Anatomia PC.

Wydanie XI
Autor: Piotr Metzger
ISBN: 978-83-246-1119-5
oprawa twarda
Zawiera DVD
Zmiany od poprzedniego wydania
Potne rdo wiedzy o budowie komputerw PC

Wydawnictwo Helion
ul. Kociuszki 1c
44-100 Gliwice
tel. 032 230 98 63
e-mail: helion@helion.pl

Procesory
Zarzdzanie pamici
Magistrale i zcza
Obsuga urzdze zewntrznych
Komputer to skomplikowany organizm, a znajomo anatomii wspczesnych pecetw
to wiedza niezbdna kademu serwisantowi, programicie i projektantowi urzdze
wsppracujcych z komputerami. Informacje te przydaj si take zwykym
uytkownikom komputera, ktrzy prbuj samodzielnie dociec przyczyn
nieprawidowego dziaania sprztu i sprawnie si z nimi upora. Niestety, szczegowe
dane o komponentach peceta s nie tylko trudno dostpne, ale przede wszystkim
rozproszone w wielu dokumentach, specyfikacjach i schematach.
Ksika Anatomia PC to kompletne opracowanie zawierajce informacje
o architekturze komputerw PC i ich komponentw. Jedenaste ju wydanie tej
klasycznej i cieszcej si ogromn popularnoci pozycji jest - podobnie jak poprzednie
- prawdziwym kompendium wiedzy o wspczesnych pecetach, opisujcym zarwno
rozwizania klasyczne, jak i nowoci z ostatnich miesicy. Dziki tej ksice poradzisz
sobie ze wszystkimi problemami sprztowymi, zdiagnozujesz usterki i zaprojektujesz
urzdzenia poprawnie wsppracujce z komputerem.
Anatomia PC. Wydanie XI opisuje zagadnienia takie, jak:
mikroprocesory rodziny x86 wraz z najnowszymi Intel Core 2
oraz AMD Athlon/Opteron/Phenom;
koprocesory i rozszerzenia, takie jak MMX, 3DNow, SSE, SSE2 i HT;
procesory dwurdzeniowe;
architektury komputerw PC XT, AT, 386, 486 i Pentium,
systemw jedno- i wieloprocesorowych oraz komputerw przenonych;
ukady pamiciowe stosowane w komputerach PC (SIMM, DRAM, SDRAM,
DDR, DDR2, DDR3) oraz zasady ich obsugi;
chipsety Intel, VIA, SiS, i865/875, obsuga przerwa, magistrala PCI i kana
DMA, mostkowanie PCI-E - AGP;
obsuga stacji dyskietek i dyskw twardych (organizacja i odczyt danych,
praca kontrolera, macierze RAID);
zcza ATA, SCSI i FireWire;
Ponadto w ksice znajdziesz informacje o diagnozowaniu usterek komputera
za pomoc Linuksa, opisy mikroprocesorw firm Intel, AMD i Cyrix (w tym take
najnowszych jednostek 64-bitowych) oraz adresy witryn internetowych producentw
sprztu i oprogramowania diagnostycznego.

Spis treci
Rozdzia 1. Mikroprocesor ...................................................................................... 19
Przetwarzanie rozkazw .......................................................................................................... 21
RISC i CISC ...................................................................................................................... 21
Przetwarzanie potokowe ................................................................................................... 22
Techniki przyspieszania .................................................................................................... 25
Dostp do pamici ................................................................................................................... 32
Adresowanie ...................................................................................................................... 34
Stronicowanie .................................................................................................................... 36
Pamici podrczne ................................................................................................................... 37
Topologie .......................................................................................................................... 38
Organizacja pamici podrcznej ....................................................................................... 41
Strategie ............................................................................................................................ 43
Pami podrczna procesora 80386 .................................................................................. 43
Obsuga przestrzeni adresowej I/O .......................................................................................... 47
Procesor 8086 .................................................................................................................... 48
Procesory 80386 i 80486 ................................................................................................... 48
Pentium ............................................................................................................................. 49
Funkcje kontrolne i sterujce .................................................................................................. 49
BIST .................................................................................................................................. 50
Kontrola TLB .................................................................................................................... 50
Kontrola pamici podrcznej ............................................................................................ 50
Przejcie w stan wysokiej impedancji ............................................................................... 50
JTAG ................................................................................................................................. 50
Czstotliwo taktowania ........................................................................................................ 52
Zasilanie .................................................................................................................................. 54
Jak rozpozna typ procesora? .................................................................................................. 56
Czy procesor jest zgodny z ukadem 80286 lub lepszym? ............................................... 56
Procesor 8086/88 czy 80186/88? ...................................................................................... 58
Procesor 80286 .................................................................................................................. 58
Procesor 80386 .................................................................................................................. 58
Procesor 486 czy Pentium? ............................................................................................... 58
Koprocesory ............................................................................................................................ 60
Koprocesor 8087 ............................................................................................................... 62
Koprocesor 80287 ............................................................................................................. 62
Koprocesor 80387 ............................................................................................................. 63
Koprocesor i487SX ........................................................................................................... 63
Rozszerzenia ............................................................................................................................ 64
MMX ................................................................................................................................. 64
3DNow! ............................................................................................................................. 76
SSE .................................................................................................................................... 77

Anatomia PC
SSE2 ..................................................................................................................................81
SSE3 ..................................................................................................................................83
SSSE3 ................................................................................................................................85
Hyper-Threading (HT) ......................................................................................................85
Przetwarzanie 64-bitowe ..........................................................................................................90
Metoda firmy Intel: Itanium ..............................................................................................91
Metoda firmy AMD: Opteron ...........................................................................................93
Przyszo przetwarzania 64-bitowego .............................................................................96

Rozdzia 2. Architektury komputerw PC ................................................................ 97

Model PC/XT ...........................................................................................................................97
Procesor 8086 ....................................................................................................................97
Procesor 8088 ..................................................................................................................100
Dostp do pamici i przestrzeni wejcia-wyjcia ............................................................101
Kontroler 8288 .................................................................................................................102
Magistrala ISA 8-bitowa .................................................................................................106
Model AT ...............................................................................................................................109
Procesor 80286 ................................................................................................................112
Magistrala ISA 16-bitowa ...............................................................................................113
Komputery z procesorami 386, 486 i Pentium ......................................................................115
EISA ................................................................................................................................117
MCA ................................................................................................................................119
VESA ...............................................................................................................................121
PCI, PCI-X i PCI Express ...............................................................................................122
Architektury systemw wieloprocesorowych ........................................................................124
Architektura MPP ............................................................................................................124
Architektura UMA ...........................................................................................................125
Architektura NUMA ........................................................................................................129
Specyfikacja MP (Intel) ...................................................................................................130
Zastosowania praktyczne .................................................................................................138
Architektura komputerw przenonych .................................................................................146
Zcze PCMCIA ..............................................................................................................146

Rozdzia 3. Ukady pamiciowe PC ....................................................................... 149

Pamici dynamiczne ..............................................................................................................150
Tryb konwencjonalny (Page Mode) ................................................................................151
FPM (Fast Page Mode) ....................................................................................................151
EDO (Extended Data Out) ...............................................................................................154
BEDO (Burst EDO) .........................................................................................................154
Porwnanie ......................................................................................................................156
SDRAM ...........................................................................................................................156
Moduy pamiciowe ..............................................................................................................165
Moduy SIMM-30 (SIP) ..................................................................................................167
Moduy SIMM PS/2 ........................................................................................................167
Moduy DIMM 168-stykowe ..........................................................................................173
Odwieanie ...........................................................................................................................186
RAS Only ........................................................................................................................188
CBR (CAS before RAS) ..................................................................................................189
Hidden .............................................................................................................................190
Wykrywanie bdw i ich korekcja .......................................................................................191
Bdy powtarzalne (HE) ..................................................................................................191
Bdy sporadyczne (SE) ..................................................................................................192
Kontrola parzystoci ........................................................................................................192
Kontrola ECC ..................................................................................................................194

Spis treci

Rozszerzenia standardu magistrali PC-66 ............................................................................. 195

Parametry moduw ........................................................................................................ 196
Pami konfiguracyjna (SPD) ......................................................................................... 198
Moduy buforowane ........................................................................................................ 201
DDR SDRAM ....................................................................................................................... 203
Systemy dwukanaowe .................................................................................................... 212
DDR2 SDRAM ............................................................................................................... 213
Moduy DIMM DDR2 .................................................................................................... 213
DDR3 SDRAM ............................................................................................................... 219
Moduy DIMM DDR3 .................................................................................................... 220
Moduy FB-DIMM ......................................................................................................... 222
RDRAM ................................................................................................................................ 224
VC-SDRAM .......................................................................................................................... 230

Rozdzia 4. Ukady otoczenia procesora ................................................................ 233

Zakres funkcji ........................................................................................................................ 233
Magistrala FSB ............................................................................................................... 235
Obsuga pamici operacyjnej i magistrali pamiciowej ................................................. 237
Obsuga pamici podrcznej (Cache) ............................................................................. 239
Zakres pokrywany przez pami podrczn ................................................................... 241
Pojemno obsugiwanej pamici operacyjnej i zakres obsugiwany przez MTRR ....... 242
Ukady sterujce platforma Intel IA-32 ............................................................................ 243
Ukady do obsugi procesorw AMD ................................................................................... 249
Rodzina K7 ..................................................................................................................... 249
Rodzina Hammer ............................................................................................................ 254
Wewntrzne magistrale midzyukadowe ............................................................................. 260
PCI .................................................................................................................................. 262
Hub-Interface, V-Link i MuTIOL ................................................................................... 262
RapidIO ........................................................................................................................... 262
HyperTransport (LDT) .................................................................................................... 267

Rozdzia 5. Magistrala PCI ................................................................................... 271

Gniazda magistrali PCI ......................................................................................................... 281
Obsuga przerwa .................................................................................................................. 283
Przerwania zgaszane komunikatem ..................................................................................... 285
Pami konfiguracyjna urzdze PCI ................................................................................... 286
Identyfikator producenta (Vendor ID) ............................................................................ 286
Identyfikator urzdzenia (Device ID) ............................................................................. 287
Rejestr polece (Command) ............................................................................................ 287
Rejestr stanu (Status) ...................................................................................................... 288
Numer wersji urzdzenia (Revision ID) ......................................................................... 289
Kod klasy urzdzenia (Class Code) ................................................................................ 289
Rozmiar linii pamici podrcznej (Cache Line Size) ..................................................... 292
Minimalny czas transmisji (Latency Timer) ................................................................... 293
Typ nagwka (Header Type) ......................................................................................... 293
BIST (Build-in Self-test) ................................................................................................. 293
Adres bazowy (Base Address Registers) ........................................................................ 294
Wskanik CardBus CIS (CardBus CIS Pointer) ............................................................. 295
Dodatkowy identyfikator producenta (Subsystem Vendor ID) i dodatkowy
identyfikator urzdzenia (Subsystem ID) ................................................................. 296
Adres bazowy rozszerzenia ROM (Expansion ROM Base Address) ............................. 296
Wskanik do listy moliwoci (Capabilities Pointer) ..................................................... 297
Linia IRQ (Interrupt Line) .............................................................................................. 297
Linia INT (Interrupt Pin) ................................................................................................. 297
Dugo transmisji (Min_Gnt) ........................................................................................ 297
Czsto (Max_Lat) ........................................................................................................ 297

Anatomia PC
Mechanizmy dostpu do pamici konfiguracyjnej ................................................................298
Pierwszy mechanizm dostpu do pamici konfiguracyjnej .............................................298
Drugi mechanizm dostpu do pamici konfiguracyjnej ..................................................299
PCI BIOS .........................................................................................................................299
Autokonfiguracja urzdze PCI .............................................................................................300
Rozwj PCI i inne magistrale ................................................................................................300
PCI-32/66 MHz i PCI-64 .................................................................................................301
PCI-X ...............................................................................................................................302
PCI Express .....................................................................................................................305

Rozdzia 6. Kana DMA ........................................................................................ 315

