Professional Documents
Culture Documents
SUBMITTED BY RINSIYA.P.E
ROLL NUMBER 29
1. भशत्ऩञ्चभूरतैरऩूयणभ ्
2. कणणऩूयण
3. रळूनादद ऩूयण
4. प्रिमङ्ग्लादद तैर
5. षायतैरभ ्
6. प्रफल्लादद तैर
7. दशङ्ग्लादद तैर
8. ळम्फुक तैर
9. आम्रादद तैर
10. अऩाभागणषायतैर
11. स्लजजकाषायतैर
12. दीप्रऩका तैर
13. गन्धतैर
14. मष्ट्मादद तैर
15. एयण्डादद तैर
16. कणणलद्चण क तैर
17. प्रलल्लऩत्रादद तैर
18. शनगुणण््मादद तैर
19. ळैलारीतैर
3 Common yogas used in नावा यॊगा’s 14
1. व्मोऴादद लडकभ ्
2. वुयवादद गणभ ्
3. व्मघ्रीतैर
4. धलत्लगादद नस्मतैर
5. ऩ्लादद नस्म
6. व्मोऴादद धूभलप्रतण
7. ळुण््मादद नस्म
8. शळग्रुलादद नस्म
9. शनकुम्बकुम्बादद लप्रतण
10. अणुतैर
11. षीयफर
12. गृशधूभादद तैर
13. ऴड् प्रफन्द ु तैर
14. ळताह्वादद धूभ
15. राषादद नस्म
4 Common yogas used in भुख यॊगा’s 25
1. मष्ट्मादद तैर
2. दशङ्ग्लादद यज् िमोग
3. शनचुरादद िरेऩन
4. अऩाभागणतैरनस्मादद िमोग
5. खददयादद तैर
6. खददयादद गुदडक
7. अरयभेदादद तैर
8. वाभान्म कफर
9. ऩाठाददघऴणण चूणण
10. कारकचूणण मोग
11. ऩीतकचूणण मोग
12. वद्ऱच्छदादद कऴाम
13. वलाणस्मयोगऩानगण्डू ऴकऴाम
5 Common yogas used in शळयॊ यॊगा’s 34
1. काऩाणवादद नस्म
2. प्रलडङ्गगादद नस्म
3. नील्मादद तैर
4. िऩौण्डयीकादद तैर
5. भधुकमष्ट्मादद नस्म
6. भमूयक घृत
7. अरयभेदादद तैर
8. गुडूच्माददतैर
9. प्रलदामाणदद नस्म
10. गोभूत्रशयीतदक
11. भारत्मादद तैर
12. लरुणादद घृत नस्म
13. फराशठादद तैर
14. ऩथ्माषधात्र्मादद क्लाथ
15. अवनप्रलल्लादद तैर
16. बृङ्गगयाज तैर
17. प्रत्रपराददतैर
18. धतूयादद तैर
19. ऱाषादद तैर
20. बृङ्गगाभरकादद तैर
21. नीरीबृङ्गगाददतैर
6 Conclusion 45
7 Bibliography 46
MANNAM AYURVEDA CO-OPERATIVE
MEDICAL COLLEGE
PANDALAM, PATHANAMTHITTA
CERTIFICATE
Date : …………..
INTRODUCTION
1. Ear
2. Nose
3. Throat (lips, teeth, gums, tongue, palate, throat proper)
4. Eyes
5. Head
All these are sensory organs seated in the शळया so only this
branch of the medicine is given prime importance among the 8
branches of आमुलेद.
1
INTRODUCTION TO COMMON YOGAS
Single drug will be rich only in certain quality whereas yoga will be
a combination of many qualities and thus potentiate the organ along with cure
of disease.
Thus yogas are much more preferred than the single drugs in
curative purpose.
2
COMMON YOGAS USED IN कणण यॊगा’s
1.भशत्ऩञ्चभूरतैरऩूयणभ ्
भशत्ऩञ्चभूरस्मकाष्ठात्षौभेणलेप्रष्टतात ् |
तैरशवक्तात्िदीद्ऱाग्रात्स्नेश्वद्योरुजाऩश् ||
कऴामशतक्त
Indication:- लातजकणणळूर
3
drops down filled into the ears in lukewarm state relieves the pain
immediately.
