produktem ludzkiem wyobraźni! 9%, że NIE opiekuje się ludzkością. 47% twierdzi, że ‘nigdy’ lub ‘rzadko’ zastanawia się krytycznie nad nauczaniem kościoła. 59% utożsamia Boga z naturą. 68% twierdzi, że szatan nie istnieje. Jaka jest religijność Polaków i czy można ją nazwać katolicką? Fundacja Bertelsmann Stiftung w ramach projektu Religions Monitor, przeprowadziła standaryzowane wywiady, tzn. zadała te same pytania 21,000. ludzi z 21 krajów, w tym 1000 osób w Polsce. Celem badania było zbudowanie zrozumienia roli religii i wiary w życiu współczesnego człowieka. Metodologia badań została stworzona przez Dr Stefana Hubera, niemieckiego specjalisty zajmującego się psychologią religii, który przyjął interdyscyplinarne podejście i zaproponował badać 6 aspektów religijności: 1. intelektualny, 2. przekonaniowy (wierzenia), 3. praktyka osobista, 4. praktyka publiczna, 5. doświadczenie religijne, 6. konsekwencje religijności w życiu codziennym. Raport o religijności Polaków, na podstawie danych dostarczonych przez fundację Bertelsmann Stiftung stworzyła siostra dr. Barbara Zarzycka z Katedry Psychologii Społecznej KUL. Chciałbym tutaj serdecznie podziękować siostrze Zarzyckiej za udostępnienie mi tego raportu, na podstawie którego mógł powstać niniejszy tekst. Pełny raport siostry dr Zarzyckiej możesz pobrać tutaj (eng.). Natomiast podsumowanie badań o religijności krajów europejskich tutaj (eng.). Opis badanej próby Spośród badanych 21 krajów, Polska jest na trzecim miejscu pod względem religijności za USA oraz Irlandią. Reprezentatywna grupa 1000 Polaków, w wieku od 18 do 70 lat, wzięla udział w badaniu. 97% osób uznało się za chrześcijan, 0.4% za protestantów i 3% stwierdziło, że nie należy do żadnego wyznania. Na ogólne pytanie: „Jak bardzo jesteś religijny?” 11% osób odpowiedziało: ‘bardzo’, 34% – dość mocno, 40% – umiarkowanie i 15% – słabo religijny. Jak ważna jest religia dla Polaków? 68% badanych stwierdziło, że religia odgrywa ważną/centralną (centrality of religion) rolę w ich życiu. Ważność religii wzrasta wraz z wiekiem badanych. W grupie wiekowej 18-29 ten odsetek równał się 57% i systematycznie wzrastał do 80% w grupie 60+ lat. 94% badanych uznało Boga za najwyższą wartość. Spośród osób niereligijnych 22% badanych utożsamia się z tym stwierdzeniem. Jednocześnie 13% katolików i 9% osób silnie religijnych zgodziło się z twierdzeniem, że: „Bóg lub boskość nie jest niczym więcej niż produktem ludzkiem wyobraźni”! Badanych można podzielić na 3 grupy pod względem postrzegania ważności religii. W grupie pierwszej (41%) religia jest głównym drogowskazem postępowania. Wpływa silnie na doświadczenia, zachowania, obraz siebie oraz styl życia. Dla 48% Polaków religia stanowi wartość drugorzędną. Te osoby nie są motywowane przez religię w spójny, stały sposób. Religijność tylko w pewnych aspektach wpływa na ich obraz własnej osoby i codzienne zachowania. Doświadczenia religijne, choć mogą się pojawiać, są rzadkie i najczęściej wywołane przez nie-religijne czynniki. Trzecia grupa to osoby niereligjne (3%). Treści i doświadczenia religijne pojawiają się w ich życiu sporadycznie, jeśli w ogóle. Analiza indywidualnych przekonań pokazuje, że badani selektywnie wybierają treści swojej wiary. 77% osób deklarujących się jako katolicy twierdzi, że Bóg istnieje i opiekuje się ludzkością, ale 9% całkowicie odrzuca to twierdzenie. Przekonanie, że opiekunczy Bóg istnieje wzrasta wraz z wiekiem (tutaj pisałem jak wiara zmniejsza lęk przed śmiercią) oraz z intensywnością religijności. Praktyki religijne Polacy przykładają większą wagę do praktyk publicznych niż osobistych (modlitwa). Około 1/3 badanych praktykuje modlitwę osobistą raz dziennie a 21% nawet częściej. Ta zależność nie zmienia się wraz z wiekiem. 53% badanych uczestniczy w różnego rodzaju publicznych praktykach religijnych (np. msza) raz w tygodniu a 6% nawet częściej. Tendencja do uczestniczenia w publicznych praktykach wzrasta wraz z wiekiem. 17% katolików chodzi na mszę tylko kilka razy do roku a 2% nigdy. Intelektualny aspekt religijności Jedynie 18% katolików (11% młodych osób: 18-29lat; oraz 32% seniorów: 60+ lat) jest zainteresowana rozmyślaniem na zagadnieniami religijnymi. Nawet w grupie osób silnie religijnych tylko 39% uważa za istotne podjęcie intelektualnej dyskusji na tematy wiary. Tylko 27% respondentów (48% silnie religijnych) jest zainteresowana poszerzaniem swojej wiedzy o zagadnieniach związanych z religią. Tylko 10% osób religijnych twierdzi, że ‘często’ czyta religijną literaturę. 