Het Bourgondische Rijk.

Uit: Oudnederlandse schilderkunst. Waardering en onderzoek in de

negentiende en twintigste eeuw.

Nu denken we bij Bourgondisch aan overdaad en uitbundigheid. Het

bourgondie komt uit de 15de eeuw. De hertogen waren in deze tijd rijk
en zij wilden dit tonen. Zoals Filips de Goede, hij was een echte
levensgenieter.
Ook de Nederlanden lag onder heerschappij van Bourgondie. En onder
die noemer valt
1) Bougondische cultuur
2) Oud Nederlandse schilderkunst
3) Vlaamse primitieven.

vanaf 1477 kan er echter niet meer gesproken worden van één
Bourgondisch rijk.

Filips de Stoute is de 4e zoon van de Franse Koning Jan II de Goede. Hij

krijgt het beheer over het hertogdom van Bourgondië, echter wel enkel
als hij zorgt voor een mannelijke opvolger. De Hertog kreeg enige
zelfstandigheid en dit mondde uit in een geheel zelfstandig
Bourgondië.
Er ontstaat een schizofrene relatie tussen Frankrijk en Bourgondie. Er
is sprake van vijandelijkheid, echter valt Bourgondie juridisch gezien
nog steeds onder Frankrijk, en zij staat dan ook voor Bourgondie
garant.
in 1415 wordt Bourgondie bondgenootschap van Engeland (waarmee
Frankrijk in oorlog is). In 1420 wordt het Verdrag van Troyes getekend
waarbij Hendrik V van Engeland wordt erkend als regent van Frankrijk.
In 1435 werd de Vrede van Atrecht getekend tussen Frankrijk en
Bourgondie. Maar de vriendschappelijke en economische
overeenkomsten tussen Engeland en Bourgondie bleven bestaan.

Huis van Valois

-Jan de Goede
- Jan zonder Vrees
- Filips de Goede
- Karel de Stoute

Het Bourgondische rijk is een samenspel van kleine gebieden. De ene

helft is in bezit van het Duitse Rijk en de andere helft in het bezit van
Frankrijk. Bourgondie wilde een koningstitel van de keizer van
Duitsland, maar dit werd hem niet helemaal. De Bourgondische
hertogen profiteerden van de onenigheid in het Franse Vorstenhuis. Er
waren namelijk wat enkele interne problemen te constateren. Karel VI
was gek geworden en door de 100jarige oorlog was Frankrijk zeer
verzwakt.Bourgondie ziet hierbij een kans tot uitbreiding.

Filips de Stoute (L) Marghereta van Vlaanderen

Zij was erfgenaam van de graaf van Vlaanderen en nu kon Filips dus
ook op Vlaanderen aanspraak maken. Hij erfde dit en wist Johanna van
Brabant zo ver te krijgen at hij Het hertogdom Limburg en de stad
Antwerpen veroverde. Anton is hun zoon en hij kreeg Brabant.
In 1404 ging Filips dood en zijn zoon Jan zonder Vrees werd zijn
opvolgers. Hij was meer militair dan diplomaat. Hij vermoorde Hertog
van Orleans, omdat hij een kelder had met schilderijen van zijn
vrouwelijke overwinningen. Er werd wraak genomen en in 1409 werd
Jan zonder Vrees vermoord.
Zijn opvolger is Filips de Goede, deze man wilde een nog verdere
uitbreiding van Bourgondie en door het dubbel huwelijk dat Filips de
Stoute in zijn familie had geregeld was dit mogelijk. Beieren. Echter de
enige erfgenaam, Jacoba van Beieren trouwde met de engelse
Humphreys, die vervolgens Holland, Zeeland en Henegouwen weer
overnam. Daarom oorlog tussen:

Filips de Goede vs. Humphreys & Jacoba

in 1467 werd Karel de Stoute hertog. Hij had te maken met de lastige
ligging van Bourgondie. Er vond versnippering plaats. Kwam door de
gebieden Champagne en Lotharingen. Hij had terriotale belangen bij
Lotharingen en kwam op deze manier in aanraking met Zwitserland.
De Liga van Konstanz werd opgericht: Zwitserland, Elzas, Oostenrijk en
Lotharingen zijn verenigd. (tegen Karel de Stoute) Hij werd vermoord
en hierna werd Bourgondie van alle kanten aangevallen. Lodewijk XI
nam het allemaal over (Frankrijk)

Maria van Bougondie (L) Maximiliaan van Oostenrijk

Hij was de zoon van de hapsburgse keizer. Zij valt van haar paard en
hij wordt regent, Hij krijgt echter te veel weerstand en wordt gevangen
genomen

1489 : Vrede Frankrijk en Duitsland

1493 Maximiliaan volgt zijn pa op hij wordt Roomse koning van het
Duitse rijk
Filips de Schone (de zoon van Maximiliaan) wordt aartshertog van
Oostenrijk en heer over de lage Landen.