2.कणणऩूयण
राषामष्टीश्रृतंस्तन्मंळस्मतेकणणऩूयणे |
Indication:- प्रऩतजकणणळूर
3.रळूनाददऩूयण
रळूनारण कशळग्रूणांभुरुङ्ग्माभूरकस्मच |
कदल्मा्स्लयव: श्रेष्ठ्कदष्टु ण्कणणऩूयणे ||
4
भुरुङ्ग्मा कटु शतक्त रघु रूष उष्टण कटु लात कप
तीक्ष्ण शयभ ्
भूरक भधु य शतक्त गुरु जस्न्ध ळीत भधु य ले दनास्थाऩनभ ्
Juice of these drugs made lukewarm is best for filling the ear .
Indication:-कपजकणणळूर
4.प्रिमङ्ग्लाददतैर
प्रिमङ्गगुभधुकाम्फष्ठाधातक्मुत्ऩरऩजणणशब् |
भजञ्जष्ठारोध्रराषाशब्कप्रऩत्थ्स्मयवेनच ||
ऩचेतैरंतथास्रालंशनग्रशणात्माळुऩूयणात |्
भधुक भधु य शतक्त गुरु जस्न्ध ळीत भधु य लात प्रऩत शयभ ्
5
भजञ्जष्ठा शतक्त भधु य रूष गुरु उष्टण कटु ळोथशयभ ्
कऴाम
रोध्र कऴाम शतक्त रघु रूष ळीत कटु ळोथशयभ ्
Indication:-स्राल
Medicated oil should be cooked with these drugs.This filled into the ears stop
the discharge quickly.
5.षायतैरभ ्
ळुष्टकभूरकळुण्ठीनांषायोदशङ्गगुभशौऴधभ ्|
ळतऩुष्टऩालचाकुष्ठदारुशळग्रुयवाञ्जनभ ्||
वौलचणरमलषायवजजणकौप्रिदवैन्धलभ ्||
बूजणग्रजन्थप्रलडं भुस्ताभधुवुक्तंचतुगुणणभ ्||
भातुरुङ्गगयवस्तद्रत्कदरीस्लयवश्चतै् |
ऩक्लंतैरंजमत्माळुवुकृच्छानप्रऩऩूयणात ्||
कण्डु ं क्रेदचफाशधमणऩूशतकणणत्लरुक्कृभीन ् |
षायतैरशभदं श्रष्ठ
े ंभुखदन्ताभमेऴुच ||
6
रे खनभ ्
कुष्ठ शतक्त भधु य रघु रूष उष्टण कटु ळोथशयभ ्
तीक्ष्ण ळूरघ्नभ ्
They are made into decoction .To this are added one part of oil,
four parts of भधुवुक्तभ ् ,juice of भातुरुङ्गग and कदरी medicated oil prepared.
6. प्रफल्लाददतैर (ळा.वं.भ.ख )
फारप्रलल्लाशनगोभूत्रेप्रऩष्ट्लातैरंप्रलऩाचमेत ्|
वाजषीयं चनीयं चफाशधमंशजन्तऩूयणात ||
्
7
Indication:-फाशधमण
7. दशङ्ग्लाददतैर (ळा.वं.भ.ख )
Indication:-कणणळूर
8.ळम्फुकतैर(ळा. वं. उ. ख )
ळम्फुकस्मतुभांवेनऩचेतैरत
ं ुवऴणऩभ ्|
तस्मऩूयणभात्रेणकणणनाडीिळाम्मशत ||
8
ळम्फुक (जरळुप्रक्त)
Indication:-कणणनाडी
9.आम्राददतैर(ळा. वं. उ. ख )
आम्रजम्फुिलाराशनभधुकस्मलटस्मच |
एशब्वंवाशधतंतैरम्ऩूशतकणोऩळाजन्तकृत ् ||
Indication:-ऩूशतकणण
अऩाभागणषायजरेतत्षायं कजल्कतंजषऩेत ्|
तेनऩक्लंजमेतैरंफाशधमेकणणनादकभ ्||
Indication:-फाशधमण, कणणनाद
