Metodologija izrade Katastra zelenila

Nataša Špica, dipl. inž. pejz. arh.

mr Đorđe Lukač, dipl. inž. pejz. arh.
Pančevo, 2011. god.

1
 1. Uočavanje problema

U svakom naseljenom mestu koliko god ono malo ili veliko bilo, neophodno je obezbediti
adekvatne uslove za život ljudi – stanovnika. To se ostvaruje razvijanjem mreže raznih vrsta
infrastruktura : saobraćajne, elektro, vodovodne, kanalizacione i dr. Ali okruženi sivilom betona,
izloženi negativnim uticajima izduvnih gasova, buke, neprijatnih mirisa, stanovnici bi brzo
napustili takvo naselje. Unošenje životnosti, smanjenje buke, neprijatnih mirisa, razbijanje sivila i
monotonije naselja jedino se može postići uređenim zelenim površinama i vegetacijom na njima.
Međutim, ni jedna zelena površina posmatrana sama za sebe ne može poboljšati uslove života
u naselju ako nije deo Sistema zelenila. Stoga, kako bi se u celom naselju stvorili povoljni uslovi
života, zelene površine se međusobno povezuju i organizuju u jedinstven Sistem. Kao i kod
vodovodne mreže i u ovom Sistemu postoje cevi, hidranti, šahtovi, crpne stanice i dr. Zelene
površine, veće od 2ha su crpne stanice vazduha. One su međusobno povezane drvoredima koji, kao
i vodovodne cevi, omogućavaju prenošenje vazduha na veće razdaljine i time formiraju
infrstrukturni sistem jednog naselja, čije je ime Sistem zelenila. Manje zelene površine dodatno
osvežavaju taj vazduh i ubrzavaju njegovo prenošenje do većeg broja korisnika. Ukoliko je sistem
spojen sa vangradskim zelenilom – šumama, omogućen je još veći priliv svežeg vazduha. Bez
zelenih površina u celom naselju, bez njihove povezanosti u jedinstven sistem i bez prihvatanja
njegovog značaja kao vitalnog infrastrukturnog sistema, život u naselju ne bi bio moguć, ljudi bi
težili da se rasele, radnje i preduzeća bi se zatvorili, naselje bi zamrlo i postalo bezživotno, jer u
njemu nema ljudi zbog kjih je naselje i formirano.
Zbog društvenih dešavanja tokom proteklih 20 god., došlo je do ubrzane degradacije stanja na
zelenim površinama, te su mnoge izgubile svoju funkcionalnu, sociološku, biološku, ekološku,
estetsku i ekonomsku vrednost. To je uticalo i na stanje Sistema zelenila kao infrastrukturnog
elementa urbane sredine, te ne samo da se sistem decenijama nije razvijao već je propadao.
Posmatrajući sa tog aspekta, sistem zelenila je usled akumulacije uticaja devastirao mnogo
značajnije nego sama zelena površina.
„Razmatrajući stanje i perspektive razvoja zelenih površina, u funkciji planskog sagledavanja
i sprovođenja generalnog plana, konstatovano je da Beograd nema definisanu strategiju razvoja
sistema zelenih površina grada, politiku finansiranja istih, adekvatnu zakonsku regulativu, kao i da
ne postoji dosledna primena postojećih zakona i propisa u ovoj oblasti.“ 1
Opisana situacija je slična u većini naselja u Republici Srbiji. U skladu sa tim navešće se
najznačajniji problemi.
Nedostatak gradskog građevinskog zemljišta je problem koji je u direktnoj zavisnosti od
veličine naseljenog mesta, njegovog privrednog značaja i ekonomskog prosperiteta. Dešava se da
se generalni planovi menjaju u pravcu veće zauzetosti i izgrađenosti površina, uglavnom na štetu
zelenih površina, šuma, ostalih prirodnih pejzaža i poljoprivrednog zemljišta. Takav pristup je u
zamahu tokom protekle decenije, a može izazvati narušavanje pa čak i prekid celovitosti Sistema
zelenila, čime se dalje smanjuju mogućnosti poboljšanja loših uslova životne sredine u naseljenim
mestima.
Postojeći Zakoni o izgradnji i zaštiti životne sredine, o komunalnoj delatnosti, zaštiti retkih i
ugroženih vrsta, međunarodi sporazumi o održivom razvoju (Kjoto protokol, agenda 21 i dr.), razne
odluke lokalnih samouprava i dr. često se ne poštuju. Ne poštuju se ni podzakonska akta i
pravilnici, a mnogi pritom nisu regulisani. Tako na primer, još je u proceduri Nacrt zakona o zaštiti
i unapređenju javnih zelenih površina2 u okviru kog se preciznije definiše ophođenje sa javnim
zelenim površinama, kao bitnim infrastrukturnim elementima, što do sada nije bilo regulisano.

1
Projekat „Zelena regulativa Beograda“ , JUP „Urbanistički zavod“, Beograd, 2003. God.
2
Nacrt prosleđen elektronskom poštom od strane Inženjerske komore

2
 Društveni ekonomski problemi još više minorizuju značaj zelenila kao infrastrukturnog
elementa i prouzrokuju urbanističku prenamenu površina pod izgovorom da je to od opšteg
društvenog značaja.
Usled neažurnosti geodestkih podloga vegetacija na zelenim površinama često nije kartirana, u
skladu sa tim nije evidentirana ni u Katastru nepokretnosti, što dalje znači da vegetacija ne postoji.
Ako drvo nije ucrtano često se negira njegovo postojanje u postupku projektovanja i izgradnje.
Posmatrajući dalje postupak izrade Projekata, ako na Situacionom planu nema ucrtane
vegetacije smatra se da je površina slobodna i nastaje samovolja projektanata, ali i izvođača radova.
Tokom izrade Projektne dokumentacije često se ne traže uslovi i saglasnosti od svih nadležnih
službi, izbegava se izrada bioekološke osnove i ostalih analiza kao predprojektne dokumentacije
kako bi se smanjili troškovi na izradi Projekta i time povećala dobit. Često se ne vrši spoljna
kontrola ili se odabira neadekvatan stručni kadar, te se dešava da Projekti nisu usaglašeni sa
izdatim uslovima i saglasnostima. Izostaje i anketiranje javnosti te se realni problemi na lokaciji ne
rešavaju na adekvatan način, a pritom nastaju i novi. Inovacije u postupku projektovanja teško se
prihvataju ili se uopšte ne uzimaju u obzir. Primena normativa pri ozelenjavanju je otežana ne samo
zbog zauzetosti profila zemljišta već i zbog slabo razrađene standardizacije i normativnih akata.
Pored toga merodavni stručni kadar stavlja se na marginu u postupku planiranja,
projektovanja, izvođenja i nadzora radova. Zelenom površinom treba da se bavi onaj stručni kadar
koji se školije za taj posao i koji ga proučava, a to su pejzažne arhitekte, jer jedino oni imaju
kompleksnu predstavu o realnim potrebama na zelenim površinama kako sa aspekta strukturnog
stanja tako i sa aspekta sadnog materijala koji će se koristiti za ozelenjavanje. Slična je situacija i sa
proizvodnjom sadnog materijala, pošto na prostoru sadašnje Republike Srbije jedva da mogu da se
nađu adekvatne, školovane sadnice, koje jedine i mogu da zadovolje potrebe sadnje.
Posledice u postupku izvođenja radova su brojne. Dešava se da se stabla uklanjaju bez potrebe
i bez odobrenja nadležnih, a projekti se po nalogu inspekcije samo ponekad menjaju. Kako je
drveće najtrajniji tip objekta i najveće živo biće na zelenoj površini, situacija sa žbunjem,
cvetnjacima i travnjacima je još gora. Pri izgradnji objekata visoke gradnje izostaje adekvatna
zaštita zelene površine i drveća, naročito grana, kako bi se izbeglo angažovanje merodavnog
stručnog kadra, a vegetaciji se nanose ozbiljne povrede sa dalekosežnim posledicama. Dešava se da
se kanali za podzemnu infrastrukturu kopaju preblizu drveća čime se narušava njihova stabilnost, a
povećava se i rizik od propadanja i obrušavanja. Nakon završetka radova zelenilo se često ne vraća
u prvobitno stanje ili se to odrađuje bez angažovanja stručnog kadra. Nasipanje terena se često vrši
mimo Projektne dokumentacije inertnim građevinskim materijalom (pesak, šljunak, rizla, šut i dr.)
umesto zemljom, a humusno zemljište se nasipa samo u tankom sloju koji nije dovoljan da
obezbedi prijem sadnog materijala3.
Događa se i preklapanje linija drvoreda sa linijom vazdušnih vodova, što nakon izvesnog
vremna prouzrokuje konstantno nanošenje šteta drveću i degradaciju zelene površine. Pored toga
dolazi i do preklapanja nadležnosti. Ovaj novi problem se ispoljava pri određivanju nadležnosti u
situacijama kada dođe do promene vlasništva. Lep primer za ovo je situacija sa zelenom površinom
kod hotela „Tamiš“(slika 1.). Pomenuta zelena površina je katastarski obrađena kao Javna zelena
površina. Nakon privatizacije menja joj se karakter u površinu specijalne namene u vlasništvu
pravnog lica, te gubi javni karakter čime preduzeće zaduženo za održavanje Javnih zelenih
površina više nije nadležno. Nameće se pitanje ko će odžavati i finansirati održavanje površine
pošto je izgubilo karakter javnog?

