιά θαη νη
θηιφζνθνη γηαηξνί, νη νπνίνη, ζηηο κειέηεο ηνπο πεξί θχζεσο, ζπκπεξηιάκβαλαλ θαη ηνλ
αλζξψπηλν νξγαληζκφ.
123
Ο Εππνθξάηεο, αθνχ κειέηεζε φιε ηελ πξνεγνχκελε εκπεηξία δίρσο λα ηθαλνπνηεζεί ζηνλ
επηζηεκνληθφ ηνπ δήιν θαη ζηηο έξεπλέο ηνπ, ράξαμε κε ηε κεγαινθπΎα ηνπ λέν ηξφπν
κειέηεο ησλ αζζελεηψλ. ΢πνχδαζε κε πξνζνρή ηνλ αλζξψπηλν νξγαληζκφ, ηδηαίηεξα ηνπ
αξξψζηνπ, θαη εξεχλεζε ζπγθξηηηθά ηε θχζε, ηελ παξαθνινχζεζε, ηελ κηκήζεθε,
πεηξακαηίζηεθε πάλσ ζ‟ απηήλ θαη ηελ ρξεζηκνπνίεζε ζαλ ζνθφ νδεγφ, κέγηζην γηαηξφ θαη
αλππέξβιεην δάζθαιν. Καη, έηζη, έθαλε ηελ ηαηξηθή ηέρλε κηα εληαία θαη απζηεξψο θαζαξή
επηζηήκε. Μεγάιεο πξνζσπηθφηεηεο ηεο επνρήο ηνπ, φπσο ν Πιάησλ θαη ν Ώξηζηνηέιεο, ηνλ
ππεξεθηηκνχζαλ.
Μέρξη ζήκεξα ζηελ ηαηξηθή, ηδίσο ζηελ δηαγλσζηηθή, αθνινπζνχληαη κεξηθέο απφ ηηο
κεζφδνπο ηνπ κεγάινπ απηνχ επηζηήκνλα. Έγξαςε πιείζηα φζα ζπγγξάκκαηα ζεσξεηηθά γηα
δηάθνξεο αζζέλεηεο, θαη νξγαληθέο αλσκαιίεο. Πνιιά απ‟ απηά πνπιήζεθαλ αξγφηεξα ζηνπο
Πηνιεκαίνπο, αιιά ράζεθαλ αθνινπζψληαο ηε κνίξα φισλ ησλ πλεπκαηηθψλ πξντφλησλ ηεο
ειιεληθήο αξραηφηεηνο.
Ι΢ΟΚΡΑΣΗ΢
ΚΑΜΚΑ ΦΟΡΑ ΣΑ ΠΑΙΗ

΢ΚΚΑΖΟΤΝ ΣΗ ΛΟΓΚΚΗ ΟΠΩ΢ ΣΑ
΢ΤΝΝΕΦΑ ΣΟΝ ΗΛΚΟ
Ο ηέηαξηνο ζε ζεηξά ζηνπο πεξίθεκνπο αηηηθνχο ξήηνξεο. Ήηαλ πηφο ηνπ Θενδψξνπ ηνπ
απινπνηνχ, θαη έηπρε θαιήο θαη επηκειεκέλεο αγσγήο θαη παηδείαο. Φηινκαζήο, καζήηεπζε
ζε νλνκαζηνχο ζνθηζηέο (Γνξγίαο, Σεηζίαο), γλψξηζε αθφκε ηελ δηδαζθαιία ηνπ ΢σθξάηε,
δελ είρε φκσο θιίζε ζηε δηαιεθηηθή, ηελ νπνία κάιηζηα πεξηθξνλνχζε. ΢ηελ αξρή μεθίλεζε
ζαλ ινγνγξάθνο, απφ ηελ άζθεζή ηνπ δε απηή ζψδνληαη 6 ιφγνη (402 – 393 π.Υ.).
Ώπφ θπζηθή δεηιία θαη αδπλακία θσλήο δελ έπαηξλε κέξνο νχηε ζε αγψλεο, νχηε θαη ζε
δεκφζηεο ζπδεηήζεηο. Σν 393 ηνλ θάιεζε ν Κφλσλ ζηε Υίν, πνπ κφιηο είρε θαηαιάβεη, γηα λα
ηνπ εκπηζηεπζεί κηα πνιηηηθή δηνξγάλσζε δεκνθξαηηθνχ ηχπνπ. Σν 390 ίδξπζε ξεηνξηθή
ζρνιή, πνπ ην πξφγξακκά ηεο απνηεινχζε ν ελαξθηήξηνο ιφγνο ηνπ θαηά ησλ ζνθηζηψλ, θαη
κε ηνλ νπνίν ππνζρφηαλ λα αλαδείμεη καζεηέο φρη κφλν ζνθνχο θαη ξήηνξεο, αιιά θαη άλδξεο
ηθαλνχο λα ελλννχλ θαη λα πξάηηνπλ.
Σν πξφγξακκα πξνζείιθπζε πνιινχο καζεηέο πνπ θηινδνμνχζαλ θπξίσο λα πνιηηεπζνχλ.

Ώπφ ηελ ζρνιή ηνπ Εζνθξάηε βγήθαλ δηαπξεπείο ξήηνξεο (Εζαίνο, Λπθνχξγνο, Ώηζρίλεο θαη
Τπεξείδεο) αιιά θαη άιινη κπήζεθαλ ζηε ξεηνξηθή ηέρλε, γηα λα γίλνπλ δάζθαινη ησλ
απαληαρνχ Βιιήλσλ, γεγνλφο πνπ δίθαηα έθαλε πεξήθαλν ηνλ Εζνθξάηε, ε θήκε ηνπ
124
πξνζείιθπζε γχξσ ηνπ ηζρπξά πξφζσπα. ΢ρεηίζζεθε κε ην βαζηιέα ηεο Κχπξνπ Βπαγφξα,
ηνλ Ώξρίδακν ηεο ΢πάξηεο, ην Φίιηππν ηεο Μαθεδνλίαο. Σελ αμία ηεο δηδαζθαιίαο ηνπ
Εζνθξάηε καξηπξεί θαη ην φηη νη καζεηέο ηνπ θαηέβαιιαλ ζαλ δίδαθηξα ην κεγάιν πνζφλ ησλ
ρηιίσλ δξαρκψλ.
Μεξηθνί απφ ηνπο καζεηέο ηνπ ήηαλ νηθφηξνθνη ηνπ θηινζφθνπ επί έηε, θαη φηαλ έθζαλε ε
ζηηγκή λα απνρσξηζζνχλ ην δάζθαιφ ηνπο, γηα λα αλαρσξήζνπλ γηα ηηο πφιεηο ηνπο θαη ηηο
νηθνγέλεηέο ηνπο, έθιαηγαλ. ΢ηε ζρνιή ηνπ δελ δίδαζθε κφλν ηελ επξπζκία θαη ηελ πεξίηερλε
ζχλζεζε ηνπ ιφγνπ, αιιά θαη πνιηηηθά. Γη‟ απηφ νη ιφγνη ηνπ είλαη πςεινί, κεγαιφπξεπνη θαη
παλειιήληνπ ζεκαζία θαη ελδηαθέξνληνο. Βλψ γηα ηελ εμσηεξηθή πνιηηηθή πξνέηξεπε ηελ
θαηάθηεζε ησλ βαξβάξσλ ιαψλ, γηα ηελ εζσηεξηθή, πξνηηκνχζε ηε δεκνθξαηία απφ ηελ
νιηγαξρία, επαηλνχζε ηνλ Πεξηθιή, φκσο ζαχκαδε ηνλ ΢φισλα. Γαιήληνο, έθξηλε κε απάζεηα
ηα παλειιήληα δεηήκαηα, δίρσο λα θαθνινγεί άιιεο πφιεηο, θαη ζπκβνχιεπε νκφλνηα. Βπεηδή
δελ αλακείρζεθε ελεξγά ζηελ πνιηηηθή, δελ γλψξηζε ηηο πηθξίεο ηνπ Αεκνζζέλε θαη ηνπ
Τπεξείδε, φκσο νη ζπκθνξέο ηεο παηξίδαο ηνλ θαηέζιηβαλ. Με ζέινληαο πηα λα ηξψεη,
πέζαλε απφ αζηηία, χζηεξα απφ ηε κάρε ηεο Υαηξψλεηαο, θαη ζάθηεθε κε δεκφζηα έμνδα.
΢ηνλ ηάθν ηνπ ηνπνζεηήζεθε ζεηξήλα ζαλ ζχκβνιν ηεο ειθπζηηθήο ράξεο πνπ είρε ε
θπζηνγλσκία ηνπ θαη ε πξνζσπηθφηεηά νπ. ΢ηήζεθε ζην Οιχκπην ε πξνηνκή ηνπ κε
επηγξαθή, ε νπνία θαη ζψδεηαη κέρξη ζήκεξα, αιιά θαη άιιεο πξνηνκέο ηνπ θηινηερλήζεθαλ.
Οη ιφγνη ηνπ Εζνθξάηε δηαπξέπνπλ ζε ιακπξφηεηα θαη επγέλεηα ζεκάησλ. Ώθφκα θαη ζήκεξα
ζπλαξπάδνπλ ηνλ αλαγλψζηε
ΛΤ΢ΑΝΔΡΟ΢
Ο,ΣΗ ΓΔΝ ΚΑΣΟΡΘΩΝΔΗ Ζ

ΓΟΡΑ ΣΟΤ ΛΔΟΝΣΟ΢, ΣΟ
ΚΑΣΟΡΘΩΝΔΗ Ζ ΓΟΡΑ ΣΖ΢
ΑΛΔΠΟΤ΢
΢παξηηάηεο πνιηηηθφο, ζηξαηεγφο θαη λαχαξρνο, πνπ έπαημε ζεκαληηθφ ξφιν ζηελ ηζηνξία ηεο
παηξίδαο ηνπ απφ ηα ηέιε ηνπ Πεινπνλλεζηαθνχ πνιέκνπ θαη έπεηηα. Καηαγφηαλ απφ παιαηφ
γέλνο ησλ Δξαθιεηδψλ θαη είρε γελλεζεί θαηά πάζα πηζαλφηεηα γχξσ ζην 455 π.Υ.
Σν 408/407 π.Υ. ζηάιζεθε σο λαχαξρνο ηνπ Πεινπνλλεζηαθνχ ζηφινπ ζηελ Εσλία. Υάξε
ζηηο πξνζσπηθέο επαθέο πνπ αλέπηπμε κε ηνλ Κχξν ηνλ Νεψηεξν, θαηφξζσζε λα εμαζθαιίζεη
εθ κέξνπο ησλ Πεξζψλ κεγαιχηεξε νηθνλνκηθή βνήζεηα απφ φζε έπαηξλαλ νη ΢παξηηάηεο σο
ηφηε, κε απνηέιεζκα λα λαππεγήζεη, ζε ζπλεξγαζία κε ηνπο νιηγαξρηθνχο ηεο Εσλίαο,
αμηφκαρν ζηφιν. Με ηνλ ζηφιν απηφ λίθεζε ηνλ αζελατθφ ζηφιν ζην Νφηην (θνληά ζηελ
Έθεζν) ην 407 π.Υ. απφληνο ηνπ Ώιθηβηάδε, ήηηα πνπ ζεκαηνδφηεζε θαη ην ηέινο ηεο
πνιηηηθήο ζηαδηνδξνκίαο ηνπ ηειεπηαίνπ.
Μεηά ηε ζπληξηβή ηνπ Καιιηθξαηίδα, έλαλ ρξφλν αξγφηεξα (406 π.Υ.) ζηε λαπκαρία ησλ
Ώξγηλνπζψλ, ν Λχζαλδξνο ζηάιζεθε θαη πάιη ζην κέησπν ηεο Εσλίαο (405/404 π.Υ.), κε
απαίηεζε ησλ ζπκκάρσλ, απηή ηε θνξά φκσο σο επηζηνιεχο ηνπ λαπάξρνπ Ώξάθνπ θαη φρη
σο λαχαξρνο ν ίδηνο, αθνχ ε ζπαξηηαηηθή λνκνζεζία απαγφξεπε ζην ίδην πξφζσπν λα
θαηαιάβεη ην αμίσκα ηνπ λαπάξρνπ δπν θνξέο. Ο Λχζαλδξνο απέθιεηζε ηα ΢ηελά ηνπ
125
Βιιεζπφληνπ, θαηέιαβε ηε Λάκςαθν θαη ηειηθά θαηέζηξεςε ηνλ αζελατθφ ζηφιν ζηε ζέζε
Ώηγφο πνηακνί, ην θζηλφπσξν ηνπ 405 π.Υ. Με ηε λαπκαρία απηή ηεξκαηίζηεθε ν
Πεινπνλλεζηαθφο πφιεκνο.
Ώθνχ θαηέιαβε νξηζκέλεο ζηξαηεγηθήο ζεκαζίαο πφιεηο ηεο πεξηνρήο, φπσο ην ΐπδάληην, ηε
Υαιθεδφλα θαη ηε ΢εζηφ, δηαιχνληαο έηζη ηα ππνιείκκαηα ηεο Ώζελατθήο ΢πκκαρίαο,
έπιεπζε ζηελ Ώηηηθή θαη εγήζεθε ηνπ λαπηηθνχ απνθιεηζκνχ ηεο Ώζήλαο απφ ηα ηέιε ηνπ
405 έσο ηνλ Ώπξίιην ηνπ 404 π.Υ., αθνχ πξψηα ππέηαμε ηε ΢άκν φζν θαη ζηηο άιιεο
ζπκκαρηθέο ηεο Ώζήλαο πφιεηο πνπ θαηαιάκβαλε, θξφληηδε λα εγθαζηδξχεη νιηγαξρηθφ
πνιίηεπκα, αλαζέηνληαο ηελ εμνπζία ζε δεθαξρίεο απνηεινχκελεο απφ νπαδνχο ηνπ, νη νπνίνη
ππνζηεξίδνληαλ απφ ΢παξηηάηεο αξκνζηέο. ΢ηελ Ώζήλα επέβαιε ην θαζεζηψο ησλ
“Σξηάθνληα”, ην νπνίν, ιφγσ ηεο επηθξάηεζεο ζε απηφ ησλ αθξαίσλ νιηγαξρηθψλ ζηνηρείσλ,
κεηαηξάπεθε ζε έλα ηπξαλληθφ ζχζηεκα δηαθπβέξλεζεο.
Δ κεγαιχηεξε πνιηηηθή δχλακε πνπ δηέζεηε ν Λχζαλδξνο σο ν ηζρπξφηεξνο ηνπ θφζκνπ κεηά
ην 404 π.Υ. θαη θπξίσο νη θηινδνμίεο ηνπ λα πεξηνξίζεη ηελ εμνπζία ησλ παξαδνζηαθψλ
πνιηηεηαθψλ παξαγφλησλ ηεο ΢πάξηεο κε ηελ εηζαγσγή ηνπ ζεζκνχ ηεο αηξεηήο αληί ηεο
θιεξνλνκηθήο βαζηιείαο (γηα ηνλ ζθνπφ απηφλ επηδίσμε κάιηζηα λα απνζπάζεη ηελ
ππνζηήξημε ησλ καληείσλ ησλ Αειθψλ, ηεο Ασδψλεο θαη ηνπ Άκκσλνο Αηφο, ρσξίο φκσο
άκεζν απνηέιεζκα) ζνξχβεζαλ ηνπο βαζηιείο, νη νπνίνη, ζε ζπλεξγαζία κε ηνπο εθφξνπο,
άξρηζαλ λα ππνλνκεχνπλ ηε ζέζε ηνπ πηζαλφλ ήδε απφ ην 403 π.Υ. Παξάιιεια, νη αληίπαινί
ηνπ παξακέξηζαλ απφ ηηο ειιεληθέο πφιεηο ηηο ζπγθξνηνχκελεο απφ ηνπο νπαδνχο ηνπ
δεθαξρίεο, απνζηεξψληαο ηνλ έηζη απφ ζεκαληηθά πνιηηηθά εξείζκαηα πνπ δηέζεηε εθηφο
΢πάξηεο. Λφγσ ησλ θηινδνμηψλ ηνπ, ν Λχζαλδξνο παξαγθσλίζηεθε θαη απφ ηνλ βαζηιηά
Ώγεζίιαν, κνινλφηη ην 399 π.Υ. ηνλ βνήζεζε λα αλέιζεη ζην ζξφλν ηεο ΢πάξηεο θαη ην 396
π.Υ. ηνλ αθνινχζεζε ζηελ εθζηξαηεία ηνπ ζηε Μηθξά Ώζία ελαληίνλ ησλ Πεξζψλ. Με ηελ
έθξεμε ηνπ Κνξηλζηαθνχ πνιέκνπ, εηζέβαιε ζηε ΐνησηία, αιιά πξνηνχ έιζεη ζε επαθή κε
ηνλ βαζηιηά Παπζαλία, δέρζεθε αηθληδηαζκφ θαη ζθνηψζεθε ζε κάρε θνληά ζηελ Ώιίαξην, ην
θζηλφπσξν ηνπ 395 π.Υ.
΢ην απφγεην ηεο δχλακήο ηνπ, ν Λχζαλδξνο ππήξμε ν πξψηνο Έιιελαο πνπ ηνπ
απνλεκήζεθαλ ζετθέο ηηκέο ελ δσή. ΢ηε ΢άκν, γηα παξάδεηγκα, ηνπ απέδσζαλ ηηκέο ήξσα,
ελψ γηα έλα κηθξφ ρξνληθφ δηάζηεκα ηα Δξαία (πεξηψλπκε ηνπηθή ενξηή) κεηνλνκάζηεθε
πξνο ηηκήλ ηνπ ζε “Λπζάλδξεηα”. Πξνο ηηκήλ ηνπ, επίζεο, δηάθνξεο πφιεηο αλέζεζαλ
αλδξηάληεο, φπσο ιφρνπ ράξε νη ΢άκηνη ζηελ Οιπκπία.
126
ΝΙΚΙΑ΢
Ο ΕΓΩΚ΢ΣΗ΢ ΕΠΚΔΚΩΚΕΚ ΣΗ
ΜΟΝΑΞΚΑ ΓΚΑ ΝΑ ΑΠΟΦΤΓΕΚ
ΣΗΝ ΤΠΟΣΑΓΗ
Ώζελαίνπο ζηξαηεγφο απφ ηνλ δήκν ησλ Κπδαληηδψλ, γηφο ηνπ Νηθεξάηνπ. Ήηαλ ηδηνθηήηεο
αξγπξσξπρείσλ, πξάγκα πνπ ηνλ θαζηζηνχζε έλαλ απφ ηνπο πινπζηφηεξνπο Ώζελαίνπο ηεο
επνρήο ηνπ. Ο Νηθίαο ππήξμε έλαο απφ ηνπο πξσηαγσληζηέο ηεο πνιηηηθήο δσήο ησλ Ώζελψλ
ζην ηειεπηαίν ηέηαξην ηνπ 5νπ π.Υ. αηψλα. Οπαδφο θαη δηάδνρνο ηνπ Πεξηθιή, αθνινχζεζε
– αληίζεηα κε ηνλ ξηδνζπαζηηθψλ αληηιήςεσλ αληίπαιφ ηνπ Κιέσλα- κεηξηνπαζή πνιηηηθή
θαη πξφηεηλε ηελ ζχλαςε εηξήλεο κε ηελ ΢πάξηε, κε βάζε ηελ αξρή ηνπ status quo, πξάγκα
πνπ ζήκαηλε ηελ δηαηήξεζε ηεο αζελατθήο λαπηηθήο εγεκνλίαο ζηα πξηλ απφ ηελ θήξπμε ηνπ
Πεινπνλλεζηαθνχ πνιέκνπ δεδνκέλα.
Οη απφςεηο ηνπ θέξδηζαλ έδαθνο ην 423 π.Υ., φηαλ ν πνιηηηθφο ηνπ θίινο Λάρεο πέξαζε
ςήθηζκα γηα αλαθσρή κε ηνπο ΢παξηηάηεο, γηα λα επηθξαηήζνπλ ηειηθά ην 421 π.Υ. κεηά ηνλ
ζάλαην ηνπ Κιέσλνο, φηαλ Ώζελαίνη θαη ΢παξηηάηεο ζπλνκνιφγεζαλ ακπληηθή ζπκκαρία
δηάξθεηαο πελήληα εηψλ κε βάζε ηελ αξρή πνπ πξναλαθέξζεθε. Χο ηε ζηηγκή εθείλε ν Νηθίαο
είρε εγεζεί νξηζκέλσλ ζηξαηησηηθψλ επηρεηξήζεσλ, ρσξίο φκσο λα έρεη εληππσζηαθά
απνηειέζκαηα. ΢πγθεθξηκέλα, πξφθεηηαη γηα ηελ θαηάιεςε ηεο Μηλψαο, ελφο κηθξνχ λεζηνχ
θνληά ζηα Μέγαξα ην 427 π.Υ., ηελ λίθε επί ησλ Σαλαγξαίσλ ην 426 π.Υ. θαη ηελ θάζαξζε
ηεο Αήινπ, ηελ κάρε ελαληίνλ ησλ Κνξηλζίσλ ζε ζπλδπαζκφ κε ηελ θαηάιεςε ησλ Κπζήξσλ
θαη ηελ θαηάιεςε ηεο Μέλδεο ην 424/423 π.Υ., πνπ ζπλέβαιε ζηελ πξνζέγγηζε ησλ
Μαθεδφλσλ κε ηνπο Ώζελαίνπο.
Δ πνιηηηθή ηνπ 421 π.Υ., σζηφζν, αλαηξάπεθε ην 418 π.Υ., φηαλ ν Ώιθηβηάδεο έπεηζε ηνπο
Ώζελαίνπο λα ζπκκαρήζνπλ κε ηνπο αληηπάινπο ησλ ΢παξηηαηψλ, ηνπο Ώξγείνπο, ηνπο
Διείνπο θαη ηνπο Μαληηλείο, γεγνλφο πνπ ππνλφκεπζε ην θιίκα ηεο χθεζεο πνπ είρε αξρίζεη
λα ραξαθηεξίδεη ηηο ζρέζεηο Ώζελψλ – ΢πάξηεο θαη ηειηθά νδήγεζε ιίγα ρξφληα αξγφηεξα ηηο
δχν κεγάιεο δπλάκεηο ζε ζχγθξνπζε ζηε ΢ηθειία. Πξνεγνπκέλσο (ην 417 π.Υ.), είρε
πξνεγεζεί ε απνηπρεκέλε απφπεηξα ηνπ πνιηηηθνχ Τπεξβφινπ λα απαιιαγεί ε Ώζήλα απφ
ηελ παξνπζία ηνπ Νηθία ή ηνπ Ώιθηβηάδε, πνπ ήηαλ ζθνδξνί πνιηηηθνί αληίπαινη, κε
ελεξγνπνίεζε ηνπ ζεζκνχ ηνπ νζηξαθηζκνχ. Χζηφζν, ν Νηθίαο θαη ν Ώιθηβηάδεο ήξζαλ ζε
ζπλελλφεζε θαη πέηπραλ λα εθαξκνζηεί ν λφκνο ζε βάξνο ηνπ ίδηνπ ηνπ Τπεξβφινπ.
Πξφθεηηαη γηα ηελ ηειεπηαία εθαξκνγή ηνπ ζεζκνχ ηνπ νζηξαθηζκνχ.
Παξά ηελ ζζελαξή αληίδξαζε πνπ πξνέβαιε ν Νηθίαο ζηα φξγαλα ιήςεο απνθάζεσλ ηεο
Ώζελατθήο Πνιηηείαο, ν Ώιθηβηάδεο έπεηζε εληέιεη ηνπο ζπκπαηξηψηεο ηνπ λα εθζηξαηεχζνπλ
ζηε ΢ηθειία κε κεγάιεο δπλάκεηο. Με ηελ απηνκφιεζε ηνπ Ώιθηβηάδε ζηε ΢πάξηε, ιφγσ ηεο
θνπήο ησλ θεθαιψλ ησλ Βξκψλ (πξάμε αζέβεηαο θαη πξνζβνιήο ησλ εζψλ γηα ηελ νπνία
θαηεγνξήζεθε θαη ν ίδηνο ν Ώιθηβηάδεο) θαη ελψ ην αζελατθφ εθζηξαηεπηηθφ ζψκα
βξηζθφηαλ ζηελ έλαξμε ησλ επηρεηξήζεψλ ηνπ, ηε δηεχζπλζε ηεο εθζηξαηείαο αλέιαβε ν ίδηνο
ν Νηθίαο, ζηελ αξρή κε ηνλ άιιν ζπζηξαηεγφ ηνπ (ζηξαηεγφ απηνθξάηνξα), ηνλ Λάκαρν, θαη
έπεηηα, ιφγσ ζαλάηνπ ηνπ ηειεπηαίνπ, κφλνο ηνπ, ρσξίο, σζηφζν λα επηηχρεη ηνλ θχξην
αληηθεηκεληθφ ζηφρν ηεο εθζηξαηείαο, δειαδή ηελ θαηάιεςε ησλ ΢πξαθνπζψλ. Βίρε
127
ζεκεηψζεη βέβαηα νξηζκέλεο κηθξήο ζεκαζίαο επηηπρίεο, φπσο ηελ θαηάιεςε ησλ Βπηπνιψλ
ην 414 π.Υ.
Ο αλεπαξθήο ηξφπνο κε ηνλ νπνίν δηεχζπλε ηηο επηρεηξήζεηο – φπσο αθήλεη λα ελλνεζεί ν
Θνπθπδίδεο ζηα ζρεηηθά ρσξία- αλαθιάηαη αθ‟ ελφο ζηε δηζηαθηηθφηεηά ηνπ λα δηεπξχλεη ηηο
επηρεηξήζεηο θαη αθ‟ εηέξνπ ζηελ άξλεζή ηνπ λα πηνζεηήζεη ηελ πξφηαζε ηνπ αληηθαηαζηάηε
ηνπ Λακάρνπ ζηξαηεγνχ Αεκνζζέλε γηα έγθαηξε απνρψξεζε απφ ην λεζί, ιφγσ ηεο
δεηζηδαηκνλίαο ηνπ, πνπ εθδειψζεθε ζπγθεθξηκέλα θαηά ηελ έθιεηςε ζειήλεο πνπ ζπλέβε
ηνλ Ώχγνπζην ηνπ 413 π.Υ. ΢ην ρξνληθφ δηάζηεκα ησλ 27 εκεξψλ αδξάλεηαο πνπ
κεζνιάβεζε, νη εληζρπκέλνη απφ ηνπο ΢παξηηάηεο ΢πξαθνχζηνη ππφ ηνλ ζηξαηεγφ Γχιηππν
πέηπραλ λα θαηαζηξέςνπλ ηνλ αζελατθφ ζηφιν , ελψ ηνλ Οθηψβξην ηνπ ίδηνπ έηνπο
εμνιφζξεπζαλ θνληά ζηνλ πνηακφ Ώζζίλαξν ην ζχλνιν ηνπ αζελατθνχ ζηξαηνχ, θαζψο
απηφο πξνζπαζνχζε λα ππνρσξήζεη ζην εζσηεξηθφ ηνπ λεζηνχ. Ο ίδηνο ν Νηθίαο ζπλειήθζε
θαη εθηειέζηεθε ζηηο ΢πξαθνχζεο.
ΠΕΡΙΚΛΗ΢
ΑΝΔΡΩΝ ΕΠΚΦΑΝΩΝ ΠΑ΢Α ΓΗ