9
रव्मभ ् यव गुण लीमण प्रलऩाक कभण
स्लजजणकाभूरकंळुष्टकंदशङ्गगुकृष्टणावभाजन्लतभ ्|
ळतऩुष्टऩाचतैस्तैरंऩक्लंवुक्तचतुगुणणभ ्||
िणादं ळूरफाशधमंस्रालंकणणस््मनाळमेत ् |
भशत्ऩञ्चभूरस्मकाण्डान्मष्टाङ्गगुराशनच |
षौभेणालेष्ट्मवंशवच्मतैरेनादीऩमेतत: ||
मतैरंच्मलतेतेभ्म्वुखोष्टणंतेनऩूयमेत ्|
ञेमंतद्ङीप्रऩकातैरंवद्योगृह्णाशतलेदनाभ ||
्
एलंस्माद्ङीप्रऩकातैरंकुष्ठेदेलतयौतथा |
10
Indication:-कणणळूर(ऩूयण )
एततैरंवदाऩथ्मंब्नानांवलणकभणवु |
आषेऩकेऩषाघतेतारुळोऴेतथाअददणते ||
भन्मास्तंबेशळयोयोगेकणणळूरशे नुग्रशे |
14. ळैलारीतैर
वळैलरंभशालृषाजम्फुलाम्रािवलामुतभ ्
कुरीयषौरभण्डू कीशवद्चंतैरंचऩूजजतभ ्
15. प्रलल्लऩत्रतैर
Oil prepared with प्रलल्लऩत्र, लचा, रळुन, शनळा, शतरतैर
16. शनगुणण््माददतैर
Ingredients are शनगुणजण्डऩत्र, अकणऩत्र, शळग्रुऩत्र,शचञ्चऩत्र,
वुयवाऩत्र,धतूयऩत्र,भुवशरस्लयव, कदरीस्लयव,अऩाभागणस्लयव,
शरयरस्लयव,बृङ्गगस्लयव, आरण कस्लयव, शतरतैर, फस्तभूत्रदारुशरयर, लचा, रळुना,
आरण क, कुष्ठा, वैन्धल, ळुण्डी, प्रऩप्ऩरी,अज्न
Indication:- कणणयोगा
11
17.मष्ट्मादद तैर
मष्ट्मनन्तादशभोळीयकाकोरीयोध्रजीलकै्|
भृणारप्रफवभजञ्जष्ठावारयलाशबश्च वाधमेत ्||
मष्टीभधुयविस्थ्षीयदद्रिस्थ्वंमुतभ ्|
तैरस्म कुडलं नस्मऩूयणाभ्मञ्जनैरयदभ ्||
शनशजन्त ळूरदाशोऴा् केलरं षौरभेल ला|
The ingredients are मप्रष्ट अनन्ता दशभ उळीय काकोरी योध्र जीलक
भृणार प्रफव भजञ्जष्ठा वारयला
Indications:-ळूर, दाश, ओऴ
एयण्डशळग्रुलरुणभूरकात्ऩत्रजे यवे|
चतुगुणणे ऩचेतैरं षीये चाष्टगुणोजन्लते| |
मष्ट्माह्वाषीयकाकोरीकल्कमुक्तं शनशजन्त तत ्|
नादफाशधमणळूराशन नालनाभ्मङ्गगऩूयणै्||
19.कणणलद्चण क तैर
13
COMMON YOGAS USED IN नावा यॊगा’s
The important yogas used in the नावा यॊगा treatment are as follows-
1.व्मोऴाददलडकभ ्
व्मोऴतारीवचप्रलकाशतजन्तदडकाम्रलेतवाभ ्|
वा्न्मजाजजदद्रऩशरकंत्लगेराऩत्रऩाददकभ ् ||
जीणाणद्गुडातुराधेनऩक्लेनलटकीकृतभ ्|
ऩीनवश्वावकावघ्नंरुशचस्लयकयं ऩयभ ्||
14
Each one fourth pala are powdered and cooked in half thula
of old guda and rolled into pills.This cures nasal catarrah, dyspneoa and cough
and bestows good taste and voice.