Ukad scalony 8237A .............................................................................................................316
Tryby pracy kontrolera DMA ................................................................................................318
Tryb spoczynkowy I (Idle) ...........................................................................................318
Tryb S (Single) .............................................................................................................319
Tryb B (Block) .............................................................................................................319
Tryb D (Demand) .........................................................................................................319
Tryb C (Cascade) .........................................................................................................319
Tryb V (Verify) ............................................................................................................319
Kaskadowe czenie ukadw 8237A ....................................................................................320
Programowanie kontrolerw DMA .......................................................................................320
Adresy portw kontrolerw DMA w komputerze IBM PC/XT ............................................321
Sztuczne porty komputera PC/XT ...............................................................................322
Adresy portw kontrolerw DMA w komputerze IBM PC/AT ............................................322
Sztuczne porty komputera PC/AT ...............................................................................323
Budowa rejestrw wewntrznych ..........................................................................................324
Rejestr da (port 009h w PC/XT, 009h i 0D2h w PC/AT) ..........................................324
Rejestr stanu (port 008h w PC/XT, 008h i 0D0h w PC/AT) ...........................................324
Rejestr rozkazw (port 008h w PC/XT, 008h i 0D0h w PC/AT) ....................................324
Rejestr maski kanau (port 00Ah w PC/XT, 00Ah i 0D4h w PC/AT) ............................325
Rejestr maskujcy (port 00Fh w PC/XT, 00Fh i 0DEh w PC/AT) .................................326
Rejestr trybu (00Bh w PC/XT, 00Bh i 0D6h w PC/AT): ................................................326
Przebieg transmisji .................................................................................................................327
Komputery IBM PC i IBM PC/XT .................................................................................327
Komputer IBM PC/AT ....................................................................................................328
Ukad odwieania pamici ...................................................................................................330
DMA a wspczesne magistrale rozszerzajce ......................................................................331

Rozdzia 7. System obsugi przerwa sprztowych ................................................ 333

Ukad scalony 8259A (PIC) ...................................................................................................334
Cykl przyjcia zgoszenia ......................................................................................................336
Kaskadowe czenie kontrolerw przerwa ..........................................................................337
Fazy obsugi przerwa pochodzcych od ukadu Slave ..................................................339
Programowanie kontrolera przerwa .....................................................................................339
Inicjowanie pracy ukadu ................................................................................................340
Polling ....................................................................................................................................344
Przerwanie niemaskowalne (NMI) ........................................................................................344
Obsuga przerwa z magistral ISA, PCI i AGP .....................................................................345
Kontroler APIC ......................................................................................................................348
Strona sprztowa .............................................................................................................350
Obsuga APIC przez OS ..................................................................................................353
Przerwania zgaszane komunikatem ......................................................................................357

Spis treci

Rozdzia 8. Obsuga stacji dyskietek .................................................................... 359

Fizyczna organizacja danych na dyskietce ............................................................................ 361
Programowanie operacji dyskowych ..................................................................................... 364
Programowanie operacji dyskowych z poziomu systemu MS-DOS .............................. 364
Przerwanie 25h ................................................................................................................ 365
Przerwanie 26h ................................................................................................................ 366
Przerwanie 21h ................................................................................................................ 366
Obsuga dyskw za pomoc funkcji BIOS-u .................................................................. 367
Bezporedni dostp do kontrolera napdu dyskw elastycznych ................................... 376
Cykl rozkazowy kontrolera ................................................................................................... 379
Faza przygotowawcza ..................................................................................................... 379
Faza przekazywania rozkazu .......................................................................................... 379
Budowa przykadowego rozkazu rozkaz RS (Read Sector) ...................................... 380
Alternatywne metody transmisji danych ......................................................................... 385
Uwzgldnianie mechanicznych wasnoci napdu ................................................................ 386
Zabezpieczanie danych kod CRC ..................................................................................... 388

Rozdzia 9. Obsuga dysku twardego...................................................................... 391

Budowa kontrolera ................................................................................................................. 391
Systemy kodowania MFM i RLL........................................................................................... 392
Fizyczna organizacja danych i formatowanie ........................................................................ 394
Formatowanie wysokiego poziomu ................................................................................. 395
Formatowanie niskiego poziomu ..................................................................................... 396
Wykrywanie i korekcja bdw.............................................................................................. 398
Standard AT-BUS .................................................................................................................. 401
Wstp ............................................................................................................................... 402
Zcze fizyczne ................................................................................................................ 404
Dostp CPU do dysku AT-BUS ...................................................................................... 406
Cykl programowania kontrolera ...................................................................................... 413
Rozszerzenia standardu pierwotnego ..................................................................................... 417
Wzrost pojemnoci dyskw.................................................................................................... 420
Ograniczenia wnoszone przez BIOS................................................................................ 421
Ograniczenia wnoszone przez systemy operacyjne ......................................................... 431
Obsuga duych dyskw .................................................................................................. 434
Podnoszenie pasma przepustowego magistrali ...................................................................... 435
Tryby PIO ........................................................................................................................ 436
Tryby DMA...................................................................................................................... 438
Tryb Ultra DMA/33 ......................................................................................................... 439
Tryb Ultra DMA/66 ......................................................................................................... 442
Tryby Ultra ATA/100 i Ultra ATA/133........................................................................... 444
Blok informacyjny.................................................................................................................. 445
Realizacja rozkazu Identify Device ................................................................................. 445
Lista rozkazw ....................................................................................................................... 451
Funkcje oszczdnociowe ...................................................................................................... 452
System PM ....................................................................................................................... 452
System APM .................................................................................................................... 454
Funkcje akustyczne ................................................................................................................ 455
Dostp do funkcji AAM................................................................................................... 455
Wykorzystanie powierzchni dyskowej................................................................................... 457
Proces adowania systemu operacyjnego......................................................................... 457
MBR i PT ......................................................................................................................... 458
System danych i FSBR .................................................................................................... 460
Specyfika wybranych systemw operacyjnych ............................................................... 462
Przypisywanie oznacze literowych ................................................................................ 466
Programy BM................................................................................................................... 467

Anatomia PC
Macierze dyskowe ..................................................................................................................468
Poziomy RAID .................................................................................................................469
Kontrolery RAID..............................................................................................................473
Rozwizania programowe z poziomu systemu operacyjnego..........................................473
Tryby macierzowe zestaww ukadw sterujcych firmy Intel .......................................475
S.M.A.R.T...............................................................................................................................475
Struktura systemu .............................................................................................................476
Aplikacje wsppracujce ze S.M.A.R.T. ........................................................................478
Wielowtkowy dostp przez Serial ATA ...............................................................................479
Zarzdzanie kolejk..........................................................................................................479
Rozpdzanie dysku ...........................................................................................................480
Optymalizacja ruchu gowicy...........................................................................................480
Opnienie w ruchu obrotowym ......................................................................................481
Korzyci i wspomaganie Native Command Queuing ......................................................481
Jak aplikacje mog korzysta z kolejkowania..................................................................483
Pamici USB...........................................................................................................................484
Interfejs.............................................................................................................................485
Cechy pamici USB .........................................................................................................485
Wydajno ........................................................................................................................486

Rozdzia 10. Magistrala szeregowa ATA ................................................................. 489

Specyfikacja ...........................................................................................................................491
Sterowanie .............................................................................................................................491
Okablowanie ..........................................................................................................................492
Urzdzenia .............................................................................................................................493
Protok i transmisja ..............................................................................................................494
Serial ATA 2.0 .......................................................................................................................500
Kolejkowanie rozkazw ........................................................................................................500
Powielacze portw .................................................................................................................501
Backplane ...............................................................................................................................502

Rozdzia 11. Standard SCSI ................................................................................... 507

Realizacja magistrali ..............................................................................................................510
Organizacja protokou ............................................................................................................513
Fazy pracy magistrali ......................................................................................................514
Transfer danych w fazach informacyjnych .....................................................................527
Sytuacje wyjtkowe .........................................................................................................534
Rozkazy systemowe ........................................................................................................538
Informacja statusowa .......................................................................................................542
Komunikaty (Messages) ..................................................................................................543
System wskanikw ........................................................................................................548
Przykadowa wymiana danych ........................................................................................550
SCSI w komputerach PC .......................................................................................................554
Host-Adapter ...................................................................................................................555
Okablowanie ....................................................................................................................559
Terminatory .....................................................................................................................561
Rozszerzenia SCSI ..........................................................................................................563

Rozdzia 12. Zcze 1394 (Fire Wire) ..................................................................... 577

Oglne zaoenia standardw 1394-1995 i 1394a-2000 ........................................................578
Tryby i prdko transmisji .............................................................................................578
Topologia .........................................................................................................................579
Okablowanie ....................................................................................................................580
Gwarantowane pasmo transmisyjne ................................................................................581

Spis treci

Rozszerzenia 1394b ............................................................................................................... 582

Klasy prdkoci ............................................................................................................... 582
Okablowanie ................................................................................................................... 582
Protok ........................................................................................................................... 585

Rozdzia 13. Karty graficzne .................................................................................. 587

Przegld kart graficznych ...................................................................................................... 587
Omwienie kart graficznych EGA, VGA i SVGA ............................................................... 591
Tryby tekstowe ................................................................................................................ 594
Tryby graficzne ............................................................................................................... 595
Rozdzielczo obrazu ...................................................................................................... 595
Tryby zapisu i odczytu pamici obrazu .......................................................................... 596
Schemat dziaania karty graficznej ................................................................................. 597
Standard VESA ..................................................................................................................... 599
Pami lokalna akceleratora .................................................................................................. 599
Frame Buffer ................................................................................................................... 600
Bufor Z/W ....................................................................................................................... 601
Pami tekstur ................................................................................................................. 603
Rozmiar pamici i organizacja ........................................................................................ 604
Rodzaje pamici kart graficznych ................................................................................... 607
RAMDAC ............................................................................................................................. 611
Przegld nowych procesorw graficznych ............................................................................ 614
Dopasowanie monitora do karty ............................................................................................ 618
Parametry karty ............................................................................................................... 619
Jako monitora ............................................................................................................... 620
Monitory ciekokrystaliczne ........................................................................................... 622
Kana informacyjny VESA DDC .................................................................................... 624
Zcza cyfrowe ...................................................................................................................... 626
TMDS .............................................................................................................................. 626
P&D (EVC) ..................................................................................................................... 627
DFP ................................................................................................................................. 627
DVI .................................................................................................................................. 629
HDMI .............................................................................................................................. 630

Rozdzia 14. Przetwarzanie obrazw wideo ............................................................. 633

Formaty MPEG ..................................................................................................................... 636
MPEG-1 .......................................................................................................................... 636
MPEG-2 .......................................................................................................................... 637
MPEG-4 .......................................................................................................................... 638
Format DivX ......................................................................................................................... 639
Rozdzielczo .................................................................................................................. 639
Bitrate w filmach DivX ................................................................................................... 640
Smart Bitrate Control i Constant Bitrate Control ............................................................ 640
Profile kompresji ............................................................................................................. 641
Nastpca formatu DivX ......................................................................................................... 641
Rozwizania programowe na platformie PC ......................................................................... 643
Kodery ............................................................................................................................. 644
Odtwarzacze .................................................................................................................... 646
Wspomaganie sprztowe ....................................................................................................... 648
Interfejs programowy ............................................................................................................ 650

Rozdzia 15. Grafika 3D ......................................................................................... 653

Schemat przetwarzania obiektw 3D .................................................................................... 654
API ........................................................................................................................................ 656
Geometry Engine ................................................................................................................... 658
Tumaczenie opisu rodowiska ....................................................................................... 658

10

Anatomia PC
Owietlenie i tekstura ......................................................................................................658
Przeksztacenia geometryczne .........................................................................................659
Strefa widocznoci ...........................................................................................................659
Przekazanie parametrw do jednostki rasteryzujcej ......................................................660
Rendering Engine ..................................................................................................................660
Teksturowanie .................................................................................................................663
Korekcja perspektywy .....................................................................................................664
Nakadanie mapy .............................................................................................................665
Mieszanie kolorw ..........................................................................................................670
Efekty specjalne ...............................................................................................................671
Podzia mocy obliczeniowej ..................................................................................................672

Rozdzia 16. Magistrala AGP ................................................................................. 675

Architektura komputera z magistral AGP ............................................................................675
Sygnay magistrali AGP ........................................................................................................679
Szyna adresw i danych ..................................................................................................682
Sygnay PCI .....................................................................................................................682
Sygnay kontroli przepywu ............................................................................................683
Sygnay obsugi da AGP ............................................................................................683
Linie statusowe ................................................................................................................683
Sygnay kluczujce ..........................................................................................................684
Sygnay USB ...................................................................................................................684
System zarzdzania zuyciem energii .............................................................................684
Sygnay specjalne ............................................................................................................685
Linie zasilajce ................................................................................................................685
AGP w teorii ..........................................................................................................................685
Kolejkowanie ...................................................................................................................686
Magistrala SBA ...............................................................................................................688
GART ..............................................................................................................................689
DIME ...............................................................................................................................690
AGP w praktyce .....................................................................................................................692
Wymagania sprztowe i programowe .............................................................................692
Kontrola dziaania ...........................................................................................................693
AGP PRO ...............................................................................................................................696
AGP 3.0 .................................................................................................................................699
Pasmo przepustowe .........................................................................................................699
Poziomy napi ...............................................................................................................699
Nowe sygnay i przedefiniowania ...................................................................................700
Sygnay zegarowe ............................................................................................................700
Transakcje ........................................................................................................................702
Pobr prdu .....................................................................................................................702
Zgodno w d ...............................................................................................................702
Implementacja w chipsetach ............................................................................................703
Przyszo standardu AGP ..............................................................................................703

