Professional Documents
Culture Documents
x at :tre :t=t x
Hkkr > k
yksx dg jgs Fks fd 1984 esa ljdkj
vtqZu flag th dh ugha Fkh] dkaxzsl dh
ugha Fkh] ljdkj Fkh ;wfu;u dkckZbM
dhA ;wfu;u dkckZbM iwjh rjg ls ljdkj
pyk jgk FkkA dkaxzsl dh cSBdsa dgka
gksrh Fkha\ ;wfu;u dkckZbM ds xsLV
gkml esa gksrh FkhaA ;g iwjk ?kky&esy
gks x;k Fkk] ,d nwljs ds iwjd cu x,
FksA ;g loky Fkk lhks&lhks fd yksx
dgrs Fks fd okjsu ,aMjlu flQZ m|ksxifr ugha gS] og flQZ
;wfu;u dkckZbM pykus ugha vk;k gS] og e; izns'k dh ljdkj
vkSj Hkkjr dh ljdkj dks pykrk gSA ,slk D;ksa gqvk\ bruh
?kVuk,a gksus ds ckn Hkh D;ksa ugha iqfyl dkjZokbZ dh xbZ\ vki
dg jgs gSa fd xM+s eqnsZ er m[kkfM+,A dkSu ftEesnkj Fkk\
i(i| iii -ri( iii n i(| i -(| (r
r| r+ ( - ri (i ii ri r i : - i: iii
- i(| i i| (i - i s l i : i-i ri r| r ni zc i (i(
i| (ri i : i-i lln ri r| ri n|+ n (ri i : (i - ri ri ni
ni l(in (i ri ri rini - in |n ri ri rini -
| l| - i : i : (|-i| ri r| ri n| i (i r| (i (i ri
ri ri ni+ zc i (i( r ri| i| i-- r| r : r + r i : l~-| ( li
i iin r| r+ -(n n((| | i-| ii( (i n -ri--i nii|
| nr i ( ( n l l| (i i| (i - (in r| | ilr s
i| r i ri ( r- (i ( | (in | ilr+ r- si irn r l i
r ii / ri |lni | i(i -ii nn r` r- si irn r l
i ri r ri li ini | -in (i i i nir
iii n i(| iii n i(|
27 28
r` : ( i iii r l l n | i: i i si ri
r ( -i| lr | ( - -i( r+ + (- r in i |
(- r ( in ( -i| lr | i i irn r+ ri
ri ii l - s (in lni( - li| r+
lni( - i li| rin| (r ( i| rin| n( rin| -i|
l r | i ( ii i irn r i l i ( i n(ir i: r| +
i - (i --| i+ i - iin i| (ii
ii+ l(- | (nii .. lr iin+ : iin | li- i r|
i:` - r li- i -in i l(i ni` li- i
l r -in li ni` li - - ii | (in i| `
li- | i: - (i i ri i ni( r:` ( - l
i i:` i r ( ii irni r l .. lr iin | li-
i inin ri n`
:n| r| (in r| r+ ( - ii ri r ni ii (nii irni r l
r| (in ri in| r+ iii n i(| (i - r-
|i|i ri i l(i l r i -i-i r (rn l(i i -i-i
r i ilr+ i n iin - | i : i-i r| i-| l l(iili
(i( n| ri l iili (i( n| ri l iili
(i( n| ri+ - |..-. iii l-. ln(i| i (ii: (i irni r
lri r i l(i+ ii i rini l s |..-. ((
n i r| ii+ ri ri l -n i ( i r| ni+ iiln
-ri( i lin (i n r ( lin | l( ril r l l(
i ri ii+ :ni l(i i ii l i n r r i l ss - i
l r | | r| i| i n | r| i| i i| l i(i : |+ l
i(i: | nr i i ri ii+ in | (- ri rin| i|`
l i(i: n-- ri - rin| i|+ r i ii- ri ni ii
( ( n i+ r (i ii |i|i l in rn i l
(i l ninln r| r (r l l i(i: i r|
ii r (r - (i | i i iin | i i ini r+ i
i ri` :n| i-i ri (i( i| i r| l i(i: | n:` i
r r r l n -( -n iil+ i l--(i ii` ( r ni
ini l : (i i --| :ii :ii ( s
ri ni r i i (i ini r ni in (i |
(in -i n l ( i | i | (in -i n + ri (i r r l i
iili ilii i (in|` i l(iili r ( n|` --