2. वुयवाददगणभ ्
वुयवमु्फ़जणज्जंकारभाराप्रलडङ्गगभ ्|
खयफुवलृऴकणीक्फ़रंकावभदण ् ||
षलकवुयवीबाजङ्गगणकभुकाकाकभाशच |
कुरशरप्रलऴभुप्रष्टबूस्तृणबूतकेळी ||
वुयवाददगण्श्लेष्टभभेदकृशभशनऴूदन् |
िशतश्मामारुशचश्वावकावघ्नोव्रनळोधन् ||
15
बाजङ्गगण कटु शतक्त रघु रूष उष्टण कटु ज्लयघ्नभ ्
कऴाम
कभुका कऴाम भधु य रूष गुरु ळीत कटु दीऩन ऩाचना
3.व्मघ्रीतैर (ळा.वं.भ.ख )
व्माघ्रीदन्तीलचाशळग्रुतुरवीव्मोऴवैन्धलै् |
कपस्मऩाचनंतैरंऩूशतनावोदकाऩशभ ्||
Indication:-ऩीनव, ऩूशतनाव
4. धलत्लगाददनस्मतैर
धलत्लजक्त्रपराश्माभाश्रीऩणीमष्टीशतल्लकै् |
षीये ्दळगुणेतैरंनालनंवशनळै्ऩचेत ् ||
16
त्लक् कटु रघु रूष उष्टण कटु कप शयभ ्
Indication :- ऩीनव
5.ऩ्लाददनस्म
............................ प्रऩष्टैस्तुनालनभ ्|
फस्ताम्फुनाऩटु व्मोऴलेल्रलत्वकफीजकै् ||
Indication :-ऩीनव
17
6.व्मोऴाददधूभलप्रतण
व्मोऴोरुफुककृशभजजदद्ङरुभादरगदे ङ्गगुदभ |्
लाताणकफीजप्रत्रलृताशवद्चात्थाण्ऩूशतभत्स्मकश् ||
अज्नभन्थस्मऩुष्टऩाजणऩीरुशळग्रुपराशनच |
अश्वप्रल्वभूत्राभ्मांशजस्तभूत्रण
े चैकत् ||
षौभगबांकृतांलप्रतंधूभंघ्राणास्मत्प्रऩफेत ्|
शळग्रु कटु शतक्त रघु रूष तीक्ष्ण उष्टण कटु लात कप शयभ ्
Indication :-दष्ट
ु ऩीनव
ळुण्ठीकुष्ठकणलेल्रराषाकल्ककऴामलत ्|
वाशधतंतैरभाज्मंलानस्मंषलऩुटिणुत ् ||
Medicated ghee or oil prepared with the paste and decoction of these
drugs used for nasal medication cures बृळषल, बृळषल and ऩुटक.
8.शळग्रुलाददनस्म
शळग्रुशवंशीशनकुम्बानांफीजै्वव्मोऴवैन्धलै् |
वलेल्रवुयवैस्तैरंनालनंऩयभंदशतभ ्||
19
लेल्र शतक्त कटु रघु रूष उष्टण कटु लात कप शयभ ्
नस्म
9.शनकुम्बकुम्बाददलप्रतण
शनकुम्बकुम्बशवन्धूत्थभनोह्वारकणाज्नकै्|
कजल्कतै्घृतभर्धलक्तांघ्राणेलप्रतंिलेळमेत ् ||
Cotton wick smeared with the paste of these drugs added with ghee and honey
should be introduced into the nose.
10.अणुतैर
जीलन्तीजरदे लदारुजरदत्लक्वेव्मगोऩीदशभभ ्|
20
दालीत्लङ्मधुकप्रलागरुलयीऩुण्राह्वप्रलल्लोत्ऩरभ ्||
धालन्मौवुयशबंजस्थये कृशभशयं ऩत्रंत्रुदटं येणुकां |
दकञ्जल्कंकभरात्फरांळतगुणेददव्मेअम्बशवक्लाथमेत ्||
तैरारवंदळगुनंऩरयळेष्टमतेन |
तैरंऩचेत्वशररेनदळेललायात ||
्
ऩाकेजषऩेच्चदळभेवभभाजद्ु धभ|्
नस्मंभशागुणभुळन्त्मणुतर
ै भेतत ्||
जस्थय शतक्त कऴाम रघु तीक्ष्ण उष्टण कटु लात प्रऩत शयभ ्
कृशभशय कटु शतक्त रघु रूष तीक्ष्ण उष्टण कटु लात कप शयभ ्
ये णुका कटु शतक्त रघु रूष उष्टण कटु लात प्रऩत शयभ ्
21
काभर शतक्त कऴाम रघु रूष ळीत भधु य लात कप शयभ ्
11.षीयफर
फराभूरात्ऩञ्चऩरंषीयप्रऩष्टञ्चमोजमेत ्|
षीये चतुगुणणेतैरिस्थंभद्र
ृ ज्ननाऩचेत ्||
ऩानेलस्तौतथभ्मङ्गगेनस्मकभणजणळस्मते|
एतत्षीयफरातैरंलाताशळशतप्रलनाळनभ ्||
गृशधूभकणादारुषायनक्ताह्ववैन्धलै्|