47% twierdzi, że ‘nigdy’ lub ‘rzadko’ zastanawia się krytycznie nad nauczaniem kościoła. O aktualnych badaniach na temat religijności i inteligencji pisałem tutaj. Doświadczenie religijne 37% Polaków nigdy nie miało teistycznego/religijnego doświadczenia. 40% twierdzi, że czasami doświadcza sytuacji, w których bierze udział rzeczywistość nadprzyrodzona. Naintensywniej takich sytuacji doświadczają osoby silnie religijne (59%). 7% katolików deklaruje, że miało doświadczenie Boga (teistyczne) a 10%, że miało doświadczenia panteistyczne. Emocje towarzyszące tym doświadczeniom Boga są najczęściej pozytywne: cześć/respekt (awe) – 51%, nadzieja – 50%, wdzięczność – 49%, protekcja/opieka – 45%. Jednak część badanych miało też odczucia negatywne: wina – 27%, lęk – 17%, wściekłość – 10%. Obraz Boga Obraz Boga polskich katolików jest niejasny, zróżnicowany i eklektyczny, łączący elementy panteistyczne i teistyczne. 66% badanych (82% silnie religijnych) uważa, że Bóg jest energią, która wszystko przenika. Jednocześnie, 76% postrzega Boga jako osobę, z którą można nawiązać dialog. Większość kobiet (82%) i osób starszych twierdzi, że jest w osobistym kontakcie z Bogiem. 82% katolików uważa Boga za siłę wyższą i jednocześnie 59% (65% silnie religijnych) zgadza się ze zdaniem: „Bóg lub boskość to jest natura”. Wiara w zło i szatana Większy odsetek badanych wierzy w działanie aniołów (37%) niż demonów (11%). 68% katolików twierdzi, że demoniczne moce nie istnieją. Z tym stwierdzeniem zgadza się 60% osób silnie religijnych. Co ciekawe, ponad połowa badanych twierdzi, że musi być czujna przeciwko złu. Lęk przed złem wzrasta wraz z wiekiem oraz intensywnością religijności. Moralność 62% badanych deklarowało, że stosuje się do religijnych przykazań. Jednocześnie, wydaje się, że normy etyczne nie są zależne od religijności. 81% polskich katolików i 85% silnie wierzących twierdzi, że stosuje się do norm etycznych. W grupie osób niereligijnych 91% twierdzi, że stosuje się do takich norm. Wpływ religii na życie codzienne Religia ma wpływ na życie badanych, ale w różnym stopniu na różne aspekty. Dla grupy 69% badanych religia ma wpływ na postawy związane wydarzeniami narodzin i śmierci (69%), dla 60% na wychowanie dzieci, związek partnerski (52%), postawy wobec kryzysów (52%), wolny czas (32%), pracę (28%), życie seksualne (25%), politykę (11%). Jeśli chodzi o postawy wobec seksu, 75% badanych nie zgadza się dostosować swoich zachowań seksualnych do nauczania kościoła. Podsumowanie Z badania przeprowadzonego przez fundację Bertelsmann Stiftung wyłania dość chaotyczny i niespójny obraz religiności polaków. Zdecydowana większość deklaruje się być katolikami, a jednocześnie część z nich twierdzi, że nie wierzy w Boga lub że Bóg jest tylko wytworem wyobraźni. Niewielki odsetek respondentów jest zainteresowany pogłębianiem swojej religijności oraz próbą rozwijania swojego rozumienia religii. To powoduje, że skonfrontowani z racjonalną krytyką, nie będą umieli obronić swojego stanowiska. W wynikach pojawia się też silny trend pokazujący, że intensywność religijnośći wzrasta wraz z wiekiem. Czy można to zjawisko przypisać temu, że ludzie coraz lepiej rozumieją życie, czy też może po prostu szukają sposobu żeby zmniejszyć swój lęk przed śmiercią. W świetle tych badań Ojciec Dyrektor nie musi się obawiać o utratę słuchaczy, zakładając, że jego główna grupa odbiorców to osoby 40+ jeśli nie 50+. Ciekawa jest też obserwacja, że większy procent niewierzących deklaruje postępowanie wg norm etycznych niż procent osób religijnych. To jest ważny głos w dyskusji o źródła ludzkiej moralności i pomaga wybrzmieć pytaniu: „Czy to na pewno religia jest jej źródłem?”. Tak silne zróżnicowanie i niespójność wierzeń rodzi pytanie o źródła samej religijności. Czy ludzie są religijni na skutek łaski, jak pisze święty Paweł: „Łaską bowiem jesteście zbawieni przez wiarę. A to pochodzi nie od was, lecz jest darem Boga” (Ef 2,8). Czy może jest po prostu wynikiem oddziaływań społecznych i pełni określone funkcje w psychice, u każdego nieco inne. Jednym łagodzi lęk przed śmiercią, innym pomaga poradzić sobie z trudnymi wydarzeniami, jeszcze innym daje odpowiedzi na pytania, na które odpowiedzi nie znamy. Która hipoteza lepiej wyjaśnia niespójną i eklektyczną religijność? A może należy spojrzeć na problem jeszcze z innej strony?