SYSTEMY POLITYCZNE System polityczny *to og organw pastwowych, partii politycznych oraz organizacji i grup spoecznych uczestniczcych w dziaaniach

politycznych w ramach danego pastwa, a take og generalnych norm i zasad regulujcych wzajemne stosunki midzy nimi Czynniki, ktre doprowadziy do wytworzenia si wspczesnych systemw politycznych: *Powstanie wieckiej sfery politycznej oraz religijna neutralno nowoczesnego pastwa; *Wytworzenie si charakterystycznej dla nowoczesnego pastwa suwerennoci zewntrznej i wewntrznej; *Zmiana struktur panowania oraz przemiany w pastwowej administracji; *Utrzymywanie staego wojska, zarzdzanego w sposb racjonalny. I. Podzia systemw wedug charakteru reimu politycznego: *Reim polityczny og metod stosowanych przez aparat pastwowy w stosunkach ze spoeczestwem oraz zasady, jakimi kieruje si w tych stosunkach. *PASTWO DEMOKRATYCZNE *PASTWO TOTALITARNE *PASTWO AUTORYTARNE 1. Pastwo demokratyczne jest to pastwo, ktre opiera si na zasadach: *suwerennoci, *pluralizmu politycznego, *trjpodziau wadzy, *funkcjonowaniu pastwa prawa. Zasada suwerennoci narodu: *jest to fundamentalna zasada ustrojowa pastwa demokratycznego. *przez suwerenno rozumie si najwysz wadz narodu, nieograniczon i przejawiajc si w decydowaniu *w praktyce oznacza to, i wadza pochodzi od narodu. Przejawem suwerennoci narodu jest: *prawo do wspdecydowania; *prawo do tworzenia organw pastwowych *uczestnictwo w rzdzeniu za pomoc zinstytucjonalizowanych form reprezentacji interesw: partii politycznych i grup nacisku; *wyraanie opinii odnonie do sprawowania wadzy

Suwerenno zewntrzna: *oznacza formalny status pastwa w otoczeniu midzynarodowym. *wskazuje, e pastwo stanowi prawnie wyodrbnion i niezalen jednostk geopolityczn, ponosi wyczn odpowiedzialno za to, co si dzieje na jej terytorium oraz niezalenie i

samodzielnie reprezentuje swoje interesy na arenie midzynarodowej. Na pojcie suwerennoci wewntrznej i zewntrznej skada si caowadno i samowadno pastwa: *Caowadno to wyczna i nieograniczona kompetencja pastwa w zakresie wszystkich jego spraw wewntrznych i zagranicznych. *oznacza, e na terytorium pastwa istnieje tylko jedna wadza publiczna, ktra moe podejmowa decyzje i dziaania we wszystkich sprawach zwizanych z dziaalnoci pastwa. *Samowadno oznacza prawn niezaleno pastwa od innych podmiotw zewntrznych, znajdujcych si poza nim, a przede wszystkim od innych pastw. Pluralizm polityczny *legalno i swoboda dziaania opozycji, uczestniczenie grup spoecznych nie tylko w wyborach, ale take w procesach podejmowania decyzji (dopuszczenie do gosu grup pracodawcw, zwizkw zawodowych, grup interesu) Zasada podziau wadz polega na Monteskiuszowskiej koncepcji trjpodziau wadzy poprzez wyodrbnienie trzech funkcji pastwa: *Wadza ustawodawcza parlament *Wadza wykonawcza rzd *Wadza sdownicza Pastwo prawa *to pastwo praworzdne oparte na przepisach prawa. *najwaniejsze miejsce w hierarchii zajmuje ustawa, ktra obok konstytucji jest najwaniejszym aktem prawnym. 2. Pastwo totalitarne to pastwo, ktre stara si kontrolowa wszystkie dziedziny ycia spoecznego i osobistego obywateli poprzez: *autokratyczn wadz skupion w rkach jednostki lub grupy, *rozbudowany system kontroli, *powszechn indoktrynacj, *uniformizacj ycia spoecznego i centralizacj systemu gospodarczego i politycznego *monopolizacj wadzy pastwowej z jednoczesn rezygnacj z podziau wadzy, *usuniecie opozycji, Przykadem mog by pastwa typu stalinowskiego (ZSRR i pastwa Europy Wschodniej do 1956 r.) i III Rzesza Niemiecka. 3. Pastwo autorytarne *to pastwo charakteryzujce si ograniczonym pluralizmem przejawiajce si w istnieniu jednej partii lub odpowiednio uformowanego aparatu pastwowego, zawonego uczestnictwa spoeczestwa w yciu politycznym i oglnie postpujca depolityzacja. II. Podzia systemw politycznych ze wzgldu na zasady organizacji aparatu pastwowego:

1. Monarchia i republika Monarchia jest form rzdw, w ktrej reprezentantem wadzy jest monarcha (krl, cesarz), sprawujcy wadz samodzielnie lub wraz z innymi organami pastwa. *Wyrniamy monarchi doywotni lub elekcyjn, absolutn lub konstytucyjn. *Wspczenie wystpuj monarchie parlamentarne, gdzie monarcha sprawuje funkcje reprezentacyjn. Republika jest form ustroju pastwowego, gdzie wadza pochodzi od narodu, partii lub grupy. *w obecnym stuleciu pojcie republiki oznacza wszystkie niemonarchiczne formy pastwa. MONARCHIE: *Belgia *Dania *Hiszpania *Holandia *Luksemburg *Szwecja *Wielka Brytania REPUBLIKI: *Austria *Cypr *Czechy *Estonia *Finlandia *Francja *Grecja *Irlandia *Litwa *otwa *Malta *Niemcy *Polska *Portugalia *Sowacja *Sowenia *Wgry *Wochy 2. Systemy prezydialne i parlamentarne