Rozdzia 17. System odmierzania czasu ................................................................. 705

Ukad 8253/8254 ....................................................................................................................705
Tryb 0 ..............................................................................................................................707
Tryb 1 ..............................................................................................................................707
Tryb 2 ..............................................................................................................................708
Tryb 3 ..............................................................................................................................708
Tryb 4 ..............................................................................................................................708
Tryb 5 ..............................................................................................................................709
Programowanie generatora 8253/8254 ..................................................................................709
Zegar systemowy ...................................................................................................................712

Spis treci

11

Ukad odwieania pamici dynamicznej ............................................................................. 713

Obsuga gonika ................................................................................................................... 715
Drugi ukad 8254 i jego zastosowanie .................................................................................. 717
Odmierzanie czasu z wykorzystaniem licznika cykli procesora ........................................... 719

Rozdzia 18. Pami CMOS-RAM ........................................................................... 721

Organizacja pamici CMOS .................................................................................................. 722
Rejestr A (offset 0Ah) ..................................................................................................... 724
Rejestr B (offset 0Bh) ..................................................................................................... 724
Rejestr C (offset 0Ch) ..................................................................................................... 725
Rejestr D (offset 0Dh) ..................................................................................................... 726
Rejestr E (offset 0Eh) Diagnostic Status Byte ........................................................... 726
Rejestr F (offset 0Fh) Shutdown Byte ....................................................................... 727
Konfiguracja napdw dyskietek (offset 10h) ................................................................ 728
Konfiguracja dyskw twardych (offset 12h) .................................................................. 728
Pami (offset 15h) ......................................................................................................... 729
Suma kontrolna ............................................................................................................... 730
Bajt konfiguracji sprztowej (Equipment Byte) ............................................................. 730
Funkcje BIOS-u obsugujce pami konfiguracji ............................................................... 730
Funkcja 00h ..................................................................................................................... 731
Funkcja 01h ..................................................................................................................... 731
Funkcja 02h ..................................................................................................................... 731
Funkcja 03h ..................................................................................................................... 732
Funkcja 04h ..................................................................................................................... 732
Funkcja 05h ..................................................................................................................... 733
Funkcja 06h ..................................................................................................................... 733
Funkcja 07h ..................................................................................................................... 733
Bezporedni dostp do pamici CMOS ................................................................................ 734

Rozdzia 19. Obsuga urzdze wejciowych ........................................................... 735

Klawiatura ............................................................................................................................. 735
Mapa klawiatury ............................................................................................................. 737
Organizacja obsugi klawiatury przez BIOS ................................................................... 743
Funkcje przerwania 16h BIOS-u ..................................................................................... 748
Bezporednie programowanie klawiatury ....................................................................... 753
Mysz ...................................................................................................................................... 762
Moduy dostosowujce a podczanie myszy ................................................................. 765
Funkcja 00h ..................................................................................................................... 765
Funkcja 01h ..................................................................................................................... 766
Funkcja 02h ..................................................................................................................... 766
Funkcja 03h ..................................................................................................................... 766
Funkcja 04h ..................................................................................................................... 767
Funkcja 05h ..................................................................................................................... 767
Funkcja 06h ..................................................................................................................... 768
Funkcja 0Bh .................................................................................................................... 768
Manipulator ........................................................................................................................... 769
Funkcja 84h ..................................................................................................................... 771
Urzdzenia bezprzewodowe .................................................................................................. 771
Transmisja w pamie podczerwieni ................................................................................ 772
Transmisja radiowa ......................................................................................................... 772
Bluetooth ......................................................................................................................... 772

Rozdzia 20. cze szeregowe ................................................................................ 775

Asynchroniczna transmisja szeregowa .................................................................................. 775
Ukad scalony 8250 ............................................................................................................... 777

12

Anatomia PC
Interfejs RS-232C ..................................................................................................................780
Tryb simpleksowy ...........................................................................................................782
Tryb pdupleksowy ........................................................................................................783
Tryb dupleksowy .............................................................................................................783
Dostp do cza szeregowego z poziomu systemu MS-DOS ................................................785
Funkcja 03h .....................................................................................................................785
Funkcja 04h .....................................................................................................................786
Funkcja 3Fh .....................................................................................................................786
Funkcja 40h .....................................................................................................................787
Funkcje BIOS-u obsugujce cze szeregowe ......................................................................787
Funkcja 00h .....................................................................................................................789
Funkcja 01h .....................................................................................................................791
Funkcja 02h .....................................................................................................................791
Funkcja 03h .....................................................................................................................791
Bezporednie programowanie rejestrw UART ....................................................................792
Przerwania generowane przez cze szeregowe ..............................................................794
Prdko transmisji ..........................................................................................................796
Sygnay sterujce .............................................................................................................797
Ukad UART 16450 ........................................................................................................799

Rozdzia 21. cze rwnolege ............................................................................... 801

Terminologia programu konfiguracyjnego BIOS-u ..............................................................803
Tryby podstawowe .................................................................................................................804
Tryb standardowy ............................................................................................................804
Tryb pbajtowy ..............................................................................................................810
Tryb bajtowy (PS/2) ........................................................................................................811
Tryb EPP .........................................................................................................................811
Tryb ECP .........................................................................................................................814
Realizacja portu rwnolegego w ramach architektury PC ...................................................819
Dostp do cza rwnolegego poprzez funkcje BIOS-u .......................................................820
Funkcja 00h .....................................................................................................................820
Funkcja 01h .....................................................................................................................822
Funkcja 02h .....................................................................................................................822
Dostp do cza rwnolegego z poziomu systemu MS-DOS ...............................................824
Funkcja 05h .....................................................................................................................824
Funkcja 40h .....................................................................................................................824
Oglne zastosowanie cza rwnolegego ...............................................................................825

Rozdzia 22. Zcze USB ....................................................................................... 831

Specyfikacja ...........................................................................................................................831
Topologia ...............................................................................................................................832
Okablowanie ..........................................................................................................................834
Protok ..................................................................................................................................836
Pakiety ...................................................................................................................................837
Sterowanie w trybach LS/FS (USB 1.1) ................................................................................839
Sterowanie w trybie HS (USB 2.0) ........................................................................................840
USB w praktyce .....................................................................................................................843
Windows 95 .....................................................................................................................845
Windows 98/98SE ...........................................................................................................845
Windows NT ...................................................................................................................846
Windows 2000/XP/2003/Vista ........................................................................................846
USB 2.0 ...........................................................................................................................846
Urzdzenia USB ....................................................................................................................847
Klawiatury .......................................................................................................................847
Myszy ..............................................................................................................................847

Spis treci

13

Kontrolery gier ................................................................................................................ 848

Dyski twarde ................................................................................................................... 848
Moduy pamici Flash EEPROM ................................................................................... 849
Napdy optyczne ............................................................................................................. 849
Czytniki kart pamici i aparaty cyfrowe ......................................................................... 849
Skanery ............................................................................................................................ 850
Drukarki .......................................................................................................................... 850
Sieci komputerowe .......................................................................................................... 850

Rozdzia 23. Zcze bezprzewodowe wykorzystujce fale podczerwieni (IrDA) .......... 851
Protokoy komunikacyjne IrDA ............................................................................................ 851
Standard IrDA-CONTROL ............................................................................................. 852
Standard IrDA-DATA ..................................................................................................... 853
IrDA w praktyce .................................................................................................................... 855
Windows 95 .................................................................................................................... 857
Windows 98 .................................................................................................................... 858
Windows ME .................................................................................................................. 858
Windows NT ................................................................................................................... 858
Windows 2000 ................................................................................................................ 858
Windows XP, 2003, Vista ............................................................................................... 859
Przyszo standardu IrDA .................................................................................................... 859

Rozdzia 24. System ograniczania zuycia energii (ACPI) ........................................ 861

Model warstwowy ACPI ....................................................................................................... 862
Przegld stanw energetycznych ........................................................................................... 865
Wskazwki praktyczne .......................................................................................................... 867
Windows 98 .................................................................................................................... 867
Windows 2000 ................................................................................................................ 869
Windows XP, 2003 i Vista .............................................................................................. 871
Kontrola sterownikw ..................................................................................................... 871

Rozdzia 25. Noniki optyczne ................................................................................ 873

Organizacja fizyczna danych ................................................................................................. 874
Przetwarzanie danych audio ............................................................................................ 874
Przetwarzanie danych cyfrowych ................................................................................... 877
Informacja subkanaowa ................................................................................................. 878
Subkana Q i TOC ........................................................................................................... 880
Sesja i cieka ................................................................................................................. 882
Formaty ................................................................................................................................. 883
Specyfikacje .......................................................................................................................... 887
Pyta CD-R ............................................................................................................................ 888
Pyta CD-RW ........................................................................................................................ 891
Technologia DVD ................................................................................................................. 892
Kodowanie ...................................................................................................................... 893
Korekcja bdw ............................................................................................................. 893
Formaty ........................................................................................................................... 894
DVD-R ............................................................................................................................ 894
DVD-RW ........................................................................................................................ 895
DVD+R/+RW ................................................................................................................. 896
Pyty dwuwarstwowe Dual Layer .............................................................................. 897
DVD-RAM ...................................................................................................................... 898
Pyta DVD ....................................................................................................................... 900
HD DVD ......................................................................................................................... 902

14

Anatomia PC
Czytniki i nagrywarki ............................................................................................................906
OPC .................................................................................................................................908
BURN-Proof i pochodne .................................................................................................908
MultiRead ........................................................................................................................909
Mount Rainier ..................................................................................................................909
Audio Master ...................................................................................................................910
Urzdzenia kombinowane z DVD ...................................................................................910
Badanie formatu nonika .......................................................................................................914
Standard Blu-ray Disc ............................................................................................................916
Osignicie wikszej gstoci zapisu ..............................................................................917
Wytwarzanie pyt Blu-ray Disc .......................................................................................921
Kompatybilno ze starszymi formatami ........................................................................923
Zabezpieczenie przed kopiowaniem ................................................................................923
Kasety na dyski Blu-ray ..................................................................................................924
Samodzielna diagnostyka ......................................................................................................925
Technologia LightScribe ........................................................................................................926

Rozdzia 26. Nowoczesne magistrale szerokopasmowe ........................................... 929

Fibre Channel .........................................................................................................................930
Topologie .........................................................................................................................931
Sterowanie .......................................................................................................................931
Protok ...........................................................................................................................933
Systemy zczy i okablowanie FC ...................................................................................933
Dyski ze zczem FC .......................................................................................................935
Infini Band .............................................................................................................................937
Architektura .....................................................................................................................938
Sterowanie linii ................................................................................................................938
Protok ...........................................................................................................................939
Okablowanie IBA ............................................................................................................940

Rozdzia 27. Karta dwikowa ............................................................................... 943

Synteza FM ............................................................................................................................944
Synteza WaveTable ...............................................................................................................949
Digitalizacja i obrbka cyfrowa (DSP) ..................................................................................952
Przetworniki ADC i DAC ...............................................................................................953
Standard MIDI .......................................................................................................................955
Protok MIDI .................................................................................................................956
MIDI od strony sprztowej ..............................................................................................957
Modelowanie przestrzenne ....................................................................................................959
Wyprowadzenia zewntrzne ..................................................................................................964
Sygnay analogowe i mikser ............................................................................................964
Sygnay cyfrowe ..............................................................................................................965
Wykorzystanie zasobw systemowych .................................................................................968
Sound on Board wedug specyfikacji AC97 .....................................................................969
Schemat blokowy systemu AC97 ..................................................................................970
Ukad scalony Codec AC97 ...........................................................................................972

Rozdzia 28. Modemy ............................................................................................ 975

Implementacje modemw analogowych ...............................................................................975
Modulacja sygnau .................................................................................................................978
AM i QAM ......................................................................................................................978
FSK ..................................................................................................................................979
PM i PSK .........................................................................................................................979
PCM .................................................................................................................................979
TCM ................................................................................................................................979

Spis treci

15

Standardy ............................................................................................................................... 980