Slika 1. Katastarska skica zelene površine kod hodela „Tamiš“

3
Dokumentacija preduzeća : „Glavni Projekat ozelenjavanja stambenog naselja Sodara“, Panprojekt
1976. g.

3
 Promene Generalnih planova, problemi pri Projektovanju, izbegavanje angažovanja
adekvatnog stručnog kadra i dr., ugrožavaju integritet zelene površine i integritet sistema zelenila u
celosti. Integritet zelene površine pritom ne predstavljaju samo njene granice ili njeno postojanje,
već i njen stil uređenja. Jedan od problema je i loše stanje u kom se Glavni projekti ozelenjavanja
nalaze, te kod zelenih površina koje su stare nekoliko decenija često dolazi do izmena koje nisu u
skladu sa Projektnom dokumentacijom. Zato je pri izradi Katastra jedna od značajnih stavki analiza
postojeće projektne dokumentacije, njena digitalizacija i provera usklađenosti sa situacijom na
terenu. Time se izradom Katastra zelenila zaštićuje i integritet zelene površine, koja se prepoznaje
kao deo jednog infrastrukturnog sistema, koji je neophodno održavati, nadograđivati i
unapređivati.
Cilj izrade Katastra zelenila zato i jeste snimanje vegetacije i njeno evidentiranje kao
nepokretnosti čime je vegetacija i kao objekat i kao živo biće zaštićena od bilo kakve dalje
zloupotrebe u budućnosti. Za svaku jedinku ili grupu jedinki na zelenoj poršini radi se sistematski
pregled sa visokom detaljnošću u vezi uočenih problema. Takav pristup rezultuje otvaranje
zdravstvenog kartona, u okviru kog se sagledavaju uzroci, posledice, tok degradacije stanja u kom
se biljke nalaze i predlažu se sanacione mere koje će najadekvatnije poboljšati stanje.
Prohtevi u Srbiji su veliki ali su finansijske mogućnosti velikog broja potencijalnih korisnika
male, kako u tehničkoj opremljenosti tako i u ljudstvu. Ovo se naročito odnosi na manja naseljena
mesta i seoske mesne zajednice, jer oni često nemaju ni adekvatan kadar ili mehanizaciju za
održavanje zelenih površina, a dosta intervencija se radi po slobodnom nahođenju i bez
odgovarajuće Projektne dokumentacije i stručnog kadra. Usled pomenutog, kao i zbog nepostojanja
Katastra zelenila, došlo je do nagomilavanja velikog broja problema, koji se najviše ispoljavaju na
drveću, a česte posledice su pojava materijalnih šteta i ugrožena bezbednost korisnika prostora.
Svaka javna zelena površina, koliko god ona bila mala ili velika i gde god se ona nalazila mora biti
tretirana na isti način.

Tabela 1 SWOT analiza

4
 SNAGE SLABOSTI
 veliki broj javnih zelenih površina i  sporost pri regulisanju Zakonske
objekata snimanja regulative
 jasno sagledavanje stanja na zelenim  neažurnost geodestkih podloga
površinama  stablo nije prepoznato kao nepokretnost
 uočavanje problema na biljkama  problemi pri izradi Projektne
 poboljšanje uslova životne sredine dokumentacije
 postizanje održivosti sistema  nepoštovanje projektne dokumentacije
 olakšavanje održavanja zelenih površina  marginacija stručnog kadra
 ubrzanje unapređenja Sistema  neadekvatan nadzor
 obezbeđenje integriteta i održivosti  komplikovan unos podataka i
zelene površine održavanja sistema
PRILIKE PRETNJE
 relativno niski troškovi realizacije  nedostatak gradskog građevinskog
Katastra zelenila zemljišta
 mogućnost povezivanja sa ostalim  posledice u postupku izvođenja radova
učesnicima u izradi GIS-a grada  nepodudaranje sa prostornim planovima
Pančeva  ekonomski problemi
 mogućnost korišćenja sredstava iz  nepoštovanje važeće Zakonske
fondacija regulative
 smernice za rešavanje problema i  ugroženost integriteta zelene površine i
poboljšanje stanja sistema u celosti
 smernice za unapređenje Sistema i  ugroženost biljaka, pogoršanje stanja
postizanje njegove celovitosti  nezakonito ponašanje pojedinaca

2. Opšte o Projektu „Katastar zelenih površina grada Pančeva“

U JKP "Zelenilo", Pančevo u toku je izrada Katastra javnih zelenih površina. Obuhvat posla
su sve javne zelene površine. Hronologija terenskih radova je sukcesivnost kretanja po lokacijama
u okviru jedne mesne zajednice (osnovne organizacione jedinice grada). Obim radova je definisan
tako da se pored osnovnih podataka snimaju i podaci koji mogu da pruže informacije neophodne za
početak radova na izradi Katastra kategorija zelenih površina. Obrada podataka se vrši po interno
definisanim modelima. Kartiranje vegetacije se vrši pomoćnim metodama snimanja bez geodetskih
instrumenata, a sa visokom preciznošću. Metodologija rada je naknadno prilagođena GISZP
Programu4, kako bi se obezbedila kompatibilnost i olakšao prelaz na državni metod kada se GISZP
usvoji.
Radovi na Projektu su započeti 1997. god. Tokom 1997-2001. god. definisan je osnovni
metodski pristup izrade Manuala valorizacije vegetacije na javnim zelenim površinama za grad
Pančevo. Definisani su objekti snimanja, ciljevi i zadaci, izvršena je osnovna kategorizacija javnih
zelenih površina sa listingom lokacija, definisani su osnovni metodski pristup, izgled analognih
tabela i započeti su radovi na izradi detaljnog Programa i Softvera.
Terenski radovi su započeti 2002. god., bez pilot projekta, kako bi se što brže usaglasile
terenske metode snimanja sa softverskim programom. Snimanje i prikupljanje podataka je bilo
sveobuhvatno i obimno, a vršeni su : definisanje granica i površina, analiza pozicioniranja objekata
u okruženju, dendrometrijsko snimanje, valorizacija stanja u kom se vegetacija nalazi, sagledavanje
uzroka devastacije, daljih tokova degradacije, procene rizika po okruženje, funkcionalnosti na
zelenim površinama, davanja mera unapređenje stanja i td. Ovakav pristup je pružio veliki broj

