Lautsi przeciwko Wochom, wyrok z dnia 3 listopada 2009 r.

, skarga nr 30814/06 Stan faktyczny sprawy Sprawa wywodzi si ze skargi wniesionej przez obywatelk wosk Pani Soile Lautsi wystpujc w imieniu swoim i jej dwojga dzieci przeciwko Republice Woskiej. W latach 2001-2002 dzieci skarcej uczszczay do woskiej szkoy publicznej, gdzie we wszystkich klasach wisiay krucyfiksy. Skarca na zebraniu zorganizowanym przez szko w kwietniu 2002 roku zarzucia, e wystawianie krzyy w klasach szk publicznych jest sprzeczne z zasad wieckoci pastwa i powoaa si na orzeczenie Sdu Konstytucyjnego, ktry uzna obecno krucyfiksw w lokalach wyborczych za sprzeczn z zasad wieckoci pastwa. Dyrekcja szkoy podja decyzj o pozostawieniu krucyfiksw w klasach. Skarca zaskarya t decyzj do sdu administracyjnego. Powoujc si na wosk Konstytucj i na artyku 9 Konwencji o Ochronie Praw Czowieka i Podstawowych Wolnoci zarzucia naruszenie zasady wieckoci oraz bezstronnoci administracji publicznej. Zoya wniosek o wystpienie przez sd administracyjny do Trybunau Konstytucyjnego z pytaniem prawnym dotyczcym konstytucyjnoci regulacji bdcych podstaw wieszania krzyy w szkoach publicznych. Sd administracyjny uzna, e obecno krucyfiksu zostaa narzucona uczniom, ich rodzicom i nauczycielom oraz faworyzowaa religi chrzecijask wzgldem innych wyzna i biorc pod uwag zasad wieckoci przychyli si do wniosku skarcej i skierowa spraw doTK. Do postpowania przed TK przystpia skarca oraz Ministerstwo Edukacji Narodowej, ktre podkrelio, e kwestionowana sytuacja zostaa wprowadzona na podstawie przepisw dekretw krlewskich z 1924 oraz z 1928 roku. TK w 2004 r. uzna, e nie jest waciwy do rozpatrzenia tej sprawy, gdy sporne przepisy nie s zawarte w ustawach, tylko w aktach wykonawczych nie majcych mocy ustawy. W 2005 r. postpowanie przed sdem administracyjnym zostao wznowione. Ostatecznie postpowanie sdowo- administracyjne zakoczyo si orzeczeniem, w myl ktrego krucyfiks jest zarwno symbolem historii i kultury woskiej, a wic woskiej tosamoci, jak i symbolem zasady rwnoci, wolnoci i tolerancji i nie przeczy zasadzie wieckoci Pastwa. Skarca wniosa odwoanie do Rady Stanu, ktra w 2006 r. odrzucia apelacj skarcej wskazujc, e krzy sta si jedn ze wieckich wartoci i reprezentuje wartoci ycia obywatelskiego. W padzierniku 2007 r. Ministerstwo Edukacji zalecio dyrektorom szk wieszanie krucyfiksw w klasach. Wedug skarcej sporne przepisy nakadajce obowizek wieszania krucyfiksu w klasach oraz zalecenia Pastwa w tym zakresie s dziedzictwem wyznaniowej koncepcji Pastwa. Przyznawanie religii katolickiej uprzywilejowanego miejsca moe by w opinii skarcej form dyskryminacji wobec osb innego wyznania ni katolickie. Uprzywilejowanie religii poprzez ekspozycj symbolu zadaniem skarcej moe budzi w uczniach szk