ΣΑΦΟ΢
Ο δηαπξεπέζηεξνο πνιηηηθφο άλδξαο ησλ αξραίσλ Ώζελψλ, νπαδφο ηεο δεκνθξαηίαο.

Γελλήζεθε ζηα 490 θαη πέζαλε ζηα 429 π.Υ. Χο αξρεγφο ηεο δεκνθξαηηθήο κεξίδαο
θπβέξλεζε απφ ην 443 ζπλερψο κέρξη ηνπ ζαλάηνπ ηνπ. Έιαβε κεγάιε κφξθσζε θαη είρε
δαζθάινπο ηνλ Γήλσλα ηνλ Βιεάηε, ηνλ κνπζηθφ Αάκσλα θαη ην θηιφζνθν Ώλαμαγφξα, ν
νπνίνο κεγάισο επέδξαζε ζην ήζνο ηνπ Πεξηθιή θαη ζηνπο ηξφπνπο ηνπ θέξεζζαη.
Αηεηέιεζε ζηξαηεγφο θαη θπβεξλήηεο ππνδεηγκαηηθφο θαη ξήηνξαο πνπ γλψξηδε λα

ζπλαξπάδεη θαη λα αηρκαισηίδεη κε ην ιφγν ηνπ ηα πιήζε. Αείγκα ηνπ θάιινπο ηνπ ιφγνπ ηνπ
Πεξηθιή καο δίλεη ν Θνπθπδίδεο ζηνλ πεξίθεκν «Βπηηάθην ηνπ Πεξηθιένπο». Βπί ησλ
εκεξψλ ηνπ, θαη αθνχ ηεξκαηίζζεθαλ έλδνμνη ή αηπρείο πφιεκνη, αλνηθνδνκήζεθε ε πφιε θαη
αλαδηνξγαλψζεθε ζηξαηφο θαη δηνίθεζεο. ΢ηφιηζε ηελ Ώζήλα κε λέα θηίζκαηα, αλάκεζα ζηα
νπνίν ν Παξζελψλαο, ηα Πξνπχιαηα θ.α., πξνέβε ζε δεκνθξαηηθέο πνιηηηθνθνηλσληθέο
128
κεηαξξπζκίζεηο, πξνζηάηεπζε ηα Γξάκκαηα θαη ηηο ηέρλεο θαη θαηαζθεχαζε ηα καθξά ηείρε
γηα ηελ πξνζηαζία ηεο πφιεσο. Βθάξκνζε εηδηθή ακνηβή ησλ πνιηηψλ γηα ηηο ππεξεζίεο ηνπο
ζην θξάηνο, ζέζπηζε ηε δσξεάλ εθπαίδεπζε ησλ απφξσλ θαζψο θαη ηε δσξεάλ είζνδφ ηνπο
ζηα ζέαηξα θαη παξερψξεζε ζηνπο πνιίηεο ησλ πησρφηεξσλ ηάμεσλ ην δηθαίσκα λα κπνξνχλ
λα αλέιζνπλ ζηελ εμνπζία.
Ο Πεξηθιήο ζπγθέληξσλε ζπάληα κφξθσζε θαη κεγίζηε θαιαηζζεζία σο απνδεηθλχνπλ ηα

έξγα ηνπ θαη ε θηιία ηνπ κε θνξπθαίνπο θαιιηηέρλεο, πνηεηέο θαη θηινζφθνπο (Ώλαμαγφξα,
΢νθνθιή, Φεηδία) θαζψο θαη ν ζχλδεζκφο ηνπ κε ηελ ππεξθαιιηεξγεκέλε θαη σξαηφηαηε
Ώζπαζία, πνπ έθαλε δεχηεξε ζχδπγν ηνπ. Βπί Πεξηθιή ην αζελατθφ εκπφξηα αλέβεθε ζε
κέγηζηε αθκή θαη επεθηάζεθε, σο καξηπξνχλ θείκελα, αγγεηνγξαθίεο θαη λνκίζκαηα απφ ηελ
Ώλαηνιή θαη ηνλ Βχμεηλν σο ηε Αχζε. Λφγσ ηνπ ήξεκνπ ραξαθηήξα ηνπ θαη ηεο επηβνιήο
ηνπ ιφγνπ ηνπ, ηνλ Πεξηθιή ηνλ παξνκνίαδαλ κε «Οιχκπην Αία», πνπ ράξηζε ηνλ πφιε ησλ
Ώζελψλ έλα νιφθιεξν «Υξπζνχλ αηψλα». Ο γιχπηεο Κξεζίιαο θηινηέρλεζε έλα ηδεαιηζηηθφ
αλδξηάληα ηνπ Πεξηθιή απφ ραιθφ, αληίγξαθα ηνπ νπνίνπ βξίζθνληαη ζην ΐξεηαληθφ
Μνπζείν, ζην Μνπζείν ηνπ ΐεξνιίλνπ θαη ζην Μνπζείν ηνπ ΐαηηθαλνχ.
ΠΟΛΤΒΙΟ΢
Έλαο απφ ηνπο δηαπξεπέζηεξνπο ηζηνξηνγξάθνπο ηνπ αξραίνπ ειιεληθνχ θφζκνπ. Γελλήζεθε
ζηε Μεγαιφπνιε, φπνπ θαη πέζαλε χζηεξα απφ αηχρεκα. Έπεζε απφ ην άινγν. Μνξθψζεθε
ζηξαηησηηθά θαη πνιηηηθά. Ώπηφο εθφκηζε ηε ζπνδφ ηνπ Φηινπνίκελνο ζηελ παηξίδα ηνπ
Μεγαιφπνιε ζηα 183, ην δε 181 εζηάιε σο πξεζβεπηήο ηεο Ώρατθήο ΢πκπνιηηείαο ζηελ
Ώπιή ηνπ Ώιέμαλδξνπ. Σν 169 εμειέγε ίππαξρνο. Σν 167, κεηά ηελ ήηηα ηνπ Πεξζέα, εζηάιε
καδί κε άιινπο Ώραηνχο σο φκεξνο ζηε Ρψκε, γηα λα ζπλδεζεί εθεί κε πνιινχο επηθαλείο
Ρσκαίνπο. Βίρε γίλεη επηζηήζηνο θίινο κε ηνλ ΢θηπίσλα Ώηκηιηαλφ, ηνλ νπνίν ζπλφδεπζε ζε
καθξέο πεξηνδείεο ηνπ ζηελ Εηαιία, Γαιαηία θαη Εζπαλία.
129
Βπέζηξεςε ζηελ ΏραΎα ζηα 150, φκσο ην επφκελν έηνο εθιήζε θαη πάιη ηε Ρψκε, γηα λα
ζπλνδεχζεη ηνλ ΢θηπίσλα, σο κεραληθφο, ζηελ Σξίηε εθζηξαηεία θαηά ησλ Καξρεδνλίσλ.
Έηζη γλψξηζε θαη ηε ΐνξεηνδπηηθή Ώθξηθή θαη έγηλε κάξηπο ηεο θαηαζηξνθήο ηεο
Καξρεδφλνο. ΋ηαλ επέζηξεςε ζηελ Βιιάδα, πξνζπάζεζε ζηεξηδφκελνο ζηελ έλλνηα ησλ
Ρσκαίσλ λα ειαηηψζεη θάπσο ηηο ζπκθνξέο ηεο παηξίδαο ηνπ θαη λα ζπκκνξθψζεη εηξεληθά
ηηο ειιεληθέο πφιεηο πξνο ηε ξσκατθή θπξηαξρία. Έγξαςε κέγα έξγν «Εζηνξία»,
απνηεινχκελν απφ 40 βηβιία, φπνπ πξαγκαηεχεηαη ηελ ηζηνξία ησλ Ρσκαίσλ θαη ησλ
Βιιήλσλ ηεο Ώλαηνιήο ησλ εηψλ 220 – 146 π.Υ. Ώπφ ηελ ηζηνξία απηή κφλν ηα 5 πξψηα
βηβιία ζψδνληαη.
΢ΣΡΑΒΩΝ
Ο ΢ηπάβων ήηαλ έλαο αξραίνο Έιιελαο ηζηνξηθφο, γεσγξάθνο θαη θηιφζνθνο. Βηδηθφηεξα,
σο γεσγξάθνο, ζπγθαηαιέγεηαη ζηνπο δηαζεκφηεξνπο ηεο αξραίαο επνρήο.
Ο ΢ηξάβσλ γελλήζεθε απφ πινχζηα νηθνγέλεηα ην 63 ή ην 64 π.Υ. ζηελ Ώκάζεηα ηνπ Πφληνπ,
φπνπ θαη πέζαλε, ζε ειηθία 90 πεξίπνπ εηψλ (ιίγν κεηά ην 23 κ.Υ.). Δ Ώκάζεηα πιένλ αλήθεη
ζηε ζεκεξηλή Σνπξθία, σζηφζν ηελ πεξίνδν πνπ γελλήζεθε ν ΢ηξάβσλ, ε πεξηνρή απηή είρε
κφιηο ελζσκαησζεί ζηε Ρσκατθή Ώπηνθξαηνξία. Ώπέθηεζε κφξθσζε εμεηδηθεπκέλε θη
εθιεθηή απφ κεγάινπο δάζθαινπο ηεο επνρήο ηνπ θαη κειέηεζε ηα γξαπηά δηάθνξσλ
γεσγξάθσλ θαη θηινζφθσλ ηεο αξραηφηεηαο, αξρηθά ζηελ πεξηνρή ηνπ θαη αξγφηεξα ζηε
Ρψκε. Σαμίδεςε αξθεηά, κεηαμχ άιισλ ζηελ Ώίγππην θαη ηελ Ώηζηνπία. ΢ε φ,ηη αθνξά ηηο
θηινζνθηθέο ηνπ πεπνηζήζεηο, ήηαλ νπαδφο ηνπ ΢ησηθηζκνχ, ελψ ζηελ πνιηηηθή ήηαλ
ππέξκαρνο ηνπ Ρσκατθνχ ηκπεξηαιηζκνχ. ΢ην δηάζηεκα ησλ ηαμηδηψλ ηνπ θξφληηζε λα
ζπιιέμεη φιν ην απαηηνχκελν πιηθφ, ην νπνίν ηνλ βνήζεζε κεηά ζηε ζπγγξαθή ηζηνξηθψλ θαη
γεσγξαθηθψλ έξγσλ.
Σα δχν κεγαιχηεξα έξγα ηνπ είλαη ηα Ηζηνξηθά ππνκλήκαηα θαη ηα πεξίθεκα Γεσγξαθηθά ηνπ.
Σα Ηζηνξηθά ππνκλήκαηα απνηεινχληαη απφ 47 βηβιία γξακκέλα ζε πάππξν, ηα πεξηζζφηεξα
εθ ησλ νπνίσλ ράζεθαλ, κε απνηέιεζκα ηα ζσδφκελα απνζπάζκαηα (πνπ ζήκεξα βξίζθνληαη
ζηελ θαηνρή ηνπ παλεπηζηεκίνπ ζην Μηιάλν) λα κελ επηηξέπνπλ ηνλ ζρεκαηηζκφ αθξηβνχο
εηθφλαο ηνπ φινπ έξγνπ. Σν έξγν ηνπ „Γεσγξαθηθά‟, πνπ απνηειείηαη απφ 17 βηβιία, επηπρψο
ζψδεηαη αθέξαην θαη ζε άξηζηε θαηάζηαζε, ραξίδνληαο ηνπ ηε θήκε θαη ηε δφμα ζηνπο
θαηνπηλνχο αηψλεο. Πξφθεηηαη γηα έλα πεξηιεπηηθφ κελ, αιιά ζαθέζηαην θαη κεζνδηθφ
ζχγγξακκα, φρη απιά θαη κφλν ρξήζηκν, αιιά θαη πξαγκαηηθά πνιχηηκν ζε φηη αθνξά ηελ
130
πιεξνθφξεζε γηα ηα πξάγκαηα ηεο επνρήο ηνπ θαζψο παξνπζηάδεη ηελ πεξηγξαθηθή ηζηνξία
αλζξψπσλ θαη πφιεσλ απφ δηαθνξεηηθέο πεξηνρέο ηνπ ηφηε γλσζηνχ θφζκνπ. Σν έξγν απηφ
ηνπ ΢ηξάβσλνο είλαη, ζα κπνξνχζακε λα πνχκε, ν πην αθξηβήο θαη πνηνηηθφο „παγθφζκηνο
Γεσγξαθηθφο Άηιαο‟ ηεο επνρήο ηνπ. Αελ έρνπκε πιεξνθνξίεο γηα ην αθξηβέο
ρξνλνδηάγξακκα ηεο ζπγγξαθήο ηνπ έξγνπ ηνπ, σζηφζν αλαθνξέο ζηα θείκελά ηνπ
ηνπνζεηνχλ ηελ νινθιήξσζε ηεο Γεσγξαθίαο ην δηάζηεκα θαηά ην νπνίν ζηα ελία ηεο
ξσκατθήο απηνθξαηνξίαο ήηαλ ν Σηβέξηνο.
ΔΚΑΦΟΡΟΚ μ.Χ.
ΥΙΛΟ΢ΣΡΑΣΟ΢
ΑΠΟ ΟΛΑ ΣΑ ΑΓΩΝΚ΢ΜΑΣΑ ΣΩΝ