Standardy Bell ................................................................................................................. 981
V.21/V.22/V.22bis/V.23 ................................................................................................. 981
V.32/V.32bis/V.32turbo .................................................................................................. 981
V.34 (V.Fast, V.34+, V.FC) ............................................................................................ 981
V.42 (MNP)/V.42bis ....................................................................................................... 981
V.90 ................................................................................................................................. 982
V.92 ................................................................................................................................. 984
Dalsze perspektywy ........................................................................................................ 984
Polecenia AT ......................................................................................................................... 985
acuchy inicjalizujce ......................................................................................................... 986
Zestaw ukadw sterujcych modemu .................................................................................. 987
Konfiguracja i diagnostyka modemw .................................................................................. 988
rodki wasne OS ............................................................................................................ 988
Programy dodatkowe ...................................................................................................... 989
Modemy cyfrowe ISDN ........................................................................................................ 992
Protok ISDN ....................................................................................................................... 994
Warstwa fizyczna ............................................................................................................ 995
Warstwa cza danych ..................................................................................................... 995
Warstwa sieci .................................................................................................................. 996
Rozszerzenia funkcjonalnoci ......................................................................................... 999
Modemy xDSL ...................................................................................................................... 999
Technologia transmisji .................................................................................................. 1000
Modemy HiS ....................................................................................................................... 1002

Rozdzia 29. PC w sieci lokalnej .......................................................................... 1005

Model OSI ........................................................................................................................... 1006
Warstwa fizyczna (L1) .................................................................................................. 1006
cze (L2) ..................................................................................................................... 1007
Sie (L3) ........................................................................................................................ 1007
Transport (L4) ............................................................................................................... 1008
Sesja (L5) ...................................................................................................................... 1008
Warstwa prezentacji (L6) .............................................................................................. 1008
Warstwa uytkowa (L7) ................................................................................................ 1008
Ethernet i TCP/IP ................................................................................................................ 1008
Kapsukowanie do ramki Ethernet ................................................................................ 1009
Protok TCP/IP ............................................................................................................ 1011
Karta sieciowa ..................................................................................................................... 1013
Komunikacja z pamici i buforowanie ........................................................................ 1014
Formowanie ramki ........................................................................................................ 1015
Konwersja szeregowo-rwnolega ................................................................................ 1016
Kodowanie i dekodowanie ............................................................................................ 1016
Dostp do medium i wykorzystanie pasma ................................................................... 1017
Chipset karty ................................................................................................................. 1017
Wyposaenie, diagnostyka, konfiguracja ...................................................................... 1018
Realizacje sieci Ethernet ..................................................................................................... 1019
Okablowanie ........................................................................................................................ 1022
Konstrukcja kabli .......................................................................................................... 1022
Kategorie i klasy ........................................................................................................... 1024
Poczenia PC i proste sieci ................................................................................................. 1027
Wybr karty sieciowej i okablowania ........................................................................... 1028
System operacyjny i sterowniki protokow ................................................................. 1030
Przesyanie danych ........................................................................................................ 1033
Netio Benchmark .......................................................................................................... 1035
Monitorowanie ruchu sieciowego na poziomie pakietw ............................................. 1035
Nadzorowanie aktywnych pocze .............................................................................. 1037

16

Anatomia PC
Sieci bezprzewodowe ..........................................................................................................1037
Specyfikacje ..................................................................................................................1038
Topologie .......................................................................................................................1042
Ramka ............................................................................................................................1043
Uwierzytelnienie ............................................................................................................1043
Bezpieczestwo .............................................................................................................1044

Rozdzia 30. Bluetooth ........................................................................................ 1047

Zaoenia oglne i specyfikacje ...........................................................................................1048
Protokoy ..............................................................................................................................1048
Warstwa fizyczna .................................................................................................................1050
Sie .......................................................................................................................................1051
Pakiety .................................................................................................................................1053
Bezpieczestwo ...................................................................................................................1055
Wykrywanie bdw ............................................................................................................1057
Korekcja bdw ..................................................................................................................1058
Przykady zastosowa ..........................................................................................................1058
Rozwj Bluetooth ..................................................................................................................1060
Bluetooth 1.2 ...................................................................................................................1060
Bluetooth 2.0 .................................................................................................................1060
Przyszo Bluetooth .....................................................................................................1060

Rozdzia 31. Zasilacz .......................................................................................... 1063

Zasilacz standardu ATX ......................................................................................................1065
Specyfikacja ATX/ATX12V ...............................................................................................1068
Zcze zasilajce PCI Express .............................................................................................1070
Dobr zasilacza ....................................................................................................................1071
Przykadowe rozwizania ....................................................................................................1072
Zasilacze duej mocy ...........................................................................................................1075
ATXGES (AMD) ..........................................................................................................1075
EPS12V (Intel) ..............................................................................................................1075

Rozdzia 32. Zasilacze awaryjne .......................................................................... 1079

rda zakce ....................................................................................................................1080
Chwilowe zaniki napicia ..............................................................................................1080
Spadki o redniej dugoci .............................................................................................1080
Dugotrwae spadki napicia .........................................................................................1081
Przepicia ......................................................................................................................1081
Pakiety ...........................................................................................................................1081
Wysokie harmoniczne ...................................................................................................1081
Cakowity zanik napicia ..............................................................................................1081
Zasilacz PC jako odbiornik prdu zmiennego w sieci .........................................................1082
Budowa ukadw UPS .........................................................................................................1084
Baterie ............................................................................................................................1085
Elementy kontrolne i regulacyjne ..................................................................................1086
Czas buforowania ..........................................................................................................1087
Topologie .......................................................................................................................1088
Ksztat napicia wyjciowego zasilacza awaryjnego ....................................................1091
Zakres napi wejciowych ...........................................................................................1091
Programy obsugujce urzdzenia UPS ...............................................................................1092
rodki systemu operacyjnego ........................................................................................1092
Programy wasne producentw UPS .............................................................................1092

Spis treci

17

Rozdzia 33. BIOS i jego program konfiguracyjny .................................................. 1095

Organizacja systemu bezpieczestwa ................................................................................. 1096
Moliwoci omijania systemu bezpieczestwa ............................................................. 1098
System ochrony przed wirusami atakujcymi MBR ........................................................... 1102
System adowania wartoci predefiniowanych ................................................................... 1102
Mechanizm opuszczania programu konfiguracyjnego ........................................................ 1103
Oglna konstrukcja blokowa ............................................................................................... 1103
Programy pseudo-BIOS-SETUP ......................................................................................... 1104
Aktualizacja BIOS-u ........................................................................................................... 1104
Wstp ............................................................................................................................ 1104
Niebezpieczestwo ........................................................................................................ 1104
Aktualizacja .................................................................................................................. 1105
W razie niepowodzenia reanimacja ......................................................................... 1106
Nowe moliwoci aktualizacja w rodowisku Windows ......................................... 1107
Nowe trendy w programach BIOS ...................................................................................... 1107
Obrazki w BIOS-ie ........................................................................................................ 1107
Podwjny BIOS ............................................................................................................ 1108
POST on Board ............................................................................................................. 1108
Voice Diagnostic ........................................................................................................... 1109
Auto-Overclocking ........................................................................................................ 1109
Soft Menu ...................................................................................................................... 1109

Bibliografia ....................................................................................... 1151

Literatura polskojzyczna..................................................................................................... 1151
Literatura anglojzyczna ...................................................................................................... 1156
Wydawnictwa....................................................................................................................... 1157

Skorowidz ........................................................................................ 1159

Dodatek A Przegld architektury mikroprocesorw ......................................DVD-ROM
Dodatek B Systemy oznacze scalonych ukadw pamiciowych .................DVD-ROM
Dodatek C Baza adresw internetowych .....................................................DVD-ROM
Dodatek D Przykad wsppracy z magistral ISA ........................................DVD-ROM
Dodatek E

Rejestry sterownikw EGA/VGA ................................................DVD-ROM

Dodatek F

Funkcje BIOS-u obsugujce karty graficzne .................................DVD-ROM

Dodatek G Linux w zastosowaniach ............................................................DVD-ROM

Dodatek E

Rejestry sterownikw
EGA/VGA
Zapisu i odczytu rejestrw sterownikw graficznych dokonuje si za pomoc instrukcji
out i in. Wikszo dostpnych rejestrw zgrupowana jest w pary, przy czym pierwszy
rejestr jest rejestrem indeksowym, a drugi indeksem informacyjnym.
Przykadowy zapis wartoci do rejestru moe wyglda nastpujco:
mov
mov
out
mov
inc
out

dx,adres_rejestru
al,index_rejestru
dx,al
al,warto
dx
dx,al

Przykadowy odczyt zawartoci rejestru:

mov
mov
out
inc
in

dx,adres_rejestru
al,index_rejestru
dx,al
dx
al,dx ; rejestr AL zawiera odczytan warto.

Rejestry sterownika EGA su tylko do zapisu, niemoliwe jest odczytanie ich zawartoci.
Jeeli chcemy zachowa wpisane wartoci, musimy w pamici RAM zachowa ich kopie.
Przed modyfikowaniem zawartoci rejestrw naley zablokowa przyjmowanie przerwa
rozkazem cli, a po zapisie do rejestru odblokowa je rozkazem sti. Do dobrego tonu
programowania naley odtworzenie wartoci wszystkich modyfikowanych rejestrw przed
wyjciem z programu.

MCCXXXIV

Anatomia PC

Tabela E.1. Tryby graficzne i tekstowe wprowadzone w standardzie VESA

Wersja BIOS-u

Numer trybu

Rodzaj trybu

Rozdzielczo

Liczba kolorw

1.0

100h

Graficzny

640400

256

1.0

101h

Graficzny

640480

256

1.0

102h

Graficzny

800600

16

1.0

103h

Graficzny

800600

256

1.0

104h

Graficzny

1024768

16

1.0

105h

Graficzny

1024768

256

1.0

106h

Graficzny

12801024

16

1.0

107h

Graficzny

12801024

256

1.1

108h

Tekstowy

8060

16

1.1

109h

Tekstowy

13225

16

1.1

10Ah

Tekstowy

13243

16

1.1

10Bh

Tekstowy

13250

16

1.1

10Ch

Tekstowy

13260

1.2

10Dh

Graficzny

320200

1.2

10Eh

Graficzny

320200

65 536

1.2

10Fh

Graficzny

320200

16 777 216

1.2

110h

Graficzny

640480

32 768

1.2

111h

Graficzny

640480

65 536

1.2

112h

Graficzny

640480

16 777 216

1.2

113h

Graficzny

800600

32 768

1.2

114h

Graficzny

800600

65 536

1.2

115h

Graficzny

800600

16 777 216

1.2

116h

Graficzny

1024768

32 768

1.2

117h

Graficzny

1024768

65 536

1.2

118h

Graficzny

1024768

16 777 216

1.2

119h

Graficzny

12801024

1.2

11Ah

Graficzny

12801024

65 536

1.2

11Bh

Graficzny

12801024

16 777 216

16
32 768

32 768

Rejestry zewntrzne
(External/General registers)
Pomocniczy rejestr wyjciowy MOR (Miscellaneous Output Register)
adres 3C2h/3CCh
Opisuje podstawowe parametry pracy sterownika.

Dodatek E
bit 7

bit 6

bit 5

bit 3

bit 2

Rejestry sterownikw EGA/VGAMCCXXXV

bit 1

bit 0

bity 7 6 Rozdzielczo pionowa:

01 350 linii,
10 400 linii,
11 480 linii.
bit 5

Selekcja powki pamici obrazu przy adresowaniu przemiennym:

0 pierwsze 64 KB,
1 drugie 64 KB.

bity 3 2 Czstotliwo taktowania przy wywietlaniu punktw:

00 czstotliwo 25,175 MHz,
01 czstotliwo 28,322 MHz,
10 zegar zewntrzny podczony przez zcze krawdziowe.
bit 1

Udostpnienie pamici obrazu procesorowi:

0 pami nieudostpniona,
1 pami udostpniona (standardowy tryb pracy).

bit 0

Wybr adresw I/O dla rejestru urzdze zewntrznych, rejestru stanu

i rejestrw sterowania wywietlaczem:
0 adresy 3B4h, 3B5h, 3BAh,
1 adresy 3D4h, 3D5h, 3DAh.

Zapis do rejestru odbywa si przez podanie adresu 3C2h, a odczyt przez podanie adresu
3CCh.

Rejestr urzdze zewntrznych FCR (Feature Control Register)

adres 3DAh/3CAh
Zarezerwowane

bit 3

Zarezerwowane

bity 7 4 Zarezerwowane.
bit 3

Musi mie warto zero.

bity 2 0 Zarezerwowane.