4
Projekat GISZP Beograd, Šumarski fakultet, Beograd 2005. God.

5
informacija i omogućio dalje radove na modifikaciji odabrane metodologije rada, što je i urađeno
nakon obustave terenskih radova 2004-2005. god.
U periodu 2006 - 2007. god. pored modifikacije metoda rada dosta je urađeno na definisanju
Dokumentacije Katastra, formiran je veći broj pravilnika o snimanju i obradi podataka i td.
Početkom 2007. god. prihvaćeno je da je GIS Šumarskog fakulteta glavni metodski pristup za
izradu Katastra zelenila te su izvršene manje programske izmene kako bi osnovni metodski pristup
bio kompatibilan sa GIS-om.
Nastavkom terenskih radova od 2007. god. konstantno se sagledavaju normativi, razne metode
i modeli snimnja, prikupljanja podataka, obrade i prezentacije sa ciljem nalaženja najkvalitetnijeg
pristupa koji se može primeniti u uslovima u kojima se Projekat Katastra zelenila izrađuje.
Paralelno sa tim se sagledavaju i moguća rešenja kojima bi se poboljšali kvalitet i funkcionalnost
zelenih površina, unapredio Sisem zelenila u gradu Pančevu, smanjili troškovi održavanja zelenih
površina, odredili modeli postupanja sa rizičnim stablima, olakšali donošenje kratkoročnih i
dugoročnih planova i programa održavanja, sanacije, proizvodnje i td. 5
U većem delu ovog rada korišćena su iskustva i zaključci proistekli iz izrade Katastra zelenila
grada Pančeva. U nastavku su prikazane metodologije koje se koriste pri realizaciji Projekta, a koje
su modifikovane i usklađene sa konkretnim uslovima rada. Osnovna namera pri izradi prezentacije
korišćene metodologije je bilo ukazivanje na to da se Katastar zelenila može raditi i u nepovoljnim
uslovima, sa skromno opremljenim ekipama i da se može preformulisati u zvaničan dokument kada
se za to stvore uslovi. Ovakav pristup omogućava izradu Katastra zelenila u naseljima gde ima
velikih problema koji se brzo i efikasno trebaju rešavati, kada samo postoje volja, trud i stručni
kadar, a nema ažurnih podloga niti značajnijih finansijskih sredstava za realizaciju ovog značajnog
Projekta.

5
Dokumentacija preduzeća, arh. br. 17745 1-7

6
 Tabela 2 Pregled toka izrade Katastra zelenila po fazama za grad Pančevo
Projekat „Manual valorizacije javnih zelenih površina grada Pančeva“
Nalagodavac Trajanje Pokretač Investitor Obuhvat posla Tip Projekta Uslovi rada i opremljenost
SO „Pančevo“ 7 god. JKP „Zelenilo“ JKP „Zelenilo“ sve JZP analitički prosečni
Faze u projektu Trajanje Učesnici Realizacija Opis faze
Faza pripreme 5 god. 2 VSS i saradnici Definisanje projektnog zadatka, izrada Modela i Programa Manuala, objekata snimanja,
kategorizacija lokacija snimanja, rad na softveru, priprema geodetskih podloga, opremanje ekipa
i td.
Faza realizacije 2 god. 5 VSS, 4 PKV i oko 60 lokcija Ažuriranje podloga, kartiranje vegetacije, snimanje dendrometrijskih parametara, valorizacija
saradnici stanja vegetacije, procena rizika, procena mera nege i dr.
Obustava radova i preformulisanje projekta
Projekat „Katastar zelenila grada Pančeva“
Nalagodavac Trajanje Pokretač Investitor Obuhvat posla Tip Projekta Uslovi rada i opremljenost
JKP „Zelenilo“ u toku JKP „Zelenilo“ JKP „Zelenilo“ sve JZP analitički slabi do prosečni
Faze u projektu Trajanje Učesnici Realizacija Opis faze
Faza modifikacije u toku 2 VSS Modifikacija metoda radova, modifikacija i prilagođavanje sa savremenim tokovima, definisanje
modela obrade i prikaza informacija, usaglašavanje sa postojećom Zakonskom regulativom, rad
na softveru, formiranje centralne arhive Katastra i td.
Faza realizacije u toku 3 VSS, 1 PKV oko 120 lokcija Ažuriranje podloga, kartiranje vegetacije, izrada katastarskih skica i digitalizacija, snimanje
dendrometrijskih parametara, valorizacija stanja vegetacije, procena rizika, procena mera nege,
izrada Izveštaja i dr.
Faza strukturne u toku 2 VSS i saradnici Određivanje internog i eksternog toka informacija, sistema alarmiranja, programa implementacije
organizacije službe za rezultata i internog automatskog ažuriranja, ubrzanje faze realizacije, obrade podataka i prikaza
Katastar zelenila informacija, uspostavljanje saradnje sa svim relevantnim državnim institucijama, povećanje broja
ekipa, planiranje izrade Katastra kategorija javnih zelenih površina i dr.
Faza implementacije 3 god. 5 VSS i saradnici Automatizacija internih tokova informacija
Faza održavanja u toku 4-7 VSS i saradnici Periodična provera brojnog stanja vegetacije i svih strukturnih promena na lokaciji na svakih 5
god., periodična provera stanja vegetacije i dendrometrijski premer na svakih 10 god., izdavanje
dokumentacije, redovno održavanje sistema informisanja, unošenje svih izmena na osnovu
informacija pratećih službi i td.

7
 3. Opšte o Katastru zelenila

U Srbiji postoji sve veće interesovanje za izradu Katastra zelenih površina, zato što se on
javlja kao neophodnost za uspešno upravljanje Javnim gradskim zelenilom kao elementom urbane
infrastrukture, ubrzava izradu projektne dokumentacije i radove na zelenoj površini, olakšava rad
nadležnih javnih preduzeća, olakšava spoljašnju kontrolu, daje osnovu za veliki broj planova i
projekata i dr. Pripada grupi tehničko-ekoloških Projekata, a može da pruži odgovore na veliki broj
pitanja i pomogne pri rešavanju problema koji se javljaju u svakoj urbanoj sredini.
Međutim do sada nije usaglašen metodski pristup izrade Katastra zelenila sa pratećom
zakonskom regulativom. Dosadašnji radovi u većini gradova bazirani su na Pilot projektu GISZP-a
Šumarskog fakulteta.
Manual valorizacije drveća jeste terensko rekognisciranje podataka o vrsti drveća,
dimenzijama, vitalnosti, ugroženosti, estetskim vrednostima i drugim obeležjima, sa preporukom
za sprovođenje mera zaštite, saniranja, uklanjanja i dr.
Katastar javnih zelenih površina (u nastavku Katastar zelenila) je zvaničan dokument od
strateškog značaja za lokalnu upravu, kojim se evidentiraju svi objekti koji se nalaze na zelenim
površinama, njihovo stanje, položaj u državnom koordinatnom sistemu i površine koje zauzimaju.
Katastar zelenih površina jeste registar sistematizovanih informacija i podataka o zelenim
površinama, njihovom kvantitetu, kvalitetu i ekonomskoj proceni, koji uključuje kartografski
prikaz i statističke informacije i predstavlja osnovu za planiranje, korišćenje i kontrolu njihove
zaštite6. On određuje svu vegetaciju na površini kao nepokretnost i kao glavne objekte snimanja,
potom definiše vlasničke odnose, granice i tipove zelenih površina. Kao dokument ima karakter
trajnog čuvanja sa periodičnim unosom izmena i koordinira se sa Katastrom nepokretnosti u RGZ-
u i sa svim ostalim Katastrima ukoliko oni postoje. Izrađuje se nakon ili zajedno sa izradom
Katastra tipova (kategorija) zelenih površina i Katastrom biotopa 7. Svaki objekat snimnja je
definisan svojom pozicijom, imenom i matičnim brojem i povezan sa identifikacionim ključevima-
simbolima. Svaka izmena u odnosu na objekat snimanja, naročito promena pozicije, mora se vršiti
u skladu sa zakonskom regulativom, uz prikaz Izvoda iz Katastra i sa povratnom informacijom koja
obezbeđuje ažurnost Katastra.
Pored navedenog Katastar zelenila ukazuje i na dalje mere nege i zaključke vezane za
poboljšanje i/ili očuvanje objekata snimanja i zelene površine. Potom ukazuje i na uslove životne
sredine i negativne činioce okruženja, koji su direktni uzročnici šteta ili utiču na ubrzanje
degradacije stanja nakon nastanka štete na objektu snimanja ili na zelenoj površini. U njemu se
jasno ukazuje na potencijalne rizike koji mogu da dovedu do nastanka materijalnih šteta pa čak i
povređivanja korisnika prostora. Usled toga mora da postoji razrađen sistem obaveštavanja
nadležnih službi u slučaju pojave gradacije, epifitocije ili bilo kog drugog uzroka masovnog
propadanja jedne ili više vrsti biljaka kao i usaglašen sistem obaveštavanja nadležnih
inspekcijcskih službi sa aspekta rizičnih stabala, sklonih obrušavanju i/ili lomu celog stabla ili
većih grana.
On predstavlja i podlogu za izradu svih tipova projekata, davanje uslova i saglasnosti,
sprečavanje namernog oštećivanja ili nezakonitog otuđivanja površina i objekata snimanja, kao i
osnovu za praćenje stanja na zelenim površinama. U tehničkom pogledu Katastar zelenila
predstavlja Projekat zatečenog stanja i detaljan prikaz zahteva direktnih korisnika prostora.
Glavni cilj izrade Katastra zelenila je precizno evidentiranje vegetacije kao nepokretnosti,
kako bi se olakšali planiranje i upravljanje zelenim površinama (izgradnja, sanacija i održavanje),
određivanje stanja u kom se zelene površine nalaze, obima intervencija koje je neophodno uraditi
kako bi se to stanje poboljšalo i formiranje osnovne baze podataka. Krajnji cilj je time formiranje