शवद्चं शळखरयफीजैश्चतैरंनावाळणवांदशतभ ्||
22
कयञ्जपर शतक्त कटु रघु रूष तीक्ष्ण उष्टण कटु लात कप शयभ ्
कऴाम
Indication :-नावाळणव ्
13.ऴज्फन्दत
ु ैर
एयण्डभूरंतगयं ळताह्वाजीलन्तीयास्नावशवैन्धलश्च|
श्रृङ्गगंप्रलडङ्गगंभधुमप्रष्टकाचप्रलश्वौऴधंकृष्टणशतरस्मतैरभ ्||
अजऩमतैरप्रलशभशश्रतस्मचतुगुणणंबग
ृ यवेप्रलऩक्लभ ्|
ऴज्फन्दलोनावादिममाप्रलधेमाशनशजन्तळीघ्रंशळयवोप्रलकाय्||
14.ळताह्वादद धूभ
कपऩीनवलत्ऩूशतनावाऩीनवमो् दिमा|
राषाकयञ्जभयीचलेल्रदशङ्गगुकणागुडै्||
अप्रलभूत्ररत
ु ैनणस्मं कायमेद्रभने कृते|
शळग्रुशवंशीशनकुम्बानां फीजै् वव्मोष्टवैन्धलै्||
वलेल्रवुयवैस्तैरं नालनं ऩयभं दशतभ ्|
The ingredients are राषा कयञ्ज भयीच लेल्र दशङ्गगु कणा गुड शळग्रु
शवंशी शनकुम्बा फीज व्मोऴ वैन्धल लेल्र वुयव
24
COMMON YOGAS USED IN भुख यॊगा’s
मष्टीज्मोशतष्टभतीरोध्रस्रालणीळारयफोल्ऩरै् |
ऩटोल्माकाकभाच्माचतैरभश्मञ्जनंऩचेत ्||
मष्टीज्मोशतष्टभतीरोध्रस्रालणीळारयफउत्ऩरऩटोरकाकभाशच
Indication :-कण्ड,ओष्ठव्रण
2.दशङ्ग्लाददयज्िमोग
दशङ्गगुक्परकावीवस्लशचणकाकुष्ठलेल्रजभ ्|
यजोरुजोजमत्माळुलस्त्रस्थंदळनैघणतभ ||
्
दशङ्गगुक्परकावीवस्लशचणकाकुष्ठलेल्र
25
Indication :-दन्तरुज
Powder of these drugs tied in cloth and held together by the teeth
relieves the pain quickly.
3. शनचुराददिरेऩन
शनचुरंकटबीभुस्तंदेलदारुभशौऴधभ ्|
लचादन्तीचभूलाणचरेऩ: कोष्टणोआशतणळोपशा ||
26
4..अऩाभागणतैरनस्माददिमोग
नस्मगण्डू ऴमूस्तैरंवाशधतंचिळस्मते|
अऩाभागणपरश्वेतादन्तीजन्तुघ्नवैन्धलै्||
5.खददयाददतैर
खददयतुराभम्फुघटे ऩक्त्लातोमेनतेनप्रऩष्टैश्च|
चन्दनजोङ्ग्कककुङ्गकुभऩरयलेरलारकोळीयै ्||
वुयतरुरोध्रराषाभजञ्जष्ठाचोचऩद्मकप्रलरम्फगै्|
स्ऩृक्कनखनतक्परवूक्ष्भैरार्धमभकैवऩत्त्ङङ्गगै्|
तैरिस्थंप्रलऩचेत्कऴाणळै्ऩाननस्मगन्डू ऴै्||
तद्चन्त्मास्मेचगदान्जनमशतगाध्रीदृळंश्रशु तंचलायाशीभ ्|
27
चन्दन भधु य शतक्त रघु रूष ळीत भधु य दौगणन्र्धमशयभ ्
6.खददयाददगुदडक
खददयवायाद्द्द्रे तुरेऩचेद्द्व्ल्कातुरांचारयभेदव् |
घटचतुष्टकेऩादळेऴेअजस्भन्ऩूतेऩुन्क्लथनाद्घने ||
आजषकंजषऩेत्वुवूक्ष्भंयज्वेव्माम्फुऩतङ्गगगैरयकभ |्
चन्दनद्रम(श्माभा) योध्रऩुण्राह्वमष्टमह्वराषाञ्जनद्रमभ ्||
धातकीक्परदद्रशनळाप्रत्रपराचतुजाणतजोङ्गगकभ ्|
भुस्तभजञ्जष्ठान्मग्रोधिये श(लचा)भांवीमलावकभ ्||
ऩद्मकैरावभङ्गगाश्चळीतेतजस्भंस्तथाऩाशरकंऩृथक् |
जाशतऩप्रत्रकांवजातीपरंवश(नख)रलङ्गगकङ्गकोल्ल्काभ ्||
स्पदटकळुभ्रवुयशबकऩूणयकुडलंचतत्रालऩेत्त्ङत्|
कायमेद्गुदटका्वदाचैताधामाणभख
ु ेतद्गदाऩशा् ||
28
नख, रलङ्गग, कङ्गकोरand one कुडलकऩूणय which is transparent as a crystal and of
good smell are added and rolled into pills. This should be kept in the mouth
always for the cure of all diseases.