Zerowy rejestr stanu ISRZ (Input Status Register Zero) adres 3C2h
Informacja o wygenerowaniu przerwania przy powrocie pionowym.
bit 7

bit 7

Zarezerwowane

Informacja o wygenerowaniu przerwania IRQ2:

0 przerwanie IRQ2 nie zostao wygenerowane lub zostao
wygenerowane przez inne urzdzenie,
1 przerwanie IRQ2 zostao wygenerowane po powrocie pionowym.

MCCXXXVI

Anatomia PC

Procedura obsugi przerwania musi wyzerowa ten bit, modyfikujc

zawarto rejestru koca powrotu pionowego w ukadzie sterowania
wywietlaczem.
bity 6 0 Zarezerwowane.

Pierwszy rejestr stanu ISRO (Input Status register one) adres 3BAh (3DAh)
Rejestr przechowuje rne informacje o sterowniku.
Nie uyw.

bit 5

bit 4

bit 3

Zarezerw.

bit 0

bity 7 6 Zarezerwowane.
bity 5 4 Bity diagnostyczne ukadu okrelenia atrybutu.
bit 3

Powrt pionowy:
0 poza powrotem pionowym,
1 nastpuje powrt pionowy lub inne urzdzenie wygenerowao
przerwanie IRQ2.

bity 2 1 Zarezerwowane.
bit 0

Faza wywietlania obrazu:

0 powrt poziomy lub pionowy,
1 odczyt pamici obrazu (wywietlanie informacji).

Rejestr odczenia sterownika VSER

(Video Subsystem Enable Register) adres 3C3h
Modyfikacja zawartoci tego rejestru umoliwia programowe odczenie i doczenie sterownika.
Zarezerwowane

bit 0

bity 7 1 Zarezerwowane.
bit 0

Doczenie lub odczenie sterownika:

0 odczenie sterownika,
1 doczenie sterownika.

Ukad sekwencyjny
Ukad sekwencyjny (Sequencer) odpowiada za generowanie sygnau zegarowego, przesyanie danych pomidzy pamici obrazu, ukadem graficznym i ukadem okrelania
atrybutu oraz lokalizacj wywietlanego zbioru znakw.

Dodatek E

Rejestry sterownikw EGA/VGAMCCXXXVII

Rejestr adresowy ukadu sekwencyjnego SAR

(Sequencer Address Register) adres 3C4h
Wpisanie wartoci do rejestru adresowego okrela rejestr wewntrzny, do ktrego chcemy
si odwoa.

Rejestr informacyjny ukadu sekwencyjnego adres 3C5h

Poprzez rejestr informacyjny nastpuje zapis (odczyt) informacji do (z) rejestru wskazanego
przez rejestr adresowy.

Rejestr zerowania RR (Reset Register) indeks 00h

Rejestr zerowania umoliwia zatrzymanie dziaania ukadu sekwencyjnego oraz ustawienie
jego wyj w stan wysokiej impedancji.
Zarezerwowane

bit 1

bit 0

bity 7 2 Zarezerwowane.
bit 1

Zerowanie synchroniczne:
0 zatrzymanie ukadu sekwencyjnego,
1 standardowa praca ukadu.

bit 0

Zerowanie asynchroniczne:
0 natychmiastowe zatrzymanie pracy ukadu sekwencyjnego
(dane zostaj utracone),
1 standardowa praca ukadu.

Rejestr trybu taktowania CMR (Clocking Mode Register)

indeks 01h
Rejestr trybu taktowania okrela wikszo parametrw zegara sterownika.
Nieuywane

bit 5

bit 4

bit 3

bit 2

Nie uywany

bit 0

bity 7 6 Nieuywane.
bit 5

Wygaszenie ekranu:
0 standardowe wywietlanie obrazu,
1 odczenie monitora przy dalszej pracy sterownika.

bit 4

Tryb adowania rejestrw przesuwajcych:

0 bajty pobierane s z czterech patw pamici,
1 bajty ze wszystkich patw pamici s czone w grupy po cztery,
co powoduje zmniejszenie do 1/4 liczby kolorw, ale umoliwia
wykorzystanie przestrzeni adresowej o poczwrnym rozmiarze.

MCCXXXVIII

Anatomia PC

bit 3

Czstotliwo wywietlania punktw:

0 standardowa czstotliwo wywietlania punktw,
1 czstotliwo wywietlania podzielona przez 2
(dla trybw 320200 i 40 kolumn).

bit 2

Tryb adowania rejestrw przesuwnych:

0 bajty pobierane s z czterech patw pamici,
1 bajty z dwch patw pamici s czone w pary, co powoduje
zmniejszenie liczby kolorw, ale umoliwia wykorzystanie
podwojonej przestrzeni adresowej.

bit 1

Nieuywany.

bit 0

Szeroko znakw:
0 znaki o szerokoci 9 punktw (w tekstowych trybach pracy
bez CGA i EGA),
1 znaki o szerokoci 8 punktw.

Rejestr blokowania pamici MMR (Map Mask Register)

indeks 02h
Rejestr blokowania pamici umoliwia zezwolenie na modyfikacj poszczeglnych patw pamici.
Nieuywane

bit 3

bit 2

bit 1

bit 0

bity 7 4 Nieuywane.
bit 3

Trzeci pat pamici analogicznie do patu 0.

bit 2

Drugi pat pamici analogicznie do patu 0.

bit 1

Pierwszy pat pamici analogicznie do patu 0.

bit 0

Zerowy pat pamici:

0 brak zezwolenia na modyfikacj,
1 zezwolenie na modyfikacj.

Rejestr zbioru znakw CMR (Character Map Register)

indeks 03h
Rejestr suy do okrelenia numeru zbioru znakw wywietlanych w trybie tekstowym.
Nieuywane

bit 5

bit 4

bit 3

bit 2

bit 1

bity 7 6 Nieuywane.
bity 5, 3, 2 Numer drugiego zestawu znakw.
bity 4, 1, 0 Numer pierwszego zestawu znakw.

bit 0

Dodatek E

Rejestry sterownikw EGA/VGAMCCXXXIX

Rejestr trybu dostpu do pamici MMR

(Memory Mode Register) indeks 04h
Rejestr trybu dostpu do pamici suy do informowania ukadu sekwencyjnego o strukturze
pamici obrazu.
Nieuywane

bit 3

bit 2

bity 7 4 Nieuywane.
bit 3

Adresowanie modulo 4:
0 standardowy dostp do pamici obrazu,
1 komrki patu zerowego maj adresy podzielne przez 4.
Komrki patu pierwszego maj adresy podzielne przez 4
z reszt 1 itd. W ten sposb czterokrotnie wzrasta rozmiar
dostpnej przestrzeni adresowej.

bit 2

Adresowanie przemienne:
0 parzyste komrki na parzystych patach pamici obrazu maj
adresy parzyste, komrki nieparzyste na patach nieparzystych
maj adresy nieparzyste,
1 standardowy dostp do pamici obrazu.

bit 1

Musi by rwny 1.

bit 0

Musi by rwny 0.

Ukad graficzny
Ukad graficzny (Graphics Controller) odpowiada za przekazywanie danych pomidzy
pamici obrazu a procesorem oraz ukadem okrelania atrybutu.

Rejestr adresowy ukadu graficznego GAR

(Graphics 1 and 2 Address Register) adres 3CEh
Rejestr adresowy ukadu graficznego wie rejestr informacyjny z rejestrami wewntrznymi ukadu.

Rejestr informacyjny ukadu graficznego adres 3CFh

Poprzez rejestr informacyjny nastpuje zapis (odczyt) informacji do (z) rejestru wskazanego przez rejestr adresowy.

MCCXL

Anatomia PC

Rejestr ustawiania-zerowania SRR (Set/Reset Register)

indeks 00h
Rejestr ustawiania-zerowania suy do okrelenia bitw, ktre bd ustawiane lub zerowane i poddawane operacjom logicznym za jego pomoc ustawia si wic kolor, ktry
zostanie nadany punktom podczas zapisu do pamici. Wykonywana operacja logiczna
wybierana jest przez zapis do rejestru przesunicia i wyboru funkcji.
Nieuywane

bit 3

bit 2

bit 1

bit 0

bity 7 4 Zarezerwowane.
bit 3

Trzeci pat pamici analogicznie do patu 0.

bit 2

Drugi pat pamici analogicznie do patu 0.

bit 1

Pierwszy pat pamici analogicznie do patu 0.

bit 0

Tryb modyfikacji zerowego patu pamici:

0 zerowanie (lub operacja logiczna z 0),
1 ustawianie (lub operacja logiczna z 1).

Rejestr zezwolenia na ustawianie-zerowanie ESRR

(Enable Set/Reset Register) indeks 01h
Rejestr suy do zezwolenia na modyfikacj patw pamici zgodnie z zawartoci rejestru
ustawiania-zerowania.
Nieuywane

bit 3

bit 2

bit 1

bit 0

bity 7 4 Zarezerwowane.
bit 3

Trzeci pat pamici analogicznie do patu 0.

bit 2

Drugi pat pamici analogicznie do patu 0.

bit 1

Pierwszy pat pamici analogicznie do patu 0.

bit 0

Modyfikacja zerowego patu zgodnie z zawartoci rejestru

ustawiania-zerowania:
0 brak zezwolenia na modyfikacj,
1 zezwolenie na modyfikacj.

Zawarto tego rejestru jest uwzgldniana tylko w zerowym trybie zapisu.

Rejestr porwnania kolorw CCR (Colour Compare Register)

indeks 02h
Rejestr suy do okrelenia numeru koloru, z ktrym porwnywane s punkty podczas
odczytu pamici obrazu.

Dodatek E
Nieuywane

bit 3

Rejestry sterownikw EGA/VGA

bit 2

bit 1

MCCXLI

bit 0

bity 7 4 Nieuywane.
bity 3 0 Numer porwnywanego koloru.
Zawarto rejestru brana jest pod uwag tylko w pierwszym trybie odczytu. Jeli numer
koloru punktu jest zgodny z numerem zapisanym w rejestrze, wartoci bitw odczytanych z pamici obrazu bd rwne 1, w przeciwnym razie 0.

Rejestr przesunicia i wyboru funkcji DRFSR

(Data Rotate-Function Select Register) indeks 03h
Rejestr przesunicia i wyboru funkcji suy do okrelenia dziaa wykonywanych na
danych zapisywanych do pamici obrazu. Okrela, o ile bitw ma zosta przesunity bajt
przesyany do pamici obrazu i czy na tym bajcie bdzie wykonywana operacja logiczna
z zawartoci rejestru zatrzaskowego.
Nieuywane

bit 4

bit 3

bit 2

bit 1

bit 0

bity 7 5 Nieuywane.
bity 4 3 Wykonywana funkcja logiczna:
00 zapis bez wykonywania operacji logicznej,
01 operacja logiczna AND,
10 operacja logiczna OR,
11 operacja logiczna XOR.
bity 2 0 Wielko przesunicia w prawo (przesunicie jest przesuniciem
cyklicznym).
Przesunicie bajtu ma priorytet wyszy od funkcji logicznej i dlatego przeprowadzane jest
jako pierwsze. Przesunicie wykonywane jest tylko w zerowym i trzecim trybie zapisu.
Przesunicie wykonywane jest wycznie na bajtach zapisywanych przez procesor.

Rejestr wyboru patu do odczytu RMSR

(Read Map Select Register) indeks 04h
Rejestr wyboru patu do odczytu suy do okrelenia numeru patu pamici, z ktrego
zostanie odczytany nastpny bajt.
Nieuywane

bit 1

bit 0

bity 7 2 Nieuywane.
bity 1 0 Numer patu pamici przeznaczonego do odczytu.
Zawarto tego rejestru jest brana pod uwag tylko w zerowym trybie odczytu.