6
Nacrt zakona o zaštiti i unapređenju zelenih površina
7
GISZP, Šumarski fakultet Beograd

8
polazne baze za poboljšanje uslova životne sredine u naseljenom mestu uz optimalno korišćenje
sredstava i resursa.
Objekti snimanja se mogu podeliti na biološke (vegetacija) i nebiološke objekte - svi ostali
elementi koji čine zelenu površinu (građevinsko-arhitektonski elementi, infrastruktura, oprema
prostora i dr.). Akcenat snimanja je na biološkim objektima koji se time rangiraju kao glavni
objekti snimanja i tu spadaju drveće, grupacije biljaka, puzavice i travnjaci, odnosno celokupna
vegetacija koja se nalazi na zelenoj površini.
Pored vegetacije snimaju se i drugi (sekundarni) objekti koji čine zelenu površinu kao i stanje
u kom se isti nalaze, kako bi se obezbedili sveobuhvatnost pri upravljanju zelenim površinama,
bolja budžetska kontrola i poboljšanje uslova životne sredine. U slučaju slabe tehničke
opremljenosti i slabe finansijske pozadine, sekundarni objekti se ne snimaju ili se snimaju po
posebnom zahtevu.
Obuhvat Projekta se određuje na osnovu zahteva naručioca posla, izabranih objekata i obima
snimanja, namene Katastra, broja i vrste problemana za koje je potrebno pružiti rešenje, a naročito
od finansija koje se mogu izdvojiti i/ili koje su obezbeđene. Katastar se može raditi za celo naselje,
samo za javne zelene površine, za delove naselja, za određenu kategoriju zelene površine ili kao
pilot Projekat. Može se raditi za sve objekte na zelenoj površini ili samo za određeni tip objekta.
Namena Projekta može biti interna i eksterna. U slučaju internog korišćenja podaci se
upravljaju službama u preduzeću u kom se Katastar i radi, kao pomoć pri održavanju i uređenju
zelenih površina, pri projektovanju, planiranju i dr. U slučaju eksterne namene Katastar se tretira
kao osnovno sredstvo te se podaci eksploatišu, a emisija podataka se usklađuje prema zahtevima
krajnjeg korisnika. Što se više podataka prikuplja, obrađuje i prikazuje to su troškovi izrade
Katastra veći, a samim tim se povećavaju i mogućnosti eksploatacije.
Trajanje Projekta je dokle god postoje javne zelene površine ili, bolje rečeno, objekti
snimanja. Razlike mogu da se jave u trajanju pojedinih faza izrade projekta, što svakako zavisi od
svega što je ranije navedeno. Tako npr. ukoliko je namena projekta za interno korišćenje i
eksploataciju, projekat je dugotrajan, te se nakon osnovnog snimanja vrši i ažuriranje situacije na
terenu. Ukoliko je cilj sagledavanje brojnosti vegetacije bez snimanja stanja, projekat traje do
završetka snimanja, a čuvanje dokumentacije je do nastavka radova na izradi Katastra zelenila,
kada se vrši ažuriranje evidencije uz dopunu sa svim podacima koji nisu snimljeni u predhodnom
postupku. Ažuriranje podrazumeva proveru brojnosti i praćenje stanja vegetacije i može se vršiti
konstantno tokom izrade Katastra ili na svakih 5 godina, sa novim snimanjem dendroloških
podataka na svakih 10 g. Izbor načina ažuriranja zavisi od načina izrade Katastra, kadrovsko-
tehničke opremljenosti i raspoloživih sredstava.

9
 4. Metodologija rada

Metodologija izrade Katastra se definiše u zavisnosti od njegove namene, objekata snimanja,

obima i obuhvata radova, izbora kadrova, uloženih finansijskih sredstava i dr. Do sada je izdvojeno
nekoliko modela Katastra zelenila koji mogu da olakšaju i ubrzaju izbor metodologije izrade
Katastra, a naročito usklađivanje sa finansijskim mogućnostima investitora i izvođača.
U odnosu na tematsku oblast prema GISJZP Šumarskog fakulteta izdvojene su 3 vrste
Katastra javnih zelenila:
1. Katastar kategorija zelenih površina – objekat snimanja je zelena površina u celosti i
određuje se kategorija kojoj pomenuta pripada. Podaci i rezultati se najviše koriste za
praćenje razvijenosti sistema zelenila kao infrastrukturnog elementa. Dalja podela se
može izvršiti na svaku pojedinačnu kategoriju zelene površine.
2. Katastar biotopa
3. Katastar zelenila –dalja podela se može izvršiti na osnovu tipa objekta koji se snima.
Kod svakog tipa objekta definisani su osnovni manuali, u okviru kojih su određeni
podaci koji se snimaju :
 Katastar visoke vegetacije
 Katastar grupacija biljaka – dalja podela je na tipove objekata koja je data od strane
Šumarskog fakulteta.
 Katastar travnjaka
 Katastar posebno oblikovanih biljaka (topijarno oblikovane biljke, žbunje negovano
kao stablašice i dr.)
 Katastar vegetacije posebnih sadržajnih elemenata (žardinjera, alpinuma, fontana i dr.)
Prikazana podela katastra zelenila na podtipove na osnovu objekata snimanja urađena je kako
bi se olakšali unos, obrada i prikaz podataka. Zadnja 2 navedena podtipa katastra zelenila uvedena
su naknadno zbog specifičnog načina prikupljanja podataka u slučaju žardinjera, alpinuma i ostalih
posebnih sadržajnih elemenata na zelenoj površini, kao i zato što se određeni tipovi objekata
neguju na poseban način, npr. žbunje se formira kao drveće i obratno, te se menjaju i podaci koji se
snimaju.
U odnosu na obuhvat snimanja Katastar zelenila se može raditi na osnovu 4 modela
1. Evidencijski Katastar zelenila – podrazumeva kartiranje i determinaciju vrsta
biljaka, odnosno davanje imena tački (drvo) ili površini (grupacije biljaka, travnjak i
td.) na terenu, kao i evidenciju ostalih sadržaja na zelenoj površini (bioloških i
nebioloških). Dendrometrijski premer i procena stanja u kom se nalazi vegetacija se
ne rade. Određuju se kategorizacija zelene površine, visine stabala, površine grupacija
biljaka, travnjaka i granice površina. Pri izradi ažurne digitalne Katastarske podloge
terenski rad sveden na najmanju moguću meru. Prikaz Katastarskog plana se može
vršiti digitalno i/ili analogno u formi izveštaja - Plana zatečenog stanja, sa
najznačajnijim podlogama. Prednosti ovog modela su velika brzina izrade, manja
količina potrebnih finansijskih sredstava, dobra podloga za nastavak radova kada se
stvore povoljni uslovi i td.
2. Bioekološki Katastar zelenila – Bioekološki Katastar prikazuje stanje u kom se
biljke nalaze i dendrometrijske karakteristike vegetacije. Ukoliko je prvi tip Katastra
već urađen, vrlo lako se može na njega nadovezati i dopuniti baza podataka o zelenim
površinama. Učešće terenskog rada je jače nego kod predhodnog tako da su i
investicije veće. Može se raditi za pojedinačne lokacije kao i za veća područja. Rade
se dendrometrijski premer i osnovna procena stanja vegetacije sa delimičnim