publicznych w tym w dzieciach skarcej przekonanie, e Pastwo jest zwolennikiem okrelonego wyznania religijnego i rodzi u uczniw uczucie, e Pastwo pozostaje daleko od obywateli nie odnajdujcych si w tym wyznaniu. Rzd argumentowa, e kwestia podniesiona w niniejszej skardze wychodzi poza czysto prawny zakres i wkracza w obszar filozofii. Wskazywa, e krzy jest symbolem religijnym, ale ma on take znaczenie etyczne, zrozumiae i doceniane niezalenie od przynalenoci do historycznej lub religijnej tradycji, gdy przywouje wartoci znane poza wiar chrzecijask. W rezultacie w opinii Rzdu dzisiejsze wartoci demokratyczne maj swe korzenie w czasach przekazu ewangelicznego. Humanistyczny przekaz, jaki daje krzy moe by odczytywany niezalenie od jego religijnego wymiaru, jako zesp zasad i wartoci stanowicych podstaw dla demokracji. Krzy odwoujcy si do tego przekazu jest zgodny z zasad wieckoci i dostpny dla niechrzecijan i niewierzcych, ktrzy mogliby go zaakceptowa w takim zakresie. Wedug Rzdu symbol krzya postrzegany bez znaczenia religijnego, zawieszony w miejscu publicznym nie stanowi wic sam w sobie naruszenia praw i wolnoci zagwarantowanych przez Konwencj. Wieszanie krzya nie kwestionuje tym samym wieckoci Pastwa, zasady zapisanej w Konstytucji i w umowach ze Stolic Apostolsk. Nie jest on rwnie znakiem preferencji dla jednej religii, poniewa przywouje tradycj i wartoci humanistyczne podzielane przez osoby innego ni chrzecijastwo wyznania. W rezultacie poprzez wywieszanie krzya Pastwo nie zaniedbuje obowizku bezstronnoci i neutralnoci Zarzuty skarcej Skarca zarzucia, e wywieszanie krzyy w klasach szk publicznych, do ktrych uczszczay jej dzieci, stanowio ingerencj w prawo do wolnoci wyznania i religii oraz w prawo do wychowania i nauczania dzieci zgodnie z jej przekonaniami religijnymi i filozoficznymi, co stanowi naruszenie artykuu 2 Protokou nr 1 do Konwencji, ktry brzmi nastpujco: Nikt nie moe by pozbawiony prawa do nauki. Wykonujc swoje funkcje w dziedzinie wychowania i nauczania, Pastwo uznaje prawo rodzicw do zapewnienia wychowania i nauczania zgodnie z ich wasnymi przekonaniami religijnymi i filozoficznymi.

oraz artykuu 9 Konwencji, ktry stanowi : 1. Kady ma prawo do wolnoci myli, sumienia i wyznania; prawo to obejmuje wolno zmiany wyznania lub przekona oraz wolno uzewntrzniania indywidualnie lub wsplnie z innymi, publicznie lub prywatnie, swego wyznania lub przekona przez uprawianie kultu, nauczanie, praktykowanie i czynnoci rytualne. -/2. Wolno uzewntrzniania wyznania lub przekona moe podlega jedynie takim ograniczeniom, ktre s przewidziane przez ustaw i konieczne w spoeczestwie demokratycznym z uwagi na interesy bezpieczestwa publicznego, ochron porzdku publicznego, zdrowia i moralnoci lub ochron praw i wolnoci innych osb.