MCCXLII Anatomia PC

Rejestr trybu dostpu do pamici MOR (Mode Register)

indeks 05h
Rejestr trybu dostpu do pamici okrela sposb zapisywania i odczytywania informacji
z pamici obrazu. Razem z rejestrem dodatkowym suy do okrelenia trybu adresowania
pamici przez ukad graficzny.
Nieuyw.

bit 6

bit 5

bit 4

bit 3

Nieuyw.

bit 1

bit 0

bit 7

Nieuywany.

bit 6

Dotyczy trybu 256-kolorowego:

0 bity z pamici obrazu s przepisywane do rejestrw
przesuwajcych,
1 podczas zapisu do pamici obrazu bajt jest zamieniany na cztery
dwubitowe wartoci wysyane do rejestru sterowania atrybutem.

bit 5

Sposb adowania rejestrw przesuwajcych:

0 bity z pamici obrazu s przepisywane do rejestrw
przesuwajcych,
1 Nieparzyste bity kadego bajtu pamici obrazu umieszczane
s w rejestrach przesuwajcych nieparzystych patw pamici.
Bity parzyste bajtw pamici obrazu s umieszczane w rejestrach
przesuwajcych parzystych patw pamici. Umoliwia to
emulacj trybu czterokolorowego karty CGA.

bit 4

Adresowanie przemienne:
0 standardowy sposb adresowania,
1 komrki o parzystych adresach pooone na parzystych patach
pamici maj adresy parzyste; komrki nieparzyste na
nieparzystych patach maj adresy nieparzyste. Umoliwia
to podwojenie rozmiaru przestrzeni adresowej.

bit 3

Numer trybu odczytu:

0 zerowy tryb odczytu,
1 pierwszy tryb odczytu.

bit 2

Nieuywany.

bity 1 0 Tryb zapisu:

00 zerowy tryb zapisu,
01 pierwszy tryb zapisu,
10 drugi tryb zapisu,
11 trzeci tryb zapisu.

Rejestr dodatkowy MIR (Miscellaneous Register) indeks 06h

Rejestr dodatkowy ukadu graficznego suy do okrelenia trybu pracy sterownika
i pocztku pamici obrazu. Razem z rejestrem trybu dostpu do pamici suy do okrelenia trybu adresowania pamici przez ukad graficzny.

Dodatek E
Nieuywane

bit 3

bit 2

Rejestry sterownikw EGA/VGA MCCXLIII

bit 1

bit 0

bity 7 4 Nieuywane.
bity 3 2 Adres pocztku pamici obrazu oraz jej rozmiar:
00 pocztek: A000:0000, rozmiar 128 KB,
01 pocztek: A000:0000, rozmiar 64 KB,
10 pocztek: B000:0000, rozmiar 32 KB,
11 pocztek: B800:0000, rozmiar 32 KB.
bit 1

Tryb adresowania:
0 adresowanie standardowe,
1 podczas zapisu lub odczytu bajtu zerowany jest najmodszy bit
adresu, przez co nie s dostpne bajty o nieparzystych adresach.

bit 0

Tryb pracy:
0 tryb tekstowy,
1 tryb graficzny.

Jeli pami obrazu rozpoczyna si od adresu A000:0000 i ma rozmiar 128 KB, wystpuje konflikt adresw pomidzy sterownikami zainstalowanymi w systemie.

Rejestr pominicia koloru CDCR (Colour don't Care Register)

indeks 07h
Rejestr pominicia koloru suy do okrelenia patw pamici obrazu pomijanych podczas porwnywania z zawartoci rejestru porwnywania kolorw.
Nieuywane

bit 3

bit 2

bit 1

bit 0

bity 7 4 Nieuywane.
bit 3

Pominicie trzeciego patu pamici analogicznie jak dla zerowego.

bit 2

Pominicie drugiego patu pamici analogicznie jak dla zerowego.

bit 1

Pominicie pierwszego patu pamici analogicznie jak dla zerowego.

bit 0

Pominicie zerowego patu pamici:

0 warto bitu odczytanego z zerowego patu pamici jest zgodna
z wartoci bitu w rejestrze porwnywania kolorw,
1 warto bitu odczytanego z zerowego bitu pamici jest zgodna
z wartoci bitu w rejestrze porwnywania kolorw wtedy,
gdy oba bity s takie same.

Wpisanie do rejestru wartoci 00h spowoduje zgodno wszystkich kolorw z numerem

koloru zapisanym w rejestrze porwnywania kolorw.

MCCXLIV Anatomia PC

Rejestr modyfikacji bitw BMR (Bit Mask Register)

indeks 08h
Rejestr modyfikacji bitw suy do okrelenia bitw, ktre nie bd modyfikowane podczas zapisu do pamici obrazu. W zerowym trybie zapisu zawarto rejestru nie jest
uwzgldniana.
bit 7

bit 6

bit 5

bit 4

bit 3

bit 2

bit 1

bit 0

bity 7 1 Analogicznie dla bitw 7 1 komrki pamici obrazu.

bit 0

Modyfikacja zerowego bitu pamici obrazu:

0 bit nie bdzie modyfikowany,
1 podczas zapisu bit zostanie zmodyfikowany.

Ukad sterowania atrybutem

Ukad sterowania atrybutem (Attribute Controller) suy do zamiany kolorw zapisanych
w pamici obrazu na indeksy kolorw zdefiniowanych w rejestrach wzorcw kolorw.
Ukad sterowania atrybutem odpowiada take za kolor krawdzi ekranu.

Rejestr adresowy ukadu sterowania atrybutem G1&2AR

(Graphics 1 and 2 Address Register) adres 3C0h
Rejestr adresowy ukadu sterowania atrybutem wie rejestr informacyjny z rejestrami wewntrznymi ukadu. Jest take rejestrem informacyjnym tego ukadu. Zawarto rejestrw
wewntrznych ukadu moe by take odczytana pod adresem wejcia-wyjcia 3C1h.
Nieuywane

bit 5

bit 4

bit 3

bit 2

bit 1

bit 0

bity 7 6 Nieuywane.
bit 5

Dostp do rejestrw palety:

0 zabronienie dostpu do rejestrw palety,
1 udostpnienie rejestrw palety.

bity 4 0 Indeks wewntrznego rejestru ukadu sterowania atrybutem.

Powizanie adresu informacyjnego z rejestrem wewntrznym musi by poprzedzone
odczytaniem zawartoci pierwszego rejestru stanu o adresie 3BAh (3DAh).

Przykad
cli
;zablokowanie przerwa
mov dx,3dah
in al,dx
; skojarzenie rej.
; indeksowego z adresem 3C0h
mov al,indeks_rej_wewnetrz

Dodatek E
mov
out
nop
nop
mov
out

Rejestry sterownikw EGA/VGA MCCXLV

dx,3C0h
dx,al
; wybr rejestru wewn.
; zwoka na zmian stanu
; sterownika
al,wartosc
dx,al
; zapis wartoci do rejestru
; wewntrznego

Rejestr informacyjny ukadu sterowania atrybutem

adres 3C0h/3C1h
Poprzez rejestr informacyjny nastpuje zapis (odczyt) informacji do (z) rejestru wskazanego przez rejestr adresowy. Z powodu wsplnego adresu z rejestrem indeksowym,
przed dostpem do wewntrznych rejestrw naley dokona odczytu zawartoci pierwszego rejestru stanu o adresie 3BAh (3DAh).
Zmiana zawartoci rejestrw ukadu sterowania atrybutem powinna by dokonywana podczas powrotu pionowego; w przeciwnym razie na ekranie mona zaobserwowa efekt
nieenia.

Rejestry palety PR (Palette Registers) indeksy 00h 0Fh

Rejestry palety su do przyporzdkowania numerom koloru odpowiednich wzorcw
kolorw, przechowywanych w rejestrach wzorcw kolorw przetwornika cyfrowo-analogowego.
Nieuywane

bit 5

bit 4

bit 3

bit 2

bit 1

bit 0

bity 7 6 Nieuywane.
bity 5 0 Numer rejestru wzorca koloru zawierajcego 18-bitowy wzorzec
koloru.
W trybach 256-kolorowych nie s uwzgldniane rejestry palety. Indeksem rejestru wzorca
koloru staje si wtedy 8-bitowa warto zapisana w pamici obrazu.

Rejestr sterowania trybem pracy MCR (Mode Control Register)

indeks 10h
Rejestr sterowania trybem pracy suy do okrelenia trybu dziaania ukadu sterowania
atrybutem.
bit 7

bit 7

bit 6

bit 5

Nieuyw.

bit 3

bit 2

bit 1

bit 0

Tryb podziau wzorcw kolorw na bloki:

0 cztery bloki po 64 wzorce kolorw,
1 szesnacie blokw po 16 wzorcw kolorw.

MCCXLVI Anatomia PC

bit 6

Liczba bitw opisujcych kolor punktu:

0 cztery bity na punkt (tryb 16-kolorowy),
1 osiem bitw na punkt (tryb 256-kolorowy).

bit 5

Ograniczenie przesunicia poziomego w trybie Split Screen:

0 jednoczesne przesunicie obu obszarw,
1 przesunicie tylko grnego obszaru.

Bit 4

Nieuywany.

bit 3

Tryb interpretacji bajtu atrybutu:

0 bity 4 7 atrybutu okrelaj kolor ta znaku,
1 bity 4 6 atrybutu okrelaj kolor ta znaku;
bit 7 rwny 1 oznacza migotanie znaku.

bit 2

Tryb wywietlania znakw o szerokoci 9 punktw:

0 dziewity punkt znaku przybiera kolor ta poprzedniego znaku,
1 dla znakw o kodach C0h DFh dziewity punkt ma taki sam
kolor jak punkt smy; dla pozostaych znakw dziewity punkt
ma kolor ta.

bit 1

Rodzaj monitora:
0 monitor kolorowy,
1 monitor monochromatyczny.

bit 0

Tryb pracy sterownika:

0 tryb tekstowy,
1 tryb graficzny.

Rejestr krawdzi ekranu OR (Overscan Register) indeks 11h

Rejestr krawdzi ekranu suy do okrelenia koloru (numeru wzorca koloru) brzegu ekranu.
bit 7

bit 6

bit 5

bit 4

bit 3

bit 2

bit 1

bit 0

bity 7 0 Numer wzorca koloru krawdzi ekranu

Standardowym kolorem krawdzi ekranu we wszystkich trybach pracy jest kolor o numerze
0 (zwykle czarny). Dla niektrych sterownikw nie jest moliwe okrelenie innego koloru
brzegu ekranu.

Rejestr uwzgldnianych patw pamici CPER

(Colour Plane Enable Register) indeks 12h
Rejestr uwzgldnianych patw pamici suy do okrelenia patw pamici, ktre bd brane pod uwag podczas wywietlania punktw. Pominite paty s traktowane tak, jakby
byy wypenione zerami.
Nieuywane

bit 5

bit 4

bity 7 6 Nieuywane.

bit 3

bit 2

bit 1

bit 0

Dodatek E

Rejestry sterownikw EGA/VGA MCCXLVII

bity 5 4 Wybr bitw diagnostycznych ukadu sterowania atrybutem, ktre

mog by odczytane z bitw 4. i 5. pierwszego rejestru stanu o adresie
3DAh (3BAh):
00 bity 2 i 0,
01 bity 5 i 4,
10 bity 3 i 1,
11 bity 7 i 6.
bit 3

Uwzgldnienie trzeciego patu pamici podczas wywietlania:

0 trzeci pat pamici nie jest uwzgldniany,
1 trzeci pat pamici jest uwzgldniany.

bit 2

Analogicznie dla drugiego patu.

bit 1

Analogicznie dla pierwszego patu.

bit 0

Analogicznie dla zerowego patu.

Rejestr przesunicia poziomego HPPR

(Horizontal Pel Panning Register) indeks 13h
Rejestr przesunicia poziomego suy do okrelenia przesunicia obrazu w lewo.
Nieuywane

bit 3

bit 2

bit 1

bit 0

bity 7 4 Nieuywane.
bity 3 0 Wielko przesunicia poziomego w punktach:
Tryby
tekstowe

Tryby graficzne
256-kolorowe
16-kolorowe

0000

0001

0010

0011

0100

0101

0110

0111

1000

Zawarto rejestru jest uwzgldniana w tekstowych i graficznych trybach pracy.

Rejestr wyboru koloru CSR (Colour Select Register)

indeks 14h
Rejestr wyboru koloru suy do wybrania bloku wzorcw kolorw (grupy rejestrw przetwornika cyfrowo-analogowego).

MCCXLVIII

Anatomia PC
Nieuywane

bit 3

bit 2

bit 1

bit 0

Dla sidmego bitu rejestru sterowania trybem rwnego 1:

bity 7 4 Nieuywane.
bity 3 0 Numer jednego z szesnastu blokw wzorcw kolorw.
Dla sidmego bitu rejestru sterowania trybem rwnego 0:
bity 7 4 Nieuywane.
bity 3 2 Numer jednego z czterech blokw wzorcw kolorw.
bity 1 0 Nieuywane.
Zawarto rejestru nie ma znaczenia w 256-kolorowych trybach pracy.