10
 zaključcima o daljim merama nege/sanacije oštećenja. Prikaz podataka se vrši u vidu
detaljnih izveštaja sa pratećim podlogama. Prednosti modela su zadovoljavajuća
brzina izrade, jasnija predstava o stanju na zelenim površinama, upotreba u postupku
planiranja i projektovanja i dr.
3. Analitički Katastar zelenila – Analitički Katastar podrazumeva izradu kompleksnih
Elaborata za jednu ili više lokacija koje su predmet snimanja. Pri terenskom radu
prikupljaju se i dopunski podaci o okruženju u kom se zelena površina nalazi a koji
mogu da budu direktni uzročnici stanja na lokaciji. Ovaj nivo je pogodan i kao
podrška za naučno-istraživački rad. Najznačajnije je da se izrađuje Karton drveta i
vrši se analia stanja zelene površine u celosti, kao i njene pozicije u odnosu na sistem
zelenila. Mogućnosti koje Analitički Katastar pruža su velike i pored ranije navedog,
obezbeđuje detaljnost i kompleksnost prikaza stanja, što se može koristiti u postupku
planiranja na višim nivoima, za izradu drugih katastara i td.
4. Katastar specijalne namene – radi se za površine koje se ne kategorizuju kao javne
zelene površpine. Tu spadaju površine specijalne namene i ograničenog korišćenja 8, a
izdvojen je kao poseban model pošto se takve površine posebno i tretiraju. Tu su
svrstane zelene površine obdaništa, škola, memorijalnih parkova, sportsko-
rekreativnih centara i td. Ove površine u većini slučajeva nisu u nadležnosti preduzeća
koje je zaduženo za održavanje javnih zelenih površina, mogu biti pod zaštitom,
njihovo uređenje i održavanje zahteva specifičan tretman ili nisu definisane kao javne
zelene površine, ali su sve zajedno značajni elementi sistema zelenila jednog naselja.
Katastar se radi po osnovnom metodu izrade bioekološke osnove. Bioekološka osnova se
izrađuje u naučno-istraživačke svrhe i/ili kao predprojektna dokumentacija pri izradi Glavnih
projekata uređenja i rekonstrukcije slobodnih površina kao i svih Projekata koji obuhvataju izmene
na zelenim površinama, bez obzira da li su u pitanju projekti rekonstrukcije podzemne
infrastrukture, potpune rekonstrukcije saobraćajnica ili izgradnje gabaritnih objekata. Radi se
namenski, po narudžbi posla, za jednu ili više lokacija, što zavisi od obuhvata Projekta ili zadatka
Studije, a može se i ne mora primeniti u daljem postupanju sa podacima. Kao dokument ima
karakter trajnog čuvanja, kao i Projekat/Studija zbog kog je rađena. U postupku primene tretira se
kao osnova za dobijanje naloga od nadležnih inspekcijskih službi u vezi sa uklanjanjem stabala i dr.
tekućih dozvola i saglasnosti. Predstavlja odličnu osnovu za izradu nove bioekološke osnove ali i
Katastra konkretne zelene površine, kada se ažurira i dopunjuje podacima bitnim za Katastar.

4.1. Faza pripreme

Ova faza je standardna kod svih poslova i što se kvalitetnije i detaljnije uradi to će obavljanje
radova biti brže, efikasnije a time i jeftinije. Može se podeliti na više podfaza ili koraka :
1. Izrada Projekta Katastra – prvenstveno obuhvata izbor tipa Katastra koji se izrađuje, a
koji dalje određuje sve ostale aktivnosti. Nakon izbora tipa Katastra pristupa se :
definisanju ciljeva, Programa i metoda rada, određivanja objekata snimanja, modela
obrade podataka, sredstava za rad, nivoa pristupa informacijama, emisije podataka,
izgleda krajnjeg dokumenta, toka kruženja informacija9 i td.
2. Formiranje osnovne baze podataka– obuhvata prikupljanje bazne literature u
digitalnom i/ili analognom obliku, koja će se koristiti u daljem postupku rada.
Nabavlja se Projektna dokumentaciju ukoliko postoji, prikupljaju se podaci o staništu
na širem području naseljenog mesta (reljef i mikro reljef, podzemne vode,
mikroklimatske osobine, pedološke osobine, fitocenološki sastav područja i td.),
analiziraju se bitni urbanistički parametri (namena zemljišta, granice površina,
prostorna organizovanost, struktura naselja, i dr.), negativni uticaji životne sredine,
istorijat područja i dr.

8
"Pejzazna arhitektura planiranje i projektovanje"
9
Dokumentacija preduzeća

11
 3. Određivanje osnovne hronologija izrade Katastra na terenu , što utiče na pripremu
podloga, koordinaciju ekipa i troškove izrade. Izdvojeno je nekoliko pristupa:
 lokacijski u kontinuitetu - Lokacija, kao zelena površina se radi u celosti, bez obzira
kroz koliko se prostornih organizacionih celina prostire. Predstavlja najmanju
katastarsku prostornu organizacionu jedinicu, a numerisanje objekata na njoj je
kontinualno. Nakon završetka snimanja na jednoj lokaciji prelazi se na drugu blisku
lokaciji, a numerisanje vegetacije se nastavlja na osnovu poslednjeg rednog broja na
predhodnoj lokaciji. Ovakav pristup može izazvati izvesne probleme u periodu
praćenja i ažuriranja, što se najviše odnosi na evidentiranje vegetacije koja je
naknadno posađena na lokaciji.
 lokacijski po prostornim organizacionim celinama - Lokacija se snima u celosti ili se
deli na faze snimanja, što zavisi od broja prostornih organizacionih celina kroz koje se
prostire. Uglavnom se kao najmanja prostorna celina uzima jedna mesna zajednica.
Nakon završetka radova na svim lokacijama u okviru jedne prostone celine pristupa se
izradi Zbirnog izveštaja, sa prikazom statističkih podataka. Ovakav pristup
omogućava lakše nalaženje objekata snimanja, sistematičnost izrade Katastra i lakše
sagledavanje celovitosti sistema zelenila. Najmanje katastarske jedinice su segment
i/ili travnata površina kao deo lokacije, a numerisanje je dvojako i koriste se terenski i
katastarski redni broj. Prvi se koristi kako bi se olakšali snalaženje i kretnje na terenu i
uvek se resetuje kod svakog novog segmenta, a nakon unosa svih podataka,
neposredno pred davanje Izveštaja/elaborata, pretvara se u katastarski broj.
 lokacijski na osnovu kategorije zelene površine – delimično nepraktičan pristup pošto
izvesni zaključci mogu da se sagledaju tek nakon završetka radova na lokacijama koje
ne spadaju u odabranu kategoriju. Ovakav pristup se najviše koristi kada se radi
tematski Katastar, odnosno kada objekat snimanja predstavljaju zelene površine koje
pripadaju tačno određenoj kategoriji.
4. Priprema podloga, određivanje toka dokumentacije, pravilnika za obaveštavanje, za
emisiju podataka, informisanje građanstva i td.
5. Izrada pilot projekta – Izrada test Katastra na odabranoj lokaciji. Ovaj korak nije
obavezan, ali se radi zbog provere ispravnosti odabrane metodologije, opreme za rad,
normiranje posla, proveru procene neophodnih finansijskih sredstava i dr. Sve što se
pokaže neodgovarajućim menja se.
Ovako opsežne pripreme su značajne zato što je izrada katastra zelenila zahtevan i dugotrajan
posao, koji košta jer se prikuplja izrazito veliki broj informacija.