7.अरयभेदाददतैर
क्लाथ्मौऴधव्मत्मममोजनेनतैरंऩचेत्कल्ऩनमाअन्मैल |
वलाणस्मयोगोद्चत
ृ मेतदाशुदणन्तजस्थयत्लेजत्लदभेलभुख्मभ ् ||
8. वाभान्मकफर
राषागुडूचीवुभन्िलारदाव्मणलाऴप्रत्रपराकऴाम्|
षौरे णमुक्त्कफरग्रशोअमंवलाणभमन्लक्त्रगताजन्नशजन्त||
29
9.ऩाठाददघऴणणचूणण
ऩाठादालीत्लक्कुष्ठभुस्तावभङ्गगाशतक्ताऩीतङ्गगीयोध्रतेजोलतीनाभ ्|
चूण्वषौरोदन्तभांवाशतणकण्डु ऩाकस्रालाणांनाळनोघऴणणेन||
ऩीतङ्गगी शतक्त कऴाम रघु रूष उष्टण कटु चषु ष्टमभ ग्रादश
्
योध्र कऴाम शतक्त रघु रूष ळीत कटु चषु ष्टमभ ग्रादश
्
10. कारकचूणणमोग
गृशधूभताक्ष्मणऩाठाव्मोऴषाया्न्मोलयातेजोह्वै :|
भुखदन्तगरप्रलकाये वषौर्कारकोप्रलदामणश्चण
ू ण्||
30
अ्नी कटु रघु रूष उष्टण कटु दीऩन ऩाचना
11.ऩीतकचूणणमोग
दालीत्लजक्वन्दत्ू बलभनजश्ळरामालळूकशरयतारै:|
धामण्ऩीतकचूणोदन्तास्मगराभमेवभर्धलाज्म्||
Indication :-दन्ताआस्मगराभम
12.वद्ऱच्छदाददकऴाम
वद्ऱच््दोळीयऩटोरभुस्तशयीतकीशतक्तकयोदशजणशब्|
मष्ट्माह्वयाजरभ
ु चन्दनैश्चक्लाथप्र्ं ऩफेत्ऩाकशयं भुखस्म||
31
रव्मभ ् यव गुण लीमण प्रलऩाक कभण
याजरभ
ु शतक्त कटु रघु रूष उष्टण कटु स्लमण,
Indication :-भुखऩाक
ऩटोरळुण्ठीप्रत्रपराप्रलळारात्रामजन्तशतक्तादद्रशनळाभृतानाभ ्|
ऩीत्कऴामोभधुभाजन्नशजन्तभुखेजस्थतश्चास्मगदनळेऴात ्||
32
अभृता कटु शतक्त रघु रूष ळीत भधु य ज्लयघ्नभ ्
33
COMMON YOGAS USED IN शळयो यॊगा’s
1.काऩाणवाददनस्म
काऩाणवाभज्जात्लङ्मुस्तावुभन्षायकाजणच|
नस्मभुष्टणाम्फुप्रऩष्टाशनवलणभूधणरुजाऩशभ ्||
भुस्ता शतक्त कटु कऴाम रघु रूष ळीत कटु ग्रादश दीऩन
ऩाचना
2. प्रलडङ्गगाददनस्म
प्रलडङ्गगस्लजजणकादन्तीदशङ्गगुगोभूत्रवाशधतभ ्|
कटु शनम्फेङ्गगुदीऩीरुतैरंनस्मंऩथ
ृ क्ऩृथक् ||
34
दशङ्गगु शतक्त कटु रघु जस्न्ध उष्टण कटु दीऩन
3.नील्माददतैर
नीरीशळयीऴकोयण्डबृङ्गगस्लयवबाप्रलतभ ्|
ळेल्लषशतरयाभाणांफीजंकाकाण्डकीवभभ ्||
प्रऩष्ट्लाअजऩमवारोशाजल्रद्ऱादकांळत
ु ाप्रऩतात ्|
तैरंस्रुतंषीयबुजोनालनात्ऩशरतान्तकभ ्||
शतर भधु य कटु शतक्त गुरु जस्न्ध उष्टण भधु य व्रण योऩण भेर्धम
कऴाम लेदनास्थाऩनभ ्
िऩौण्डयीकभधुकप्रऩप्ऩरीरोशवैन्धलै्|
शवद्चं धात्रीयवेतैरंनस्मेनाभ्मञ्जनेनच||
वलाणन्भूधणगदान्शजन्तऩशरताशनचळीशरतभ ्|