Filips de Schone (L) Johanna (dochter van Spaanse Vorsten)

Zij wordt onverwacht erfgenaam van Aragon en Castillie (de rest van
de mensen zijn dood) Karel V is de zoon van Filips en Johanna en hij
wordt koning van Spanje. Nederland hoort bij dit wereldrijk waar de
zon niet ondergaat
in 1529 wordt BOurgondie afgestaan aan de Franse Koning Frans I
- De versnipperde ligging en grote verscheidenheid zorgt voor het
verval van Bourgondie. Er ontstaat vooral veel verzet in de Vlaamse
Steden. Maar na de dood van Karel de Stoute ontstond er overal
oproer. Desondanks ontstaat er in de 15e eeuw toch een soort eenheid.

1430 Stichting Ridderorde Gulden Vlies

- Personen die verdienstelijk waren geweest voor Bourgondie konden
tot ridder benoemd worden.

De elite van steden werd voor zich gewonnen (door hertogen) Maria
van Bourgondie wordt geaccepteerd maar haar man Maximiliaan niet.
En hun zoon Filips de Schone juist weer wel! Het bestuur was een
familiale aangelegenheid

Bureaucratie
- De ambtenaren werden steeds professioneler, er was scholing vereisd
functies
1- De kanselier
2- De Gouveneurs/bevelhebbers
3- Raadsheren (financiele ambtenaren)
4- Baljuws (lokale ambtenaren: werken plaatselijk)
In elke stad bevind zich iemand van eigen regio, want die kan de
belangen van de eigen regio het beste behartigen en ook iemand van
buiten de regio want die houdt in de gaten of de belangen van de
hertog, de eenheid ook behartigd werd)

De kanselier had secretarissen

De Grote raad : gerechtshof en adviserend en uitvoerende orgaan
De rekenkamer : hier was het financiele beheer
De hoogste financiele ambtenaar had ook een controleur.
Staten-Generaal: Bevat vertegenwoordigers uit alle gewesten. Zij
wilden vrede ipv oorlog: federatief ipv centralistisch.

Economie
- voordeel van de verscheidenheid bij de gewesten, wat een variateit
aan hulpbronnen betekende
- elk gewest had een eigen bijdrage aan het geheel
- economische interactie tussen de verschillende gebieden
- de meeste inkomsten kwamen uit Vlaanderen ( al in 14de eeuw)
- Ook Holland en Brabant maakte later ook een economische groei mee
- De meest belangrijke handelssteden van Europa bevinden zich in het
Bourgondische rijk, deze steden zijn ook vaak autonoom,

Brugge
- porductiecentrum van kunst en luxenijverheid
- 20% is internationale handel
- Centrum van Europa voor internationale handel en het bankwezen
VERVAL
- Verzanding van het Zwin, haven van Brugge voldeed niet meer
- Jarenlange oorlog van Brugge tegen Maximiliaan
hierdoor werd Antwerpen DE nieuwe havensstad en wist Holland zich
hierdoor ook sneller te ontwikkelen.
Overige gewesten
- hadden een agrarisch karakter
- werden gedomineerd door de kerkelijke en adelijke grondbezitters
- Stedelijke gebieden zijn voor voedsel van hen afhankelijk
- Rogier van de Weyden kwam uit Henegouwen.
Voor de levenstandaard was men afhankelijk van Graan en de oogst.
Deze was door verschillende factoren beïnvloedbaar. In 1400-1475 was
het handelsvolume in Nederland verdubbelt en 1440-1475 was wel de
meest welvarende tijd

Bourgondische levensstijl
- de hofhouding betrof meer uitgave dan ingave
- zij moesten zich profileren als echte vorsten want eigenlijk hadden zij
helemaal niks, zij moesten dus op een andere manier hun macht en
rijkdom tonen. Dmv Pracht en Praal.
- Blijde inkomst Filips de Goede, Tableauw Vivant: Lam Gods. Hij was
erg goed met zijn macht tonen dmv pracht en praal. Hij huurde
kunstenaars in om alles wat je maar kan bedenken te versieren.
- In 1386 was er een invasie tegen Engeland, en de schip wat dit
betroef bevatte een wapen gemaakt door Melchior Broederlam

Filips de Goede wilt zich neerzetten als een rechtvaardige en

christelijke heerser.
- Voor persoonlijke devotie ontstond er de hofkapel. Dit was natuurlijk
ook belangrijk voor het imago en betrof een hiërarchie. De kerk wilde
dat haar politieke invloed groter zou worden. Filips de Goede richtte
de Ridderorde Gulden Vlies op, zij zetten zich in voor de kerk.