ΟΛΤΜΠΚΑΚΩΝ ΑΓΩΝΩΝ ΣΟ ΚΑΛΤΣΕΡΟ
ΓΚΑ ΣΟΤ΢ ΑΝΔΡΕ΢ ΕΚΝΑΚ ΣΟ ΠΑΓΚΡΑΣΚΟ
Γηφο ηνπ Οπήξνπ, γελλήζεθε γχξσ ζην 170 κ.Υ. θαη πέζαλε επί βαζηιείαο ηνπ Ρσκαίνπ
απηνθξάηνξα Φηιίππνπ ηνπ Άξαβνο (244 - 249). ΢πνχδαζε ζηελ Ώζήλα, έδεζε θνληά ζηνλ
Ρσκαίν απηνθξάηνξα ΢επηίκην ΢εβήξν, ζηε Ρψκε, θαη αξγφηεξα επαλήιζε ζηελ Ώζήλα, φπνπ
θαη πέζαλε.
131
ΠΟΗΖΣΔ΢
ΑΙ΢ΦΤΛΟ΢
ΣΟ ΠΑΙΟ΢ ΜΑΙΟ΢
Ο παηέξαο ηεο ειιεληθήο ηξαγσδίαο θαη κέγηζηνο ησλ ηξαγηθψλ εππαηξίδεο, απφ ην γέλνο
ησλ Κνδξηδψλ. Γελλήζεθε θαη αλαηξάθεθε ζηελ Βιεπζίλα θαη είρε παηέξα ηνλ Βπθνξίσλα. Ο
ρψξνο ησλ Βιεπζηλίσλ Μπζηεξίσλ ζπλεηέιεζε ψζηε λα δηαπιαζηεί ην ήζνο ηνπ πνηεηή
πςειφ, γελλαίν θαη επζεβέο, γη‟ απηφ θαη κεηέρεη ζε φινπο ηνπο ππέξ ηεο ειεπζεξίαο αγψλεο
ηνπ έζλνπο, ζην Μαξαζψλα, ζην Ώξηεκίζην, ζηε ΢αιακίλα θαη ζηηο Πιαηαηέο. Οιφθιεξε ε
πνίεζή ηνπ απεηθνλίδεη ην γελλαίν θαη ππεξήθαλν θξφλεκα ηνπ Μαξαζσλνκάρνπ. Βίλαη ν
θαη‟ εμνρήλ εθπξφζσπνο ηεο αγλήο θαη γελλαίαο εθείλεο γελεάο ησλ Μαξαζσλνκάρσλ, ζην
φλνκα ησλ νπνίσλ νξθίδνληαλ νη Ώζελαίνη «κα ηνπο Μαξαζψλη αγσληζακέλνπο», ιέγεη ν
Αεκνζζέλεο. Ώληίζεηα πξνο ηνλ Πίλδαξν, πνπ χκλεζε ηνπο αζιεηέο, ν κέγαο ηξαγηθφο πκλεί
ηνπο ειεπζεξσηέο ηεο Βιιάδνο.
Ο Ώηζρχινο, εξσηθά καρφκελνο ζην Μαξαζψλα «θαη πνιιά ηξσζείο απελέρζε θνξάδελ εθ
κάρεο». Ο δε αδειθφο ηνπ ήηαλ ν Κπλέγεηξνο, ν νπνίνο κε ηνλ ππεξάλζξσπν εξσηζκφ ηνπ
είρε θαηαπιήμεη ηνλ αξραίν θφζκν. Έηζη, φιε ε νηθνγέλεηα ηνπ πνηεηή θινγηδφηαλ απφ
παηξησηηζκφ θαη γελλαηφηεηα. Γη‟ απηέο ηηο ηδηφηεηεο ν πνηεηήο επαίξεηαη, φπσο δείρλεη ην
επηηχκβην επίγξακκα, πνπ ν ίδηνο έγξαςε: «αιθήλ δ‟ επδφθηκνλ Μαξαζψληνλ άιζνο αλ είπνη /
θαη βαζπρεηήζεηο Μήδνο επηζηάκελνο».
Έγξαςε 70 έσο 90 ηξαγσδίεο θαη δξάκαηα. Σν πξψην ηνπ έξγν αλέβεθε ζηε ζθελή ζηα 500,
φηαλ δειαδή ήηαλ εηθνζηπεληαεηήο. Ώπφ ηφηε θαη κέρξη ην 468 ήηαλ ν κφλνο ήξσαο ηνπ
ζεάηξνπ. Σν έηνο απηφ ληθήζεθε απφ ην ΢νθνθιή, πνπ πξσηνεκθαληδφηαλ ζην ζεαηξηθφ
αγψλα. Ώπφ ηφηε, πφηε ν έλαο ληθά, πφηε ν άιινο. ΢ην κεηαμχ πξνζθιήζεθε απφ ηνλ
θηιφκνπζν ηχξαλλν ησλ ΢πξαθνπζψλ Εέξσλα θαη πήγε ζηηο ΢πξαθνχζεο, φπνπ έγξαςε ηελ
ηξαγσδία «Ώηηλαία».
Σν δε 456, φηαλ πέζαλε ν Ώηζρχινο, παξνπζηάζζεθε γηα πξψηε θνξά ζην ζέαηξν ηεο Γέιαο
(΢ηθειία) θαη ν Βπξππίδεο, γηα λα θεξδίζεη 13 λίθεο, ηηο κηζέο φιεο ηνπ ηεο δσήο. Σν κέγηζην
ηνπ Ώηζρχινπ πιενλέθηεκα είλαη ε πνηεηηθή ηνπ κεγαινθπΎα, θαη ν ζρεδφλ δηνλπζηαθφο
ελζνπζηαζκφο ηνπ. Σα έξγα ηνπ, πνπ έγξαθε ζαλ λα θαηερφηαλ απφ ζεφιεπηε καλία, είλαη
πεξηζζφηεξν δψξα ζείαο εκπλεχζεσο, παξά δεκηνπξγήκαηα ηέρλεο.
132
Ώπφ ηηο ηξαγσδίεο ηνπ πνπ δηεζψζεζαλ, θαη είλαη γλσζηέ ζε νιφθιεξν ηνλ θφζκν, ν
Ώηζρχινο πείζεη αιεζηλά πψο είλαη ν κέγηζηνο ηξαγηθφο ηνπ αξραίνπ θφζκνπ, ν
αλεπαλάιεπηνο ζε κεγαιείν, δχλακε θαη πξνθεηηθνχο νξακαηηζκνχο πνηεηήο. Με ηνλ
«Πξνκεζέα» ηνπ παξνπζίαζε, γηα πξψηε θνξά, ηελ νδπλεξή αλζξψπηλε επνπνηία πάλσ ζηε
Γε
ΑΙ΢ΩΠΟ΢
Η ΑΝΑΓΚΗ ΚΑΝΕΚ ΣΟΤ΢

ΑΝΙΡΩΠΟΤ΢ ΕΠΚΝΟΗΣΚΚΟΤ΢
Αηάζεκνο κπζνπνηφο ηεο αξραίαο Βιιάδνο. Καηαγφηαλ απφ ηε Φξπγία θαη ππήξμε δνχινο ηνπ
θηινζφθνπ Εάδκνλνο, ν νπνίνο, φηαλ αληειήθζε ηελ ηδηνθπία ηνπ Ώηζψπνπ, ηνπ απέδσζε ηελ
ειεπζεξία ηνπ. Δ παξάδνζε ιέγεη, φηη ήηαλ θακπνχξεο, κε ζηξαβά πφδηα θαη θνβεξά
δχζκνξθνο. Έηζη ηνλ απεηθφληζαλ νη αξραίεο πξνηνκέο.
Αηαθξηλφηαλ γηα ηηο επθπνινγίεο ηνπ θαη ηηο αζηεηφηεηέο ηνπ θαη επαγγειιφηαλ ην
γεισηνπνηφ. Χζηφζν ήηαλ βαζεηά θηινζνθεκέλνο θαη είρε κηα ζπάληα γλψζε γηα ηελ
αλζξψπηλε θχζε θαη ηελ θνηλσλία. Σηο γλψκεο ηνπ γηα ηα αλζξψπηλα θαη ηα ζπκβαίλνληα,
εζηθά, πνιηηηθά θαη θνηλσληθά, ηηο δηνρέηεπε ζε κχζνπο κέζα ζηνπο νπνίνπο
πξσηαγσληζηνχζαλ δψα, θη απηφ, γηα λα κε γίλνληαη νη αιιεγνξίεο ηνπ θαηαιεπηέο απφ ηνπο
άιινπο, έηζη, ηειεηνπνίεζε ην είδνο ηεο κπζνπνηίαο. Οη κχζνη ηνπ δελ είλαη εληειψο
πξσηφηππνη. Ο ππξήλαο ηνπο είηε θξπγηθφο, είηε θαη ειιεληθφο, πξνυπήξρε. ΋κσο,
θαηφξζσζε λα ηνλ αμηνπνηήζεη θαη λα ηνπ δψζεη κηα ηδηάδνπζα κνξθή, αλέθηθηε ζε
ηειεηφηεηα.
Ο ΢σθξάηεο ζηε θπιαθή (δηεγείηαη ν Πιάησλ), ζηηρνπξγνχζε φζνπο αηζψπεηνπο κχζνπο

γλψξηδε απφ κλήκεο. Λέγεηαη φηη ηνλ ζθφησζαλ ζηνπο Αειθνχο, γηα ηελ θαθή ηνπ γιψζζα, ε
νπνία δελ άθελε θαλέλα αδάγθσην, ή γηα ηεξνζπιία. Καηά ηνλ Ώξηζηνθάλε ζθεηεξίζζεθε
πνιχηηκα δψξα ηνπ βαζηιηά Κξνίζνπ, ζηελ απιή ηνπ νπνίνπ θηινμελήζεθε αξθεηφ θαηξφ. Οη
κχζνη είλαη γλσζηνί ζε νιφθιεξν ηνλ θφζκν θαη γελεέο επί γελεψλ ηνπο δηαβάδνπλ θαη ηνπο
δηαδίδνπλ.
133
ΑΛΚΑΙΟ΢
ΔΕΝ ΕΚΝΑΚ ΢ΤΜΦΕΡΟΝ ΝΑ

ΕΜΠΚ΢ΣΕΤΕ΢ΑΚ ΣΗΝ ΚΑΡΔΚΑ ΢ΟΤ
΢ΣΟΤ΢ ΚΑΚΟΤ΢
Ο Ώιθαίνο απφ ηε Μπηηιήλε είλαη – καδί κε ηε ΢απθψ – ν ζεκαληηθφηεξνο εθπξφζσπνο ηεο

αηνιηθήο ιπξηθήο πνηήζεσο. Δ δσή θαη ην έξγν ηνπ ζλδένληαη άκεζα κε ηα πνιηηηθά γεγνλφηα
ηεο επνρήο ηνπ. Ώλήθεη ζηνπο ειάρηζηνπο πνηεηέο, πνπ φιε ε πξνζσπηθφηεηα θαη νη
ιεπηνκέξεηεο ηνπ βίνπ ηνπο ζπλάπηνληαη αλαπφζπαζηα κε ην πνιηηηθφ θιίκα θαη ηηο δηάθνξεο
θνηλσληθέο θαη πνιηηηθέο δξαζηεξηφηεηεο ηεο επνρήο ηνπο.
Δ ρξνλνιφγεζε ηνπ Ώιθαίνπ κπνξεί λα θαζνξηζηεί κφλν απφ ηε ζρέζε ηνπ κε ηα ηζηνξηθά
γεγνλφηα θαη ηα γλσζηά πξφζσπα, πνπ έπαημαλ ζεκαληηθφ ξφιν ζηηο πνιηηηθέο ηαξαρέο θαη
ζηηο δηάθνξεο πνιηηηθέο αλαθαηαηάμεηο ηεο Μπηηιήλεο. Ο Ώιθαίνο αλήθεη ζε κηα θξίζηκε
ηζηνξηθή επνρή, κε έληνλεο αληηζέζεηο θαη απνθαζηζηηθέο πνιηηηθέο δξαζηεξηφηεηεο. Ο ίδηνο
έιαβε κέξνο ζε απηέο: έδξαζε θαη έπαζε. ΢ηνλ βίν ηνπ αλήθνπλ: αγψλεο θαηά ηεο ηπξαλλίδαο,
ζπλνκσζίεο, εμνξίεο, επηζηξνθέο ζηελ παηξίδα θαη έληνλεο πνιηηηθέο ηνπνζεηήζεηο. Ώθξηβψο
θαηά ηελ επνρή εθείλε εκθαλίδεηαη, αθκάδεη θαη πνιεκείηαη ε ηπξαλλίδα. Ώλαζηαηψζεηο,
θφλνη, εμνξίεο, πφιεκνη, πνιηηηθέο θαη θνηλσληθέο αληηκαρίεο δίλνπλ ην ραξαθηεξηζηηθφ
γλψξηζκα ηεο επνρήο ηνπ Ώιθαίνπ, πνπ αληηθαηνπηξίδεηαη θαη ζηελ πνίεζή ηνπ. Ήδε θαηά ηα
ρξφληα ηεο παηδηθήο ηνπ ειηθίαο έδεζε ηνλ παξακεξηζκφ ηεο θπξηαξρίαο ησλ Πελζειηδψλ –
κηαο παιαηάο αξηζηνθξαηηθήο νηθνγέλεηαο.
Ώπφ ηηο αξραίεο καξηπξίεο πξνθχπηεη φηη ν Ώιθαίνο – πνπ αλήθε, αζθαιψο, ζε
αξηζηνθξαηηθφ γέλνο – ήηαλ ζχγρξνλνο ηεο ΢απθνχο, ιίγν λεφηεξφο ηεο, θαη γελλήζεθε ζηε
δεθαεηία 630 – 620 π.Υ.
Ο Ώιθαίνο θαηέρεη ηε δεχηεξε ζέζε ζηνλ «θαλφλα» ησλ 9 Λπξηθψλ. Σν πνηεηηθφ ηνπ έξγν
εθδφζεθε απφ ηνπο Ώιεμαλδξηλνχο ζε 10 (ηνπιάρηζηνλ) βηβιία – απφ ηνλ Ώξηζηνθάλε ηνλ
ΐπδάληην θαη ηνλ Ώξίζηαξρν.
Με βάζε ην πεξηερφκελν ησλ απνζπαζκάησλ πνπ καο ζψζεθαλ, κπνξνχκε λα πνχκε φηη ηα
ζέκαηα ηεο πνηήζεσο ηνπ Ώιθαίνπ ζπλνςίδνληαη ζηα εμήο: πνιηηηθά, χκλνη, εξσηηθά,
ζπκπνηηθά, κπζνινγηθά.
134
ΑΝΑΚΡΕΩΝ
ΟΣΑΝ ΠΚΝΕΚ΢ ΟΚ ΒΑ΢ΑΝΚ΢ΣΚΚΕ΢