35
Indication :-ऩशरत
5. भामूयक घृत
भामूयऩषप्रऩतान्त्रऩादप्रल्तुण्डलजज्जणतभ ्|
दळभूर फरायास्नाभधुकैजस्त्रऩरैमुणतभ ्||
जरे ऩक्त्ला घृतिस्थं तजस्भन ् षीयवभं ऩचेत ्|
कजल्कतैभणधुयरव्मै् वलणजत्रूर्धलणयोगजजत ्||
तदभ्मावीकृतं ऩानलस्त्मभ्मञ्जननालनै्|
6.भधुकमष्ट्माददनस्म
भधुकमष्टीकृशभजजजत्लश्वबृङ्गगैळत
ृ ंशप्रल्|
ऴज्फन्दन
ु ाभतंनस्मंवलणभूधाणभमाऩशभ ्||
Indication :-शळयोयोग
खददयवायाद्द्द्रे तुरेऩचेद्द्व्ल्कातुरांचारयभेदव् |
घटचतुष्टकेऩादळेऴेअजस्भन्ऩूतेऩुन्क्लथनाद्घने ||
आजषकंजषऩेत्वुवूक्ष्भंयज्वेव्माम्फुऩतङ्गगगैरयकभ |्
चन्दनद्रम(श्माभा) योध्रऩुण्राह्वमष्टमह्वराषाञ्जनद्रमभ ्||
धातकीक्परदद्रशनळाप्रत्रपराचतुजाणतजोङ्गगकभ ्|
भुस्तभजञ्जष्ठान्मग्रोधिये श(लचा)भांवीमलावकभ ्||
ऩद्मकैरावभङ्गगाश्चळीतेतजस्भंस्तथाऩाशरकंऩृथक् |
जाशतऩप्रत्रकांवजातीपरंवश(नख)रलङ्गगकङ्गकोल्ल्काभ ्||
स्पदटकळुभ्रवुयशबकऩूणयकुडलंचतत्रालऩेत्त्ङत्|
कायमेद्गुदटका्वदाचैताधामाणभख
ु ेतद्गदाऩशा् ||
37
of good smell are added and rolled into pills. This should be kept in the mouth
always for the cure of all diseases.
क्लाथ्मौऴधव्मत्मममोजनेनतैरंऩचेत्कल्ऩनमाअन्मैल |
वलाणस्मयोगोद्चत
ृ मेतदाशुदणन्तजस्थयत्लेजत्लदभेलभुख्मभ ्||
8.गुडूच्माददतैर
गुडूचीशनम्फकुटजशं वऩादीफराद्द्व्मै् |
वाशधतंऩाममेतैरंवकृष्टणादे लदारुशब् ||
Indications:-गण्डयोग
9. प्रलदामाणददनस्म
ततोप्रलदामणमष्ट्माह्वश्रृङ्गगाडककळेरुशब् |
तैरंदळगुणषीयं शवद्चं मुञ्जीतनालनभ ्||
38
रव्मभ ् यव गुण लीमण प्रलऩाक कभण
मप्रष्ट भधु य शतक्त गुरु जस्न्ध ळीत भधु य लात प्रऩत शयभ ्
Indications:-दन्तकृशभळूर
10. गोभूत्रशयीतदक
गोभूत्रक्लथनप्रलरीनप्रलग्रशाणाभ ्|
ऩथ्मानांजरशभशवकुष्ठबाप्रलतानाभ ्||
अतायं नयभणलोअप्रऩलक्त्रयोगा:|
श्रोतायं नऩ
ृ शभलनस्ऩृळजन्तअनत्थाण् ||
Indications:-लक्त्रयोगा
11.भारत्माददतैर
भारतीशचत्रकाअश्वघ्ननक्तभारै्िवाशधतभ ्|
राषाळम्माकऩतत्रैरगजाधात्रीपरैस्तथा||
चाचारूंप्रऴकमोतैरभभ्मङ्गग्षुयघृष्टमो्|
39
रव्मभ ् यव गुण लीमण प्रलऩाक कभण
Indications:-चाच, अरूंप्रऴक
Oil medicated with these drugs is beneficial for anointing the head.