*Prezydialny/ prezydencki system rzdw: *opiera si na tzw. zamknitej egzekutywie, co oznacza, e funkcje gowy pastwa i szefa rzdu wypenia ta sama osoba, *Prezydent powouje rzd skadajcy si z ministrw odpowiedzialnych przed nim. *Nie ponosi on odpowiedzialnoci politycznej, a ze stanowiska moe by usunity tylko przez pocignicie go do odpowiedzialnoci konstytucyjnej za naruszenie konstytucji i ustaw, z zachowaniem specjalnej procedury w parlamencie. *Prezydent nie moe rozwiza parlamentu. Systemy prezydenckie: USA i Szwajcaria *Parlamentarny/ parlamentarno gabinetowy system rzdw: *opiera si na tzw. podwjnej egzekutywie, czyli rozdzieleniu funkcji gowy pastwa i szefa rzdu, *wadza wykonawcza i ustawodawcza wsppracuj ze sob w procesie rzdzenia, *gowa pastwa peni gwnie funkcje reprezentacyjne, ma stosunkowo niewielki wpyw na stanowienie prawa (prawo weta, inicjatywa ustawodawcza), *wadz wykonawcz sprawuje rzd *rzd (premier i ministrowie) powoywany jest przez gow pastwa (prezydent, monarcha), musi mie jednak poparcie wikszoci w parlamencie. Wikszo pastw Europy, w tym: Polska, Wielka Brytania, Wochy, Belgia, Holandia *System kanclerski odmiana sytemu parlamentarno-gabinetowego: *specyficzna jest silna pozycja szefa rzdu (kanclerza) *odpowiada on przed izb nisz parlamentu, moe by przez ni odwoany, *ministrowie odpowiadaj przed kanclerzem a nie parlamentem System kanclerski: Niemcy *System parlamentarno prezydencki (pprezydencki): *stanowiska gowy pastwa i szefa rzdu s rozdzielone, *prezydent kieruje polityk zagraniczn, jest zwierzchnikiem si zbrojnych, ma prawo przewodniczy posiedzeniom rzdu, *prezydent nie moe by odwoywany przez parlament System pprezydencki: Francja, Finlandia Podzia systemw politycznych ze wzgldu na struktur terytorialno administracyjn pastwa: *Pastwo unitarne czyli pastwo wewntrznie jednolite. *jednostki administracyjno-terytorialne s podporzdkowane organom centralnym i nie maj adnej politycznej samodzielnoci. *obowizuje jednolity system prawa, organw ustawodawczych, wykonawczych i sdowniczych oraz jednolite obywatelstwo. *obecnie jest to najbardziej rozpowszechniona forma pastwa. III.

*Pastwa zoone: *ich czci skadowe zachowuj peny lub ograniczony zakres suwerennoci, *kada z czci skadowych ma wasne organy ustawodawcze, wykonawcze i sdownicze oraz wasne kompetencje. Wrd pastw zoonych wyrniamy: *uni personaln, *uni realn, *konfederacj, *federacj FEDERACJA to zwizek pastw, ktre czciowo zrzekaj si swojej suwerennoci. Cechy charakterystyczne federacji: *podzia uprawnie wadczych pomidzy parlament i rzd federalny oraz parlamenty i rzdy pastw (landw, prowincji, stanw, kantonw) *podzia wadzy zakada, e tylko wybrane obszary polityki (np. polityka zagraniczna, obronna, monetarna) zastrzeone s dla wadz federalnych; wikszo spraw wewntrznych pozostaje w gestii pastw czonkowskich, ktre dysponuj w tym zakresie swobod decyzyjn, *istnieje decentralizacja i dekoncentracja wadzy (w przeciwiestwie do pastwa unitarnego) *istnienie instytucji zapewniajcych suwerenno czonkw (np. wysze izby parlamentw reprezentujce pastwa czonkowskie) Federacja sprawdza si w krajach o rozlegym terytorium oraz takich, w ktrych wystpuj mniejszoci etniczne bd narodowe. Do grona pastw federacyjnych mona zaliczy: Konfederacja *luny zwizek kilku suwerennych pastw, ktre decyduj si na blisk wspprac, pragn jednak zachowa wysoki poziom autonomii; *pastwa przyjmuj niewielkie dobrowolne ograniczenia suwerennoci, gdy tylko w taki sposb mog uzgodni wspln polityk i realizowa zaoone cele *uprawnienia wadzy centralnej s znikome Konfederacja stosowana bya w przeszoci (np. konfederacja kantonw Szwajcarii w latach 1867 1871 czy Konfederacja Stanw Zjednoczonych Ameryki Pnocnej); obecnie nale do rzadkoci. *Autonomia: *to wewntrzne samozarzdzanie czci terytorium pastwa na podstawie kompetencji ustawodawczych dotyczcych spraw o lokalnym znaczeniu. *statut autonomii, czyli akt normatywny jest ustanawiany lub zatwierdzany przez organ

oglnopastwowy. *autonomiczne parlamenty i rzdy prowadz dziaalno pod nadzorem specjalnego penomocnika organw centralnych. Przykady regionw autonomicznych: *Hongkong *Kurdystan iracki *Kosowo, *Kraj Baskw *Mongolia Wewntrzna *Wyspy Alandzkie *Sycylia *Grenlandia