ΦΡΟΝΣΚΔΕ΢ ΣΗ΢ ΖΩΗ΢
ΚΟΚΜΟΤΝΣΑΚ
Ώξραίνο Έιιελαο ιπξηθφο πνηεηήο πηφο ηνπ ΢θχζηλνπ. Γελλήζεθε ζηα 570 π.Υ, πεξίπνπ ζηελ
Σέσ (Εσλία). ΋ηαλ ζηα 545 ε πφιηο Σέσο θπξηεχζεθε απφ ηνπο Πέξζεο, νη θάηνηθνί ηεο
δηέθπγαλ ζηε Θξάθε, γηα λα εγθαηαζηαζνχλ ζηα Άβδεξα, πνπ είραλ ηδξχζεη ζηα 654 άιινη
Ίσλεο πξφζθπγεο, νη Κιαδνκέληνη. Ώπφ έθεβνο, ν Ώλαθξέσλ, ήηαλ γλσζηφο ζαλ πνηεηήο, θαη
ηδηαίηεξα είρε θήκε επθπέζηαηνπ, γιεληδέ θαη εξσηχινπ, αλαζξεκκέλνο σο ήηαλ ζηελ Εσλία
ζ‟ επνρή επεκεξίαο θαη επσρίαο.
Ο Πνιπθξάηεο, αθκάδσλ ηφηε ηχξαλλνο ηεο ΢άκνπ, ηνλ θάιεζε, καδί κε άιινπο πνηεηέο ζηελ
Ώπιή ηνπ, γηα λα γίλεη γξήγνξα ν επλννχκελνο θαη ν έκπηζηνο ηνπ ηπξάλλνπ, γηα ηνλ νπνίν
έγξαςε σδέο. Γελλαηφδσξνο ν Πνιπθξάηεο είρε γεκίζεη ηηκέο ηνλ πνηεηή. Λέγεηαη, πσο φηαλ
ράξηζε, πξψηε θνξά, ζηνλ Ώλαθξένληα, ν Πνιπθξάηεο πέληε ηάιαληα, ν πνηεηήο, έκεηλε δχν
λχρηεο άππλνο, κε μέξνληαο ηη λα ηα θάλεη, θαη ζχγρξνλα αλεζπρψληαο κήπσο ράζεη ην
ηεξάζηην απηφ πνζφλ, σο πνπ ηεο Σξίηε κέξα, γηα λα γιπηψζεη απφ ηηο έγλνηεο, ηα επέζηξεςε
ζηνλ άξρνληα.
΢ηα 522 νη Πέξζεο ζθφησζαλ ηνλ Πνιπθξάηε. Όζηεξα απφ ην ζάλαην ηνπ ηζρπξνχ πξνζηάηε
ηνπ, ν Ώλαθξέσλ θιήζεθε ζηελ Ώζήλα απφ ηνλ Ίππαξρν, πηφ ηνπ Πεηζίζηξαηνπ, πνπ είρε
θιεξνλνκήζεη απφ ηνλ παηέξα ηνπ ηελ αγάπε ζηελ πνίεζε. Ο Ώλαθξέσλ κεηέθεξε ζηελ
Ώζήλα ην ραξνχκελν ηξαγνχδη θαη ηελ ιεπηνπξγφ, θνκςή θαη παπζίπνλν ηέρλε ηνπ, πνπ
ζάκπσζαλ ηνπο Ώζελαίνπο. ΢ρεηίζζεθε κε ηνλ παηέξα ηνπ Πεξηθιή Ξάλζηππν, ηνλ Κξηηία,
ηνλ ΢ηκσλίδε ηνλ Κείν ηνλ πνηεηή, θαη άιινπο.
Όζηεξα απφ ηελ δνινθνλία ηνπ Ίππαξρνπ απφ ηνπο Ώξκφδην θαη Ώξηζηνγείηνλα (514), ν
Ώλαθξέσλ θαηέθπγε ζηε Θεζζαιία, ζηελ απιή ησλ Ώιεπαδψλ. Λέγεηαη φηη, ζε βαζηά
γεξαηεηά, νγδνληάξεο (θαηά ην Λνπθηαλφ, ηνλ Πιίλην), ν πνηεηήο γχξηζε ζηε γελέηεηξά ηνπ,
γηα λα πεζάλεη απφ κηα ξφγα ζηαθπιηνχ πνπ ηνπ ζηάζεθε ζην ιαηκφ, θαζψο έηξσγε. Δ πνίεζή
ηνπ είρε κεγάιε επίδξαζε θαη δηάδνζε φρη κφλν ζηνλ αξραίν ειιεληθφ θφζκν, αιιά θαη ζηνλ
θαηνπηλφ. Δ παηξίδα ηνπ Σέσο ζθάιηζε ζηα λνκίζκαηά ηεο ηελ θαηαηνκή ηνπ, θαη νη
Ώζελαίνη έζηεζαλ ζηελ Ώθξφπνιε ην άγαικά ηνπ, πνπ παξίζηαλε ηνλ πνηεηή λα κεζά θαη λα
ηξαγνπδά.
135
ΑΝΣΙΥΑΝΗ΢
ΟΛΑ ΤΠΗΡΕΣΟΤΝ ΣΗΝ ΕΡΓΑ΢ΚΑ
Κσκηθφο πνηεηήο. Γελλήζεθε ζηε Ρφδν ή ζηε ΢κχξλε. Ολνκαζηφο γηα ην πιήζνο ησλ
θσκσδηψλ ηνπ. Με πξφηαζε ηνπ Αεκνζζέλε απέθηεζε ηελ ηδηφηεηα ηνπ Ώζελαίνπ πνιίηε,
κνινλφηη Μηθξαζηάηεο. Έγξαθε θσκσδίεο θαη γηα μέλα ζέαηξα. Λέγεηαη φηη έγξαςε 260, θαη
ζχκθσλα κε άιινπο 365, κέγα κέξνο απφ ηηο νπνίεο παηδφηαλ ζηα ζέαηξα ησλ ειιεληθψλ
απνηθηψλ. Οη θσκσδίεο ηνπ είραλ πεξηζζφηεξν ξεηνξηθφ πάζνο απφ πνηεηηθή αμία, θαη ζπρλά
επαλαιάκβαλε ηα ίδηα ζέκαηα. Ώλ θαη φρη εθ γελεηήο Ώζελαίνο, ρεηξηδφηαλ ηελ αηηηθή
δηάιεθην κε δεμηφηεηα θαη ράξε. Ώπφ ηα έξγα ηνπ κφλν απνζπάζκαηα δηαζψζεθαλ
ΑΡΙ΢ΣΟΥΑΝΗ΢
ΟΠΟΚΟ΢ ΕΚΝΑΚ ΚΑΣΑ΢ΚΕΤΑ΢ΣΗ΢

ΔΟΡΑΣΩΝ Η, ΠΩΛΗΣΗ΢ Α΢ΠΚΔΩΝ,
ΓΚΑ ΝΑ ΠΟΤΛΑΕΚ ΕΤΚΟΛΟΣΕΡΑ,
ΕΠΚΙΤΜΕΚ ΠΟΛΕΜΟ
Μεγάινο αξραίνο Έιιελαο θσκηθφο, απφ ηνπο δηαζεκφηεξνπο θαη δεκνθηιέζηεξνπο.

Γελλήζεθε ζηελ Ώζήλα (ζηε δήκν Κπδαζελαίσλ) ζηα 456 π.Υ. Ο παηέξαο ηνπ Φίιηππνο,
φηαλ κνηξάζζεθε ην έδαθνο ηεο Ώίγηλαο ζε θιεξνχρνπο, έιαβε ηνλ θιήξν ηνπ θαη πήγε θαη
θαηνίθεζε εθεί (430). Ίζσο ν πνηεηήο λα γελλήζεθε θαη ζηελ Ώίγηλα θαη λα ήξζε ζηελ Ώζήλα
χζηεξα απφ ην ζάλαην ηνπ παηέξα ηνπ.
Γη‟ απηφ θαη ν δηαβφεηνο δεκαγσγφο Κιέσλ, πνπ επαλεηιεκκέλα δηαθσκψδεζε ν

Ώξηζηνθάλεο, ζηα 427 θαηήγγεηιε εγγξάθσο φηη ν πνηεηήο ήηαλ μέλνο θαη φρη Ώζελαίνο (νη
μέλνη πιήξσλαλ εηδηθφ θφξν ζηελ πνιηηεία), φκσο ν Ώξηζηνθάλεο απνηίλαμε ηελ θαηεγνξία.
Πάλησο ν Ώξηζηνθάλεο ήηαλ γλήζηνο Ώζελαίνο πνιίηεο, αθφκα θαη γηαηί αλήθε ζηνπο
αξηζηνθξαηηθνχο, θαη νη θσκσδίεο ηνπ είλαη γεκάηεο ζθψκκαηα θαηά ησλ δεκνθξαηηθψλ. ΢αλ
ηδαληθφ πνιίηεπκα ζεσξνχζε εθείλν ηνπ Ώξηζηείδε θαη ηνπ Κίκσλα, θαη δηαθσκσδνχζε
φινπο ηνπο ζχγρξνλνπο δεκαγσγνχο, ηδηαίηεξα ηνλ Κιέσλα, πνπ ηνλ νλφκαδε «πνιηηηθφλ
ηέξαο». ΢αλ θνηλσληθφ πξφηππν ζεσξνχζε ηνπο Μαξαζσλνκάρνπο, αγσληδφηαλ λα μαλαθέξεη
ηνπο ζπκπνιίηεο ηνπ ζηελ απιφηεηα θαη ηελ επζέβεηα θαη ζπκβνπιεχεη ηε βειηίσζε ηεο
δεκφζηαο θαη νηθηαθήο αγσγήο, πνπ είραλ παξακειήζεη θαη απηνί νη Μαξαζσλνκάρνη, νη
136
νπνίνη είραλ εμειηρζεί ζε παλνχξγνπο ζνθηζηέο. Ώπηή ηελ αληίζεζε, ηεο θξφληκεο θαη
θφζκηαο αγσγήο πξνο ηελ θαηλνχξηα, ηελ αθφιαζηε θαη απείζαξρε ησλ ζνθηζηψλ,
παξνπζηάδεη ζηηο θσκσδίεο ηνπ.
Μηζψληαο δε ηνπο ζνθηζηέο, δηαθσκσδεί θαη ην ΢σθξάηε, ηνλ νπνίν ζπγρέεη κ‟ εθείλνπο,
θαζψο θαη ηνλ Βπξηπίδε, πνπ ηηο ηξαγσδίεο ηνπο ηηο λνκίδεη ζνθηζηηθέο. Πάλησο είλαη
αδηθαηνιφγεηνο γηα ηελ πξφζεζή ηνπ λα δηαζχξεη δχν κεγάινπο άλδξεο ηεο επνρήο ηνπ.
ΐιέπνληαο φηη ν δήκνο είρε δηαθζαξεί, είρε ην ζάξξνο λα ηα βάιεη θαη κ‟ απηφ θαη λα ηνλ
δηαθσκσδήζεη. Παξ‟ φια απηά, νη Ώζελαίνη, αγαπνχζαλ ηφζν πνιχ ηνλ θσκηθφ πνηεηή ηνπ,
πνπ ζηα 405 ηνλ έζηεςαλ κε ζαιιφ απ‟ ηελ ηεξή ειαία, ζηεθάλη πνπ εζεσξείην ηζφηηκν κε ην
ρξπζφ.
Ο Ώξηζηνθάλεο εθπξνζσπεί ηελ αξραία αηηηθή θσκσδία, φπσο θαιείηε, πνπ ηα ζέκαηά ηεο
δελ πεξηνξίδνληαλ ζε γεληθνχο ραξαθηήξεο θαη αλζξψπηλα ειαηηψκαηα, αιιά (θαη απηφ έθαλε
ζπλεζέζηεξα) αλαθέξνληαλ νλνκαζηηθά ζε πξφζσπα, θαη κάιηζηα πνιηηηθψλ αλδξψλ, πνπ
δηαθσκσδνχζε. Καη ζπγθηλψληαο ην ζθνδξφ πάζνο ηνπ Κξαηίλνπ θαη ηε ράξε ηνπ Βππφιηδνο,
θπξηάξρεζε επί 40 έηε ζηελ θσκηθή ζθελή ησλ Ώζελψλ (427 – 388) πνπ κεηέηξεςε αιεζηλά
ζε εζηία κνξθψζεσο θαη αλπςψζεσο ηνπ ιανχ.
Ώπφ ηηο 40 θσκσδίεο πνπ έγξαςε κνλάρα 11 δηαζψζεθαλ:
1. Ώραξλήο (425), φπνπ απεηθνλίδεηαη ν θινγεξφο πφζνο ηνπ πνηεηή γηα ηελ εηξήλε.
2. Εππήο (424), ην δξηκχηεξν θαη ζθνδξφηεξν δξάκα ηεο αξηζηνθάλεηαο κνχζαο, φπνπ,
ζαλ Παθιαγψλ, καζηηγψλεηαη ν Κιέσλ,
3. Νεθέιαη (423), φπνπ δηαθσκσδείηαη ν ΢σθξάηεο,
4. ΢θήθεο (422), φπνπ θαπηεξηάδεη ηνπο θηιφδηθνπο Ώζελαίνπο,
5. Βηξήλε (421), φπνπ ππνζηεξίδεη ηε ζχλαςε εηξήλεο κεηά ην ζάλαην ηνπ Κιέσλα,
6. ΋ξληζεο (414), φπνπ νη ρξεζηνί πνιίηεο θαηαθεχγνπλ ζαλ πνπιηά, γηα λα δήζνπλ πην
δίθαηα, αλάκεζα ζε νπξαλφ θαη γε, ρηίδνληαο δηθή ηνπο πφιεο ηα ζχλλεθα,
7. Λπζηζηξάηε (411), πνπ δεηεί, καδί κε ηηο γπλαίθεο ηεο ΐνησηίαο θαη ηεο
Πεινπνλλήζνπ, λα θαηαξγήζεη ηνλ εζλνθηφλν πφιεκν δηα παληφο, αθνχ νη άλδξεο
απνδείρζεθαλ αλίθαλνη λα ην θαηνξζψζνπλ,
8. Θεζκνθνξηάδνπζαη (411), φπνπ δηαθσκσδείηαη ν Βπξηπίδεο σο κηζνγχλεο θαη
ζπθνθάληεο ηνπ γπλαηθείνπ θχινπ,
9. ΐάηξαρνη (405), φπνπ ν πνηεηήο θξίλεη κε ιεπηφηεηα θαη ράξε ηνλ Ώηζρχιν θαη ηνλ
Βπξηπίδε, ψζηε ε γλψκε ηνπ Ώξηζηνθάλε, αθφκα θαη ζήκεξα, λ‟ απνηειεί γλψκνλα
γηα ηε δξακαηηθή ηέρλε,
10. Βθθιεζηάδνπζαη (389), γεινηνπνίεζε ησλ πεξί θνηλνθηεκνζχλεο ηδεψλ, πνπ ε πελία
ελέπλεε ζε εμεκκέλα κπαιά, κε ηηο γπλαίθεο ςεθίδνπζεο ζε ζπγθέληξσζε ππέξ ηεο
θνηλνθηεκνζχλεο,
11. Πινχηνπο (388), απεηθφληζε ηεο θαθήο δηαλνκήο ηνπ πινχηνπ πνπ, φληαο ηπθιφο,
πεγαίλεη ζηνπο θαθνχο. ΢‟ απηή ηελ θσκσδία δηαθσκσδεί πνιηηηθνχο θαη ηεξείο,
πάληνηε εππνξνχληεο.
Οη θσκσδίεο ηνπ Ώξηζηνθάλε, φπσο θαη νη ηξαγσδίεο ησλ Ώηζρχινπ, ΢νθνθιή θαη Βπξηπίδε,
αθφκα θαη ζήκεξα πεξηθέξνπλ ηελ αησλία λεφηεηά ηνπο ζε φιεο ηηο ζεαηξηθέο ζθελέο ηνπ
θφζκνπ.
137
ΑΡΦΙΛΟΦΟ΢
ΟΚ ΙΕΟΚ ΓΚΑ ΣΑ ΑΙΕΡΑΠΕΤΣΑ ΚΑΚΑ

ΕΔΩ΢ΑΝ ΢ΣΟΤ΢ ΑΝΙΡΩΠΟΤ΢ ΓΕΡΗ
ΤΠΟΜΟΝΗ
Ο αξραηφηαηνο πνηεηήο Ώξρίινρνο γελλήζεθε ζηελ Πάξν, απφ κεηέξα ζθιάβα, ηελ Βπηλψ.
΋ηαλ ήηαλ αθφκε λένο, νη Παξηαλνί, έζηεηιαλ αξηζκφ απνίθσλ, γηα λα εγθαηαζηαζνχλ ζηε
Θάζν, κε αξρεγφ ηνλ παηέξα ηνπ Σειεζηθιή. Φαίλεηαη φκσο πσο ζηε Θάζν νη άπνηθνη δε
βξήθαλ ηα πινχηε πνπ ήιπηδαλ θαη πξνηίκεζαλ λα εηζβάινπλ ζηε Θξάθε, αλνίγνληαο πφιεκν
κε ηνπο Θξάθεο.
΢ε κία απ‟ απηέο ηηο κάρεο, ν Ώξρίινγνο, φπσο ν ίδηνο ιέγεη, πέηαμε ηελ αζπίδα ηνπ θη έθπγε
γηα λα ζσζεί. Βπέζηξεςε ζηελ Πάξν χζηεξα απφ ηελ εθζηξαηεπηηθή πεξηπέηεηα. Βξσηεχζεθε
ηελ θφξε ηνπ Λπθάκβε, Νενβνχιε, θαη ζηάζεθε αθνξκή λ‟ αλνίμεη πινχζηα ε πνηεηηθή
θιέβα ηνπ Ώξρίινγνπ.
΋ηαλ φκσο ν Λπθάκβεο παξαζπφλδεζε θαη αξλήζεθε λα ηνπ δψζεη ηε Νενβνχιε γηα ζχδπγν,
ν πνηεηήο πφλεζε θαη ηαπεηλψζεθε. Γη‟ απηφ άξρηζε λα ζαηηξίδεη αιχπεηα ην Λπθάκβε θαη
φιε ηελ νηθνγέλεηα. Ήηαλ ηφζν θαξκαθεξά ηα ιφγηα ηνπ πνηεηνχ, ψζηε γηα λα γιπηψζεη ν
Λπθάκβεο θαη νη θφξεο ηνπ, θξεκάζηεθαλ. Γέξνο πηα ν Ώξρίινγνο ζθνηψζεθε ζ‟ έλα πφιεκν
ησλ Παξίσλ θαηά ησλ Ναμίσλ.
Οη Παξηαλνί ηνλ ηίκεζαλ ζαλ ζεφ, θαη, θαηά κηα παξάδνζε, νη ζενί, ηηκψξεζαλ ην ρέξη πνπ
ηνλ ζθφησζε. Ώπφ ηηο δηάθνξεο πιεξνθνξίεο θαη γλψκεο γηα ηνλ πνηεηή αιιά θαη απφ ηα
ζπληξίκκαηα ησλ πνηεκάησλ ηνπ, βεβαηψλεηαη πψο ν Ώξρίινρνο ήηαλ μερσξηζηφο άλζξσπνο,
πνπ αγαπνχζε ηελ αιήζεηα πεξηζζφηεξν απφ ηνπο ζπκβαηηθνχο ηεο επνρήο ηνπ, πσο δε
θξφληηδε λ‟ αξέζεη ζηνπο άιινπο, πσο ήηαλ θάπσο ηξαρχο αλάκεζα ζηνπο γιπθεξνχο ηνπ
θαηξνχ ηνπ, πσο είρε ππνθέξεη θαη πνλέζεη πνιχ ζηε δσή ηνπ θαη πσο ήηαλ πξνηθηζκέλνο κε
πνιιή δσηηθφηεηα θαη αλεζπρίεο, δείγκαηα ελφο ηζρπξνχ αηφκνπ θαη κεγάινπ πνηεηνχ.
ΔΙΥΙΛΟ΢
ΚΑΝΕΝΑ΢ ΔΕΝ ΕΚΝΑΚ ΠΚΟ

ΕΤΣΤΧΚ΢ΜΕΝΟ΢ ΑΠΟ ΣΟ ΦΣΩΧΟ, ΓΚΑΣΚ
ΔΕ ΦΟΒΑΣΑΚ ΝΑ ΠΑΙΕΚ ΧΕΚΡΟΣΕΡΑ
Βπηθφο πνηεηήο απφ ην έξγν ηνπ νπνίνπ ζψδνληαη δχν ρσιίακβνη. Φαίλεηαη φηη είρε γξάςεη
έπνο κε ηίηιν Θεζείο. Ώπνζπάζκαηα απφ ην έπνο ηνπ είλαη ίζσο απηά πνπ αλαθέξνληαη ζηνλ
Θεζέα ηνπ Πινχηαξρνπ. Έλα ΢ρφιην ζηνλ Πίλδαξν αλαθέξεη: «…σο θεζη Αίθηινο ν ηελ
Θεζετδα πνηήζαο ελ ηηλη ηακβείσ νχησο…». Άιιν έλα ΢ρφιην, ζηνλ Ώξηζηνθάλε, αλαθέξεη
138
φηη ν Αίθηινο πξψηνο ζπλέζεζε νιφθιεξν ζθσπηηθφ πνίεκα ελαληίνλ θάπνηνπ ΐνίδα, ην
νπνίν ρξεζηκνπνίεζαλ σο πξφηππν ν Βχπνιηο θαη ν Ώξηζηνθάλεο ζηα ζθσπηηθά ηνπο
πνηήκαηα ελαληίνλ ηνπ ΢σθξάηε.
ΕΡΙΥΟ΢
ΣΟ ΚΡΑ΢Κ ΚΑΝΕΚ ΣΟΤ΢ ΓΕΡΟΝΣΕ΢

ΝΑ ΧΟΡΕΤΟΤΝ ΔΚΧΩ΢ ΝΑ
ΙΕΛΟΤΝ
Ώζελαίνο πνηεηήο ηεο Μέζεο Κσκσδίαο. Ώπφ ηνλ Ώζήλαην είλαη γλσζηνί νη ηίηινη ηξηψλ
έξγσλ ηνπ: Αίνινο, Μειίβνηα θαη Πειαζηήο.
ΕΤΡΙΠΙΔΗ΢
Η ΑΡΕΣΗ ΣΩΝ ΑΝΙΡΩΠΩΝ ΛΑΜΠΕΚ ΚΑΚ

ΜΕΣΑ ΣΟ ΙΑΝΑΣΟ
Έλαο απφ ηνπο κεγάινπο ηξαγηθνχο πνηεηέο ηεο αξραίαο Βιιάδνο. ΢χκθσλα κε πιεξνθνξία
πνπ επηθξάηεζε, γελλήζεθε ζην 40 π.Υ. ζηε ΢αιακίλα θαη, κάιηζηα, ηελ ίδηα κέξα πνπ
θαηαηξνπψζεθε ν ζηφινο ηνπ Ξέξμε. Σν πηζαλφηεξν φκσο είλαη φηη γελλήζεθε ζηα 485)4,
φπσο καξηπξεί, ην ιεγφκελν Πάξην κάξκαξν. ΢χκθσλα κε απηφ, ήηαλ πηφο ηνπ Μλεζάξρνπ,
απφ ηνλ αηηηθφ δήκν Φιχαο (ζεκεξηλφ Υαιάλδξη). Πνιινί απφ ηνπο αξραίνπο ππνζηήξηδαλ
φηη ν Βπξηπίδεο δελ θαηαγφηαλ απφ αξηζηνθξαηηθφ γέλνο, ε δε κεηέξα ηνπ Κιεηηψ ζπρλά
γηλφηαλ ζηφρνο ζθσκκάησλ απφ ηνπο θσκηθνχο πνηεηέο, επεηδή αζθνχζε ην ηαπεηλφ
επάγγεικα ηεο ιαραλνπψιηδνο. Χζηφζν άιιεο πεγέο απνδεηθλχνπλ πσο ε γεληά ηνπ Βπξηπίδε,
φπσο θαη ησλ δχν παιαηφηεξσλ ζπλαδέιθσλ ηνπ, Ώηζρχινπ θαη ΢νθνθιή, ήηαλ επίζεο
επγελήο. Ο παηέξαο ηνπ είρε ζεκαληηθή θηεκαηηθή πεξηνπζία ζηε ΢αιακίλα, ηελ νπνία
κάιηζηα ν πηφο εμπκλεί ζε θάπνην απφ ηα έξγα ηνπ.
Ο Βπξηπίδεο έιαβε επηκειεκέλε κφξθσζε, φπσο δείρλνπλ ηα πλεπκαηηθά πξντφληα ηνπ.