het hof en de kunsten

- streven naar rijke, machtige, rechtvaardige en christelijke heerser
- ze werden in verband gebracht met Alexander de Grote, Karel de
Grote en Hercules
DOEL : verheerlijking en het legitimeren van macht van de hertog dmv
historische en mytische helden.
- Ze hadden een mobiel hof en namen dus elke keer alles mee, dit is
naturlijk nogal wat daarom hadden zij qua kunst vooral
transporteerbare artikelen, zoals tapijten, die waren het meest
populair. Deze zijn namelijk makkelijk transporteerbaar maar bezitten
wel een bepaalde kostbaarheid. , de doeken zijn groot 10-15 m en dus
goed zichtbaar. Vooral in kerken en paleizen maar soms ook in de
buitenlucht.
architectuur : is weinig aanwezig door de mobiele levensstijl. De
bouwwerken die er waren zijn verwoest.
Kasteel van Hesdin
- zijn beschrijvingen van overgbleven, het was een lustslot met allerlei
soorten entertainment.
Karthuizerklooster van Champmol
- Familiemausoleum
- eerste (hof) beeldhouwer Jean Marville : daarna:
- Claus Sluter. Zij maakten beide een tomb voor Filips de Stoute en
portaalsculpturen voor de kerk ( mozesbron)
- Juan de la Huerta maakte een tombe voor Jan zonder Vrees.
- in het klooster zijn veel portretten van hovelingen te vinden.
Saint Chapelle
- Paleiskapel Dijon, Centrum van de Orde van het Gulden Vlies.
- er zijn veel pelgrimstochten naar toe omdat er een reliek is.

1425: Jan van Eyck wordt hofschilder van Filips de Goede

1449: Er komt een nieuwe hofschilder maar dat is geen belangrijke
meester (?) in de tussentijd is Rogier van der Weyden ook aan het
werk op het hof. Hij kon geen officele hofschilder worden omdat hij al
officele stadsschilder van Brussel was.
- geen portret van de hertog wel van Filips de Goede, Isabella van
Portugal en Karel de Stoute.

‘’Als de Bourgondische hertogen niet verantwoordelijk zijn voor de

paneelschilderkunst. Wie dan wel?’’

In eerste instantie waren er drie standen

1- De Adellijke stand
2- De Clerus
3- De derde Stand
In de 15e eeuw vonden er echter verschuivinden plaats en daardoor
vervaagde het onderscheid. Er kwam een nieuwe elite, de rijke
stedelijke burgerij.
De adel ging wel lekker bij ’t hof maar het was vooral de ambtenarij die
groeide. Er waren nog wel veel adellijke mensen in beeld maar
professionaliteit, en daarbij opleiding werden steeds belangrijker.
Burgers zoals Nicolaas Rolin en Pierre Bladerin ook de kans om hoger
op te komen, zij werden dan ook onderdeel van het hof. Eerzucht en
macht was belangrijk en er was veel corruptie merkbaar. De adel
verarmde en hun politieke invloed werd steeds minder.

Het ideaal van de kloosterordes is eenvoud en armoede. Echter

werden zij machtig en rijk.
De kerk krijgt steeds minder invloed omdat individuele religie heel
belangrijk werd.
* getijdenboeken (gebedsboeken voor leken) werden zeer populair.

Mariadevotie : Zij was een gewone vrouw en moeder en staat dan ook
dichter bij de mensen dan christus. Om dezelfde redenen waren
heiligen belangrijk. Zij waren de voorbeelden van de naleving van
Christus en zij waren de sprekers bij God. Dmv van meditatie was
contact met god mogelijk. Vaak hadden families/gildes etc
patroonheiligen. . Hierdoor raakte de kerk als intermediair tussen
hemel en aarde op de achtergrond

- Er vond een meer mystieke en zuivere benadering van het geloof

plaats.
- In de late Middeleeuwen werd het besef van individualiteit steeds
belangrijker

Uiteindelijk is de derde stand iedereen die niet adelijk of geestelijk

was.
- Oude patriciers in het nieuwe adellijke leven, zij hadden een
machtspositie qua economie en politiek. Zij hielden de Bourgondische
hertogen te vriend, zij hadden de zelfde ambities en levenswijzes.

De Vlaamse steden waren vrijwel autonoom in vergelijking met

Bourgondie.
2 nieuwe constataties
1- Winst maken is niet zondig
2- herwaardering van arbeid. Opleiding = geld

Paneelschilderkunst

- Het privé portret geeft uitdrukking aan individualiteit

- De groei van de stad zorgde er voor dat veel opdrachten vanuit het
stadsbestuur kwamen.
- Er waren veel opdrachten voor privé devotie
- Burgers, geestelijken en hovelingen lieten zich portretteren op
altaarstukken.
1- persoonlijk relatie met het hemelse gebeuren
2- vroomheid
3- persoonlijke hoop op het eeuwige leven : spiritual enrichment
4- Rijkdom laten zien aan stadsgenoten: social prestige en lasting fame

Hovelingen vertrekten opdrachten hertogen niet eigenlijk

Vooral veel stadshuizen die werden gedecoreerd met sculpturen en
muurschilderingen enzo. Vaak themaL rechtvaardigheid omdat het
stadsbestuur ook rechtvaardig zou zijn.

Giovanni Arnolfini kwam ui Lucca maar was in Brugge woonachtig. Het

onderwerp van het Arnolfini portret is raadselachtig en over de
voorstelling gaat nog steeds een discussie.