Przetwornik cyfrowo-analogowy
Rol przetwornika cyfrowo-analogowego DAC (Digital to Analog Converter) jest zamiana
sygnaw cyfrowych pobranych z pamici wzorcw na sygna analogowy wysyany do
monitora. Wzorce kolorw zapisane s w 256 18-bitowych rejestrach. Warto 18-bitowa
dopuszcza zdefiniowanie 262 144 odcieni, ale sterownik VGA umoliwia jednoczesne
wywietlenie tylko 256 kolorw. Sterowniki SVGA umoliwiaj uzyskanie wikszej iloci
odcieni (nawet ponad 16 milionw) i jednoczesne wywietlenie wikszej liczby kolorw
na ekranie.
Dla zachowania zgodnoci pierwsze 16 kolorw sterownika VGA odpowiada szesnastu
kolorom sterownika EGA. Kolejnym numerom odpowiadaj nastpujce kolory:
Numer rejestru

Kolor

Numer rejestru

Kolor

Czarny (Black)

Szary (Gray)

Niebieski (Blue)

Jasnoniebieski (Light Blue)

Zielony (Green)

10

Jasnozielony (Light Green)

Siny (Cyan)

11

Jasnosiny (Light Cyan)

Czerwony (Red)

12

Jasnoczerwony (Light Red)

Fioletowy (Magenta)

13

Rowy (Pink)

Brzowy (Brown)

14

ty (Yellow)

Jasnoszary (Light Gray)

15

Biay (White)

Kolejne 16 kolorw odpowiada odcieniom szaroci tych kolorw.

Dodatek E

Rejestry sterownikw EGA/VGA MCCXLIX

Rejestr ograniczenia koloru PELMR (PEL Mask Register)

adres 3C6h
Rejestr ograniczenia koloru suy do ograniczenia liczby wzorcw kolorw uywanych
podczas wywietlania punktw na ekranie. Warto wysyana przez ukad sterowania
atrybutem oraz zawarto rejestru ograniczajcego s argumentami funkcji AND, ktra
jako wynik zwraca numer wzorca koloru.
bit 7

bit 6

bit 5

bit 4

bit 3

bit 2

bit 1

bit 0

Po kadej zmianie trybu pracy do rejestru ograniczajcego jest wpisywana warto FFh.

Rejestr stanu przetwornika DACSR (DAC Status Register)

adres 3C7h
Rejestr stanu przetwornika cyfrowo-analogowego jest uywany do odczytania stanu wzorcw kolorw.
Nieuywane

bit 1

bit 0

bity 7 2 Nieuywane.
bity 1 0 Stan rejestrw wzorcw kolorw:
00 rejestry wzorcw kolorw s aktualnie odczytywane,
11 rejestry wzorcw kolorw s aktualnie zapisywane.
Rejestr jest przeznaczony wycznie do odczytu.

Rejestr adresowy odczytu przetwornika PELARMR

(PEL Address Read Mode Register) adres 3C7h
Rejestr adresowy odczytu przetwornika suy do rozpoczcia cyklu odczytu zawartoci
rejestrw wzorcw kolorw.
bit 7

bit 6

bit 5

bit 4

bit 3

bit 2

bit 1

bit 0

bity 7 0 Numer pierwszego rejestru wzorca koloru przeznaczonego do odczytu.

Po wpisaniu wartoci do rejestru powinien nastpi cykl odczytw zawartoci rejestrw
wzorcw kolorw. Cykl odczytu wzorca koloru polega na pobraniu trzech 6-bitowych wartoci odpowiadajcych kolejno skadowej czerwonej, zielonej i niebieskiej wzorca koloru.
Jeden cykl odczytu wzorca wymaga trzech odczytw rejestru formacyjnego przetwornika
o adresie 3C9h. Po kadym cyklu odczytu zawarto rejestru adresowego jest automatycznie zwikszana o jeden i moe zosta rozpoczty kolejny cykl odczytu wzorca koloru.
Pomidzy dwoma odczytami rejestru informacyjnego powinno upyn co najmniej 240 ns.
Rejestr ten przeznaczony jest wycznie do zapisu.

MCCL

Anatomia PC

Rejestr adresowy zapisu przetwornika PELAWMR

(PEL Address Write Mode Register) adres 3C8h
Rejestr adresowy zapisu przetwornika suy do rozpoczcia cyklu zapisu do rejestrw
wzorcw kolorw.
bit 7

bit 6

bit 5

bit 4

bit 3

bit 2

bit 1

bit 0

bity 7 0 Numer pierwszego rejestru wzorca koloru przeznaczonego do zapisu.

Po wpisaniu wartoci do rejestru powinien nastpi cykl zapisw do rejestrw wzorcw
kolorw. Cykl zapisu wzorca koloru polega na wpisaniu trzech 6-bitowych wartoci
odpowiadajcych kolejno skadowej czerwonej, zielonej i niebieskiej wzorca koloru. Jeden
cykl zapisu wzorca wymaga trzech zapisw rejestru informacyjnego przetwornika o adresie
3C9h. Po kadym cyklu zapisu zawarto rejestru adresowego jest automatycznie zwikszana o jeden i moe zosta rozpoczty kolejny cykl zapisu wzorca koloru.
Pomidzy dwoma zapisami rejestru informacyjnego powinno upyn co najmniej 240 ns.
Rejestr ten przeznaczony jest wycznie do zapisu.

Rejestr informacyjny przetwornika PELDR (PEL Data Register)

adres 3C9h
Rejestr informacyjny przetwornika suy do zapisu i odczytu informacji o wzorcach
kolorw.
Nieuywany

bit 5

bit 4

bit 3

bit 2

bit 1

bit 0

bity 7 6 Nieuywane.
bity 5 0 Warto jednej z trzech skadowych wzorca koloru.
Kady cykl zapisu (odczytu) wzorca koloru skada si z trzech operacji zapisu (odczytu)
6-bitowych wartoci odpowiadajcych kolejno skadowej czerwonej, zielonej i niebieskiej
wzorca koloru.
Pierwszy cykl zapisu musi by poprzedzony wpisaniem do rejestru PELAWMR numeru
pierwszego modyfikowanego wzorca koloru. Pierwszy cykl odczytu musi by poprzedzony
wpisaniem do rejestru PELARMR, przetwornika numeru pierwszego odczytywanego
wzorca koloru. Pomidzy dwoma operacjami zapisu (odczytu) powinno upyn co
najmniej 240 ns.

Dodatek E

Rejestry sterownikw EGA/VGA

MCCLI

Ukad sterowania wywietlaczem

(CRT Controller)
Ukad sterowania wywietlaczem odpowiada za zachowanie zalenoci czasowych przy
wywietlaniu obrazu. Rejestry ukadu sterowania okrelaj take ksztat kursora i jego
pooenie, wysoko podkrelenia, wysoko znakw, poziomy podzia obrazu oraz pooenie wywietlanej strony w pamici obrazu.

Rejestr indeksowy ukadu sterowania wywietlaczem CRTCAR

(CRTC Address Register) adres 3B4h (3D4h)
Rejestr adresowy ukadu graficznego wie rejestr informacyjny z rejestrami wewntrznymi ukadu.

Rejestr informacyjny ukadu sterowania wywietlaczem

adres 3B5h (3D5h)
Poprzez rejestr informacyjny nastpuje zapis (odczyt) informacji do (z) rejestru wskazanego przez rejestr indeksowy.

Rejestr cakowitego czasu wywietlania linii HTR

(Horizontal Total Register) indeks 00h
Rejestr cakowitego czasu wywietlania linii suy do okrelenia czasu trwania cyklu
wywietlania poziomej linii obrazu.
bit 7

bit 6

bit 5

bit 4

bit 3

bit 2

bit 1

bit 0

bity 7 0 Cakowity czas wywietlania linii.

Na czas wywietlania linii skada si czas wywietlania punktw obrazu, czas wywietlenia prawej krawdzi obrazu, czas powrotu pionowego i czas wywietlania lewej krawdzi obrazu.

Rejestr koca wywietlania poziomego HDER

(Horizontal Display End Register) indeks 01h
Warto zawarta w rejestrze koca wywietlania poziomego okrela moment zakoczenia
wywietlania linii obrazu.
bit 7

bit 6

bit 5

bit 4

bit 3

bit 2

bity 7 0 Szeroko obrazu w znakach.

bit 1

bit 0

MCCLII

Anatomia PC

Wywietlanie poziome koczy si w momencie osignicia przez licznik znakw wartoci

zawartej w rejestrze +1.

Rejestr pocztku wygaszania poziomego SHBR

(Start Horizontal Blanking Register) indeks 02h
Warto zawarta w rejestrze pocztku wygaszania poziomego okrela moment rozpoczcia wywietlania prawego brzegu ekranu i wygaszenie plamki.
bit 7

bit 6

bit 5

bit 4

bit 3

bit 2

bit 1

bit 0

bity 7 0 Warto licznika znakw, przy ktrej nastpuje wygaszenie plamki.

Rejestr koca wygaszania poziomego EHBR

(End Horizontal Blanking Register) indeks 03h
Warto zawarta w rejestrze koca wywietlania poziomego okrela moment zakoczenia
wygaszania poziomego.
bit 7

bit 7

bit 6

bit 5

bit 4

bit 3

bit 2

bit 1

bit 0

Zawsze rwny jeden.

bity 6 5 Opnienie rozpoczcia nastpnego cyklu:

00 bez opnienia,
01 jeden znak opnienia,
10 dwa znaki opnienia,
11 trzy znaki opnienia.
bity 4 0 Mniej znaczce bity wartoci okrelajcej koniec wygaszania
poziomego.
W rejestrze znajduje si pi najmniej znaczcych bitw wartoci okrelajcej koniec
wygaszania poziomego. Bit 5 znajduje si w rejestrze koca powrotu poziomego, a bity
7 6 s rwne dwm najbardziej znaczcym bitom rejestru pocztku wygaszania
poziomego.

Rejestr pocztku powrotu poziomego SHRR

(Start Horizontal Retrace Register) indeks 04h
Warto zawarta w rejestrze pocztku powrotu poziomego okrela moment rozpoczcia
powrotu poziomego.
bit 7

bit 6

bit 5

bit 4

bit 3

bit 2

bit 1

bit 0

bity 7 0 Warto okrelajca pocztek powrotu poziomego.

Dodatek E

Rejestry sterownikw EGA/VGA

MCCLIII

Rejestr koca powrotu poziomego EHRR

(End Horizontal Retrace Register) indeks 05h
Warto zawarta w rejestrze koca powrotu poziomego okrela moment zakoczenia
powrotu poziomego.
bit 7

bit 7

bit 6

bit 5

bit 4

bit 3

bit 2

bit 1

bit 0

Bit pity wartoci okrelajcej koniec wygaszania poziomego.

bity 6 5 Opnienie pocztku powrotu poziomego:

00 bez opnienia,
01 jeden znak opnienia,
10 dwa znaki opnienia,
11 trzy znaki opnienia.
bity 4 0 Mniej znaczce bity wartoci okrelajcej koniec powrotu poziomego.
Rejestr zawiera pi mniej znaczcych bitw wartoci okrelajcej koniec powrotu
poziomego. Bity bardziej znaczce s rwne najstarszym bitom rejestru pocztku
powrotu poziomego.

Rejestr cakowitego czasu wywietlania obrazu VTR

(Vertical Total Register) indeks 06h
Warto zawarta w rejestrze cakowitego czasu wywietlania obrazu odpowiada omiu najmniej znaczcym bitom wartoci, okrelajcej cakowity czas wywietlania obrazu. Bity
smy i dziewity znajduj si w rejestrze przepenie ukadu sterowania wywietlaczem.
bit 7

bit 6

bit 5

bit 4

bit 3

bit 2

bit 1

bit 0

bity 7 0 Najmniej znaczce bity wartoci okrelajcej cakowity czas

wywietlania obrazu.
Jednostk czasu jest czas wywietlania pojedynczej linii. Cykl wywietlania obrazu rozpoczyna si od wywietlenia pamici obrazu, nastpnie wywietlany jest dolny brzeg ekranu,
nastpuje powrt pionowy, po czym wywietlany jest grny brzeg obrazu.

Rejestr przepenie ukadu sterowania wywietlaczem OVRFLR

(Overflow Register) indeks 07h
Rejestr przepenie zawiera bardziej znaczce bity wartoci zawartych w innych rejestrach.
bit 7

bit 6

bit 5

bit 4

bit 3

bit 2

bit 1

bit 0

bit 7

Dziewity bit wartoci okrelajcej pocztek powrotu pionowego.

bit 6

Dziewity bit wartoci okrelajcej koniec wywietlania pionowego.

MCCLIV

Anatomia PC

bit 5

Dziewity bit wartoci okrelajcej cakowity czas wywietlania obrazu.

bit 4

smy bit rejestru porwnania linii.

bit 3

smy bit wartoci okrelajcej pocztek wygaszania pionowego.

bit 2

smy bit wartoci okrelajcej pocztek powrotu pionowego.

bit 1

smy bit wartoci okrelajcej koniec wywietlania pionowego.

bit 0

smy bit wartoci okrelajcej cakowity czas wywietlania obrazu.