Νεαξφο, έιαβε κέξνο ζε ενξηέο, ζηε γελέηεηξά ηνπ, ζαλ νξρεζηήο θαη ππξθφξνο ηνπ
139
Ώπφιισλα, θαη δηαθξηλφηαλ ζηελ πάιε θαη ζηελ ππγκαρία. Γξήγνξα φκσο άθεζε ηηο
ζσκαηηθέο αζθήζεηο θαη επηδφζεθε ζηηο πλεπκαηηθέο αζρνιίεο. Ώπφ θχζε ηνπ ζεσξεηηθφο,
θαη ξέπνληαο πξνο ηε θηινζνθία, κειέηεζε ηα ζπγγξάκκαηα ησλ παιαηφηεξσλ θηινζφθσλ,
θαη παξαθνινπζνχζε ηε δηδαζθαιία ησλ ζπγρξφλσλ ηνπ, Ώλαμαγφξα, Πξνθίθνπ,
Πξσηαγφξα. ΢χρλαδε ζηνλ θχθιν ηνπ ΢σθξάηε, ν νπνίνο, αλαθέξεηαη, κνινλφηη ζπαληφηαηα
πήγαηλε ζην ζέαηξν, ηνπ άξεζε λα παξαθνινπζεί ηα έξγα ηνπ Βπξηπίδε, θάζε θνξά πνπ απηφο
πξσηνπαξνπζίαδε έλα λέν έξγν ηνπ. Βίλαη θπζηθφ λα άζθεζε κεγάιε επίδξαζε ηνλ Βπξηπίδε
ε ζπλαλαζηξνθή ηνπ κε ηνπο ζνθνχο, ζηνπο νπνίνπο φρη ιίγα νθείιεη ε αλάπηπμε ηεο
δηάλνηάο ηνπ. Βίρε, ιέγεηαη, πινχζηα βηβιηνζήθε, ήηαλ κειεηεξφο, θαη απηφ ζπλάγεηαη θαη
απφ ηε γλψζε πνπ πινχζηα είλαη δηαρπκέλε ζε φια ηα έξγα ηνπ. Ώπφ απηά θαίλεηαη, επίζεο,
πσο αλ ν Βπξηπίδεο απείρε απφ ηελ ελεξγφ πνιηηηθή, πξφζερε φκσο θαη παξαθνινπζνχζε ηα
πνιηηηθά δεηήκαηα ηεο εκέξαο θαη είρε κέγηζην δήιν λα δηδάμεη ηηο πγηείο πνιηηηθέο ζεσξίεο
ηνπ.
Ο Βπξηπίδεο απνδνθίκαδε ηελ νρινθξαηία, θαηαθεξφηαλ φκσο θαη θαηά ηεο νιηγαξρίαο θαη
ησλ εθπξνζψπσλ ηελ, ησλ πινπζίσλ θαη, γεληθά, ησλ αιαδφλσλ θαη ησλ ζθιεξψλ, θαη
πξνηηκνχζε λα επηθξαηήζεη ε κέζε ηάμε ησλ πνιηηψλ, ηνπο νπνίνπο ζεσξεί ζσηήξεο ηεο
πφιεσο θαη ζηαζεξνχο θχιαθεο ηεο ηάμεσο. Δ θηινπαηξία ηνπ είλαη θινγεξή θαη
ελζνπζηαζηηθή, γη‟ απηήλ ηνλ εγθσκηάδεη ν ξήησλ Λπθνχξγνο, ν νπνίνο θαη δηέζσζε κεξηθνχο
ζηίρνπο ηνπ πνηεηνχ, πνπ καξηπξνχλ ηελ πίζηε ηνπ θαη ηελ αγάπε ηνπ πξνο ηε παηξίδα:
΍ παηξίο είζε πάληεο, νη λαίνπζί ζε,

νχησ θηινΎελ σο εγψ θαη „ξαδίσο
νηθνΎκελ αλ ζε θ‟ νπδέλ αλ πάξρνηο θαθφλ
Βπί πιένλ, ν Βπξππίδεο δελ αθήλεη θακία επθαηξία, γηα λα θαπηεξηάζεη ηνπο ερζξνχο ηεο
παηξίδαο, ηνπο Λαθεδαηκφληνπο. ΢ηνλ νηθνγελεηαθφ ηνπ βίν είρε αηπρήκαηα, αλ θαη φζα νη
θσκσδνπνηνί παξέδσζαλ ζηε δεκνζηφηεηα, δελ είλαη θαη πνιχ αμηφπηζηα. Λέγεηαη φηη ε
γπλαίθα ηνπ Μειηηψ ηνλ απαηνχζε. Βίρε ηξεηο πηνχο, ν δε ηξίηνο, Βπξηπίδεο επίζεο ζην
φλνκα, παξνπζίαζε δξάκαηα ηνπ παηέξα ηνπ, χζηεξα απφ ην ζάλαηφ ηνπ. Σα ηειεπηαία
ρξφληα ηεο δσήο ηνπ ηα πέξαζε ζηελ Ώπιή ηνπ βαζηιηά ηεο Μαθεδνλίαο Ώξρέιανπ, πνπ
φληαο θηιφκνπζνο, πξνζθαινχζε ζηελ Πέιια πνιινχο πνηεηέο, ινγίνπο θαη θαιιηηέρλεο, γηα
λα ιακπξχλεη ηε βαζηιεία ηνπ.
Γηα λα ηηκήζεη ην βαζηιηθφ απηφ πξνζηάηε, ν Βπξηπίδεο, έγξαςε ηελ ηξαγσδία «Ώξρέιανο»,
φπνπ εγθσκηάδεη ηνλ εξαθιείδε, ζαλ ηδξπηή ηεο Μαθεδνληθήο δπλαζηείαο. Ώθφκα θαη νη
«ΐάθρεο» ηνπ, ιέγεηαη, γξάθηεθαλ γηα λα παηρζνχλ ζην ζέαηξν ηνπ Ώξρέιανπ. Σν θζηλφπσξν
ηνπ 407, ν κέγαο ηξαγηθφο πέζαλε ζηε Μαθεδνλία θαη εηάθε εθεί.
Λέγεηαη, φηη ηνλ θαηαζπάξαμαλ άγξηα ζθπιηά, αιιά απηφ κπνξεί θαη λα είλαη θαληαζηηθφ. Ο
ηάθνο ηνπ, θνληά ζηελ Ώκθίπνιε, έγηλε πξνζθπλεηήξην ησλ Ώζελαίσλ ζαπκαζηψλ ηνπ,
θνληά δε ζηελ Ώζήλα, πξνο ηηκήλ ηνπ, αλεγέξζεθε θελνηάθην, κε ην εμήο επίγξακκα:
Μλήκα κελ Βιιάο άπαζα Βπξηπίδνπ• δ‟ ηζρχεη

Γε Μαθεθψλ ε γάξ δέμαην ηέξκα βίνπ•
Παηξίο δ‟ Βιιάδνο Βιιάο, Ώζήλαη• πιαίζηα δε Μνχζαηο
Σέξςαο, εθ πνιιψλ θαη ηνλ έπαηλνλ έρεη.
Ώξγφηεξα, κε πξφηαζε ηνπ ξήηνξνο Λπθνχξγνπ, ζηήζεθε ζην ζέαηξν Αηνλχζνπ ν ράιθηλνο
αλδξηάληαο ηνπ. Καηά ηελ παξάδνζε, ν Βπξηπίδεο ήηαλ ζθπζξσπφο, ζθεπηηθφο θαη ζπάληα
γεινχζε. Βίρε, δειαδή, ηελ απζηεξή θπζηνγλσκία πην πνιχ ελφο ιεπηνιφγνπ εζηθνιφγνπ,
παξά ηε δεκηνπξγηθή επζπκία ηνπ ζεφπλεπζηνπ πνηεηή.
140
Ο Βπξηπίδεο, εθηφο απφ έλα επηλίθην πνπ έγξαςε γηα ηνλ Ώιθηβηάδε, φηαλ είρε ληθήζεη ζε
αξκαηνδξνκίεο, θαη κηα ειεγεία γηα ηνπο Ώζελαίνπο πνπ έπεζαλ ζηηο ΢πξαθνχζεο, ζηελ
θαηαζηξεπηηθή εθείλε εθζηξαηεία, (415 – 413 π.Υ.), έγξαςε 92 δξάκαηα θαη 3 ηεηξαινγίεο,
απφ ηηο νπνίεο, ειάρηζηεο δηαζψζεθαλ. ΢ην πίζσ κέξνο ηνπ αλδξηάληα, πνπ βξίζθεηαη ζην
Μνπζείν ηνπ Λνχβξνπ, θαη ν Βπξηπίδεο παξίζηαηαη θαζήκελνο, αλαγξάθνληαη κε
αιθαβεηηθή ζεηξά 37 δξάκαηά ηνπ κέρξη ηνπ «Οξέζηε». ΢ε καο έθζαζαλ κφλν 19, αλάκεζα
ζηα νπνία θαη έλα ζαηπξηθφ, ν «Κχθισς».
Ο Βπξηπίδεο, ζαλ λεσηεξηζηήο, πξνθαινχζε ζπρλά ηηο επηθπιάμεηο ησλ θαζηεξσκέλσλ, ησλ
θξηηψλ θαη ησλ ζπληεξεηηθψλ. Δ λενιαία φκσο ηνλ ππεξαγαπνχζε θαη ηνλ απνθαινχζε
ζνθφηαην.
ΕΩΣΑΔΗ΢
Πνηεηήο απφ ηελ Μαξσλεία ηεο Κξήηεο, ν νπνίνο άθκαζε θαηά ηα ρξφληα ηεο βαζηιείαο ηνπ
Πηνιεκαίνπ ηνπ Φηιάδειθνπ. ΢χκθσλα κε καξηπξίεο αξραίσλ ζπγγξαθέσλ θαη ηδηαίηεξα ηνπ
΢ηξάβσλνο, ν ΢σηάδεο ππήξμε αξρεγφο ηεο ζρνιήο ηεο ζαηηξηθήο πνίεζεο ησλ Κηλαηδνιόγσλ
ή Κηλαηδνγξάθσλ. Γηα ηε δσή θαη ην έξγν ηνπ έγξαςαλ ν γηνο ηνπ Ώπνιιψληνο θαη ν θξηηηθφο
Καξχζηηνο απφ ηελ Πέξγακν. Ο Ώζήλαηνο άζθεζε θξηηηθή ζηνλ ΢σηάδε, γηαηί φπσο γξάθεη
ζηνπο Αεηπλνζνθηζηέο, φηαλ ν ηειεπηαίνο ήηαλ ζηελ Ώιεμάλδξεηα θνληά ζηνλ βαζηιηά
Πηνιεκαίν κεηαμχ άιισλ θαη γηα ηνλ γάκν ηνπ κε ηελ Ώξζηλφε.
Οη ζηίρνη ηνπ ΢σηάδε ζηξέθνληαλ ηφζν θαλεξά θαηά ηνπ βαζηιηά, ψζηε δηψρζεθε απφ απηφλ
θαη αλαγθάζηεθε λα εγθαηαιείςεη ηελ Ώιεμάλδξεηα. ΢πλειήθζε φκσο απφ ηνλ ζηξαηεγφ ηνπ
Πηνιεκαίνπ Πάηξνθιν, ν νπνίνο ηνλ έθιεηζε ζε κνιχβδηλν θηβψηην θαη ηνλ έξημε ζηε
ζάιαζζα. Ώπφ ηα έξγα ηνπ ΢σηάδε, κφλν ηίηινη θαη πνιχ ιίγα απνζπάζκαηα έρνπλ δηαζσζεί.
Σα πνηήκαηα ηνπ ΢σηάδε ήηαλ γλσζηά ζηελ αξραία γξακκαηνινγία σο θιχαθεο ή θίλαηδνη ή
ησληθνί ιφγνη, γηαηί ήηαλ γξακκέλα ζηελ ησληθή δηάιεθην. ΢ε φ,ηη αθνξά ην πνηεηηθφ κέηξν, ν
΢σηάδεο εηζήγαγε θάπνηεο θαηλνηνκίεο. Σν ζσηάδεην κέηξν απνηειείηαη απφ δχν ίζα δίκεηξα
θψια ησληθψλ απφ κείδνλνο πνδψλ, απφ ηα νπνία ην πξψην είλαη αθηάιεθην, ελψ ην δέπηεξν
θαηαιεθηηθφ, θαη ρσξίδνληαη κεηαμχ ηνπο κε δηαίξεζε.
141
ΘΕΟΓΝΙ΢ Ο ΜΕΓΑΡΕΤ΢
Γλσκηθφο ειεγεηνπνηφο. Βίρε πνιπθχκαλην βίν, γηαηί, φληαο εππαηξίδεο, έδεζε ηηο
κεγάιεο αλαζηαηψζεηο θαη ηνπο εκθπιίνπο πνιέκνπο, φρη κφλν ησλ Μεγάξσλ, αιιά θαη
πνιιψλ ειιεληθψλ πφιεσλ. Οη αγψλεο, ηδηαίηεξα ζηα Μέγαξα, είραλ ιάβεη άγξηα κνξθή.
Παληνχ νη δεκαγσγνί εξέζηδαλ ην ιαφ θαη ηνλ μεζήθσλαλ ελαληίνλ ησλ ηπξάλλσλ. Έηζη, ζηα
Μέγαξα, χζηεξα απφ ηελ θαηάιπζε ηεο ηπξαλλίδνο ηνπ Θεαγέλνπο θαη ηελ αλάιεςε ηεο
εμνπζίαο απφ ηνπο αξηζηνθξαηηθνχο, επαλαζηάηεζε ν ιαφο θαη ελαληίσλ ησλ, εγθαηέζηεζε
δεκνθξαηία, γηα λα απαιινηξηψζεη ηα θηήκαηα ησλ πινπζίσλ, νη νπνίνη δηψρηεθαλ απφ ηελ
πφιε, θαη λα ηα δηαλείκεη ζηνπο πησρνχο. Ώλάκεζα ζηνπο εθδησρζέληεο ήηαλ θαη ν πνηεηήο
Θένγληο, ν νπνίνο, εμφξηζηνο, θαηέθπγε ζηε ΢ηθειία, ΐνησηία, Βχβνηα, ΢πάξηε, γηα λα βξεη
παληνχ θηινμελία θαη ππνδνρή. ΋κσο, λνζηαιγψληαο βαζαληζηηθά ηελ παηξίδα ηνπ, πνπζελά
δελ εχξηζθε επραξίζηεζε. Όζηεξα απφ ηηο πεξηπιαλήζεηο απηέο, γχξηζε ζηελ παηξίδα ηνπ,
αλαγλψξηζε ην λέν θαζεζηψο, φκσο πνηέ δε ιεζκφλεζε ηα αγαζά πνπ έραζε, νχηε θαη άιιαμε
θαζφινπ ηα αξηζηνθξαηηθά ηνπ θξνλήκαηα.
Ο Θένγληο έγξαςε πνιιέο ρηιηάδεο ζηίρνπο, κε εζηθέο παξαηλέζεηο θαη γλσκηθά, αιιά ιίγα
δηαζψζεθαλ. Σηο ειεγείεο ηνπ ηηο ηξαγνπδνχζαλ ζηα ζπκπφζηα, αξγφηεξα δε ηηο εηζήγαγαλ
θαη ζηα ζρνιεία, ιφγσ ηεο γλσκνινγίαο ηνπ πνηεηή γχξσ απφ ηνλ θαζεκεξηλφ βίν.
142
Η΢ΙΟΔΟ΢
Η ΕΡΓΑ΢ΚΑ ΔΕΝ ΕΚΝΑΚ ΝΣΡΟΠΗ,