4.2. Faza realizacije

Nakon završetka pripremne faze, odnosno uskladjivanja metodologije rada sa zahtevima i
konkretnim uslovima rada prelazi se na fazu realizacije Projekta izrade Katastra zelenila. Osnovna
hronologija izrade Katastra tokom jedne godine može se podeliti na veći broj podfaza, od kojih će
neke biti detaljnije prikazane u posebnom delu.
1. Priprema za rad na terenu – formiranje i opremanje ekipa, stvaranje uslova za rad,
određivanje hronologije kretanja za tekuću sezonu, izdavanje radnih naloga, priprema
Situacionih planova, provera ispravnosti opreme i dr.
2. Terenski rad - snimanje podataka na terenu i kartiranja vegetacije na površinama, sa
trajanjem tokom jednog vegetacionog perioda, a počev od potpunog olistavanja (maj)
pa do opadanja lišća (novembar) i nikako na temperatutama ispod 13 oC i iznad 35oC.
Radno vreme nije fiksno, te autori imaju izvesnu autonomiju pri radu, a učinak se
prati na osnovu prosečnih normi, tako da ne može doći do zloupotrebe. Može se raditi
i dvokratno, ali je sagledivost biljaka u popodnevnim satima otežana zbog nepovoljne
osvetljenosti. Najkvalitenija sagledivost se postiže u ranim jutarnjim satima pri

12
 normalnoj osunčanosti tokom dana. Sagledivost je otežana i pri oblačnim danima
naročito kada se određuje stanje krošnje drveta. Kvalitetna procena stanja vrha krošnje
i većeg broja grana u krošnji moguća je posmatranjem sa zemlje do visine oko 15-
20m. Podaci se zapisuju u analognom obliku, a nakon završetka snimanja prebacuju u
digitalni oblik. Terenske tabele i tabele za digitalizaciju podataka su istovetne. Ovakav
zastareli pristup zapisa informacija na terenu, pokazao se kvalitetnijim od digitalnog
zapisa sa aspekta detaljnosti snimanja podataka. Osnovna hronologija terenskog rada
se sastoji iz 3 podfaze :
 izrada Katastarske skice – vrši se na nekoliko načina u zavisnosti od ažurnosti
podloge, uz primenu raznih tehnika snimanja. Najznačajnije je što se pri svakom
načinu snimanja lokacija deli na segmente kao najmanje organizacione celine
snimanja. U drvoredima jedan segment se sastoji od više manjih podsegmenata koji se
označavaju kao travnjaci, otvori u trotoaru ili drugačije, u zavisnosti od situacije na
terenu. Na površinama koje nisu linijskog karaktera segment je ekvivalentan
podsegmentu kod drvoreda.
 premer – radi se posebno kako bi se smanjio angažman pomoćnih radnika, koji su
nepotrebni tokom podfaze procene stanja
 procena stanja – pomoćni radnici nisu neophodni pošto su tokom predhodna dva
koraka završeni poslovi koji se njima dodeljuju. Sistem kretanja pri snimanju
drvoreda je uglavnom liniski, a kod drugog načina sistem kretanja je kružni, unakrst
ili linijski, što zavisi od javljanja vegetacije na površini.
3. izrada Katastarskih planova - unošenje svih izmena koje su nastale na geodetskim
podlogama tokom izrade Katastra. Na osnovu skice vrše se geodetska snimanja i
nastavlja se dalja izrada, čime se ne stvaraju prekida i kompikacije koji mogu nastati
pri kartiranju.
4. obrada podataka - unos i osnovna statistička obrada podataka, po određenom i
definisanom modelu, koja započinje neposredno nakon prikupljanja na terenu ili
nakon završetka terenskih radova u jednoj sezoni.
5. analiza razvića zelene površine – podrazumeva anketiranje izvođača radova,
stanovništva i nadležnih službi, prikupljanje istorijskih podataka o razvoju svake
pojedinačne zelene površine, pokušaj rekonstrukcije razvoja ZP.
6. ažuriranje na terenu - provera podataka na terenu neposredno pre prezentacije
rezultata, unos izmena i dopuna statističkih podataka.
7. izrada izveštaja/elaborata - prezentacija Katastarskog plana, rezultata Katastra,
iznošenje zaključaka o stanju vegetacije i same zelene površine, davanje predloga
sanacionih mera i dr. Obimnost materijala zavisi od krajnjeg cilja izrade Katastra i
mogućnosti direktnih izvršioca - autora.
8. unutrašnja kontrola podataka - vrši se pre prezentacije izveštaja/elaborata, paralelno sa
ažuriranjem podataka ili nezavisno od njega.
9. Izrada zbirnih izveštaja – izrađuje se nekoliko tipov zbirnih izveštaja: izveštaj za celu
lokaciju (ukoliko je predhodno podeljena na više faza), tematski izveštaj (za više
lokacija u kjima su slični uslovi na zelenoj površini ili manje lokacije koje imaju isti
način uređenja a međusobno su bliske: za pešačke ulice, neuređene ulice i dr.)i
izveštaji koji se rade nakon završetka Katastra za jednu organizacionu celinu – Mesnu
zajednicu
Bitno je napomenuti da prikazani pristup terenskih radova omogućava brzo i efikasno
snimanje iako inženjeri na izradi katastra najmanje 3 puta obilaze jednu istu površinu. Značaj
takvog pristupa je najviše u mogućnosti da se određeni podaci mnogo kvalitetnije i detaljnije uoče
zato što je inicijalno uočavanje započeto već tokom ažuriranja ili kartiranja vegetacije. Iako je ono

13
pasivnog karaktera omogućava brže upoznavanje sa situacijom na terenu naročito kod inženjera
koji ne poznaju lokaciju ili je prvi put vide.
Često se dešava da različiti tipovi zelenih površina zahtevaju izmenu osnovnog metoda izrade
Katastra. To je neophodno iz sledećih razloga :
 U praksi podloge često nisu zadovoljavajuće ažurnosti, te se njihovo naknadno
ažuriranje vrši tokom prikupljanja Katastarskih podataka ili neposredno pre početka
radova (slika 2)
 Prostorni tip kome pripada zelena površina u koordinatnom sistemu (tačkasti, linijski
ili površinski) utiče na kretanje po terenu u postupku kartiranja i prikupljanja
katastarskih podataka.
Kartiranje vegetacije se vrši ortogonalnom metodom i razvijanjem linijskih vlakova u odnosu
na primarne i sekundarne repere. Međutim pošto je veliki broj podloga neažuran, kartiranje se vrši
subjektivnim procenjivanjem položaja pozicije u odnosu na veći broj sekundarnih repera (Slika 3a i
3b). Ovakav pristup se primenjuje kada nema geodete i kada je izrazito veliki broj pozicija koje je
neophodno kartirati. Posao inženjera je snimanje stanja vegetacije dok je posao geodete izrada
podloge.
U više navrata su vršeni pokušaji korišćenja satelitskih i aerofotogrametrijskih snimaka za
brzo dobijanje podloga visokog stepena ažurnosti. Vršeni su i pokušaji piknometrijskog snimanja i
korišćenje GPRS-a. Međutim većina metoda daljinskog snimanja koliko god one bile precizne ne
mogu se porediti sa geodetskim snimkom.
Najlakši objekti za pozicioniranje su drveće, granice travnjaka, razni tipovi građevinskih i
infrastrukturnih objekata na zelenim površinama.
Najteži objekti kartiranja su grupacije biljaka i degradirane površine travnjaka, zbog broja
tačaka koje je neophodno snimiti, što poskupljuje izradu geodetskih podloga. Usled toga mnogi
koji se bave izradom Katastra zelenila većinom su se preorijentisali na snimanje visoke vegetacije.
U slučajevima kada nisu obezbeđeni adekvatni uslovi rada Katastar se izrađuje na osnovu
dostupnih geodetskih podloga, a kartiranje vegetacije vrše inženjeri za Katastar. Ovakva podloga
predstavlja samo Katastarsku skicu (Slika 4) i od velikog je značaja kao smernica za izradu
geodetske podloge. Na osnovu nje se mnogo lakše može izvršiti snimanje terena pošto je na njima
jasno ukazano na objekte koje je neophodno snimiti.
Jedan od praktičnih pristupa pri izradi Katastra na terenu je da se nakon završetka radova na
lokaciji ne prelazi odmah na sledeću, istog dana, kako bi se iskoristilo radno vreme. Ukoliko se to
učini može nastati zabuna pri procenjivanju stanja na površini i donošenja pogrešnih zaključaka o
uzrocima stanja u kom se vegetacija i sama površina nalaze. Naime ni jedna lokacija a često ni
jedan segment kao deo te lokacije nema iste ili bliske uslove u kom se vegetacija razvija ili u kom
je nastala zelena površina. Tako na primeru stambenog naselja „Sodara“ na bliskim segmentima se
sreću potpuno različiti profili zemljišta, u slučaju ulice Vojvode Putnika jedan segment se može
kategorisati kao obostrani drvored sa prkidom a već naredni kao obostrani drvored bez prekida. U
slučaju ulice Cara Lazara prvi segment je potpuno urbanistički uređen a već naredni nije, tako da je
vegetacija izložena jakom uticaju površinskih voda koje se dugo zadržavaju. U sledećem segmentu
i na istoj lokaciji ulica nije urbanistički uređena, površinski kanali su prisutni, ali nema zadržavanja
površinskih voda te vegetacija nije ugrožena od ovog negativnog činioca. Primeri različitih uslova
za razviće vegetacije na jednoj istoj lokaciji su mnogobrojni, što je jako značajno uočiti pri izradi
Katastra zelenila.