i | -| ni l -i r ri n r + -i r l :ii r i `
in -ril( ri l -li i ((i( ii+ r- ii
irn r ( ii irni r l li ((i( ii l i li ii
l i (i i sii ni ii` r ( ii irni r
il r ii r| r r i-| ii r ar ri ini | -in
i (i r+ : i(i i| r iin -(ili-i i (i r iin |
ii i (i r iin | :n i (i r+ in rn r l iin |
i ili | ri n: iin | iili | ri n: + - i(ili i
-|li i (ii: (i irni r l / zaa (i( i(i | i(i:
i i l(i+
i(i | i (i: (i( ni i l l r | i ii li
i ii | i: i:+ - lnnn ii r| nii irni
l - i - - | i + r ( ii irni r l ili
- i li ((i( ii` -|i li i ii ii` 'Financial
Times' John Elliott i Warren Anderson i lri l i
i i i | r-ln n-i| - - | l r i -(n| i|( ni i|
(| i|+ i i i (i( i r| (n r ` i (i n-ir ri ri r+
r- in i| iii i|ln r| n r r- | i|ln i|
r| |+ i l 'The Asia Times' i lini r i 'The London
Times' i lini r+ (i r r iin | :n ii li(i i
ni r ` i i| n i n- n i: ni s ( i l(l(in
r i l~in r ` ( i -i nn r + i i -i ni nir r` - ri |
(in r| (i | ni | (in r ri r+ | r| (in r+ (i
(in - ri ii (nii irni r i : i ( i i irni r +
ii i n i(| ( | i(| i i ri n| l l i(i :- |
l(i i: |+
-i| iiln -ri( i i: sa.as.ssz n (i ii i
r z.as.sss - l(i ni+ ( : (in i -i irni r l s -r|
n l i(i :- | l(i l| i: |` r- : (in i
(i( irn r+ (rn ni i r (n r l | i i
li (|| | i i li+ r- ii -i- - r| (in+
r- i| n r| ((i| r ln ((i| i r+ r -i i-|
i(| i r r- r| irn l : iln i(| (ii i+ i r
(ni: l Bhopal Gas Leak Disaster Act, ssr l i li ii`
- ri ni r iii n i(| iil(n -- l- l i
iii n i(| iii n i(|
29 30
i| l--ln r n |lni i| i - nii i(| (ii(i
i| i l(i l iin i i lii l( n r+ r-
ii irn r l r - l (ii` zaas - -i i l | i
l ni: i|` | | i ni: i|+ (i : (ini i r| r +
- i (in ri irni r i i: - (li l ssr - - (i
| i n| i|+ -ri( :i (rn (i (iri ( -
| (in -in ni+ iin i l( - -| | -| i
- (i i lin r l i r-ii i iln -i (in r (|
-| - i iln - r i | ir (ni r+ (r ir i
(ni r` (r rni r l llin - s -n ii r- i r r r ((l--
n ii .. lr l-i i -in i+ (i( l(-
-| i|- (n r i|- ( s li ini r+ - (i
-- | sn r i - i: ( ni ri ini r ri (i + i iin
i l(- -| - - (i | i i :iii
r| i r i` i ( --| | i-i|- l(~| - (n|+ (i
: -i i r i : (i( rc (ii - ss | i ir r (r i
zaa | i | ni|i n ri n r| r+
r- i|ln r| n + l(| | ri i r r i - i
r| irni+ Bhopal Memorial Hospital - i i i i: ln
r| r l i (ri ( s (i l(i+ (ri --- rin r l
(ri | (i-| i| | ni( (| n: r+ l---| i i
i:i-i rin i ( r| r ( i i: i r| n+ i ri
l in r| r+ | -| - ( i ii lii (r -( |
ii lii ( inin - (i l(i - r r r- ii
( l ni r+ - (i - -| l--| lin r l i
(i( r| l(i ini+
n - - | (in i r rn r -in ni l iili i
iili i l(iili i i i(ili i l| i i (i ( -n
ni:+ iin i in :r| ii l-i ri r+ n lr in
ni i- - s i| r| ( ni+ : i(| - |l n i ni i r- ln| -((
n r r- | ilr i - i( i ( ii ii ilr :ni
r - | (in -in ni r+