ΝΣΡΟΠΗ ΕΚΝΑΚ Η ΟΚΝΗΡΚΑ
Μεγάινο Έιιελαο πνηεηήο, παηέξαο ηνπ δηδαθηηθνχ έπνπο. Γελλήζεθε ζηελ Άζθξα ηεο
ΐνησηίαο γη‟ απηφ θαη επνλνκάδεηαη Ώζθξαίνο. Με ηνλ Δζίνδν ε Βιιάδα ηνπ φγδννπ θαη
έβδνκνπ αηψλα π.Υ. βγαίλεη απ‟ ην ζθφηνο ηνπ κχζνπ θαη αξρίδεη λα θσηίδεηαη ηζηνξηθά.
Καιιηεξγεηήο γεο θάησ απφ ηνλ Βιηθψλα, ηξαγνχδεζε κεηαμχ αιεηξηνχ θαη ζρφιεο ηνπ, θαη
απήγγεηιε ηηο σδέο ηνπ ζε ζπλαζξνίζεηο θαη ενξηέο, δίλνληαο ζπκβνπιέο θη νδεγίεο ζηνπο
γεσξγνχο θαη ηνπο εκπφξνπο γηα ηελ θαιιηέξγεηα ησλ αγξψλ. Σηο γλψζεηο απηέο ηηο είρε
κεηαθέξεη απφ ηελ πην πξννδεπκέλε Εσλία, απφ ηελ νπνία κεηαλάζηεπζε ν έκπνξνο παηέξαο
ηνπ αθνχ πηψρεπζε.
Ο Δζίνδνο είλαη ν πξψηνο πνηεηήο πνπ ελδηαθέξζεθε γηα ηελ δσή ησλ απιψλ αλζξψπσλ θαη
απηφο πνπ άλνημε ην δξφκν ηεο γήηλεο πξαγκαηηθφηεηαο θαη ηεο εηξεληθήο εξγαζίαο ζηνπο
αξραίνπο βνπθνιηθνχο. ΢χκθσλα κε ηνλ Ώξηζηνηέιε, πέζαλε ζηελ Άζθξα, φηαλ ε πνιίρλε
θαηαζηξάθεθε απφ ηνπο Θεζπηείο, θαη νη θάηνηθνη είραλ θαηαθχγεη ζηνλ Οξρνκελφ. Οη
Οξρνκέληνη αλαδεηήζαλ ηα νζηά ηνπ πνηεηνχ ηνπ έπνπο «Έξγα θαη Δκέξαη», ηα κεηέθεξαλ
ζηνλ Οξρνκελφ θαη ηα έζαςαλ ζην θέληξν ηεο αγνξάο ηνπο, πιάη ζηνλ ηάθν ηνπ ηνπηθνχ ηνπο
ήξσα Μηλχα. Ο Δζίνδνο είλαη κεηαθξαζκέλνο ζε φιεο ηηο γιψζζεο ηνπ θφζκνπ.
ΜΕΝΑΝΔΡΟ΢
ΠΟΛΛΑ ΠΡΑΓΜΑΣΑ ΓΡΗΓΟΡΑ

ΤΠΟΣΑ΢΢ΟΝΣΑΚ ΢ΣΗΝ ΑΝΑΓΚΗ
Ώζελαίνο θσκσδνπνηφο. Ο εμνρφηεξνο ηεο ιεγνκέλεο «αηηηθήο ζρνιήο». Ήηαλ αλεςηφο ηνπ
πεξίθεκνπ επίζεο θσκσδνπνηνχ Ώιέμηδνο, θαη καζεηήο ηνπ Θεφθξαζην. Σν πξψην έξγν ηνπ
143
«Οξγή» παίρζεθε ζηα 324, θαη ζηα 316)5 λίθεζε ζηνπο ζεαηξηθνχο αγψλεο. Ώπφ ηφηε θέξδηζε
άιιεο επηά λίθεο. Έγξαςε 100 θαη πιένλ θσκσδίεο, απφ ηηο νπνίεο κφλν απνζπάζκαηα
δηαζψζεθαλ θαη κεξηθά γξακκέλα ζε πάππξν. Ο Πιαχηνο θαη άιινη Ρσκαίνη ηνλ κηκήζεθαλ ή
θαη παξνπζίαζαλ, ζαλ δηθά ηνπο, έξγα ηνπ παξαθξαζκέλα. Ώξγφηεξα αλεπξέζεζαλ θαη άιια
έξγα ηνπ ζε παπχξνπο, έξγα κε κηθξφηεξε έθηαζε, πνπ αλαθάιπςαλ, κειέηεζαλ θαη
παξνπζίαζαλ, θαηά ηα λεφηεξα ρξφληα, θπξίσο Γεξκαλνί ειιεληζηέο θηιφζνθνη. Μηα
θσκσδία ηνπ, ν «Αχζθνινο», βξέζεθε ηειεπηαία θαη παξνπζηάζζεθε θαη ζηελ Ώζήλα πξηλ
ιίγα ρξφληα.
ΝΙΚΟ΢ΣΡΑΣΟ΢
ΑΝ ΣΟ ΝΑ ΜΗΛΑ΢ ΓΡΖΓΟΡΑ
ΚΑΗ ΝΑ ΛΔ΢ ΠΟΛΛΑ ΔΗΝΑΗ
ΓΔΗΓΜΑ ΦΡΟΝΖ΢ΔΩ΢, ΣΑ
ΥΔΛΗΓΟΝΗΑ ΘΑ ΖΣΑΝ ΠΟΛΤ
΢ΟΦΟΣΔΡΑ ΑΠΟ ΔΜΑ΢
Ώζελαίνο πνιηηηθφο, ν νπνίνο δηαδξακάηηζε ζεκαληηθφ ξφιν ζηε δηάξθεηα ηνπ

Πεινπνλλεζηαθνχ πνιέκνπ. Σν 425/424 π.Υ. έιαβε κέξνο ζηελ εθζηξαηεία ελαληίνλ ησλ
Κπζήξσλ, ηεο νπνίαο επηθεθαιήο ήηαλ ν Νηθίαο. Ώθνινπζνχζε ηελ πνιηηηθή ηνπ Νηθία θαη
ππέγξαςε καδί ηνπ ηελ εηήζηα εθερεηξία κε ηνπο Λαθεδαηκνλίνπο ην 423 π.Υ. ΢θνηψζεθε
καδί κε ηνλ Λάρε θνληά ζηε Μαληίλεηα ηνλ Ώχγνπζην ηνπ 418 π.Υ.
144
ΟΜΗΡΟ΢
ΣΚΠΟΣΕ ΚΑΣΩΣΕΡΟ ΑΠΟ ΣΟΝ

ΑΝΙΡΩΠΟ ΔΕ ΙΡΕΦΕΚ Η ΓΗ ΑΠΟ ΟΛΑ
Ο΢Α ΕΠΑΝΩ ΣΗ΢ ΑΝΑΠΝΕΟΤΝ ΚΑΚ
ΚΚΝΟΤΝΣΑΚ. ΓΚΑΣΚ ΠΟΣΕ ΔΕΝ ΠΚ΢ΣΕΤΕΚ
ΟΣΚ ΙΑ ΠΑΙΕΚ ΚΑΚΟ, ΟΣΑΝ ΟΚ ΙΕΟΚ
ΣΟΤ ΔΚΝΟΤΝ ΤΓΕΚΑ
Ο πην πεξίθεκνο θαη παιαηφηεξνο επηθφο Έιιελαο πνηεηήο, γλσζηφο ζ‟ νιφθιεξε ηελ
αλζξσπφηεηα. Καηά κηα παξάδνζε γελλήζεθε ζηε ΢κχξλε, θαη‟ άιιε ζηε Υίν. Πνιιέο
πφιεηο δηεθδηθνχλ ηε γέλλεζή ηνπ. Γηα ην βίν ηνπ κφλν κπζψδεηο παξαδφζεηο είλαη γλσζηέο.
Έδεζε θαηά ηνλ έλαην π.Υ. αηψλα θαη πεξηθεξφηαλ ζαλ ξαςσδφο ζηηο ειιεληθέο πφιεηο.
Λέγεηαη φηη ήηαλ ηπθιφο. Πέζαλε ζην λεζί ησλ Κπθιάδσλ Ίν.
Ο Ώξηζηνηέιεο απνδίδεη ζ‟ απηφλ, εθηφο απφ ηελ «Ειηάδα» θαη ηελ «Οδχζζεηα», θαη ην
θσκηθφλ έπνο «Μαξγαξίηεο». Σα έπε θαηαγξάθεθαλ θη έιαβαλ ηελ ηειηθή ηνπο κνξθή ηνλ
6νλ π.Υ. αη. Παξνπζηάδνπλ, φκσο, δηαθνξέο κεηαμχ ηνπο πξάγκα πνπ έθαλε ηνπο εξεπλεηέο
λα ακθηζβεηήζνπλ ηελ παηξφηεηα θαη ησλ δχν έξγσλ απφ ηνλ ΋κεξν. Έηζη δεκηνπξγήζεθε
ην ιεγφκελν «νκεξηθφ δήηεκα», πνπ απαζρφιεζε θαη απαζρνιεί ηνπο θηινιφγνπο φινπ ηνπ
θφζκνπ. Ώπηφ δελ κεηψλεη ηελ αμία ησλ πνηεκάησλ αιιά νχηε θαη ηνπ πνηεηνχ. Δ γεληθή
αληίιεςε, πνπ επηθξαηεί ζήκεξα, είλαη φηη ηα κελ έπε, ζηε ζεκεξηλή ηνπο ζχλζεζε, είλαη
θαξπφο καθξάο εμειίμεσο, ν δε ΋κεξνο ζεσξείηαη ν κεγαιχηεξνο πνηεηήο ησλ αηψλσλ θαη
παηξηάξρεο ηνπ αξραίνπ ειιεληθνχ πνηήκαηνο.
145
ΟΡΥΕΤ΢
Δ κνξθή ηνπ είλαη θνξηηζκέλε κε ζπκβνιηθά ζηνηρεία θαη κε γλσξίζκαηα ήξσα, ζενχ θαη
εκηζένπ. Μνπζηθφο θαη πνηεηήο, ηδξπηήο κπζηεξηαθψλ ηειεηψλ θαη ηεξέαο, ε θπζηνγλσκία
ηνπ πξέπεη λα είρε δηακνξθσζεί ζηηο ζπλεηδήζεηο απφ πνιχ παιηά, αλ θαη νη πξψηεο καξηπξίεο
γη‟ απηφλ αλάγνληαη ζηνλ 6ν π.Υ. αηψλα. Θεσξήζεθε γηνο ηνπ ζξαθηθνχ βαζηιέσο Οηάγξνπ
θαη ηεο κνχζαο Καιιηφπεο. Μεξηθέο θνξέο, σο κεηέξα ηνπ αλαθέξεηαη ε Μειπνκέλε, ε
Κιεηψ ή ε Μελίππε, θφξε ηνπ κνπζηθνχ Θακχξηδνο.
Ο Παπζαλίαο πίζηεπε φηη ήηαλ γηνο ηεο θφξεο ηνπ Πηέξνπ θαη φηη έδξαζε ζηελ πεξηνρή ησλ
Πηεξίσλ, ελψ νη κπζνγξάθνη ηνλ ζεσξνχζαλ βαζηιηά ησλ ΐηζηψλσλ ή ησλ Οδξπζψλ ή ησλ
Μαθεδφλσλ. ΢ρεηηθά κε ηελ κνπζηθή ηνπ δεηλφηεηα παξαδίδνληαη πνιιέο καξηπξίεο: ηα
άγξηα δψα εκέξσλαλ θαη ζηέθνληαλ αθίλεηα, φηαλ ν Οξθεχο έπαηδε ηελ ιχξα ή ηελ θηζάξα
ηνπ, ηα ςάξηα πεδνχζαλ έμσ απφ ην λεξφ θαη ηα πνπιηά καδεχνληαλ γχξσ ηνπ, αθφκε θαη ηα
δέληξα θαη νη πέηξεο κεηαθηλνχληαλ ζην άθνπζκα ηνπ ηξαγνπδηνχ ηνπ. Σνπ απέδηδαλ ηελ
ηειεηνπνίεζε ηεο ιχξαο, ζηελ νπνία πξνζέζεζε δχν αθφκε ρνξδέο, ψζηε ην ζχλνιν λα
ζπκβνιίδεη ηηο ελλέα Μνχζεο. Έιαβε κέξνο ζηελ Ώξγνλαπηηθή εθζηξαηεία, θαηά ηελ νπνία
κε ηελ ιχξα ηνπ έδηλε ηνλ ξπζκφ ζηνπο θσπειάηεο, ηνπο μεθνχξαδε θαη ηνπο εξεκνχζε. Βπί
πιένλ ζηακάηεζε ηελ ζαιαζζνηαξαρή, έθαλε ηηο ΢πκπιεγάδεο λα ζηαζνχλ αθίλεηεο,
απνθνίκηζε ηνλ δξάθνληα πνπ θχιαγε ην ρξπζφκαιιν δέξαο θαη, ηέινο, επηζθίαζε θαη ην ίδην
ην ηξαγνχδη ησλ ΢εηξήλσλ.
Σν ζεκαληηθφηεξν επεηζφδην απφ ηε δσή ηνπ ήηαλ ε θάζνδφο ηνπ ζηνλ Άδε. Ο ανηδφο ήηαλ
εξσηεπκέλνο κε ηε λεαξή ηνπ ζχδπγν, ηελ Βπξπδίθε, ε νπνία πέζαλε μαθληθά απφ δάγθσκα
θηδηνχ. Ο πξφσξνο ρακφο ηεο άθεζε ηνλ Οξθέα απαξεγφξεην θαη ηνπ γέλλεζε ηελ ηδέα λα
ηελ θέξεη πίζσ ζηε δσή. Καηέβεθε ινηπφλ ζηνλ Κάησ Κφζκν, παίδνληαο ηε ιχξα ηνπ, θαη
ήηαλ ηέηνηα ε δχλακε ηεο κνπζηθήο, ψζηε ν Κέξβεξνο καγεχηεθε θαη ηνλ άθεζε λα πεξάζεη,
ν Σάληαινο μέραζε ηελ δίςα ηνπ, ν ηξνρφο ηνπ Εμίνλνο έπαςε λα γπξίδεη, ν βξάρνο ηνπ
΢ηζχθνπ ζηακάηεζε λα θπιάεη, νη ΑαλαΎδεο δηέθνςαλ ην λεξνθνπβάιεκά ηνπο θαη νη ζθηέο
ηνπ Άδε καδεχηεθαλ γχξσ ηνπ ζπγθηλεκέλεο. Ο Πινχησλ θαη ε Πεξζεθφλε ζπγθαηέλεπζαλ
λα αθνινπζήζεη ε Βπξπδίθε ηνλ Οξθέα ζηνλ Βπάλσ Κφζκν, κε ηνλ φξν φκσο απηφο λα κε
γπξίζεη λα ηελ θνηηάμεη πξνηνχ αληηθξχζνπλ ην θσο ηνπ ήιηνπ. Λίγν πξηλ πεξάζνπλ ηελ
είζνδν ηνπ Άδε, ν Οξθεχο δελ άληεμε θαη γχξηζε λα ηελ δεη. Έηζη ε Βπξπδίθε μαλαγχξηζε γηα
πάληα ζηνλ θφζκν ησλ ζθηψλ θαη, παξ‟ φιεο ηηο θαηνπηλέο ηνπ πξνζπάζεηεο, δελ θαηφξζσζε
λα ηελ μαλαπνθηήζεη.
146
Γηα ηνλ ζάλαηφ ηνπ ππάξρνπλ πνιιέο εθδνρέο. Οη πεξηζζφηεξεο ζπκθσλνχλ φηη ζαλαηψζεθε
απφ ηηο γπλαίθεο ηεο Θξάθεο, αιιά ε θαζεκία αλαθέξεη δηαθνξεηηθά θίλεηξα. Δ
απζεληηθφηεξε ζεσξεί φηη πεξηθξφλεζε ηα κπζηήξηα ηνπ Αηνλχζνπ θαη γη‟ απηφ ν ζεφο έβαιε
ηηο αθφινπζέο ηνπ, γλσζηέο ζηε Θξάθε σο «ΐαζζάξεο», λα ηνλ δηακειίζνπλ. Ώξγφηεξα, νη
κνχζεο κάδεςαλ ηα κέιε ηνπ θαη ηα έζαςαλ ζηα Λείβεζξα (θνληά ζην Αίνλ), εθηφο απφ ην
θεθάιη ηνπ, πνπ πεηάρηεθε ζηνλ πνηακφ Έβξν θαη ε ζάιαζζα ην μέβξαζε ζηε Λέζβν καδί κε
ηε ιχξα ηνπ. Οη θάηνηθνη ηνπ λεζηνχ ηα έζαςαλ κε ηηκέο θαη ηζρπξίδνληαλ πσο ζπρλά
αθνχγνληαλ κεισδίεο κέζα απφ ην κλήκα. ΢χκθσλα κε άιιεο καξηπξίεο, ηνλ ζθφησζαλ είηε
επεηδή κεηά ηνλ ζάλαην ηεο Βπξπδίθεο είρε πεξηθξνλήζεη φιεο ηηο γπλαίθεο, επεηδή ηηο
απέθιηζε απφ ηα κπζηήξηα πνπ είρε ηδξχζεη. Άιιε παξάδνζε ζεσξνχζε ππαίηηα ηελ
Ώθξνδίηε, πνπ μεζήθσζε ηηο γπλαίθεο ηεο Θξάθεο λα ζθνηψζνπλ ηνλ κνπζηθφ, γηα λα
εθδηθεζεί ηε κεηέξα ηνπ Καιιηφπε γηα ηελ απφθαζή ηεο ζρεηηθά κε ηνλ Άδσλη. Άιινη
πίζηεπαλ φηη θεξαπλνβνιήζεθε απφ ηνλ Αία, επεηδή είρε απνθαιχςεη ζηνπο αλζξψπνπο
απφθξπθεο αιήζεηεο. Λέγεηαη πσο κεηά ηνλ ζάλαηφ ηνπ ελέζθεςε ινηκφο ζηε Θξάθε θαη ην
καληείν έδσζε ρξεζκφ ζηνπο θαηνίθνπο λα βξνπλ ην θεθάιη ηνπ ανηδνχ θαη λα ηνπ
απνδψζνπλ λεθξηθέο ηηκέο. Ο λένο ηάθνο ηνπ ηνπνζεηνχληαλ ζηηο εθβνιέο ηνπ Μέιεηνο ζηε
Μηθξά Ώζία. Πηζηεπφηαλ επίζεο πσο ε ιχξα ηνπ κεηαθέξζεθε ζηνλ νπξαλφ θαη έγηλε
αζηεξηζκφο, ε ςπρή ηνπ δε, ληπκέλε κε καθξχ ιεπθφ ρηηψλα, ζπλέρηζε λα ηξαγνπδάεη ζηε
Διχζηα Πεδία γηα ράξε ησλ Μαθάξσλ.
ΠΙΝΔΑΡΟ΢
ΑΝΑΚΑΛΤΨΕ ΣΚ ΔΤΝΑΣΟΣΗΣΕ΢
ΕΧΕΚ΢ ΚΑΚ ΧΡΗ΢ΚΜΟΠΟΚΗ΢Ε ΣΕ΢
Ο κεγαιχηεξνο ιπξηθφο πνηεηήο ηεο αξραίαο Βιιάδνο. Γελλήζεθε ζην 522 π.Υ. ζηηο Κπλφο
Κεθαιέο ησλ Θεβψλ θαη ήηαλ πηφο ηνπ Αατθάληνπ θαη ηεο Κιενδίθεο. Βίρε ζαλ δαζθάινπο,
ζηε κνπζηθή ηνπο Ώζελαίνπο Ώγαζνθιέα θαη Ώπνιιφδσξν, ζηε δε πνηεηηθή ηέρλε ηελ
Μχξηηδα. Σελ πνηήηξηα Κφξηλλα ηελ είρε κάιινλ ζαλ αληαγσλίζηξηα, ιέγεηαη δε πσο ζ‟ έλα
δηαγσληζκφ ηνλ λίθεζε. Βηθνζαεηήο έθαλε ηελ εκθάληζή ηνπ ζαλ πνηεηήο ζην θνηλφ.
Σα κεγάια θαηνξζψκαηα ησλ Βιιήλσλ θαηά ησλ Πεξζψλ πεξηέξγσο δελ ηνλ ζπγθίλεζαλ
πλεπκαηηθά, φπσο ηνλ Ώηζρχιν θαη ηνλ ΢ηκσλίδε. Ώξγφηεξα φκσο εμχκλεζε ηηο ιακπξέο
ππεξεζίεο ησλ Ώζελαίσλ ζ‟ νιφθιεξε ηελ Βιιάδα, νη δε Ώζελαίνη ηνλ ηίκεζαλ θαη ηνπ
δψξηζαλ ην πνζφλ ησλ κπξίσλ δξαρκψλ. Σαρέσο ε θήκε ηνπ πνηεηή δηαδφζεθε, γηα λα ιάβεη
ην ραξαθηεξηζκφ ηνπ εζληθνχ πνηεηή, φπσο ν ΢ηκσλίδεο. ΢‟ απηφ ζπληέιεζαλ νη κεγάινη
147
παλειιήληνη αγψλεο, ζηνπο νπνίνπο ζπλήζηδε λα παξεπξίζθεηαη, θαη ράξηο ζηνπο νπνίνπο
ζπλήςε ζρέζεηο κε ηνπο επγελείο νίθνπο φισλ ησλ πφιεσλ. Πνιιέο θνξέο κάιηζηα ζπλφδεπζε
θαη ηνπο ληθεηέο αζιεηέο ζηελ παηξίδα ηνπο, γηα λα δηεπζχλεη εθεί ν ίδηνο ηε ληθεηήξηα πνκπή
ηεο ππνδνρήο.
Δ παηξίδα ηνπ Πηλδάξνπ ΐνησηία εζεσξείην παξνηκηψδεο ζχκβνιν ηνπ ζηελνχ ηνπηθηζκνχ,
ηεο επαξρηψηηθεο λννηξνπίαο θαη ησλ θαζπζηεξεκέλσλ ηδεψλ. Σίπνηα απφ ηα ζπληαξαθηηθά
γεγνλφηα ηεο επνρήο δελ επεξέαζε ηνπο Θεβαίνπο, πνπ ήηαλ ερζξνί ζε θάζε λέν πλεχκα θη
εμαθνινπζνχζαλ λα πηζηεχνπλ πσο ε θαηαγσγή ηνπο αλάγεηαη εηο ηνπο ζενχο θαη πσο ν ιαφο
ήηαλ θάηη άμην πεξηθξνλήζεσο. Μεγαισκέλνη κε ηέηνηεο παξαδφζεηο, νη κεγαινθηεκαηίεο
επηδίδνληαλ ζε ζεάκαηα, αγσλίζκαηα, δηαζθεδάζεηο θαη ηειεηέο. Ώξεηή γη‟ απηνχο ήηαλ ε
ζσκαηηθή δχλακε, ε νκνξθηά, ν πινχηνο. Ώπηά φια δηέγξαςαλ αζθαιψο θαη ηνλ ραξαθηήξα
ηνπ πνηεηή. Γη‟ απηφ θαη πξνπάλησλ νη ιακπξέο εθδειψζεηο βξήθαλ ζηνλ Πίλδαξν ηνλ πην
θαηάιιειν πκλσδφ.
Βπηζθέθζεθε ηε ΢ηθειία, θηινμελήζεθε ζηελ Ώπιή ηνπ Εέξσλα, θαη έςαιε ηε κεγαινπξεπή
έθξεμε ηεο Ώίηλαο ηνπ 472. Βίρε πάληα ζηελέο ζρέζεηο κε ηα Εεξαηεία θαη ηδηαίηεξα κε ηνπο
ηεξείο ησλ Αειθψλ, ηε ζνθία ησλ νπνίσλ εμπκλνχζε ζηα άζκαηά ηνπ. Ο Πίλδαξνο πέζαλε ζε
βαζχ γήξαο, πηζαλψο ζηα 448, ζην Άξγνο θαη, σο ιέγεηαη, κέζα ζην ζέαηξν θαη ζηελ αγθαιηά
ηνπ αγαπεκέλνπ ηνπ Θενμέλνπ. ΢ηε Θήβα, φπνπ κεηαθνκίζζεθαλ ηα νζηά ηνπ, νη θάηνηθνη,
κέρξη ηελ επνρή ηνπ Παπζαλία, έδεηρλαλ πεξήθαλνη ηνλ ηάθν ηνπ πνηεηή ηνπο, θαζψο θαη ηα
εξείπηα ηεο νηθίαο ηνπ, ηελ νπνία θαη κφλν εμαίξεζε ν Ώιέμαλδξνο απφ ηε γεληθή
θαηαζηξνθή ηεο πφιεσο.
Δ κνχζα ηνπ Πηλδάξνπ εμχκλεζε ζενχο, ήξσεο θαη αζιεηέο, κε επηλίθηα, εγθψκηα θαη
ζξήλνπο. Οη αξραίνη γξακκαηηθνί ζπγθέληξσζαλ θαη θαηέηαμαλ ηελ πνίεζή ηνπ ζε 17 βηβιία.
Βλ ηνχηνηο, απφ απηά ζψζεθαλ κφλν ηα επηλίθηα, κεξηθά απνζπάζκαηα ελφο δηζπξάκβνπ γηα
ηελ έθιεηςε ηνπ ειίνπ ζηα 463 θαη δχν ραξηησκέλα ηξαγνχδηα γηα ηηο ηεξφδνπιεο ηεο
Κνξίλζνπ θαη ηνλ σξαίν Θεφμελν.
148
΢ΑΠΥΩ
Μεγίζηε Βιιελίδα πνηήηξηα, ε πξψηε γπλαίθα ζηνλ θφζκν πνπ έγξαςε πνηήκαηα. Γελλήζεθε
ζηε Λέζβν, θαη‟ άιινπο ζηελ Βξεζζφ θαη είρε παηέξα ηνλ ΢θάκαλδξν. Ολνκάζζεθε Αεθάηε
Μνχζα. Βμνξίζηεθε απφ ηνλ Πηηηαθφ, γηα ιφγνπο πνιηηηθνχο, ζηηο ΢πξαθνχζεο, φπνπ ηελ
πεξηέβαιαλ κε ηηκέο. Καηέζηεζε ην ζπίηη ηεο Βπηκνξθσηήξην γηα ηηο λέεο θαη ηηο γπλαίθεο, νη
νπνίεο, ιφγσ ησλ θνηλσληθψλ θαη πνιηηηθψλ ζπζηεκάησλ ήηαλ θαηαδηθαζκέλεο ζηελ
ακάζεηα. Λφγσ ηεο επηξξνήο ηεο ζηηο λεαξέο ηεο θίιεο θαη καζήηξηεο, ζηηο νπνίεο εδίδαζθε
κεισδία, ρνξφ, πνίεζε, ηξφπνπο, εθηηκήζεθε θαη αγαπήζεθε κε αιεζηλή αθνζίσζε απ‟ απηέο,
γεγνλφο πνπ παξεξκελεχζεθε απφ πνιινχο κηζνγχλεο θαη ερζξνχο ηεο γπλαηθείαο
πλεπκαηηθήο αλάπηπμεο.
Δ πνηήηξηα θαηεγνξήζεθε αθφκα θαη γηα άζεκλε θαη πξνθάιεζε ηα ζθψκκαηα ησλ θσκηθψλ
ηεο επνρήο. Απζηπρψο ν δήινο ησλ πξψησλ ρξηζηηαληθψλ ρξφλσλ, πνπ ζηξάθεθε κε καλία
ελαληίνλ ηνπ πνιπζετζηηθνχ πνιηηηζκνχ, θαηέζηξεςε κε ηδηαίηεξε εθδίθεζε ηα γξαπηά ηεο
΢απθψο, ψζηε ζήκεξα λα κελ ππάξρνπλ απ΄ απηά παξά ζπληξίκκαηα. Δ ΢απθψ αλ
θαηεγνξήζεθε, άιιν ηφζν εθηηκήζεθε θαη ζαπκάζηεθε γηα ηελ εζηθή ηεο πξνζσπηθφηεηα. Ο
Πιάησλ ηελ νλφκαζε «Αέθαηε Μνχζα», ν Ενπιηαλφο θαη νΏληίπαηξνο «ζειπθφλ ΋κεξν» θαη
«ηηκή Λεζβίσλ γπλαηθψλ», θαη ν ΢ηξάβσλ «ζαπκαζηφλ ηέξαο». Ώξγφηεξα νη Ππζαγφξεηνη ηελ
ειάηξεπζαλ, ε παηξίδα ηεο ζθάιηζε ηε κνξθή ηεο ζε λνκίζκαηα θαη ε Πέξγακνο θαη νη
΢πξαθνχζεο έζηεζαλ ην άγαικα ηεο πνηήηξηαο ζηηο πφιεηο ηνπο.
΢ΙΜΩΝΙΔΗ΢ Ο ΚΕΙΟ΢
Αηάζεκνο ιπξηθφο πνηεηήο ηεο αξραίαο Βιιάδνο, πνπ ηειεηνπνίεζε ην επίγξακκα θαη ην
ειεγείν. Ήηαλ πηφο ηνπ Λεσπξέπνπο θαη γελλήζεθε ζηελ Κσ, ζηα 556 π.Υ. θαη πέζαλε ζηα
468 ζηηο ΢πξαθνχζεο. Ώπφ ηε δσή ηνπ ιίγα είλαη γλσζηά, απφ δηάθνξεο φκσο παξαδφζεηο
καζαίλνπκε φηη ν πνηεηήο δηέπξεςε ζε πνιιά κέξε ηεο Βιιάδνο, ήηνη ζηελ Ώζήλα θνληά ζηνλ
Ίππαξρν, ζηελ Ώπιή ησλ Ώιεπαδψλ θαη ΢θνπαδψλ, ζηε Θεζζαιία, θαη πάιη χζηεξα ζηελ
Ώζήλα ηελ επνρή ησλ Μεδηθψλ νπφηε θαη έγξαςε ηα πεξίθεκα επηγξάκκαηά ηνπ ζηνπο
πεζφληαο ζην Μαξαζψλα θαη ζηηο Θεξκνπχιεο.
Σα ηειεπηαία έηε ηεο δσήο ηνπ ηα πέξαζε ζρεδφλ φια ζηελ Ώπιή ηνπ Εέξσλα ησλ
΢πξαθνπζψλ, καδί κε ηνλ αλεςηφ ηνπ ΐαθρπιίδε. Σνλ ΢ηκσλίδε ηνλ έςεμαλ δηφηη πνπινχζε
ηα πνηήκαηά ηνπ ζηνπο αζιεηέο θαη ζηνπο ηζρπξνχο αληί ρξπζίνπ θαη ηηκψλ. Ώπηφ φκσο ην φηη
θαηέζηεζε επάγγεικα ηελ πνίεζε, δελ ειαηηψλεη θαζφινπ ηελ αμία ηνπ ζαλ ιπξηθνχ πνηεηή
εθάκηιινπ ηνπ Πηλδάξνπ. Σα πνηήκαηα ηνπ ΢ηκσλίδε απνηεινχληαη απφ ειεγείεο, χκλνπο
149
επηληθίσλ, δηζπξάκβνπο, παξζέληα θαη ηδίσο επηγξάκκαηα θαη ζξήλνπο, γηα ηα νπνία θπξίσο
έγηλε γλσζηφο θαη ζαπκάζηεθε. Απζηπρψο ιίγα απνζπάζκαηα έρνπλ δηαζσζεί, πνπ ν
λεψηεξνο θφζκνο (ηδίσο νη Γεξκαλνί) παξνπζίαζαλ θαηά ηνλ δέθαην έλαην αηψλα ζε
σξαηφηαηεο εθδφζεηο. ΢ηνλ ΢ηκσλίδε απνδίδεηαη ε πξνζζήθε φγδνεο ρνξδήο ζηε ιχξα θαη ε
εθεχξεζε ηεο κλεκνληθήο ηέρλεο.
΢ΟΥΟΚΛΗ΢
ΣΚΠΟΣΕ ΠΚΟ ΚΑΚΟ ΑΠΟ ΣΟ ΧΡΗΜΑ ΔΕΝ