14
Grafikon 1 Prikaz odabrane metodologije
Katastar
zelenila
Faza praćenja i
Faza pripreme Faza realizacije
eksploatacije

Priprema za rad na
Izrada Projekta godišnje praćenje stanja
terenu

Formiranje osnovne praćenje stanja na 5

Terenski rad god.
baze podataka

Određivanje osnovne izrada Katastarske ažuriranje stanja

premer procena stanja
hronologija izrade skice vegetacije na 10 god.

izrada Katastarskih
lokacijski u kontinuitetu
planova

lokacijski po prostornim
organizacionim celinama obrada podataka

lokacijski na osnovu analiza razvića zelene

kategorije zel. Površine . površine

Priprema osnovnih
ažuriranje na terenu
sredstava za rad

izrada
pilot projekta
izveštaja/elaborata

unutrašnja kontrola
podataka

Izrada zbirnih
izveštaja

15
Slika 2 Digitalni situacioni plan dela stambenog naselja „Sodara“

Slika 3 Terenske skice delova stambenog naselja „Sodara“

a)

16
b)

Slika 4 Katastarska skica/plan dela stambenog naselja „Sodara“

17
18
 4.3. Faza praćenja i eksploatacije
Započinje nakon završetka radova na izradi Katastra. Značajniji radovi se obavljaju periodično
u rasponima od 5 i 10 godina, što zavisi od početnog stanja u kom se vegetacija nalazi i broja
objekata snimanja.
1. godišnje praćenje stanja - počinje odmah nakon završetka radova na svim lokacijama i
nakon izrade polaznog Katastra. Uglavnom se zasniva na prikupljanju dokumentacije
o izmenama koje nastaju na zelenim površinama : uklanjanje i/ili sadnja pojedinačnih
stabala, manje izmene u površini grupacija i travnjaka, izgradnja pojedinačnih
objekata i dr.
2. praćenje stanja na 5 god. - Nakon 5 godina vrši se detaljan pregled svih lokacija sa
evidentiranjem promene stanja u kom se objekti nalaze. Samo kod objekata koji su
posebno obeleženi za praćenje pregledi se vrše češće, odnosno svake 1-2 godine.
3. ažuriranje stanja vegetacije na 10 god . - ponovo se vrši dendrometrijski premer visoke
vegetacije. Brzina razvića starije vegetacije, naročito drveća na godišnjem nivou nije
velika te je period od 10 godina prihvaćen kao period kada se mogu primetiti
značajnije izmene u dendrometrijskom premeru i stanju u kom se biljke nalaze.
Razlika između Katastra zelenih površina i Bioekološke osnove time nije samo u značaju
Dokumenata već i u obimu podataka koji se snimaju. U okviru Katastra vrši se detaljan "sanitarni
pregled" vegetacije, naročito drveća, ukazuje se na uzroke stanja u kom se objekti snimanja nalaze i
preporuke vezane za sanaciju stanja. Takođe se daju i preporuke vezane za osnovnu hronologiju
revitalizacije, kako bi se unapredilo stanje na zelenim površinama.

4.4. Podaci koji se prikupljaju

Podaci koji se prikupljaju mogu biti grafički, numerički i atributivni, a prikupljaju se iz
različitih izvora. Najviše podataka se prikuplja na terenu. Zbog izražene raznovrsnosti podataka i
zbog veličine baze podataka koja prati Katastar, pre početka radova neophodno je stoga sagledati
realne potrebe naručioca posla i uskladiti obimnost katastra sa pomenutim. Sa druge strane krajnji
naručioci posla mogu da imaju razne zahteve. Što se više podataka prikuplja, obrađuje i prikazuje
to su troškovi izrade veći, a samim tim raste i vrednost krajnjeg proizvoda – Katastra javnih zelenih
površina.
U slučaju vegetacije najvažniji podaci koji se u Katastru snimaju i/ili konstataju spadaju u
atributivne i numeričko atributivne podatke, a odnose se na stanje u kom se vegetacija nalazi. Za
ocenjivanje biljaka prihvaćen je osnovni model koji je predložen u okviru GISZP, Šumarski
fakultet i Urbanizam Beograda a koji je prilagođen situaciji na zelenim površinama grada Pančeva.
Zbog raznovrsnosti tipova objekata kako sa aspekta njihovog značaja na zelenoj površini ili
veličine, tako i sa aspekta trajnosti na zelenoj površini Katastar se može raditi i samo za određene
tipove objekata. Sa ciljem lakšeg korišćenja podataka izdvojeni su tipovi Katastra i to : Katastar
drveća (najčešće se izrađuje), Katastar grupacija i Katastar travnjaka.
Modeli obrade podataka su usaglašeni sa prikazom rezultata i internom namenom. Najvažniji
podaci koji se prikazuju su dendrološki sastav na lokaciji, brojnost vegetacije po tipovima objekata
(drveće, grupacije biljaka i travnjaci), pozicije na kojima se može vršiti sadnja drveća, prosečne
ocene kondicije (zdravstvenog stanja) i dekorativnosti za sve vrste i za svaku pojedinačno, osnovni
uzroci stanja u kom se nalaze biljke, a naročito vrste drveća koje su definisane po brojnosti kao
glavne drvoredne vrste, stanje u kom se nalaze travnjaci i dr.
Na terenu se prikupljaju sledeći podaci:
 Determinacija vrsta i ažuriranje pozicija,
 vrednovanje pozicije objekta u prostoru

19
  vrednovanje osnovnog postupanja sa objektom
Prikupljanje dendrometrijskih podataka:
 procena starosti stabla : merenje uz pomoć uzorka - uglavnom se ne radi kako se ne bi
nanele štete na stablima, slobodna procena starosti ili iz drugih izvora
 visina stabla
 visina debla
 prsni prečnik debla ili prečnik ispod račve
 prečnik krošnje drveta
 nagib stabla u odnosu na osovinu
 zatečena visina žbunja
Procena stanja:
 prisustvo i intenzitet oštećenja
 prisustvo i intenzitet oboljenja
 ocena kondicije – zdravstvenog stanja vegetacije
 ocena dekorativnosti vegetacije
 opšta oceana stanja
Nakon snimanja osnvnih parametara vrši se zapis u polju primedbi čija obimnost zavisi od
uočenih oštećenja i oboljenja na stablu. Ukoliko je akcenat Katastra na detaljnom sagledavanju
stanja vegetacije i davanju predloga za sanaciju time su primedbe obimnije i ukazuju na :
 stanje u kom se biljke nalaze
 potencijalne uzroke stanja
 mere za poboljšanje stanja
Uspeh prikupljanja podataka zavisi od broja ekipa na terenu i saradnje sa lokalnim
preduzećima koja u praksi upravljaju zelenom površinom.
Broj podataka koji se prikuplja može biti redukovan ili povećan u zavisnosti od kategorije
zelene površine, njenog odnosa sa okruženjem, prostornog tipa kom pripada, značaja u sistemu
zelenih površina i dr.
Prikaz rezultata Katastra može biti u direktnoj zavisnosti od kategorije zelene površine, pri
čemu se akcenat daje onim atributima koji najviše mogu da utiču na degradaciju stanja, kao i na
posledice koje mogu ugroziti okruženje.