12. लरुणाददघृतनस्म
लरुणादौगणेषुण्णेषीयभधोदकंऩचेत ्|
षीयालशळष्टंतच्चीतंभशथत्लावायभाशये त ्||
ततोभधुयकैशवद्चं नस्मेतत्ऩूजजतंशप्रल:|
Indications:-लातजशळयळूर
40
ऩक्लंशळयोरुजंशजन्तचन्दनाभममाप्रष्टशब्||
ऩथ्माषधात्रीबूशनम्फैशनणळाशनम्फाभृतामुतै् |
कृत्क्लाथ्ऴडङ्गगोअमंवगुड्ळीऴणळूररृत ्||
Indications:-ळीऴणळूर, ऊर्धलणजत्रूगतयोग
41
15.अवनप्रलल्लाददतैर
अवनप्रलल्लाफराभृतऩाशचते|
भधूकनागयकप्रत्रपराजन्लते||
ऩमशवतैरशभदं ऩमवाऩचेत ्|
नमनकणणशळयोदशतभुतभभ ्||
16.बृङ्गगयाजतैर (वशस्रमोग)
17.प्रत्रपराददतैर (वह्स्स्रमोग)
प्रत्रपराभृफजल्रंचकेतक्मवनकौफरा|
एयण्डशभन्रलल्रींचजररोणप्रलऩाचमेत ्||
यवेनतेकयाजस्मशठस्मस्लयवेनच|
तैरिस्थंऩचेत्धीभाजन्द्रगुनषीयवंमक्त
ु भ ्||
कल्कञ्चकुष्ठमष्ट्माह्वऩद्मकोळीयचन्दनै्|
42
भुस्तैराऩत्रभंवींचशमगन्धाफराभृता||
ळारयफाभयकाष्ठञ्चरलङ्गगनतचोयका्|
उत्ऩराद्द््ञ्जतेनीरीश्लष्टणप्रऩष्टात्वभालऩेत ्||
शळयोयोगिशतश्मामौप्रलळेऴेणप्रलनाळमेत ्|
खशरत्मंचैलऩाशरत्मंकेळानांबञ्जनंतथा||
प्रत्रपराद्यशभदं तैरभूर्धलणजत्रुगदाऩशभ ्|
नीरीबृङ्गगरताळतितुरताधात्रीपरानांयवे|
षीयै याजकनारीकेयभदशऴीधेनूत्बलैवाशधतभ ्||
तैरंतल्ऩमवैलप्रऩष्टडरुशरतैरयष्ट्माह्वगुञ्जाञ्जनै्|
केळान्वञ्जनमेतरेप्रऩकयमोयास्ताभकेळंशळय्||
धुतूयऩत्रस्लयवेतत्फीजै्श्लक्ष्णकजल्कतै्
ऩक्लंतैरंशनशन्त्माळुकण्डू ं केळच्छुतींनण
ृ ाभ ्
20. राषाददतैर
राषायववभंतैरंतर
ै ान्भस्तुचतुगुणणभ ् |
43
अश्वगन्धाशनळादारुकौन्तीकुष्ठाब्दचन्दनै् ||
वभूलाणयोदशणीयास्नाळताह्वाभधुकैस्वभै्|
शवद्चं राषाददकंनाभतैरभभ्मञ्जनादीना ||
44
CONCLUSION
45
BIBLIOGRAPHY
3. Shaarangadhara samhita
4. Bhaishajya ratnaavali
5. Yoga ratnaakara
6. Sahasrayoga
7. Cikitsaamanjari
8. Sarva cikitsanool
46