ΕΧΕΚ ΦΑΝΕΚ ΜΕΣΑΞΤ ΣΩΝ ΑΝΙΡΩΠΩΝ
Ο δεχηεξνο απφ ηνπο ηξεηο κέγηζηνπο ηξαγηθνχ ηνπ Β‟ αηψλνο, θαη έλαο απφ ηνπο
επηθαλέζηεξνπο πνπ είδε ν θφζκνο. Τηφο ηνπ ΢φθηιινπ, γελλήζεθε ζηνλ αηηηθφ δήκν ηνπ
Κνισλνχ ζηα 496 π.Υ., κέζα ζε πινχζηα νηθνγέλεηα. Μνξθψζεθε άξηηα θαη απφ παηδί
πξψηεπε ζηνπο αγψλεο ηεο κνπζηθήο θαη ηεο γπκλαζηηθήο. Καηά ηα επηλίθηα, κεηά ηε
λαπκαρία ηεο ΢αιακίλνο, ν ΢νθνθιήο, θξαηψληαο ιχξα, παηάληδε κπξνζηά ζηελ πνκπή. Βίρε
δηδαρζεί ηφζν θαιά κνπζηθή, ψζηε ηα ρνξηθά ησλ ηξαγσδψλ ηνπ ηα ζπλέζεηε ν ίδηνο. Σελ
ηξαγσδία ηε δηδάρζεθε απφ ηνλ Ώηζρχιν, γηα λα ληθήζεη ην δάζθαιφ ηνπ, κε ηελ πξψηε ηνπ
εκθάληζε ζαλ δξακαηηθφο πνηεηήο ζηνλ αγψλα ηνπ 468, κε ηελ ηεηξαινγία ηνπ
«Σξηπηφιεκνο», θαη κε θξηηέο ηνλ Κίκσλα θαη ηνπο ζπζηξάηεγνχο ηνπ. Βπί δέθα έηε, νη δχν
απηνί κεγάινη ηξαγηθνί, θπξηαξρνχζαλ ζην ζέαηξν. Ο ΢νθνθιήο ελδηαθέξζεθε γηα ηα
πνιηηηθά πξάγκαηα θαη ηηκήζεθε απφ ηνπο Ώζελαίνπ, θαη κάιηζηα, χζηεξα απφ ηελ
παξνπζίαζε ηεο «Ώληηγφλεο», ηνλ εμέιεμαλ ζηξαηεγφ ζηνλ θαηά ησλ ΢ακίσλ πφιεκν (441 –
439). Ο Πεξηθιήο ηνλ έζηεηιε ζηε Λέζβν θαη ζηε Υίν, φπνπ γλψξηζε ηνλ πνηεηή Ίσλα. Σελ
επνρή απηή έγηλε θίινο κε ηνλ Δξφδνην, ηνπ νπνίνπ ην ηζηνξηθφ έξγν θαίλεηαη κειέηεζε. ΢ηα
443/2 ηηκήζεθε θαη κε άιια αμηψκαηα, αθφκα θαη ηεξαηηθά. Ίδξπζε ην ηεξφ ηνπ Μελπηνχ
Δξαθιένπο θαη έγξαςε θαη κεινπνίεζε παηάλα ζηνλ Ώζθιεπηφ. ΋ληαο θίινο ηνπ αζελατθνχ
ιανχ θαη θηιειεχζεξνο, νπδέπνηε πξνζήιζε ζε Ώπιή ηπξάλλνπ ή βαζηιηά φπσο ν Ώηζρχινο, ν
Βπξηπίδεο, ν Ώγάζσλ θ.α.
΢ηνλ ηδησηηθφ ηνπ βίν ν ΢νθνθιήο ήηαλ θηιφθξσλ, ραξηησκέλνο θαη θίινο ηνπ έξσηνο. Ώπφ
ηε γπλαίθα ηνπ Ώλεκνζηάηε απέθηεζε πηφ, ηνλ Ενθψληα, ν νπνίνο σο ιέγεηαη, θαηέθπγε ζην
150
δηθαζηήξην γηα λα δεηήζεη λα ηεζεί ν παηέξαο ηνπ ππφ απαγφξεπζε, «σο κε έρσλ ζψαο ηαο
θξέλαο». Πέζαλε ζε ειηθία 90 εηψλ ην θζηλφπσξν ηνπ 406. Λίγν πξσηχηεξα είρε πεζάλεη ν
Βπξηπίδεο, ηνλ νπνίν ν ΢νθνθιήο πέλζεζε, θνξψληαο ηκάηην θαηφ θαη αθήλνληαο ηνπο
εζνπνηνχο θαη ην ρνξφ αζηεθάλσηνπο ζηηο παξαζηάζεηο ηνπ. Βηάθε ζηνλ παηξηθφ ηάθν, πνπ
ήηαλ ζην δξφκν πξνο ηε Αεθέιεηα θαη πάλσ ζην κλήκα ηνπ ηνπνζεηήζεθε κηα ζεηξήλα.
Ώπνηηφληαο θφξν ηηκήο, ν δήκνο, κε ςήθηζκά ηνπ, φξηζε λα πξνζθέξεηαη θάζε ρξφλν ζπζία
πξνο ηελ αξεηή ηνπ αλδξφο. Μέγαο αλδξηάο ηνπ πνηεηή ζηήζεθε ζην ζέαηξν ηνπ Αηνλχζνπ, κε
πξφηαζε ηνπ ξήηνξα Λπθνχξγνπ, αληίγξαθν δε απηνχ είλαη ν καξκάξηλνο αλδξηάληαο πνπ
βξίζθεηαη ζην Μνπζείν Λαηεξαλνχ, ζηε Ρψκε. Καηά ηνλ γξακκαηηθφ Ώξηζηνθάλε ηνπ
ΐπδάληην, ν ΢νθνθιήο έγξαςε 123 δξάκαηα, αθφκα δε θαη ειεγείεο θαη παηάλεο. Καη ζηνπο
δξακαηηθνχο αγψλεο θέξδηζε πεξηζζφηεξεο λίθεο θαη απφ ηνλ Ώηζρχιν θαη απφ ηνλ Βπξηπίδε.
΢ψζεθαλ κνλάρα επηά ηξαγσδίεο ηνπ.
ΣΙΜΟΚΛΗ΢
Ώζελαίνο θσκηθφο πνηεηήο ηνπ δεχηεξνπ κηζνχ ηνπ 4νπ π.Υ. αηψλα. Θεσξείηαη ν πην
πξσηφηππνο πνηεηήο ηεο ηειεπηαίαο γεληάο ηεο κέζεο αηηηθήο θσκσδίαο. ΢εκείσζε ηδηαίηεξε
επηηπρία ζηελ παξσδία ηξαγηθψλ ππνζέζεσλ θαη δηαθξίζεθε γηα ην εμαηξεηηθφ χθνο ηνπ θαη
ηε ζθηαγξάθεζε ηνπ ήζνπο ησλ πξνζψπσλ. ΢ε επηγξαθή πνπ αλαθέξεηαη ζηνπο ζεαηξηθνχο
αγψλεο ησλ Λελαίσλ, ην φλνκά ηνπ αλαγξάθεηαη δχν ζέζεηο κεηά ην φλνκα ηνπ Μελάλδξνπ.
΢ηα 42 απνζπάζκαηά ηνπ πνπ έρνπλ δηαζσζεί, δηαθσκσδεί φρη κφλνλ εηαίξεο θαη
παξαζίηνπο, αιιά θαη πνιηηηθά πξφζσπα, φπσο ηνπο Αεκνζζέλε, Τπεξείδε, Μνηξνθιέα,
Καιιηζζέλε, Αεκνηίσλα, Θνχδηππν, Σειέκαρν ηνλ Ώραξλέα, Αίσλα θαη άιινπο. Αηαζψζεθαλ
27 ηίηινη θσκσδηψλ ηνπ. Σα απνζπάζκαηά ηνπ εμέδσζε ν Μαίλεθε ζηνλ 3ν ηφκν ησλ
Fragmenta Comicorum Graecoroum.
ΣΤΡΣΑΙΟ΢
Βιεγεηαθφο πνηεηήο, γηφο ηνπ Ώξρεκβξφηνπ. Έδεζε θαηά ην πξψην κηζφ ηνπ 7νπ π.Υ.
αηψλα θαη αλαθέξεηαη απφ ηελ ΢νχδα σο ζχγρξνλνο ή θαη παιαηφηεξνο ησλ επηά
ζνθψλ. ΢ε φ,ηη αθνξά ζηελ θαηαγσγή ηνπ, νξηζκέλνη ππνζηεξίδνπλ φηη ήηαλ
Ώζελαίνο ζηξαηεγφο πνπ εζηάιε ζηελ ΢πάξηε γηα λα βνεζήζεη ηνπο Λαθεδαηκνλίνπο
ζηνλ πφιεκν θαηά ησλ Μεζζελίσλ (ΐ‟ Μεζζεληαθφο), ζε εθηέιεζε ρξεζκνχ πνπ νη
πξψηνη είραλ πάξεη απφ ην καληείν ησλ Αειθψλ, ελψ άιινη φηη θαηαγφηαλ απφ ηε
΢πάξηε.
Ο Σπξηαίνο ζπλέγξαςε ειεγείεο, κε νλνκαζηφηεξε ηελ Βπλνκία, ράξε ζηελ νπνία