20
 Tabela 1 Tabela sa osnovnim informacijama o zelenoj površini
Datum otvaranja naloga Katastar zelenih površina
Nalog dao
KATASTAR JAVNIH ZELENIH POVRŠINA GRADA PANČEVA
Kategorija zelene površine Šifra 0 0
Lokacija Kat. šifra 0 0
Period izrade 0 Period obrade   Izrada : 0      
Granice objekta  
Opis lokacije  
Primedbe Ukupno Pozicija Površina Pozicija Površina Površina Komentar
Segment Primedbe o segmentu Podsegment Slika
podsegment drveća grupacija grupacija travnjaka travnjaka segmenta za podlogu
K1 K2 K3 K4 K7 K8 K9 K10 K11 K12 K14 K15
S1       0 0 0,00 0 0,00 0,00   0
S10       0 0 0,00 0 0,00 0,00   0
Ukupno 0 0 0,00 0 0,00 0,00    

21
 Oznaka segmenta

K1

S1
površine

Lokacija

1
50
Oznaka biljke na terenu

K2

100
Period izrade

1
50
Oznaka biljke na terenu stara

K2

100
Tabela 2

 
 
 
Šifra biljke

K3
Datum unosa

Kategorija javne zelene

 
 
 
K4
Vrsta
Status (šifra 1-4)

0
0
0
K7
Kat
šifra
Šifra

 
 

 
 

1
1
1
K9
Status zaštite (šifra 1 - 2)

1
Visina biljke (m)

0,0
0,0
0,0
K1
Izrada

0
0
0
1
Visina biljke (šifra 1-13)

K1
2
Visina debla (m)

0,0
0,0
0,0
K1

0
0
0
2
Visina debla (šifra1-7)

K1
3
Obim

0,0
0,0
0,0
K1
3
Prsni prečnik debla (cm)

0,0
0,0
0,0
K1
Katastar visoke vegetacije – analogno/digitalna tabela

0
0
0
3
Prsni prečnik debla (šifra 1-13)

K1
 
 

4
Širina krošnje drveta (m)

0,0
0,0
0,0
K1

0
0
0
4 Širina krošnje drveta (šifra 1-12)
K1
KATASTAR JAVNIH ZELENIH POVRŠINA GRADA PANČEVA

Pokrovnost krošnje (%)

K1

0%
0%
0%
a

Nagib stabla (šifra 1 - 2)

1
1
1
K17
Kontrol

1
1
1
8

Oštećenja (šifra 1 - 2)
K1
 

1
1
1
9

Oboljenja (šifra 1 - 2)
K1

0
0
0
0

Zdravstveno stanje biljke (ocena 1-5)

K2
t

S1

0
0
0
1

Dekorativnost biljke (ocena 1-5)

K2
Segmen

 
 
 
 

0
0
0
2

Opšta ocena (ocena 1-5)

K2

Zaštitni elementi (šifra 1-8)

0
0
0
0
0

K22
Uk.
pozicija

Uk. stabala

 
 
 
 
 

K23
(m2)

Primedbe

22
Površina pod deblima
Površina segmenta (m2)
S1/1
Tabela 3 Katastar grupacija biljaka – analogno/digitalna tabela

Datum unosa Katastar grupacija biljaka S1/1

KATASTAR JAVNIH ZELENIH POVRŠINA GRADA PANČEVA Segment   Površina segmenta (m2)
Kategorija javne zelene površine      
Ukupna površina pod grupacijama
 
Lokacija   (m2)
S1
Izrada
Period izrade    
:   Kontrola:    
Primedbe stanje biljke
Oznaka objekta na terenu (stara)

Zdravstveno stanje (ocena 1-5)

Dekorativnost (ocena 1-5)

Oznaka objekta na terenu

Širina objekta (šifra 1-3)

Opšta ocena (ocena 1-5)

Obračun pozicija (1-0)
Oznaka segmenta

Oštećenja (šifra 1-2)

Naziv

Obolnja (šifra 1-2)

objekta/vrste
Pokrovnost (%)

Površina (m2)
Šifra objekta

Šifra vrste

K1 K2 K2 K3 K3 K4 K8 K12 K15 K16 K18 K19 K20 K21 K22 K22

S1 1 1       0 0 0% 0,00 1 1 0 0 0  
25 25       0 0 0% 0,00 1 1 0 0 0  
50 50       0 0 0% 0,00 1 1 0 0 0  

23
Tabela 4 Katastar travnjaka – analogno/digitalna tabela

Datum unosa Katastar travnjaka

KATASTAR JAVNIH ZELENIH POVRŠINA GRADA PANČEVA
Kategorija javne zelene površine  
Lokacija  
Period izrade      

Nepravilna površina (m2)

Zakorovljenost (%)
Obračun pozicija
Pozicija

Pokrovnost (%)
Šifra tipa (1-7)
Segment Oznaka
travnjaka

Prečnik (m)
Dužina (m)

Dužina (m)
Širina (m)

Širina (m)
K1 K2 K3 K4 K5 K6 K7 K8 K9 K10 K11 K12 K13
S1 t1     0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0 0% 0%
t26     0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0 0% 0%

24
 5. Zaključak

Dobro očuvana priroda Grada Pančeva je najveće blago koje se prenosi iz generacije u
generaciju. Sadašnje stanje Sistema zelenila zahteva sistematizaciju i racionalnije upravljanje,
urgentnu izradu i primenu Katastra zelenila, kao i povezivanje sa geografskim infromacionim
sistemom grada Pančeva.
Do sada je Katastarski obrađeno oko 14.000 pozicija celokupne vegetacije, na oko 60ha
zelenih površina, u mesnoj zajednici „Centar“, „Novi grad“ – stambeno naselje „Tesla“, „Gornji
grad“ – stambeno naselje „Kotež II“. U radovima su učestvovala 3 inženjera i 1 pomoćni radnik,
pri čemu su snimanje na terenu obavljala 2 inženjera a treći inženjer je vršio digitalizaciju
Katastarskih skica i unutrašnju kontrolu svih izveštaja.
Ukoliko bi se napori udružili sa gradskom upravom, Katastar zelenila bi se izdigao na viši
nivo, što bi pružilo šansu za korišćenje podataka u postupku planiranja i projektovanja. Trenutna
situacija to onemogućava iz više razloga, koji nisu predmet ovog rada.
Katastar zelenila, bez obzira na stepen ažurnosti i finansijska sredstva koja se izdvajaju, treba
da se uradi pošto je :
 to i regulisano Zakonom o planiranju i izgradnji, kao i Zakonom o komunalnim
delatnostima
 neophodnosti stvaranja jasne slike o stanju Sistema zelenila i svake pojedinačne
površine
 očuvanja biofonda u urbanoj sredini
 postizanja održivosti Sistema zelenila za sadašnje i buduće generacije i dr.
Pikazan metodski pristup je dao velike rezultate u kvantitetu i kvalitetu izrade Katastra.
Značajano je da su za većinu aktivnosti, postupaka rada, obrade i prikaza podataka detaljno
razrađane smernice i pravilnici postupanja, što će se jednog dana i prezentovati u vidu Pravilnika za
izradu Katastra zelenila.

25
6. Literatura

1. Dokumentacija JKP „Zelenilo“, Pančevo

2. "Pejzazna arhitektura planiranje i projektovanje", dr Ljuljana Vujković, Šumarski
fakultet, Beograd 1995. god.
3. Projekat „Zelena regulativa Baeograda“, JUP „Urbanistički zavod“, Beograd, 2003.
God.
4. Projekat GISZP Beograd, Šumarski fakultet, Beograd 2005. God.
5. Zakon o planiranju i izgradnji, „Sl. Glasnik RS“ br. 47/2003
6. Zakon o zaštiti životne sredine, "Službeni glasnik RS", br. 135/04 i 36/09
7. Takon o državnom premeru i Katastru, „Sl. Gl. RS“, br. 83/92, 53/93, 67/94, 12/96 i
15/96-ispr.
8. Nacrt zakona o zaštiti i unapređivanju zelenih površina
9. http://ekologija.pancevo.rs/articles/details.aspx?id=2034 Odluke, „Sl. list SO
Pančevo“ 2000 god.

26