Rejestr pooenia pierwszej linii PSLR

(Preset Scan Line Register) indeks 08h
Rejestr pooenia pierwszej linii zawiera numer linii, od ktrej wywietlana jest pierwsza
linia znakw.
Nieuywany

bit 7

bit 6

bit 5

bit 4

bit 3

bit 2

bit 1

bit 0

Nieuywany;

bity 6 5 Dodatkowe bity rejestru przesunicia poziomego;

bity 4 0 Numer pierwszej wywietlanej linii obrazu.
W trybach graficznych przesuwanie obrazu wykonywane jest za pomoc zmiany zawartoci
rejestru adresowego (indeks 0Ch i 0Dh).

Rejestr ostatniej linii znaku MSLR (Max Scan Line Register)

indeks 09h
Rejestr ostatniej linii znaku suy do okrelenia wysokoci wywietlanych znakw
w punktach.
bit 7

bit 6

bit 5

bit 4

bit 3

bit 2

bit 1

bit 0

bit 7

Jako obrazu przy rozdzielczoci pionowej 200 linii:

0 pojedyncze wywietlanie linii,
1 podwjne wywietlanie linii.

bit 6

Dziewity bit rejestru porwnania linii.

bit 5

Dziewity bit wartoci okrelajcej pocztek wygaszania pionowego.

bity 4 0 Wysoko znaku pomniejszona o jeden.

Rejestr pierwszej linii kursora CSR (Cursor Start Register)

indeks 0Ah
Rejestr pierwszej linii kursora okrela odlego grnej linii kursora od grnej krawdzi
znaku.

Dodatek E
Nieuywane

bit 5

bit 4

bit 3

bit 2

Rejestry sterownikw EGA/VGA

bit 1

MCCLV

bit 0

bity 7 6 Nieuywane.
bit 5

Schowanie kursora:
0 kursor widoczny,
1 kursor schowany.

bity 4 0 Numer grnej linii kursora pomniejszony o 1. Pierwsza linia od gry

ma numer 0.

Rejestr ostatniej linii kursora CER (Cursor End Register)

indeks 0Bh
Rejestr ostatniej linii kursora okrela odlego dolnej linii kursora od grnej krawdzi znaku.
Nieuywany

bit 7

bit 6

bit 5

bit 4

bit 3

bit 2

bit 1

bit 0

Nieuywany.

bity 6 5 Opnienie wywietlania kursora:

00 brak opnienia,
01 jeden znak opnienia,
10 dwa znaki opnienia,
11 trzy znaki opnienia.
bity 4 0 Numer dolnej linii kursora pomniejszony o 1. Pierwsza linia od gry
ma numer 0.

Rejestry adresowe SAHR, SALR (Start Address High Register,

Start Address Low Register) indeksy 0Ch i 0Dh
Rejestry adresowe zawieraj adres pierwszego wywietlanego znaku (w trybach tekstowych) lub punktu (w trybach graficznych).
bit 7

bit 6

bit 5

bit 4

bit 3

bit 2

bit 1

bit 0

bit 7

bit 6

bit 5

bit 4

bit 3

bit 2

bit 1

bit 0

bity 7 0 Bardziej i mniej znaczca cz adresu pierwszego wywietlanego

punktu lub znaku.
Bardziej znaczca cz adresu znajduje si w rejestrze o indeksie 0Ch, mniej znaczca
w rejestrze o indeksie 0Dh. Zmiana zawartoci tych rejestrw powoduje przesunicie
pocztku wywietlanego okna.

Rejestry pozycji kursora CLHR, CLLR (Cursor Location High

Register, Cursor Location Low Register) indeksy 0Eh i 0Fh
Rejestry pozycji kursora maj adres znaku zawierajcego kursor (w trybach tekstowych).

MCCLVI

Anatomia PC
bit 7

bit 6

bit 5

bit 4

bit 3

bit 2

bit 1

bit 0

bit 7

bit 6

bit 5

bit 4

bit 3

bit 2

bit 1

bit 0

bity 7 0 Bardziej i mniej znaczca cz adresu znaku zawierajcego kursor.

Bardziej znaczca cz adresu zawarta jest w rejestrze o indeksie 0Eh, mniej znaczca
w rejestrze o indeksie 0Fh.

Rejestr pocztku powrotu pionowego VRS

(Vertical Retrace Start) indeks 10h
W rejestrze pocztku powrotu pionowego znajduje si osiem mniej znaczcych bitw wartoci okrelajcej moment pocztku powrotu pionowego. Bity smy i dziewity wartoci
okrelajcej rozpoczcie powrotu pionowego znajduj si w rejestrze przepenie.
bit 7

bit 6

bit 5

bit 4

bit 3

bit 2

bit 1

bit 0

bity 7 0 Mniej znaczce bity wartoci okrelajcej rozpoczcie powrotu

pionowego.

Rejestr koca powrotu pionowego VRE (Vertical Retrace End)

indeks 11h
Rejestr koca powrotu pionowego zawiera cztery mniej znaczce bity wartoci okrelajcej moment zakoczenia powrotu pionowego.
bit 7

bit 6

bit 5

bit 4

bit 3

bit 2

bit 1

bit 0

bit 7

Zabezpieczenie przed zapisem rejestrw o indeksach 00h 07h:

0 zezwolenie na modyfikacj,
1 brak zezwolenia na modyfikacj.

bit 6

Liczba cykli odwieania pamici RAM sterownika:

0 trzy cykle odwieania na jedn lini,
1 pi cykli odwieania na jedn lini.

bit 5

Zezwolenie na przerwanie powrotu pionowego:

0 zezwolenie na generowanie przerwania,
1 brak zezwolenia na generowanie przerwania.

bit 4

Potwierdzenie przyjcia przerwania powrotu pionowego:

0 przyjcie dania obsugi przerwania,
1 zakoczenie obsugi przerwania.

bity 3 0 Mniej znaczce bity wartoci okrelajcej moment koca powrotu

pionowego.
Wystpienie przerwania powrotu pionowego jest sygnalizowane zmian stanu linii IRQ 2.
Standardowy sterownik VGA nie generuje przerwania powrotu pionowego.

Dodatek E

Rejestry sterownikw EGA/VGA MCCLVII

Rejestr koca wywietlania pionowego VDER

(Vertical Display End Register) indeks 12h
Rejestr koca wywietlania pionowego zawiera osiem mniej znaczcych bitw wartoci
okrelajcej moment koca wywietlania zawartoci pamici obrazu.
bit 7

bit 6

bit 5

bit 4

bit 3

bit 2

bit 1

bit 0

bity 7 0 Mniej znaczce bity wartoci okrelajcej moment koca

wywietlania pionowego pomniejszony o 1.
Bity smy i dziewity wartoci okrelajcej moment koca wywietlania pionowego
znajduj si w rejestrze przepenie.

Rejestr dugoci linii OR (Offset Register) indeks 13h

Rejestr dugoci linii zawiera warto okrelajc dugo jednej linii wywietlanego obrazu
w bajtach, sowach lub podwjnych sowach w zalenoci od zawartoci rejestru trybu
adresowania.
bit 7

bit 6

bit 5

bit 4

bit 3

bit 2

bit 1

bit 0

bity 7 0 Rozmiar jednej linii wywietlanego obrazu.

Rejestr pozycji podkrelenia ULR (Underline Location Register)

indeks 14h
Rejestr pozycji podkrelenia zawiera numer linii, w ktrej bdzie wywietlane podkrelenie.
Nieuywany

bit 6

bit 5

bit 4

bit 3

bit 2

bit 1

bit 0

bit 7

Nieuywany.

bit 6

Tryb adresowania pamici obrazu:

0 tryb jest okrelany przez szsty bit rejestru trybu adresowania,
1 tryb podwjnych sw (tryb 256-kolorowy interpretowana
jest co czwarta komrka pamici obrazu).

bit 5

Dzielnik licznika znakw:

0 przejcie do nastpnej komrki pamici po zwikszeniu
licznika o 1,
1 przejcie do nastpnej komrki pamici po zwikszeniu
licznika o 4.

bity 4 0 Numer linii, w ktrej bdzie wywietlane podkrelenie.

Rejestr pozycji podkrelenia zawiera take informacj uzupeniajc o trybach adresowania stosowanych przez sterownik.

MCCLVIII Anatomia PC

Rejestr pocztku wygaszania pionowego SVBR

(Start Vertical Blanking Register) indeks 15h
Rejestr pocztku wygaszania pionowego zawiera osiem mniej znaczcych bitw wartoci
okrelajcej moment rozpoczcia wygaszania pionowego.
bit 7

bit 6

bit 5

bit 4

bit 3

bit 2

bit 1

bit 0

bity 7 0 Mniej znaczce bity wartoci okrelajcej moment pocztku

wygaszania pionowego.
smy bit wartoci pocztku wygaszania pionowego znajduje si w rejestrze przepenie,
a bit dziewity znajduje si w rejestrze wysokoci znaku.

Rejestr koca wygaszania pionowego EVBR

(End Vertical Blanking Register) indeks 16h
W rejestrze koca wygaszania pionowego znajduje si osiem mniej znaczcych bitw
wartoci okrelajcej moment zakoczenia wygaszania pionowego.
bit 7

bit 6

bit 5

bit 4

bit 3

bit 2

bit 1

bit 0

bity 7 0 Mniej znaczce bity wartoci okrelajcej moment koca wygaszania

pionowego.
Bity smy i dziewity wartoci okrelajcej koniec wygaszania pionowego s takie same
jak bity smy i dziewity wartoci pocztku wygaszania pionowego.

Rejestr trybu adresowania MCR (Mode Control Register)

indeks 17h
Rejestr trybu adresowania razem z rejestrem pozycji podkrelenia okrela sposb adresowania pamici obrazu.
bit 7

bit 6

bit 5

Nieuywany

bit 3

bit 2

bit 1

bit 0

bit 7

Zerowanie ukadu:
0 brak zezwolenia na wykonanie powrotu pionowego i poziomego,
1 standardowa praca.

bit 6

Tryb adresowania pamici obrazu:

0 tryb bajtw (interpretowana jest kada komrka pamici),
1 tryb sw (interpretowana jest co druga komrka pamici).

bit 5

Bit uywany, jeli wyzerowany bit szsty:

0 podczas interpretowania pamici obrazu zerowy bit adresu
jest zastpowany bitem trzynastym,

Dodatek E

Rejestry sterownikw EGA/VGA

MCCLIX

1 podczas interpretowania pamici obrazu zerowy bit adresu

jest zastpowany bitem pitnastym.
bit 4

Nieuywany.

bit 3

Dzielnik licznika znakw:

0 przejcie do nastpnego adresu, gdy licznik znakw zwiksza
si o 1,
1 przejcie do nastpnego adresu, gdy licznik znakw zwiksza
si o 2.

bit 2

Sposb zwikszania licznika linii:

0 licznik linii jest zwikszany po kadym powrocie poziomym,
1 licznik linii jest zwikszany co drugi powrt poziomy.

bit 1

Przesunicie o 16 KB:
0 pami obrazu podzielona jest na cz zawierajc linie
o numerach, ktrych reszta z dzielenia przez 4 wynosi 0 lub 1,
(16 KB) i na cz zawierajc linie o numerach, ktrych reszta
z dzielenia przez 4 wynosi 2 lub 3 (16 KB);
1 linie parzyste i nieparzyste wystpuj na przemian.

bit 0

Zgodno z CGA:
0 pami obrazu podzielona jest na cz zawierajc linie parzyste
(8 KB) i cz zawierajc linie nieparzyste (8 KB);
1 linie parzyste i nieparzyste wystpuj na przemian.

Rejestr porwnania linii LCR (Line Compare Register)

indeks 18h
Rejestr porwnania linii umoliwia poziome podzielenie ekranu na dwa w duym stopniu
niezalene obszary.
bit 7

bit 6

bit 5

bit 4

bit 3

bit 2

bit 1

bit 0

bity 7 0 Numer linii podziau ekranu.

Rejestr porwnania linii zawiera osiem mniej znaczcych bitw numeru linii dzielcej
obraz. Bit smy znajduje si w rejestrze przepenie, a bit dziewity znajduje si w rejestrze wysokoci znaku. Adres pierwszego wywietlanego znaku dla grnego obszaru
wynika z zawartoci rejestrw adresowych, a adres pocztku dolnego obszaru zawsze
wynosi zero.