θαηφξζσζε λα κνλνηάζεη ηνπο Λαθεδαηκνλίνπο θαη λα ηνπο εκςπρψζεη ζηελ
πξνζπάζεηά ηνπο λα αλαθαηαιάβνπλ ηα ρακέλα εδάθε ηνπο. ΢ην ίδην πλεχκα, αιιά ζε
δσξηθή δηάιεθην θαη αλαπαηζηηθφ κέηξν, ήηαλ γξακκέλα ηα Μέιε πνιεκηζηήξηα,
πνιεκηθά εκβαηήξηα πνπ ηξαγνπδνχζαλ νη ΢παξηηάηεο φηαλ επέιαπλαλ ελαληίνλ ηνπ
ερζξνχ. Βπίζεο, ζπλέγξαςε ηελ Ηζηνξία ηνπ Α’ Μεζζεληαθνύ Πνιέκνπ. Σνλ Σπξηαίν
κλεκνλεχεη ν ΐηιάκνβηηο – Μέιεληνξθ ζηελ Ηζηνξία ησλ Διιήλσλ ιπξηθώλ.
151
ΥΕΡΕΚΡΑΣΗ΢
Ω ΓΗΡΑ΢, ΠΟ΢Ο ΣΟ ΒΑΡΟ΢ ΢ΟΤ ΕΚΝΑΚ

ΑΒΑ΢ΣΑΧΣΟ ΢ΣΟΤ΢ ΑΝΙΡΩΠΟΤ΢, ΚΑΚ ΠΟ΢Ο
ΠΚΚΡΟ ΕΚ΢ΑΚ, ΑΦΟΤ ΜΑ΢ ΔΚΔΑ΢ΚΕΚ΢ ΣΗ
ΦΡΟΝΗ΢Η, ΟΣΑΝ ΠΚΑ ΕΚΜΑ΢ΣΕ ΑΔΤΝΑΣΟΚ ΚΑΚ
ΑΝΚ΢ΧΤΡΟΚ ΝΑ ΠΡΑΞΟΤΜΕ Ο,ΣΚΔΗΠΟΣΕ
Ώζελαίνο θσκηθφο πνηεηήο ηεο αξραίαο αηηηθήο θσκσδίαο. Ήηαλ ιίγν κεγαιχηεξνο απφ ηνλ
Ώξηζηνθάλε. Φέξεηαη σο ν ζπγγξαθέαο 16 θσκσδηψλ. Πνιιά απνζπάζκαηα απφ ηηο
θσκσδίεο ηνπ παξαζέηεη ν Ώζήλαηνο (Γεηπλνζνθηζηαί). Ώξρηθά ν Φεξεθξάηεο ήηαλ εζνπνηφο.
Χο ζπγγξαθέαο θσκσδηψλ κηκήζεθε ηνλ Κξάηεηα θαη, επεηδή ππήξμε γλήζηνο αληηπξφζσπνο
ηνπ αζελατθνχ πλεχκαηνο, απνθιήζεθε «αηηηθψηαηνο». Θέκαηα ησλ θσκσδηψλ ηνπ ήηαλ
κχζνη θαη δηθήο ηνπ επηλφεζεο ππνζέζεηο, ελψ ην κέηξν πνπ ρξεζηκνπνίεζε ζηηο
πεξηζζφηεξεο πεξηπηψζεηο θαη πνπ γη‟ απηφ νλνκάζηεθε θεξεθξάηεην απνηειείηαη απφ ηξεηο
πφδεο, έλαλ δάθηπιν θαη δχν ηξνραίνπο θαη δηαθξίλεηαη ζε θαηαιεθηηθφ θαη αθαηάιεθην.
ΥΙΛΗΜΩΝ
ΕΚΝΑΚ ΠΟΛΤ ΚΑΛΤΣΕΡΑ ΝΑ ΠΕΙΑΝΕΚ΢,

ΠΑΡΑ ΝΑ ΖΕΚ΢ ΑΙΛΚΑ
Πνηεηήο ηεο ιεγνκέλεο λέαο θσκσδίαο. Γελλήζεθε ζηηο ΢πξαθνχζεο ζην 361 π.Υ. θαη πέζαλε
πεξίπνπ εθαηνληνχηεο. Μαδί κε ην Μέλαλδξν απνηειεί ηελ αθκή ηεο πεξηφδνπ απηήο ηεο
ζεαηξηθήο ηέρλεο. Έγξαςε πεξί ηηο εθαηφ θσκσδίεο, απφ ηηο νπνίεο κφλν απνζπάζκαηα
δηαζψζεθαλ. Οη θσκσδίεο ηνπ Ρσκαίνπ Παχινπ (Μεξθάηνξ», «Σξηλνχκκνπο», ίζσο δε θαη ε
«Μνζηειιάξηα», ζεσξνχληαη απνκηκήζεηο ησλ ζεαηξηθψλ έξγσλ ηνπ Φηιήκνλα «Έκπνξνη»,
«Θεζαπξφο» θαη «Φάζκα».
152
ΥΙΛΙΠΠΙΔΗ΢
ΕΛΕΕΚΝΗ ΓΤΝΑΚΚΑ ΠΑΝΣΡΕΤΣΗΚΕ΢, ΑΛΛΑ

ΠΛΟΤ΢ΚΑ. ΣΩΡΑ ΜΠΟΡΕΚ΢ ΝΑ ΕΤΦΡΑΚΝΕ΢ΑΚ
ΣΡΩΓΟΝΣΑ΢ ΚΑΚ ΝΑ ΚΟΚΜΑ΢ΑΚ ΑΠΕΡΚΟΡΚ΢ΣΑ
Γηφο ηνπ Φηινθιένπο, απφ ηνλ δήκν Κεθαιήο, έλαο απφ ηνπο επηθαλέζηεξνπο πνηεηέο ηεο
Νέαο Κσκσδίαο. Αηαθξίζεθε ζηα Αηνλχζηα ην 311 π.Υ. θαη πνιιέο θνξέο ζηα Λήλαηα.
΢χκθσλα κε ην ιεμηθφ ΢νχδα έγξαςε 45 έξγα, απφ ηα νπνία έρνπλ δηαζσζεί 15 ηίηινη θαη 39
απνζπάζκαηα πνπ έρεη δεκνζηεχζεη ν Μάηλεθε ζηα Fragmenta Comicorum Graecorum. Ο
Φηιηππίδεο ππήξμε θίινο θαη ζχκβνπινο ηνπ βαζηιηά ηεο Θξάθεο Λπζηκάρνπ, ηνλ νπνίν
αθνινχζεζε ζε πνιιέο εθζηξαηείεο ηνπ ζηελ Ώζία.
ΥΩΚΤΛΙΔΗ΢ Ο ΜΙΛΗ΢ΙΟ΢
Γλσκηθφο πνηεηήο απφ ηε Μίιεην, πνπ ήθκαζε θαηά ην 537 π.Υ. Μαδί κε ην ζχγρξνλφ ηνπ
Αεκφδνθν, απφ ηε Λέξν, πνηεηή επίζεο, αιιεινπεηξάδνληαλ κε ζηίρνπο. Έγξαςε εζηθνχο
θαλφλεο ζε εμάκεηξα θαη δίζηηρα πνπ ηα άξρηδε πάγηα κε ηηο ηξεηο ιέμεηο: «Καη ηφδε
Φσθίδεσ». Έλα κεγάιν Ννπζεηηθφ Πνίεκα απφ 200 εμάκεηξα, πνπ δηαζψζεθε νιφθιεξν θαη
απνθαιείηαη «Φσθπιίδεηα», δελ αλήθεη ζ‟ απηφλ, αιιά ζε Ώιεμαλδξέα Ενπδαίν ζπλψλπκν
ηνπ πνηεηή, πνπ έδεζε κεηαμχ ηνπ ΐ‟ αηψλα π.Υ. θαη ηεο απηνθξαηνξίαο ηνπ Νέξσλνο.
ΣΔΛΟ΢
153

ΕΓΚΥΚΛΟΠΑΙΔΕΙΑ ΑΡΧΑΙΑΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑΣ

Uploaded by

Document Information

Copyright

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

ΕΓΚΥΚΛΟΠΑΙΔΕΙΑ ΑΡΧΑΙΑΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑΣ

Uploaded by

Copyright:

ΏΡΥΏΕΟΕ ΒΛΛΔΝΒ΢ ΦΕΛΟ΢ΟΦΟΕ

ΚΔΗΜΔΝΑ ΑΠΟ WIKIPEDIA

Ώξίζηηππνο ν Κπξελαίνο ..................................................................................................... 44

Ππζαγνξαο ν ΢ακηνο ........................................................................................................... 48

Δξαθιεηηνο ν Βθεζηνο ......................................................................................................... 64

Γελσλ ν ΢ησηθνο ή Κηηεπο .................................................................................................. 95

΢σθξαηεο .......................................................................................................................... 102

Πινχηαξρνο ...................................................................................................................... 110

Ώξηζηεηδεο ........................................................................................................................ 112

Φιλοςτρατοσ ..................................................................................................................... 131

Αιςχυλοσ ........................................................................................................................... 132

- Πεξίαλδξνο ν Κνξίλζηνο, θαη

ΓΝΩΡΚ΢Ε ΣΟΝ ΕΑΤΣΟ ΢ΟΤ

Η ΢ΤΓΧΩΡΕ΢Η ΕΚΝΑΚ ΑΝΩΣΕΡΗ ΑΠΟ

Ο Πηηηαθφο ν Μπηηιελαίνο (πεξ. 650-570) ήηαλ πνιηηηθφο θαη ζηξαηησηηθφο εγέηεο

Ο πφιεκνο κε ηνπο Ώζελαίνπο έιεμε κε παξέκβαζε ηνπ Πεξηάλδξνπ, ν νπνίνο

ΑΣΤΧΟ΢ ΕΚΝΑΚ ΟΠΟΚΟ΢ ΔΕΝ ΜΠΟΡΕΚ ΝΑ

Έγξαςε ην πνίεκα «Πεξί Εσλίαο, ηίλα κάιηζη' αλ ηξφπνλ επδαηκνλνίε» κε 2000

Ο παηέξαο ηνπ Κιενβνχινπ νλνκαδφηαλ Βπαγφξαο. Ο Κιεφβνπινο ηαμίδεςε θαη

Βίκαη κηα ράιθηλε θφξε, εδψ

(Βίνη θηινζόθσλ, βηβιίν I, θεθ. «ΐίνο Κιενβνχινπ»)

ΝΑ ΣΗΜΑ΢ ΣΟΤ΢ ΘΔΟΤ΢ ΚΑΗ

Σν λνκνζεηηθφ έξγν ηνπ ΢φισλα πεξηιάκβαλε πξψηα κέηξα επαλφξζσζεο ηεο

 Μέηξα επαλφξζσζεο (ζεηζάρζεηα, απφ ην ζείσ πνπ ζεκαίλεη αθαηξψ θαη ην

 Πνιηηηθφ ζψκα: ΢ηα πιαίζηα ησλ πνιηηεηαθψλ κεηαξξπζκίζεσλ γηα ηελ

αγξνηηθνχ εηζνδήκαηνο. Οη ιεγφκελνη πεληαθνζηνκέδηκλνη επεηδή είραλ

 Λατθή θπξηαξρία. ΢ηηο πνιηηεηαθέο κεηαξξπζκίζεηο ηνπ ΢φισλα

Δ βνπιή ησλ ηεηξαθνζίσλ ήηαλ πην δεκνθξαηηθή ζε ζχγθξηζε κε ην αξηζηνθξαηηθφ

 Αηθαζηήξηα: ΢ην ρψξν ηεο δηθαηνζχλεο νη κεηαξξπζκίζεηο ηνπ ΢φισλα ήηαλ

o έδσζε ηε δπλαηφηεηα ζε θάζε πνιίηε, φρη κφλν ζηνλ παζφληα, λα

 Άιια λνκνζεηήκαηα: Ο ΢φισλ ζέζπηζε θαη πιήζνο άιισλ λφκσλ γηα

΢πλνιηθά ν ΢φισλ ξχζκηζε πάλσ ζε λέεο βάζεηο ην δεκφζην, ην ηδησηηθφ θαη ην

Η ΔΗΜΟΚΡΑΣΚΑ ΕΚΝΑΚ ΑΝΩΣΕΡΗ ΑΠΟ

Ο Πεξίαλδξνο αλ θαη αγαπνχζε ηηο ζηξαηησηηθέο επηδείμεηο θαίλεηαη πσο δελ

ΜΗ ΜΚΛΑ΢ ΧΩΡΚ΢ ΝΑ ΢ΚΕΦΣΕΚ΢

εγθαηέζηεζε ζην ζπγθεθξηκέλν λεζί αζελατθή θξνπξά, πξνθαιψληαο κεγάιεο δεκηέο

Ο Υίισλ ζπλέζεζε ειεγεηαθνχο ζηίρνπο ζε πεξίπνπ δηαθφζηα έπε, απφ ηα νπνία,

΢πιινγή ησλ απνθζεγκάησλ ηνπ εμέδσζαλ ν Οξέιιη [Opuscula Graecorum veterum

ΣΟ ΢ΤΜΠΑΝ ΕΚΝΑΚ ΚΕΝΟ ΚΑΚ

΋πσο αλαθέξεη ν Αηνγέλεο Λαέξηηνο, ν Λεχθηππνο θαη ν Αεκφθξηηνο ππνζηεξίδνπλ

Ο ΚΟ΢ΜΟ΢ ΕΚΝΑΚ ΙΕΑΣΡΚΚΗ

΢ηε δηάξθεηα απηψλ ησλ πεξηπιαλήζεσλ ζα πξέπεη ζίγνπξα λα επηζθέθηεθε ηα

΢χκθσλα κε κηα άιιε θαληαζηηθή ηζηνξία ν Αεκφθξηηνο απηνηπθιψζεθε θαίγνληαο

Φαίλεηαη φηη πέζαλε ζε πνιχ πξνρσξεκέλε ειηθία, αθνχ θαηαηαζζφηαλ ζηνπο

΢ηε δηάξθεηα απηψλ ησλ πεξηπιαλήζεσλ ζα πξέπεη ζίγνπξα λα επηζθέθηεθε ηα

΢χκθσλα κε κηα άιιε θαληαζηηθή ηζηνξία ν Αεκφθξηηνο απηνηπθιψζεθε θαίγνληαο

δηδαζθαιία ηνπ Αεκφθξηηνπ. Ο ίδηνο ν θηιφζνθνο ζεσξνχζε πνιχηηκεο ηηο

Φαίλεηαη φηη πέζαλε ζε πνιχ πξνρσξεκέλε ειηθία, αθνχ θαηαηαζζφηαλ ζηνπο

Ο ΔΚΚΑΚΟ΢ ΕΚΝΑΚ Ο ΠΚΟ ΑΣΑΡΑΧΟ΢

Γλσζηή είλαη ε ηεηξαθάξκαθνο, δειαδή νη ηέζζεξηο "αξρέο" πνπ πξφβαιιε ν

"Άθνβνλ ν ζεόο, αλύπνπηνλ ν ζάλαηνο• θαη ηαγαζόλ κελ εύθηεηνλ, ην δε δεηλόλ

θαη ζε λενειιεληθή απφδoζε:

ΟΚ ΚΟ΢ΜΟΚ ΕΚΝΑΚ ΑΠΕΚΡΟΚ

΢ηελ πξαγκαηηθφηεηα, ε εηθφλα ηνπ Ξελνθάλε πνπ πξνθχπηεη απφ ηα ελαπνκείλαληα

Ο Αηνγέλεο Λαέξηηνο ζην Βίνη Φηινζόθσλ (Diels-Kranz, testimonium Ώ1) αλαθέξεη

Ο Ξελνθάλεο είλαη ακθηζβεηίαο. Ώκθηζβεηεί ηηο αλζξσπνκνξθηθέο ηδηφηεηεο πνπ

... ηξαγνχδεζαλ πνιπάξηζκεο παξάλνκεο ζείεο πξάμεηο: θινπή, κνηρεία, θη ακνηβαία

΢ην απφζπαζκα B15 πξνζζέηεη θαη κηα ζαηηξηθή λφηα ιέγνληαο:

Ο Ξελνθάλεο χςσζε κηα δηαθνξεηηθή θσλή. Καη ην έθαλε άιινηε γεινηνπνηψληαο

Ώλ θαη ηνχηε ε παξαηήξεζε αληηκεησπίδεηαη ζπρλά ζπρλά σο πξσηνπνξηαθή

λα αλακεηρζνχλ ζε πνιιέο δηαθνξεηηθέο πνζφηεηεο, παξάγνληαο δηαθνξεηηθέο

Πνιιέο καξηπξίεο (testimonia) δείρλνπλ ην ελδηαθέξνλ ηνπ θηιφζνθνπ γηα ηα

Ο Ξελνθάλεο (ιέεη φηη) ηα πξάγκαηα ζηνπο νπξαλνχο εκθαλίδνληαη κέζσ ηεο

Σα ζχλλεθα, ινηπφλ, είλαη ηα κέζα ηεο επηζηεκνληθήο εξκελείαο. Βίλαη νληφηεηεο

Πνιινί κεηαγελέζηεξνη ζπγγξαθείο πξνζδηφξηζαλ ηνλ Ξελνθάλε σο δάζθαιν ηνπ

ΨΤΧΗ ΚΑΚ ΝΟΤ΢ ΣΑΤΣΚΖΟΝΣΑΚ

Ο Παξκελίδεο εθζέηεη ηε θηινζνθία ηνπ ζε έκκεηξν ιφγν (δαθηπιηθφ εμάκεηξν),