Rozstrzygnicie Trybunau Trybuna rozpocz swj wywd od przedstawienia linii orzeczniczej odnoszcej si do artykuu 2 Protokou nr 1 do Konwencji, w myl ktrej: - artyku 2 Protokou nr 1 ma w swym zaoeniu zabezpieczenie moliwoci pluralizmu edukacyjnego, niezbdnego do ochrony spoeczestwa demokratycznego w rozumieniu nadanym przez Konwencj. Cel ten powinien by realizowany przede wszystkim przez szkolnictwo pastwowe; - szkoa powinna by miejscem spotka rnych religii i filozoficznych pogldw, gdzie uczniowie maj okazj pozyska wiedz o wzajemnych pogldach i tradycjach; - Pastwo wywizujc si z powierzonych mu zada wychowania i nauczania czuwa, aby informacje i wiedza zawarta w programach nauczania byy przekazywane w sposb obiektywny, krytyczny i pluralistyczny, a drugie zdanie artykuu 2 Protokou nr 1 zakazuje Pastwu wszelkiej indoktrynacji, ktra mogaby by uwaana za naruszajc przekonania religijne i filozoficzne rodzicw; - poszanowanie przekona religijnych i wiary implikuje prawo do wiary w dan religi albo do nie wyznawania adnej religii a wolno wierzenia i wolno niewierzenia (wolno negatywna) s chronione przez artyku 9 Konwencji. Trybuna zauway, e w wietle jego linii orzeczniczej na Pastwie ciy obowizek powstrzymania si od nawet poredniego narzucania wiary w miejscach, w ktrych osoby s od niego zalene, a szczeglnie wobec dzieci, ktrym brakuje jeszcze (w zalenoci od poziomu dojrzaoci dziecka) zmysu krytycznego umoliwiajcego zdystansowanie si do przekazu wynikajcego z preferencyjnego wyboru Pastwa w kwestii religijnej. Pastwo w wykonywaniu swych funkcji w dziedzinie wychowania i nauczania powinno zapewni, by wiedza bya przekazywana w obiektywny, krytyczny i pluralistyczny sposb oraz powinno szanowa przekonania religijne i filozoficzne rodzicw zgodnie z artykuem 2 Protokou nr 1. Trybuna uzna, e uzewntrznianie bez ogranicze co do miejsca i formy, rytuaw i symboli okrelonej religii w kraju, w ktrym wikszo spoeczestwa j wyznaje, moe stanowi presj na uczniw niepraktykujcych tej religii lub na innych wyznajcych inn religi. Trybuna zauwaa, e obecno krucyfiksu w klasach wychodzi ponad uycie symboli w specyficznych kontekstach historycznych, a symbol krucyfiksu ma wiele znacze, jednak jego znaczenie religijne jest dominujce. W opinii Trybunau obecno krucyfiksu moga by interpretowana przez uczniw jako znak religijny przez co mogli oni odczuwa, e s ksztaceni w rodowisku szkolnym okrelanym poprzez pryzmat danej religii. Mogo to dodawa odwagi uczniom wyznajcym wiar katolick, ale rwnie zakca emocjonalny spokj uczniw, ktrzy nie wyznaj adnej religii lub praktykuj inne religie, zwaszcza, jeli nale do mniejszoci religijnych. Prawo do tego, aby nie wierzy w jakkolwiek religi nie ogranicza si tylko do niepraktykowania obrzdw religijnych lub edukacji religijnej. Dalej Trybuna wskazywa, e poszanowanie przekona rodzicw w kwestii wychowania musi uwzgldnia przekonania innych rodzicw. Pastwo jest zobowizane do przestrzegania neutralnoci wyznaniowej w ramach edukacji publicznej, w ktrej uczniowie uczszczaj na zajcia obowizkowo niezalenie od wyznania, a ktrej celem powinno by wspieranie krytycznego mylenia u modych ludzi. Trybuna stwierdzi, e obligatoryjne wywieszanie symbolu danego wyznania w ramach wykonywania wadzy publicznej w specyficznych dziedzinach podlegajcych kontroli Pastwa, a zwaszcza w klasach, ogranicza prawa rodzicw do wychowania dzieci zgodnie z ich przekonaniami oraz prawa uczniw do tego, by wierzy albo nie wierzy. Trybuna uzna, e Wochy nie wywizay si z cicym na Pastwie obowizku poszanowania neutralnoci w wykonywaniu funkcji publicznych, a w szczeglnoci w dziedzinie edukacji i orzek, e w badanej sprawie doszo do naruszenia art. 2 Protokou nr 1 do konwencji wraz z artykuem 9 Konwencji. Trybuna zasdzi na rzecz skarcej kwot 5 000 euro (pic tysicy euro) z tytuu szkody moralnej.